Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
1994
OFICI DE NATURALISTA
La biogeografia historica
y la interpretacion de la
biodiversidad : algunas
reflexiones metodologicas
Mario Zunino*
Rebut: gener 1994
Resum Abstract
La biogeografia historica i la interpretacio Historical Biogeography and the
de la biodiversitat. Algunes reflexions interpretation of Biodiversity: some
metodologiques methodological reflections
Malgrat que la idea de biodiversitat es fonamen- Although biodiversity is a basically ecological con-
talment un concept(, ecologic , es prou evident que cept, it is quite evident that biological complexity re-
la complexitat biologica es el resultat del proces sults from the process of organic evolution in space
d'evolucio organic en l'espai i en el temps . Aquesta and through time. Such a consideration allows the
consideracio ens Aorta a la pregunta seguent: de following question : how can historical biogeography
quina nianera pot contribuir la biogeografia histo- contribute to our understanding of biodiversity?
rica a la conlprensio de la biodiversitat? In the aim to answer this question, two sets of ficti-
Arab el proposit de respondre a aquesta questio, tious -but not unlikely- dung beetle guilds were
dos conjunts imaginaris (pero possibles) de so- analyzed by applying the Shannon - Wiener ' s formu-
cietats d ' escarabats piloters foren analitzats, apli- la to differently organized data (number of individuals
cant, la formula de Shannon - Wiener a diferents ti- were referred to species, to behavioral patterns, to
pus de dades ( nonibre d'individus per especie, per biogeographical patterns). The comparison of the
patro de conlportament, i per patro biogeografic). resulting indexes shows the possibility of recom-
La conll ».racio dels resultats suggereix que aquest mending this method to discriminate between pre-
metode pot ser recomanable per discriminar entre sent ecological and historical factors conditioning
els factors ecologies i els factors histories que con- the guilds organization , and moreover , to face more
dicionen 1'orga.nitzacio de les societats i, a mes, per general problems, like ecosystem convergence, and
abordar problemes mes generals, corn son les con- species functional redundancy.
vergencies entre ecosistentes separats en l'espai i
les redundancies funcionals entre especies.
15
()Fl('[ DE NATURALIST:1
16
dad -concretamente , la a biodiversidad a la 1988 ; ZUNINO, 1990 ). Consideramos que este
que por el momento nos limitamos en nues- tipo de analisis represents una aproxima-
tras reflexiones - para comparar algunos as- cion preliminar , pero conceptualmente co-
pectos ecologicos y biogeograficos del pro- rrecta, a la medicion del <<peso >> relativo de
blema. los diferentes componentes biogeograficos
representados en cada sociedad , y por lo
tanto, permite obtener to que podemos Ila-
Metodo mar un « indice de diversidad biogeografica».
Con motivo de intentar responder a tal in- 2) patrones eco-etologicos vs. numero to-
terrogante nos basamos en el analisis de una tal de individuos que corresponden a las es-
serie de modelos de gremios (guilds) de or- pecies que integran cada uno de ellos. Se uti-
ganismos terrestres , o sea, un nivel de orga- lizaron los patrones generales que corres-
nizacion jerarquicamente bajo , pero en cuyo ponden a los coleopteros Scarabaeinae de-
ambito es todavia posible separar subunida- gradadores , para establecer los cuales se to-
des funcionales . Los gremios utilizados en maron en cuenta las relaciones etologicas
esta etapa de la investigation son ficticios, generales con el alimento (vease BORNEMISS-
pero su composition fue elaborada de acuer- ZA, 1969; HALFFTER & EDMONDS, 1982; HALFF-
do con situaciones reales ( gremios de TER & MATTHEWS, 1966; ZUNINO & PALESTRI-
Coleopteros Scarabaeidae degradadores es- NI, 1986; ZUNINO, 1991) y el tamano del cuer-
tudiados por el autor o descritos en la litera- po del adulto , de acuerdo con las ideas de
tura). CAMBEFORT ( 1991; ver tambien discusiones
Los datos fueron procesados utilizando la generales en MARGALEF , 1974 , 1980), pero
formula del indice de Shannon-Wiener, apli- aumentando el numero de los patrones para
cada Canto en la manera clasica, o sea, a una lograr una mejor correspondencia con la re-
matriz de especies/individuos , como a otras alidad (fig. 1). Consideramos que estos pa-
formas de organizar los datos . Lo anterior trones representan con cierta aproximacion
esta de acuerdo con lo que sugieren BAR- el papel que las especies que los integranjue-
BAULT eI al. (1991: 47-48), o sea, que «los mis- gan en el marco del gremio , o sea , otros tan-
mos metodos pueden aplicarse a jerarquias tos «niveles funcionales » (vease SOLBRIG,
basadas en otros criterios ...». Entre las for- 1991b). Por ende, su analisis permite obte-
ma posibles elegimos las siguientes: ner un «indice de diversidad de organiza-
cion».
1) patrones biogeograficos vs. numero to-
tal de individuos pertenecientes a las espe-
cies que integran cada uno de ellos. Los pa- Ejemplos
trones biogeograficos se establecieron en
base a relaciones fileticas y espaciales (y de 1) tres muestras (tabs . I, II, III) relativas a
ahi cronologicas ) homogeneas entre sus res- sociedades homologas en otros tantos eco-
pectivos integrantes , de acuerdo a un proto- sistemas diferentes (bosque , chaparral, ma-
colo teorico y metodologico fundamentado torral arido: fig. 2 ) corresponden exactamen-
en la sintesis entre el concepto de « Patron te en cuanto a numero de especies , abundan-
de Distribucion» de HALFFTER (1976, 1978) y cia de cada una de ellas y patrones eco-eto-
los de la biogeografia filogenetista ( discu- logicos . Difieren desde el punto de vista de
sion y ejemplos en PALESTRINI & ZUNINO, su composition sistematica y de los patro-
17
OFICI DE NATURALISTA
^^
F'ic. 1. Esquema de los patrones ecoetologicos utilizados Schema of eco-ethological patterns used in guild analysis
en el analisis de los gremios (ver lexlo) (see text).
^ =moldeado +rodaje del alinrento ; organismo grarrde n =food moulding and rolling; big organism
a= comporiamiento Como err rz; organismo pequeno a =the same behaviour that n; small organism
ti =moldeado del alimenlo en camas subterranea, sin i =food moulding in underground chamber; no carriage to
transporle a la superficie del suelo ground surface
a= compactacion del alimenlo en camas subterranea, a=food compacting in underground chamber; neither ca-
sin transporle a la superficie del suclo, ni uu>ldca- rriage to ground surface nor moulding; small organism
do; organismo pequeno (3 =the same behaviour that a; big organism
p = comporlamiento como en a ; organismo gramle S =food carriage to ground surface, without neither mould-
S = transporle del alimenlo a la superficie del suelo, sin ing nor rolling; big organism.
moldeado ni verdadero rodaje ; organismo grande.
18
TABLA. III. Estnictura de la muestra C (ver tab. I y figs. 1, TABLA. IV. Indices de Shannon - Wiener relativos a la pri-
3). Los numeros de individuos por especie y por patron mera serie de muestras considerada (ver tabs. I, II, III).
ecoetol6gico corresponden a los de las muestras A y B. H = indice clasico ; ell = indice ecoetologico; bH = indi-
Numbro de individuos por patron biogeografico: PAS: ce biogeografico.
884; PAA: 428; PAW: 225. Shannon-Wiener index of the first sample series ( see tab.
Structure of sample C (see tab. I and fig. 1, 3). Number of I, II, Ili). H = classic index ; eH = eco-ethological index; bH =
individuals by species and eco-ethological patterns corres- bio-geographical index.
ponding to samples A and B. Number of individuals by bio-
geographical pattern: PAS, 884; PAA, 428; PAW, 225. A B C,
19
UFICI DE NATURALISTA
FIG. 2. Ubicacion ecogeografica de la primera serie de Eco-geographical location of first sample series.
muestras consideradas.
20
Tn^sr.q. V. Esinrclura de la tnuestra D (ver lab . I y figs. 1, Tnt3t.n. VI. Fslructura de la muestra E (ver Lab . I y figs. 1,
3). Nuuicro de individuos por patron : a: 123; a: 17; is 50; 3). Numero de individuos por patron : cc: 178; R: 31; 6:
n: 8; 6: 23 ; S: (i. PAN: v0; PAS: ]77. 123; 2: ^l; 1r: 17; S: 2. PAN: 103; PAS: 29'.1.
Structure of sample D ( see tab . I and fig . 1, 3). Number of Structure of sample E ( see tab . I and fig . 1, 3). Number of
individuals by pattern :... individuals by pattern:...
Nibnoo Palain Palr6n NOWTO Palaipi Paloin
Espccic individuos ccoclolOico biQqeogr^fico F-spccic individilos c(oclot6gico 1) iogcogr(^ J'ico
ARra#erimientON
i^na version preliminar de este trabajo fue Tnnr,n. VII. Fslruclura de la mueslri F (vc^r lab. I y figs. 1,
3). Numero de individuos por patron: ce: li; µ: 91; (3: 7; is
presentada por invitation en ocasion de Ia 10; a: 48; n: 20. PAN: 12; PAW: 97; YAS: 79; PAA: 3.
SessiG Cot junta ICHN-SCB «Biodiversitat i Structure of sample D ( see tab. I and iig . 1, 3). Number of
patrimoni natural» (Barcelona, 13 a 15 de individuals by pattern:...
abril de 1993), gracias al apoyo que ambas ,^-,;,,,,^,^^, p„^,^^;,^ pnt,.^;,i
instituciones brindaron a1 autor. La investi- Esr^^r +^^ ^^ +^>>+^irirr^s c^^r,^^a^tr^ri; ^^r, o^ug^^og ,-nfico
gacion basica se realizo con el apoyo del
Xus c 12 a PAN
MITRST (presupuestos 40 % y 60 %). EI Dr.
Wus a 28 µ PAW
Maurir.io Sara del Istituto di Zoologia @ us a 63 µ »
dell'Universita di Palermo y la Profra. Estela Rus a 3 a »
Mont.eresino de la Universidad de Rio Yus c 7 R PAS
Cuarto Argentina (Investigador visitante del 'Lus a 7 i »
„ c 3 T »
Istituto di 7oologia), asi Como Ia Dra. Marina Kus b 33 6 »
Blas del Departamento de Biologic Animal d 12 a »
de la Universidad de Barcelona colaboraron Vus a 1r ^ »
en distintas etapas del trabajo. A todos mi Hus a :^ 6 PAA
Dus a 3 n PAW
mas sincero agradecimient.o.
21
OFICI DE NATURALISTA
Fic. 3. Ubicacion geografica de la priinera serie de roues- Geographical location of firstly considered sample series (A,
tras consideradas (A, B, C) y patrones biogeograficos in- B, C ), and geographical patterns involved (PAN, PAS, PAW,
volucrados (PAN, PAS, PAW, PAA). PAA).
22
TAB1.A. VIII. Indices de Shannon-Wiener relativos a la se- IIALF--rER, G. 1976. Distribucion de los insectos en la Zona
gunda serie de muestras considerada (ver tabs. V, VI, de Transicion Mexicana. Relaciones con la entonto-
VII). H = indice clasico; ell = tn(lice ecoetologico; bH = fauta de Norteamerica. Folia Eutonnol. Mex., 35: 1-64.
iudice biogeografco. HAt.F•F-rEft, G. 1978. Un nuevo patr6n de dispersion en la
Shannon-Wiener index relating to second samples series Zona de Transicion Mexicana: el Mesoamericano de
(see tab . V, VI, VII). H = classic index ; eH = eco-ethological Montana. Folia Entoulol. Mex., 39: 219-222.
index ; bH = bio-geographical index. IIALFr1ER, G. 1992. Historical and ecological factors de-
terrnining the geographical distribution of beetles
I) E F (Coleoptera: Scarabaeidae: Scarabaeinae).
Biogeographia, N.S., 15: 11-40.
II 3,59 3,76 2,89 HALFF-rER, G. & EDb10NDS, W.D. 1982. The nesting beha-
ell 1,88 vior of Dung Beetles (Scarabaeini). An Ecological and
1 ,94 2,03
evolutive approach. Inst. Ecologia, Mexico.
till 0,76 0,83 1,33
HAuF'vrER, G. & EzCURRA, E. 1992. i,Que es la biodiversi-
dad? In La diversidad biologica de Iberoannerica. (G.
Halffter, Ed.): 3-24. Acta Zool. Mex., Vol. esp., 1992.
Bibliografla HA1.FF-rER, G. & MATrHEWS, E.G. 1966. The natural history
of Dung Beetles of the subfamily Scarabaeinae. Folia
AA.VV. 1977. In Convergent evolution in Chile and ent. nnev., 12-14: 1-312.
Califorma. Mediterranean Ecosystnns (H.A. Mooney MARGALEF, R. 1974. Ecologia. Omega, Barcelona.
Ed.). Dowden, Hutchinson & Ross, Stroudsburg, Penn. MARCALEF, R. 1980. La Biosfera, entre la tennodinarnica
AA.VV. 1993. Synibiosphere: ecological complexity for y el juego. Omega, Barcelona.
promoting biodiversity. In Synlbiosphere: Ecological MAY, R.M. 1978. The evolution of ecological systems.
Connple.vity for Promoting Biodiversity (H. Kawanabe, Scientific At,,., 1978, Sept. Iss.: 118-133.
T. Ohgushi, M. Higashi Eds.): 5-18. Biol. Internal, Spec. PALESTRINI, C. & ZtTNINO, M. 1988. LAnalisi delle Zone di
Iss., 29. Transizione: prospettive e problenii. Biogeographia,
BARBAI'I:r, R., CoLwfmc, R.K., Dias, B., HAWKS WORTH, D.L., 12:1125.
Iit ETON, M., LASERRE, P., STONE, D. & YOU NF."', T. 1991. RABINOWrrZ, D., CAIRNS, S., & DILLON, T. 1986. Seven kinds
Conceptual framework and research issues for species of rarity. In Conservation biology. (M.E. Soule, Ed.):
diversity at the community level. In Fronn genes to 182-204. Sinauer, Sunderland, Mass.
ecosvs/eons: a research agenda for biodiversity. (O.T. SOLBRIG, O.T. 1991a. Biodiversity. Scientific issues and
Solbrig Ed.): 37-71. I.U.B.S. Paris. collaborative research proposals. MAB Digest, 8.
BoRNFmusszA, G.F. 1969. A new type of brood care obser- SOLBRIG, O.T. 1991b. Ecosystem Complexity in Time and
ved in the dung beetle Oniticellus cinctus Space. In Perspectives on Biological Conlple.vity. (O.T.
(Scarabaeidae). Pedobiologia, 223-225.9. Solbrig Ed.): 163-187. I.U.B.S. Monograph series, G.
('AMIBEFORT, Y. 1991. Biogeography and Evolution. In Dung I.B.U.S., Paris.
Beetle Ecology. (I. Ilanski & Y. Cambefort Eds.): 51-67. ZUNINO, M. 1990. Antillean Scarabaeidae (Coleoptera):
Princeton Univ. Press. Princeton. some problems of phylogenetic and geographic affi-
CIIALMERS, N. 1992. The role of scientific collections in nities. Biogeographical aspects of insularity. (Atli
the study and conservation of biodiversity. In Mexico Convegni Lincei, 85): 715-727.
aWe los retos de la biodiversidad. (J. Sarukhan & R. ZUNINO, M. 1991. Food relocation Behaviour: a multiva-
Dirzo eds.): 121-124. C.N.C.U.B., Mexico. lent strategy of Coleoptera. In Advances in
Di ('.ASTRI, F. 1991. Ecosystem evolution and global chan- Coleoplerology. (M. Zunino, Y. Belles & M. Blas, Eds.):
ge. In Perspectives on biological eonnplexiiv. (O.T. 297-314. A.E.C., Barcelona.
Solbrig & G. Nicolis Eds.): 189-217. LU.B.S. Monograph ZUNINO, M., BARBERO, E., PALESTRINI, C. & LUZZATTO, M.
series, 6. 1992. La taxocenosi a Scarabeidi coprofagi di un am-
DI ('ASTRI, F. & YOUNES, T. 1990. Ecosystem function of biente xerico: rnateriali per un'aualisi biogeografica
biological diversity. Biol. Internal., Spec. Iss., 22, storico-causale. Biogeographia, 15: 41-47.
I.LJ.B.S., Paris. ZUNINO, M. & PALESTRINI, C. 1986. El ('omportanuento tc-
GRASSLE, J.F., LASERRE, P., McINTYRE, A.D. & RAY, G.C. lefagico de Trypocopris pyreuaeus (Charp.) adulto
1991. Marine Biodiversity and ecosystem function. Biol. (Coleoptera Scarabaeoidea: Geotrupidae). Graellsia,
Internatl, Spec. Iss., 23. LU.B.S., Paris. 42: 205-216.
23