Sei sulla pagina 1di 62

UNIVERSIDAD NACIONAL AUTÓNOMA DE MÉXICO

FACULTAD DE ESTUDIOS SUPERIORES ACATLÁN


CENTRO DE ENSEÑANZA DE IDIOMAS
DEPARTAMENTO DE ITALIANO

LATÍN I
BREVES APUNTES PARA LOS CURSOS DE COMPRENSIÓN DE LECTURA

PROFRA. GILARY ORTIZ MIRAMONTES

1
Introducción
Este pequeño cuaderno de teoría fue creado y pensado para los estudiantes de latín del Centro de
Enseñanza de Idiomas de la Facultad de Estudios Superiores Acatlán. Consiste en un resumen
concentrado en tablas y cuadros con la información sobre los temas que se abordan en el programa del
primer nivel de latín.
Fuera de cualquier especialización, con esta síntesis se facilita a los alumnos la revisión y
consulta de la gramática latina contemplada en el programa de latín uno. El contenido lo tomé de
diversos métodos que existen para la enseñanza del latín y, principalmente, del que pertenece a la
Maestra Patricia Villaseñor Cuspinera publicado con el nombre de LĒCTIŌNĒS. Textos clásicos para
aprender latín I.
Los temas de cada unidad están dispuestos en apartados muy breves, cada uno de ellos contiene,
según el orden del programa, los puntos más importantes sobre el tema que se aborda en el aula, de
manera que, sirve como guía durante la clase y como apoyo para realizar las tareas o ejercicios
correspondientes a cada unidad. No pretendo con estos apuntes abordar los temas de manera
exhaustiva, es simplemente una presentación más cómoda y adecuada para el público que se acerca a
estudiar esta lengua sólo desde la comprensión de lectura. Si el alumno muestra interés especial por
cierto apartado, puede dirigirse a revisar alguno de los textos señalados en la bibliografía.
Estos apuntes surgen de la necesidad de ofrecerle a mi público material a su alcance, ya que la
mayoría de las gramáticas o textos que versan sobre estos temas fueron creados para aquellos que se
dedican enteramente al estudio de la lengua latina, mientras que gran parte de mis espectadores lo ven
como una herramienta extra y accesoria a sus disciplinas de estudio. No se dedicaran a la traducción
de textos latinos ni a la investigación en torno a las lenguas clásicas, acuden a las clases por el placer y
el gusto de conocer a los autores.
Es así como este resumen teórico, resultado de mi experiencia como profesora durante casi diez
años, intenta contribuir un poco con la elaboración de material didáctico (ejercicios, textos,
vocabularios, etcétera) para un público en particular. Entre sus características se encuentran: la
brevedad del contenido ajustado a los temas revisados en el curso de primer nivel, los ejemplos
graduados y diseñados a partir de los mismos contenidos y, las explicaciones necesarias en cada
apartado que abordan únicamente los datos que faciliten la comprensión de lo que se está revisando;
incluso, en ciertos temas, sólo se presenta el modelo de declinación o conjugación que el alumno debe
utilizar para realizar su análisis. Si el tema amerita una explicación más precisa, se señala durante la
explicación o se remite a una fuente específica.

2
Los beneficios de haber creado esta compilación de gramática y sintaxis con miras de ampliarse en tres
volúmenes cada uno con un cuaderno de ejercicios son múltiples. Por una lado, favorecen la
impartición de las clases pues no contamos con ningún texto diseñado para los fines antes expuestos, ni
está al alcance de todos los estudiantes obtener material especializado de costo muy elevado o de difícil
adquisición. Por otro lado, abre el camino para la elaboración de material exprofeso, original y
publicado por nuestra Facultad.

3
PROGRAMA TEMÁTICO DE LATÍN I

Objetivo del primer curso de Latín:


Que el alumno adquiera un conocimiento amplio del origen, estructura y evolución de su propia lengua;
así como también se inicie en el estudio de la estructura morfosintáctica del latín para realizar de
manera satisfactoria la lectura de comprensión de textos latinos, y además aprenda el uso correcto de
muchas locuciones latinas empleadas en nuestra lengua.
LATÍN I
Unidad I: Repaso de Gramática Española
1.1 Las categorías gramaticales del español
1.2 Funciones y oficios de las categorías gramaticales
1.3 Tipos de oraciones simples en español
Unidad II: La Lengua Latina
2.1 Introducción a la lengua latina
2.2 El abecedario latino
2.3 Pronunciación y acentuación de la lengua latina
Unidad III: Flexión. Las cinco declinaciones tradicionales del sustantivo
3.1 Concepto de caso y declinación
3.2 Enunciado del sustantivo latino
3.3 Las cinco declinaciones del sustantivo
Unidad IV: Introducción a la morfología verbal
4.1 Accidentes gramaticales del verbo latino
4.2 Las cuatro conjugaciones regulares
4.3 Enunciado del verbo latino
4.4 Conjugación del presente y pretérito perfecto de las cuatro conjugaciones regulares y del verbo esse
Unidad V: Introducción a las principales preposiciones y conjunciones latinas.
5.1 Preposiciones y sus regímenes

4
UNIDAD I
REPASO DE GRAMÁTICA ESPAÑOLA

1.1 LAS CATEGORÍAS GRAMATICALES DEL ESPAÑOL

CATEGORÍA GRAMATICAL DEFINICIÓN CARACTERÍSTICAS


palabra que utilizamos género: masculino y
para señalar los objetos femenino
Sustantivo
que pensamos reales o número: singular y plural
conceptuales
palabra que utilizamos género: masculino,
Pronombre para remplazar al femenino y neutro
sustantivo número: singular y plural
palabra que utilizamos género: masculino y
Adjetivo para referir las cualidades femenino
variable

de los sustantivos número: singular y plural


palabra que utilizamos género: masculino,
Artículo
para determinar y femenino y neutro
no existe en latín
actualizar al sustantivo número: singular y plural
número: singular y plural
tiempo: pasado,
palabra que empleamos presente y futuro
Verbo para expresar acción o modo: indicativo,
estado del sujeto subjuntivo, potencial e
imperativo
voz: activa y pasiva
palabra que funciona para
relacionar las oraciones o
Preposición no cambia
los elementos de una
oración
palabra que funciona para
enlazar oraciones o
invariable

Conjunción no cambia
elementos de la misma
clase
es un modificador directo
Adverbio del verbo, adjetivo y otro no cambia
adverbio
palabra que sirve para
Interjección expresar sensaciones o no cambia
emociones

5
1.2 FUNCIONES Y OFICIOS DE LAS CATEGORÍAS GRAMATICALES

unidades elementales
características relación con las distintas unidades nombre
de la oración
(accidente gramatical) (función sintáctica) latino
(categoría gramatical)
sujeto (con artículo) nōminātīvus
complemento determinativo (con de) genetīvus

casos latinos
objeto indirecto (con a, para) datīvus
sustantivo género, número, caso objeto directo (con a ) accūsātīvus
nombres
Variable

complemento circunstancial (con preposiciones) ablatīvus

adjetivo califica o modifica al sustantivo y lo acompaña


género, número, caso
concordando con él en género y número (caso)
pronombre género, número, caso sustituye o acompaña otra palabra
artículo género , número determina
persona, número, tiempo,
verbo indica la acción
modo y voz
conjunción no tiene une
Invariable

preposición no tiene introduce


adverbio no tiene modifica

6
1.3 TIPOS DE ORACIÓN SIMPLE

Según la naturaleza del predicado las oraciones puedes clasificarse de la siguiente manera:

La atribución es la identificación que se hace del sujeto con un atributo a través de un verbo
atributivo y que constituye el llamado predicado nominal. El núcleo del predicado no es el
ATRIBUTIVA se construyen verbo, pues funciona como mera cópula o unión.
O con el verbo
COPULATIVA ser Ejemplo: Las consonantes latinas son dieciséis.
sujeto verbo predicado
copulativo nominal
transitivas: las que se construyen con complemento directo

Ejemplo: La vocales forman sílaba por sí solas.


verbo transitivo complemento
directo
intransitivas: las que no admiten complemento directo
activa
Ejemplo: Los adverbios nacen de sí mismos.
verbo intransitivo
PREDICATIVA impersonales: carecen de sujeto gramatical

Ejemplo: Se cree que la h a veces es consonante, a veces marca de aspiración.


verbo impersonal
Son las oraciones que tienen significado pasivo (el sujeto recibe o padece la acción verbal), y
forma pasiva (verbo en voz pasiva). La acción la realiza un sujeto o complemento agente.
pasiva
Ejemplo: La Y y la Z fueron admitidas por los latinos en su alfabeto.
verbo pasivo

7
UNIDAD II. LA LENGUA LATINA
VOCALES
2.2 ALFABETO LATINO
Mayúsculas Minúsculas Nombre Sonido LARGAS ā, ē, ī, ō, ū, (y) ABIERTAS a, e, o
A a a a BREVES a, e, i, o, u, (y) CERRADAS i, u
B b be b
FUERTES a, e, o ANTERIORES e, i
C c ce c=k
DÉBILES i, u CENTRALES a
D d de d
POSTERIORES o, u
E e e e
F f ef f
G g ge g = gu
H h ha
DIPTONGOS
no se pronuncia
I i i i
L l el l COMUNES ae au oe
M m em m POCO USADOS ei eu ui
N n en n
O o o o
P p pe p
Q q cu q
R r er r
S s es s
T t te t
V v u u
X x ix x= cs (gs)
Y y y graecum y
Z z dseta z

8
2.3 REGLAS GENERALES DE LA ACENTUACIÓN LATINA

En latín no existe acento gráfico. Por lo tanto debemos atender a otras reglas para acentuar bien en la
pronunciación.
1. Los monosílabos, naturalmente, tienen su acento en su única sílaba:
 cor
 rēs
 et
 aut
 nōn
2. Las palabras bisílabas lo tienen siempre en la segunda:
 cor-pus
 ma-nus
 ca-put
 ho-mo
 pu-er
3. Las palabras polisílabas lo tienen en la penúltima o en la antepenúltima, según sea la cantidad
o duración de la penúltima sílaba, de manera que:
Si la penúltima sílaba es larga, el acento prosódico recae sobre ella:
 hū-mā-nus
 for-tū-na
 la-tī-nus
 a-li-ē-nus
 mul-ti-tū-do
Si la penúltima sílaba es breve, el acento prosódico recae sobre la antepenúltima:.
 mu-li-er
 fa-mi-li-a
 fē-mi-na
 pa-tri-a
 po-pu-lus

9
UNIDAD III: FLEXIÓN. LAS CINCO DECLINACIONES TRADICIONALES DEL SUSTANTIVO

3.1 CONCEPTO DE CASO Y DECLINACIÓN


La declinación es el proceso mediante el cual se unen terminaciones al radical de una palabra para determinar su relación (caso) con los
demás elementos de la oración. Existen cinco declinaciones latinas tradicionales. A continuación se presenta un cuadro con los dos primeros
casos de cada declinación, pues gracias a éstos es posible ubicar a los nombres dentro de cada declinación:

NOMINATIVO GENITIVO
número género
sujeto complemento determinativo

1
Singular -a -ae M. y F.

Plural -æ -ārum M. y F.

-us/ -er/ -ir M. y F.


Singular -ī
2
-um N.
-ī M. y F.
Plural -ōrum
-a N.

variable M. y F.
Singular
variable
-is N.
3
-ēs M. y F.
Plural -um/ -ium
-a/ -ia N.
-us M. y F.
Singular
-ū -ūs N.
4
-ūs
M. y F.
Plural -uum
-ua
N.

5
Singular -ēs -eī M. y F.
Plural -ēs -ērum M. y F.

10
ENUNCIADO DEL SUSTANTIVO

Se le llama enunciado a la forma en que encontramos una palabra en el diccionario. Los sustantivos latinos se enuncian en nominativo
singular y genitivo singular más la abreviatura del género que posea.

Ejemplos
TERMINACIÓN
DECLINACIÓN EJEMPLO GÉNERO RADICAL
DE GENITIVO

poēta, poētae masculino poēt-


PRIMERA -ae
littera, litterae femenino
litter-
numerus, numerī
masculino numer-
SEGUNDA
humus, humī femenino hum- -ī
verbum, verbī neutro verb-
homo, hominis masculino homin-
TERCERA mulier, mulieris femenino mulier- -is
corpus, coporis neutro corpor-
metus, metūs masculino met-
CUARTA manus, manūs femenino man- -ūs
cornū, cornūs neutro corn-
diēs, diēī masculino di-
QUINTA -ēī
rēs, rēī femenino r-

N. B. La terminación de genitivo singular no presenta modificaciones aunque el sustantivo sea de diferente género.

11
LAS CINCO DECLINACIONES DEL SUSTANTIVO
VOCATIVO
GENITIVO DATIVO ACUSATIVO ABLATIVO
NOMINATIVO Sujeto
género número complemento complemento complemento complemento
sujeto interpelado
determinativo indirecto directo circunstancial
masc.
fem.
S -a -ae -ae -am -a -ā
1 masc.
fem. P -æ -ārum -īs -ās -ae -īs

masc.
-us –er –ir -um -e –er-ir
fem. S -ī -ō -ō
neutro -um -um -um
2
masc.
-ī -īs -ōs -ī
fem. P -ōrum -īs
neutro -a -a -a
masc. ver
S -em igual al nom.
fem. enunciado
ver
-ĭs -ī -e / .ī (adj.)
neutro S igual al nom. igual al nom.
enunciado.
3
masc.
P -ēs -ēs -ēs
fem. -um -ibus -ibus
neutro P -a /-ia (adj.) -ium (adj.) -a /-ia (adj.) -a / -ia (adj.)

masc.
S -us -um -ūs
fem -ūs -u(ī) -ū
neutro S -ū -ū -ū
4 masc.
P -ūs -ūs -ūs
fem. -uum -ibus -ibus
neutro P -ua -ua -ua
masc.
fem.
S -ēs -eī -eī -em -ēs -ē
5
masc.
fem.
P -ēs -ērum -ēbus -ēs -ēs -ēbus

12
El caso es el cambio parcial en la forma de los nombres que está conectado con la función desempeñada por éste dentro de la oración. El
término caso se debe a una metáfora derivada de un juego de dados, donde el participante sólo obtiene un resultados de seis valores
diferentes; así también el usuario de la lengua emplea sólo una función de acuerdo a las exigencias sintácticas de su enunciado.

1. NOMINATIVO (nōminātīvus cāsus): la persona o cosa nombrada. Su función en la oración equivale a lo que llamamos sujeto,
concuerda con el verbo en persona y número.

v. g. littera, litterae, f.: nominativo singular littera; traducción: la letra

2. GENITIVO(genetīvus cāsus): expresa la pertenencia a un género. Su función en la oración equivale a lo que llamamos complemento
determinativo o adnominal, refiere posesión, propiedad, materia o pertenencia sobre otro nombre.

v. g. littera, litterae, f.: genitivo singular litterae; traducción: de la letra

3. DATIVO (datīvus cāsus): es el caso relacionado con dar. Su función en la oración equivale a lo que llamamos complemento indirecto,
designa al experimentante, destinatario o beneficiario de la acción, proceso o estado referido por el verbo.

v. g. littera, litterae, f.: dativo singular litterae; traducción: para la letra

4. ACUSATIVO (accusātīvus cāsus): su nombre se debe a un equívoco de los gramáticos latinos. En español corresponde al complento
directo y sirve para completar el valor semántico del predicado, restringe y procesa a su vez su extensión significativa.

v. g. littera, litterae, f.: acusativo singular litteram; traducción: a la letra

5. VOCATIVO (vocātīvus cāsus): su nombre deriva del verbo latino vocāre, que significa llamar. El vocativo tiene como función llamar al
interlocutor; en español es conocido como sujeto interpelado.

v. g. littera, litterae, f.: vocativo singular littera; traducción: ¡letra!

6. ABLATIVO (ablātīvus cāsus): su nombre deriva del verbo latino auferre: separar. En español corresponde al complemento
circunstancial, denota el modo, lugar, tiempo, causa, medio o instrumento de la acción verbal.

v. g. littera, litterae, f.: ablativo singular litterā; traduccion: en, por, con… la letra

13
PRIMERA DECLINACIÓN
Sustantivos femeninos y masculinos
Genitivo singular–ae
Forma los adjetivos femeninos de tres terminaciones -us, -a, -um

desinencias de primera declinación


singular plural
masculino y femenino masculino y femenino
nominativo -a -ae
Genitivo -ae -ārum
Dativo -ae -īs
acusativo -am -ās
vocativo -a -ae
ablativo -ā -īs
EJEMPLOS

littera, ae f. la letra syllaba, ae f. la sílaba


caso Singular plural caso singular plural
nominativo litter-a litter-ae nominativo syllab- a syllab-ae
genitivo litter-ae litter-ārum genitivo syllab- ae syllab-ārum
dativo litter-ae litter-īs dativo syllab- ae syllab-ae
acusativo litter-am litter-ās acusativo syllab- am syllab-am
vocativo litter-a litter-ae vocativo syllab- a syllab-a
ablativo litter-ā litter-īs ablativo syllab- ā syllab-ā

14
SEGUNDA DECLINACIÓN
Sustantivos masculinos, femeninos y neutros
ī
Genitivo singular -
Forma los adjetivos masculinos y neutros de tres terminaciones -us, -a, -um

desinencias de segunda declinación


singular singular plural plural
masculino y femenino neutro masculino y femenino neutro

nominativo -us/ -er/ -ir -um -ī -a


genitivo -ī -ī -ōrum -ōrum
dative -ō -ō -īs -īs
acusativo -um -um -ōs -a
vocativo -e/ -er/ -ir -um -ī -a
ablativo -ō -ō -īs -īs

EJEMPLOS

masculino
populus, ī m.
singular plural
nominativo popul-us nominativo popul-ī
genitivo popul –ī genitivo popul-ōrum
dativo popul –ō dativo popul-īs
acusativo popul –um acusativo popul-ōs
vocativo popul –e vocativo popul-ī
ablativo popul –ō ablativo popul-īs

15
femenino
humus, ī f.
singular plural
nominativo hum-us nominativo hum-ī
genitivo hum-ī genitivo hum-ōrum
dativo hum-ō dativo hum-īs
acusativo hum-um acusativo hum-ōs
vocativo hum-e vocativo hum-ī
ablativo hum-ō ablativo hum-īs

neutro
bracchium, ī m.
singular plural
nominativo bracchi-um nominativo bracchi-a
genitivo bracchi-ī genitivo bracchi-ōrum
dativo bracchi-ō dativo bracchi-īs
acusativo bracchi-um acusativo bracchi-a
vocativo bracchi-um vocativo bracchi-a
ablativo bracchi-ō ablativo bracchi-īs

16
masculino
ager, agrī, m.
singular plural
nominativo ag-er nominativo agr-ī
genitivo agr-ī genitivo agr-ōrum
dativo agr-ō dativo agr-īs
acusativo agr-um acusativo agr-ōs
vocativo ag-er vocativo agr-ī
ablativo agr-ō ablativo agr-īs

masculino
bracchium, ī m.
singular plural
nominativo bracchi-um nominativo bracchi-a
genitivo bracchi-ī genitivo bracchi-ōrum
dativo bracchi-ō dativo bracchi-īs
acusativo bracchi-um acusativo bracchi-a
vocativo bracchi-um vocativo bracchi-a
ablativo bracchi-ō ablativo bracchi-īs

17
TERCERA DECLINACIÓN
Sustantivos masculinos, femeninos y neutros
ĭs
Genitivo singular -

desinencias de tercera declinación


singular plural
masculino y femenino neutro masculino y femenino neutro
nom. ver enunciado ver enunciado -ēs -a/-ia
gen. -is -ī -um/-ium -um/-ium
dat. -ī -ō -ibus -ibus
acus. -em variable -ēs -a/-ia
voc. variable variable -ēs -a/-ia
abl. -e/ī -ō -ibus -ibus

rūmor, rūmoris, m.
singular plural
nom. rūmor** rūmōr-ēs
gen. rūmōr-is rūmōr-um
dat. rūmōr-ī rūmōr-ibus
acus. rūmōr-em rūmōr-ēs
voc. rūmor** rūmōr-ēs
abl. rūmōr-e rūmōr-ibus

**NOTA BENE: LA MAYOR PARTE DE LOS NOMBRES DE LA TERCERA DECLINACIÓN NO CUENTAN CON UNA TERMINACIÓN FIJA EN EL NOMINATIVO
SINGULAR Y, POR LO TANTO, EN EL VOCATIVO SINGULAR.

18
lux, lucis, f.
singular plural
nom. lux lūc-ēs
gen. lūc-is lūc-ium
dat. lūc-ī lūc-ibus
acus. lūc-em lūc-ēs
voc. lux lūc-ēs
abl. lūc-ĕ lūc-ibus

tempus, temporis n.
singular plural
nom. tempus tempor-a
gen. tempor-is tempo-rum
dat. tempor-ī tempor-ibus
acus. tempus tempor-a
voc. tempus tempor-a
abl. tempor-ĕ tempor-ibus

nōmen, nōminis n.
singular plural
nom. nōmen nōmin-a
gen. nōmin-is nōmin-um
dat. nōmin-ī nōmin-ibus
acus. nōmen nōmin-a
voc. nōmen nōmin-a
abl. nōmin-ĕ nōmin-ibus

19
EL ADJETIVO
ADJETIVOS DE TRES TERMINACIONES
M F N
Enunciado en nominativo singular: bonus bona bonum
Terminaciones de primera y segunda declinación: -us -a -um
2 1 2

NOMINATIVO
GÉNERO DECLINACIÓN EJEMPLO
SINGULAR
masculino segunda -us bon-us (como popul-us) RADICAL SE OBTIENE
DE LA FORMA
femenino primera -a bon-a (como litter-a)
FEMENINA
neutro segunda -um bon-um (como verb-um) bon-a

M F N
Enunciado en nominativo singular: niger nigra nigrum
Terminaciones de primera y segunda declinación: -er -a um
2 1 2

GÉNERO DECLINACIÓN NOMINATIVO EJEMPLO


SINGULAR RADICAL SE OBTIENE
masculino segunda -er nig-er DE LA FORMA
femenino primera -a nigr-a FEMENINA

neutron segunda -um nigr-um nigr-a


M F N
Enunciado en nominativo singular: acer acris acre
Terminaciones de tercera declinación: -er -ris re
3 3 3

GÉNERO DECLINACIÓN NOMINATIVO SINGULAR EJEMPLO


masculino Tercera -er acer RADICAL SE OBTIENE
DE LA FORMA
femenino tercera -is acris FEMENINA
neutro tercera -e acre
acr-is

20
CONCORDANCIA
SUSTANTIVO GÉNERO DECLINACION ADJETIVO NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR
homo, hominis masculino tercera homo bonus hominis bonī
res, reī femenino quinta bonus, bona, bonum rēs bona reī bonae
verbum, verbī neutro segunda verbum bonum verbī bonī

SUSTANTIVO GÉNERO DECLINACION ADJETIVO NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR


homo, hominis masculino tercera homo niger hominis nigrī
res, reī femenino quinta niger, nigra, nigrum rēs nigra reī nigrae
verbum, verbī neutro segunda verbum nigrum verbī nigrī

SUSTANTIVO GÉNERO DECLINACION ADJETIVO NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR


homo, hominis masculino tercera homo acer hominis acris
res, reī femenino quinta acer, acris, acre rēs acris reī acris
verbum, verbī neutro segunda verbum acre verbī acris
ADJETIVOS DE DOS TERMINACIONES
M-F N
ENUNCIADO EN NOMINATIVO SINGULAR: omnis, omne
-is -e
3 3
GÉNERO DECLINACIÓN NOMINATIVO SINGULAR EJEMPLO RADICAL PUEDE
MASCULINO Y TERCERA -is omn-is OBTENERSE DE
FEMENINO DECLINACIÓN CUALQUIER FORMA
NEUTRO TERCERA -e omn-e omn-is
DECLINACIÓN omn-e

CONCORDANCIA
NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR
SUSTANTIVO homo, hominis TERCERA DECLINACIÓN homo omnis hominis omnis
MASCULINO
SUSTANTIVO res, rei QUINTA DECLINACIÓN rēs omnis reī omnis
FEMENINO
SUSTANTIVO Verbum SEGUNDA DECLINACIÓN verbum omne verbī omnis
NEUTRO

21
ADJETIVOS DE UNA TERMINACIÓN

ENUNCIADO EN NOMINATIVO SINGULAR: (NO HAY DESINENCIA FIJA) potens,


GENITIVO SINGULAR : potentĭs
3
GÉNERO DECLINACIÓN NOMINATIVO SINGULAR EJEMPLO RADICAL SE OBTIENE
MASCULINO Y TERCERA no hay desinencia fija potens DEL GENITIVO
FEMENINO DECLINACIÓN SINGULAR
NEUTRO TERCERA no hay desinencia fija potens potent-ĭs
DECLINACIÓN

CONCORDANCIA
NOMINATIVO SINGULAR GENITIVO SINGULAR
SUSTANTIVO homo, hominis TERCERA DECLINACIÓN homo potens hominis potentis
MASCULINO
SUSTANTIVO res, reī QUINTA DECLINACIÓN rēs potens reī potentis
FEMENINO
SUSTANTIVO Verbum SEGUNDA DECLINACIÓN verbum potens verbī potentis
NEUTRO

22
EL PRONOMBRE

Los pronombres latinos se clasifican en personales, posesivos, demostrativos, relativos, interrogativos,

e indefinidos. Con excepción de los pronombres personales todos los demás pueden funcionar como un

adjetivo, incluso su declinación es muy similar a la de los adjetivos de tres terminaciones que toman

sus desinencias de la primera y segunda declinación, salvo el genitivo singular en -ius y el dativo

singular en -ī. A continuación encontrarás las tablas de los pronombres flexionados:

PRONOMBRES PERSONALES (MEMORIZAR)


PRIMERA PERSONA SEGUNDA
PERSONA
singular plural singular plural
Nom ego nōs tū vōs
gen. meī nostrī/nostrum tuī vestrī/vestrum
dat. mihi nobis tibi vōbis
acus. mē nōs tē vōs
ablat. mē/mēcum nōbis/nōbiscum tē/tēcum vōbis/vōbiscum

Los pronombres personales carecen de género y, debido a las desinencias personales de los verbos latinos,

su uso se limitó a señalar énfasis en la oración. El pronombre reflexivo sē no cuenta con caso nominativo, ni

género, y emplea la misma forma para singular y plural. El pronombre personal de tercera persona se puede

sustituir con los demostrativos is o ille. Los pronombres personales y posesivos emplean sufijos de refuerzo

expresivo cmo: -met, -te, -pte, (egomet, tute, suopte); la reduplicación del pronombre reflexivo sēsē no

altera su interpretación. Los pronombres personales y relativos en caso ablativo suelen añadir al final la

preposición cum.

PRONOMBRE REFLEXIVO
caso singular
gen. suī
dat. sibi
acus. sē/sese
ablat. sē/
sēcum
24
PRONOMBRES POSESIVOS

ENUNCIADO EN NOMINATIVO SINGULAR DE CADA GÉNERO: MASCULINO FEMENINO NEUTRO


meus mea meum

PRIMERA PERSONA
singular plural
nom meus mea meum meī meae mea
gen. meī meae meī meōrum meārum meōrum
dat. meō meae meō meīs meīs meīs
acus. meum meam meum meōs meās mea
ablat. meō meā meō meīs meīs meīs

MASCULINO FEMENINO NEUTRO


tuus tua tuum

SEGUNDA PERSONA
singular plural
nom tuus tua tuum tuī tuae tua
gen. tuī tuae tuī tuōrum tuārum tuōrum
dat. tuō tuae tuō tuīs tuīs tuīs
acus. tuum tuam tuum tuōs tuās tua
ablat. tuō tuā tuō tuīs tuīs tuīs

MASCULINO FEMENINO NEUTRO


suus sua suum

TERCERA PERSONA
singular plural
nom suus sua suum suī suae sua
gen. suī suae suī suōrum suārum suōrum
dat. suō suae suō suīs suīs suīs
acus. suum suam suum suōs suās sua
ablat. suō suā suō suīs suīs suīs

25
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
noster nostra nostrum
PRIMARA PERSONA
singular plural
nom noster nostra nostrum nostrī nostrae nostra
gen. nostrī nostrae nostrī nostrōrum nostrārum nostrōrum
dat. nostrō nostrae nostrō nostrīs nostrīs nostrīs
acus. nostrum nostram nostrum nostrōs nostrās nostra
ablat. nostrō nostrā nostrō nostrīs nostrīs nostrīs

MASCULINO FEMENINO NEUTRO


vester vestra vestrum
SEGUNDA PERSONA
singular plural
nom vester vestra vestrum vestrī vestrae vestra
gen. vestrī vestrae vestrī vestrōrum vestrārum vestrōrum
dat. vestrō vestrae vestrō vestrīs vestrīs vestrīs
acus. vestrum vestram vestrum vestrōs vestrās vestra
ablat. vestrō vestrā vestrō vestrīs vestrīs vestrīs

 Para tercera persona plural: suus, sua, suum

PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS

DESINENCIAS DE LA DECLINACIÓN GENERAL DE LOS PRONOMBRES


singular plural
Caso masculino femenino neutro masculino femenino neutro
nominativo -e -a -d -ī ae a
Genitivo -īus -īus -īus -ōrum -ārum -ōrum
Dativo -ī -ī -ī -īs -īs -īs
acusativo -um -am -d -ōs -ās -a
ablativo -ō -a -ō -īs -īs -īs

is, ea, id: él, ella, ello1


singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. is ea id iī, eī, ī eae ea
gen. eius eōrum eārum eōrum
dat. eī eīs, iīs, īs
acus. eum eam id eōs eās ea
abl. eō eā eō eīs, iīs, īs

1
Este pronombre puede sustituir al de tercera persona (él, ella, ello).

26
ille, illa, illud: aquél

singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. ille illa illud illī illae illa
gen. illīus illōrum illārum illōrum
dat. illī illīs
acus. illum illam illud illōs illās illa
abl. illō illā illō illīs

hīc, haec, hoc: éste, ésta, esto

singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. hīc haec hoc hī hae haec
gen. huius hōrum hārum hōrum
dat. huic hīs
acus. hunc hanc hoc hōs hās haec
abl. hōc hāc hōc hīs

ipse, ipsa, ipsum: él mismo, ella misma, ello mismo

singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa
gen. ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum
dat. ipsī ipsīs
acus. ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa
abl. ipsō ipsā ipsō ipsīs

27
iste, ista, istud: ése, ésa, eso

singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. iste ista istud istī istae ista
gen. istīus istōrum istārum istōrum
dat. istī istīs
acus. istum istam istud istōs istās ista
abl. istō istā istō istīs

idem, eadem, idem: el mismo, la misma, lo mismo


singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. idem eadem idem eīdem/iīdem eaedem eadem
gen. eiusdem eiusdem eiusdem eōrundem eārundem eōrundem
dat. eīdem eīdem eīdem eīsdem eīsdem eīsdem
acus. eundem eandem idem eōsdem eāsdem eadem
abla. eōdem eādem eōdem eīsdem eīsdem eīsdem

PRONOMBRE RELATIVO
singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. quī quae quod quī quae quae
gen. cūius cuius cuius quōrum quārum quōrum
dat. cuī cuī cuī quibus quibus quibus
acus. quem quam quod quōs quās quae
abl. quō quā quō quibus quibus quibus

ADJETIVOS PRONOMINALES
Estas palabras se enuncian como adjetivos de tres terminaciones (-us/ -er, -a, -um) pero su declinación
mantiene la terminación del genitivo y dativo singular como los pronombres:
1. ūnus, ūna, ūnum : uno solo, único, uno
gen.: ūnīus; dat.: ūnī
2. alĭus , alĭa, alĭud : otro (de muchos)
gen.: alterīus; dat.: alĭī
3. alter, altĕra , altĕrum : otro (de dos)
gen.: alterīus; dat.: altĕrī
4. sōlus / sōla / sōlum /: solo
sōlīus; dat.:sōlī
5. tōtus / tōta / tōtum /: todo entero
tōtīus; dat.: tōtī
28
OTROS PRONOMBRES INDEFINIDOS
1. nihil (nīl): nada
2. nemo: nadie
3. ūllus, ūlla, ūllum : alguno, alguna, algún
4. nūllus, nūlla, nūllum : ninguno, ninguna, ningún
5. quis, quid (quī , qua, quod/): alguien, algo
6. alĭquis, alĭquid (alĭquī / alĭqua / alĭquod /): alguien, algo
7. quisquam / quicquam /: alguien, alguno, algo
8. quidam / quædam / quiddam (quoddam) /: cierto, alguno
9. uterque / utraque / utrumque /: uno y otro (de dos), los dos

PRONOMBRE Y ADJETIVO INTERROGATIVO

singular plural
masc. fem. neutro masc. fem. neutro
nom. quis/ quī quae quid/ quod quī quae quae
gen. cūius cūius cūius quōrum quārum quōrum
dat. cuī cuī cuī quibus quibus quibus
acus. quem quam quid/ quod quōs quās quae
abl. quō quā quō quibus quibus quibus

29
NOMENCLATURA DE LOS TIEMPOS VERBALES EN ESPAÑOL

Real Academia de la
forma verbal Andrés Bello
Lengua Española
modo indicativo
amo presente presente
amé pretérito pretérito perfecto simple
amaba copretérito pretérito imperfecto
he amado antepresente pretérito perfecto compuesto
hube amado antepretérito pretérito anterior
había amado antecopretérito pretérito pluscuamperfecto
amaré futuro futuro
amaría pospretérito condicional
habré amado antefuturo futuro perfecto
habría amado antepospretérito condicional perfecto
modo subjuntivo
ame presente presente
amara / amase pretérito pretérito imperfecto
haya amado antepresente pretérito perfecto
hubiera / hubiese
antepretérito pretérito pluscuamperfecto
amado
amare futuro futuro
hubiere amado antefuturo futuro perfecto
modo imperativo
ama futuro presente
formas no personales (nominales)
amar infinitivo
amado participio (aspecto perfectivo)
amando gerundio (aspecto durativo)
haber amado infinitivo compuesto
habiendo amado gerundio compuesto

30
EL VERBO
Para identificar un verbo dentro de una oración es necesario comenzar por conocer sus terminaciones
personales, es decir, las letras finales del verbo que nos indican la persona, el número y la voz.

 DESINENCIAS PERSONALES PARA LA MAYORÍA DE LOS TIEMPOS VERBALES EN VOZ ACTIVA:


MEMORIZAR
VOZ ACTIVA

singular 1ª ego -o/ -m


2ª tū -s
3ª ille -t
plurar 1ª nōs -mus
2ªvōs -tis
3ªillī -nt
Ejemplo:
enunciado: agere, ēgi, actum, llevar, hacer, actuar.
forma conjugada: agitis

Las partes que conforman el verbo conjugado en el ejemplo son:


ag- radical de infinitivo
-i- letra de unión
-tis desinencia que señala la segunda persona, plural activa
MEMORIZAR
VOZ ACTIVA

singular 1ª ego ag-o


2ª tū ag-i-s
3ª ille ag-i-t
plurar 1ª nōs ag-i-mus
2ªvōs ag-i-tis
3ªillī ag-u-nt

 DESINENCIAS PERSONALES PARA EL PRETÉRITO PERFECTO EN INDICATIVO ACTIVO:


MEMORIZAR
VOZ ACTIVA
singular 1ª ego -ī
2ª tū -istī
3ª ille -it
plurar 1ª nōs -imus
2ª vos -istis
3ª illī -ērunt/ *-ēre

31
Ejemplo:
enunciado: amāre, amāvī, amātum, amar
forma conjugada: amāvī

Las partes que conforman el verbo conjugado en el ejemplo son:


amāv- radical de perfecto
-ī desinencia que señala la primera persona, singular activa

MEMORIZAR
VOZ ACTIVA

singular 1ª ego amāv-ī


2ª tū amāv-istī
3ª ille amāv-it
plural 1ª nōs amāv-imus
2ªvōs amāv-istis
3ªillī amāv-ērunt

 DESINENCIAS PERSONALES PARA EL PRESENTE DE IMPERATIVO ACTIVO :


MEMORIZAR
VOZ ACTIVA
singular 1ª1ª ego
-no hay terminación
2ª tū -ĕ (para verbos de tercera declinación)
3ªille
plural 1ª nōs
2ª vōs -te
3ª illī

Ejemplo:
enunciado: amāre, amāvī, amātum, amar
forma conjugada: amā

Las partes que conforman el verbo conjugado en el ejemplo son:


amā radical de infinitivo
sin desinencia personal

VOZ ACTIVA

2ª tū amā
2ªvōs amā-te

32
 DESINENCIAS PERSONALES PARA TODOS LOS TIEMPOS IMPERFECTOS EN VOZ PASIVA:

VOZ PASIVA
singular 1ª ego -or, -r
2ª tū -ris, -re
3ª ille -tur
plural 1ª nōs -mur
2ª vōs -minī
3ª illī -ntur
Ejemplo:
enunciado: amāre, amāvī, amātum, amar
forma conjugada: amor

Las partes que conforman el verbo conjugado en el ejemplo son:


amā- radical de infinitivo
-or desinencia que señala la primera persona, singular pasiva

VOZ PASIVA

singular 1ª ego am-or***


2ª tū amā-ris/ -re
3ª ille amā-tur
plural 1ª nōs amā-mur
2ª vōs amā-minī
3ª illī amā-ntur

LAS CUATRO CONJUGACIONES REGULARES DEL VERBO


El verbo latino se clasifica en cuatro conjugaciones regulares:
 LA PRIMERA CONJUGACIÓN está formada por los verbos que tienen como letra temática

la –ā y la terminación –re de infinitivo <-āre.

 LA SEGUNDA CONJUGACIÓN está formada por los verbos que tienen como letra temática

la –ē y la terminación -re de infinitivo < -ēre.


 LA TERCERA CONJUGACIÓN está formada por los verbos que tienen como letra temática

la –ĕ y la terminación -re de infinitivo < ĕre.


 LA CUARTA CONJUGACIÓN está formada por los verbos que tienen como letra temática

la –ī y la terminación -re de infinitivo <īre.

33
EL ENUNCIADO VERBAL

Los verbos latinos tienen diferentes radicales: el radical de presente se conoce con el infinitivo; con él
se forman los tiempos de presente o tiempos de īnfectum, que indican una acción no terminada. El
radical de perfecto se conoce con la segunda forma del enunciado; con este radical se forman los
tiemos de perfecto o perfectum, que indican una acción terminada. El radical de participio o de
supino se conoce con la tercera forma del enunciado verbal.

imperā-re imperāv-ī imperāt-um


infinitivo perfecto supino
RADICAL RADICAL RADICAL
IMPERA- IMPERĀV- IMPERĀT-

1. Para obtener el radical de presente de un verbo se quita la desinencia –re del infinitivo:
imperā-re
infinitivo

radical de presente: imperā-


2. Para obtener el radical de perfecto se quita la desinencia –ī del pretérito perfecto:
imperāv-ī
perfecto

radical de perfecto: imperāv-

3. Para obtener el radical de supino o participio se quita la desinencia –um del supino:

imperāt-um
supino
radical de participio: imperāt-

VOCAL DE UNIÓN
En la conjugación de los verbos casi siempre las desinencias se unen directamente al tema.
imperā-t habē-nt venī-mus

Sin embargo, en ciertos casos, las desinencias no se unen directamente al tema del verbo, sino que el radical se
alarga con una vocal; es decir, se utiliza un elemento que sirve de unión entre el radical y la desinencia. Este
elemento aparece de la siguiente manera:
–i delante de s, t, m

–u delante de nt

–e delante de r, ns, nd

34
Tiempos Verbales

Tiene tres modos: indicativo (el modo de la realidad), subjuntivo (el modo de la irrealidad, posibilidad,
exhortación, duda) e imperativo (modo del mandato, ruego o exhortación); tiene, en indicativo, seis
tiempos: presente, pretérito imperfecto, futuro imperfecto (tiempos de infectum, tiempos no acabados),
pretérito perfecto, pluscuamperfecto, futuro perfecto (tiempos de perfectum. tiempos acabados);tiene
dos voces (= géneros): activa y pasiva; tiene, finalmente, cinco formas nominales: infinitivo, participio,
gerundio, gerundivo y supino.

Modo Indicativo
VOZ ACTIVA VOZ PASIVA
TIEMPOS TIEMPOS TIEMPOS TIEMPOS
IMPERFECTOS PERFECTOS IMPERFECTOS PERFECTOS
presente pretérito perfecto presente pretérito perfecto
pretérito imperfecto pretérito pretérito imperfecto pretérito
pluscuamperfecto pluscuamperfecto
futuro imperfecto futuro perfecto futuro imperfecto futuro perfecto

Modo Subjuntivo
VOZ ACTIVA VOZ PASIVA
TIEMPOS TIEMPOS TIEMPOS TIEMPOS
IMPERFECTOS PERFECTOS IMPERFECTOS PERFECTOS
presente pretérito perfecto presente pretérito perfecto
pretérito imperfecto pretérito pretérito imperfecto pretérito
pluscuamperfecto pluscuamperfecto

35
EL VERBO SUM
sum, es, esse, fuī, (ser, estar, haber, existir)

presente pretérito futuro futuro perfecto


pretérito perfecto pretérito pluscuamperfecto
TIEMPO imperfecto imperfecto

fui
TRADUCCIÓN soy era seré había sido habré sido
he sido
fuī
ego sum ego eram ego ero ego ego fueram ego fuero
fuistī
INDICATIVO

tū es tū erās tū eris tū tū fuerās tū fueris


fuit
ille/is est ille/is erat ille/is erit ille/is ille/is fuerat ille/is fuerit
fuimus
nōs sumus nōs erāmus nōs erimus nōs nōs fuerāmus nōs fuerimus
fuistis
vōs estis vōs erātis vōs eritis vōs vōs fuerātis vōs fueritis
fuērunt /
illī/iī sunt illī/iī erant illī/iī erunt illī/iī illī/iī fuerant illī/iī fuerint
fuēre
TRADUCCIÓN sea fuera o fuese haya sido hubiera o hubiese sido
fuerim
ego sim ego essem ego ego fuissem
fueris
SUBJUNTIVO
MODO

tū sis tū essēs tū tū fuissēs


fuerit
ille/is sit ille/is esset ille/is ille/is fuisset
fuerimus
nōs simus nōs essēmus nōs nōs fuissēmus
fueritis
vōs sitis vōs essētis vōs vōs fuissētis
fuerint
illī/iī sint illī/iī essent illī/iī illī/iī fuissent
se tú / sed vosotros infinitivo presente infinitivo perfecto infinitivo futuro
IMPERATIVO

ser haber sido ir a ser



esto
vōs
estōte esse fuisse futūrum, futūram, futūram esse

36
PRINCIPALES PREPOSICIONES
ACUSATIVO TRADUCCIÓN ABLATIVO TRADUCCIÓN

ad hacia, a, junto a ā, ab, abs de, desde, por

adversus contra, enfrente de, delante absque sin, excepto

ante antes de, delante, ante cum con

apud junto a, en, con dē de arriba hacia abajo, acerca de

circā alrededor ē, ex desde, fuera de

circum alrededor de, junto a, cerca de prae delante de, ante, por a causa de

contrā enfrente, delante, contra prō delante, en favor de, en defensa de, en lugar de

erga hacia

extrā fuera, al exterior, excepto

in a, hacia, contra in en

īnfrā debajo, abajo, en la parte inferior

inter entre, en medio de

intrā dentro de

iuxta junto a, cerca de

ob hacia, contra, delante, a causa de

per a través, por

post detrás, después de, a partir de


delante, más allá de, excepto, fuera
praeter de
propter cerca, por medio de, a causa de

sub (por) debajo de sub debajo, bajo, en


super sobre, con respecto a super cerca, más allá
suprā sobre, encima de

trāns al otro lado de, más allá de

ultrā al otro lado de, más allá de

37
AELIUS DONĀTUS
VĪTA ET OPUS
No se conocen ni el año ni el lugar donde nació este famoso gramático, el “gramático de la ciudad
de Roma” por antonomasia, a quien su discípulo San Jerónimo llamaba con reverencia praeceptor
meus y lo sitúa en el 353 d.C.
Escribió Ars grammatica, conocida también como Ars māior y Ars minor o Dē partibus
ōrātiōnis ars minor, siendo este libro el curso antiguo de gramática latina más completo y que se
destaca tanto por su método y fines didácticos, que fue elogiado por sus contemporáneos e incluso
fue el libro de texto en las escuelas hasta la Edad Media y aún con posterioridad. Otras de sus
obras son Comentario a Terencio que nos ha llegado incompleta, y Comentario a Virgilio de la que
sólo tenemos la introducción.
El siguiente pasaje es parte de su Ars grammatica māior. El arte gramatical mayor es un
tratado formado por varios apartados, que trata de la fonética, de la métrica, de las partes de la
oración, de los “vicios” del habla y de los recursos retóricos del latín. El Ars minor es un manual
de gramática escolar, destinado a principiantes, y escrito en forma de preguntas y respuestas, a la
manera de un “catecismo” gramatical.
En Roma, la gramática comienza a estudiarse a partir del siglo II a.C. Las gramáticas
latinas son escritos técnicos que proceden, en lo general, de textos griegos; sin embargo, pueden
considerarse originales en su decidida aplicación de las categorías técnicas griegas a la lengua
latina.
Donato fue un grammaticus Vrbis Rōmae (un “gramático de la ciudad de Roma”). El
grammaticus era el encargado del segundo nivel de la enseñanza en Grecia y Roma; los niños, en
la escuela del grammaticus, aprendían gramática, naturalmente, pero también leían a los poetas,
con todas las explicaciones necesarias (históricas, geográficas, científicas, etcétera.); aprendían
sus obras de memoria, las recitaban con la pronunciación correcta y, con ello, aprendían a hablar
con corrección y claridad. El primer grado de la enseñanza era el lūdus litterārius, a cargo del
litterātor, que tenía como meta enseñar a leer, a escribir y a contar. El tercer nivel era la
enseñanza retórica, donde se aprendía a elaborar discursos persuasivos.

38
DŌNĀTĪ GRAMMATICĪ VRBIS RŌMAE,
nōmen substantīvum significado
ARS GRAMMATICA
adspīrātiō, adspīrātiōnis f.
Vōx est aēr ictus sēnsibilis audītū... Omnis vōx aut
āēr, āēris m. (gr.)
ars grammatica
articulāta est aut cōnfūsa. Articulāta est quae litterīs
ars, artis f.
comprehēnsiō, comprehēnsiōnis f.
comprehendī potest, cōnfūsa quae scrībī nōn potest.
Donātus, Donātī m.
ēnūntiātiō, ēnūntiātiōnis f.
Littera est pars minima vōcis articulātae. grammaticus, grammaticī m. (gr.)
Iūnō, Iūnōnis f. nom. pr.
Litterārum aliae sunt vōcālēs aliae cōnsonantēs. lēctiō, lēctiōnis f.
littera, litterae f.
Cōnsonantium aliae sunt sēmivōcālēs aliae mūtae. nōmen, nōminis n.
nota, notae f.
numerus, numerī m.
Vōcālēs sunt quae per sē prōferuntur et per sē
pars, partis f.
potēstās, potēstātis f.
syllabam faciunt. Sunt autem numerō quīnque a e i o u;
Rōma, Rōmae f.
syllaba, syllabae f.(gr.)
hārum duae i et u trānseunt in cōnsonantium potestātem, tempus, temporis n.
urbs, urbis f.
cum aut ipsae inter sē geminantur aut cum aliīs
vātēs, vātis m.
vōx, vōcis f.
vōcālibus iunguntur, ut Iūnō vātēs... Latīnae vōcālēs
nōmen adiectīvum Significado
omnēs et prōdūcī et corripī possunt...
brevis, breve adj.
Sēmivōcālēs sunt quae per sē quidem prōferuntur capāx, capācis adj.
commūnis, commūne adj.
sed per sē syllabam nōn faciunt. Sunt autem numerō cōnsonāns, cōnsonāntis adj.
duplex, duplicis adj.
septem f l m n r s x. Ex hīs ūna duplex est, x... Graecus, Graeca, Graecum adj.
grammaticus, grammatica,
grammaticum adj.
Mūtae sunt quae nec per sē prōferuntur nec per sē Latīnus, Latīna, Latīnum adj.
minimus, minima, minimum adj. sp.
syllabam faciunt. Sunt autem numerō novem b c d g h k mūtus, mūta, mūtum adj.
omnis, omne adj.
p q t. Ex hīs supervacuae quibusdam videntur k et q, quī plūrēs, plūra adj. comparativo
sēmi|vōcālis, sēmi|vōcāle adj.
nesciunt quotiēns a sequitur, k litteram praepōnendam sēnsibilis, sēnsibile adj.
super|vacuus, super|vacua, super|vacuum
esse, nōn q; quotiēns u sequitur, per q nōn per k adj.
vōcālis, vōcāle adj.
scrībendum. H interdum cōnsonāns interdum
prōnōmen significado
adspīrātiōnis crēditur nota. Y et z remanent, quās litterās alius, alia, aliud pron. indef.
alter, altera, alterum pron. indef.
propter Graeca nōmina admīsimus: altera namque hīc, haec, hoc pron. dem.
ipse, ipsa, ipsum pron. dem.
vōcālis, altera est cōnsonāns duplex. Vnde fit ut quīdam quī, quae, quod pron. rel.
quīdam, quaedam, quoddam p. indef.
putant Latīnās litterās nōn plūrēs esse quam decem et suī, sibi, sē (sēsē) pron. reflexivo
Significado
septem, sī quidem ex vīgintī et tribus ūna adspīrātiōnis
coniūnctiō

39
nota est, ūna duplex, duae supervacuae, duae Graecae... aut conj.
autem conj.
cum conj.
Syllaba est comprehēnsiō litterārum vel ūnīus
et conj.
namque conj.
vōcālis ēnūntiātiō temporum capāx. Syllabārum aliae
nec conj.
quam conj.
sunt brevēs, aliae longae, aliae commūnēs.
sed conj.
sī conj.
Don. A. G. I. 1-3
ut conj.
vel conj. Significado

praepositiō
cum prep. abl.
ē, ex prep. abl.
in prep. acus.
inter prep. acus.
per prep. acus. Significado
propter prep. acus.
adverbium
interdum adv. tiempo
nōn adv. énfasis
quidem adv. énfasis
quotiēns adv. cantidad
unde adv. lugar
verbum significado
ad|mittere, ad|mīsī, ad|mīssum
articulāre, articulāvī, articulātum
audīre, audīvī, audītum
comprehendere, comprehēndī, comprehēnsum
cōn|fundere, cōn|fūdī, cōn|fūsum
corripere, corripiō, corripuī, correptum
crēdere, crēdidī, crēditum
esse, sum, fuī, futūrus irr.
facere, faciō, fēcī, fāctum irr.
fierī, fiō, factus sum irr.
gemināre, gemināvī, geminātum
icere, iciō, īcī, ictum
iungere, iūnxī, iūnctun
ne|scīre, ne|scīvī, ne|scītum
posse, possum, potuī irr.
prae|ponere, prae|posuī, prae|positum
prō|dūcere, prō|dūxī, prō|dūctum
prō|ferre, prō|fero, prō|tulī, prō|lātum irr.
putāre, putāvī, putātum 1
re|manēre, re|mānsī, re|mānsum
scrībere, scrīpsī, scrīptum
sequī, sequor, secūtus sum irr.
trāns|īre, trāns|eō, trāns|iī, trāns|itum
vidēre, vīdī, vīsum
vidērī, vīsus sum irr.

40
Respondē Donātī verbīs
1.- Vōx quid est?
R. La voz es el aire golpeado sensible al oído
_____________________________________________________________________________________
2.- Littera quid est?
R. La letra es la parte más pequeña de la voz articulada
__________________________________________________________________________________________
3.- Vōcālis quid est?
R. Las vocales son las letras que se pronuncian por sí solas y por sí solas forman sílaba
__________________________________________________________________________________________
4.-Latīnae vocālēs quot sunt?
R. Son cinco en número: a, e, i, o, u.
______________________________________________________________________________________
5.-Cōnsonāns sēmivōcālis quid est?
R. Las semivocales son las (letras) que ciertamente se pronuncian por sí solas, pero por sí solas no forman sílaba
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
6.- Latīnae sēmivōcālēs quot sunt?
R. Son siete en número: f, l, m, n, r, s, x
______________________________________________________________________________________
7.-Cōnsonāns mūta quid est?
R. Las mudas son las (letras) que ni se pronuncian por sí solas, ni por sí solas forman sílaba
__________________________________________________________________________________________
8.- Latīnae cōnsonāntēs mūtae quot sunt?
R. Son nueve en número: b, c, d, g, h, k, p, q, t
______________________________________________________________________________________
9.- Quid crēditur h littera?
R. A veces se cree que la h es una consonante; a veces, una marca de aspiración
__________________________________________________________________________________________
10.- Syllaba quid est?
R. La sílaba es la unión de las letras, o la enunciación de una sola vocal, que contiene tiempos
__________________________________________________________________________________________
vocabulario
* Quid: qué
* Quot: cuántos

41
VOCABVLA
PHÆDRĪ
FĀBVLÆ ÆSŌPIÆ nōmen substantīvum
vulpēs, vulpis m. f. zorra
uva, uvæ f. uva
dē vulpe et uvā famēs, famis f. hambre
vinea, vineæ f. viña, vid
virēs, virium f. pl. fuerzas
verbum, verbī n. palabra, verbo
Fame coācta vulpēs altā in vineā exēmplum, exēmplī n. ejemplo

nōmen adiectīvum
uvam adpetēbat summīs saliens virĭbus; altus, alta, altum: alto, profundo
summus, summa, summum: supremo, sumo
quam tangĕre ut non potuit, discēdens ait: matūrus, matūra, matūrum: maduro, oportuno
acērbus, acērba, acērbum: duro, áspero, amargo
“nondum matūra est”; nōlō acērbam sumĕre.”
verbum
Quī facĕre quæ non possunt verbīs elevant, cōgĕre, coēgī, coāctum: obligar
adpetĕre, -petīvī, -petītum: desear
adscribĕre hoc debēbunt exēmplum sibi. salīre, saluī: saltar
tangĕre, tetĭgī, tāctum: tocar
posse, possum, potuī: poder
discedĕre, -cēssī, -cēssum: apartarse, marchar
______________________________________ aiō, ais, ait, aiunt: decir que sí, afirmar, decir
esse, sum, fuī: ser, estar, haber
______________________________________ nōlle, nōlō, nōluī: no querer
sumĕre, sumpsī, sumptum: tomar, consumir
______________________________________ facĕre, faciō, fecī, factum: hacer
elevāre, -levāvī, -levātum: aligerar, rebajar
______________________________________ adscribĕre, -scrīpsī, -scrīptum: atribuir, adscribir
debēre, debuī, debĭtum: deber
______________________________________
pronōmen
______________________________________ quī, quæ, quod: el que, la que, lo que/ quien
hīc, hæc, hoc: este, esta, esto
______________________________________ suī, sibi, sē/ sēsē: de sí, para sí, a sí, se

______________________________________ præpositio
dē prep. abl.: de, acerca de
______________________________________ in prep, abl.: en

_____________________________________ coniunctio
et conj. coordinante: y
ut conj. subordinante: cuando

42
VOCABVLA
PHÆDRĪ nōmen substantīvum
FĀBVLÆ ÆSŌPIÆ canis, canis m. f. perro
fluvium, fluviī n. agua corriente, río, arroyo
canis per fluvium carnem ferens caro, carnis f. carne
flūmen, flūmĭnis n. río, corriente
lympha, lymphæ f. agua cristalina
amīttit merĭtō proprium quī aliēnum adpetit. speculum, speculī n. espejo
simulācrum, simulācrī n. imagen
canis per flūmen carnem cum ferret natans, præda, prædæ f. presa
aviditas, aviditātis f. codicia, avaricia
lymphārum in specŭlō vīdit simulācrum suum, ōs, ōris n. boca
cibus, cibī m. comida
aliamque prædam iam ab aliō ferrī putans
nōmen adiectīvum
eripĕre voluit; verum decēpta avidĭtas proprius, propria, proprium: propio, particular
aliēnus, aliēna, aliēnum: ajeno, extraño
et quem tenēbat ōre dimīsit cibum
verbum
nec quem petēbat adeo potuit tangĕre. ad|petĕre, -petīvī, -petītum: desear
a|mittĕre, -mīsī, -mīssum: perder, soltar
dē|cipĕre, -cēpī, -cēptum: engañar
______________________________________ dī|mittĕre, -mīsī, -mīssum: dejar, dimitir
ē|ripĕre, -ripuī, -reptum: arrebatar
______________________________________ ferre, fero, tulī, lātum: llevar, traer
natāre, natāvī: nadir
______________________________________
petĕre, petīvī, petītum: buscar, pedir
posse, possum, potuī: poder
______________________________________
putāre, putāvī, putātum: opinar, pensar
______________________________________ tangĕre, tetigī, tāctum: tocar
tenēre, tenuī, tentum: sostener, mantener, tener
______________________________________ velle, volō, voluī: querer
vidēre, vīdī, vīsum: ver
______________________________________
pronōmen
______________________________________ alius, alia, aliud: otro, otra (de muchos)
quī, quæ, quod: el que, la que, lo que/ quien
______________________________________ suus, sua, suum: suyo, suya, su

______________________________________ præpositio
a, ab prep. abl.: de, desde, por
______________________________________ in prep. abl.: en
per prep. acus.: por, a través de
______________________________________
coniunctio
______________________________________ cum conj. subordinante: cuando, como, mientras
et conj. coordinante: y
______________________________________ nec conj. coordinante: y no, ni
-que conj. enclítica: y
______________________________________ verum conj. coordinante: pero, no obstante

43
VOCABVLA
nōmen substantīvum
PHÆDRĪ pullus, pullī m. polluelo, cría
FĀBVLÆ ÆSŌPIÆ margarīta, margarītæ f. perla
stercuilīnum, stercuilīnī n. estercolero
esca, escæ f. comida
pullus ad margarītam rēs, reī f. cosa, asunto, posesión
locus, locī m. lugar
pretium, pretiī n. precio, recompensa
splendor, splendōris m. esplendor, brillo
in stercuilīnō pullus gallīnacius cibus, cibī m. comida
nōmen adiectīvum
dum quærit escam margarītam repperit. gallinacius, gallinacia, gallinacium: gallináceo
indīgnus, indīgna, indīgnum: indigno
“iaces indīgnō quanta res” inquit “locō! cupĭdus, cupĭda, cupĭdum: deseoso, codicioso
pristĭnus, pristĭna, pristĭnum: antiguo, prístino
hoc sīquis pretiī cupĭdus vīdīsset tuī, potis adj. indecl.: el que puede, poderoso
potior, potius adj. comp.: mejor, más importante
olim redīsses ad splendōrem prīstinum. multus, multa, multum: mucho, numeroso
verbum
ego cur tē invēnī, potior cuī multō est cibus? quærĕre, quæsīvī, quæsītum: buscar
reperīre, reppĕrī, repērtum: encontrar, recuperar
nec tibi prodesse nec mihi id quicquam potis.” iacēre, iacuī: yacer
inquam/ inquit: digo, dice
hoc illīs narrō quī mē non intellegunt. vidēre, vīdī, vīsum: ver
redīre, -eo, -iī, -itum: regresar
_______________________________________ invĕnīre, invēnī, invēntum: encontrar
esse, sum, fuī: ser, estar, haber
_______________________________________ prodesse, prosum, profuī: aprovechar
narrāre, narrāvī, narrātum: narrar
_______________________________________ intellegĕre, intellēxī, intellēctum: comprender
pronōmen
_______________________________________ quantus, quanta, quantum interr.: cuánto, cuánta
hīc, hæc, hoc dem.: este, esta, esto
_______________________________________ quis, quid indef.: (si-), alguien, algo
ego, meī, mihi, mē, mecum pers.: yo, me, mí
_______________________________________ tū, tuī, tibi, tē, tecum pers.: tú, te, ti, contigo
quī, quæ, quod rel.: el que, la que, lo que/ quien
_______________________________________ is, ea, id dem.: él, ella, ello
quisquam, quicquam indef.: alguien, algo
_______________________________________ ille, illa, illud dem.: aquél, aquella, aquello
præpositio
_______________________________________ ad prep. acus.: hacia, a, junto a
in prep, abl.: en

coniunctio
dum conj. subordinante: cuando; mientras
nec conj. coordinante: y no, ni

adverbium
olim adv. tiempo: hace tiempo, un día, antaño
cur adv. de causa: por qué
non adv. de énfasis: no

44
Gāius Plīnius Caecilius Secundus
Plinio el Joven

Cayo Plinio Cecilio Segundo, nació en el 61 ó 62 d. C. Su ciudad natal es Como, a la que después
obsequia con una biblioteca y una fundación para niños nacidos libres. Tras la muerte del padre lo
educa su tío materno Plinio el Viejo, que lo adopta en su testamento. En Roma nuestro autor estudia
con sobresalientes personalidades de la época. Poco a poco consigue ostentar innumerables cargos y
dignidades, entre otros como comisionado imperial para la defensa del medio ambiente en Roma en los
años 100-101, como cónsul, augur y legado imperial al frente de la provincia de Bitinia hacia el año
112.
De sus obras poseemos el Panegyricus de Trajano y las Epistulae, repartidas en nueve libros
con un total de 248 escritos, proceden de la época comprendida entre los años 97 al 109
aproximadamente; añádanse las 123 cartas dirigidas al emperador con diferentes motivos. Estas
demandas, informes y felicitaciones del gobernador y los correspondientes rescriptos venidos a Roma
constituyen un material único e insustituible para conocer los problemas de la administración política
en las provincias del Imperio. Y ello incluye también la cuestión de la actitud oficial frente al
Cristianismo en auge, sobre la que la correspondencia arroja una luz singularísima. Se han perdido
pequeñas composiciones poéticas y numerosos discursos.
Sus epístolas, en contra de lo que es uso corriente en la vida, tratan en cada caso de un solo y
único tema. El autor declara al comienzo del corpus que presenta sin orden cronológico aquellas cartas
suyas que ha retocado y pulido estilísticamente.
Es lícito por ello pensar que las cartas que tenemos ante nosotros no son sino una selección de
la correspondencia verdaderamente intercambiada por Plinio; quedará en pie la cuestión de si ha
retocado o redactado de nuevo algunas de las cartas ya existentes, con vistas a su publicación.
Por otra parte, lo que importa a Plinio no es tratar un tema de manera exhaustiva, sino atrayente
y amena; la forma es breve, perfecta, el contenido antes apunta y alude que agota el tema. La lengua y
el estilo de las Cartas deleitan por su claridad, la cual es explotada por las pasiones de nuestro escritor,
las que, según Norden, son: “en primer lugar la devoción por la abundancia, es decir, la abundancia
hasta el exceso[…] en segundo lugar, la dicción elegantemente trabajada […] en tercero, el gusto por
sentencias agudas y efectistas. Ahora, escuchemos a Plinio.

45
C. PLĪNIĪ SECUNDĪ nōmen substantīvum
EPISTULAE
animus, ī m. ánimo, aliento
C. Plīnius Cornēliō Tacitō suō S. C. = Gāius, Gāiī, m. n. pr.
CORNĒLIUS, IĪ, M. (NŌMEN Cornelio
GENTĪLE)
[...] Proximē cum in patriā meā fuī, vēnit ad mē domus, ūs f. casa
salūtandum mūnicipis meī fīlius praetextātus. domī locativo en casa
epistula, ae f. epístola, carta
Huic ego “Studēs?” inquam. Respondit: fīlia, ae f. hija
fīlius, iī m. hijo
“Etiam.” “Vbi?” “Mediolānī.” “Cūr nōn hīc?” Gāius, iī (C.) m. (praenōmen) Gayo (Cayo)
Et pater eius (erat enim ūnā atque etiam ipse habitātiō, ōnis f. habitación
ĪNFANTIA, AE F. infancia
addūxerat puerum): “Quia nūllōs hīc līberī, ōrum m. pl. hijos
locus, ī m. lugar
praeceptōrēs habēmus.” “Quārē nūllōs? Nam loca, ōrum n. pl. lugares, region
vehementer intererat vestrā quī patrēs estis” (et Mediolānum, ī n. nom. pr. Mediolano (hoy Milán)
Mediolānī locativo en Mediolano
opportūnē complūrēs patrēs audiēbant) “līberōs mercēs, mercēdis f. pago
mūniceps, mūnicipis m. munícipe, conciudadano
vestrōs hīc potissimum discere. oculus, ī m. ojo
Vbi enim aut iūcundius morārentur quam in oppidum, ī n. ciudad, fortaleza
PARĒNS, PARĒNTIS M. F. madre, padre
patriā aut pudīcius continērentur quam sub parentēs, parentum m. f. pl. padres
patria, ae f. patria
oculīs parentum aut minōre sūmptū quam domī? pecūnia, ae f. dinero (posesión de ganado)
Quantulum est ergō collātā pecūniā condūcere Plīnius, iī m. (nōmen gentile) Plinio
praeceptōr, praeceptōris m. maestro, preceptor
praeceptōrēs, quodque nunc in habitātiōnēs, in rēs, rēī f. estado, república
rēs pūblica
viātica, in ea quae peregrē emuntur (omnia S. = salūtem (dīcere/ agere) saludar
autem peregrē emuntur) impenditis, adicere salūs, salūtis f. bienestar, salud
salūtem (dīcit/ agit) (S.) (él) saluda
mercēdibus? Atque adeō ego, quī nōndum solum, ī n. suelo
studium, iī n. celo, diligencia, estudio
līberōs habeō, parātus sum prō rē pūblicā nostrā, sūmptus, ūs m. gasto
quasi prō fīliā vel parente, tertiam partem eius Tacitus, ī m. (cognōmen) Tácito
viāticum, ī n. gastos de viaje, viáticos
quod cōnferre vōbīs placēbit dare [...] Proinde
nōmen adiectīvum
cōnsentīte cōnspīrāte māiōremque animum ex
meō sūmite, quī cupiō esse quam plūrimum, clārus, a, um claro, ilustre
com|plūres, com|plūra, adj. varios
quod dēbeam cōnferre. Nihil honestius praestāre fīnitimus, a, um vecino (de frontera), fronterizo
grātior, grātius adj. más grato, más agradable
līberīs vestrīs, nihil grātius patriae potestis. honestior, honestius adj. más honesto, más honorable
Ēducentur hīc quī hīc nāscuntur, statimque ab māior, māius adj. mayor, más grande
nātālis, nātāle adj. natal
īnfantiā nātāle solum amāre frequentāre omnis, omne adj. todo, cada
praetextātus, a, um adj. vestido de pretexta (toga pretexta)
cōnsuēscant. Atque utinam tam clārōs pūblicus, a, um adj. público
praeceptōrēs indūcātis, ut in fīnitimīs oppidīs rēs pūblica estado, república

studia hinc petantur, utque nunc līberī vestrī


aliēna in loca ita mox aliēnī in hunc locum
cōnfluant!" [...]
Plīnius, Epistulae IV.XIII

46
verbum
adverbium, coniūnctiō
ad|dūcere, ad|dūxī, ad|ductum: (a)traer, causar et preaepositiō
ad|icere, ad|iēcī, ad|iectum añadir
amāre, amāvī, amātum amar tanto
adeō adv.
con|dūcere, con|dūxī, con|ductum reunir, conducir, alquilar por qué, por lo cual
cūr adv.
cōn|ferre, con|tulī, col|lātum: collātā reunir, comparar pues, en efecto
enim conj.
cōn|fluere, cōn|flūxī, cōn|fluxum fluir (conjuntamente) confluir por tanto
ergō adv.
cōn|sentīre, cōn|sēnsī, cōn|sēnsum pensar (sentir) unánimemente, así, también, todavía,
etiam adv.
consentir sí
cōn|spīrāre, cōn|spīrāvī, cōn|spīrātum ponerse de acuerdo, conspirar desde, fuera de
ex, prep.. ab
cōn|suēscere, cōn|suēvī, cōn|suētum acostumbrar aquí
hīc adv.
con|tinēre, con|tinuī, con|tentum contener, retener de aquí
hinc adv.
cupere, cupīvī, cupītum desear en
in prep. ab.
dare, dedī, datum dar a, hacia
in prep. acus.
dēbēre, dēbuī, debitum deber así
ita adv.
discere, didicī, ---- aprender más agradablemente
iūcundius adv.
ēducāre, ēducāvī, ēducātum educar pronto
mox adv.
emere, ēmī, emptum comprar, tomar pues, en efecto
nam conj.
frequentāre, frequentāvī, frequentātum frecuentar no
nōn, adv.
habēre, habuī, habitum tener aún no
nōndum adv.
im|pendere, im|pendī, im|pēnsum gastar, consumir ahora
nunc. adv.
in|dūcere, in|dūxī, in|ductum llevar (hacia dentro), inducir de viaje
peregrē adv.
inquam: inquam digo, dije muchísimo
plūrimum adv.
inter|esse, inter|sum, inter|fuī estar entre, interesar, tener lo más posible,
quam plūrimum
interés en tanto cuanto se pueda
vestra interest os interesa muy bien, sobre
potissimum adv.
morārī, morātus sum morar, habitar todo
nāscī, nātus sum nacer, surgir de lante de, en
prō prep. abl.
parāre, parāvī, parātum preparar, disponer vez de, por
petere, petīvī, petītum dirigirse, buscar, pedir, atacar así que, por lo cual
proinde conj.
placēre, placuī, placītum agradar, placer muy cerca, muy
proximē adv.
prae|stāre, prae|stitī, ---- realizar; estar adelante, recientemente
superar; dar más púdicamente
pudīcius adv.
respondēre, respondī, respōnsum responder que, como
quam conj.
salūtāre, salūtāvī, salūtātum saludar cuán poco
quantulum adv.
studēre, studuī, ---- esforzarse, afanarse, estudiar por qué, por lo cual
quāre adv.
sūmere, sūmpsī, sūmptum tomar, gastar como (si)
quasi conj.
quia conj. porque
prōnōmen statim adv. al instante,
inmediatamente
aliēnus, a, um ajeno, extraño de bajo de, bajo en
sub prep. abl.
hīc, haec, hoc pron.: huic, hunc éste tan, tanto
tam adv.
ipse, a, um pron. él mismo dónde, donde
ubi adv.
is, ea, id pron.: ea, eius, él, ella, ello conjuntamente
ūna adv.
meus, a, um pron. pos. mío, mía, mi que, porque, para
ut conj.
nihil pron. nada que, aunque
noster, nostra, nostrum pron. pos. nuestro, nuestra ojalá
utinam adv.
nūllus, a, um pron. indef. ninguno, ninguna grandemente, con
vehementer adv.
suus, sua, suum pron.: suō suyo, suya, su vehemencia
vester, vestra, vestrum pron. pos. vuestro, vuestra o
vel, conj.
vōs pron.: vōbis vosotros

47
Respondē Plīniī verbīs
1. Vbi fuit Plīnius?
R. Plinio estuvo en su patria
___________________________________________________________________________
2. Quis vēnit ad Plīnium salūtandum?
R.El hijo vestido de (toga) pretexta de un compatriota de Plinio vino a saludarlo
___________________________________________________________________________
3. Quis addūxerat puerum ad Plīnium salūtandum?
R. El padre del muchacho lo había llevado a saludar a Plinio.
___________________________________________________________________________
4. Nōnne studet puer?
R. Sí, el muchacho estudia.
___________________________________________________________________________
5. Vbi studet puer?
R. El muchacho estudia en Mediolano.
___________________________________________________________________________
6. Quārē puerī nōn student in patriā Plīniī?
R. Los muchachos no estudian en la patria de Plinio porque ahí no tienen maestros.
___________________________________________________________________________
7. Audiēbantne patrēs quod Plīnius dīcēbat?
R. Sí, varios padres escuchaban lo que Plinio decía.
___________________________________________________________________________
8. Quae peregrē emuntur?
R. Todas (las cosas) se compran estando de viaje.
___________________________________________________________________________
9. Num Plīnius habet līberōs?
R. No, Plinio aún no tiene hijos.
____________________________________________________________________________
10. Quārē puerī in patriā ēducandī sunt?
____________________________________________________________________________
R. Los muchachos deben ser educados en su patria porque en ninguna parte morarían más
agradablemente que en su patria.
______________________________________________________________________________

48
1. Concordancia
Relaciona la columna de los sustantivos con la de los adjetivos, anota su concordancia y posteriormente
tradúcelos.

Sustantivo Análisis Adjetivo Concordancia Traducción


māior, māius
1. fīlius
( gen. māiōris 3a
(fīlius, fīliī, m)
declinación)
2. domō magnus, magna,
(domus, domūs, f) magnum
3. praeceptōris
(praeceptor, omnis, omne
praecetōris, m)
4. rēs pūblicus, pūblica,
(rēs, reī, f) pūblicum
5. sola
nātālis, e
(solum, solī, n)
6. Plīnius
clārus, clāra, clārum
(Plīnius, Plīniī, m)
7. līberōs
(līberī, līberōrum, m. multī, multae, multa
pl.)
8. locīs fīnitimus, fīnitima,
(locus, locī, m) fīnitimum
9. patriā
meus, mea, meum
(patria, patriae, f)
10 oculōrum
bonus, bona, bonum
(oculus, oculī, m-)

Gramática
2. Contesta lo que se te pide:

1.-Nam vehementer intererat vestrā quī patrēs estis līberōs* vestrōs hīc potissimum discere*
a) ¿Qué es lo que interesa a los padres?
__________________________________________________________________________
b) Por su significado ¿qué tipo de verbo es intererat?_________________________

2.-Quantulum est ergō collātā pecūniā condūcere praeceptōrēs, quodque nunc in habitātiōnēs, in
viātica, in ea quae peregrē emuntur impenditis, adicere mercēdibus?

a) Anota los verbos conjugados de cada oración _____________________________


b) Describe la relación entre el pronombre ea y el pronombre quae____________
______________________________________________________________________________
c) ¿Cómo se le llama a la construcción collātā pecūniā ?______________________
d) ¿En qué gastan los padres cuando los hijos estudian fuera de la patria?
______________________________________________________________________________

49
3.-Atque adeō ego, quī nōndum līberōs habeō, parātus sum prō rē pūblicā nostrā, quasi prō filiā vel
parente, tertiam partem eius quod cōnferre vōbīs placēbit *dare...

a) Señala los verbos conjugados del fragmento anterior_______________________


b) Describe la relación entre el pronombre eius y el pronombre quod___________
___________________________________________________________________________
c) ¿Qué está dispuesto a hacer Plinio por la República?
___________________________________________________________________________
3. Verbo

persona
forma tiempo de infectum o
enunciado conjugación y
verbal perfectum
voz
venīre, vēnī, ventum vēnit
audīre, audīvī, audītum audiēbant
habēre, habuī, habitum habeō
dēbēre, dēbuī debeam
cōnspīrāre, cōnspīrāvī,
cōnspīrāte
cōnspīratum
posse, potuī potestis
addūcere, addūxī, adductum addūxerat
parāre, parāvī, parātus parātus sum

50
GĀIUS VALĒRIUS CATULLUS
VĪTA ET OPUS

Catulo nació alrededor del año 84 a.C., en Verona, ciudad de la Galia Cisalpina, y murió alrededor del
año 54 a.C. De su vida, los únicos dos hechos seguros son la muerte de un hermano suyo y un viaje a
Bitinia, en el año 57.
Naturalmente, sabemos también de su amor por Lesbia, pseudónimo que oculta, según Apuleyo
(Lūcius Apuleius), el nombre de Clōdia, quizá esposa de un personaje político de la época: Metelo
(Quīntus Caecilius Metellus). Catulo pertenece a los poetas a quienes el propio Cicerón llamó neoteroi,
poētae novī y cantōrēs Euphorionis. Estos poetas imitan a los poetas griegos helenísticos, y se
interesan por la técnica poética y por la erudición. Se conservan 116 poemas suyos, probablemente
publicados por él mismo.
Ahora bien, la poesía griega y latina, a diferencia de la poesía española, no se basa en el acento
ni en el número de sílabas de un verso, sino en la cantidad de las sílabas. Así pues, los versos latinos
(versūs) se caracterizan por la regularidad en la sucesión de sílabas largas: longa --- y breves: brevis ˇ ;
la sílaba final de todos los versos es larga y, si al final hay una sílaba breve, ésta cuenta como larga. En
general, la unidad del verso latino, o unidad métrica, es el pie (pēs). Un pie es una sucesión fija de
sílabas largas y breves. Por ejemplo, el poema V está compuesto de versos líricos, que reciben el
nombre de faleucos o falecios; se trata de un verso isosilábico, es decir, que siempre tiene el mismo
número de sílabas: once, y que no admite sustituciones; su esquema es el siguiente:
x x ˇˇ ˇ ˇ x
Mientras que el poema LXXXV está compuesto en dísticos elegíacos, que es una estrofa de dos
versos de ritmo dactílico. El pie propio de este ritmo es el dáctilo, que consiste en la sucesión de una
sílaba larga y dos breves; en el ritmo dactílico, el dáctilo puede sustituirse por un espondeo, pie que
consta de dos sílabas largas. El primer verso es un hexámetro dactílico y el segundo es un pentámetro
dactílico que consta de seis pies y está dividido en dos miembros o cólones; sin embargo dos de sus
pies son catalécticos, es decir sólo tienen una sílaba larga. Su esquema es el siguiente:
ˇˇ ˇˇ ˇˇ ˇˇ ˇˇ x
ˇˇ ˇˇ ˇˇ ˇˇ x

51
C. VALERIĪ CATULLĪ
CARMINA
METRO: FALEUCO O FALECIO
ESQUEMA: BASE CESURA
X X ˉˇˇˉ ˇˉ ˇˉ ˉ

V.Ad Lesbiam

Vīvāmūs mĕă Lēsbĭa, ātque ămēmūs,


rūmōrēsquĕ sĕnūm sĕvērĭōrūm
ōmnēs ūnĭŭs āēstĭmēmŭs āssīs!
sōlēs ōccĭdĕre ēt rĕdīrĕ pōssūnt:
nōbīs cūm sĕmĕl ōccĭdĭt brĕvīs lūx, 5
nox est perpetua ūna dormienda.
dā mī bāsia mille, dēīnde centum,
dēīn mille altera, dēīn secunda centum,
dēīnde usque altera mille, dēīnde centum.
dēīn, cum mīlia multa fēcerīmus, 10
conturbābimus illa, nē sciāmus,
aut nē quis malus invidēre possit,
cum tantum sciat esse bāsiōrum.

METRO: DÍSTICO ELEGÍACO


ESQUEMA: hexámetro ˉ ˇˇ ˉ ˇˇ ˉ ˇˇ ˉ ˇˇ ˉ ˇˇ ˉ ˉ
pentámetro ˉ ˇ ˇ ˉ ˇ ˇ ˉ ˉ ˇˇ ˉ ˇˇ ˉ
LXXXV

ōdī ĕt ămō. quārē īd făcĭām, fōrtāssĕ rĕquīrīs.

nēscĭŏ, sēd fĭĕrī sēntĭo ĕt ēxcrŭcĭōr.

52
VOCABULA
aestimāre, aestimāvī, aestimātum estimar, valorar
amāre, amāvī, amātum amar
ās, assis, m as
atque conj. cop. y
aut conj. disy. o
bāsium, bāsiī n beso
brevis, breve adj. breve
centum num. indecl. cien
conturbāre, conturbāvī, conturbātum turbar, alterar, desordenar
cum conj. temp. cuando
dāre, dedī, dātum dar
deinde (dein) adv.tiempo después
dormīre, dormīvī, dormītum dormir
ego pron. pers. yo
esse, fuī, futūrus ser, estar
et conj. cop. y
excruciāre, excruciāvī, excruciātum atormentar
facere, fēcī, factum hacer
fīerī, factus sum ser hecho, suceder, hacerse
fortasse adv. énfasis quizá
ille, illa, illud pron. dem. aquél
invidēre, invīdī, invīsum envidiar
is, ea, id pron. dem. ése
Lesbia, Lesbiae, f. Lesbia
lux, lūcis f luz
malus, mala, malum adj. malo
meus, mea, meum pron. pos. mío
mīlia, mīlium n. pl. miles
mille num. indecl. mil
multus, multa, multum adj. mucho
nē conj. sub. para que no
nescīre, nescīvī,, nescitum ignorar
nōs pron. pers. nosotros
nox, noctis f noche
occidere, occidī, occasum morir, caer

53
ōdī, ōdisse odiar
omnes, omnis adj. todo
perpetuus, perpetua, perpetuum adj. perpetuo
posse, potuī poder
quārē adv. causa por qué
que conj. cop. y
quis, quid pron. interr. quién, qué
redīre, rediī, reditum regresar
requīrere, requīsīvī, requīsītum preguntar, investigar
rūmor, rūmōris, m rumor
scīre, scīvī, scītum saber
secundus, secunda, secundum adj. segundo
sed conj. adv. pero, sino
semel adv.tiempo una vez que. una vez
senix, senis adj anciano, viejo
sentīre, sēnsī, sēnsum sentir
sevērus, sevēra, sevērum adj. severo
sōl, sōlis, m sol
tantus, tanta, tantum pron. corr. tanto
ūnus, ūna, ūnum num. ord. uno solo, único
usque adv. modo continuamente, siempre
vīvere, vixī, victum vivir

54
C. VALERIĪ CATVLLĪ
CARMINA
METRO: FALEUCO O FALECIO
ESQUEMA: BASE CESURA
X X ˉ ˇ ˇ ˉ ˇˉ ˇˉ ˉ

Lūgēte, ō Vĕnĕrēs Cŭpīdĭnēsque,


ēt quāntum ēst hŏmĭnūm vĕnūstĭōrum.
Pāssēr mōrtŭŭs ēst mĕāē pŭēllāē,
passer, dēliciae meae puellae,
quem plūs illa oculīs suīs amābat; 5
nam mellītus erat suamque nōrat
ipsam tam bene quam puella mātrem,
nec sēsē ā gremiō illius movēbat,
sed circumsiliēns modo hūc modo illūc
ad sōlam dominam ūsque pīpiābat. 10
Quī nunc it per iter tenebricōsum
illūc, unde negant redīre quemquam.
At vōbīs male sit, malae tenebrae
Orcī, quae omnia bella dēvorātis;
tam bellum mihi passerem abstulistis. 15
Ō factum male! ō miselle passer!
Tuā nunc operā meae puellae
flendō turgidolī rubent ocellī.
Carmen III

Dĭsērtīssĭmĕ Rōmŭlī nĕpōtūm,


quot sunt quotque fuēre, Mārce Tullī,
quotque post aliīs erunt in annīs,
grātiās tibi māximās Catullus
agit pessimus omnium poēta, 5
tantō pessimus omnium poēta
quantō tū optimus omnium patrōnus.
Carmen XLIX
METRO: DISTICO ELEGIACO

ESQUEMA: hexámetro ˉ ˇ ˇ ˉ ˇ ˇ ˉ ˇ ˇ ˉ ˇ ˇ ˉ ˇ ˇ ˉ ˉ
pentámetro ˉ ˇ ˇ ˉ ˇ ˇ ˉ ˉ ˇˇ ˉ ˇˇ ˉ

Nūllī sē dīcit mŭlĭēr mĕă nūbĕrĕ māllē


quām mĭhĭ, nōn sī sē Iūppĭtĕr īpsĕ pĕtāt.
Dīcit –sed mulier cupidō quod dīcit amantī,
in ventō et rapidā scrībere oportet aquā.
Carmen LXX

55
VOCABULA
ā, ab prep. abl. de, desde, por
ad prep. acus. hacia, a, junto a
agere, ēgī, āctum empujar, dedicarse a, hacer
gratiās agere dar las gracias
alius, alia, aliud pron. indef.. otro (de muchos)
annus, annī m. año, estación (del año)
aqua, aquae f. agua
at conj. pero
au|ferre, au|ferō, abs|tulī, ab|lātum quitar
bellus, a, um lindo, bello
bene adv. modo bien
carmen, carminis n. canto, poema
Catūllus, ī m. (cōgnōmen) Catulo
circum|silīre saltar alrededor
Cupīdō, Cupīdinis m. nom. pr. Cupido
Cupīdinēs los seguidores de Cupido
cupidos, a, um deseoso, ansioso
dēliciae, dēliciārum f. pl. delicias, deleite
dē|vorāre, vī, tum devorar
dīcere, dīxī, dīctum decir, hablar
disertus, a, um elocuente, diserto
domina, ae f. dueña, señora
ego pron. pers. yo
esse, sum, fuī ser, estar, haber, existir
et conj. y
factum, ī n. hecho, acción
flēre, flēvī, flētum llorar
grātia, ae f. favor, gracia, reconocimiento; popularidad
gremium, iī n. regazo
homo, hominis m. hombre
hūc adv. lugar hacia aquí
ille, illa, illud pron. dem. aquél
illuc adv. lugar hacia allí
in prep. abl. en
ipse, ipsa, ipsum pron. dem. él mismo
īre, eō, iī, itum ir
iter, itineris n. viaje, camino
Iuppiter, Iovis m. nom. pr. Júpiter
lūgēre, lūxī, lūctum afligirse, estar de luto, llorar
male adv. modo mal
mālle, mālō, māluī querer más, preferir
malus, a, um malo
Mārcus, ī m. (praenōmen) Marco
māter, mātris f. madre

56
māximus, a, um máximo, el más grande
mellītus, a, um de miel
meus, a, um pron. pos. mío, mía, mi
misellus, a, um pobrecito
modo... modo adv. modo por un lado... por el otro
morī, morior, mortuus sum morir
mortuus, mortua, mortuum (part. perf. morī) muerto
movēre, mōvī, mōtum mover, conmover, hacer mover
mulier, mulieris f. mujer
nam conj. pues, en efecto
nec conj. y no, ni
negāre, vī, tum decir que no, negar
nepōs, nepōtis m. nieto
ne|scīre, ne|scīvī, ne|scitum no saber, ignorar
nōn adv. énfasis no
nōnus, a, um (IX.) num. noveno
nōvisse (pf. nōscere, nōvi, nōtum) saber
nūbere, nūpsī, nuptum casarse (una mujer)
nūllus, a, um pron. indef. ninguno, ninguna
nunc adv. tiempo ahora
ō interjección ¡oh!
ocellus, ī m. (diminutivo de oculus) ojito
ōdisse odiar
omnis, omne todo, cada
opera, ae f. obra, trabajo, esfuerzo
oportet, oportuit conviene, es necesario
optimus, a, um (superl. de bonus) el mejor, óptimo
Orcus, ī m. nom. pr. Orco
passer, passeris m. gorrión
patrōnus, ī m. abogado, patrono, protector
per prep. acus. por
pessimus, a, um (superl. de malus) pésimo, el peor
petere, petīvī, petitum dirigirse, pedir, buscar
pīpiāre piar, gorjear
plūs adv. cantidad más
poēta, ae m. poeta, vate
post prep. acus. y adv. de tiempo después
puella, ae f. niña, muchacha, esposa
quadrāgesimus, a, um (XL.) num. cuadragésimo
quam conj. que, como
tam… quam adv. correl. tanto… cuanto
quantus, quanta, quantum pron. rel. cuan grande, cuanto
quāre adv. causa por qué, por lo cual
-que conj. y
quī, quae, quod pron. rel. quien, que, el cual
quīnquāgēsimus, a, um (L.) num. quincuagésimo

57
quīntus, a, um (V.) num. quinto
quisquam, quicquam pron. indef. alguien, algo
quot pron. rel. indecl. cuantos
rapidus, a, um rápido
re|d|īre, re|d|eō, re|d|iī, re|d|itum regresar
re|quīrere, re|quīsīvī, re|quīsītum preguntar, investigar
Rōmulus, ī m. nom. pr. Rómulo
rubēre, rubuī enrojecer
sed conj. pero, mas, sino
sentīre, sēnsī, sēnsum sentir, pensar
septuāgēsimus, a, um (LXX) num. septuagésimo
sī conj. si
sōlus, a, um solo
suī, sibi, sē, sēsē pron. reflexivo de sí, a sí, se
suus, sua, suum pron. pos. suyo, suya, su
tam adv. cantidad tan, tanto
tam... quam adv. correl. tanto... como
tantō... quantō adv. correl. tanto... cuanto
tenebrae, tenebrārum f. pl. tinieblas
tenebricōsus, a, um tenebroso
tertius, a, um (III) num. tercer(o)
tū pron. pers. tú
Tullius, iī m. (nōmen gentīle) Tulio
turgidolus, a, um hinchadito
tuus, tua, tuum pron. pos. tuyo, tuya, tu
unde adv. lugar de donde, desde donde
undēquinquāgēsimus, a, um (XLIX) cuadragésimo noveno
ūsque adv. tiempo continuamente, siempre
ventus, ī m. viento
Venus, Veneris f. nom. prop. Venus
Venerēs las seguidoras de Venus
venustus, a, um agradable
vōs pron. pers. vosotros

58
Gāius Iūlius Caesar
VĪTA ET OPUS

Julio César es el primero de los grandes historiadores romanos. Nació en el año 100 a.C. en Roma. Su
familia pretendía descender de Iulo, hijo de Eneas, hijo de Venus. En el año 60 a. C. formó, de manera
privada, una alianza con Pompeyo (Gnaeus Pompēius Māgnus) y Craso (Mārcus Licinius Crasus).
Craso murió en el año 53, y César y Pompeyo se enfrentaron en una guerra civil que duró del año 49 al
45. En este año, César venció a las tropas de Pompeyo en la batalla de Farsalia; posteriormente,
Pompeyo fue asesinado en Egipto por los esbirros del rey Tolomeo. A partir del año 46, como dictador,
comenzó a promover sus ideas para el gobierno de Roma. Sin embargo, a raíz de una conspiración
republicana, en la cual participaron especialmente Casio (Gāius Cassius Longīnus) y Bruto (Mārcus
Iūnius Brūtus), fue asesinado el 15 de marzo del año 44 a.C., en los Idus (Idus) de marzo.
Escribió sobre muchas cosas, entre otras, sobre gramática, astronomía, oratoria y teatro.
Desafortunadamente, sólo sobreviven dos obras que tratan sobre la guerra de las Galias y sobre la
guerra Civil: los Comentarios sobre la Guerra Gálica (Commentāriī dē Bellō Gallicō), en siete libros,
y los Comentarios sobre la Guerra Civil (Commentāriī dē Bellō Cīvīlī) en tres libros.
C. IVLIĪ CAESARIS

DĒ BELLŌ GALLICŌ COMMENTĀRIĪ

Gallia est omnis dīvīsa in partēs trēs, quārum ūnam incolunt Belgae, aliam Aquitānī,

tertiam quī ipsōrum linguā Celtae, nostrā Gallī appellantur. Hī omnēs linguā, īnstitūtīs,

lēgibus inter sē differunt. Gallōs ab Aquitānīs Garumna flūmen, ā Belgīs Matrona et

Sequana dīvidit. Hōrum omnium fortissimī sunt Belgae, proptereā quod ā cultū atque

hūmānitāte prōvinciae longissimē absunt, minimēque ad eōs mercātōrēs saepe

commeant atque ea quae ad effēminandōs animōs pertinent important, proximīque sunt

Germānīs, quī trāns Rhēnum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Quā dē

causā Helvetiī quoque reliquōs Gallōs virtūte praecēdunt, quod ferē cōtidiānīs proeliīs

cum Germānīs contendunt, cum aut suīs fīnibus eōs prohibent aut ipsī in eōrum fīnibus

bellum gerunt. Caes. B.G. 1,1.


59
Vocābula
ā, ab prep. abl. de, desde
ab|esse, ab|sum, ā|fuī estar lejos, estar ausente
ad prep. acus. hacia, a, junto a
alius, a, ud pron. indef. otro (de muchos)
animus, ī m. ánimo, aliento
appellāre, vī, tum llamar
Aquitānī, ōrum m. pl los aquitanos
atque conj. y
aut conj. o
Belgae, ārum m. pl. los belgas
bellum, ī n. Guerra
Caesar, Caesaris m. (cōgnōmen) César
causa, ae f. causa
Celtae, ārum m. pl. los celtas
commeāre llegar, venir
commentarius, iī m. comentario
con|tendere, tendī, tentum contender, pelear
continenter adv. modo sin cesar, continuamente
cotīdiānus, a, um cotidiano, diario
cultus, cultūs m. adorno, cultivo, cultura
cum conj. cuando, como, aunque, mientras
cum prep. abl. con
dē prep. abl. de (lo alto), acerca de
dif|ferre, dif|ferō, dis|tulī, dī|lātum diferir, ser diferente
dīvidere, dīvīsī, dīvīsum dividir
ef|fēmināre, vī, tum debilitar
esse, sum, fuī ser, estar, haber, existir
et conj. y
ferē adv. cantidad casi
fīnis, fīnis m. fin, límite
fīnēs, fīnium m. pl. territorio, región
flūmen, flūminis n. río, corriente
fortis, forte valiente, fuerte
Gallī, ōrum m. pl. los galos
Gallia, ae f. la Galia
Gallicus, a, um galo, de los galos
Garumna, ae f. el río Garumna
gerere, gessī, gestum llevar, actuar, hacer
Germānī, ōrum m. pl. los germanos
Helvetiī, ōrum m. pl. los helvecios
hīc, haec, hoc pron. dem. éste
hūmānitās, ātis f. humanidad: dignidad humana
im|portāre, vī, tum traer, importer
in prep. abl. en
in prep. acus. a, hacia

60
in|colere, coluī, cultum habitar
īnstitutum, ī n. costumbre, institución
inter prep. acus. entre
ipse, ipsa, ipsum pron. dem. él mismo, ella misma, ello mismo
is, ea, id pron. dem. él, ella, ello
lēctiō, lēctiōnis f. lectura, lección
lēx, lēgis f. ley
lingua, ae f. lengua
longē adv. lugar lejos
Matrona, ae f. el río Mátrona
mercātor, mercātōris m. mercader
minimē adv. cantidad lo menos posible, de ninguna manera
noster, nostra, nostrum pron. pos. nuestro, nuestra
omnis, omnes adj. todo, cada
pars, partis f. parte
per|tinēre, tinuī, tentum pertenecer, importar, servir
prae|cēdere, cessī, cessum anteceder
proelium, iī n. combate, disputa
pro|hibēre, uī, itum impedir, prohibir, expulsar
proptereā adv. por esto
proptereā quod porque
prōvincia, ae f. provincia
Prōvincia, ae f. nom. pr. designación abreviada de la parte oriental de la
Galia Narbonense
proximus, a, um próximo, el más cercano
-que conj. y
quī, quae, quod pron. rel. quien, que, el cual
quod conj. porque
quoque adv. énfasis también
reliquus, a, um restante
Rhēnus, ī m. el río Reno
saepe adv. tiempo a menudo
sē, sēsē pron. refl. a sí, se
Sequana, ae f. el río Sécuana
sextus, a, um num. sexton
suus, a, um pron. pos. suyo, suya, su
tertius, a, um num. tercer(o)
trāns prep. acus. más allá, del otro lado de
trēs, tria num. tres
ūnus, a, um uno, uno solo, único
virtūs, virtūtis f. valor, virtud

61
Respondē Caesaris verbīs
1. Quōmodō Gallia est divīsa?
Toda la Galia está dividida en tres partes.
_________________________________________________________________________________________

2. Quī sunt Gallī?


Los belgas, los aquitanos y los celtas son galos.
__________________________________________________________________________________________

3. Quī ipsōrum lengua Celtae, quōmodō nostrā appellantur?


Quienes en su propia lengua se llaman celtas, en la nuestra se llaman galos.
_________________________________________________________________________________________

4. Quibus rēbus omnēs Gallī inter sē differunt?


Los galos difieren entre sí en lengua, costumbres y leyes.
_________________________________________________________________________________________

5. Quid dīvidit Gallōs ab Aquitānīs atque ā Belgīs?


El río Garumna divide a los galos de los aquitanos, el Mátrona y el Sécuana, de los belgas.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

6. Quī sunt proximī Germānīs?


Los belgas son los más cercanos a los germanos.
_________________________________________________________________________________________

7. Quārē Belgae omnium Gallōrum fortissimī sunt?


Los belgas son los más fuertes de todos los galos porque están muy lejos de la cultura y de la civilización de la
provincia, y de ninguna manera llegan a ellos los mercaderes ni importan lo que sirve para debilitar los ánimos.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

8. Vbi incolunt Germānī?


Los germanos habitan del otro lado del Reno.
__________________________________________________________________________________________

62
9. Quārē Helvetiī reliquōs Gallōs virtūte praecēdunt?
Los helvecios aventajan en valor a los restantes galos porque contienden con los germanos en combates casi
diarios.
__________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________
10. Quandō Helvetiī cum Germānis contendunt?
Los helvecios contienden con los germanos o cuando los expulsan de su territorio, o cuando ellos mismos
emprenden la guerra en el territorio de ellos.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

63

Potrebbero piacerti anche