JULIO CÉSAR

Cayo Julio César (100-44 a. C.) nació en Roma en el seno de una antigua familia
patricia, la familia Julia, que se creía descendiente de Julo (o Ascanio), hijo de Eneas y
nieto de Venus. Recibió una excelente formación literaria, pero, desde muy joven, se
dedicó a la vida política, ocupando sucesivamente todos los cargos públicos del cursus
honorum y convirtiéndose, tras enemistarse con Sila, en el líder indiscutible hasta su
muerte del partido popular. En el 60 a. C., formó, con Pompeyo y Craso, el primer
triunvirato para repartirse el poder en Roma. En el 58 a. C., marcha a la Galia
Cisalpina como procónsul y, sin orden del Senado, inicia la conquista de la misma,
que termina ocho años después, adquiriendo con ello experiencia militar, riquezas y,
sobre todo, un ejército fiel a su persona. Muerto Craso luchando contra los partos,
temiendo acciones de sus enemigos contra él cuando terminara su mandato en la
Galia, solicita, de manera no ajustada a la ley, su candidatura al consulado para el 48
a. C.. El Senado se lo deniega y le ordena disolver su ejército. No lo hace, y, en enero
del 49 a. C., avanza sobre Roma, tras cruzar el Rubicón, como general en jefe de sus
soldados, iniciándose así la guerra civil contra Pompeyo, el cual se había echado unos
años antes en brazos del Senado. Derrotado Pompeyo, asumió todos los poderes,
hasta que fue asesinado el día de los idus de marzo (15) del año 44 a.C..

De la variada producción de César solo se han conservado dos obras muy similares y,
en cierto modo, continuación la una de la otra: Commentarii de bello Gallico
(Comentarios de la guerra de las Galias) y Commentarii de bello civili (Comentarios sobre
la guerra civil).

La Guerra de las Galias comprende ocho libros, en los que se describen las operaciones
militares de la campaña de conquista de los territorios galos, llevada a cabo entre los
años 58 y 52 a. C.. En ella, César pretende justificar la legalidad de la guerra ante la
oposición aristocrática senatorial, y, por supuesto, hacerse propaganda política en
Roma. El libro octavo se admite generalmente que no fue escrito por César, sino npor
uno de sus oficiales llamado Aulo Hircio.

La Guerra civil cuenta, en tres libros, los avatares de la guerra llevada a cabo entre él y
su antiguo socio Pompeyo. Aquí César se presenta como defensor del pueblo, e
intenta demostrar que fue la soberbia y la arbitrariedad del Senado de lo que le
impulsó a cruzar el Rubicón y a marchar sobre Roma.

El título de Comentarii que César dio a ambas obras nos podía llevar a creer que las
escribió al hilo de los acontecimientos, casi día por día, utilizando las relaciones que él
enviaba al Senado, los informes que recibía de sus oficiales de los distintos frentes y los
apuntes personales que iba tomando durante las campañas. Un análisis, sin embargo,
de los mismos, por superficial que sea, nos demuestra que fueron cuidadosamente
estructurados y sometidos a un estudiado proceso de elaboración literaria.

Respecto al tema de la veracidad, es indudable que César, con estas obras, persiguió
una personal finalidad política y que los escribió pensando en sus partidarios y, más
aún, en sus detractores. A pesar de esto, consigue ofrecer en ellas una calculada
objetividad. Como hiciera antes el griego Jenofonte, habla de sí mismo en tercera
persona, lo que da al relato un tono desapasionado, que produce la impresión de
haber sido escrito por uno de sus subalternos. Jamás exalta su persona, y hace que sea
la exposición objetiva de los acontecimientos lo que dé idea de su extraordinaria
medida como general y como político, y con la misma sencillez narra sucesos
insignificantes y deslumbrantes victorias.

Abundan en estas obras los excursus de tipo geográfico y etnográfico, propios de la

mejor historiografía literaria, y las referencias a los movimientos de las tropas, táctica
militar, fortificaciones y armamentos son también de un valor excepcional. Desde el
punto de vista estilístico, las obras de César destacan por la pureza, la simplicidad y la
elegancia de la lengua latina.

 DE BELLO GALLICO

Tema: preparativos bélicos de César.

His confectis rebus conventibusque peractis, in Citeriorem Galliam revertitur atque inde ad
exercitum proficiscitur. Eo cum venisset, singulari militum studio circiter sescentas naves et longas
duodetriginta invenit instructas.

Caesar, B.G., V, 2

Tema: César va al territorio de los Nervios.

Itaque nondum hieme confecta, proximis quattuor coactis legionibus, de improviso in fines
Nerviorum contendit et, priusquam illi aut convenire aut profugere possent, magno pecoris atque
hominum numero capto atque ea praeda militibus concessa vastatisque agris, in deditionem venire
atque obsides sibi dare coegit.

Caesar, B.G., VI, 3

Tema: César ordena a Publio Craso dirigirse a Aquitania.

Publium Crasum cum cohortibus legionariis duodecim et magno numero equitatus in

Aquitaniam proficisci iubet, ne ex his nationibus auxilia in Galliam mittantur ac tantae nationes
coniungantur.

Caesar, B.G., III, 3

Tema: instrucciones de César.

Quibus de rebus Caesar a Crasso certior factus, quod ipse aberat longius, naves interim
longas aedificari in flumine Ligere, quod influit in Oceanum, remiges ex provincia institui, nautas
gubernatoresque comparari iubet.

Caesar, B.G., III, 9

Tema: partida hacia Aquitania.

Publium Crassum cum cohortibus legionariis duodecim et magno numero equitatus in

Aquitaniam proficisci iubet, ne ex his nationibus auxilia in Galliam mittantur ac tantae nationes
coniungantur.

Caesar, B.G.,III,11
Tema: Vercingetórix llega a Novioduno.

Vercingetorix ubi de Caesaris adventu cognovit, oppugnatione desistit atque obviam Caesari
proficiscitur. Noviodunum oppugnare instituerat. Parte iam obsidum tradita, centurionibus et paucis
militibus intromissis, qui arma iumentaque conquirerent, equitatus hostium procul visus est, qui
agmen Vercingetorigis antecesserat.

Caesar, B.G., VII, 12

Tema: población de la Galia.

A. In omni Gallia eorum hominum, qui aliquo sunt numero atque honore, genera sunt duo. Nam
plebes paene servorum habetur loco, quae nihil audet per se, nullo adhibetur consilio. Plerique, cum
aut aere alieno aut magnitudine tributorum aut iniuria potentiorum premuntur, sese in servitutem
dicant.

B. Nobilibus in hos eadem omnia sunt iura quae dominis in servos. Sed de his duobus generibus
alterum est druidum, alterum equitum. Illi rebus divinis intersunt, sacrificia publica ac privata
procurant, religiones interpretantur; ad hos magnus adulescentium numerus disciplinae causa
concurrit magnoque hi sunt apud eos honore.

Caesar, B.G., VI, 13

Tema: combate con los enemigos.

Equites hostium essedariique acriter proelio cum equitatu nostro in itinere conflixerunt, ita
tamen ut nostri omnibus partibus superiores fuerint atque eos in silvas collesque compulerint; sed,
compluribus interfectis, cupidius insecuti, nonnullos ex suis amiserunt.

Caesar, B.G., V, 15

Tema: derrota bárbara.

Deiectis, ut diximus, antemnis, cum singulas binae ac ternae naves circumsisterent, milites
summa vi transcendere in hostium naves contendebant. Quod postquam barbari fieri
animadverterunt, expugnatis compluribus navibus, cum ei rei nullum reperiretur auxilium, fuga
salutem petere contenderunt.

Caesar, B.G., III, 15

Tema: los sacrificios humanos de los galos.

Natio est omnis gallorum admodum dedita religionibus, atque ob eam causam, qui sunt
adfecti gravioribus morbis quique in proeliis periculisque versantur, aut pro victimis homines
inmolant aut se immolaturos vovent, administrisque ad ea sacrificia druidibus utuntur.

Caesar, B.G.,VI,16

Tema: ventajas del combate ecuestre.

Equestris autem proelii ratio et cedentibus et insequentibus par atque idem periculum
inferebat. Accedebat ut numquam conferti, sed rari magnisque intervallis proeliarentur stationesque
dispositas haberent atque alios alii deinceps exciperent integrique et recentes defatigatis succederent.

Caesar, B.G., V, 16

Tema: los dioses galos.

Deum maxime Mercurium colunt; huius sunt plurima simulacra; hunc omnium inventorem
artium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus pecuniae mercaturasque
habere vim maximam arbitrantur.

Caesar, B.G.VI,17

Tema: los enemigos atacan a los forrajeros.

Postero die procul a castris hostes in collibus constiterunt, rarique se ostendere et lenius
quam pridie nostros equites lacessere coeperunt. Sed meridie, cum Caesar pabulandi causa tres
legiones atque omnem equitatum cum C.Trebonio legato misisset, repente ex omnibus partibus ad
pabulatores advolaverunt, sic uti ab signis legionibusque non absisterent.

Caesar, B.G., V, 17

Tema: costumbres de los galos.

Galli se omnes a Dite patre prognatos praedicant, idque ab druidibus proditum dicunt. Ob
eam causam spatia omnis temporis non numero dierum, sed noctium finiunt; dies natales et
mensium et annorum initia sic conservant, ut noctem dies subsequatur. In reliquis vitae institutis hoc
fere ab reliquis differunt quod suos liberos, nisi cum adoleverunt, ut munus militiae sustinere possint,
palam ad se adire non patiuntur, filiumque puerili aetate in publico in conspectu patris adsistere
turpe ducunt.

Caesar, B.G., VI, 18

Tema: el ejército de César llega al Támesis.

Caesar, cognito consilio eorum, ad flumen Tamesim in fines Cassivellauni exercitum duxit;
quod flumen uno omnino loco pedibus, atque hoc aegre, transiri potest. Eo cum venisset, animum
advertit ad alteram fluminis ripam magnas esse copias hostium instructas.

Caesar, B.G., V, 18

Tema: la familia entre los galos.

Viri, quantas pecunias ab uxoribus dotis nomine acceperunt, tantas ex suis bonis,
aestimatione facta, cum dotibus communicant. Huius omnis pecuniae coniunctim ratio habetur
fructusque servantur; uter eorum vita superavit, ad eum pars utriusque cum fructibus superiorum
temporum pervenit. Viri in uxores, sicuti in liberos, vitae necisque habent potestatem, et, cum pater
familiae inlustriore loco natus decessit, eius propinqui conveniunt et de morte, si res in suscipionem
venit, de uxoribus in servilem modum quaestionem habent et, si compertum est, igni atque omnibus
tormentis excruciatas interficiunt. Funera sunt, pro cultu gallorum, magnifica et sumptuosa,
omniaque quae vivis cordi fuisse arbitrantur in ignem inferunt, etiam animalia; ac, paulo supra hanc
memoriam, servi et clientes quos ab iis dilectos esse constabat, iustis funeribus confectis, una
cremabantur.

Caesar, B.G., VI, 19

Tema: ideas religiosas y sociales de los germanos.

Germani multum ab hac consuetudine differunt. Nam neque druides habent, qui rebus
divinis praesint, neque sacrificiis student. Deorum numero eos solos ducunt quos cernunt et quorum
aperte opibus iuvantur: Solem et Vulcanum et Lunam; reliquos ne fama quidem acceperunt. Vita
omnis in venationibus atque in studiis rei militaris consistit; a parvis labori ac duritiae student. Qui
diutissime impuberes permanserunt maximam inter suos ferunt laudem: hoc ali staturam, ali vires
nervosque confirmari putant. Intra annum vero vicessimum feminae notitiam habuisse in
turpissimis habent rebus; cuius rei nulla est occultatio, quod et promiscue in fluminibus perluuntur
et pellibus aut parvis renonum tegimentis utuntur, magna corporis parte nuda.

Caesar, B.G., VI, 21

Tema: clase de vida de los germanos.

Agriculturae non student, maiorque pars eorum victus in lacte, caseo, carne consistit. Neque
quisquam agri modum certum aut fines habet proprios; sed magistratus ac principes in annos
singulos gentibus cognationibusque hominum, qui una coierunt, quantum et quo loco visum est agri
adtribuunt atque, anno post, alio transire cogunt. Eius rei multas adferunt causas: ne adsidua
consuetudine capti, studium belli gerendi agricultura commutent; ne latos fines parare studeant
potentioresque humiliores possessionibus expellant; ne accuratius ad frigora atque aestus vitandos
aedificent; ne qua oriatur pecuniae cupiditas, qua ex re factiones dissensionesque nascuntur; ut
animi aequitate plebem contineant, cum suas quisque opes cum potentissimis aequari videat.

Caesar, B.G., VI, 22

Tema: generales hispanos.

Mittuntur etiam ad eas civitates legati, quae sunt Citerioris Hispaniae finitimae Aquitaniae;
inde auxilia ducesque arcessuntur. Quorum adventu magna cum alacritate et magna cum hominum
multitudine bellum gerere conantur. Duces vero ii deliguntur, qui una cum Q.Sertorio omnes annos
fuerant summamque scientiam rei militaris habere existimabantur.

Caesar, B.G.,III, 23

Tema: descripción de los galos y los germanos.

Ac fuit antea tempus, cum Germanos Galli virtute superarent, ut ultro bella inferrent,
propter hominum multitudinem agrique inopiam trans Rhenum colonias mitterent. Itaque ea loca
quae fertilissima Germaniae sunt circum Hercyniam silvam, quam Eratostheni et quibusdam
graecis fama notam esse video, quam illi Orcyniam appellant, Volcae Tectosages occupaverunt
atque ibi consederunt.

Caesar, B.G., VI, 24

Tema: los enemigos, obligados a pedir la paz.

Nostri, simul in arido constiterunt, in hostes impetum fecerunt atque eos in fugam dederunt;
neque longius prosequi potuerunt, quod equites cursum tenere atque insulam capere non potuerant.
Hoc unum ad pristinam fortunam Caesari defuit. Hostes, proelio superati, ad Caesarem legatos de
pace miserunt.

Caesar, B.G., IV, 26

Tema: animales de Germania.

Sunt item quae appellantur alces. Harum est consimilis capris figura et varietas pellium, sed
magnitudine paulo antecedunt mutilaeque sunt cornibus et crura sine nodis articulisque habent,
neque quietis causa procumbunt, neque, si quo adflictae casu conciderunt, erigere sese aut sublevare
possunt.

Caesar, B.G., VI, 27

Tema: lucha de los britanos.

Genus hoc est ex essedis pugnae. Primo per omnes partes perequitant et tela coniciunt atque
ipso terrore equorum et strepitu rotarum ordines plerumque perturbant et, cum se inter equitum
turmas insinuaverunt, ex essedis desiliunt et pedibus proeliantur.

Caesar, B.G., IV, 33

Tema: interrupción de los combates.

Dum haec geruntur, nostris omnibus occupatis, qui erant in agris reliqui discesserunt.
Secutae sunt continuos complures dies tempestates, quae et nostros in castris continerent et hostem
a pugna prohiberent. Interim barbari nuntios in omnes partes dimiserunt.

Caesar, B.G., IV, 34

DE BELLO CIVILE

Tema: asedio de Marsella.

Dum haec in Hispania geruntur, C.Trebonius legatus, qui ad oppugnationem Massiliae

relictus erat, duabus ex partibus aggerem, vineas turresque ad oppidum agere instituit. Una erat
proxima portui navalibusque, altera ad portam, qua est aditus ex Gallia, ad id mare quod adiacet ad
ostium Rhodani.

Caesar, B.C., II, 1

Tema: rebelión de los belgas.

His nuntiis litterisque commotus Caesar duas legiones in citeriore Gallia novas conscripsit
et ineunte aestate, in ulteriorem Galliam qui deduceret, Quintum Pedium legatum misit. Dat
negotium Senonibus reliquisque Gallis, qui finitimi Belgis erant, uti ea, quae apud eos gerantur,
cognoscant seque de his rebus certiorem faciant.

Caesar, G.C., II, 2 1-4

Tema: queja de César ante los ataques de sus enemigos.

Quibus rebus cognitis, Caesar apud milites contionatur. Omnium temporum iniurias
inimicorum in se commemorat; a quibus deductum esse ac depravatum esse Pompeium queritur
invidia atque obtrectatione laudis suae, cuius ipse honori et dignitati semper faverit adiutorque
fuerit.

Caesar, B.C., I,7

Tema: asedio de una ciudad.

Quorum cognita sententia, Octavius quinis castris oppidum circumdedit atque uno tempore
obsidione et oppugnationibus eos premere coepit. Illi, omnia perpeti parati, maxime a re frumentaria
laborabant. Quare missis ad Caesarem legatis, auxilium ab eo petebant.

Caesar, B.C., III, 9

Tema: operación naval de Caleno.

Calenus, legionibus equitibusque Brundisii in naves impositis, ut erat praeceptum a Caesare,

naves solvit paulumque progressus a portu litteras a Caesare accipit, quibus est certior factus portus
litoraque omnia classibus adversariorum teneri.

Caesar, B.C., III, 14

Tema: instalación del campamento.

Cum per eorum fines triduo iter fecisset, Caesar inveniebat ex captivis Sabim flumen a
castris suis non amplius milia passuum decem abesse et trans id flumen omnes Nervios consedisse.
His rebus cognitis, exploratores centurionesque praemittit, qui locum idoneum castris deligant.

Caesar, B.G., II, 16-17

Tema: muerte de Bíbulo.

Bibulus multos dies terra prohibitus et graviore morbo ex frigore ac labore implicitus, cum
neque curari posset neque susceptum officium deserere vellet, vim morbi sustinere non potuit.

Caesar, B.C., III, 18

Tema: preparativos de Antonio

Erat eo tempore Antonius Brundisii; is virtute militum confisus scaphas navium magnarum circiter
LX cratibus pluteisque contexit eoque milites delectos imposuit atque eas in litore pluribus locis
separatim disposuit navesque triremes duas, quas Brundisii facere curaverat.

De bello civili, III, 24, 1

Tema: Tropas de Pompeyo se unen a César.

Item reliquis itineribus nonnullae cohortes in agmen Caesaris, aliae in equites incidunt. Reducitur
ad eum, deprensus ex itinere, M.Magius, praefectus fabrum Cn. Pompei. Quem Caesar ad eum
remittit cum mandatis. His datis mandatis, Brundisium cum legionibus VI pervenit.

De bello civili, I, 24

Tema: ruptura de la falange enemiga.

Milites, e loco superiore pilis missis, facile hostium phalangem perfregerunt. Ea disiecta,
gladiis destrictis in eos impetum fecerunt. Gallis magno ad pugnam erat impedimento, quod
pluribus eorum scutis uno ictu pilorum transfixis et conligatis, cum ferrum se inflexisset, neque
evellere neque satis commode pugnare poterant.

Caesar, B.G., I, 25

Tema: Derrota del ejército de los helvecios. Huida de estos al territorio vecino.

Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum est. Diutius cum sustinere nostrorum impetus
non possent, alteri se, ut coeperant, in montem receperunt, alteri ad impedimenta et carros suos se
contulerunt. Nam hoc toto proelio, cum ab hora septima ad vesperum pugnatum sit, aversum
hostem videre nemo potuit.

Caesar, B.G., I, 26

Tema: las tropas embarcan.

His paratis rebus, milites silentio naves conscendere iubet, expeditos autem ex evocatis,
sagittarios funditoresque raros in muro turribusque disponit. Hos certo signo revocare constituit,
cum omnes milites naves conscendissent.

Caesar, B.C., I, 27
Tema: reacción de los secuanos.

Hac oratione ab Diviciaco habita, omnes qui aderant magno fletu auxilium a Caesare petere
coeperunt. Animadvertit Caesar Sequanos nihil earum rerum facere, quas ceteri faciebant, sed tristes
capite demisso terram intueri.

Caesar, B.G., I, 32

Tema: terror en el campamento romano a causa de los rumores sobre la fuerza y el tamaño de
los germanos.

Dum paucos dies ad Vesontionem rei frumentariae commeatusque causa moratur, ex

percontatione nostrorum vocibusque gallorum ac mercatorum, qui ingenti magnitudine corporum
germanos, incredibili virtute atque exercitatione in armis esse praedicabant, tantus subito timor
omnem exercitum occupavit, ut non mediocriter omnium mentes animosque perturbaret.

Caesar, B.G., I, 34

Tema: las legiones avanzan.

Dum haec parat atque administrat, C.Fabium legatum cum legionibus tribus quas Narbone
hiemandi causa disposuerat in Hispaniam praemittit celeriterque Pyrenaeos saltus occupari iubet.
Reliquas legiones quae longius hiemabant subsequi iubet.

Caesar, B.C., I, 37

Tema: la caballería ataca a los númidas.

Equites missi nocte iter conficiunt, imprudentesque atque inopinantes hostes adgrediuntur.
Numidae enim quadam barbara consuetudine nullis ordinibus passim consederant. Hos oppressos
somno et dispersos adorti, magnum eorum numerum interficiunt; multi perterriti profugiunt. Quo
facto, ad Curionem equites revertuntur captivosque ad eum reducunt.

Caesar, B.C., II, 38

Tema: miedo a los germanos.

Hi neque vultum fingere neque interdum lacrimas tenere poterant; abditi in tabernaculis aut
suum fatum quaerebantur aut cum familiaribus suis commune periculum miserabantur. Vulgo totis
castris testamenta obsinabantur. Horum vocibus ac timore paulatim etiam ii, qui magnum in castris
usum habebant, milites centurionesque quique equitatui praeerant, perturbabantur.

Caesar, B.G., I, 39
Tema: amistad de los pueblos cercanos.

Fabius finitimarum civitatum animos litteris nuntiisque temptabat. In Sicori flumine pontes
effecerat duos distantes inter se milia passuum IIII. His pontibus pabulatum mittebat, quod ea quae
citra flumen fuerant consumpserat.

Caesar, B.C., I, 40

Tema: César ataca a los partinos.

Caesar, postquam Pompeium ad Asparagium esse cognovit, eodem cum exercitu profectus,
expugnato in itinere oppido Parthinorum in quo Pompeius praesidium habebat, tertio die ad
Pompeium pervenit iuxtaque eum castra posuit; et postridie, eductis omnibus copiis, acie instructa,
decernendi potestatem Pompeio fecit.

Caesar, B.C., III, 41

Tema: fortificación del campamento.

Caesar vallo castra communit. Reliquas cohortes, quas in superioribus castris reliquerat,
impedimentaque ad se traduci iubet. Erat inter oppidum Ilerdam et proximum collem, ubi castra
Petreius atque Afranius habebant, planities circiter passuum trecentorum.

Caesar, B.C., I, 42

Tema: entrevista entre César y Ariovisto.

Planities erat magna et in ea tumulus terrenus satis grandis. His locus aequo fere spatio a
castris Ariovisti et Caesaris aberat. Eo, ut erat dictum, ad conloquium venerunt. Legionem Caesar
quam equis vexerat passibus ducentis ab eo tumulo constituit.

Caesar, B.C. I, 43

Tema: tropas de Pompeyo se unen a César. César llega a Brindis.

Item reliquis itineribus nonnullae cohortes in agmen Caesaris, aliae in equites incidunt.
Reducitur ad eum, deprensus in itinere, M.Magius, praefectus fabrum Cn. Pompei. Quem Caesar ad
eum remittit cum mandatis. His datis mandatis, Brunsisium cum legionibus sex pervenit.

Caesar, B.C., II, 44

Tema: cansancio del combate.

Tamen virtute et patientia nitebantur atque omnia vulnera sustinebant. Augebantur illis
copiae, atque ex castris cohortes per oppidum crebro submittebantur, ut integri defessis succederent.
Hoc idem Caesar facere cogebatur, ut, submissis in eundem locum cohortibus, defessos reciperet.

Caesar, B.C., I, 45

Tema: final de campaña.

Hoc proelio nuntiato, Suebi domum reverti coeperunt. Caesar, una aestate duobus maximis
bellis confectis, maturius quam tempus anni postulabat, in hiberna in Sequanos exercitum deduxit;
hibernis Labienum praeposuit et ipse in Galliam profectus est.

Caesar, B.G., I, 54.

Tema: construcción de un puente.

Hoc inito consilio, toto flumine Hibero naves conquiri et Otobesam adduci iubent. Id erat
oppidum positum ad Hiberum miliaque passuum a castris aberat XX. Ad eum locum fluminis,
navibus iunctis, pontem imperant fieri legionesque duas flumen Sicorim traducunt, castraque
muniunt vallo pedum XII.

Caesar, B.C., I, 61

Tema: expulsión de los pompeyanos.

Neque Caesarem prima opinio fefellit, nam et pervenit prius quam Pompeius sentire posset
et, tametsi erant munitiones castrorum magnae, tamen sinistro cornu, ubi erat ipse, celeriter
aggressus Pompeianos, ex vallo eos deturbavit. Et, cum irrumpere nostri conarentur, hic paulisper
est pugnatum.

Caesar, B.C., III, 67

Tema: la batalla de Lérida.

Caesar in eam spem venerat se sine pugna et sine vulnere suorum rem conficere posse, quod
re frumentaria adversarios interclusisset: cur etiam secundo proelio aliquos ex suis amitteret? cur
vulnerari pateretur optime meritos de se milites? cur denique fortunam periclitaretur? praesertim
cum non minus esset imperatoris consilio superare quam gladio. Movebatur etiam misericordia
civium, quos interficiendos videbat; quibus salvis atque incolumibus, rem optinere malebat. Hoc
consilium Caesaris a plerisque non probabatur; milites vero palam inter se loquebantur, quoniam
talis occasio victoriae dimitteretur, etiam cum vellet Caesar, sese non esse pugnaturos. Ille in sua
sententia perseverat et paulum ex eo loco digreditur, ut timorem adversariis minuat. Petreius atque
Afranius oblata facultate in castra sese referunt. Caesar praesidiis in montibus dispositis omni ad
Hiberum intercluso itinere, quam proxime potest hostium castris, castra communit.

Caesar, B.C., I, 22

Tema: las tropas de Pompeyo frente a César.

Caesar, cum Pompeii castris adpropinquavisset, ad hunc modum aciem eius instructam
animadvertit: erant in sinistro cornu legiones duae traditae a Caesare initio dissensionis ex senatus
consulto, quarum una prima, altera tertia appellabatur. In eo loco ipse erat Pompeius.

Caesar, B.C., III, 88

Tema: distribución de tropas.

Caesar copias suas divisit: partem legionum in castris Pompeii remanere iussit, partem in
sua castra remisit. Quattuor legiones secum duxit et, progressus sex milia passuum, aciem instruxit.

Caesar, B.C., III, 97

Tema: incendio.

Cumque ignis magnitudine venti latius serperet, milites qui ex veteribus legionibus erant
relicti praesidio navibus ex numero aegrorum ignominiam non tulerunt, sed sua sponte naves
conscenderunt et a terra solverunt, impetuque facto in Cassianam classem, quinqueremes duas, in
quarum altera erat Cassius, ceperunt.

Caesar, B.C., III, 101