Had+żi Çka Toponimija (Online Verzija) PDF

HADIKA TOPONIMIJA
Glava bez pamenja, isto je to i tvrava bez vojske.
Napoleon
Hadika toponimija
AUTOR:
Vahid Alauz
IZDAVA:
Opina Hadii
ZA IZDAVAA:
Opinski naelnik Hamdo Ejubovi
UREDNIK:
Mr. sci. Edin Bujak
RECENZENTI:
Doc. dr. Adnan Kaljanac
Mr. sci. Mehmed Karda
Mr. sci. Enes Kazazovi
TEHNIKI UREDNIK:
Adnan olo, dipl. urnalist
LEKTOR:
Adnan olo, dipl. urnalist
DTP:
Emir Dupovac
NASLOVNA STRANA:
Amar Hela
-----------------------------------------------------------------
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo
811.163.4*3'373.21(497.6-21 Hadii)
ALAUZ, Vahid
Hadika toponimija / Vahid Alauz. - Hadii : Opina, 2016. - 275 str. : ilustr. ; 25 cm
Bibliografija: str. 262-268 i uz tekst. - Registar.
ISBN 978-9958-057-06-9
---------------------------------------------------------------------
TAMPA: tamparija FOJNICA D.D
TIRA: 1000
Hadika toponimija
Vahid Alauz
HADIKA TOPONIMIJA
Hadii decembra 2016. godine

Hadika toponimija
SADRAJ
RIJE UREDNIKA...............................................................................................8
UVOD..................................................................................................................10
Hadika toponimija.............................................................................................15
1. Opa toponimija.............................................................................................17
1.1. Kulturno-historijski toponimi...............................................................18
1.2. Arheoloki toponimi.............................................................................48
1.3. Toponimi vezani za duhovni ivot.......................................................64
1.4. Toponimi kao odraz drutvenog ivota................................................70
1.5. Toponimi od etnika i etnonima.............................................................85
1.6. Toponimi motivirani izgledom i geomorfologijom tla.........................96
1.7. Toponimi inspirirani geografskim oznakama i oblicima tla...............104
1.8. Toponimi motivirani nazivima biljaka (fitotoponimi).....................110
1.9. Toponimi motivirani nazivima ivotinja (zootoponimi)....................114
1.10. Topinimi motivirani gospodarskom djelatnou................................116
1.11. Toponimi antroponimnog postanja.....................................................125
1.12. Toponimi astralne motivacije.............................................................128
1.13. Toponimi motivirani plemenitim metalima i novcem........................129
2. Ojkonimi Hadia........................................................................................131
2.1. Kulturno-historijski ojkonimi...............................................................133
2.2. Ojkonimi vezani za duhovni ivot........................................................138
2.3. Ojkonimi od etnika i etnonima.............................................................143
2.4. Ojkonimi antroponimnog postanja.......................................................152
2.5. Ojkonimi motivirani gospodarskom djelatnou..................................166
2.6. Ojkonimi inspirisani geografskim oblicima i poloajem.....................181
2.7. Ojkonimi motivirani ivotinjama.........................................................191
2.8. Ojkonimi biljne motivacije...................................................................198
2.9. Ojkonimi motivirani geomorfolokim sastavom tla.............................205
2.10. Ostali ojkonimi...................................................................................209
3. Oronimija (nazivi brda i planina) na podruju Hadia........................217
4. Hidronimija opine Hadii..................................................................227
4.1. Rijeke i potoci.......................................................................................228
4.2. Jezera....................................................................................................234
5. Registar toponima opine Hadii ..........................................................238
5.1. Obraeni toponimi................................................................................239
5.2. Ostali toponimi Opine Hadii...........................................................243
6. Literatura.......................................................................................................262
Hadika toponimija
Svaki toponim je djelo ovjeka. On je spomenik ljudskog pamenja i

jeziko-historijska zidina koja u sebi sadri bitna saznanja o prolosti hadikog
kraja i naroda koji je ovdje ivio. Poseban znaaj imaju imena sela, koja su se vrlo
esto transformisala iz jednog naziva u drugi, a, zapravo, oznaavala isto. Ona
koja su historijska konstanta, kazuju o hiljadugodinjem ivotu naroda na ovim
prostorima. Ova knjiga upotpunjuje saznanja o hadikoj prolosti, a ponajvie
o njenim demografskim promjenama, koje su nekad bile rezultat Boije volje, a
ponekad ljudske sile.
ovjek treba itav ivot da ui, jer znanje je blago koje svog vlasnika svugdje
prati.
Opinski Naelnik
Hamdo Ejubovi
Hadika toponimija
RIJE UREDNIKA
Ma koliko bila mala, ili velika, svaka zajednica ima svoju historiju. Kroz
lokalnu prolost, ogleda se zapravo kompletna prolost. Kako pojedinog naroda ili
nacije, tako i cjelokupnog ovjeanstva. Zato je teko govoriti o lokalnoj prolo-
sti bez pomisli da je to zapravo globalna prolost. Izuavanje tragova prolosti,
posebno kada je rije o terenskom radu, teak je i mukotrpan posao. To znaju svi
oni koji su se bavili terenskim istraivanjima. Pogotovo je to teko u sredini kakva
je dananja Bosna i Hercegovina, u kojoj se za nauno-istraivake djelatnosti
izdvaja jako malo sredstava. Zbog toga, svaki rad koji ide u ovom pravcu treba
posebno pozdraviti. Opina Hadii je u posljednje vrijeme svijetli primjer po
ovom pitanju. Jo jedan pokazatelj toga jeste i knjiga Vahida Alauza koju danas
drimo u rukama.
Moje druenje sa autorom rukopisa Hadika toponimija poelo je tokom
zajednikog projekta na popisu steaka Opine Hadii. Prilikom dugih ugodnih
i posebno korisnih razgovora na temu ta dalje raditi nakon steaka, iskristal-
izirala se ideja o prouavanju toponima Hadia. Na poetku je Vahidu prividno
djelovalo da nema dovoljno materijala. Kako je vrijeme odmicalo, te kako se autor
uputao u daljnje izuavanje terena i toponomastike Hadia, pojavljivale su se
desetine novih do sada djelomino zaboravljenih i nepoznatih toponima inei
jedan ogroman korpus spreman za daljnju obradu.
Uslovno reeno, ovi ponovno oivljeni toponimi, i njihova esto iva i
slikovita objanjenja, sauvali su se samo u sjeanju mjetana starih seoskih po-
druja u okolini Hadia. ivot svakog toponima pronaenog na raznim karta-
ma ili u nekim drugim pisanim izvorima trebalo je provjeriti u narodu. Usljed
demografskih promjena nekad ni to nije bilo mogue. Danas ovaj korpus ima-
mo ispred sebe. Rije je o jednoj koherentnoj cjelini koja pred nas donosi obilje
novih podataka o svemu onome to se deavalo kroz minule vijekove na podruju
Hadia. Ona govori o dogaajima koji su utisnuli svoj peat u nazive rijeka, brda,
polja, livada i ledina ovoga kraja. Na ovaj nain oni su prenosili tragove minulih
stoljea krto uvane u svojim imenima.
Toponomastika je nauna disciplina koja prouava toponime, odnosno
imena mjesta sa stanovita njihovog porijekla i tvorenja, njihove proirenosti i
semantikog znaenja. Kroz prouavanje imena mjesta ona prouava savremeni
jezik kroz odnose meu rijeima od kojih je svaki toponim sastavljen ali i odnose
sa drugim jezicima odakle toponimi mogu vui porijeklo. U svom izuavanju ona
esto prouava i iezle rijei starih jezika. Prouavanjem toponima moe se prati-
ti i historijski razvoj pojedinog podruja. Ovako se mogu posmatrati etnike pop-
ulacije koje su ivjele na odreenom podruju u davnim vremenima, a svoj trag
su ostavile u nazivima pojedinih mjesta. Kombinirana sa historijskih podacima i
arheolokim izvorima ona tvori jednu cjelinu koju je onda mogue sagledavati iz
vie razliitih uglova.
8
Hadika toponimija
Radova koji se bave toponomastikom Bosne i Hercegovine jako je malo.

Ako ih i ima oni onda obrauju jedno ue podruje, esto i povrno, bez detaljni-
jeg sagledavanja svakog toponima kako sa jezike, tako i sa historijsko-arheoloke
strane. Knjiga Hadika toponimija je izuzetak. Iako je i ovdje sluaj o, uslovno
reeno, relativno malom podruju, toponomastika je ovdje sagledana do najsitni-
jih detalja to je vjerovatno i najznaajniji aspekt ove publikacije.
Historiari ili arheolozi tumae prolost, svako na svoj nain, pokuava-
ju rekonstruisati odreene historijske procese iz blie i dalje prolosti na osnovu
pisanih ili materijalnih izvora. Meutim, esto nisu spremni, nekad ak i ne znaju,
u svoje istraivanje ukljuiti itav niz dostignua brojnih naunih disciplina, ili
pak uzimaju samo ono to im odgovara i uklapa se u sastavljanje njihove prie.
Ni druge naune discipline po ovom pitanju nisu izuzetak. Zbog toga se nadati da
e rezultati izneseni u ovoj knjizi pomoi velikom broju naunih radnika. Nadati
se da e ona proiriti njihova saznanja o toponomastikoj grai Hadia, a tako i
Bosne i Hercegovine.
Ni jedna knjiga pisana ljudskom rukom nije savrena, pa tako ni ova. Autor
nije obradio sve toponime koji se pojavljuju na podruju Hadia. To i sam na-
glaava u tekstu te donosi spisak neobraenih toponima. Ova injenica moe biti
podstrek narednim generacijama naunika i zaljubljenika u prolost da detaljno
proire dostignua ove knjige.
Takoer, svaki tekst je iva materija. U skladu sa tim, pojedine informaci-
je i zakljuci izneseni ovdje pobudit e odreenu raspravu. Neko se moda nee
slagati sa pojedinim zakljucima autora ili e moda pronai bolja rjeenja. To i
jeste bit svakog naunog rada. Na kraju krajeva, kada se nakon izvjesnog vremena
svi vratimo naim napisanim rijeima shvatimo i vidimo da trebamo sami sebe
ispraviti u nekim segmentima. U tom smislu konstruktivna kritika i samokritika je
najmerodavniji pokazatelj vrijednosti svakog naunog rada i istraivanja. Ako bi
nauni rad bio zatvorena cjelina, on bi po automatizmu bio i mrtva cjelina.
Knjiga koju drimo ispred sebe moe biti korisna i svima onima koji ele
saznati neto vie o naoj zajednikoj blioj ili daljoj prolosti kroz posmatranje
arolikosti i bogatstva toponima koji se ovdje pojavljuju. Hadii su u ovom po-
gledu samo jo jedan dobar primjer bogatsva kulturnohistorijskog naslijea Bosne
i Hercegovine. Na nama je da ga uvamo, ispravno koristimo i prouavamo.
Edin Bujak
9
Hadika toponimija
UVOD

Opina Hadii jedna je od devet opina Kantona Sarajevo i pokriva njegov
zapadni dio. Smjetena je veim dijelom u slivu rijeke Zujevine, dok je tarins-
ka regija razmjetena u slivu rijeke Bijele. Sa istone strane je zatvaraju planine
Bjelanica i Igman, sa juga Ivan-sedlo, sa zapada Tmor, a sa sjeverne strane brda
Otrik, Batalovo brdo, Pljeevac i Lievac. Najistonije take su Veliko polje,
Trenjevo i Golo brdo na Igmanu, a najzapadnije Veliko ljeme, Tmor i Sastavci.
Na najvioj nadmorskoj visini je planinski vrh Krvavac sa 2.062 metra, to znai
da je samo pet metara nii od najvie take na Bjelanici (Meteoroloki opserva-
torij). Na najnioj taki nadmorske visine od 513 metara je Mostarsko raskre,
istono od Hadia na magistralnom putu za Sarajevo. Ukupna povrina podruja
opine Hadii iznosi 27.326 hektara ili 273,26 km2, na tri regije koncentrisano
je 86 naselja i sela. Prema popisu stanovnitva iz 2013. godine, opina Hadii
imala je 24.979 stanovnika, 7.569 domainstava i 11.674 stanova. Prosjena gust-
ina naseljenosti je 91 stanovnik/km.1 Sa istone i sjeveroistone strane granii sa
Ilidom, sa sjeverne i sjeverozapadne sa Kiseljakom, a sa sjeverozapadne granii
i sa opinom Kreevo (malim dijelom). Junom i jugozapadnom stranom granii
sa opinom Konjic i Trnovom na jugoistoku.
Opina Hadii je smjetena u podnoju Igmana i Bjelanice. Njeno brds-
ko-planinsko podruje ine planinski vijenci Bjelanice i Igmana na junom i ju-
goistonom dijelu, Ormanja i Otrika na sjevernoj strani i Ivan-planine i Tmora na
zapadu. Ove masive razdvaja pazarika i hadika kotlina i vee ih za Sarajevsko
polje. Tarinska kotlina geografski je zasebna i na tom podruju homogenizira-
la je veliki broj sela, povezanih preko prevoja Osenik sa Pazariem, Hadiima
i Sarajevom kao politikim, vojnim i ekonomskim centrom BiH. Kroz opinu
Hadii prolazi magistralni put Sarajevo Mostar (M-17) i eljeznika pruga Sa-
rajevo Ploe. Ova dva puta povezuju kontinentalni sjever sa junim primor-
jem inei opinu Hadii tranzitnim podrujem. Sa aspekta geoloke strukture
zemljita, opinu Hadii karakteriu tri geoloke cjeline, svaka sa specifinim
petrografskim karakteristikama (trijaski, tercijarni sedimenti i kristalasti krilj-
ci). Klimatske prilike su u direktnoj zavisnosti od geografske irine, atmosferske
cirkulacije i reljefa. Naelno, opina Hadii ima umjereno kontinentalnu klimu.
Ona se sa poveanjem nadmorske visine postepeno mijenja. Prosjena godinja
temperatura zraka u Hadiima iznosi oko 8,5C. Meutim, ona je individualno,
zbog konfiguracije terena i velikih visinskih razlika, vrlo neujednaena. Na Ig-
manu je godinji prosjek temperature 4,5C, julski 13C, a januarski ak 4,5C.
Julski prosjek u Hadiima iznosi 18C.2 Opina Hadii ima relativno gustu ri-
1 Popis stanovnitva, kuanstava i stanova u Bosni i Hercegovini (2013); Preliminarni rezultati

(http://www.bhas.ba/obavjestenja/Preliminarni_hr.pdf, pristupljeno 25.6.2016. g.).
2 V. Alauz, Hadii od najstarijih vremena do agresije na BiH 1992. godine, Opina Hadii,
Hadii, 2013, 1415.
10
Hadika toponimija
jenu mreu. Izdvajaju se dva slivna podruja. Razvoe izmeu sliva Zujevine i
Lepenice ini prevoj Osenik. U pedogeografskom pogledu, moe se rei da opina
Hadii nema kvalitetna tla. Razvijeni su automorfni tipovi zemljita od kojih je
najvie zastupljeno kiselo smee zemljite distrini kambisoli.
Geografski poloaj, reljef, klima, hidrografske i pedogeografske karakter-
istike uticale su na veliki broj klimatogenih pojaseva ekosistema (u uem smis-
lu). U biogeografskom pogledu opina Hadii pripada eurosibirskoj podoblasti
koju predstavljaju biomi listopadnih etinarskih i umjereno vlanih uma, vrba i
topola. U administrativno-politikom pogledu sastavni je dio Kantona Sarajevo.
Granii sa dva kantona: Hercegovako-neretvanskim i Srednjobosanskim.3
Opina Hadii je bila vjeito tranzitno podruje preko kojeg su vodili
putevi iz doline Neretve preko Ivana u Tarin, odakle su se ravali u vie pravaca.
Jedan je vodio kroz Tuhelj prema Kreevu i Fojnici, vanim rudarskim centri-
ma. Drugi je preko sela Luke i Medvjedica vodio u Lepenicu i dalje za Visoko,
a trei preko Osenika u Pazari, pa kroz sutjesku Gradac za Sarajevsko polje i
dalje. Tranzitnost ovog podruja je neminovno uvjetovala nastajanje punktova za
kontrolu putnika i roba. Tu funkciju su obavljale carine koje su se, u odreen-
im vremenskim razdobljima, nalazile u Gradcu, Tarinu i Ratelici. Uz njih su
se gradila utvrenja za smjetaj ljudi i osiguranje nesmetanog rada carina. Uz
tranzitne pravce su se gradila naselja, o emu svjedoe materijalni ostaci njihove
duhovnosti i kulture. U velikom vremenskom rasponu od predrimskog doba do
dvadesetog stoljea nai preci su iza sebe ostavili trajne tragove svoga ivota i
rada, koji se ogledaju u velikom broju toponima ije paljivije izuavanje moe
dati ogroman doprinos u pisanju hadike historije.
Pojam toponim je nastao od grkih rijei = mjesto += ime, to
znai ime ili naziv mjesta. U tom obliku je veoma koriten u jezicima slavenskih
naroda na Balkanu. Izuavanjem toponima bavi se toponomastika kao zasebna
jezikoslovna dosciplina. Njen prevashodan cilj je prouavanje naziva mjesta (to-
ponima) sa stajalita njihova porijekla, sastava i njihovog nastanka, geografske
rairenosti, semantike motiviranosti i na kraju njihovog znaenja. Toponomas-
tika se dijeli na vie posebnih grana:hidronomastiku (prouavanje imena voda i
vodenih tokova),oronomastiku(prouavanje imena planina), mikrotoponomastiku
(prouavanje imena zemljinih estica). Zajedno s antroponomastikom topo-
nomastika je glavna grana onomastike. Toponomastikom (ili toponimijom) naziva
se i ukupnost toponima nekoga podruja ili neke kategorije.4
Prouavajui porijeklo mjesnih imena, toponomastika prouava njihove
odnose s rijeima (apelativima i imenima) domaega jezika, jezika drugih zemalja
ili pak nestalih jezika. Meu toponime se ubrajaju vlastita imena ljudskih nasel-
ja (zaselaka, sela, trgovita i gradova) i razliitih formacija kopnenih i vodenih
3 V. Alauz, Monografija Hadia od najstarijih vremena do agresije na BiH 1992. godine,

Opina Hadii, Hadii, 2013, 1415.
4 Hrvatska enciklopedija, Leksikografski zavod Miroslav Krlea, Zagreb, (http://www.encik-
lopedija.hr/, (8.11.2016.)
11
Hadika toponimija
povrina (brda, planinskih kosa, humaka, dolina, polja, zemljinih estica, visora-
vni, klanaca, rijeka, uma, kanala itd.).
Naalost, u Bosni i Hercegovini, toponomastika, nije zastupljena ravno-
pravno sa drugim naukama. Hrvatska je, primjera radi, veoma posveena tom pi-
tanju i moe se pronai veliki broj znanstvenih radova u kojima je publikovana
hrvatska toponomastika graa, a posebno toponimi odreenih podruja. Koliko
ema br.1: Struktura toponomastike kao jezikoslovne discipline

V. Alauz, 2016.
znamo, na naim prostorima se tim pitanjem dosta bavio P. Aneli, o emu je ob-
javio i jedan broj svojih radova.5 Znaenje toponima moemo traiti i u narodnim
predanjima kojih je, naalost, sve manje, a poinju i da gube na svojoj vjerodos-
tojnosti. Ako se uzme u obzir velika vremenska distanca od nastanka odreenih
toponima i dogaaja pa do danas, onda je vrlo teko govoriti o narodnim predanji-
ma na bazi kojih bi se mogli tumaiti toponimi i dogaaji. Istraivanjem na terenu
spoznali smo da su narodna predanja ponekad neuvjerljiva, ili nauka ima drugaiji
stav o tome. esto je kontinuitet predanja prekidan na nekoj generaciji, pa ona
dobivaju formu improvizirane ili novokomponovane predaje. Zbog toga topono-
mastika kao nauka, uz pomo dugih srodnih nauka, pokuava objasniti porijek-
5 P. Aneli, Srednjovjekovna kultna mjesta u okolici Konjica, GZM BiH, 1957, Visoko i okolina
kroz historiju, Optina Visoko, 1984, Zbornik Lepenica, Arheoloka istraivanja, Nauno drutvo
BiH, Sarajevo, 1963, Srednjovjekovni gradovi u Neretvi, GZM BiH, br. 13, Sarajevo, 1958. i mno-
ga druga djela i lanci u kojima se, ne ba sistemski, sporadino doticao toponima odreenog kraja.
12
Hadika toponimija
lo i znaenje odreenog toponima s obzirom na vrijeme njegovog nastanka. Na

podruju hadike opine veoma je mnogo toponima koji svoj korijen imaju u
slavenskim nazivima odreenih prirodnih pojava, naziva ivotinja i biljaka, titula
i zvanja, namjene odreenog prostora, vjerskih simbola itd. Naravno, ima i to-
ponima iz prethistorijskog doba, te neto manje iz rimskog i osmanskog perioda.
Toponimi su u historijskim traganjima veoma pouzdan partner istraivau jer on
pomou njih, vrlo esto, dosta precizno moe ispriati priu o nekom podruju.
Ako im se dodaju historijske injenice i arheoloki nalazi tog podruja, onda emo
se iznenaditi koliko tano moemo govoriti o historijskoj hronici nekog podruja.
Za tumaenje toponima opine Hadii koritena je dostupna nauna literatura,
arhivska graa, arheoloki nalazi, neobjavljena dokumenta Dubrovakog ahiva, i
svakako, nezaobilazna, narodna predanja. U ovom istraivanju se koristila do sada
vrlo malo ili nikako primjenjivana metoda izuavanja mikro katastarskih estica
(mikrotoponomastika), koja je dala izvanredne rezultate. Cilj nam je o svakom
toponimu napisati koliko je u ovom trenutku mogue. elja nam je da svaki italac
pronae njemu interesantne podatke. Nekima e ova publikacija biti dobra inspi-
racija da nastavi istraivanje ove oblasti i pronae ono to smo mi propustili. I to
e biti veliki uspjeh ovog djela.
Posebnu panju smo posvetili istraivanju porijekla i geneze naseljenih
mjesta na podruju Hadia. Pored pokuaja utvrivanja znaenja naziva mjesta
(ojkonima) i vremena njegovog nastanka, trudili smo se o svakom selu saini-
ti hronologiju njegovog ivota te urbanistike i demografske promjene koristei
se, prije svega, popisima iz 1455, 1468/9, 1526, 1562, 1604, 1711, 1841, 1879,
1885, 1895. i 1910. godine, kao i drugim izvorima. Dotakli smo se i onih sela
koja su nekad postojala, a danas ih nema. Kontinuitet naselja od srednjeg vijeka
pa do danas je odrao veliki broj hadikih sela: Binjeevo, Kasatii, Gradac,
Drozgometva, Dolac, Mokrine, Zovik, Ljubovii, Lokve, Doljani, Luke, Bioa,
Kora, Ratelica, Orahovica, Smucka (Kavica) i Grab (koji danas ne postoji kao
selo). Neka od navedenih sela su dolaskom osmanske vlasti ostala naseljena, a
neka postala pusta sela mezre. Srednjovjekovna sela Hobi, Kalica (Kalia) i
Zlout / (Izlout) nisu nikad ubicirana. Poetkom 17. stoljea se javljaju nova ime-
na sela: rnovnica, Sokolar (Garovci), Osojnik (Pridvorica), Doljani (Milojevii).
Smatramo potrebnim istai i to da popisi ponekad nisu obuhvatali sva sela koja
su u tom trenutku postojala, pa makar ona i ne bila naseljena. Na takvu pojavu
upozorava H. abanovi primjeujui nedostatak sel Blauj, Trnovo i Kreevo u
popisu iz 1455. godine i tvrdei da su ona tada sigurno postojala.6 Takvo neto se
moglo dogoditi i na podruju koje sada pokriva opina Hadii. Primjera radi, selo
Osenik se ne spominje u popisu iz 1468. iako sve historijske i arheoloke injenice
upuuju da je na podruju dananjeg Osenika postojalo selo u srednjem vijeku.
Predstavljanje jednog dijela rezultata popisa steaka na podruu Opine
Hadii, obavljenog u 2015. godini, je obogaivanje ovo publikacije, jer steci
6 H. abanovi, Krajite Isa-bega Ishakovia, Zbirni katastarski popis iz 1455. godine, Saraje-
vo, 1964, 63.
13
Hadika toponimija
predstavljaju jednu od najvanijih kulturno-historijskih vrijednosti ove opine.

Bez njihovog pomena, ovo djelo bi bilo manjkavo.
14
HADIKA toponimija
Hadika toponimija
Kako bismo itaocu omoguili najbolju percepciju hadikih toponima i

toponima uope, te bolje razumijevanje njihovog nastanka i znaenja, podijelili
smo ih u grupe po motivacijskoj pripadnosti. Pri tome smo se rukovodili praksom
zastupljenoj u naunoj i strunoj literaturi koja se bavi ovom problematikom. U
ovoj publikaciji obraene su ukupno 433 toponomastike jedinice od ega je 316
toponima sa 582 lokaliteta, koji nose nazive toponima. Toponimi su razvrstani u
13 grupa utvrenih po njihovoj motivacijskoj pripadnosti. U nekim grupama pod
jednim toponimom obraeno je vie lokaliteta, kao to je sluaj sa toponimima:
Zgon / Zagoni (9), Stup / Stublovi (10), Trzno / Trzan (7), Igria (4), Selie (15),
Gromile (7), Gradina (6) itd. Svaka grupa ima svoj znaaj, ali posebni panju
zasluuju toponimi iz kulturno-historijske i arheoloke grupe. Oni, na neki nain,
stvaraju percepciju hadike duge prolosti.
Ispravno tumaenje toponima implicira razliite zakljuke i analize na
bazi kojih se moe sagledati pojava prvih stanovnika odreenog podruja, stva-
ranje drutvenih grupa, nihov razvoj i migracije, urbanizacija podruja, ukupna
demografska kretanja na odreenom podruju, itd. Toponimi svjedoe o njihovom
i naem milenijskom postojanju i, na neki nain, otkrivaju nae korjene. Neki to-
ponimi su nastali u vrijeme kada nije postojalo pismo pa su oni rezultat pamenja i
prenoenja s koljena na koljeno. Toponimi kao geografski pojmovi su toliko vani
da bi bez njih bilo nemogue snalaenje u prirodi. ovjek bi, bez imenovanih or-
jentira, bio izgubljen u prostoru.
Sadraj i motivi nastanka nekog geografskog pojma su drutveno uslovlje-
ni, jer uvijek je svjesno i paljivo trebalo odabrati objekat i ocjeniti njegov znaaj,
te utvrditi emu, kako i zato dati odreeno ime. Ta imena su jednovremeni odraz
pogleda na svijet naroda ili pojedinaca, koji su ta imena stvarali. Po tome, koliko
god toponimi odraavaju karakter objekta oni istovremeno karakteriu i njihove
imenitelje. U tome je neprocjenjivo socioloko, socio-lingvistiko i historijsko
znaenje toponima. I ne samo to. Toponimi su spomenici naeg postojanja, dokaz
neraskidive veze ovjeka i njegovog okruenja, ali i veza sa drugim narodima u
vjekovnom meusobnom proimanju i ivotnoj simbiozi. Toponimi su svjedoci
ovjekove panje spram duhovnih i etnikih odnosa u jednom vremenu, panje
usmjerene prema biljnom i ivotinjskom svijetu, prema geografskom okruenju
te potovanja prema sebi samom. Savremeni odnos bosanskog ovjeka, poseb-
no bosanske nauke, prema ovom pitanju je skoro pa alarmantan. Neophodno je
buenje svijesti o znaaju toponomastike nauke i izuavanju toponima, koji su,
zaista, ivi spomenici iji korjeni su duboko u naoj prolosti, a oni imaju svoju
historijsku priu za svako podruje, malo ili veliko.
16
1. OPa toponimija
Hadika toponimija
1.1. Kulturno-historijski toponimi
Ban brdo
Toponim Ban brdo nalazi se, oko 500 metara, sjeverno od grada Hadii.7
On po samom nazivu asocira na srednjovjekovne vladare banove. Porijeklo ri-
jei ban, prema naem miljenju, najslikovitije je prezentirala N. Klai poziva-
jui se na O. Kronsteinera i Nestora kao vane naune autoritete u toj oblasti.
Kronsteinerovi dokazi vezani za nastanak bosanske drave su veoma znaajni.
Izmeu ostalog, on upozorava i na to da je rije ban avarskog porijekla. Rije ban
/ bajanje u mnogim turskim jezicima poznata u znaenju bogat, posjednik, ali i
kao osobno ime.8 Rije ban je dola sa Avarima na njihovom dugom putu dok se
Slika br. 1: Prikaz toponima Ban brdo, Stublovi i Zgonovi kod Hadia, FGU , Geoportal, http://
www.katastar.ba/, 2016.
nisu nastanili na podruju dananjih slavenskih zemalja na Balkanu. Oni su s vre-
7 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Hadii, III14, 1975.
godine.
8 N. Klai, Srednjovjekovna Bosna, Zagreb, 1994, 2324.
18
Hadika toponimija
menom doivjeli simbiozu sa Slavenima, prilikom ega je, kad je u pitanju jezik,
ona zavrila u korist Slavena.9 Prema nekim drugim autorima, rije bajan odnosno
ban je perzijskog porijekla, a na tlo Hrvatske su je donijeli Avari.10
Pravni historiar A. Dabinovi pretpostavlja da je rije ban germanskog
porijekla navodei sljedee: Germanski pojam Ban ima svakako pored svjetov-
nog i sakralni znaaj. Vrilac mnogoboakih obreda imao je pravo i dunost
odrediti zgodno vrijeme i zgodno mjesto za zborovanje. To bi se mjesto ogradilo,
a unutar ograde morao je vladati najpotpuniji mir. Kao znak nazonosti zatitnog
boanstva podizao se znak bandva. Zbor je, dakle, sluio za suenje i za saziv
vojske u rat.11 Muhamed Hadijahi je miljenja da hadiko Ban brdo (s obzirom
na konfiguraciju terena) ne bi trebalo upuivati na banske posjede nego upravo na
mjesto gdje su se odravali skupovi na elu sa banom.12 Meutim, V. Skari mu
daje vie vlasniku dimenziju, pa kae: Gledajui na selo Ban brdo ono je pri-
padalo nekom banu.13 U prilog Skarievoj tvrdnji ide i Mauranievo tumaenje
pojma banj koji se nalazi u imenima mjesta i znai isto to i banov odnosno ono
to pripada banu kao to je banov dvor.14
Toponim Ban brdo kod Hadia, prvi put se spominje na katastarskim
mapama iz 1882. godine. 15 Na geografskoj karti iz 1910. godine Ban brdo se ne
spominje. Ovaj lokalitet je na njoj, nosi naziv Solat Maxina. Nije jasno znaenje
naziva Solat Maxina niti razlozi ove zamjene. U kasnijim kartama i dokumentima
se redovno javlja kao Ban brdo.
Istono od Ban brda, nalazi se toponim Zagoni. Zapadno od Ban brda nal-
azi se lokalitet koji nosi naziv Stublovi. Prema tumaenju M. Hadijahia, koji
se poziva na M. Baradu, rije stup / stub ima slino znaenje kao i zgon, pa bi se
ovdje radilo o obradivim posjedima najvie vlastele srednjovjekovne Bosne.16 Da
li je Ban brdo kod Hadia predstavljalo banske posjede zajedno sa Stublovima i
Zagonima, ili je ono bilo mjesto gdje su se odravali skupovi na elu sa banom,
ostaje i dalje nerazjanjeno.

10 V. Maurani, Prinos za hrvatski pravno-povjestni rjenik, Zagreb, 19081922, 21.
11 A. Dabinovi, Hrvatska dravna i pravna povijest, Zagreb, 1940, 124. Prema: M. Hadija-
hi, Razvoj ekonomskih, politikih i kulturnih centara u opini Hadii do 1878. god., Prilozi za
prouavanje istorije Sarajeva, Sarajevo, 1974, 75.
12 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih, politikih i kulturnih centara u opini Hadii do 1878.
god., Prilozi za prouavanje istorije Sarajeva, Sarajevo, 1974, 75.
13 V. Skari, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije,
Sarajevo, 1930, 50.
15 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo,
Gemeinde Hadii; Opinski katastarski odjel Hadii, (uvid: 3.2.2016. god.)
god., Sarajevo, 1974, 79.
19
Hadika toponimija
Banova
Sjeverozapad-
no od Ban brda, na
udaljenosti oko tri ki-
lometra nalazi se malo
selo Turuntai, koje je
do pred zadnji rat ima-
lo nekoliko kua. To
malo selo na karti iz
1910. godine nosi naziv
Banova.17 Ovaj ojkonim Slika br. 2: Geografski poloaj toponima Banova na karti
u formi prisvojne zam- Austrougarska geografska karta iz 1910.
jenice bi trebao upui-
vati na neku posjedovnu
vrijednost (imanje, objekat, odmaralite) koja se odnosila na bana ili mu je pri-
padala.18
Banjevac
Toponim Banjevac se javlja samo jedanput na podruju opine Hadii.
Nalazi se u neposrednoj blizini nekropole steaka Metaljica na Vilovcu. Sjever-
oistono od nekropole, sa lijeve strane lokalnog puta Vilovac Kazina bara, prua
se lokalitet koji pokriva preko 50 dunuma zemljita i nosi katastarski naziv Banje-
vac.19 Lokalitet pripada KO Japalaci i nalazi se u trouglu spoja katastarskih opina:
Japalaci, Osenik i Budmolii. Sada je to lokalitet sa preko dvadeset katastarskih
estica sa istim nazivom. Toponim Banjevac upisan je i na katastarskim mapama
iz 1882. godine.20 Ovaj toponim vjerovatno oznaava banske posjede u iz vreme-
na njihove vlasti u Bosni, tim prije to se u neposrednoj blizini nalazi nekropola
steaka Metaljica. U opisu ove nekropole V. V. Vukasovi je rekao da se ovdje radi
o velikoj nekropoli steaka te da je njihov znaajan broj iskoriten za izgradnju
crkve u Kazinoj bari.21 Po posljednjem popisu steaka, na ovoj nekropoli je evi-
dentirano 18 steaka (18 sanduka i dvije ploe).22 Prema predaji, pored nekropole
steaka se nalazila i srednjovjekovna crkva.23 U rasponu od jedan do jedan i po ki-
lometar sjeverno od ovog lokaliteta nalaze se toponimi Stanci kod Osenika, Stanci
17 Austrougarska geografska karta iz 1910. godine, (kartu ustupio Rami Ahmed (1935) iz sela
Gornji Zovik.)
19 FGU BiH, Opina Hadii (KO Japalaci, k.. 340, 341, 350+).
Gemeinde Pazari.
21 V. V. Vukasovi, Dopisi, Vjesnik arheolokog muzeja u Zagrebu, Vol.12, No1, 1890, 104.
22 E. Bujak, V. Alauz, A. Demidi, D. Jasika, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine
Hadii br. 02/5-49-2992-4/16 - 2.3.2016. g. Nekropola Bastahe Osenik, Opina Hadii i Drut-
vo Stanak, Hadii, 2016, 2.
23 Numo Sejmenovi iz Tarina, (zabiljeio: V. Alauz, 20.11.2015. godine).
20
Hadika toponimija
u Deoviima, nekropola steaka Bastahe u Oseniku i Stublovi kod Buturovia.

Lokalitet Banjevac po svom poloaju, kvalitetu zemljita, komunikacijskoj pov-
ezanosti i blizini drugih znaajnih srednjovjekovnih lokaliteta se ini loginim
mjestom za banovo imanje, bez obzira kojoj svrsi ono koristilo.
Bojie
Bojie je naziv za mjesto gdje su se odravala razna natjecanja, ali i sud-
ski dvoboji, boiji sudovi i slino. Ovakvi nazivi datiraju iz vremena starih Slav-
ena.24
Na podruju hadike opine su evidentirana dva takva lokaliteta. Toponim
Bojie kod Lokava predstavlja brdo koje se uzdie iznad samog sela prema Ig-
manu. Pokriva iroko podruje od Lokava do Igmana, a jugozapadno se vee za
planinski masiv Bjelanice.25 Lokalitet koji pokriva ovaj toponim, zbog njegove
konfiguracije terena, mogao je sluiti aktivnostima takmienja, dvoboja, igara i
sl. Mogue je da je ovaj toponim pokrivao i ravniarske dijelove ispod samog
brda, ali je on vremenom promijenio svoj stari naziv. Na podruju Lokava imamo
evidentiranih est nekropola steaka, to ukazuje na to da se ovdje nalazilo vee
srednjovjekovno naselje. Imamo evidentirane i lokalitete Zgoni i Stubljine, pa bi
bilo logino i postojanje nekog mjesta gdje su se mogle obavljati razliite igre,
turniri i takmienja koji su u srednjem vijeku bili veoma zastupljeni. Ne iskljuuje
se mogunost da se na nekom od bojia odigrala i bitka (boj), po emu je lokalitet
dobio naziv.
Drugi toponim Bojite26 nalazi se sjevero-zapadno iznad sela Do kod
Tarina.27 Ovdje se nalazi dosta prostora koji bi mogao sluiti aktivnostima veza-
nim za ovaj toponim. Kada govorimo o Bojitima kod Tarina, treba imati u vidu
znaajnu koncentraciju srednjovjekovne kulture u tarinskoj kotlini, a to je dovol-
jan razlog da se ovdje, vjerovatno, nalazio i prostor za obavljanje igara zabavnog
i takmiarskog karaktera.
Generalno, toponim bojite odnosno bijie nije tako est na podruju
hadike opine, ali ni na podruju drugih opina. Primjera radi, istai emo da
P. Aneli nije registrovao nijedan ovakav toponim na podruju Konjica, koji je
daleko bogatiji ostacima srednjovjekovne bosanske kulture.28 Istraujui srednjo-
vjekovnu toponomastiku zenikog kraja F. Ibrahimpai je samo spomenuo pos-
tojanje toponima bojie na podruju ove opine.29
24 F. Ibrahimpai, Srednjovjekovni tragovi u toponomastici zenikog kraja, Izdanja Muzeja

grada Zenice, knjiga III, 1973, 433.
25 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Hadii, III-1-4, 1975.
Gemeinde Kora; Opinski katastarski odjel Hadii, uvid: 3.2.2016. godine.
Gemeinde Kora.
28 P. Aneli, Srednjovjekovna kultna mjesta u okolici Konjica, GZM BiH, 1957, 185199.
21
Hadika toponimija

Djedovaa
Djedovaa je toponim u Mehinoj Luci iznad Gornje Bioe kod Tarina.
Zbog njegove semantike forme, postoji mogunost da ovaj toponim ima veze
sa srednjovjekovnom Crkvom bosanskom. Djed ili did, kako su ga zvali u nekim
bosanskim krajevima, je starjeina koji je stajao na elu Crkve bosanske. Nieran-
girane starjeine bili su gost i starac. O ulozi i znaaju navedenih crkvenih ve-
likodostojnika govori i podatak da je bosanski ban Stjepan II i njegov brat knez
Vladislav, prilikom davanja zakletve na vjernosti Crkvi bosanskoj, pozvali Vuko-
slava Hrvatinia i jo 11 knezova i upana u kuu gosta Radoslava, upravo pred
najvanije predstavnike heretike Crkve bosanske velikog djeda, velikog gosta
i dvojicu staraca kako bi svi zajedno bili svjedoci Stjepanove i Vladislavove
vjere.30 Toponim Djedovaa odgovara nazivu za posjed koji je uivao prvi ovjek
Crkve bosanske. Slian pojam, djedovina, se koristi za oznaavanje posjeda nasli-
jeen od djeda (oevog oca). Previe smjelo bi bilo tvrditi da na toponim Djedo-
vaa ima veze sa prvakom Crkve bosanske, ali tu mogunost ne treba ni iskljuiti.
Gostinjac
To je toponim koji obiljeava lokalitet u irem podruju Ravnih njiva iznad
sela Zovik, a ispod brda Ormanj.31 Tu se nekad nalazilo selo. Nastanak toponima
Gostinjac bi mogao imati veze sa visokim zvanjem ili titulom u srednjovjekovnoj
Crkvi bosanskoj gost (visoki gost). Poloaj gosta u crkvenoj hijerarhiji vidimo iz
zakletve bana Stjepana II datoj u Milima a potom Moitru: Ban Stepan se najprije
zakleo u Milama pred svjedocima dobrim Bonjanima, a onda su poli svi na
Moitru, u kuu velikoga gosta Radina da ondje ponovi zakletvu i pred vsom
crkvom i pred Bosnom.32 To nam potvruje i primjer da su pred velikim djedom
(didom) Radislavom i velikim gostom Radoslavom ban Stjepan bosanski i njegov
brat knez Vladislav dali prisegu knezu Vukoslavu, sinu kljukoga kneza Hrvati-
na.33 Na Gostinjac bi, prema tome, mogao predstavljati naziv za posjede koje je
na tom podruju imao veliki gost Crkve bosanske. Tim prije to je nedaleko oda-
vde, oko dva kilometra sjeveroistono, iznad sela Gradac, u to vrijeme egzistirala
srednjovjekovna crkva za koju ne znamo kojoj je konfesionalnoj grupi pripadala.
Nau pretpostavku i tumaenje ovog toponima potvruje i M. Hadijahi koji ob-
janjava kakav smisao ima to to se uope u defterima pojavljuje pojam krstja-
ni. Njegovo miljenje je da je ovdje u pitanju prije svega zemljite krstjanskih
kua, hia, odnosno gostinjaca (domus patarenorum, domus christianorum,
u dubrovakim izvorima).34 Zapravo, u defterima se koriste samo tri naziva za

31 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis, Sarajevo, Bezirk Saraje-
vo, Gemeinde Pazari.
34 M. Hadijahi, Zemljini posjed Crkve bosanske, HZ XXVXXVI, 1972, 463.
22
Hadika toponimija
konfesionalne skupine. Muslimani predstavljaju konfesionalnu skupinu kojoj

pripadaju stanovnici islamske vjeroispovjesti. Krstjanima se nazivaju pripadnici
Crkve bosanske ili patareni, dok se za sve druge vjerske skupine koristi pojam
nevjernici. (v. Doljani).
Prema drugom tumaenju, primjerenom hrvatskom primorju, toponim
gostinjac je praslavenska ili sveslavenska rije koja znai: tuinca, pridolicu,
takoer i konak ili dvor, odnosno dar to gost daje gazdi.35 Ne bi se moglo rei da
na Gostinjac, zbog svog geografskog poloaja, ima veze sa prethodnim tumaen-
jem.
Han
Toponim Han je ri-
je koja oznaava lokaciju
na kojoj su se nekad nala-
zili jedan ili vie hanova.
Hn je perzijska rije koja
oznaava kuu koja slui
kao svratite i prenoite za
putnike.36 Istu namjenu ima-
ju i karavan-saraji. Razlika
izmeu njih je u tome to je
u hanu putnik plaao konak
i ogrjev zimi, dok je u kar-
avan-saraju konak putniku Slika br. 3: Stari han izmeu Tarina i Ratelice iz 19. vijeka
bio besplatan, a za ogrjev i S. Bakari, Prevoj Ivan, Sarajevo 1957, 77.
hranu se morao sam brinu-
ti. Hanovi su imali bar neto
namjetaja, a karavan-saraji nisu. Hanovi su bili profitabilne ustanove od ijeg
prihoda su se izdravale zadubine (vakufi), dok su karavan-saraji bili humani-
tarne ustanove koje su izdravane od drugih. Postojale su tri vrste hanova: hanovi
uz puteve, trgovaki hanovi i sezonski hanovi.37 Hanovi koji su se nalazili na po-
druju hadike opine spadali su u kategoriju hanova uz puteve, kakvih je bilo
najvie u BiH. U njima je putnik boravio najee samo jednu no radi odmora i
nastavka putovanja, ali je mogao ostati i due ukoliko su okolnosti uticale da se
mora zadrati.38 Gradili su ih imuniji seljaci i sami su ih drali ili davali u zakup.
Hanovi se javljaju u cijelom osmanskom periodu i zadravaju se do prve polovice
35 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, Zagreb, 1971, 136. i
595.
36 A. kalji, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo, 1973, 309.
37 H. Kreevljakovi, Hanovi i karavan-saraji u BiH, Izabrana djela III, V. Maslea, Sarajevo,
1991, 268269.
38 H. Kreevljakovi, Hanovi i karavan-saraji u BiH, Izabrana djela III, V. Maslea, Sarajevo,
1991, 268.
23
Hadika toponimija
20. stoljea. Prvi hanovi na podruju Hadia sagraeni su kod damije u Pazariu
poetkom 16. stoljea. U carskom fermanu od 3. zul-kadeta 1006. h. g. zapisano
je: u mjestu Ljuboi drugim imenom Pazari, katib Mahmud podigao je kara-
van-saraj koji je veoma prometan, pa ga treba popravljati i odravati.39 Kasnije
su na tom mjestu graeni i vakufski hanovi, a u Gornjem Zoviku, nedaleko od
ua Ljubovakog potoka u Zujevinu, nalazio se Sultanovia han40 odnosno Han
Pazari.41 On je funkcionisao sve do 1938. god.42 Pored toga, na austrougarskoj
karti su ubicirani i sljedei hanovi: Krstia han u Ratelici, Mrkajin han izmeu
sela Vrbanja i Smucka, Han Kazia na mjestu koje se i danas zove Han kod Tari-
na, Mutevelia han u Kazinoj bari.43 U Ratelici se nalazio i Tubokov han.44 U
Tarinu su postojala dva hana porodice Japalak. Nalazili su se na mjestu gdje je
danas zgrada umarstva Hadii.45 Na Mostarskom raskru Isi Dervo je drao
jedan han,46 a u Garovcima, pored rijeke Zujevine, nalazio se Hrnjia han.47 Pred
kraj osmanske vlasti u BiH, S. Bakari navodi postojanje tri hana u Pazariu, dva
u Tarinu, dva u Ratelici i jedan izmeu Tarina i Ratelice.48
Toponimi Zahan i Nadzahan nalaze se preko puta damije i ehidskog
mezarja u Kahrimanima kod Pazaria (KO Dub, k.. 48, 49/1, 50, +). Ovo pot-
vruje postojanje hanova kod damije u Pazariu u osmansko doba. Toponim
Podhanom nalazi se u selu Dupovci. Pokriva podruje izmeu rijeke Zujevine i
magistralnog puta, odnosno izmeu Kamenoloma Hadii i dupovakog greblja.49
Ovaj toponim upuuje na postojanje hana u njegovoj neposrednoj blizini. Tjesnac
izmeu brda Ormanj i Tinova brda je uvjetovao da je ovuda prolazio put od na-
jstarijih vremena, pa je to bilo dobro mjesto za jedan han. Ovaj han u izvorima nije
spominjan. Moda je bilo i drugih hanova na hadikom podruju? U posljednje
vrijeme se javljaju razliita predanja o postojanju nekih porodinih hanova, to
treba uzimati sa odreenom rezervom. Stie se utisak da se na taj nain eli kazati
kako su preci nekih porodica bili imuni ljudi, age i begovi.
Igrie
Toponim Igria (Igrita) je, po svoj prilici, praslavenske provenijencije.
Jo u 11. stoljeu, u doba paganstva Rusa, igria spominje kijevski monah, ljeto-
39 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604. godine, 221.

40 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih centara., Sarajevo, 1974, 83.
41 Austrougarska geografska karta iz 1910. godine.
42 Ahmed Rami (1928). iz Gornjeg Zovika, (zabiljeio: V. Alauz, 16.5.2013. godine).
44 H. Kreevljakovi, Hanovi i karavan-saraji u BiH, Izabrana djela III, Sarajevo, 1991, 309.
45 Hasan Japalak (1927), iz Japalaka (Tarin), (zabiljeio: V. Alauz, 20.11.2006.godine).
46 Isi Samir, Mostarsko raskre (njegov pradjed bio je Dervi-aga, a predanje je sluao od
svog oca i drugih starih ljudi), (zabiljeio: V. Alauz, 8.3.2016.godine).
47 Sakib Reidovi (1956). iz Donjih Hadia, (zabiljeio: V. Alauz, 29.3.2016. godine).
48 S. Bakari, Prevoj Ivan, Geografski pregled I, Sarajevo, 1957, 77.
49 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Hadii, k.. 1399, 1400, 1401 i 1402).
24
Hadika toponimija
pisac Nestor, a oznaavaju mjesta gdje se sastajala mlade.50 Fikret Ibrahimpai

tvrdi da su to mjesta gdje su se vrile razne zabavne igre, programi za razonodu
naih predaka, natjecanja u raznim vjetinama i slino.51 Ustanova je poznata i kod
Ukrajinaca52. Pavo Aneli je naao da gotovo sva vea naselja u okolini Konjica
imaju svoja igrita, dodajui da su gotovo svi dananji zborovi, teferii i derneci
prostorno i vremenski vezani za vjerske obrede. Kod starih Slavena igre su inile
sastavni dio kultnih ceremonija. Igrita su, nastavlja Aneli, terenski rasporee-
na tako da se nalaze uz vea naselja koja ine geografske centre pojedinih grupa
naselja. Razmatrajui terensku situaciju u okolini Konjica, Aneli je doao do
zakljuka da se broj igrita donekle poklapa sa brojem crkava, odnosno opina
u srednjem vijeku, ali igrita nisu nigdje blizu crkava.53 Moda je najbolje kazati
da su Slaveni dolaskom na ove prostore. negdje u 6. stoljeu, sa svojim obiajima
donijeli i ovaj naziv kao i aktivnosti koje su se na njemu provodile.
Na podruju teritorije opine Hadii nalazi se nekoliko lokaliteta sa to-
ponimom Igria. Igria u Vraniima54 nosi naziv prostor koji pokriva oko 20
dunuma ravne livade sa lijeve (istone) strane potoka Drozgometva, preko puta
raskra gdje se lokalni put za selo Vranie odvaja od lokalnog puta Hadii
Mokrine. Sada je to lokalitet na kojem su izgraeni stambeni objekti. Ne zna se
pouzdano gdje bi se moglo nalaziti srednjovjekovno naselje na ovim prostorima
koje gravitira naim Igriima. Ako Igrie posmatramo kroz njegovo znaenje,
onda su morale postojati neke naseobine iz tog i kasnijeg vremena. Ako emo
govoriti o kasnom srednjem vijeku, onda ova Igria imaju svoje puno opravdan-
je i utemeljenje. Ovo govorimo iz razloga to je selo Drozgometva, ili podruja
pod tim nazivom, bilo jedno od najnaseljenijih u kasnom srednjem vijeku. Selo
Drozgometva je nekada pokrivalo itavo podruje od Grivia do prevoja Koan.
Na to upuuje prvi osmanski popis 1468. godine u kojem se na ovom podruju ne
spominje ni jedno selo osim Drozgometve, koja je tada brojala 35 domainstava.
To potvruje i popis iz 1604. godine. Za takvo naselje je trebao prostor namijenjen
onome to igrie u sutini i znai.
Igria u Budmoliima i Donjoj Bioi predstavljaju lokalitet na bud-
molikom polju, koji po katastarskim podacima pokriva povrinu od priblino
150 dunuma livada i obradivih njiva. Njegov sjeverni kraj vee se za selo Donja
Bioa, a juni za nekropolu steaka Bjelica Budmolii, odnosno selo Budmolii.
Juni dio je znatno ui. Igria geografski pripadaju i Budmoliima i Donjoj Bioi.
Muhamed Hadijahi je naveo toponime Igria u Budmoliima i Donjoj Bioi.
Ako je znao za injenicu da itavo polje nosi naziv Igria i vee oba sela, onda
50 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih, polit. i kult. centara u opini Hadii do 1878. god., 76.
51 F. Hadipai, Srednjovjekovni tragovi u toponomastici zenikog kraja, Izdanja Muzeja gra-
da Zenice, knjiga III, Zenica, 1973, 433.
52 M. Hadijahi, nav. djelo, 1974, 76. (V. Maurani, Prinosi za hrvatski pravno-povjestni
rjenik, Zagreb, 19081922, 424).
54 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 550 +).
25
Hadika toponimija
je vjerovatno kao Igrie u Donjoj Bioi uzeo lokalitet koji je na vojnoj topograf-
skoj karti obiljeen kao Igrie,55 a za Budmolie lokalitet koji se vee za lokalno
mezarje ikovo groblje, odnosno nekropolu steaka Bjelica. Nejasno je zato bi
ovako veliki prostor nosio naziv Igria. Vjerovatno je mjesno stanovnitvo kod
prvog katastarskog popisa po inerciji ili zbog historijskog znaaja ovog toponima
davalo nazive njivama koje nisu ba imale veze s tim. Jedan plato iznad sela Dol-
jani kod Pazaria takoe nosi naziv Igrita.56 Udaljen je oko 600 metara sjeverois-
tono od Doljana u pravcu brda ian. Zapadno od sela Kora nalazi se toponim
Igrinje.57 Vjerovatno je ovdje rije o varijaciji toponima igrie.
Kaldrma
Rije kaldrma je nastala od turske rijei kaldyrum, koja oznaava plonik
od neravnog kamenja.58 Prema kaljievom tumaenju, drmos znai lijep put.59
Kako vidimo, radi se o tursko-grkoj rijei koja je kao turcizam na nae pros-
tore vjerovatno stigla u osmansko doba. To apsolutno ne iskljuuje mogunost
da put nije postojao i mnogo ranije, ali je sam termin preuzet iz vremena osman-
ske vlasti. Pojam kaldrma se i danas u istom obliku koristi i ima isto znaenje.
Ostaje nejasno otkud kaldrmisani put na lijevoj strani rjeice Zujevine. Prema
Bojanovskom, rimska cesta Narona Ivan-planina Sarajevsko polje prolazila je
desnom stranom rijeke Zujevine.60 Jedna od znaajnih karakteristika rimskih pute-
va je to da su uglavnom poploani odnosno pokaldrmisani, pa se esto prilikom
oranja zemlje naie na njegove ostatke.61 Na taj nain su otkriveni i ostaci rimske
kaldrme u Pazariu. U osmansko doba put je od Resnika prolazio sa desne strane
rjeice Zujevina do damije u Pazariu, gdje se nalazio most preko koga se prela-
zilo na lijevu stranu Zujevine i nastavljalo prema Gradcu.62
Toponim Kaldrma u Pazariu nalazi se sa lijeve strane magistralnog puta
Sarajevo Mostar, oko 200 metara prije eljeznike stanice u Pazariu. Pokriva
nekoliko katastarskih parcela (KO Pazari, k.. 1402, 1493 +) koje ine jednu cje-
linu. Ovaj lokalitet se u narodu zove Kaldrma, a razlog za to je to su vlasnici zem-
lje prilikom njene obrade iskopavali kamenje koje podsjea na ostatke kaldrme.
Inae, kamena nema na drugim mjestima osim na toj potencijalnoj trasi puta.
Toponim Kaldrma nalazi se i na podruju unovnice. To je put koji vodi
iz sela unovnica, istono od brda Tinjak, do Lasca. Na tom mjestu se odvajaju
55 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Tarin, III-1-3, 1975.
56 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 1745, 1745, 1736).
57 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Kora, k.. 1775, 1776, 1782+).
58 B. Klai, Rjenik stranih rijei, Zagreb, 1986, 646.
59 A. kalji, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1973, 387.
60 I. Bojanovski, Prilozi za topografiju rimskih i predrimskih komunikacija i naselja u rimskoj
provinciji Dalmacija, Godinjak ANUBiH, knj. XVII, Sarajevo, 1978, 125126.
61 I. Bojanovski, Dolabelin sistem cesta u rimskoj provinciji Dalmacija, ANUBiH, knj. XLII,
Sarajevo, 1974, 36.
Sarajevo, 1930, 116.
26
Hadika toponimija
putevi za Brezovau i Kasatie.63 Sada je to u zahvatu kasarne unovnica.
Katarina
Katarina je
naziv za lokalitet
i izvor pitke vode
na samom ulazu
u Tarin iz pravca
Hadia. Naziv je
dobio, najvjero-
vatnije, po kraljici
Katarini. Predanje
koje se jo uvi-
jek moe uti kod
starijih ljudi na
podruju Tarina,
a vezano je za nas-
tanak naziva ovog
vrela, identino
je onom koje je
zabiljeio hroniar
M. Molnar. Prema
njemu, bosanska
kraljica Katarina
je prilikom bije-
ga pred Turcima
1463. godine iz Slika br. 4: Spomen esma Katarina iz 1879 godine.
Foto: Adnan olo, 2016. godina
Kozograda, preko
Tarina i Konjica
do Stona, svratila sa svojom pratnjom od 40 plemia na ovaj izvor, napojili su
konje, osvjeili se hladnom izvorskom vodom i nastavili put.64 Od tada ovo vrelo
nosi njezino ime. Historijski izvori potvruju da je stara bosanska kraljica Kata-
rina ostavila Kozao (castello di Hvoiniza) 1463. godine i pobjegla ispred Turaka u
Konjic, iz Konjica u Ston i dalje u Dubrovnik,65 to ukazuje na veliku vjerovatnou
da je predanje istinito. Na ovom bogatom izvoru je krajem 19. stoljea podignuta
spomen-esma na kojoj je ispisan, sada jedva vidljiv, natpis. S obzirom na to da
je tekst klesan u sedri koja je vrlo gruba i porozna, teko je sa sigurnou utvr-
diti taan sadraj teksta. U gornjem dijelu epitafa, polulunim tekstom, ispisano
je: KATARIHNEN...GENIE... U centralnom dijelu je uklesana godina izgradnje
spomen-esme 1879. U donjem dijelu moe se nazrijeti nastavak teksta: 21 M
63 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Hadii, 1-III.4, 1975.
64 Mladen-Anto Molinar, Katarina Kosaa Kotromani, HKD Napredak, Kiseljak, 2007, 16.
65 M. Vego, Naselja bosanske srednjovjekovne drave, Sarajevo, 1957, 62.
27
Hadika toponimija
GENIE COMPAGNI ili 21.1. GENIE COMPAGNI.66 Lokalitet Katarina (Katha-

rinen Qu) je ubiljeen na austrougarskoj karti iz 1888. godine.67 Prema prianju
Ane Morgental iz Sarajeva, a prenosi je od svojih roditelja koji su ivjeli u Tarinu,
sa ovog izvora je pitka voda bila odvedena u zgradu eljeznike stanice u Tarinu
1890. godine. Prilikom izvoenja radova na Koridoru Vc na podruju Tarina rad-
nici kompanije Dengiz Inat nosili su vodu sa esme Katarina na analizu. Nakon
toga su pili samo vodu sa ovog izvora.68 Motiv za podizanje spomen-esme bio je
vjerovatno ouvanje sjeanja na prvu bosansku kraljicu.
Kopianj
Toponim Kapita meu prvima spominje i tumai P. Skok opisujui lokali-
tet Kapite na otoku Lastovu zabiljeen jo 1184. godine. Nastao je kao izvedenica
od praslavenske rijei kapb+ ite = kapite, a oznaava oltar. Otuda kod Rumuna
posuenica capiste to oznaava paganski hram ili idol u nepravoslavnim crkva-
ma.69 Prema P. Aneliu, kapite je staroslavenska rije koja oznaava pogansku
crkvu odnosno poganski oltar.70 Izraavajui isti stav o ovom pitanju M. Hadi-
jahi ide i dalje tvrdei da je hadiki toponim Kopianj nastao, vjerovatno, kao
izvedenica od odgovarajue staro slavenske rijei kojom se oznaava paganski
hram odnosno oltar.71 Ovu rije Hadijahi nalazi u djelima starog srpskog biogra-
fa Domentijana koji tvrdi da je Nemanja po Srbiji obarao neznaboaka kapita
i idole, a na mjesto njih gradio crkvi Hristovi.72 Na ovaj nain, po M. Hadija-
hiu, pojmovi kapite i kopite imaju isto znaenje. S tim se ne slae P. Skok, jer
on u svom drugom djelu, pravi jasnu razliku izmeu pojma kapite i kopite. Samo
na jednom broju jadranskih otoka, zbog bodulskog izgovora slova a kao slovo
o, javljaju se toponimi kopite umjesto kapite, sa istim znaenjem.73 Vjerovatno
je i na toponim Kopianj, po nekom jezikom pravilu, ili narodnom izgovoru
zabiljeen prvi put na austrougarskoj katastarskoj mapi, kao Kopinievi.74
66 GENIE COMPAGNIE je naziv za inenjersku jedinicu austrougarske vojske koja izvodila

radove na izgradnji puteva na ovom podruju, a kasnije i eljeznike pruge 18891891. Sline
skraenice ova jedinica ostavljala je u vidu otisaka u betonskim blokovima, i to na vie mjesta gdje
su izvodili graevinske radove na podruju hadike opine. Ne moe se sa sigurnou razluiti, na
osnovu donjeg teksta, da li se radi o 21.M. in. jedinici, ili se radi o datumu 21.1. kada je podignuta
spomen-esma.
67 Austrougarska geografska karta iz 1910, Arhiva Komisije za istraivanje, Opina Hadii.
68 Admir Muhibi iz Tarina, (zabiljeio: V. Alauz, 23.2.2016. g.).
69 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, Zagreb, 1971. 38.
70 P. Aneli, Srednjovjekovna kultna mjesta u okolici Konjica, GZM BiH, 1957, 185; P. Skok:
Slavenstvo i romanstvo na Jadranskim otocima, Zagreb, 1950, 222.
72 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih, centara... do 1878. god., Sarajevo, 1974, 76.
73 P. Skok: Slavenstvo i romanstvo na Jadranskim otocima, Zagreb, 1950, 222.
74 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjahr, 1882, Kreis, Sarajevo, Bezirk Sarajevo,
Gemeinde Hadii.
28
Hadika toponimija
Toponim Kopianj kod Hadia je, ustvari, brdo koje se nalazi izmeu
unovnice i D. Hadia. Na njemu se nalazi gradsko groblje Hadii, a krajem
20. stoljea na njemu je izgraeno naselje. Stanovnici Hadia, za Kopianj, vrlo
esto koriste rije Kopite, kako se ono nekad i zvalo. Hipotetiki, Kopite bi mo-
glo oznaavati i mjesto kopanja (sahranjivanja odnosno ukopa) umrlih. Meutim,
nije poznato da se na ovom mjestu nalazilo groblje u vrijeme nastanka njegovog
imena. Na austrougarskim katastarskim mapama toponim nosi naziv Kopinevi.
To je, ujedno, i prvo pominjanje ovog toponima u bilo kojem obliku.
Zbog svega navedenog ne moemo se sa potpunom sigurnou opredjeliti
niti za prvu niti za drugu tvrdnju o nastanku i znaenju toponima Kopianj, iako
obje nude argumente za njihovu potvrdu.
Kozo
Kozo je vrlo rijedak toponim u Bosni i Hercegovini i jedini do sada poznat
u hadikoj i okolnim opinama. U toponimu Kozograd kod Fojnice javlja se isti
korijen. Marko Vego navodi nekoliko toponima koji u korijenu imaju rije koz iz
rijei kozmos = svemir, a to su: srednjovjekovni grad Kozao kod Fojnice (1444.
g.), srednjovjekovni grad Kozara u upi Sana (1334. g.), Kozman na Drini u kome
se nalazio dvorac Hrania (1430. g.), srednjovjekovni grad Koznik kod Pljeval-
ja (1441. g.).75 Kao to vidimo, rije je o srednjovjekovnim gradovima u vlasti
bosanskih vladara i druge srednjobosanske vlastele.
Nastanak i znaenje toponima kozo u dostupnoj literaturi nije obraeno.
Prema P. Skoku, naznake njegovog pojanjenja se nalaze u rijei kozl (kao orao)
> kazao, gen. kozla...76 Obzirom da ovaj toponim oznaava lokalitete na kojima
su se nalazila utvrenja okruena teko pristupanim terenom moda on ima veze
sa kozom / divokozom. Do ubikacije toponima Kozo dolo se tragajui za toponi-
mom Kozal koji spominje M. Drma u svom radu o upi Lepenici.77 Obraujui
historijski znaaj fojnikog Kozograda za koji postoji znaajan broj historijskih i
arheolokih materijalnih dokaza, M. Drma donosi nove informacije u vezi s ovim
toponimom: Godine 1331. u izvorima se spominje Kozal kod Suhodola za koji se
ne moe sa sigurnou tvrditi da ima ikakve veze s Kozogradom kod Fojnice.78 U
sjeanju stanovnika Suhodola, ali ni u katastarskim planovima, ne postoje nikakve
informacije o toponimu Kozal. Meutim, na istonoj strani planine Tmor, oko
kilometar i po sjeverno od sela Grab kod Tarina, nalazi se toponim Kozo.79 Pored
njega je prolazio poznati trgovaki srednjovjekovni put od Tarina preko Graba
75 M. Vego, Naselja srednjovjekovne bosanske drave, Svjetlost, Sarajevo, 1957, 6263.

76 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, Zagreb, 1971, 173.
77 M. Drma, upa Lepenica, Historijska traganja, Institut za historiju, Sarajevo, 2014, 23; (u:
Thallczy, L. 1914, 17).
78 M. Drma, upa Lepenica, 23; (Meu brojnim drugim lokalitetima zabiljeen je Kozalj do
Soyhodola u: Thallczy, L. 1914, 17).
79 FGU BiH, Vojna topografska karta Tarin, Razmjer 1:25 000; (Fojniki Kozograd je nastao
od iste rijei Kozo + grad. M. Vego ga u knjizi Naselja srednjovjekovne bosanske drave pie kao
Kozal.).
29
Hadika toponimija
u Gunjane i dalje za Kreevo, kojim su trgovci izbjegavali carinsku kontrolu na

Tuhelju.80 Na osnovu toga moe se zakljuiti da je upravo to taj Kozal koji se
spominje 1331. godine.
Kradenik
Toponim Kradenik se moe dovesti u vezu sa pojmovima krada ili skrada.
Prema V. Skariu, ove rijei signaliziraju na ognjita i vatru, a pod vatrom se po-
najee podrazumijeva ona koja je namijenjena rtvama i paljenju mrtvaca; ova
se, dakle, znaenja stjeu oko religioznih i fumeralnih vatara.81 Jedini lokalitet sa
ovim imenom se nalazi u samom centru sela Pazari, sa zapadne strane osnovne
kole. Pokriva itavo podruje june strane glavne ulice kroz Pazari, od kole
do novosagraene damije u Pazariu.82 Vjerovatno se ovdje nalazio rtvenik, po
emu je nastao naziv. Naziv Kradenik nosi i potok koji izvire ispod Djevojakih
stijena kod Hranisave na Bjelanici. Potok ispod Kraljevca protie prema Pazariu.
Ne bi se moglo rei da naziv vrela i potoka odgovara znaenju rijei koje navodi
V. Skari, izuzev da postoji neka funkcionalna veza izmeu dva geografski bliska
toponima Kraljevac i Kradenik. Narodno predanje, istina neuvjerljivo, prenosi da
je izvor vode Kradenik dobio ime po tome to su sa njega vodu krali stanovnici
Pazaria i Bioe. Zapravo, i jedni i drugi, vodili su vodu sa vrela, a da se nisu
prethodno dogovorili.83 Neuvjerljivim se ini predanje iz razloga to Bioa ima
sasvim dovoljno bliih izvorita pitke vode sa kojih se i danas snabdijeva. Mo-
gue da u ovoj narodnoj predaji nedostaje njen jedan dio odnosno njen nastavak.
Stanovnici Bioe su, vjerovatno, vodu sa Kradenika dovodili na svoje posjede na
podruju Lupoglave iznad Bioe radi navodnjavanja zasijanih njiva, ali i za line
potrebe. Podruje Lupoglava nema adekvatnih izvora vode, a Bioani tamo imaju
dosta posjeda obradive zemlje. Zbog velike nadmorske visine Lupoglave voda se,
prirodnim padom, nije mogla ovdje dovesti sa bilo kojeg drugog izvora.
Kraljevac
Na prvi pogled moglo bi se rei da je toponim Kraljevac nastao od rijei
kralj. Pravno-povjestni rjenik V. Maurania, kao i druga literatura koja se bavi
onomastikim pitanjima i pravno-historijskim terminima nije usaglaena o pitanju
tumaenja ovog toponima. Izuzetak ini P. Aneli. Objanjavajui toponim Kral-
jevac kod Visokog on kae: Kako i samo ime Kraljevac kae ovaj predio je morao
nekada pripadati kralju ili imati neku direktniju i trajniju vezu sa Kraljem.84 Na
visokom Kraljevcu je, prema miljenju Anelia, mogao biti kraljevski dvor Pod-
80 P. Aneli, Arheoloka ispitivanja, Nauno drutvo SR BiH, Sarajevo, 1963, 184.

81 V. Skari, O geografskoj nomenklaturi BiH, Glasnik geografskog drutva. sv. 13, Beograd,
1927, 42.
82 FGU BiH, Opina Hadii (KO Pazari, k.. 595, 596, 583+).
83 Haris Turinovi (1989), prenosi od djeda aira (1909), (zabiljeio: V. Alauz, 7.7.2016.
godine).
84 P. Aneli, Visoko i okolina kroz historiju, Optina Visoko, 1984, 163164.
30
Hadika toponimija
visoki. U Bradini, ispod Ivan planine, sa lijeve strane potoka Treanica nalazi se
brdo koje nosi naziv Kraljevac. Juno od njega nalazi se Kraljeva kosa, a preko
puta Kraljevca, sa druge strane potoka nalazi se toponim Gradac.85 Petar Skok je
miljenja da se rije kraljevac moe odnositi na vrstu ljekovite biljke (kravljak,
vilino sito, kravojac itd.), ili, u pravno-historijskom smislu, na pristalicu kralja (...s
pridjevom (neologizam) kraljevinski, na - c kraljevac to znai: pristaa kralja,
ali i biljka carlina...).86 Po svemu sudei toponimi Kraljevac, ukljuujui i ovaj
kod Pazaria, imaju veze sa srednjovjekovnim bosanskim ili drugim kraljevima
pod ijom vlau su se nalazili. Teko je vjerovati da se se na hadikom Kraljevcu
nalazili objekti ili posjedi koji su pripadali nekom kralju s obzirom na geografski
poloaj i udaljenost ovog lokaliteta od vjekovnih komunikacijskih pravaca te dru-
gih kultnih mjesta, ali postoje drugi razlozi i okolnosti zbog ega je on mogao ima-
ti veze sa kraljevima. Prema predanju koje se prenosi od starijih ljudi iz Pazaria
Kraljevac je uvijek bio poznat kao atraktivno lovite gdje su u lov dolazili ve-
oma ugledni ljudi ukljuujui i visoke dravnike. Tako je u vrijeme Kraljevine
Jugoslavije, oko 1933/34. godine, u lov na medvjeda na Kraljevcu dolazio i sam
kralj Aleksandar Karaorevi. Po tome ovo mjesto, kako kae predaja, dobi ime
Kraljevac.87 U svrhu velianja linosti i titule kralja u to vrijeme, i novoizgraeni
tunel ispod Ivana 1931. godine, dobio je ime kralja Aleksandra II Karaorevia.88
Pazariki Kraljevac je umski predio koji se nalazi oko tri kilometra juno od
Pazaria, a iznad sela Lihovci ispod planine Bjelanice. Preko Kraljevca vodi pla-
ninska staza koja se malo junije rava u dva pravca: za avnike i Bjelanicu, te
zapadno za Mehinu luku i Zelene njive. Jugozapadno, ne tako daleko od njega,
ispod Djevojake stijene, izvire Kran-potok, a jugoistono od Kraljevca izvire
snaan izvor pitke vode Kradenik. Ispod krajnjeg jugoistonog dijela Kraljevca
izvire potoi Kraljevac koji se ulijeva u potok Kradenik. Ovo je jedini toponim
sa ovim nazivom na podruju Hadia.
Kraljevi vrtovi
Toponim Kraljevi vrtovi oznaava prostor sjeveroistono od sela Gradac, a
ispod Gradine i nekeropole steaka Orah. Oznaava prostor na kojem su se nala-
zili kraljevi posjedi u Srednjem vijeku. Na austrougarskim mapama on nosi naziv
Kraljiin vrt.89
85 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjahr, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo,

Gemeinde Dragoaj.
86 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika,JAZU, Zagreb, 1971, 48.
87 Haris Turinovi (1989), iz Pazaria. Predaju prenosi od Smaje Rahmanovia (1947) iz
Pazaria koji je tu priu sluao od svog oca.
88 V. Alauz, Monografija Hadia, 2013, 207.
89 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjahr, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo,
Gemeinde Hadii.
31
Hadika toponimija
Kraljica
Toponim Kraljica oznaava lokalitet koji se nalazi oko 500 metara sjeverno
od sela Selimovii, sjeverozapadno od Drozgometve. Lokalitet pokriva podruje
oko 500 dunuma livada i ume. Sastavljen je od vie katastarskih parcela i protee
se sjeverno do brda Otrik. Istono od njega, udaljeno oko 2,5 km, nalazi se Bat-
alovo brdo. Izmeu ostalih, jedna k.. na prostoru koji pokriva ovaj toponim nosi
oznaku 832, a pokriva oko 142 dunuma zemljita. Na austrougarskom katastarskom
planu je takoer ubiljeen lokalitet Kraljica.90 On po konfiguraciji terena odgovara
ovom iz aktuelnih katastarskih planova, samo je neto manji lokalitet i blie je selu
Buturovii. Zbunjujui je raspored toponima na ovoj karti jer su iznad Kraljice lo-
cirani toponimi Pal-
jika i Lanita, koji se
u stvarnosti nalaze
na drugom mjestu,
sa zapadne i june
strane sela Koan.
Ova dva toponima
su vjerovatno gre-
kom upisana ovdje,
a toponim Kraljica
odgovara stanju na
terenu. Po emu je
ovaj lokalitet dobio
ime, nije se moglo
utvrditi. Dostupna Slika br. 5: Geografski poloaj toponima Kraljica kod Drozgometve
literatura ga ne treti- Austrugarska katastarska mapa iz 1882. godine
ra ni u kom pogledu.
Toponim Kraljica bi mogao biti metaforiki izraz za vrijednu i kvalitetnu zemlju
na kojoj dobro uspijevaju usjevi.
Kraljevo guvno
Stotinjak metara sjeverno od regionalnog puta Hadii Mokrine Lep-
enica, sa desne strane lokalnog puta koji vodi za Pljeevac i Batalovo brdo, nalazi
se mali lokalitet koji nosi naziv Kraljevo guvno. U narodu ga tako zovu iako se
u dananjim katastarskim planovima vodi kao Guvno.91 Moda je pridjev kralje-
vo izostavljen kod prepisivanja katastarskih planova. Obino u literaturi prisvojni
pridjevi kraljevo, kraljicino, banovo i sl. upuuju na vlasnike posjede i objekte.
Ovdje vjerovatno nije takav sluaj, nego se vjerovatno na prihod od guvna, koje
je esto u to vrijeme koristilo za potrebe itavog sela, plaao porez kraljevskom
dvoru.

Gemeinde Drozgometva.
91 U. Dunji, Hadii u prolosti, Beograd, 2002, 58.
32
Hadika toponimija
Kraljevia baa
Toponim koji oznaava prostor u junom dijelu sela Beganovi nosi naziv
Kraljevia baa.92 Pored njega se nalazi toponim Kraljevia tala, a u nastavku,
istono, do njega je lokalitet koji se zove kula. Toponim je nastao od apelativa
kralj. Poimenienja sa deminutivnim i, koji oznauje descendenciju, nalaze se
u apelativima: banovi, kraljevi, carevi, gdje znai sina banova, kraljeva, care-
va, i veoma brojnim prezimenima, u patronimicima, koja su stara.93
Kraljevia tala
Oznaava lokaciju u Beganovima pored Kraljevia bae.94 Kao i prethod-
ni, i ovo je jedinstven toponim na podruju Hadia. Prema zasad neargumento-
vanim saznanjima, ovdje je izgleda ivjela jedna kranska porodica koja je imala
prezime Kraljevi, pa su navedeni toponimi dobili nazive po tom prezimenu. Ta-
koer, i toponim Kula, koji je u njihovoj blizini, u narodu se zvao Kraljevia kula.
Zapravo, tu je bila njihova kua koja je imala malo vee gabarite od drugih kua
iz tog vremena, zbog ega su je prozvali Kula.95
Megara, Kuvija, ili Mijatova peina

Peina Megara se nalazi na podruju Lanita, iznad sela Kora na planini
Bjelanici.96 Danas je to zatieni objekat kulturno-historijskog naslijea opine
Hadii i u sklopu je lokalne turistike ponude.
Megara je turski naziv za pilju (tur. megara = pilja, peina)97. Vjerovat-
no se ovaj naziv koristi od vremena osmanske uprave u Bosni i Hercegovini. Ime
Mijatova peina potjee od imena hajduka Mijata Tomia iz prve polovice 17.
stoljea. Naziv Mijatova peina prvi spominje istraiva Franjo Fiala 1892. go-
dine.98 Spominje ga i Biela Lada Luki donosei, u studiju, i sliku Mijata Tomia
sa njegovom kraom biografijom.99 Meutim, vjerovatno je, na bazi narodne pre-
daje, F. Fiala izvrio pogreno pripisivanje Kuviji naziva Mijatova peina, a B. L.
Luki je izvrila nedovoljno precizno tumaenje pisanja P. Anelia, na koga se
poziva, prilikom opisa pozicije peine Megara. Naime, P. Aneli, opisujui stari
turski put preko Ivana i njegovu trasu do Porima navodi dvije karaule, na tom
putu, izmeu Bradine i Brana. Izmeu karaula Bratosovo i Pjeskovaa nalazi-
lo se vrelo Mijatua sa esmom. Prema tradiciji okolnog stanovnitva, haram-
baa Mijat Tomi je kraj esme prostirao kabanicu na koju je svaki putnik morao
92 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 310 i 311).

93 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, Zagreb, 1971, 497.
94 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 312 i 313).
95 Haris Turinovi (1989) iz Pazaria, (zabiljeio: V. Alauz, 7.7.2016. godine).
96 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 00, sekcija Bjelanica, zapad,
1975.
98 F. Fiala, Pretraivanje peina u Bosni, GZM BiH, 1892, knj. 3, 240.
99 B. L. Luki et al., Valorizacija peine Megara na planini Bjelanici opina Hadii, Sara-
jevo, Prirodno-matematiki fakultet, 2011, 44.
33
Hadika toponimija
ostaviti izvjesnu sumu novca. Neto dalje, u Planini Preslici postoji i pilja zv.
Mijatova peina100. Mijatova peina se, zapravo, nalazi junod od sela G. Bra-
dina ispod stijena planine Preslice i udaljena je oko 500 metara istono od vrela
Mijatua.101 Ovuda je vodio put od pamtivjeka pa do probijanja nove trase puta
desnom stranom rijeke Treanice ispod Zukia 1868. godine. Hajduk Mijat Tomi,
po kome su nastali navedeni toponimi, je ivio u XVII vijeku.102
Naziv Kuvija, najvjerovatnije je skraeni termin kukuvija, nastao, vjerovat-
no, od dalmatinsko-romanskog naziva za pticu sovu, to ukazuje na boravak jedne
vrste sova u ulaznom dijelu spilje.103 Ovaj naziv je, izgleda, svojstven peinama jer
se i peina u Ribiima kod elebia zove Kuh(v)ija.104 U peini Kuvija odnosno
Megara na Bjelanici pronaeni su ostaci pleistocenog medvjeda. Misli se da je u
doba pleistocena (otprilike 500.00010.000 godina pr. n. e.) na stranama Bjelanice
okrenutim jugu ivio na davni predak koji je bio lovac na piljske medvjede. U
peini Kuviji (Megari), nedaleko od Bradine, otkriveni su diluvijalni slojevi sa
Slika br.6: ematski prikaz peine Megara

L. Luki Bilela i dr, Valorizacija peine Megara, PMF Sarajevo, 2011, 57.
brojnim ostacima kostiju spomenute izumrle ivotinje. Kamene alatke pleistoce-

nog ovjeka mogu se nai pored kostiju pleistocenog medvjeda u peini Kuviji.105
Za vrijeme austrougarskog perioda, kustos Zemaljskog muzeja BiH Viktor Apfel-
beck (18591934) prikupljao je (Apfelbeck, 1889) uzorke kostiju koje je nalazio
u Megari, a koje preuzima Frantiek Franjo Fiala (18611898). Ponukan ovim
zanimljivim nalazima, za koje zakljuuje da pripadaju rodu medvjeda (Ursus), Fi-
100 P. Aneli, Turski put od Ivana do Porima, Nae starine, Sarajevo, 1957, 173.
101 Vojnogeografski institut Beograd, topografska karta 1: 25 000, sekcija Bradina.
102 P. Aneli, Turski put od Ivana do Porima, Nae starine, Sarajevo, 1957, 173.
103 B. L. Luki et al., Valorizacija peine Megara na planini Bjelanici opina Hadii, Sara-
jevo, Prirodno-matematiki fakultet, 2011, 55.
105 Lj. J. Mihi, Bjelanica i Igman, 168.
34
Hadika toponimija
ala poduzima kroz 1892. i 1893. godinu, kada postaje kustos Zemaljskog muzeja
BIH, vie istraivakih posjeta, pri emu kopa vie pokusnih paleontolokih sondi
(Fiala, 1892; Malez, 1971). Zbog iznimnih nalaza Megara je, po nalogu zemaljske
vlade, zatvorena zatitnim vratima (Fiala, 1892). Naalost, Fiala je umro mlad, s
tek 37 godina, i nije uspio dovriti sloena istraivanja Megare.106 Iznimno zanim-
ljivi nalazi sad ve utvrenog piljskog medvjeda (Ursus spelaeus) i mogunost
otkrivanja paleolitskog ovjeka navode tada jednog od najveih svjetskih strunja-
ka, zagrebakog paleontologa Dragutina Gorjanovia Krambergera (18561936),
da provede opsena iskapanja Megare u razdoblju od 6. do 11. 9. 1907. godine,
pri emu mu pomae ravnatelj Zemaljskog muzeja iro Truhelka (18651942).
Biljeke i skice s tog istraivanja pohranjene su u HPM-u u Zagrebu (Malez i
Slikovi, 1989).107
Sevid
Toponimi koji u osnovi imaju vid ili vit upuuju na staroslavensko boan-
stvo Sveti Vid.108 Svetovid (Sv. Vid) je poznato vrhovno boanstvo Zapadnih
Slavena, a mjesta s
tim nazivom mogu
se smatrati kultnim
mjestima posveen-
im tom boanstvu.
Petar Skok u svom
tumaenju ovog to-
ponima uzima kao
osnov kristijanizira-
no boanstvo koje
je ranije pripadalo
baltikim Slavenima:
(...) u imenu boanst-
va na Rujani Svetovid,
koji je na Balkanu bio
kristijaniziran u kultu
sv. Vida (Vidova gora,
na Brau), imena Vi-
dimir, Via (...).109 Slika br. 7: Geografski poloaj toponima Sevid kod Tuhelja, Tarin
Neki autori FGU, geoportal, http://www.katastar.ba/, 2016.
iz Hrvatske, Sv. Vida
veu za iransku du-
106 B. L. Luki, et . al., Valorizacije peine Megara, 44.

107 B. L. Luki, et. al., Valorizacije peine Megara, 45.
god., 76.
35
Hadika toponimija
alistiku vjeru. Kako god da je prava istina, radi se o mitologiji koja je bila jako
zastupljena u vjerovanju starih Slavena.
Na podruju hadike opine je ranije bio evidentiran jedan lokalitet koji
nosi naziv Sevid. Ovaj put evidentiramo jo jedan. Sevid je brdo koje se nala-
zi sjeverno od Tuhelja, na
udaljenosti oko 1.200 me-
tara, a juno od Suhodola je
udaljen otprilike isto toliko.
Protee se visoko uzdignut
iznad desne obale rijeke
Lepenice, od Sastavaka
pa skoro do sela Toplica u
Lepenici. Najvia taka mu
je kota tt 686. Sevid pokriva
dijelove administrativnog
podruja opina Hadii
i Kiseljak. Na topograf-
skim kartama je oznaen
kao Sevid, dok u katastar-
skim planovima tog naziva
nema. Geografski poloaj je Slika br. 8: Sevid iznad sela Opute kod Tarina
takav da povezuje srednjo- FGU, geoportal, http://www.katastar.ba/, 2016.
vjekovnu upu Lepenicu sa
srednjovjekovnom upom
Smukom. Sjeverni susjed mu je srednjovjekovni grad Gradac, koji se nalazi
iznad sela Toplica u krajnjem jugozapadnom dijelu Lepenice i od Sevida je udal-
jen priblino 500 metara. U jugozapadnom podnoju brda Sevid, u zahvatu ri-
jeke Bijele, nalazi se Tuhelj sa ostacima istoimenog srednjovjekovnog grada. U
okruenju Sevida nalazi se nekoliko nekropola steaka. Neke pripadaju tarins-
kom, a druge lepenikom podruju. Arheolokim istraivanjem na podruju Lep-
enice i Kiseljaka su otkrivene rupe uklesane u kamenu, za koje J. Koroec smatra
da najvjerovatnije pripadaju Slavenima.110 Na brdu Sevid i njegovom podnoju
prema selu Toplica nalaze se rupe iz koji se vadila ruda. Neke su iz prolog stol-
jea, a za neke se ne zna vrijeme njihove eksploatacije.111 Vladislav Skari je pisao
o rudnim rupama na padinama brda Sevid iz kojih se vadila eljezna ruda, ivi-
na ruda i cinabarit, a u rudnicima ovog brda pronaeni su razni rudarski alati iz
davnih vremena koji su pohranjeni u Zemaljskom muzeju u Sarajevu.112 Pavao
110 P. Aneli, Arheoloka ispitivanja, Zbornik Lepenica, Nauno drutvo SR BiH, Sarajevo
1963, 174.
god., 76.
112 V. Alauz, Hadii od najstarijih vremena do agresije na BiH 1992. god., Hadii, 2013,
64/65.
36
Hadika toponimija
Aneli je miljenja da rudnici iji su promjeri te veliine kroz koju se jedva

moe ovjek provui pripadaju srednjem vijeku, pa i osmanskom periodu. Oni
sa veim otvorima pripadaju rimskom dobu.113
Sjeverozapadno od sela Opute kod Tarina nalazi se brdo Kri. Sam vrh
brda nosi katastarski naziv Kri, a prostor ispod njega prema selu Do, sa oko 80
dunuma zemljita, nosi naziv Seved.114 S obzirom na geografski poloaj ovog to-
ponima, vjerovatno naziv Seved ima isto znaenje kao i Sevid, Sv. Vid. Sa ovog
mjesta se prua pogled na itavu tarinsku kotlinu. U bliem okruenju ovog brda
nalazi se jo nekoliko parcela sa istim nazivom.115 Pretpostavlja se da su stari
Slaveni dolaskom na tarinsko podruje donijeli i svoje vjerovanje u Svetog Vida,
odakle dolaze i ovi toponimi.
Stanci
Izrazom Stanak oznaava se dravni sabor Bosne.116 Prema Mihailu Diniu,
stanak se odravao u raznim mjestima kao to su Mili, Milodra, Bobovac, Jajce
itd. O stancima on kae: Ukoliko se ta mjesta mogu ustanoviti, to su mjesta gdje
inae nalazimo obino dvor vladaoca.117 Prema tome, sabor se sazivao u mjestu
gdje se nalazio vladarov dvor, ali ne i nuno. Toponim Stanak se nalazi na dva
mjesta na podruju Hadia. Jedan se nalazi u selu Deovii, a drugi ispod sela
Osenik.118 Stanak u Deoviima prvi je otkrio i o njemu pisao M. Hadijahi, koji
kae: Mada nema izriite potvrde u pisanim vrelima, moemo s razlogom uzeti da
se stanak odravao i u Dehoviima, a ovo je tim vjerovatnije, to je kralj odsjedao
u ovome kraju, imajui ovdje svoje gradove i zemljine posjede.119 Ovakav stav
je primjenjiv i za Stanak kod Osenika. S obzirom na njegov geografski poloaj,
moda je on primjerenije mjesto za odravanje jednog dravnog sabora. Udaljen
je od sela Osenik oko 600 metara juno.
Pri razmatranju mogunosti odravanja bosanskog dravnog sabora na
jednom ili drugom Stanku treba imati u vidu injenicu da se na oko 700 metara
sjeverozapadno od Deovia nalazi nekropola steaka Bastahe na Oseniku sa dva
kneevska steka, da se na oko etiri kilometra zrane linije sjeveroistono od
Deovia nalazi srednjovjekovni grad Gradac sa nekropolom i crkvom, da se na
oko etiri kilometra zapadno od Deovia nalazi srednjovjekovni grad Tuhelj te
113 P. Aneli, Arheoloka ispitivanja, Zbornik Lepenica, Nauno drutvo SR BiH, Sarajevo
1963, 167.
114 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Tarin, k.. 671).
115 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Tarin, k.. 671, 678/1, 667, 668 +).
117 M. Dini, Dravni sabor srednjovjekovne Bosne, SANU, Beograd, 1955, 5; (prema: M.
Hadijahi, Razvoj ekonomskih, politikih i kulturnih centara u opini Hadii do 1878. god.,
Sarajevo, 1974, 75).
118 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Osenik, k-. 732, 743,744, +).
37
Hadika toponimija
injenicu da se na podruju opine Hadii nalaze 43 nekropole sa 730 steaka,

to je, svakako, moglo biti dobar razlog za mogue odravanje dravnog sabora na
jednom od ova dva mjesta. S obzirom da se ovdje nalaze dva Stanka, a nije realno
oekivati da se na oba odravao bosanski dravni sabor, vjerovatno se na jednom
od njih odravao sastanak ili sabor drugih bosanskih velikaa mimo dravnog sab-
ora, moda i lokalnog nivoa.
Ako prihvatimo pretpostavku da su se ovdje odravali navedeni sabori,
proizilazi da smo na dananjem hadikom opinskom podruju imali dva cen-
tra koji su u odreenom smislu daleko prevazilazili lokalne okvire, Stanci u De-
hoviima i Oseniku te Ban brdo u Hadiima.120
Uzimajui u obzir stav M. Dinia da toponim Stanak oznaava, izmeu
ostalog, mjesto gdje se nalazio dvor vladalaca, te miljenje M. Hadijahia da se
na lokalitetu Stanak u Deoviima odrao dravni sabor srednjovjekovne Bosne, ili
moda na Stancima na Oseniku, onda tu negdje treba traiti ostatke vlastelinskog
dvora. U tom sluaju emo podsjetiti na tvrdnju I. Bojanovskog o postojanju sred-
njovjekovnog malog grada Jelen-grada u ovom okruenju.121
Strebinjaa
Istono od Mehine luke kod Tarina, a iznad potoka Bjelanica, uzdie
se brdo ija je zapadna strana skoro okomita, a njegov vrh ima 1.006 m nad-
morske visine. Sa njegove istone i zapadne strane teku mali umski potoci. Brdo
nosi naziv Strebinjaa.122 Ovaj toponim bi mogao imati kultni znaaj, jer prema
P. Aneliu: toponimi sa korijenom treb-trijeb esto uvaju uspomenu na staro-
slavenska rtvita. U staroslavenskom jeziku rije treba znai rtva, a trebite
je mjesto gdje se prinose rtve. Poznato je Trebite u Novgorodu, posveeno bogu
Perunu. I na teritoriju Zapadnog Balkana trebita oznaavaju svetilita.123 Mo-
da je ovo brdo prvobitno nosilo naziv Trebinjaa, pa je s vremenom dolo do
ubacivanja slova ispred rijei, to i nije promijenilo sutinu rijei niti doprinijelo
lakem tumaenju naziva.
Juno od Strebinjae nalazila se umarska kua zvana Aliborina kua.
Ovuda prolazi planinska transferzala Aliborni put, koja spaja Mehinu luku i Kral-
jevac odnosno avnike.
Stup / Stub (Stublovi, Stubline i sl.)

To je toponim koji ima slino znaenje kao zgon i zauzima vano mjesto u
izuavanju srednjovjekovne toponomastike. Stup je kategorija vlasteoskog zem-
provinciji Dalmacija, Godinjak ANUBiH, Sarajevo, 1978, 104, fusnota 135.
123 P. Aneli, Srednjovjekovna kultna mjesta u okolici Konjica, GZM BiH, 1957, 185; (u: L.
Leger, Slovenska mitologija, Beograd, 1901, 186187).
38
Hadika toponimija
ljita koje vlastelin obrauje u vlastitoj reiji, ali na nain da svaki kmet (kua,
selite) ima odreenu parcelu ili stup koju je duan obraditi u okviru obaveze na
tlaku ili rabotu.124 Kao to vidimo, to su zemljini posjedi sa kvalitetnom zemljom
koji su bili u posjedu vladara / vlastelina, a iju obradu su vrili kmetovi. Nisu
se nalazili daleko od vlastelinskog dvora, ta vie, vrlo esto je vlastelinski ob-
jekat bio sagraen na samom posjedu. O ovom toponimu, sa posebnim naglaskom
na Hadie, najbolje tumaenje je dao M. Hadijahi, koji kae: Blizu lokaliteta
zgon, pa i stup, po pravilu su se nalazili dvorovi vlastele, a to se potvruje i
situacijom na hadikom terenu.125
Na podruju hadike opine evidentirano je nekoliko takvih lokaliteta.
Katastarski i narodni naziv Stup nosi kompleks njiva sa 30 dunuma povrine, udal-
jen oko 200 metara juno od sela anii kod Tarina.126 Taj lokalitet je presjekao
magistralni put Sarajevo Mostar. Sjeverozapadno, na oko 600 metara od Stupa,
nalazi se lokalitet Carina.
Priblino 1,5 km sjeverozapadno od sela Kora prema Ratelici nalazi se
brdo koje se zove Stup. Sada je to kompleks panjaka i ume koji nosi jedinstveno
ime i teko je znati koliki povrinski prostor je pokrivao ovaj toponim u prolosti.
Ne zna se da li je to nekad bila obradivo zemljite za agrarnu proizvodnju. S obzi-
rom na konfiguraciju terena, to je vrlo mogue pretpostaviti. Na vrhu brda nalazi
se ravan plato sa panjacima koji se proteu jugozapadno od samog vrha brda. Sje-
veroistono od Stupa, oko jednog kilometra udaljenosti, nalazi se lokalitet Zagon.
Od lokaliteta Zgon u selu Odak kod Tarina, prema sjeveroistoku, na oko 1,5
km udaljenosti, pored lokalnog puta Kora Tarin nalazi se nekropola steaka
Rogin potok. To je prostor na samom ulazu u selo ee iz pravca Kore. Zapad-
no od nekropole prua se polje na kome ima vie katastarskih parcela koje nose
naziv Stub (Stubo, Stublo).127 Pokrivaju povrinu oko petnaest dunuma kvalitetne
obradive zemlje. Na podruju ea, gdje se nalazi Rogin potok i lokalitet Stup,
nalaze se jo dvije nekropole steaka: Brdo i Ravne. S obzirom na ovako veliku
koncentraciju srednjovjekovnih nekropola, vrlo je mogue da se na podruju polja
Stup nalazio vlastelinski dvor sa posjedom.
Lokalitet Stup nalazi se i na Raglju, oko 1000 metara istono od Kore.128
Lokalitet pokriva oko 15 dunuma i danas obradivog zemljita (v. Ragalj).
Na podruju Lokava nalazi se kompleks livada koji nosi naziv Stubnjaa, iji
je naziv vjerovatno nastao prilagoavanje izgovoru rijei stup(b) > stup(b)njae.
Nalazi se u KO Lokve na vie katastarskih parcela, ali je najvea k.. 1240. Loka-
litet pokriva povrinu oko 10 dunuma i nalazi se oko 200 metara sjeverozapadno
od nekropola Grepine i Oraak.
124 F. Ibrahimpai, nav. djelo, 433.

126 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Ratelica, k.. 1842, 1841,2559 +).
127 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Budmolii, k.. 1047, 1048, 1049 +).
39
Hadika toponimija
Hadiki Stublovi se nalaze zapadno uz Ban brdo, sa sjeverne strane Cerib-

ainog dola. Pokrivaju povrinu do 50 dunuma. Pripadaju KO Hadii sa vie par-
cela, a najvee su k..307 i 308. Zajedno sa Ban brdom i Ceribainim dolom ine
jedan historijski kompleks. U popisu 918. maja 1455. godine spominje se mezra
Stubla (Istubla) koja pripada Bosanskom krajitu. H. abanovi je nije mogao ubi-
cirati, pa je pretpostavio da se odnosi na naziv jedne njive u Nahorevu Stubla.129
Vjerovatno H. abanovi nije znao da se kod Hadia nalazi lokalitet Stublovi,
koji po svemu moe odgovarati jednom srednjovjekovnom selu koje su mjetani
napustili pred dolazak Osmanlija.
Lokalitet Stupnik se nalazi oko 500 metara zrane linije iznad sela Uivak
prema Igmanu. Ovaj lokalitet danas ini desetak dunuma livade okruene visokom
umom. Iznad njega se uzdie brdo koje nosi isti naziv i ima najviu kotu od 992
mnv. Oronim Stupnik je nastao od rijei stup + nik. Jugozapadno od Stupnika, na
oko dva kilometra udaljenosti, nalazi se velika nekropola steaka Brce Kasatii. Sa
Stupnika je veoma lijep pogled na Kasatie i hadiku kotlinu. Pored njega prolazi
starinski put koji je u vrijeme austrougarske nazvan Nania put, po Avdagi Naniu
koji je imao pilanu u Hadiima i ovim putem izvlaio umski etat iz Igmana za
potrebe svoje pilane. Ovaj put je bio jedina vjekovna komunikacija koja je vodila
od Hadia na Brezovau, Igman i dalje prema Trnovu i bjelanikim selima. Put
nije u funkciji od 60-ih godina 20. stoljea, kada je trasom austrougarske umske
pruge napravljen kolski put za Igman.
Stublovi je naziv i za lokalitet u Lihovcima, koji se katastarski sastoji od
etiri parcele sa istim nazivom, sa oko 10 dunuma obradivog zemljita.130 Lokali-
tet je zabiljeen i na austrougarskoj katastarskoj mapi.
Toponim Stubljina bi takoer mogao imati isto znaenje kao i ranije navedeni
toponimi u vezi s korijenom rijei stub(p). Nalazi se istono od sela Osenik pre-
ma Sejdanoviima i protee se do lokaliteta Zborite. Pokriva prostor od oko 15
dunuma obradivog zemljita.131
Toponim Stubli nalazi se izmeu sela Grude i Ramii kod Pazaria,132 a
nedaleko odatle nalazi se i Stublia brdo.133
Trzan, Trizna, Trzno

Rije je, po svoj prilici, o ustanovi praslavenske provenijencije. Temeljitu
studiju o znaenju rijei trzan, trzanj ili trzno/-a sainio je V. Skari navodei da,
po njegovom istraivanju, na podruju Sarajeva i okoline postoje samo etiri sela
ili mahale sa takvim imenom ili nazivom. Meu njima je i hadiko naselje, sada
mjesna zajednica Trzanj.134 ta je ustvari Trzan? Vladimir Skari je miljenja da
129 H. abanovi, Popis Bosanskog krajita 1455, 14.

130 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 336 +).
131 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 544, 545, 546).
132 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 213/1, 260, 261).
133 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 274/1-3).
134 V. Skari, Trzan, GZM BiH, 1928, knj. 2, 127.
40
Hadika toponimija
nazivi Trzan i Trzanj potiu od rijei trizna. Za to je naao uporite u djelu Lubora
Niderlea, prema ijem je miljenju trizna kod starih Slavena oznaavala igre rat-
nikog karaktera, prireene u poast nekog odlinog pokojnika, prije nego to e
mu se tijelo spaliti. Trzan se obino nalazi u blizini naselja ili na seoskim raskri-
ma. Na tim mjestima su se odvijale igre i natjecanja (konjske trke, bacanje kamena
s ramena), djevojke su igrale kolo, odravali su se razliiti sastanci i druenja i sl.
Novija istraivanja pokazuju da su se u dananjem vremenu, pa i u naoj blioj
prolosti, koristila dva naziva za naselja ili lokalitete sa ovim toponimom. Meu
muslimanima obino se koristio oblik Trzan, dok se oblik Trzna uje meu seljaci-
ma pravoslavne vjere.135 Ovaj toponim je u prolosti pripadao samo jednom kraju,
a taj kraj je srednja ili prava Bosna.136 Zbog toga se njegova etimologija ne moe
nai ni u Vukovom niti u Mauranievom rjeniku.
Selo Trzanj na podruju Tarina, opina Hadii, jedno je od naselja koje
je zadralo svoj vjekovni naziv. Ono i po svojoj konfiguraciji, rasporedu kua,
sjecitu puteva i posebno seoskom trgu u potpunosti odgovara onome to sam
naziv i znai. Na skici V. Skaria iz 1928. godine to je veoma jasno vidljivo. Is-
tina, danas je to neto drugaije zbog novogradnje stambenih objekata, ime je
dolo do suavanja prostora trga, ali on ipak postoji i ima svoj znaaj i vrijednost
tim prije to se odmah uz njega nalazi lokalna damija. Na tom trgu se i danas
obavljaju sva masovnija okupljanja graana kao to su obiljeavanja znaajnih
dogaaja iz prethodnog rata (Dan oslobaanja Prehulje i Bradine u aprilu / maju
1992. godine), zborovi graana, politiki skupovi, kulturne manifestacije i sl. U
neposrednoj blizini trga izgraen je i drutveni dom koji upotpunjuje bolje uvjete
za provoenje navedenih manifestacija.
Drugi toponim Trzanj nalazi se istono od naselja Hadii i unovnica, na
padinama planine Igman. Lokalitet je sada sastavljen od vie katastarskih estica
koje nose razliite nazive Trzna, Trzno i Trzanj, a u sutini ine jednu cjelinu.
Nalaze se sa zapadne strane puta Hadii Igman (ispod njega prema unovnici).
Pokrivaju povrinu oko 10 dunuma i nalaze se ispod regionalnog puta Hadii
Igman Bjelanica.137
U starom dijelu sela Grivii, oko 100 metara iznad puta u pravcu jugoza-
pada prema brdu Ormanj, nalazi se lokalitet koji nosi katastarski i narodni naziv
Trzanj. 138 Oko te parcele su druge parcele sa nazivom Borak, a jedna nosi naziv
Grmar. Ovaj lokalitet je okruen kuama koje ga zatvaraju u polukrug sa sjevera,
istoka i jugoistoka, a zapadno do njega je rodovsko selo Kore. Na taj nain on je i
sada svojim poloajem neka vrsta geografskog centra navedenih kua.
Na podruju sela Sejdanovii kod Pazaria lokalitet Trzna predstavlja jo uvijek
neizgraeni kompleks livada koje se nalaze u jugoistonom dijelu sela.139 Zapad-

137 FGU BiH, Opina Hadii, (KO unovnica, k.. 839, 840, 841, 842 +).
138 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 198, povrina 1.500m).
139 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Resnik, k.. 720/1-5).
41
Hadika toponimija
no od ovog lokaliteta, na oko 400 metara udaljenosti, kod sela Deovii, nalaze se
toponimi Zgon i Stanci.
U samom centru sela Ljubovii nalazi se lokalitet koji nosi naziv Trzan.140
S tim lokalitetom granii lokalitet koji nosi naziv Zagon.
U selu Kasatii, nedaleko od izvora potoka Poivala, pored seoskog puta, nalazi se
lokalitet koji nosi katastarski naziv Trzno. Tako ga nazivaju i stanovnici ovog sela.
Ovaj prostor vjerovatno je bio nekad mnogo vei, a sada je to mala katastarska
parcela sa oko 250 m povrine.141 Tu se nekad nalazio centar sela sa drutvenim
domom i prodavnicom. Sada je tu sagraena moderna lokalna damija pored koje
se nalazi izvor pitke vode. Na ovaj izvor su svi stanovnici sela dolazili po vodu,
a na njemu se nalazilo veliko korito. Po svemu sudei, ovaj prostor je i u davna
vremena predstavljao centar naselja, gdje su se odravale drutvene igre, zabave
i sastanci.
Toponim Trzna (Trzno) nalazimo i u Binjeevu.142 Nalazi se preko puta
damije u Binjeevu, a protee se od mosta preko Zujevine uzvodno izmeu rijeke
i eljeznike pruge. Pokriva povrinu od oko osam dunuma zemljita. Sada je to
zemljite podijeljeno na vie katastarskih parcela od kojih jedan broj njih nosi
naziv Trzno, a drugi dio Trzna. Ovuda je vijekovima prolazio tranzitni put koji
je vodio za Sarajevsko polje te Rakovicu i Kiseljak. Ovdje se, vjerovatno, nekad
nalazilo raskre za selo Obrovac, sjeverozapadno od Trzna, i Binjeevo, jugois-
tono od Trzna. Njegov poloaj ukazuje na to da se ovdje u stara vremena nalazio
centar sela ili grupe sela. Toponim Obrovac je svjedok ivota na ovom podruju
jo u vrijeme dolaska Avara u Bosnu. Moda je u to vrijeme bilo i drugih naselja
u okruenju. To pouzdano ne znamo. Trzna je kao dobar lokalitet uz samu rijeku
vjerovatno predstavljala mjesto okupljanja i zabave stanovnika tih sela.
Kutova Trzanj je toponim koji se nalazi u samo centru sela Vukovii.143 Pridjev
Kutova nam nije poznat, a Trzanj je naziv za mjesto koje je sluilo svojoj namjeni
u davnoj prolosti.
Tuhelj
Ovo je toponim koji se odnosi na lokalitet i srednjovjekovni utvreni grad
oko tri kilometra udaljen od Tarina prema Kreevu. Tuhelj predstavlja arheolo-
ki lokalitet koji se spominje u znaajnom broju historijskih izvora. Prvi put se
spominje 1160. godine, a odnosi se na mogue postojanje bosanske crkve na tom
lokalitetu.144 Kasnije se spominje u Starom nacrtu upe Smuke.145 O njemu su
140 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Dub, k.. 713, 714, 715).
141 FGU BiH, Opina Hadii, (KO unovnica, k.. 2043).
142 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Binjeevo, k.. 368, 369, 370, +).
143 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Ratelica, k.. 1957.)
144 P. Aneli, Studija o teritorijalnopolitikoj organizaciji srednjevjekovne Bosne, Sarajevo,
1982, 5354; kopija u arhivi Komisije.
145 V. V. Vukasovi, Stari nacrt upe Smuke, GZM BiH, 1891, 275.
42
Hadika toponimija
pisali I. Ruvarac146, V. Radimsky147, M. Vego148, . Mazali149, P. Aneli150, M.

Hadijahi151 i drugi. Raspravu o njegovoj vjerodostojnosti su vodili Ruvarec i
Radimsky. Ruvarec osporava uope postojanje Tuhelja,152 dok mu Radimsky godi-
nu kasnije odgovara navodei dokaze o postojanju Tuhe-grada.153 Tuhelj je poseb-
no poznat po falsifikatima dokumenata kojima su Ohmuevii eljeli dokazati
svoje plemiko porijeklo.
Pavao Aneli je evidentirao ostatke starog grada na lokaciji Tuhelj-gra-
da.154 Vaclav Radimsky upuuje na ostatke starog grada na lijevoj obali rijeke
Bijele, na padinama brda Tmor.155 Na desnoj obali rijeke nalaze se znaajni arhe-
oloki ostaci. Naime, u samoj stijeni nalaze se runo raeni ljebovi za stavljanje
i privrivanje drvene grae, etvrtaste rupe runo klesane u stijeni za vertikalne
drvene grede, runo uklesana staza u stijeni ispod gornje terase i drugi detalji koji
jasno potvruju da se tu nalazila neka graevina.156
Toponim Tuhelj oznaava podruje koje ima dosta vlage, a toponim je nastao od
rijei tuhljiv to znai vlaan; tuhlina je vlaga, a tyhteln je francuska rije
koja znai miris po vlazi.157
itavo podruje koje nosi naziv Tuhelj je zaista bogato vodom, a usjek
izmeu Tmora i Sevida je pun vlage. Iz stijena piti voda. Iz pravca Tmora u
Tuhelj tee nekoliko malih potoia. Ovdje se nalaze i dva izvora pitke vode, a
stijene sa zapadne strane puta su uvijek vlane. Kod jednog izvora je sagraen
spomenik herojima opine Hadii iz odbrambeno-oslobodilakog rata 9295. go-
dine.
Ujak
Ujak je toponim koji se nalazi na krajnjem sjeverozapadnom dijelu Loka-
va, iznad strme kose koja se sputa prema selu Gradac.158 Ovdje se nalazi kom-
pleks livada sa preko 25 dunuma povrine, a u njegovom jednom dijelu nalazi se
izvor pitke vode koji se zove Ujak. Po njemu je itavo podruje dobilo ime. Ovdje
je bio postavljen kamen u obliku piscine. Nije se jasno vidjelo ima li neki natpis na
146 I. Ruvarac, O privileijama kue Ohmuevia-Grguria, GZM BiH, 1890, knj. III.
147 Luccari, Copiso ristrefo, Ragusa, 1790, 35,43 i V. Radimsky, Podor gradine Tuhelja u Bos-
ni, GZM BiH, 1891, I, 5354.
148 M. Vego, Gradska naselja srednjovjekovne Bosne, Sarajevo, 1957, 119.
149 . Mazali, Novi podaci o Gradcu kod Hadia, 83.
150 P. Aneli, Arheolola ispitivanja, Zbornik Lepenica, Sarajevo, 1963.
god., Prilozi za prouavanje istorije Sarajeva, Sarajevo, 1974.
152 I. Ruvarec, O privileijama kue Ohmuevia-Grguria, GZM BiH, knjiga III, 1890, 267.
153 V. Radimsky, Podor gradine Tuhelja u Bosni, GZM BiH 1891, I, 53.
154 P. Aneli, Arheolola ispitivanja, Zbornik Lepenica, Sarajevo, 1963, 5354.
155 V. Radimsky, Podor gradine Tuhelja u Bosni, GZM BiH, 1891, 53.
156 Komisija za istraivanje i dokumentovanje kulturno-historijskog naslijea opine Hadii,
Izvjetaj br. 02/5-49-2992-sl/15, od 13.10.2015; (E. Kurtovi, E. Filipovi, E. Bujak, V. Alauz).
158 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 328, 329, 330+).
43
Hadika toponimija
njemu zbog grube povrine kamena-sedre od koga je spomenik izraen. Na ovom

izvoru se pojila stoka kada je bila na ispai. Muhamed Hadijahi nije detaljnije
opisao predmetnu piscinu, ali ju je svrstao u sakralne motive. U konkretnom slua-
ju radilo se, moda, o kamenom koritu na izvoru pitke vode koje je po izgledu
asociralo na sakralnu piscinu. Prema tradiciji ovdje je u davna vremena bio neki
ujak koji je vrio izvjesne obrede.159 Krajem 19. stoljea to korito, sa izvora Ujak,
lokavski Srbi su prenijeli u crkvu u Kazinoj bari. Do poetka Drugog svjetskog
rata Srbi su to korito tri puta nosili u crkvu u Kazinoj bari, a muslimani iz Lokava
ga vraali na staru lokaciju. Poetkom rata i dolaskom partizana izgubio se i trag
tom koritu.160
Toponim Ujak vjerovatno je ime dobio od apelativa ujak koji su franjevci
u vrijeme osmanske vlasti u BiH koristili kao metaforiki naziv za fratre. Vrlo
esto su se i sami fratri nazivali ujacima. Otuda dolazi i naziv za ovaj toponim.
Za fratra Turcima bi narod govorio: To mi je ujak, a naziv ujak za fratra u Bosni
zadrao se do danas.161 Ovaj toponim ukazuje na mogue prisustvo franjevaca na
ovom prostoru. Sve informacije upuuju na to da se ovdje radi o ostacima franje-
vake duhovne kulture. Zbog toga je nejasno zato je piscina prenesena u pravo-
slavnu crkvu i na njoj vreno krtenje djece?
Varda / Vardite
Varda je toponim koji obiljeava prostor sjeveroistono od starog grada
Gradac.162 Nastao je od istog korijena kao i toponim Vardite, slav. vardr, i
imperativ varda to znai: pazi, pozor, attento; vardati, odnosno paziti, uvati;
na -ite toponim Vardite (Bosna).163 Slino tumaenje daje i B. Klai po kome je
toponim varda i vardite nastao od talijanske rijei guardare to znai paziti u-
vati.164 U irem smislu rijei, to je itav prostor koji slui u svrhu zatite objekta
koji se uva, ukljuujui i fortifikacijske prepreke (zidovi, jaraci i druge prepreke).
Mada se toponim Varda nalazi na skici . Mazalia165 izmeu Gradine i
Kule, na katastarskoj mapi iz 1882. godine taj je toponim obiljeen za oko 100
metara sjeveroistono od njih. Mogue da je varda (straarnica) Kule obuhvatala
ne samo njen juni i jugozapadni dio nego se produavala na njenu sjeveroistonu
stranu. Varda ovdje predstavlja prostor koji je sluio direktnoj fizikoj zatiti sred-
njovjekovne kule starog grada Gradac, a lokalitet nalazio se izmeu Kule i Gra-
god., Prilozi za prouavanje istorije Sarajeva, Sarajevo, 1974, 76; (Ova pisnica se donedavno nal-
azila u crkvi, ali je odatle izbaena jer se uvidjelo da se ne moe uklopiti u pravoslavne liturgijske
obrede.).
160 Mehmed Joldo (1934), iz Lokava, (zabiljeio: V. Alauz, 5.5.2016. godine).
161 D. Nikoli, Bosanski ujaci, Franjevaka provincija Bosna Srebrena, Rim, 2012, 13.
162 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Saraje-
vo, Gemeinde Hadii.
165 . Mazali, Novi podaci o Gradcu kod Hadia, Nae starine, XIII, Sarajevo 1972, 81.
44
Hadika toponimija
dine.166
Vardite je toponim koji oznaava muslimansko groblje kod Dragovia u
Pazariu, kao i ire podruje oko njega. Ovaj lokalitet na katastarskim planovima
iz 1882. g. nosi naziv Vardua.167 Moda je ovaj prostor sa preko 200 dunuma zem-
ljita predstavljao neku vrstu zatite (predstrae) lokalitetu Stanci u Deoviima,
gdje se odravao bosanski Sabor na kome je prisustvovao, vjerovatno, i bosanski
kralj. Na istoj karti oznaen je i toponim Varda na prostoru starog grada Gradac
kod Hadia.168
Preko puta eljeznike stanice u Pazariu, prema Doljanima, nalazi se
nekropola steaka u kojoj je, prema zadnjem popisu, evidentirano dva sanduka,
jedan sanduk / ploa.169
Vranduk
To je naziv za livade u selu Uivak ispod sela Musii kod Hadia.170 Vran-
duk je utvreni grad kod Zenice, a kao toponim se javlja vrlo rijetko. Precizno
znaenje toponima Vranduk nismo pronali. Nastanak ovog toponima ima u kori-
jenu rijei vran koja je nastala od sveslav. i praslav. , to znai mrk.171 Kod
Vuka postoji jo Duke, to je narodni naziv za zidine u kutu izmeu Zete-Morae,
gdje se ove dvije vode sastaju. Taj oblik moe biti arbanaskog porijekla.172 Naziv
Vranduk bi se mogao posmatrati kao sloenica od rijei vran (crn) + duke (zi-
dine). Crno je u narodu simbol za neto opasno, teko, nemilo i sl. Opasna mjesta,
posebno opasne krivine na putevima, oznaavaju se crnom takom. Vranduk bi po
tome oznaavao opasno ili nesavladivo, jako utvrenje. Hadiki toponim Vran-
duk, svojim geografskim poloajem i stanjem na terenu, nema historijskih i arhe-
olokih pretpostavki za takvo znaenje i tumaenje. Svakako da naziv ima veze sa
korijenom rijei vran (crn). Moda je na tom podruju kvalitetna zemlja koja se u
narodu zove crnica. Pokriva povrinu od oko 40 dunuma zemljita.
Zgon
Zgon (pl. zgoni) je komad oranice koji za svoje potrebe dre i koriste gos-
podari. Za sjetvu na tom posjedu kmetovi su duni dati radnu snagu, a gospodari
njima za trud dati samo hranu.173 Prema M. Baradi, zgon je nastao ili ima jeziku
vezu sa rijeju gonjaj. Pod pojmom zgon se podrazumjevaju i zemljite (posjed) i
166 . Mazali, Novi podaci o Gradcu kod Hadia, Nae starine, XIII, Sarajevo, 1972, 81.
169 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine Hadii 2015, Nekropola
Vardite Pazari, 2.
170 FGU BiH, Opina Hadii, (KO D. Hadii, k.. 647, 648, 675).
173 M. Barada, Starohrvatska seoska zajednica, JAZU, Zagreb, 1957, 136.
45
Hadika toponimija
radna snaga koja je pod prisilom dolazila obraivati tu zemlju. Ovo navodimo iz
razloga to je R. Gruji prethodno smatrao da se zgonom smatraju svi kmetovs-
ki poslovi i obaveze spram vlastelina. Time bi naziv zgon odgovarao zemljiti-
ma u zapadnom feudalizmu zvanim mansus dominicus, terra dominicata, terra
indominicata, dominicum i sl. (nadodajemo hassa zemljama, odnosno begluci-
ma u tursko-bosanskom feudalizmu).174 Barada upozorava da se zgon kao vlas-
teosko-gospodarska ustanova redovito nalazila uz dvorno mjesto, pa se pod tim
nazivom sauvalo mnogo mjesta u naoj geografskoj nomenklaturi u susjedstvu
gradina, razvalina i nekadanjih vlasteoskih dvorova.175 To bi mogla biti sjedita
krupnijih srednjovjekovnih feudalaca, dakako, izuzimajui kralja.176
Da se zgon nalazio uz dvor srednjovjekovne bosanske vlastele, potvruje
i situacija na hadikom terenu makar u dva sluaja. To su Odak kod Tarina i
Odak kod Pazaria, sela u kojima se nalaze toponimi Zgon i Stup. S obzirom da se
pod nazivom Odak u osmansko doba oznaavao dvor krupnije feudalne gospode,
okolnost da se tu u isti mah nalazilo i zemljite uz dvor srednjovjekovnog feudalca
govori o jednom vremenskom i prostornom kontinuitetu iz srednjovjekovnog u
tursko doba. Pored ova dva toponima, zgon je evidentiran na jo nekoliko lokacija
na podruju hadike opine.
Toponim Zgon se nalazi u selu Odak kod Kore, sa desne (istone) strane
potoka Kora, na udaljenosti oko 200 metara od lokalnog puta Kora Tarin.177
Do njega se nalazi Selite, a preko puta njega, oko 1.000 metara jugozapadno,
nalazi se brdo Stup sa kotom 979 metara nadmorske visine.
Iznad sela Vukovii, istono za oko 300 metara, iznad samog magistralnog
puta, nalazi se nekoliko njiva koje nose naziv Zagoni.178 Ovaj toponim je zabil-
jeen i na katastarskoj mapi iz 1882. godine. Sjeveroistono do njega nalazi se
takoer nekoliko njiva kvalitetne obradive livade koje nose naziv Stub. Ukupna
povrina oba ova lokaliteta iznosi oko 50.000 m zemljita.
U selu Do kod Tarina, izmeu potoka Kalanica i sela u najplodnijem
dijelu polja, nalazi se lokalitet Zagoni. Livada je iscijepana na sitne parcele, ali
najmanje njih 12 sa povrinom od oko 20.000 m nosi naziv Zagoni.179 Sada je
pored njih izgraen moderni autoput, Koridor Vc, ali je potok i dalje ostao granica
izmeu njih.
Izmeu avnika i sela Ljubovii nalazi se desetak katastarskih parcela
koje nose naziv Zagon, Veliki Zgon i Mali Zagon sa povrinom oko 15 dunuma.180
U selu Lokve, sa lijeve strane puta Zovik Lokve, a izmeu nekropola stea-
ka Martinovaa i Grepine, nalazi se nekoliko usitnjenih parcela koje nose naziv
god., 79.
177 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Duranovii, k.. 1377, 1383,1384+).
178 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Ratelica, k.. 2134,2135 +).
179 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Tarin, k..1052, 1053, 1054 +).
180 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Dub, k.. 3059, 879, 880+).
46
Hadika toponimija
Zagon i ine zajedno povrinu oko pet dunuma.181 Muhamed Hadijahi navo-
di i jednog od feudalnih, gospodara ovog posjeda, vjerovatno iz predosmanskog
perioda. Zvao se Petar, sin je Obrenov, a imao je titulu kneza. Spominje se u
sidilu 15551558. godine: zgon i ifluk kneza Petra sina Obrenova i, to je opet
karakteristino, uz njega jo i jedna hassa njiva (njiva koju je eksploatirao spahija
u vlastitoj reiji).182 Za iste posjede tri njive zvane Izgon, to je uivao irin sin
Obrena se 1604. godine navodi da je to ifluk Murada i drugih suvlasnika.183
Oigledno M. Hadijahi nije potpuno siguran u vrijeme u koje je navedeni knez
Petar ivio ovdje, niti navodi druge podatke o njemu. Prema navedenom sidilu, to
bi bilo vrijeme osmanske vlasti u kome zvanje kneza nije imalo isto znaenje kao
u srednjovjekovnoj bosanskoj dravi. Ovdje se vjerovatno radi o imanju seoskog
kneza odnosno muhtara koji je obavljao neke javne poslove za osmansku vlast.
Mogao je biti zapovjednik vojnika, akindija, derbedija, ili i knez Vlaha.
Na ulazu u selo Kasatii iz pravca Hadia, sa desne strane, oko 500 me-
tara udaljen od puta, nalazi se toponim Zagoni. Sastoji se od nekoliko parcela sa
oko 10 dunuma obradivog zemljita.184 Izmeu Zagona i lokalnog puta prostor
popunjavaju parcele koje nose naziv Gromile, to nas podsjea na prahistorijska i
srednjovjekovna arheoloka nalazita. Oko 500 metara sjeverozapadno od njega
nalazi se arheoloki vrlo znaajna nekropola steaka Brce Kasatii.185
U okviru arheolokog kompleksa stari grad Gradac nalazi se takoer jedan
lokalitet koji nosi naziv Zagoni. On je kao toponim ubiljeen na katastarskoj mapi
iz 1882. godine, i to izmeu sela Gradac i sela Grivii, ustvari jugozapadno iznad
sela Dupovaca. Radi se o irem lokalitetu iji se vei dio nalazi u umskom kom-
pleksu Brezovaa (KO Hadii, k.. 1826), a zarastao je u nisko i visoko rastinje.
U Garovcima su Zagoni (Zgonovi) smjeteni uz sami magistralni put Sarajevo
Mostar, u polju jugoistono od Garovaca.186 Na tom lokalitetu se sada nalazi in-
dustrijska zona Garovci sa izgraenom benzinskom pumpom, preduzeem Euro-
metali, Poliklinikom itd. U selu Garovci se nalazi jedan ukraeni steak sljemen-
jak, koji moe imati veze sa toponimom Zagoni. Vjerovatno je posjede Zagoni
drao neki srednjovjekovni feudalac koji je ovdje ivio, a poslije smrti moda je i
sahranjen u mjestu ivljenja.
Izmeu sela Sejdanovii i Deovii kod Pazaria nalazi se lokalitet koji ini
desetak katastarskih parcela sa ukupno oko 40 dunuma obradivog zemljita. Lo-
kalitet nosi naziv Zagoni, Donji i Gornji Zagoni.187 Na njega se nastavlja lokalitet
181 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 1243, 1244, 1245, +).
god, 1972, 80; (u: H. abanovi, Regesta iz sarajevskog sidila 15551558, br. 659,732. i 734.
183 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604. godine, 237.
184 FGU BiH, Opina Hadii, (KO unovnica, k.. 1500+).
185 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju Hadia 2015, Nekropola Brce,
Kasatii, 2.
vo, Gemeinde Hadii.
187 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Resnik, k.. 594/1, 594/2, 590, 591, 592 +).
47
Hadika toponimija
Stanci koji se protee sve do sela Deovii i po povrini je vei od Zagona.

Kao to vidimo, toponimi koji su nastali inspiracijom ili motivacijom
odreenih kulturno-historijskih injenica vrlo su raznoliki. Dominiraju toponimi
koji imaju porijeklo u srednjovjekovnim slavenizmima, ali su neki i mnogo star-
ijeg nastanka. Poseban znaaj ovog istraivanja je to to je ono pokazalo da na
podruju hadike opine ima respektabilan broj srednjovjekovnih toponima koji
imaju poseban znaaj, kao to su: Ban brdo, Stanak, Zgon, Stup. Njihov broj i ra-
spored na teritoriji opine pokazuje interes srednjovjekovne bosanske vlastele za
ovim podrujem. A to govori i o njegovom znaaju. Iz vremena osmanske vlasti
u Bosni i Hercegovini imamo takoer znaajan broj toponima koji imaju kultur-
no-historijski znaaj, ali smo njih obradili u posebnoj grupi.
1.1.
1.2. Arheoloki toponimi
Bastahe, Osenik
Lokalitet Bastahe pokriva ire podruje oko nekropole steaka Bastahe na
Oseniku i sputa se do eljeznikog tunela u Lukama. Nazivi katastarskih parcela
tog podruja su varijacije naziva nekropole: Bastani i Bastaje. Parcela ima vie i
ine ukupnu povrinu preko 30 dunuma zemljita.
Toponim Bastahe po svoj prilici nije slavenskog porijekla i datira u vri-
jeme ranog rimskog ili predrimskog perioda na podruju Bosne i Hercegovine.
To je posebno znaajno jer veina toponima vue korijene iz slavenskog jezikog
korpusa. Korijen toponima Bastahe se moe traiti u raznim stranim rijeima kao
to su: tal. basta = dosta;188 gr. bastagma = breme, teret, to bi u prenesenom
znaenju bilo: 1. sluga, nosa, 2. ranac, 3. teleak; bastadur (tal.) = sposoban,
hrabar ovjek.189 Petar Skok navodi da je pojam bastah nastao od grke rijei
to znai nosim ili nositi, a femininum od te rijei je basterna to znai
nosiljka.190 Na skoro isti nain se oznaavaju nosai odnosno kiridije u srednjo-
vjekovnim dokumentima: Bastah, bastaji, odnosno bastasi su prema dubrovakim
izvorima srednjeg vijeka nosai, ponosnici ili kiridije koji su se profesionalno
bavili prenosom i transportom robe. Na desnoj obali Drine se nalazi selo Basta-
si, smjeteno preko puta ua Sutjeske u Drinu. Tu se nalazilo srednjovjekovno
naselje kiridija koji su ovdje prihvatali robu i dalje je transportovali u unutran-
jost.191Na lokalitetu Bastasi u Livanjskom polju arheoloka ispitivanja je obavio
D. Sergejevski i pronaao nekoliko nadgrobnih spomenika sa reljefnim prikazima
188 R. Aleksi, Renik stranih rei i izraza, Prosveta Beograd, 1978, 86.
189 B. Klai, Rjenik stranih rijei, Nakladni zavod MH Zagreb, 1986, 150.
191 E. Bujak, Nastanak i znaenje toponima Bastahe, e-mail: od 29.3.2016. godine, Arhiva
Komisije.
48
Hadika toponimija
ljudskih figura.192 Na podruju Dalmacije dosta gradova i naselja u svom imenu

imaju zastupljen ovaj toponim ili njegov korijen. Pored Bake vode kod Makarske
se nalazi mali gradi Bast. Antiki grad Biston u okolici Makarske nosi naziv od
hrvatskog oblika Bast koji se spominje 1434. godine. Najstarijem predslavenskom
sloju pripadaju ojkonimi Basta... Ojkonim Bast se izvodi od predrimskog ojkonima
Biston.193
Na lokalitet Bastahe, sa varijacijama rijei Bastaja i Bastani, bi mogao
imati svoj historijski kontinuitet od davnog predrimskog ili rimskog doba. Napri-
jed navedeni korijeni rijei i njihovo znaenje ukazuju i na grko, kao i italijansko
porijeklo. Moda se u ovom sluaju moe prihvatiti alternativno tumaenje nas-
tanka toponima Bastahe (Bastaje): od (tal.) bastadur to znai umjean, sposo-
ban, hrabar ovjek, pregalac194, po emu bi to onda oznaavalo groblje sposobnih
Slika br. 9: geografski poloaj toponima Bastahe kod Osenika

FGU, Geoportal, http://www.katastar.ba/, 2016. godine
192 D. Sergejevski, Iz rimske arheologije, GZM BiH, 1935, 19.

193 D. Vidovi, Pogled u toponimiju makarskog primorja, Institut za hrvatski jezik i jezikoslovl-
je, Zagreb, 2013, 207211.
49
Hadika toponimija
i hrabrih ljudi, odnosno metaforiki groblje uglednih, uspjenih, hrabrih, gro-

blje bosanske vlastele, moda i kneza. Po veliini, obliku, izradi i ukrasima nekih
steaka u nekropoli, to je vrlo mogue. Ili moda od gr. rijei bastagma, to,
izmeu ostalog, znai i sluga (boiji sluga) groblje sluga boijih.
Lokalitet na kome se nalazi nekropola steaka Bastahe predstavlja poloaj
za prahistorijsku gradinu. Upravo postoji mogunost da se na ovom mjestu nal-
azilo naselje iz predrimskog doba, a kontinuitet koritenja mjesta se ogleda i u
nekropoli steaka na ovom mjestu, kao i pravoslavnog groblja u savremenom
dobu. Treba imati na umu upozorenje I. Bojanovskog na postojanje Jelen-grada
na ovom podruju.195 O ovom gradu ne znamo nita. Tek arheolokim ispitivan-
jem ove lokacije moglo bi se znati neto vie, te nae pretpostavke potvrditi ili
odbaciti. U svom izvjetaju o arheolokom ispitivanju ranoslavenske nekropole
u Gomjenici kod Prijedora N. Mileti, u jednom dijelu, spominje prahistorijsku
gradinu u Bastasima, koja se nalazi pored nekropole Gomjenica na desnoj obali
rijeke Sane.196
Nekropola steaka Bastahe na Oseniku je jedna od najvrednijih na pod-
ruju hadike opine. Prilikom popisa steaka 2015. godine, na ovoj nekropoli
je evidentirano 13 steaka od ega: jedan visoki sljemenjak sa tri postolja, jedan
Slika br. 10: Kneevski steak u nekropoli steaka Bastahe Osenik

E. Bujak i dr, Izvjetaj o popisu steaka na podruju Hadia 2015. godine

196 N. Mileti, Slovenska nekropola u Gomjenici kod Prijedora, GZM BiH, 1967, 139.
50
Hadika toponimija
visoki sljemenjak na postolju, etiri sljemenjaka sa postoljem, jedan sanduk sa

postoljem, dva sanduka na postolju, jedan visoki sanduk i tri sanduka. Izuzetnu
vrijednost imaju etiri steka ukraena razliitim ornamentima te jedan steak
kod koga se na eonoj strani nalazi veoma itljiv natpis. Na nekropoli steaka
Bastahe dominira veliki kneevski sljemenjak postavljen na tri postolja, i jedan je
od rijetkih ovakvih steaka u Bosni i Hercegovini. 197
Borak
Borak je toponim koji P. Skok svrstava u kategoriju toponima nastalih od
apelativa bor, koji slui kao korjen za njihove izvedenice. Najei toponimi nas-
tali od apelativa bor su Samobor, Borike, Borije, Borci, Borova glava, i sl. Borak
je toponim nastao kao deminutiv apelativa bor i oznaava mali bor odnosno manju
borovu um.198 Meutim, P. Aneli smatra da nastanak toponima borak ne treba
vezati, iskljuivo, za bor i borovu umu potkrijepljujui to injenicom da se: to-
ponim borak esto javlja i u sjeverozapadnim krajevima Bosne i Hercegovine,
gdje nije prirodno stanite borovih uma.199 P. Aneli toponim borak , primarno,
vee za srednjovjekovne nekropole steaka, navodei da je to: obino manja uzvi-
sina smjetena u blizini naselja. U prilog tvrdnjama P. Anelia idu i primjeri to-
ponima Borak na podruju hadike opine. Borak se javlja, takoe, i kao lokalitet
gdje su se nalazila prahistorijska naselja. Kao primjer ovoj tvrdnji moe posluiti
i Borak, Katii kod Busovae,200 Borak kod Tarina, opina Hadii201 i dr.
Na podruju Hadia nalazi se pet lokaliteta koji nose naziv Borak.
Borak nosi naziv brdo jugozapadno iznad Tarina na kome se nalazi is-
toimena nekropola srednjovjekovnih steaka202. Na ovoj nekropoli se nekad nal-
azilo preko 100 steaka.203 Prema zadnjem popisu, ovdje su evidentirana svega
tri steka, od ega: jedan sljemenjak s postoljem, jedan visoki sljemenjak i jedan
sljemenjak.204 Ovo brdo je takoer i prahistorijska gradina205 na kojoj je E. Bujak,
prilikom popisa steaka 2015. godine, na povrini pronaao dosta ostataka prahis-
torijske keramike.
Naziv Borak nosi brdo koje se nalazi jedan kilometar jugoistono od sela
Hadii, br. 02/5-49-2992-4/16-2.3.2016. g., Nekropola Metaljica Vilovac, Opina Hadii i
Drutvo Stanak, Hadii, 2016, 2.
200 Arheoloki leksikon BiH, Tom II, Sarajevo 1988, 195.
201 Arheoloki leksikon BiH, Tom II, Sarajevo 1988, 39.
202 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine Hadii 2015. god., Nekropo-
la Borak Tarin, 2.
la Borak Tarin, 2.
205 Arheoloki leksikon BiH, Tom III, Sarajevo 1988, 39.
51
Hadika toponimija
Kasatii prema Lokvama. Na jugoistonoj padini ovog brda nalazi se nekropola

steaka Dubi 2206, a 500 metara sjeverno od vrha brda nalazi se druga nekropola
steaka orin Do207.
Oko 300 metara sjeveroistono od vrha brda Tinovo kod Hadia, na
njegovim padinama, a iznad mjesnog unovakog groblja Grahorie, nalazi se
kompleks njiva povrine oko 50 dunuma koje se u katastru i u narodu zovu Bor-
ak208. Na ovom lokalitetu ne postoje steci i niko se od mjetana ne sjea da su bili
nekad. Najblia nekropolaTinovo nalazi se od Borka oko 500 metara sjeveroisto-
no u pravcu Hadia.
Borak je toponim koji oznaava lokalitet u dijelu starog sela Grivii.209 Nal-
azi se iznad lokalnog puta koji prolazi kroz stare Grivie, gdje skoro pod pravim
uglom pravi zavoj na sjeverozapad prema Drozgometvi. itav lokalitet brda, koji
je okruen kuama skoro sa svih strana, u narodu, ali i u opinskom katastru na-
ziva se Borak. U njegovom sjeverozapadnom dijelu se nalazi parcela koja nosi
naziv Trzanj. U razgovoru sa stanovnicima sela saznajemo da se za to brdece u
narodu uvijek koristio naziv Borak. Borak je zapravo jedno uzvienje iznad nizova
kua sa ravnim platoom na vrhu. Lokalitet jako podsjea na mjesta na kojima su
se uspostavljale prahistorijske gradine. Meutim, na lokaciji nema nikakvih trago-
va prahistorijske gradine niti postojanja srednjovjekovne nekropole. Najblie su
nekropole Brce Grivii210, koja je od Borka udaljena oko 350 metara u pravcu sje-
veroistoka, te nekropola Pravoslavno groblje Grivii211, koja je od Borka udaljena
isto toliko, ali u pravcu sjevera.
Borak Vranii. Oko 300 metara jugozapadno od sela Vranii prema brdu
Ormanj nalazi se lokalitet Borak sa oko 15 dunuma livade i ume.212 Jedan kilome-
tar jugoistono od njega nalazi se nekropola steaka Pravoslavno groblje Grivii.
Na austrougarskim kartama toponim Borak obiljeava brdo izmeu Gornjeg Zovi-
ka i rijeke Krupe. Sada se ono zove Vrati.
Gomjenica
To je toponim koji oznaava prostor pored lokalnog puta na izlazu iz sela
Gradac prema Zoviku. Sada se tu nalazi pilana Klejton (vl. O. ehia iz Gradca).
la Dubi II, Lokve, 2.
la orkin do, Kasatii, 2.
208 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Hadii, k.. 1648, 1649, 1651+).
209 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 215 + 4).
la Brce Grivii, 2.
la Pravosavno groblje Grivii, 2.
212 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine Hadii 2016. god., (KO
Drozgometva, k.. 3071, 3070, 3092 +).
52
Hadika toponimija
Ovdje se nalazi i nekropola steaka Gomjenica.213 U selu Gomjenica kod Prijedo-

ra nalazi se istoimena nekropola iz ranog srednjeg vijeka u kojoj su arheolokim
ispitivanjem otkrivena 243 skeletna groba.214 Kako vidimo, toponim Gomjenica
je vezan za srednjovjekovne nekropole steaka. Prema V. Mauraniu Gomjenica
ili gomionica je kua sazidana od suhog zida, zapravo od kamena.215 Uzimajui
u obzir sve navedeno pored nekropole steaka u Gomjenici kod Hadia vjero-
vatno se nalazio i neki graevinski objekat, ili vie njih. Bili su zidani suhozidom
najkasnije u srednjem vijeku. Ova pretpostavka bi se mogla temeljiti na injenici
da se na podruju Gradca nalaze ostaci srednjovjekovne crkve, srednjovjekovnog
grada, velika nekropola srednjovjekovnih nadgrobnih spomenika steaka i jo
dvije manje, te da se na podruju Gradca nalazilo trgovie u srednjem vijeku, kao
i da je u Gradcu egzistiralo selo koje je sa srednjovjekovnom crkvom predstavljalo
centar grupe naselja iz sliva rijeke Zujevine.216
U popisu 1468/69. godine spominje se pusto selo krstjana Gomica kao i-
fluk Husejina Bevaba (Vratara) zajedno sa jednim vinogradom i jednim mlinom.217
A. Alii je selo Gomicu evidentirao kao nepoznato mjesto na podruju nahije
Gradaac. Vjerovatno se ovdje radi o dananjoj Gomjenici koja se nalazi pored
rijeke Zujevine. Ako je tako, onda je Gomjenica drugo selo na podruju opine
Hadii u kome su ivjeli krstjani odnosno pripadnici Crkve bosanske.
Gradac
To je toponim slavenskog porijekla i odnosi se na lokalitete na kojima
se nalaze srednjovjekovni utvreni gradovi, ali ne i nuno. Prema miljenju F.
Ibrahimpaia, to moe biti esto toponim i prethistorijskog, a iznimno i rimskog
doba.218 Srednjovjekovni grad Gradac kod Hadia je arheoloki lokalitet na kome
su istraivai pronali materijalne ostatke vie kultura: iz prethistorijskog vreme-
na, iz vremena rimske uprave u BiH i srednjeg vijeka219. U zahvatu arheolokog
kompleksa Gradac nalazi se Gradina, Kik sa kulom, ostaci srednjovjekovne crkve
i nekropola steaka.220 Toponim Kraljevi vrtovi, ispod starog grada, ukazuju na
postojanje kraljevskog posjeda terra regis u tom podruju. Ovaj arheoloki loka-
213 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine Hadii, Nekropola Gom-
jenica Gradac, 2
214 N. Mileti, Slovenska nekropola u Gomjenici kod Prijedora, GZM BiH, 1967, 81. i 109.
215 V. Maurani, Prinosi za hrvatski pravno-povjestni rjenik, JAZU, Zagreb, 19081922,
326.
216 L. Fekea, Arheoloka ispitivanja srednjovjekovnog grada i crkve u selu Gradac kod
Hadia, GZM BiH, 1987/88, n. sv. 42/43, 182.
217 A. Alii, Sumarni popis sandaka Bosna iz 1468/69. godine, 72.
provinciji Dalmacija, Godinjak ANUBiH, knj. XVII, Sarajevo, 1978, 104.
220 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine Hadii, Nekropola Orah
Gradac, 2.
53
Hadika toponimija
litet su istraivali i o njemu

pisali M. Mandi221, .
Mazali222, L. Fekea223, P.
Aneli224 o emu su napisa-
li vie naunih radova. .
Mazali, Novi podaci o
Gradcu kod Hadia, Nae
starine, Sarajevo, 1972, 81.
Drugi Gradac nal-
azi se 2,5 km sjeverno od
hadikog Ban brda prema
Mieviima i pokriva pod-
ruje od oko 650 dunuma
povrine. Na zapadnoj strani
Gradca, na istoj udaljenos-
ti, nalazi se Batalovo brdo.
Na istonoj strani vee se za
naselje Mievii (KO Bin-
jeevo, k.. 2240/1.). Ne bi
se moglo rei da ovaj Grad-
ac ima neke veze sa srednjo-
vjekovnim gradovima s ob-
zirom na njegovu povrinu
i geografski poloaj, ali ne
treba iskljuiti ni tu mo-
gunost. Prije bi se moglo
rei da je ovdje postojalo Skica br. 1: Gradac kod Hadia, tlocrtna karta starog grada
neko prahistorijsko naselje. i okoline
Sjeveroistono iznad
sela Do kod Tarina uzdie
se brdo koje nosi topografski naziv iljak (tt 779). Izmeu vrha brda i sela Do nal-
azi se plato u blagom nagibu prema selu Do i on nosi naziv Gradac. Na katastar-
skom listu broj 5 za KO Japalaci, opina Hadii, Republikog geodetskog za-
voda SR BiH iz 1990. godine nalazi se ucrtana navedena parcela. Na kraju tog
platoa iznad samog sela brdo poinje, naglo, da se sputa prema selu zavravajui
vrlo strmim stranama pravei polukruni zavretak brda. Prilaz uz strme strane
221 M. Mandi, Arheoloke crtice iz Bosne, Starinar, 1926/27, 9.

222 . Mazali, Gradac kod Hadia, Glasnik Hrvatskog zemaljskog muzeja, Sarajevo, 1942,
193206. i . Mazali, Novi podaci o Gradcu kod Hadia, separat iz Godinjaka Nae strane,
XIII, Sarajevo 1972.
223 L. Fekea, Arheoloka istraivanja srednjovjekovnog grada i crkve u selu Gradac kod
Hadia, GZM BiH, 1987/88, n. sv. 42/43.
224 P. Aneli, Arheoloka ispitivanja, Zbornik Lepenica, Nauno drutvo BiH, Sarajevo 1963.
54
Hadika toponimija
je otean, a znatno lag-

aniji iz pravca iljka.
Takav lokalitet je veo-
ma pogodan za naselje
ili gradinu koja ima
prirodnu zatitu sa tri
strme strane. U jed-
noj posjeti brdu iljak
u septembru mjesecu
2015. godine225 nai-
li smo na nizove raz-
ruenog kamenog zida,
a u blizini smo prona-
li i jedan kameni blok
pravilnih dimenzija
otprilike 2,2 x 1,3 me-
tara, dobro obraen,
koji neodoljivo pods- Slika br. 11: Gradac iznad sela Do kod Tarina
FGU BiH, Geoportal, http://www.katastar.ba/, 2016.
jea na steak. Bez
odgovarajueg arhe-
olokog istraivanja teko je bilo ita pretpostaviti, ali upravo iz tog razloga emo
navesti jo neka saznanja vezana za ovaj lokalitet.
Prema kazivanju Nade Jakopec226 iz Tarina, ija kua se nalazi u podnoju
Brda iljak, ovo brdo su lokalni mjetani zvali Gradac, a na njemu su bile neke zi-
dine. Njen sin Darko je na tim zidinama pronaao manju kamenu skulpturu na kojoj
su bila uklesana dva ljudska lika. Prilikom kopanja pored njene kue pronaena je
figura u obliku ljudskog stopala te jedan up u kome je bila neka prakasto-kristal-
na smjesa. Prilikom kopanja temelja za kuu nailazilo se na zemljane upove ili
njihove dijelove koji su bili crne boje. Nada prenosi i kazivanje izvjesnog Marka
Krstia iz sela Do (blizu njene kue) koji vie nije iv. Naime, prema kazivanju,
on joj je itao iz neke male knjiice o brdu Gradac iznad sela Do, i o tome ta se
nalazi na njemu. Kae da su (nekad davno) u Mrkajinom potoku, ispod Gradca,
prilikom zemljanog iskopa za gradnju vodenice naili na ljudske kosti.227 Sudei
po navedenom, ovaj Gradac mogao bi imati vaan arheoloki i historijski znaaj.
Bez arheolokog istraivanja teko je bilo ta tvrditi ili pretpostavljati.
Gradina
Naziv gradina susreemo prvenstveno i najprije kao oznaku za vee rimske
i srednjovjekovne graevinske komplekse. Nakon arheolokih istraivanja jednog
225 V. Alauz, D. Jasika i E. Kazazovi, Izvjetaj sa terena, septembar 2015.godine.

226 Nada Jakopec (1955) iz Tarina, (zabiljeio: V. Alauz, septembar 2015.godine).
227 Komisija za istraivanje i dokumentovanje, Opina Hadii, Izvjetaj sa terena, 12.11.2015.
godine.
55
Hadika toponimija
broja gradina ovaj toponim se poinje sve vie koristiti za oznaavanje odreenih
vrsta prahistorijskih nalazita.228 Sadraj ovog termina ni do danas nije preciz-
no definisan. Prvobitno je on obuhvatao prahistorijske nepokretne objekte s
odreenim geografskim poloajem i tipom fortifikacija bez obzira na funkcije koje
su ti objekti mogli imati. To bi bila ua definicija pojma gradina. Praksa je poka-
zala potrebu za proirenjem znaenja ovog toponima, ali je i dalje osnovni kriterij
njegov geografski smjetaj. Termin gradina u irem smislu rijei obuhvata:
1. sva prahistorijska nalazita sa (ire ili ue posmatrano) dominantnim
geografskim poloajem i fortifikacionim sistemom izgraenim od trajnog
materijala;
2. sva mjesta trajnijeg boravka manjih ili veih prahistorijskih zajednica koja
su, samim geografskim poloajem, pruala:
a) odreeni stepen sigurnosti od izne-
nadnog napada,
b) mogunost sagledavanja i kontrole
blie okoline.229
Na podruju Hadia evidentirana su
tri toponima Gradina, i dva lokaliteta koja se
veu za isti toponim.
Svakako, najinteresantnija Gradi-
na nalazi se iznad sela Gradac kod Hadia.
Na njoj postoje ostaci materijalne kulture iz
prahistorijskog i rimskog doba, ali najvie iz
srednjeg vijeka.230 Ova Gradina je sastavni
dio arheolokog kompleksa starog grada Gra-
dac. Na njoj, do sada, nisu vrena nikakva ar-
heoloka istraivanja.
Drugi lokalitet Gradina nalazi se
iznad desne obale potoka Bjelanica, oko 300
metara juno od sela Gornja Bioa. Nita ma-
terijalno ne ukazuje na postojanje arheolok-
og lokaliteta niti postoji narodna predaja
vezana za nju. To, naravno, ne mora znaiti
da zaista i ne postoje arheoloki tragovi pra-
historijske kulture. Slika br. 12: Gradina kod Mrtvanja na
Trei lokalitet Gradina nalazi se jedan Bjelanici
kilometar sjeverno od Mrtvanja na Bjelanici, Foto: V. Alauz, juni, 2015. godine
228 B. ovi, Uvod u stratigrafiju i hronologiju praistorijskih gradina u Bosni, GZM BiH,
1965, 2930.
229 B. ovi, Uvod u stratigrafiju i hronologiju praistorijskih gradina u Bosni, GZM BiH,
1965, 2930.
230 oko Mazali, Novi podaci o Gradcu kod Hadia, separat iz Godinjaka Nae strane, XIII,
Sarajevo 1972, 7984.
56
Hadika toponimija
a iznad planinarskog doma Podgradina. Juno, iznad planinarskog doma, diu se

vertikalne stijene visoke vie od 50 metara formirajui na vrhu polukruni plato
kome je pristup mogu samo sa june strane. ini se idealnim mjestom za or-
ganizovanje sigurnog ivota u davna vremena. Kraka uvala Mrtvanje, sa plod-
nom zemljom, mogla je biti mjesto za bavljenje ratarstvom, a Bjelanica idealna
za stoarstvo. Sjeveroistono od Gradine, zapravo ispod nje, nalazi se lokalitet
Ravne Mrtvanje, to je takoer moglo sluiti kao obradiva zemlja za potrebe sta-
novnika koji ive u blizini njih. Arheoloko istraivanje nije obavljeno. Prvi put je
u literaturi spominje Ljubo Miji kao ilirsku gradinu u blizini Pazaria.231
U Deoviima, pored toponima Stanci, nalazi se i toponim Zagradnica232, koji se
svojim znaenjem uklapa u niz naziva na ovom podruju koji imaju kulturno- his-
torijski znaaj.
Juno od sela Mokrine, a istono od zaseoka Gaj, nalazi se lokalitet koji
nosi naziv Zagradine.233 Nismo sigurni ima li ovaj toponim ikakve veze sa starom
gradinom s obzirom na to da nema nikakvih saznanja da se ona ovdje nalazila.
Dok sa druge strane, geografske karakteristike ovog podruja pruaju takvu mo-
gunost.
Gradelj
Toponim Gradelj vjerovatno je nastao od toponima gradina, pa s toga
imaju isto znaenje. Gradelj je ime za brdo juno iznad Kasatia sa kotom 877
metara nadmorske visine. Na njegovim jugozapadnim i zapadnim padinama nala-
ze se dvije nekropole steaka. U jednom dokumentu Gradskog zavoda za zatitu
spomenika Sarajevo, iz 1987. godine Gradelj se spominje kao nalazite materijal-
nih ostataka praistorijske kulture.234 S vremenom se promjenila semantika struk-
tura ovog toponima. Sam lokalitet Gradelja kod Kasatia, njegov poloaj i konfig-
uracija snano upuuju postojanje prahistorijske gradine. Arheoloka istraivanja
bi jedina mogla razrijeiti ovu pretpostavku.
Gromile / Gomile
Prahistorijske grobne gomile (tumulusi) u Bosni i Hercegovini su poznati
pod razliitim nazivima (gomila, kamena gomila, gromila, grobna gomila, umka,
humka, unjka, zaspa). Tumulusi predstavljaju nasute objekte po pravilu krune
osnove (ponekad i eliptine), prvobitno najvjerojatnije kupastog oblika, a sau-
vani su najee u obliku vie ili nie kalote. Podizani su od zemlje kombinacijom
zemlje i kamena, a u tipino krakim krajevima od kamena. Najstarije sahrane pod
tumulusima u Bosni i Hercegovini potiu iz eneolita. Najvei broj tumulusa pri-
pada bronzanom dobu. Ovdje treba istai, da ima sluajeva u Bosni i Hercegovini
231 V. Alauz, Monografija Hadia, Hadii, 2013, 51.

232 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Resnik, k.. 860).
233 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Mokrine, k.. 631, 632, 633+).
234 V. Mueta-Aeri, Kulturno historijsko i prir. nasljee za podr. urbanistikog plana Hadii,
Gradsi zavod za zatitu kulturno-istor. i prir. nasljea Sarajeva, Sarajevo, 1987, 15.
57
Hadika toponimija
da naziv gomila ili gromila imaju i mjesta na koja su seljani odlagali vee koliine
kamena, panjeva, i svega drugoga to je smetalo prilikom krenja ume i ienja
njiva. Zbog toga je potrebno izvriti arheoloka ispitivanja navedenih toponima
kako bi se utvrdilo radi li se zaista o grobnim gromilama.
Na podruju Hadia evidentirano je nekoliko toponima Gromile / Gomile.
Jedan se nalazi sjeverno od lokaliteta Stanci na Oseniku, sa istone strane loka-
lnog puta Kazina Bara Osenik i pokriva povrinu priblino 200 x 200 metara.235
Sada je to zemljite isparcelisano, ali su nazivi zadrani (Gromile, Velike gromile,
Male gromile, Mujanova gromila). Njegov geografski poloaj i reljefni izgled ne-
odoljivo podsjeaju na veliku humku.
Drugi toponim Gromile zabiljeen je u Kasatiima kod Hadia. Nalazi
se desno od lokalnog puta Hadii Kasatii, na ulazu u selo Kasatii.236 Pokriva
povrinu preko 10 dunuma ume i livade. Zapadno od Gromila su toponimi Zago-
ni, Zagrebnica i Dukatnica. Ovaj toponim je zabiljeen i na katastarskim mapama
iz 1882. godine.237, samo neto zapadnije na podruju zaseoka Prohe. Ta lokacija
danas nosi katastarske nazive Krsci i Zakrnjae.238
U samom naselju Tarin toponim Gromile pokriva podruje uz rjeicu Biou, a na
kome se danas nalaze objekti nove ambulante i zgrada solidarnosti.239 Isti naziv
nosi i lokalitet gdje se nalazi Silos Tarin i njive juno i istono od njega.
Toponim Gromila Krevina nalazi se u Dupovcima kod Hadia, juno uz gro-
blje u Kuicama.240 U selu Dupovci, pored magistralnog puta M-17, nalazi se jo
jedan toponim Gromila. Udaljen je oko 200 metara juno od prethodnog toponima
Gromila Krevina.241 Pokriva podruje izmeu magistralnog i seoskog puta sve do
rijeke Zujevine. Jugoistono od sela Ljubovii, prema Vali i Bjelanici, sa lijeve
strane potoka Ljubovaa nalazi se lokalitet koji nosi katastarski naziv Gromila.242
Juno od sela Sivice, iznad stare eljeznike pruge, a sa zapadne strane potoka
Predamlina, nalazi se toponim Gromile.243 Juno ispod sela Luke, a oko 200 me-
tara od eljeznikog tunela u pravcu Sivica, sa desne strane eljeznike pruge,
nalazi se lokalitet koji nosi naziv Gromila.244 Toponim Gromiljaa ( od apelativa
gromila) nalazi se izmeu Ratelice i ania. Smjeten je sa desne strane potoka
Sirovica, odnosno izmeu potoka i magistralnog puta Sarajevo Mostar.
Pored navedenih toponima gromile, evidentirane su i lokacije koje po svom
geografskom obliku podsjeaju na gromile. Najznaajnija je lokacija na Vilov-
235 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Osenik, k.. 317, 317, 320+).
236 FGU BiH, Opina Hadii, (KO unovnica, k.. 1522. 1523.1524,1526, +).
vo, Gemeinde Hadii.
238 FGU BiH, Opina Hadii, (KO unovnica,k.. 1821, 1825, 1830,1839 +).
239 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Tarin, k.. 593/1-7).
240 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Hadii, k.. 1220).
241 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Hadii, k.. 1283, 1285/1-3, 1286).
242 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Dub, k..860, 862, 858).
243 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Luke, k.. 124/1-3).
244 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Luke, k..469, 467/1-4).
58
Hadika toponimija
Slika br. 13: Humka (gromila) kod nekropole steaka na Vilovcu kod Tarina
Foto: V. Alauz, juli, 2016. godine
cu kod Tarina245, u sastavu nekropole steaka Metaljica. Ovdje se nalazi humka

promjera oko 20 metara, okruglog oblika, koja nadvisuje teren oko nje 23 metra.
Na njoj je evidentirano pet srednjovjekovnih nadgrobnih spomenika steaka. Na
samoj humci su Srbi tarinskog kraja na urevdan obavljali vjerski obred. Ritual
je podrazumijevao polijevanje prisutnih mlijekom po glavi i tijelu, dok su ene na-
ricale.246 Po predaji Boe Varagia iz Bioe (koji je ve davno umro), 10-ak metara
jugozapadno od humke nalazila se crkva, a od nje 30-ak metara sjeverozapadno
Numo je obraujui zemlju traktorom nailazio na velike kamene ploe.247 Sljedei
lokalitet koji podsjea na humku nalazi se na podruju sela Lokve. To je jedno
uzvienje u Lokavskom polju, jugozapadno od sela, koje nosi jedinstven naziv
Njive248. Sa sjeverne strane su toponimi Prevrata i Posojnice, sa zapadne strane
Kaipor, sa june Brijeg i Crvljivak, a sa istone Selite i Moionik.
Kuzmadanj
Toponim Kuzmadanj ili, kako ga jo zovu, Skuzmadanj nalazi se sjeverno
od sela Mokrine, preko puta ehidskog mezarja.249 Naziv je dobio po zatitnicima
lijenitva sv. Kuzme i Damjana.250 Prema miljenju M. Hadijahia, ovdje se nal-
azila crkva navedenih svetaca, a on je identificira sa Crkvom sv. Kuzme i Damjana
koja se spominje u povelji maarskog kralja Bele IV iz 1244. godine.251 Kuzma na
grkom znai Svemirko, a Damjan Krotitelj. Roeni su u 3. stoljeu kao blizanci u
245 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Japalaci, k.. 354).

246 Numo Sejmenovi, Tarin (zabiljeio: V. Alauz, 20.11.2015. godine).
247 Numo Sejmenovi, Tarin (zabiljeio: V. Alauz, 20.11.2015. godine).
248 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 1147-1162 +).
249 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Mokrine, k.. 39, 51, 52).
god., 7778.
god., 7778.
59
Hadika toponimija
gradu Egeji u Siliciji, u dananjoj Republici Turskoj. Roditelji su im bili lijenici,

pa su oni nastavili porodinu tradiciju. Pored tjelesnog i duhovnog lijeenja, oni su
bili i misionari kranstva. Zbog toga su proganjani, a 297. godine su pogubljeni
odrubljivanjem glave u rodnom gradu. U znak potovanja i sjeanja na njih, iznad
njihovih grobova car Justinijan je podigao crkvu odnosno baziliku. Papa Feliks
III podigao im je baziliku u 5. stoljeu. I u Siriji im je podignuta crkva, kao i na
drugim mjestima.252 Jedna takva, vjerovatno skromnija crkva, bila je sagraena i u
Mokrinama. Ovdje se nalazi i nekropola srednjovjekovnih nadgrobnih spomenika
koja broji tri steka i to: jedan sljemenjak s postoljem, jedan visoki sljemenjak
i jedan sanduk.253 Stotinu metara sjeverno od ove nekropole nalazi se jo jedna
nekropola steaka sa dva sanduka.254
Obrovac
Obrovac je toponim koji oznaava naziv brda i na njemu sela koje se nal-
azi oko 1.000 metara sjeverno od naselja Binjeevo prema Gladnom polju. Sa
njegove zapadne strane nalazi se brdo Krievi, a sa istone Tovi.
Toponim je vjerovatno nastao od rijei Obi to je,, u stvari, , ruski naziv za tur-
sko-tatarsko pleme Avara, koji se ouvao u tom znaenju samo u ruskom jeziku.255
Po tome Obrin je Avarin. Njegov pridjevski oblik je Obrov, a sa poimenien-
jima dobija oblik Obrovac, Obrovica.256 Prema F. Ibrahimpaiu, Obrovac je to-
ponim za gradska naselja, a u osnovi rijei je rov.257
Toponim obrovac nije ba tako est na podruju BiH. Prema V. Skariu,
na sarajevskom podruju postoje dva toponima Obrovac. Jedan je u Ugorskom, a
drugi kod Binjeeva, opina Hadii. Pored starog grada na brdu Gradac kod Ko-
torca (Catera) koji je bio naseljen u predhistorijsko i rimsko doba V. Skari navodi
da je na ovom podruju, u to vrijeme, bilo jo gradova. To su dva Obrovca, onaj u
Ugorskom i ovaj u Binjeevu.258 Oni su nastali u periodu izmeu 7. i 10. stoljea,
kada su u Bosnu doli Avari. Arheoloko istraivanje lokaliteta bi dalo odgovore
na mnoga, sada nejasna pitanja.
Izvan granica BiH nalazi se jo toponima istog naziva. Jedan od njih je grad
Obrovac na rijeci Zrmanji u Hrvatskoj. Arheoloka istraivanja gradina Smokovac
u Krupi i Cvijina gradina u Kruevu su pokazala da su tu ivjela ilirska plemena
prije dolaska Rimljana u prvom stoljeu pr. n. e. To su zasada jedini znaci prvog
252 Mirko Iki, Sveti Kuzma i Damjan, muenici, (http://www.katolicki-tjednik.com/vijest.as-

p?n_UID=385, 8.7.2016. g.).
Skuzmadanj, 2.
Vrtae Mokrine, 2.
257 F. Ibrahimpai, Srednjovjekovni tragovi u toponomastici zenikog kraja, 431.
Sarajevo 1930, 48.
60
Hadika toponimija
ivota u Obrovcu.259
Kod Kaknja se nalaze poznata neolitska arheoloka nalazita koja nose
naziv Obre I i II. Ona su u znaajnoj mjeri arheoloki istraena.260 Iako ima isti
korijen rijei, prema spomenutim izvorima, historijska dimenzija lokaliteta Obre
nije kompatibilna sa njihovim tumaenjem. Slina situacija je i sa Obrovcem na
moru. Po tome bi vjerovatno i Skarieva dva navedena toponima mogla pripadati
vremenu prije dolaska Avara. O kojem vremenu se radi, pokazala bi arheoloka
istraivanja tih lokacija.
ian
Brdo ian nalazi se oko jedan kilometar sjeverno od Pazaria, odnosno
iznad sela Doljani. Do njega se nalazi toponim Trojan. Na brdu ian Mihovil
Mandi je 1937. i 1938. godine vrio arheoloka istraivanja i otkrio veoma bo-
gato nalazite ostataka zemljanog posua. Prema rezultatima njegovog istraivan-
ja, ovdje ima ostataka iz predhistorijskog i rimskog doba, a sam lokalitet naziva
prahistorijsko i rimsko kultno mjesto.261 Na samom vrhu brda ian Mandi je
pronaao ostatke suhozida koji vjerovatno potjee od neke straarnice iz pred-
historijskog vremena. Toponim ian nastao je vjerovatno od rijei iarta, njem.
(Schiesscharte) strelnica, pukarnica, otvor kroz koji se puca iz utvrenog
postava.262 Vrijeme nastanka ovog toponima nije nauno utvreno. Ako se njegov
nastanak moe vezati za osmanski period, onda bi on imao veze sa turskom ri-
jeju perzijskog porijekla e = est, od ega je nastao naziv za tvravske puke
eane-iane sa izoluenim cijevima od est polja (ljebova).263 Takva puka, pod
nazivom bedemska puka Dupovka, proizvodila se u selu Dupovci kod Hadia.264
I jedna i druga pretpostavka o nastanku toponima ian ima veze sa graevinom
koja se vjerovatno nalazila ovdje, a ije ostatke je evidentirao Mandi. Ovakvih to-
ponima ima i na drugim mjestima slavenskog jezikog korpusa i njihova znaenja
i nastanak imaju veze sa njihovim geografskim poloajem. U neposrednoj blizini
Pule u Republici Hrvatskoj nalazi se naselje ian po emu itav rog Istre nosi
ovaj naziv.
Trojan
Trojan je lokalitet koji se nalazi stotinjak metara sjeverozapadno od brda
ian, a oko jedan kilometar sjeverno od Pazaria, odnosno iznad sela Doljani kod
Pazaria. To je zapravo lokalitet koji lei neto vie od oronima ian prema brdu
259 N. Radman, Historija Grada Obrovac, web-stranica grada Obrovac, (http://www.obrovac.

hr/povijest.php, 28.4.2016)
260 A. Benac, Obre I Neolitsko naselje starevako-impresso i kakanjske kulture na Raskru,
GZM BiH, 1972, 101.
261 K. Topolovac, Arheoloki leksikon, Sarajevo, 1988, 57. (M. Mandi, 1940, 16).
263 A. kalji, Turcizmi u srpskohrvatskom-hrvatskosrpskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1973,
587.
264 V. Obradovi, Vojne puke velikog kalibra, Vojni muzej Beograd, 2011, 45. i 46.
61
Hadika toponimija
Ormanj.265 Mandi ovaj lokalitet naziva prahistorijsko i rimsko kultno mjesto.266

Prilikom izvoenja zemljanih radova u podnoju Ormanja, erif Meanovi iz
Kahrimana kod Pazaria iskopavao je kamenje koje je vjetaki obraivano, a
podsjea na ostatke neke kaldrme koja je vodila od Kahrimana prema Trojanu.267
To je put koji vodi od rijeke Zujevine prema ianu, Trojanu i Ormanju. Ovaj
put se ve dugo ne koristi osim kao umska staza. Polazite puta je, otprilike,
na mjestu gdje se Ljubovaa potok ulijeva u rijeku Zujevinu, a znamo da su tu
pronaeni ostaci antike graevine.268 Mogue da je put od spomenute antike vile
vodio ovuda do Trojana, na kome se vjerovatno nalazila antika vila. Detaljnije
arheoloko istraivanje bi razjasnilo mnoge nepoznanice.
O nastanku i znaenju toponima Trojan postoji vie objanjenja. Trojan
je u slavenskoj historiji jedan od slavenskih patrijarha prema kome je, u znak
potovanja, ak i jedan historijski period Slavena nazvan Trojanovo doba. Tro-
jan je i mitski naziv za troglavo udovite koje sije zlo ljudima i ivotinjama.269
Trojan moe biti i neto to je trojako, trodimenzionalno i sl. Trojan se u historiji
vrlo esto identifikuje i sa rimskim carem Trajanom. Trajan je kod starih Slavena
bio mitsko bie koje se ponekad smatralo boanstvom. Njegov kult bio je vezan
za ruevine zamkova i utvrenja rimskog cara Trajana, zbog ega se smatra da je
slavenski bog Trojan zapravo samo deifikovani rimski car.270
Arheoloki nalazi M. Mandia, na ovom lokalitetu, vjerovatno su uticali na
njegovo miljenje da se ovdje radi o prahistorijskom i rimskom kultnom mjestu.
Otkrivanje ostataka suhozida na samom Trojanu ukazuje da je ovdje postojala
neka graevina. Ova graevina bi mogla biti jedna od nekoliko nalazita ostataka
rimske kulture na podruju Hadia. Na podruju Pazaria su evidentirani: Vila
rustika, Vila urbana, hram ili svetilite (Trojan) te spomenik cipus, stela, ara.271
Vila urbana predstavljala je raskoan objekat za odmor rimskih velikodostojnika,
a Vila rustika objekat rimskih posjednika koji su imali robove i bavili se poljop-
rivrednom proizvodnjom na imanjima u ijem centru se nalazila vila. Stoga nije
daleko od vjerovanja da je na brdu Trojan, koje nije daleko od Pazaria, postojao
neki rimski objekat.
Navedeni toponimi oznaavaju samo dio lokaliteta koji imaju arheoloki
znaaj. Zadnjim popisom steaka na podruju opine Hadii evidentirane su 43
nekropole steaka. Svaka nekropola je zaseban i vrlo znaajan arheoloki lokali-
tet. One u ovom radu nisu posebno obraivane, osim nekropola Bastahe i Gomjen-
265 Austrougarska geografska karta iz 1910. g.; itav lokalitet nosi naziv Trojan, bez toponima
ian.
266 K. Topolovac, Arheoloki leksikon, Sarajevo, 1988, 57. (M. Mandi, 1940, 16).
267 erif Meanovi era, r. 1956. g., iz Pazaria, (zabiljeio: V. Alauz, 5.4.2016. g.).
268 S. Mesihovi, Incriptiones latinarvm Saraevonensis, Historijska traganja, Institut za histori-
ju, Sarajevo, 2008, 36.
269 V. Kakaevska, Trojan, Trajan, http://www.starisloveni.com/Trojan1.html (7.1.2016).
270 V. Kakaevska, Trojan, Trajan, http://www.starisloveni.com/Trojan1.html (7.1.2016).
271 K. Topolovac, Arheoloki leksikon, Sarajevo 1988, 57; (Prilog: Arheoloka karta regija
XV, Doba rimske vladavine).
62
Hadika toponimija
Slika br. 14: Brdo Trojan kod Pazaria

Austrougarska geografska karta iz 1910. godine
ica koje imaju specifian znaaj u pogledu tumaenja toponima. Sa 12 toponima

iz ove grupe obraeno je ukupno 40 lokaliteta. Sedam je lokaliteta koji nose naziv
Gromile i est Gradina, dva Gradac, to je u odnosu na ranija saznanja o njima
ogroman napredak. Njihov raspored na podruju opine Bioa, Tarin, Deovii,
Bjelanica, Gradac, Otrik, Mokrine pokazuje da je itavo njeno podruje
bilo naseljeno od najstarijih vremena. Na slian nain su rasporeeni i toponimi
gromile: Tarin, Sivice, Luke, Metaljica, Osenik, Ljubovii, Kasatii, Dupovci.
63
Hadika toponimija
1.3. Toponimi vezani za duhovni ivot

Djevojako groblje
Toponim Djevojako greblje pokriva lokalitet od 35 dunuma zemljita, a
nalazi se jugoistono od naselja Tarin.272 Na ovom podruju nalazi se i istoimeno
mjesno muslimansko mezarje po kome je itav lokalitet oko njega dobio naziv.
Usmeno predanje govori da su se ovdje susreli dvoji svatovi izmeu kojih je, iz
nepoznatih razloga, nastala tua. U njoj je bilo i poginulih, a meu poginulim su
bili mlada i mladoenja. Na tom mjestu, kae dalje predanje, podignuti su niani.
Dva velika niana oznaavaju mezare mladenaca, a drugi manji niani oznaavaju
mezare poginulih svatova. Lokalitet je ime dobio u znak sjeanja na tragine dje-
vojake smrti na ovom mjestu.273
Djevojake stijene
Toponim Djevojake stijene nalazi se izmeu Crnog vrha na Hranisavi i
Kraljevca kod Pazaria.274 Nastanak ovog toponima je motiviran nesretnim djevo-
jakim sudbinama.
Gomornjaa
Toponim Gomornjaa se nalazi jugozapadno, oko jednog kilometra, od
sela Kora.275 Na drugim kartama i dokumentima se ne spominje. Gomora ili Sod-
oma su, prema bibliji, dva staroizraelska grada grijeha i razvrata. Bog ih je zbog
toga ognjem satrao i tu je nastalo Mrtvo more.276 U prenesenom znaenju gomor
moe oznaavati neto to je drutveno, privredno, ili ekonmski negativno, mrtvo,
kanjeno, pa bi na toponim mogao oznaavati beskorisno podruje, podruje sa
slabom kvalitetom zemljita.
Greblje
Iako je veliki broj muslimanskih grobalja na podruju Hadia, vrlo malo
njih nosi takav naziv. Toponim greblje oznaava, uglavnom, staro muslimansko
groblje, ili muslimansko groblje koje, vie, nije aktivno. Jedan takav lokalitet nal-
azi se Ispod Crepljana, sa desne strane puta Lokve Kasatii. Na ovom mjestu ne-
koliko parcela nosi naziv Greblje.277 Ovdje se nalazilo lokavsko staro muslimans-
ko groblje, koje datira i u osmansko doba. Sada ovdje nema nita to bi upuivalo
272 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Japalaci, k.. 267),

273 Jasika Halid iz Japalaka, (zabiljeio H. Maslo, 17.6.2016. godine.).
274 Vojnogeografski instirtut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Bjelanica, zapad,
1975.
275 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjahr, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Saraje-
vo, Gemeinde Kora.
277 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 743, 744, 745).
64
Hadika toponimija
na postojanje groblja.
Drugi toponim Greblje nalazi se u istonom dijelu sela Kasatii.278 Do njega je
pravoslavno groblje Kasatii i nekropola steaka Brce.
Toponim Gradaki mezar oznaava muslimansko groblje u selu Gradac.
Nalazi se izmeu naseljenog dijela Gradca i rijeke Zujevine. Izgradnjom magis-
tralnog puta u osamdesetim godinama 20. vijeka groblje je razdvojeno na dva di-
jela.279 Nedaleko od groblja, na obali rijeke Zujevine, nalazi se izdvojeni bosanski
nian iz osmanskog doba, koji je vjerovatno bio sastavni dio mezaristana. Sta-
novnici Gradca su ga ogradili, okreili i zatitili od propadanja.
Toponimi koji obiljeavaju greblja/groblja se javljaju u dva oblika. Neka
od njih ispred apelativa groblje imaju prisvojni pridjev koji se odnosi na selo kome
groblje pripada, ili prisvojni pridjev nastao od imena ili prezimena osnivaa gro-
blja. Drugi oblik toponima se sastoji od katastarskog naziva samog lokaliteta gdje
se ono nalazi, bez apelativa groblje.
Hadimovac
To je brdo izmeu sela Trzanj i Ratelice.280 Zapadno do njega je uvala
koja se zove Hadijin Do. Ime su dobili, vjerovatno, po nekom hadiji iji su to
bili posjedi.
Kri / Krst
Toponim Kri / Krst veoma je rasprostranjen ne samo na podruju opine
Hadii nego i na podruju cijele BiH, pa i ire. Na podruju opine Konjic ima
oko 40 ovakvih toponima.281 Hadika opina ih ima znatno manje. Toponim Kri
/ Krst pojavljuje se u Mieviima, Mokrinama, Koanu, Doljanima i Dolu, a to-
ponim Kre i Zakre u Gradcu, Zoviku, Kasatiima i Vukoviima.282
O nastanku i znaenju toponima Kri, Krst, Kre, Krstac svoje miljenje je
dao P. Aneli istraujui toponime Konjica: Kao vjerovatno objanjenje namee
se pomisao na redovno drvene krieve koji su nekada stajali na tako istaknutim
mjestima. Nije iskljueno da je ovaj simbol kranstva na tim mjestima zamijenio
stara slavenska svetita. Moda je iz politikih razloga ponekad bilo potrebno na
ovakav nain obiljeiti kristijanizaciju jednog kraja upe. Teko je zamisliti da su
ovako brojni krievi bili izraz intenzivnog religioznog ivota. Naprotiv, podruje
Bosne i Hercegovine u Srednjem vijeku bilo je uveno zbog svoje vjerske neukosti.
Najvei dio tih naziva e svakako poticati od graninih oznaka koje su u Srednjem
vijeku redovno imale oblik kria.283 Na podruju Hadia se znaajan broj toponi-
278 FGU BiH, Opina Hadii, (KO unovnica, k.. 2192, 2193).
279 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Zovik, k.. 98 i 162.)
280 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Tarin, III-1-3, Beo-
grad, 1975.
god., Sarajevo, 1974, 78.
65
Hadika toponimija
Slika br. 15: Ukraeni steak na brdu Kri kod Gradca

E. Bujak i dr, Izvjetaj o popisu steaka na podruju Hadia 2015.godine
ma kri, krst, kre i zakre nalazi u blizini grobalja ili nekropole steaka, ali ima
i onih iji poloaj upuuje na mogue postojanje i crkvenog objekta.
Na brdu Kri, koje se nalazi zapadno od sela Gradac, na oko 500 metara
udaljenosti, nalazi se nekropola steaka, a meu stecima je jedan koji se smatra
najukraenijim na podruju opine Hadii. Prema usmenom predanju mjesnog
stanovnitva, u selu Gradac, na tom brdu, ba gdje se nalazi nekropola, nekad je
postojala stara crkva.284
Lokalitet Kri nalazimo i na Mieviima. Sa lijeve i desne strane lokalnog
puta Binjeevo Mievii Gladno polje nalazi se lokalitet koji se zove Kri. To
je prostor povrine oko 50 dunuma. Izgradnjom navedenog lokalnog puta podijel-
jen je na dva dijela (KO Binjeevo, k.. 2317/1 i k.. 2049/1.)
Oko 500 metara jugozapadno od sela Vukovii nalazi se parcela (k..
1737/1) povrine oko 85 dunuma koja nosi naziv Krstac. Nalazi se sa desne strane
starog puta Ivan-sedlo Ratelica, a svojim junim uskim krajem vee za Ivan-sed-
lo. Juno od nje se nalazi nekoliko parcela koje se zovu Zakrstje i Podkrstje.
Zapadno od brda Gradac kod Tarina, na udaljenosti od oko 550 metara,
a sjeverno od sela Opute, na oko 300 metara prema Tmoru, nalazi se lokalitet
Kri (tt 806 mnv). U katastarskim planovima se ovaj lokalitet sastoji od nekoliko
parcela sa ovim nazivom, a na vojnoj topografskoj karti 1 : 25 000 je ucrtan kao
kota ili vis Kri. Odmah do njega, sjeverno i zapadno, nalaze se lokaliteti koji se
284 . Mazali, Gradac kod Hadia, GZM BiH, LIV, 1942, 204.
66
Hadika toponimija
katastarski nazivaju Seved.

U jugozapadnom dijelu
Kasatia, zvanom Prohe, nalaze
se dva lokaliteta koji nose na-
zive Krsce i Krsnice, a odmah
do njih lokalitet Zakrnjae.
Nijedan nema veze sa grobljem
ili nekropolom steaka, a nalaze
se u dijelu naselja Prohe u Ka-
satiima.
Jedan kilometar sje-
verozapadno od Mokrina nal-
azi se lokalitet koji nosi naziv
Kri.285 Ne postoje saznanja
koja upuuju na njegovu vezu
sa duhovnim obiljejima.
Mesdid
Toponim Mesdid nalazi
se u centru sela Gornja Bioa.
To je lokalitet na kome se nal-
azi i danas vjerski muslimanski Slika br. 16: Steak na brdu Kri kod Tarina
objekat mesdid. Ovaj toponim Foto: V. Alauz, novembar 2015. godine
je zabiljeen u austrougarskom
popisu 1895. godine to ukazuje na injenicu da se ovdje nalazio mesdid mnogo
ranije.286
Niani
Toponim Niani nalazi se u selu Uivak.287 Sa zapadne strane Niana nala-
zi se toponim Mejdan.288 Narodno predanje kae da su se u prolosti na tom mjestu
sukobili dvoji svatovi pri emu je bilo i poginulih. Na tom mjestu su podignuti
niani.289 V. Trifkovi, 1908. godine, spominje lokalitet Niani, kao staro grobite,
koji se nalazi nie Ljeanja i na njemu jedan stari nian. U Ljeanj kod Mura-
tovog vrela, u osmansko doba, nalazila se pandurska karaula koju je drao neki
Murat buljubaa.290 Ni najstarijim stanovnicima Binjeeva i Mievia nije poznat
toponim Ljeanje niti Muratovo vrelo. Na bazi ostalih informacije koje nudi V.
285 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Hadii III-1-4,
Beograd, 1975.g.
286 Glavni rezultati popisa u BiH, 22.4.1895, Sarajevo, 1896, 10.
287 FGU BiH, Opina Hadii, (KO D. Hadii, k.. 692, 693, 750+).
288 FGU BiH, Opina Hadii, (KO D. Hadii, k.. 745, 746+).
289 Musi Devad, selo Musii, Hadii, (zabiljeio: V. Alauz, maj 2014. godine).
290 V. Trifkovi, Sarajevska okolina Sarajevsko polje, Beograd 1908, 194.
67
Hadika toponimija
Slika br. 17: Ukraeni niani (stela) iznad Musia.

Foto: V. Alauz, decembar 2016.
Trifkovi, Niane kod Ljeanja treba traiti u zapadnom dijelu Mievia ili Du-
gog dola, kuda je u stara vremena vodio put od Drozgometve za Rakovicu. Tamo
se mogla nalaziti i spomenuta karaula. Ljeanje bi mogao biti stari naziv za brdo
Lievac iznad Mievia.
Toponim Niani nalazimo i u podruju brda Piin, zapadno od sela Tr-
zanj.291
Svatovsko greblje
Toponim Svatovsko greblje nalazi se na podruju Raglja, iznad sela Bud-
molii.292 Prema jednom predanju, ovdje su se sukobili svatovi. Poginulim sva-
tovima su podignuti na tom mjestu niani. Prema drugom predanju, hajduci su na-
pali starosjedilaku porodicu Maslo293 i sve ih pobili, osim jednog mukog djeteta.
Njima su ovdje podignuti niani.
Drugo Svatovsko greblje nalazi se iznad sela Uivak kod Hadia. 294 U
opinskom katastarskom operatu ovaj lokalitet nosi naziv Niani. 295 Svatovsko
greblje je narodni naziv za ovaj lokalitet, dok se opinskom katastarskom operatu
ovaj lokalitet nosi naziv Niani.296
291 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Duranovii, k.. 98).

292 Maslo Halid, selo Budmolii, (zabiljeio: V. Alauz, juni 2014. godine.),
293 Prezime Maslo je starosjedilako na podruju Budmolia. Ne zna se sigurno, ali se pret-
postavlja da su oni prvobitno ivjeli na Raglju. U prilog tome ide injenica da se na planini
Bjelanici, juno iznad Raglja, nalazi toponim Maslina planina. (H. Maslo, Budmolii, zabiljeio:
V. Alauz, april 2014.godine).
294 Musi Devad, selo Musii, Hadii, (zabiljeio: V. Alauz, maj 2014. godine).
68
Hadika toponimija
Vilia uma
Nalazi se izmeu Duranovia i Vrbanje. Ime je dobila, vjerovatno, po
narodnom vjerovanju u dobre vile koje su se pojavljivale na ovom lokalitetu. Mo-
da su se ovdje, nekada, nalazili posjedi porodice koja je nosila prezime Vili po
emu je nastao i toponim.
Vilovac
Toponim je nastao od slavenske rijei vila, to je naziv za mitsko ensko
bie koje ivi i klike po planinama i kamenjacima i ima magine moi (lijei i
prorie). Epiteti od rijei vila su posestrima, bijela (vila) itd., a izvedenice vilina
kosa, vilina voda, vilina vlas, vilenjak itd. 297 Vilovac se nalazi izmeu Bioe i
Kazine bare.298 Na njemu se nalazi jedna humka iji sadraj nije poznat. Na samoj
humci nalazi se nekoliko steaka. Prema usmenom predanju, ovdje se nalazila i
crkva.299 Prema zadnjem popisu steaka, ovdje je evidentirana nekropola steaka
imenovana kao Metaljica - Vilovac. Ovdje se nalazi 18 steaka od ega su 16
sanduka i dvije ploe.300
Prema rezultatima ovog istraivanja, moglo bi se rei da je opina Hadii
bogata toponimima duhovne provenijencije. To se posebno odnosi na vjerske ob-
jekte i vjena poivalita umrlih. Na podruju Hadia nalaze se 34 vjerska ob-
jekta, od ega 21 damija, 10 mesdida, dvije pravoslavne crkve i jedna katolika.
Na istom podruju ima oko 45 grobalja, od ega: muslimanskih 34, pravoslavnih
devet, katolika dva, Cigansko jedno i Djevojako jedno, koje je zapravo musli-
mansko groblje. Pored toga, na podruju hadike opine su, prema zadnjem pop-
isu steaka 2015. godine, evidentirane 43 nekropole srednjovjekovnih nadgrobnih
spomenika. One takoer spadaju u duhovnu kulturu ovog kraja. Njihovi nazivi
uglavnom nisu motivirani stecima kao duhovnom vrijednou, nego se radi o
uobiajenim katastarskim i geografskim nazivima.
299 Nuno Sejmenovi iz Tarina, (zabiljeio: V. Alauz, 20.11.2015. godine).
steaka Metaljica (Vilovac) Tarin, 2.
69
Hadika toponimija
1.4. Toponimi kao odraz drutvenog ivota
Bainske bare
Toponim Bainske bare nastao je od turske rijei baa, to znai: 1. star-
jeina, poglavar, prvak, 2. titula imunijih ljudi, 3. titula prostog janjiara.301
Bainske bare oznaavaju prostor na kome su se vjerovatno nalazili posjedi nekog
osmanskog velikodostojnika ili imunog stanovnika sela Luke. Na topografskoj
karti to predstavlja vei prostor koji se prostire juno od eljeznike pruge Saraje-
vo Ploe, kod izlaza pruge iz tunela u selu Luke.302 Prema katastarskim nazivi-
ma, on se nalazi sjeveroistono od eljeznike pruge u zahvatu potoka Predamli-
na.303 Odmah do njega, sa obje strane potoka, nalazi se toponim Vaganj na kojem
se nalazila kovaka radionica sa pogonom na vodu.
Carina
Carina je toponim koji ne treba posebno pojanjavati iz razloga to je i
danas u zvaninoj up-
otrebi sa nepromijen-
jenim znaenjem. Na
toponim Carina se
odnosi na nekoliko par-
cela na podruju Ra-
telice. Lokalitet pored
muslimanskog mezarja
u Ratelici, uz njegovu
jugoistonu stranu, na
duploj otroj krivini
starog puta Ratelica
Ivan, naziva se Ca-
rina.304 Spominje se i u
katastarskim mapama
iz 1882. godine.305 Na-
vedeni put ga dijeli na
dva dijela. Jugoistono
od ovog lokaliteta, oko Slika br. 18: Geografski poloaj toponima Carina u Ratelici
150 metara prema selu FGU BiH, Geoportal, http://www.katastar.ba/, 2016.

grad, 1975.
303 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Luke, k.. 532, 533, 534+).
304 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Ratelica k..1454, 1515, 354 +).
vo, Gemeinde Dragoaj Ivan planina.
70
Hadika toponimija
anii, nalazi se vie parcela sa nazivom Carina i Gornja carina, a pokrivaju

vie od 20 dunuma zemljita. Lokalitet Carina je ubiljeen i na austrougarskoj
katastarskoj mapi, ali istonije oko 150 metra i sa desne istone strane Mukovac
potoka.306 Vjerovatno itav ovaj lokalitet je nosio naziv Carina, ali je s vremenom
dolazilo do cijepanja zemljita i davanja novih naziva podijeljenim parcelama.
Kada M. Hadijahi spominje povelju Dubrovake republike upuenu bosanskom
kralju 1428. godine, i u tom kontekstu carinu u upi Smuka, on kae da nije isk-
ljuena mogunost da se ova carina nalazila jedno vrijeme ili stalno u oblinjoj
Ratelici. Za ovu pretpostavku uporite nalazi u nastanku ojkonima Ratelica (tal.
rastello = trgovie na granici), kao i toponima Carina u Ratelici.307
Despotovac
Lokalitet Despotovac, izmeu Kazine Bare i Vilovca, podsjea na imanje
koje je pripadalo nekom feudalnom velikodostojniku despotu. Toponim je iden-
tian grkoj rijei despotac, to znai gospodar. To je titula nekih srpskih i rakih
vladara nakon propasti srpske drave u 14. stoljeu.308 Prema miljenju B. Klaia,
despot ima neto ire znaenje i on oznaava, izmeu ostalog, vladara koji vlada
samovoljno, diktatora, tiranina, silnika itd. U prenesenom znaenju to je carski
namjesnik u Bizantu i Srbiji, ali je to i naziv za svakog ovjeka koji postupa nasil-
no.309 Izvedenice od rijei despot su despotov, despotski, despotizam, despotovac
i sl. Ovaj termin se slabo, ili nikako, koristio kao titula u srednjovjekovnoj Bosni,
pa bi zbog toga trebalo potraiti drugo objanjenje toponima Despotovac. U tom
sluaju bi se nastanak ovog toponima vjerovatno mogao vezati za ime vlasnika tog
zemljinog posjeda Despota, ili neto slino, ali nikako za titulu despota iz sred-
njeg vijeka. Nije rijedak primjer nastanka toponima na osnovu linih imena pos-
jednika odreenih nekretnina (zemlje, ume, kue, vile itd.). Lokalitet Despotovac
se nalazi na podruju Dragovia kod Pazaria, zapravo uz istonu stranu Vardita,
i pokriva povrinu od oko 20 dunuma zemlje.310 Ovo je jedini ubicirani lokalitet
na podruju opine Hadii sa nazivom Despotovac ili nekim drugim toponimom
koji u korijenu ima rije despot.
Dvora
Ovo je toponim koji bi trebao oznaavati mjesto gdje se nalazio sredn-
jovjekovni dvor, ali ne i nuno. U Bosni i Hercegovini postoji dosta lokaliteta i
sa ostacima rimskih naselja koji nose ovaj toponim. Lokalitet se nalazi sa desne
strane puta koji iz Lokava vodi ka Pratai, a udaljen je od Lokava oko jednog kilo-
vo, Gemeinde Dragoaj Ivan planina.
221.
310 FGU BiH, Opina Hadii, (K.O Pazari, k.. 756/1/2/3, 755, 763).
71
Hadika toponimija
metra i pokriva povrinu od 25 dunuma zemljita.311 Stotinjak metara prije Dvora,

idui iz pravca Lokava, sa lijeve strane puta u duinu oko 300 metara, prua se lo-
kalitet sa oko 30 dunuma zemljita koji se katastarski zove Seoce (Soce). Polazei
od injenice da se na podruju Lokava nalazi pet nekropola sa 114 steaka,312 a da
osim Zagona nemamo drugih toponima koji su vezani za srednjovjekovno naselje
na ovom podruju, onda postoji velika vjerovatnoa da se na podruju Seoca i
Dvora moglo nalaziti srednjovjekovno naselje pored kojeg se nalazio i vlastelinski
odnosno feudalni dvor. Stari su priali da su se na tom mjestu mogli vidjeti ostaci
neke stare graevine debelih zidova sve do polovice prolog vijeka.313 U podruju
toponima Seoce nalazi se staro muslimansko groblje. Neki niani u njemu pods-
jeaju na niane iz osmanskog doba. Ovo groblje je veoma udaljeno od dananjeg
sela, nije ve dugo u upotrebi, pa bi ono moglo pripadati starom selu koje se nala-
zilo ovdje. Muhamed Hadijahi je utvrdio postojanje vremenskog, prostornog pa
i urbanog kontinuiteta iz srednjovjekovnog u osmansko doba.314 Srednjovjekovni
luksuzni objekti su samo promijenili vlasnika, a svrha im je ostala ista. Takav
sluaj je vjerovatno i sa ovim selom i dvorom koji se tu nalazio. Vjerovatno se
ovdje nalazio dvor nekog osmanskog dostojanstvenika, koji je jo bio i elebija.
Moda je po njemu nastao toponim elebin vrh na Igmanu iznad Lokava. Moda
je on bio Kara Mustafa po kome su ime dobila Kara Mustafina aira na Igmanu
iznad Lokava. Moda su ovo previe smjele pretpostavke, ali po naem miljenju
zasnovane su na realnim osnovama.
Izmeu sela Trzanj i Vrbanja, a istono od potoka elebuje, nalazi se to-
ponim Zadvorje,315 koji upuuje da se u njegovoj blizini nekad nalazio dvor. O
njemu ne postoje nikakvi historijski podaci niti narodna predanja.
Dvorita
Ovaj toponim je ostao nedovoljno razjanjen kad je rije o njegovoj teri-
torijalnoj pripadnosti. U prevodu popisa iz 1604. godine A. Handi ga nije mogao
sa sigurnou ubicirati. Na podruju Nahije Sarajevo javljaju se dva sela sa istim
nazivom, a ubiciran je samo toponim Dvorite, koji nosi jedno selo kod Pala.316
Za drugo selo Dvorite nije se moglo nai adekvatno rjeenje, a popis ga je smjes-
tio meu sela koja su sa sigurnou identifikovana na podruju opine Hadii.
Uspjeli smo identifikovati dva lokaliteta na podruju Donjih Hadia koji nose
katastarski naziv Dvorite. Prvi se nalazi u starom dijelu sela, stotinjak metara sje-
veroistono od damije.317 Prema rasporedu navedenih parcela, moe se zakljuiti
da je ovaj lokalitet bio mnogo vei, ali cijepanjem zemljita na parcele radi gradnje
311 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k. 1457-1460).

312 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine Hadii 2015, Nekropole:
Dubi 1 i 2, Oraak, Grebine, Tinjak i Martinovaa.
313 Rizvo Izet (1955), Hadii, rodom iz sela Lokve, (zabiljeio: V. Alauz, 17.10.2015. god.).
314 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih, polit. i kult. centara u opini Hadii do 1878. god., 79.
315 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Tarin, k.. 1523).
316 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604. god., 197.
317 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Donji Hadii, k.. 469, 470, 480, 482).
72
Hadika toponimija
objekata davani su novi, funkcionalni nazivi novoformiranim parcelama, kao to

su okunica, baa, guvno i sl. Sadanji vlasnici ovih parcela i objekata na njima
su Dervi Lokvani i Redo Sulejmanovi. Imajui u vidu sve druge historijske
injenice vezane za ovo podruje, ini se potpuno opravdanim pretpostaviti da je
neidentifikovano selo Dvorite bilo ba ovdje. U njegovoj blizini se nalazi kom-
pleks sa preko 100 dunuma zemljita koji se zove selita, to bi trebalo znaiti da
je tu u srednjem vijeku postojalo selo. U blizini je i Ban brdo, pa Stublovi iznad
Ban brda, a preko puta selo Sokolar. Moda sve to moe upuivati na razmiljanje
da je ovdje zaista postojao srednjovjekovni vlastelinski posjed sa dvorom.
Drugi lokalitet na podruju Donjih Hadia koji nosi katastarski naziv Dvorite
nalazi se sa desne strane puta, koji iz Hadia izlazi na magistralni put, prije samog
mosta na rijeci Zujevini.318 Tu se donedavno nalazilo nekoliko starih bosanskih
kua. Nije sigurno da li se ovdje radi o katastarskom nazivu novijeg vremena ili je
naziv zadran od starina.
Slika br. 19: Toponim Dvorita u D. Hadiima

FGU BiH, geoportal, http://www.katastar.ba/, 2016.
O treem lokalitetu Dvorite pie I. Bojanovski kada opisuje rimske puteve

na podruju hadike opine. On govori o jednom lokalitetu koji se nalazi juno
od dananjeg sela Luke kod Tarina, blie magistralnom putu. O tome on pie:
Ovdje bi lokalitet Dvorite (neispitan) mogao moda biti antiki. Istono od sela je
318 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Donji Hadii, k.. 157, 158, 159).
73
Hadika toponimija
mala razvalina malog srednjovjekovnog grada Jelen grad (...) Pod gradom je i
vea nekropola steaka.319 Danas na tom lokalitetu ne postoji nita to bi indiciralo
njegovo postojanje na lokaciji koju navodi Bojanovski. Postoji toponim Dvorite
u samom selu Luke.320 Istina, to je sada mala parcela na kojoj je sagraena kua.
Oko ovog toponima su izgraene kue iji lokaliteti nose naziv okunica. Preko
puta je parcela Staro kuite, Guvno, talite i dr. Prema rasporedu i grupisanju
parcela oko Dvorita, moglo bi se pretpostaviti da je ovaj toponim pokrivao mno-
go vee podruje koje je dijeljeno na parcele radi gradnje, a parcele su dobile nova
imena (uglavnom okunica). Na kraju, moda je I. Bojanovski pisao upravo o
ovom Dvoritu iznad koga se nalazio Jelen-grad, a ispod njega nekropola steaka.
Prema ovoj pretpostavci, Jelen-grad bi trebalo traiti na putu od Luka do Osenika,
ili u samom dijelu Osenika. Moda i Buturovia.
Zapadno od sela Lokve, pored Moovnika, nalazi se toponim Staro
dvorite.321 Ovo je mali prostor oko koga se nalaze toponimi Staro kuite i Stara
tala. Vjerovatno se radi o nazivu koji je iz novijeg vremena i nema historijski i
arheoloki znaaj. Isti sluaj je i sa selom Karaosmanovii, gdje se nalazi mali
prostor koji nosi katastarski naziv Dvorite.
Toponim Dvorite je nastao od slavenske rijei dvor, koja se koristila u srednjo-
vjekovnoj Bosni i oznaavala aulu, dvorje, dvorite, objekte u kojima su ivjeli
banovi, kraljevi i druga visoka vlastela. Dvorie (dvorie) znai to i dvor, mjes-
to gdje se dvor nalazi ili se moe sagraditi.322
Glasinjac
Lokalitet koji se nalazi na polovici starog puta od Ivana do Ratelice, sa
njegove zapadne strane, nosi naziv Glasinjac.323 To je, u stvari, brdo uz zapadnu
stranu puta preko kojeg, od puta, vodi pjeaka staza i ponovo silazi na put sa
njegove druge strane. Ne postoji nikakav nauni stav niti predanje o njegovom
nastanku i znaenju, ali svakako ima veze sa slavenskom rijeju glas, koja se nal-
azi u njegovom korijenu. Vjerovatno oznaava mjesto odakle se dobijao neki glas,
nekome se neto glasom javljalo ili obavjetavalo. Njegova dominacija visinom u
odnosu na okolinu, takoer, ide u prilog tome. To moda ima veze sa postojanjem
hanova i karaule na Ivan-sedlu, te carine u Ratelici.
Kamenica
To je katastarski naziv za lokalitet uz samu rijeku Zujevinu u Binjeevu,
preko puta fabrike Argeta. U narodu ovo mjesto zovu Pralo.324 Nekada se tu nal-

320 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Luke, k.. 342).
321 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 246).
322 V. Maurani, Prinosi za hrvatski pravno-povjestni rjenik, JAZU, Zagreb, 1908, 293. i 295.
323 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta Tarin, sekcija III-1-3, 1975.
324 Reidovi Sakib, Donji Hadii (zabiljeio: V. Alauz, 29.3.2016. godine).
74
Hadika toponimija
azio jak izvor vode na koji su ene nosile haljine na pranje. Uz izvor se nalazi-
lo veliko kamenje na kojem su ene pratljaama325 lupale haljine prije ispiranja.
Prema P. Skoku kamenica je: 1. kamen izdubljen kao sud; 2. prirodno udubljenje
u kamenu vapnencu gdje se nakupi vode od kie; 3. toponim.326 Na toponim je
dobio naziv Kamenica po velikom kamenju na kome su se prale haljine. Tu se je
nalazilo i kameno korito. Sada je to mali prostor uz rijeku, sa dvije parcele koje
nose naziv Kamenica.327
U selu Bare kod Hadia, sa sjeverne strane do nekropole steaka Jerkia
groblje, nalazi se lokalitet koji nosi naziv Kamenice. Geomorfoloki sastav zeml-
jita ne odgovara ni u kom sluaju ovom nazivu. Kamenicama se, izmeu ostalog,
nazivaju steci koji imaju udubljenja razliitih oblika u kojima se sakupljala voda.
U ovoj nekropoli steaka ne nalazi se ni jedna kamenica, to ne znai da u njoj ili
u njenoj blizini nije bila. Ovaj toponim je dobar indikator za budue istraivae.
U svakom sluaju lokalitet je mogao dobiti naziv po tome to se u njegovoj ne-
posrednoj blizini nalaze steci za koje narod esto, izmeu ostalih naziva, koristi i
naziv kamen ili kamenje.328
Karaula
Karaula je naziv za podruje koje se protee od prevoja Ivan-sedlo prema
Gornjoj Bradini. Radi se o velikom lokalitetu uz samu granicu izmeu opina
Hadii i Konjic, sa vie istoimenih parcela.329 Pored njih prolazi stari rimski,
a sada umski put koji sa Ivan-sedla silazi u Gornju Bradinu, gdje je po predaji
nekada bila stara grka crkva.330 Ispod lokaliteta Karaula prema Bradini nalazi se
brdo Gradac, a prema Vukoviima toponim Krstac. Izmeu njih je plato Ivan-sed-
la, gdje se nalazi meteoroloka stanica. To je bila zgrada hotela u austrougarsko
doba, a preko puta nje hanovi.
Rije karaula je turskog porijekla, a nastala je od karavul = straarni-
ca, policijska stanica, vojna pogranina stanica; karakol = noni straar, straar
uopte.331 Neki autori ovom toponimu daju mongolsko porijeklo od rijei kara
= gledaj i aul = selo332, to, u sutini, znai isto. Toponim Karaula javlja se u
srednjem vijeku, ali i kasnije, tako da je ova Karaula, zbog njenog geografskog
poloaja i neizbjene putne komunikacije preko nje od mora ka Sarajevskom pol-
325 Pratljaa je drvena daska veliine otprilike 20x40 cm, debljine 23 cm, lijepo uraena, od
bukovog drveta, sa rukom. Kada bi se haljine (ve, koulje, deke i sl.) dobro namoile, nasapun-
jale ili otkuhale u lukiji, onda bi se stavljale jedna po jedna na kamen te se po njima lupalo prat-
ljaom. Tako bi se haljinka prevrtala nekoliko puta i lupala sve dok se iz nje ne istjera i najmanja
prljavtina. Poslije toga bi uslijedilo ispiranje u istoj vodi na vrelu, u koritu i sl.
326 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, Zagreb, 1971.
327 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Binjeevo, k.. 901 i 902).
328 Nekropola steaka Kamen, Aleksii kod Luka, kao i Kamen kod damije u Oseniku.
329 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Bradina, k.. 626 sa oko 100 dunuma zemljita).
330 . Mazali, Srednjovjkov. kultna mjesta u okolini Konjica, GZM BiH, Sarajevo 1957, 191.
331 A. kalji, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1973, 397. i 395.
75
Hadika toponimija
ju, srednjoj i istonoj Bosni, funkcionisala kontinuirano jedan dui period. Ovdje
se u jednom trenutku nalazila straarnica iji je zadatak bio staranje o sigurnosti
ovog kraja.
Drugi toponim Karaula nalazi se na planini Igman, izmeu Brezovae i
Kabalova odnosno Malog Polja.333 To je naziv za lokalitet u zahvatu putne komu-
nikacije Hadii Igman, u neposrednoj blizini vrela Radava, gdje Trenjevo brdo
sa istone i Butila sa zapadne strane prave tjesnac kroz koji prolazi put. Ovuda je
vjerovatno prolazio put koji je vjekovima spajao trnovsko podruje i bjelanika
sela sa Hadiima i dalje sa rudarskim mjestima Kreevom i Fojnicom. Ovuda je
bio i najblii put za Visoko i dalje prema sjevernoj Bosni. Moda je ovo mjesto
predstavljalo srednjovjekovnu graninu straarnicu (karaulu) izmeu dvije zeml-
je, Kraljeve zemlje i zemlje Pavlovia.
Katunie
Toponim Katunie nastao je od rijei katun, koja se kod slavenskih naro-
da, pa tako i kod nas u Bosni i Hercegovini, koristi kao naziv za nomadsko selo
odnosno panjak na koji
se preko ljeta izvodi sto-
ka.334 Prema tumaen-
ju P. Skoka, katun ima
sljedee znaenje: 1.
pastirsko selo nomadsk-
oga karaktera u planini,
2. selo uope. Pojam ka-
tun je nastao vrlo davno
i prvi put se spominje
1278. godine u imenu
Miroschlavus blacus
de cotono Ladovich.
Bugarski (bugarski) i
vlaki katuni spominju
se 13131318. godine
335
Nazivi stanovnika
katuna svruju se na -ci,
-ii, -evci u pl. u izve-
denicama od slavenskih Slika br. 20: Katunsko naselje (mahala) Hranisava
linih imena. Izve- J. Popovi, Ljetni stanovi (mahale) na planini Bjelanici, GZM
BiH, 1932, tabla XIII.
denice od rijei katun
su: katnjanin = sta-
333 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000 Hadii, Beograd, 1975.
76
Hadika toponimija
novnik katunske nahije, na ite katumte = mjesto gdje je bio katun.336 Katun
oznaava i tabor odnosno vlaku upravnu jedinicu.337 U naim lokalnim okvirima
toponim katunie (katunite, katunjie, katunjite) oznaava mjesto ili lokalitet
gdje se izgonila stoka na ispau, ali su tu mogla biti i vlaka pastirska naselja u os-
mansko doba. Obrazloenje lei u tome da se oba lokaliteta sa tim nazivom nalaze
nedaleko od sela Zovik i Smucka, odnosno Vrbanja, u kojima su se nalazili objekti
za smjetaj stoke. Pastirska naselja su se nalazila na planini Bjelanici, a zvala su
se mahale ili konaci. Tamo nema nijedan toponim sa nazivom katunie, iako za to
postoje uvjeti. Na planini Igman, u zahvatu Lokvanjskog brda, nalazi se toponim
Katunie.338 Nedaleko od njega nalaze se toponimi Klanice, Tovie i ifluk. O
mahali Kara Mustafina aira u kojoj su stoari iz Lokava izgonili stoku na ispau
pisao je J. Popovi, ali ne spominjui ovaj lokalitet na kome je oigledno nekada
postojalo katunsko naselje.339
itavo podruje na kome je izgraeno selo Vrbanja (Donja Vrbanja), sve
do magistralnog puta Sarajevo Mostar, nosi naziv Katunie. Ovdje je vjerovat-
no postojalo vlako pastirsko naselje. Takoer, juno od sela Gornji Zovik prema
Ljuboviima nalazi se jedan lokalitet sa nekoliko karakteristnih toponima meu
kojima je i toponim Katunie.340
Konak
Prevoj izmeu unov-
nice i Hadia, sada Ulica
Tinohovska, nosi katastarski
naziv Konak.341 Ovaj Konak
se spominje u literaturi kao
Meranovia konak, u kojem
se nalazi nekropola stea-
ka.342 Vjerovatno je porodica
Meranovi, iji potomci i da-
nas ive u unovnici, na ovom
mjestu imala neki objekat u Slika br. 21: Korito sa esmom na Starom konaku, Bjelani-
kome su putnici namjernici ca, izgraena 1959.g.
mogli konaiti. Foto: N. iko, avgust, 2006. godine
Na planini Bjelanici
izmeu mahale Mrtvanje i mahale Kronje nalazi se mjesto koje nosi ime Stari
konak. Ovdje se nalazi izvor pitke vode na kojem je Rejonska uprava za planinske
337 D. Vidovi, Gradaka toponimija, Institut za hrvatski jezik i jezikosl., Zagreb, 2010, 200.
339 J. Popovi, Ljetni stanovi (mahale) na planini Bjelanici, GZM BiH, 1932, 56.
340 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Zovik, k.. 763, 764, 765 +)
Hadii 2015. godine, Nekropola Tinovo, 2016, 2.
77
Hadika toponimija
panjake Kalinovik 1957. godine sagradila esmu i korito. Ovuda prolazi put koji
je vodio iz Pazaria preko Mrtvanja i Kroanja u Lukomir i uhovie. Vjerovatno
je pored izvora pitke vode postojala graevina u kojoj se moglo odmoriti, konaiti,
snabdjeti vodom i nastaviti put.
Kovaevac
U staroslavenskom jeziku je postojao pojam kov koji je oznaavao orue
ili alat za potkivanje konja.343 U bosanskim prilikama kov oznaava pribor za ot-
kivanje kose. Od apelativa kov nastalo je vie izvedenica meu kojima je i kovnik
koji je oznaavao: 1. ovjeka koji kuje novac, 2. dugake mee koje su razdvajale
zemljita.344 Od apelativa kov nastala je i radna imenica kova to je naziv za
ovjeka koji obrauje metal kovanjem.345 Od nje je nastao prisvojni pridjev
kovaev koji je dodavanjem sufiksa ac prerastao u toponim Kovaevac. Precizno
znaenje ovog toponima nije u potpunosti jasno, ali u svakom sluaju, ima veze
sa pojmom kova, reflektovanom u antroponim ili istoimeni kovaki zanat. Malo
selo Kovaevac, na Mieviima, 1908. godine, imalo je samo dvije kue.346
Kovaica
Sjeveroistono, oko 500 metara, od Malog Polja na Igmanu, nalazi se pla-
ninski proplanak sa izvorom pitke vode koji nosi ime Kovaica. U staroslavenskom
jeziku postojao je pojam kov koji je oznaavao orue ili alat za potkivanje konja.347
U bosanskom jeziku kov oznaava pribor za otkivanje kose. Od apelativa kov
nastalo je vie izvedenica meu kojima je i kovnik koji je oznaavao: 1. ovjeka
koji kuje novac, 2. dugake mee koje su razdvajale zemljita.348 Od apelativa
kov nastala je i radna imenica kova to je naziv za ovjeka koji obrauje metal
kovanjem.349 Od pojma kova, dodajui sufiks ica, dobila se imenica enskog roda
kovaica, koja se javlja u svojstvu toponima. Poznato je da se sa ovog igmanskog
podruja eksploatisao umski etat od dolaska austrougarske vlasti u Bosnu. uma
se je izvlaila konjima zbog ega se nedaleko od Kovaice nalazila konjska komo-
ra. To je zahtjevalo postojanje jednog kovaa koji je potkivao konje. Moda je taj
posao obavljala ena (kovaica) po emu je vrelo dobilo ime. Toponim Kovaica
nalazi se i u Drozgometvi, oko 500 metara sjeverno od Drutvenog doma prema
Batalovom brdu.350
Kratine
Toponim Kratine javlja se dva puta na podruju hadike opine. Jedan
345 I. edi, i dr., Rjenik bosanskog jezika, Institut za jezik Sarajevo, 2007, 314.
346 V. Trifkovi, Sarajevska okolina, Sarajevsko polje, Svet knjige, Beograd, 1908, 193.
350 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 1274,1289 +)
78
Hadika toponimija
toponim Kratine nalazimo izmeu rjeice Kore i brda Stup, sjeverozapadno od

sela Kora, a drugi kod sela Budmolii. Oba lokaliteta se nalaze u okruenju sred-
njovjekovnih toponima i nekropola steaka, a pokrivaju vee komplekse zemlji-
ta.351 Nismo sasvim sigurni za znaenje ovog toponima i njegov nastanak. Prema
tumeenju P. Skoka, nastao je od rijei krt: sveslavenska i praslavenska rije
(kortb), dolazi danas samo u multiplikativnim prilozima dvakrt, trikrt itd., kao
i u, odatle izvedenim, pridjevima na a jednokratan, dvkrtan itd....352 Isto
tumaenje daje i V. Maurani u rjeniku na strani 537.353
Krbava
Prema tumaenju P. Skoka, toponim Krbava mogao je nastati od dvije ri-
jei, odnosno dva njihova korijena. Pojam krbina u vezi s cumin oznaava vrstu
groa. Moda Krbava ima veze i sa vodom: Budmani izvodi od tur. < ar. qyrba
mjeina za vodu.354 (Krbava od Corbavia, prastara upa u Hrvatskoj). Krba
ima veze i sa turskom rijei kyrba koja oznaava duguljasti, sa jedne strane suen,
sud za vodu.355 Krbavska upa (biskupija) pod vlau hrvatskog bana je postojala
od 1185. pa sve do 1460. godine. Moda je ovaj kraj bio bogat groem odnosno
vinovom lozom, po emu je i dobio ime. Na toponim Krbava pokriva podruje na
kome se nalaze tri izvorita vode, koja prave tri potoia i ulijevaju se u Ramiki
potok u Resniku. To je plato koji se nalazi 300 metara jugozapadno od Deovia
kod Pazaria. Isto tako, radi se o prostoru koji je pogodan za vinograde i uzgajan-
je groa, a poznato nam je da su se u srednjovjekovnim poveljama spominjali
vinogradi na irem podruju Tarina. Kako god, toponim ima svoje lingvistiko
objanjenje, ali bi bilo previe smjelo opredijeliti se za jedno od njih.
Lokavska aira
Jugoistono od sela Lokve, na udaljenosti od oko dva kilometra, nalaze se
prostrane livade koje se zovu Lokavska aira. Iznad njih se uzdie Lokavsko brdo
i elebin vrh.356 Ovdje se nalaze livade i panjaci sa preko 300 dunuma povrine.
U zapadnom dijelu Lokavskih aira nalaze se ifluci. Pored njih su toponimi
Tovie i Klanice. Sjeveroistono se nalazi oko 50 dunuma livada koje nose naziv
Katunie. Sve navedeno ukazuje na viestoljetno koritenje ovog prostora za po-
trebe bavljenja ratarskom i stoarskom djelatnou. Oigledno je i osmanska vlast
prepoznala ljepotu i bogatstvo ovog podruja pa su njeni dostojanstvenici ovdje
imali svoje ifluke. Kasnije je dolo do njegovog dijeljenja na vie parcela koje
su dobile nova imena, kao to su: Podgorje, Huremovina, Dionice, Brdo, Gvozd,
Barica, Javor, Paljika, Suho brdo itd. Iako J. Popovi i Lj. Mihi prilikom obrade
351 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjahr, 1882, Gemeinde Kora.

353 V. Maurani, Prinosi za hrvatski pravno-povjestni rjenik, JAZU, Zagreb, 19081922, 537.
356 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekc. Hadii, III-1-4, 1975.
79
Hadika toponimija
stoarskih mahala na planini Bjelanici i Igmanu ne spominju Lokavske aire,

nesporno je da se ovdje nalazila mahala odnosno katunsko naselje stanovnika Lo-
kava, na to upozorava toponim Katunie koji obiljeava znaajan dio Lokavskih
aira.
Menjici
Juno iznad sela Lihovci kod Pazaria nalazi se toponim Menjici. Menjik
je granini kamen, po emu je ovaj lokalitet i dobio ime. Ovdje se nalazi jedan
steak, sljemenjak sa postoljem, zavaljen za jedno drvo.357
Mrdenovia uprija
Sjeveroistono od Donjih Hadia nalazi se Mrdenovia polje na kojem
je sada izgraen jedan broj industrijskih objekata. Na krajnjem sjeveroistonom
dijelu polja nalazila se, u prolosti, uprija ili most preko koga je vodio glavni
karavanski, a kasnije i kolski put.358 Ovdje je put prelazio sa desne na lijevu stranu
rijeke i nastavljao prema Sarajevu.
Padalite
Toponim Padalite nalazi se u Drozgometvi, u neposrednoj blizini to-
ponima Srebrenica.359 Padalita se nalaze i kod katunskog naselja Mrtvanje na
Bjelanici.360 Nalazimo ga i 200 metara sjeverno od sela Trzanj.361Prema tumaen-
ju D. Vidovia, Pdalite oznaava mjesto na kojem se trguje sa strancima ili je to
pastirsko noivalite.362 Geografski poloaj naih toponima sugerira da se radi o
pastirskim noivalitima odnosno mjestima gdje su pastiri imali uvjete za boravak
sa stokom. Mrtvanje su svakako bile katunsko naselje odnosno mahala u kojoj su
boravili stoari, zbog ega je toponim Padalite u neposrednoj blizini Mrtvanja,
primjeren njegovom znaenju. Padalite kod Drozgometve je imalo istu funkciju.
Plandite
Toponim Plandite se nalazi sa desne strane lokalnog puta Grivii Bare.
Pokriva jednu uvalu izmeu toponima Brda i Mrkote, od sela Grivii prema Bara-
ma.363 Plndite oznaava sjenovito (osojno) mjesto na koje se u ljetnim vruim
Menjici, Pazari, 2.
vo, Gemeinde Hadii.
359 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 2246, 2247 i 2249.).
1975.
361 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Duranovii, k.. 473 i 474)
362 D. Vidovi, Gradaka toponimija, Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje, Zagreb, 2010,
198.
363 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 515, 519, 524, +).
80
Hadika toponimija
danima sklanja stoka.364 Drugi toponim Plandite nalazi se pored rjeice Zujevine
u Pazariu nedaleko od toponima Paluak. (v. Paluak). Takoe, toponim Plandite
nalazimo i u podruju mahale Opanak ispod Masline planine na Bjelanici.365
Pralo
Ovo je jedinstven toponim na podruju Hadia, a nalazi se istono od sela
Uivak.366 Naziv asocira na mjesto gdje se vrilo pranje vea u prolosti, koje se
obavljalo na izvoritima koja su imala odgovarajua korita za natapanje i kamen
za pranje vea.
Selite
Selite ili selie su pojmovi koji se koriste u zavisnosti od govornog po-
druja, a u sutini znae isto. Toponim Selie je nastao od praslavenske odnosno
sveslavenske rijei selo367, koja je osnova za nastanak velikog broja izvedenica.
Od rijei selo na ski > seoski, selski, seljski, na ina > seoina (zemlja koja pripada
itavom selu); na ite > selie = selie, a to je: 1. mjesto gdje je nekad bilo selo,
2. vrsta dobre zemlje, 3. toponim...368 Toponimi seona, selna, seonica se javljaju
veoma rano. Seonica se javlja u Grkoj, gdje nema Slavena, moda ve u 10 stol-
jeu369, to ukazuje da rije selo nije nuno praslavenskog porijekla.
Ibrahimpai proiruje znaenje ovog toponima dodajui to da se on odno-
si i na kmetovsko selite, odnosno na itav posjed sa zgradom i zemljitem.370
Toponim se pojavljuje u prvim osmanskim popisima, iako je isti slavenizam. To
govori da potie iz srednjeg vijeka. Zabiljeena su na sljedeim mjestima:
1. unovnica, Ul. Igmanska, iznad Gaanovia prema brdu Trzno nalazi se
nekoliko parcela pod nazivom Selite, (KO unovnica, k.. 1097, 2203
/14,1104 itd.);
2. U Donjim Hadiima Selitem se zove prostor od oko 100 dunuma povrine,
(KO D. Hadii, k.. 469, 470, 480), koji pokriva prostor od potoka Uivak
do industrijske zone (biva Tvornica stolarije Hadii). U jednom kraju tog
prostora sagraena je damija 1700. godine, a i sada se tu nalazi;
3. Jugozapadno od sela Vranii, iznad Crnogorevih vikendica prema Or-
manju, nalazi se mjesto koje nosi katastarski naziv Selie, (KO Drozgomet-
va, k.. 3799, 3801, 3802);
4. Sjeverno od sela Koan, iznad sela Valage, nalazi se lokalitet koji se zove
Selite;371
364 D. Vidovi, Gradaka toponimija, Zagreb, 2010, 198.

vo, Gemeinde Kora.
370 F. Ibrahimpai, nav. djelo, 434.
371 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Gem. Drozgometva Klije.
81
Hadika toponimija
5. Sjeverozapadno od sela Gradac, uz potok prema Ormanju, nalazi se neko-

liko parcela koje nose naziv Luko selite i Vukovo selite, (KO Zovik,
k.. 139, 141, 143+);
6. U selu Gornji Zovik lokalitet Selite se nalazi nekoliko stotina metara ju-
gozapadno od ovog sela, (KO Zovik, k.. 781/1 i 781/2);
7. Zapadno od vrela Moovnik, u selu Lokve, nalazi se toponim Selite.372 Sa
njegove istone strane nalazi se toponim Staro kuite, te Moila i Priso-
jnice;
8. Oko 400 metara sjeverno iznad sela Dragovii, sa desne strane puta Pazari
Ormanj, nalazi se nekoliko parcela sa oko 20 dunuma povrine koje nose
naziv Selite, (K.O Pazari, k.. 1884,1839 i dr.). Na katastarskoj karti iz
1882. godine itav prostor izmeu Dragovia i Odaka obiljeen je kao
Ried Selite;
9. U selu Smucka, 100 metara zapadno od vrela Studenac, iznad rijeke Ora-
hovice, sa njene lijeve sjeverne strane, nalazi se Selite, (KO Tarin, k..
843 i 847, ~ 10 dunuma);373
10. U selu Odak, sjeveroistono od lokaliteta Zagoni, nalazi se i lokalitet Se-
lite, (KO Duranovii, k.. 1236/1-5);
11. Sa zapadne strane sela Vukovii i potoka Sirovci nalazi se toponim Se-
lite sa oko sedam dunuma zemljita, (KO Ratelica, k.. 1754/1, 1754/2,
1755);
12. Juno od sela Budmolii i Gornja Bioa, na oko jedan kilometar daljine,
nalazi se lokalitet koji se na austrougarskoj karti374 naziva Selita. Na
topografskoj karti 1:25 000 to je sjeverni dio lokaliteta eljkovo, sa kotom
tt 962. Na aktuelnim katastarskim mapama takva parcela na ovom podru-
ju ne postoji;
13. U selu Japalaci takoer postoji Selite, (KO Tarin, k.. 21);
14. Babino selie se nalazi u zahvatu sela Vrbanja kod Tarina, (KO Ratelica,
k.. 1595);
15. Jugozapadno iznad sela Kora, prema Rudnom brdu, nalazi se toponim
Selie, (KO Kora, k.. 2176, 2181, 2175+).
Osmanskim popisom iz 1468/69. godine na hadikom podruju su evi-
dentirana sljedea selita, koja su ustvari bila pusta sela (mezre): pusto selo Klica
(Kalia), pusta mezra Kavica Smuka, pusto selo Luke, pusto selo Sokolar, pusta
sela Kaetica i Gomica, mezra Kamavica, pusta zemlja (dio Doljana). Ovo su sela
i batine koje su njihovi stanovnici i posjednici napustili pred osmansko osvajanje
ovog podruja. Iz kasnijih popisa se vidi da su se u njih vratili njihovi stanovnici.
Ostala selita su nastala u narednom dugom periodu osmanske vlasti.
372 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k..251, 252, 253, 256 +).
373 Katastral Vermefsungs Abt, heilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sara-
jevo, Gemeinde Tarin.
82
Hadika toponimija
Sokak
Sokak je turska rije, a znai isto to i put, ulica ili cesta. Od nje su nastale
izvedenice: sokaci (vie sokaka), sokai (mali sokak), sokaara (ena koja je stal-
no na sokaku) itd.375 Na toponim Sokak nalazi se u starom dijelu sela Grivii376,
a toponim Sokaci pokrivaju lokalitet u samom selu Trzanj i prua se u pravcu
sjeverozapada oko 200 metara.377
Stanine
To je toponim koji se nalazi juno od Mrtvanja, na planini Bjelanici. Ovd-
je se nalazilo katunsko naselje u koje su Hercegovci iz Podveleja tokom ljeta
dogonili stada ovaca na ispau. Stoari su preko ljeta ovdje ivjeli u svojim koli-
bama, a stoku zatvarali u torove i tale. To je ustvari jedan dio Mrtvanja, ali je bio
odvojen zbog stoara koji su dolazili sa dva razliita podruja.378 Prema tumaenju
D. Vidovia, apelativ stan se, u odreenim uvjetima, koristi kao naziv za pastirske
nastambe u kojima su stoari boravili odreeni vremenski period u godini. To-
ponim Stanine oznaava naputena stoarska naselja.379
igalo
igalo oznaava ravni plato sjeverno iznad sela Dupovci, a juno od
Grivia. igalo je narodni naziv za ovaj lokalitet.380 Na ovom platou odravala su
se razna takmienja obana u stara vremena. Meu obanskim, i djeijim igrama
uope, bila je zastupljena i igra ige. A iga je naziv za okrugle izrasline na drvetu
koje su obani otkidali sa stabla i koristili za igru. Ta vrsta igre je slina amerikoj
igri bejzbol. Toponim igalo se nalazi i u Uivku, a toponim iga sjeverno od
Obadina na Mieviima.
Takalo
Toponim zanimljivog prizvuka koji asocira na neko takmienje. Takati
(takmati) se znai takmiiti se. Tako se na selu nekada igrala igra koja se zvala
takanje odnosno potako-poliko (potako = par, poliko = nepar). Prema tome, ovaj
toponim bi oznaavao mjesta gdje su se obavljala odreena takmienja ili igre
koje su bile zastupljene meu stanovnicima odreenog podruja. Prema P. Skoku:
takt, na Kosovu, znai snaga, mo, imanje; praslavenski korjen tek znai tei,
a takalo bi znailo to i toilo mjesto gdje se neto toi.381 Na osnovu izloenog,
toponim Takalo moe imati veze sa vodom (toenje, takanje, natakanje, istakanje,
pretakanje i sl.). U naem sluaju oba toponima imaju veze sa vodom, ali ne treba

376 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 270+)
377 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Duranovii, k.. 523, 524, 563 +)
198.
380 N. ovi, r. 1959. g, s. Grivii, (zabiljeio: V. Alauz, 7.11.2016.)
83
Hadika toponimija
iskljuiti i moguu vezu sa seoskim ili obanskim igrama i takmienjima.

Jedan lokalitet sa nazivom Takalo nalazi se u selu Smucka, uz rjeicu Ora-
hovicu, i ima uvjete za sve vrste igara. Ovdje se nalazio benat na rijeci Orahovici
u kojem su se mjetani kupali u ljetnim danima. Uz benat je bilo i malo nogometno
igralite. Istina, moe se toponim posmatrati i kao rezultat odreenih radnji koje se
obavljaju sa vodom.
Drugi toponim Takalo nalazi se oko 500 metara juno od sela Gornji Zovik
prema planini Bjelanici. Pokriva oko 25 dunuma livada i obradivog zemljita, a
njegov geografski poloaj nema pretpostavke za vrenje igara koje zahtijevaju ra-
van prostor. On je vie motiviran vodom i radnjama koje se obavljaju njom. Ispod
lokaliteta Takalo protie mali potoi iz koga se moda nekad natakale (zaljevale)
njive koje sada nose taj naziv.
Teferi
Toponim Teferi se nalazi u zapadnom dijelu sela Duranovii, neto blie
od lokaliteta Selita.382 Lokalitet je dobio naziv po zabavama i druenjima koja su
se ovdje odvijala odnosno teferiilo se.
Zborite
To je toponim koji se nije sretao u starijoj literaturi o podruju opine
Hadii. Vrlo je rijedak kao toponim i na podruju drugih opina. Zborite je mjes-
to gdje su se odravali zborovi (sastanci).383 Nae Zborite se nalazi na prostoru na
kome se javljaju, nedaleko jedan od drugog, srednjovjekovni toponimi: stanci, za-
goni, stublovi. Moglo bi se rei da se njegov naziv i znaenje uklapaju u ambijent
navedenih srednjovjekovnih toponima. Zborite se nalazi oko 300 metara sjeverno
od Deovia i isto toliko istono od Osenika.384 On se zapravo vee za selo Urduk
sa njegove zapadne strane. Sastoji se od nekoliko katastarskih parcela i pokriva
povrinu oko 10 dunuma. Za ovaj lokalitet na sjevernoj strani vee se druga parce-
la sa 10 dunuma povrine, koja nosi naziv Zvorite. Vjerovatno je dolo do greke
u pisanju, umjesto slova b pisano je slovo v. Jugozapadno od Zborita nastavlja se
lokalitet sa parcelama koje nose nazive Stubljina.
Ova skupina toponima omoguuje rekonstrukciju ivotnih prilika u prolo-
sti na ovom podruju hadike opine, naznaka nekih feudalnih sistema, zastu-
pljenost gospodarskih zanimanja stanovnitva i sl. Neki toponimi su ipak svrstani
u druge skupine, gdje, po svom znaenju, vie pripadaju.
382 Katastral Vermefsungs Abt, heilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sara-
jevo, Gemeinde Kora.
200.
384 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Resnik, k..549/1).
84
Hadika toponimija
1.5. Toponimi od etnika i etnonima

Agine njive
Toponim Agine njive nalazi se na Medvjedicama kod Tarina. Smjeten je
na oko 250 metara sjeverozapadno od nekropole steaka Medvjedice. Pokriva pre-
ko 30 dunuma povrine obradivog zemljita okruenog umskim kompleksom.385
Toponim je dobio naziv po tituli aga iz vremena osmanske vlasti u BiH. Aga je
turska rije koja oznaava: 1. gazda, dobrostojei graanin, gospodar, prvak, vele-
posjednik; 2. naslov svih zapovjednika turske plaene vojske; 3. poasni naslov za
svakoga ko ne pripada inteligenciji i plemstvu > prvobitno: veliki, stariji, kasnije:
gospodin, starjeina, zapovjednik, prvak i zvanina civilna i vojna titula.386 Agama
ili ifluk-sahibijama su se zvali i zemljoposjednici u iflukom sistemu, posebno
poslije 18. stoljea. To su bili uglavnom trgovci i zanatlije koji su steeno blagu
ulagali u kupovinu ifluka, na koje su naseljavali kmetove da ih obrauju, a oni su
uglavnom ivjeli u gradovima. Vjerovatno je takav sluaj i kod naeg toponima
Agine njive. Moda je bio nosilac civilne ili vojne titule osmanske uprave u Bosni,
komandant nekog utvrenja. U dostupnim osmanskim popisima nisu evidentirani
posjedi iji je tutular bio neki aga, to ne znai da naa pretpostavka nije tana. Ne
treba iskljuiti ni mogunost da toponim potjee od linog imena Agan (Ago)
pridjev Agino / Agine, iako, prema naem tumaenju, to je manje vjerovatno s ob-
zirom da na podruju Medvjedica od starina ivi nemuslimansko stanovnitvo. Do
zadnjeg rata u njihovoj blizini su se nalazile dvije kue starosjedilakih porodica
Lui, a neto istonije od njih i kua porodice Ljevak. Nastanak toponima od
turske titule aga ima smisla i zbog toga to se do njega nalaze parcele koje nose
naziv Buljubain do, koji je ime dobio po svom vlasniku buljuk-bai.
Bainske bare
Toponim Bainske bare nastao je od tur. rijei baa, to znai: 1. star-
jeina, poglavar, prvak; 2. titula imunijih ljudi; 3. titula prostog janjiara.387
Bainske bare oznaavaju prostor na kome su se vjerovatno nalazili posjedi nekog
osmanskog velikodostojnika ili imunog stanovnika sela Luke. Na topografskoj
karti one zauzimaju vei prostor koji se prostire juno od eljeznike pruge Sara-
jevo Ploe, kod izlaza pruge iz tunela u selu Luke.388 Po katastarskim nazivima
on se nalazi sjeveroistono od eljeznike pruge, u zahvatu potoka Predamlina.389
Odmah do njega, sa obje strane potoka, nalazi se toponim Vaganj, gdje se nalazila
kovaka radionica.
385 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Luke, k.. 576, 584, 585).
grad, 1975.
85
Hadika toponimija
Begluk
Toponim Begluk nalazi se u selu ee, sa istone strane do lokaliteta Stub
i nekropole steaka Rogin potok.390 Begluk je turska rije koja oznaava begovsko
imanje, posjede koji nisu u kmetskom vlasnitvu, nego njima direktno upravlja
beg ili ih izdaje pod zakup. Begluk oznaava i dravno zemljite, ali i sjedite,
odnosno ardak i konak bega ili pae.391
Buljubain do
To je toponim koji se nalazi na Medvjedicama kod Tarina, sa povrinom
od oko 17 dunuma zemljita.392 Pojam buljubaa nastao je od turskih rijei buljuk =
eta (puno) + baa = poglavar, voa, komandant, a tu titulu su imali zapovjednici
vojnih jedinica ranga ete (kapetan).393 Prema kaljievom tumaenju, buljubaa,
buljukbaa, buljumbaa = u janjiara zapovjednik buljuka, oficir u rangu juz-
bae-kapetana.394 Naziv toponima je nedvosmislen, kao i njegov nastanak. Mada u
osmanskim popisima nema evidentiranih posjeda niti timara iji je titular buljubaa,
ovdje se
vjerovat-
no radi o
posjedima
(ifluci-
ma) os-
manskog
buljubae
iz nekog
perioda
osmanske
uprave
za koji,
jo uvi-
jek, pop-
isi nisu
dostupni.
Pored nje-
ga se nala-
ze i Agine
njive.
Slika br. 22: Buljubain do i Agine njive, Medvjedice kod Tarina
FGU BiH, Geoportal, http://www.katastar.ba/, 2016.

390 FGU BiH, Opina Hadii, (Ko Duranovii, k.. 1022/1-5).

392 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Luke, k.. 577, 578, 579 +).
86
Hadika toponimija
Ceribain (eribain) do
To je narodni i katastarski naziv za prostor koji se nastavlja na zapadni
dio Ban brda kod Hadia. Pokriva povrinu oko 20 dunuma i po konfiguraciji
terena je uvala koja se protee pored Ban brda prema Hadiima. Sjeverno od
Ceribaina dola nastavlja se lokalitet pod nazivom Stublovi, koji se sa istone
strane nadovezuje na Ban brdo. Nastanak naziva je prepoznatljiv u tituli ili zvanju
osmanskog vojnog starjeine ceribae. Ceribaa (eribaa): 1. u starije vrijeme
Turske Carevine zapovjednik odreda neredovne ili pomone vojske, 2. pripadnik
vojnog odreda akindija koji je sluio kao obavjetajac za ratni pohod, 3. ciganski
muhtar, knez. Rije nastala od tur. eri = vojska + tur. ba = glavni, najstariji.395
Prema tome, ovaj toponim oznaava prostor koji je u nekom vremenskom periodu
pripadao nekom osmanskom ceribai (has, ifluk, timar ?).
ardak
Lokalitet ardak nalazi se izmeu Jabuke i Vilovca kod Tarina, oko 500
metara, sjeveroistono od Japalaka.396 Naziv je dobio, vjerovatno, po kuli sa arda-
kom (ardaklija), koja je pripadala nekom od osmanskih velikodostojnika. ardak
je turska rije nastala od perz. rtq (r = etiri + tq = svod luk u graditeljst-
vu), a predstavlja: 1. lijepa, obino dvospratna kua okruena baama, dvorac,
ljetnikovac (na ardaku bijele kule), 2. drvena zgrada na stubovima, 3. velika
soba na spratu sa velikim vidikom...397 ardak moe biti i metaforiki toponim za
mjesto odakle se ima dobar pogled na okolinu. Drugi toponim ardak nalazi se u
Drozgometvi.398
ifluci
Turska rije iftlik nastala od korijena rijei ift = par volova za oran-
je.399 Prvobitno je ifluk bio izraz za kompleks obradivog zemljita koje je mogao
obraivati jedan par volova. Kasnije to je bio izraz za kompleks zemljita u pos-
jedu jedne muslimanske porodice dovoljan za njeno izdravanje. Bio je ogranien
na veliinu jednog sela. Poseban ifluk na mirijskoj zemlji u okviru lena nije bio
ogranien i mogao se sastojati od jedne batine ili vie sela.400
Danas na podruju opine Hadii imamo evidentirano vie toponima koji nose
ovaj naziv:
1. Na prevoju Osenik, sa istone strane starog magistralnog puta, na samom
prevoju, nalazi se 11 parcela sa preko 20 dunuma obradivog zemljita pod
nazivom ifluci;401
395 A. kalji, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1973, 122. i 158.
vo, Gemeinde Kora.
398 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 2330)
399 A. kalji, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo 1973, 174.
400 H. abanovi, Krajite Isa-bega Ishakovia, Sarajevo 1964, 122.
401 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Resnik, k.. 374, 843/1, 843/2, 843/3 +).
87
Hadika toponimija
2. U selu Duranovii, 500 metara sjeverno od damije (iznad lokalnog puta

Tarin Kora) nalazi se toponim ifluci.402 Ovaj toponim javlja se na aus-
trougarskoj katastarskoj mapi iz 1882. godine; 403
3. Istono od Raglja, sa istone strane potoka Bjelanica, nalazi se toponim
iflukova kosa.404 Prema popisu iz 1604. godine Ragalj je evidentiran kao
selo sa devet muslimana na batinama.405 Vjerovatno je u njegovom zah-
vatu bilo i ifluka, pa otuda i ovaj toponim;
4. U Mehinoj Luci iznad Gornje Bioe, sa zapadne strane potoka Bjelanica,
nalazi se lokalitet koji nosi naziv ifluk;406
5. Na planini Igman iznad Lokava, a u zahvatu Lokavskog brda, nalazi se
toponim ifluk.407
Harem
Toponim Harem se nalazi u selu Drozgometva preko puta Drutvenog
doma.408 Na ovom mjestu se je nalazila damija do poetka 20. vijeka, kada je
prenesena u Grivie. Harem je arapska rije koja ima vie znaenja. U konkret-
nom sluaju je to ograeno damijsko dvorite, koje esto, sadri i muslimansko
groblje.409
Kula
To je naziv za toponim u selu Odak kod Tarina, koji se nalazi 100 metara
istono od sela.410 Ovaj toponim korespondira sa ojkonimom Odak jer je kula bila
dio spahijskog dvora Mehmed-pae Kore,411 isto kao i sam odak. Kula je grae-
na od kamena da bi bila otpornija za odbranu, prizemlje je imalo samo ulazna
vrata od eljeza ili jake hrastovine i redovno manjih dimenzija radi tee provale,
dok drugih otvora nije bilo. Na prvom spratu su bile pukarnice, ili kombinaci-
ja prozora i pukarnica. Na ostalim spratovima se ivjelo. Kule su imale veoma
skuen prostor za ivljenje, posebno manje kule na seoskim imanjima, pa su se
zato pored njih gradili odaci.412 Iako je toponim Kula vezan za osmanski period,
nikako se ne moe koristiti iskljuivo kao pojam iz tog doba. On ravnopravno pri-
pada i srednjovjekovnim toponimima, jer se vrlo esto koristi kao sinonim za dvor
402 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Duranovii, k.. 633).

vo, Gemeinde Kora.
404 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1.25 000, sekcija Bradina, 1975.
405 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604, 100.
406 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Budmolii, k.. 1549, 1550, 1551).
408 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 2603).
410 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Duranovii, k.. 1194,1200 +).
god., 86.
412 H. Kreevljakovi, Kule i odaci u Bosni i hercegovini, 71.
88
Hadika toponimija
Slika br. 23: Izgled stare Halilbaia kule u Slika br. 24: Mezetova kula u Odaku kod Tari-
Baevu iz 17. vijeka na.
H. Kreevljakovi, Kule i Odaci u BiH, 74. V. Alauz, Monografija Hadia, 2013, 120.
odnosno vilu. To emo vidjeti na sljedeem primjeru u kojem su ukrtani imenica

kula i pridjev kraljevia.
U selu Beganovi, odmah do lokaliteta Stublovi, nalazi se nekoliko parcela
koje nose katastarski naziv Kula413. Pored njih se nalaze parcele koje nose nazive
Kraljevia baa (k.. 310+) i Kraljevia tala (k.. 312+).
U gornjem (junom) dijelu sela unovnica, sa zapadne strane potoka, kod
dananjeg mlina, nalazi se lokalitet koji nosi naziv Za kulom.414 Prema popisu
bosanskih spahija iz 1711. godine, u unovnici je svoj timar imao spahija Mehmed
sa prihodom od 2.300 aki.415 Poetkom 17. vijeka u unovnici su posjede imali
sinovi Sinan-bega.416 Moda je kula pripadala nekom od njih, ali treba imati na
umu da su se kule gradile i u drugim vremenskim periodima osmanske vlasti za
koje mi nemamo odgovarajue popise, pa e pitanje postojanja kule ostati za sada
nerijeeno.
Prema usmenom predanju, u Donjim Hadiima, nalazila se kula poznate
sarajevske porodice Morii. To je ustvari bila kua neto veih dimenzija od os-
talih, bila je na dva sprata, a u avliji je imala potrebne sadraje. Dvorite kule je
bilo ograeno visokim drvenim tarabama koje su se zadrale zajedno sa kuom
413 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k..334 i 335).

414 FGU BiH, Opina Hadii, (KO unovnica, k.. 1269, 1268).
415 V. Skari, Popis bosanskih spahija 1711. god., 37.
89
Hadika toponimija
sve do 70-ih godina prolog vijeka.417 Poetkom 20. vijeka tu kuu sa posjedom je
otkupio Hrnji Ahmed i izvrio njenu rekonstrukciju.
Na podruju Hadia ima jo toponima sa narodnim imenom kula. Kulama
je narod nazivao kue natprosjenih dimenzija i veliine, koje su, uz to, jo i pri-
padale bogatijim ljudima tog vremena, najvjerovatnije agama, begovima, spahija-
ma i drugim velikodostojnicima. Zidane su, uglavnom, od kamena, dok su ostale
kue zidane erpiem ili pljeterom.
U Odaku kod Tarina nalazi se stara, od kamena zidana kua, koju
mjetani po tradiciji zovu Mezetova kula. Ona je danas u jako loem stanju, a po
predaji, to je bila kula sa podrumskim prostorijama, jednim spratom i ardacima.
Sada joj nedostaje jedan sprat koji je poruen zajedno sa krovim, nakon ega je
izvrena nuna sanacija samo krova. Zidana je od kamena zidovima debelim oko
pola metra. Porzori su zatieni demirima. U podrumu je Mezet spahija drao svog
konja, a iz podruma se ulazilo na sprat.418
U selu Mokrine postoji lokalitet koji se zove Podkula.419 Nalazi se istono
Slika br. 25: Zemljane cijevi kojima je dovedena voda Na Hasan-begovu kulu u Mokrinama
V. Alauz, juli 2016. godine (sa S. olom pronaao, otkopao i zbrinuo)
417 Sakib Reidovi iz D. Hadia (12.3.2016. god.).

418 V. Alauz, Monografija Hadia, Hadii, 2013, 120.
419 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Mokrine, k.. 208,209,220+).
90
Hadika toponimija
od sela oko 200 metara i pokriva povrinu oko 20 dunuma kvalitetne obradive
zemlje. Sam naziv upuuje da je iznad tog lokaliteta postojala kula. Iznad Podkule
je lokalitet Bostan, a iznad Bostana Robovia baa. Svi navedeni toponimi imaju
veze jedan sa drugim. Robovia baa se vie ne vodi u katastarskim mapama pod
tim imenom, ali se jo u narodu zna za taj naziv, kao i zbog ega ga je dobila. Sada
nosi naziv Gornja baa. Usmeno predanje kae da je na podruju Robovia bae
bila kula Hasan-age Robovia, sa desetak dunuma zemlje oko nje. Prema predan-
ju, on je bio sarajevski trgovac ili zanatlija koji je ovdje kupio ifluk i na njemu
sagradio kulu.420 Neki stariji mjetani se sjeaju ostataka zidova te kule, a i danas
se jasno na terenu raspoznaje prostor gdje se nalazila. U gornjem dijelu Robovia
bae su prilikom obrade zemlje iskopavane zemljane cijevi od vodovoda kojim
je bila dovedena voda do kule.421 Ispod se nalazio Hasan-agin bostan, po emu taj
lokalitet i danas nosi naziv. To je lokalitet sa najkvalitetnijom zemljom u Mokri-
nama. Vjerujemo da bi arheoloka ispitivanja ovog lokaliteta potvrdila navedeno
predanje.
Mejdan (Megdan)
Ravni plato na oko 500 metara zrane linije jugoistono od sela Koan
nosi naziv Mejdan. Toponim Mejdan je turskog porijekla i oznaava: polje, trg,
raskre, vaarite, sajmite kao i bojno polje, pa i sam boj ili borbu.422 Mejdan
je ubiljeen na katastarskoj mapi iz 1882. godine u KO Drozgometva.423 Jedan
toponim Mejdan nalazi se u selu Uivak.424 Jedan broj parcela nosi naziv Mejdan,
a drugi Megdan. Pored njega, sa sjeverne strane, nalazi se toponim Niani.
Meteriz
Toponim Meteriz se nalazi sjeverno od sela Budmolii sa lijeve strane po-
toka Petraa.425 Pokriva lokalitet uz sami potok i prua se do na oblinje brdo
koje se uzdie zapadno od potoka. Pojam meteriz je perzijsko-turskog porijekla,
a javlja se u oblicima: metriz, mitiriz, meterz, to na bosanskom jeziku znai: 1.
Jarak ili anac, 2.zasjeda ili busija, 3. otvor na krovu kue namjenjen za odbranu,
4. toponim.426 Pojam meteriz koristi i V. Karadi, u Srpskom rjeniku, kad pie o
tekim pukama meteriznjaama. Pojam meteris, po njemu, je naziv za anac-
rov za topovsko orue.427
Moe se zakljuiti da je toponim Meteriz nastao u vrijeme osmanske vlasti
420 olo (Rasim) Smajo, r. 1941. g., iz Mokrina (zabiljeio: V. Alauz, 16.3.2016. god.).
421 olo Smajo i olo Vejsil iz Mokrina, (zabiljeio: V. Alauz, 6.3.2016. god.).
vo, Gemeinde Drozgometva.
425 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Budmolii, k.. 1247, 1248, 1221+)
427 www.gunspedia.blogspot.ba, (
, pristupljeno 21. juni 2011.)
91
Hadika toponimija
u BiH, a ima veze, vjerovatno, sa ureenjem borbenih poloaja osmanske vojske.

Nastanak toponima moe imati veze i sa njegovim geografskim poloajem, kao i
geografskim oblicima zemljita.
Odak
Odak je turska rije koja oznaava dvorove krupnije feudalne gospode.
Izvorno je znaenje rijei (tur.): odak = 1. ognjite, loite, dimnjak, 2. dvor, kula,
3. familija, obitelj, rod, koljeno, a odaklija je soba koja ima ognjite sa zidanim
dimnjakom.428 I danas se za dimnjak koristi rije odak, a od nje je dobilo naziv i
zanatsko zanimanje odaar. Odak kao graevinsko-stambeni objekat u osmans-
ko doba je predstavljao jedan dio stambeno- odbrambene graevine jedne ugledne
porodice. Kule su se dizale uvis, a odaci su se sterali u irinu. Kula je uvijek
graena na vie spratova, a odaci (konaci) su redovito jednospratne zgrade. Os-
novica kule je s vrlo malom iznimkom kvadrat, rjee pravokutnik, a kod odaka
uvijek pravokutnik. Kule su graene od kamena, a odaci od kamena, erpia i
drveta. Oko kula i odaka je prostrano dvorite opasano ponegdje visokim zidom.
U to se dvorite ulazilo kroz kapiju graenu na svod. U dvoritu je bilo jo i drugih
zgrada, te bunar, ako inae nije bila voda dovedena vodovodom.429
Na podruju hadike opine imamo tri lokaliteta koja nose naziv Odak.
Jedan je ujedno i naziv za selo kod Kore u Tarinu, drugi u Deoviima (drugi
Slika br. 26: Kula sa odakom u Ustikolini

H. Kreevljakovi, Kule i odaci u BiH, 81.

429 H. Kreevljakovi, Kule i odaci u BiH, Nae starine II, Sarajevo, 1954, 71.
92
Hadika toponimija
naziv za Deovie na austrougarskim katastarskim i geografskim mapama i karta-

ma), a trei lokalitet je kod Sejdanovia u Pazariu, ili je to drugi naziv za same
Sejdanovie.430 Da bismo bili jasniji, na istoj katastarskoj austrougarskoj je upisan
naziv Odak i za Deovie i za Sejdanovie. Ranije je bilo poznato da je za Deovie
koriten alternativni naziv Odak. Odak po svom znaenju, funkciji i sadraju
predstavlja vremenski i prostorni kontinuitet u odnosu na srednjovjekovne feu-
dalne posjede i vile srednjovjekovne vlastele. Ovdje se sa znaajnom sigurnou
moe to i tvrditi.
Salavad luka
Salavt je posebna dova kod Muslimana kojom se poziva Boiji blagoslov
na posljednjeg Boijeg poslanika Muhameda s.a.v.431 Po tome bi ova luka ima-
la naziv blagoslovljena luka. Ovdje je, vjerovatno, kod austrougarskog popisa
geografskih pojmova dolo do greke pa je naziv Salavat napisan kao Salavad.
Sam pojam salavad nema nikakvo znaenje. Ovaj toponim je motiviran plodnou
zemlje zbog ega je ona hvaljena i blagosiljana. Toponim je mogao nastati u vri-
jeme osmanske vlasti u BiH, jer je taj pojam uvrijeen i u turskom jeziku. Salavat
luka se nalazi izmeu Donje Bioe i Gornje Bioe.432
Suradija
Surudija (surugdija) je prati-
lac, goni konja, posebno pratilac men-
zildija (tatara-potara).433 Surudije su
imale zadatak da tjeraju konje da bre
idu kako bi tatari to prije dostavili
potu na odredite. Jedno vrijeme i same
surudije su bili potari. Naziv je nastao
od turske rijei src, od inf. srmek
= goniti, tjerati.434 Toponim Suradija
nalazi se sjeverno od sela Kora prema
Odaku. Na austrougarskoj mapi ga je
teko tano pozicionirati zbog njene ne-
preciznosti. Vjerovatno se radi o mjestu
gdje su u osmansko doba ivjeli ili imali
Slika br. 27: Suradija i tatar na zadatku
posjede surudije, koji su za potrebe os- M. Ljiljak PTT u BiH, 1878-1918, Svjetlost
manske vlasti obavljali poslove gonia Sarajevo, 1981, 54.
vo, Gemeinde Kora i Pazari.
vo, Gemeinde Kora.
93
Hadika toponimija
konja na karavanskim osmanskim putevima. U Jeleu kod Pazaria je bila i men-

zilhana za izmjenu konja.
ehitluci
To je toponim koji se javlja kao naziv za stara muslimanska ili turska (os-
manska) groblja. Ponekad se javlja kao katastarski naziv, nekad kao narodni, a
nekad i jedno i drugo.
Iznad Vranikog groblja, sa desne strane puta prema Ormanju, nalazi se
staro muslimansko groblje koje nosi naziv ehitluci.435 U narodu to groblje jo
zovu Turski niani. Groblje je veoma zaputeno, a niani porueni i razbacani. Po
njihovom obliku i stanju u kakvom se nalaze, reklo bi se da su veoma stari. Malo
prije ehitluka, a preko puta Vranikog groblja, nalazi se stari nian sa plitko
urezanim motivom sablje okrenute na dolje, a sa druge suprotne strane nalazi se
Slika br. 28: ehidski nian s poetka osmanske vlasti u BiH, ehitluci, Vranii. Sa jedne bone
strane je aplicirana plastika kijae, a sa druge maa.
Foto: V. Alauz, juli, 2016. godine
94
Hadika toponimija
plastika koja izgleda kao tap. Naalost, neki neodgovorni pojedinac je polomio
ovu plastiku, pa je tee raspoznati njen pravi izgled. Ovaj nian vjerovatno pripada
starom groblju, ali ih je u meuvremenu razdvojio naknadno izgraeni put koji
vodi iz Grivia prema Ormanju.
Na lokalitetu Blaca u Griviima, iznad kue i imanja Ibrice ovia, nal-
azi se staro muslimansko groblje. Vrlo je mogue da datira iz osmanskog doba.
Lokalitet se zove ehitluci. Tu se u ranijim vremenima uila kina dova kada bi
nastupile ljetne sue.436 Na jednom mezaru se nalaze niani vrlo impozantnih di-
menzija. Visoki su preko dva metra, a irina i debljina 40 x 30 cm. Na prednjem
nianu se nalazi zavretak u obliku turbana, a zadnji slii na ehidski nian. Na
drugom mezaru su niani neto nii, iroki oko 50 cm, a debeli priblino 20 cm.
Nemaju ukrasa na sebi. Prilikom popisa steaka 2015. godine ovi niani su bili
u ispravnom stanju. Danas su u znatnoj mjeri nagnuti na razliite strane i prijeti
im opasnost od daljeg devastiranja. Ostali niani su jako devastirani (polomljeni,
porueni i razbacani).
Slika br. 29: ehitluci u Griviima

Foto: V. Alauz, juli 2016. godine
Vakuf
Vakuf je arapska rije. Oznaava muslimansku zadubinu koja slui is-
lamskim vjerskim, kulturno-prosvjetnim i humanim ciljevima, a oznaava i musli-
mansku vjersku imovinu.437 Sada je to imovina Islamske vjerske zajednice u BiH.
Jedan toponim Vakuf nalazi se istono (preko puta) od damije u Kahrimanima
436 Izo Koro iz Grivia, (zabiljeio: V. Alauz, 5.6.2014. god.).

95
Hadika toponimija
(Pazari) i pokriva povrinu od 6.700 m.438 Odmah do nje nalazi se nekoliko

parcela koje nose naziv Zahan i Nadzahan sa 6.500 m zemljita. ini se da je
ovo nekad bio jedinstven prostor na kome su se nalazili hanovi sa jedne strane, a
damija sa druge strane puta koji je vodio za Ljubovie. Pojam vkuf je nastao od
turske rijei vakif, odnosno arapske rijei vaqf, to znai zaustaviti ili zadrati.439
Drugi toponim Vakuf nalazi se juno iznad sela Vranii, pored starog puta za
Mejdan.440
Vrlo je lahko primijetiti da se u ovoj skupini nalaze toponimi uglavnom
osmanske provenijencije. Oni su rezultat dugogodinje osmanske vlasti u BiH.
Nastali su od turskih rijei koje oznaavaju vlasnitvo nad nekretninama, titule i
zvanja u osmanskoj vlasti, zatim od termina koji se odnose na vrstu vlasnikih pra-
va i sl. Zabiljeili smo samo jedan toponim iz ove skupine koji se odnosi na rom-
sku (cigansku) naciju. Interesantno, ali nismo uspjeli evidentirati nijedan toponim
koji pripada drugim etnikim grupama i narodima. Moemo navesti samo nazive
ulica koji u sebi sadre etnika obiljeja, a to su: ulica IV crnogorske brigade, koja
se danas zove Tinohovska ulica, i ulica XII hercegovake brigade.
1.6. Toponimi motivirani izgledom i geomorfologijom tla
Banat
Banat je metaforiki naziv za plodno zemljite. Jedan takav toponim javlja
se zapadno od Ratelice, u podruju Medanovca (KO Ratelica, k.. 1602), a drugi
u blizini sela Trzanj (KO Duranovii, k.. 595, 596, 568+).
Belegije
Belegija je kameni alat koji se jo zove i brus, a slui za otrenje noa,
kose, britve i sl. U vrijeme kad je kosa predstavljala jedino sredstvo za koenje
trave, belegije su kao sastavni dio kompleta alata zauzimale veoma znaajno mjes-
to. Koevina je imala ratarsko-proizvodnu funkciju, ali su se organizovala i tak-
mienja u toj disciplini. U nekim krajevima BiH kao to je zapadna Hercegovina i
danas se organizuju natjecanja u koevini trave s ciljem ouvanja tradicije naroda
tog kraja. Za izradu belegija koristio se poseban kamen, a proizvodnjom su se ba-
vile posebne zanatlije. Toponim Belegije oznaava lokaciju sjeverno od sela Grab
kod Tarina.441 Toponim je nastao od turske rijei: belei > bilmek > otriti.442
438 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 47/1 i 47/3).
440 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 2749.).
grad, 1975.
96
Hadika toponimija
Blaca
Blaca je toponim koji se na podruju Hadia susree na samo jednoj lok-
aciji, a to je podruje sela Grivii. To je naziv za prostor koji se protee od potoka
Sajnica, odnosno zaseoka Kore, pa jugoistono do toponima Brca i Bae, u dui-
ni od oko 300 metara.443 Na krajnjem jugoistonom dijelu ovog lokaliteta, ispod
Brca, nalazi se jedna barovita uvala urasla u barsko nisko rastinje. Za vrijeme
proljetnih i jesenjih kinih dana, kao i periodu otapanja snijega, stvori se jezerce
iz kojeg voda otie malim kanalom prema Kruu. Inae, lokalitet Blaca je pomalo
barovit, tako da se obrisi jezerceta mogu vidjeti u toku itave godine. Vjerovatno
otuda i dolazi naziv za ovaj lokalitet. OjkonimBlaceu hrvatskoj toponimiji nael-
no oznauje prirodno nastale akumulacije, u pravilu plie od jezera, sa znatno
veim oscilacijama vode nego to je jezerska, a u obalnoj toponimiji isti naziv
najee oznauje pliak.444 Slian primjer je selo Blace u jugozapadnom dijelu
planine Bjelanice, iznad Konjica, koje je dobilo ime po malom jezeru Blace.
Takvih ojkonima ima jo u BiH, kao i u Hrvatskoj i u Srbiji. Predanje kae da je
potok ivaevac (danas Sajnica) proticao kroz Blaca prema Kruu.445
Boca
Toponim Boca ili Boce, kako ga zove mjesno stanovnitvo, prvi put se
nalazi evidentiran na katastarskim mapama iz 1882. godine. Pokriva krajnji is-
toni dio Binjeeva, izmeu rijeke Zujevine i eljeznike pruge. Na geografskim
i topografskim kartama se ovaj toponim ne spominje. U katastarskim mapama se
vie katastarskih parcela vodi pod ovim imenom.446
Diljka
Kod diobe kolektivnog zemljita vrlo esto su parcele dobijale naziv dil-
jka, dionica, podjela, a motivirane su nainom njihovog nastanka.447 Diljka moe
biti naziv i za dugu njivu. Na podruju hadike opine ima vie ovakvih topon-
ima (Vukovii, k.. 2115 i 2166, Osenik, k.. 295/2 i 292/1, Mokrine, k.. 421/1,
421/2, 422/1, Vranii, k.. 2878, Vrbanja, Orahovica, Kora, Budmolii, Bare,
itd.).
Glibua
To je naziv za vei lokalitet kod sela Vranii.448 Sam naziv asocira na baru
ili glib, a od toga je najvjerovatnije i nastao ovaj toponim. Geomorfoloka struktu-
ra tla odgovara ovom nazivu, istina njegov manji dio. Toponim Glibavica se nalazi
443 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 134, 135, 136 +).
444 D. Brozovi Ronevi, Nazivi za blatita i njihovi toponimijski odrazi u hrvatskom jeziku,
Zagreb, 1999, 144.
445 Izo Koro, r. 1957. g., iz Grivia, (zabiljeio: V. Alauz 4.11.2015. g.).
446 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Binjeevo, k.. 302, 318, 333+).
grada Zenice, 1973, 433.
448 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 2935, 2936, 2937).
97
Hadika toponimija
u Barama, jugozapadno od sela Luke kod Tarina.449
Grohoti
Peko puta damije u Kahrimanima, a iza toponima Vakuf, nalazi se povei
prostor koji nosi naziv Grohoti. Ime je nastalo od sveslavenske rijei grohot, to
znai: 1. buka, lupa kod padanja, smijeha, 2. sitno kamenje.450 Prema D. Vidoviu:
Grti < grot kamenito tlo < grohot.451 Vjerovatno se za na lokalitet Grohoti
moe povezati znaenje sitnog kamenja, posebno imajui u vidu da se prilikom
obrade zemlje nailazi na sitni kamen i ljunak.
Gvozdac (Gvosca)
Prostor povrine priblino 500 x 200 metara, koji se protee juno od Car-
ine u Ratelici, pored sela anii, zapadno od potoka Sirovci, nosi naziv Gvoz-
dac. Prema tumaenju P. Skoka, pojam gvozdac se koristi kao deminutiv od rijei
gvozd. Gvozd je praslavenska rije koja znai: 1. elavus, klinac (drveni), ekser,
avao (od gvozda), 2. ferram, eljezo (...). Gvozd oznaava i gustu bukovu umu.
Kad su drveni klinci zamijenjeni eljeznima, gvozd je mogao po zakonu sinegdohe
dobiti znaenje 2, tj. postao je sinonim eljezu. Veoma su raireni toponimi Gvozd,
Gvozdac, Gvoznica, Gvozdansko, Zagvozd po svim naim krajevima.452
Moda ovaj toponim nema nikakve veze sa rudarstvom i nalazitima el-
jezne rude, ali i u tom kontekstu treba istai nekoliko injenica koje ne iskljuuju
i tu mogunost. U literaturi nije zabiljeeno postojanje rudnika limonita na ovom
podruju. Poznato je da se vadila ruda barita i cinabarita na podruju Velike ume
iznad Ratelice. Meutim, V. Skari u dva svoja istraivaka pohoda 1934. i 1935.
godine nije istraivao ovo podruje i to je vjerovatno razlog to podataka o nal-
azitima i rudnicima drugih ruda nema. On je istraivanje proveo na podrujima
oko Fojnice i Kreeva, sve do gornjeg toka Crne rijeke i padina planine Tmor.
Zapisao je da ruda limonita, malahita, barita, azurita ima na irem podruju oko
Kreeva i planine Tmor, te da se u gornjem toku Crne rijeke nalaze ostaci ruda
barita i limonita.453 Rude o kojima pie V. Skari su se na ovim prostorima vadile
jo od rimskog doba. Podruje sa ostacima rudarskih rupa iznad Ratelice nije
nikad nauno istraeno i ne moe se tvrditi da se na tom podruju nije vadila i
ruda limonita. Ne moe se rei ni suprotno, ali u svakom sluaju stanje upuuje
na takvu mogunost. Na austrougaskim katastarskim mapama ovaj lokalitet se
zove Gvozdi, a na topografskim kartama iz 1975. godine Gvosca. Toponim Gvoz-
dac nalazimo i oko 500 metara sjeverno od sela Trzanj.454 Ravni gvozd se nalazi
449 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Luke, k.. 1118, 1119).
189.
452 P. Skok, Etimoloki rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, Zagreb, 1971, 643.
453 V. Skari, Tragovi starog rudarstva u okolici Kreeva i Fojnice, GZM BiH, 1935, 27.
454 FGU BiH, Opina Hadii, (KODuranovii, k.. 436, 437, 446+).
98
Hadika toponimija
izmeu Suhodola i Medvjedica.455

Prema drugom tumaenju, P. Skoka, rije gvozd oznaava umu, dubravu,
goru. Pojam je nastao od njemake rijei Quaste i znai lie i grane, a po tome i
umu kao biljni kolektivitet. Toponimi Gvozd, Gvozdac danas u zapadnom dijelu
Hrvatske oznaavaju bukove ume.456
Kaice
Nalazi se zapadno od sela Gornji Zovik pored Vinograda i Katunia.457
Ime je nastalo od rijei kaan to znai blatnjav, prljav.458
Lopare
Toponim Lopare (Lopari) nastao je od slavenske rijei lopar, kojom se
oznaava zaputeno zemljite gdje je prije trsje raslo, uope pusto zemljite.459
Ovo tumaenje treba uzeti s rezervom kad su u pitanju hadiki toponimi. Razlog
tome je toponim Lopari iznad sela Doljani, koji pokriva podruje sa vrlo kvalitet-
nom zemljom. Ovdje su u ranijem vremenu stanovnici Doljana imali svoje ljetne
kolibe i tale.460 Lopare su vrlo zastupljen toponim na svim podrujima u BiH.
Na podruju Hadia smo pronali samo dva odnosno tri, ako i ovaj u Hadiima
uzmemo kao takav.
Toponimom Lopari461 oznaava se veliki prostor izmeu sela Doljani i
Doljanskih stijena na planini Ormanj.462
Takoer, jugozapadno od sela Lokve, a iznad rijeke Krupe, prua se kosa
koja nosi naziv Lopar.463
U Hadiima je, na katastarskoj mapi iz 1882. godine, upisan toponim Lopate.464
Obzirom na vrlo slabu itljivost na dotrajaloj mapi moe se desiti da toponim nosi
ime i Lopare. Nalaze se ispod Kopinja, prema rijeci Zujevini.
Luke / Luka
Luka ili Luke (u mnoini) je toponim koji najee oznaava podruja sa
najkvalitetnijim obradivim zemljitem. Podruje gdje se sada nalazi centar grada
Hadii krajem 19. vijeka se zvalo Luka, i nije bilo naseljeno.465 Na podruju
456 P. Skok, Etimoloki rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, Zagreb, 1971, 643.
457 FGU BiH, Opina Hadii, KO Zovik, k.. 560+
458 Rjenik hrvatskog ili srpskog jezika, JAZU, Zagreb 1935, knj III, 885.
460 Kabulovi (Ramiz) Nusret, r. 1962. g., iz Doljana, (zabiljeio: V. Alauz, 10.6.2016.g.).
461 Na katastarskoj mapi iz 1882. godine pie Lopare.
462 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Hadii,III-1-4, 1975.
463 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Hadii, III-1-4,
1975.
464 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjahr, 1882, Kreis Sarajevo, Bezik Sarajevo,
Gemeinde Hadii.
465 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjahr, 1882, Sarajevo, Gemeinde Hadii
99
Hadika toponimija
opine Hadii veliki broj sela u svom podruju ima ovaj toponim. (Luka u Uivku,
Luka u Mokrinama, Luka u Tarinu itd.) Vrlo esto javlja se i kao ojkonim, a na
hadikom podruju samo jednom (selo Luke kod Tarina).
Mlakve
Toponim Mlakva se nalazi sjeverno od sela Osenik i sela Luke prema Ma-
loj Pandurici. Zahvata umovito podruje izmeu Aleksia i Prekodojnice. Na
podruju Mlakvi izvire i kroz nju protie potok koji se sputa u selo Luke. Na
potoku su se, nekad, nalazili mlinovi / vodenice, kojih danas vie nema. Na pod-
ruju Mlakvi ima vie izvorita od kojih nastaju manji potoci, a neka izvorita su
kaptirana za napajanje okolnih sela. Toponim Mlakva predstavlja jeziki raritet,
jer je nastao od staroslavenskog neodreenog pojma mlaka > mlkva - voda ili
bara koja se zimi ne smrzava, lokva, mjesto odakle piti voda, vlaan teren.466 U
jeziku ovog kraja zadrao se termin mlakva odnosno mlava koji oznaava mjesta
na kojima se zadrava voda.
Mrkote
Brdo koje se nalazi izmeu sela Bare i Vranii nosi naziv Mrkote.467 Vje-
rovatno je naziv dobilo po boji zemlje, odnosno od opisnog pridjeva mrko, to
znai crno.
Mrtvanje
Mrtvanje su bile katunsko stoarsko naselje (mahala) na Bjelanici. Sm-
jeteno je u podnoju Hranisave, sa njene june strane. Nekad je mahala brojala
17 koliba (katuna) u vlasnitvu domaina iz podbjelanikih sela pazarikog po-
druja. Uz katune su bile tale i torovi. Ljeti bi se izgonila stoka na Bjelanicu
radi ispae, a ovdje bi se vraala na konak. Stoka bi se napajala na oblinjoj lokvi,
a kad ona presui, na Lokavskom jezeru. U mahali se nalaze dva izvora pitke
vode. Na jednom je sagraena kapitaa, esma i korito.468 Vjerovatno je mahala
Mrtvanje ime dobila po tome to je ovdje ivot trajao od poetka juna do kraja
augusta mjeseca, dok preostali dio godine u njoj nije bilo ivota. Ovdje se nalazi
veoma malo obradivog zemljita za agrarnu proizvodnju. I danas mjetani podb-
jelanikih sela ovdje izgone stoku na ljetnu ispau, istina u znatno manjem broju.
Sada je ovdje izgraeno vikend-naselje zbog ega su Mrtvanje izgubile svoju au-
tohtonost.
Paloak (Paluak)
Toponim se javlja u nekoliko varijacija (Palaak, Paloak, Paluak, Pal)
u zavisnosti od prilagodbe izgovoru mjesnog stanovnitva. Toponim je slavensk-
og porijekla, a nastao je od rijei palaaf to znai barovita podvodna zeml-
467 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Hadii, 1975.
100
Hadika toponimija
ja.469 Na podruju hadike opine javlja se na vie mjesta, i to, kao po nekom
pravilu, samo jednom na odreenom irem podruju. Paloak se nalazi u Griv-
iima pored potoka ivaevac (KO Drozgometva, k.. 149); u Hadiima preko
puta eljeznike stanice Hadii prema Tinovu brdu (KO Hadii, k.. 1723); u
Dupovcima se nalazi sa desne strane rijeke Zujevine (KO Hadii, k.. 1271);
u Gradcu na samom ulazu u selo iz pravca Hadia, pored rijeke Zujevina (KO
Zovik, k.. 160); u Pazariu, preko puta Tolana (KO Pazari, k.. 11); Paloak se
zove i ada na potoku Kradenik, iznad sela Lihovci (KO Pazari, k.. 2036, 2037,
2038); Paloak se nalazi i ispod Kapue u Luanskom polju, sa obje strane potoka
(KO Luke, k.. 1405, 1404); sjeverno od Gornje Bioe sa zapadne strane potoka
(KO Budmolii, k.. 800, 803, 804); uz potok Bioa, izmeu Bioe i Mehine luke,
sa lijeve strane potoka (KO Budmolii, 1624, 1625), te u selu Odak kod Tarina
(KO Kora, k.. 972, 973).
Rodovie
Smjeteno izmeu Gornje i Donje Bioe sa desne strane potoka Bioa.470
Toponim bi mogao imati veze sa dobrim rodom poljoprivrednih usjeva zasijanih
na tom zemljitu.
Rudna kosa
Moglo bi se rei da ovaj naziv spada u oronime, ali emo ga obraditi na
ovom mjestu zbog drugih toponima vezenih za njega. Naziv ovog oronima ima
veze sa imenicom ruida, koja u ovom sluaju bi trebala oznaavati mjesto gdje se
vadila, ili nalazila, neka ruda. S tim u vezi emo navesti da se ispod Rudne kose
nalazi toponim Rupe. On bi trebao oznaavati mjesto gdje su se nalazile, ili se jo
uvijek nalaze rupe, iz kojih se vadila ruda. I Rudna kosa i Rupe se nalaze sa lijeve
strane Mrkajinog (Previlskog) potoka na padinama Tmora, a iznad sela Opute kod
Tarina.471
Slatina
Ovaj toponim se vrlo esto susree na podrujima koje su naselili stari
Slaveni. ee ga ima na hrvatskom primorju i u Hrvatskoj uope. Uporite za po-
janjenje ovog toponima nalazi se u njemakoj rijei Salz, ili ruskoj slotb koje
oznaavaju movaru.472 Slatinu kao pojam moemo nai i u turskom jeziku (tuz =
sol + batakligi = movara / tuz batagi) ili u engleskom jeziku (salt = sol + marsh =
movara).
Toponim Slatina, jedini na podruju hadike opine, oznaava dolinu uz
vo, Gemeinde Kora.
vo, Gemeinde Kora.
101
Hadika toponimija
istoimeni potok, koja se nalazi oko 500 metara jugozapadno od Gornjeg Zovika.473
Primjena ranije navedenog tumaenja pojma slatina, na ovaj toponim je upitna.
Da li je ovo podruje zbog samog potoka i vlage koja se irila oko njega, dobilo
naziv Slatina, ne moe se sa sigurnou tvrditi.
Soce
Stotinjak metara prije Dvora, idui iz pravca Lokava prema Pratai, sa
lijeve strane puta u duinu oko 300 metara, prua se lokalitet od priblino 30
dunuma zemljita koji se katastarski zove Soce i Seoce.474 Ovi toponimi predstavl-
jaju jeziki raritet ovog podruja, koji je nastao od staroslavenskog pojma seljn
= njiva, polje. Njen deminuitiv s(e)oce se odnosi na malu njivu.475 Lokalitet koji
obiljeava toponim Soce/Seoce pokriva povrinu oko 20 dunuma sa gornje strane
puta, dok se sa donje strane puta nalazi nekoliko manjih livada sa ovim nazivom.
Po svemu sudei, da se navedeno pojanjenje nastanka i znaenja toponima moe
primjeniti na lokavska Soca/Seoca.
Sopot
Toponim Sopot je izveden iz korijena rijei sop, a ima daleku vezu sa ob-
likomslp, iz ega nastaje dananja rijeslap, s tim dasopima daleko jau ono-
matopejsku crtu.Sopot oznaava mjesto koje ima vodu,slap.476 Tu rije su ukori-
jenili Slaveni pri dolasku na ove prostore. Toponim Sopot u selu Mokrine nalazi se
na podruju gdje na vie mjesta izvire voda.477 Nedaleko od njega se nalazi lokali-
tet Korita, to asocira na postojanje korita za vodu, u prolosti, na tom podruju.
Drugi toponim Sopot nalazi se oko 500 metara zapadno od sela Ljubovii.478
Na ovom mjestu se nalazi nekoliko manjih izvora pitke vode. Izvorite nosi naziv
Vrela.479 Ulijevaju se u Ljubovaa potok.
Suhodol
Toponim Suhodol (Suvodol, Suhi do) nalazi se oko 2,5 km sjeverno od
naselja Tarin. Naziv je dobio od rijei do ili dol, to ovo podruje i jeste, ili bol-
je rei sutjeska izmeu brda Ravni gvozd sa istoka i Mlaeni sa zapada. Pridjev
suhi dobio je po tome to na samom poetku ove doline ponire potoi Jave, koji
izvire 500 metara sjeverno, ispod objekata u Suhodolu. Prostor izmeu mjesta
poniranja i ponovnog izviranja potoka naziva se Suhi do (Suhodo), to ima svoje
473 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Zovik, k.. 805, 806, 779. +).
474 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k. 1465, 1466, 1469+).
475 F. anti, Ime je znak, Bonjaci.net, Beograd, 2012, 267.
476 Boris Krizmani, http://www.pregrada.info/list/skica-za-toponimiju-pregrade-i-okolice/,
7.2.2016.
477 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Mokrine, k.. 482. i 484).
vo, Gemeinde Pazari
1975
102
Hadika toponimija
logiko objanjenje. Mjesto gdje potoi ponire i zove se Ponor, a u vrijeme prol-
jetnih kia i otapanja snijega ovdje se ponekad stvori jezero. Suhodol je poznat po
tome to se ovdje za vrijeme socijalistike Jugoslavije nalazila Bolnica za plune
bolesti. Kau da je ovo podruje pored Velikog polja na Igmanu najbogatije ozo-
nom u BiH. U toku odbrambeno-oslobodilakog rata 19921995. godine ovdje se
nalazila Ratna bolnica Armije RBiH. Sada se ovdje nalazi Centar za obuku policije
BiH.
Tinjak
Toponim Tinjak moe imati vie znaenja. Njegov nastanak moe se vezati
za dvije rijei koje mogu biti u korijenu toponima. Prema tumaenju P. Skoka,
tinjati znai slabo gorjeti, prestajati gorjeti, (subjekt vatra).480 Isto tako, od rijei
tinja (Kosmet, bug.), to znai mlj. Nalazi se jo u staroslav. i rus. jeziku tina, u
ukr. tyna, to znai movara. Pridjev tinjav znai mutan.481
Na podruju Hadia nalazimo tri ovakva toponima. Jedan oznaava brdo
koje se nalazi izmeu unovnice i Kasatia. Brdo se uzdie sjeverno iznad izvora
potoka unovnica.482 Moda je ovo brdo nekada gorjelo, tinjalo nakon paljevine,
pa po tome dobilo naziv. Za isti lokalitet koristi se katastarski naziv Poivala, kako
se zove i potok koji izvire u Kasatiima. (v. Poivala).
Drugi toponim pokriva preko 20 dunuma zemljita, a nalazi se sjeveroza-
padno od kole u Lokvama, izmeu starog i novog puta za Lokve.483 Trei se nal-
azi zapadno od Deovia. Za ovaj toponim je primjenjivo tumaenje nastanka od
rijei tinja = blato, movara, jer ovuda protie mali potok. Vjerovatno je, dok se
koristio stari put za Lokve, voda tekla kroz ove njive bez posebnog kanala te tako
pravila vlano tlo.
Na lokalitetu Tinjak u Lokvama nalazi se istoimena nekropola steaka na
kojoj su zadnjim popisom evidentirana etiri steka.484
Tuhelj
Toponim Tuhelj oznaava podruje koje ima dosta vlage, a nastao je od
rijei tuhljiv, to znai vlaan. Apstraktum na -ina je tuhlina, a znai vlaga, a
tyhteln je izraz za miris po vlazi.485 Lokalitet Tuhelj kod Tarina, u potpunosti
odgovara znaenju njegovog imena.
480 P. Skok, Etimologijski rjenik, 471472.

482 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Hadii, 1-III-4,
1975.
484 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju Hadia 2015, Nekropola Tinjak
Lokve, 2.
103
Hadika toponimija
Vonjavke
U sjeverozapadnom dijelu Lokavskog polja nalaze se Vonjavke.486 Opisao
ih je i E. olakovi u poznatom romanu Lokljani. I tada, 1935. godine, su se
zvale Vonjavke. Opisane su kao veoma plodno zemljite puno vlage.487 Vonj je
miris, teak ustajao i neugodan miris, zadah. Vonjavka je biljka koja ima jak miris,
vrsta drae, titrica, lipica.488
U ovoj skupini toponima izdvojili smo samo one koji, na neki nain, nisu
opepoznati, kao to su: Paloak, Slatina, Blaca, Diljka, Lopare, Sopot, Tinjak,
Tuhelj i dr. Sve duge toponime sa opepoznatim znaenjem smo ostavili na popisu
toponima koji je sastavni dio ovog djela. Toponimi iz ove grupe su meu najbro-
jnijim na podruju Hadia.
1.7. Toponimi inspirirani geografskim oznakama i oblicima tla
Brdo
To je toponim odnosno oronim koji, motiviran geografskim oblicima zem-
ljita, oznaava uzvienja do 1.000 metara nadmorske visine. Brdo je geografski
termin za brijeg, breuljak.489 Ovakvih toponima ima vie na podruju hadike
opine. Javlja se i kao ojkonim, kao to je sluaj u zaseoku Buturovii kod
Drozgometve. Brdo je est toponim koji oznaava mjesta gdje su se nalazile ili
se nalaze nekropole steaka. Takav je sluaj u eu kod Tarina. Na lokalitetu
Brdo nalazi se nekropola steaka na kojoj je prema zadnjem popisu evidentirano:
dva sljemenjaka, jedan visoki sanduk i 11 sanduka.490 Toponim Brdo nalazimo u
Mokrinama, zatim Brdo izmeu Kovaevca i Gladnog polja, Brdo ispod Trzna,
Brdo kod Tarina, Brdo Garovci itd.
elopek
Toponim elopek je nastao od staroslavenske imenice elo koja se odnosi
na gornji dio lica glave. Od nje su nastale mnoge izvedenice i sve one, u prin-
cipu, oznaavaju neto to je prvo, elno, znaajno, istureno ispred neega itd.
(elnik, proelnik, naelnik, elovoa, elo predmeta i stvari, elo objekata, elo
geografskih oblika i sl.). Tako je nastao i pojam elopek.491 Prema A. Isakoviu
elopek je drugi naziv za egu odnosno zvizdan.492 elo + pek (od pei) = elopek.
486 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 822 +)

487 E. olakovi, Lokljani, Islamska zajednica Zagreb, Zagreb, 1991, 86-100.
Brdo, 2.
492 A. Isakovi, Rjenik bosanskog jezika, Bosanska knjiga, Sarajevo, 1995, 41.
104
Hadika toponimija
Nai toponimi elopek oznaavaju, upravo, lokalitete koji odgovaraju i jednom i

drugom opisu, jer, zapravo, oni su meusobno uslovljeni. Jedan se nalazi u sjever-
nom dijelu Mievia iznad Gladnog polja493, a drugi u Drozgometvi iznad Drut-
venog doma.494
Hendek
To je Balkanski turcizam arapskog porijekla (ar. handag > perz. hndk
> tur. hendek. To je sinonim za: jarak, anac, jaruga, rov, provalija.495 Toponim
Hendek se nalazi u Sejdanoviima kod Pazaria.
Jazovi ili Jazove

To je naziv za lokalitet oko rijeke Zujevine, izmeu Hadia i Donjih
Hadia te na podruju dananjeg sela Dupovci sa lijeve strane rijeke Zujevine.
Spominju se na katastarskoj mapi iz 1882. godine, kada na ovom podruju nije bilo
urbanih objekata.496 Danas takav naziv ne postoji. Jazovi se spominju u i Isa-be-
govoj vakufnami iz 1455.g. kao jedan od orijentira kod pozicioniranja kupljenih
posjeda i mlina od porodice Kasati.497 Naziv je dobijen od: sveslavenskog i
praslavenskog termina kojim se oznaava primitivna drenaa, kanal za odvoenje
vode kroz branu za mlinove.498 To je podruje u kojem su se odvajali jazovi (kana-
li, jarkovi) od rijeke Zujevine, kojima je voda odvoena na mlinove na podruju
dananjih Dupovaca, Garovaca i D. Hadia.
Lazine
Prema D. Vidoviu lazina je iskreno zemljite (krevina), a laza je prolaz
kroz koji ulaze ovce u obor.499 Prema tumaenju F. Ibrahimpaia, laz odnosno loz
oznaava umu, jer Banloz je toponim koji oznaava banovu umu.500 V. Skrai,
takoe, navodi da rije laz moe znaiti prolaz ali i obradivi teren.501 Koristei
apelativ laz nastale su izvedenice Zalazje, Laze, Lazine, Uzlazje itd. Analizirajui
geografski poloaj navedenih toponima na hadikom podruju, te vrstu i oblik
zemljita koje oni pokrivaju, moglo bi se rei da su navedena tumaenja znaenja
493 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1.25 000, 1975., sekcija Hadii, III-
1-4.
494 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 2331)
vo, Gemeinde Hadii
497 H. abanovi, Dvije najstarije vakufname u Bosni, 1952, 2122.
197.
grada Zenice, 1973, 435.
501 V. Skrai, A. Juri: Krki leksik zadarske regije, Geoadria Zadar, Vol. 9 No. 2 165, Zadar,
2004.
105
Hadika toponimija
toponima primjenjiva i na njih.

Lokaliteti sa ovim kovanicama sreu se irom opine Hadii (Vranii,
Lihovci, Tarin, Orahovica, Osenik J-Z od Bastahe, Ragalj, Uivak (iroki laz),
Selimovii (Drozgometva), istono od rijeke Krupe prema Lokvama, zapadno od
Ljubovia, itd.
U Mokrinama se jedan zaselak zove Laze. Predanje kae da je poetkom
19. vijeka, izvjesni Mulaga iz Sarajeva imao svoje posjede - iftove pored rijeke
Lepenice oko 500 metara zapadno od sela Mokrine. To je podruje dananjeg
toponima Luka.502 Prelijepi predjeli ovog kraja su Mulagu privukli pa se naselio
neto junije od navedenih posjeda, odakle je imao bolji pogled niz lepeniku dol-
inu. To mjesto je dobilo ime Laze, kako se i danas zove. Ime je dobilo, vjerovatno,
po tome to je Mulaga proirivao svoje posjede i stvarao obradivo zemljite oko
porodinog objekta kule krenjem ume i ikare.503 Tome u prilog ide i injenica
da se na austrougarskim kartama toponimom Laze oznaava prostor dananjih
Zagaja kod sela Laze, kao i prostor sjeverozapadno od sela prema Koridoru Vc.504
Ledenica
Toponim Ledenica oznaava mjesto gdje se nalazi peina, odnosno kraka
jama, u kojoj se u toku itave godine zadrava led. Usmeno predanje govori da su,
nakon izgradnje eljeznike pruge Sarajevo Mostar, ovdje , u toku ljeta, dola-
zili sarajevski slastiari da vade led i nose ga u slastiarne u Sarajevo. Dolazili bi
vozom iz Sarajeva, a od Tarina do Ledenice konjima. Na konjima bi u nonim
satima, kad je znatno hladnije, dopremili led u Tarin na eljezniku stanicu, a
odatle vozom u Sarajevo.505 Ledenica se nalazi jedan kilometar sjeverozapadno od
katunskog naselja Opanak na Bjelanici.506
Mra jama
Mra jama se nalazi 500 metara zapadno od sela Dragovii. Jama je prom-
jera preko 10 metara, a dubina joj nije utvrena. U njoj se nalazi voda. Predanje
govori da su se u nju nekad davno prevrnula kola sa konjskom zapregom i potonu-
la bez traga. Nekad je oko nje bilo isto od rastinja, a nalazilo se samo zasaeno
voe. Djeci je bilo strogo zabranjeno da se ovdje igraju i zabavljaju. Sada je jama
obrasla umskim rastinjem i veim drveem.507 Ime je dobila po tome to se pogle-
dom u jamu vidi samo velika crna rupa. Porijeklo toponima je od rijei mrk > crn,
crna > mrka mra, mrja. Prema drugom predanju, pored velike jame ovdje se
nalazilo i nekoliko manjih jama, koje su nastale neto kasnije zbog propadanja tla.
502 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Mokrine, k..320, 321, 322.)
503 Mulagi Elvedin, r. 1971.g. iz s. Mokrine
vo, Gemeinde Kulie.
505 Halid Maslo iz Budmolia, (zabiljeio V. Alauz, juli 2016. g.).
506 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Bradina, 1975.
507 Munevera Beganovi iz Pazaria, roena u Dragoviima, (zabiljeio V. Alauz, 6.7.2016.
g.).
106
Hadika toponimija
Jedna takva se i danas nalazi u neposrednoj blizini velike jame. Velika Mra jama
je danas napunjena smeem, a voda u jami se vie ne vidi. Po predanju, ne zna se
kada je nastala velika Mra jama, dok su ove manje kasnije nastajale i zatrpavane
su.508
Obadine
Toponim je ime dobio od rijei: obad, gen. -da, na -ica obadica = muha
bdalj (v.), trkalj, trk. Augmentativna -ina obadina. Denominal na -ati obadati
se, -am = bjeati od obada.509 Obadine se nalaze izmeu Suhodola i sela Luke
kod Tarina. Ovaj toponim oznaava obradivo zemljite na kome je Zemljoradni-
ka zadruga Tarin uzgajala itarice. Na katastarskoj mapi iz 1882. godine na ovom
mjestu se javlja toponim Badine. Po tome bi nastanak rijei i njeno znaenje treba-
lo traiti u rijei: Bd < bad to oznaava uzvieni obradivi teren.510 Predmetne
Obadine upravo predstavljaju uzvieni teren sa obradivim zemljitem. Desetina-
ma godina Zemljoradnika zaruga Tarin ovdje uzgaja itarice.
Otrik
Sjeverno od sela Drozgometva u
pravcu Lepenice nalazi se brdo Otrik.
On svojom visinom i oblikom dominira
cijelim prostorom te prua irok pogled
na lepeniku kotlinu sa jedne i hadiku
kotlinu sa druge strane. Njegovo ime je
odraz oblika brda. Otrik je vrlo intere-
santno arheoloko nalazite koje je otkrio
P. Aneli polovicom 20. vijeka. On pred-
stavlja veliko prahistorijsko gradinsko
naselje, jedno od najveih u Bosni i Her-
cegovini.511 Gradina je elipsoidnog oblika
ija je dua stana oko 500 m, a kraa oko
200 metara. Gradinu okruuje slabo pris-
tupaan teren sa tri strane, dok je sa istoka
iz pravca Batalova brda pristup neto bol-
ji. Ostaci arhitekture su: bolje ili slabije
ouvani dijelovi bedema u obliku terasa, Slika br.30: Fragmenti zemljanog posua
te snaan vjetaki usjek sa tzv. limitnim naenog na gradini Otrik
Foto: V. Alauz, juni, 2015. godine
tumulom, koji titi prilaz gradini sa sje-
508 Haris Turinovi, r. 1989. g., prenosi od djeda aira, r. 1909. g., a on od svog amide Os-
mana, r. 1851. g., (zabiljeio: V. Alauz, 7.7.2016. god.).
184.
511 P. Aneli, Arheoloka ispitivanja, Zbornik Lepenica, Nauno drutvo BiH, 1963, 158.
107
Hadika toponimija
verne strane. Svuda po gradini i njezinim padinama, sve do prevoja, nailazimo

na ulomke zemljanog posua. Neki primjerci keramikih proizvoda pokazuju
karakteristike srednjeg bronanog doba. Ipak velika veina posua pripada tzv.
gradinskoj keramici starijeg eljeznog doba.512 Na ovoj lokaciji se i danas mogu
pronai ostaci zemljanog posua koje je izbilo na povrinu prilikom kopanja ro-
vova i traneja na prvoj liniji odbrane u proteklom ratu.513
Plane
Oronim Plane nalazi se pri samom vrhu planine Ormanj.514 Plana je stari
naziv za gredu koja ide po zidu ispod krova kue.515 Poloaj oronima Plane odgo-
vara njegovom znaenju. Pokriva prostor koji se prua ispod vrha Ormanja.516
Skladovi
Toponim skladovi nalazi se preko puta TRZ Hadii prema Dupovcima.517
Skladovi se nalaze i u Lukom polju kod Tarina pored magistralnog puta.518 Sklad
je sloga. Skladovi predstavljaju ravnomjerno rasporeene odreene elemente.519
U ovom sluaju se radi, vjerovatno o skladno ili ravnomjerno podjeljenim posjedi-
ma prilikom neke diobe, ili pak o nekom skladnom i harmoninom ivotu na ovom
podruju. Toponim Skladovi nalazimo jo i u Smuckoj, Garovcima i Tarinu. To-
ponim Sklae, koji, vjerovatno ima isto znaenje i motivaciju njegovog nastanka,
nalazi se na Trznu kod unovnice.
Spila
Prema P. Skoku Spila je drugi naziv za peinu, stijenu ili jamu, a vrlo esto
se javlja i kao toponim. On navodi toponim pila kod Risana u Hrvatskom pri-
morju, koja oznaava lokalitet ruevina ispod Gradine.520 Na toponim Spila nal-
azi se odmah uz nekropolu steaka Bastahe na Oseniku, sa njegove jugozapadne
strane.521 Na ovom podruju ne postoji nikakva peina, uvala, a ni stijena. Ako
ovaj toponim moe znaiti i ruevina ispod gradine onda bi se na ovom podruju
trebali traiti ostaci ruevine malog Jelen-grada kojeg spominje I. Bojanovski.522
513 Primjerci komada zemljanog posua sa ove gradine nalaze se u prostoriji Komisije za is-
traivanje i dokumentovanje kulturno-historijskog naslijea Opine Hadii u Hadiima.
vo, Gemeinde Hadii.
1975.
517 FGUBiH, Opina Hadii, (KO Hadii, k.. 1165)
518 Opina Hadii, Sluba za katastar, Katastarski plan za Osenik.
521 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Osenik k..517, 518, 519)
108
Hadika toponimija
Tinovo brdo
Toponim je nastao od praslavenske rijei tynb (tin), to znai pregrada,
prijeboj.523 Tinovo brdo je tromea izmeu naselja Hadii, Kasatii i Lokve (tt
828).524 Vjerovatno je po tome i dobilo ime. U dananjim katastarskim mapama
ovo podruje nosi naziv Brezovaa. Ispod vrha Tinova brda prema Hadiima
nalaze se toponimi: Borak, Jelovik i Krevina.
Tulek
Tulek je ovjek malog rasta - ovjeuljak.525 Po tome je nastao i ovaj to-
ponim. Toponim se nalazi u samom selu Vranii, uz desnu obalu potoka.526
Vilodor
Toponim Vilodor je naziv za peinu koja se nalazi kod Trojana iznad sela
Doljani. U peinu se jedva moglo kroz manli otvor iza kojeg se, nekoliko me-
tara od ulaza, nalazi povea prostorija. Njene dimenzije su otprilike oko 4 metra
duine, dva irine i oko dva metra visine. U ovoj prostoriji se nalazi jedan veliki
vertikalni crni kamen, koji po svemu odudara od svog okruenja. Ali, dalje od ove
prostorije nije, do sada, niko iao.527 Ova peina nije zabiljeena ni na jednoj karti
zbog ega, vjerovatno, nije bila predmet interesovanja speleologa.
Nastanak i znaenje ovog toponima nije poznat stanovnicima najbliih
Doljana. Pretpostavlja se da naziv ima veze sa vilama koje su tu ivjele.528 Mo-
gue da ime datira iz vremena austrougarske vlasti u BiH, kada su na irem prosto-
ru Bosne arheoloka i druga istraivanja vrili naunici iz razliitih krajeva svijeta
a, vjerovatno, i iz Engleske. Naziv je mogao nastati kao kombinacija narodnog
vjerovanja u vile i engleske rijei door koja oznai vrata po emu bi Vilodor znaio
to i vilina vrata. Nastanak i znaenje ovog toponima nije poznat stanovnicima,
najbliih, Doljana. Pretpostavlja se da naziv ima veze sa dobrim vilama koje su
ovdje ivjele.529Moda se toponim Vilodor nekada izgovarao i pisao kao Vilod(v)
or, pa je vremenom izgubio slovo ili glas v. U tom sluaju toponim bi se mogao
posmatrati kao leksik slavenskog porijekla, odnosno kovanica nastala od apelativa
vila(o) + dvor = vilodvor to bi oznaavalo vilin dvor odnos mjesto boravka vila.
Takoe, toponim je mogao nastati od apelativa vilai njemakedoor = bos. vrata
po emu bi Vilodor znaio to i vilina vrata. Podsjeanja radi, treba rei da su, po
dolasku Austro-Ugarske vlasti u BiH, izvoena intenzivna arheoloka, historijska,
speleoloka i druga istraovanja na ovom podruju pa je i ovaj naziv mogao tada
dobiti svoje ime.
1975.
526 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 3048 +)
527 Nusret Kabulovbi, r. 1960, selo Doljani.(Zabiljeio: V. Alauz, 12.10.2016.g)
528 Haris Turinovi, r. 1989.g, iz Pazaria, (Zabiljeio: V. Alauz, 24.10.2016. g.)
529 Haris Turinovi, r. 1989.g, iz Pazaria, (Zabiljeio: V. Alauz, 24.10.2016. g.)
109
Hadika toponimija
Veliki broj toponima, na podruju hadike opine, dobio je naziv na osn-

ovu geografskih pojmova, te izgleda i oblika reljefnih objekata. Oni se vrlo esto
ponavljaju pod istim nazivom na vie lokaliteta, zbog ega se broj razliitih naziva
znatno smanjuje. Mi smo ovdje obradili svega 16 toponima iz ove kategorije, iji
nazivi, vjerovatno, nisu potpuno razumljivi iroj populaciji. Pored njih, u registru
toponima, nalazi se veliki broj iz ove grupe.
1.8. Toponimi motivirani nazivima biljaka (fitotoponimi)
Boca
Toponim Boca, ili Boce kako ga zove mjesno stanovnitvo, prvi put se
nalazi evidentiran na katastarskim mapama iz 1882. godine. Pokriva krajnji is-
toni dio Binjeeva, izmeu rijeke Zujevine i eljeznike pruge. Na geografskim
i topografskim kartama se ovaj toponim ne spominje. U katastarskim mapama se
vie katastarskih parcela vodi pod ovim imenom.530Prema naglasku u narodnom
govoru ovog kraja, toponim Boce ima veze sa pojmovima: bosti, ubadati, bockati
i sl. Po tome bi Boce bio naziv za neto to bode, bocka. U narodnom jeziku ovog
kraja pojam boca se koristi upravo za biljke koje imaju svojstvo bockanja odnosno
uboda. Tako se djeci ima obiaj kazati ne to dirati, to je boca, upozoravajui ga da
se moe ubosti. Vjerovatno je na ovom lokalitetu raslo bilje koje je imalo navede-
na svojstva, po emu je nastao i toponim.
Borovine
Toponim Borovine se nalaze zapadno od Gornjeg Zovika i predstavlja
veu povrinu livada i obradivog zemljita.531 Toponim je izveden od rijei bor.
Prirodna stanita borovih uma se nalaze na znatno veim nadmorskim visinama
od ove na kojoj se nalazi ovaj lokalitet, ali ne treba iskljuiti mogunost da se
i ovdje nalazila borova uma. Razlog vie naoj pretpostavci je injenica da se
istono do ovog toponima nalazi brdo Vrati, koje je obraslo jelovom i borovom
umom, a sputa se sve do ravniarskog dijela zovike kotline. Iznad sela Grivii
kod Hadia nalazimo toponim Borovnice. Toponim se odnosi na umsku biljku
borovnicu.
Heljdovia
Toponim Heljdovia se nalazi izmeu Gornje i Donje Bioe kod Tarina,
200 metara istono od potoka Bioa.532 Naziv je nastao od imena itarice heljda.
530 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Binjeevo, k.. 302, 318, 333+).
vo, Gemeinde Pazari
532 FGU BiH, Katastarski plan za opinu Hadii, (KO Budmolii, k.. 718, 719, 729).
110
Hadika toponimija
Heljda je u prolosti bila veoma zastupljena u ratarskoj proizvodnji, a sluila je za

ishranu ljudi. Danas se proizvodi kao ekskluzivitet u ishrani. Vjerovatno je heljda
dobro uspijevala na ovom lokalitetu, zbog ega je uzgajana due vrijeme. Po njoj
je ovo podruje dobilo ime. Toponim Heljdovina, iji je nastanak iste motivacije
kao i toponima Heljdovia, nalazi se u Donjim Hadiima.533
Jabuka
Toponim Jabuka izveden je od staroslavenske rijei jablko, jabloko, ko-
jom je oznaavana neka oblina. Odatle je nastalo znaenje ove rijeiubosans-
kome jeziku, kao i susjednim zemljama gdjese terminom jabuka oznaava sva-
kioblik, odnosno svaka oblina.534 Toponim Jabuka je, zapravo, jedno malo brdo
poluoblog geografskog oblika, koje se nalazi sa jugoistone strane naselja Tarin.
Toponim Jabuka nalazimo i na Lokvama.
Jelaje
Izmeu sela Trzanj i Duranovii nalazi se lokalitet koji nosi naziv Jela-
je.535 Jelaje je nastalo od latinske rijei irutices abietum to oznaava stanite
jelove ume.536 Prema drugom izvoru jelaje je naziv za podruje koje pokriva
jehova uma, jer u staroslavenskom jeziku za drvo johu/jehu koristio se naziv
jela, od ega je nastao i toponim Jelaje. U Bosni se, sa istim znaenjem, koristi
toponim Jelah.537 Zbog svog geografskog poloaja i geomorfolokih okolnosti to-
ponim Jelaje kod Duranovia, je vjerovatno bio stanite jelove ume po emu je i
dobio ime. Na podruju hadike opine se javaljaju jo: Jelah, Duranovii; Jelah,
istoni dio Bjelotina -Uivak, Jela kod Bioe, Jelaje kod Sejdanovia Pazari.
Kru
Kru je naziv za izvor pitke vode u selu Grivii, kao i naziv potoka koji
se ulijeva u Drozgometva potok. I lokalitet oko izvora nosi istoimeni naziv. Ne
postoji predaja kako je nastao ovaj neobian naziv. U dostupnoj literaturi, takoer,
ne postoji njegovo precizno pojanjenje. Naziv je mogao nastati od slavenskog
naziva za vrstu voke kruka. Arhaini staroslavenski naziv za kruku je bio
krua. Od njenog korjena kru + ik nastala je rije kruik to oznaava mjesto
zasaeno krukama. Od istog korjena kru + iti nastala je i rije kruiti, to znai
kruniti (kukuruz, itarice i sl.)538 Izvor je mogao ime dobiti i po atributu skruen
to znai ponizan, pokoran, odan vjeri.539 Vrelo u odnosu na svoju okolinu ima
najniu taku. Nalazi se u jednoj maloj depresiji. Po tome bi se moglo rei da je
533 FGU BiH, Opina Hadii, (KO D. Hadii, k.. 1316/1).

535 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Duranovii, k.. 937+)
536 V. S. Karadi, Srpski rjenik, Be, 1818, 284.
111
Hadika toponimija
ono skrueno (nisko, ponizno) vrelo. Po svemu sudei, na toponim i hidronim

Kru je nastao motivacijom na kruke iji zasadi su se nalazili ovdje. Ovo vrelo se
je nekada zvalo i Zlatino vrelo. To potvruje katastarska mapa iz 1882. godine.540
O tome postoji i narodno predanje koje prenosi da su, nekada davno, ivjele dvije
sestre Zlata i Fata, koje su umrle veoma mlade. Poslije njihove smrti, dva vrela su,
u znak sjeanja na ove dvije mlade i vrijedne djevojke, dobila imena po njima.
Ovo u Griviima je dobilo ime po Zlati Zlatino vrelo, a ono u abacima, oko 500
metara istono od ovog prvog, ime je dobilo po Fati Fatino vrelo.541 Vremenom
su se poeli koristiti drugi nazivi za ove izvore, ali se ne zaboravljaju ni njihova
tradicionalna imena.
Lanite
Toponim Lanite se spominje na nekoliko mjesta na podruju hadike
opine. On ima veze sa agrarnom proizvodnjom naih predaka. Lanite je toponim
slavenskog porijekla i nastao je od rijei lan, to je sinonim za eten, leksemu koja
ima rusko-arapsko porijeklo od rijei kettn, to bi znailo konopljino sjeme
(eten halva = halva od zrna konoplje), etenite = lanite (lan + sufiks -ite).542
Lanite oznaava mjesto gdje se uzgajala ova, u stara vremena veoma vana bilj-
ka, a moe oznaavati i mjesto gdje se lan moio u vodi i vrila njegova prerada.543
Zato toponim Lanite ima veze sa toponimom Moila. Iznad sela Buturovii (Se-
limovii), u zahvatu potoka Moila, nalazi se toponim Lanita. Toponim Moila
i Lanite su na maloj meusobnoj udaljenosti.544 Toponim Lanite biljeimo i na
planini Bjelanici, iznad Mehine luke i sela Kora, u gornjem toku potoka Ka-
lanica iznad Ratelice, te u selu Mokrine, u gornjem toku potoka Lanite.545
U junom dijelu sela Luke kod Tarina nalazi se toponim etenija. Nastao
je od turske rijei keten = lan.546 Pokriva oko 15 dunuma livade izmeu eljeznike
pruge i lukog potoka.547 Lanite se nalazi u selu Jave Suhodol kod Tarina548,
te izmeu sela Lokve i rijeke Krupe.549 Nalazimo ga i u selu Grivii, jugozapadno
od njega, uz potok Sajnica prema Ormanju.550 Iznad sela Urduk kod Pazaria se
vo, Gemeinde, Hadii.
541 N. ovi, r 1959. g. iz Grivia, prenosi od Safije ovi, r. 1939.g. (zabiljeio: V. Alauz,
7.11.2016. godine)
543 Predanje od rahmetli Hurema i Mehmeda Alauza prenosi V. Alauz.
vo, Gemeinde Hadii, podruje Drozgometva.
545 FGU BiH, Opina Hadii, (Mokrine, k.. 189, 190, 537).
546 A. kalji, Turcizmi u srpskohrvatskom-hrvatskosrpskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1973,
191.
112
Hadika toponimija
nalazi toponim Lanita.551
Oraak
Oraak je iri lokalitet na kojem se nalazi nekropola steaka na Lokvama
i pravoslavno groblje.552 Toponim je nastao od imenice orah, kroz njen deminutiv
oraac, odnosno sa sufiksom ak nastao je oraak to se odnosi na mali orah ili
malo podruje sa stablima oraha.553
Ovsine
Ovsine oznaavaju lokalitet iznad Kuica, a istono od Stublova.554 Ovas
je pojam nastao od latinske rijei ovsi, a naziv je za vrstu iraice, koja se jo zove
i zob555.U prolosti se koristila, uglavnom, kao hrana za konje.556 Po tome bi to-
ponim Ovsine oznaavao lokalitet gdje se uzgajala zob. Prema B. Zlatar, pojam
ovasi je turska rije koja znai livadu ili polje. Sarajovasi je imalo znaenje dvor
u polju. Na toponim Ovsine, upravo, pokriva veliku povrinu ravnog dijela brda
iznad Kuica.
Vinograd
Zapadno od sela Gornji Zovik, u njegovoj neposrednoj blizini, nalazi se
prostor koji se zove Vinograd. To je zasad jedini ovakav toponim evidentiran na
podruju Hadia. Toponim Vinograd je naziv za prostor koji je zadran i nakon
uzgajanja vinove loze ili groa. Uzgoj vinove loze na ovim podrujima odvi-
jao se u srednjem vijeku, ali i osmanskom dobu. U lanku V. V. Vukasovia
navodi se podatak da Stjepan Kotromani u darovnoj povelji, upuenoj porodici
Ohmuevi, poklanja izmeu ostalog i vinograde: ...Smuzku rieku i Selo Smuzka,
s gniem mlinim i s vartlim i s vinogradim, kupnenimi i basctinimi...557 Meutim,
na podruju Tarina nismo pronali toponim koji sadri rije vinograd. Na slian
nain se u popisu iz 1468/69. godine kao ifluk Husejina Bevaba navodi, izmeu
ostalog, i jedan vinograd u Kaetici i Gomici (Gomjenici),558 dok takav toponim
danas ne postoji ni u Kasatiima niti u Gomjenici, pa ni Gradcu. S druge strane,
na podruju Zovika se nalazi toponim Vinogradi, ali se on ne spominje u srednjo-
vjekovnim poveljama i osmanskim popisima. Toponimi Vinograd nalaze se jo i
na podruju Deovia kod Pazaria,559 u gornjem dijelu sela Lokve,560 te u Donjim
551 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Resnik, k.. 494, 495, 496).
552 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 1317, 1318, 1320+)
554 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Hadii, k.. 345, 346, 347 +)
557 V. V. Vukasovi, Stari nacrt upe Smuke usred Kraljeve Bosne, GZM BiH, 1891, 277.
558 A. Alii, Sumarni popis sandaka Bosna iz 1468/9. g., IKC Mostar, Mostar, 2008, 72.
559 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Osenik, k.. 153, 1554,1492 i 1494).
113
Hadika toponimija
Hadiima.561
Toponimi biljne motivacije su najbrojniji na podruju opine Hadii.
Njihov nastanak i znaenje su opepoznati i ne zahtjevaju nikakva posebna ob-
janjenja. Javljaju se u formi opih imenica kao to su: Bukovina, Grabovina,
Brezovina, Hrastovina, Jorgovan, Jasike, Drenovice, Zobie, Vrbice itd. Iz tog
razloga, ovdje ih je obraeno samo deset, ali u registru toponima e se vidjeti nji-
hova brojnost.
1.9. Toponimi motivirani nazivima ivotinja (zootoponimi)
elina
Toponim je nastao od imenice ela (pela). U Bosni se javljaju toponimi
elinac, elina.562 Oznaava mjesto gdje su se uzgajale pele. elinac se nalazi na
podruju Uivaka.
Legnja
Oronim Legnja pokriva podruje povrine preko deset hektara. Nalazi se
nedaleko od sela Koan istono od lokalnog puta Koan Tarin.563 Vjerovatno
je nastao od rijei: lganj, (genitiv- lgnja), to je naziv za pticu ljuku.564 Moda
je ovo podruje bilo stanite navedene vrste ptica po emu je dobilo svoje ime.
Orlovaa
Orlovaa je toponim za brdo (tt 672) iznad sela Kuice kod Hadia.565 Ovo
podruje nije prirodno stanite orlova, ali jeste jastrebova. U narodu se vrlo esto
koristi naziv orao za obje vrste. Orao je praslavenska rije. Izvorno se pie kao
l566. U toponomastici se javlja u vie oblika: Orlja, Orlova glava, Orlov dub,
Orlovaa, Orlovac itd.567 Toponim Orlovaa biljeimo i juno od Tehniko-re-
montnog zavoda Hadii, uz rezervoar za vodu,568 kao i zapadno od sela Vranii
preme Drozgometvi.569 Orlovaa se nalazi i sjeverozapadno od sela Kuice kod
Hadia (tt 872).570
Orlovac je toponim koji obiljeava lokalitet istono od Mehine luke kod
563 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Tarin III-1-4, Beo-
grad, 1975.
564 P. Skok, Etimologijski rjenikhrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, Zagreb, 1971, 285.
565 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Hadii, III-1-4.
568 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Hadii, k.. 1205).
569 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 281, 282, 283+).
570 Vojnogeografski zavod Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Hadii, III-1-4, 1975.
114
Hadika toponimija
Tarina.571 Nastao je od istog korijena rijei kao i Orlovaa.
Volujak
Oznaava lokalitet istono od sela Uivak, sada uglavnom poumljeno
podruje prema Igmanu.572 Nastanak toponima je motiviran nazivom za domau
ivotinju vo (vol). Volujara je zvijezda prema kojoj ratari idu traiti volove.573
Toponim Volujak, uglavnom, oznaava brda i planine, kao i njihove dijelove, pa
bi se mogao tretirati i kao oronim. Na Bjelanici postoji toponim Voluja jama.
Toponim Volujak se nalazi i iznad sela Uivak, prema brdu Stupnik.574 Takoer,
Volujak nosi naziv i brdo koje dijeli Lepenicu od Kreeva. Vjerovatno se radi o
planinskim podrujima na koja su se volovi, kao i druga stoka, izgonili na ispau.
Vranci
To je brdo koje se uzdie sjeverno iznad Tarina prema Suhodolu.575 Ime
je moglo dobiti po ptici vrani ili konju vrancu. U korijenu je svakako rije vran,
to znai crn. Izvedenice od nje su Vranduk, Vranjevina, Vranjae, Vranii itd. (v.
Vranduk).
Vuine
Vuine se nalaze izmeu sela Donji Hadii i sela Breza.576 Naziv je nastao
po divljoj ivotinji vuku. Katastarski naziv ovog brda je Gaj. U mjestu Musii na
podruju Uivaka nalazi se manji lokalitet koji nosi naziv Vuinica.
Vukue
Vukue se nalaze izmeu sela Koan i sela Dolac. Jedan dio Vukua pripa-
da opini Kiseljak, a drugi Hadiima.577 Ime su dobili motivacijom od rijei vuk.
Zmijanice
Sjeverozapadno od sela Vraii, zapravo na prevoju izmeu Vraia i
Drozgometve, nalazi se vei prostor koji nosi naziv Zmijanice.578 Prema predanju,
ime su dobile po zmijama koje su esto viane na ovom lokalitetu.579 Sam lokalitet
u katastarskim mapama nosi naziv ipavice.
Toponimi motivirani ivotinjskim vrstama ne zauzimaju visoku poziciju
po njihovoj brojnosti. Razlog tome je to je mnogo manje ivotinjskih vrsta od
vrsta biljaka, ili, recimo, naziva gospodarsklih objekata i djelatnosti i sl.
571 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Budmolii, k.. 1344).

575 Vojnogeografski zavod Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Tarin, III-1-3, 1975.
577 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Mokrine, k.. 156).
579 Himzo (Alija) Drina, r. 1931. g., iz Vrania, (zabiljeio: V. Alauz, 5.3.2016. g.).
115
Hadika toponimija
Osim toga oni nemaju neki kulturni ili historijski znaaj, niti se odnose na
endemske ivotinjske vrste zbog ega bi bili posebno interesantni. Zbog toga je
ovdje obraeno samo njih desetak, ali su brojnije zastupljeni u registru toponima.
1.10. Toponimi motivirani gospodarskom djelatnou
Badica
Toponim Badica se nalazi sjeveroistono od Ratelice ispod lokaliteta Re-
bra. Ovuda protie mali potok Bijela voda, koji nastaje od nekoliko izvorita na
podruju Gornje Ratelice. Nastanak toponima Badica mogao bi imati veze sa
pojmom badanj. Bdanj je imenica mukog roda koja se odnosi na: 1. drvenu
posudu u kojoj se dri sir (kaca), 2. u mlinu odnosno vodenici izdubljeni trupac
kojim tee voda i pada na vodeniki toak.580 Ako je na potoku postojala vodenica
iji je obavezni sastavni dio badanj, tada je Badica mogla nastati kao denomi-
nativ rijei badanj (badnjica>badica) oznaavajui prostor oko vodenice. Prema
A. Isakoviu toponim badica nastala od pojma badac koji oznaava onog koji
bdije, ali oznaava i uopte straara koji uva zakonitost skrojenu protiv slobode
miljenja.581 Badac i Badica u osnovi imaju apelativ bad to je naziv za tap sa
iljkom.582 Sa navedenim ima veze i toponim Vojtnik (vojnik) koji se nalazi iznad
Badice. Moda se ovdje, zaista, nekad nalazila straarnica ili je mjesto imalo veze
sa uvanjem njegove zaleine. I jedno i drugo obrazloenje ima svoje argumente
zbog ega se je teko opredjeliti za jedno. Narodnog predanje o tome nema.
Brdari (Brdarevi)
Toponim Brdari je vrlo rijedak u ovim krajevima. Vjerovatno oznaava
mjesta gdje su se izraivala brda koja su sastavni dio razboja (stana) za tkanje.
Isti naziv se koristi i za zanatlije koji su se bavili izradom brda. Prema tumaen-
ju P. Skoka, ovaj toponim je izvedenica, kao i mnoge druge, od rijei brdo, to
oznaava tkalaki termin. Baltoslavenskog je porijekla, a nastala je od rijei birde
to znai stan, razboj.583 U ovom znaenju koristi se u svim slavenskim jezicima.
Razboj ili stan za tkanje je predstavljao veoma znaajno proizvodno sredstvo na
kome se vrilo tkanje ilima, ponjava, prostirki razne vrste, lanenog platna sukna
i sl.
Toponim Brdari nalazi se jugozapadno od sela Vrbanja.584 Na katastarskim
grad, 1975.
116
Hadika toponimija
mapama iz 1882. godine nosi ime Brdarevi.585 Po ovom nazivu bi se radilo o pos-
jedima koji su pripadali brdaru.
Buda
Ovaj toponim je jedinstven na podruju opine Hadii, a nalazi se sje-
verozapadno iznad sela Kuice kod Hadia.586 Nastanak i znaenje ovog topon-
ima nije mogue sa sigurnou utvrditi. Jedino uporite za njegovo tumaenje
nalazimo kod P. Skoka, mada se ono ini neprimjerenim s obzirom na geografski
poloaj i karakteristike ovog toponima. Bda je slavenska rije koja znai duan
za drvene sude.587 Narodno predanje o nastanku i znaenju ovog toponima ne
postoji.
Dramuii
To je lokalitet u unovnici koji se spominje na austrougarskim mapama iz
1882. godine. Danas je to katastarski naziv za lokalitet koji se nalazi sa obje strane
regionalnog puta Hadii Igman, u zaseoku Gaanovii, u selu unovnica.588
Ispod Kopinja prema rijeci Zujevini u Hadiima nalazi se i toponim Dramoe.
Toponimi su nepoznatog porijekla i znaenja. Toponim je neutvrenog porijekla i
znaenja.
urik (urak)
U sjevernom dijelu sela Bare kod Hadia nalazi se nekoliko toponima
urik, Curik i urak.589 Toponimi su nastali od turske rijei krk > rak, to je
naziv za muki kaput postavljen krznom, bunda odnosno kouh. Kratki kaput se
jo zove i uri.590 uri je pojam koji se esto javlja u bosanskim narodnim
pjesmama sevdalinkama. Prema tumaenju P. Skoka, to je balkanski turcizam
(tur. krk = perz. gurg to znai krzno, odatle naziv za zanat krk = krznar).591
Osmanska vlast je Vlasima stoarima naseljavala nenaseljena podruja koja su
imala dobre preduvjete za stoarsku proizvodnju. Vjerovatno je i ovo podruje
naseljeno na isti nain. Vaan odjevni predmet ovih stoara je bio kouh, koji se
pravio od janjeeg krzna, dok je neto sveaniji odjevni predmet kaput, sa un-
utranje strane postavljen krznom. Ova odjea je imala turski naziv urak. Razlika
izmeu gunja i uraka je u tome to je gunj imao krzno sa vanjske strane, a urak
sa unutranje, i bio je sveaniji. Vjerovatno su navedeni toponimi dobili naziv po
ovoj vrsti odjevnih predmeta.
vo, Gemeinde Tarin.
586 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Hadii, k..524, 540, 418+).
117
Hadika toponimija
Gunjite
To je toponim koji oznaava lokalitet u centru sela Kuice kod Hadia.592
Nastao je od rijei gunj, koja oznaava ogrta od janjee koe sa koje se u pot-
punosti ne skida vuna. To je naziv i za prostirku pravljenu na isti nain, koja je in-
ae veoma topla. U hrvatskoj tradiciji gunja je naziv za: 1. haljina odreene vrste,
enska odjea (Sutomore), 2. (K) bijelj, ebe.593 Zapadno od Tarina nalazi se i
selo Gunjani iji naziv ima veze sa apelativom gunj.
Hambara
Toponim Hambara nalazi se u zapadnom dijelu Lokavskoh polja.594 Ime
je dobio po apelativu hambar. Hambar je arapsko-perzijska rije koja oznaava
ograeno i ureeno spremite za itarice i drugu zrnastu hranu. Isti naziv ima i
drveni sanduk za brano, koji se nekad koristio u kui.595 Hambara je naziv za lo-
kalitet na kome su se nalazili stari hambari. Hambarie, takoe, oznaava mjesto
gdje se nalazio hambar ili vie njih. Toponim Hambari se nalazi u Orahovici.
Lonar
Lokalitet koji se nalazi ispod ian brda kod Pazaria nosi naziv Lonar.596
To je narodni naziv za ovaj prostor koji se ne nalazi u katastarskom operatu niti se
spominje na drugim dokumentima. Toponim Lonar je sinonim za pojam grnar, a
to je naziv za zanatliju koji proizvodi posue i druge proizvode od gline.597 Pozna-
to je da se kod iana nalazila prahistorijska grnarska radionica po emu je i ovaj
lokalitet dobio ime.
Kabalovo
To je lokalitet koji se nalazi sa istone strane regionalnog puta Hadii
Igman Trnovo, na potezu od Kabalova do Malog polja.598 Pored ovog velikog
lokaliteta, jedan kilometar istono od njega, pored puta, nalaze se jo dva manja
lokaliteta koja nose isti naziv.599 Oko dva kilometra zapadno, pored Lokavskih
aira, nalazi se jedan proplanak koji takoer nosi naziv Kabalovo.600
Na Kabalovu kod Malog polja do zadnjeg rata se nalazila umarska kua,
kasnije planinarski dom, a iznad njega tale sa komorom hadikog umarstva.
Naziv Kabalovo vjerovatno je novijeg vremena jer se ne nalazi na starim kartama
i katastarskim planovima. Sam naziv ne upuuje na neto primjereno tom pla-
ninskom umskom podruju. Toponim Kabalovo vjerovatno je turskog porijekla,
592 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Hadii, k..476, 681, 685 i 684).
594 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 1035, 1036, 1037 +)
596 Haris Turinovi, r. 1989, iz Pazaria. (Zabiljeio: V. Alauz, 16.11.2016.g.).
598 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 1623.).
599 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Hrasnica, k.. 3392 i 3393.).
600 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 1622.).
118
Hadika toponimija
a nastao je od rijei kab, to znai sud odnosno posuda.601 Isto znaenje ima i na
hrvatskom podruju koje je bilo pod osmanskom vlau: kabli / kablica = drveni
sud koji slui za crpanje vode ili pijenje vode.602 U Bosni se koristila rije kabla za
posudu za vodu. U skladu s tim, i danas kada pada jaka kia, u narodu se kae da
lije ko iz kabla. Budui da je Kabalovo mjesto gdje se nalazila umarska Komora
i objekti za smjetaj ljudi, gdje se lagerovala sjeena jelova i borova uma, moda
su se tu pravili kablii, po emu je to mjesto dobilo ime. Toponim Kabalovo je
mogao nastati i od turske rijei kabile, to je balkanski turcizam arapskog porijek-
la, a oznaava zadrugu pod upravom starjeine.603 Ovdje se zaista nalazila jedna
radna jedinica umarstva Hadii, koja je imala svog efa (starjeinu). Moda se
neto slino nalazilo i ranije, po emu je mogao nastati ovaj naziv. Za esploataciju
ume iz Igmana je u 19. vijeku bila sagraena i umska pruga.604Stotinu metara
istono od navedenih objekata nalazi se livada sa oko deset dunuma povrine, koja
se zove Banjak, to bi moglo imati direktne veze sa tumaenjem toponima Kaba-
lovo. Toponim Banjak je nastao od rijei bnj, talijanski bagno, to oznaava:,
kupalo, kupelj, kupanje u toploj vodi u rupi ili u kaci.605 Banj oznaava i drvenu
kuicu za kupanje. Od nje je nastala rije banja, to je, ustvari, naziv za kupatilo
ili kupaonicu.606
Klaine
Toponim je nastao od njemake rijei klk, to oznaava gaeno vap-
no, kre, japno, klak.607 Juno iznad sela Uivak, prema Igmanu, nalazi se vie
katastarskih parcela koje nose naziv Klaine.608 Na katastarskoj mapi iz 1882. go-
dine toponimom Klaine je obiljeeno isto ovo podruje, ali i poduje dananjih
igala sjeverozapadno iznad sela Dupovci.609 To ukazuje da su se ovdje nala-
zile kreane u kojima se proizvodio (pekao) kre. Do pojave industrijskih pei za
proizvodnju vapna, ovaj nain proizvodnje bio je u seoskim kreanama zapravo
jedini nain proizvodnje ovog, za graevinarstvo veoma vanog materijala.
Klanice
Klanica je isto to i pojata odnosno tala. U ovom sluaju to je naziv za
lokalitet na Lokavskim airima na Igmanu gdje su se nalazile tale klanice.610 Od
601 A. Kulender, Mali tursko-bosanski rjenik, Bemust, Sarajevo (reprint), 1999, 132.
604 D. Juzbai, Izgradnja eljeznica u BiH u svjetlu austrougarske politike, ANU BiH, Djela
XLVIII/28, Sarajevo, 1974, 247.
vo, Gemeinde Drozgometva.
610 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 1547 +)
119
Hadika toponimija
imenice klanica nastao je toponim Klaniite koga nalazimo u Griviima, kao i

Klananica u Selimoviima.
Kolibine
Ovaj toponim oznaava lokalitet koji se nalazi juno iznad sela Osredak
izmeu Odaka i Budmolia. Ime je dobio po pastirskim kolibama koje su se
nekad nalazile ovdje. U njima su obino boravili pastiri u vrijeme dok ovce nisu
bile na ispai nego u torovima.
Medanovac
To je umski kompleks koji se nalazi zapadno od sela Ratelica.611 Nedale-
ko od njega nalaze se ostaci rudnika barita. Korijen rijei u izvedenicama kao to
su mednica, medovina, kruka mednica, hrast medunjanin, ljekovita biljka me-
dunika i sl. je rije med. Po predanju, Medanovac kod Ratelice bio je vijekovima
bogato lovite u kome se esto viao i medvjed.612 Vjerovatno je ovaj lokalitet
svoje ime dobio po medvjedu medi, ije je to bilo stanite. Medo medan od
prisvojnog pridjeva medanov + sufiks ovac.
Meljine
Meljine nosi naziv lokalitet izmeu Selimovia i Koana u zahvatu po-
toka Lanite.613 Toponim je dobio ime po mlinovima koji su se nalazili ovdje i u
kojima se mljelo ito.
Milavke
Ovaj toponim nalazi se sjeverozapadno od sela Garovci kod Hadia. Ne
moe se sa sigurnou rei da li je nastanak toponima patronimike motivacije
ili je inspirisan agrarnim ili urbanim pojmovima. Moda je toponim nastao kao
varijacija od rijei mile koja znai: 1. nepokretno dobro, 2. pravna svojina, 3.
zemljite, 4. temelj kue (...) Pojam mulk je pravni izraz iz turskog graanskog za-
konika, a znai vlasnik nad zemljom, (arapski plural) eml na Kosovu oznaava
nepokretno dobro.614 Za pomo u razumijevanju nastanka i znaenja ovog topon-
ima treba podsjetiti na to da se u neposrednoj blizini Milavki nalazi toponim Ban
brdo i lokalitet Stublovi, koji veu Ban brdo i Milavke, te toponim Zagoni u selu
Garovci u podnoju Milavki. Zbog toga ne treba iskljuiti mogunost da su Mi-
lavke dobile naziv po tome to su se ovdje nalazili posjedi, odnosno poljoprivred-
na dobra srednjovjekovne bosanske vlastele.
1975.
612 Paan Husanovi, r. 1936. g., iz Ratelice, (zabiljeio: V. Alauz, juni 2006. g.).
613 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 351, 3502 +)
120
Hadika toponimija
Milinjaa
To je podruje iznad Uivka i unovnice, prema planini Igman, iznad re-
gionalnog puta Hadii Igman.615Nastanak i znaenje toponima Milinjaa bi
mogao imati veze sa nastankom i znaenjem toponima Milavke.
Moila
Toponim koji pokriva prostor izmeu rijeke Zujevine i eljeznike pruge,
od eljeznike stanice do damije u Binjeevu.616 Na samom kraju ovog lokaliteta,
pored mosta, nalazi se i lokalitet Tzna. Toponim Moila je, prema narodnom pre-
danju, dobio ime po tome to se na ovom mjestu u rijeci Zujevini moio (natapao)
lan (konoplja) u vodi radi njegove prerade.617 Toponim Moila sreemo i juno
iznad sela Buturovii kod Drozgometve, u zahvatu potoka Lanite. Tu su stanovni-
ci Buturovia moili lan (konoplju) radi prerade. O tome koliko je prerada lana, u
prolosti, bila zastupljena na selu, govori broj toponima, na hadikom podruju,
koji podsjeaju na to. Sjeveroistono od Gornje Ratelice, oko 500 metara, nalazi
se lokalitet koji nosi katastarski naziv Moila.618 Ovdje se nalazi izvor pitke vode.
Sudei po nazivima katastarskih parcela: Kupunjak, Vrto, Kuite, aloite, ovaj
lokalitet je nekad bio naseljen. Danas ovdje nema sela. Izvor vode sa njegovom
okolinom u selu Lokve nosi naziv Moionik.619 Mjetani ga zovu Moovnik. Moi-
la se nalaze i u selu Luke kod Tarina, sa njegove june strane uz potok.620 Isto
tako, u selu Trzanj621 i Vrbanja622 nalaze se toponimi Moila. Kod sela Dragovii,
uz potok, nalaze se Podmoila,623 dok toponim Moila na tom podruju ne postoji.
Vjerovatno je s vremenom lokalitet promijenio ime.
Oborite
Toponim Oborite obiljeava livade u uvali izmeu dvije kose, smjeten
uz mali potoi istono od Mehine Luke, a preko puta Raglja.624 Naziv je dobio,
vjerovatno, po tome to su se ovdje na livadama drali obori (torovi) za sitnu
stoku.
Pojatite
Pazari. Pojata je naziv za potkrovlje od tale gdje se skladiti sijeno. Ko-
risti se i kao naziv za talu. Pojatite oznaava prostor gdje se nalazila tala. Od
Beograd, 1975.
616 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Binjeevo, 378, 379, 380+).
617 Sakib Reidovi iz D. Hadia, (zabiljeio: V. Alauz, 29.3.2016. g.).
618 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Ratelica, k.. 845, 1036, 850+).
621 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Ratelica, k.. 411, 414, 415).
622 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Tarin, k.. 1526, 1527, 1528).
623 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 859, 860).
121
Hadika toponimija
imenice pojata nastao je i toponim Pojatnica koji se nalazi u Ratelici. Oznaava

mjesto gdje se nalazila pojata. Toponim Pojatite se nalazi u Pazariu, a Pojatnica
u Ratelici. Takvih toponima ima jo na podruju hadike opine.
Sasina
Toponim Sasina se javlja u osmanskom popisu 1406. godine kao air
Sasina. To, zapravo, popisano kao batina Radoja, u posjedu sina Mehmeda, sina
Mahmudova i ostalih suvlasnika.625 Toponim Sasina je nastao od imenicesasi, kako
su se zvali
rudari koji
su, u sred-
njem vi-
jeku, kao
strunjaci
za rudarske
poslove
dovoeni,
iz zapadne
Evrope, u
rudnike na
podru-
ju Bosne. Slika br. 31: ifluki posjed Sasina u Dematu Drozgometva
Opirni popis bosanskog sandaka iz 1604, 102.
Rudari sui-
me dobili
po nazivu mjesta, na podruju dananje Njemake, odakle su dolazili u Bosnu.626
Tako jedno od najpoznatijih rudita u istonobosanskoj rudarskoj oblasti,u sredn-
jem vijeku,zvaloSase.627
Solila
Toponim Solila oznaava mjesto na koje se iznosila so koja se davala stoci.
Sipala se na jedno ili vie mjesta na livadi ili u namjenska drvena korita. Solila
su se posebno pravila za stada ovaca i koza koje kroz ispau i redovnu ishranu
travom i sijenom nisu imale odakle namiriti potrebe za solju. Takoer, solila su
se pravila, a i danas se prave, za divlje ivotinje, posebno srneu divlja kojoj je
so nuno potrebna za razvoj i rast rogova. Zbog toga se ovaj toponim esto javlja
na podruju hadike opine, kao i irom BiH. Toponim Solila se nalazi: iznad
sela Uivak (k.. 840/1), Solila na Bjelanici kod Opanaka, Solila sjeverno od
625 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604, Sv. I/1, Bonjaki institutZrich,
Odjel Sarajevo i Orjentalni institut Sarajevo, 2000, 102.
627 A. Benac i drugi, Kulturna istorija Bosne i Hercegovine, Veselin Maslea, Sarajevo, 1966,
214.
122
Hadika toponimija
Grivia,628izmeu Lokava i Lanita,629 te na Medvjedicama kod Tarina.630Solila

nalazimo i blizu sela Kora.631
Sutice
Toponim Sutice javlja se prvi put na katastarskim mapama 1882. godine i
oznaava geografski ili katastarski prostor izmeu brda Tinovo i sela unovnica.
Jedini je toponim sa takvim nazivom na podruju hadike opine. Vjerovatno je
grekom, pri unosu podataka na mape, pozicioniran zapadno od sela unovnica,632
a danas je to prostor koji se nalazi sa istone strane unovnice. Na istoj mapi
se nalazi toponim Sutino brdo. Ubiljeeno je u sjevernom dijelu brda Kopianj,
odnosno stotinjak metara sjeverno od groblja Kopianj. Toponim Sutice vjerovat-
no je nastao od turske / osmanske rijei st, to znai mlijeko.633 U lingvistikom
tumaenju ove rijei, iz aspekta slavistike, nismo uspjeli nai odgovora. Ni u dru-
gim jezikim podrujima se ne spominje. Ako emo prihvatiti navedeno tumaen-
je, onda bismo mogli pretpostaviti da je toponim Sutice oznaavao podruje gdje
su vjerovatno bili stanovi sa stadima ovaca radi blie ispae, a od njih se proiz-
vodilo mlijeko za potrebe vlasnika, mjetana, ali i za prodaju. Prema predanju
prvih stanovnika ovog naselja, ono je nastalo ezdesetih godina dvadesetog vijeka.
Tada se ovaj prostor zvao Uivak, a vlasnici posjeda su bile porodice Hrnji iz
Donih Hadia. Nije poznato kada i od ega je nastalo ime Sutice.634 Ostaje da vje-
rujemo jezikom i onomastikom tumaenju ovog toponima. Vjerovatno Sutice i
Sutino brdo imaju veze sa stoarstvom i proizvodnjom ovijeg mlijeka i mlijenih
proizvoda, jer je to bilo jedno od osnovnih seljakih zanimanja u to doba.
alonica
To je lokalitet gdje se nalazio alo (salo). Salo je ostava gdje se sk-
laditio ubrani kukuruz u klipu. Njeni zidovi su od pletenog prua tako da ima
provjetravanje. irine je do jednog metra, duine nekoliko metara i visine po po-
trebi. Svakako da taj prostor bude natkriven i zatien od kie i snijega. Toponim
alonica nalazi se u Gornjoj Ratelici.
Tovi
Toponim Tovi obiljeava brdo smjeteno zapadno od Gurevia u Bin-
629 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 1393, 1395).
630 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Luke, k.. 588/2 i 590).
631 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Kora, k.. 1653, 1656).
vo, Gemeinde Hadii.
634 Musa Luca, r. 1930. g., iz sela Sutice (Ul. Brezovaka), (zabiljeio: V. Alauz, 15.3.2016.)
123
Hadika toponimija
jeevu.635 Na Igmanu kod Lokavskih aira nalazi se toponim Tovie.636 Oba to-
ponima, vjerovatno, imaju isto znaenje. To su lokaliteti na kojima se vrio tovni
uzgoj (tov) domaih ivotinja (v. Lokve).
Tovarnica
Tovarnica umovito podruje koje se nalazi zapadno od sela Duranovii.
Ime je dobilo, vjerovatno, po tome to su se ovdje tovarila drva za transport. Od
apelativa tovar je nastalo nekoliko izvedenica meu kojima tovariti, tovarni, to-
varite, tovarnica.637 Tovarnica se nalazi i u zahvatu izvorita Hadinog potoka
istono od sela Trzanj.638
Vaganj
Prema P. Skoku vagan /vaganj je rije koja oznaava: 1. mjeru za ito
(sadri 60 kg), 2. drvenu posudu okruglu kao zdjela, sadrine 20-30 kg , a slui za
mjerenje ita, 3. naziv za sirovu neobraenu dugu.639
Na podruju hadike opine nalazi se nekoliko ovakvih toponima. Vaganj
se nalazi u selu Luke, juno od eljeznikog tunela. Pored njega protie potok
Podamlina (KO Luke, k.. 1101, 1102.). Drugi toponim Vaganj nalazi se sjever-
oistono od Trzna, iznad unovnice (k.. 820, 821). Nedaleko od njega nalazi
se toponim Vaganjci (k.. 816, 817, 818+). Vaganj se nalazi i u Ratelici pored
potoka Kalanica.640Isti toponim nalazimo i u Pazariu pored potoka Zujevina
iza benzinske pumpe Viva.641 U Odaku kod Tarina, takoer, nalazimo toponim
Vaganji.642 Vagani se nalaze i u Ratelici pored potoka Kalanica. Obzirom da
navedeni toponimi oznaavaju lokalitete koji se, uglavnom, nalaze uz vodotoke,
vjerovatno oni oznaavaju mjesta gdje su se nalazili mlinovi za mljevenje itarica.
Ostali toponimi iz ove vrste oznaavaju geografska podruja (njive, brda, livade)
koji imaju oblik zdjele, a na jednoj strani su iri, a na drugoj ui.643
Viganj
Toponim Viganj se rijetko u toj formi javlja na podruju hadike opine.
Rije je slavenskog porijekla, a koristi se u jezicima slavenskog jezikog korpu-
sa. Viganj znai to i nakovanj, odnosno kovanica.644 Pored potoka elebuje
1975.
636 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Lokve, k.. 1519, 1520 i 1521).
vo, Gemeinde Kora.
640 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Ratelica, k.. 1060, 1061, 1012).
641 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 1622, 1624).
642 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Kora, k.. 984, 985, 990).
644 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika,JAZU, Zagreb, 1971, 587.
124
Hadika toponimija
kod Vrbanje nalazi se lokalitet koji nosi naziv Podviganj, to upuuje na to da je

nekada ovdje postojala kovaka radionica (viganj). Drugi toponim koji ima veze
sa apelativom viganj nalazi se zapadno od toponima Dvora u Lokvama i nosi na-
ziv Vignjite.645 U centralnom dijelu starog dijela unovnice, izmeu stare pruge i
potoka unovnica, nalazi se lokalitet koji se zove Vignjite.646
Vojtnik (Votnjik)
Vojtnik je maarska rije koja znai vojnik. Otuda i vojta > vota = neka igra
na karte.647 Toponim Votnjik648 je varijacija od Vojtnik, jer oznaava isti lokalitet.
Nalazi se sjeverno iznad sela Ratelica.649 U junu mjesecu 1914. godine su na
irem podruju Tarina trupe 15. sarajevskog i 16. dubrovakog korpusa austrou-
garske vojske, pod komandom Oskara Potioereka, izvodile manevre. Operativna
komanda i logistika baza se nalazila u Tarinu. Ovdje je u to vrijeme boravio i
austrijski prijestolonasljednik Franc Ferdinand.650 Vrlo je mogue da je ovo brdo,
koje svojim geografskim poloajem dominira nad okolnim selima i putnim komu-
nikacijama i moe biti veoma dobro vojno uporite za odbranu, dobilo svoje ime
u vrijeme navedenih manevara.
Zvid
Toponim Zvid potjee iz vremena starih Slavena i predstavlja mitoloki
pojam vezan za neku kraljicu. Njegov nastanak vezan je za kraljiin zviduk kao
vrstu glasovanja i ne moe se vezati za drugi korijen rijei. Ovo mitsko vjerovanje
je ostalo i do danas kod pravoslavnog stanovnitva na podruju Srbije. Danas pos-
toji mjesto u Vojvodini koje nosi naziv Zvid, a u Kuevu egzistira RTV Zvid, s
tim da po Srbiji ima jo mjesta koja nose isti naziv. Na toponim Zvid nalazi se na
podruju Sejdanovia kod Pazaria.651 Sa njegove sjeverozapadne strane nalazi se
lokalitet Zgon, a dvije stotine metara zapadno Stanci. Moda je toponim nastao i
od rijei zvidati, zvidjeti, toponim koji obiljeava mjesto s izvorom u kojem ljeti
voda zvidi.652
U ovoj skupini se nalaze toponimi koji odraavaju sliku djelatnosti kojima
su se bavili stanovnici ovog kraja u prolosti, kao i objekata koijma su oni raspo-
lagali. Ovdje smo izdvojili samo njih 17 najinteresantijih, koji nisu u dananjoj
masovnoj upotrebi i manje su poznati.
646 FGU BiH, Opina Hadii, (KO unovnica, k.. 1238)
vo, Gemeinde Kora.
650 V. Alauz, Hadii od najstarijih vremena do agresije na BiH 1992. godine, Hadii, 2013,
147.
651 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Resnik, k.. 604/1).
125
Hadika toponimija
1.11. Toponimi antroponimnog postanja
Burino guvno
Nedaleko od sela Smucka, u pravcu juga, nalazi se lokalitet koji se zove
Burino guvno.653 Pojam guvno je opepoznat u naem jeziku, a prisvojni pridjev
Burino je vjerovatno nastao od imena ili prezimena vlasnika tog posjeda. U okoli-
ni Zenice i danas ive porodice koje nose prezime Buro.654

Biberagina baa
Ovo je mali lokalitet u centru sela Kuice kod Hadia.655 Istono od njega
je Salkia baa i Gunjite. Vjerovatno se radi o posjedu nekoga osmanskog age
(Biber-age) koji je s vremenom podijeljen na vie dijelova u procesu urbanizacije
sela, pa su tako nastali novi nazivi parcela kao to su bae, kuite i sl. Moda je
toponim nastao od nadimka Biber-aga.
Beganova ravan
Toponim Beganova ravan se nalazi sa desne strane puta Kazina bara
Osenik u pravcu Krbave.656 Na katastarskoj mapi nosi naziv Beganova ravanj to
ne mijenja znaenje rijei ni toponima. Ime je dobila po vlasniku posjeda Beganu
Bajramoviu koji je ivio Resniku. Nekad se je i resniko greblje, kome se izgubio
svaki trag, zvalo Bajramovia greblje. Nalazilo se je nekad na lokalitetu gdje se
sada nalazi resniko igralite kod damije.657
Djevojaka kosa.
Zapadno od sela Orahovica prema Bitovinji, izmeu nekoliko planinskih
kosa razliitih naziva, nalazi se i Djevojaka kosa.658 Prema geografskom obliku
ovaj lokalitet i jeste planinska kosa, ali zato je dobio pridjev djevojaka, nije
poznato.
Kara Mustafina aira

Kara Mustafina aira se nalaze sjeverno od Velike Vlahinje na Bjelanici
u pravcu sela Lokve. Podruje Kara Mustafinih aira pokrivaju panjaci i livade
okruene crnogorinom umom. Ovdje se nekad nalazila mahala (katunsko selo)
654 Bujak Edin iz Zenice, vii asistent na Filozofkom fakultetu u Sarajevu, (zabiljeio: V.
Alauz, maj, 2016. g.).
656 Katastral Vermefsungs Abtheilung,Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Saraje-
657 Haris Turinovi, r 1989. godine, iz Pazaria. (Zabiljeio: V. Alauz, 16.1.2016. g.).
126
Hadika toponimija
u koju su stanovnici Lokava i Kasatia izgonili stoku preko ljeta na ispau. Jedno
vrijeme se ovdje nalazilo 15 koliba (katuna). Prema predanju koje je zabiljeio J.
Popovi, ovo katunsko selo je nastalo krajem 19. vijeka, kao i ostala katunska sela
na Bjelanici.659 Selo je imalo izvor pitke vode, a stoku su napajali na lokvi zvanoj
Mlava.660 Danas se ona na topografskim kartama, kao i planinarskim mapama, na-
ziva Meea lokva. Udaljena je do 500 metara istono od aira. Izvor pitke vode
nosi simboliki naziv Vreoce.661 Danas se na ovom mjestu nalazi zidana atrnja sa
pitkom vodom.662 Ime ovog podruja vjerovatno ima veze sa nekim Kara Musta-
fom (crnim Mustafom), iji su ovo bili posjedi (airi) u vrijeme osmanske vlasti
u BiH. Prema pisanom predanju koje biljei Enver olakovi, Kara Mustafini
airi su bili posjed bosanskog namjesnika Kara Mustafa-pae Lokljanina, ije je
porijeklo iz sela Lokve.663 Historijski izvori su zabiljeili da je sredinom 16. vi-
jeka Kara Mustafa-beg bio bosanski namjesnik, ali se ne navodi da je njegovo
porijeklo iz Lokava. U vezi nastanka imena Kara-Mustafina aira olakovi je,
1935. godine, zabiljeio predanje koje je prenio Tifanaga ehi iz Lokava. Prema
tom predanju u nekom selu je ivjela djevojka po imenu Hanka, koja je odmah
nakon udaje izgubila mua, a potom je njene jetrve olajale da je rodila kopile te je
familija i seljani protjerali iz sela. Nakon tri dana lutanja, zaustavila se sa sinom
negdje podno Igmana, iznad dananjih Lokava. Tu se smjestila u jednu naputenu
kolibu, organizovala ivot i odgajala sina. Kad je sin imao sedam godina naila
ovuda velika vojska koju je predvodio neki paa. Njemu se svidio njen sin, pa je
upitao Hanku da li bi bila voljna sina dati da ga povedu u Stambol na kolovanje,
to je ona i prihvatila. Nakon dvadeset godina to dijete paaluk stee, a i na Be je
udarao. Na Igmanu je kupio velike posjede koji se i danas zovu Kara Mustafina
aira.664
Kazina bara
Toponim Kazina bara je toponim antroponimnog porijekla. Ime je dobila
vjerovatno po linom imenu vlasnika posjeda na tom podruju. Oznaava podru-
je oko pravoslavne crkve kod prevoja Osenik.
Martinovaa
Lokalitet Martinovaa nalazi se sa lijeve strane lokalnog puta Zovik
Lokve, pri izlasku na ravni dio puta u Lokvama.665 Toponim je nastao od line
imenice Martin, preko prisvojnog pridjeva Martinov kojem je dodan sufiks -aa.
1975.
662 Kovaevi Senad, sekretar PD Bjelanica, Pazari, (zabiljeio: V. Alauz, 12.7.2016. g.).
663 E. olakovi, Lokljani, Islamska zajednica Zagreb, 1991, 36.
664 E. olakovi, Lokljani, Islamska zajednica Zagreb, 1991, 2735.
1975.
127
Hadika toponimija
Tu se nalazi i nekropola srednjovjekovnih nadgrobnih spomenika steaka. U

nekropoli je evidentirano: jedan sljemenjak s postoljem, jedan sljemenjak, dva
visoka sanduka, etiri sanduka, jedna ploa i jedan sanduk / ploa.666
Mlaeni
Ovo je naziv za prevoj koji se nalazi izmeu Suhodola i rijeke Bijele,
odnosno Tuhelja.667 Do polovice 20. vijeka ovdje se nalazilo selo Mlaeni, a ime
je dobilo po prezimenu porodica koje su ovdje ivjele.
Ramin greb
Ovaj toponim se nalazi oko 200 metara sjeveroistono od mahale Mrtvanje
na Bjelanici. Po predanju, ime je dobio po nekom junaku Rami iz sela Lokve, koji
je ovdje poginuo u borbi protiv hajduka pred kraj osmanske vlasti u BiH. Hajduci
su tada pljakali karavane, ali kad nije bilo karavana, pljakali su sela. Tako su
doli pljakati stanovnike sela Lokve, a mjetani se organizovali pa potjerali haj-
duke iz sela. Gonili su ih do pred Mrtvanje, gdje su ih sustigli, pa je nastala bitka.
U toj bici poginuo je izvjesni Ramo. Mjetani su ga tu ukopali i napravili niane
koji su se ovdje nalazili do pred kraj 19. vijeka.668
Vretino toilo
Iznad sela Uivak, prema Golom brdu, nalazi se toponim Vretino toi-
lo.669 Toponim je nastao od prezimena Vreto, koje je i danas prisutno u Rakovici,
i geografskog pojma toilo. Na osnovu ovoga bi se moglo pretpostaviti da su po-
rodice Vreto nekad ivjele na podruju Uivaka.
Toponimi antroponimnoga postanja u pravilu se dijele na toponime nastale
od rodnih imena, toponime nastale od prezimena, toponime nastale od nadimaka
i toponime nastale od osobnih imena. U naoj skupini su svi toponimi nastali od
rodnih imena i prezimena. Obraen je relativno mali broj toponima iz ove grupe iz
razloga to e ih budui italac, u registru toponima, lahko prepoznati i razumjeti
njihovo znaenje.
Turanjin gaj
Nalazi se izmeu Malotine u Kukrike u Binjeevu. Ime je dobio po begu
Turaniji koji je imao konake u Malotini, a i ovaj gaj je bio njegov.670
666 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju Hadia 2015, nekropola Marti-
novaa, Lokve, 2.
667 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1: 25 000, sekcija Tarin, 1975.
668 Mehmed Joldo, r. 1934. g., iz Lokava, (zabiljeio: V. Alauz, 5.5.2016. g.).
669 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1: 25 000, sekcija Hadii, III-1-4,
1975.
670 V. Trifkovi, Sarajevska okolina Sarajevsko polje, Beograd, 1908, 194.
128
Hadika toponimija
1.12. Toponimi astralne motivacije
Mjesec
Mjesec je jedinstven toponim na podruju hadike opine, a nalazi se
oko 500 metara jugoistono od sela Donja Ratelica, prema selu Trzanj. Na ovom
mjestu se u prolosti nalazilo malo selo koje je danas ugaeno. Mjesec kao nebesko
tijelo je u praslavensko doba bio femininum, jer je predstavljao ensko boanst-
vo.671 Treba imati u vidu da se nedaleko od ovog lokaliteta nalazi selo Trzanj, koje
je opisano kao znaajan praslavenski toponim. Zbog njega i objanjenje toponima
Mjesec u njegovoj blizini ima svoj smisao.
1.13. Toponimi motivirani plemenitim metalima i novcem
Dukatnica
To je toponim koji se nalazi oko 200 metara sjeverozapadno od aktuel-
nog muslimanskog groblja u Kasatiima, u pravcu Tinova brda.672 Pokriva oko
10 dunuma oranice. Toponim Dukatnica u svom korijenu ima rije dukat, to je
naziv za zlatni novac koji se koristio u stara vremena. U osmansko doba u Bosni
su djevojke nosile na glavi ogru (vijenac) od dukata. Ovakve ogre su nosile i star-
ije ene. Taj obiaj je i danas zastupljen u bosanskim narodnim nonjama, makar
u kulturno-umjetnikim drutvima. U bjelanikim selima se ovi ukrasi mogu jo
uvijek vidjeti na glavama djevojaka kao ukras prilikom nekih sveanosti. Prema
tumaenju P. Skoka, dctus oznaava dudevo vladanje, odnosno njegov teri-
torij. Odatle latinizam dukat m (14. v.), to oznaava: 1. zlatni ili srebrni mletaki
novac, 2. prezime.673 Narodno predanje o nastanku naziva sela Kasatii govori o
nekim kasama punim dukata koje su uvane u tom selu. Po tim dukatima moda i
njive dobie svoje ime.674
Pored toponima Dukatnica na podruju Hadia se nalazi jo jedan to-
ponim koji nosi naziv Dukat. Nalazi se oko dva kilometra juno od sela Gornje
Bioe, prema Mehinoj Luci.675 Pokriva umovit predio sa nekoliko livada.
Srebrenica
Ovaj toponim se nalazi sjeverno od sela Drozgometva, pored lokalnog
672 FGU BiH, Opina Hadii, (KO unovnica, k.. 189, 1490, 1491,1492+).
674 Mirsad Sadikovi, r. 1961. g., iz sela Kasatii, po predanju njegovog oca Muhameda Sa-
dikovia, r. 1927. g., (zabiljeio: V. Alauz, 10.3.2016. g.).
675 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Tarin, 1-III-3, 1975.
129
Hadika toponimija
puta Drozgometva Batalovo brdo.676 Pokriva oko 15 dunuma zemljita. Nalazi

se nedaleko od lokaliteta Zlatarica, to upuuje na moguu rudarsku proizvodnju
na ovom podruju (v. Drozgometva).
Zlatarice
Sjeveroistono od Drozgometve, prema Barama, nalazi se nekoliko parce-
la koje ine jedan lokalitet pod nazivom Zlatarice.677 Predanje kae da su se ovdje
vrila neka geoloka ispitivanja kojima je utvreno da se u brdu nalaze rude ple-
menitih metala, po emu je i lokalitet dobio ime. Toponimi Zlatarice i Srebrenica
se nalaze na istom podruju.(v. Grivii).
677 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Drozgometva, k.. 2344, 2345,2361,+).
130
2. Ojkonimi Hadia
Hadika toponimija
Organizovani ivot u zajednici na podruju hadike opine biljei se jo

iz vremena Ilira. Na brdu Otrik se nalaze ostaci starog prahistorijaskog nasel-
ja koje je P. Aneli samo djelomino arheoloki istraio.678 Na brdu Borak kod
Tarina se, takoer, nalazila prahistorijska gradina.679 Na podruju Hadia nalaze
se jo tri toponima Gradina, a koji takoer upuuju na prethistorijska naselja. Ra-
sporeene su tako da pokrivaju itavo hadiko podruje: Bioa kod Tarina, Bo-
rak kod Tarina, Podgradina iznad Ljubovia, Gradina iznad sela Gradac i ilirski
grad Otrik. O ivotu u srednjem vijeku nedvosmisleno govore srednjovjekovni
nadgrobni spomenici. U 43 nekropole nalazi se 730 evidentiranih steaka.680 Ra-
spored nekropola otprilike prati raspored gradina, to potvruje kontinuitet ivota
na ovom podruju iz prahistorijskog doba u srednji vijek. Neto konkretnije evi-
dentiranje naseljenih mjesta na podruju Hadia dogaa se u osmanskom popisu
iz 1455. godine. U njemu se, kao hasovi Isa-bega Ishakovia, navode sela Doljani,
Brezna (Breza), Osojna (Osenik) i Pinjee (Binjeevo).681 Selo Stubla iz ovog pop-
isa je ostalo neubicirano, a po svemu sudei moglo bi se raditi o Stublovima kod
Hadia. Naravno, na podruju Hadia je tada bilo vie naselja, ali su popisana
samo ona koja su ula u has Isa-bega. Naredni popis iz 1469/69. evidentirao je 25
naselja na podruju hadike opine: Bineevi, Dola (Dolac), Dolna Izbavak,
Doljani, Drozgometva, Dvorita, Gomica, Gorna, Izjavak, Grab, Gradaac, Hobi,
Izlout, Kalica, Kamavica, Kaetica, Kora, Lepugi, Lokve, Luka, Mokrine,
Orahovac, Radovine, Ratelica, Smuka, Sokolar.682 Nije jasno zato je u ovom
popisu izostavljen Osenik jer je evidentiran u popisu prije ovog i poslije ovog
popisa. Veina ojkonima navedenih u ovom popisu zadrala je svoj naziv do da-
nas. Svakako da je kod nekih naziva dolazilo do odreenih varijacija, kao to su:
Pinjee sada Binjeevo, Kaetica danas Kasatii, Lepugi danas Ljubovii
i sl., ali se time nije mijenjala sutina. Kroz naredne osmanske popise javljali su
se novi ojkonimi, neki ojkonimi se nisu pojavljivali u jednom, pa se pojave u
narednom popisu, a neki ojkonimi su ostali neubicirani sve do danas. Znaajan
broj ojkonima je nastao u vrijeme osmanske vlasti u BiH. Jedan njihov broj u
korijenu naziva nosi turske rijei, a drugi su patronimske motivacije u ijoj se-
mantikoj strukturi nalazimo muslimanska imena i prezimena. Krajem 19. vijeka
dolo je do nagle urbanizacije hadikog podruja, koja je uzrokovana izgradnjom
eljeznike pruge Sarajevo Mostar i velikog broja pilana, zatim eksploatacijom
ume i dr. Tako su popisom iz 1895. godine na podruju Hadia evidentirana
52 naseljena mjesta.683 Na tarinskom podruju ih je bilo 17, hadikom 15, a na
679 Arheoloki leksikon BiH, Tom III, Sarajevo 1988, 39.
Hadii, br. 02/5-49-2992-4/16 2.3.2016.
681 H. abanovi, Krajite Isa-bega Ishakovia, Zbirni katastarski popis iz 1455. godine, Sa-
rajevo, 1964, 1417.
682 A. Alii, Sumarni popis sandaka Bosna iz 1468/69. godine, IKC Mostar, Mostar, 2008,
5151, 7072, 104, 242243.
683 Glavni rezultati popisa u BiH, od 22.4.1895, Sarajevo, 1896, 615.
132
Hadika toponimija
pazarikom 20. Sva naselja iz ovog popisa i danas nose svoja imena.
2.1. Kulturno-historijski ojkonimi
Gradac
Ojkonim Gradac svoje ime
je dobio po starom gradu Gradac
(Gradina), koji se nalazi sjeverno
iznad njega. U historijskim izvorima
spominje se pod imenom Gradac i
Gradac. Prvi organizovani ivot na
podruju Gradca je uspostavljen jo
u prethistorijsko doba. To potvru-
ju ostaci prethistorijske keramike na
Gradini. U doba rimske vlasti ovdje
su ivjeli rimski vojnici koji su drali
utvrdu na Gradini.684 Srednjovjekovna
nekropola i toponim Kraljevi vrtovi
upuuju na to da je u Gradcu posto-
jala vea srednjovjekovna naseobina.
Gradac je imao i svoj trg i carinu, a
predstavljao je i centar upe, kasnije
nahije Gradac. Gradac kod Hadia
(Gradac) spominje se 1355. i 1378.
godine u vezi sa carinom i problemi-
ma nastalim u vezi s tim.685 U pismu
koje su Dubrovani uputili bosans-
kom banu Tvrtku 1355. godine, Gra- Slika br. 32: Kopija pisma bosanskog bana i
dac se prvi put, zajedno sa Drijevom, kralja Tvrtka Dubrovanima, od 19. maja 1355.
Dvoriem i Ostrunicom, oznaava godine.
Ljubomir Stojanovi, Stare srpske povelje i pisma
kao trg, ime se oni terminoloki, ali Dubrovnik i susedi njegovi, Srpska kraljevska
i faktiki, razlikuju od svoje agrarne akademija, Beograd, 1929, 71.
sredine.686
Prema istom izvoru, samo
je Drijeva prije Gradca imala svoj trg, dok su trgovi poslije nastali u Kreevu,
684 . Mazali, Novi podaci o Gradcu kod Hadia, Nae starine, 1972, 7983.
685 P. Aneli, Studije o teritorijalnopolitikoj organizaciji srednjovjekovne Bosne, Sarajevo,
Svjetlost, 1982, 54.
686 D. K. Kovaevi, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske drave, Sarajevo, V. Maslea,
1978, 133.
133
Hadika toponimija
Fojnici, Foi, Goradu itd.687 Kao dokaz intenzivnog srednjovjekovnog ivota,

u Gradcu se nalazi najvea koncentracija srednjovjekovnog kulturnog naslijea
opine Hadii. Pored starog grada Gradac, prema zadnjem popisu steaka, ovdje
su evidentirane tri nekropole steaka: 1) nekropola steaka Orah sa 70 steaka,688
2) nekropola steaka Gomjenica sa pet steaka,689 3) nekropola steaka Krst sa
etiri steka.690 Pored navedenog, uz samu nekropolu steaka Orah nalaze se ostaci
srednjovjekovne crkve. Zapadno od sela Garadac nalazi se manje brdo koje nosi
naziv Krst. Na njemu se je, prema . Mazaliu, vjerovatno, nalazila se jo jedna
crkva.691 Nabrajajui sve crkve od Blauja do Pazaria, U. Dunji, navodi i crkvu
na brdu Krst kod Gradca.692 Popisom iz 1468/69. god. selo Gradac se spominje
kao centar nahije Gradac, koja pokriva podruje od Mostarskog raskra do Iva-
na i od Sastavaka do Bjelanice. Gradac je tada bio u hasu Isa-bega, sa deset kua i
dva mlina.693 Jaanjem Sarajeva kao politikog, vojnog i trgovakog centra nahija
Gradac se gasi i pripaja sarajevskoj nahiji, a Gradac s vremenom gubi na svom
znaaju. Tako se vie ne pojavljuje ni u jednom osmanskom popisu, kao ni u pop-
isima austrougarske vlasti. Izgradnjom eljeznike pruge 1890. godine nastupila
je urbanizacija Hadia, Pazaria i Tarina, uglavnom oko eljeznikih stanica.
Izgradnja pruge je uzrokovala izgradnju nekoliko pilana na podruju Hadia, Zo-
vika i Tarina. Time je poela eksploatacija umskog bogatstva. Sve to je zahtije-
valo radnu snagu, u znaajnoj mjeri strunu. Ona je dovoena sa drugih podruja.
I oko pilana su se poela razvijati naselja. Tako je Gradac ostao potpuno marginal-
iziran kao naselje. Na katastarskoj mapi iz 1882. godine Gradac je evidentiran kao
selo sa koncentracijom malog broja kua u podnoju brda Ormanj, dok je polje
ispod sela bilo prazno.
Smucka
Dananji naziv sela Smucka u historijskim izvorima se spominje kao
Smuka (upa Smuka, podgrae grada Tuhelja, kao mala nahija Smuka, kao
carina itd. Nastanak naziva nije poznat, ak ni u narodu ne postoji nikakva predaja
o tome.
Smuka se prvi put spominje sredinom 15. vijeka. U pismu od 18. marta
1428. godine dubrovaka vlast se ali bosanskom kralju Tvrtku II Kotromaniu
687 D. K. Kovaevi, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske drave, Sarajevo, V. Maslea,

1978, 52.
Orah, Gradac, 2.
Gomjenica, Gradac, 2.
Krst, Gradac, 2.
691 . Mazali, Gradac kod Hadia, Glasnik Hrvatskog zemaljskog muzeja, Sarajevo, 1942,
204.
692 U. Dunji, Hadii u prolosti, NIK Svet knjige, Beograd, 2002, 44.
693 A. Alii, Sumarni popis sandaka Bosna 1468/69, 51.
134
Hadika toponimija
na poveanje carina u Konjicu,

Smukoj i Dvoritima.694 Radi
se zapravo o tome da se porez
na kupljene robe plaao u mjes-
tima kupovanja, a to se poseb-
no odnosilo na srebro. Du-
brovani su srebro uglavnom
kupovali u Kreevu.695 Tamo
se nalazila carina na kojoj je
ono carinjeno, a nakon plaan-
ja poreza igovano (bolano),
to je znailo da moe slobod-
no prolaziti sve carine do Du-
brovnika. Meutim, njima su se
ponovo naplaivale carine na
carinama navedenim u pismu, a
izmeu ostalog i Smukoj. Njen
naredni spomen je u poznatom
nacrtu upe Smuke iz 1688.
godine.696
P. Aneli, pozivajui se
na H. abanovia, tvrdi da se
na prostoru izmeu Osenika i
Ivana u srednjem vijeku nal-
azila jedna mala upravna jed-
inica (kneija) iji je upravni
Slika br. 33: Kopija pisma Dubrovake vlasti upueno i politiki centar bio Tuhelj,
bosanskom kralju Trtku II Kotromaniu, 1428. godine u a ekonomski u naselju Smuc-
kojem se ale na poveanje carina u Smukoj, Konjicu i
Dvoritima ka.697 H. abanovi joj takoer
Dubrovaki arhiv, Leterre di Levante broj X, folija 42 daje naziv stara upa, a kasnije
verso. nahija Smuka.698 V. Skari ta-
koer pie da se u jednom pro-
tokolu osmanske uprave iz 1565. godine spominje Smuka kao nahija u sastavu
kadiluka Sarajevo.699 Na istom podruju se u 17. vijeku spominje posebna upravna
694 Dravni arhiv u Dubrovniku, Lettere di Levante, X, folija 4343 verso, 84, 18. mart. 1428.
Kopija u arhivi Komisije za istraivanje i dokumentovanje Opina Hadii.
696 V. V. Vukasovi, Stari nacrt upe Smuke usred kralj. Bosne, GZM BiH, 1891, knjiga III,
276.
697 P. Aneli, Arheoloka ispitivanja, Zbornik Lepenica, Sarajevo 1963, 190. i 191.
698 H. abanovi, Bosanski paaluk, Svjetlost, Sarajevo, 1958, 128.
Sarajevo 1930, 75.
135
Hadika toponimija
jedinica nahija koja se zvala Smuka.700 V. Radimsky upozorava na ubiciranje

mjesta Smuka na specijalnoj karti Austro-Ugarske monarhije i okupiranih pod-
ruja.701 On smatra da je na podruju tarinske kotline u to vrijeme postojala upa
koja je mogla imati naziv Smuska, Smusca, Smuzca, ili u konanici Smuka, kako
se u prvim dokumentima navodi. M. Vego kae da se upa Smuka nalazila kod
Tarina, a da se njeno glavno naselje zvalo Smuica. Tu su dolazili dubrovaki
trgovci da bi vrili razmjenu robe. U Smuici se nalazilo i odmaralite za kara-
vane.702 Ovdje se je 1871. godine nalazio mrkajin han koji je, upravo, sluio toj
namjeni.703
O postojanju Smuke kao upe ili kao naselja, kako god, svjedoi velika
nekropola steaka na Borku, na kojoj je, prema Hadijahievom miljenju, bilo
oko 100 steaka.704 Nedaleko od Borka, ispod sela Do, nalazi se lokalitet koji nosi
naziv Zagoni, sa oko 20 dunuma livade, to znai da je to bio srednjovjekovni
feudalni posjed koji je pratio vlastelinski dvor. Iznad Dola se nalazi Gradac, a
preko puta njega lokalitet Stublovi. U samom selu Smucka nalazi se lokalitet koji
se i danas naziva Selite, to govori da je u dananjoj Smuckoj postojalo selo prije
dolaska osmanske vlasti, ali je naputeno. Svakako treba rei da na podruju koje
je inilo upu Smuku postoji veliki broj nekropola i toponima srednjovjekovne
provenijencije, to nam daje puno pravo da vjerujemo da je tu zaista postojala
srednjovjekovna upa.
Kontinuitet ivota u selu Smuka, po kome je ime nosila i itava upa
odnosno nahija, je nastavljen i u osmansko doba. U popisu iz 1468/69. god.
spominje se mezra Kavica kao ifluk Alije Nanpeza, koja pripada Smukoj, a nal-
azi se u nahiji Gradac.705 Spomenuti Alija je selo dobio na tapiju i nije vlasnik
posjeda, ali je zato imao obavezu da ide u rat kad bude pozvan. Po tome se moe
zakljuiti da je on ustvari bio spahija, a selo njegov timar.706 Smuka se pod tim
imenom ne spominje u narednim popisima: 1526, 1604. i 1711.
Veoma je znaajno za ovo selo spomenuti i arheoloke nalaze koji uka-
zuju da je kroz Smucku prolazio stari rimski put. Ivo Bojanovski kod opisivan-
ja rimskih komunikacija na podruju Bosne i Hercegovine kao mjesto kuda je
prolazio rimski put sa Ivana prema Sarajevu spominje i Smucku. Izmeu Ratelice
i Tarina prolazio je (put, op. a.), neto blie sela Smucka gdje se u vrtu Abida
700 P. Aneli, Arheoloka ispitavanja, 1963, 191.

701 V. Radimsky, Podor gradine Tuhelja u Bosni, GZM BiH, 1891, 53; Austrougarska specijal-
na karta, 1:75 000, zona 90, com XVIII.
703 H. Kreevljakovi, Izabrana djela III, V. Maslea, Sarajevo, 1991, 301309.
705 A. Alii, Sumarni popis sandaka Bosna iz 1468/9, Islamski kulturni centar, Mostar, 2008,
113.
706 A. Alii, Sumarni popis sandaka Bosna iz 1468/9, Islamski kulturni centar, Mostar, 2008,
113.
136
Hadika toponimija
Ibria izoravaju nagorjeli kamen i cigla (tu je, navodno, bila crkva) to bi bili
prvi ali nesigurni ostaci antike sjeverno od Ivana.707 Provjerom na terenu utvrdili
smo da je Abid Ibrica (ne Ibri) prilikom kopanja za temelje kue naiao na os-
tatke zida od cigle. Tano je da su se prilikom obrade zemlje iskopavali komadi
nagorjele cigle i kamena na istom lokalitetu. U narodu ovog sela postoji predaja
da je ovdje nekad postojala crkva.708 Arheoloko istraivanje ovog lokaliteta nije
vreno, pa se zbog toga i ne zna nita vie od napisanog. Bojanovski navodi i to
da se u Smukoj, na raskru puteva za Kreevo, Fojnicu i Sarajevo, nalazilo i
odmaralite za karavane.709
Trzanj
Sam naziv ovog sela otkriva svoje porijeklo. Prema V. Skariu rije trizna
je staroruskog porijekla, koju je
neko zalutalo pleme iz te grupaci-
je zajedno sa starim slovenima
donijelo na ovo podruje. Zbog
toga ova rije ima ogranienu
geografsku upotrebu samo na
podruje centralne Bosne prave
Bosne.710 Naziv sela Trzanj ned-
vosmisleno potvruje njegovo
viestoljetno postojanje.711 Prema
predanju, preko Trzni je u osman-
sko doba vodio karavanski put na
Prehulju i sputao se u Bradinu,
a sluio je karavanima kako bi
izbjegli kontrole na glavnoj put-
noj komunikaciji.712 Moda treba
istai da se na Trzni danas nalazi Slika br. 34: Mahala Trzanj u selu Kora
damija, koja ima svoju dugu i in- V. Skari, Trzanj, GZM BiH, 1928, knj. II, 127.
teresantnu historiju. Prvobitno se
je nalzila u Odaku. Sagradio ju je Abdi-beg Kora 1758/59. godinu. Prema nekim
saznanjima damija je prvobitno bila sagraena u Gornjoj Kori, pa su je demat-
lije prenijele u Odak. Iz Odaka je 1966. prenesena u Trzanj. Danas je Trzanj selo
i mjesna zajednica koja se nalazi jugozapadno od Tarina.

provinciji Dalmacija, Godinjak ANUBiH, Sarajevo, 1978, 104.
708 I. Bojanovski, Godinjak, 102, fusnota 133.
709 I. Bojanovski, Godinjak, 102, fusnota 133.
710 V. Skari, Trzan, GZM BiH, knj. 2, 1928, 131-132.
711 Vidi toponim Trzan / Trzno.
712 Tufo Ekrem, r. 1957. s. Trzanj. (zabiljeio: V. Alauz, 17. juna 2016. godine)
137
Hadika toponimija
2.2. Ojkonimi vezani za duhovni ivot
Hadii
Ojkonim Hadii prvi put se spominje u historijskoj skici upe Smuke
iz 1688. godine, a upisan je kao Hagisci.713 Imajui u vidu sva osporavanja te
skice, zajedno sa svim drugim dokumentima vezanim za dokazivanje kneevskog
porijekla porodice Ohmuevi, ne moemo biti ba sigurni u ovaj izvor. Neo-
visno od toga, injenica je da su Hadii (Hagisci) u to vrijeme postojali kao
selo, bez obzira to su oni ucrtani na pogreno mjesto na skici. U Ljetopisu za
period 17461804. godine, prilikom popisa umrlih po godinama, navodi se umrli
starac Zaim, spahija iz Hadia (izvorno Hacelli), koji je imao 90 godina.714 U
osmanskom popisu iz 1841. godine ponovo se spominje selo Hadeli i istoimeni
demat koji je obuhvatao sela: Binjeevo, Hadeli, Kasetii, Ibrii s Garovcima,
Malotina, Kovaevac, Uivak, Obrovac, Mievii i unovnica, sa ukupno 33 kue
i 102 muke glave.715 Prvi put se pod imenom Hadii pojavljuje u austrougar-
skom popisu iz 1879. godine. Tada je selo Hadii imalo 51 kuu (sa 52 stana),
u kojima je ivjelo 312 stanovnika.716 Na katastarskoj mapi iz 1882. godine selo
Hadii se nalazi na podruju dananjih Donjih Hadia.717 U njemu se nalazila
i jedna damija. Dolaskom austrougarske vlasti u Bosnu poela je gradnja el-
jeznike pruge, to je podrazumijevalo i izgradnju eljeznikih stanica. Jedna od
njih sagraena je u Hadiima. Imala je i vodotoranj za snabdijevanje lokomotive
vodom. One nisu bile uvijek graene u naseljenim mjestima selima, ali su se
oko njih stvarala nova naselja. Na njihovoj gradnji je angaovan veliki broj ljudi.
Kasnije je i na samoj eljeznici zaposlen znaajan broj ljudi. Sve to uticalo je na
opu urbanizaciju podruja uz prugu i oko eljeznikih stanica, to se odrazilo i
na hadiko podruje. Veina uposlenih na poslovima gradnje, a kasnije i rada na
eljeznici, sagradila je kue u blizini radilita, a posebno oko eljeznike stanice u
Hadiima. Izgradnjom eljeznike pruge poele su da se grade i pilane te vri ek-
sploatacija uma. Za tu svrhu izgraena je i umska pruga Hadii Igman. Pilane
su sa svojim prateim djelatnostima zapoljavale veliki broj ljudi. Samo pilana
Giuseppe Feltrineli Hadii u 1907. godini je imala 230 zaposlenih. U odnosu
na oko 500 stanovnika Hadia, to je bio veliki procenat zaposlenosti.718 Tako
713 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih, politikih i kulturnih centara na podruju Hadia do

1878, 85, (u: GZM 1891, 275).
714 Mula M. evki Baeskija, Ljetopis (17461804), Sarajevo Publishing, Sarajevo, 1997, 204.
1878, 70.
153, (prema: Statistika mjesta i puanstva BiH po popisu 16. juna 1879. g., Sarajevo, 1880, 910).
vo, Gemeinde Hadii.
718 V. Alauz, Monografija Hadia, Hadii, 2013, 174, (u: Arhiv BiH, Bosanski glasnik,
1900, 433, 434; Popis vanijih mjesta u BiH ispod 1.000 stanovnika.).
138
Hadika toponimija
je poelo nastajati jedno novo naselje, koje je zajedno sa ranijim selom Hade-
li dobilo ime Hadii. Popisom iz 1885. godine Hadii imaju 47 kua sa 277
stanovnika.719 Oigledno je dolo do smanjenja i broja kua i stanovnika, a to je
rezultat iseljavanja muslimana pred austrougarskim vlastima. To potvruje i slika
nacionalnog sastava stanovnitva. Broj pravoslavnih se rapidno poveao, a broj
muslimana smanjio. Ve 1895. godine biljei se devet naputenih kua, vjerovatno
muslimanskih. Tada Hadii broje 58 naseljenih kua sa 339 stanovnika. Demat
Hadii ine naselje Hadii i selo Radova.720
Navedena demografska kretanja i pojava naputenih kua su rezultat is-
eljavanja stanovnitva, posebno muslimanskog, nakon proglaenja Wehrgesetza
1881. godine, odnosno uvoenja vojne obaveze i s tim povezanog Hercegovakog
ustanka.721 Krajem 19. vijeka, pored gradnje eljeznike pruge, poela je intenziv-
na gradnja industrijskih objekata. Prva je izgraena kreana u Dupovcima, koja je
zapoljavala znaajan broj domaeg stanovnitva. Poetkom 20. vijeka sagraene
su i dvije pilane u Hadiima: Nania i Kaikovia pilana, zatim je izgraena
gostionica sa prenoitem odmah iza eljeznike stanice, otvorene su prodavnice
i zanatske radnje primjerene potrebama urbanog podruja. Sagraena je i zgrada
andarmerijske stanice, neto kasnije i osnovna kola. Na austrougarskoj geograf-
skoj karti iz 1885. godine prvi put je ubicirano selo Hadii, gdje se danas nalazi
grad Hadii. Samo tri godine ranije, na austrougarskim katastarskim mapama iz
1882. godine na tom podruju nije bilo nita.
Ojkonim Hadii (Hadeli), po predanju, nastao je najvjerovatnije od ri-
jei had > hadija, koja predstavlja petu islamsku dunost, ali i titulu i zvanje za
ljude koji su obavili had. Prema tom predanju, poetkom 17. vijeka na prostoru
dananjih Donjih Hadia, negdje pored druma koji je vodio za Sarajevo, dvojica
brae sagradili su han. Od prihoda koji su ostvarivali radom hana odvajali su dio
halal-novca kako bi obavili had. Kad su had obavili, vratili su se u ovo mjesto,
gdje su ih ekale njihove porodice. Po obavljenom hadu i njihovom steenom
zvanju hadije mjesto je dobilo svoje ime.722 Predaja se historijski podudara sa
nastankom Starog nacrta upe Smuke, kada se oni prvi put spominju i u pisanim
izvorima.
Na podruju Hadia se do 1982. godine nalazila nekropola steaka Mar-
getino groblje, koja je zbog izgradnje stambene zgrade izmjetena. Jedanaest
steaka nalazi se ispred O 6. mart Hadii, dok se za ostatak ne zna sudbina.723
U ulici Tinohovskoj u Hadiima, prema zadnjem popisu steaka, evidentirana je
719 Statistika mjesta i iteljstva Bosne i Hercegovine po popisu naroda od 1. maja 1885, Zemal-
jska tamparija, 1886, 89.
145; (u: M. Imamovi, Historija Bonjaka, Sarajevo, BZK Preporod, 1998, 367).
722 Sakib Reidovi, r. 1956. g., iz D. Hadia, (zabiljeio: V. Alauz, 12.3.2016. g.).
Margetino groblje, Hadii, 2.
139
Hadika toponimija
Slika br. 35: Podruje grada Hadii, kada nije bilo ni jednog objekta
Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Bezirk Sarajevo, Gemeinde Hadii.
jo jedna nekropola u kojoj se nalazi jedan visoki sanduk i jedan sanduk.724

Donji Hadii
Donji Hadii su zapravo stari Hadeli (Hagisci), kako smo vidjeli u rani-
jem opisu. Ime su dobili razdvajanjem naselja Hadii na dva dijela, to je uzroko-
vano urbanizacijom i razvojem Hadia sredinom 20. vijeka.
Podruje dananjih Donjih Hadia bilo je naseljeno mnogo prije nego
to se, pod razliitim imenima, spominje u historijskim izvorima. Na to ukazuje
nekoliko nepobitnih injenica.
steaka Tinovo, Hadii, 2.
140
Hadika toponimija
Prostor oko damije, kao i zemljite sa oko 100 dunuma povrine juno i
jugoistono od damije, nosi naziv Selite. To je itav prostor dananjih Donjih
Hadia, koji se nalazi sa lijeve strane potoka Uivak, a izmeu puteva Hadii
Uivak i D. Hadii Hadii. Pojam selite spominje se u prvim osmanskim
popisima, a oznaava pusto (iseljeno) selo, odnosno mjesto gdje se nalazilo selo.
Taj naziv se i ovom prostoru dodijelio prilikom prvih osmanskih popisa.
Na podruju Donjih Hadia nalaze se dva lokaliteta sa karakteristinim
srednjovjekovnim toponimom koji nosi katastarski naziv Dvorite (KO Donji
Hadii, k.. 469, 470, 480 i 482) Ovaj lokalitet je sada mali i nekompaktan, ali to
je rezultat cijepanja zemljita, pri emu su tom prilikom davana nova imena novo-
formiranim parcelama. Ovaj toponim se u toponomastici uvijek vee za postojan-
je dvora srednjovjekovne bosanske vlastele na tom lokalitetu. Popisom iz 1604.
godine ostalo je neubicirano selo Dvorite u nahiji Sarajevo, a defter ga smjeta
meu sela za koja je nepobitno utvreno da se nalaze na podruju hadike opine.
A. Handi jedno Dvorite ubicira u dananjem selu Dvorite kod Pala. Drugo na
podruju Hadia nije uspio ubicirati. S obzirom na druge historijske injenice
vezane za podruje dananjih Donjih Hadia, moglo bi se sasvim osnovano pret-
postaviti da se neubicirano Dvorite nalazilo na ovom lokalitetu.
Drugi lokalitet sa nazivom Dvorite nalazi se sa desne strane lokalnog
puta Donji Hadii Hadii, kod samog izlaza na stari put Hadii Sarajevo, i
protee se do mosta i desne obale rijeke Zujevine. Drugih toponima Dvorite na
podruju opine Hadii nema, tako da nema sumnje da se za jedan od njih dva
treba vezati ubiciranje sela Dvorite iz popisa 1604. godine. Iz tog popisa se moe
vidjeti da je selo Dvorite u kategoriji srednje velikih sela, sa prihodom od 2.650
aki. U njemu se nalazi 11 batinskih imanja. Od toga je devet nemuslimanskih i
dvije muslimanske batine. Sva batinska imanja uivaju muslimanske porodice.
Evidentirano je i pet ifluka, od kojih su tri ifluka vojnika. Jedan ifluk je Huse-
jin-elebije Vilia, sina Dafer-bega, i on predstavlja polovinu batinske zemlje
nevjernika Jonde iz Imotskog. Drugi ifluk je Iskender-elebije Vilia, a to je
drugi dio batinske zemlje koju je uivao nevjernik Jonda iz Imotskog. Zemlju
je, na osnovu kadijskog huddeta, u to vrijeme uivao Mehmed, au visoke
Porte.725 Prema uivaocima ifluka, moglo bi se rei da je ovo selo imalo vaan
znaaj u tom vremenu.
Posmatrajui popis iz 1468/69. god., bez obzira to se Hadii ne spomin-
ju pod tim ili slinim imenom, vidjet emo da se spominju neki toponimi koji se
nalaze na njegovom podruju.
Ovdje, prije svega, mislimo na selo Sokolar (kasnije Garovce), koje se
spominje 1468. god. sa iflucima koji se nalaze i sa jedne i sa druge strane rijeke
(Zujevine, op. a.). Naime, mezra Sokolar, sa lijeve strane rijeke, i mezra Olovik sa
njivom Subotica, sa desne strane rijeke, su se nalazile u posjedu izvjesnog Osmana
kao njegov ift, a tri mlina koja su se nalazila na rijeci (Zujevina, op. a.) uivao
725 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka 1604. g., Sarajevo, 2002, 197198.
141
Hadika toponimija
je izvjesni Ibrahim-au.726 Poznato nam je da rijeka Zujevina protie kroz D.

Hadie, pa bi se sa sigurnou moglo tvrditi da se mezra Olovik, njiva Subotica,
kao i tri mlina nalazili na podruju dananjih D. Hadia. Isto tako, na podruju
D. Hadia je ubiciran lokalitet Ibrii kao jedno od sela na tom podruju. Ovaj
lokalitet na austrougarskim kartama pokriva prostor od D. Hadia do Uivka.727
U Donjim Hadiima se u 18. vijeku nalazila jedna damija i dva mekte-
ba.728 Iz tariha koji se nalazi na damiji u D. Hadiima vidi se da je tu sagraena
1700. godine. Iz dokumenata i geografskih karata iz osmanskog i austrougarskog
perioda vidi se da se damija nije pomjerala sa tog mjesta. Prilikom izgradnje
Slika br. 36: Hadii na mjestu dananjih D. Hadia

Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Bezirk Sarajevo, Gemeinde Hadii.
nove damije u D. Hadiima, odnosno iskopavanja za temelje munare, nailo se

na dubini od oko dva metra na temelje nekadanje drvene munare. To su tri velika
kamena bloka na kojima se nastavlja zid od cigle. U tom kopu je pronaena jedna
stara turska kovanica (srebrna aka), koja e nam u narednom periodu vjerovatno
726 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka 1604. g., Sarajevo, 2002, 208.
vo, Gemeinde Hadii.
142
Hadika toponimija
dati odgovor na vrijeme gradnje prve damije na tom mjestu.729

Donji Hadii imaju jednu veoma znaajnu osobenost. U njima je ugledna
sarajevska porodica Morii u 19. vijeku imala svoje posjede. Na njima su imali
sagraenu kulu.730 Po njima se i danas ehidsko groblje u Donjim Hadiima zove
Moria groblje. Kula se nalazila stotinjak metara sjeveroistono od Moria gro-
blja, sa desne strane puta za Uivak. To je ustvari bila kua malo veih dimenzija,
koja se u narodu zvala Moria kula. Poetkom 20. vijeka tu kuu sa posjedom je
otkupio Hrnji Ahmed,731 pa je na njoj vrio neke prepravke. Dvorite kule je bilo
ograeno visokim drvenim tarabama koje su se zadrale zajedno sa kuom sve
do 70-ih godina prolog vijeka.732 Sada je na tom mjestu kua vlasnika Abdulaha
(Hamid) Derviagia.
2.3. Ojkonimi od etnika i etnonima
Binjeevo
Binjeevo je mjesto koje se prvi put u dokumentima spominje 1455. go-
dine, kada se u popisu evidentira pod imenom Pinjee. To je zapravo naziv za
pustu mezru na podruju dananjeg Binjeeva, koja je bila u hasu Isa-bega Isha-
kovia.733 U skladu sa strategijom Osmanske carevine prema kojoj je zemlja koja
se ne obrauje beskorisna zemlja, Binjeevo je u narednih desetak godina nasel-
jeno, a zemlja se poela obraivati. Tako je u sljedeem popisu iz 1468. godine u
selu Binjeevi evidentirano 10 domova sa ukupnim prihodom od 1.073 aki. Bin-
jeevi je i dalje u hasu bosanskog sandakbega. Poslije ovog popisa se Binjeevo
ne spominje. Zato se ne spominje u popisu iz 1604. god. i popisu bosanskih spa-
hija 1711. god., nije poznato. U popisu iz 1841. godine se pojavljuje kao Binaeve
selo u Dematu Hadeli, sa sedam muslimanskih kua i 28 mukih lanova porod-
ica. U 19. vijeku su u Binjeevu (na podruju Krianja, sada Mostarsko raskre)
postojala dva hana. Jedan je bio han Derve Isia a drugi Sulje Reidovia. Trei,
atin han, nalazio se neto istonije prema Blauju. Ve 1879. godine Binjeevo
je znatno ojaalo i broji 67 kua sa 391 stanovnikom, od ega je 113 muslimana
i 278 krana.734 U razdoblju izmeu ova dva popisa, a to je 38 godina, evidentno
730 Morii su ugledna sarajevska familija koja je poetkom 19. vijeka uzela pod zakup Hadi
Beirov han u Sarajevu. Od tada on nosi naziv Moria han. Prvi zakupac bio je Mustafaga Mori, a
nakon njegove smrti, 1815. god., njegov sin Ibrahim-aga; (http://vakuf-gazi.ba/index.php/objekti/
osmanski-period/morica-han).
731 Hrnjii su doselili iz sela Mreice kod Rudog.
732 Sakib Reidovi iz D. Hadia, (zabiljeio: V. Alauz, 12.3.2016. g.).
733 H. abanovi, Krajite Isa-bega Ishakovia, Zbirni katastarski popis 1455, Sarajevo, 1964,
14.
734 Statistika mjesta i puanstva Bosne i Hercegovine po popisu 16. juna 1879. godine, Sara-
jevo 1880, 9.
143
Hadika toponimija
je dolo do naglog poveanja broja stanovnika ovog sela, prije svega krana. U
narednim godinama dolo je do smanjenja broja kua i stanovnika. Tako naredni
popis biljei 56 kua sa 354 stanovnika, a 1895. godine se vodi 56 naseljenih kua
i etiri nenaseljene, sa 428 stanovnika. Poetkom 20. vijeka Binjeevu su pripada-
la mala sela: Malotina, Kukrika, Obrovac, Boljevii, Grab Mievii, Kovaevac
i Mievii a dvije ulice. Brojali su zajedno 58 kua.735 Nenaseljene kue rezultat su
iseljavanja muslimanskog stanovnitva sa ovog podruja u Tursku i druge zemlje
svijeta. Binjeevo sa Malotinom i Mieviima pripadalo je dematu Hadii.736
Petnaest godina kasnije u Binjeevu je ivjelo 29 slobodnih porodica sa 166 la-
nova, kao i 32 kmetske porodice sa 195 lanova. Kako se vidi na ovom podruju
je jako slabo izvren otkup kmetskog statusa jer ih je jo uvijek bilo preko 60%.
Ujedno, ovo selo je imalo najvei procenat kmetskog stanovnitva na podruju
dananje opine. Od 494 stanovnika poljoprivredom se je bavilo njih 482.737
Prema narodnoj usmenoj predaji, Binjeevo je sa nekoliko kua prvobitno
postojalo u dananjem zaseoku ate.738 Po drugima je to stari dio sela Reidovii.739
Po treima je to podruje dananjeg zaseoka Isii unji.740 Izgradnjom eljeznike
pruge 1890. godine izgraena je i eljeznika stanica u Binjeevu. Nakon toga je,
kao i na drugim mjestima, poelo naseljavanje stanovnitva oko eljeznike stan-
ice.
Naziv Binjeevo je rezultat vie varijacija i transformacija, iji korijen
nalazimo u turskoj rijei iz osmanskog perioda binjak, to znai jahai konj.
Binjedija je, prema tome, dobar odnosno vjet jaha. Binjekta je kamen sa koga
se uzjahivalo na konja.741 Kako nemamo adekvatnih dokaza da je Binjeevo bilo
naseljeno prije dolaska Osmanlija, a vidimo da je do njegovog naseljavanja dolo
odmah po njihovom dolasku, onda je izvjesno da je ime ovom podruju prvi put
dodijeljeno u popisu 1455. godine. Poznato je da je Blauj bio vaan srednjovje-
kovni grad, pa je mogue da su se u junom njegovom dijelu, koji sada pripada
Binjeevu, odravale konjske trke u to doba, a vjerovatno i kasnije, po emu je to
mjesto i dobilo svoje ime.742 Predanje kae da je Dervo Isi sredinom 19. vijeka,
pred kraj osmanske vlasti, drao han na Mostarskom raskru (tada Krianje),
naslijeen od oca. Dervo je drao dobre konje, jedan par za kola i jedan par za
konjske trke. Trke su se odravale na podruju Binjeeva, a uesnika je bilo iz svih
krajeva. Drugi han su drali Reidovii na podruju Gurovia (sada se tu nalazi
735 V. Trifkovi, Sarajevska okolina Sarajevsko polje, Antropogeografska promatranja, Beo-

grad, 1908, 193.
737 Rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 27 septembra 1910, Zemaljska vlada za
BiH, Sarajevo, 1912, 412-413.
738 ato Adem i Adil iz Binjeeva, (zabiljeio: V. Alauz, 26.2.2016.)
739 Reidovi Sakib, r. 1956, s. D. Hadii, (Zabiljeio: V. Alauz, 29.3.2016.)
740 Samir Isi, Mostarsko raskre, (zabiljeio: V. Alauz, 8.3.2016. g.)
742 Adem i Adil ato iz Binjeeva, (zabiljeio: V. Alauz, 26.2.2016. g.).
144
Hadika toponimija
Akova).743 Po usmenom predanju, rijeka Zujevina u nekom ranijem vremenu, od

zaseoka ate pa nizvodno, nije tekla svojim dananjim tokom. Kae se da je, radi
izgradnje prve eljeznike pruge, rijeka izmjetena u novoiskopano korito kuda
i danas tee.744 Analizirajui austrougarsku katastarsku mapu iz 1882. godine i
geografsku kartu iz 1895. godine utvrdili smo da izmjetanja korita rijeke nije
bilo. Prema preciznim katastarskim mapama, teren u Binjeevu omoguava mijen-
janje toka rijeke745, ali se to moglo desiti vjerovatno mnogo prije. Da li je Zujevina
tekla od ata lijevo, preko polja kroz Isie, ne moemo ni potvrditi ni demantova-
ti.
Na jednoj austrougarskoj karti moe se primijetiti postojanje velike ade
(rijenog otoka) nizvodno od dananje damije u Binjeevu. pa je mogue da je na
tom dijelu vrena korekcija korita radi izgradnje pruge.
Budmolii
Selo Budmolii udaljeno je oko 3 km juno od Tarina. Sa njegove istone
strane nalazi se selo Gornja Bioa, koja je urbano povezana s njim. Sudei po
toponimima ovoga kraja te ostacima materijalne i duhovne kulture moglo bi se
rei da je selo Budmolii bilo naseljeno od najstarijih vremena. Sjeverno od sela
nalazi se veliki lokalitet koji nosi naziv Igrita, to upuuje na postojanje ivota
na ovom podruju i u predrimsko doba.746 Pored toga, treba imati u vidu da se
nedaleko od ovog lokaliteta, sa istone strane, nalazi toponim Gradina, a zapadno
toponim Trzan.747 Prema V. V. Vukasoviu, u selu Budmiliima, lokaciji nekropole
steaka Bjelica, nalazila se i srednjovjekovna crkva.748 Po zadnjem popisu steaka,
na podruju Budmolia ubicirane su dvije nekropole steaka: Bjelica i Lijehe. U
nekropoli Bjelica evidentirano je 27 steaka.749 U nekropoli Lijehe evidentirana su
tri sanduka.750
Ne zna se precizno gdje se, osim u selu Ragalj, nalazilo neko drugo sred-
njovjekovno naselje na ovom podruju. Dananje selo Budmolii nastalo je rel-
ativno kasno, pred kraj osmanske vlasti u BiH. Po svoj prilici tada je dolo i do
preseljenja stanovnika sela Ragalj u Budmolie. Za nastanak sela vezana je jedna
usmena predaja po kojoj je selo Budmolie osnovao neki osmanski oficir (moda
743 Samir Isi, Mostarsko raskre, 8.3.2016. g.; (Njegov pradjed je bio Dervi-aga, a predanje
je sluao od svog oca i drugih starih ljudi.)
744 Samir Isi, Mostarsko raskre, 8.3.2016. g.; (Priao mu njegov otac, koji je to sluao od
Duana ovia, r. 1890. g. u Rogaiima, gdje je i ivio do smrti.)
745 Katastarski plan opine Hadii, Opina Hadii, Odsjek za Katastar; (visinske take anal-
izirao je E. Hodi, zabiljeio V. Alauz, april, 2016. g.).
746 Vidi Igria.
747 Vidi Gradina i Trzan.
748 V. V. Vukasovi, Dopisi, Vjesnik arheolokog muzeja u Zagrebu, Vol. 13, No 1, 1891, 57.
749 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine Hadii 2015. godine,
Nekropola Bjelica Budmolii, 2.
750 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine Hadii 2015. godine,
Nekropola Bjelica Budmolii, 2.
145
Hadika toponimija
spahija) koji je doao iz Budima sa porodicom i tu se nastanio. Selu je dao ime u

znak sjeanja na njegov zaviaj Budim.751 Prvi put se spominju u popisu 1879. go-
dine pod imenom Budmilii, sa 67 kua i 405 stanovnika. Prema ovim podacima,
Budmilii su predstavljali najvee selo na podruju dananje opine Hadii. Jedno
je od rijetkih sela u kojem su ivjeli i katolici i Jevreji. Katolika je bilo 30, a Jevre-
ja tri.752 Prema podacima narednog popisa, Budmolii su zadrali status najveeg
sela. U njima se nalazilo 86 kua, sa 535 stanovnika. Od ukupno 29 obrtnika /
trgovaca, od Binjeeva do Ivana, u Budmoliima je ivjelo njih 17.753 Deset godina
kasnije, u Budmoliima je evidentirano est praznih kua. Vjerovatno je to rezultat
muslimanskog iseljavanja u druge, prije svega islamske zemlje. Tada su Budmolii
imali 101 kuu, u koji-
ma je ivjelo 588 sta-
novnika.754 I dalje je
est kua nenastanjeno,
to pokazuje to da se
bivi stanovnici nisu
vratili u njih, kao to se
to deavalo i u drugim
mjestima. Stanovnit-
vo su inili slobodni
seljaci koji su se bavili
zemljoradnjom (511 od
588 stanovnika). Isel-
jevanje stanovnitva se
nastavilo i u narednim
godinama. To moe-
mo vidjeti i primjeru
Budmolia u kojima je Slika br. 37: Ktastarski plan Budmolia 1882. godine
1910. godine eviden- Opina Hadii, Sluba za katastar, Austrougarski katastarski pla-
tirano 22 porodice sa novi
134 lana manje nego
1895. godine. Preostalo
stanovnitvo su i dalje inili, uglavnom, slobodni seljaci i 7 porodica sa 49 sta-
novnika sa kmetovskim statusom.755
Na austrougarskim katastarskim mapama iz 1882. godine koristi se ime
Budmilii. V. V. Vukasovi ih u svojim Dopisima 1891. g. naziva Budimlii. Vje-
751 Halid Maslo iz Budmolia prenosi od oca Sune, djeda Hilme, pradjeda Alije, (zabiljeio: V.
Alauz, 21.3.2016. g.).
752 Statistika mjesta i puanstva BiH po popisu 16.6.1879, Sarajevo, 1880, 910.
BiH, Sarajevo, 1912, 412-413.
146
Hadika toponimija
rovatno je prvi naziv bio Budimlii, posebno imajui u vidu predanje o njegovom
nastanku.
Ostaje otvoreno pitanje zato se Budmolii ne spominju u osmanskim pop-
isima 1455, 1468/69, 1604, kao ni u popisu bosanskih spahija iz 1711. godine?
Danii
Nastanak ojkonima Danii ima veze sa turskom rijeju can, odnosno per-
zijskom n, to znai dua.756Od nje su nastala muslimanska muka imena Dano
i Danan. Moda se prvi stanovnik ovog sela, upravo, zvao Dano, po emu su se
njegovi potomci zvali Dnii, to se reflektiralo i na naziv samog sela. Na aus-
trougarskim kartama ovog ojkonima nema upisanog, iako su ovdje ucrtane dvije
kue (dva objekta). Ovo selo se ponekad u narodu zvalo i Tuboci, po prezimenu
ljudi koji su ivjeli ovdje. Jedna porodica Tuboka je poetkom 19. vijeka drala
i han u Ratelici. Njegovo postojanje pod nazivom Tubokov han zabiljeio je H.
Kreevljakovi 1928. godine. Istina Kreevljakovi ne navodi preciznije gdje se
han nalazio nego samo da se han nalazi na podruju opine Tarin, srez Saraje-
vo.757
Japalaci
Selo Japalaci nastalo je vjerovatno u drugoj polovici 18. vijeka, kada se
jedna porodica Japalak iz Sarajeva doselila i nastanila na ovom podruju. Naime,
Mehmed-baa Japalak (Yapalakogli), baeskija, bio je ovjek nesretne zvijezde.
Iako je bio potomak jednog sarajevskog age, previe se zaduio pa je, u namjeri
da se sakrije od proganjanja ljudi kojima je dugovao, pobjegao iz Sarajeva na
podruje dananjeg Tarina gdje se i nastanio. Tu je i umro 1780. godine kao si-
romah iz 52. demata.758 Mjesto gdje se je nastanio, osnovao porodicu i ivio je
dananje selo Japalaci, koje je dobilo ime po istoimenom prezimenu navedenog
Mehmed-bae. Prezime i naziv sela bi mogli imati veze sa turskom rijei yapalak,
to znai: drag, mio, prijatelj.759 Do upotrebe prezimena kao obavezne sastavnice
imena dolazi nakon Tridentskog koncila (15451563), jer se od tada poinju vodi-
ti matine knjige roenih, vjenanih i umrlih. Taj proces je poeo da se provodi
u zemljama gdje je bila mletaka vlast, a potom i u zemljama pod vlau Aus-
tro-Ugarske. U BiH se prezimena masovnije javljaju krajem 18. i poetkom 19.
vijeka. Prezimena nastaju kao patronimi, ali i po etnomotivaciji, motivaciji na
zanimanje, posebne ljudske osobine i dr.760 Prezime Japalak je oigledno nastalo
relativno rano. To nije ni udo jer se radilo o plemikoj (aginskoj) porodici koja je

758 Mula Mustafa evki Baeskija, Ljetopis (1746 1804), III izdanje, Sarajevo Publishing,
1997, 206.
760 Bosanskohercegovaki portal za istraivanje rodoslova porodica, O prezimenim, http://
www.rodoslov.ba/Pages/view/5/1/ (pristupljeno, 1.5.2016. g.).
147
Hadika toponimija
uivala sve privilegije, pa i privilegiju u dobijanju prezimena.

U Tarinu su dvojica brae Japalak imali svoje hanove. Pred kraj 18. vije-
ka, tanije 1871. godine, drali su dva hana. Posljednji handija je bio Ago Japal-
ak. Hanovi su se nalazili izmeu Tarina i Japalaka.761
Odak
Pored toponima odak, o kojim je bilo govora, Naselje Odak se nala-
zi izmeu Budmolia i Kore i ima vjekovnu tradiciju. Ime je dobio po dvoru
Mehmed-pae Kore, sina Mustaj-bega Kore,762 a sagraen je u drugoj polovici
17. vijeka.763 U njemu se i danas jedan lokalitet sa desne strane rjeice Kore,
udaljen oko 100 metara istono, naziva Kula. Tamo je vjerovatno stajala graevi-
na painog odaka s kulom. Istina, tezu M. Hadijahia da se ovdje nalazio dvor
Mehmed-pae Kore ne nalazimo u drugim izvorima, to ne umanjuje nae vjero-
vanje u nju.
Podruje Deovia je neko vrijeme nosilo ime Odak. Sejdanovii i Trnii
su, takoe noosili ime Odak.764
Slika br. 38: Odak izmeu Pazaria i Osenika

Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo, Ge-
meinde Pazari.
761 Hasan Japalak, r. 1927. g., iz Tarina, (zabiljeio: V. Alauz, 20.11.2006. g.).
762 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih, politikih i kulturnih cenatara u Hadiima do 1878.
g., 86.
763 Naselje Odak, u kojem je bila sagraena damija, moglo bi se dovesti u vezu sa izgradnjom
kue Odaklije u tom mjestu, koju je sagradio Mehmed-paa Kora u drugoj polovici 17. stoljea.
(Predaja Hasana Japalaka iz Tarina.)
148
Hadika toponimija
Ojkonim je nastao od turske rijei ocak, koja znai: 1. ognjite, pe, kua,
porodica, centar, tab itd; 2. plemika begovska kua ija su vrata uvijek otvorena
za putnike namjernike i u kojoj se, zbog toga, vatra na ognjitu (odaku) nikad ne
trne; 3. janjiarski odak ili tab; 4. tabaki odak (sve tabhane jednog mjesta).765
Odak je pojam koji je imao iroku primjenu u osmansko doba. U graevinskom
smislu, odaci su se gradili uz kule i bili su objekti za smjetaj vlastelinske porod-
ice, sa sadrajima koji su im osiguravali ugodan i raskoan ivot. Sadravali su i
prostore za smjetaj musafira, banjicu (hamamdik), zatim prostoriju za umivanje
i kupanje, prostore za smjetaj konja i druge potrebe. Kula sa odakom je bila ve-
oma esto opasana visokim zidovima. Pojam odak je od 16. vijeka koriten i za
oznaavanje nasljednih timara.
Pazari
Turska rije pzr, od pers. bzr, to znai: 1. pijaca, pijani dan; 2. kupo-
prodaja, promet, trgovanje, izved. pazarite, pazarlija, pazarluk itd. Pazarite je
mjesto gdje se odrava pazar odnosno pijaca.766 Meu izvedenicama od rijei pa-
zar u dostupnoj literaturi nismo nali ni jednu koja zavrava na -i, to ni najmanje
ne dovodi u pitanje stav o nastanku i znaenju rijei Pazari. Ona se identificira sa
rijeju i toponimom pazarite i imaju isto znaenje.
Podruje oko damije u Pazariu (tada u Ljuboiu) se s vremenom raz-
vijalo kao centralni trg nahije Gradac, kasnije kao dio nahija kojim je pripad-
alo, gdje se stanovnitvo okolnih mjesta okupljalo na sedminim pazarima radi
trgovine, a petkom radi obavljanja duma-namaza. Koliki je bio trgovaki promet
u Pazariu, najbolje pokazuje podatak da je trni bad zajedno sa prihodima od
baduhave i mlaarine 1604. god. iznosio 271 aku.767 Trni bad je ustvari direk-
tno naplaivanje taksi na kupoprodaju veih koliina robe, koje su upisane kao
prihod spahiji. Geografski poloaj Pazaria bio je odreen logikom osmanske
drave da urbana naselja podie na ravniarskom terenu, gdje su imali otvoren
komunikacijski pristup i mogunost za radijalno irenje kasabe.
Prvo spominjanje imena Pazari nalazimo u defteru iz 1604. godine, u
kome se imenu Ljuboi dodaje i ime Pazari: sami Ljubui ili drugim imenom
Pazari (...) To mjesto je skela od davnina preko koje vodi trgovaki put.768 Ostaci
tog mosta se i danas nalaze sa obje strane rjeice Zujevine, ispod mezarja i damije
u Kahrimanima. U istom defteru su odjelito popisani damijska mahala Pazaria sa
15 domainstava, hatibom i mujezinom od raje naselja Ljubui. Zapravo, dami-
jsku mahalu najvjerovatnije ini novodoseljeno zanatsko stanovnitvo, grupisa-
no oko damije, koje se bavi zanatskom privredom, dok je ostalo stanovnitvo
bilo nastanjeno juno, prema dananjem selu Ljubovii, kao i u njemu samom.769

767 A. Handi, Opirni popis 1604, 223.
769 A. Handi, Opirni popis 1604, 221. i 223.
149
Hadika toponimija
Pazari je ve tada imao svoju

damiju, koja se prvi put spomin-
je 1565. godine. Oko damije su
sagraeni hanovi, a neto junije,
na podruju dananjeg sela Jele,
menzilhana, te u Zoviku jedan han.
Pazari, sa damijom i hanovima, je
imao izgraen vodovod kojim su se
objekti i mahala snabdijevali pitkom
vodom. Vodovodne cijevi kojim je
dovedena voda odgovaraju opisu
glinenih vodovodnih cijevi koje su se
u 16. vijeku, ali i kasnije, proizvodile
u Sarajevu.770 Pazari se od tada
poinje razvijati kao centar naselja
koja gravitiraju toj kotlini i postaje
centar istoimenog demata.771
U zapisima francuskog puto-
pisca Kiklea (Quiclet) iz 1658. go-
dine Pazari je opisan kao mjesto
gdje su se putnici mogli lijepo od- Slika br. 39: Zemljana cijev od vodovoda kojim se
moriti, o emu izmeu ostalog pie: napajala
doba.
damija u hanovi Pazari u osmansko
Onda stigosmo u Pazari u vrlo li- Prukupio i obradio: V. Alauz, 2013. godine.
jep karavan saraj, odakle krenusmo,
poto smo se ogrijali na dobroj vatri
i osuili, sjutradan ujutro u utorak ujutro 26 marta.772 Nastavljajui put za Bosnu
Saraj, on navodi da su preli dvije pomanje rijeke i rijeku Bosnu, na kojima su bili
drveni i kameni mostii. Zapravo su oni preli rijeku Zujevinu dva puta, pa rijeku
Bosnu, jer od Pazaria do Bosne nema druge rijeke osim nje. U jednoj naredbi
Mehmed-pae Kore od 22. zul-kadeta 1106. (14. jula 1695. godine) bosanski vali-
ja nalae kadijama u Biru i Kneini da pripreme komore koje e topove i munici-
ju iz Beogradskog kadiluka prenijeti do damije u Pazariu.773 Naredni podatak
o postojanju Pazaria sa njegovim hanovima nalazimo na povijesnim kartama
crtanim u Rimu 1689. godine,774 Nmbergu 1750. godine775 i Beu (Wien) 1876.

771 Opirnije o Pazariu u V. Alauz, Hadii od najstarijih vremena do agresije na BiH 1992.
godine, 2013, 109116.
Sarajevo, 1930, 116.
773 F. Ademovi, Princ palikua u Sarajevu, Rabic, Sarajevo, 1997, 91.
774 Z. ehi i I. Tepi, Povijesni atlas BiH, Sarajevo, 2002, 44; (Geografska karta, Roma, 1689,
autor: Giacoma Cantelija da Vignole.)
775 Z. ehi i I. Tepi, Povijesni atlas BiH, Sarajevo, 2002, 118. (Vojna karta BiH i dr., Nm-
berg 1750, autor: Petr Conr. Monath, R: 1:1.300.000.)
150
Hadika toponimija
godine. Na njima se ime Pazari ispisuje kao Pasarich ili Pasari.776 Otto Blau,
opisujui karavanske puteve na ovom podruju, 1877. godine navodi Pazari kao
selo od koga su se mjerile udaljenosti drugih sela i objekata.
Pazariko naselje ili selo koje se u austrougarskim geografskim kartama
i osmanskom popisu iz 1604. godine spominje kao Han Pazari nije obuhvata-
lo podruje dananjeg Pazaria. Dananji Pazari nastaje u austrougarsko doba
izgradnjom stambenih objekata, prodavnica, kafana i gospodarskih objekata oko
eljeznike stanice, i to krajem 19. vijeka. To moemo utvrditi praenjem geograf-
skih karti, popisa stanovnitva, katastarskih planova Austro-Ugarske monarhije i
fotografija eljeznike stanice Pazari u vrijeme njene izgradnje. Iz austrougar-
skih popisa moemo zakljuiti da se urbano podruje dananjeg Pazaria vodi pod
imenom Doljani. I tako je u svim popisima zakljuno sa 1910. godinom.777
Pazariko podruje, u irem kontekstu, zbog svog geografskog poloaja
imalo je vanu ulogu mnogo prije nego se spominje u pisanim izvorima. O tome
svjedoe ostaci materijalne kulture iz vremena Ilira, kao i antike vlasti u Bosni i
Hercegovini. Na brdu ian, sjeverno od eljeznike stanice Pazari, nalazila se
radionica keramikog posua u prethistorijsko doba. U neposrednoj blizini nalazi
se lokalitet Trojan i predstavlja kultno mjesto iz prethistorije i rimskog doba.778
Na tom mjestu se biljee ostaci rimske graevine za koju se pretpostavlja da je
predstavljala svetilite, mauzolej ili hram.779 Rimski put koji je preko Ivana iao
prema rimskom naselju na Ilidi i vrakinu selu prolazio je kroz sam Pazari. U
Pazariu su pronaeni ostaci rimske kaldrme, koja bi trebala predstavljati ostatke
tog rimskog puta. Sa desne strane ua Ljubovaa potoka u Zujevinu pronaena
su dva rimska spomenika i ostaci zidova rimske graevine, crijepa i opeke, pa se
pretpostavlja da se tu nalazila rimska vila. Ovdje se vjerovatno nalazila i etap-
na stanica za odmor konja i putnika na rimskom putu.780 I. Bojanovski Pazari
svrstava u red znaajnih naselja u rimsko doba, zajedno sa Hodovom, Zaborani-
ma, Borcima, Bijelom (Madekovci, Podvra i Polje) i Gradcom kod Hadia.781
Svakako da povea nekropola steaka kod eljeznike stanice u Pazariu, koja je
dosta devastirana izgradnjom eljeznike pruge i stanice 1890. Godine, ukazuje na
ivot na ovom podruju i u srednjem vijeku.
776 Z. ehi i I. Tepi, Povijesni atlas BiH, 194; (Karta BiH i dr., Wiena 1876, autor: J. Schlach-
er, 1:1.200.000.)
BiH, Sarajevo, 1912, 412-413.
778 K. Topolovac, Arheoloki leksikon, Sarajevo, tom III, 1988, 57.
779 K. Topolovac, Arheoloki leksikon, Sarajevo, tom III, 1988, 57; (Prilog: Arheoloka karta
regija XV, Doba rimske vladavine.)
780 I. Bojanovski, Prilozi za tipografiju rimskih i predrimskih komunikacija..., Godinjak, Sara-
jevo, 1978, 104. (v. Arheoloka karta regija XV, Doba rimske vladavine.)
781 I. Bojanovski, Prilozi za tipografiju rimskih i predrimskih komunikacija..., Godinjak, Sa-
rajevo, 1978, 63.
151
Hadika toponimija
inici
inik je tursko-grka rije koja oznaava mjeru za ito razliite teine pre-
ma razliitim krajevima. Kod nas je iznosio oko 80 oka to je (102,56 kg).782 Selo
inici i lokalitet oko njega nalazi se jugoistono od Kazine Bare kod Pazaria.
Nastanak imena ovog sela, svakako, ima veze sa navedenom tuskom rijeju. Kao
i mnoga druga sela moda je i ovo dobilo ime po prezimenu njenih prvih sta-
novnika. Prezime inik, vjerovatno, je nastalo od osmanske rijei inik i moglo
se odnositi na ovjeka, ili vie njih, iji je posao, ili zanimanje, bilo vaganje ita.
Vjerovatno je ovo selo osnovala neka doseljenika porodica koja je nosila nave-
deno prezime i od koje je nastalo selo.
2.4. Ojkonimi antroponimnog postanja
Beganovi
Beganovi su ojkonim koji se koristi i danas kao zvanian naziv sela. Na
austrougarskim mapama isto selo nosi naziv Beganovii. Naziv Beganovi nastao
je vjerovatno od turske rijei beg, to znai gospodar, gospodin. U osmansko doba
to je bila plemika titula, naziv za upravne i vojne funkcionere, ali i titula za ast
voe plemena, sela i sl.783Beganovi, kao selo, ne pojavljuje se sve do pred kraj
osmanske vlasti, pa je vrlo izvjesno da je nastanak sela vezan za nekog bega koji je
upravljao selom, ili bega koji je uivao posjede na tom mjestu, nastanio se sa po-
rodicom i osnovao selo. Prvi put se spominju na katastarskoj mapi iz1882. godine.
Do tada se ovo selo, vjerovatno sa nekoliko kua, vodilo u sastavu sela Doljani.
Na istim mapama se spominju i Beganske dolove i Beganske siee, koje se nalaze
izmeu Lupoglava i Kraljevca u zahvatu potoka.Nismo sigurni da li je toponim
nastao od line imenice (Began, Bego i sl.). Ako jeste onda bi pridjevski dio to-
ponima trebao, ali ne i nuno, biti Beganov (a), ili Begin(a).Ovdje bi toponim
mogao oznaavati siee i dolce koji pripadaju Beganovima, kao to je sluaj sa
toponimom Doljanske stijene iznad sela Doljani.
Iako se Beganovi ne spominju u pisanim izvorima prije austrougarskih
dokumenata ne mora znaiti da ovdje nije bilo ivota i prije austrougarske pa i
osmanske vlasti. Na to ukazuje nekoliko injenica. Na podruju Beganova, zapra-
vo izmeu njih i Lihovaca, nalazi se lokalitet koji nosi naziv Stublovi (Stubla).784
Od Stublova, blie ka selu, nalazi se lokalitet Kula sa oko pet dunuma zemlji-
ta.785Pored Kule su dvije njive koje se zovu Kraljevia tala, a do njih lokalitet
sa imenom Kraljevia baa. Ispod Kraljevia bae i Kraljevia tale prua se
782 A. kalji, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1973, 589; (Oka je stara
turska mjera za teinu i zapreminu. Bosanska oka je iznosila 1,282, crnogorska od 1,5 litara.)
783 V. Bievi,Bosanski namjesnici osmanskog doba (1463.1878.), Sarajevo, 2006, 496.
784 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k..351, 333, 336).
785 FGU BiH, Opina Hadii,(KO Pazari, k.. 355, 334).
152
Hadika toponimija
kompleks oranica povrine oko 25 dunuma, koje se zovu jednim imenom Gnion-
ice. Prema izloenom, moglo bi se sa velikom sigurnou ustvrditi da se na ovom
lokalitetu nalazio dvor nekog srednjovjekovnog vlastelina, to je svojstveno
lokalitetima sa nazivom Stublovi.
Buturovii
Na podruju opine Hadii danas imamo dva sela sa ovim imenom: Bu-
turovie kod Drozgometve i Buturovie kod Osenika. Buturovii kod Drozgometve
su u stvari Selimovii, a danas se koriste i jedan i dugi naziv. O nastanku i znaen-
ju toponima Buturovii ima vie objanjenja. Ovaj toponim bi mogao biti vezan
za prezime Buturovi, iji nosioci i danas ive u Konjikoj opini. Buturovi-polje
kod Konjica je po tom prezimenu dobilo svoj naziv. Oigledno je prvo nasta-
lo prezime, a od njega i nazivi sela. O nastanku prezimena Buturovi pisao je
Ibro Hero iz Konjica: Na hudetu naiba nahije Neretve 1699. godine potpisan je
izmeu ostalih kao svjedok i Petrovi (Poturovi) Nuhbeg sin Mehmeda elebije.
Iz timarsko-spahiskih isprava porodice Buturovia razabire se da je ovaj Nuh njen
najstariji poznati predak za koga se zna da je bio spahija. Na njega je upisan ti-
mar od sela Podhuma i Orahovice 1674 godine. Prema ovome prezime Buturovi
nastalo je od imena Petar ili od rijei Potur (...)786
Prema tumaenju N. Filipovia, porodica Buturovi je imala u svom pos-
jedu selo Obrinovac kod Konjica sve do 1919. godine.787 Nije poznato da li su
dva hadika sela koja nose naziv Buturovii dobila taj naziv po doseljenicima
koji su imali prezime Buturovi. Prema predanju najstarijih stanovnika ovih sela,
nema ni spomena takvom prezimenu. Uporite za traenje izvora ovog ojkonima
bi se moglo traiti u turskoj rije butun (butum), to znai sav, itav, cio, sasvim,
potpuno,788 ili rije butur / budur = ovo je. P. Skok kae da rumunska rije btur
oznaava sinonim za bijedu odnosno bolest. Izvori govore da je u 18. vijeku harala
kuga na ovom podruju, a nerijetko je pustoila itava sela. Moda se takvo neto
desilo i sa naim Buturoviima kod Osenika. Osman Buo kae da su Buturovii
kod Osenika nastali relativno kasno i da su njegovi prvi stanovnici (starosjedioci)
bili porodica Sultanovi. O nastanku naziva ili znaenju ovog ojkonima nam nije
mogao nita vie rei.789
U Buturoviima kod Osenika, u avliji damije, nalazi se jedan steak visoki sl-
jemenjak sa postoljem.790
Buturovii kod Drozgometve predstavljaju ojkonim koji se koristi alter-
nativno sa nazivom Selimovii. Nastao je relativno kasno jer se na austrougar-
786 I. Hero, Tragom zaboravljene zemlje, (http://www.medzlis-konjic.com/, 30.4.2016. g.).

787 N. Filipovi, Osvrt na poloaj bosanskog seljatva u prvoj deceniji osmanske vlasti, Radovi
Filozofskog fakulteta, III, Sarajevo, 1965, 6375.
789 Osman Buo, r. 1932. g., iz Osenika, (zabiljeio: V. Alauz, 29.2.2016. g.).
Kamen, Buturovii, 2.
153
Hadika toponimija
skim kartama s kraja 19. vijeka za podruje Buturovii (Selimovii) koristi ime
Gornja Drozgometva. Porodice Selimovii, po kojima se zove i selo, nisu njegovi
starosjedioci. Prema usmenom narodnom predanju, Selimovii su porijeklom iz
Vidosovia, Opina Kreevo. Predanje kae da je izvjesni Soo-aga iz Gornje
Drozgometve u selu Zabre u Lepenici jednom nepoznatom djetetu ponudio ja-
buku, u znak panje, na to je dijete pruilo ruke prema njemu. Aga je uzeo dijete
u naruje i donio ga svojoj kui. Poruio je da otac ovog djeteta doe kod njega.
Nedugo za njim, u aginu kuu je stigao otac tog djeteta u namjeri da ga vrati svo-
joj kui. Otac djeteta je bio neki Selimovi iz Vidosovia kod Kreeva, a djetetu
je bilo ime Mehmed. Aga je upitao Mehmedovog oca koliko on ima djece. Ovaj
mu je odgovorio da ih ima estero. Aga mu je na to kazao da on nema nijedno, te
mu ponudio da mu dadne Mehmeda na sinovsko mjesto, tako da e mu ostati sve
agino bogatstvo nakon njegove smrti. Otac je prihvatio ponudu. Kad je Mehmed
porastao, oenio se iz porodice Koro iz Drozgometve i osnovao svoju porodicu
zadravi roeno prezime. Tako je Mehmed postao rodonaelnik loze Selimovia,
koji ovdje ive. Danas u ovom selu ivi najvie stanovnika koji nose prezime Se-
limovi.791
ike
Ovo je selo kod Tarina, izmeu Japalaka i Bioe. Dobilo je ime po prezi-
menu njegovih stanovnika koji i danas tamo ive. Moda je prezime nastalo od
vrste kose koju je imao neki rodonaelnik familije tog prezimena ikava kosa =
iko, a od njega nastao naziv sela.
Dupovci
Dupovci kao naseljeno mjesto prvi put se spominju na austrougarskoj
geografskoj karti iz 1862. godine pod nazivom Tupovci.792 Njihov nastanak se
vee za sredinu 18. vijeka, kada se izvjesni Dupovac Imoanin, ije nam ime
nije poznato, doselio na ovo podruje. Njegov sin Did je prvi Dupovac, koji se
bavio pukarskim zanatom, a unuk Ibrahim se spominje kao posljednji pukar.
Od Dida su nastale tri loze prezimena Dupovac koje su nosile nadimke: Ibilovii
po Didovom sinu Ibrahimu, zvanom Ibil, Suljii po sinu Sulejmanu i Abidii po
sinu Abidu. Ibrahimov (Ibilov) sin Ahmed je bio aktivista i lan Glavnog odbora
JMO Mehmeda Spahe.793 Kovaki zanat u ovom selu postojao je sve do smrti
posljednjeg kovaa Nezira Dupovca. Ojkonim Dupovci je nastao od istoimenog
prezimena koje dominira i danas u ovom selu. Dupovci su doselili iz Rakitnog
polja, nekad Donja Bekija, Imotski kadiluk Klike kapetanije. Tamo je do kra-
ja prolog vijeka postojalo selo Dupovci, ubiljeeno na vojnoj topografskoj karti
791 Zaim Selimovi, r. 1942. g., u Selimoviima, gdje i sada ivi, (zabiljeio: V. Alauz,
17.6.2016. g.).
792 . Zijad, Povijesni atlas Bosne, Sarajevo, Sejtarija, 2002, 182.
793 Ernad Dupovac, Sarajevo, (autorizovani rukopis u arhivi Komisije za historizaciju opine
Hadii).
154
Hadika toponimija
JNA. Tako su rodonasljednici plemena Dupovac iz Imotskog donijeli sa sobom

i ime svog starog sela u znak sjeanja na svoje porijeklo. Dupovci su svoje ime
pronijeli na podruje itavog Balkana, i ire, zahvaljujui centru za proizvodnju
puki koje su po selu dobile ime dupovke. Zbog njihovog znaaja u historiji razvo-
ja naoruanja, o njima emo kazati i neto vie.
Krajem 18. i poetkom 19. vijeka osmanska vojska je prola kroz brojne
reforme koje su imale za cilj modernizaciju vojske i prilagoavanje njenog vojnog
naoruanja evropskim savremenim armijama. Oruarski centri irom Carstva su
bili u tom trendu. Na balkanskom dijelu Osmanskog carstva bilo je vie takvih
centara. Najpoznatiji centar proizvodnje bedemskih puaka na prostoru Balkana
nalazio se u selu Dupovci kod Sarajeva, u Bosni.794 Najstariji spomen pukama
dupovkama nalazi se koliko znamo u sarajevskom sidilu br. XL od 1215/16.
godine, tj. 1800/1801, gdje se na str. 114 spominje tufenki erkhana tj. radionica
za preradu metala. Radionica je postojala negdje do 1959/60. Meutim, posljednji
pukar koji je izraivao dupovke umro je negdje oko 1884; zvao se Ibrahim Du-
povac.795
Neke puke su i izraivane i ukraavane u Dupovcima, a neke su samo ukraa-
vane. Za izradu ukrasa na kundaku ovih puaka trebalo je imati dosta umijea i str-
pljenja jer se radilo sve runo. Kreevljakovi u svom djelu navodi alat koji je koriten
za njihovu izradu: turpije, testera, ege, menele (presa) i eki. Kreevljakovi navo-
di i sljedee:
U Dupovcima,
nedaleko od
Sarajeva, pra-
vile su se puke
koje su se zvale
po ovome selu
Dupovke, a
bile su vrlo
teke i pri pu-
canju nisu se
mogle drati u
rukama, nego
ih je trebalo na
Slika br. 40: Tvravska puka Dupovka, proizvedena u Dupovcima kod
to nasloniti.796 Hadia
Cijevi za duge Vuk Obradadovi, Vojne puke velikog kalibra, Vojni muzej Beograd, 2011, 45
puke dupovke i 46.
pravile su se u
794 V. uri, Sarajevsko oruje u Bosni i Hercegovini, GZM, LV, 1943, 174 175.
795 V. uri, Sarajevsko oruje u Bosni i Hercegovini, GZM, LV, 1943, 174 175. i H. Kreevl-
jakovi, Esnafi i obrtnici u starom Sarajevu, Sarajevo, 1958, 90.
796 H. Kreevljakovi, Esnafi i obrtnici u starom Sarajevu, Sarajevo, 1958, 90.
155
Hadika toponimija
Fojnici a dijelovi puaka uvozili.797

Prema pisanju M. Hadijahia: Dupovke su se izraivale samo u jednoj
radionici. Usporedo sa erkhanom, poznatom kao tufegdinica (pukarska radi-
ona), u Dupovcima je bilo i kovanica poznatih pod nazivom viganj. Koliko se
pamti, tamo su bile tri kovanice. I tufegdinica i vignjevi bili su u rukama porod-
ice Dupovac, koja je po tradiciji starosjedilaka (to potvruje i njen patronimiki
naziv).798 Dva primjerka poznate balkanske puke dupovke nalaze se u Vojnom
muzeju na Kalemegdanu u Beogradu. Na izlobi pod nazivom Vojne puke velikog
kalibra, organizovanoj u Vojnom muzeju u Beogradu u organizaciji Ministarstva
odbrane Republike Srbije 2011. godine, dupovke su predstavljene sa dva njena
primjerka razliitih tehnikih karakteristika.799
Iako nema drugih naznaka da je na podruju Dupovaca bilo ivota u sred-
njem vijeku, ovdje je zadnjim popisom steaka 2016. godine evidentirana jedna
nekropola steaka.800 Prema vlastitoj izjavi, steke je iz korita rijeke Zujevine iz-
vadio Ernad Dupovac i u avliji porodine kue formirao nekropolu. Steci su vje-
rovatno ovdje doneseni sa nekropole steaka Margetino groblje, Hadii, prilikom
izgradnje jaza na rijeci Zujevini za odvod vode u Nania pilanu u Hadiima, iji
pogon je bio na vodu.801
apii
Nepoznato je porijeklo i znaenje ojkonima apii, izuzev ako je nastalo
od imena odnosno prezimena apo, koje je vjerovatno nekada ivjelo na tom
prostoru. To je sada selo u jugozapadnom dijelu naselja Binjeevo, sa desne strane
rijeke Zujevine.
Ferhatlije
Ferhat (Ferhad) je perz. muko ime nastalo od Ferhad junak perzijske
nacionalne prie Ferhad i irin.802 Prema usmenom predanju, Ferhatlije su do-
bile ime po izvjesnom Ferhat-agi koji je ovdje imao posjede. Njegov posjed je
pokrivao itavo podruje dananjih Kukovia.803 U Ferhatlijama se nalazila men-
zilhana i jedan kameni han koji je prestao raditi negdje oko 1878. godine, a defin-
itivno je poruen 1972. godine.804 Ovdje se nalazi i nekropola srednjovjekovnih
797 H. Kreevljakovi, Esnafi i obrtnici u starom Sarajevu, Sarajevo, 1958, 90.

god., 88.
799 Vuk Obradadovi, Vojne puke velikog kalibra, Vojni muzej Beograd, 2011, 45 i 46.
Dupovci, Hadii, 2.
801 Ernad Dupovac, r. 1960. g., iz Dupovaca, ivi u Sarajevu, (zabiljeio: V. Alauz, oktobar
2015. g.).
803 Agana Fejzi, r. 1929. g., iz Kukovia, (zabiljeio: Haris Turinovi iz Pazaria, 2016. g.).
804 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih i kulturnih centara..., Sarajevo, 1974, 83.
156
Hadika toponimija
nadgrobnih spomenika sa devet steaka.805

Ibrii
Ovo je selo koje se spominje u popisu iz 1841. godine (Ibrii sa Garevii-
ma), a koje raniji autori nisu mogli identificirati sa nekim postojeim toponimom
na podruju hadike opine. Samo se pretpostavljalo da je na njenom podruju.
Vjerovatno je razlog tome taj to se Ibrii spominju uz selo Garevii, koje je iden-
tificirano sa dananjim Garovcima. Tek na austrougarskoj katastarskoj mapi za
podruje Hadia toponim Ibrii oznaava lokalitet izmeu tadanjih Hadia (da-
nas D. Hadii) i Uivaka.806 ini se da je na ovaj nain ubicirano selo Ibrii iz na-
vedenog popisa. U
popisu iz 1468/69.
god. se spominje
mezra Alubii kao
ifluk Hadi Meh-
medije, sina Ibri-
jevog, zajedno sa
iflukom na mezri
Sokolar, samo sa
druge strane rijeke.
Alubii se mogu
itati jo i kao
Ilovii odnosno Slika br. 41: Toponim Ibrii izmeu D. Hadia i Uivaka
Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Saraje-
Olujii. Da li su vo, Bezirk Sarajevo, Gemeinde Hadii
807
ovi nazivi do 1841.

godine evoluirali u
naziv Ibrii? To zasad ne moemo utvrditi. Jedino to znamo je to da se i jedan i
drugi toponim ubiciraju na desnoj strani rijeke Zujevine.
Kahrimani
Naziv sela vodi porijeklo od tur. khriman, pers. qahrman = junak; Mus-
taj-bee, ako Boga znade, izgiboe do dva kahrimana (K. H. II, 378).808 Selo i
prezime su vjerovatno dobili naziv po nekom junaku ili moda vie njih iz
osmanskog doba, koji je ivio na ovom podruju. Prezime Kahriman je veoma
raireno u BiH, ali nazivi sela odnosno ojkonimi, koliko znamo, nisu.
Garovci, Hadii, 2.
vo, Gemeinde Hadii.
157
Hadika toponimija
Karaosmanovii
Naziv je nastao integriranjem vlastitog imena Osman sa tur. rijeju kara
= crno, emu je dodan odgovarajui sufiks, to je uobiajeno kod davanja naziva
naselja. Na to upuuje naziv sela iz austrougarskog popisa 1895. godine kao Ka-
ra-Osmanovii.809 Selo Karaosmanovii se nalaze jugoistono od Pazaria. Sa ovim
nazivom javlja se na austrougarskim mapama iz 1882. godine. Karaosmanovii,
zajedno sa dananjim selima Dub i Ferhatlije, su nekad predstavljali lokalitet koji
je vjerovatno pokrivala hrastova uma. Otuda je selo Dub i dobilo svoje ime, a u
Karaosmanoviima je ostao jedan stari hrast koji svjedoi o prolosti ovog kra-
ja. On predstavlja historijsku, kulturoloku i turistiku atrakciju opine Hadii.
Njegova starost se procjenjuje na oko 500 godina. Visok je oko 20 metara, prenik
stabla na prsnoj visini je 226 cm, a promjer upljine u stablu 155 cm. U upljinu
stabla moe stati 813 odraslih osoba.810 U kontekstu toponima Dub, koji nije dale-
ko odavde, kao i starog hrasta (duba), treba istai mitoloko-religijski znaaj duba
u davnoj prolosti. U staroslavenskoj paganskoj religiji hrast je zauzimao vano
mjesto. Staroslavenska mitologija obiluje mnogim priama koje opisuju mistino,
metafiziko i sakralno znaenje hrasta. Prema jednom mitu slavenski bog Perun je
stvorio prvog mukarca tako to je udahnuo ivot hrastu, dok je od daha boginje
Moko nastala ena. Hrast je bio posveen bogu Perunu... Postoji lokalno predan-
je koje govori da je mjesto na kojem se nalazi hrast nekada nosilo naziv Trebe,
to u prevodu znai
sveto mjesto.811 U
staroslavenskom
jeziku rije treb
znai rtva, a tre-
bite je mjesto gdje
se prinose rtve.812
Kod starih Slav-
ena bio je razvijen
i kult mrtvih, koji
se uglavnom pov-
ezivao sa svetim
drveem. Tako je
npr. bilo uvrijee- Slika br. 42: Hrast u Karaosmanoviima
no vjerovanje da www.n1info.com/a80602/Lifestyle/U-BiH-hrast (pristupljeno: novembar
2016.)
u hrastu obitava-
ju duhovi predaka
koji tite mjesto od nesree. Stari hrast u Karaosmanoviima vjerovatno nema
nikakve veze sa navedenim narodnim vjerovanjima, jer ih dijeli velika vremens-

810 E. Kazarovi, Hrast u Karaosmanoviima, kolske novine, Svitanja, 2016, 33.
812 P. Aneli, Srednjevjekovna kultna mjesta u okolini Konjica, GZM BiH, 1957, 185.
158
Hadika toponimija
ka distanca. Prema usmenom predanju, do pedesetih godina prolog vijeka kod

ovog hrasta nalazila se jedna ploa sa irilinim natpisom. Na ovom mjestu bi se
u vrijeme sezonskih ljetnih radova iskupljalo stanovnitvo tog sela koje je radilo
na oblinjim njivama, a ene bi im ovdje donosile kahvu i kolae koje su stavljali
na tu plou.813
Kora
Naselje Kora predstavlja niz kua i gospodarskih objekata smjetenih u
gornjem toku rjeice Kore, regija Tarin. Toponim Kora je albanskog porijek-
la, a rije su Osmanlije usvojile u turski jezik i donijele na ove prostore. Nastala
je od arb. [albanski] Kora (preko tur. Kora), to znai gora (...) augmentativ
gorte = gorovito mjesto.814 U Albaniji postoji grad Kora, tridesetak kilometara
od granice sa Grkom. Smjeten je na visoravni planine Epir, na nadmorskoj visini
od 850 metara. Naa Kora je smjetena ispod planine Bjelanice, izmeu brda
Ragalj sa istone i Rudnog brda sa zapadne strane. Njena nadmorska visina se
kree 760850 metara. Moglo bi se slobodno rei da poloaj Kore upravo odgo-
vara njenom znaenju.
Na osnovu ubikacije toponima Zagoni u Odaku i Stup kod Odaka, i za
ee moemo sa znaajnom sigurnou tvrditi da je bilo ivota u ovom pod-
ruju i prije dolaska osmanske vlasti. Zgon i Stup su srednjovjekovne vlastelins-
ko-gospodarske ustanove, dakle vlastelinski posjedi na kojima je obavezno posto-
jao vlastelinski dvor.815 Jedan takav dvor je vjerovatno bio na podruju dananjeg
Odaka, a drugi na podruju ea. Na imanjima se vrila poljoprivredna proiz-
vodnja, a u okviru dvora je postojala kula. Kula je bila manjih dimenzija, sa vie
spratova, a sluila je za stanovanje i odbranu posjeda. U sastavu kompleksa su
se nalazili posebni jednospratni objekti veih dimenzija (odaci), kao dio stam-
benog prostora.816 Postojanje vlastelinskih objekata korespondira sa postojanjem
slinih objekata u osmansko doba i predstavlja vremenski i prostorni kontinuitet
iz srednjeg vijeka u osmanski period. Sam naziv Odak kod Kore to potvruje.
Srednjovjekovna Kora je vjerovatno podrazumijevala itavo podruje uz rjeicu
Koru. Dijelila se na Donju i Gornju Koru.817 U historijskim izvorima nema evi-
dentiranih drugih sela na tom podruju sve do 1752. godine. Tada se spominje selo
ee kao gvoarski obrtni centar.818 Tek na austrougarskim katastarskim mapa-
ma spominje se selo Odak, Duranovii i Osredak.819 Polazei od te pretpostavke

815 M. Bradara, Starohrvatska seoska zajednica, Jugoslovenska akademija znanosti i umjetno-
sti, Zagreb, 1957, 133137, 161.
816 H. Kreevljakovi, Kule i odaci u BiH, Nae starine II, Sarajevo, 1954, 71.
817 V. Skari, Popis bosanskih spahija 1711. godine, GZM BiH, 1930, 36.
god., 87.
vo, Gemeinde Kora.
159
Hadika toponimija
moe se rei da su se na podruju srednjovjekovne Kore nalazile tri nekropole

steaka. Danas je to podruje ea. Prema broju steaka na njima, reklo bi se da
je selo imalo dosta stanovnika. Pred osmansku okupaciju Bosne stanovnici ovog
sela su se nekud iselili. Zbog toga se u osmanskom popisu iz 1468/69. god. Kora
spominje kao pusto selo. U njemu svoje ifluke, kupljene na tapiju od bosansk-
og sandakbega Isa-bega, imaju: hadi Mehmedija, te Mustafa i Kasim, sinovi
Mehmedijini. To je zemljite od 65 mutluka u siniru sela Kora, ifluk-timarnika
Jusufa, sina Bokinova, zatim je to zemljite od 25 dunuma mutluka u sinoru sela
Kora kod Gradaca.820 Jusuf Bokinov bi se mogao dovesti u vezu sa Balabanom,
sinom Bokinovim, iz ega bi se moglo pretpostaviti da su njih dvojica braa.
Balaban, sin Bokinov, je posjedovao mulk imanje u Sarajevu, na uu Koevskog
potoka u Miljacku. Njihov otac Bokin je pripadao niem plemstvu ili vojno-feu-
dalnom staleu, a njegov spomenik sa natpisom se nalazi u Kotorcu.821 Dio Kore
je jedno vrijeme bio naputen, o emu svjedoi toponim Selita koji oznaava
jedan prostor sa desne strane rjeice Kore. U popisu bosanske vojske pred bitku
na Mohau 1526. god. spominje se timar Iljasa, sina Vejsilovog, u selu Kora,
nahija Sarajevo.822
Naredni spomen Kore vee se za sarajevski sidil 15551558. god., kada
je ona pripadala carskom hasu (krunskom posjedu) u majdanu Kreevo.823 Godine
1742. fra Pavo Dragievi u svom izvjetaju navodi da Kora sa svoje tri katolike
porodice, u crkvenom pogledu, pripada upi Kreevo.824 Ove veze sa Kreevom
bile su izraz njihove geografske blizine, ekonomske i trgovinske komplementar-
nosti.
Kora je po svoj prilici imala i komunikacijski znaaj u osmanskom dobu.
Vjerovatno je uz tok rjeice Kore vodio jo jedan kiridijski put za Hercegovinu
i Gabelu. Put je iao preko Prehulje dalje u Hercegovinu, zaobilazei na taj nain
planinski prevoj Ivan.825
U Valijinoj bujruntiji od 8. muharema 1290. h. g. (1873. g.) pie da se sa-
rajevskim trgovcima Haim-agi Gloi i Salih-agi Softiu daje dozvola za vaenje
eljezne rudae u planini Tmor, Bate i Tuhelj u opini Kora, okrugu Sarajevo,
koja granii sa Fojnikim kotarom.826 Opina Kora, prema ovom dokumentu,
pokrivala je podruje od Tuhelja i Tmora do Ivana, a sjeverno do Osenika. Gdje
se nalazilo mjesto Bate, nismo uspjeli utvrditi. Opina Kora je ostala u rangu
katastarske opine i prilikom popisa koje su organizovale austrougarske vlasti.
820 A. Alii, Sumarni popis sandaka Bosna iz 1468/69, 55.

821 H. abanovi, Dvije najstarije vakufname u Bosni, 22.
822 A. S. Alii, Popisu Bosanske vojske pred bitku na Mohau 1526. godine, Sarajevo, 1977,
190.
god., 86.
god., 86.
825 Muhibi Muharem r.s. Kora. (zabiljeio: V. Alauz, 15.4.2013. godine)
826 Riza ef. Muderizovi, Bosanski majdani za turske uprave, GZM BiH, knj. XXX, 1918, 24.
160
Hadika toponimija
Prilikom prvog austrougarskog popisa, Kora je brojala 37 kua i 375 stanovni-

ka.827 Nekoliko godina kasnije, evidentirano je 50 kua sa 355 stanovnika.828 Pred
kraj 19. vijeka u Kori je bilo 54 kue sa 363 stanovnika.829 Zadnjim austrougar-
skim popisom u Kori je evidentirana 81 porodica sa 580 stanovnika to pred-
stavlja enormno poveanje u zadnjih petnaest godina to predstavlja izuzetak na
hadikom podruju.830 Preko 90% stanovnitva Kore bavilo se je poljoprivre-
dom.
Damije su u osmanskom dobu predstavljale centralna mjesta demata. I
Kora je imala svoju damiju. Ne zna se kada je sagraena prva damija u ovom
mjestu, ali se zna da je bila smjetena u Gornjoj Kori. Njeno mjesto postojan-
ja se i danas zna u narodu ovog sela. U donjem dijelu Kore, tamo gdje je sada
selo Odak, na lokalitetu koji se i danas zove Kula, nalazio se u to vrijeme dvor
Mehmed-pae Kore.831 Temelje tog dvora zabiljeio je Saliha H. Muvekit krajem
19. vijeka (prije 120 godina).832 Vjerovatno su u znak sjeanja na njega njegovi
unuci, braa Hasan-beg i Emir Abdi-beg (Avdija-beg) Kora po povratku iz rusk-
og zarobljenitva833 1740. god. sagradili damiju ispod njegovog dvora, na parceli
Luka, pokraj rjeice Kore. Avdija i Hasan Kora zarobljeni su pod Ozijom u
Rusiji 1737. god., i po ruskim tamnicama proveli tri godine.834 U znak sjeanja na
ova dva bega, vakifa, ispisan je tarih na turskom jeziku koji se uva u damiji na
Trzni. U istom tarihu stoji da su damiju obnovile dematlije (mjesno stanovnit-
vo), i to i bogati i siromani i pojedinci timari. Nije jasno iz teksta tariha, ali se
moe pretpostaviti da je Abdi-beg Kora sagradio damiju u Gornjoj Kori, a
onda su je dematlije obnovile, prenijevi je u Odak.
Ono po emu je Kora primarno prepoznatljiva jeste ime bosanskog
namjesnika, osmanskog pae i beglerbega Mehmed-pae Kore. U borbama protiv
austrijskih pokuaja provala u Bosnu, kao ehaja (zamjenik) Topal Husein-pae,
Mehmed-paa je pokazao sve svoje vrline, patriotizam i hrabrost. Zbog toga je
nagraen imenovanjem za beglerbega i bosanskog namjesnika 1691. god., a na toj
dunosti ostaje do svoje smrti 1697. godine.
jevo, 1880, 10.
830 Relutati popisa iteljstva u BiH iz 1910. godine, Zemaljska vlada u BiH, Sarajevo 1912,
412/413.
god., 86.
832 V. Skari, Sarajevo i njegova okolina..., Sarajevo, 1930, 127.
833 Unuci Mehmed-pae Kore, Hasan-beg i Abdi-beg Kora, su nakon osmansko-ruske bitke
pod Ozijom 14. jula 1737. god. zarobljeni, i proveli su osam godina po tamnicama ruske carevine.
(u: V. Bievi, Bosanski namjesnici osmanskog doba (1463.1878.), Sarajevo, Connectum, 2006,
214.
161
Hadika toponimija
Mustaj-beg, otac Gazi Mehmed-pae Kore i Redep-pae,835 nije ni slutio da e

imena njegovih sinova, roenih u malom selu podno Bjelanice, postati i ostati
zlatnim slovima ispisana u historiji Bosne. Navest emo jo jednu vanu linost
ovog sela, a to je spahija hadi Mehmed-beg Kora, koji je 1806. godine bio atib
bosanske tefterhane i tajinski pomonik vieg inovnika osmanske uprave u Sa-
rajevu.836
Slika br. 43: Kora na katastarkim dokumentima iz 1882. godine

Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sara-
Pored painih dvora u Kori, zapravo u Odaku, ovdje su se nalazile i

dvije kule. Jedna se nalazila u Odaku, neposredno iznad damije, a bila je u vlas-
nitvu Abdi-bega Kore. Druga, zvana Mezetova kula, prema predanju, pripadala
porodici Muhibii, koji su inae predstavljali kategoriju slobodnih seljaka. Pored
navedenog, Kora ima mnogo iru historijsku vanost.837
Ljubovii
Nastanak ojkonima Ljubovii ne moemo sa sigurnou utvrditi. Za
njegov korijen moe se uzeti apelativ ljub(av) ili ljubo kao vlastita imenica. Pre-
ma tumaenju P. Skoka, pojam ljub je slavenska rije iz koje je izvedeno dosta
imenica, pridjeva, naziva mjesta, biljki i sl. Sve izvedenice iz korijena ljub su
afirmativnog karaktera i oznaavaju: ljubav, ljepotu, ljubaznost, sreu itd. Kao iz-
835 V. Bievi, Bosanski namjesnici osmanskog doba, 214.

837 Vie o Kori pogledati u: V. Alauz, Hadii od najstarijih vremena do agresije na BiH
1992. godine, 2013, 119124.
162
Hadika toponimija
vedenice javljaju se lina imena: Ljubo, Ljubica; prezimena: Ljubovi, Ljubuni,

Ljubibrati; nazivi gradova kao to su: Ljubljana, Ljubinje, Ljubogoe; biljke:
ljubiica, ljubomor itd.838 U duhu veoma irokog spektra izvedenica koje navodi
P. Skok, ne spominje se ni jedna koja bi se semantiki slagala sa naim ojkoni-
mom Ljubovii. Ipak, sa znaajnom dozom sigurnosti moe se pretpostaviti da
je naziv Ljubovii nastao od korijena rijei ljub, sa navedenim znaenjima. Toj
pretpostavci ide u prilog i izvedenica ljubav, koja se u nekim slavenskim jezici-
ma javlja u liku ljubov, ali sa istim znaenjem, to je vrlo blizu naem ojkonimu.
Na njega se dodao sufiks -i (Ljubov + i), to bi u bukvalnom prevodu moglo
znaiti mala ljubav, jer sufiksi -i i -i u pravilu tvore deminutive rijei, kao to
su npr.: konji ili konji od rijei konj, auti od rijei auto, zvoni od rijei zvono
itd. Na kraju, dodavanjem glasa -i oznaava se mnoina. Po tome bi Ljubovii
mogli imati znaenje lijepog mjesta ili kraja, dragog mjesta, ugodnog mjesta i sl.
Manji problem u tumaenju nastanka i znaenja ovog ojkonima se nalazi u tome
to se Ljubovii u izvorima javljaju kao Lepugi, Lubogovi, Ljuboi, i na
kraju Ljubovii, zbog ega se vrlo teko opredijeliti za naziv koji treba uzeti za
osnovu tumaenja ovog ojkonima. Mi smo se opredijelili za dananji naziv, to
svakako ne mora biti i sasvim ispravno. Narodnog predanja o nastanku naziva
sela i njegovom znaenju, koliko znamo, nema. Svako nagaanje o tome bila bi
improvizacija.
Pod nazivom Lepugi (or. Lubogovi) prvi put se spominje 1468. godine
kao selo u sastavu nahije Gradac, koje se nalazi u hasu bosanskog sandakbega
Isa-bega, sa jednom kuom, tri njive, jednom livadom i prihodom od 225 aki.839
Drugi put se spominje 1565. kao kasaba u kojoj je spahija Mehmed sagradio
damiju. U popisu iz 1604. godine ve jasno se vidi da je dolo do dijeljenja sela
Ljubovii na: damijsku mahalu, u kojoj je bilo 15 domainstava, meu kojima i
domainstvo imama hatiba, te mujezina pazarike damije, i preostali rajinski dio
sela.840 Mahala kod damije i sam prostor oko nje su postali znaajan trg odnosno
pazarite, to je predstavljalo izdvojenu cjelinu koja dobija naziv Pazari.841
Stanovnici spomenutog mjesta su zanatlije, bave se zanatskom privredom te nisu
zadueni rajinskim porezima, njihove pristojbe baduhava i mlaarina zapisani su
kao prihod njihovom spahiji. A ako obrauju rajinsku zemlju daju vlasniku zemlje
erijatske pristojbe (urove). U spomenutom mjestu je katib Mahmud podigao kar-
avan-saraj koji je prometan, te ga je potrebno popravljati i odravati. To mjesto
je skela od davnina, preko koje vodi trgovaki put. Budui da su stanovnici ovog
mjesta popravljali i odravali spomenuti karavan-saraj, to su, oni na osnovu
carskog fermana od 3. zul-kadeta 1006. godine, koji su pokazali osloboeni od
slubi erahorluka i uestvovanja u navali, kao i od nameta avarizi divanije i teka-
lifi orfije. U smislu tog fermana oni su ubiljeeni i u novi defter kao osloboenici
839 A. Alii, Sumarni popis 1468/9, 51.
840 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604., 222.
841 Vidi Pazari.
163
Hadika toponimija
od navedenih pristojbi, sve dok budu navedeni han popravljali i odravali i tu

svoju slubu bez prigovora vrili.842 Ljubovii kao naselje (selo) egzistiraju i u
narednom periodu, tako da emo ih u popisu bosanskih spahija 1711. godine nai
kao timar spahije Ibira, sa prihodom od 2600 aki.
Posebnu ulogu u razvoju Ljubovia u vrijeme osmanske vlasti u BiH
svakako je imala damija koja je ovdje sagraena u prvoj polovici 16. vijeka.
Polovicom 19. vijeka zabiljeeno je da je pazarika damija bila centar demata
Pazari, u koji su spadala sela Ljubovii, Luka, Doljani, Osenik, Lokve i Zovik.
Ljubovii prema tom popisu broje 10 kua, od ega devet muslimanskih i jedna
kranska, sa ukupno 22 muka lana domainstva.843 Ova damija se prvi put
spominje u jednoj sudskoj odluci iz 1565. godine, zabiljeenoj u sidilu saraje-
vskog kadije, kao damija Mehmeda spahije u kasabi Ljubovii. Poetkom 17.
vijeka dunost hatiba u ovoj damiji obavljao
je Hasan-halifa, a dunost damijskog mujez-
ina Veli Abdulah. Pored damije, spominje se
i Damijska mahala sa 15 porodica, koja sa
imamom hatibom i mujezinom pripada na-
hiji Sarajevo.844 Naredni spomen damije u
Pazariu nalazi se u jednoj osmanskoj ispravi
od 26. rebiul-evvela 1176. h. g. (20. februar
1754. g.), kada se imamu damije Salih-hodi
stavlja na dunost posredovanje kod realizaci-
je odreenih feudalnih davanja.845 Poetkom
20. vijeka (1911. g.) damija je potpuno reno-
virana i tom prilikom je njezin pokrov od im-
le zamijenjen sa eternitom.846
Polovicom 19. vijeka Ljubovii ine
dio demata Pazari. U njima se nalazilo 10
kua (devet muslimanskih i jedna kranska)
i 22 muke glave.847 Oigledno je, zbog ra-
zliitih okolnosti, s vremenom dolo do sla- Slika br. 44: Damija u Ljuboviima
bljena ovog sela. Pred kraj osmanske vlasti u Foto: V. Alauz, novembar 2016. godine
BiH i pred austrougarsku okupaciju biljei se
znaajan urbani i demografski rast ovog sela,
842 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604., 221222.

843 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih, politikih i kulturnih centara u Hadiima do 1878. g.,
70.
83.
846 M. Mujezinovi, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, Sarajevo Publishing, Sarajevo,
1998, 24.
god, 1972, 70.
164
Hadika toponimija
kao i drugih sela na podruju Hadia. Prvi austrougarski popis u ovom selu bil-
jei 24 kue sa 120 stanovnika. Svi se vode kao Muhamedanci (Muslimani).848
est godina kasnije, 1885. godine, u Ljuboviima je evidentirano 19 kua sa 68
mukih i 64 enska lana domainstva. I dalje su svi njegovi stanovnici Muslima-
ni. Selo pripada dematu i katastarskoj opini Pazari. Interesantan je podatak da
je u selu bilo svega 47 oenjenih mukaraca, dok je njih 78 bilo neoenjenih. U
selu je ivjelo ak 39 teaka, a samo jedan kmet.849 Naredni popis iz 1895. godine
u Ljuboviima je zabiljeio 25 kua sa 88 mukih i 63 enska lana domainstva.
Nacionalni sastav stanovnitva je ostao isti. Zabiljeeno je da se 147 stanovni-
ka bavi poljoprivredom, dakle, svi njegovi stanovnici. Ljuboviima je pripad-
ao i Jele. Pazarika damija pripadala je tada Zoviku.850 Izgradnjom eljeznike
pruge te podizanjem pilana uz rijene tokove dolazi do odreenih demografskih
promjena, tako da jaaju Pazari i Zovik, a slabe sela udaljenija od industrijskih
objekata, meu kojima su i Ljubovii. Istina u Ljuboviima se uticaj industri-
jalizacije manje osjetio u odnosu na druga sela. Vjerovatno zato to se kompletno
ljubovako stanovnitvo bavilo poljoprivredom. Tako je popisom 1910. godine
u Ljuboviima evidenirano 28 kua sa 161 stanovnikom to ini blagi porast u
odnosu na prethodni popis. I pored toga Ljubovii su, po ovom pipisu, bili jedno
od najmanjih sela na podruju dananje hadike opine. Samo su Mokrine imale
manji broj stanovnika od njih (131).851
Medii
Selo Medii, u kome su ivjeli katolici sa istoimenim prezimenom, nalazi
se oko 3 kilometra juno od sela Zabre Lepenica. Selo sa nekoliko kua bilo je
smjeteno u jednoj uvali, okrueno umom i brdima, potpuno izolovano od osta-
lih naselja. Ojkonim Medii nastao je od imenice medvjed, medo, ije je ovo bilo
stanite.
Sejdanovii
Vjerovatno kao i mnoga druga naselja, i ovo je dobilo ime po linom imenu
nekog od njegovih uglednih stanovnika ili po imenu nekoga ko je prvi doselio i
osnovao to selo.
Stanojevii
Selo Stanojevii se nalazi sjeverozapadno od Hadia, na istom podruju
gdje i selo Bare. Zapravo, ovo je jedan mali zaselak sa nekoliko kua. Selo je do-
bilo naziv po istoimenom prezimenu koje su nosili njegovi stanovnici. U popisu
848 Statistika mjesta i puanstva u BiH po popisu 16. juna 1879, Sarajevo, 1880, 910.
851 Rezultati popisa iteljstva u BiH od 27.9.1910, Zemaljska vlada za BiH, Sarajevo, 1912,
412/413.
165
Hadika toponimija
iz 1604. godine spominje se selo Stanovii, sa est muslimana na svojim batina-

ma.852 Nismo sigurni da li dananji Stanojevii korespondiraju sa Stanoviima iz
1604. godine. Drugih podataka o njima nemamo. Danas je to pusto selo.
2.5. Ojkonimi motivirani gospodarskom djelatnou
Crepljani
To je malo selo u kojem je do posljednjeg rata ivjelo iskljuivo pravo-
slavno stanovnitvo. Selo je osnovano krajem 19. vijeka, kada su se ovdje doselile
porodice arenaca i Jovovia, a kasnije i Zimolje iz Hercegovine.853 Ovaj lokali-
tet na austrougarskim katastarskim mapama nosi naziv Baktuaiz ega se moe
zakljuiti da je naziv Crepljani nastao poslije 1882. godine.854 Ako su austrou-
garske mape precizno ucrtavale stambene objekte, onda su se ovdje nalazile dvije
kue. Na istoj karti je zabiljeen toponim Dolonica, koji bi, takoe, mogao imati
veze sa nastankom naziva Crepljani. Ne postoji predanje o nastanku naziva ovog
sela. Nalazi se jedan kilometar sjeveroistono od Lokava. Iznad njega se uzdie
brdo Gradelj. Zapadno od sela se nalaze dvije nekropole steaka: Dubi 1 i Dubi
2. Znaenje imena je oigledno vezano za proizvode od gline, kojih ima vie sa
slinom semantikom slikom. Apelativ Crijep je domai naziv za: cigla, tugla,
tikula, ili lat. tegula.855 Na ekavskom govornom podruju se izgovara kao crep.
Na Kosovu se crepa kae za ulomak od eramide ili od kakva razbijena zemljana
suda, a crpuljaje naziv za od peene zemlje plitki sud.856 Ojkonim Crepljani je
mogao nastati od apelativa crijep/crep, ali ne i nuno. On je mogao biti izveden
od naziva za glinene posude koje su se mogle ovdje proizvoditi. Kao pretpostavka
tome je injenica da se ovdje nalazio izvor vode,857 dok je glina mogla biti dovoe-
na sa druge lokacije, a moda se mogla nai i ovdje. Iznad sela je brdo Gradelj, iji
naziv takoer ima veze sa gradnjom, proizvodnjom i sl.
Drozgometva
Naziv Drozgometva je vjerovatno nastao od starsoslavenske rijei drozga
= to otpada od gvozda/gvoa kad se kuje, odnosno, od nje nastale rijei troska =
ono to ostane [kao otpad] kad se ruda topi.858 Sinonim za drozgu/trosku je ljaka.
Naziv Drozgometva je vjerovatno nastao od rijei drozga ili troska, to
852 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604. g., sv. I/1, Bonjaki institut Zrich,
Odjel Sarajevo i Orijentalni institut Sarajevo, Sarajevo 2000, 236.
853 MehmedJoldo, r. 1934. g., iz Lokava, (zabiljeio: V. Alauz, 5.5.2016.g.).
857 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta, sekcija Hadii, III-1-4, 1973.
166
Hadika toponimija
je naziv za otpad od rudae prilikom topljenja eljeza. U okolini Drozgometve

kopala se rudaa, ali slabog kvaliteta, odnosno sa velikom koliinom jalovine i
troske prilikom pretapanja. Za otpadni materijal prilikom topljenja eljezne rude
esto se u narodu umjesto rijei troska koristi transformisana rije drozga. Po ri-
jei drozga vjerovatno je izveden toponim Drozgometva.859 Drozgometva je sa
okolnim brdima bila krajnja istona i jugoistona granica rudonosnih podruja Fo-
jnice i Kreeva, pa i dijela hadike opine. Na rudarsku djelatnost ukazuje jedan
lokalitet u blizini Drozgometve koji nosi naziv Sasina. Ovaj toponim je vrlo ras-
prostranjen na irem podruju Kreeva i Fojnice i vezan je za rudare Sase860, koje
je rimska uprava u 5. i 6. vijeku angaovala za rad u rudnicima kao specijaliste
za otkrivanje rudonosnih ila i vaenje rude. U prilog pretpostavci o postojanju
rudarske privrede na podruju Drozgometve ide jo jedan toponim koji ima veze
s tim. Zapravo, na oko 700 metara od raskra puta za Vranie, sa sjeveroistone
strane puta Hadii Mokrine, nalazi se lokalitet sa preko 50 dunuma zemljita
koji nosi naziv Zlatarice (KO Drozgometva, k.. 2362, 2363, 2365/1/2/3/4, itd.).
Ima li ovaj toponim veze sa zlatom, njegovim kopanjem, obradom, preradom i sl.,
to ne znamo, a do sada to niko nije uzimao u zvaninu raspravu. Mi ovaj toponim
biljeimo u kontekstu rudarske djelatnosti ovoga kraja, a nauka e naknadno to
potvrditi ili demantovati. Treba istai da se ovaj lokalitet i u narodu zove zlatice ili
zlatarice. Za njega postoji i narodna predaja koja kae: Tu su dolazili neki Inglizi
da neto istrauju. Nali su neke rude i minerale, a mjetanima tog kraja rekli da
nikome o tome ne priaju. U povjerenju su im kazali da, ako doe do eksploatacije
ovih minerala, ovoga sela nee biti vie ovdje.861 I na kraju prie o rudarstvu na po-
druju Drozgometve istiemo jo jedan toponim, koji nosi naziv Metalka, a nalazi
se sa istone strane eljan potoka i puta Drozgometva Danac.862
Kada je u pitanju djelatnost kojom se bavilo stanovnitvo Drozgometve u
stara vremena, onda emo istai da se na ovom podruju najmanje tri lokaliteta
zovu Jarie, a naziv asocira na jare kao domau ivotinju. To sugerira da se na
ovom prostoru stanovnitvo intenzivno bavilo stoarstvom, a primarno uzgojem
koza.
Na ovom podruju nalazi se i nekoliko srednjovjekovnih toponima. Stotin-
jak metara sjeverno od regionalnog puta Hadii Mokrine Lepenica, sa desne
strane puta koji vodi u pravcu Pljeevca i Batalovog brda, nalazi se manji lokalitet
koji i danas nosi naziv Kraljevo guvno.863 Na podruju Drozgometve se nalazi
859 V. Alauz, Hadii od najstarijih vremena do agresije na BiH 1992. godine, 2013, 118,
fusnota 289.
860 V. Alauz, Hadii od najstarijih vremena do agresije na BiH 1992. godine, 2013, 104; (u:
Opirni popis Bosanskog sandaka 1604, 102, 205. i 222).
861 Izo Koro iz Grivia prenosi predaju koju je uo od starih ljudi, (zabiljeio: V. Alauz,
10.2.2016. g.).
vo, Gemeinde Hadii.
863 V. Skari, Sarajevo i okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije, Sarajevo,
1930, 50.
167
Hadika toponimija
jedan lokalitet koji nosi naziv Kraljica, koji svojim nazivom asocira na kraljev ili
kraljicin posjed u srednjem vijeku.
Drozgometva je imala kontinuitet ivljenja od tada, preko srednjeg vijeka,
zatim osmanskog doba i sve do danas. Na srednjovjekovni ivot podsjea veli-
ki broj toponima koji imaju slavensko porijeklo, te tri nekropole steaka: (Brce
Grivii, Pravoslavno groblje i Jerkia groblje). Drozgometvu u njenom dugom
periodu postojanja ne treba posmatrati u kontekstu njenog dananjeg podruja.
Ona je pokrivala podruje od Hadia do prevoja Koan koji ju je dijelio od Lep-
enice. Dolaskom osmanske vlasti u Bosnu i njenim definitivnim uvrivanjem
do kraja 1463. godine Drozgometva je zateena kao najvee naselje na podruju
dananje opine Hadii. Popisom iz 1468/69. godine je evidentirano da ona broji
35 domova sa prihodom od 2.451 aki. Ako uzmemo da je ukupan prihod nahije
Gradac bio 6.205 aki, vidimo da je Drozgometva ostvarivala oko 40% tog pri-
hoda. Nahija je brojala ukupno 112 domova, od ega je na Drozgometvu otpadalo
skoro 30%. U Drozgometvi je tada bilo ak 13 mlinova. Selo je bilo u ruci (u
vlasti) ulufedi-bae, oca Sulejman-begova.864 Spominje se i Salih eribaa (vojni
starjeina), koji je kao posjednik zemin hasa imao prihod od 500 aki godinje.
Drozgometva se kao selo u kadiluku Sarajevo spominje vie puta u sarajevskom
sidilu 15551558.865 Neto prije, zapravo 1526. godine, u popisu bosanske vojske
pred bitku na Mohau Drozgometva se spominje kao timar Mehmeda, sa timar-
skim prihodom od 8.299 aki. Spominju se i merdovi (vojnici koje spahija vodi u
rat): Skender iz Bosne, Husein iz Filibe i Bahaji iz Edirne.866
Drozgometva je po popisu iz 1604. godine imala 80 muslimanskih porodi-
ca, uglavnom na vlastitim batinama. Imala je prihod od 11.000 aki. Selo je, kako
se vidi, ve tada bilo potpuno islamizirano.867 U to vrijeme je ve trebala postojati
damija u Drozgometvi.868 Drozgometva je u osmanskom popisu iz 1841. godine
imala 35 domainstava i pokrivala sve od Hadia do Lepenice.869
Poseban znaaj Drozgometve je u tome to je u njoj krajem 15. vijeka
roen poznati osmanski vezir Gazi Ali-paa.870 Kao adami-oglan otiao je na
kolovanje u Istanbul. Po zavretku visokih kola obavljao je najznaajnije duno-
sti u Osmanskom carstvu. U sidilu iz 1565. godine se navode njegovi biografski
podaci: Gazi Ali-paa je sin Radein, Radea je sin Vuihne, a Vuihna sin Osto-
je. U istom se zapisu za tuitelja Evliju navodi da je sin Milorada, ovaj Vuihne,

1878. god., 85.
866 A. Alii, Popis bosanske vojske pred bitku na Mohau 1256. godine, Sarajevo, 1977, 200.
867 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604, Sarajevo, 2000, 101.
god., 85; (up. Regestu H. abanovia iz sarajevskog sidila 15551558, br. 52, 300, 469, 747).
869 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih, politikih i kulturnih centara u Hadiima do 1878.
god., 70.
870 V. Bievi, Bosanski namjesnici osmanskog doba, Sarajevo, 2006, 514; (Do polovine 16.
vijeka paa je bio u rangu vezira.)
168
Hadika toponimija
a Vuihna Ostoje (str. 120). Ali-paa je, dakle, direktno primio islam, a isto tako i
njegov strievi.871 Oko 500 metara juno od mjesta gdje je nekad bila damija u
Drozgometvi, prema Vraniima, nalazi se jedan lokalitet koji nosi naziv Carevi-
na. Oigledno se radi o turskom toponimu koji asocira na carske posjede odnosno
posjede koji su bili carski hasovi.
Poetkom 19. vijeka vjerovatno je dolo do podjele Drozgometve na neko-
liko sela, pa tom prilikom nastaju Garevii i Vranii, koji se u ranijim izvorima
ne spominju. I dalje Drozgometva predstavlja centar istoimenog demata. Po pop-
isu iz 1841. godine sainjavaju ga: Garevii, Vranii, Drozgometva i Mokrinje.
Drozgometva je brojala devet kua sa 18 mukih lanova domainstava.872 Ve tada
je selo Grivii gotovo dva puta vee od preostalog sela Drozgometva. Prvi aus-
trougarski popis pokazuje da je Drozgometva doivjela znatan urbani i demograf-
ski rast. U 40 kua ivjelo je 242 stanovnika.873 est godina kasnije, Drozgometva
broji 42 kue sa 288 stanovnika.874 Popisom iz 1895. g. evidentirana je 51 kua sa
332 stanovnika. est kua je nenastanjeno. Vjerovatno su to kue muslimana koji
su izbjegli sa ovog podruja. Nacionalni sastav se znatno promijenio od dolaska
Austro-Ugarske monarhije. Evidentirano je: 94 muslimana, 225 pravoslavnih i 13
katolika. Stanovnitvo se bavilo iskljuivo poljoprivredom. Iz ovog popisa se vidi
da je damija iz Drozgometve ve izmjetena u Grivie, a u Drozgometvi je ostao
jedan mekteb koji je i ranije postojao.875 To potvruje i austrougarska geografska
karta iz 1885. godine na kojoj se uoavaju ubiljeena dva vjerska objekta. Jedan je
u Donjoj Drozgometvi, otprilike gdje se sada nalazi drutveni dom Drozgometva,
a drugi u Gornjoj Drozgometvi, preko puta ukina vrela. Oko ovog mekteba su
stanovale porodice Koro, koje su kasnije odselile u Grivie i Koan. Od ovog
mekteba je kasnije Sretko Banduka napravio gospodarski objekat u kojem je drao
drvene kace za kiseljenje ljiva i peenje rakije. Mjesto gdje se nalazio mihrab
vidjelo se sve dok je postojao taj objekat.876 Na kompletnom hadikom podruju
tada je postojala damija samo jo u Hadiima (D. Hadii).877 Za vrijeme trajan-
ja Austro-Ugarske vlasti u BiH, Drozgometva je slabila na svim poljima. Poet-
kom 20. vijeka u Drozgometvi je ivjelo svega 323 stanovnika u 41. porodici i svi
su ivjeli od poljoprivrede.878
85.
71.
jevo, 1880, 9.
876 Zaim Selimovi (1932), iz Selimovia, Drozgometva, (zabiljeio: V. Alauz, 17.62016.
godine).
877 Z. ehi i I. Tepi, Povijesni atlas BiH, Sarajevo, 2002, 263.
169
Hadika toponimija
Od dolaska Austro-Ugarske u BiH do Drugog svjetskog rata Drozgometva

je od veinskog muslimanskog postala, gotovo, veinsko pravoslavno selo, i tako
je ostalo do agresije na BiH 1992. godine. Zadnji rat je uinio da su sa podruja
Drozgometve iselili svi Srbi, osim jedne ili dvije porodice. Tako je ona danas pon-
ovo veinsko bonjako selo.
Dvorita
Iako je toponim Dvorita (Dvoria) ve obraen u poglavlju o to-
ponimima, ovdje se eli rei neto vie o lokaciji Dvorita kod sela Luke zbog
njegove specifine pozicije u historijskim dokumentima. U popisu iz 1468/69.
god. spominje se selo Dvoria dva puta. A. Alii jedno selo biljei kod Pala.
Drugo selo Dvorita, sa tri kue i dvije njive, vodi se kao Isa-begov has u nahiji
Gradac.879 U popisu iz 1604. g., ali i svim narednim nama dostupnim prevodima
popisa, to selo se vie ne spominje. Opisujui stari rimski put od Neretve preko
Ivana do Sarajevskog polja, I. Bojanovski nije bio siguran kuda je taj put prolazio
od Tarina do Pazaria. U svakom sluaju, jedna od moguih varijanti je da je iao
preko Luka i Osenika. Opisujui taj dio puta, on kae da je prolazio kroz Dvori-
ta i nastavljao dalje prema Oseniku. Zatim nastavlja: Ovdje bi lokalitet Dvorite
(neispitan) mogao moda biti antiki. Istono od sela je mala razvalina malog
srednjovjekovnog grada Jelen grad (...) Pod gradom je i vea nekropola stea-
ka.880 Prema ovome, na toponim Dvorita iz popisa iz 1468/69. g. mogao bi biti
u zahvatu sela Luke ili Osenik. Iz razloga to se u popisu iz 1604. godine vie ne
spominju Dvorita, a spominju Luke, moglo bi se raditi o istom mjestu.
Toponim Dvorita je nastao od slavenske rijei dvor, koja se koristila u
srednjovjekovnoj Bosni i oznaavala: aulu, dvorje, dvorite, objekte u kojima su
ivjeli banovi, kraljevi i druga visoka vlastela. Dvorite (dvorie) znai to i dvor,
mjesto gdje se dvor nalazi ili se moe sagraditi.881 Ako je tvrdnja I. Bojanovskog
tana, onda bismo na podruju Hadike opine imali jo jedan veoma znaajan
srednjovjekovni lokalitet.
U samo centru sela Luke nalazi se jedan manji lokalitet koji nosi naziv
Dvorite.882 Pojam dvorite moe biti naziv za okunicu iz novijeg doba zbog ega
ga je prvie smjelo vezati za dvorita o kojima pie I. Bojanovski.
Jele
Toponim je nastao od turske rijei yelek = prsluk. enski jelek je posebno
ukraen, a kopa se samo jednim dugmetom na samom dnu. Moe imati i vie
412/413.
879 A. Alii, Sumarni popis Bosanskog sandaka 1468/69, 52.
293. i 295.
882 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Luke, k.. 298)
170
Hadika toponimija
dugmadi, ali su blizu jedno drugome.883 U narodnim pjesmama u Bosni i Herce-

govini ravnopravno se koriste rijei jelek i deminutiv jele(e). Selo Jele nesporno
ima veze sa ovom turskom rijei, ali ne znamo zato. Moda po tome to se u
njemu proizvodio odjevni predmet jelek (jelee).
Kasatii
Toponim Kasatii, kao i vlastito ime ili prezime, su slavenskog pori-
jekla nastali, vjerovatno, od rijei kasati, - irnpf. (subjekt konj, 15. v., Vuk),
sinonimi: drusati, trusati. Nalazi se u tom znaenju jo u slovenskom i
gornjoluikosrpskom podruju.884 To bi znailo da je nastanak toponima imao
veze sa konjem, konjskim kasom- kasati (lagani konjski trk). Po tome bi kasat
+ ii (kasatii) znaio ii laganim konjskim hodom. Ime je moglo nastati i od
imenice slavenskog porijekla kasa to zai blagajna, a kasatii bi, po tome, bili
ljudi koji rade u blagajni. Narodno predanje kae da su se u tom selu u osmansko
doba uvale neke kase sa blagom.885 I danas, u zapadnom dijelu sela prema brdu
Tonovu, nalaze se seoski posjedi od oko 20 dunuma zemljita koji nose naziv
Dukatnica.886
O historijskoj retospektivi urbanog i kulturnog razvoja sela Kasatii na-
jbolje govore toponimi i odgovarajui historijski dokumenti tog podruja. To-
ponimi Gromile i Trzno887 podsjeaju na prisustvo ovjeka na ovom prostoru u
predhistorijjsko doba. Dvije nekropole steaka potvruju kontinuitet ivota i u
srednjem vijeku. Ovdje je zadnjim popisom evidentirano 69 steaka. Na nekropoli
Brce 67888, a u orkinom dolu dva.889 Geografski poloaj Kasatia je neminovno
uslovio postojanje jednog srednjovjekovnog sela nedaleko od nekropola steaka
na ovom podrju. Prema dostupnoj literaturi i arhivskoj grai Kasatii su imali
dugu i zanimljivu prolost.
O prvom ubiciranju Kasatia pod tim imenom nauna stajalita su po-
dijeljena. Toponim Kasatii prvi put se spominje u vakufnami iz 1462. godine u
kojoj, Gazi Isa-beg uvakufljuje: I mlin koji je kupio od Kasatia u Bolni, i jednu
mezru ispod njega [mlina], a dvije mezre iznad nje [te mezre], koje granie: s is-
toka do muslimanskog groblja i do V e l i k o g k a m e n a, to je vie njega
[groblja], a s jugoistone strane do groblja K a s a t i a, a sa zapada je kako

884 P. Skok, Etimologijski rjenikhrvatskoga ili srpskoga jezika, Zagreb, 1971.56..
885 Sadikovi Mirsad (1961) iz sela Kasatii, po predanju njegovog oca Sadikovi Muhameda
(1927), (zabiljeio: V. Alauz 10.3.2016.godine)
886 FGU BiH, Opina Hadii, (KO unovnica, k.. 1481, 1486, 1492+)
887 vidi pod Gromile i Trzno
888 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine Hadii 2015,nekropola Brce,
Kasatii, 2.
889 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine Hadii 2015,nekropola
orkin do, Kasatii,2.
171
Hadika toponimija
se turski kae sirti sira do Jaza, a to je jedno mjesto blizu sela B l a u j.890
Oko ubiciranja sela Bolna vodila se je, neka vrsta naune debate, jer je to bit-
no uticalo na dokazivanje kontinuiteta razvoja sela Kasatii kod Hadia. Prvi
prevod i osvrt na vakufnamu uradio je Glia Elezovi. Poslije njega je vakufnamu
preveo H. abanovi, koji je otklonio neke dileme i pogreke svog prethodnika.
Iz abanovievih crtica izdvajamo sljedee: Selo Bolna spominje se u poznatoj
Ninoslavovoj povelji iz XIII v. meu selima bosanske biskupije. Danas mu nema
spomena. Ovdje vidimo da je bilo kraj nekog potoka i da je u njemu ivjela po-
rodica Kasatii, kako se danas zove jedna mahala u selu unovnici, kod Hadia
u sarajevskom srezu. Bolna se spominje i u turskim dokumentima iz sredine XVI
vijeka, pa je valjda kasnije promjenjeno u dananje Kasatie po istoimenoj po-
rodici koja je tamo stanovala.891 Ovakvom stavu H. abanovia potvrda se moe
nai u naunom stajalitu K. Draganovi (1941-1942. godine) po kojem se Bulino
iz povelje maarskog kralja Bele IV iz 1244. godine, nalazi u hadikim Kasatii-
ma.892 Ovoj tvrdnji usprotivio se M. Hadijahi tvrdei da se selo Bulino, iz na-
vedene Vakufname, nalazilo u blaujskim Kasatiima na lokalitetu koji se i danas
naziva vakufom. Kao potvrdu tome navodi i stanje na terenu koje odgovara opisu
iz vakufname.893
Osim spornog ubiciranja sela Bolna, sve druge opisane elemente navedene
u vakufnami imaju, uglavnom, i jedan i drugi lokalitet: oba lokaliteta imaju potok
koji protie kroz njih, i na kojima je mogao biti mlin; porodica Kasatii se spomin-
je tada, i nikad vie, dok u hadikim Kasatiima imamo njihovo nasljee u nazivu
sela koje se u popisu 1468/9. godine javlja u semantikom obliku Kaetica. Isto
tako u jednom kontrolnom registru (joklama defteru) mustahafiza grada Hodidje-
da od 26 juna 1565. godine se govori o osam mezri meu kojima su tri u Krupoj,
jedna u Debeliu i jedna u Kasetiima.894 Meutim ono to moe imati specifinu
teinuu ovoj dilemi je to to Vakufnamaspominje Jaz895, kao jedno mjesto blizu
sela Blauj. Toponim Jazovi se nalazi na podruju Hadia, a spominje se u
austrougarskim mapama iz 1882. godine.896 Moda u to vrijeme nije bilo drugih
sela izmeu Blauja i Bolne na podruju dananjih Kasatia to se je odrazilo na
geografski opis Bolne u odnosu na Blauj. Sa ovom pretpostavkom ima veze i in-
jenica da nema ni jedne nekropole steaka od Kasatia do Blauja. injenica da se
u Blauju, na podruju dananje vojne kasarne, nalazi toponim Vakuf, ima svoju
890 H. abanovi, Dvije najstarije vakufname u Bosni, 1952, 21-22.

891 H. abanovi, Dvije najstarije vakufname u Bosni, 1952, 21.
1878, 1972, 72.
1878, 1972, 72.
Sarajevo, 1930, 97.
895 Jaz je prevod rijei koja u originalu pie el-bend.
896 Katastral Vermefsungs Abtheilung ,Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Saraje-
vo, Gemeinde Hadii.
172
Hadika toponimija
teinu, ali to ga ne mora primarno vezati za

ubiciranje sela Bolna iz navedene Vakufname.
Naredni spomen ojkonima Kasatii u
semantikom obliku Kaetica, javlja se u pop-
is 1468/69. godine. Iz njega se moe primijeti-
ti prekid u kontinuitetatu ivota u Kasatiima,
navodei da se ovdje nalazi pustu zemlju krst-
jana, koja je sa jednim mlinom i vinogradom
dodjeljena kao ifluk Husejinu Bevabu (vrata-
ru).897 Oigledno da su ovdje ivjeli krstjani,
ali nije jasno da li se radilo o izolovanim zajed-
nicama krstajana koje su obuhvatale porodice
vjernika ove sljedbe ili samo sveenike, koji
su ivejli u hiama-casa. Za vinograd, koji se
spominje u popisu danas se ne zna, dok se mlin
nalazio na potoku Poivala gdje su se kon-
tinuirano drali mlinovi sve do kraja 20. vije-
ka. Usput da kaemo da je zadnji mlin, ovdje, Slika br. 45: potok Poivala u Kasatii-
ma ne kojem su nekad radili mlinovi
drala porodica Sadikovi. Na katastarskim Foto: V. Alauz, maj, 2016. godine
kartama i danas jedan broj katastarskih parce-
la nosi naziv mlinski put kuda je prolazio put
do mlinova.898 Iako se ini potpuno tanom i preciznom ubikacija sela Kaetica iz
popisa 1468/69, treba se, ovdje, spomenuti i postojanje toponima Koetica koji se
nalazi oko 300 metara sjeverno od sela anii.899 Ovo navodimo u kontekstu in-
jenice da se selo Ratelica, koje se spominje u popisu 1468/69. godinu nalazilo na
lokalitetu dananje Gornje Ratelice, i nije obuhvatao podruje na kome se nalazi
toponim Koetica. Postoji li mogunost greke kod ubikacije sela Kaetica i da li
je na podruju dananjih ania postojalo selo na koncu srednjeg vijeka teko je
povjerovati.
U popisu 1604. godine Kasatii se ne spominju, ali se u tom Sumarnom
pipisu ne spominje ni drugih 15 sela iz ranijeg popisa, tako da ne mora znaiti da
Kasatii nisu bili naseljeni u to vrijeme. U popisu 1841. Kasatii su upisani kao
sastavni dio demata Hadeli sa 10 kua ( 3 muslimanske i 7 nemuslimanskih)
te 25 mukih lanova.900 Treba napomenuti da se u osmanskim popisima vjerska
pripadnost kategorisala u tri grupe: muslimani, nemuslimani (gebr ili kafir) i krst-
jani.901 Kako vidimo krstjani su voeni kao posebna vjerska skupina.
897 A. Alii, Sumarni popis Sandaka Bosna iz 1468/9.g, IKC Mostar, Mostar, 2008, 72.
898 FGU BiH, Opina Hadii, (KO unovnica, k.. 1697, 1699, 2115 +)
899 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Ratelica, k.. 1255, 1256, 1259+)
1878, 1972, 70.
901 A.Alii, Sumarni popis Sandaka Bosna iz 1468/9.g, IKC Mostar, Mostar, 2008, (A. Alii,
Uvod XIX)
173
Hadika toponimija
Na austrougarskim mapama 1882. godine selo Kasatii se ubicira na lo-

kalitetu gdje se nalaze nekropole steaka Brce Kasatii sa nekoliko kua i isto
toliko u zahvatu izvorita potoka Poivala.902 Kroz austrougarske popise od 1879.
do 1910. godine Kasatii su tretirani kao sastavni dio unovnice.
Mutabdije
To je zaselak ili malo selo na podruju Uivka, a naziv je dobilo po prezi-
menu njegovih stanovnika Mutabdija. Oni su prezime dobili po zanatu kojim su
se bavili njegovi prvi stanovnici. Ojkonim Mutabdije nastao je u osmansko doba
i ima tursko-perzijsko porijeklo. Perz.: mytb (my = dlaka + tb = plesti, presti,
sukati) pokrovac i prostira od kostrijeti; tur.: mtp, mytb, mtf, mtv ima
isto znaenje.903 Po tumaenju P. Skoka, mutaf m = mutap, gen. -, na -dija
mutavdija = zanatlija koji izrauje i prodaje erge, vree, pokrovce od kostrijeti.
Puare
Naselje Puare se nalazi izmeu Donjih Hadia i Igmana u sjeverois-
tonom dijelu Uivaka. Poznato je da se na ovom podruju, u prolosti, proiz-
vodio ivi kre. O tome svjedoe toponimi Klaine kojih ima na ovom podruju.
Nastanak ojkonima Uivak je motiviran, vjerovatno, time to se na tom podruju
uvijek puio dim iz kreana u kojima se pekao kre.
Ratelica
Ojkonim Ratelica nastao je od talijanske rijei cancello, ratelio = ratel
ili rateo, to oznaava mjesto na tursko-bosansko-hrvatskoj granici na kojoj se
vrila dozvoljena trgovaka izmjena robe, pa odatle toponim Ratel.904 S. Bakari,
opisujui znaaj Ivan-planine u komunikacijsko-trgovakom smislu u prolosti,
posebno u drugoj polovici 18. vijeka, navodi sljedee: Posebno je znaajan to-
ponim Ratelica (selo u podnoju Ivan-planine na bosanskoj strani) koji nas up-
uuje na rateo (od tal. rastello) trgovie na granici.905 Vjerovatno se u to vri-
jeme, a moda i ranije, ovdje nalazilo pogranino trgovite ili pazar, gdje se vrila
trgovina ili razmjena roba. U to vrijeme u Ratelici su se nalazila i dva hana,906 a
na Ivanu imamo toponim Karaula, to dodatno moe biti potvrda pretpostavci o
postojanju pazara na njenom podruju. U pisanim izvorima Ratelica se prvi put
spominje u osmanskom popisu iz 1468/69. god. Sa svojih osam kua, nalazila
se u hasu Isa-bega, bosanskog sandakbega, a od nje je imao prihod 407 aki.907
902 Katastral Vermefsungs Abtheilung ,Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Saraje-
vo, Gemeinde Hadii.
905 S. Bakari, Prevoj Ivan, geografski pregled I, Sarajevo, 1957, 76.
906 S. Bakari, Prevoj Ivan, geografski pregled I, Sarajevo, 1957, 76.
907 Sumarni popis sandaka Bosna iz 1468/9, Islamski kulturni centar, Mostar, 2008, 5152.
174
Hadika toponimija
Slika br. 46: Geografski poloaj Ratelice pred kraj 19. vijeka i katastarski plan sela
Katastral Vermefsungs Abtheilung ,Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo, Ge-
meinde Kora.
Poslije toga se u izvorima ne javlja pod tim imenom. Tek u austrougarskom pop-
isu iz 1895. godine spominje se Hratelica kao jedno selo koje pripada Tarinu,
u dematu i katastarskoj opini Kora.908 Ratelica doivljava svoj razvoj u toku
i nakon izgradnje eljeznike pruge krajem 19. vijeka. Veliki broj stanovnitva
ovog kraja se zaposlio na izgradnji eljeznice, a kasnije i na eljeznici. U Ratelici
je sagraena i eljeznika stanica, to je predstavljalo dodatnu motivaciju za nasel-
javanje ovog kraja. Sjeverozapadno od Ratelice, kod Medanovca, nalazi se jedan
usamljeni steak visoki sanduk.909 Na podruju Ratelice nema evidentiranih
drugih nekropola steaka.
Tarin
Naziv Tarin je nastao relativno kasno i prvi put se spominje 1783. godine
zajedno sa selom Kora kao naselja u kojima se pokazala kuga.910 Obzirom da se
njegov nastanak moe vezati za osmanski period vlasti u BiH, ini se loginim
908 Glavni rezultati popisa u BiH, od 22.4.1895, Sarajevo, 1896, 1011. (Tarinu, prema ovom
popisu, pripadaju: Do, Grab, Hratelica, Ivan-planina, Orahovica, Smucka, Vrbanja, Vukovii i
Tarin. Broje ukupno 78 kua sa 541 stanovnikom.)
Velike ume, Ratelica, 2.
god., 1972, 85; (u: Jorjo Tadi, Kuga u Dalmaciji 17831784, Prilozi za istoriju zdravstvene kul-
ture, Miscellanea 3, Beograd, 1940).
175
Hadika toponimija
vezati ga za tursku rije tarin to znai cimet,911 odnosno pridjev tarini to

znai sme kao cimet/cimetast.912 Vjerovatno se na ovom podruju uzgajao cimet,
po emu je i mjesto dobilo ime. Prema miljenju P. Anelia, naziv Tarin je vje-
rovatno, nastao od stare slavenske rijei tara to znai tit. Vjerovatno je ovdje
postojala radionica koja se bavila izradom titova/tari.913
Ovo podruje se, vrlo rano, u historijskim izvorima javlja pod nazivom
upa Smuka, koja ima veoma bogatu prolost. To potvruje injenica da su ovd-
je pronaeni ostaci prethistorijske kulture, o kojoj I. Bojanovski pie: U Tarinu
je naen depo kopalja iz kasnijeg haltata (oko 500 g. pr. n. e.) (...) U samom
Tarinu, uz lijevu obalu Tuhelja, na Borku nalazilo se znatnije prahistorijsko
naselje sa obiljem keramike.914 Depo kopalja je zapravo pronaen izmeu stare
eljeznike stanice u Tarinu i rijeke Bijele. U kupi se nalazilo osam kopalja ra-
zliitih veliina. Koplja tipoloki pripadaju kasnijem haltatu (oko 500. g. pr. n.
e.). Arheolog Zavoda odmah je ispitao mjesto nalaza, napravljena je i manja son-
da, ali se nije nalo ni traga bilo kakvom kulturnom sloju, osim slabih tragova re
od samih kopalja. Oito je da se radi o depou oruja, koje je zakopano na dubini
od 1,20 do 1,50 m, vjerojatno pored neke prethistorijske komunikacije, koja je uz
Crnu rijeku vodila prema Lepenici. Depoi iz eljeznog doba inae su rijetki. Od
osam kopalja, koliko ih je bilo u nalazu, tri su raznijeli radnici prilikom nalaza, a
pet komada je Zavod predao Zemaljskom muzeju u Sarajevu.915 Nekropole steaka
na Borku i Klancu svjedoe o srednjovjekovnom ivotu na ovom podruju. Prema
posljednjem popisu steaka, na Borku je evidentirano: jedan sljemenjak s postol-
jem, jedan visoki sljemenjak i jedan sljemenjak.916 Prema M. Hadijahiu, ovdje
se nekad nalazila nekropola sa oko 100 steaka, ali su oni iskoriteni u gradnju
infrastrukture.917 Istono od Borka, u nekropoli Klanac, evidentirana sa dva steka
(ploe).918 Radi objektivnijeg sagledavanja historijske retrospektive tarinske ko-
tline, Tarin se ne treba posmatrati u okvirima dananjeg naselja. upa Smuka
je pokrivala itavo tarinsko podruje, a u samom dananjem Tarinu se nalazilo
vano raskre trgovakih i karavanskih puteva i carina. Selo Smuica nalazilo
se blizu dananjeg Tarina, a ne gdje se sada nalazi selo Smucka.919 To potvruje
911 M. Edreni i dr, Tursko-bosanski depni rijenik, Kahraman ofset LTD TI, Istam-
bul, 2005.
912 B. Klai, Rjenik stranih rijei, Nakladni zavod MH, Zagreb, 1986, 1328.
913 P. Aneli, Studija o teritorijalnoj organizaciji srednjovjekovne Bosne, Svjetlost, Sarajevo,
1982, 54.
provinciji Dalmacija, Godinjak ANUBiH, Sarajevo, 1978, 104.
915 I. Bojanovski, Biljeke iz arheologije I, Nae starine, 195196.
916 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju Hadia 2015, Nekropola Borak,
Tarin, 2.
god., Prilozi za prouavanje historije Sarajeva, 1974, 8081.
918 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju Hadia 2015, Nekropola Klanac,
Tarin, 2.
919 M. Vego, Naselja srednjovjekovne bosanske drave, Sarajevo, 1957, 156.
176
Hadika toponimija
raspored naselja na austrougarskoj karti iz 1910. godine, na kojoj se Smuka nal-

azi tamo gdje se sada nalazi selo Do. Na katastarskim planovima iz 1882. godine
Tarin je upisan tamo gdje se i danas nalazi. Meutim, neto ranije, na geografskoj
karti iz 1813. godine, toponimom Tarin je obiljeeno selo Grab na padinama
planine Tmor. U austrougarskim popisima uz toponim Tarin dodavao se i Grab,
koji je, prema izvorima, starije naselje od Tarina.
Ovo podruje je krajem 18. vijeka opustoila kuga. Poslije kuge Tarin se
ponovo poeo intenzivnije naseljavati i razvijati pred kraj osmanske vlasti i do-
laskom austrougarske vlasti u BiH. U to vrijeme evidentirano je nekoliko hanova
na podruju opine Tarin. Hanove su gradili imuni ljudi, to govori o ekonoms-
kom snaenju ovog kraja. Prvi han je sagraen na podruju dananje Ekonomije,
a H. Kreevljakovi ga naziva veliki han.920 Na austrougarskoj geografskoj karti
Slika br. 47: Geografski poloaj urbanog dijela Tarina pred kraj 19. vijeka
Katastral Vermefsungs Abtheilung ,Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo, Ge-
meinde Kora.
iz 1910. godine nosi ime Kazia han.921 H. Kreevljakovi spominje i dva hana
Japalaka. Zadnji je njima upravljao Ago Japalak, a ugaeni su 1935. i 1945. god.922
Mrkajia han se nalazio izmeu Vrbanje i Smucke, a u Donjoj Ratelici 1871.
godine bio je han Nikole Krstia. U opini Tarin, srez Sarajevo, 1928. godine
nalazio se Tubokov han.923 Na Ivanu se 1910. god. nalazio han Stjepana i Bobe

921 Sagradio ga je Hasan Kazi, a zbog sukoba sa sinom prodao ga je Ahmed-begu Brkaliji.
U vlasnitvu Brkalija ostao je sve do nacionalizacije 1945. god.; (Hasan Japalak, r. 1927. g., iz
Tarina, zabiljeio: V. Alauz, 20.11.2006. g.).
922 Hasan Japalak, r. 1927. g., iz Tarina, (zabiljeio: V. Alauz, 20.11.2006. g.).
177
Hadika toponimija
Franjievia iz Kreeva.924
Poznato je da je na podruj1 Tarina bilo razvijeno zanatstvo, naroito
prerada metala. Trgovina koju je jo upa Smuka ili nahija Smuka obavljala sa
Kreevom i Fojnicom odnosila se na robnu razmjenu drveta iz Tarina, a eljeza
iz Kreeva i Fojnice. Izgradnjom eljeznike pruge Sarajevo Mostar 18891891.
god. poinje se stvarati naselje Tarin. Nekoliko godina kasnije, izgraena je, za
to vrijeme savremena, pilana Rafael Z. Finci,925 koja je ve 1907. godine imala
vie od 150 zaposlenih.926 Pilana je izgradila insku odnosno eljezniku prugu od
Tarina preko Lanita do Hranisave, i to radi eksploatacije ume.927 To je nemi-
novno rezultiralo izgradnjom stambenih objekata, prodavnica, kafana, prenoita
itd. Naselje se formiralo oko trase puta Sarajevo Mostar i eljeznike stanice u
Tarinu. Cesta je prolazila kroz Tarin, penjala se preko Glavice (kasnije Klanac)
i sputala prema dananjoj Ekonomiji.928 Mnogo kasnije e biti napravljen usjek
Klanac, koji je i danas ulazno-izlazni put u Tarin iz pravca Mostara.
Prema prvom austrougarskom popisu, Tarin je brojao 58 kua sa 383 sta-
novnika. Najvie je bilo muslimana (Muhamedanaca), njih 281, a pravoslavaca
92.929 Nekoliko godina kasnije, u njemu je bilo 63 kue sa 436 stanovnika. Prvi put
je u Tarinu popisano i 11 katolika.930 Deset godina kasnije, Tarin je brojao 541
stanovnika i 87 kua. Kao i u drugim selima, i u Tarinu su evidentirane napu-
tene kue. Ovdje ih je bilo devet. Ovaj put su navedena sva sela koja su pripadala
Tarinu i ulazila u zbirni popis. To su sela: Do, Grab, Hratelica, Ivan-planina,
Smucka, Tarin, Vrbanja i Vukovii.931 Imajui u vidu navedeni broj sela, ne ini
se da je broj stanovnika i kua iz popisa tako veliki, posebno ne u odnosu, recimo,
na unovnicu, koja je sa Kasatiima brojala 630 stanovnika i 71 kuu.932 Prema
ovom popisu, na podruju katastarske opine Tarin nema evidentiranih vjerskih
objekata. Posljedni austrougarski popis je u Tarinu zabiljeio 108 porodica sa
916 lanova. U Tarinu su zabiljeene i dvije porodice zemljoposjednika koje su
imale kmetove. Tarin je eklatantan primjer uticaja razvoja privrede na poveanje
broja stanovnika i graevinske infrastrukture. Ovdje je izmeu dva zadnja popisa
povean broj porodica sa 87 na 108, a broj stanovnika sa 541 na 916.933

925 V. Alauz, Hadii od najstarijih vremena do agresije na BiH 1992. godine, 2013, 174.
927 Arhiv BiH, Bosanski glasnik za 1907. godinu, 267.
928 Austrougarska geografska karta 1910. god.
412/413.
178
Hadika toponimija
Urduk
Urda (hurda) je slavenska rije koja oznaava vrstu sira. Ova vrsta sira se
pravi od mlaenice nakon metenja masla. Mlaenica se uzvari, a onda zakiseli.
Kad uskisne, procijedi se, i ono to ostane, to je urda (hurda). Ovo je ustvari na-
jslabija vrsta sira.934 U Bugarskoj se koristi rije urda za izvarak.935 Vjerovatno je
selo dobilo ime po proizvodnji ovog mlijenog proizvoda.
unovnica
I ovaj toponim, kao i mnogi drugi, javlja se u razliitim varijetetima iji
je korijen isti (rno). U veini sluajeva ovaj toponim je vezan za nazive rijeka,
potoka, podruja oko rijeka, gradova na rijekama i sl. U dostupnoj literaturi o
toponimima primorskih krajeva nalazimo dosta toponima i hidronima rnovnica.
Nae naselje unovnica lei sa obje strane potoka unovnica. Mogue da se na
tom potoku nekad, kao i danas, nalazila vodenica ili vie njih. Tamo gdje su se
naselja nalazila uz potoke i rijeke, vodenice ili mlinovi bili su sastavni dio arhitek-
ture skoro svakog sela. Vitalni dio svake vodenice je kamen za mljevenje itarica,
koji se zove i rvanj. Majstori kamenoklesari su ih izraivali od posebnog kamena.
U jednom osmanskom dokumentu spominju se majstori klesari u selu Boljetine,
koji kao porez imaju dati tri rvnja.936 Sam izgovor toponima unovnica najvie
asocira na ovu rije koja je mogla biti osnova za nastanak toponima. U nekim kra-
jevima u Srbiji i sama vodenica naziva se rvanj. U prvim osmanskim popisima
vrlo esto se javljaju toponimi rnovnica, rnova, unovnica i sl. H. abanovi
takoer je miljenja da korijen rnovo upuuje na mjesta gdje su postojali mlinovi.
U popisu iz 1455. godine navodi se selo Brutuse rnova. Valja spomenuti da
drugi lan ovog toponima upuuje na mjesto na kome su postojali mlinovi koji
su se zaista nalazili u selu Brodcu na Miljacki.937 Stari naziv Brodac, u Sarajevu
pored Miljacke, u popisu iz 1468. god. vodi se kao rnova. Prema narodnom pre-
danju koje jo ivi kod starijih stanovnika unovnice, njen naziv je nastao od ime-
na ptice une koja je imala svoja stanita na ovom podruju. Uvaavajui narodna
predanja, mora se istai i jedna vana injenica predanja ponekad i nisu rezultat
dugogodinjeg prenoenja s koljena na koljeno, nego vlastitih tumaenja pojmova
i toponima ljudi iz naeg vremena. Ovdje se radi i tome da se toponim unovnica
(od una = unovnica) javlja prvi put u austrougarskim popisima. U popisima iz
1604. i 1711. godine upisana je kao rnovnica. Prema naem miljenju, toponim
je dobio svoj semantiki oblik prije 1604. godine. To upuuje na njegovo proma-
tranje iskljuivo kao naziv slavenskog porijekla.
Stanovnici unovnice prenose da je sredinom prolog vijeka na
unovakom potoku postojalo etiri do pet mlinova, i svi su radili. U njima su se
934 J. Popovi, Ljetni stanovi (mahale) na planini Bjelanici, GZM BiH, 1932, sv. 1, 85.
rajevo, 1964, 6.
937 H. abanovi, Krajite Isa-bega Ishakovia, Zbirni katastarski popis iz 1455. godine, 63.
179
Hadika toponimija
mljele itarice za stanovnike ovog sela, za-

tim sela Uivak, ali i drugih sela u okruen-
ju. unovaki potok je uvijek imao kapac-
itet vode za pokretanje mlinova bez obzira
na suna vremena. ak se ljudi sjeaju da
su, kad bi presuio njihov izvor Poivala, i
stanovnici Kasatia dolazili po pitku vodu u
unovnicu.938
rnovica je toponim koji se prvi put
na podruju hadike opine spominje u pop-
isu iz 1604. godine. A. Handi ga je identi-
fikovao sa dananjim selom unovnica kod
Hadia.939 Prema ovom popisu, rnovnica
spada meu najvea sela na podruju da-
nanje opine Hadii. Popisano je 60 mus-
limanskih domainstava koja su ivjela na
batinama. Od tog broja, njih 55 je ivjelo
na vlastitim batinama ili batinama svojih
oeva muslimana. Samo je nekoliko bati-
na nemuslimana: Radakova, Radovanova i
Mihovilova te batine Milia i Trbia. Nama
posebnu panju zaokuplja batina Tatar-Gos- Slika br. 48: Potok unovnica na kome
tana Vukeva.940 Mogue je da je Tatar-Gos- su vjekovima radile vodenice (mlinovi)
tan srednjovjekovni bogumilski vjerski dos- Foto: V. Alauz, maj, 2016. godine
tojanstvenik gost (Gostan od gost), jer se
odmah do rnovnice nalazi selo Kaetica,
koje je bilo selo krstjana i krstjanki (v. Kasatii). Po tome, u rnovnici je bilo
vjerovatno jo vjernika krstjanske sljedbe.
U popisu iz 1841. god. selo irovnica sa 13 kua i 35 stanovnika je zabil-
jeeno kao dio demata Hadeli.
Sudei po nemuslimanskim batinama, ovo podruje je bilo naseljeno i
prije dolaska osmanske vlasti. U prilog tome ide i nekropola steaka (dva ste-
ka) na lokalitetu koji Kantonalni zavod za zatitu kulturnog nasljea Sarajevo
naziva Merdanovia konak (sada Tinohovska ulica). Oko 150 metara sjeverno
od njih, a pedesetak metara istono od pravoslavne crkve u Hadiima, nalazila
se nekropola steaka Margetino groblje. Ova nekropola je vjerovatno bila groblje
u kojem su se kopali stanovnici podruja unovnice. Ovo istiemo iz razloga to
na podruju dananjih Hadia, a posebno oko same nekropole, nema ostataka
srednjovjekovne kulture. . Belagi je na ovoj nekropoli zabiljeio 26 steaka, a
nekropolu je svrstao se u red srednje velikih na podruju hadike opine.
938 Reuf Sidran iz unovnice i dr., (zabiljeio: V. Alauz, 11.3.2016. g.).

939 A. Handi,Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604. god., 225.
940 A. Handi,Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604. god., 225
180
Hadika toponimija
Prvi austrougarski popis iz 1879. god. u unovnici je zabiljeio 39 kua sa

184 stanovnika, od ega je bilo 2/3 muslimana.941 Naredni popis iz 1885. god. bil-
jei 55 kua sa 368 stanovnika,942 a 1895. god. 65 kua sa 630 stanovnika.943 Ovaj
popis biljei i 104 katolika u unovnici, to predstavlja demografsku novost za
ovo podruje. unovnica je od 1841. god. u sastavu demata Hadeli (Hadii). Iz
navedenih austrougarskih popisa se vidi da su sela Binjeevo, Hadii, unovnica
i Drozgometva bila natpolovino kmetsko stanovnitvo. Do promjene socijalne
slike stanovnitva je dolo do popisa 1910. godine, iz razlioga uvoenja fakulta-
tivnog otkupa kmetova odnosno kmetskog statusa. Tako je ovim popisom u un-
ovnici zabiljeeno 41 porodica sa 222 slobodna seljaka, dok je broj kmetovskih
porodica smanjen na 22 sa 207 kmetova. unovnica je brojala ukupno 53 porodice
sa 764 stanovnika, od ega je njih 500 ivjelo od poljoprivrede, a 264 stanovnika
su bili klasini civili koji nisu ivjeli od poljoprivrede.944
2.6. Ojkonimi inspirisani geografskim oblicima i poloajem
Dolac
Selo Dolac se nalazi oko 500 metara jugozapadno od sela Koan prema
Lepenici. Ime je dobilo po geografskom pojmu dol, dolac, jer je selo smjeteno u
uvali (dolu) izmeu dvije kose. To je bilo malo rodovsko selo sa tri kue u kojima
je ivjelo nekoliko porodica sa prezimenom Proha. Sada je to selo bez stalnih
stanovnika. Poetkom 20. vijeka ovdje se nalazila samo jedna kua sa prateim
objektima.945 Po popisu iz 1468/69. god. selo Dolci (orig. Dola, pripada Lepeni-
ci) je pusta mezra sa prihodom od 60 aki, koju je izvjesni Hajrudin kupio tapijom
od bosanskog sandakbega Isa-bega. Na nju je davao jednu desetinu od prihoda, a
drugih obaveza nije imao.946 U istom popisu se spominje selo Dola koje pripada
Lepenici. Ono je timar Ahmeda iz Skoplja, posadnika tvrave Kreevo, sa pet
domova i prihodom od 608 aki.947 Po svemu sudei, ovo selo je u vrijeme popisa
iz 1468/69. god. obuhvatalo ire podruje od dananjeg. Oko 500 metara juno od
Dolca nalazi se toponim Orah, koji pokriva preko 200 dunuma livade i obradivog
zemljita. Ovdje se i danas nalaze posjedi porodica Proha iz Doca.948
jevo, 1880, 910.
412/413.
945 Austrougarska geografska karta iz 1910. god., ustupio Ahmed Ramiz iz G. Zovika.
948 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Mokrine, k.. 541, 562, 568+).
181
Hadika toponimija
Doljani
Nastanak ojkonima Doljani ima veze sa slavenskom rijeju dol, dole, dol-
je. Obino se ojkonimu koji obiljeava dva mjesta dodaje odrednica u vidu pri-
djeva gornji i donji. U ovom sluaju imamo Doljane, koji vjerovatno oznaavaju
neto to je donje (dolje), ali nemamo njegovu suprotnost.
Na podruju dananjih Doljana jako je malo toponima koji ukazuju na
prolost ovog sela. Svi toponimi koji ukazuju na srednjovjekovni ivot ovog kra-
ja nalaze se 500 metara zapadno od sela, na podruju Deovia. Vjerovatno su
Doljani predstavljali urbani srednjovjekovni prostor, dok su se zapadno od njega
obavljale kolektivne drutvene aktivnosti o kojima svjedoe toponimi. Nesporno
je da su Doljani bili naseljeni u to doba. To potvruje defter iz 1455. god. u ko-
jem se navodi selo Doljani sa etiri rajinske kue.949 Nekropola steaka Vardite
ispod Doljana to dodatno potvruje. Prema zadnjem popisu steaka, ovdje su ev-
identirana tri sanduka i jedna ploa.950 Prema predanju, ovdje se nalazila velika
nekropola steaka. Veina njih je unitena i zatrpana zemljom prilikom izgradnje
eljeznike stanice u Pazariu krajem 19. vijeka.951
Od 1463. godine selo Doljani bilo je u timaru nekog Hamze, a od 1485.
godine je podijeljeno na vie timara. Jedan dio Hamzinog timara je prenesen na
Mustafu elebiju. Doljane su izgleda sainjavala dva dijela sela. Jedan dio sela je
imao devet hrianskih i jednu muslimansku kuu, a plaali su 1183 ake prihoda
Mustafi elebiji. Drugi dio sela Doljani 1485. god. spadao je u timar Muse, sina
Hamzinog. Musa je vjerovatno bio sin prethodno spomenutog timarnika Hamze i
naslijedio je njegov timar. Musin timar se sastojao od nekoliko kua u selima Dol-
jani i Radmanii.952 Od Doljana je u njegov timar spadalo pet hrianskih i jedna
muslimanska kua, od kojih je imao prihod od 573 ake. Selo Radmanii se ne
navodi nigdje vie osim ovdje, pa bi se moglo pretpostaviti da se radi o nekom selu
na podruju dananjeg Pazaria, moda Rad(h)manii ili Rahmanovii. Trei dio
sela Doljani, sa devet muslimanskih i jednom hrianskom kuom te jednim ha-
som njive, spadao je u zajedniki timar etverice posadnika tvrave Hodidjed, od
ega su imali prihod od 1076 aki. etvrti dio sela je spadao u timar Mehmedija,
sina Kara Nesuhova, sa pet muslimanskih i etiri hrianske kue, od kojih je imao
prihod od 440 aki.
Kako vidimo, 1485. godine selo Doljani ima 19 hrianskih i 16 musli-
manskih kua i plaalo je 3.232 ake.953
949 H. abanovi, Bosansko krajite, Godinjak Istorijskog drutva BiH, god. IX, 1958, 199.
steaka Vardite, Pazari, 2.
951 Nusret Kabulovi, r. 1962. g., iz Doljana. Predanje prenosi od starina; (zabiljeio: V. Alauz,
10.1.2016. g.).
952 H. abanovi, Bosansko krajite, Godinjak Istorijskog drutva BiH, god. IX, Sarajevo,
1958, 199.
953 H. abanovi, Bosansko krajite, Godinjak Istorijskog drutva BiH, god. IX, Sarajevo,
1958, 199.
182
Hadika toponimija
Prema popisu iz 1468/69. god. na podruju Doljana nisu evidentirani pos-

jedi ili druge nekretnine koje su bile u hasu bosanskog sandakbega. Pored ostalih
timara i ifluka, spominje se ifluk vojvode Hokaderma: To je dio-treina sela
Doljani, pusto, sa stavke krstjanina Radina.954 Ovaj podatak budi interes iz dva
razloga. Poznato je da je gost Radin, jedan od prvaka srednjovjekovne Bosanske
crkve, imao velike posjede, pa je mogue da se dio njegovih posjeda nalazio i na
ovom podruju. Druga vana injenica odnosi se na to da se sjeveroistono od
Doljana (iza iana i Trojana) nalazi toponim Gostinjac. To je vjerovatno bio pos-
jed velikog gosta, koji je mogao imati veze sa posjedima krstjanina Radina u selu
Doljani. Moda se upravo radi o posjedima gosta Radina. Da se za posjede gosta
koristi naziv Gostinjac, vidimo u knjizi M. Hadijahia koji kae: (...) zemljite
krstjanskih kua, hia, odnosno gostinjaca (domus patarenorum, domus chris-
tianorum, u dubrovakim izvorima).955 Ako je gost Radin imao posjede u Doljan-
ima i ovaj povie njih, onda bismo smjeli pretpostaviti da je u Doljanima ivjelo
vie krstjana i krstjanki koji su se okupljali oko svog voe gosta Radina. Tada bi
ovo, uz Kasatie, bilo drugo krstjansko selo na podruju dananje opine Hadii.
U istom popisu navode se posadnici tvrava koji su imali svoje timare
na podruju Doljana. Ibrahim Mevlana (imam tvrave Hodidjed) i Alija Maar,
izmeu ostalih timara, imali su svoj timar od jedne njive hasa u selu Doljani sa
prihodom od 355.956 Posadnik tvrave Hodidjed Oru, sin Karaoza iz Plovdiva,
i drugi Karaoz imali su timar od etiri kue u Doljanima, sa prihodom od 710
aki. Zbog ovog drugog Karaoza su Ajas-beg i dizdar poslali pismo u Carigrad,
u kojem napisali: Ostavio je dunost i otiao. Zbog toga je prijestolnica njegov dio
dala janjiaru po imenu Mustafa. (Pisano u drugoj dekadi evala, 876. godine u
Konstantiniji.)957
Godine 1565. spominju se Mehmed i Hurem, sinovi Firduzovi, pa Memija,
Husref i Ferhad, sinovi Husejnovi, svi iz Doljana kod Pazaria, kao prekobrojni
(rezervni) vojnuci koji su drali spahijske zemlje u timaru spahije Mehmed-bega.958
Vojnuci su inae imali zadatak vrenja komordijske slube i uvanja graninih
krajeva te odlaska u rat.
Po popisu iz 1604. godine u Doljanima je ivjelo 55 muslimana na batina-
ma, sa prihodom od 3.500 aki.959 Pored toga, na podruju Doljana je ivjelo i 38
vojnuka muslimana na batinama, sa prihodom od 2.450 aki. ifluke su, po osn-
ovu vojnukluka, posjedovali Pir-Alija, sin Davudov, zajedno sa etiri vojnuka, te
Hamza i Hurem.960 Moe se primijetiti enormno poveanje broja vojnuka u ovom
selu u odnosu na 1565. godinu. U Doljanima su ifluke na tapiju posjedovali:
954 A. Alii, Sumarni popis Bosanskog sandaka iz 1468/9. god., 72.

955 M. Hadijahi, Zemljini posjed Crkve bosanske, HZ XXVXXVI, 1972, 463.
183
Hadika toponimija
Hamza sin Ahmeda vojvode sa prihodom od 500 aki, te Mehmed sin Husejnov
sa prinosom od 300 aki.961 Iz popisa 1604. godine je vidljivo da je itavo selo
Doljani islamizirano.
U popisu bosanskih spahija iz 1711. godine Halil i Abdulkadir imali su
spahijski timar u Doljanima sa prihodom od 8.600 aki.962 Sredinom 19. vijeka,
kada je osmanska vlast u BiH poela osjetno slabiti, a zapadni svijet poinje ost-
varivati znaajniji prodor na ovo podruje, na itavom podruju dananje opine
Hadii vidno se osjetio porast kranskog stanovnitva. Tako je, prema neobjavl-
jenim rezultatima popisa iz 1841. godine, u Doljanima bilo 25 muslimanskih i 12
kranskih kua, sa 47 muslimana i 30 krana. Pripadali su dematu Pazari.963
Nakon austrougarske okupacije dolo je do znatnog rasta ovog sela. Prvim aus-
trougarskim popisom ovdje je evidentirano 68 kua sa 296 stanovnika.964 Neko-
liko godina kasnije, u istom selu je evidentirano 59 kua sa 331 stanovnikom. U
Doljanima je ivio i jedan sveenik. Evidentirana je i jedna begovska vlastelinska
porodica, 72 teaka, 17 kmetova i dva obrtnika.965 Deceniju kasnije, u Doljani-
ma se nalazilo 67 nastanjenih i est nenastanjenih kua sa 376 stanovnika. Ovaj
popis je pod Doljanima obuhvatio i sljedea manja naselja: Beganovii, Dragov-
ii i Karaosmanovii (Kara-Osmanovii). Selo Doljani je jo uvijek obuhvatalo
i podruje dananjeg naselja Pazari, a pripadali su dematu Pazari. Tako se u
Doljanima biljei postojanje orunike postaje, narodne osnovne kole, istono-
pravoslavne osnovne kole i eljeznike stanice.966 Oko ovih objekata je kasnije
nastao dananji Pazari.
Do
To je selo ije se ime javlja tek poetkom 20 vijeka. Smjeteno je oko 500
metara zapadno od Tarina. Ime je dobilo po konfiguraciji terena na kome se selo
nalazi. Ispod sela se nalazi lokalitet Zagoni, a nedaleko od njega nekropola steaka
Borak. Iznad sela je brdo Gradac.
Lokve
Toponim Lokve mogao je nastati od slavenske rijei koja je i danas u up-
otrebi u Bosni i Hercegovini, a oznaava mjesta gdje se zadrava voda. Takva je
i narodna predaja o nastanku naziva sela. Ispod sela, u polju na podruju Luke,
nakon proljetnih kia i topljenja snijega stvaralo bi se malo jezero ili velika lokva.

962 V. Skari, Popis bosanskih spahija 1711. godine, GZM BiH, 1930, 40.
963 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih centara na podruju Hadia do 1878. god., 7071; (Na
bazi originalnih dokumenata koji se nalaze u Gazi Husrev-begovoj biblioteci tabelu sa podacima
popisa sainio je Mula Muhamed Mestvica 1841. god.).
jevo 1880, 10.
184
Hadika toponimija
Po toj pojavi selo je u davna vremena dobilo svoje ime.967 U samom selu nalazi
se lokalitet koji nosi naziv Lokanj968 i vjerovatno ima veze sa nazivom sela. Od
mjetana Lokava mogu se uti i druga predanja o nastanku toponima, ali i nas-
tanku samog sela Lokve. Radi se o istim predanjima koje ja zabiljeio i Enver
olakovi u svom romanu Lokljani 1936/37. god. Prema jednom, istina neuvjerl-
jivom, predanju lokavskog muhtara Uzeira Rizve, koje je 1935. godine, zabiljeio
Enver olakovi kae se: Kad je jednom hazreti Hrzul, vjeito ivi svetac, koji
obilazi svijet i dijeli blagoslove valjanima, a kazne nevaljalcima, poao malo u
planine, uhvati ga mrak ba ispod naeg sela. Onda ti je tu bila velika lokva, a u
njoj neke osobite ribe beriketlije, koje kada pojede, u tvom drobu dre sitost,
ni manje ni vie nego godinu dana. Hrzul tu uze dvije ribe... pa ih ispee, a jedna
mu, onako, sa vatre progovori neka je ne pee i ne jede nego neka ih sve prenese u
zemlju Uhud..., jer su Bonjaci uvidjeli njihovu hranjivost, pa da ih sada hvataju
i jedu, a posao zanemarili, njive neposijane, a voke nepokalemljene. Pa svetac
poslua ribu, isui lokvu, a dvojici seljaka iz oblinjeg sela Kasatii naredi da
ovdje selo osnuju, jer da e tu i zemlja biti berietna. Tako se, eto, osnovalo selo
Lokve.969 Drugo predanje prenosi Alija Deli, jedan od najstarijih i najuglednijih
Lokljana tog vremena. Prema njegovom miljenju, Lokve je osnovao sam sultan
Fatih Mehmed kad je Bosnu fet uinio. Predanje kae kako je sultan Mehmed
imao vilena konja zekana, koji je pregazio Mramorno more, a krila je krio ispod
rebara, pa je mogao poletjeti kad zatreba. Kada je sultan Fatih osvojio Bosnu, nije
bio sretan zbog jednoga. Nigdje nije bilo trave pitomike, jedine koju je zekan pas-
ao, pa su ga hranili itom i penicom i pojili vodom sa sedam izvora, jer druge nije
pio. Kada je sultan Mehmed prolazio putem uz rijeku Zujevinu, zekan je uzletio
prema Bjelanici te pao na Tinjak i poeo pasti pitomiku travu. Sultan zbog toga
naredi da se ovdje osnuje selo, a zato to je njegov zekan sm otiao da se napoji
vode na izvoru Lokanj, selo je prozvao Lokvama. Alija Deli se kleo u to da je sve
ovo u itabima pohvatano i da je to hak.970 Iz svega navedenog moe se zakljuiti
da je selo Lokve dobilo ime ili po velikoj lokvi koja se nalazila podno sela, ili po
izvoru Lokanj koji je, opet, ime dobio po barskoj travi lokvanj odnosno lokanj,
koja je rasla oko njega.
Ovo selo ima veoma dug kontinuitet ivota. Lokve su podruje koje ima
najvei broj nekropola na odreenom prostoru. Prema zadnjem popisu steaka, u
njima se nalazi 114 steaka, a bilo ih je i vie. Nekropola Dubi I broji dva steka, i
to : jedan visoki sljemenjak i jedan visoki sanduk ili sljemenjak. Nekropola Dubi
II broji 32 steka, od ega: jedan sljemenjak, jedan visoki sanduk, 17 sanduka, 10
ploa, jedan sanduk / ploa, dva amorfna.
Nekropola Grepine ima 44 steka, od ega: jedan visoki sljemenjak sa
967 Mehmed Joldo, r. 1934. g., iz Lokava. Predaju prenosi od rahmetli Ahmeda Rizve, (zabil-
jeio: V. Alauz, 5.5. 2016. g.).
969 E. olakovi, Lokljani, Islamska zajednica, Zagreb, 1991, 25.
970 E. olakovi, Lokljani, Islamska zajednica, Zagreb, 1991, 26.
185
Hadika toponimija
postoljem, jedan sljemenjak na postolju, 19 sanduka, dvije ploe, 16 sanduka /

ploa, etiri amorfna, jedan nian / stub. Nekropola steaka Martinovaa broji
10 steaka, od ega: jedan sljemenjak s postoljem, jedan sljemenjak, dva visoka
sanduka, etiri sanduka, jedna ploa i jedan sanduk / ploa. Nekropola Oraak ima
22 steka, od ega: jedan sljemenjak s postoljem, jedan sljemenjak, 12 sanduka,
est ploa, dva sanduka / ploe. Nekropola Tinjak ima etiri steka, od ega: jedan
visoki sanduk i tri sanduka.971 S obzirom na geografsku posebnost i odvojenost
ovog prostora od drugih, a imajui u vidu navedeni broj steaka, postavlja se pi-
tanje: gdje je, i koliko je bilo srednjovjekovno selo na ovom podruju? Broj od
14 kua evidentiranih popisom 1468/69. godine u Lokvama ini se neloginim.
Neprirodno bi bilo da su se ovdje sahranjivali stanovnici drugih sela koja su od Lo-
kava odijeljena brdima i rijekama. Vjerovatno bi se odgovor na ovo pitanje mogao
nai u injenici da se na 8001000 m udaljenosti od Lokava prema Pratai nalaze
dva lokaliteta koja imaju nazive Dvor i Seoca (Soca). Seoca se nalaze sa lijeve
strane (iznad) puta i proteu se uz put u duini do 300 metara, te pokrivaju teren sa
oko 30 dunuma zemljita. Kad se prou Seoca, za pedeset metara dalje, sa desne
strane puta, nalazi se lokalitet Dvora sa oko 25 dunuma zemlje. Oba lokaliteta su
pogodna za urbani ivot, a imaju i obradivog zemljita. Kako nigdje na podruju
Lokava nema toponima koji ukazuju na postojanje naselja u srednjem vijeku, kao
i injenicu da su se srednjovjekovna sela i gradovi gradili na sklonutim podruji-
ma gdje se moglo lake zatiti od ivotinja i braniti od neprijatelja, ovaj lokalitet
Dvora i Seoca je sasvim dobro mjesto za to. Selo je vjerovatno bilo veliko, sudei
barem po nekropolama i stecima, pa je trebalo imati i nekoga ko je upravljao
selom. Obino su to bili srednjovjekovni vlastelini. Ovdje je izgleda bio takav
vlastelin koji je imao svoj dvor izdvojen od sela. Drugi vlastelinski dvor se nalazio
na lokalitetu koji nosi naziv Zagoni. O tome M. Hadijahi pie: Za zgon u Lok-
vama smo u mogunosti da navedemo i ime jednog njegova feudalnog gospodara,
vjerojatno iz predturskog perioda. Zvao se knez Petar, a bio je sin Obrenov. Zgon
i ifluk kneza Petra, sina Obrenova u Lokvama, spominje se, naime, u sidilu od
1555-1558. kao zgon i ifluk kneza Petra sina Obrenova, i to je opet karakteris-
tino uz njega jo i jedna hassa njiva (njiva koju je eksploatirao spahija u vlastitoj
reiji). Polovicu toga zemljita tada je drao kao nasljedstvo iza oca neki Husejn,
koji je pravo tesarrufa prodao nekom Hasanu, sinu Ilijasa. Spor je nastao, jer se
kao kupac pojavio i Ahmed spahija, koji je to zemljite, navodno kupljeno za 1.200
aki, dalje ustupio za 1.400 aki nekom Timur-hanu, sinu Hizirovom.972
Da su Lokve bile relativno veliko srednjovjekovno selo, govori podatak
da je popisom iz 1468. godine u njemu evidentirano 14 kua sa prihodom od
1.008 aki. Ovo ga svrstava u najvea sela u nahiji Gradac. Samo je Drozgomet-
971 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju opine Hadii 2015, navedene
nekropole, 2.
god., 1972, 80; (u: H. abanovi, Regesta iz sarajevskog sidila od 15551558, br. 659, 732. i 734).
186
Hadika toponimija
va imala vie kua i stanovnika, kao i vei prihod od Lokava.973 Lokve su bile u
hasu bosanskog sandakbega Isa-bega. Nije jasno zato Lokava nema u popisu iz
1455. jer je oigledno selo postojalo tada. Iz popisa 1604. godine se vidi da je ono
u meuvremenu doivjelo urbani i ekonomski napredak. Pored batinskih iman-
ja evidentirani su i ifluci i zijameti. Jedan lokalitet je i do danas sauvao svoje
ime ifluk. Nalazi se na Lokavskim airima na planini Igman.974 Godine 1711.
Lokve su bile timar spahije Jusufa, sa prihodom od 6300 aki.975 S vremenom se
Sarajevo snano razvijalo i postalo jako urbano podruje, te ekonomski, politiki
i vojni centar. To se istim tempom negativno odraavalo na sela i demate koji
su se nalazili na periferiji. Tako se desilo i sa Lokvama. Od najjaeg sela u nahiji
Gradac postale su, istina za veoma dug period, prosjeno selo ve 1841. godine,
i to sa 19 kua. Pripadale su dematu Pazari.976 U austrougarskom periodu Lokve
zadravaju status prosjenog sela. Prema popisu iz 1879. godine imale su 32 kue
sa 231 stanovnikom,977 1885. godine 38 kua sa 249 stanovnika,978 1895. godine
42 kue sa 301 stanovnikom,979 a 1910. godine Lokve su imale 50 domainstava
sa 426 stanovnika.980
Osenik
Ojkonim Osenik u prolosti se biljeio u nekoliko varijacija kao to su: Os-
ojna, Osojnik, Osonik i Pridvorica. Meutim, nije u potpunosti rasvijetljen nain
nastanka ovog naziva, pa tako ni njihovo znaenje. Ovaj ojkonim se vrlo rijetko
javlja u Bosni i Hercegovini, pa ak i na Balkanu. Pored naeg Osenika, jo jedan
se nalazi u Istri, a drugi kod Dubrovnika. Osojnik kod Dubrovnika se spominje i u
povelji kneza Miroslava, jer su se za prevlast nad njim vodile estoke borbe 1413.
godine.981
Nastanak i znaenje ojkonima Osenik emo sagledati kroz nekoliko eti-
molokih tumaenja. Izmeu nekoliko naznaka koje bi, prema tumaenju P. Skoka,
mogle imati dobar osnov za nastanak i znaenje naeg toponima, izdvojit emo
sljedee: a) od rijei: sjti,sjm, nastala je rije soje,to znai: 1. Strana koja
nije prema suncu, 2. toponim (u sva tri roda). Takoer, pridjevi sojan, osjna,

975 V. Skari, Popis spahija bosanskog sandaka, 1711, 37.
god., 1972, 70.
jevo, 1880, 10.
412/413.
981 M. Vego, Gradska naselja srednjovjekovne Bosne, Sarajevo, 1957, 87.
187
Hadika toponimija
poimenien na -ik nastao je Osojnik (toponim);982b) od slovenske rijei osel /sao,

ruski osl, ukrajinski ose, a znae: 1. magarac, tovar, 2. morska riba, tovar. Otuda
i toponimu Osaonik = danas Osojnik selo kod Dubrovnika.983 Prema njegovom
tumaenju, dubrovaki Osojnik je toponim koji ima veze sa tovarom odnosno
magarcem, koji je autohtona ivotinja ovog kraja. P. Skok pojanjava da se ovaj
pristup rjeavanju toponima ne moe primijeniti na druga podruja gdje magarac
nije autohtona ivotinja. Navest emo i miljenje A. Lome, koji kod tumaenja
ovog ojkonima za osnovu uzima slavensku rije soje = sijati, osoje = strana kontra
suncu, prisoje = strana pri suncu.984 Da bismo na toponim Osenik doveli u vezu
sa navedenim etimolokim tumaenjima, a radi bolje percepcije italaca, moramo
kazati da se selo Osenik nalazi na prevoju koji je osunan gotovo u toku cijelog
dana. Po tome bi on prije mogao nositi denominalni naziv Prisojnik. Rjeenje bi
trebalo traiti u originalnim osmanskim defterima, jer je mogua greka u prevo-
du.
To je prvo spominjanje naziva ovog sela. Tada je pripadalo nahiji Tilava, a
ona zemlji Pavlovia u sastavu Bosanskog krajita.985H. abanovi ga nije mogao
precizno deifrovati niti ubicirati, a opisuje ga ovako: Zapisano je bez ijedne di-
jakritike take, a njegova ligatura u tom sluaju daje mogunost za razliita dei-
frovanja kao Osojna, Svinje, Svitnje i dr. Ja sam ga razrijeio u Osojnu.986Kada je
u pitanju eventualni naziv svinje, treba kazati da se jedan lokalitet izmeu danan-
jeg Osenika i Kapue i danas u katastru vodi po imenima Okrmci i Podkrmci,987
to bi moglo imati veze sa abanovievim prevodom. Krmci je drugi naziv za
svinje. Okrmci i Podkrmci988 su toponimi koji okruuju dominantan plato ovog po-
druja koji se zove Tjemenica.989 I. Bojanovski spominje utvreni grad Jelen-grad
na ovom podruju ispod koga se nalazi povea nekropola steaka. Moda se, Jel-
en-grad nalazio, upravo, na podruju Tjemenice. Oko 500 metara udaljenosti ispod
Tjemenice nalazi se nekropola steaka Bastahe. Srednjovjekovno selo na ovom
podruju bilo je, vjerovatno, smjeteno u osojnom dijelu osenikog prevoja.
Opisujui rimske puteve na ovom podruju, I. Bojanovski spominje mali
srednjovjekovni grad Jelen-grad iznad lokaliteta Dvorita kod sela Luke. To je
ustvari prostor izmeu Luka i Osenika. Eventualno otkrivanje mjesta Jelen-grad
bi nam vjerovatno pomoglo u razrjeenju nastanka i znaenja toponima Osenik.
Naalost, ostat e nerazjanjeno gdje su se nalazili i Jelen-grad i Dvorita.990
984 A. Loma, Sloveni i Albanci do XII veka u svetlu toponomastike, Meunarodni nauni skup,
Cetinje, Titograd, 1990, 293.
985 V. Mueta-Aeri, Sarajevo i njegova okolina u XV stoljeu, Sarajevo 2005, 18.
986 H. abanovi, Krajite Isa-bega Ishakovia,Zbirni katastarski popis iz 1455. godine, Sara-
jevo, 1964,17.
987 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Osenik, k.. 588, 590, 603+)
988 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Osenik, k.. 588, 590+)
989 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Osenik, k.. 596, 597, 598+)
990 Vidi Deovii.
188
Hadika toponimija
Imajui u vidu sve izloeno o pitanju nastanka i znaenja ojkonima Osenik,

moglo bi se rei da je on rezultat geografskog poloaja sela. Nastanak naziva je as-
tralne motivacije i odnosi se na sunce. Ima veze sa pridjevima osojna i njegovom
denominacijom prisojna. Osenik je u srednjem vijeku predstavljao znaajno mjes-
to kroz koje je vodio glavni tranzitni put i u kome je, izmeu ostalih, ivjela i sred-
njovjekovna vlastela. Na to upuuju neposredna blizina Deovia sa lokalitetom
Stanak, nekropole steaka Bastahe sa kneevskim stecima, toponimi Stanak
ispod Osenika prema Kazinoj bari te Zagoni i Zborite prema Sejdanoviima.
Nekropola steaka Bastahe predstavlja jednu od najljepih i arheoloki najvredni-
jih na podruju Hadia. Prema posljednjem popisu ovdje je evidentirano: jedan
visoki sljemenjak sa tri postolja, jedan visoki sljemenjak na postolju, etiri slje-
menjaka sa postoljem, jedan sanduk sa postoljem, dva sanduka na postolju, jedan
visoki sanduk i tri sanduka. etiri steka su sa ukrasima, a jedan sa natpisom.991 U
muslimanskom groblju se nalazi nekropola sa pet sanduka i jednom ploom.992 U
kontekstu navedenog treba dodati i sljedee: jugozapadno od Osenika je 1604. go-
dine evidentirano selo Kapua (Gaua), koje je bilo batina krstjana sa prihodom
od 2.450 aki. Selo Radonja odnosno Grbavica kod Osenika je takoer popisano
1604. godine kao naputeno selo. U popisu iz 1468/69. god. Osenik se ne spominje
ni u jednoj varijaciji tog imena, a u popisima iz 1562.993 i 1604.994 godine, pored
svog osnovnog naziva Osojnik, ima i drugi naziv Pridvorica. Toponim Pridvori-
ca upuuje na sjedite vlastelina, kako sam objekat dvora, tako i zemlje oko njega
koju je obraivao u vlastitoj reiji.995 A. Handi ga je u popisu iz 1604. godine
identifikovao sa dananjim Osenikom ne pojanjavajui nain na koji je doao do
tog imena. U njemu su tada evidentirane 74 muslimanske porodice sa batinama
i sedam vojnuka sa batinama. Ukupan prihod sela je bio 7.300 aki.996 Poetkom
18. vijeka u selu Osonik svoje timare su imali Ibrahim-spahija i Osman-spahija
sa prihodom od 3.700 odnosno 4.200 aki.997 Prema popisu iz 1841. godine selo
Osjenik, koje pripada dematu Pazari, broji 23 kue, od ega 14 muslimanskih i
devet kranskih. U selu je 78 neoenjenih mukaraca, i to je najvei broj neoen-
jenih na podruju demata Pazari, Hadii i Drozgometva.
Austrougarskim popisom iz 1879. godine u Oseniku su se nalazile 52 kue
sa 250 stanovnika.998 Naredni popis iz 1885. godine biljei manje kua, a vie
991 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju Hadia 2015, Nekropola Bastahe,
Osenik, 2.
992 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju Hadia 2015, Nekropola Musli-
mansko greblje, Osenik, 2.
rajevo, 1964, 17.
995 V. Mueta-Aeri, Sarajevo i njegova okolina u XV stoljeu, Sarajevo, 2005, 18. i 21.
996 A. Handi, Opirni popis 1604, 109. i 110.
997 V. Skari, Popis bosanskih spahija 1711. god., 36. i 38.
jevo, 1880, 10.
189
Hadika toponimija
stanovnika. Nacionalnu strukturu inilo je pola muslimana i pola krana. Selo

je imalo 58 teaka i 33 kmeta.999 Godine 1895. u selu je zabiljeeno 58 kua i
345 stanovnika. Ovom poveanju broja kua i stanovnika doprinijela je izgradnja
eljeznike pruge na kojoj je znaajan broj stanovnika naao posao. U selu se
biljei i est obrtnika vlasnika radnji, dok su ostatak sela inili slobodni seljaci
i kmetovi, pola jednih i pola drugih. Seljaci su se bavili poljoprivredom ija se
osnovna proizvodnja ogledala u proizvodnji itarica.1000 Zbog toga su stanovnici
imali sagraene vodenice odnosno mlinove. One su se nalazile zapadno od sela
Buturovii, na potoku koji je izvirao ispod Prekodojnica i Mlakve i silazio u selo
Luke. Izvorite je bilo toliko jako da je odmah ispod njega moglo pokretati vode-
nicu. Bilo ih je etiri do pet u nizu.1001
Osredak
Nekad je to bilo selo koje se nalazilo na pola puta od sela Odak prema
Budmoliima.1002 Sada je to naputeno selo u kome se nalaze ostaci graevina.
Kroz njega je vodio stari put koji je spajao navedena dva sela. Naziv potie od
toga to se selo nalazilo na sredini puta, izmeu dva navedena, po broju stanovni-
ka daleko vea sela; Osredak neto (njiva, selo, objekat), to se nalazi u sredini
izmeu druga dva.1003
Potkraj
To je naseljeno mjesto u Binjeevu, izmeu zaselaka apii i ate. Ime je dobilo
po tome to je smjeteno tik ispod brda, pri kraju ili potkraj ravnice. ate i apii
su dobili imena po prezimenima njihovih stanovnika.
Poratnice (Poratke)
Ojkonim koji oznaava zaselak u selu Mokrine. Nau panju privlai
njegova leksika. Slinog toponima na podruju hadike opine nema, a u hr-
vatskom primorju korijen ove rijei oznaava luko pristanite: porat, gen. por-
ta m (Vuk, Perast, Dubrovnik, Mljet, Poljica, Rab, Boava, ibenski otoci, Istra,
Vrani) = poret (Vrbnik) = (ist talijanizam u doetku) porto 1. luka, pristan, 2.
toponim (Malnsk). Od tal. porto < lat. portus.1004 Poratak > ratak uzvisina na
spoju dvije doline.1005 Ovo tumaenje odgovara poloaju sela i podruja.
jska tamparija, 1886.
1000 Statistika mjesta i iteljstva Bosne i Hercegovine po popisu naroda 1885, 1886, 1011.
1001 Osman Buo iz Osenika, (zabiljeio: V. Alauz, 29.2.2016. g.).
1002 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sara-
187.
185..
190
Hadika toponimija
Resnik
To je ojkonim smjeten jugozapadno od Pazaria u zahvatu magistralnog
puta Sarajevo Mostar. Prvi put se spominje u auastrougarskim dokumentima
kao Riznik. Tako se oznaava i potok koji protie ovuda. Naziv je nastao od sta-
roslavenske rijei rsa buket / kita, nakien. Ruska rije rjasav znai mokro
mjesto. U dalmatinskoj etnologiji resnik je vra, gatalac, prorok. Resnik se javlja
i kao toponim.1006 Nastanak ojkonima Resnik kod Pazaria, imajui u vidu sva
navedena pojanjenja znaenja i nastanka ovog pojma, vjerovatno je nastao od
rusko-slavenske rijei rjesav -mokro mjesto, jer morfoloki sastav tla i hidrologi-
ja podruja odgovara tom znaenju. U potok Resnik ovdje se ulijevaju Ramiki
potok, Broanac potok, Luica potok i jo nekoliko manjih izvorita. Resnik, kao
ojkonim ili hidronim, se ne javlja u literaturi sve do austrougarskih popisa i mapi-
ranja ovih podruja.
2.7. Ojkonimi motivirani ivotinjama
Grivii
Selo se nalazi 1,5 km zapadno od Hadia. Sada ga ini podruje sa puno
zaselaka ili mjesnih ogranaka, a svi zajedno tvore Mjesnu zajednicu Grivii.
Narodno predanje o nastankuimena Grivii je vezano za konjsku grivu. Kau, tu
se u vrijeme nastanka sela provaljao neki konj sa prelijepom grivom, a ljudi,
ne znajui kako selu nadjeti ime, dadoe ga po toj prelijepoj konjskoj grivi.1007
I danas se moe uti kod grivikog stanovnitva da za Grivie kae Grive. U
tom sluaju je rije griva korijen ili osnovaza nastanak naziva sela Grivii. Ono-
mastiko tumaenje rijei griva najbolje je dao P. Skok: griva je staroslavenska
odnosno baltoslavenska rije koja oznaava vlasi na konjskom vratu. Praslav.
poimenieni pridjev grvna znai:1. nakit oko vrata, 2. prsten za kosu i vijenac,
3. bracelette, 4. gvozden prsten, kolarska sprava, 5. novac...1008 Grivna je drugi
naziv za belenzuke, koje su muslimanske ene nosile kao ukrasne halke oko ruku
ili nogu. S obzirom na to da je nastanak Grivia vezan za izdvajanje sela iz sastava
Drozgometve, to podrazumijeva i neku vrstu razgranienja izmeu dva sela, onda
bismo nastanak imena mogli posmatrati kao pravno-povijesni pojam: griva, f.
juba, po Belost, znai i: mea meu vinogradima, limes. Izvorno je znaenje vrat.
Stari sudbeni zapisnici u Zagrebu esto spominju prisegu na grivu.1009 Meutim,
treba imati na umu prvi naziv ovoga sela koji se javlja 1841. god. kao Garevii.
Prema tome, trebali bismo traiti tumaenje nastanka ovog toponima u vezi sa
1006 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvat. ili srpskoga jezika, JAZU, Zagreb, 1971, 130-131.
1007 Izo Koro, r. 1957. g., iz Grivia, (zabiljeio: V. Alauz 4.11.2015. g.).
1008 P. Skok, Etimologijski rjenikhrvatskoga ili srpskoga jezika, Zagreb, 1971, 620.
1009 V. Maurani, Prinosi za hrvatski povjestni rjenik, JAZU, Zagreb, 19081922, 359.
191
Hadika toponimija
korijenom gar. On je oigledno slavenske provenijencije, pa moe imati veze sa

bilo im to u osnovi ima taj korijen (gara(e)v = crn). Kod pokuaja utvrivanja
nastanka i znaenja ovog ojkonima treba imati na umu da je ovo podruje bilo
naseljeno i prije dolaska osmanske vlasti u BiH, za koju se jednim dijelom vee
nastanak imena. To svakako ne znai da dananji naziv ne nosi korijen iz tog peri-
oda. Nekropola steaka Brce Grivii sa 74 steka,1010 Pravoslavno groblje Grivii
sa 151011, airac1012 sa etiri steka te toponim Borak u starom dijelu sela, ned-
vosmisleno ukazuju na postojanje naselja na ovom podruju u srednjem vijeku.
Nedostatak toponima Zgon i Stublovi na ovom podruju, kao i na podruju itave
kotline, sve do prevoja Koan, mogao bi znaiti da na tom prostoru nije bilo feu-
dalnih posjeda ili moda feudalnih vila. Kad govorimo o srednjovjekovnoj epohi,
pa dobrim dijelom i osmanskom dobu, onda Grivie ne trebamo posmatrati sa
pozicije dananjeg sela Grivii. Dananji Grivii su nekada potpadali pod jedinst-
ven naziv Drozgometva, koji je pokrivao itavu kotlinu od Hadia do Koana.
Kao dokaz da je to bilo tako stoji injenica da u dananjoj Drozgometvi nema
nekropole steaka, a ojkonim Drozgometva se javlja 1468. godine, i to je jedan od
rijetkih naziva koji se nepromijenjen zadrao od prvog spomena do danas. Dakle,
selo Drozgometva je postojalo i u srednjem vijeku. Iz toga proizlazi da je podruje
dananjih Grivia, zajedno sa irim podrujem, nosilo naziv Drozgometva.
Kao selo koje ima vlastiti naziv, Grivii se prvi put spominju u osmanskom
popisu iz 1841. god. pod imenom Garevii.1013 Pripadali su dematu Drozgometva
i brojali 16 muslimanskih i 2 kranske porodice. Drozgometva je tada imala 9
muslimanskih i 19 kranskih domova.
U austrougarskom popisu iz 1879. god. Grivii pripadaju istom dematu
i broje 54 kue sa 56 stanova, u kojima je ivjelo 376 stanovnika.1014 Nekoliko
godina kasnije, Grivii su brojali 71 kuu sa 434 stanovnika, meu kojima i dva
sveenika (imama).1015 Popisom iz 1895. godine ovdje je evidentirao 78 kua sa
483 stanovnika.1016 Zadnjim austrougarskim popisom u Griviima je evidentirano
89 porodica sa 630 stanovnika od ega 70 porodica sa 404 slobodna seljaka. Njih
606 je ivjelo od poljoprivrede, a u kmetskom poloaju je ivejlo 10 porodica
Brce, Grivii, 2; (u nekropoli je evid.: 1 sljemenjak, 1 visoki sanduk, 3 ploe i 27 ploa / sanduka).
Pravoslavno groblje, Grivii, 2; (u nekropoli je evidentirano: 1 sanduk sa postoljem, 2 visoka san-
duka, 11 sanduka, 1 ploa).
airac, Grivii, 2; (u nekropoli su evidentirana 4 sanduka).
1878. god., 71.
jevo, 1880, 910.
1015 Statistika mjesta i iteljstva Bosne i Hercegovine po popisu naroda od 1. maja 1885, Ze-
maljska tamparija, 1886, 67.
1016 Glavni rezultati popisa u BiH, od 22.4.1895,Sarajevo, 1896,614
192
Hadika toponimija
sa 74 lana.1017 Uporeu-
jui urbane i demograf-
ske podatke Grivia i
Drozgometve, moe se
vidjeti da su Grivii ima-
li znatno bri razvoj, tako
da su na poetkom 20. vi-
jeka bili gotovo dva puta
vei od nje. U Griviima
se tada nalazi damija,
dok je u Drozgometvi
nije bilo. Damija je iz
Drozgometve prenesena
na sadanju lokaciju 1893.
godine, a njena izgradnja
je zavrena 1904. godine.
Grivika damija je imala
temeljitu rekonstrukciju Slika br. 49: Katastarski plan Grivia pred kraj 19. vijeka
1937. godine. Tada je iz Katastral Vermefsungs Abtheilung ,Vermefsungsjaler, 1882,
Sarajeva sa Pirinog brije- Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo, Gemeinde Hadii.
ga od damije Prebjegulje
prenesena kamena munara
i ozidana uz griviku damiju. U Drugom svjetskom ratu damija je devastirana,
pa se ekalo desetak godina na njenu sanaciju. Sanacija je izvrena 1956/57. go-
dine, a sveano je otvorena 22. septembra 1957. godine.1018 Iz navedenog se moe
zakljuiti da se Grivii formiraju kao zasebno selo, izdvojeno od Drozgometve, u
prvoj polovici 19. vijeka. Na podruju Grivia danas susreemo interesantan to-
ponim Blaca,1019 to je zapravo naziv za prostor koji se protee od potoka Sajnica
(ivaevac) i zaseoka Kore do Bai i Brca. Toponim Blaca zapravo oznaava
mjesta sa plitkom vodom, malim jezerom ili barom (v. Blaca). Narodno predanje o
potoku ivaevac moglo bi imati veze sa ovim toponimom. Po tom predanju, brdo
koje Grivie dijeli na dva dijela i koje se protee od nekropole steaka Brce Grivii
do potoka Sajnica bilo je spojeno sa pravoslavnim grobljem sa druge strane poto-
ka, te je na taj nain predstavljalo prirodnu branu potoku ivaevac i usmjeravalo
njegov tok kroz Blaca. Zbog konfiguracije terena, na podruju dananjeg zaseoka
Kore bilo je jezero iz kojeg je voda oticala kroz Blaca prema Kruu. U prilog na-
vedenom ide i injenica da se oko 800 metara uzvodno uz potok nalazi lokalitet
412/413.
1018 http://medzlis-sa.ba/grivici/, (pristupljeno: 14.11.2016.)
1019 D. Brozovi Ronevi, Nazivi za blatita i njihovi toponimijski odrazi u hrvatskom jeziku,
Zagreb, 1999, 144, https://bib.irb.hr/lista-radova?sif_teme=02120104 (5.5.2016).
193
Hadika toponimija
koji nosi naziv

Jezerine.1020 Ispod
njih se nalazi to-
ponim Mlinita, u
kojem su se nekad
nalazili mlinovi ili
vodenice.1021 Pre-
danje kae i to da
je nekad davno,
dok je jo posto-
jalo jezero, padala
kia etrdeset i dva
dana, pa je nabujala
voda iz jezera prov-
alila prirodnu branu
i napravila korito
kojim i danas po-
tok tee.1022 Kao
dokaz da je potok
tekao kroz Blaca,
Slika br. 50: Izmjetanje toka potoka ivaevac
mjetani navode FGU BiH, Geoportal, http://www.katastar.ba/, 2016.
injenicu da se pod
zemljom, na dubini
od oko 30 cm, nalaze naslage rijenog ljunka. O debljini ljunanog nanosa i
njegovoj poroznosti govori i to da se nakon gaenja ivog krea iz kreana pojavl-
jivala bijela voda na nekoliko desetaka metara unie, i to na povrini zemlje.1023
Navedeno se svakako ne treba zanemariti. Meutim, konfiguracija terena ne ide u
potpunosti na ruku ovoj predaji. Svakako da je bilo izmjetanja korita ovog poto-
ka u prolosti, i to je jasno vidljivo na katastarskim mapama. Na njima su ostale
oznake koje ukazuju da je u zaseoku Kore u Griviima dolo do izmjetanja korita
potoka ivaevac (Sajnica) zapadno za desetak do petnaest metara od njegovog
prvobitnog toka. Ovo izmjetanje je izvreno u drugoj polovici 20. vijeka. To pot-
vruje i toponim Mlinite koji oznaava dvije parcele izmeu kojih je prolazio
potok.1024 Ovdje se nalazila brana koja je pravila malo jezero da bi voda iz njega
dobijala vei pad i kapacitet za pokretanje mlinova koji su se nalazili nizvodno
jedan do drugog.
1022 Predanje prenosi Ramo (Zilke) Aladuz, r. 1952. g., iz sela Grivii, (zabiljeio: V. Alauz,
23.5.2016. g.).
1023 Izo Koro iz sela Grivii, (zabiljeio: V. Alauz, 10.5.2014. g.).
1024 Katastarski plan Federalne geodetske uprave BiH za podruje Grivia, (28.3.2016. g.).
194
Hadika toponimija
Medii
Selo Medii, u kojem su ivjeli katolici sa istoimenim prezimenom, nalazi
se oko 3 kilometra juno od sela Zabre-Lepenica. Selo sa nekoliko kua bilo je
smjeteno u jednoj uvali jugozapadno od Mokrina, okrueno umom i brdima,
potpuno izolovano od ostalih naselja. Naziv je dobilo po prezimenu porodica koje
su tu ivjele. Nastanak prezimena je motiviran vjerovatno medom od pela ili me-
dom (medvjedom).
Medvjedice
Selo Medvjedice, koje ini nekoliko kua, nalazi se zapadno od sela Medii,
jedan kilometar juno od Suhodola kod Tarina. Ime je dobilo vjerovatno po istom
osnovu kao i Medii. Na Medvjedicama se nalazi najvea nekropola steaka na
podruju Kantona Sarajevo, sa 152 steka. U nekropoli nema ukraenih steaka
koji bi ukazivali na visoki drutveni status umrlog, ali ima steaka impozantnih
dimenzija i fine obrade, koje su sebi mogli priutiti imuniji stanovnici. Prema
zadnjem popisu iz 2016. god., u nekropoli je evidentirano: devet visokih sandu-
ka, 125 sanduka, 13 ploa, jedna ploa sa postoljem i etiri amorfna.1025 Gdje se
nalazilo srednjovjekovno naselje vezano za ovu nekropolu, nije nam poznato, ali
je prema tradiciji blizine sela i groblja ono moralo biti negdje na podruju Med-
vjedica ili Suhodola (Obadina). Preko Medvjedica je prolazio i srednjovjekovni
put koji je povezivao Smuku sa Lepenicom, a srednjovjekovna groblja su se u
pravilu postavljala u blizini puteva. Preko Medvjedica je ila granica srednjovje-
kovnih upa Lepenica i Smuka (Gradac), tako da nismo sigurni kojoj su upi one
pripadale. P. Aneli ih opisuje u Zborniku Lepenica kao nekropolu, pa bi se ak
moglo rei da ih je on i svrstao u tu upu.
Na podruju Medvjedica se nalazi i lokalitet Agine njive, na osnovu ega
bismo mogli pretpostaviti da su to bili posjedi nekog age iz vremena osmanske
vlasti.
Vranii
Selo Vranii udaljeno je oko 2,5 km sjeverozapadno od Hadia, a sm-
jeteno je u zahvatu donjeg toka Smreanskog potoka. Naziv sela je slavenskog
porijekla, a nastao je od rije vran = crn (konji vrani = crni konji, vrane kose dje-
vojake = crne kose djevojake, vrana = crna ptica itd). Po predanju, naziv sela
Vranii nastao je od naziva ptice vrana, ili po crnim konjima vranima (od vranci
> mali konji vranii).1026 Kao jo neka sela hadike opine, i Vranii se prvi put
spominju na austrougarskim katastarskim mapama iz 1882. godine. To ukazuje
na injenicu da je selo postojalo i ranije. Njegov nastanak bi se mogao vezati za
nastanak i drugih sela, izuzev Drozgometve, na potezu od Hadia do Koana,
a to je kraj osmanske vlasti u BiH i poetak okupacije Austro-Ugarske. Ovu pret-
Medvjedice kod Tarina, 2.
195
Hadika toponimija
Slika br. 51: Katastarski plan sela Vranii pred kraj 19. vijeka
meinde Drozgometva.
postavku temeljimo na predanju o vremenu dolaska prvih stanovnika, dananjih

familija Drina, Hodi, elko i Fati u ovo selo. Istina, prije njih, ne zna se koliko
dugo, u Vraniima su ivjele porodice Delii i Kadii.1027 Njih se ne sjeaju ni
najstariji stanovnici sela, to govori da su te porodice odatle odselile prije vie od
stotinu godina. Jedna njiva u Vraniima i danas se zove Delia baa, a ona pot-
vruje Himzinu priu.1028
Analizom toponima koji gravitiraju ovom selu moglo bi se rei da je ivot u
njemu kontinuirano ili sa prekidima trajao od najstarijih vremena do danas. Loka-
litet Igria u novom naselju Vranii je prethistorijski toponim, a oznaava mjes-
to odravanja igara, druenja i sastanaka stanovnika sela ili naselja iz tog vremena.
Istina, ovaj lokalitet je do unazad pedesetak godina pripadao Drozgometvi, dok
selo Vranii nije urbano pokrilo ovo podruje. Oko jedan kilometar sjeveroza-
padno od starog dijela sela Vranii, u rejonu Zmijanica, nalazi se jedan lokalitet
koji nosi naziv Vie groblja.1029 Taj lokalitet se u narodu zove Grko greblje. Na
tom lokalitetu nije postojalo nikada nikakvo drugo groblje osim dva steka koja je
Redo Hodi 1965. godine iskoristio kao graevinski materijal za gradnju tale.
jevo, Gemeinde Drozgometva.
196
Hadika toponimija
Vjerovatno se i danas mogu prepoznati oetnjaci u ostacima zida te tale.1030

Ovo nam je potvrdio i Himzo Drina, koji nam pria: Sjeam se da je bilo nekoliko
steaka na Grkom groblju kod Mejdana. Jednog dana, tamo 60-ih godina, sa
enom sam kupio sijeno iznad sela, kad se odjednom naoblailo i nastalo veliko
nevrijeme. Nisam stigao ni zabaciti sijeno oko stoine kad je udarila krupa (grad)
tolikom estinom da su se u kumpjeriu izmeu reda stvarale naslage krupe do
iznad lanaka. Ovo nevrijeme je napravilo veliku tetu na usjevima. Sutradan, u
selu se prialo da je Redo Hodi dovuko neko kamenje (kasnije smo saznali da
su to steci) i ugradio u zid tale i da je nevrijeme bilo samo opomena, a bit e i
kazna zbog toga. Nedugo iza toga se Redo razbolio i umro.1031 Grko groblje sa
stecima, kao i toponim Borak istono iznad sela, ukazuje na srednjovjekovni iv-
ot u ovom kraju. Istono od Borka nalazi se livada na kojoj se nekad igralo lopte,
a u narodu taj prostor zovu Stubline. I taj
toponim, iako ga nema u katastarskim iz-
vorima, pridruuje se pretpostavci o sred-
njovjekovnoj naseljenosti ovog podruja.
Iznad dananjeg muslimanskog groblja
Vraii nalazi se lokalitet ehitluci, u
kojem se i danas mogu nai ostaci starih
niana, vjerovatno iz osmanskog doba.
Vukovii
Vukovii su smjeteni u krajnjem
jugozapadnom dijelu opine Hadii.
Granie sa susjednom Bradinom. Ne
znamo kada je selo nastalo, ali se prvi
put u dokumentima spominje 1882. go-
dine.1032 Na katastarskoj mapi su tada
upisani kao Bukovii. Prema narodnom
predanju, naziv su dobili po vuku. Kau,
u to vrijeme su svi iz domainstva morali
ii obraivati zemlju, pa tako i ene sa
malom djecom. Jedna ena je tako poni-
jela dijete na njivu i stavila ga u dubak da
bi ona mogla raditi. Zanijevi se poslom, Slika br. 52: Katastarski plan sela Vukovii
nije obraala panju na dijete, pa je vuk 1882. godine
Katastral Vermefsungs Abtheilung, Ver-
iskoristio njenu nepanju i zgrabio dijete mefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk
iz dupka. Bilo je i drugih ljudi na svojim Sarajevo, Gemeinde Kora.
njivama, pa kad su to vidjeli, zavikali su
1030 Nusret Hodi iz Vrania, (zabiljeio: V. Alauz, 5.8.2015. g.).

197
Hadika toponimija
vuk, vuk, kako bi upozorili majku djeteta. I od toga ostade da se, zbog sjeanja na
taj nemio dogaaj, selo zove Vukovii.1033 Izgradnjom eljeznike pruge Sarajevo
Ploe 1890. godine ovo se selo poelo razvijati i jaati. Znaajan broj stanovnika
Vukovia zaposlio se na eljeznici i ostao raditi do kraja radnog vijeka. Plate na
eljeznici su bile dobre i od njih se moglo lijepo ivjeti. Jedan kilometar jugois-
tono od Vukovia je probijen eljezniki tunel ispod Ivana i izgraena eljeznika
stanica koja je nosila naziv Ivan. Radovi na tunelu su trajali od proljea 1889. do
juna 1891. godine, a tunel je puten u promet 10. novembra 1891. godine.1034 el-
jeznika stanica je imala i ugostiteljski objekat. Od tada je Ivan postao omiljeno
izletite Sarajlija, od ega su koristi imali i stanovnici sela Vukovii. Vukovii su
poznati i po alimu Hilmi ef. ariu, koji je roen i ivio u tom selu. Danas osnovna
kola u Tarinu nosi naziv po njemu. Vjerovatno su Vukovii bili naseljeni i prije
vremena njihovog spomena u dokumentima koje navodimo. Odnos prema man-
jim selima prilikom popisa koje je obavljala Austro-Ugarska bio je takav da su ih
vezali za vea sela, pa se zbog toga ona i ne spominju u tim popisima. Na podruju
tarinske regije, primjera radi, popisom su objedinjena sva sela u tri popisna mjes-
ta: Tarin, Kora i Budmolii.
2.8. Ojkonimi biljne motivacije
Dub
Ojkonim Dub vjerovatno je dobio ime po bjelogorinom drvetu hrastu
(dubu). I danas prostor ehidskog mezarja, zatim mezarja u Pazariu te prostor oko
damije nosi katastarski naziv Hrastii, Hrast, Podhrasti.1035 Istono od sela Dub
nalazi se nekoliko parcela koje nose nazive Hrast.1036 Vjerovatno je u prolosti
ire podruje sela Dub i Karaosmanovii predstavljalo stanite ovog bjelogorinog
drveta. U staroslavenskoj paganskoj religiji hrast je zauzimao vano mjesto. Sta-
roslavenska mitologija obiluje mnogim priama koje opisuju mistino, metafiziko
i sakralno znaenje hrasta. Prema jednom mitu slavenski bog Perun je stvorio
prvog mukarca tako to je udahnuo ivot hrastu, dok je od daha boginje Moko
nastala ena. Hrast je bio posveen bogu Perunu...1037 (Opirnije o tome vidi o
ojkonimu Karaosmanovii.) U selu Dub nalazi se nekropola srednjovjekovnih
nadgrobnih spomenika steaka u kojoj je prema zadnjem popisu 2016. god. ev-
identirano: jedan sljemenjak s postoljem, dva visoka sanduka, tri sanduka i est
sanduka / ploa.1038
1033 Hajrija olo, r. 1937. g. u Vukoviima, iz Mokrina i Samir ari iz Vukovia.

1035 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 1641 i 1640, 1650, 1651 +).
1036 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 528, 529, 530, 531+).
1038 E. Bujak i drugi, Popis steaka na podruju opine Hadii 2015. god., Nekr. Dub, Pazari.
198
Hadika toponimija
Koan
Selo Koan nalazi se na prevoju izmeu Drozgometve i Mokrina. Pre-
ma predanju javlja se tek u prvoj polovini 20. vijeka1039. U osmanskim popisima
se spominje selo Dolac koje pokriva itavo podruje dananjeg Koana i Doca.
Tako stoji i na prvim austrougarskim kartama. Koan kao selo nastalo je nakon
austrougarske okupacije BiH, kada je dolo do raseljavanja jednog broja musli-
manskih porodica iz Drozgometve. Porodice prezimena Koro iselile su u Grivie
i Koan. To su bili prvi stanovnici (starosjedioci) Koana. Iza njih, na Koan
su doselile porodice Aladuz i Beirevi iz Bora te Keke iz Pazaria.1040 Pred
Drugi svjetski rat, 1936. ili 1937. godine, sagraen je i mekteb u ovom selu, a selo
je dobilo svoje ime. Do tada je Koan pripadao dematu Kulije, opina Kisel-
jak.1041 Koan je ime dobio motivacijom na bjelogorino drvo koan. Ispod sela,
prema Drozgometvi, nalazi se lokalitet koji nosi naziv Moila. Tamo su stanovnici
sela moili lan u vodi prije njegove prerade. Iznad Moila je veliki prostor koji
nosi naziv Vrela. U tom podruju je nekoliko vrela od kojih nastaje potok. Ispod
Moila je toponim Meljine, prema Buturoviima.1042 Vjerovatno je dobio naziv
po mlinovima koji su se tu nalazili; varijacije od mlin: mljevenje, mljevi ili melji
(itarice) > meljenje.
Kukrika
Kukrika je zaselak u Binjeevu. Meutim, ovo podruje uva svoje ime
mnogo due nego je tu nastalo naselje. Nastanak toponima Kukrika je motiviran
nazivom iz biljnog svijeta, i to od: kkrica pored k- i -ica f (Bosna, Vuk) l.
pupoljak lisni na gori, 2. toponim (...) grm niskog, krljavog drvea, niklog iz
panja, na -ika kkrika (Vuk, Dalmacija, Pavlnovi) 1. esta, evari.1043 Na po-
druje Kukrike su iz Bilee, polovicom 19. vijeka doslili Vujevii, koje su prozvali
Kukriari. Po tome je nastalo i prezime Kukriar, koje su uzeli neki Vujevii.1044
Orahovica
Selo je smjeteno u gornjem toku rjeice Orahovice, 800 metara sjeveroza-
padno od sela Gornja Ratelica. Prema arheolokim ostacima i toponimima, ne bi
se moglo rei da je u njemu bilo ivota prije dolaska osmanske vlasti. Prvi put se
spominje 1468. godine kao Orahovac, sa 12 kua i prihodom od 775 aki. To selo
je bilo timar Alije tobdije, posadnika tvrave Bobovac.1045 U narednom popisu
iz 1604. godine u selu Orahovica je evidentirano 28 muslimana na batinama. Iz
popisa se moe zakljuiti da je najvei broj muslimana na muslimanskim batina-
1039 Rasim Beirevi, 84 godine, iz sela Koamn, (3.4.2016. g.)

1040 Rasim Beirevi, 84 godine, iz sela Koamn, (3.4.2016. g.)
1044 V. Trifkovi, Sarajevska okolina Sarajevsko polje, Beograd, 1908, 195.
1045 Sumarni popis 1468/9, 171.
199
Hadika toponimija
ma, jedan broj musli-

mana je na batinama
krana, a batinu ne-
koga Luke uiva Iva-
nov sin Alija. To gov-
ori da je islamizacija
sela gotovo u pot-
punosti ve tada bila
zavrena. Poetkom
18. vijeka Orahovica
je bila timar spahija
Ahmeda, Mustafe i
Feriza, koji su na osn-
ovu sela imali prihod
od 12.509 + 9.000 +
11.000 aki, to ini
ukupan prihod od
32.509 aki.1046 Po
prihodu koji spahi-
je ostvaruju reklo bi
se da je Orahovica Slika br. 53: Katastarski plan sela Orahovica, kraj 19. vijeka
tada bila jedno od Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sa-
rajevo, Bezirk Sarajevo, Gemeinde Kora.
veih sela na podru-
ju dananje opine
Hadii, pa i sarajevske nahije, kojoj je pripadala. A. Handi je identificira sa
dananjim selom Orahovica kod Hadia. Ovaj se podatak na prvi pogled ini
nevjerovatnim s obzirom na dananju percepciju ovoga sela. Sumnjali smo na pos-
tojanje neke druge Orahovice, kao i u to da je u popisu dolo do greke. Zbog toga
smo izvrili dodatne analize popisa. Utvrdili smo da greke nema jer je ovo jedina
Orahovica koja se spominje u nahiji Sarajevo, dok se Orahovica kod Konjica
spominje u popisu nahije Neretva, a Orahovica kod Zenice u popisu nahije Brod.
Kako se Orahovica (Orahovac) spominje u pisanim dokumentima odmah
po dolasku osmanske vlasti, moe se zakljuiti da je tu postojalo selo i prije njih,
dakle u srednjem vijeku. injenica da na tom podruju nema niega to ukazuje
na srednjovjekovni ivot nas ne treba obeshrabriti. injenica je da na podruju od
Ivana do Orahovice, Smucke i Trzni nema ni jednog steka, a znamo da je bilo
ivota u srednjem vijeku.
Naziv sela Orahovica nastao je vjerovatno od naziva voke orah. Predan-
je kae da su na tom prostoru veoma dobro uspijevali orasi. U zahvatu ovog sela,
na austrougarskim mapama, spominje se lokalitet Orahovite i Orahovac,1047to
1046 V. Skari, Popis spahija bosanskog sandaka 1711. god., GZM BiH, 1930, 35.
jevo, Gemeinde Kora-Ivan
200
Hadika toponimija
potvruje nae miljenje u pogledu

nastanka imena sela. Taj prostor
se u dananjem katastru vodi kao
Orahovica, isto kao i selo.
Trnii
Trnii su malo selo do
Deovia. Nemaju neki historijski
znaaj. Selo je ime dobilo po trno-
vitom terenu jo u vrijeme kada su
se tu naselili njegovi prvi stanovni-
ci.
Vrbanja
Ovo je selo kod Tarina
koje se danas sastoji iz dva dijela.
Gornja Vrbanja (elebuje), iji se
katastarski podaci vode pod tim na-
zivom, i Donja Vrbanja, sjevernije Slika br. 54: Selo Vrbanja na katastarskoj mapi, kraj
oko 200 metara, koja je izgraena 19. vijeka
na lokalitetu Katunie.1048 Selo je Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjal-
er, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo, Gemeinde
nastalo relativno kasno jer se ne Kora.
spominje u osmanskim popisima,
a prvi put ga nalazimo na austrou-
garskoj katastarskoj mapi iz 1882. godine. Naziv sela Vrbanja vjerovatno je vezan
za naziv drveta vrba, kojeg je bilo oko potoka elebije koji tuda protie. U Gorn-
joj Vrbanji (elebuje) se nalazi lokalitet koji se zove Podviganj, to upuuje na to
da je nekada ovdje postojala kovaka radionica. Imajui u vidu evidentan razvoj
kovake djelatnosti u selu eu u 18. vijeku1049 te to da je udaljenost ea i
Vrbanje oko 800 metara (umskim putem koji se tada koristio), onda je najvjero-
vatnije i ovdje u Vrbanji postojalo u to doba jedna ili vie kovakih radionica.
Zovik
Naizgled se ini jednostavnim pretpostaviti porijeklo ovog ojkonima.
Meutim, kako narodnog predanja nema, a u literaturi nema etimolokog objan-
jenja, oslonit emo se na tradicionalni nain davanja imena po imenima znaajnih
linosti, prezimenima, hidrografskim elementima, biljnim vrstama i sl. S obzirom
na to da kroz Zovik protie potok koji stvara uvjete za razvoj barskog drveta zova
(zoba), vrlo je mogue da su zbog obilja ovog ljekovitog drveta dolina uz tok po-
toka kao i sam potok dobili naziv. Prvobitni nazivi Izjavak, Izbavak, Zjavak i Bzo-
1048 Vidi Katunie.

god., 87.
201
Hadika toponimija
vik su prevodi iz osmanskih dokumenata za koje nema potrebnog tumaenja, pa

mogu predstavljati razliite varijacije, svakako kao rezultat prilagoavanja lakem
izgovoru, do formiranja konanog imena Zovik.
Zovik sa svojim izvornim imenom Bzovik, ubiciranim na podruju Hadia,
prvi put se spominje poetkom 18. vijeka. Imajui u vidu to, kao i slinost ob-
lika Izjavak Zjavak (Zovik), usuujemo se kazati da se Zovik (Gornji i Donji
Zovik) zapravo prvi put spominje 1468. godine u obliku Gorna Izjavak i Dona
Izbavak, kako ih je preveo A. Alii. Zapravo, u popisu ova dva sela pripadaju
nahiji Gradac, ali su ostala neubicirana. Na podruju tadanje nahije Gradac,
a danas opine Hadii, nema slinijeg naziva sela od ovoga koje mi smatramo
rjeenjem ubikacije. U tom popisu se ova dva sela sa po jednom kuom nalaze
u hasu bosanskog sandakbega.1050 U selu Dolna Izbavak u navedenom popisu
se spominje i grupa od devet zidara - musellema: Milorad sin Balijev, Radi sin
Milorada, Hrelja njegov brat, Radosav sin Milobradov, Radivoj sin Radosavov,
Radun njegov brat, Ivko njihov brat, Radosav sin Dugonjin i Radin njegov brat.1051
Svi su bili krstjani ili eventualno katolici, jer pravoslavlja u to doba u Bosni nije
bilo.1052 Oni su radili na opravkama tvrava u kraljevoj zemlji, zemlji Pavlovia i
Kovaevia, a za taj posao bili su osloboenih svih vanrednih nameta, te ispende
i dizje. Davali su 1/10 prihoda sa zemlje koju obrauju. U naoj historiografiji
obino su se muselemi smatrali poluvojnikim redom. Ova grupa zanatlija zida-
ra (svi iz jednog sela) je vjerovatno obavljala iste poslove za potrebe feudalne
srednjovjekovne vlastele, pa su ih osmanske vlasti, kao dobre i iskusne zanatlije,
angaovale i za svoje potrebe.
U narednom popisu iz 1604. A. Handi naziv jednog sela u nahiji Saraje-
vo prevodi kao Gornji Zjavak, to je skoro identino onom prethodnom, s tim da
samo nedostaje slovo I na poetku imena. Selo je imalo prihod od 3000 aki.1053
Veina stanovnika ivjela je na krstjanskim batinama. Iz porodinih imena je
vidljivo da je jedan broj popisanih posjednika batina tek primio islam jer su ime-
na njihovih oeva kranska. Pored batina koje uglavnom uivaju muslimani,
popisani su i ifluci: Marka Kostijanova u posjedu Petra te Marka, Martina i dru-
gih suvlasnika.
Popisom bosanskih spahija iz 1711. godine Bzovik (Zovik) se vodi kao ti-
mar spahije Dafera, koji je muteferih bosanskog deftera, sa prihodom od 21.750
aki.1054 Ovaj je prihod po svojoj veliini spadao u zijamet i najvei je pojedinani
prihod na ovom podruju.
Polovicom 19. vijeka u Zoviku, koji pripada dematu Pazari, zabiljeeno je 12
muslimanskih kua sa 38 mukih lanova i osam kranskih kua sa 21 mukim

1054 V. Skari, Popis spahija bosanskog sandaka 1711, 35.
202
Hadika toponimija
lanom.1055
U austrougarskim
popisima nije bilo velikih
odstupanja izmeu popisa.
Tako je 1879. godine Zovik
imao 60 kua sa 259 sta-
novnika,1056 1885. godine 54
kue sa 302 stanovnika,1057
a 1895. godine 55 kua sa
322 stanovnika. Zadnjim
austrougarskim popisom
u Zoviku je evidentirano
53 porodice sa 424 lana-
od ega je samo pet porod-
ica imalo kmetski status.
Od poljoprivrede je ivjeo
371 stanovnik.1058 Zovik je
obuhvatao i sljedea manja
naselja: Ferhatlije, Grad-
ac i Kukovie. Pazari-
ka damija u Ferhatlijama
vodi se kao dio Zovika, a u
samom selu Zovik nalazio se
mekteb.1059
Nakon pokuaja ut-
vrivanja nastanka toponi-
ma Zovik i njegove ubikaci-
je, smatramo veoma vanim
Slika br. 55: Zovik pred kraj 19. vijeka
iznijeti i neke injenice koje Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882,
ukazuju na ivot na ovom Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo, Gemeinde Pazari.
podruju od vremena rimske
vlasti pa do osmanske ok-
upacije. Kroz teritoriju Zovika, lijevom obalom rijeke Zujevine, prolazio je stari
rimski put. Na uu Ljubovakog potoka u Zujevinu pronaena su dva spomenika

god., 70.
jevo, 1880, 910.
412/413.
203
Hadika toponimija
iz rimskog doba. Jedan epitaf je iz 3. st. n. e.1060 To potvruje da je ovo podruje

bilo naseljeno u vrijeme rimske vlasti u BiH. Potvrdu tome daje i pisanje I. Bo-
janovskog, poznatog arheologa i istraivaa, koji kae: Sa desne strane tog ua
(op. a.: ua Ljubovakog potoka) nalazili su se ostaci zidova i obilje fragmenata
rimskog crijepa.1061 Pojanjavajui ovu tvrdnju, S. Mesihovi je zapisao: Znai na
ovom prostoru se nalazila vila jedne ugledne porodice sa aurelijevskim gentilnim
imenom.1062 Sada je na tom lokalitetu kamenoklesarska radionica sa prateim ob-
jektima. Inae, smatra se da su rimski legionari koji su posjeli straarnicu i utvrdu
na Gradini i Kiku kod sela Gradac, pored kua i imanja koji su se nalazili ispod
Gradine, imali posjede i zapadno od tog prostora prema dananjem Pazariu. Nji-
hovo imanje se nalazilo zapadno od urbanog i upravnog jezgra municipalne jed-
inice Akvisa. Po agnatskoj liniji oni su vrlo vjerojatno poticali iz redova domae
romanizirane elite koja je primila rimsko graanstvo u vrijeme vladavine Antonina
Pija, Marka Aurelija, Komoda i zakljuno sa Karakalom, koji je isto nosio nomen
Aurelius, iako je bio iz dinastije Severa.1063 Na podruju Pazaria se spominje jo
jedna vila (vila urbana), ali nismo sigurni za lokalitet gdje se ona nalazila. Iako
nema spomena ovom naselju u srednjem vijeku, to ne znai da ono nije postojalo
i tada. Zapravo, popis iz 1468. govori da jeste. To potvruje i nekropola steaka
Hrast u Zoviku. Isto tako, moramo spomenuti jo neke toponime koji bi mogli
upuivati na srednjovjekovni ivot na podruju Zovika. Neto vie od 500 me-
tara juno iznad sela Zovik, na samom izvoritu malog potoka (Stupnici potok),
nalazi se lokalitet sa oko 500 dunuma zemljita koji nosi naziv Stupnice.1064 Ovaj
toponim i hidronim je vjerovatno izveden od srednjovjekovnog toponima Stup.
Sam lokalitet sa izvorskom vodom i lijepim livadama mogao je biti dobar izbor
nekog srednjovjekovnog vlastelina za feudalni posjed, a moda i dvor ili neto
njemu slino. Toponim Stupnice mogao je nastati i od rijei stupa to je naziv za
drvenu napravu kojom se, u prolosti, vrila jedna faza prerade lana tzv. nabijanje
lana. Lokalitet koji pokriva ovaj toponim je pogodovao proizvodnji lana i njegov-
om moenju u potoku to je prethodilo nastavku njegove prerade. Meutim, ovoj
pretpostavci nedostaje toponim Moila koji se redovno javlja kao oznaka mjesta
gdje se moio lan. Pored Stupnice, toponimi Selite,1065 Takalo,1066 Katunie1067 i
1060 S. Mesihovi, Incriptiones latinarvm Saraevonensis, Historijska traganja, Institut za his-

toriju, Sarajevo, 2008, 36.
1061 Arheoloki leksikon, Tom III, Sarajevo, 1988, 54.
1064 Opina Hadii, Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Saraje-
vo, Bezirk Sarajevo, Gemeinde Pazari.
1065 FGU BiH, Opina Hadii, (Ko Zovik, k.. 781/1 i 781/2).
1066 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Zovik, k.. 845, 846+).
1067 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Zovik, k.. 763, 764, 765+).
204
Hadika toponimija
Vinograd1068 veoma ozbiljno ukazuju na to da je tu bilo ivota i prije dolaska os-

manske vlasti. Uz ove lokalitete se nalaze i dvije katastarske parcele koje nose na-
ziv okunica, a zapravo se radi o lokalitetu sa visokom umom na kojem su mogle
postojati kue veoma davno. Posebno je vano to to su ovi lokaliteti veoma blizu
jedan drugome, a negdje su jedan uz drugi, ime prave jednu zaokruenu cjelinu.
Svi navedeni lokaliteti su ubiljeeni i u austrougarske katastarske mape.1069
Na zapadnoj periferiji sela Zovik nalazi se nekropola steaka Hrast u kojoj
je zadnjim popisom evidentirano: 13 sanduka, etiri sanduka / ploe.1070 Neto
dalje, u pravcu Pazaria, na potoku Ljubovaa, nalazi se druga nekropola steaka
sa dva sanduka.1071
2.9. Ojkonimi motivirani geomorfolokim sastavom tla
Luke
Luke ili Luka je toponim koji se javlja vrlo esto na podruju opine
Hadii. Oznaava uglavnom ravne povrine sa obradivim zemljitem. Takav na-
ziv nosi i selo Luke kod Tarina. Naime, pored toga to I. Bojanovski spominje
Luke u kontekstu pokuaja ubiciranja sela Dvorite (Idvorita), gdje se vjerovat-
no nalazilo neko malo srednjovjekovno utvrenje,1072 one se spominju i u jed-
nom lanku V. Radimskog iz 1891. godine. Pozivajui se na ranije pisanje Mavra
Orbinija, on navodi da se u upi Smuka nalazi mjesto Lucca ili Luca, u selu Luki
koje je od Tuhelja udaljeno oko 3,5 km.1073 Lukarevi iznosi da se Stefan, praotac
Stefana Nemanje, rodio u Luci (Luka, villa di Tuchegl) i bio pop (diella chiesa di
Tuchegl).1074 Po svemu sudei, porijeklo jednog od najznaajnijih srpskih vlada-
ra Stefana Nemanje, rodonaelnika dinastije Nemanjia, te jednog od osnivaa
Srpske pravoslavne crkve, je iz sela Luke u upi Smukoj.
U popisu iz 1468/69. god. spominje se kao ifluk Iljasa. (To je batina Sko-
povia u sinoru sela Luka, u okolini Gradaca, pusta zemlja, prihod 20 aki).1075 U
popisu iz 1604. godine u selu Luka se biljei 12 muslimana na batinama. Ukupan
prihod je 1.900 aki. U selu Luka se vodi jo 26 muslimana na batinama, i to u
1068 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Zovik, k.. 753, 755, 756).
1069 Opina Hadii, Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Saraje-
vo, Bezirk Sarajevo, Gemeinde Pazari.
1070 E. Bujak i drugi, Izvjetaj o popisu steaka na podruju Hadia 2015, Nekropola Hrast, 2.
Luka, Zovik, 2.
1073 V. Radimsky, Podor gradine Tuhelja u Bosni, GZM BiH, 1891, 53.
1074 I. Ruvarac, O privileijama kue Ohmuevia-Grguria, GZM BiH, 1890, 267.
205
Hadika toponimija
kategoriji vojnuka sa ukupnim prihodom od 2.500 aki.1076 U opisu ifluka jedna

zabiljeka pojanjava to da se ovaj ifluk spominje i kod popisa Osojnika (Oseni-
ka) u nahiji Sarajevo. To potvruje da se radi o hadikim Lukama kod Tarina.
Od tada pa sve do dolaska Austro-Ugarske u BiH ne postoje izvori koji govore
o ovom selu. Prema prvom austrougarskom popisu, u Lukama je zabiljeeno 35
kua sa 151 stanovnikom. Od toga je bilo 68 muhamedanaca, 75 pravoslavnih i
pet katolika.1077 Nekoliko godina kasnije, broj kua se smanjio na 30, a broj sta-
novnika poveao na 180. Nacionalni sastav je ostao priblino isti, a evidentirano je
ak 99 neoenjenih mukaraca prema 70 oenjenih. Veina stanovnika, njih 127,
bavilo se poljoprivredom. Zabiljeen je i jedan sveenik.1078 Deset godina kasnije,
Luke su imale 32 kue sa 196 stanovnika. Nacionalni sastav je priblino isti kao i
u ranijem periodu. itavo selo se bavilo poljoprivredom. Selo Luke je obuhvatalo
i manje selo Medvjedice.1079
Ovo selo je veoma bogato izvoritima pitke vode. Kroz njega protiu dva
potoia koja nastaju od izvorita na padinama brda Ormanj, sjeverno od Luka.
Poznato je da su stanovnici ovog sela na tim potocima u prolosti gradili mlinove,
zbog ega je selo imalo veliku prednost u odnosu na sela koja nisu imala tu mo-
gunost. Od toga su mjetani imali viestruku korist.
Iznad sela Luke nalazi se i nekropola steaka Kamen Aleksii sa dva san-
duka.1080 U traganju za srednjovjekovnim malim gradom Jelen-gradom,1081 za koji
I. Bojanovski kae da se nalazio kod Dvorita odnosno sela Luke, zatraili smo
pomo Osmana Bue sa Osenika, najstarijeg stanovnika sela Osenik i Luke. On
nam je pokazao mjesto koje se zove Pusto selo, gdje su se, koliko se on sjea iz
djetinjstva, nalazili ostaci nekih graevina. Utvrdili smo da je taj prostor prekriven
novoizgraenim vikendicama i nemogue je identifikovati bilo ta iz Osmanove
prie. Taj lokalitet se nalazi jugozapadno od sela Luke, udaljen je neto vie od jed-
nog kilometra. Pusto selo se ustvari nalazi sa lijeve strane puta Tarin Suhodol,
na udaljenosti od oko jednog kilometra od skretanja za Suhodol, odnosno oko 300
metara od eljeznike pruge, sjeverozapadno prema Suhodolu. Taj lokalitet se u
katastarskim planovima vodi kao Pusto selo, iako se u osmanskim popisima ne
spominje. Bar ne u onim popisima koji su nama dostupni. S obzirom na to da I.
Bojanovski za Jelen-grad kae da se odmah ispod njega nalazi srednjovjekovna
nekropola,1082onda nam ovaj lokalitet ne moe biti pretpostavka za njegovo ubici-
1076 Opirni popis 1604, 209. i 210.

Kamen Aleksii, Luke, 2
206
Hadika toponimija
ranje. Sjeverno od sela Luke, u mjestu Aleksii, nalazi se nekropola steaka koju
sainjavaju dva sanduka.1083
Mokrine
Selo Mokrine nalazi se u podnoju brda Ormanj prema lepenikoj kotlini.
Administrativno pripada opini Hadii, a geografski Lepenici. Naziv sela je vezan
za podvodno zemljite i veliki broj izvorita pitke vode. Pored potoka Lanite nal-
azi se i ivo blato iju dubinu mjetani nisu mogli izmjeriti. Selo Mokrine spomin-
je se prvi put 1468. godine i pripada nahiji Dubrovnik. Tada je imalo osam kua i
tri neoenjena stanovnika, te jedan mlin, u kome je spahija imao jednu petinu, dok
su ostale etiri petine pripadale stanovnicima sela. Selo je plaalo feudalne dae u
vrijednosti od 685 aki, raunajui tu prihod od petine spomenutog mlina.1084 Kas-
nije je ovo selo prelo u timar nekog Hasana elebije, pa je 1485. godine upisano
u zajedniki timar kreevskog ehaje Ahmeda buljubae iz Sera u Grkoj. Tada
su u ovom selu bile etiri hrianske i osam muslimanskih kua te mlin od koga
je polovina spadala u has (posjed) spomenutog timarnika. Iznos feudalnih daa
ovog sela procijenjen je tada na 1380 aki. Nakon etiri godine spahijski prihod
od sela bio smanjen na 1196 aki. Razlog tome je to je mlin bio u kvaru, pa na
njega nije ila pristojba. Tada su spahije sela bili kreevski ehaja Isak i Dizdarov
sin Alija. Do 1516. godine broj stanovnika u selu je porastao, biljei se 21 kua i
tri neoenjena mukarca. Od toga su u svih 15 kua i svi neoenjeni bili muslima-
ni. Selo je spadalo u timar Hazira sina Jusufova i plaalo mu je feudalne dae u
iznosu od 1963 ake. Dvadeset godina kasnije, ovo selo je gotovo potpuno islam-
izirano, tako da je od 19 kua bila samo jedna nemuslimanska. Osim toga, u selu
je postojala akindijska batina Alije sina Radivojeva, koju je tada drao Turhen
sin Alijin, unuk Radivojev, a bila je optereena daama u vrijednosti od 154 ake.
U selu su tada postojala dva ifluka na kojima se nalazila po jedna muslimanska
rajinska kua i po dva neoenjena stanovnika. Cijelo selo spadalo je tada u timar
Mustafe, mujezina Careve damije u Sarajevu, koji je od sela Mokrine dobijao
dadbine u vrijednosti od 1657 aki, od spomenute akindijske batine 154 ake, a
od spomenutog ifluka 255 aki.1085 Popisom iz 1604. godine u Mokrinama je bilo
30 muslimana na batinama i tri neoenjena mukarca.
Stanovnici sela su imali rajinski status i bavili su se proizvodnjom penice,
zobi, mjeanca, lana, sijena, voa, povra, kupusa, crvenog i bijelog luka i meda,
a na to su plaali desetinu. Na potoku su radila tri mlina.1086
Posljednji spahija timarnik od sela je imao 2.066 aki prihoda. Mokrine
kao selo spominju se u svim popisima kako osmanskim tako i austrougarskim, i
to je jedno od rijetkih sela na podruju hadike opine koje ima neprekidan kon-
Kamen Aleksii, 2.
1086 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604, 353355.
207
Hadika toponimija
tinuitet postojanja preko 550 godina.

Dolaskom austrougarske vlasti u BiH i u ovom selu su se desile odreene
demografske promjene. Prema prvom austrougarskom popisu Mokrine pripadaju
dematu Drozgometva i broje 15 kua sa 113 stanovnika. Selo je u potpunosti
muslimansko.1087 To je bilo vrijeme odmah nakon austrougarske okupacije. Za
samo nekoliko godina demografska slika i nacionalni sastav stanovnitva su se
promijenili. Tako popis iz 1885. godine biljei 19 kua sa 106 stanovnika, od ega
je 14 pravoslavnih i 10 katolika. Broj muslimana je smanjen na 84, to ukazuje
na to da je za nekoliko godina iz sela iselilo skoro 30 muslimana. Deset godina
kasnije, ovdje su bile 24 kue sa 26 stanova u kojima je ivio 131 stanovnik. Od
toga je 98 muhamedanaca, devet pravoslavnih i 24 katolika.1088 Posljednjim pop-
isom austrougarske administracije u Mokrinama je zabiljeeno 25 domainstava
sa 131 lanom, to ukazuje da u zadnjih petnaest godina nije bilo gotovo nikakvih
Slika br. 56: Raspored kua u Mokrinama pred kraj 19. vijeka
meinde Drozgometva.
demografskih promjena. Stanovnitvo je ivjelo, iskljuivo, od poljoprivrede. U

kmetskom statusu je bilo sedam porodica sa 28 lanova.1089
U Mokrinama sreemo nekoliko toponima koji imaju kultni znaaj. To-
jevo, 1880, 9.
412/413.
208
Hadika toponimija
ponim Skuzmadanj je lokalitet na kome se nalazi nekropola steaka, ali i mjesto

gdje se u srednjem vijeku nalazila Crkva svetog Kuzme i Damjana.1090 Toponim
Potkula sa petnaestak dunuma zemlje nalazi se istono od sela. Iznad nje je Bos-
tan, a iznad Bostana Robovia baa. Robovia baa je dobila ime po Hasan-agi
Roboviu, iji je to bio posjed, a na njemu je bila kula. Do kule je zemljanim
cijevima bila dovedena izvorska voda.1091 Bostan je naziv za natprosjeno plodno
zemljite.
Sivice
To je selo koje pokriva podruje izmeu Tarina i sela Luke. Nastalo je
urbanizacijom tog podruja u drugoj polovici prolog vijeka. Razlog koncentraciji
stambenih objekata na ovom podruju je izgradnja eljeznike stanice na ovom
mjestu 1968. godine. Zvali su je eljezniko pristanite jer nije posjedovalo vie
kolosijeka niti zgradu eljeznike stanice. Ova eljeznika stanica je bila najblia
za stanovnitvo sa podruja Tarina, Luka, Lepenice, pa i Osenika. eljezniki
saobraaj je postao najatraktivniji za prevoz putnika i roba. eljeznika pruga nor-
malnog kolosijeka, kako se tada zvala, Sarajevo Ploe putena je u promet 1. 10.
1968. godine, a ve naredne godine je elektrificirana.1092 Nastanak naziva Sivice i
njegovo znaenje ne moe se sa sigurnou utvrditi. Starinski naziv za ovo pod-
ruje je Sivica. Tako nosi naziv najvei broj katastarskih parcela na ovom podru-
ju.1093 Vjerovatno je nastao od slavenskih rijei siv i ivica. Sudei po katastarskim
nazivima Sivica, ime je nastalo vjerovatno od naziva za nijansu boje siv siva, od
toga siva zemlja = sivica.
Na podruju Sivica se nalazi toponim Pusto selo sa oko 3,5 dunuma zeml-
jita. Preko puta je toponim Vratnica.1095
1094
2.10. Ostali ojkonimi
ike
To je selo kod Tarina, izmeu Japalaka i Bioe. Dobilo je ime po prezi-
menu njegovih stanovnika koji i danas tamo ive. Moda je prezime nastalo od
vrste kose koju je imao rodonaelnik familije tog prezimena (ikava kosa =
iko), a od njega nastao naziv sela.

god., 7172.
1091 Smajo (Rasim) olo, r. 1941. g., (zabiljeio: V. Alauz, 11.5.2016. g.).
1093 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Luke, k.. 1, 2, 3, 4, 95, 82+).
1094 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Luke, k.. 19).
209
Hadika toponimija
ee
Selo ee se nalazi oko dva kilometra juno od Tarina. Nastanak i
znaenje nisu u potpunosti jasni. Nema ni narodne predaje o tome. Moda je na-
ziv nastao od slavenske rijei est, esto, ee, koja je i danas u upotrebi, a zbog
uestalosti neke prirodne ili drutvene pojave na ovom podruju. Sudei po to-
ponimima i nekropolama steaka na podruju ea moglo bi se rei da ono ima
veoma dug kontinuitet ivljenja. Lokaliteti Stubo i Stubli1096 u polju preko puta
nekropole steaka Rogin potok upuuju na pretpostavku da se tu nalazilo imanje
nekog srednjovjekovnog vlastelina. Takve posjede su redovno pratile i vlastelin-
ske vile, pa je mogue da je ona postojala i na ovom prostoru. Da je to mogue,
podsjeaju nas i tri nekropole steaka na podruju ea, to treba znaiti da je
u njihovoj blizini bilo srednjovjekovno naselje. Prema zadnjem popisu steaka, u
nekropoli Brdo evidentirano je 14 steaka, od ega: dva sljemenjaka, jedan visoki
sanduk i 11 sanduka;1097 u nekropoli Rogin potok evidentirano je 49 steaka:30
sanduka, pet sljemenjaka, dva sljemenjaka sa postoljem, jedan visoki sljemenjak,
dvije ploe, sedam sanduka ili ploa, jedan stub ili sanduk,1098 a u nekropoli Ravne
tri sanduka.1099
U osmanskom popisu iz 1468/69. godine ovo selo odnosno selo pod ovim
nazivom se ne spominje. Spominje se selo Kora, pa je mogue da je i podruje
dananjeg ea pripadalo Kori. Zapravo je to i vrlo izvjesno zbog injenice da
drugih nekropola uz rjeicu Koru vie nema.
Sredinom 18. vijeka u selu ee radilo je vie kovakih radionica. To saz-
najemo iz jednog teftera (popisa) gvoarskog esnafa u Sarajevu od 15. zul-kadeta
1165. (24. septembar 1752), koji se sauvao zahvaljujui orijentalisti Osmanu A.
Sokoloviu iz Sarajeva. U tom defteru registrirala su se toga dana kao kalfe odnos-
no majstorski sinovi sljedea lica iz sela ee:
Hajdar-paa olak, sin Husejnov, sa sinovima Salkom, Mehmedom, Mus-
tafom i Osmanom;
naladija (proizvoa nali i konjskih potkova) Mustafa sin Omerov;
Ibrahim sin majstora Redepa Marakia;
nalaija Osman Poturak sin Abdulahov;
Mustafa, Omer i Ahmed, sinovi majstora Selima Turanovia i
dovadija (duhovni ceremonijal-majstora) Husejn Busovaa, Nurulla-
hov.1100
Nismo u mogunosti da iznesemo jo neke podatke o gvoarskom obrtu
1096 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Duranovii, k.. 1044, 1039, 1041+).
Brdo, ee, 2.
Rogin potok, ee, 2.
Ravne, ee, 2.
1100 M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih, politikih i kulturnih centara u Hadiima do 1878
god., 87.
210
Hadika toponimija
u selu ee, ali nas i ovaj izvor upuuje na zakljuak da je sredinom 18. vijeka u
eu bilo najmanje est kovakih radiona.
U defteru od 24. 9. 1752. godine na podruju ea se navodi est kal-
fi koji su se bavili zanatom prerade metala, najee kovakim poslom. To su:
Hajdar-paa olak, sin Husejnov, sa sinovima Salkom, Mehmedom, Mustafom i
Osmanom, Mustafa sin Omerov, Ibrahim sin Redepa Marakia, Osman Poturak
sin Abdulahov i Husejin Busovaa sin Nurullahov.1101
Danac
Ovo je toponim koji je nastao od slavenske rijei dan > danac = mali dan.
Nalazi se kod Drozgometve prema brdu Pljeevac. Do posljednjeg rata u njemu je
ivjelo nekoliko pravoslavnih porodica, a sada je pusto selo.
Deovii (Dehovii)
Izmeu Osenika i Resnika nalazi se malo selo koje nosi naziv Deovii.
U izvorima se spominje i kao Odak.1102 Naune potvrde o nastanku i znaenju
ojkonima Deovii nema. Podruje Deovia i Urduka je bogato najplodnijom zem-
ljom na Hadikoj opini.1103 Ono je svakako u srednjovjekovnoj Bosni predstavl-
jalo vano mjesto, barem sudei po toponimima koji se ovdje nalaze. U zahvatu
ovog sela nalaze se toponimi: Stanci, Zagoni i Zborita. Izrazom Stanak oznaava
se dravni sabor srednjovjekovne Bosne, pa bi mjesto Stanci u Dehoviima up-
uivalo na to da se ovdje odravao bosanski dravni sabor. Kao to je to pokazao
historiar Mihailo Dini, sastanak se odravao u raznim mjestima, a spominju se:
Mili, Milodrae, Bobovac, Jajce itd. To su mjesta gdje inae nalazimo obino dvor
vladaoca.1104 Mada nema izriite potvrde u pisanim izvorima, moe se s razlogom
uzeti da se Stanak drao i u Deoviima, a ovo je tim vjerovatnije, to je kralj
odsjedao u ovome kraju, imajui ovdje svoje gradove i zemljine posjede.1105 Ako
se prihvati pretpostavka da je u Deoviima, ili moda Oseniku, dran bosanski
dravni sabor, proizlazi da smo na dananjem hadikom opinskom podruju
imali jedan centar od dravnog znaaja. Parcela Stanci predstavlja povrinu od
oko 65 dunuma, pa bi bila pogodna za odravanje dravnog sabora sve Bosne.1106
S obzirom na veliku koncentraciju srednjovjekovnih toponima na ovom podru-
ju, ukljuujui i impozantnu nekropolu steaka Bastehe na Oseniku koja ima i
kneevskih steaka, vrlo je mogue da se ovdje nalazio kneevski dvor. Rezerva
u tom pogledu treba postojati sve dok se ne izvri ubikacija malog srednjovje-
1101 V. Alauz, Monografija Hadii, 2013, 127.

jevo, Gemeinde Pazari.
1103 Osman Buo, r. 1930. g., iz Osenika, (zabiljeio: V. Alauz, 11.7.2016. g.).
1104 M. Dini, Dravni sabor srednjovjekovne Bosne, SANU, Beograd, 1955, 5.
god., 75.
god., 75.
211
Hadika toponimija
kovnog grada Jelen-garad, o kojem pie I. Bojanovski. On se, prema njegovom

miljenju, nalazi negdje izmeu sela Luke i sela Osenik.1107
U nekim izvorima, posebno je upeatljivo na topografskim kartama,
Deoviima se dodjeljuje naziv Odak. Ojkonim Odak nastao je od turske rijei
odak. Ako se na podruju Deovia nalazio dvor srednjovjekovne visoke bosan-
ske vlastele, vjerovatno je u duhu ve potvrene tradicije kontinuiteta dvorova i u
vrijeme osmanske vlasti ovdje postojao spahijski dvor kua odaklija, po emu
je taj lokalitet i dobio ime (v. Odak). Deovii i Odak se ne spominju ni u jednom
osmanskom popisu.
Dobrijevac
To je naziv za selo koje se nalazi sa lijeve (zapadne) strane magistralnog
puta Hadii Sarajevo, na samom ulazu u Binjeevo. Ovaj naziv se prvi put
javlja na katastarskim mapama iz 1882. godine. Bez obzira na to to se to selo
zove Dobrijevac, u njemu se jo uvijek nalazi znaajan broj katastarskih parce-
la koje, pored naziva Dobrijevac, nose naziv Duranovica, a jedan broj njih nosi
naziv Konjic. Moda imaju neku zajedniku odrednicu? Dobrijevac je pridjevski
toponim nastao od slavenske rijei dobar, kao to su imena Dobrinja, Dobraa,
Dobre, Dobrojevo i sl.1108
Garovci
Ovaj toponim se pominje tek u osmanskom popisu iz 1604. god. kao naziv
za dananje Garovce kod Hadia. Naime, popisom iz 1468/69. god. se navodi
neubicirano mjesto Sokolar. U tom popisu se navodi ifluk Hadi Mehmedija sina
Ibrijevog sa prihodom od 60 aki. To je dio mezre (puste zemlje) Sokolar gdje
spada i jedna njiva Sipovia.1109 Navodi se i ifluk Faruka sina Hadi Mehmedija
sa mezre Sokolar. S obzirom na to da se naziv Sokolar spominje u popisu iz
1468. god., neposredno nakon dolaska osmanske vlasti u Bosnu, nema sumnje da
se on moe vezati za sportsko-rekreativno sokolarenje i sokolarenje u svrhu lova u
srednjem vijeku. Ne smijemo zaboraviti ni to da se odmah iznad Garovaca nalazi
Ban brdo (prema V. Skariu posjedi bosanskog bana) i Stublovi, koji imaju veze
sa srednjovjekovnom bosanskom vlastelom. Zbog toga je mogue da su u ovom
selu ili na ovom podruju uzgajani sokolovi za lov i rekreaciju srednjovjekovne
vlastele, pa moda i samog bana ili kralja. Selo Sokolar je, po svemu sudei, bilo u
toj funkciji i u vrijeme osmanske vlasti. Sokolarenje je bilo veoma popularno kod
feudalne vlastele, ali i najviih velikodostojnika Osmanskog carstva. Sokolari (tur.
akirdije) su imali povlateni poloaj u osmanskom drutvu, isto kao i derbedi-
je, seoske zanatlije i dr. ak je i sultan na svom dvoru imao sokolsku slubu i svog
glavnog sokolara akirdibau. Ibrahim-paa Pargali, prije nego to e postati

212
Hadika toponimija
Slika br. 57: Garovci pred kraj 19. vijeka

meinde Hadii.
veliki vezir, bio je akardibaa Sultana Sulejmana Velianstvenog.1110

Poetkom 17. vijeka ponovo se u popisu javlja selo Sokolar, i to pod dru-
gim imenom Garovica. U njemu je 10 muslimana na batinama sa prihodom od
2.000 aki.1111 Toponim Garovica, koji se ovdje javlja, najblii je dananjem na-
zivu Garovci. A. Handi, koji je obradio prevod ovog popisa, pojanjava da se
radi o dananjem selu Garovci kod Hadia. Garovci se prvi put javljaju kao nasel-
jeno mjesto pod nazivom Garovice. Pored batinika, u njemu se pojavljuju jo tri
ifluka i etiri ifta. Kao uivalac ifluka spominje se izvjesni Jusuf, sin Hadi
Mehmeda, koji je doselio iz Kratova. U njegovom vlasnitvu je sela. Spominje
1110 H. abanovi, Krajite Isa-bega Ishakovia, Zbirni katastarski popis iz 1455. god., XXX-
VIII (uvod).
213
Hadika toponimija
se i jedna njiva Sitoa.1112 ifluk uiva i izvjesni Husejin, koji je carski vojnik.1113
U istom popisu spominje se mezra Sokolar i mezra Olovik s drugu stranu vode, te
polovina njive zvane Subotica u blizini spomenute mezre. Uiva je Osman-ift, kao
i tri mlina to ih uiva Ibrahim-au.1114 U blizini Sokolara nalazi se i ifluk Timura
i Beraka, te zemin Veijovii koji uivaju Musa, Hasan i Husejn.
Poetkom 18. vijeka i dalje se koristi toponim Sokolar, to vjerovatno
znai da je u njemu jo uvijek razvijeno sokolarenje. U to vrijeme selo Sokolar
je timar spahije Husejina, koji sa njega ostvaruje prihod u iznosu od 2.100 aki.
U popisu V. Skari navodi da Sokolar nije uspio ubicirati. Kae da se moe itati
kao Sokolar ili ekular.1115 Podsjeamo da ga je A. Handi 1604. identifikovao sa
dananjim Garovcima, tako da nema sumnje da se o njima i radi.
U popisu iz 1841. godine naziv Sokolar se vie ne spominje, nego se
spominju samo Garevii (umjesto ranije Garovice), a u popisu stoji Ibrii sa Gare-
viima, to bi znailo da su Ibrii tada bili vee selo od Garevia.
Nastankom sela Hadeli (kasnije Hadii) na podruju dananjih D.
Hadia odnosno izgradnjom damije u njima oni postaju centar demata Hade-
li1116 te centar drutvenog i vjerskog ivota ovog podruja. Vjerovatno se zbog toga
u narednom periodu Garovci ne spominju kao zasebno selo. Moda su i Ibrii, koji
su bili sasvim blizu Hadia, zajedno sa Gareviima pripadali selu Hadii.
Kad govorimo o toponimu Garevii, treba spomenuti i toponim Gurevii,
koji se nalazi kod dananjih zaselaka unji i Isii u Binjeevu. Ova dva toponima
su semantiki najsliniji, zbog ega bi se moglo posumnjati da se radi o istom
mjestu. Meutim, u blizini Gurevia nema lokaliteta koji nosi ime Ibrii, dok u
blizini Garevia postoji (v. Ibrii).
Kapua
Do posljednjeg rata Kapua je predstavljala malo selo sa nekoliko kua,
udaljeno od Osenika oko 500 metara jugozapadno. U popisu iz 1604. godine
spominje se mezra Gaua u blizini sela Osojnik.1117 Mezra Gaua u navedenom
popisu nije ubicirana, ali je prevodilac ovog deftera svrstava u podruje nahije
Sarajevo kojoj pripadalo i ovo podruje. Da li se naziv Gaua, u dugom vremens-
kom periodu, mogao transformirati u naziv Kapua, to ne znamo. Previe smjelo
bi bilo to tvrditi, ali ne treba iskljuiti i takvu mogunost.
Vlasnici batina u njemu, po ovom popisu, su nevjernici od kojih su neki
1113 Vojnuk, pl. vojnuqan, od slav. vojnik, pl. vojnici, poseban turski vojniki red na Balkanu,
regrutovan iz domaeg kranskog, preteno vlakog stanovnitva. U toku rata ili su u vojne po-
hode, a u miru su uvali gradove, i to preteno u pograninim tvravama; (prema: H. abanovi,
Krajite Isa-bega Ishakovia, Sarajevo, 1964, 145).
1115 V. Skari, Popis spahija bosanskog sandaka iz 1711. godine, GZM BiH, 1930, sv. 2, 37.
1878. god., 70.
1117 A. Handi,Opirni popis Bosanskog sandaka 1604, Sarajevo, 2002, 181. i 182.
214
Hadika toponimija
primili islam, promijenili ime te ostali ivjeti na svojoj batini. Drugi su se iselili
iz Gaue, a osmanska vlast zemlju je dodijelila drugima.
Kapua ili kapuca od tal. rijei cappuccio je naziv za kapuljicu/kapuljau
ili iljasto pokrivalo za glavu.xxxx U ovom sluaju toponim odgovara geograf-
skom poloaju i izgledu lokaliteta koji obiljeava. Vjerovatno je ovuda prolazio
stari rimski put od Tarina preko Osenika u Pazari, pa se otuda zadrao latinski
naziv za ovaj lokalitet.
Malotina
Oronim Malotina je vjerovatno nastao od turske rijei mal, to oznaava
imanje, imovinu, prije svega u stoci. Vjerovatno je mjesto dobilo ime po dobrim i
imunim domainima koji su tamo ivjeli, a po selu je ime dobio dobar izvor pitke
vode ispod brda Mekote. Predanje koje biljei V. Trifkovi, jo 1908. godine, kae
da je Malotina u Binjeevu dobila ime po nekom knezu Mali u ijem vlasnitvu je
bilo ovo selo. Drao je silne pele u peini iznad Malotinskog vrela. U selu je bilo
7 kua. 1118 Malotina se prvi put spominje u austrougarskim katastarskim mapama
1882. godine. Selo je sada sastavni dio Binjeeva i nalazi se sa lijeve (zapadne)
strane magistralnog puta Mostar Sarajevo, na ulazu u Binjeevo, a poslije sela
Dobrijevac.
Uivak
Nastanak i znaenje ojkonima Uivak bi mogao imati veze sa turskom ri-
jeju evak odnono efak to znai odsjev, odsjaj, crvenilo na nebu pri izlasku sun-
ca odnosno sjaj uope.1119 Na austrougarskoj mapi iz 1882. godine ovaj toponim
je upisan kao Uevak, po emu bi se moglo rei da su stanovnici Hadia (danas
Donjih Hadia) u davnoj prolosti ovom kraju dali ime, po tome to su se prve
jutarnje suneve zrake javljale iznad Uivka pri izviranju sunca iza brda Stupnik.
Na kraju emo spomenuti neubicirane ojkonime koji se spominju u osman-
skim popisima, a koje prevodioci deftera nisu uspjeli preciznije ubicirati, osim to
su ih smjestili na podruje opine Hadii. To su: Gomica, Hobi, Zlou (Izlout),
Kamavica, Radonje ili Radovine.
Selo Gomica1120 bi se moglo identificirati sa dananjim lokalitetom Gomjenica
u selu Gradac. Na njemu se nalazi i nekropola steaka, zbog ega bi se moglo
pretpostaviti da je ovdje postojalo malo srednjovjekovno selo. Lokalitet Koma-
vice, koji se nalazi jugozapadno od Mejdana, iznad sela Vranii, mogao bi imati
veze sa neubiciranim selom Kamavica.1121 Nedaleko od ovog lokaliteta, iznad sela
1118 V. Trifkovi, Sarajevska okolina Sarajevsko polje, Antropogeografska promatranja, beo-

grad, 1908, 193/194.
1119 A. kalji, Turcizmi u Srpko-Hrvatskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1973, 587.
215
Hadika toponimija
Vranii prema Mejdanu, nalazila se manja nekropola steaka.1122 U osmanskom

popisu iz 1468/69. god. se kao ifluk tobdije Alije navodi pola mezre Kamavica
koja pripada Gradacu.1123 Prihod od nje je svega 20 aki, to govori da se radilo
o malom naputenom selu ili moda samo jednoj kui sa posjedom.
Neubicirano selo Radonje ili Radovine1124 u nahiji Gradac moglo bi kore-
spondirati sa selom Radova, koje se spominje u austrougarskom popisu iz 1895.
godine kao sastavni dio sela i demata Hadii. Na austrougarskoj katastarskoj
mapi iz 1882. godine nalazi se lokalitet koji nosi naziv Radova. To je podruje
koje se danas zove Radava voda. Ovdje se nalazi izvor pitke vode. Katastarska
sekcija za podruje Igmana se takoer zove Igman-Radova.1125 Vjerovatno su se
ovdje nalazili vlastelinski posjedi, a moda i kue koje su naputene prije osman-
skog popisa. Osmanski popis navodi ifluk Jakubov kao batinsku zemlju u sinoru
sela Radovina u okolici Gradaca, i to dva mutluka.1126
Selo Zlout odnosno (Izlout), kako pie u originalnom defteru, A. Alii
vodi u dananjem Kaknju jer je to podruje pripadalo nahiji Brod. Kako na tom
podruju nije pronaao slian naziv u danaanjem vremenu, Alii je traio slian
naziv na drugim podrujima. Tako je pronaao selo Zlotege kod Hadia i us-
postavio moguu vezu izmeu njega i sela Zlout. Nama nije poznato mjesto Zlo-
tege na podruju hadike opine, a i samo ubiciranje u popisu nije izvreno sa
sigurnou, tako da se vjerovatno ne radi o selu sa podruja Hadia.
jevo, Gemeinde Igman (Radova).
216
3. Oronimija (nazivi brda i planina) na
podruju Hadia
Hadika toponimija
Bjelanica
Bjelanica je visoka kraka planina smjetena u sredinjemdijeluBosne
i Hercegovine. Pripada podruju Dinarida. Susjedne planine su joj Igman,
Ivan-planina, Treskavica i Visoica. Od novembra do maja mjeseca prekrivena je
snjenim prekrivaem. Neki dijelovi su pod snijegom i due, a u dubokim sjeno-
vitim vrtaama snijeg se zadrava u toku itave godine. Posebnu sliku daju njeni
osnjeeni bijeli vrhovi, koji se mogu vidjeti sa svih strana, posebno iz Sarajeva.
Po tome je planina i dobila ime. No, i kada nije pod snijegom, ona reflektuje svoju
bjelinu zbog krenjakog kamena kojim je pokrivena. Dio Bjelanice, sa najviim
vrhom Krvavac (tt 2082 mnv), administrativno pripada opini Hadii. Na njoj
se nalazilo nekoliko katunskih naselja: Mrtvanje, Stanine, Opanak, Kronje i dr.
Katunsko naselje Mrtvanje se spominje jo u srednjem vijeku kao Mrtvagnie.1127
Danas je to urbanizirano vikend-naselje. U Mrtvanje i druge mahale na podruju
Bjelanice seljani podbjelanikih sela su ljeti izgonili stoku na ispau, gdje su se
zadravali itavu ljetnu sezonu. Danas je malo stanovnika koji to ine. Na hadi-
kom dijelu Bjelanice nalazi se nekoliko lednikih jezera od kojih je najvee Lo-
kavsko jezero. Oko tog jezera se nalazi stanite endemske ljekovite biljke lincure.
Batalovo brdo
Ovaj oronim zavreuje posebnu panju i analizu. Nalazi se na granici
izmeu opina Hadii i Kiseljak, oko pet kilometara sjeverno od grada Hadii
(tt 934).1128Izmeu Batalovog brda i Pljeevca nalazi se veliki plato koji obiluje
panjacima i livadama. itavo podruje nosi naziv Batalovo. Ovdje se nekad nal-
azilo selo u kome su ivjele porodice Keelj i Janji. Porodina zadruga Keelj je,
1837. godine, brojala ak 50 lanova.1129 Porodica Janji je ovdje ivjela sve do
posljednjeg rata. Interesantno je navesti da ovaj toponim podsjea na ime jednog
visokog srednjovjekovnog plemia tepiju Batala, koji je zajedno sa ostalim
velmoama bio meu glavnim savjetnicima bosanskih vladaras kraja 14. vijeka.
Obavljao je veoma vane funkcije na dvoru vladara kao to je raspodjela zeml-
jinih posjeda, odgoj omladine (paeva) na dvoru i dr. Obavljao je i vane vojne
funkcije u kraljevoj vojsci. Koliko se zna, tepija Batalo je imao svoje posjede na
podruju srednjovjekovne upe Lava. Za sada ne postoje materijalni dokazi da
je Batalovo brdo bilo u posjedu navedenog plemia, to svakako ne znai da nije
bilo. Meutim, ovo je, koliko znamo, jedini toponim u BiH sa ovim nazivom, to
dodatno indicira na vezu sa tepijom Batalom.
elebin vrh
Ojkonim koji se nalazi iznad sela Lokve, u podruju planine Igman (tt
1482 mnv).1130 Ime je vjerovatno dobio po ljekovitoj biljci elebi grana, lat. soli-
1128 FGU BiH, Opina Hadii, mart 2016, (KO Drozgometva, k.. 1650).
1129 U. Dunji, Hadii u prolosti, NIK Svet knjige, Beograd, 2002, 115.
1130 Vojnogeografski institut Beograd, topogr. karta 1:25 000, sekcija Hadii, III-1-4, 1975.
218
Hadika toponimija
dago virga-aurea, ljek. herba solidaginis virga-aureae, ije stanite je u suhim,

svijetlim umama, na umskim istinama i visokim planinskim stijenama. Na
toponim elebin vrh odgovara opisu stanita ove biljke.
Gunjar
Brdo iznad sela Grivii je vijekovima sluilo stanovnicima oblinjih sela
za vaenje pijeska koji je koriten u graevinske svrhe.1131 itavo brdo sastavljeno
od krenjakih kriljaca pijeska, tako da ga nije neophodno dodatno mljeti za
upotrebu. Naziv brda se ne uklapa u geomorfoloku strukturu brda i vjerovatno
ima veze sa gunjem, koji je u stara vremena bio topao odjevni predmet, a pravio
se od ovije koe. Naziv je nastao od gr. rijei guna = kouh, ebe, pokriva, a
u Srbiji se tako zove i kratki sukneni kaput koji nose seljaci.1132 Treba naglasiti da
se ovo brdo na austrougarskim dokumentima naziva Grmar1133 zbog ega bi bilo
potrebno i po tom osnovu posmatrati nastanak i njegovo znaenje. Moda je ovo
brdo, zbog posne zemlje pune krenjaka, nekada bilo obraslo samo niskim rastin-
jem grmljem, po emu je moglo nastati njegovo ime.
Hranisava
Hranisava je planinski vijenac iznad sela Ljubovii na planini Bjelanici.
Najvia taka je 1964 metra nadmorske visine. Na Hranisavi se nalazila mahala
odnosno Pazariki konak (stan) u koji su stanovnici podbjelanikih sela dogonili
stoku na ljetnu ispau. Ova mahala je jedno vrijeme imala 13 koliba (katuna), a
uz njih su bile tale za krupnu i torovi (obori) za sitnu stoku. Usred mahale su se
nalazile dvije lokve za pojenje stoke. Vodu su pravili i topljenjem snijega koji su
vadili iz dubokih jama te dogonili na konjima. Pitku vodu su dogonili na konji-
ma iz Mrtvanja sa Izvora.1134 Na ovom prostoru postoje jo uvijek Birdine tale
sa prateim objektom za stanovanje. Porodica Birdo iz Pazaria ovdje uzgaja
bikove. Pored dvije lokve, ovdje se nalazi i jedan bunar, koji slui za sakupljanje
vode za pie.1135 Ovdje se proizvodilo sir, hurda (urda), maslo, mlaenica, a nakon
toga su proizvodi prodavani. Mogue da je nastanak imena motiviran ispaom
(ishranom) stoke te proizvodnjom mlijenih i drugih proizvoda koji se koriste u
prehrani.
Hadi Hasanov vrh

Ovaj naziv, na austrougarskim kartama, nosi jedan od vrhova Hranisave na
Bjelanici.1136 Naziv je dobio, oigledno, po imenu i vjerskoj tituli ovjeka koji je
1131 Vojnogeografski institut Beograd, topogr. karta 1:25 000, sekcija Hadii, 1-III-4, 1975.
1135 Bajro Birdo iz Pazaria, (zabiljeio: V. Alauz, 17.6.2016. g.).
219
Hadika toponimija
imao neku, nama nepoznatu, vezu sa tim planinskim vrhom. Moda je neki Hadi
Hasan u osmansko doba imao svoje posjede (iftove ili ifluke) ovdje, po emu je
i nastao naziv.
Igman
Planina Igman pokriva prostor izmeu Bjelanice, Hadia, Blauja, Hras-
nice i Krupca, sve do Velikog polja. O nastanku ovog oronima ne moe se sa
dovoljno sigurnosti govoriti. Zapravo, njegovo ime se ne susree u historijskim
izvorima sve do izrade austrougarskih mapa i austrugarskih popisa u BiH. U nji-
ma se prvi put spominje 1882. godine pod istim imenom koje nosi i danas. U eti-
mologijskim rjenicima nema nita slino ovom toponimu. Njoj najslinija rije
je iguman, koja je nastala od grke rijei hegemon, to znai voa ili upravitelj, u
vjerskom pogledu starjeina pravoslavnog manastira.1137 Mnogo ire tumaenje
ovog termina daje i P. Skok ne dajui, pritom, nikakve naznake za mogunost
transformacije rijei iguman u toponim igman. Vjerovatno je s vremenom dolo
do izostavljanja jednog slova iz rijei iguman te je tako nastao na ojkonim. Igu-
mani su crkveni vjerski slubenici u pravoslavnoj crkvi. Njen pandan u srednjem
vijeku je bila Crkva bosanska, ije su pristalice ivjele i na podruju dananje
opine Hadii.1138 Iako dio Igmana pripada hadikoj opini, u rjeavanju pitanja
nastanka njegovog imena treba uzeti u obzir historijske injenice vezane za ire
podruje. Poznata je injenica da su se u njegovom okruenju nalazile etiri sred-
njovjekovne crkve. Ovaj podatak bi mogao imati vanu ulogu u rjeavanju ovog
pitanja. Jedna crkva se nalazila u Gradcu kod Hadia, a druga, velika crkva (ma-
nastir) sa pet apsida, se nalazila blizu Mostarskog raskra u mjestu Crkvine. Sada
to pripada Rogaiima. Trea i etvrta crkva su se nalazile ispod same planine Ig-
man, u selu Vrutci, istono od Vrela Bosne. One su bile pod okriljem vrhbosansk-
og biskupa.1139 U. Dunji, pozivajui se na povelju Bele IV iz 1244. godine, navo-
di da su se u Vrutcima nalazili i posjedi vrhbosanskog biskupa.1140 U ljetopisu
N. Lavanina se navodi da je u Crkvinama bio samostan, a ne samo crkva.1141
Po mjestu i ulozi crkve u tom vremenu, moglo bi se pretpostaviti da su crkve, a
posebno samostan, imali svoje posjede na planini Igman. Njih su drali svetenici
igumani, pa je s vremenom i sama planina po njima dobila ime. Poznati sarajevski
arhitekta i dobar poznavalac historije Sarajeva kae, da se nekad davno na Igmanu
nalazio jedan manastir na ijem elu je stajao iguman.1142 Istina ovo je samo pre-
danje, koje nema historijsko uporite. Igman e u historiji ostati poznat po njegov-
om znaaju u ratovima novijeg doba. Iz Drugog svjetskog rata je ostao zapamen

1138 A. Alii, Sumarni popis Bosanskog sandaka iz 1468/69, 72.
1139 U. Dunji, Hadii u prolosti, Beograd, 2002, 36, 37. i 44.
1140 U. Dunji, Hadii u prolosti, Beograd, 2002, 44; (u: Povelja maarskog kralja Bele IV
iz 1244. g.).
1141 Fra. N. Lavanin, Ljetopis, Sarajevo, 1981, 167. i 168.
1142 http://www.ekapija.com/website/bih/page/291358/Kako-su-planine-u-BiH-dobile-imena
(15.10.2016.)
220
Hadika toponimija
po Igmanskom maru Prve proleterske brigade. Ostat e poznat i po tome da je za

sve vrijeme trajanja tog rata bio utoite etnikih komandi i jedinica. Na vrelu
Radava su 1943. godine sagradili i crkvu, a tu je bilo i sjedite etnike opine
Hadii u okviru sarajevskog etnikog sreza. Tu je bila i baza za obuku etnikih
obavjetajaca radi ubacivanja u Sarajevo...1143 U odbrambeno-oslobodilakom ratu
19921995. godine Igman je imao strateki znaaj za odbranu Sarajeva i drave
Bosne i Hercegovine.
Ivan planina
Nastanak toponima Ivan-sedlo odnosno Ivan planina nije u potpunosti
poznat. Vjerovatno ima veze sa linim imenom Ivan, ali ko je bila ta historijska
linost nije poznato. Sudei po latinskim i talijanskim nazivima ove planine moe
se pretpostaviti da nastanak njenog imena see u daleku prolost. Sve do dolaska
austrougarske vlasti u BiH on se zvao Mons Ivan (od latinske rijei mons=plani-
na Ivan), Monte Ivan (talijanski monte = planina), Berg Yivan i sl. 1144 tavie, i
austrijski putopisci iz sredine 19. vijeka (Blau, Thoemmel i Roskiewicz) ne na-
zivaju ivanski prevoj sedlom. To potvruje i geografska karta iz 1875. godine na
kojoj pie samo Ivan.1145 Naziv sedlo nastao je, nakon austrougarske okupacije
Bosne, kao rezultat uvoenja njemake geografske terminologije u karte i litera-
turu uope. Tada se javlja
naziv der Sattel sedlo, a
kasnije i Satel Ivan.1146
Ivan planina je
smjetena izmeu plani-
na Bjelanica i Bitovinja.
Ivan-sedlo je prevoj ili
sedlo na najnioj jugois-
tonoj taki Ivan-planine.
Preko njega su vjekovima
vodili karavanski putevi.
Svoj najvei znaaj dobi-
ja izgradnjom eljeznike
pruge krajem 19. vije-
ka, kada se na bosanskoj Slika br. 58: eljeznika stanica i tunel Ivan, 1895. gooina
strani, na ulazu u tunel, www. eljeznice.net.forum. uskotrane pruge u BiH, (juni,
pravi eljeznika stanica. 2013.g.)
Od tada Ivan-sedlo posta-
1143 V. Alauz, Hadii od najstarijih vremena do agresije na BiH 1992. godine, Hadii 2013,
228; (u: Savo Prea, Slom i rasulo etnika Sarajevo u revoluciji, Istorijski arhiv Sarajevo, 1981,
100).
1145 Z. ehi i I. Tepi, Povjesni atlas Bosne i Hercegovine, Sajterija, Sarajevo, 2002, 188.
221
Hadika toponimija
je omiljeno izletite Sarajlija i Hercegovaca. Na prevoju Ivan, pored same ceste,

jedan kilometar od stare eljeznike stanice Ivan, Nijemci iz Junog Tirola su
sagradili malo naselje sa nekoliko kua, gostionica i prenoita. U ljetnim danima
su, uglavnom nedjeljom, od Sarajeva do Ivana saobraala po tri turistika voza. U
Glasniku Zemaljskog muzeja iz 1913. godine je zapisano: (...) Tu je najvei tunel
u Bosni, obljubljeno izletite i ljetovalite, te spilja sige u umi Preslica sa mno-
gobrojnim kostima pretpotopnog spiljskog medvjeda (...) Tu se nalazi hotel sa est
soba i dobrim konaitem. Tu je i Orunika postaja, umarska kua i ljetnikovac
i pansion dra Bayera. Dobro je posjeivano, obljubljeno i vrlo zdravo ljetovalite
Sarajlija.1147 Izmjetanjem pruge i Ivan-planina je postala manje interesantna.1148
Ivan-sedlo e ostati poznato po velikim oslobodilakim borbama NOV-a
Jugoslavije u proljee 1945. godine, koje su vodili partizani u pohodu prema Sa-
rajevu, kao i ulozi u odbrambeno-oslobodilakom ratu 19921995. godine.
Komi
Oronim Komi nastao je od praslavenske rijei (pridjeva) kom to znai
strm odnosno okomit. Pojam kom ouvan je samo u oronimiji i oznaava planine
i planinske geografske oblike. Od apelativa kom nastalo je dosta izvedenica kao
to su: okomit (vertikalan), komica (vertikala), okomka (nizbrdica)... te deminutiv
komi to je naziv za malo strmo brdo ili kosu.1149 Tako je nastao i oronim Komar
kod Bugojna. Na oronim Komi, nalazi se jugoistono od Kasatia, i predstavlja
veoma strmu planinsku kosu koja se prua iz kasarne unovnica prema V. Omaru
na Igmanu.1150
Konilo
Ovo je vrlo rijedak toponim. Na podruju Hadia se javlja kao oronim na
sjevernoj padini brda Ormanj.1151 Moe se sresti i na podrujima susjednih opina.
Ovaj naziv nose, uglavnom, planinske kose, visovi i grebeni. Jedan ovakav to-
ponim se nalazi jugozapadno od Kreeva prema Tarinu.
Kona je slavenska rije koja se koristi jo u Srbiji, a oznaava ensku
podkapu ubradau / povezau koju nose udate ene.1152
Pojam Kndilo je turskog projekla . Konda od turske rijei kon oznaa-
va gornji dio izme koji ide od stopala uz nogu.1153
1147 Arhiv BiH, Bosanski glasnik, 1913, 445.

1149 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, Zagreb, 1971,131.
1150 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1.25 000, 1975., sekcija Hadii, III-
1-4.
1151 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, 1975, sekcija Hadii,
1-III-4.
1152 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, Zagreb, 1971, 138 i
196.
1153 Domagoj Vidovi, Toponimija sela Orahovi Do u Popovu, Institut za hrvatski jezik i
jezikoslovlje Zagreb, , knj. 37/2 , Zagreb, 2011, 546.
222
Hadika toponimija
Na toponim Konila nalazi se, gotovo, na samom vrhu brda Ormanj. Kon-
figuracija terena , njegov izgled i poloaj, metaforiki, asociraju na kapu. S toga bi
se njegovo ime moglo vezati za pojam kona, slavenizam koji se jo uvijek koristi
u nekim podrujima slavenskog jezikog korpusa, posebno u Srbiji.
Kosma
Toponim nastao od slavenske rijei kosa. Na -: kosma, gen. -aa (16.
v., Istra) 1. kosmat ovjek, 2. toponim.1154 Toponimi Kosma kod nas najee
oznaavaju brdsko-planinske predjele, uglavnom planinske kose, pa na toponim
ima veze sa geografskim pojmom kosa, to predstavlja jednu stranu brda ili pla-
ninskog fragmenta. Kosa je isto to i strana.1155
Kremnik
Oronim Kremnik nalazi se oko 1,5 kilometar sjeveroistono od sela
Drozgometva, neto blie od Batalova brda.1156 Naziv je dobio po slavenskoj rijei
kremen (kamen)1157, koji se moe nai na tom podruju. Kremen je, po A. Isa-
koviu kvarc, kresivac.1158 U narodu je poznat i kao akmak (tur. akmmaktai),
pomou kojeg su puai palili duhanske cigarete. Drugi toponim Kremnik se nal-
azi oko jedan kilometar istono od prethodnog i vee se za naselje Mievii.1159
Geomorfologiju Otrika, Batalova brda, Pljeevca i itavog podruja do Rakovice,
ini krenjak kamen i pijesak. Kremnik, takoe, pripada tom vijencu.
Krvavac
Ovaj oronim oznaava najvisoiji planinski vrh Bjelanice koji pripa-
da hadikoj opini (2062 m.n.v.). Krvavac je, po A. Isakoviu, drugi naziv za
krvnika odnosno ubicu.1160 Da li Krvavac ima neke veze sa krvnicima i ubicama,
te da li se ovdje nekad vodile krvave bitke, to se ne zna.
Lievac
To je brdo koje se nalazi zapadno od sela Mievii, sa kotom tt 845 mnv.1161
Dominantan je objekat sa koga se prua pogled prema Hadiima, Rakovici, Mo-
starskom raskru i Ilidi. Naziv je nastao od rijei liaj, praslavenski lichen to
184.
1975.
1159 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Binjeevo, k.. 2230).
1975.
223
Hadika toponimija
je naziv za vrstu trave, ali se moe odnositi i na konu bolest liaj.1162
Lupoglava
Jedan oronim Lupoglava nalazi se istono od Gornje Bioe prema Bjelani-
ci. Njena najvisoija taka je 1034 mnv.1163 Drugi ovakav toponim se nalazi sje-
verozapadno iznad sela Garovci, sa nadmorskom visinom od 595 m. Lupoglav je
naziv za brdo zapadno od Kraljevca iji je vrh na 1034 mnv. Iznad Garovaca se,
takoe, nalazi toponim Lupoglava ija je najvea visina 575 m. Naziv je vjerovat-
no nastao od latinske rijei lupus to znai vuk. Rumunska rije Lupul nastao od
lup na bosanskom jeziku znai vuk. 1164 Navedeni oronimi, vjerovatno, oznaavaju
podruja koja su predstavljala stanita vukova.
Omar
Na podruju Igmana iznad sela Lokve nalaze se dva planinska vrha koji
nose naziv Veliki i Mali Omar. Pojam omar nastao je neobjanjivim nestankom
sufiksa ika, a ima znaenje: 1. sitna gora smreva, gaj, dubrava opkoljena livada-
ma, 2. toponim.1165 Oba naa oronima pokrivaju podruja jelove ume na Igmanu,
a na podruju Malog Omara nalazi se dosta proplanaka i livada.
Opanak
Toponim Opanak oznaava bjelaniki plato ispod Masline planine, juno
iznad Mehine Luke.1166 Ovdje se nalazilo katunsko naselje (mahala). Jovo Popovi
pie da se ovdje nalazilo pet koliba (katuna). U zahvatu mahale Opanak nalazi se
lokva na kojoj se pojila stoka. Kad ona presui, stoka bi se pojila na Kalajli jezeru.
Pitku vodu su dopremali na konjima sa Zelenih njiva.1167 U mahali Opanak nal-
azio se bunar u kome se sakupljala kinica i voda od otapanja snijega. Ovdje su
stanovnici podbjelanikih sela tarinskog kraja izgonili stoku na ljetnju ispau.
Neki to i danas rade, istina, znatno manje. Opanak je naziv dobio po proizvodnji
opanaka od opute (koe). Opanar (oputar) je zanatlija koji se bavio proizvodnjom
opanaka (oputnjaka) raznih vrsta.1168
Ormanj
Oronim Ormanj je veoma rasprostranjen na podruju Balkana, a oznaava
podruje sa gustom umom. Nastao je od turske rijei rman, to u bosanskom
1163 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1: 25 000, sekcija Hadii, 1-III-4,
1975.
1165 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, Zagreb, 1971, 251 i
555.
1166 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Bradina, 1975.
224
Hadika toponimija
jeziku znai uma.1169 I prema P. skoku to je balkanski turcizam (tur. orman)

nastao iz umarske terminologije.1170
Hadiki Ormanj je umom pokriveno brdo koje se nalazi u sredinjem dijelu
opine Hadii, izmeu Hadia i Tarina te Lepenice i Pazaria.
Interesantno je ovdje spomenuti da toponim Ormanj prvi put spominje
Herceg Stjepan 1450. godine, kada je prijetio Dubrovanima da e ih iz Drijeva
raseliti i premjestiti na Ormanj. To bi trebalo da znai da je herceg Stjepan imao
u vlasti podruje Ormanja, da je pod Ormanjom imao neki trg (inae gdje bi dru-
go premjestio dubrovake trgovce) te da je taj trg mogao biti negdje na podruju
Pazaria.1171
Drugi toponim Ormanj nalazi se 500 metara sjeveroistono od sela
Mokrine. Ovaj lokalitet nema vanih znamenitosti. Iznad sela Kuice, prema
Barama, nalazi se takoer toponim Ormanj.1172
Rudno brdo
Izmeu sela Kora i Vukovii nalazi se toponim Rudno brdo. Nastanak
toponima ima veze sa rudom koja je eksploatisana na irem podruju Fojnice i
Kreeva jo od vremena rimske vlasti u Bosni i Hercegovini.1173 Za vrijeme is-
traivanja rudarstva na navedenim podrujima 1934/35. god., V. Skari nije obi-
lazio podruje oko Ratelice, Kore i Tarina. Ostaci rudarskih rupa iznad sela
Ratelica, te nazivi Gvozdac i Rudno brdo, ukazuju na to da se ruda, nekad, vadila
i na ovim podrujima. Nedostatak materijalnih dokaza, u ovom trenutku, da se na
ovom podruju vadila ruda ne treba umanjiti opravdanost navedenoj pretpostav-
ci. Razlog tome je to na Medanovcu imamo ostatke manjih i veih povrinskih
kopova iz kojih se vadio barit. Neki kopovi su danas skoro neprimjetni. Zarueni
su i zatrpani te zarasli u nisko i visoko umsko rastinje. Moda i na drugim loka-
litetima kakav je Rudno brdo i Gvozdac ima takvih tragova, ali niko, do sada, nije
vrio tu vrstu istraivanja.
Na brdu Ormanj, oko 500 metara sjeverozapadno od njegove najvie take,
nalazi se lokalitet koji nosi naziv Rudina. Poznato je da je ovo podruje, kao i i-
tavo podruje Ormanja, bogato nalazite granulata od kamena krenjaka. I danas
se na lokalitetu Pandurica, nedaleko od Rudine, nalaze povrinski kopovi iz kojih
se eksploatie pijesak. Narodni naziv za sva mjesta gdje se neto vadi iz zemlje je
rudnik, pa je po tome, vjerovatno, i ovo mjesto dobilo ime.
Tjepavice
Sa istone strane sela Grab kod Tarina nalazi se brdo Tjepavice (tt 920

1171 . Mazali, Gradac kod Hadia, GZM BiH, Sarajevo, 1942, 194.
225
Hadika toponimija
mnv), ija se istona strana velikim nagibom sputa prema rijeci Bijeloj.1174 Skoro
da se nadvila nad koritom rijeke, pa je moda zbog toga i dobilo metaforiki naziv
Tjepavica, asocirajui na trepavicu.
Tmor
To je planina koja je smjetena sjeverozapadno od Tarina.1175 Najvia ta-
ka je sam vrh planine sa 1315 mnv. U administrativnom pogledu, ravnomjerno ga
dijele opine Hadii i Kreevo. Nastanak toponima Tmor se moe posmatrani na
vie naina.
Jedno od moguih tumaenje ovoga oronima moe se vezati za narodne
varijacije rijei tama u oblicima tamno, tmurno. Na slian nain ovaj toponim
pojanjava i P. Skok: tmora znai to i tmurno vrijeme. U Srbiji se kae da ne ide
kia ve tmora.1176
U Liki je timor naziv za goru - gustu i veliku umu. U knjievnosti se ovaj
toponim takoer upotrebljava. Ivan Maurani u poznatom epu Smrt Smailage
engia pie: Oro gnijezdo vrh timora vije / Jer slobode u ravnici nije.1177 Sva na-
vedena pojanjenja mogu biti atributi naeg oronima Tmor. On je gora, i stanite
visoke guste ume, ali zna biti i vrlo taman tmuran kada je oblano i kad se spre-
ma kia.
1174 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Tarin, III-1-3,
1975.
1175 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcija Tarin, II-1-3, 1975.
439.
226
4. Hidronimija opine Hadii
Hadika toponimija
4.1. Rijeke i potoci
Bijela rijeka nastaje spajanjem rjeice Bioe i Kore u selu Tarin. U

nekim izvorima se spominje i kao Tuheljska rijeka, ali rjee. Vjerovatno je njeno
ime izvedeno od naziva rjeice Bioe: bio(a) > bio = bijel. Ova rijeka je jo u
srednjem vijeku nosila naziv Biocica.1178 Naziv Bijela rijeka je iz novijeg vremena
i predstavlja vjerovatno antonim Crnoj rijeci, koja sa njom pravi rijeku Lepenicu.
Bioa ili Bjelanica potok. Hidronim Bioa javlja se u Starom nacrtu

upe Smuke1179 kao jedna od dvije rijeke od kojih nastaje Tuheljska rijeka.1180 U
toj raspravi Ilarion Ruvarac prenosi pisanje Lukarevia: (...) tako da kroz oblast
Tuheljsku protie rjeica Bioccia (da nije Bioica) et Osomciza.1181 Prepisujui
podatke iz Dubrovakog arhiva, Lukarevi za potok Bioa pie Bioccia, a Ruvarac
pojanjava da je to rjeica Bioica (v. ojkonim Bioa).
Bioa potok se spominje i na austrougarskoj karti iz 1888. godine, kao Bioa, a
izvire u Mehinoj luki i ulijeva se u potok Kora, a zatim u Bijelu rijeku u Tarinu.
Potok Bioa se u nekim kartama vodi kao Bjelaniki potok. Bjelaniki je zato
to izvire, ili nastaje od nekoliko manjih izvora u podnoju planine Bjelanice u
predjelu Mehine Luke.
Broanac potok ili Break, kako ga mjetani zovu, izvire pod Ormanjom
i protie izmeu sela Doljani i Dragovii do Resnika, gdje se ulijeva u Resniki
potok. Stanovnici okolnih sela su primijetili da se voda ovog potoka nikad nije
zamrzla ni na najniim zimskim temperaturama. Laboratorijska analiza vode po-
kazala je da ona u sebi sadri znaajan procenat sumpora, zbog ega ne moe
smrznuti.1182 Hidronim Broanac je nastao motivacijom na biljku Bro (lat. Rubia
tinctorum). Od njenog korijena se proizvodila boja za bojenje tkanine i koe jo
od najstarijih vremena. Poznavali su je i stari Egipani, Grci i Perzijanci. Prema P.
Skoku bro < slov. bro, stcslav. i bug. brot crvena boja kojom se uskrsna jaja
(pirihi) crveno mau.1183
Duboki potok izvire ispod Ormanja i, protiui pored Mokrina, ulijeva

se u Lepenicu. Naziv je dobio zbog dubine vode jer nabuja u proljee i jesen. Na
njemu su sve do poslije Drugog svjetskog rata bili mlinovi porodie Mulagi i
Vuli iz Mokrina.
1180 V. V. Vukasovi, Stari nacrt smuke upe usred kraljeve Bosne, GZM BiH, 1891, 274275.
1181 I. Ruvarac, O privileijama kue Ohmuevia-Grguria, GZM BiH, 1890, III, 263.
1182 Nusret (Ramiz) Kabulovi, r. 1962. g., iz Doljana, (zabiljeio: V. Alauz, 10.6.2016. g.).
228
Hadika toponimija
Garovaki potok
izvire ispod brda Lupoglava
u sjeverozapadnom dijelu
sela Garovci. Pored vodom
bogatog izvora pitke vode,
ovdje se nalazi i nekoliko
manjih izvora. Od njih nas-
taje potok koji se ulijeva u
rijeku Zujevinu. Pored nje-
ga prolazi pjeaka staza
koja vodi za sela Bare i Mi-
lavke. Ovdje, vjerovatno,
izvire potok koji ponire u
selu Bare iznad Garovaca
Slika br. 59: Izvor Garovakog potoka
Foto: V. Alauz, maj 2016. godine
Kalanica nastaje u
Ratelici spajanjem Sirov-
ice i bezimenog potoka koji izvire ispod Plana koje se nalaze na sjevernom dijelu
Ivan-planine. Ulijeva se u Bijelu rijeku u Tarinu. Kalanica je, prema narodnom
vjerovanju, dobila naziv iz razloga to je vrlo esto bila zamuena zemljom od
umskih radova koji su se izvodili uzvodno uz nju. To se deavalo dok se oko iz-
vorita potoka, njenih pritoka, vrila eksploatacija ume. Uz sami potok u Rateli-
ci, preko puta eljeznike stanice, bila je deponija drva i radilite, konjska komora
i tale. Sve to je prljalo vodu potoka. Pored toga, zbog velike povrine sliva ove
rjeice u proljee, od kia i topljenja snijega, on bude danima prljava bujica. Naziv
je nastao od rijei kal-kalo, to znai blato, prljavo.
Kloevac. Zvui kao da je nastao od rijei klokoevac, kao njena skraena

verzija radi breg i lakeg izgovora. Obje rijei imaju veze sa slavenskom rijeju
klokot, koja je sinonim za glogojati, a znai skakutati, proizvoditi zvuk pri svom
toku (voda).1184
Kora izvire iznad sela Kora. U poetku je mali potok, ali ga pritoke
nizvodno ine rjeicom. Ulijeva se u Kalanicu u Tarinu. Naziv je dobila po selu
gdje joj se nalazi izvorite. (v. ojkonim Kora).
Koutin potok izvire na Grabu ispod Tmora. Protie kroz selo Do i ulijeva
se u Kalanicu, a ona u Bijelu rijeku u Tarinu. Ovo podruje je stanite srnee
divljai pa je i potok vjerovatno, dobio ime po imenici kouta. Iako je kouta naziv
za mlado od jelena, u narodu se vrlo esto koristi kao naziv i mlado od srndaa.
1184 P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, Zagreb, 1971, 571
572.
229
Hadika toponimija
Kradenik izvire ispod Djevojakih stijena, jugoistono od Kraljevca kod

Pazaria. Protie sa istone strane Kraljevca kroz Lihovce i u Beganovima se spa-
ja sa potokom Kloevac. Kloevac sa Ramikim potokom se ulijeva u potok Res-
nik u Resniku. Odatle se formira rijeka Zujevina koja se ulijeva u rijeku Bosnu.
Prema V. Skariu, pojam kradenik signalizira na ognjite i vatru, a pod
vatrom se ponajee podrazumijeva ona koja je namijenjena rtvama i paljenju
mrtvaca; ova se, dakle, znaenja stjeu oko religioznih i fumeralnih vatara.1185
U centru Pazaria nalazi se toponim Kradenik pored kojeg protie istoimeni po-
tok. Ovo podrazumjeva da je negdje, u Pazariu ili na izvoru, postojao rtvenik.
Moda je Potok i njegov izvor dobio ime po toponimu Kradenik u Pazariu, ili se
desilo suprotno. (vidi pod toponim Kradenik)
Kran-potok. Kran-potok izvire ispod Male Hranisave na Bjelanici,

protie izmeu brda Dukat i Lupoglava i ulijeva se u rjeicu Bjelanicu (Bioa)
kao njena desna pritoka.1186 Ue je udaljeno oko 1,5 km juno od sela Gornja
Bioa. Mora se ovdje naglasiti da se na oko 5,5 km sjeverno od ua ovog potoka
u rjeicu Bjelanicu, nalazi nekropola steaka Metaljica na kojoj smo zabiljeili
predaju o postojanju crkve. Sjeverozapadno od ua, na oko 3 km, su nekropole
u Budmoliima, a za taj lokalitet takoer imamo zabiljeeno kod V. Vukasovia
da je nekad postojala stara crkva. Izvor Kran-potoka je nedaleko od izvora
Kradenik. Toponim koji u sebi ima rije kranin, krstjanin i njihove varijaci-
je upuuje na postojanje patarenske drube na tom podruju, koja je pripadala
Crkvi bosanskoj.1187 Zbog toga naziv ovog potoka ima svoju specifinu vrijednost
i znaaj jer se njegov naziv reflektuje na itavu okolinu.
Krupa. Rijeka Kru-

pa izvire u podnoju spoja
Igmana i Bjelanice, u KO
Zovik. Ulijeva se u Zuje-
vinu u Zoviku. Njeno ime
se spominje na najstarijim
osmanskim i austrougar-
skim kartama. Hidronim
Krupa nastao je vjerovatno
od sveslavenske rijei krp
(krp- i krup-), a oznaava:
1. (sitan) grd, solika, su- Slika br. 60: Izvor rijeke Krupa
gradica), 2. toponim (Kru- Foto: A. olo, maj 2013. godine
1185 V. Skari, O geografskoj nomenklaturi BiH, Glasnik geografskog drutva. sv. 13, Beograd,
1927, 42.
1186 Vojnogeografski institut Beograd, Topografsk karta 1:25 000, sekcija 111-1-4, Hadii,
1975.
1187 P. Aneli, Srednjovjekovna kultna mjesta u okolini Konjica, GZM BiH, 1957, 165 i 195.
230
Hadika toponimija
pa) i hidronim (Krupajd).1188 Naziv ima veze i sa rijeju krupan, koja je nastala
od istog korijena rijei i ima isto ili slino znaenje. Naziv Krupa ima veze i sa
velikom koliinom vode koja na jednom mjestu izvire i formira rijeku. Krupa <
krupan (velik), velika koliina, to svakako ima veze sa pojanjenjem koje daje
P. Skok. Po ovoj rijeci ime je dobila itava kotlina kroz koju ona protie. Oko
300 metara nizvodno od njenog izvora, sa njene desne strane, po dolasku Aus-
tro-Ugarske u Bosnu sagraena je velika pilana iji su gateri imali pogon na vodu.
Prve ugovore o eksploataciji ume njen vlasnik je sa Zemaljskom vladom u Sara-
jevu sklopio 1902. godine.1189
Lanite. Ovaj potok izvire iznad sela Mokrine i ulijeva se u Lepenicu. Na-
ziv je dobio po toponimu Lanite, koji se nalazi u gornjem toku potoka. (vidi pod
toponim Lanite)
Lelenica. Ovaj potok izvire u Ormanju i protie kroz selo Grivie, u prav-
cu Hadia. Od izvora Kru u Griviima, koji se ulijeva u njega, potok nosi naziv
Kru sve do njegovog ua. Lelenica je naziv koji ovaj potok nosi na austrougar-
skoj karti iz 1888. godine. 1190 Njegovo znaenje nam nije poznato. Ovaj naziv za
potok stanovnicima Grivia nije poznat. Oni ga zovu jednostavno potok. Zbog
evidentnih greaka, koje su pravljene prilikom crtanja i pisanja austrougarskih
mapa, moda se ovdje potkrala takva greak, pa umjesto Lepenica, ili Ledenica
upisano je Lelenica
Ljubovaa (Ljubovaki potok) nastaje spajanjem dva manja potoka

odmah ispod sela Ljubovii. Njegovo ime je oigledno nastalo od naziva sela u
kojem on nastaje.
Malotina. Vrelo Malotina se nalazi u istoimenom dijelu naselja Binjeevo.

Izvire ispod samog brda, a od izvora nastaje manji potok koji ima veoma kratak
tok do rijeke Zujevine u koju se ulijeva. Iznad samog izvora, u stjenovitom brdu,
nalazi se peina veoma malog ulaznog otvora. Usmena predanja kau da je veoma
duboka, iako nikad nije istraivana.(vidi pod ojkonim Malotina)
Mlavica potok nastaje od vie izvorita u Kazinoj bari i ulijeva se u Bijelu

rijeku u Tarinu. Ime je dobio od rijei mlava to oznaava manju i plitku vodenu
povrinu. Mlave nastaju, uglavnom, od kinice, a rjee se koristi kao naziv za
vodenu povrinu tekuih voda. Moda je ovdje nainjen izuzetak.
Moil potok nastaje na podruju Gornje Ratelice, a ulijeva se u rjeicu
1190 Austro-Ugarska geografska karta iz 1910. (Kartu ustupio Komisji za istraivanje i doku-
mentovanje, Rami Ahmed r. 1935. iz sela G. Zovik.)
231
Hadika toponimija
Kalanicu.1191Ime je dobio po toponimu Moila kroz koji protie. (v. Moila)
Mrkajin potok izvire na planini Tmor, protie kroz selo Mrkaje, po emu
je dobio i ime, i ulijeva se u Kalanicu. Malo selo Mrkaje dobilo je ime po prezi-
menu stanovnika koji tu ive.
Petraa potok nastaje od vie potoia koji izviru juno iznad sela Bud-
molii, ispod brda Ragalj. Jedan od njih zove se Potoci. Od sela Budmolii, pa
do ua u rjeicu Koru, nosi naziv Petraa. Po nazivu potoka itav lokalitet oko
njega je dobio ime. Naziv potoka, kao i lokalitet oko njega, po nekima je nastao
od vrste jabuke petrovae, koje je bilo u izobilju na tom podruju. To je jabuka
koja prva sazrijeva (oko Petrovdana), po emu je i dobila ime. Po drugima, naziv
Petraa je nastao po nekom Petru, ali se ne zna zbog ega. Na njemu su bili sa-
graeni mlinovi u vlasnitvu stanovnika Budmolia (Masla, Bajria, Meanovia,
Mrkonja). Neki od mlinova su tu egzistirali do unazad nekoliko godina.1192
Poivala je potok koji izvire ispod brda Gradelj u Kasatiima. Potok je

svojim koritom prolazio kroz Kasatsko polje i sputao se do izvora potoka un-
ovnica, gdje se ulijevao u njega. Izmeu Polja i vrela unovnica su i sada jasno
prepoznatljivi ostaci kanjona koji je potok usjekao u kamenitom terenu. Korito po-
toka Poivala je izgradnjom stambenih objekata izmjeteno neto istonije, tako
da sada tee kroz Polje, u kojem na jednom mjestu i ponire. Ime Poivala potok
je dobio po imenu ireg lokaliteta na zapadnim padinama brda Tinjak, prema Ka-
satiima, pored kojeg je potok proticao prema unovnici. Moda je taj lokalitet
dobio ime po imenu potoka, to ne znamo. Prema D. Vidoviu, poivala predstavl-
jaju naziv za odmorilite na velikom usponu.1193 Takvo tumaenje bi odgovaralo i
naem toponimu.
Potoci Luica, Klade, Badanj i Vukalice izviru u ljemenima ispod Bi-

tovinje, te oko sela Orahovica. Njihovim spajanjem nastaje rijeka Jehovac. Na
austrougarskim mapama iz 1882. godine ona nosi naziv Orahovica potok. Ova
rjeica se ulijeva u Bijelu rijeku na podruju Tarina.
Radonj je naziv za potok koji izvire ispod Rudnog brda, zapravo ispod
brda Stup, a ulijeva se u Kalanicu ispod sela Trzanj. Na katastarskim kartama
nosi naziv Radunj potok, kao i podruje sa desne strane, du njegovog itavog
toka. Nastanak imena potoka nije poznat. Moda je nastao od linog imena Rade
koji je ima posjede u zahvatu potoka.
vo, Gemeinde Kora.
1192 Halid (Suno) Maslo, r. 1967. g., iz Budmolia, (zabiljeio: V. Alauz, 11.3.2016. g.).
198.
232
Hadika toponimija
Sajnica potok protie sa zapadne strane sela Grivii. Izvire u Ormanju,

a u njega se uljeva Javorski potok jo u planinskom dijelu Ormanja. Sajniki po-
tok se prvi put spominje na austrougarskim dokumentima.1194 esto se javlja i
pod nazivom ivaevac, po istomenom podruju na padinama Ormanja kroz koje
protie. Ime je dobio po prezimenu porodica (Sajnica) koje su ovdje doselile sa
podruja Han pijeska ili Sokoca. Kasnije su neki odselili u Mokrine, a drugi ostali
u Kuicama.1195
Sirovica potok izvire ispod brda Sirovice, zapadno od Rudnog brda. ini
ga i izvorite sa istone strane Malog Ivana. Protie kroz Vukovie, a u Ratelici
se ulijeva u Kalanicu.
ocki potok izvire ispod Graba i ulijeva se u Bijelu rijeku u Tuhelju. To-
ponim je nastao od: scocchi > scoc, u talijanskim dokumentima = skok > uskok, a
znai isto to i skakati.1196 Ovaj potok skakue sa kamena na kamen savladavajui
tako veliku nizbrdicu dok se spusti u rijeku. Na nekim kartama se on naziva oca
potok to bi trebalo imati isto znaenje.1197 Meutim, zapadno od Graba, a sa lijeve
strane oca potoka nalazi se oronim Seoca kosa. Na ovoj karti se ne spominje
selo Grab, nego ovo podruje nosi naziv Vasina esma. Na karti je vidljivo ne-
koliko ratrkanih kua i drugih objekata na ovom podruju, pa je mogue da su
nazivi Seoca kosa i oca (Seoca) potok nastali od univerzalnog naziva seoce koji
oznaava malo selo. Dodatni razlog ovoj pretpostavci je to to oca potok izvire
ispod ovog sela. Mogue da je grekom upisano oca umjesto S(e)oca potok,
kako nosi naziv i kosa iznad njega.
Vihrica je potok koji nastaje u Griviima spajanjem potoka Drozgometva

i potoka ivaevac, koji se danas zove Sajnica potok. ivaevac izvire na padi-
nama Ormanja. Potok Drozgometva nastaje uzvodno od potoka Danac i Lanite,
a zatim se u njega u Vraniima ulijeva i Smreanski potok. Smreanski potok
je dobio ime po toponimu Smreke, kako se zove podruje gdje on izvire. Potok
Drozgometva je dobio ime po selu kroz koji protjee. Vihrica prolazi kroz Grivie
i Kuice i ulijeva se u Zujevinu. Njeno ime moe imati veze sa nazivom vrtlonog
vjetra koji se zove vihor. Poznato je kod naroda tog kraja da niz kotlinu od Koa-
na prema Hadiima vrlo esto puu jaki vjetrovi koji dolaze sa juga, preko prevo-
ja Koan.
vo, Gemeinde Hadii.
1195 olo (Rasim) Smajo, r. 1941,s. Mokrine (zabiljeio: V. Alauz, 16.3.2016.)
vo, Gemeinde Kora.
233
Hadika toponimija
Zujevina se u osmanskim dokumentima naziva Zuemnja (Zuemlja). Nas-

tanak njenog imena bi se mogao vezati za zvukove koje rijeka proizvodi prilikom
njenog toka. Moda je . Mazali najbolje to opisao: Hitajui od Pazaria svome
uu u rieku Bosnu, as klokoui preko kamenja, as zujei uslied strujanja preko
bielog ljunka...1198 Zujevina nastaje u mjestu Resnik spajanjem potoka Kradenik,
odnosno Kloevac, i Resnikog potoka. Odatle se nizvodno u nju ulijevaju potoci:
Broanac, Ljubovaa, Resniki potok, Vihrica, unovnica, Uivak i rijeka Krupa.
Zujevina se ulijeva u rijeku Bosnu u Osijeku kod Ilide.
unovnica / unovaki potok. Izvire u unovnici ispod brda Tinjak.

Ovaj potok na svom izvoritu ima veliki kapacitet vode i odmah tako tvori potok.
Na njemu su se uvijek nalazile vodenice odnosno mlinovi koji i danas rade. Ime
potoka je vezano za selo, a ime sela vjerovatno za rvnjeve (kamenje u mlinovima
za mljevenje itarica). Do zadnjeg rata, pa malo i poslije njega, na izvoritu ovog
potoka bio je prelijep restoran, ribogojilite i izletite za Sarajlije. Potoci koji su
dobili imena po nazivima sela kroz koja prolaze ili na osnovu naziva mjesta nji-
hovog nastanka su: Drozgometva potok po selu Drozgometva, Smreanski potok
po nazivu podruja Smreke gdje potok izvire, Sajnica potok izvire u predjelu koji
se zove Sajnica, Danac potok izvire na Dancu kod Drozgometve.
4.2. Jezera
Lokavsko jezero je ledniko jezero, iako se puni sa malog izvorita. Nal-

azi se na planini Bjelanici, u za-
padnom podnoju Velike Vlahinje
(tt 2005). Ime je dobilo po nazivu
sela Lokve, koje mu je najblie.
Ono ima oblik elipse, promjera
do 60 m, a u vrijeme proljetnog
otapanja snijega njegova velii-
na se povea na 100 m do 120 m.
Najvea njegova dubina je oko
jednog metra. Sa svih strana je
obraslo aom i drugim sitnim
raslinjem. Stoari to jezero nazi-
vaju jezero bez dna.1199 Jezero se
puni otapanjem snijega, kinicom, Slika br. 61: Lokavsko jezero u ljeto
Foto: N. iko, Hadii
kao i vodom oblinjeg izvora pit-
1198 . Mazali, Gradac kod Hadia, GZM BiH, Sarajevo, 1942, 193.
31.
234
Hadika toponimija
ke vode. Slui za napajanje stoke lokalnih stoara. Pored jezera se nalazi jedinstve-
no stanite ljekovite biljke lincure (Gentiana lutea) na podruju hadike opine.
Sitniko jezero se nalazi na

planini Bjelanici, oko 1,5 km jugois-
tono od Mrtvanja i isto toliko jugoza-
padno od Lokavskog jezera. Pored nje-
ga se nalazi izvor pitke vode, a iznad
izvora planinarski dom. Sitniko jeze-
ro je nastalo sredinom prolog vijeka
vjetakim pregraivanjem udoline i
zatvaranjem dna da voda ne otie. Na-
paja se od kinice i otapanjem snijega,
zbog ega vrlo esto ljeti presui.1200
Na Sitnikom jezeru napajala se stoka Slika br. 62: Sitniko jezero, Bjelanica
iz mahale Stanine, a ljudi su za svoje Foto: N. iko, Hadii
potrebe koristili vodu sa izvora Sitnik,
koji se nalazi ispod planinarskog do-
ma.1201 Danas je ovo jezero zaraslo barskom vegetacijom, tako da u toku ljeta
izgleda vie kao bara nego kao jezero. Iznad Sitnikog jezera, prema planinarskom
domu, nalazi se nekropola steaka koja je po zadnjem popisu brojala dvije ploe i
jedan sanduk.1202
Kalajli jezero. Ovo malo jezero

nalazi se na Bjelanici, izmeu Mehine
Luke i Opanaka. Nedaleko od nje-
ga, u pravcu zapada, nalazi se mahala
Opanak.1203 Na ovom jezeru su sta-
novnici mahale Opanak pojili stoku u
vrijeme ljetnje ispae. Ne moe se sa
sigurnou rei odakle dolazi ovo ime.
Moda se radi o nekoj karakteristici
ovog jezera koja asocira na kalaj. Pre-
ma jednom predanju, ime je dobilo iz Slika br. 63: Kalajli jezero, Bjelanica
Foto: N. iko, Hadii
razloga to voda u jezeru uvijek reflek-
1200 B. Babi, Planinska jezera BiH, Sarajevo, 2011, (http://www.zone-2000.net/arhiv/10/

021jezera/doc14.htm),
(http://www.dinarskogorje.com/bjelascaronnica.html); foto: Nihad iko.
1201 J. Popovi, Ljetni stanovi (mahale) na planini Bjelanici, GZM BiH 1932, 65.
steaka Sitnik, Bjelanica, 2.
1203 Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, 1975, sekcija Bjelanica,
zapad.
235
Hadika toponimija
tuje bljetavu boju kalaja.1204

Cmiljevac. Lokva Cmiljevac se
nalazi izmeu Kalajli jezera i planinskog
visa Crni vrh (tt 1908) na Bjelanici, ju-
no od Tarina. Naziv je vjerovatno nas-
tao po imenu ljekovitog i mirisnog bilja
cmilja, ija su stanita na hercegovakim
krakim podrujima, ali ga je mogue
nai i na ovom mjestu. Slika br. 64: Lokva Cmiljevac na Bjelanici
Foto: N. iko, septembar, 2015.godine
Lokva Birdine kolibe, Hranisava.

Ispod Birdinih koliba podno planine
Hranisave nalazi se lokva. Ime je dobila
po prezimenu porodice koja ovdje de-
setinama godina ima svoje ljetne kolibe
i tale, gdje preko ljeta izgoni stoku na
ispau. Lokva slui za napajanje stoke u
Slika br. 65: Lokva Hranisava (Birina lokva), toku ispae, a ponekad u sunim godina-
na Bjelanici ma ljeti presui.
Foto: N. iko, januar, 2016. godine
Lokva Opanak. Nedaleko od

katunskog sela Opanak ispod Masline
planine na Bjelanici, nalazi se lokva,
koja slui za pojenje stoke u toku ispae.
Ime je dobila po nazivu katunskog nasel-
ja. Slika br. 66: Lokva Opanak na Bjelanici
Foto: N. iko, Hadii
Hadiko podruje je veoma bogato hidropotencijalom. To je rezultat

njenog geografskog poloaja i reljefnih karakteristika. Ispod planine Bjelanice,
od Rudnog brda do Igmana i Golog brda, izvire ili nastaje 11 potoka i jedna ri-
jeka. Na padinama brda Ormanj izvire ili nastaje od manjih izvora desetak po-
toka. Iz Tmor-planine dolaze tri potoka, a ispod ljemena, u podnoju Bitovinje
i Ivan-planine, nalazi se puno manjih izvora od kojih nastaje rijeka Orahovica.
Prevoj Osenik je vododjelnica dva sliva. Sav hidropotencijal od Osenika prema
1204 Safet Halebi, r. 1953. g., iz Hadia, (zabiljeio: V. Alauz, 8.7.2016. g.).
236
Hadika toponimija
Hadiima ini sliv rijeke Zujevine, koja se ulijeva u rijeku Bosnu. Od Osenika do
Ivan-planine je sliv Bijele rijeke, koja sa Crnom rijekom u sastavcima pravi rijeku
Lepenicu, koja se opet ulijeva u Fojniku rijeku. Na podruju Hadia nema veih
jezera, a sva su skoncentrirana na plato Bjelanice. Najvee je Lokavsko jezero.
Lokavsko i Kalajli jezero imaju stalni izvor vode, zbog ega se zadravaju u toku
itave godine. U njima su pronaeni primjerci vrlo rijetkog vodozemca tritona.1205
1205 Nihad iko, r. 1962. g., i Safet Halebi, r. 1953., iz Hadia, (zabiljeio: V. Alauz,
8.7.2016. g.). Triton je rijetka vrsta vodozemaca iz porodice Salamandrida, koja se moe nai u
manjim i pliim planinskim jezerima u kojima nema ribe. U nekim zemljama to je zatiena vrsta.
Iz njenog roda je i ovjeija ribica, koja se moe nai u Prokokom jezeru kod Fojnice.
237
5. Registar toponima opine Hadii
Hadika toponimija
5.1. Obraeni toponimi
1. Ban brdo 40. ian

2. Banova 41. Trojan
3. Banjevac 42. Djevojako groblje
4. Bojie 43. Djevojake stijene
5. Djedovaa 44. Gomornjaa
6. Gostinjac 45. Greblje
7. Han 46. Hadimovac
8. Igrie 47. Kri / Krst
9. Kaldrma 48. Mesdid
10. Katarina 49. Niani
11. Kopianj 50. Svatovsko greblje
12. Kozo 51. Vilia uma
13. Kradenik 52. Vilovac
14. Kraljevac 53. Bainske bare
15. Kraljevi vrtovi 54. Carina
16. Kraljica 55. Despotovac
17. Kraljevo guvno 56. Dvora
18. Kraljevia baa 57. Dvorita
19. Kraljevia tala 58. Glasinjac
20. Megara, Kuvija 59. Kamenica
21. Stanci 60. Karaula
22. Strebinjaa 61. Katunie
23. Stup / Stub (Stublovi, Stubline 62. Konak
i sl.) 63. Kovaevac
24. Trzan, Trizna, Trzno 64. Kovaica
25. Tuhelj 65. Kratine
26. Ujak 66. Krbava
27. Varda / Vardite 67. Lokavska aira
28. Vranduk 68. Menjici
29. Sevid 69. Mrdenovia uprija
30. Zgon 70. Padalite
31. Bastahe, Osenik 71. Plandite
32. Borak 72. Pralo
33. Gomjenica 73. Selite
34. Gradac 74. Sokak
35. Gradina 75. Stanine
36. Gradelj 76. igalo
37. Gromile / Gomile 77. Takalo
38. Kuzmadanj 78. Teferi
39. Obrovac 79. Zborite
239
Hadika toponimija
80. Agine njive 123. Lazine

81. Bainske bare 124. Ledenica
82. Begluk 125. Meteriz
83. Buljubain do 126. Mra jama
84. Ceribain (eribain) do 127. Obadine
85. ardak 128. Otrik
86. ifluci 129. Plane
87. Harem 130. Skladovi
88. Kula 131. Spila
89. Mejdan (Megdan) 132. Tinovo brdo
90. Odak 133. Tulek
91. Salavad luka 134. Vilodor
92. Suradija 135. Boca
93. ehitluci 136. Borovine
94. Vakuf 137. Heljdovia
95. Banat 138. Jabuka
96. Belegije 139. Jelaje
97. Blaca 140. Kru
98. Boca 141. Lanite
99. Diljka 142. Oraak
100. Glibua 143. Ovsine
101. Grohoti 144. Vinograd
102. Gvozdac (Gvosca) 145. elina
103. Kaice 146. Legnja
104. Lopare 147. Orlovaa
105. Luke / Luka 148. Volujak
106. Mlakve 149. Vranci
107. Mrkote 150. Vuine
108. Mrtvanje 151. Vukue
109. Paloak (Paluak) 152. Zmijanice
110. Rodovie 153. Badica
111. Rudna kosa 154. Brdari (Brdarevi)
112. Slatina 155. Buda
113. Soce 156. Dramuii
114. Sopot 157. urik (urak)
115. Suhodol 158. Gunjite
116. Tinjak 159. Hambara
117. Tuhelj 160. Lonar
118. Vonjavke 161. Kabalovo
119. Brdo 162. Klaine
120. elopek 163. Klanice
121. Hendek 164. Kolibine
122. Jazovi ili Jazove 165. Medanovac
240
Hadika toponimija
166. Meljine 209. Buturovii

167. Milavke 210. ike
168. Milinjaa 211. Dupovci
169. Moila 212. apii
170. Oborite 213. Ferhatlije
171. Pojatite 214. Ibrii
172. Sasina 215. Kahrimani
173. Solila 216. Karaosmanovii
174. Sutice 217. Kora
175. alonica 218. Ljubovii
176. Tovi 219. Medii
177. Tovarnica 220. Sejdanovii
178. Vaganj 221. Stanojevii
179. Viganj 222. Crepljani
180. Vojtnik (Votnjik) 223. Drozgometva
181. Zvid 224. Dvorita
182. Burino guvno 225. Jele
183. Beganova ravan 226. Kasatii
184. Djevojaka kosa. 227. Mutabdije
185. Kara Mustafina aira 228. Puare
186. Kazina bara 229. Ratelica
187. Martinovaa 230. Tarin
188. Mlaeni 231. Urduk
189. Ramin greb 232. unovnica
190. Biberagina baa 233. Dolac
191. x toilo 234. Doljani
192. Mjesec 235. Do
193. Dukatnica 236. Lokve
194. Srebrenica 237. Osenik
195. Zlatarice 238. Osredak
196. Gradac 239. Potkraj
197. Smucka 240. Poratnice (Poratke)
198. Trzanj 241. Resnik
199. Hadii 242. Grivii
200. Donji Hadii 243. Medii
201. Binjeevo 244. Medvjedice
202. Budmolii 245. Vranii
203. Danii 246. Vukovii
204. Japalaci 247. Dub
205. Odak 248. Koan
206. Pazari 249. Kukrika
207. inici 250. Orahovica
208. Beganovi 251. Trnii
241
Hadika toponimija
252. Vrbanja 295. Kradenik

253. Zovik 296. Kran-potok
254. Luke 297. Krupa.
255. Mokrine 298. Lanite.
256. Sivice 299. Lelenica.
257. ike 300. Ljubovaa
258. ee 301. Malotina.
259. Danac 302. Mlavica
260. Deovii (Dehovii) 303. Moil potok
261. Dobrijevac 304. Mrkajin potok
262. Garovci 305. Petraa
263. Kapua 306. Poivala
264. Malotina 307. Radonj
265. Bjelanica 308. Sajnica potok
266. Batalovo brdo 309. Sirovica potok
267. elebin vrh 310. ocki potok
268. Gunjar 311. Vihrica
269. Hranisava 312. Zujevina
270. Hadi Hasanov vrh 313. unovnica / unovaki pot.
271. Igman 314. Lokavsko jezero
272. Ivan planina 315. Sitniko jezero
273. Komi 316. Kalajli jezero.
274. Konilo 317. Cmiljevac.
275. Kosma
276. Kremnik
277. Krvavac
278. Lievac
279. Lupoglava
280. Omar
281. Opanak
282. Ormanj
283. Rudno brdo
284. Tjepavice
285. Tmor
286. Bijela rijeka
287. Bioa ili Bjelanica potok.
288. Broanac potok ili Break,
289. Duboki potok
290. Garovaki potok
291. Kalanica
292. Kloevac.
293. Kora
294. Koutin potok
242
Hadika toponimija
5.2. Ostali toponimi Opine Hadii
A
1. Arnautov put, Kora
2. Alame, Drozgometva
3. Alamua, unovnica
B
4. Babina njiva, Kora; Babina njiva; Sejdanovii, Pazari
5. Baktua, Crepljani, Lokve
6. Balia brijeg , kod Kovaevca, Mievii
7. Balia, Budmolii
8. Banjevac, Vilovac
9. Bara, izmeu Brda i Glaviina, Mievii; Bara, s. Luke, kod Tarina;
Bare ispod sela , Do kod Tarina; Bare iznad Voljevca, Grivii; Bare, Pazari ,
itavo naselje; Bare, uvala prema kasarni Uivak; Bare, Mokrine; Bare, selo Bare
10. Barakovac, Doljani kod Pazaria;
11. Baretak, Vranii
12. Barica na zapadnoj padini Gaja, kod Breze; Barica, Bioa; Barica, is-
tono od Breze; Barica, Mokrine; Barica, Ormanj, Grivii; itd.
13. Baa, Tarin; Tinohovska ulica, Hadii; Baa i Zabaa, Uivak;
Baa, Binjeevo; Baa do Janjiara na Brezi; Baa u D. Hadiima, vie to-
ponima
14. Baan do, s. Bare kod Hadia
15. Baa, vie toponima na Trzni
16. Bainska bara, s. Luke, kod Tarina
17. Bazdak, Orahovica
18. Bekov do, Vrbanja
19. Beganova ravan, Osenik
20. Beganov do, Lupoglava
21. Begina krevina, Mokrine
22. Berkua, Vranii
23. Bisage, Lokve; Bisage, unovnica
24. Bjelica, Budmolii; Bjelica, Kora
25. Bjelobor, Lokve
26. Bjelotine, Uivak
27. Blato kod Graba, Tarin
28. Bokutovica, Opute kod Tarina
29. Bori, istono od Luke, Uivak
30. Borija, Budmolii; Borija, Lokve
31. Borovac, Smucka
32. Borove glave, Vranii
243
Hadika toponimija
33. Borovnice, Vranii

34. Borovnjak, Vukovii; i dr.
35. Bosnia polje, Hadii;
36. Bostan, istono do Bara, Uivak; Bostan, zapadno od Zgona, Garovci;
Bostan, Dupovci; Bostan, Mokrine; Bostan, Orahovica; Bostan, Vranii
37. Boovac, pored Kovaevca, Mievii
38. Bratia njiva, Uivak
39. Brda, Grivii i Lokve
40. Brdar, Vrbanja
41. Brdce, Grivii
42. Brdo, Mokrine
43. Brekalov do, Lokve
44. Breza, ike
45. Breza, Mehina Luka
46. Breza, najvei dio prostora oko sela Breze
47. Brezik, Sejdanovii, Pazari
48. Brezie, Vrbanja
49. Breznjae, unovnica
50. Brezova glava, Osenik
51. Brezovaa ,Tinovo brdo
52. Brezovaa, plato iznad Dupovaca
53. Brezovina, iznad Ban brda, Hadii
54. Brezovina, Koan
55. Brenjaa, Lokve
56. Brijeg, do Boria, Uivak
57. Brijeg, Lokve
58. Brijest, Mokrine
59. Brijest, Orahovica
60. Brijest, Uivak
61. Brkljae, Ragalj
62. Brnjae, Lokve
63. Bucavac, Mokrine
64. Bugolaz, Mokrine
65. Bukovik, sjeverni Mievii
66. Bukovina, Medvjedice Tarin
67. Bukovina, Uivak
68. Bukovina, zapadno do Breze
69. Bulatovac u Ormanju iznad Grivia
70. Buljak, Drozgometva
71. Burlice, Mehina Luka
72. Butkovii, Doljani
73. Buine bare, Osenik
C
244
Hadika toponimija
74. Cigansko brdo, Tarin

75. Crvene ljive u atama
76. Crvljivak, Lokve

77. air, Binjeevo
78. airac, Dupovci, sjeverno od dupovakog
79. airac, Grivii
80. airi, Crepljani, Lokve
81. airi, Mokrine
82. airi, unovnica
83. amua, Trzanj
84. amue, sjeverno od Trzni
85. atrnja, Musii
86. auova njiva, Sejdanovii, Pazari
87. elina, Uivak
88. etenija, s. Luke, kod Tarina
89. etovina, Koan
90. ikovo greblje, Budmolii
91. ivaevac livade, Grivii
92. ivaevac potok, Grivii
93. orin do, nekropola steaka, Kasatii
94. orina njiva, Binjeevo
95. ovina baa, iznad Dupovaca

96. atin do, Osenik
97. erpi , sjeverno od Vrtlina, ispod Obrovca, Binjeevo
98. ukovo polje
D
99. Deponija, s. Luke, kod Tarina
100. Dionice, Igman, istono od Lokvanskog brda
101. Djetelina, unovnica
102. Do, selo kod Tarina
103. Do, vie toponima na Trzni
104. Do, zapadno od Dobrijevca, Binjeevo
105. Do, zapadno od Salihovog dola, Binjeevo
106. Dobra voda, Beganovi
107. Dobrovlak, jugozapadno od Obrovca, Binjeevo
108. Dolac iznad unovnice prema Trznu,
109. Dolac, Koan
110. Doli, Crepljani, Lokve
111. Doline, Mokrine
112. Dolinica, Dupovci
113. Dolonica, Crepljani, Lokve
245
Hadika toponimija
114. Dolovi, Trzan

115. Dolovi, iznad Kuica
116. Dolovi, s. Luke, kod Tarina
117. Dolonica u Crepljanima
118. Drenovac, Drozgometva
119. Drenovac, Grivii
120. Drijenji, s. Bare kod Hadia
121. Drijenji, Tarin
122. Drum, s lijeve strane puta prema Mieviima, ravni dio
123. Dub, Trzanj
124. Dubi, Lokve
125. Duboki potok, Mokrine
126. Duboki potok, sjeverno od Petrovca, Mievii
127. Dubrave, Mokrine
128. Dubravica, Kasatii
129. Duanica, Lokve
130. Duge njive, Odak
131. Duge njive, Ratelica
132. Dugi do, zapadni dio Mievia
133. Dugolaz, Vrbanja
134. Dulebije, Igman
135. Dupci, Ivan-sedlo
136. Duranovica, Kukrika, Binjeevo
137. Durina kruka, Ormanj, Grivii
138. Dusak, selo Do kod Tarina
139. Duica, Opute

140. urevaa, ispod Stupnika, Uivak
E
141. Ekonomija, Tarin
F
142. Fatimine Ovsine, Kuice
143. Ferhatov do, iznad Vrania
144. Ferhatovac, Dragovii, Pazari
G
145. Gaj zapadno od ege, Binjeevo
146. Gaj, Mujanov gaj, Doljani
147. Gaj, sjeveroistono od Uivka
148. Gaj, izmeu Breze i Donjih Hadia
149. Gaj, izmeu Breze i Uivka
150. Gaj, Koan, Gaj Mokrine
151. Gaj, Lokve
152. Gaj, Sejdanovii, Pazari
246
Hadika toponimija
153. Gaj, Tinohovska ulica, Hadii

154. Gaja, iznad Proha, Kasatii
155. Gajevi, Osenik
156. Gajevi, s. Luke,kod Tarin
157. Gajice, Drozgometva
158. Gaji, istono od Garovaca
159. Galovica, Ragalj
160. Gaz, Japalaci, Tarin
161. Gladiika, Mokrine
162. Glavica kod kasarne, Kasatii
163. Glavica, Mokrine
164. Glavica, s. Luke, kod Tarina
165. Glavica, Sejdanovii, Pazari
166. Glavice juno od Mokrina
167. Glaviine, istono od Rajevog brda, Mievii
168. Glibavica, s. Luke, kod Tarina
169. Glog, Doljani
170. Gloca, Lokve
171. Gnionica, Beganovi
172. Gnjat, Mokrine
173. Gojanica, Kasatii
174. Goleta, izmeu Gurevia i Tovia, Binjeevo
175. Golovi, Kod Budmolia
176. Golubija uma, Crepljani, Lokve
177. Gornja baa, Mokrine
178. Grab, iznad Ceribainog dola, Hadii
179. Grab, Tmor, zapadno od Tarina
180. Grabik kod ege, Binjeevo
181. Grabovik , kod Lastavice, Uivak
182. Grabovina, Odak
183. Grabovina, s. Bare kod Hadia
184. Grabovina, sjeverni Mievii
185. Gradelj, Kasatii
186. Gradilite zapadno od Krevina, Binjeevo
187. Grahorie, Kasatii
188. Grahovina, Uivak
189. Grahovie, Duranovii
190. Grahovie, Trzanj
191. Grahovie, s. Luke,kod Tarin
192. Grebanica, Lokve; greblja
193. Grnar/Kunjar/Grmar, Grivii
194. Grude, Pazari
195. Gurevac, Osenik
247
Hadika toponimija
196. Gurevii, Binjeevo, podruje dananjih zaselaka Isii i unji

197. Gua ispod Vranaka kod Tarina
198. Gua, Kasatii
199. Guvno do Mlinita, Kasatii
200. Guvno u staroj unovnici;
201. Guvno, Duranovii
202. Guvno, do Klaniita, Grivii
203. Guvno, Drozgometva
204. Guvno, Dupovci
205. Guvno, preko puta Dvorita, D. Hadii
206. Guvno,Lokve (vie njih) ;
207. Guvno-Musii, Uivak
208. Gvosci, Ratelica
209. Gvozd, Lokavsko brdo, Igman
210. Gvozd, Ragalj
H
211. Hadrovica, Grivii
212. Hadina strana, Doljani
213. Halvadin do, Osenik
214. Hambara, Lokve Jasenjak
215. Hambarie, Orahovica
216. Hamzin do, Lokve
217. Hasanovaa, Kuice
218. Hasin do, Ivan-sedlo
219. Hasina njiva, Bioa
220. Heljca, Lokve
221. Heljia brdo, Pazari
222. Hendek, Sejdanovii, Pazari
223. Hiljadnik, Lokve
224. Hodin air, Ormanj
225. Hodin air, Ormanj, Grivii
226. Horozova baa, Doljani
227. Hrast, Kora
228. Hrastje, iznad Luka, Tarin
229. Hrastovina, kod Bara
230. Hrenite (Renite, Drozgometva)
231. Hrenovaa do Igria, Doljani
232. Hrvatua, Osenik
233. Humine bae, Grivii
234. Hupina, kod ege, Binjeevo
I
235. Iglica kod Oputa, Tarin
236. Igrinje, Kora
248
Hadika toponimija
237. Isii, Mostarsko raskre, Binjeevo

238. Ive, Bioa
239. Izme, prostor izmeu Japalaka i kole, Tarin
J
240. Jabuka, Lokve
241. Jabuke, Koan
242. Jagodina luka, Budmolii
243. Jagodina luka, Japalaci
244. Jagodina luka u Odaku
245. Jahice, Mokrine
246. Jahia uma, Mokrine
247. Jame, Japalaci kod Tarina
248. Janjiar iznad Musia, a zapadno od Niana, Uivak
249. Jarite, Drozgometva
250. Jarkovie, iznad Proha, Kasatii
251. Jasen pored Dolca, Kasatii
252. Jasike iznad Trzna, Kasatii
253. Jasike, Vukovii
254. Jasike, iznad Luka kod Tarina
255. Jasike, Osenik
256. Jastrebi uma juno iznad Kore Dubica uma, zapadno od Vukovia
257. Jaii, Tarin
258. Javor ispod Brezovae, Igman
259. Javorovo vrelo, Ormanj
260. Jaz, prostor muslimanskog groblja Donnji Hadii (do Zujevine)
261. Jazbine, Ratelica
262. Jave, kod Suhodola
263. Jeha, Koan
264. Jehov gaj, Ormanj, Grivii
265. Jehovac, Orahovica
266. Jelah, Duranovii
267. Jelah, istoni dio Bjelotina, Uivak
268. Jelovik, ispod Tinova
269. Jergovan, ate, Binjeevo
270. Jezerac, Vukovii
271. Jezerine, Grivii
272. Jezero, iznad Ban brda, Hadii
273. Jezero, Vrbanja
274. Johovina, Vranii
K
275. Kaun, Drozgometva
276. Kalac, Drozgometva
277. Kalemi , Mievii
249
Hadika toponimija
278. Kalemi, Koan

279. Kalemova njiva, Doljani
280. Kamenolom, Lokve
281. Kamenjaa, izmeu magistralnog puta i Duranovice, Binjeevo
282. Kamenjaa, Binjeevo, do toponima Boce
283. Kamenjaa, Kasatii
284. Kamenjak, Medvjedice Tarin
285. Kamenje, Kasatii
286. Kapuica, Igman
287. Karaina njiva, Mievii
288. Karina luka, Do kod Tarina
289. Kazani, Drozgometva
290. Kazin do kod Duranovia
291. Keina Strana, Osenik
292. Kelecua, Doljani
293. Kerina Strana, Osenik
294. Kitun ispod Trzna, Kasatii
295. Klanac, Kora
296. Klanac, Tarin
297. Klanac, Drozgometva
298. Klananice, Buturovii, Drozgometva
299. Klaniite, Grivii
300. Klanice, kod Suhodola
301. Klek, Ratelica
302. Klinac, Budmolii
303. Klisura, Bioa
304. Klubka, iznad Vrania
305. Klju, Odak
306. Knijeva istona padina Tnova prema ribnjaku, Kasatii
307. Kod bunara, Mievii
308. Kokine njive, s. Luke, kod Tarina
309. Kolibine, Odak
310. Kolovoz, zapadno od Dola, Binjeevo
311. Komarice, iznad Vrania
312. Konovik, Doljani
313. Konjuine, Orahovica
314. Kopaina, Dolac, Koan
315. Korijen, iznad Luka kod Tarina
316. Korino brdo, iznad unovnice prema Trznu
317. Korita, Kora
318. Korita, Mokrine
319. Korita, unovnica (ispod puta za Igman, 200 m od Trzna)
320. Kosa, iznad Zvonia
250
Hadika toponimija
321. Kosa, zapadno od Kolovoza, Binjeevo

322. Koto, Drozgometva
323. Kovaeva strana, Mievii
324. Kovaevac, pored Glaviina, ravni Mievii
325. Kovaica, Drozgometva
326. Kovin do, Ormanj, Grivii
327. Koziji grm, Vrbanja
328. Kozjaa, iznad Vrania
329. Kozlovac, Vukovii
330. Kr, vie parcela izmeu Dobrijevca i Garovaca, Binjeevo
331. Krevi, Ragalj
332. Krevina , zapadno od Uivka
333. Krevina, istono od sela Breza
334. Krevina, Mokrine
335. Krevina, unovnica
336. Krevine, iznad Grivia prema Ormanju
337. Krevine, Medvjedice Tarin
338. Krevine, Crepljani, Lokve
339. Krevine, Tinohovska ulica, Hadii
340. Krevine, zapadno od Boca, Binjeevo
341. Krevine, unovnica
342. Krevine, Musii, Uivak
343. Kriva trenja, Lokve
344. Krivae, Budmolii
345. Krivae, Dragovii, Pazari
346. Krivae, Grivii
347. Krivae, Koan
348. Krive, zapadno od Kuica
349. Krivie, u unovnici
350. Krivodol, Ratelica
351. Krnjad, Gornja Bioa
352. Kr, iznad Malotine, Binjeevo
353. Kru, izvor pitke vode i livade nizvodno od njega s lijeve stane potoka,
Grivii
354. Kruica, Trzanj
355. Kruice, Drozgometva
356. Kruii, Mokrine
357. Kruica, unovnica
358. Kruke, Bioa
359. Kruke, Vranii
360. Kuita, Lokve,vie njih
361. Kueri juno iznad sela Trzanj
362. Kuite, vie toponima na Trzni
251
Hadika toponimija
363. Kukavice, Medvjedice Tarin vie toponima na Trzni

364. Kula, Beganovi
365. Kumpjerie, Trzanj
366. Kupunjak u Gaju, kod Breze
367. Kupunjak, Lokve
368. Kupunjak, Mokrine
369. Kutlovi, Crepljani, Lokve
L
370. Lanci, Drozgometva
371. Lastavica brdo, Uivak
372. Lastavica, do Gaja, Uivak
373. Latica, kod Obrovca, Binjeevo
374. Letve, Mokrine
375. Lije, (Nekropola Medvjedice)
376. Lijehe, Budmolii
377. Lijehe, Duranovii
378. Lijena Gorica, Lokve
379. Lijeska, Vrbanja
380. Lijeska, Mokrine
381. Lisac, kasarna unovnica
382. Lisiine, Smuka
383. Lisine, Dragovii, Pazari
384. Lisine, Koan
385. Livada, Uivak
386. Livade, Tarin
387. Lokanj, Lokve, vie toponima
388. Loni, juno od Breze a istono od Vuina
389. Lopata, Koan
390. Lopate, kod TRZ Hadii, Grivii
391. Loina bara, Vrbanja
392. Luica, Vrbanja
393. Luica, Donji Hadii
394. Luica, Grivii
395. Luila, Kora
396. Luila, Lokve
397. Lug, Donji Hadii
398. Lug, izmeu ata i Zujevine, Binjeevo
399. Lugarnica, Ratelica
400. Lugovi, u Duranoviima
401. Lugovi, Pazari
LJ
402. Ljeskova ravan, Ormanj, Grivii
403. Ljeskovaa , zapadno od Uivka
252
Hadika toponimija
404. Ljeskovina i Orah, sjeverno do Glaviina, Mievii

405. Ljeskovina, Lokve
406. Ljeskovina, unovnica
407. Ljubice, Kopianj, unovnica
M
408. Makovac, Kora
409. Mala njiva, u Gaju kod Breze
410. Maline, Musii, Uivak
411. Malo jezero, Vukovii
412. Manjevac, Osenik
413. Markova njiva, iznad Luka kod Tarina
414. Martin, Vranii
415. Medija jama, Pazari
416. Medijina bara, Deovii
417. Mee, izmeu Kuica i Ceribainog dola
418. Mehina Luka, Tarin
419. Mejta, Doljani
420. Mekote , Binjeevo
421. Mekote, Budmolii
422. Mekote, Kora
423. Meljine, Drozgometva
424. Metalka, Rilj, sa istone strane eljan potoka u Drozgometvi
425. Metaljica, Beganovi
426. Miholje, unovnica
427. Mila, Lokve
428. Milakovac, Osenik
429. Miletovina, Mokrine
430. Milina krevina, Dupovci
431. Milovica, Tarin
432. Miljevaa, Vrbanja
433. Mike, Zamike
434. Mitrov do, zapadni dio Mievia
435. Mlakva, Grivii
436. Mlakve, Budmolii
437. Mlavica, Tarin
438. Mlinii, Koan
439. Mlinite, u selu Vranii
440. Mlinite, kod Opanka, unovnica
441. Mlinite, Grivii u Korama
442. Mlinski put, Kasatii
443. Modravci, ee
444. Modrulja, Ratelica
445. Mosuljci, izmeu Breze i Argete
253
Hadika toponimija
446. Mravinjci, s. Luke, kod Tarina

447. Mrdovina, istono do Jelaha, Uivak
448. Mranovii, polje uz Zujevinu, Donji Hadii
449. Mrkote , kod Smreka, Vranii
450. Mrkote, Grivii
N
451. Nadgrebnica, Doljani
452. Nadjabuke, Ratelica
453. Napodnica, Lokve
454. Nepolja, Lokve
455. Nijeavci, zapadni dio Dupovaca
456. Nispodnica (Nisputnica), kod Budmolia
457. Nisputnica, Budmolii
NJ
458. Njive, Tinohovska ulica, Hadii
O
459. Obadovina, zapadno do Obrovca kod Mievia
460. Objeenik potok, sjeveroistono od Trzni
461. Objeenik, Trzanj
462. Oglavak do Selita, Kasatii
463. Oglavak, Doljani
464. Oglavak, istoni dio unovnice
465. Ogradak, u junom dijelu unovnice
466. Okrmak, Budmolii
467. Okrmci, Osenik
468. Okunica, Tinohovska ulica, Hadii
469. Okunica, vie parcela, Binjeevo
470. Okuka, Kora
471. Opanak, prostor uz Kasarnu, Kasatii
472. Oplatje, Mokrine
473. Opljetar, Mokrine
474. Opute, kod Tarina
475. Orah, Koan
476. Orasi, Musii, Uivak
477. Oraak, Lokve
478. Orepak, s. Luke, kod Tarina
479. Oskorua , kod Balia brijega, Mievii
480. Osoje, iznad Dola kod Tarina
481. Osojnice, Mokrine
482. Otavie, juno od Donjih Hadia uz eljezniku prugu
483. Oven do, Ragalj
484. Oven kosa, Drozgometva
485. Ovevine, Trzan
254
Hadika toponimija
486. Ovija njiva, Kasatii

487. Ovin do, Smucka
488. Ovrat, Crepljani, Lokve
489. Ovsine, iznad Kuica istono od Stublova
P
490. Paklica, Pazari
491. Palaak, Binjeevo uz rijeku Zujevinu
492. Pale, Kora
493. Paljika, Opute
494. Paljika, zapadni dio Mievia
495. Paljika, Crepljani, Lokve
496. Paljika, Koan
497. Paljika, Mokrine
498. Paljika, Orah, Koan
499. Pandurica, Mokrine
500. Papratine, Duranovii
501. Papratine, s. Bare kod Hadia
502. Papratnice, Grivii
503. Paia gaj, Kora
504. Peline (Ilijaevia krevina) , Mokrine
505. Peline, Vranii
506. Petkov do, Kasatii
507. Petrovac, sjeverno od Tovia, Mievii
508. Pijee, Uivak
509. Pirina voda, Drozgometva
510. Pirolaz, sjeverno od Drozgometve,
511. Piarak, s. Bare kod Hadia
512. Piin,Trzanj
513. Pivnica, Japalaci kod Tarina
514. Plac, Tarin
515. Plane, Ormanj, Grivii
516. Planovo, Mokrine
517. Plastovi, Ragalj
518. Plonica, Mokrine
519. Pobrnica, ispod puta za Igman, Kasatii
520. Podvoe, Duranovii
521. Podesma, Mokrine
522. Podgajnica, Dupovci
523. Podhanom, kod greblja u Dupovcima
524. Podine, Vrbanja
525. Podjasenica, Osenik
526. Podjaz, izmeu Moila i Obrovca, Binjeevo
527. Podklanica, Kora
255
Hadika toponimija
528. Podkraj , zaseok u Binjeevu

529. Podkrmci, Osenik
530. Podkrstje, Vukovii
531. Podkunjae, zapadno od Makovca, Binjeevo
532. Podkunjae, podruje zaseoka Podkraj u Binjeevu
533. Podkua, vie toponima na Trzni
534. Podkula, Mokrine
535. Podmionica, Vranii
536. Podpojata, Osenik
537. Podublje, Mokrine
538. Podvihrica, Hadii
539. Podvoe, sjeverno od Duranovia
540. Podvoda, Vrbanja
541. Podvode, Japalaci kod Tarina
542. Pogled, Osenik
543. Pogledala, Ormanj, Grivii
544. Pohelj, itavi Ramii, Pazari
545. Pojatite, Pazari
546. Pojatnica, Ratelica
547. Poklinjae, lijevo od Vonjavke, Lokve
548. Polom, Vranii
549. Polumatje, Ratelica
550. Polje, Odak
551. Polje, Binjeevo,
552. Polje, Grivii
553. Poljica, kod Bara
554. Ponor, kod Suhodola
Popis katastarskih naziva lokacija Opine Hadii:?????
555. Porea, ispod Crepljana
556. Porea, Lokve
557. Poretak, Ragalj
558. Porta, Kazina bara, Pazari
559. Posojnica kod Osredka, Odak,
560. Posojnice, Lokve, vie toponima
561. Potakie, Sejdanovii, Pazari
562. Potoci, Vrbanja
563. Potoci, Drozgometva
564. Potok, sjeverno od Luka, Tarin
565. Potputnjaa, Grivii
566. Potrkua, Drozgometva
567. Pratua, Vukovii
568. Predamlini, s. Luke, kod Tarina
569. Pregae, kod Budmolia
256
Hadika toponimija
570. Prehulja, Kora

571. Prekometica, Vrbanja
572. Preslica, s. Luke, kod Tarina
573. Previla, Orahovica, Ratelica
574. Previla, Smucka
575. Prevrata, Lokve
576. Pribanjica, Ratelica
577. Prijeki air, juno od Kuica
578. Prijeki airi, dananji plato ispred ulaza u TRZ Hadii
579. Prisade, Lokve
580. Prisoje, Kora
581. Prosnice, Vrbanja
582. Prostranje, preko puta TRZ Hadii, kod trafo-stanice
583. Prugovnica, Lokve
584. Punica, Mokrine
585. Pusto selo, Sivice kod Tarina
586. Pustolovina, izmeu Breze i Krevine
R
587. Radava voda, Igman
588. Ragalj, Kora
589. Rajevo brdo, sjeverno od Obrovca, Mievii
590. Rajia brdo, (Rajievo brdo), Mievii
591. Rakita, Tarin
592. Rakite, Donji Hadii
593. Rakite, pored pruge prema Tinovu
594. Ranjevac, jugoistono od Budmolia
595. Rasovaa, ispod Kopinja prema unovnici
596. Ravan, Mokrine
597. Ravna vala, Lokve
598. Ravne (Aleksii), iznad Luka kod Tarina
599. Ravne ee, nekropola steaka
600. Ravnice, iznad Vrania
601. Ravno, Gvozdac
602. Raevina, Lihovci
603. Raite, Duranovii
604. Raite, Doljani
605. Raite, Kasatii
606. Raite, Kora
607. Rebra, Ragalj
608. Rebra, Ratelica
609. Redepovina, Smucka
610. Repite, Medanovac, Ratelica
611. Ribnica, Mokrine
257
Hadika toponimija
612. Rilj, Drozgometva

613. Ritko hrastie, istono od Doljanskih stijena,
614. Rizvanova baa, unovnica
615. Robinja, na Jabuci kod Tarina
616. Rogin potok, ee, nekropla steaka
617. Rosulje, kod Trzni,
618. Rosulje, Doljani
619. Rosulje, Kopianj, unovnica
620. Rosulje, Ratelica
621. Rosulje, Trzanj
622. Rovnjaa, Mehina Luka
623. Rovovi, Osenik
624. Runjavi rep, Lokve
S
625. Safetovo lijee, Grivii
626. Sajnica potok
627. Sajin potok, Vranii
628. Salinova ega, Beganovi
629. Salihov do, Binjeevo
630. Salkia baa, Kuice
631. Saraua, Kora
632. Sedlica, s. Luke, kod Tarina
633. Selimovina, iznad Bara, Grivii
634. Seljani, u centru unovnice
635. Sijerak, Ratelica
636. Sijetlik, Drozgometva
637. Sklae, kod Trzna, unovnica
638. Skok, Budmolii
639. Slatka kruka, Crepljani, Lokve
640. Slezingerova njiva, Sivice kod Tarina
641. Smajlaa, istona padina Ban brda, Hadii
642. Smodole, Kasatii
643. Smra, Osenik
644. Smreke, Mokrine
645. Smreke, Vranii
646. Sofa ispod Milinjae, unovnica
647. Sofa, Kora
648. Spahina njiva
649. Spasovnice, kod Breze
650. Srednica, Odak
651. Stajii, kod Boovca, ravni dio Mievia
652. Stara pruga, Tarin
653. Stara stanica, Tarin
258
Hadika toponimija
654. Stareine, Uivak

655. Staro Kuite, Lokve, vie toponima
656. Stjenice, Ivan-sedlo
657. Stojkovac, Ratelica
658. Stoine, Kora
659. Strana, juno od ata
660. Strana, Lokve
661. Strana, Mokrine
662. Strana, zaseok sela Kuice
663. Strana, Mievii
664. Strana, Musii - Uivak
665. Strmenica, Lihovci
666. Strmoglavac brdo, Smucka
667. Strmoglavac, Kora
668. Struga, u selu Bioa
669. Studenac, Mokrine
670. Studenac, Smucka
671. Studenci, s. Luke, kod Tarina
672. Suho brdo, Igman
673. Suljevita ravan, istono od Doljanskih stijena,
674. Suljino brdo, Uivak
675. Supragovac potok, ispod Ivana kroz Ratelicu

676. amovina, Vranii
677. arulja, Smucka
678. aa, s. Luke, kod Tarina
679. ehin do, Drozgometva
680. ipovica, Vranii
681. iroki do, Mehina Luka
682. ljivice, Sejdanovii, Pazari
683. ljivik, Odak
684. ljivik, Garovci
685. olin do, Doljani
686. umice, Hadii
687. unji, Mostarsko raskre
688. unja, iznad Vrania
689. vrakin do, Osenik
T
690. Tanoga, Koan
691. Taraino Zabre, Vranii
692. Tepsije, istono od Kara Mustafinih aira, Igman
693. Tinohovaa, unovnica
694. Tirine njive, s. Luke, kod Tarina
259
Hadika toponimija
695. Tisovica, Kora

696. Tjemenica, Osenik
697. Toak, u Griviima
698. Tor, Bioa
699. Torina, Koan
700. Torie, Osenik
701. Torie, s. Luke, kod Tarina
702. Trbuh, Medvjedice- Mokrine
703. Trbunjaci, Ratelica
704. Trenica, Mehina Luka
705. Trenjica, kod Klaina, Uivak
706. Trnov do, Osenik
707. Trnovaa, Mokrine
708. Trnjak, sjeverno od Zauprije
709. Trnje, ispod Kopinja, unovnica
710. Tukovi, iznad Osenika
711. Tukovi, Mokrine
U
712. Ubie, Vrbanja
713. Urvine, Vrbanja
714. Usjelina, Ormanj, Grivii
V
715. Veksel, Bioa
716. Veksel, unovnica
717. Velike ume, Ratelica
718. Vikala, Crepljani, Lokve
719. Vinica, od Garovaca prema Barama
720. Vis, iznad ika
721. Vis, iznad Dupovaca
722. Vie vrela, Uivak
723. Vielac, iznad Bulatovca, Grivii
724. Vimlina, Vranii
725. Vitin do, Osenik
726. Vonjak, Tinohovska ulica, Hadii
727. Vodica, Ragalj
728. Vojnin kr, Mokrine
729. Vojsovi, iznad Suhodola
730. Voljevac, u Korama , Grivii
731. Vrankovaa, Vranii
732. Vratnica, Sivice, kod Tarina
733. Vratnica, Ormanj, Grivii
734. Vrbica, Grivii
735. Vrbica, Raskre
260
Hadika toponimija
736. Vrela, Drozgometva

737. Vresina, Koan
738. Vretina njiva, ispod Stupnika, Uivak
739. Vretino brdo, Uivak
740. Vrtae, Mokrine
741. Vrtae, oko Ujaka, Lokve
742. Vrtla, Trzan, Doljani, Mokrine i unovnica
743. Vrtline, vie parcela pored puta za?????
744. Vrtlovi, iznad Borka, Grivii
745. Vrto, ate Binjeevo i Vranii
746. Vrto, vie toponima na Trzni
747. Vuinica, Musii, Uivak
748. Vulia njiva, kod Kopinja, unovnica
Z
749. Za kulom, sa desne strane puta za Kasatie pored kasarne
750. Zabaa, Vranii
751. Zaborak, Lokve
752. Zabrdaa, Lokve
753. Zabre, Vranii
754. Zauprija, polje iza ambulante Binjeevo
755. Zadunica, Smucka
756. Zagaji, Mokrine
757. Zagori, sjeverno od Brdce, Grivii
758. Zagorsko, Igman
759. Zagradnica, Deovii
760. Zagreb, (nekropola steaka Aleksii) , s. Luke, kod Tarina
761. Zagrebica, Lokve
762. Zagrebljev do, Kasatii
763. Zagrebnica, Kasatii
764. Zagrebnjaa, Omladinska ulica i Drozgometva
765. Zaklapaa, centar Tarina
766. Zakrstje, Vukovii
767. Zakrnica, Osenik
768. Zakrnjaa, Kasatii
769. Zaloine, Uivak
770. Zalug, kod Ekonomije Tarin, Luke
771. Zamjena, Kora
772. Zapojata, Vrbanja
773. Zaptnjaa, Binjeevo
774. Zarie, Medanovac, Ratelica
775. Zavanjaa, Kuice
776. Zeija voda, Musii, Uivak
777. Zlatina njiva, Bioa
261
Hadika toponimija
778. Zmijanice, iznad Vrania

779. Zmijina glavica, Osenik
780. Zmijonjaa, Drozgometva
781. Zobie, Kasatii
782. Zurke, Koan
783. Zvid, Sejdanovii, Pazari
784. Zvjezdan, Mokrine
785. Zvoni, Grivii

786. alice, iznad Vrania
787. drioca, Lokve
788. ega, juno od Kolovoza, Binjeevo
789. ege, ispod Stupnika, Uivak
790. elebuje, Vrbanja
791. iva bara, selo Do kod Tarina
792. iak, Osenik
793. uberak, juno iznad Kore
794. uberci, Osenik
795. utica, kod Klaina, Uivak
6. Literatura:
Objavljeni izvori:
1. A. Benac, Obre I - Neolitsko naselje starevako-impresso i kakanjske

kulture na Raskru, GZM BiH, 1972.
2. A. Dabinovi, Hrvatska dravna i pravna povijest, Zagreb, 1940.
3. A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604.g,Sv. I/1,
Bonjaki institut Zrich, Odjel Sarajevo i Orjentalni institut Sarajevo,
Sarajevo 2000.
4. A. Isakovi, Rjenik bosanskog jezika, Bosanska knjiga, Sarajevo,
1995.
5. A. Kulender, Mali Tursko-Bosanski rjenik, Meunarodna trgovaka
tamparija, Monastir, 1912.
6. A. Loma, Sloveni i Albanci do XII veka u svetlu toponomastike, Zbornik
radova, Meunarodni nauni skup, Cetinje, 1990, Titograd, 1990.
7. A. S. Alii, Pokret za autonomiju Bosne od 1831. do 1832.god, Or-
jentalni institut Sarajevo, Posebna izdanja, Sarajevo, 1996
262
Hadika toponimija
8. A. S. Alii, Popis bosanske vojske pred bitku na Mohau 1256. go-

dine, Sarajevo 1977.
9. A. S. Alii, Sumarni popis sandaka Bosna iz 1468/69. Islamski kul-
turni centar Mostar, Mostar 2008.
10. A. kalji, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku,Svjetlost, Sarajevo,
1973.
11. Arheoloki leksikon BiH, Tom III, Zemaljski muzej R BiH, Sarajevo
1988.
12. Arhiv BiH, Bosanski glasnik za 1913. godinu.
13. Arhiv BiH, Bosanski Glasnik, 1900, Popis vanijih mjesta u BiH ispod
1.000 stanovnika)
14. B. ovi, Uvod u stratigrafiju i hronologiju praistorijskih gradina u
Bosni, GZM BiH, 1965.
15. B. Klai, Rjenik stranih rijei, Nakladni zavod MH, Zagreb, 1986.
16. Bosanski glasnici, Dvorska i Dravna tamparija u Beu, 1900-1917.
17. D. Vidovi, Pogled u toponimiju makarskog primorja,Folija onomas-
tika croatica 21, 2012.g, Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje, Za-
greb, 2013.
18. D. Brozovi Ronevi, Nazivi za blatita i njihovi toponimijski odrazi
u hrvatskom jeziku, Zagreb, 1999.
19. D. K. Kovaevi, Gradska naselja srednjovjekovne Bosanske drave,
Sarajevo, V. Maslea, 1978.
20. D. Nikoli, Bosanski ujaci, Franjevaka provinncija Bosna Srebrena,
Rim, 2012.
21. D. Sergejevski, Iz rimske arheologije, GZM BiH, 1935.
22. D. Vidovi, Gradaka toponimija, Izvorni znanstveni lanak, Insti-
tut za hrvatski jezik i jezikoslovlje, UDK 811.163.42373.21, Zagreb,
2010.
23. D. Vidovi, Pogled u toponimiju makarskog primorja, Institut za hr-
vatski jezik i jezikoslovlje, Zagreb, 2013.
24. . Mazali, Gradac kod Hadia, Glasnik Hrvatskog zemaljskog
muzeja, Sarajevo, 1942,
25. oko Mazali, Novi podaci o Gradcu kod Hadia, separat iz Godin-
jaka Nae strane XIII 1972, Sarajevo, 1972.
26. D. Juzbai, Izgradnja eljeznica u BiH u svjetlu austrougarske poli-
tike, ANU BiH, Djela XLVIII/28, Sarajevo, 1974, 247.
27. E. Bujak, Nastanak i znaenje toponima Bastahe, e-mail: od 30.3.2016.
godine, Arhiva Komisije.
28. E. Bujak, V. Alauz, A. Demidi, D. Jasika, Izvjetaj o popisu stea-
ka na podruju opine Hadii br. 02/5-49-2992-4/16,- 2.3.2016.g,
Opina Hadii i Drutvo Stanak, Hadii, 2016.
29. E. Kazazovi, Hrast u Karaosmanoviima, kolske novine ,,Svitanja,
2016.
263
Hadika toponimija
30. F. Ademovi, Princ palikua u Sarajevu, Rabic, Sarajevo,1997.

31. F. Ibrahimpai, Sredjovjekovni tragovi u tponomastiizenikog kraja,
Izdanja Muzeja grada Zenice, 1973.
32. Federalna geodetska uprava BiH, Katastarski plan za Opinu Hadii,
mart, 2016.
33. F. anti, Ime je znak, Bonjaci.net, Beograd, 2012.
34. Fra. N. Lavanin, Ljetopis, Sarajevo, 1981.
35. Glavni rezultati popisa u BiH, od 22.4.1895., Sarajevo, 1896.
36. H. Kreevljakovi, Esnafi i obrtnici u starom Sarajevu, Sarajevo , 1958.
37. H. Kreevljakovi, Hanovi i karavansaraji u BiH, Izabrana djela III, V.
Maslea, Sarajevo 1991.
38. H. Kreevljakovi, Izabrana djela III, V. Maslea, Sarajevo, 1991.
39. H. Kreevljakovi, Kule i odaci u Bosni i Hercegovini, Nae starine
II, Sarajevo, 1954.
40. H. abanovi, Bosansko krajite, Godinjak Istorijskog drutva BiH,
god IX, 1958.
41. H. abanovi, Bosnski paaluk, Svjetlost, Sarajevo, 1958.
1. H. abanovi, Dvije najstarije vakufname u Bosni,Orjentalni institut u
Sarajevu, Sarajevo, 1952.
42. H. abanovi, Krajite Isa-bega Ishakovia,Zbirni katastarski popis iz
1455. godine, Sarajevo, 1964.
43. I. Bojanovski, Dolabelin sistem cesta u rimskoj provinciji Dalmacija,
ANU BiH, Djela, knj. XLII, Sarajevo, 1974.
44. Ivo Bojanovski, Prilozi za topografiju rimskih i predrimskih komunik-
acija i naselja u rimskoj provinciji Dakllmacija, Godinjak ANU BiH,
Sarajevo, 1978. (fus nota 135)
45. I. edi, i dr., Rjenik bosanskog jezika, Institut za jezik Sarajevo,
2007.
46. I. Ruvarac, O privileijama kue Ohmuevi-Grguri, GZM BiH, 1890
47. K. Topolovac, Arheoloki leksikon, Zemaljski muzej Sarajevo, Sara-
jevo 1988.
48. L. Fekea, Arheoloka istraivanja srednjovjekovnog grada i crkve u
selu Gradac kod Hadia, GZM BiH, sv. 42/43, 1987/88.
49. Lj. J. Mihi, Bjelanica i Igman - planine XIV Zimske olimpijade, V.
Maslea, Sarajevo, 1984.
50. M. Barada, Starohrvatska seoska zajdnica, JAZU, Zagreb, 1957.
51. M. Dini, Dravni sabor srednjovjekovne Bosne. SAN, Beograd, 1955.
52. M. Drvodeli, Englesko-hrvatski rjenik, kolska knjiga, Zagreb,
1954.
53. M. Edreni i dr, Tursko-bosanski depni rijenik, Kahraman ofset
LTD TI, Istambul, 2005.
54. M. Filipovi, Osvrt na poloaj bosanskog seljatva u prvoj deceniji
osmanske vlasti. Radovi Filozofskog fakulteta, III, Sarajevo, 1965.
264
Hadika toponimija
55. M. Hadijahi, Zemljini posjed Crkve bosanske,Historijski zbornik

XXV XXVI, 1972/73, Povjesno drutvo Hrvatske, Zagreb.
56. M. Hadijahi, Razvoj ekonomskih, politikih i kulturnih centara u
opini Hadii do 1878. god., Prilozi za prouavanje istorije Sarajeva,
Sarajevo, 1974.
57. M. Mandi, Arheoloke crtice iz Bosne,Starinar, Beograd, 1926/27.
58. M. Mujezinovi, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine. Sarajevo,
Publishing, Sarajevo, 1998.
59. M.Vego, Gradska naselja srednjovjekovne Bosne, Svjetlost, Sarajevo,
1957.
60. M. Drma, upa Lepenica, Hostorijska traganja, Institut za historiju,
Sarajevo, 2014.
61. M. Anto Molinar, Katarina Kosaa Kotromani, HKD Napredak,
Kiseljak 2007.
62. N. Brozovi Ronevi, Nazivi za blatita i njihovi toponimijski odrazi
u hrvatskom jeziku, Folia onomastica Croatica, Knj. 8, Institut za hr-
vatski jezik i jezikoslovlje,Zagreb, 1999.
63. N. Filipovi, Osvrt na poloaj bosanskog seljatva u prvoj deceniji
osmanske vlasti. Radovi Filozofskog fakulteta, III, Sarajevo, 1965.
64. N. Klai, Srednjovjekovna Bosna,Grafiki zavod Hrvatske,Zagreb,
1994.
65. N. Mileti, Slovenska nekropola u Gomjenici kod Prijedora, GZM
BiH, 1967.
66. P. Aneli, Studija o teritorijalnopolitikoj organizaciji srednjevje-
kovne Bosne, Svjetlost, Sarajevo 1982.
67. P. Aneli, Arheoloka ispitivanja, Zbornik lepenica, Nauno drutvo
BiH, 1963.
68. P. Aneli, Srednjovjekovna kultna mjesta u okolici Konjica, GZM
BiH, 1957.
69. P. Aneli, Visoko i okolina kroz historiju, Optina Visoko, Visoko,
1984.
70. P. Skok: Slavenstvo i romanstvo na Jadranskim otocima, Zagreb, 1950,
71. P. Skok, Etimoloki rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, Za-
greb, 1971.
72. Rezultati popisa iteljstva u BiH od 27.9.1910, Zemaljska vlada za
BiH, Sarajevo, 1912.
73. Riza, ef. Muderizovi, Bosanski majdani za turske uprave, GZM BIH,
knjiga XXX,1918.
74. R. Aleksi, Renik sranih rei i izraza, Prosveta Beograd, 1978.
75. S. Mesihovi, Incriptiones latinarvm Saraevonensis, Historijska tra-
ganja, Institut za historiju, Sarajevo, 2008.
76. S. Prea, Slom i rasulo etnika, Zbornik Sarajevo u revoluciji, Istorijs-
ki arhiv Sarajevo, 1981.
265
Hadika toponimija
77. S. Pulahu, Defteri i regjistrimit te Skodres i itit 1485. god, Institut za

istoriju Tirana, 1974.
78. Statistika mjesta i puanstva BiH po popisu 16.juna 1879. Sarajevo
1880.
79. U. Dunji, Hadii u prolosti,NIK Svet knjige, Beograd, 2002.
80. V. Alauz, Dupovci i puke Dupovke, Bilten Opine Haii broj 24,
Hadii 2015.
81. V. Skari, O geografskoj nomeklaturi BiH. Glasnik geografskog
drutva. Sv. 13. Beograd,1927.
82. V. S. Karadi, Srpski rjenik, Be, 1818.
83. V. V. Vukasovi, ,,Dopisi, Vjesnik arheolokog muzeja u Zagrebu,
Vol.12, No1, 1890.
84. V. Alauz, Monografija, Hadii od najstarijih vremena do agresije na
BiH 1992.g,Opina Hadii, Hadii, 2013.
85. V. Bievi. Bosanski namjesnici osmanskog doba (1463 1878), Sa-
rajevo, 2006.
86. V. uri, Sarajevsko oruje u Bosni i Hercegovini ,GZM BiH, 1926.
87. V. Maurani, Prinos za hrvatski pravno-povjesni rjenik,Tom I, Za-
greb, 1908-1922.
88. V. Mueta-Aeri, Sarajevo i njegova okolina u XV stoljeu,Publish-
ing,Sarajevo, 2005.
89. V. Radimski, Podor grada Tuhelj, GZM BiH, 1891.
90. V. Skari, Popis bosanskih spahija 1711. godine, GZM BiH, 1930.
91. V. Skari, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremen do aus-
trougarske okupacije, Izabrana djela, Veselin Maslea, Sarajevo, 1937.
92. V. Skari, Trzan, GZM BiH, knj. 2, 1928.
93. V. Skrai i A. Juri, Krki leksik zadarske regije,Geoadria Vol. 9, No.
2,Centar za Jadranska onomastika istraivanja Sveuilita u Zadru,
Zadar, 2004.
94. V. V. Vukasovi, Stari nacrt upe Smuke, GZM BiH, 1891.
95. V. Obradadovi, Vojne puke velikog kalibra, Vojni muzej Beograd,
2011.
96. V. Trifkovi i pop Stjepo, Sarajevska okolina, Sarajevsko polje, Antro-
pogeografska promatranja, Zbornik, Beograd, 1908.
97. Z. ehi i E. Tepi, Povjesni atlas BiH, Sejtarija, Sarajevo, 2002.
98. V. Trifkovi i pop Stjepo, Sarajevska okolina, Sarajevsko polje, Antro-
pogeografska promatranja, Zbornik, Beograd, 1908.
Neobjavljeni izvori:
1. Dravni arhiv u Dubrovniku, Lettere di Levante, X, folija 43-43 verso, 84,
18. mart. 1428.
2. Dupovac Ernad, r. 1960, Dupovci, sada Sarajevo (autorizovani rukopis u
arhivi Komisije za historizaciju opine Hadii)
266
Hadika toponimija
3. Komisija za istraivanje i dokumentovanje kulturno-historijskog nasljea

opine Hadii, Izvjetaj br. 02/5-49-2992-sl/15, od 13.10.2015. (Dr. E.
Kurtovi, Doc. E. Filipovi, Mr. E. Bujak, V. Alauz, prof.)
4. Komisija za istraivanje i dokumentovanje kulturno-historijskog nasljea
opine Hadii, Izvjetaj br. 02/5-49-2992-sl/15, od 13.10.2015.
5. Komisija za istraivanje i dokumentovanje, Opina Hadii, Izvjetaj sa ter-
ena od 12.11.2015. g.
6. V. Alauz, D. Jasika i Mr. E. Kazazovi, Izvjetaj sa terena, septembar 2015.
Narodna predanja - intervjui:

1. Alauz Vahid (1958), Hadii, (predanje prenosi od rahmetli Hurema
Alauza i Mehmeda Alauza).
2. Beirevi Rasim, (1932), Koan, (zabiljeio: V. Alauz, 3.4.2016. godine).
3. Buo Osman, (1932), Osenik, (zabiljeio: V. Alauz, 29.2.2016. godine).
4. olo Smajo, (1941), Mokrine (zabiljeio: V. Alauz, 16.3.2016. godine).
5. ovi Nijaz (1959) Grivii, (zabiljeio: V. Alauz, 7.11.2016.godine).
6. ovi Alija (1933) Grivii, (zabiljeio: V. Alauz, 7.11.2016. godine).
7. ovi Safija (1939) Grivii, (zabiljeio: V. Alauz, 7.11.2016. godine).
8. ato Adem i Adil, Binjeevo, (zabiljeio: V. Alauz, 26.2.2016. godine).
9. Drina Himzo, (1931), Vranii, (zabiljeio: V. Alauz, 5.3.2016. godine).
10. Dupovac Ernad, (1960) , Dupovci, sada Sarajevo, (autorizovani rukopis u
arhivi Komisije za historizaciju opine Hadii).
11. Halebi Safet, (1953), Hadii, Brezovaka ulica, (zabiljeio: V. Alauz
8.7.2016. godine).
12. Hamdija Fati, (1955), Hadii, (zabiljeio: V. Alauz, 7.11.2016. godine).
13. Hodi Nusret, Vranii, (zabiljeio: V. Alauz, 5.8.2015. godine).
14. Husanovi Paan, (1936), Ratelica, (zabiljeio: V. Alauz, juni 2006. go-
dine).
15. Isi Samir, Mostarsko raskre, ( zabiljeio: V. Alauz, 8.3.2016. godine).
16. Jakopec Nada, (1955), Tarin, (zabiljeio: V. Alauz, septembar 2015. go-
dine).
17. Jamakovi Suvad, (1963), unovnica, (zabiljeio: V. Alauz, 15.3.2016.
godine).
18. Japalak Hasan (1927), Japalaci, (zabiljeio: V. Alauz, 20.11.2006. go-
dine).
19. Joldo Mehmed (1934), Lokve, (zabiljeio: V. Alauz, 5.5.2016. godine).
20. Kabulovi Nusret (1960), Doljani, predanje prenosi od starina, (zabiljeio
V. Alauz, 10. januara 2016. godine).
21. Koro Izet (1957), Grivii, (zabiljeio: V. Alauz 4.11.2015. godine).
22. Maslo Halid, Budmolii, prenosi od oca Sune, djeda Hilme, pradjeda Ali-
je, (zabiljeio: V. Alauz, 21.3.2016. godine).
23. Meanovi erif era (1956), Pazari, (zabiljeio: V. Alauz, 5.4.2016.
godina).
267
Hadika toponimija
24. Muhibi Admir, Tarin, (zabiljeio: V. Alauz, 23.2.2016.godine).

25. Mulagi Elvedin (1971), Mokrine.
26. Musa Luca, (1930), Sutice, (zabiljeio: V. Alauz, 15.3.2016.godine).
27. Rami Ahmed (1928), Gornji Zovik, (zabiljeio: V. Alauz, 16.5.2013.
godine).
28. Reidovi Sakib (1956), Donji Hadii, (zabiljeio: V. Alauz, 29.3.2016.
godine).
29. Rizvo Izet (1955), Hadii, (zabiljeio: V. Alauz, 17.10.2015.godine).
30. Sadikovi Mirsad (1961), Kasatii, po predanju njegovog oca Sadikovi
Muhameda, (zabiljeio: V. Alauz 10.3.2016.godine).
31. Sejmenovi Numo, Tarin, (zabiljeio: V. Alauz, 20.11.2015. godine).
32. Sidran Reuf, unovnica, (zabiljeio: V. Alauz 11.3.2016. godine).
33. Tufo Ekrem (1957), Trzanj, (zabiljeio: V. Alauz, 17. juna 2016. godine).
34. Turinovi Haris (1989), Pazari.
Internet:
1. BH portal za istraivanje rodoslova porodica, O prezimenima, http://www.
rodoslov.ba/Pages/view/5/1/ , (pristupljeno, 1.5.2016.godine);
2. B. Krizmani, http://www.pregrada.info/list/skica-za-toponimiju-pre-
grade-i-okolice/ , (pristupljeno, 7.2.2016. godine);
3. I. Hero, Tragom zaboravljene zemlje, (http://www.medzlis-konjic.com/,
(pristupljeno, 30.4.2016.godine);
4. N. Radman, Historija Grada Obrovac, Web stranica Grada Obrovac, (http://
www.obrovac.hr/povijest.php, (pristupljeno, 28.4.2016.godine);
5. V. Kakaevska, Trojan, http://www.starisloveni.com/Trojan1.html, (pristu-
pljeno, 7.1.2016.godine).
Drugi izvori:
1. Austro-Ugarska geografska karta iz 1910. godine. Kartu ustupio Komisji za
istraivanje i dokumentovanje, Rami Ahmed (1935), Gornji Zovik;
2. Federalna geodetska uprava BiH, Katastarski plan za Opinu Hadii,
mart, 2016.godine;
3. Opina Hadii, Odsjek za katastar, Katastral Vermefsungs Abtheilung,
Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo, Gemeinde
Hadii; Opinski katastarski odjel Hadii, uvid: 3.2.2016.godine;
4. Vojnogeografski institut Beograd, Topografska karta 1:25 000, sekcije,
Hadii, Tarin, Bradina, Bjelanica zapad i Bjelanica istok, 1975.godine;
268
Hadika toponimija
RECENZIJE:
Doc. dr. Adnan Kaljanac

Filozofski fakultet Univerziteta u Sarajevu
Odsjek za historiju
Katedra za arheologiju
Recenzija rukopisa:
Hadika toponimija
(Vahid Alauz)
Promatrano iz perspektive XXI stoljea i uvjetno nazvane moderne znano-

sti koja nikada nije istinski moderna ve samo na trenutnom stupnju razvoja, ev-
identna je injenica da ista u svom dananjem obliku postoji zahvaljujui fun-
damentima poloenim od strane nekadanjih brojnih ljubitelja prolosti. Iako je
u trenutnom vremenu globalni cilj cjelokupne bosanskohercegovake znanosti,
meu kojima i arheoloke i historiografske, modernizacija i uspostava najsuvre-
menijih evropskih i svjetskih standarda, ma koliko trenutno to apsurdno zvualo,
Bosna i Hercegovina u nekim sada ve davnim vremenima XIX i XX stoljea
pred sebe nije imala potrebu postavljati ovakve ciljeve. Dok su svjetski entuzijasti,
antikvari i zaetnici budue moderne znanosti polazili na svoje prve ekspedicije
otkrivanja antikog svijeta i dok je ovjeanstvo spoznavalo pojam prahistorije
i darvinizma, Bosnom i Hercegovinom su prolazili brojni putopisci i istraivai
prouavajui i interesirajui se za njenu prolost, jednako kao i veliki broj pri-
padnika lokalne populacije, bilo u smislu kolekcionarstva ili tenje za spoznajom
prolosti. Tok historijskih dogaaja od vremena prvih putopisaca, antikvara, Za-
kona o prikupljanju, istraivanju i uvanju starina iz 1869. godine, odravanja
Kongresa evropskih arheologa i antropologa tokom 1894. godine i slinih je ut-
jecao na uspostavu perioda zlatnog doba bosanskohercegovake znanosti tokom
druge polovine XX stoljea kada je, u okvirima tadanjih mogunosti, zapoe-
to jedno novo poglavlje interdisciplinarnih istraivanja, uspostave znanstvenih
metodolokih koncepata i velikih otkria bosanskohercegovake prolosti. Iz ra-
zliitih uglova promatrano, bila su to najbolja vremena metodolokog i kogni-
tivnog procvata o balkanskoj i bosanskohercegovakoj prolosti, uvoenja naj-
modernijih konzervatorskih metoda tog vremena, dugih terenskih istraivanja i
hodolokih pohoda za shvaanjem i primjenom Siedlungsarchologie i slinih
dostignua. Istovremeno, promatrano iz druge perspektive, bila su to i najgora
vremena uspostave snanih autokrata koji su u najboljem svjetlu odraavali na-
jgore monopolistike tenje, a koje i u najnovijem vremenu nisu postale istinski
samo prolost, brojnih pojedinaca i institucija bosanskohercegovake znanstvene
scene. No, i najbolja, kao i najgora vremena, imaju apsolutnu tendenciju ka pro-
lasku ostavljajui ponekada iza sebe nepremostive praznine, skreui znanost sa
269
Hadika toponimija
njenog fundamentalnog cilja, progresa, vraajui je na beskonana ponavljanja

davno izreenih misli i ideja starih autoriteta. Upravo u ovu poziciju je za-
vretak XX stoljea postavio bosanskohercegovaku znanost u trenutku kada se
u radovima tadanjih znanstvenika, posebice na polju arheologije, javljala tenja
ka naputanju tautolokih ideja i znanosti uskih, privilegiranih krugova. Izne-
nadni nestanak najpoznatije generacije znanstvenika u periodu burnih vremena
s kraja XX stoljea je u krajnjoj instanci rezultirao hijatusom iz kojeg su nas-
tale nove, mlae generacije, koje nisu posjedovale direktnu vezu sa prethodnim
periodom i idejama svojih prethodnika te su iste nastavile rad iskljuivo na, u
znanstvenom smislu, rudimentalnim ostacima prethodnog vremena, prikupljanju,
katalogiziranju, monopoliziranju i jo snanijem zatvaranju unutar sebe. Ideja da
znanost slui svim ljudima i svim zajednicama, da svaki pripadnik ovjeanstva
ima neosporivo pravo doivjeti ostatke svoje prolosti je netragom nestala i jedini
nain za njenu prisutnost je i njeno ponovno roenje. Dok okovani tekim okovima
prolosti znanstvenici pokuavaju odrati znanstvenost iskljuivosti anatemi-
zirajui nove tehnologije, razdvajajui nauku uma kao primjerice historija i
nauku rada kao arheologija, pojedini istraivai u elji za znanjem i spoznajom
bosanskohercegovake prolosti, a osloboeni tereta znanstvene tradicije, donose
viziju onoga to neumoljivo slijedi u, nadati se, to skorijoj budunosti.
Meu takvim pojedincima se izdvaja i autor ove knjige, Vahid Alauz, au-
tor i koautor ranijih djela koja se bave problematikom od prahistorije do najnovi-
jeg perioda Hadia, popisima steaka i slino. Evidentno nakon dugogodinjeg
istraivakog rada, autor Alauz donosi pred itateljstvo sveobuhvatno i cjelovito
djelo strukturirano u etiri osnovna poglavlja: 1. Hadika toponimija; 2. Oronimi
(nazivi brda i planina); 3. Hidronimi i 4. Ojkonimi. Prvo poglavlje, Hadika
toponimija, istovremeno predstavlja i najveu cjelinu djela sainjenu iz etrnaest
dijelova poput kulturno-historijskih, arheolokih, geomorfolokih i slinih, a
kategoriziranih prema pretpostavljenom porijeklu toponima. Drugo, tree i etvrto
poglavlje ine neto manje cjeline sainjene iz jednog, kao drugo poglavlje, iz
dva, kao tree poglavlje i deset, kao etvrto poglavlje, dijelova. Pored spomenutih
poglavlja autor u svom djelu donosi i veliki broj slikovnih prikaza obraenih
lokaliteta, kao i jednako znaajan cjelokupni registar toponima Hadia, ime djelo
kao i njegov autor, Vahid Alauz, postiu zavidan nivo znanstvene temeljitosti i
sistematinosti.
U tom smislu, neophodno je naglasiti, djelo autora Alauza, Hadika to-
ponimija, na bosanskohercegovaku znanstvenu scenu u punom sjaju donosi jedin-
stvenu i sveobuhvatnu toponomastiku odreenog geografskog prostora, pri tome
ukazujui na cjelokupan spektar razliitih aspekata iz kojih su odreeni toponimi
mogli nastajati. Za razliku od svojih prethodnika autor minuciozno ukazuje na
ulogu prolosti jednog podneblja u procesu formiranja odreene toponimije te na
taj nain u svom djelu izdvaja, tanije reeno definira, postojanje kulturno-histori-
jskih i arheolokih toponima kao potpuno samostalnih kategorija. Pruajui detal-
jan uvid u pojedinane toponime i njihovu potencijalnu historijsku pozadinu, bez
270
Hadika toponimija
obzira da li se radilo o Ban brdu, Katarini, Sevidu, Gradini ili Vilia umi, autor
prua jedinstven uvid u historijat istraivanja, razliite hipoteze o porijeklu samog
toponima, detaljnu analizu stvarnog stanja na terenu, kao i pojanjenja znaenja
pojedinih toponima istovremeno preputajui finalnu determinaciju sudu itatel-
jstva. Na ovaj nain, odravajui itljivost, a istovremeno ne naputajui primarnu
znanstvenu strukturu, kroz brojna narodna sjeanja Alauz u konanici formira
izuzetno zahtjevno znanstveno djelo istovremeno atraktivno irem, upravo onom
itateljstvu koje je generacijama obitavalo na lokalitetima obraenim u ovom
rukopisu. Neophodno je naglasiti i injenicu da djelo Vahida Alauza posjeduje
dodatnu, pionirsku teinu otvarajui na bosanskohercegovakom prostoru novi
pristup, kako istraivanju prolosti pojedinih predjela tako i znanstvenoj meto-
dinosti koju autor dosljedno primjenjuje do samog zavretka rukopisa ne pro-
putajui temeljito argumentiranje svih navedenih podataka. U tom smislu, djelo
autora Vahida Alauza nadilazi pred njega postavljene ciljeve i na svojstven nain
istraujui prolost otvara budunost prelazei iz popisa toponima Hadia u ok-
vire znanstvene metodologije krucijalne za bosanskohercegovaku historiografiju
i arheologiju.
Prema svemu iznesenom, a na temelju detaljne analize rukopisa Hadika
toponimija autora Vahida Alauza uz izrazito zadovoljstvo preporuujem isti za
objavljivanje.
Sarajevo, 08.11.2016. godine

Doc. dr. Adnan Kaljanac, s.r.
271
Hadika toponimija
Mr. Mehmed Karda

Filozofski fakultet Univerziteta u Sarajevu
Odsjek za Bosanski, Hrvatski i Srpski jezik
Recenzija rukopisa:
Hadika toponimija
(Vahid Alauz)
Knjiga Vahida Alauza Hadiki toponimi rezultat je autorovog viego-

dinjeg rada na prikupljanju i analizi toponima Hadia i okoline te predstavlja, u
svakom smislu, veoma znaajan doprinos istraivanjima ove vrste. Inae, proua-
vanje toponima spada u red nasloenijih lingvistikih prouavanja, pri emu je
neophodan interdisciplinarni pristup, pa se moe rei da zadanom problemu is-
traivanja autor pristupa vrlo smjelo, referirajui se najprije na rezultate do ko-
jih su dola dosadanja istraivanja. Buduim prouavateljima ove problematike
zasigurno e biti veoma koristan ovakav pristup, jer se bogata jezika graa, i uz
nju relevantna tumaenja, iznosi na jednom mjestu. Stoga ova knjiga predstavlja
vrijedan doprinos ovoj izuzetnoj zanimljivoj i popularnoj grani istraivanja.
Knjiga je sainjena od sljedeih poglavlja: Predgovor, Uvod te centralni
dio knjige u kojem se klasificiraju toponimi, a ine ga ova poglavlja: 1. Hadika
toponimija (Kulturno-historijski toponimi, Arheoloki toponimi, Toponimi veza-
ni za duhovni ivot, Toponimi kao odraz drutvenog ivota, Toponimi od etnika
i etnonima, Toponimi motivirani izgledom i geomorfologijom tla, Toponimi in-
spirirani geografskim oznakama i oblicima tla, Toponimi motivirani nazivima bil-
jaka, Toponimi motivirani nazivima ivotinja, Toponimi motivirani gospodarskom
djelatnou, Toponimi antroponimnog postanja, Toponimi astralne motivacije,
Toponimi motivirani plemenitim metalima i novcem, Toponimi neutvrene moti-
vacije); 2. Oronimi (nazivi brda i planina); 3. Hidronimi (Rijeke i potoci, Jezera);
4. Ojkonimi (Kulturno-historijski ojkonimi, Ojkonimi vezani za duhovni ivot,
Ojkonimi od etnika i etnonima, Ojkonimi antroponimnog postanja, Ojkonimi mo-
tivirani gospodarskom djelatnou, Ojkonimi inspirisani geografskim oblicima i
poloajem, Ojkonimi motivirani ivotinjama, Ojkonimi biljne motivacije, Ojkonimi
motivirani geomorfolokim sastavom tla, Ojkonimi neutvrene motivacije nji-
hovog nastanka).
Ve u predgovoru i uvodnom dijelu, pored razloga koji su autora naveli
na prouavanje ove problematike, daju se i osnovne smjernice istraivanja, pri
emu autor ukazuje na nedostatak domae literature iz oblasti koju prouava. Tu
se definira i nain prezentiranja sadraja, pa se kao cilj istraivanja, pored tu-
maenja leksike grae, navodi i istraivanje porijekla i geneze naseljenih mjesta
na podruju Hadia. To nagovjetava interdisciplinarni pristup u koji su ukljue-
ni rezultati historijskih i arheolokih prouavanja, to je zapravo jedini mogui
pristup istraivanjima ove vrste. Velika je vrijednost ovog pristupa u tome to su u
272
Hadika toponimija
prouavanje uvedeni i brojni historijski izvori koji su bili dostupni autoru. O tome
i sam autor govori u uvodu: Pored pokuaja utvrivanja znaenja naziva sela
(ojkonima) i vremena njegovog nastanka, trudili smo se o svakom selu sainiti
hronologiju njegovog ivota te urbanistike i demografske promjene koristei se,
prije svega, popisima iz 1455, 1468/9, 1526, 1562, 1604, 1711, 1841, 1879, 1885.
i 1895. godine, kao i drugim izvorima. U skladu s tim, osnovni cilj je o svakom
toponimu napisati koliko je u ovom trenutku mogue.
Centralni dio knjige moe se tretirati i kao svojevrstan registar toponima
Hadia i okoline sa tumaenjima zasnovanim uglavnom na dosadanjoj literaturi,
ali se iznose i nova saznanja do kojih je doao autor. Iako poglavlja knjige ine
integralni dio cjeline, svako od poglavlja, ukljuujui i tumaenje svakog toponi-
ma, moe se smatrati zasebnim, pa se itaocima prua mogunost da, u skladu sa
vlastitim afinitetima, trae njima zanimljive toponime i njihova tumaenja.
Kad je rije o stilu, autor na veoma zanimljiv nain pojanjava inae vrlo sloenu
problematiku, ali ipak zadrava stanovitu opreznost, koja je u ovakvim prouavan-
jima neophodna. Knjiga e biti korisna svima onima koje zanima ova tematika,
od strunjaka do amatera, te, na samom kraju, izdavau svesrdno preporuujem
izdavanje ove knjige.
Mr. Mehmed Karda, s.r.
273
Hadika toponimija
Mr. Enes Kazazovi

Sarednjokolski centar Hadii
Profesor historije
Recenzija rukopisa:
Hadika toponimija
(Vahid Alauz)
Knjiga Hadika toponimija prdstavlja veliki iskorak na polju istraivan-

ja onomastike, ako se ima u vidu da je malo djela ove vrste napisano u okviru
ire bosanskohercegovake historiografije, etnologije i filologije. Toponimija je
od posebnog znaaja za mikrohistorijsko istraivanje koje na temelju proua-
vanja etimologije i jezike evolucije podrunih naziva moe analizirati pitanja
demogr-afskog, socio-ekonomskog i kulturno-civilizacijskog znaaja na loka-
lnoj razini. Kada se uzmu u obzir sami ciljevi i metodologija koju je autor Vahid
Alauz koristio u veoma zahtjevnom istraivanju i pisanju ove knjige moe se
konstatovati da u velikoj mjeri zadovoljava naune kriterije i standarde. Autor je
zahvaljujui pravilnom odabiru izvora strukturalno dobro razradio zadatu temu,
tako to je sve toponime razvrstao sukladno jezikom porijeklu i znaenju, te za
svaki toponim pokuao objasniti povijesne okolnosti njihovog nastanka.
U ovoj knjizi su posebno interesantni za znanost toponimi osmanskog
porije-kla na podruju opine Hadii, koji dokazuju da je domae stanovnitvo i
njihovo kulturno naslijee iz predosmanskog doba posluilo kao vaan supstrat u
stvaranju novog identiteta, proetog vrijednostima islamske civilizacije. Nepobitna
je injenica da su se slavenski nazivi naselja na prostoru opine Hadii, koji
su nastali u bosanskom srednjovjekovlju, odrali sve do danas, uprkos dugoj
osmanskoj vladavini od 1463. do 1878. godine. Vano je naglasiti da su pomenuti
toponimi kljuni pokazatelji kako je stanovnitvo hadikog kraja endogeno,
to znai da tokom prvih stoljea osmanske vladavine na ovom prostoru nije
naseljavano vlako stanovnitvo, niti pripadnici neslavenskih etni-kih skupina.
Ova knjiga otkriva iznenaujue mali broj lokacija koje nose osm-anske nazive.
Tako su naprimjer nazivi Ormanj, inici, Kapua, Kara Mustafina air, Hademovac
rijetki osmanizmi na prostoru Hadia u odnosu na apsolutnu veinu toponima
slavenskog porijekla. To govori da je domicilno stanovnitvo u svom kolektivnom
sjeanju i jeziku ouvalo slavenske nazive u njihovom izvornom obliku. Takoer,
spomenuti osmanizmi su se u izvjesnoj mjeri slaveni-zirali, tj. vremenom su
prilagoeni izgovoru lokalnog stanovnitva. Osmanska toponimija je ostala vrsto
ukorjenjena u nazivima centralnih naselja kao to su: Hadii, Pazari i Tarin, koji
su formirani nakon propasti bosanskog kraljevstva. Taj fenomen se moe objasniti
u kontekstu opte osmanske politike koja je planski osnivala gradska naselja i trgove
u cilju obezbjeivanja vrste administr-ativne kontrole nad ruralnim podrujima,
te poticanju privrednog progresa i irenja tekovina osmanske civilizacije. Mnogo
274
Hadika toponimija
vie osmanskih naziva je prisutno kod hadikih ojkonima, to pokazuju primjeri:

Karaosmanovia, Ferhatlija, Sejdanovia, Beganova, Japalaka i drugih. Meutim
ova naselja su najvjerovat-nije formirana u poznom periodu osmanske vladavine
kada se na prostor Hadia doseljavalo stanovnitvo iz drugih krajeva Bosne.
Zapravo, ti nazivi su izvedeni iz linih imena ili prezimena porodica. Takoer
i u ovom sluaju su orijentalni nazivi slavenizirani, to je jo jedan dokaz koji
potkrepljuje tvrdnju da osmanska vlast nije vodila politiku kulturne asimilacije
na ovim prostorima. Samo prouavanje osmanskih deftera otkriva nam praksu
osmanskog dravnog katastra da su se precizno biljeili geografski pojmovi
i lokalni toponimi, ime se odrao kontinuitet njihovog postojanja. Sukladno
razvoju jezika mijenjao se i jeziki oblik pojedinih toponima, s tim da ta promjena
bila neznatna, jer je korijen tih naziva ostao isti. Evidentna je i pojava da su mnogi
toponimi slavenskog porijekla nastali tokom perioda osmanske vladavine, kao
rezultat mikromigracijskih pomjeranja stanovnitva. Proces naseljavanja zavisnog
selja-tva-ifija tokom 19. stoljea u pojedinim podrujima Hadia e izmjeniti
neke nazive lokaliteta, pa je tako nastao odreen broj ojkonima i mikronima koji
potiu iz pravoslavnog kulturno-civilizacijskog kruga.
Uopteno gledajui toponimi predstavljaju tragove vjerskog, drutvenog
i kulturnog ivota odreene zajednice u prolosti. Poto su ljudi kroz vrijeme
i prostor uvijek bili emotivno, duhovno i povijesno vezani za lokalitete gdje su
boravili, to je bio razlog to su se njihovi nazivi odrali u pamenju generacija
koje su ivjele u razliitim historijskim periodima. Samo je ljudskoj civilizaciji
svojstveno da imenuje mjesta u prirodnom okruenju, tako da se pored lokalnih
predanja, i toponimi u odreenoj mjeri mogu smatrati usmenim spomenicima
prolosti jednog kraja. Toponimi su u prolosti nastajali kao izraz sloenog
dijalektikog suodnosa izmeu ovjeka i prirodnog okolia, u kojem su ivotno
iskustvo i tradicionalno-religijski pogled na svijet definirali prostor. Za istraiva-
nje toponimije jednog kraja neophodan je interdisciplinarni pristup kako bi se
u nedostatku pisanih i materijalnih izvora odgovorilo na brojna pitanja koja se
nameu u okviru historijskog diskursa.
Mr. Enes Kazazovi, s.r.
275

Had+żi Çka Toponimija (Online Verzija) PDF

Caricato da

Informazioni sul documento

Titolo originale

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Had+żi Çka Toponimija (Online Verzija) PDF

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

HADIKA TOPONIMIJA

Glava bez pamenja, isto je to i tvrava bez vojske.

Bibliografija: str. 262-268 i uz tekst. - Registar.

Hadii decembra 2016. godine

Svaki toponim je djelo ovjeka. On je spomenik ljudskog pamenja i

Radova koji se bave toponomastikom Bosne i Hercegovine jako je malo.

1 Popis stanovnitva, kuanstava i stanova u Bosni i Hercegovini (2013); Preliminarni rezultati

3 V. Alauz, Monografija Hadia od najstarijih vremena do agresije na BiH 1992. godine,

ema br.1: Struktura toponomastike kao jezikoslovne discipline

lo i znaenje odreenog toponima s obzirom na vrijeme njegovog nastanka. Na

predstavljaju jednu od najvanijih kulturno-historijskih vrijednosti ove opine.

Kako bismo itaocu omoguili najbolju percepciju hadikih toponima i

1.1. Kulturno-historijski toponimi

nisu nastanili na podruju dananjih slavenskih zemalja na Balkanu. Oni su s vre-

9 N. Klai, Srednjovjekovna Bosna, Zagreb, 1994, 2324.

u Deoviima, nekropola steaka Bastahe u Oseniku i Stublovi kod Buturovia.

24 F. Ibrahimpai, Srednjovjekovni tragovi u toponomastici zenikog kraja, Izdanja Muzeja

30 N. Klai, Srednjovjekovna Bosna, Zagreb, 1994, 181.

konfesionalne skupine. Muslimani predstavljaju konfesionalnu skupinu kojoj

39 A. Handi, Opirni popis Bosanskog sandaka iz 1604. godine, 221.

pisac Nestor, a oznaavaju mjesta gdje se sastajala mlade.50 Fikret Ibrahimpai

putevi za Brezovau i Kasatie.63 Sada je to u zahvatu kasarne unovnica.

GENIE COMPAGNI ili 21.1. GENIE COMPAGNI.66 Lokalitet Katarina (Katha-

66 GENIE COMPAGNIE je naziv za inenjersku jedinicu austrougarske vojske koja izvodila

75 M. Vego, Naselja srednjovjekovne bosanske drave, Svjetlost, Sarajevo, 1957, 6263.

u Gunjane i dalje za Kreevo, kojim su trgovci izbjegavali carinsku kontrolu na

80 P. Aneli, Arheoloka ispitivanja, Nauno drutvo SR BiH, Sarajevo, 1963, 184.

85 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjahr, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo,

90 Katastral Vermefsungs Abtheilung, Vermefsungsjaler, 1882, Kreis Sarajevo, Bezirk Sarajevo,

Megara, Kuvija, ili Mijatova peina

92 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Pazari, k.. 310 i 311).

Slika br.6: ematski prikaz peine Megara

brojnim ostacima kostiju spomenute izumrle ivotinje. Kamene alatke pleistoce-

106 B. L. Luki, et . al., Valorizacije peine Megara, 44.

Aneli je miljenja da rudnici iji su promjeri te veliine kroz koju se jedva

injenicu da se na podruju opine Hadii nalaze 43 nekropole sa 730 steaka,

Stup / Stub (Stublovi, Stubline i sl.)

124 F. Ibrahimpai, nav. djelo, 433.

Hadiki Stublovi se nalaze zapadno uz Ban brdo, sa sjeverne strane Cerib-

Trzan, Trizna, Trzno

129 H. abanovi, Popis Bosanskog krajita 1455, 14.

135 V. Skari, Trzan, GZM BiH, 1928, knj. 2, 129.

pisali I. Ruvarac146, V. Radimsky147, M. Vego148, . Mazali149, P. Aneli150, M.

njemu zbog grube povrine kamena-sedre od koga je spomenik izraen. Na ovom

Stanci koji se protee sve do sela Deovii i po povrini je vei od Zagona.

ljudskih figura.192 Na podruju Dalmacije dosta gradova i naselja u svom imenu

Slika br. 9: geografski poloaj toponima Bastahe kod Osenika

192 D. Sergejevski, Iz rimske arheologije, GZM BiH, 1935, 19.

i hrabrih ljudi, odnosno metaforiki groblje uglednih, uspjenih, hrabrih, gro-

Slika br. 10: Kneevski steak u nekropoli steaka Bastahe Osenik

195 I. Bojanovski, Prilozi za topografiju rimskih i predrimskih komunikacija i naselja u rimskoj

visoki sljemenjak na postolju, etiri sljemenjaka sa postoljem, jedan sanduk sa

Kasatii prema Lokvama. Na jugoistonoj padini ovog brda nalazi se nekropola

Ovdje se nalazi i nekropola steaka Gomjenica.213 U selu Gomjenica kod Prijedo-

litet su istraivali i o njemu

221 M. Mandi, Arheoloke crtice iz Bosne, Starinar, 1926/27, 9.

je otean, a znatno lag-

225 V. Alauz, D. Jasika i E. Kazazovi, Izvjetaj sa terena, septembar 2015.godine.

a iznad planinarskog doma Podgradina. Juno, iznad planinarskog doma, diu se

231 V. Alauz, Monografija Hadia, Hadii, 2013, 51.

cu kod Tarina245, u sastavu nekropole steaka Metaljica. Ovdje se nalazi humka

245 FGU BiH, Opina Hadii, (KO Japalaci, k.. 354).

gradu Egeji u Siliciji, u dananjoj Republici Turskoj. Roditelji su im bili lijenici,