Esplora E-book
Categorie
Esplora Audiolibri
Categorie
Esplora Riviste
Categorie
Esplora Documenti
Categorie
Anno2015-2016
UniversitSapienzadiRoma
Medicinabasatasullevidenza
inNeuroriabilitazione
MARIANOSERRAO
DIPARTIMENTODISCIENZEEBIOTECNOLOGIE
MEDICO-CHIRURGICHE
UOCDINEURORIABILITAZIONE
1.Cennistorici
Neglianni90siintroduceilconcettodiMedicina
BasatasullEvidenza
IntrodottodaalcuniricercatoridelDipartimentodi
EpidemiologiaeBiostatisticainCanada
2.Cennistorici
Lafontepiaccreditata,natanel1992,unaassociazioneinglesedi
volontaricheprovvedonoaraccogliereglistudirandomizzatie
controllati,effettuandorevisionisistematichenellapropriaareadi
competenza:CochraneCollaboration
IdocumentiprodottisitrovanonellaCochraneLibrary.Contiene
raccoltedievidenzeutilialprocessodecisionalecliniconeicampidella
terapia,prevenzioneemiglioramentodellaqualit.
Un'ulteriorefonte,tuttaitaliana,GIMBE.Sitrattadiunafondazione
natanel1996conlobiettivodidiffondereinItalialamedicinabasatasu
provediefficacia,attraversoiniziativediformazione,editoriaericerca.
ArchieCochrane(1909-1988)
Esicuramenteungrandelimitedellanostraprofessionenonavercreatoun
sommariocritico,nellediversespecializzazioniosottospecializzazioni,
adattateperiodicamentecontuttiglistudistudio-controlloerandomizzati
Definizione
lintegrazionedellamigliorevidenzascientifica
conlanostraesperienzaclinicaperprendere
decisioniriguardoallacuraindividualedei
pazienti(Straussetal.,2005).
StraussSE,RichardsonWS,GlasziouP,HaynesRB.Evidence-
basedMedicine:HowtoPracticeand
TeachEBM.Edinburgh,London:ElsevierChurchillLivingstone,2005.
Elementidibaseperladecisioneclinica
Dueareediapplicazione
MacrodecisionidiSanitPubblicaoriguardantigruppidi
popolazioneomogeneipermalattieofattoridirischio
(Evidence-BasedHealthCare,EBHC6),
Praticamedicasulsingolopaziente(EBMpropriamente
detta,Evidence-BasedClinicalPractice)
Strumentidianalisi
Meta-analisi sistematiche
Studicaso-controllo
randomizzati
Meta-analisi
Consisteinunaseriedimetodimatematico-statisticiperintegrarei
risultatididiversistudiclinici,mirantiadottenereununicoindice
quantitativodistimachepermettaditrarreconclusionipifortidiquelle
trattesullabasediognisingolostudio
Oddsratio
StatisticaQ
Primadiricorrereallameta-analisiopportunoricorrereauntestdi
eterogeneit.Sequest'ultimarisultaelevatalameta-analisiandrebbeevitata
poichpocoefficace.
Rischiorelativoerischioassoluto
Ilrischioassoluto(R)esprimelaprobabilitdievoluzione,guarigione,
complicanze,morte,ecc.inunadeterminatasituazione,edspesso
riferitoaunintervalloditempopreciso(rischiocardiovascolare:
probabilitdiavereuneventoischemicocoronaricoentro10anni).
Es: R=15% ilrischiodisviluppareleventoinquellacondizionedel15%
(su100personeinquellacondizione,15presenterannoleventoneltempo
stabilito)
Ilrischiorelativo(RR)esprimelaforzadellassociazione:quanto
aumentaodiminuisceilrischiodievoluzione,guarigione,
complicanze,morte,ecc.perundeterminatointervento.
Es: RR=2 ilrischioaumentadi2volte
(lincidenzadi2voltemaggiorenegliespostirispettoainonesposti)
RR=0,7 ilrischiosiriducedel30%
(lincidenzadidel30%inferiorenegliespostirispettoainonesposti)
DEFINIZIONE
Lametanalisiunatecnicaclinico-
statisticachepermettedianalizzareunaseriedistudicondottisullostessoargo
mento,
consentendounasintesiquantitativadeirisultati.
UTILITA
Lametanalisirisultautilequando:
-irisultatideisingolistudisonodiscordanti
-
studieffettuatisupochipazientieritenutiscarsamenteaffidabili(potenzarido
tta)
VANTAGGI
Diconseguenzalametanalisihaiseguentivantaggi:
-quadroriassuntivodiquellargomento
-dimensionecampionepigrossaemaggiorepotenza
-possibilitdieffettuareanalisidisottogruppi
SVANTAGGI
Percontrolametanalisipresentaiseguentiproblemi:
-publicationbias
-selectionbias
-eterogeneitdeglistudi
FASI
Lametanalisicostituitadiduefasiprincipali:
-faseclinica
-fasestatistica
FASECLINICA
Laprimafasediunametanalisiconsistenel:
-definireunprotocolloconcriteridinclusione/esclusioneedend-points
-recensioneeselezionearticoli
-raccoltaetabulazionedati
FASESTATISTICA
Lasecondafasediunametanalisiconsistenel:
-analisideisingolistudi
-analisicomplessivaedineventualisottogruppi
TheEvidencePyramid
Valutazionecriticadelleevidenze
Classificazionedelleevidenze
ClasseI
ClasseII
ClasseIII
ClasseIV
LivellidiEvidenza
ClasseI
Bendisegnato,prospettico,randomizzato,
caso-controllo
Bendisegnato,prospetticocon
assegnamentoquasi-randomaltrattamento
LivellidiEvidenza
ClasseII
Prospettico,non-randomizzatodicoorte
Retrospettivo,non-randomizzato,caso-
controllo
Clinicalseriesconcontrolli
LivellidiEvidenza
ClasseIII
Clinicalseriessenzacontrolli
Casereportconmetodologiaemisuredi
valutazioneappropriatesulsingolosoggetto
SEVENALTERNATIVESTOEVIDENCE-BASEDMEDICINE
IsaacsD,FitzgeraldD.TheOncologist2001;6:390-1
MEDICINABASATASULLEMINENZA:
L'esperienzavalepidiqualsiasiquantitdiprovescientifiche.
IColleghichepraticanoquestaformadimedicina
hannounafedecommoventenellesperienzaclinica
Eminenzainquestocaso,usatacomesinonimodiesperienza
Lesperienzaclinicapuesseredefinitacome
compiereglistessierroriconsemprepisicurezzaper
unnumeroelevatodianni
ODonnellM.:AScepticsMedicalDictionary.London,BMJBooks,1997
QUINDI,ILPROBLEMANELLAPRATICACLINICANASCE
QUANDOLASCELTAMEDICASIBASASULLASOLAESPERIENZA,
INDIFFERENTEMENTEDALLEVIDENZASCIENTIFICAESISTENTE
EBMinNeuroriabilitazione
Concettiimportantidatenereamentein
Neuroriabilitazione
Chiarezzadegliobiettividaraggiungere
Conoscenzadellefficaciaedelladuratadeltipodiriabilitazione
Tipologiadipaziente
Strumentidivalutazione
EBMinNeuroriabilitazione
Problemiaperti
Concettuali
Difficoltintrinsecaatradurrein
terminiscientificiimetodiriabilitativi
Parcellizzazionedellemetodiche
riabilitative
RischiodiScoprirelacquacalda
Nontuttocichenondimostrato
scientificamentenonefficace
Tecnici
Scarsaqualitscientifica
Proliferazionemetodidianalisi
Moltistudisonoaffettidaerrori
ditipoII
AlcuniesempidiEBMinNeuroriabilitazione
Combinandoirisultatidi17trials(n=3327)sidimostratocheil
trattamentomultidisciplinaredeipazienticonstroke,afferitialle
strokeunits,riduceilrischiodidecessoeilrischiodidipendenza
nelleADL(valutatoconlascaladiBarthel)
Lostudiocombinatodi12trials(n=1659)hamostratocheladegenza
inOspedaledeipazienticonstrokepuessereridottadi8giornieil
rischiodidipendenzaridottosealpazientevienefornitaassistenza
multidisciplinareacasa
Unostudiodimeta-analisidi9studirandomizzati(n=1258)hanno
mostratochelaterapiaoccupazionaleaiutailpazientearieapprenderele
capacitdibase(es.Lavarsivestirsi)emigliorailgradodiindipendenza
Unostudiodimeta-analisi(n=501)hadimostratocheiltrainingdel
camminomiglioralavelocitdelcamminoeladistanzapercorsa
Graziedellattenzione
cirivediamoallaprossimalezione..
Metdellecosecheviverrinsegnatatra10annisar
falsa.Ilproblemachenessunodeivostriinsegnanti
conoscerqualemet
LezioneStudentidelCorsodiFisioterapia
Anno2016-2017
UniversitSapienzadiRoma
Medicinabasatasullevidenzain
Neuroriabilitazione
RiabilitazionenelloStroke1
MarianoSerrao
DipartimentodiScienzeeBiotecnologieMedico-
Chirurgiche,UOCdiNeuroriabilitazione.
StrokeCare
Stroke
Hyper
acuteAcuteRehabCommunity
29
Trattamentoriabilitativo
Obiettividellariabilitazione
Recupero,perquantopossibile,delleabilitperse
Prevenirelecomplicanzecorrelateallostroke
Migliorarelautonomiadelpaziente
Migliorarelaqualitdellavitadelpaziente
Promuovereilreinserimentoallinternodellafamiglia,
casa,lavoro,attivitsociali
Principidibase
Iniziareuntrattamentoprecoce
Valutareilpazientesistematicamente
Preparareaccuratamenteilpianoditrattamento
Procedereperstadi
Includereuntrattamentospecificoinrelazioneal
deficit
Valutareiprogressiregolarmente
Teamriabilitativo
Fisiatra/Neurologo Gestionemedica
Responsabilitprogetto
coordinamento
Fisioterapista
Terapista
occupazionale
Logopedista
Infermiere
Prendonoincaricoinmodo
autonomoilcliente,
eseguonolosservazione,
partecipanoallastesuradel
programmaedelprogettoed
allaverifiche.
Psicologo
Tecnicoortopedico
AssistenteSociale
Contribuisconoalla
presaincaricoe
supportanoil
progettoduranteil
suosvolgimento
RiabilitazionenellaFASEACUTA
Correttoposizionamentoaletto
Prevenzionedelleulceredapressione
Alimentazioneconsondinonaso-gastricoperprevenirela
polmoniteadingestis
Rimozione,dopopochigiorni,delcatetereapermanenza
conquelloaintermittenzapermantenereilriflessodi
svuotamento
Stretchingemobilizzazionepassivaprecoce(2volte/die)
perprevenirelosviluppodicontratture,limitazioniarticolari,
TVP, rigurgito gastroesofageo, lacerazioni cutanee e
intolleranzaortostatica.
Quandodobbiamoiniziarelafisioterapianellastroke?
LelineeguidaAustralianeraccomandanodiiniziarelarirabilitazioneilprimo
giornodopolostroke
Lelineeguidaeuropeeraccomandanodiiniziarelafisioterapia
precocemente
Lelineeguidastatunitensiraccomandanodiiniziareilprimapossibileappena
ottenutolastabilitclinica
LelineeguidadelRegnoUnitospecificanodimobilizzareilpazienteentrole
24h
Articolipotenziali:3751
Studirandomizzati,caso-controllo:5
Studidicoorte:38
Meta-analisieffettuatasu159pazientipervalutareleffettodelliniziodella
fisioterapiaentro24hrispettoa48h
Cominciarelafisioterapiaentro24hdallostrokeassociataadunatendenzaverso
unamaggioremortalitsenzadifferenzeinterminidicomplicazionieoutcome.
Lostudiodicoorteevidenziaunbeneficiodellafisioterapiasecominciataentro3
giorni
dallostroke.
Leffettodiunprecocetrasferimentoinriabilitazionestatoriportatoin32stud
idi
coorte.
ConclusioniInsintesi,ilbeneficiodicominciarelafioterapiariabilitativaentr
o24ore
rimanenonchiaro.Trasferireilpazienteprecocementeinriabilitazionemigliorag
li
orutocmefunzionali.
DEGENZARIABILITATIVAPOST-
ACUZIE
Presaincarico
Diagnosiriabilitativa
Criteriperlammissioneadunprogramma
diriabilitazione
Statoneurologicostabile
Deficitneurologicosignificativopersistente
Livellocognitivosufficienteperlapprendimento
Capacitcomunicativeperinteragireconiterapisti
Capacitfisicapertollerareilprogrammaattivo
Obiettiviterapeuticiraggiungibili
LezioneStudentidelCorsodiFisioterapia
Anno2016-2017
UniversitSapienzadiRoma
Medicinabasatasullevidenzain
Neuroriabilitazione
RiabilitazionenelloStroke2
MarianoSerrao
DipartimentodiScienzeeBiotecnologieMedico-
Chirurgiche,UOCdiNeuroriabilitazione.
EEFFICACELARIABILITAZIONE
NELLOSTROKE?
Evidence-basedMedicine
Evidence-basedMedicine
CochraneStrokeGroup
IlCochraneStrokeGrouphaavutounruoloimportante
nellindirizzarelelineeguidainternazionalisullapratica
clinica
Recuperodellafunzionemotoria
Neuroriabilitazione
Terapieconvenzionali
Approccineurofisiologici
TerapieConvenzionali
Esercizidirecuperodelrangeofmotion(ROM)
Esercizidirinforzomuscolare
Attivitdimobilizzazione
Eserciziaerobici(fitnesstraining)
Sviluppoditecnichecompensatorie
Approccineurofisiologici
MuscleRe-educationApproach(1920S)
NeurodevelopmentalApproaches(1940-70S)
SensorimotorApproach(Rood,1940S)
MovementTherapyApproach(Brunnstrom,1950S)
NDTApproach(Bobath,1960-70S)
PNFApproach(KnotandVoss,1960-70S)
MotorRelearningProgramforStroke(1980S)
ContemporaryTaskOrientedApproach(1990S)
TerapieConvenzionali
14trials(659pazienti)caso-controllo
Conclusioni:
Modestomiglioramentodiunaseriedioutcomedegliartiinferiori,
nondegliartisuperiori
MinimoimpattosulleADL
Gliinterventisonodiversiedifficilidaclassificare
49
TerapieConvenzionali
TerapieConvenzionali
650trialsidentificati
13inclusinellostudio(totaledi517pazienti)
Conclusioni
Cunevidenzadimiglioramentodellaforzaedellafunzionedellarto
superioresenzaaumentodeltonoedeldolore
MetodoBobath
SviluppatodaKarelBobathneuropsichiatraedaBerta
Bobathfisioterapista
1943nelleparalisicerebraliinfantili
IdeadibasedellapproccioBobath
Considerazionineurfisiologiche
Problemafondamentaledopoundannocerebrale
1. Patternsanomalidicoordinazionedellaposturae
delmovimento
2. Alterazionedeltonoposturale
3. Alterazionedellinnervazionereciproca
IdeadibasedellapproccioBobath
lasensazionedel
movimentoenonilmovimento
cheappresa
Ipatternsposturaliedi
movimentodibasesonoappresie
vengonodopoelaboratiper
divenirecompetenzefunzionali
Ognicompetenzamotoriasi
manifestasuunbackgrounddi
patternsdibaseinerential
controlloposturalequaliriflesso
diaddrizzamento,ediequilibrio
Quandoviundanno
cerebrealeipatternsanomalidi
posturaemovimentosono
incompatibiliconlanormale
performancedellavita
quotidiana
Ipatternanomalisisviluppano
perchlasensazionedi
movimentodeviataverso
questipatternanomali
IdeadibasedellapproccioBobath
Ilpatternanomalonondeve
esserefermatomodificando
limputsensorialemafornendo
alpazienteilcontrollo
perdutoononsviluppatosul
suooutputinunasequenza
evolutiva
Ipatterndibasediposturae
movimento,reazionidi
raddrizzamentoeequilibrio
vengonoelicitateattraverso
sitmoliappropriatimentrei
patternanormalisonoinibiti
Inquestotticaalpazienteviene
fornitalopportunitdiesperire
unmovimentonormale.
oLinformazionesensorialedel
movimentocorrettoassolutamente
necessariaperunnormalesviluppodel
controllo0motorio
oIltrattamentodevequindi
concentrarsisulportareilpazientea
inibireladistribuzioneanomala
deltonomuscolareedelleposture
mentresistimolaesiincoraggiail
livellosuccessivodicontrollomotorio
oLepostureediltonoanomalisonoil
puntochiave(apartiredaisitretti
prossimali)usandoriflessiinibentii
patterndimovimento(RIPs).
BasicideaofBobathapproach
Bobathcredecheseilpazientepuentraree
usciredaipatternsnormalidibaseallora
automaticamentesarcapacediapprederee
selezioneipatterndimovimentipiutilinelle
comuniattivitdellavitaquotidiana
RevisionesistematicaClinRehab2004
688studiidentificati
ConcettoBobath
8rispondevanoairequisiti
5caso-controllo,randomizzati
1grupposingolocrossover
2single-casedesignstudies.
Es.Miglioramentodeldolorerispettoallacrioterapiaemiglioramentodeltono
rispettoallefacilitazionineuromuscolariprogressive(PNF).
CONCLUSIONI:
IlparagonetraBobathedaltriapproccinonhadimostratounasuperioritdi
unatecnicarispettoallaltranelmigliorareildeficitdellartosuperioreoin
generalelattivitolapartecipazionedelsoggetto.
Lelimitazionimetodologicheelemisuredioutcomelimitanoleconclusioni
Laricercafututradovrebbeincluderemisuresensibilidivalutazionedellarto
superiore,investigarecampionidipazientiomogeneiedidentificareIfattori
inerentialpazientichepossanocorrelarsiallarispostaallapprocciofisioterapi
co.
RevisionesistematicaStroke2009
ConcettoBobath
2263studiidentificati
16studirispondevanoaicriteri(813pazienti)
NessunasuperioritdelmetodoBobathnelcontrollosensori-motoriodegliarti
superiorieinferiori,delladexterity,mobilit,ADL,qualitdivitaecosto-
beneficio
EvidenzalimitatadimaggioreefficaciadelBobathsulcontrollodellequilibrio
CONCLUSIONI:
ConfermacheilconcettoBobathnonsuperioreaglialtritrattamenti
LezioneStudentidelCorsodiFisioterapia
Anno2013-2014
UniversitSapienzadiRoma
Medicinabasatasullevidenzain
Neuroriabilitazione
RiabilitazionenelloStroke3
MarianoSerrao
DipartimentodiScienzeeBiotecnologieMedico-
Chirurgiche,UOCdiNeuroriabilitazione.
StrokeCare
Stroke
Hyper
acuteAcuteRehabCommunity
60
EEFFICACELARIABILITAZIONE
NELLOSTROKE?
Evidence-basedMedicine
Recuperodellafunzionemotoria
Neuroriabilitazione
Terapieconvenzionali
Approccineurofisiologici
Approccineurofisiologici
MuscleRe-educationApproach(1920S)
NeurodevelopmentalApproaches(1940-70S)
SensorimotorApproach(Rood,1940S)
MovementTherapyApproach(Brunnstrom,1950S)
NDTApproach(Bobath,1960-70S)
PNFApproach(KnotandVoss,1960-70S)
MotorRelearningProgramforStroke(1980S)
ContemporaryTaskOrientedApproach(1990S)
MetodoBrunnstrom
SviluppatodaSigneBrunnstrom,fisioterapista
svedese
Fondamentiteorici:
Sherrington
Magnus
Jackson
Twitchell
64
Ideadibase
Neldannocerebralesi
verificaunaevoluzione
inversa
Imovimentidiventano
primitivi,riflessie
automatici
Icambiamentideltonoela
presenzadiriflessisono
consideratipartedel
normaleprocessodi
recupero
Principiditrattamento
Facilitareiprogressidel
pazienteattraversostadidi
recupero
Usodeiriflessiposturalie
attitudinaliperaumentareo
ridurreiltonomuscolare
Stimolazionedellacutesoprail
muscoloperindurre
contrazione
Laresistenzafacilitala
contrazione
Sinergiepatologiche
Patternmassividimovimentovolontarioevocati
Movimentidiflessione(sinergiaflessoria)
Movimentidiestensione(sinergiaestensoria)
Combinazionedellecomponentipifortidellesinergie
(sinergiamista)
Appaionoduranteilperiodospasticoprecocedi
recupero
STADICHARACTERISTICHEStadio1Periododiflaccidit
AssenzadiattivitriflessaovolontariaStadio2
Lesinergiedibasepossonoapparirecomereazioniassociate
Laspasticitiniziasoprattuttonellecomponentipiforti
(sinergiaflessoriaprimadiquellaestensoria)
AttivitvolontarieminimepossonoesserepresentiStadio3
Ilpazienteiniziaaavereuncontrollovolontariosullesinergie
Laspasticitraggiungeilsuomassimo
Stadiosemi-volontarioincuiilpazientepuiniziareil
movimentomanonpucontrollarlo
STADIO CARATTERISTICHE
Stadio4 Alcunecombinazionidimovimentovengono
volontariamenteattivatealdifuoridellesinergiedi
base
Laspasticitiniziaaridursi
Stadio5 Combinazionipidifficili
Laspasticitcontinuaaridursi
Stadio6 Inizianoaesserepossibiliimovimentidellesingole
articolazioni
Lacoordinazionesiavvicinaallanormalit
Laspasticitscompare:ilpazientesemprepiin
gradodiattivareunpatterncompletodimovimento
Stadio7 Vienerecuperatounpatterndimovimentonormale
JournalofBodywork&MovementTherapies-2012
ConcettoBrunnstrom
Subjects:30post-
strokesubjects(35.0614.52months)wererandomlyassignedintotwoequal
groups(GroupAandGroupB)
OutcomeMeasures:Brunnstromrecoverystagesofhand(BRS-H),Fugle-
Meyerassessment:wrist
andhand(FMA-WH).
Intervention:GroupAreceivedBrunnstromhandmanipulation(BHM).BHMisthehand
treatment
protocoloftheBrunnstrommovementtherapy,whichusessynergiesandreflexesto
developvoluntarymotorcontrol.GroupBreceivedtheMotorRelearningProgram(MRP
)basedhand
protocol.MRPisthepracticeofspecificmotorskills,whichresultsintheabilit
ytoperformatask.Active
practiceofcontext-
specificmotortasksuchasreachingandgraspinghelpsregainthelostmotorfunct
ions.
Conclusion:BHMwasfoundtobemoreeffectivethanMRPinrehabilitationof
thehandinchronicpost-strokepatients
69
ConcettoKabat
30pazienticonemiplegiapost-stroke
experimentalgroupwhichreceivedproprioceptiveneuromuscularfacilitationcombina
tionpatterns
andkinesiotapingwereapplied
controlgroupwhichreceivedneurodevelopmentaltreatment
[Methods]Jointanglewasmeasuredatthehipandtheankleforboththeparetican
dnon-paretic
sidesusingagoniometer.DynamicbalanceabilitywasassessedusingtheBergBalan
ceScale.Gait
velocitywasmeasuredasthe10-mwalkingtimeusingastopwatch
[Results]Comparativeanalysisoftheexperimentalgroupspre-testandpost-
testresultsshowed
statisticallysignificantdifferencesintheBBSand10-
mwalkingtest.Thereweresignificant
differencesbetweenthegroupsinankledorsiflexion,BBS,and10-mwalkingtimes
[Conclusion]Wejudgetheapplicationoftapingonthekneejointpriortorehabili
tationtreatmentfor
patientsinaccordancewithnervoussystemdamagepositivelyinfluencestheirfunct
ionalimprovement.
70
EuropeanJournalofPhysicalandRehabilitationMedicine(Europa
Medicophysica)2013
ConcettoKabat
Effectsoftreadmilltrainingwithpartialbodyweightsupportandthepropriocepti
veneuromuscular
facilitationmethodonhemipareticgait:arandomizedcontrolledstudy
RibeiroT.,BrittoH.,OliveiraD.,SilvaE.,GalvoE.,LindquistA.
DepartmentofPhysicalTherapy,FederalUniversityofRioGrandedoNorte,Natal-
RN,Brazil
Design:Randomizedclinicaltrial,comparingtwoexperimentalgroups(comparatives
tudy)
Setting:LaboratoryforHumanMovementAnalysisofUFRN.
Population:Twenty-threesubjects
Methods:TwoexperimentalgroupsunderwentgaittrainingbasedonPNFmethod(N.=11
)orusingtheTPBWS
(N.=12),fortwelvesessions.Evaluationofmotorfunction(usingtheSTREAMandmo
torFIM),andkinematicgait
analysiswerecarriedoutbeforeandaftertheinterventions.
Results:IncreasesintheSTREAMscores(F=49.189,P<0.001)andinmotorFIMscores
(F=7.093,P=0.016),aswellas
improvementinsymmetryratio-swingtimeofthepareticleg/swingtimeofnon-
pareticleg-(F=7.729,P=0.012),
wereobservedforbothgroups.Speed,stridelengthanddouble-
supporttimeshowednochangeaftertraining.
Differencesbetweengroupswereobservedonlyforthemaximumankledorsiflexionov
ertheswingphase
(F=6.046,P=0.024),whichshowedanincreaseforthePNFgroup.Otherangularparam
etersremainunchanged
Conclusion:Improvementinmotorfunctionandingaitsymmetrywasobservedforbot
hgroups,
suggestingsimilarityofinterventions.However,thesamplesizeshouldbecarefull
yconsideredin
generalizingtheresultstootherpopulations.
71
Question:AreButlersneuromobilizationscombinedwithproprioceptiveneuromuscula
rfacilitationandtraditionalpost-stroke
therapymoreeffectiveinreducingaffectedupperextremitysensorydeficitsinlat
e-stagestrokesubjectsthanproprioceptive
neuromuscularfacilitationcombinedwithtraditionaltherapyortraditionaltherapy
alone?
Design:Pretestposttestthree-
grouprandomizedclinicalexperimentaldesign.Participants:Atotalof96late-
stagestroke
subjectswererandomlyassignedtothreegroups.
Intervention:Thetherapeuticprogrammeinthecontrolgroupwasbasedontradition
alpost-strokemethods.Thesecondgroup
(experimental1)receivedinadditionindividualtherapybasedontheproprioceptiv
eneuromuscularfacilitationmethod.Thethird
group(experimental2)receivedacombination:traditionaltherapeuticprogrammepl
usindividualproprioceptiveneuromuscular
facilitationexercisesplusneuromobilizationoftheaffectedupperextremity.All
groupsreceived18trainingsessionslastingabout
45minuteseach.
Outcomemeasures:Assessmentofthetwo-
pointdiscriminatorysense(distancebetweenthetipsofthecompasswhenthe
subjectindicatedtwo-
pointsensation),stereognosia(identificationupto10objectsbytouch)andtherm
aesthesia(usinghotand
coldcylindersondermatomesC6C8)wereperformed.
Results:Analysisofchangescoresshowedthattwo-
pointdiscriminatorysenseforexperimentalgroup2wassignificantlybetter
thanthatinthetwoothergroups(P50.001).Similarresultswereregisteredforth
ermaesthesia(experimental2versusexperimental1
P50.01;experimental2versuscontrolP50.001).Forstereognosiatheonlysignifica
ntdifferencewasfoundbetweenexperimental
group2andthecontrolgroup(P50.05).
Conclusion:Inoursubjects,applicationofButlersneuromobilizationscombinedwi
thproprioceptiveneuromuscular
facilitationshowedgreatereffectivenessinreducingsensorydeficitsthanproprio
ceptiveneuromuscularfacilitationor
traditionaltherapyalone.
72
LezioneStudentidelCorsodiFisioterapia
Anno2013-2014
UniversitSapienzadiRoma
Medicinabasatasullevidenzain
Neuroriabilitazione
RiabilitazionenelloStroke4
MarianoSerrao
DipartimentodiScienzeeBiotecnologieMedico-
Chirurgiche,UOCdiNeuroriabilitazione.
StrokeCare
Stroke
Hyper
acuteAcuteRehabCommunity
74
Trattamentiriabilitativiingradodiindurre
neuroplasticit
Motorlearning
Determinaunosproutingdeidendriti,laformazione
dinuovesinapsi,ilcambiamentodellesinapsiesistenti
elaproduzionedineurotrasmettitori
Icambiamentisonomaggioriseilmetodocomporta
unapraticaripetitva,intensaedassociataadun
significatobenpreciso.
Recuperoindottodalmotorlearning
Vero
Ridondanzaareecorticali
Compensatorio
vicarianza
Constraint-inducedmovementtherapy
(CIMT)
Originariamentenatapercontrastareilfenomenodel
learnednon-use
Oltreallapprendimentolegatoallaripetitivitdella
taskmotoria,induceilfenomenodellapprossimazione
successiva
Constraint-InducedMovement
Therapy(CIMT)
Principiodelnonuso
forzatodellartosano
Soprattuttoper
lartosuperiore
2009
80
Mentalimagery/practice
Processocognitivoattraversoilqualesiimmaginadi
vivereesperienzesomatosensorialidiognigenere
(acustiche,visive,tattili,cinestesiche)inloroassenza.
NellospecificoperMOTORIMAGERYsiintendela
produzionedellarappresentazioneinternadiunatto
motoriosenzachealcunmovimentovengagenerato
(Attivazionedellestesseareecorticaliusatepercompiere
realmenteilmovimentopensato)
TheEffectsofMentalPracticeinStrokeRehabilitation:ASystematicReview
ArchPhysMedRehabil2006
StudySelection
Fourrandomizedcontrolledtrials(RCTs),1controlledclinicaltrial(CCT),2pati
entseries,and3casereports
thatinvestigatedtheeffectsofamentalpracticeinterventiononrecoveryofstro
kepatientswereincluded.
DataExtraction
TheselectedRCTsandCCTwereassessedonamethodologicqualityratingscale.Imp
ortantcharacteristicsand
outcomeswereextractedandsummarized.Resultsandcharacteristicsfromthepatien
tseriesandcasereports
wereonlyprovidediftheyaddedinformation.
DataSynthesis
Includedstudiesdifferedclearlyfromoneanotherwithregardtopatientcharacter
istics,interventionprotocol,
andoutcomemeasures.Fourdifferentmentalpracticestrategieswereused.Mosttas
ksinvolvedmentally
rehearsingmovementsofthearm.Interventionperiodsvariedfrom2to6weeks,fre
quenciesrangedfrom
multiplesessionsperdayto3timesaweek.Studieswerelimitedinsize.Powerco
uldnotbeincreasedby
poolingormeta-
analysisbecausestudieswerenotcomparable.Threeofthe4RCTswereofreasonabl
e
methodologicquality.Therewassomeevidencethatmentalpracticeasanadditional
therapyinterventionhad
positiveeffectsonrecoveryofarmfunctionafterstroke.Twomentalpracticetech
niquesappearedtobe
effectivetapeinstructionandself-
regulation.Resultsfromthesinglecasestudiesindicatethatmental
practiceisalsopromisingforimprovementoflegfunction.
Conclusions
Nodefiniteconclusionscouldbedrawnexceptthatfurtherresearch,usingclearde
finitionsofthecontentof
mentalpracticeandstandardizedmeasurementofoutcome,areneeded.
82
Meta-analysisontheeffectofmentalimageryonmotorrecoveryof
thehemiplegicupperextremityfunction.
AustOccupTherJ.2014
BACKGROUND/AIM:
Studieshaveshownthatmentalimagerycanenhancerelearningandgeneralisationof
functionafterstroke.
Theaimofthismeta-
analysiswastoevaluateevidenceontheeffectsofmentalimageryonmotorrecover
yof
thehemiplegicupperextremitiesafterstroke.
METHODS:
AcomprehensivedatabasesearchoftheliteratureuptoDecember2012wasperforme
dusingPubMed,
EBSCOhost(AcademicSearchPremier,CINAHLandEducationalResourceInformationCe
nter),PsycINFO,
Medline,andISIWebofKnowledge(ScienceCitationIndexandSocialSciencesCitat
ionIndex).
Randomisedclinicaltrialsorcontrolledclinicaltrialsthatincludedmentalimage
ryforimprovingupper
extremitymotorfunctionforstrokepatientswerelocated.Relevantarticleswerec
riticallyreviewedand
methodologicalqualitywasevaluatedusingthePEDroScale,andstudyresultssynth
esised.
RESULTS:
Fiverandomisedclinicaltrialsandonecontrolledclinicaltrialmettheinclusion
criteria.Fiveofthesix
studiesyieldedpositivefindingsinfavourofmentalimagery.Quantitativeanalysi
sshowedasignificant
differenceintheActionResearchArmTest(overalleffect:Z=6.75;P<<0.001).
CONCLUSION:
Reviewoftheliteraturerevealedatrendinsupportoftheuseofmotorimageryfo
rupperextremitymotor
rehabilitationafterstroke.Mentalimagerycouldbeaviableinterventionforstro
kepatientsgivenits
benefitsofbeingsafe,cost-
effectiveandrenderingmultipleandunlimitedpracticeopportunities.Itis
recommendedthatresearchersincorporateimagingtechniquesintoclinicalstudiess
othatthemechanism
wherebymentalimagerymediatesmotorrecoveryorneuraladaptationforpeoplewith
strokecanbebetter
understood.
83
MirrorTherapy
MirrorTherapy(Mirror
VisualFeedback)
Lospecchiousatoper
convogliarestimoli
visivialcervellotramite
illatodelcorponon
affettocheesegueuna
seriedisequenze
motorie
MirrorTherapy
TRAINTHEBRAIN
LafMRIdimonstrachele
aree cerebrali coinvolte
nellapprendimento sensori
motoio(neuronispecchio)
sonoattivatedalleillusione
visicanellamirrortherapy.
2012
86
Bodyweightsupporttreadmilltraining
Ilpazientepuesseresottopostoaduntraining
ripetitivosenzaanormaledeviazionedeltroncoe
degliartiinferiori.
IltrainingpuattivareilCPG.IlCPGun
networksdineuronimidollaricheproduce
spacificimovimentiritmici
BSWTT-LOKOMAT
Robotic-assistedtraining
unrobotunapparecchiaturameccanicaedelettricache
eseguecompitiautomatizzati,siainbaseaduna
supervisionedirettadelluomo,cheperprogrammi
predefiniti,ouninsiemedilineeguidagenerali,usando
tecnichediintelligenzaartificiale.
2005
92
94
Virtualtraining
OtherTreatmentforthe
HemipareticArm
EMGbiofeedback
Management
WiiFit
WiiGameandRehabilitation
VirtualReality
VRisdefinedasan
approachtouser-
computerinterfacethat
involvesrealtime
stimulationofan
environment,scenario
oractivitythatallows
foruserinteractionvia
multiplesensory
channels.
Engaging&Entertaining
Fun
(+)VisualandAuditory
FeedbackfromTV
monitor
PublishedMarch28,2014
2013
RiabilitazionenelleAVQ
TerapiaOccupazionale
Self-care:lavarsi,vestirsi,usodeiserviziigienici,
mangiare,etc.
Ausiliedortesi
105
106
TRATTAMENTOIPERTONOSPASTICO
Aumentodeltonomuscolare(ipereccitabilitdelriflessoda
stiramento)
Reflettivitosteo-tendineaesagerata
ipertonomuscolaredovutoadun"aumentovelocit-dipendentedelriflesso
tonicodastiramento".Inbaseaquestadefinizionesipuosservarela
spasticitdurantelamobilizzazionepassivadiunarto,avvertitadaparte
dell'esaminatorecomeresistenza.Durantequestaprovaspessosiverificail
fenomenodelcoltelloaserramanico.Conquestos'intendel'improvviso
rilassamentodellarigiditdell'artoinesame,dopolaresistenzainizialmente
oppostaallaflessionepassiva
CONSEGUENZEdellaSPASTICITA
Alterazioni
dellepropriet
reologiche
delmuscolo
Variazionidella
Stifnessmuscolare
Contratture
muscolari
Atrofiemuscolari
Fibrositendinea
Controlloalteratodelmovimento
Deficitdi
propriocettivit
Statica
Cinetica
Dinamica
ScaladiAshworthmodificata0Tonomuscolarenormale1
Lieveaumentodeltonochesimanifestaconunaresistenza
inizialeseguitadaunrilassamentooconunaminimaresistenza
allafinedelmovimento1+
Lieveaumentodeltonochesimanifestaconunostacoloseguito
daunaresistenzaminimapermenodellametdelrange
articolare2Aumentopimarcatodeltonochesimanifestaperlamaggior
partedelrangearticolare;larticolazionepuesseremobilizzata
facilmente3Importanteaumentodeltonomuscolarecherendedifficoltosala
mobilizzazionepassiva4
Larticolazionefissatainflessioneoinestensione,inadduzione
oinabduzione
Principalipatternspasticifocali
Spallaaddottaintraruotata
Gr.pettorale,gr.dorsale,gr.rotondo,sottoscapolare
Polsoflesso
Flessoreradialecarpo,flessorilunghi
dita
Avambracciopronato
Pronatorerotondoequadrato
Pollicenelpalmo
Adduttorepollice,eminenzatenar,
flessorelungodelpollice
Gomitoflesso
B.brachiale,brachiale,brachio-radiale
Principalipatternspasticifocali
Piedeequino-varo-supinato
Gastrocnemiomedialeelaterale,soleo,tib.anterioreeposteriore,
fl.lungodita
Ginocchioiperesteso
Grandegluteo,quadricipitefemorale,bic.femorale,tricipitesurale,
semimembranoso,semitendinoso
Ginocchioflesso
Bicipitefemorale,tricipitesurale,semimembranoso,semitendinoso
Iperestensionealluce
Estensorepropriodellalluce
Ancaaddotta
Adduttorelungo,grandeadduttore,gracile
Ancaflessa
Rettofemorale,ileo-psoas,pettineo,adduttorelungo
114
TRATTAMENTO
Farmacologico
Fisioterapico
Chirurgico
UsodiOrtesi
Spalla
Mano
Piede
Caviglia
Shoulderslings
Shoulderslings
Handsplints
Flaccid=functionalposition
Wristextend2030degree
FlexMCPjoint45degree
FlexPIPjoint30-45degree
FlexDIPjoint20degree
Handsplints
Footslings
AnkleFootOrthosis
-Plastic
-Metal
stabilityofankle
balance
speedwalking
Notenhancerecovery
AnkleFootOrthosis
PlasticAFO MetalAFO
Hydrotherapy
Motorrecoveryafterstroke:asystematicreview
PeterLanghorne,FionaCoupar,AlexPollock
Naturereview
2009
InthisReview,weaimedtoprovideanoverviewoftheavailableevidenceon
interventionsformotorrecoveryafterstrokethroughtheevaluationofsystematic
reviews,supplementedbyrecentrandomisedcontrolledtrials.Mosttrialsweresmal
l
andhadsomedesignlimitations.Improvementsinrecoveryofarmfunctionwereseen
forconstraint-inducedmovementtherapy,electromyographicbiofeedback,mental
practicewithmotorimagery,androbotics.Improvementsintransferabilityorbala
nce
wereseenwithrepetitivetasktraining,biofeedback,andtrainingwithamoving
platform.Physicalfitnesstraining,high-
intensitytherapy(usuallyphysiotherapy),and
repetitivetasktrainingimprovedwalkingspeed.Althoughtheexistingevidenceis
limited
bypoortrialdesigns,sometreatmentsdoshowpromiseforimprovingmotorrecovery
,
particularlythosethathavefocusedonhigh-intensityandrepetitivetask-specific
practice.
LezioneStudentidelCorsodiFisioterapia
Anno2014-2015
UniversitSapienzadiRoma
Medicinabasatasullevidenzain
Neuroriabilitazione
RiabilitazionenellamalattiadiParkinson
MarianoSerrao
DipartimentodiScienzeebiotecnologieMedico-Chirurgiche
UOCdiNeuroriabilitazione
Parkinsonsdiseaseisaslowlyprogressivedisorderthataffectsmovement,muscle
controland
balance.Partofthediseaseprocessdevelopsascellsaredestroyedincertainpar
tsofthebrain
stem,particularlythecrescent-
shapedcellmassknownasthesubstantianigra.Nervecellsin
thesubstantianigrasendoutfibrestotissuelocatedinbothsidesofthebrain.
Therethecells
releaseessentialneurotransmittersthathelpmovementandcoordination.
Disturbimotori
Bradicinesia
Rigidit
Tremore
Deficitdelladeambulazione
Anomalieposturali
Dominifunzionalisucuifocalizzareiltrattamentoriabilitativo
Anomaliedelladeambulazione
nellamalattiadiParkinson
Ridottalunghezzadelpasso
Riduzionedellesincinesiedellamarcia
Andaturaapiedistrascicati
Riduzionedellabasediappoggio
Difficoltaicambididirezione
Problemiadiniziareofermareilmovimento
Freezing
Incapacittransitoriadimuoversichesimanifestadisolito:
-passaggioattraversosoglie
-ingresso/uscitaascensori
-aicambiamentidisuperficieocolore
-inluoghiaffollati
Festinazione
Aumentoinvolontariodellavelocitdelpasso
AnomalieposturalieInstabilitposturale
Postura camptocormica, ginocchia flesse
durante la
deambulazione
Declinodeiriflessiposturali,conperditadiequilibrio
Retropulsione:movimentoinvolontarioversolindietrodel
bustochepucausareunaperditadellequilibrioe/ocadute
Simanifestapifacilmente:
-nelprotendersiversolalto
-aperturadelleporteetrasportodioggetti
Cadute
a)Causelegateallamalattiae/oalsuotrattamento
Instabilitposturale
Freezing
Deambulazione(cambiodidirezione,festinazione)
Discinesie
Ipotensioneortostatica
Cadute
b)Causeneurologichee/omediche
Disturbicognitivi,sensoriali(cataratta!),sensitivi,motori
Esordiodimalattiaacutaconosenzaiperpiressia
Anemia
Cardiopatiedaproblemidiritmooinsufficientepompa
Problemiosseie/oarticolari
Terapieconcomitanti(ipotensivi!)
Cadute
c)Causeambientali
Calzatureinadatte(suolasdrucciolevole,tacchialti,apertespecieinpunta)
Tutoridelladeambulazioneutilizzatiscorrettamente
Tappeti,moquette,pavimentiscivolosi
Illuminazioneinadeguata
Accessiallestanzeangusti,disposizionedeimobiliinadeguata
Mancanzadiappoggie/omaniglie
EVOLUZIONEDELLAMALATTIADIPARKINSON
DOPAMINA
(%controllo)
100
80
Fasedicompenso60
Fasescompensata
40
20
Assenzadisintomi
Sintomilievi
Sintomimoderati
Sintomimarcati
STADIAZIONEDELLAMALATTIADIPARKINSON
(Hoehn&Yahr)
1.5
2.5
3
4
Nessunsegnodimalattia
Malattiaunilaterale
Coinvolgimentounilaterale+assiale
Malattiabilat.senzacoinvolgimentodellequilibrio
Malattiabilateralelieve,conrecuperoalpulltest
Malattiabilateraledalieveamoderata;
instabilitposturale;autonomiafisica
Severadisabilit;deambulazione
ostazioneerettaautonoma
Necessitdicarrozzinaoallettamento
inassenzadiaiuto
Obiettivi
StadioVH&Y
prevenire/ritardarelecomplicanzedadecondizionamento
tentarelamobilizzazioneattiva
praticareginnasticarespiratoria
mantenere/migliorarelintellegibilitdelleloquio
valutarelapossibilitdigestionedelpazienteadomicilio,o
identificarestruttureprotetteidonee
identificareetrattareproblematicheditipodisfagico,urologico,
gastrointestinale,sessualeecardiovascolare
Obiettivi
Funzionidariabilitare
Motoria
Equilibrio
Postura
Deambulazione
Forzaeresistenzamuscolare
Funzionedellamano
Nonmotoria
DEFINIZIONEDIRIABILITAZIONE
Coniltermine"Riabilitazionesiintendequellinsiemediinterventiche
miranoallosviluppodiunapersonaalsuopialtopotenzialesottoil
profilofisico,psicologico,sociale,occupazionaleededucativo,in
relazionealsuodeficitfisiologicooanatomicoeallambiente(OMS)
Obiettivo:ridurreparzialmenteototalmenteildeficitattraversoil
recuperodellafunzioneovicariandoattraversoilcoinvolgimentodi
funzionirimasteintegre
RIABILITAZIONEDELLAMALATTIAdiPARKINSON(MP):
principaliproblemi
QualisonoleevidenzeinletteraturasullasuaefficacIa?
Qualisonoleprincipalistrategiechepossonoessereseguite?
Qualeruoloperletecnologieavanzate?
Qualeinfluenzadellacomponentecognitiva?
Puessereutileunapprocciointegrato?
EEFFICACELARIABILITAZIONE
NELLAMALATTIAdiPARKINSON?
Evidence-basedMedicine
Outcomesnellamalattiadi
Parkinson
Scaledivalutazione(soggettivi)
Hoehn-Yahr
UPDRS
QoL
ADL
Sistemidianalisidelmovimento(oggettivi)
Systematicreviewofparamedicaltherapies
forParkinsonsdisease
(Deaneetal.,MovDis2002)
Basatasu6Cochranesystematicreviews:
-16studiclinicicontrollatisullafisioterapia
-2studiclinicicontrollatisullaterapiaoccupazionale
-5studiclinicicontrollatisullalogopedia
Nonvisonoevidenzeconclusiveafavore,ma
lackofevidenceisnotproofoflackofeffect
LezioneStudentidelCorsodiFisioterapia
Anno2016-2017
UniversitSapienzadiRoma
Medicinabasatasullevidenzain
Neuroriabilitazione
RiabilitazionenellamalattiadiParkinson2
MarianoSerrao
DipartimentodiScienzeebiotecnologieMedico-Chirurgiche
UOCdiNeuroriabilitazione
EEFFICACELARIABILITAZIONE
NELLAMALATTIAdiPARKINSON?
Evidence-basedMedicine
RiabilitazionenellamalattiadiParkinson
1. Menodellametdeglistudirevisionatisonocaso-controlloe
randomizzati
2. Unterzodeglistudihannouncampionedimenodi16pazienti
3. Pidellametdeglistudirevisionatihannointerrottolostudio
allafinedellafasediosservazione,leffettopositivoera
mantenutoneltempo.
CochraneDatabaseofSystematicReviews2012,Issue8.Art.No.:CD002817.
Authorsconclusions.Benefitforphysiotherapywasfoundinmostoutcomesoverthe
short-term(i.e.<threemonths).
However,therewasnoevidenceofdifferencesintreatmenteffectbetweenthediffe
rent
typesofphysiotherapyinterventionsbeingused,thoughthiswasbasedonindirect
comparisons.
Thisreviewbringstogetherallthe
evidencefromthenumeroustrials
evaluatingthevariousphysiotherapy
methodsintoonereviewtoassessthe
overalleffectofphysiotherapyversusno
physiotherapy,anditalsoallowsan
indirectcomparisonofthedifferent
physiotherapymethodsused.
Conventionalrehabilitationtechniquesusedinpatientswith
Parkinsonsdisease(revisione2014)
Stretchingandmuscleresistancetraining
Attentionalstrategies
oCognitivestrategies
oCueingorsensorycues
Motorstrategies
Behavioralstrategies
Othertechniques
Scaledivalutazione
HoehnandYahr
WebsterScale
PDQ-39
UPDRS
Scalegeneriche(cognitiveepsicologiche)
Stretchingandmuscleresistancetraining
Esercizidiresistenzaquadricipiti,hamstringsemuscoli
estensori
Esercizidistretchingpassivodeimuscoliantagonistie
rafforzamentodegliagonisti
Esercizidimobilizzazioneinrotazioneassiale
TaiChi
Attentionalstrategies
Cognitivestrategies
Tecnicheperfocalizzarelattenzione(chiederealpazientedi
aumentarelalunghezzadelpassooesagerareimovimenti
oscillatoridegliartisuperiori)
Dualtasktraining
Cueingorsensorycues
Auditoryandvisualcues
Motorstrategies
Motorstrategiesaredesignedtokeepthegesturessimpleandeasy,
suchasmovementswithwiderangeofmotion
Motorlearningconsistsinthreestagesassociatingcognitiveandmotor
strategies:taskplanning,focusingonmovementswhileperformingthem
andimple-mentingautomatedtaskswiththemotorstrategiesdescribed
above,withorwithoutdual-tasktraining
Behavioralstrategies
Theyarehelpfulinspecificsituationsthatusuallytriggerdifficulties
forpatientswithPD.Forexample,tofightkineticfreezingthe
therapistcansuggestswingingthebodysweightfromonesideto
theother,orsayingoutloudgo
Othertechniques
balanceandposturaltraining(learningtoimplementcorrective
strategiestofightimbalance),
globalcoordinationexercisesaswellastransfersand
gettingoffthefloorexercises.
Neuromotorfacilitationtechniques
Bobath
Relaxation
Karate
stretching
Thelevelofevidencewasinsufficienttodeterminethe
superiorityofoneofthesetechniques
Reference
Groupsize,n.
(PD/Control)
Typeofcue
DurationSign.+
effecton
gaitBagleyetal.,19918VisualSinglesessionYesWeissenborn,19931Visual3timesYes
Morrisetal.,199415/15VisualSinglesessionYesMorrisetal.,199434/34
Visual,auditorySinglesessionYesMcIntoshetal,19946AuditorySinglesessionYes
Azulayetal.,199613/VisualSinglesessionNoMorrisetal.,199654Visual
SinglesessionYesEnzenbergerandFiscer,
199622AuditorySinglesessionYesMcIntoshetal.,31/10AuditorySinglesessionYes
Behrmanetal.,19988/8AuditorySinglesessionYesAzulayetal.,199916/16
SinglesessionYesItoetla.,200025Auditory1h/dayfor3-4wksYesLewisetal.,2000
14/14VisualSinglesessionYes
Thepowerofcueingtocircumventdopaminedeficits
inParkinsonsdisease mod.fromRubinsteinetal.,2002
ILTRAININGDEAMBULATORIONELLAMP(I)
Sensorycueingeffectsonmaximalspeedgaitinitiation
inpersonswithParkinsonsdiseaseandhealthyelders
DibbleLEetal.,GaitandPosture19(2004):215-225
Miglioramentofasediiniziodelcammino
Effectsofvisualandauditorycuesongaitinindividuals
withParkinsonsdisease
MSuteerawattananon,GSMorris,BREtnyre,JJankovic,EJProtas
JournalofNeurologicalSciences219(2004):63-69
Sommadeglistimoliesterninonmiglioralariabilitazione
ILTRAININGDEAMBULATORIONELLAMP(II)
TemporalvariabilityofgaitinParkinsonsDisease:effectsofa
rehabilitationprogrammebasedonrhytmicsoundcues
(Fernandez-DelOlmoM.,CudeiroJ.ParkRelDis2005)
Esercizisultimingsonoutilipermigliorareilcammino
TheEffectsofExternalRhythmicCues(AuditoryandVisual)on
WalkingDuringaFunctionalTaskinHomesofPeopleWith
ParkinsonsDisease
(RochesterLetal.,ArchPhysMedRehabil2005)
Puessereapplicatoadomicilio
TheCochraneLibrary2010,Issue1
Authorsconclusions.PatientswithParkinsonsdiseasewhoreceivetreadmilltrain
ingare
morelikelytoimprovetheirimpairedgaithypokinesia.However,theresultsmustb
e
interpretedwithcautionbecausetherewerevariationsbetweenthetrialsinpatien
t
characteristics,thedurationandamountoftraining,andtypesoftreatment.Addit
ionally,itisnot
knownhowlongtheseimprovementsmaylast.
Results:Home-
basedtreadmilltrainingwasfeasible,acceptableandsafewithparticipants
completing78%(SD36)oftheprescribedtrainingsessions.Thetreadmilltraining
groupdid
notimprovetheirwalkingcapacitycomparedtothecontrolgroup.Thetreadmilltra
ining
groupshowedagreaterimprovementthanthecontrolgroupinfatigueatposttest(
P=0.04)
andinqualityoflifeatsixweeksfollow-uptesting(P=0.02).
Conclusions:Semi-supervisedhome-
basedtreadmilltrainingisafeasibleandsafeformof
exerciseforcognitivelyintactpeoplewithmildParkinsonsdisease.
Objectives:Toevaluatetheeffectsofahome-
basedbalancetrainingprogrammeusingvisualfeedback(Nintendo
WiiFitgamewithbalanceboard)onbalanceandfunctionalabilitiesinsubjectswi
thParkinsonsdisease,andto
comparetheeffectswithagroupofpairedhealthysubjects.Subjects:Tensubjects
withmoderateParkinsons
diseaseand8healthyelderlysubjects.Methods:Subjectsparticipatedina6-
weekhome-basedbalancetraining
programmeusingNintendoWiiFitandbalanceboard.Baselinemeasuresweretakenbe
foretrainingfortheSit-to-
Standtest(STST),Timed-Up-and-
Go(TUG),TinettiPerformanceOrientedMobilityAssessment(POMA),10-mwalk
test,CommunityBalanceandMobilityassessment(CBM),Activities-
specificBalanceandConfidencescale(ABC),
unipodalstanceduration,andaforceplatform.Allmeasurementsweretakenagaina
fter3and6weeksoftraining.
Results:TheParkinsonsdiseasegroupsignificantlyimprovedtheirresultsinTUG,
STST,
unipodalstance,10-mwalktest,CBM,POMAandforceplatformattheendofthe6-
week
trainingprogramme.ThehealthysubjectsgroupsignificantlyimprovedinTUG,STST,
unipodalstanceandCBM.
Conclusion:Thispilotstudysuggeststhatahome-
basedbalanceprogrammeusingWiiFitwith
balanceboardcouldimprovestaticanddynamicbalance,mobilityandfunctionalabi
litiesofpeople
affectedbyParkinsonsdisease.
Effectofroboticlocomotortraininginanindividualwith
ParkinsonsDisease:acasereport.
UstinovaK,ChernokovaL,BilimenkoA,TelenkovA,EpsteinN.
DisabilRehabilAssistTechnol2011;6(1):77-85.
Purpose:totesttheeffectofrobot-
assistedgfaittherapywiththeLokomatsysteminone
representativeindividualwithParkinsonsdisease.Methods.Thepatientwasa67-
yearsold
femalewithmorethanan8-
yearhistoryofPD.moderatebradykinesia,rigidityandresting
tremor,bothinvolvingmoretherightsideofthebody,slowandshufflinggaitwit
hepisodesof
freezingandriskoffallingsixsessionsofrobot-
assistedgaittrainingvariablespeedfor25-
40minwithapartialbodyweightsupportandassistancefromtheLokomatorthosis.
Results:
increasedthegaitspeed,stridelengthandfootclearanceduringovergroundwalk
ing.
Shereducedthetimerequiredtocomplete180turnandthelatencyofgaitinitiat
ion
Conclusions:theresultssupportedthefeasibilityofusingrobot-
assistedgaittherapy
intherehabilitationofindividualwithPD.
Participantswereevaluatedbefore,immediatelyafter,and1monthaftertreatment
(RSTor
Physiotherapy).Primaryoutcomeswere10-
mwalkingspeedanddistancewalkedin6minutes.
Results.AstatisticallysignificantimprovementwasfoundinfavoroftheRSTgr
oup
(walkingspeed1.220.19m/s;distance366.0678.54mcomparedwiththePTgrou
p(0.98
0.32m/s;280.11106.61m).TheRAGTmeanspeedincreasedby0.13m/s,whichis
Conclusions.RAGTmayimproveaspectsofwalkingabilityinPDpatients
Methods.Inthisrandomized,single-
blindcontrolledtrial,participantsaged<75yearswith
early-stagePD(Hoehn-
Yahr<3)wererandomlyallocatedto2groups:either30minutesofgait
trainingonatreadmillorintheLokomatfor3d/wkfor4weeks.Patientswereeva
luatedbya
physicaltherapistblindedtoallocationbeforeandattheendoftreatmentandthe
natthe3-and
6-monthfollow-up.Theprimaryoutcomemeasurewasthe6-minutewalktest.
Results.theauthorsrandomlyallocated30toreceivegaittrainingwithtreadmil
lorthe
Lokomat.Atthe6-monthfollow-up,bothgroupshadimprovedsignificantlyinthe
primaryoutcomemeasure(treadmill:mean=490.95m,95%confidenceinterval[CI]=
448.56-533.34,P=.0006;Lokomat:458.6m,95%CI=417.23-
499.96,P=.01),butno
significantdifferenceswerefoundbetweenthe2groups(P=.53).
Discussion.RoboticgaittrainingwiththeLokomatisnotsuperiortotreadmilltra
iningin
improvinggaitperformanceinpatientswithPD.Bothapproachesaresafe,withresu
lts
maintainedforupto6months.
Argomentidellalezione
1.Livellodievidenzascientificanellariabilitazionedelleneuropatie
oAcute:Guillain-Barr
oCroniche:Charcot-Marie-Tooth
2.Outcomes
oScalecliniche
oAnalisiquantitativadelmovimento
3.Considerazionifinali
Guillain-Barrsyndrome(GBS):earlyphase
Approximatly40%ofpatientsrequireintensiveinpatientsrehabilitation
Physical(motor,sensory,dysautonomic),emotionalandpsychosocial
difficulties
Reduceddailylifeactivityandqualityoflife
Rehabilitationhasshowntobeasimportantas
pharmacologicalmedicaltreatment
AcommonscenarioforapatientwithacuteGBSwouldbeinpatient
rehabilitationfor36weeksfollowedbyacommunityandhome
basedrehabilitationprogramfor34months
KhanF.RehabilitationinGuillianBarreSyndrome.AustFamPhysician.2004;12(33):
1013-7.
KhanF,PallantJF,NgL,BhaskerA.Factorsassociatedwithlong-
termfunctionaloutcomesandpsychologicalsequelaein
Guillain-Barresyndrome.JNeurol.2010;257(12):2024-31
HughesRA,CornblathDR.Guillain-Barrsyndrome.Lancet.2005;366(9497):1653-66
Guillain-Barrsyndrome(GBS):latephase
Attenyearfollow-up14%ofparticipantswithGBSstillhadmoderateto
severedisabilityandafurther50%hadmoreminorsymptoms,suggesting
thatresidualdisabilitymaybelife-long(1).
FatigueisalsoaverycommonconsequenceofINwithbetween4080%of
peoplereportingit.Itisoftenassociatedwithreducedqualityoflifeand
greateractivitylimitation(2).
ForsbergA,PressR,HolmqvistLW.Residualdisability10yearsafterfallingilli
nGuillain-Barresyndrome:aprospective
follow-upstudy.JNeurolSci.2012;317:749.
MerkiesIS,SchmitzPI,SamijnJP,vanderMecheFG,vanDoornPA.Fatigueinimmun
e-mediatedpolyneuropathies.
EuropeanInflammatoryNeuropathyCauseandTreatment(INCAT)Group.Neurology.1999
;53:164854.
DroryVE,BronipolskyT,BluvshteinV,CatzA,KorczynAD.Occurrenceoffatigueov
er20yearsafterrecoveryfrom
Guillain-Barresyndrome.JNeurolSci.2012;316:725.
Guillain-Barrsyndrome(GBS):earlyphase
TheUKROCdatabaseforin-
patientspecialist(Levels1and2)rehabilitationinEngland.
UKFIMFAM
Conclusions:Patientswithpolyneuropathieshavebothphysicalandcognitive
disabilitiesthatareamenabletochangewithrehabilitation,resultingin
significantreductioninon-goingcare-costs,especiallyforhighlydependent
patients.
AlexandrescuR,SiegertRJ,Turner-
StokesL.Functionaloutcomesandefficiencyofrehabilitationinanationalcohort
of
patientswithGuillain-
Barrsyndromeandotherinflammatorypolyneuropathies.PLoSOne.201417;9(11):e110
532
Guillain-Barrsyndrome(GBS)
Systematicreview2012
KhanF,AmatyaB.Rehabilitationinterventionsinpatientswithacutedemyelinating
inflammatorypolyneuropathy:a
systematicreview.EurJPhysRehabilMed.2012;48(3):507-2
Guillain-Barrsyndrome(GBS)
Systematicreview2012
Heterogeneityin:
Rehabilitationmodalityand
duration
Rehabilitationservices:Inpatient,
outpatient,andhome-based
rehabilitationprograms
Evaluationscales:MRC,FIM,
Barthel,HDS,LOS,dynamomter,
etc.
Keymessages
Thereissatisfactoryevidencetosupportinpatient
MDrehabilitationfollowedbyambulatory
(outpatient)careinproducingsignificantfunctional
recoveryforlongerperiod(upto1year).
Thereissatisfactoryevidencetosupport
physicaltherapy/exerciseinpreventingjoint
contracturesandreducingmusclestrengthloss,to
producegainsatthelevelsofactivity(disability)in
patientswithGBS.
KhanF,AmatyaB.Rehabilitationinterventionsinpatientswithacutedemyelinating
inflammatorypolyneuropathy:a
systematicreview.EurJPhysRehabilMed.2012;48(3):507-2
Guillain-Barrsyndrome(GBS):chronicphase
morethanthreeyearssinceonsetofacutesymptomdiagnosis12weeks
Highintensityprogram:one-hoursessionsupto3timesperweek,30-
minuteblocksof
occupationaltherapy,physiotherapy(strengthening,enduranceandgaittraining),p
sychologyandspeech-
languagepathology.
Low-intensityprogram:home-
basedconsults,withmaintenanceexercises(walkingandstretching)
andeducationforself-carein30-minutesessionstwiceaweek.
Outcomes:FIM(FunctionalIndependenceMeasure),WorldHealthOrganizationQuality
ofLife
(WHOQoL-
BREF),Depression,Anxiety,andStressScale(DASS),andthePIPPtool(PerceivedI
mpactof
ProblemProfile(PIPP)
Results
FIMscoreimprovement:68.6%(HI)vs32.4%(LI).
Deteriorationoffunction:41.2%(LI)versus2.9%(HI)
FIMscore>3points:80%(HI)vs8%(LI)
Self-care:54.8%(HI)vs5.3%(LI)
Mobility:41.9%(HI)vs2.6%(LI)
DASS,WHO-QoLandPIPPscales:nodifferences
KhanF,PallantJF,AmatyaB,NgL,GorelikA,BrandC.Outcomesofhigh-andlow-
intensityrehabilitationprogrammefor
personsinchronicphaseafterGuillain-
Barrsyndrome:arandomizedcontrolledtrial.JRehabilMed.2011;43(7):638-46.
Charcot-Marie-Toothneuropathy(CMT)
Distalpredominanceoflimb-musclewasting,
weakness,andsensoryloss,aswellasthedisto-
proximalprogressionovertime
Impairmentinrunning,walking,hand
function,ADLsandQoL
Theabilitytoambulateindependentlyisthe
motorskillmostpositivelyaffectingthe
perceivedqualityoflife
PareysonD,MarchesiC.Diagnosis,naturalhistory,andmanagementofCharcot-
Marie-Toothdisease.LancetNeurol.2009
Jul;8(7):654-67.
PaduaL,AprileI,CavallaroT,CommodariI,LaTorreG,PareysonD,QuattroneA,R
izzutoN,VitaG,TonaliP,SchenoneA;
ItalianCMTQoLStudyGroup.Variablesinfluencingqualityoflifeanddisabilityi
nCharcotMarieTooth(CMT)patients:
Italianmulticentrestudy.NeurolSci.2006;27(6):417-23.
VinciP,SerraoM,MillulA,DeiddaA,DeSantisF,CapiciS,MartiniD,PierelliF
,SantilliV.Qualityoflifeinpatientswith
Charcot-Marie-Toothdisease.Neurology.2005;65(6):922-4
PaduaL,ShyME,AprileI,etal.Correlationbetweenclinical/neurophysiologicalf
indingsandqualityoflifeinCharcot-Marie-
Toothtype1JPeripherNervSyst,13(2008),pp.6470
CharcotMarieToothneuropathy(CMT)
Systematicreview2015
SmanAD,HackettD,FiataroneSinghM,FornusekC,MenezesMP,BurnsJ.Systematic
reviewofexerciseforCharcot-Marie-
Toothdisease.JPeripherNervSyst.2015;20(4):347-62.
CharcotMarieToothneuropathy(CMT)
Systematicreview2016
CorradoB,CiardiG,BargigliC.RehabilitationManagementoftheCharcot-Marie-
ToothSyndrome:ASystematicReview
oftheLiterature.Medicine(Baltimore).2016;95(17).
Charcot-Marie-Toothneuropathy(CMT)
Rehabilitationprograms
Strengthexercises
Enduranceexercises
Sensory-motortraining
Gaittraining
Occupationaltherapy
Stretching
Balanceandposturalstabilization
Trainingonassistivedevices
Outcomes
MRCscaleforlowerlimbstrength
Tinetti/BergBalancescale,
Jointankleangle,
Oxygenconsumption
Gaitspeed(six/tenmeterswalkingtest,
treadmillmaxspeed)
Charcot-Marie-ToothNeuropathyScore
CharcotMarieToothneuropathy(CMT)
Conclusions
Evidencespointtoeffectivenessofrehabilitation(strengthorenduranceexercise)
in
strength,ADLsandgaitspeed
Absenceofsideeffectsafterphysiotherapy(e.g.overworkandfatigue)
Theoptimalexercisemodality,intensityanddurationisstillunclear.
Orthoticrole,atthemoment,isnotcompletelyclear.
Thefindingsofthisreviewshouldbemetwithcautionduetothesmallnumberof
randomisedcontrolledtrials
Specificallyharmonisationofoutcomemeasuresacrossstudies,mayimprovethe
qualityandcomparabilityoftheevidence.
SmanAD,HackettD,FiataroneSinghM,FornusekC,MenezesMP,BurnsJ.Systematic
reviewofexerciseforCharcot-Marie-
Toothdisease.JPeripherNervSyst.2015;20(4):347-62.
Charcot-Marie-Toothneuropathy(CMT)
Strengthorendurancetrainingsimprovefunctionality(strength)andADLsof
affectedpatients
kneeextensors/flexorsandelbowextensors/flexorsexercises.
Intensityoftrainingwassystematicallyincreasedintermsofweightand
numberofrepetitions
After20-34monthsthefunctionalabilitiesonlylostinthosewhodiscontinued
theirtraining
Conclusion:despiteinevitablelossinstrengthfunctionalgainscanonlybe
maintainedbycontinuousexercise
ChetlinRD,GutmannL,TarnopolskyMA,UllrichIH,YeaterRA.Resistancetraininge
xerciseandcreatineinpatientswith
Charcot-Marie-Toothdisease.MuscleNerve2004;30(1):6976.
ChetlinRD,MancinelliCA,GutmannL.Self-reportedfollow-uppost-
interventionadherencetoresistanceexercise
traininginCharcot-Marie-Toothdiseasepatients.MuscleNerve2010;42(3):456
QuantitativemeasuresinrehabilitationforCMT
TwodistinctivegaitpatternsbydividingCMTpatientsaccordingtothepresenceof
footdropandplantarflexionfailure,duetobothprimarydeficitsandcompensator
y
motorstrategies
Gaitpattern1(footdropgroup;steppagepattern)
Reducesgaitspeedasaresultofanincreaseinstepduration,
whichisattributabletoalongerdurationoftheswingphaseto
maintainssteplengthwithinnormalvalues.Increasebothenergy
recoveryandconsumptionrelatedtothehighmechanicaleffort
requireduponhipflexor,kneeextensorandankleplantarflexor
muscles,forbothsupportandpropulsionpurposes.
Gaitpattern2(footdrop+plantarflexorfailure)
Thismotorstrategyleadstoaveryslowgait,characterised
byreducedsteplength,abroadsupportareaanda
greatlyreducedcadence.Asregardsenergybehaviour,
thesepatientsdisplayagreaterenergyrecoveryandlower
energyconsumptionthangroup1.
DonR,SerraoM,VinciP,RanavoloA,etal.Footdropandplantarflexionfailured
eterminedifferentgaitstrategiesin
Charcot-Marie-Toothpatients.ClinBiomech(Bristol,Avon).2007;22(8):905-16
Considerazionifinali
InpatientswithGBSmultidisciplinaryrehabilitationiseffectiveupto1yearfro
m
theacuteeventaswellasinchronicphase
InpatientswithCMTstrengthandenduranceexercicesareeffectiveinimproving
musclestrengthandADLs.Functionalgainscanonlybemaintainedby
continuousexercise
Itisimportanttounderstandwhicharethemostsensitiveoutcomesfor
neurorehabilitationinCMT
Quantitativemeasures(e.g.motionanalysis)maybehelpfultoolsinrecognizing
specificabnormalities,individualizingrehabilitativetreatmentandevaluatingits
effectsoverthetime.