Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
1968
Snchez-Villaseor, Luis
Este documento obtenido del Repositorio Institucional del Instituto Tecnolgico y de Estudios Superiores de
Occidente se pone a disposicin general bajo los trminos y condiciones de la siguiente licencia:
http://quijote.biblio.iteso.mx/licencias/CC-BY-NC-ND-2.5-MX.pdf
CAPTULO P A G
Prlogo 1
Introduccin S
1. La Concordancia 20
2. El Rgimen: Nominativo y Acusativo 32
3. El Dativo 44
4. El Ablativo: Lugar y Tiempo 62
5. El Ablativo propiamente tal, de compaa e instrumental . . . . 74
6. El Genitivo 94
PARTE 2. SINTAXIS ORACIONAL 105
15
Una palabra antes de terminar. Renunciemos a penetrar en la en-
traa viva de la lengua, mientras no traspasemos la epidermis grama-
tical, llmese morfologa o sintaxis.
Slo aprendiendo a leer estos smbolos, slo abrindose camino a
travs de esa estructura fontica, morfolgica y sintctica de apariencia
pavorosa, captaremos en toda su riqueza ideolgica y cultural el mensaje
y contenido de la obra. Ni hay otro camino para alcanzar tal meta que
el consejo sensato de los antiguos: non multa, sed multum. Esfuerzo
serio, constancia. No querer abarcar mucho por la sola satisfaccin de
la curiosidad, sino profundizacin y asimilacin vital de lo que se estudia
mediante la repeticin sistemtica y la reflexin continua.
1G
PARTE PRIMERA
SINTAXIS
ELEMENTAL
2 Latn Bsico
PRELIMINARES
1. Morfologa y Sintaxis
La morfologa estudia las palabras, como formas aisladas, para de
cubrir en ellas los ltimos elementos significativos (o morfemas) que com-
ponen su estructura.
As estudiamos en el primer tomo los morfemas de las partes va-
riables de la oracin: el sustantivo, el adjetivo, el pronombre y el
verbo, como los morfemas de las partes invariables: el adverbio, la
preposicin y la conjuncin.
La sintaxis por su parte estudia:
1) cmo se unen unas palabras con otras para formar una ora-
cin: sintaxis elemental;
2) cmo se une una oracin con otra: sintaxis oracional.
2. Divisin de la Sintaxis
La sintaxis se divide en dos partes:
1) la sintaxis elemental: estudia uno a uno los elementos lings-
ticos que se unen para formar una oracin.
2) la sintaxis oracional: estudia la construccin de oraciones, tan
" to las que no tienen ninguna relacin con otras, como las que
dependen de alguna otra.
3. La Sintaxis Elemental
Unas palabras se unen con otras para formar una oracin, me-
diante
1) la concordancia y
2) el rgimen.
3.1 La Concordancia
La concordancia hace que unas palabras adopten los acci-
dentes gramaticales de otras, o sea, su mismo gnero, nmero,
caso y persona.
Dicho de otra manera, unas palabras por su misma na-
turaleza estn hechas para sintonizar con otras, para con-
cordar con otras, modificando su propia forma para tomar
la de ellas.
El Rgimen
El rgimen, por el contrario, hace que unas palabras
rijan a otras, las gobiernen, imponindoles una forma o caso
determinado, siempre que dependen de ellas.
Resumiendo:
1. la concordancia es un fenmeno de asimilacin: una for-
ma se vuelve semejante, similar a la otra con que con-
cuerda ;
2. el rgimen es un fenmeno de disimilacin: una forma se
vuelve distinta, dismil de la otra que la rige o gobierna.
Concordancia + rgimen = sintaxis elemental
19
Captulo
LA CONCORDANCIA
Contenido
PG.
L La Concordancia del verbo con el sujeto 21
1.1 La concordancia del verbo con un sujeto 21
1.2 La concordancia del verbo con varios sujetos 21
2. La Concordancia del adjetivo con el sustantivo 23
2.1 La concordancia del adjetivo-predicado con un sujeto 23
2.2 La concordancia del adjetivo-predicado con varios sujetos 24
2.3 La concordancia del adjetivo-epteto con el sustantivo 25
3. La Concordancia del relativo con el antecedente 25
3.1 La concordancia del relativo con un antecedente 25
3.2 La concordancia del relativo con varios antecedentes 27
4. La concordancia del sustantivo apuesto con el principal 28
5. La Concordancia del segundo trmino de comparacin con el primero . 30
20 5.1 La concordancia mediante QUAM 30
5.2 La concordancia sin QUAM 31
LA CONCORDANCIA DEL VERBO CON EL SUJETO
1.1 La concordancia del verbo con un sujeto
1.1.a. El verbo concuerda con un sujeto en nmero y persona.
Como en espaol.
Discipulus stude
El discpulo estudia
Discipuli student
Los discpulos estudian
l.l.b. El verbo formado por participio concuerda adems en
gnero y caso.
Amicus amatus es
El amigo fue amado
Amici amali suiti
Los amigos fueron amados
1.2 La concordancia del verbo con varios sujetos
1.2.a. El verbo concuerda con todos los sujetos en plural, si todos
son de la misma persona;
si no, la primera persona se prefiere a la segunda, y sta
a la tercera.
Pater et filius riden
El padre y el hijo ren
Tu et ego ridemus
T y yo remos
Tu et frater rid etis
T y el hermano res
21
1.2.b. El verbo puede concordar en singular con el sujeto ms
prximo:
(a) si se consideran sinnimos o partes integrantes de
la misma idea;
(b) si se duplican las conjunciones et - et, aut - aut,
nec - nec... entre los sujetos;
(c) si se repite el sujeto o un modificativo suyo o algn
complemento.
(a) Senatus et populas rom a us intelligi
El senado y el pueblo romano comprenden
(b) Nec pax nec bellum piodes misero
Ni la paz ni la guerra traen ventajas al infeliz
(c) Nulla chitas, milla, domus staf sine Deo
Ninguna ciudad, ningn hogar est en pie sin Dios
EJERCICIO I
Fin: Practicar la concordancia del verbo con sujetos de diversa persona.
Indicaciones: funda los pares de frase en una, empleando et de manera que los
sujetos tengan el mismo verbo.
Ejemplo: tu discis grammticam, ego disco grammticam, se transforma en:
tu et ego dscimus grammticam.
NOTA. La columna de la izquierda contiene el ejercicio. La de la derecha da la
respuesta correcta. Cubra sta con un papel al hacer el ejercicio oral o
mentalmente y luego compare su respuesta para ver si contest con acierto.
1. Tu Stdes. Ego stdeo J Tu et ego studmus
2. Nos legimus. Vos legitis 2. Nos et vos lgimus
3. Pater derat. Filius derat 3. Pater et filius derant
4. Vos scribetis. Ego scribam 4. Vos et ego scribmus
5. Magister tcuit. Discipuli tacue- 5. Magister et discipuli tacurunt
runt
6. Duces pugnbunt. Milites pugn- 6. Duces et milites pugnbunt
bunt
7. Paulus stetit. Vos stetistis 7. Paulus et vos stetistis
8. Amici sederunt. Ego sedi 8. Amici et ego sdimus
9. Tu rides. Ille ridet 9. Tu et ille ridtis
10. Per currit. Puella currit 10. Per et pulla currunt
22
EJERCICIO 2
EJERCICIO 3
Fin: practicar la concordancia de un predicado con varios sujetos.
Indicaciones: funda los pares de frase en una, usando et, de modo que los dos
sujetos tengan el mismo predicado.
Ejemplo: puer est bonus, puella est bona, se transforma en: puer et puella
sunt boni.
1. Pater est carus. Mater est cara 1. Pater et mater cari sunt
2. Terra est rotunda. Luna est ro- 2. Terra et luna rotndae (-a) sunt
tunda
3. Fratres sunt laborisi 3. Fratres et srores sunt laborisi
Srores sunt laborisae
4. Honor est cadcus. Divtiae sunt 4. Honor et divtiae sunt cadca
cadcae
24
5. Aqua est tilis. Ignis est tilis 5. Aqua et ignis utilia sunt
6. Nautae capti sunt. Naves captae 6. Nautae et naves capti sunt
sunt
7. Avus mrtuus est. Avia mrtua 7. Avus et avia mrtui sunt
est 8. Pax et concordia sunt optbiles
(optabilia)
8. Pax est optbilis
Concordia est optbilis 9. Urbs et praesidium deleta sunt
9. Urbs delta est. Praesidium de-
ltum est 10. Ira et odium sunt inimica ratini
10. Ira est inimica ratini
Odium est inimicum ratini 11. Vir et mlier a Deo creati sunt
11. Vir a Deo cretus est
Mlier a Deo creata est
2.3 La Concordancia del adjetivo-epteto con el sustantivo
El adjetivo-epteto concuerda con un sustantivo en gnero, n-
mero y caso; mas, si los sustantivos son varios, concuerda con l
ms prximo.
Roma est pulchro urbs
Roma es hermosa ciudad
Vidi pulchra/n Romain et Alhenas
Vi la hermosa Roma y Atenas
25
qui sunt in schola
que estn en la clase
Libri qiios vides utiles sunt
Los libros que ves son utiles
quibus utimur
que empleamos
EJERCICIO 4
Fin: ejercitar el manejo de los relath
Indicaciones: retenga en la memoria la primera frase de cada grupo y luego
sustituya el sustantivo repetido al principio de las frases siguientes
por el relativo conveniente.
Ejemplo: cognosco Deum; Deus creavit me, se transforma en: cognosco Deum
qui creavit me.
1. HERI VIDIMUS URBEM 1. HERI VIDIMUS URBEM
a. Urbs erat praeclra a. quae erat praeclra
b. Urbis viae erant amplae b. cuius viae erant amplae
c. Urbem monumnta ornbant c. quam monumnta ornbant
d. In urbe florbant artes d. in qua florbant artes
2. NUNC VIDEMUS MILITES 2. NUNC VIDEMUS MILITES
a. Milites sunt armti a. qui sunt armti
b. Mlitum arma sunt mortfera b. quorum arma sunt mortfera
c. Milites admirmur c. quos admirmur
d. In miltibus stat salus patriae d. in quibus stat salus patriae
3. CRAS VIDEBIS NAVES 3. CRAS VIDEBIS NAVES
a. Naves mare nvigant a. quae mare nvigant
b. Naves conscndunt viatres b. quas conscndunt viatres
c. Navium magnitudo est incre- c. quarum magnitdo est incred-
dbilis bilis
d. Nvibus portntur merces d. quibus portntur merces
i. IUVENES LUDIS DELECTAN- 4. IUVENES LUDIS DELECTAN-
TUR TUR
a. Ludos cum voluptte spectant a. quos cum voluptte spectant
b. Ludi sunt iucndi b. qui sunt iucndi
c. Ludrum utlitas est magna c. quorum utlitas est magna
d. Ludis vii-es corporis augntur d. quibus vires corporis augntur
26
3.2 La concordancia del relativo con varios antecedentes
El relativo concuerda con ellos en plural, en el caso que le im-
ponga su oficio dentro de la frase relativa y en el gnero que le
corresponda conforme al n. 2.2
Pater et mater, qui sunt cari, amant nos
El padre y la madre, que son queridos, nos aman
EJERCICIO 5
EJERCICIO 6
EJERCICIO 8
EJERCICIO 9
Fin: practicar el manejo de los comparativos.
Indicaciones: las frases siguientes encierran una afirmacin y una pregunte.
Responda a sta, comparando el segundo sustantivo con el primero
mediante el comparativo conveniente y QUAM.
1. Vita est
Ejemplo: cara.est Etferox.
lupus libertas? 1. Libertas
Et leo? se responde: leo est est criorquam
fercior quam lupus.
vita
2. Arbor est alta. Et mons? 2. Mns est ltior quam arbor
3. Apis est parva. Et formica? 3. Formica est minor quam apis
4. Tempus est longum. Et aeterni- 4. Aeternitas est longior quam tem-
tas? pus
5. Valetudo est bona. Et virtus? 5. Virtus est melior quam valetudo
6. Terra est magna. Et sol? 6. Sol est mior quam terra
7. Hora est brevis. Et momentum? 7. Momentum est brevius quam hora
8. Verum intelligere est bonum. Et 8. Amare verum est melius quam
amare? intelligere
30
9. Corpus est nbile. Et nimus? 9. Animus est nobilior quam corpus
10. Praecpta sunt utlia. Et exm- 10. Exmpla sunt utilira quam prae-
pla? cpta
11. Vennum est malum. Et ca- 11. Calmnia est pior quam ven-
lumnia? num
12. In flribus sunt multi colores. Et 12. In arcu caelsti sunt plures col-
in arcu caelsti? res quam in flribus
5.2 La concordancia sin QUAM
Cuando el primer trmino de la comparacin est en nominativo
o acusativo puede suprimirse QUAM, poniendo en ablativo el
segundo trmino.
Primer trmino adjet. comparativo segundo trmino
Nilus est longior Tiberi (ablat.)
El Nilo es ms largo que el Tber
Menses sunt longiores diebus (ablat.)
Los meses son ms largos que los das
E J E R C I C I O 10
Fin: practicar el manejo del comparativo sin QUAM.
Indicaciones: omita QUAM en las frases comparativas y ponga en ablativo el
segundo trmino.
Ejemplo: lupus est fercior quam leo, se transforma en: lupus est fercior
lene.
1. Mns estestltior
Liberias carior quam vita
quam arbor
1. Librtas est carior vita
2. Mons est altior rbore
2. Formica est minor quam apis 3. Formica est minor ape
3. Aeternitas est longior quam tem 4. Aetrnitas est lngior tmpore
4. pus
5. Quis miserior est quam avrus? 5. Quis misrior est avro?
6. Animus est nobilior quam corpus 6. Animus est nobilior crpore
7. Exempla sunt utiliora quam prae- 7. Exmpla sunt utilira praecptis
cepta
Quae turris est ltior quam Tur- 8. Quae turris est altior Turre
ris Eiffel? Eiffel?
9. Virtus est melior quam valetdo 9. Virtus est mlior valetdine
10. Calmnia est peior quam vene
num 10. Calmnia est pior venno
11. Sol est maior quam terra
12. Momentum est brevius quam hora 11. Sol est maior terra
12. Momntum est brvius hora
31
Captulo
EL REGIMEN
2
NOMINATIVO Y ACUSATIVO
Contenido
PG.
L El Nominativo 33
1.1 El sujeto de la oracin activa 33
1.2 El sujeto de la oracin pasiva 33
2. El Acusativo 33
2.1 El significado del acusativo 33
2.2 El acusativo, complemento del verbo transitivo 34
2.3 Verbos con un acusativo doble: nombre principal y apuesto 34
2.4 Verbos con dos acusativos: de persona y de cosa 35
2.5 Verbos propiamente impersonales 36
2.6 Verbos impropiamente impersonales 38
2.7 Verbos de sensacin y de sentimiento 39
2.8 Verbos con acusativo de la misma raz lingstica 39
2.9 La medida, la distancia y la edad 40
2.10 El acusativo adverbial 42
32
1. EL NOMINATIVO
El sujeto de una oracin activa va en nominativo
El sujeto de una oracin pasiva:
a. el sujeto paciente va en nominativo;
b. el sujeto agente va en ablativo con A, AB.
Ego amo parentes
Yo amo a mis padres
Parentes amantur a me
Mis padres son amados por m
Sujeto paciente (parentes) es el que sufre la accin de un
verbo pasivo.
Sujeto agente (a me) es el que ejecuta la accin de un
verbo pasivo.
Las dos frases anteriores expresan la misma idea, mas en diversa
forma. La diversidad est en la diferente importancia o nfasis
que se da tanto al sujeto como al complemento directo en una y
en otra frase. Las flechas ilustran esta diferencia de forma.
2. EL ACUSATIVO
2.1 El significado del acusativo
El acusativo significa tres ideas principales:
1. trmino directo de la accin del verbo transitivo o comple-
mento directo.
2. trmino de movimiento o direccin.
3. extensin en el espacio y en el tiempo.
3 Latn Bsico 33
2.2 El acusativo, complemento del verbo transitivo
2.2.a. Verbo transitivo se llama etimolgicamente aqul que hace
pasar (transir) la accin, del sujeto al objeto.
2.2.b. Verbo transitivo lingsticamente es el que puede llevar
complemento directo en acusativo y tiene forma pasiva
personal.
Nota: no todos los verbos transitivos en espaol son tran-
sitivos en latn ni viceversa. Los ejercicios siguientes nos
iniciarn en el conocimiento de algunos de los verbos
transitivos latinos ms usuales, el cual deber ampliarse
y enriquecerse ms con la composicin y con la lectura
abundante de los autores latinos.
El cuadro siguiente nos presenta en forma esquemtica
las diferencias que existen entre el verbo transitivo y el
intransitivo:
VERBO TRANSITIVO
Con acusativo y forma pasiva personal
Miles dfendit patriam
El soldado defiende la patria
A milite defenditur patria
Por el soldado es defendida la patria
VERBO INTRANSITIVO
Sin acus. y con forma pas. impersonal
Miles paret imperatori
El soldado obedece al general
A milite paretur imperatori
Por el soldado se obedece al general
2.3 Verbos con doble acusativo: nombre principal y apuesto
Los verbos que significan hacer (facer, efficere), nombrar
(nominare, creare), tener por (habere, putare), elegir (eligere),
portarse como (se exhibere, se praebere)... llevan comnmente,
adems del complemento directo, un apuesto en acusativo.
34
Habeo Josephum amicum
Tengo a Jos por amigo
Creant senem senatorem
Hacen al viejo, senador
Exhibet se virum fortem
Se muestra hombre valiente
EJERCICIO I I
Fin: familiarizarnos con algunos verbos de doble acusativo.
Indicaciones: transforme las frases en voz pasiva, y no olvide de poner en
nominativo tanto el complemento directo como el apuesto.
1. Summum concilium sentum ap- 1. Summum concilium sentus appel-
pllant ltur
2. Rmulus urbem Romam vocvit 2. Urbs vocta est Roma a Rmulo
3. Mexicpolim caput natinis appel- 3. Mexicpolis caput natinis appel-
lmus ltur a nobis
4. Magistrtum legem loquntem vc- 4. Magistrtus lex lquens voctur
cant
5. Cardinles Paulum Pontificem li- 5. Paulus eligitur Pntifex a Cardi-
gunt nlibus
6. Necssitas timidos fortes facit 6. Timidi fortes fiunt necessitte
7. Philippus Aristtelem magistrum 7. Aristoteles magister Alexndri
Alexndri fecit factus est a Philippo
8. Eligmus Christum vitae ducem 8. Christus vitae dux eligtur a no-
bis
9. Cicero summum oratrem Dems- 9. Demosthenes summus orator pu-
thenem putvit ttus est a Cicerne
10. Scrates se civem totius mundi 10. Scrates putabtur civis totius
putbat mundi
11. Improbi malitiam sapintiam i- 11. Malitia sapintia iudictur ab im-
dicant probis
12. Christinus lterum Christum se 12. Christinus alter Christus exhi-
exhibeat betur
2.4 Verbos con dos acusativos: uno de persona, el otro de cosa
Dceo y sus compuestos, oro, exro, poseo (pedir, exigir), celo
(ocultar) y rogo e interrogo llevan dos acusativos, uno de per-
sona y el otro de cosa. En la voz pasiva el acusativo de cosa
permanece inmutable.
35
Te doceo historiam
Te enseo historia
Tu doceris historia; a me
T eres enseado historia por m
E J E R C I C I O 12
Fin: familiarizarnos con verbos de dos acusativos.
Indicaciones: transforme las frases en voz pasiva. Pase a nominativo nicamen-
te el complemento directo de persona y retenga el acusativo de cosa.
1. Explortor socios viam docet 1. Socii viam docntur ab explora-
tre
2. Usus te plura docebit 2. Tu docberis plura usu
3. Calmitas misericordiam nos do- 3. Nos misericordiam docmur cala-
cet mitte
4. Amicus linguam nglicam me 4. Ego amico
linguam nglicam dceor ab
docet
5. Hoc unum te oro 5. Tu hoc unum orris a me
6. Consul senatres sententim ro- 6. Senatores rogti sunt sentntiam
gvit a cnsule
7. Hoc me vehementer rogas 7. Ego vehemnter rogor hoc a te
8. Tu me sententiam interrogas? 8. Ego intrrogor sentntiam a te?
9. Iudex accusatrem testimonium 9. Accustor interrogtus est testi-
interrogvit monium a idice
10. 2.5
AmicusVerbos
amicumpropiamente 10. Amicus
nihil celbitimpersonales con un nihilacusativo
celbitur ab amico
Miseret (apiadarse), paenitet (arrepentirse), pudet (avergon-
zarse), taedet (hastiarse) y piget (apenarse) se construyen con:
acusativo de persona y
genitivo de cosa.
Me paenitet consilii
Me da arrepentimiento de mi determinacin
Te miseret aliorum
Te da compasin de otros
Eos taedet vitae
36 Les da hasto de la vida
E J E R C I C I O 13
E J E R C I C I O 14
Fin: practicar el manejo del verbo mseret.
Indicaciones: en la frase TE MISERET ALIORUM sustituya los dos vocablos
te y aliorum por los pares de palabras siguientes. Use acusativo y ge-
nitivo.
Ejemplo: te mseret alirum. Dminus, servus, se transforma en: dminum
mseret servi.
1. Pater, filius 1. Patrem mseret filii
2. Mater, filia 2. Matrem mseret filiae
3. Frater, soror 3. Fratrem mseret sorris
4. Maritus, uxor 4. Martum mseret uxris
5. Parentes, liberi 5. Parntes mseret liberrum
6. Homo, femina 6. Hominem mseret fminae
7. Vir, mlier 7. Virum mseret muleris
8. Avus, nepos 8. Avum mseret neptis
9. Avus, via 9. Avum mseret aviae
10. Socer, socrus 10. Scerum mseret socri
11. Gener, nurus 11. Gnerum mseret nurus
12. Dominus, servus 12. Dminum mseret servi
37
2.6 Verbos impropiamente impersonales con un acusativo
Decet (ser conveniente), ddecet (ser inconveniente), delc
ivat (ser agradable), fgit, praterit (escaprsele a uno
y latet (ocultrsele algo a uno) llevan acusativo.
Se llaman impropiamente impersonales, porque aunque slo se
usan en tercera persona, siempre tienen sujeto.
E J E R C I C I O 15
Fin: practicar el acusativo con algunos de los verbos mencionados.
Indiacciones: sustituya DELECTAT en lugar de vol y transforme el sujeto
en acusativo.
Ejemplo: Iulius vult ldere, se transforma en: Ilium delctat ldere.
a) Primera parte del ejercicio: delctat
1. Iulius vult folie ldere 1. Ilium delctat folie ldere
2. Nos vlumus folie ldere 2. Nos delctat folie ldere
3. Ego vol folie ldere 3. Me delctat folie ldere
4. lili volunt folie ldere 4. Illos delctat folie ldere
5. Tu vis folie ldere 5. Te delctat folie ldere
6. Vos vultis folie ldere 6. Vos delctat folie ldere
b) Indicaciones:
Segunda parte sustituya
del ejercicio:
DECETdecet.
el sujeto en acusativo. en lugar de dbeo y transform
1. Ego debeo ltteras scrbere t, Me decet ltteras scrbere
2. Amci debent ltteras scrbere 2. Amcos decet ltteras scrbere
3. Frater debet ltteras scrbere 3. Fratrem decet ltteras scrbere
4. Debmus ltteras scrbere 4. Nos decet ltteras scrbere
5. Hi debent ltteras scrbere 5. Hos decet ltteras scrbere
6. Tu et ego debmus ltteras scrbere 6. Te et me decet ltteras scrbere
c) Tercera parte del ejercicio: latet.
Indicaciones: sustituya LATET en lugar de ignoro y transforme
el sujeto en acusativo y el complemento directo en sujeto.
1. Omnes ignorant diem mortis I. Omnes latet dies mortis
2. Medicus ignorat diem mortis 2. Medicum latet dies mortis
3. Ignoramus diem mortis 3. Nos latet dies mortis
4. Viri docti ignorant diem mortis 4. Viros doctos latet dies mortis
5., Ignoras diem mortis 5. Te latet dies mortis
6. Ignoratis diem mortis 6. Vos latet dies mortis
38
2.7 Verbos de sentimiento y sensasin
Algunos verbos intransitivos de sentimiento (tristeza, horror,
llanto...) y de sensacin fsica (oler, saber a . . . ) pueden llevar
complemento en acusativo.
Ms frecuentemente llevan ablativo causal.
E J E R C I C I O 16
Fin: familiarizarnos con algunos verbos de sentimiento y sensacin.
Indicaciones: transforme los verbos en pretrito perfecto de indicativo.
1. Nautae mare tempestuosum hor- 1. Nautae mare tempestuosum hor-
rent rurunt
2. Quis dolorem non horret? 2. Quis dolrem non hrruit?
3. Quis mortem parentum non lu 3. Quis mortem parntum non luxit?
get?
4. Communistae bonorum sangui- 4. Communistae bonrum snguinem
nem sitiunt sitivrunt
5. Libertatem, non honores sitio 5. Liberttem, non honores sitivi
6. Sermo meus antiquitatem non red- 6. Sermo meus antiquittem non red-
olet luit
7. Ebrius vinum semper redolet 7. Ebrius vinum semper redluit
8. Quis calamitatem amici non do- 8. Quis calamittem amici non d-
let? luit?
9. Ea sapimus quae sentimus 9. Ea sapvimus quae snsimus
10. Iuris peritus callet ius 10. Iuris pertus calluit ius
11. Artifices suam artem callent 11. Artfices suam artem callurunt
12. Vehementer iniurias dolebam 12. Vehemnter inirias dlui
2.8 Verbos con acusativo de su misma raz lingstica
Algunos verbos intransitivos pueden tener como complemento un
acusativo de su misma raz lingstica o de significado parecido,
como curro, vivo, ludo...
E J E R C I C I O 17
Fin: conocer algunos verbos de esta clase.
Indicaciones: transforme los verbos en futuro imperfecto de indicativo..
1. Magnam pugnam pugnmus 1. Magnam pugnam pugnbimus
39
2. Iurvi verssimum iusiurndum 2. Iurbo verssimum iusiurndum
3. Nemo sponte servittem servvit 3. Nemo sponte servittem srviet
4. Smilem lusum lsimus 4. Smilem lusum ludmus
5. Hac nocte mirum somnivi som- 5. Hac nocte mirum somnibo som-
nium nium
6. Beti veram vitam vivunt 6. Beti veram vitam vivent
7. Tu et ego eosdem cursus crrimus 7. Tu et ego eosdem cursus currmus
8. Spiens quitam vitam vvit 8. Spiens quitam vitam vvet
2.9 La medida, la distancia y la edad
2.9.a. Las dimensiones de un objeto se expresan con los adjeti-
vos altus, longus, latus + ACUSATIVO (pies, metros...).
40
E J E R C I C I O 18
Fin: practicar el acusativo de medida con altus, longus, latus.
Indicaciones: responda a las preguntas acerca de las dimensiones de los objetos,
empleando longus, latus, altus y acusativo.
Ejemplo: si navis est mille pedum longitdinis, quam longa navis est? se
responde: navis est mille pedes longa.
1. Si Turris Eiffel trecentrum me- 1. Turris Eiffel est trecnta metra
trrum altitdinis est, quam alta alta
est?
2. Si Basilica Petrina centum vi- 2. Baslica Petrina est centum vi-
ginti trium metrrum altitdinis gnti et tria metra alta
est, quam alta est?
3. Si Pyramides centum sexaginta 3. Pyrmides sunt centum sexaginta
metrrum altitdinis sunt, quam metra altae
altae sunt?
4. Si Basilica Petrina centum nona- 4. Basilica Petrina centum nona-
ginta metrrum longitdinis est, gnta metra longa est
quam longa est?
5. Si pons "Area Porta" mille sex- 5. Pons "Area Porta" mille sexcn-
centrum metrrum longitdinis ta metra longus est
est, quam longus est?
6. Si colossus Rhdius triginta duo 6. Colossus Rhdius triginta duo
rum metrrum altitdinis fuit, metra altus fuit
quam altus fuit?
7. Si navis "Regina Elisabeth" cen- 7. Navis "Regina Elisabeth" centum
tum duodeviginti pedum latitdi- duodeviginti pedes lata est
nis est, quam lata est?
8. Si navis "Regina Elisabeth" mille 8. Navis "Regina Elisabeth" mille
et triginta pedum longitdinis est, et triginta pedes longa est
quam longa est?
9. Si Canlis Suez centum nonagin- 9. Canlis Suez centum nonaginta
ta et sex pedum latitdinis est, et sex pedes latus est
quam latus est?
10. Si Canlis Suez quinque fere chi- 10. Canlis Suez quinque fere chilo-
lometrrum longitdinis est, metra longus est
quam longus est?
E J E R C I C I O 19
Fin: practicar la expresin de la edad con natus.
Indicaciones: las frases siguientes le dan la edad expresada con ago.
Dgala Ud. con natus. Proceda as. Ponga natus en lugar de agens,
11
los nmeros cardinales en vez de los ordinales y rsteles a stos una
unidad.
Ejemplo: vigsimum primum annum agens Alexnder Magnus Rex fit, se trans-
forma en: vignti annos natus Alexnder Magnus Rex fit.
1. Trigsimum quartum annum 1. Trignta et tres annos natus
agens Christus mortus est Christus mrtuus est
2. Septuagsimum primum annum 2. Septuagnta annos natus Scrates
agens Scrates cpite damntus cpite damntus est
est
3. Trigsimum secundum annum 3. Trignta et unum annos natus
agens Alexnder omnes hostes Alexnder omnes hostes supervit
supervit
4. Sexagsimum quartum annum 4. Sexagnta et tres annos natus
agens Cicero occditur Cicero occditur
5. Quadragsimum secndum annum 5. Quadragnta et unum annos natus
agens Colmbus rpperit Amri- Colmbus rpperit Amricam
cam
6. Trigsimum tertium annum agens 6. Trignta et dos annos natus Cor-
Corts ad oras mexicanas ppu- ts ad oras mexicanas ppulit
lit
7. Sextum annum agens Mozart mo- 7. Quinqu annos natus Mozart mo-
dos msicos fecit dos msicos fecit
8. Vigsimum sextum annum agens 8. Vignti quinqu annos natus Mi-
Michael Angelus statuam Piettis chael Angelus sttuam Piettis
fecit fecit
9. Quadragsimum primum annum 9. Quadragnta annos natus Maga-
agens Magallanes fretum eiusdem llanes fretum eiusdem nminis
nminis rpperit rpperit
10. Vigsimum secundum annum 10. Vignti unum annos natus Rem
agens Rembrandt praeclrus pic- brandt praeclrus pictor erat
tor erat
Resumiendo:
1. VERBOS:
A transitivos: a con un acusativo doble: exhibe te virum
b con dos acusativos: pers. y cosa: te his-
toriam doceo
B impersonales: a con acusativo y genitivo: me conslii mei
panitet
b con solo acusativo: nos causa latbat
C intransitivos: a con acusativo del objeto del sentimiento:
mortem hrreo
b con acusat. de la misma raz lingstica:
vitam vivo
2. SUSTANTIVOS Y ADJETIVOS:
a medida: inua sex pedes alta
b distancia: dos passus ambulbo
c edad: vignti annos natus = vigsimum
primum annum ago
3. ACUSATIVO ADVERBIAL:
Ctera, assntior tibi
43
Captulo
EL DATIVO
3
Contenido
PG.
1. El Dativo 45
1.1 Tres funciones del dativo 45
2. El Dativo, complemento de verbos 45
2.1 Verbos transitivos con dativo, adems de acusativo 45
2.2 Verbos con dativo o acusativo 48
2.3 Verbos intransitivos con slo dativo 49
2.3.a Verbos intransitivos de dao o provecho 49
2.3.b Verbos intransitivos de dedicacin o estudio 50
2.3.c Verbos impersonales 51
2.4 El verbo SUM con un dativo 53
2.5 El verbo SUM con dos dativos 54
2.6 Verbos con un segundo dativo de finalidad 55
3. El Dativo, Complemento de Adjetivos 56
3.1 Adjetivos con dativo 56
3.2 Adjetivos con dativo o AD + acusativo 59
4. El Gerundivo con Dativo 60
44
1. EL DATIVO
1.1 Tres funciones del dativo
El dativo tiene tres funciones principales:
1. de complemento indirecto: a quien se da, dice, entrega,
confa algo.
2. de dao o provecho: complemento de verbos intransi-
tivos o adjetivos.
3. de fin por el que se hace algo.
E J E R C I C I O 20
Fin: practicar el manejo del dativo y del acusativo con do.
Indicaciones: en la frase DABIMUS DEXTERAM MISERIS sustituya dxte-
ram y mlseris por los pares de palabras del ejercicio.
Ejemplo: dbimus dxteram mseris. Ltterae, tabellrius, se transforma en:
dbimus litteras tabellrio.
45
1. Soltium, tristes L Dbimussoltium trstibus
2. Pecunia, pauper 2. Dbimus pecniam puperi
3. Pramium, victor 3. Dbimuspramium victri
4. Venia, spplices 4. Dbimus veniam supplcibus
5. Librtas, cives 5. Dbimus liberttem cvibus
6. Consilium, prudntes 6. Dbimusconsilium prudntibus
7. Animus, ignvus 7. Dbimus nimum ignvo
8. Signum, pugna 8. Dbimus signum pugnae
9. Arma, milites 9. Dbimus arma miltibus
10. Tempus, amici 10. Dbimustempus amcis
II. Donum, parntes IL Dbimus donum parntibus
12. Spes, omnes 12. Dbimusspem mnibus
E J E R C I C I O 21
Fin: practicar el manejo del dativo y del acusativo con prafero.
Indicaciones: en la frase MEAM PATRIAM ALIENAE PRAETULI sustituya
meam patriara y alienae por los pares de palabras del ejercicio.
Ejemplo: meam ptriam alinae pratuli. Aurum, argntum, se transforma en:
aurum argnto pratuli.
1. Honor, volptas 1. Honorem voluptati praetuli
2. Valetdo, aurum 2. Valetudinem auro praetuli
3. Amictia, pecnia 3. Amicitiam pecuniae praetuli
4. Mea urbs, tua 4. Meam urbem tuae praetuli
5. Vinum, aqua 5. Vinum aquae praetuli
6. Caro, pais 6. Carnem pani praetuli
7. Cives, extrni 7. Cives externis praetuli
8. Pax, bellum 8. Pacem bello praetuli
9. Amor, odium 9. Am6rem odio praetuli
10. Stdia, ludi 10. Studia ludis praetuli
11. Concordia, discordia 11. Concordiam discordiae praetuli
12. Librtas, mnia bona 12. Libertatem omnibus bonis prae-
tuli
E J E R C I C I O 22
Fin: practicar el manejo del dativo y del acusativo con commtto.
Indicaciones: en la frase VIATOR VIAE SE COMMITTIT sustituya vitor y
viae por los pares de palabras del ejercicio.
46
Ejemplo: vitor viae se commttit. Philsophus, philosphia, se transforma en:
philsophus philosphiae se commttit.
1. Mdicus, medicina 1. Mdicus medicinae se committit
2. Nautae, navigtio 2. Nautae navigatini se committunt
3. Moribndus, Deus 3. Moribndus Deo se committit
4. Lusres, ludus 4. Lusres ludo se committunt
5. Imprudntes, periculum 5. Imprudntes periculo se commit-
tunt
6. Mathemtici, nmeri 6. Mathemtici nmeris se commit-
tunt
7. Merctor, negtium 7. Merctor negtio se committit
8. Guberntor, mare 8. Guberntor mari se committit
9. Studisi, stdium 9. Studisi stdio se committunt
10. Aronatae, aronvis ' 10. Aronatae aronvi se commit-
tunt
11. Laborisi, labor 11. Laborisi labri se committunt
12. Vitor, via 12. Vitor viae se committit
E J E R C I C I O 23
Fin: familiarizarnos con algunos verbos de dativo y acusativo.
Indicaciones: transforme las frases en voz pasiva.
1. Tyrnnus liberttem ppulo non 1. Libertas ppulo non datur a
dat tyrnno
2. Dbimus dxteram miseris 2. Dxtera dbitur miseris a nobis
3. Deo reddmus honrem
4. Rddimus beneficium amicis 3. Honor reddtur Deo a nobis
5. Hanc epistolam tibi committam 4. Beneficium rdditur amicis a no-
bis
5. Haec epistola committtur tibi a
6. Astronatae se caelo committunt me
7. Deus sua dona nobis commodvit 6. Astronatae caelo committntur
7. Dona commodta sunt nobis a
8. Rssici arma sciis promittunt Deo
9. Pater mihi pero sidera monstr- 8. Arma promittntur sciis a Rssi-
bat cis
9. Sidera mostrabntur mihi pero
10. Errntibus viam monstrmus a patre
10. Via monstrtur errntibus a no-
11. Aurum argnto praefers bis
11. Aurum praefrtur argnto a te
47
12. Meam patriam alinae pratuli 12. Mea patria praelta est alinae a
me
13. Honstum tili nunquam postp- 13. Honstum non postpontur tili a
nes te
14. Meam peram tibi promitto 14. Mea pera promttitur tibi a me
E J E R C I C I O 24
E J E R C I C I O 26
Fin: conocer algunos verbos intransitivos que llevan dativo.
Indicaciones: sustituya en las frases siguientes los verbos transitivos por los
intransitivos de significado semejante y cambie el acusativo por dativo.
Ejemplo: unusquisque res suas laudat. Plceo. Se transforma en: unicuque res
suae placent.
4 Latn Bsico 49
a) sustituya laudo por placeo con dativo.
1. Vir vires laudai 1. Viro vires placent
2. Mulier ornamnta laudat 2. Mulieri ornamnta placent
3. Peri ludos ladant 3. Peris ludi placent
4. Mdici medicamnta ladant 4. Mdicis medicamnta placent
5. Artifex artem ladat 5. Artifici ars placet
b) sustituya iuvo por faveo con dativo.
1. Fortuna fortes iuvat 1. Fortuna frtibus favet
2. Pax et concordia artes iuvant 2. Pax et concordia rtibus favent
3. Amcos in perculis iuvmus 3. Amicis in periculis favmus
4. Malus civis hostes ivat 4. Malus civis hstibus favet
5. Bonus civis ptriam ivat 5. Bonus civis patriae favet
c) sustituya laedo por noceo con dativo.
1. Quis sanus se ipsum laedit? 1. Quis sanus sibi ipsi nocet?
2. Vir probus iniste nminem laesit 2. Vir probus iniste nmini ncuit
3. Maldici famam laedunt 3. Maldici famae nocent
4. Nimia lux culos laedit 4. Nimia lux culis nocet
5. Tua imprbitas me laesit 5. Tua imprbitas mihi ncuit
d) sustituya non delctat por dsplicet con dativo.
1. Amictia nminem non delctat 1. Amictia nmini dsplicet
2. Morbi nos non delctant 2. Morbi nobis displicent
3. Quem non delctant humanae lau- 3. Cui displicent humanae laudes?
des?
4. Ludi gymnici paucos non delctant 4. Ludi gymnici paucis displicent
5. Hems me non delctat 5. Hems mihi dsplicet
e) sustituya curo por insrvio con dativo.
1. Multi solas divtias curant 1. Multi solis divitiis insrviunt
2. Mdicus aegrtum curat 2. Mdicus aegrto insrvit
3. Servus dominum curat 3. Servus dmino insrvit
4. Curmus valetdinem dilignter 4. Inservimus valetdini dilignter
5. Curbo tua negtia ut mea 5. Insrviam tuis negtiis ut meis
2.3.b. Los verbos que significan dedicacin y estudio llevan
tivo.
50
E J E R C I C I O 27
E J E R C I C I O 28
Fin: practicar el dativo con algunos de stos impersonales.
Indicaciones: sustituya decet por cnvenit y transforme el acusativo en dativo.
Ejemplo: te decet Deum clere, se transforma en: tibi cnvenit Deum clere.
a) sustituya decet por cnvenit y transforme el acusativo en dativo.
1. Hmines decet Deum clere 1. Homnibus cnvenit Deum clere
2. Nos decet Deum clere 2. Nobis cnvenit Deum clere
51
3. Omnes ppulos decet Deum clere 3. Omnibus ppulis cnvenit Deum
clere
4. Nostram rempblicam decet Deum 4. Nostrae reipblicae cnvenit Deum
clere clere
5. Sapintes decet Deum clere 5. Sapintibus cnvenit Deum clere
6. Ivenes et senes decet Deum clere 6. Iuvnibus et snibus cnvenit
b) sustituya ivat por placet y transforme el acusativo en dativo.
1. Te ivat montes ascndere Deumplacet
1. Tibi clere
montes ascndere
2. Exploratres ivat montes ascn- 2. Exploratribus placet m o n t e s
dere ascndere
3. Nos ivat montes ascndere 3. Nobis placet montes ascndere
4. Adulescntes ivat montes ascn- 4. Adulescntibus placet m o n t e s
dere ascndere
5. Audces ivat montes ascndere 5. Audcibus placet montes ascnde-
re
6. Fortem virum ivat montes ascn- 6. Forti viro placet montes ascndere
dere
E J E R C I C I O 29
Fin: repeticin de verbos impersonales.
Indicaciones:
a) primera parte: sustituya vult por los impersonales que siguen y trans-
forme su sujeto en acusativo o dativo.
1. Ionnes vult mecum colloqui 1. Ionnes vult mecum colloqui
2. Decet 2. Ionnem decet mecum colloqui
3. Accidbat 3. Ionni accidbat mecum colloqui
4. Plcuit 4. Ionni plcuit mecum colloqui
5. Panitet 5. Ionnem panitet mecum colloqui
6. Contngit 6. Ionni contingit mecum clloqui
7. Cnvenit 7. Ionni cnvenit mecum clloqui
8. Pduit 8. Ionnem pduit mecum clloqui
9. Decbat 9. Ionnem decbat mecum clloqui
b) segunda parte: sustituya debent por los impersonales que siguen y
transforme su sujeto en acusativo, dativo o genitivo.
1. Omnes debent recte fcere 1. Omnes debent recte fcere
2. Licet 2. Omnibus licet recte fcere
3. Ivat 3. Omnes ivat recte fcere
4. Interest (genit.) 4. Omnium interest recte fcere
52
5. Delctat 5. Omnes delctat recte facer
6. Fugit 6. Omnes fugit recte fcere
7. Expedit 7. Omnibus xpedit recte fcere
8. Rfert (genit.) 8. Omnium refert recte fcere
9. Placet 9. Omnibus placet recte fcere
2.4 El verbo SUM con un dativo.
SUM con dativo significa posesin y pertenencia.
Leges sunt populis
Literal Leyes existen para los pueblos
Espaol Leyes tienen los pueblos
E J E R C I C I O 30
Fin: practicar SUM con dativo.
Indicaciones: sustituya habeo por sum. Ponga en dativo el poseedor y en nomi-
nativo lo posedo.
Ejemplo: milites habent arma, se transforma en: arma sunt miltibus.
1 Dominus servos habet 1. Dmino servi sunt
2. Dux milites habet 2. Duci milites sunt
3. Dives divitias habet 3. Diviti divitiae sunt
4. Ortor eloquntiam habet 4. Oratri eloquntia est
5. Vir virttem habet 5. Viro virtus est
6. Parntes lberos habent 6. Parntibus liberi sunt
7. Ppuli leges habent 7. Ppulis leges sunt
8. Cives iura et offcia habent 8 Civibus ira et officia sunt
9. Prdens prudntiam habet 9. Prudnti prudntia est
10. Pastor oves habet 10. Pastri oves sunt
EJERCICIO 31
Fin: ejercitar SUM con dativo en distintos tiempos.
Indicaciones: sustituya habeo por sum. Ponga en dativo el poseedor y en
nominativo lo posedo.
1. Nulla habemus arma contra mor- 1. Nulla sunt nobis arma contra
tern mortem
53
2. Nulla habimus arma contra mor- 2. Nulla furunt nobis arma contra
tem mortem
3. Nulla habbimus arma contra 3. Nulla erunt nobis arma contra
mortem mortem
4. Nulla habebmus arma contra 4. Nulla erant nobis arma contra
mortem mortem
5. Nulla habes arma contra mortem 5. Nulla sunt tibi arma contra mor-
tem
6. Nulla habbas arma contra mor- 6. Nulla erant tibi arma contra mor-
tem tem
7. Nulla habbis arma contra mor- 7. Nulla erunt tibi arma contra
tem mortem
8. Nulla habuisti arma contra mor- 8. Nulla furunt tibi arma contra
tem mortem
9. Nulla habeo arma contra mortem 9. Nulla sunt mihi arma contra mor-
tem
10. Nulla habbam arma contra mor- 10. Nulla erant mihi arma contra
tem mortem
11. Nulla hbui arma contra mortem 11. Nulla furunt mihi arma contra
12. Nulla habbo arma contra mor- mortem
tem 12. Nulla erunt mihi arma contra
mortem
2.5 El verbo SUM con dos dativos
SUM con dos dativos: 1) uno de persona (dao o provecho) y
2) otro de fin
significa servir de o causar.
Tibi sum auxilio
Te sirvo de ayuda
Tibi sum praesidio
Te sirvo de defensa
Tibi sum curae
Te causo preocupacin
E J E R C I C I O 32
Fin: practicar los dos dativos con SUM.
Indicaciones: responda a las preguntas, poniendo en dativo la palabra apropiada.
Ejemplo: cum amicos diuvas, cui auxilio es, se responde: amicis auxilio es.
54
a) Primera parte: tibi sum auxilio.
1. Cum amcos diuvo, cui auxilio 1. Amcis auxilio sum
sum?
2. Cum fratres diuvo, cui auxilio 2. Frtribus auxilio sum
sum?
3. Cum te diuvo, cui auxilio sum? 3. Tibi auxilio sum
4. Cum parntes diuvo, cui auxilio 4. Parntibus auxilio sum
sum?
5. Cum propnquos diuvo, cui auxilio 5. Propnquis auxilio sum
sum?
b) Segunda parte: tibi sum praesdio.
1. Viri qui defndunt patriam, cui 1. Viri praesdio sunt patriae
praesdio sunt?
2. Viri qui defndunt liberttem, cui 2. Viri praesdio sunt libertti
praesdio sunt?
3. Viri qui defndunt nos, cui prae- 3. Viri praesdio sunt nobis
sdio sunt?
4. Viri qui defndunt iura, cui prae- 4. Viri praesdio sunt iribus
sdio sunt?
5. Viri qui defndunt urbes, cui prae- 5. Viri praesdio sunt rbibus
sdio sunt?
2.6 Verbos con un segundo dativo de finalidad
Los verbos do, duco, trbuo, verto... adems del acusativo y
dativo, propio de los verbos de dar, entregar, atribuir,
pueden llevar un segundo dativo de finalidad o destino.
Do tibi librum dono
(Te) doy a ti el libro para regalo
Do mensae pecuniam fenori
Doy al banco dinero a inters
Duco tibi fugam probro
(Te) imputo a ti la huida a deshonor
Mitto castris exercitum praesdio
Envo al campamento el ejrcito para su defensa
55
E J E R C I C I O 33
Fin: familiarizarnos con el uso de un segundo dativo final.
Indicaciones: transforme las frases en pasiva.
1. Pater horolgium tibi dono dat 1. Horolgium datur tibi dono a
patre
2. Amci libros mihi dono dant 2. Libri dantur mihi dono ab amicis
3. Pecniam mensae argentriae f- 3. Pecunia datur mensae argent-
nori damus riae fnori a nobis
4. Ignviae trbuo Pilto mortem 4. Mors Iesu tribitur Pilato ign-
Iesu viae a me
5. Hanc calamittem mihi culpae 5. Haec calmitas tribuitur mihi cul-
tribus pae a te
6. Frater pecniam nobis mneri 6. Pecnia mittitur nobis mnex a
mittit fratre
7. Rssici arma Cubnis auxilio mi- 7. Arma missa sunt Cubnis auxilio
srunt a Rssicis
8. Dux milites castris praesdio re- 8. Milites relinquntur castris prae-
lnquit sidio a duce
9. Temerittem tibi vtio verto 9. Temritas vrtitur tibi vitio a me
10. Diligntiam mihi ladi verts 10. Diligntia vrtitur mihi ladi a
te
11. Iaponinses suicdium miltibus 11. Suicidium dcitur honri militi-
honri ducunt bus a Iaponinsibus
E J E R C I C I O 34
Fin: practicar el dativo con benvolus y carus.
Indicaciones: haga del sujeto, complemento del adjetivo y el complemento
hgalo sujeto.
Ejemplo: pater filio benvolus est, se transforma en: filiu patri benvolus est.
56
a) Primera parte: benvolus.
1. Homo fminae benvolus est 1. Fmina hmini benvola est
2. Vir mulieri benvolus est 2. Mlier viro benvola est
3. Pater filio benvolus est 3. Filius patri benvolus est
4. Mater filiae benvola est 4. Filia matri benvola est
5. Parntes liberis benvoli sunt 5. Liberi parntibus benvoli sunt
6. Frtres sorribus benvoli sunt 6. Sorres frtribus benvolae sunt
7. Mdici aegris benvoli sunt 7. Aegri mdicis benvoli sunt
b) Segunda parte: carus
1. Deus hominibus carus est 1. Deo hmines cari sunt
2. Magister discipulis carus est 2. Magistro discipuli cari sunt
3. Patria civibus cara est 3. Ptriae cives cari sunt
4. Pntifex Ecclsiae carus est 4. Pontifici Ecclsia cara est
5. Pastres vibus cari sunt 5. Pastribus oves carae sunt
6. Duces militibus cari sunt 6. Dcibus milites cari sunt
7. Adulescentes snibus cari sunt 7. Adulescntibus senes cari sunt
E J E R C I C I O 35
E J E R C I C I O 36
E J E R C I C I O 37
Fin: acostumbrarse al uso de aptus con AD y acusativo.
Indicaciones: sustituya bonus por malus, y aptus por ineptus en las frases
siguientes.
Ejemplo: bonus mdicus aptus est ad curatinem, se transforma en: malus
mdicus inptus est ad curatinem.
1. Bona ortio apta est ad persua- 1. Mala ortio inpta est ad persua-
sinem sinem
2. Bonus miles aptus est ad pugnam 2. Malus miles inptus est ad pug-
nam
3. Bonum mdium aptum est ad 3. Malum mdium inptum est ad
finem finem
4. Boni clami apti sunt ad scrip- 4. Mali clami inpti sunt ad scrip-
tinem tinem
5. Bona pera apta sunt ad pra- 5. Mala pera inpta sunt ad pra-
mium mium
6. Bona via apta est ad trminum 6. Mala via inpta est ad trminum
7. Boni libri apti sunt ad lectinem 7. Mali libri inpti sunt ad lectinem
8. Bonae naves aptae sunt ad navi- 8. Malae naves inptae sunt ad na-
gatinem vigatinem
59
9. Bonus vir aptus est ad amicitiam 9. Malus vir inptus est ad amici-
tiam
10. Bona mthodus apta est ad scin- 10. Mala mthodus inpta est ad
tiam scintiam
4. EL GERUNDIO CON DATIVO
El gerundivo lleva el sujeto agente en dativo.
Deus amandus est mihi (sujeto agente de gerundivo)
por m
Dios ha de ser amado
Deus amatus est a me (sujeto agente de voz pasiva)
por m
Dios fue amado
NOTA: Los verbos transitivos sin complemento directo y los intransitivos
pasan al gerundivo neutro.
EJERCICIO 38
Fin: practicar el dativo con el gerundivo.
Indicaciones: sustituya dbeo y el infinitivo por el gerundivo correspondiente.
Transforme el complemento directo en sujeto, y el sujeto de dbeo
hgalo dativo.
Ejemplo: Deum semper clere dcbmus, se transforma en: Deus semper coln-
dus est nobis.
1. Ego dbeo ad te epistolam seri- 1. Epistola scribenda est ad te mihi
bere
2. Ego dbeo ad te scribere 2. Mihi scribendum est ad te
3.. Amici debent ad te epistolam 3. Epistola scribenda est ad te ami-
scribere
4. Amici debent ad te scribere cis
5. Iulius folle ludere debet 4. Amicis scribendum est ad te
6. Tu folle ludere debes 5. Iulio folle ludendum est
7. Nos folle ludere debmus 6. Tibi folle ludendum est
8. Christum vitae ducem eligere de- 7. Nobis folle ludendum est
bmus 8. Christus vitae dux eligendus est
9. Explortor viam scios docre de- nobis
bet 9. Scii docendi sunt viam explora-
tri
GO
10. Sacerdtem mdicum animrum 10. Sacrdos mdicus animrum vo-
vocre debes cndus est tibi
11. Omnes debent recte fcere 11. Omnibus recte facindum est
12. Cives ptriam defndere debent 12. Cvibus patria defendnda est
RESUMIENDO:
1. VERBOS:
A transitivos :
a) con dativo y acusativo: da mihi aqnam
b) con dativo o acusativo: antecdo tibi aette
B intransitivos:
a) con dativo solo: tita tibi plcent
b) con dativo con
C impersonales: solo:dativo
lnguae gllicae
solo: placet stdeo
mihi ldere
D SUM.
a) SUM con un dativo: est mihi tempus: hbco tempus
b) SUM concondossegundo
E transitivos dativos:dativo
sum tibi veste a
mitto tetibidiuvo
final:auxilio:
dono
2. ADJETIVOS :
A con dativo solo: flius patri carus est
flius patri smilis est
films patri prximus est
B con dativo o acusativo + AD : campus aptus ad ludum
C Gerundivo con dativo: Deus nobis colndus est
61
Captulo
EL ABLATIVO
LUGAR Y TIEMPO
Contenido
PG.
1. El ablativo 63
1.1. Tres funciones del ablativo
2. El Lugar 63
2.1 El lugar dnde: UBI? = in quo loco? 63
2.2 El lugar a dnde: QUO = ad quem locum? 65
2.3 El lugar de dnde: UNDE? = ex quo loco? 65
2.4 El lugar por dnde: QUA? = per quem locum? 66
2.5 Vista de conjunto del lugar 67
3. El Tiempo 68
3.1 Vista de conjunto del lugar y tiempo 68
a) Quando? corresponde a Ubi? 68
b) Quosque? corresponde a Quo? 68
c) Ex quo tmpore? corresponde a Vnde? 68
d) Quamdiu? corresponde a Qua? 68
e) Qunto tmpore? 68
f) Quam ddum? 68
3.2 Diferencia entre quamdiu y quanto tmpore 69
82
1. EL ABLATIVO
1.1 Tres funciones del ablativo
El ablativo combina en s las funciones de tres casos primitivos:
1. el ablativo propiamente tal (abltus de aufrre: remo-
ver) indica separacin, punto de partida y procedencia.
2. el ablativo instrumental: instrumento en el sentido ms
amplio: fsico, moral y medio.
3. el ablativo locativo que sita un objeto en las coordenadas
de tiempo y de lugar.
Empezaremos nuestro estudio por ste ltimo, el ablati-
vo locativo.
2. EL LUGAR
Cuatro preguntas ayudan a localizar un objeto en el espacio:
a) si el objeto se considera inmvil, preguntamos:
1) su ubicacin: UBI? en dnde est?
b) si el objeto se considera en movimiento, preguntamos:
2) su procedencia: UNDE? de dnde viene?
3) su direccin: QUO? a dnde va?
4) su trayectoria: QUA? por dnde pasa?
Por razones de ndole lingstica el latn agrupa todos los nom-
bres de lugar en dos grandes categoras:
(1) nombres propios de ciudades, de islas pequeas, al-
deas y rus, domus;
(2) nombres propios de naciones, islas grandes y todos
los nombres comunes que significan un lugar: monte,
ro, campo, calle, colina...
2.1 El lugar en dnde
El lugar en donde est un objeto se expresa con IN + ABLATI-
VO. Pero,
a) los nombres de ciudades comprendidos en (1), si son de la
primera y segunda declinacin singular van en GENITIVO.
6'
b) todos los dems nombres del (1) van en ABLATIVO solo.
Flumen Usumacinta est in Mexico
El ro Usumacinta est en Mxico
Musaeum Anthropologicum est Mexicopoli
El museo de Antropologa est en la ciudad de Mxico
Turris Eiffel est Parisiis
La Torre Eiffel est en Pars
Basilica Petriana est Romae
La Baslica de S. Pedro est en Roma
E J E R C I C I O 39
Fin: familiarizarnos con la manera de expresar el lugar dnde.
Indicaciones: de nuestro amigo se dice que habita sucesivamente en varias
partes y se nos pregunta dnde vive. Responda con el nombre propio del
lugar en el caso correspondiente.
Ejemplo: si amcus Eurpam ncolit, ubi est? se responde: amcus in Europa est.
1. Si amicus Hispaniam incolit, ubi est? 1. Amicus in Hispania est
2. Si amicus Athenas incolit, ubi est? 2. Amicus Athenis est
3. Si amicus urbem incolit, ubi est? 3. Amicus in urbe est
4. Si amicus Veram Crucem incolit, ubi 4. Amicus Vera Cruce est
est?
5. Si amicus domum incolit, ubi est? 5. Amicus domi est
6. Si amicus monies incolit, ubi est? 6. Amicus in montibus est
7. Si amicus Insulam Cubam incolit, ubi 7. Amicus in Insula Cuba est
est? 8. Amicus in Germania est
8. Si amicus Germaniam incolit, ubi est? 9. Amicus Berolini est
9. Si amicus Berolinum incolit, ubi est? 10. Amicus Angelopoli est
10. Si amicus Angelopolim incolit, ubi est? 11. Amicus Guadalaiarae est
11. Si amicus Guadalaiaram incolit, ubi
est? 12. Amicus in ora maritima est
12. Si amicus oram maritimam incolit, ubi
est?
13. Si amicus rus incolit, ubi est? 13. Amicus ruri est
64
2.2 El lugar a dnde: QUO?
El lugar a dnde: QUO? se expresa con AD, IN + ACUSA-
TIVO.
2.3 El lugar de dnde: UN DE?
El lugar de dnde: UNDE? se expresa con EX, AB + ABLA-
TIVO.
Pero, todos los nombres de ciudades y los dems mencionados
en (1) omiten las preposiciones y usan acusativo solo para QUO
y ablativo solo para UNDE.
E J E R C I C I O 40
E J E R C I C I O 41
NACIONES
Y NOMBRES CIUDADES
COMUNES (2) Y RUS, DOMUS
Ubi sum? In + ablativo Ablativo solo, genitivo
Dnde estoy? Sum in Mxico Sum Mexicpoli
Sum in aula Stim Guadalairae
Quo eo? In + acusativo Acusativo solo
A dnde voy? Eo in Mxicum Eo Mexicpolim
Eo in aulam Eo Guadalairam
Unde redeo? Ex + ablativo Ablativo solo
Rdeo ex
De dnde vengo? Rdeo ex aulaMxico Rdeo Mexicpoli
Rdeo Guadalaira
Qua transeo? Per + acusativo Ablativo solo
Trnseo per Mxicum-
Por dnde paso? Trnseo per aulam Trnseo Mexicpoli
Trnseo Guadalaira
67
3. EL TIEMPO
3.1 Vista de conjunto del tiempo y del lugar
Como localizamos los objetos en el espacio, tambin situamos los
sucesos en el tiempo, valindonos de preguntas, algunas de ellas
paralelas a las de lugar:
(1) si el suceso se considera como una fecha, y situado en un
punto de la dimensin tiempo, preguntamos: QUANDO
cundo sucede?
(2) si se considera el punto de llegada o trmino del suceso
preguntamos: QUOUSQUE? hasta cundo?
(3) si se considera el punto de partida en el tiempo, o sea, el
momento desde que algo empieza, preguntamos: EX QUO
TEMPORE? desde cundo?
(4) si el suceso se considera como un espacio o lapso de tiempo:
a) en el presente, pasado o futuro, preguntamos: QUAM-
DIU? durante cunto tiempo?
b) en el pasado, pero que toca y llega hasta el presente,
preguntamos: QUAM DUDUM? cunto tiempo hace
que?
(5) si se considera la suma total del tiempo en que algo sucede,
preguntamos: QUANTO TEMPORE? en cunto tiempo?
El cuadro siguiente nos presenta de un vistazo estas preguntas sobre
el tiempo, luego las ilustra con ejemplos, y por fin las relaciona con
las cuestiones paralelas de lugar.
Examnelo con detencin, y luego proceda a hacer los ejercicios res-
pectivos, que le darn, en ltimo trmino, el dominio de la materia.
TIEMPO EXPRESION EJEMPLOS
Ver:
en primavera,
Quando? Ablativo solo heme:
(ubi?) Nmeros en invierno.
Cundo? ordinales Hora nona, mense
martio:
a las nueve, en el mes
de marzo.
Ad (usque ad)
vsperum.
Quousque? In, ad hasta la tarde
(quo?) + acusativo In multam noctem:
Hasta cundo? hasta muy entrada la
noche.
68
A pero:
x quo tempore? A, ex desde nio,
(unde?) + ablativo Ex ilio tmpore:
Desde cundo? desde aquel tiempo.
Caecus multos annos
fuit
Quamdiu? estuvo ciego por
(qua?) 1. Acusativo solo muchos aos.
Durante cunto 2. Per Dudi per tres dies
tiempo? + acusativo fiunt
Los juegos duran tres
das.
({uanto tempore? Ablativo solo Decem annis Troia
(instrumental) Nmeros capta est.
En cunto cardinales En diez aos se
tiempo? captur Troya.
Abhinc dos annos
venit:
Qum dudum? 1. Abhinc hace dos aos
Cunto tiempo + acusativo que vino.
hace que . . . ? 2. Acusativo Tertium iam annum
+ iam regnat:
y nms. ordinales hace ya 3 aos
que es rey.
69
E J E R C I C I O 42
E J E R C I C I O 43
Fin: practicar el acusativo al responder a las preguntas de QUAMDIU?
Indicaciones: responda a las preguntas con el vocablo adjunto y los nmeros
cardinales en acusativo.
70
1. Qumdiu vixit Christus? 33 anni 1. Tres et triginta annos Christus
vixit
2. Qumdiu apud Aegyptios exsul- 2. Aliquot menses apud Aegyptios
vit? aliquot menses cxsulavit
3. Qumdiu Iesus puer in tempio 3. Tres dies Iesus puer in templo
ltuit? tres dies ltuit
4. Qumdiu in desrto ieinus per- 4. Quadraginta dies in deserto iei-
mnsit? 40 dies nus permnsit
5. Qumdiu Patrem in horto orvit? 5. Tres horas Patrem in horto or-
3 horae vit
6. Qumdiu Corpus seplcro cndi- 6. Tres dies Corpus seplcro condi-
tum est? tres dies tum est
7. Qumdiu litteris peram das? 2 7. Duos annos litteris peram do
anni
8. Qumdiu philosphiae peram 8. Tres annos philosphiae peram
das? tres anni do
9. Qumdiu stdiis theolgicis pe- 9. Qutuor annos stdiis theolgicis
ram dabis? 4 anni peram dabo
10. Qumdiu Scrates vixit? 70 anni 10. Septuaginta annos Socrates vixit
E J E R C I C I O 44
Fin: ejercitar el acusativo con ABHINC, hace tiempo que.
Indicaciones: responda a las preguntas con ABHINC y los nmeros cardinales
en acusativo.
Nota: como las respuestas a este ejercicio variarn cada ao, le daremos pri-
mero la fecha del suceso entre parntesis, luego una segunda cifra que
le indicar los aos transcurridos hasta 1968.
71
5. Beata Virgo Ionni Didaco mire 5. quadringentos Septem et triginta
se ostddit? (1531), 437 anni annos Beata Virgo Ionni Di-
daco mire se ostendit
6. bellum pio liberiate patriae sus- 6. centum duodequinquaginta annos
cptum est? (1810), 158 anni bellum pro libertte patriae sus-
ceptum est
7. bellum europaum secundum exr- 7. undetriginta annos bellum euro-
sit? (1939), 29 anni paeum secundum exrsit
8. primum pyrbolum atmicum di- 8. tres et viginti annos primum
rptum est? (1945), 23 anni pyrbolum atmicum dirptum
est
9. Ioannes XXIII mrtuus est? 9. quinque annos Ionnes Vigesimus
(1963), 5 anni Tertius mrtuus est
10. primus astronauta orbem circum- 10. Septem annos primus astronata
ivit? (1961), 7 anni orbem circumivit
E J E R C I C I O 45
Fin: ejercitar el ablativo solo con QUANTO TEMPORE.
Indicaciones: responda a las preguntas, poniendo en ablativo la frase adjunta.
QUANTO TEMPORE
1. terra circum suum axem se con- 1. Uno die terra circum suum axem
vrtit? Unus dies se convrtit
2. sol circum suum axem se conver- 2. Uno fere mense sol circum suum
tii? Unus fere mensis axem se convrtit
3. luna cursum circum terram cn- 3. Undetriginta dibus luna cursum
ficit? Undetriginta dies circum terram cnficit
4. terra circum solem cursum cn- 4. Trecntis quinque et sexaginta
ficit? 365 dies dibus terra circum solem cursum
cnficit
5. radius lucis percrrit 300 000 chi- 5. Uno puncto tmporis rdius lucis
lometrrum? Unum punctum tm- percrrit ter centna milia chilo-
poris metrrum
6. iter arium conficitur inter Mexi- 6. Qutuor horis iter arium confi-
cpolim et Neo-Ebracum? 4 ho- citur inter Mexicpolim et Neo-
rae Ebracum
7. iter terrstre conficitur inter 7. Octo horis iter terrstre confici-
Guadalairam et Mexicpolim? 8 tur inter Guadalairam et Mexic-
horae polim
72
8. Virgilius Aeneidem conscripsit? 8. Decern annis Virgilius Aeneidem
10 anni conscripsit
9. Cervantes opus Don Quijote con- 9. Duodeviginti fere annis Cervan
scripsit? 18 fere anni tes opus Don Quijote conscripsit
10. Basilica Petrina exstrcta est? 10. Centum sex et septuaginta annis
176 anni Basilica Petrina exstrcta est
7..
Captulo 5
EL ABLATIVO
Contenido
PG.
1. Vista de conjunto del ablativo 75
E J E R C I C I O 46
Fin: familiarizarnos con estos verbos de acusativo y ablativo + AB, DE.
Indicaciones: transforme los tiempos en futuro perfecto.
1. Panem a Deo quotdie ptimus 1. Panem a Deo quotdie petirimus
2. Amcus honsta petit ab amco 2. Amcus honsta peterit ab amco
3. A me verittem xigunt 3. A me verittem exgerint
76
4. Longires litteras a te xigam 4. Longires litteras a te exegero
5. Quaesivi a mdico morbi causam 5. Quaesivero a medico morbi cau-
sam
6. Viam quarimus a duce 6. Viam quaesiverimus a duce
7. Cognscimus opificem ex pere 7. Cognoverimus opificem ex pere
8. Iter ex exploratribus cognosces 8. Iter ex exploratribus cognoveris
9. Quid audiebtis ex amicis? 9. Quid audiveritis ex amicis?
10. A patre gratum nntium audis 10. A patre gratum nntium audi-
veris
11. Luna lumen a sole ccipit 11. Luna lumen a sole acceperit
12. Fr argentum a viatore abst-
12. Fur argntum a viatre afert lerit
13. Mors omnia a nobis afert 13. Mors omnia a nobis abstlerit
14. Emsne domum de Paulo? 14. Emerisne domum de Paulo?
2.2 El ablativo de separacin
2.2.a. Los verbos que significan separacin, liberacin y absten-
cin llevan, adems del acusativo,
1. si se trata de personas, AB, EX, DE + ABLATIVO,
2. si se trata de cosas, ABLATIVO con preposicin o sin
ella.
E J E R C I C I O 47
Fin: conocer algunos verbos de este tipo.
Indicaciones: transforme los tiempos en futuro imperfecto de indicativo.
1. Pigritia multos detrret a labre 1. Pigritia multos deterrbit a la-
bre
2. Pericula me ab officio non de- 2. Pericula me ab officio non de-
trrent terrbunt
3. Pravi avrtunt peros a piette 3. Pravi avrtent peros a pietate
4. Te ab itinere avrto 4. Te ab itinere avrtam
5. Morbi vocant a negtiis 5. Morbi avocbunt a negtiis
6. Dominus liberai suos a malis 6. Dominus liberbit suos a malis
7. Cicero liberbat Romani ab incn- 7. Cicero liberbit Romam ab incn-
diis diis
8. Curae nos a studio vocant 8. Curae nos a studio avocbunt
9. Iudex abslvit reum sclere 9. Iudex abslvet reum sclere
10. Msica nimum curis solvit 10. Msica nimum curis solvei
11. Timor Dei nos a libidine chibet 11. Timor Dei nos a libidine cohib-
bit
77
12. Fur a furto manus non bstinet 12. Fui- a furto manus non abstinbit
13. Non fcile cibo me abstineo 13. Non fcile cibo me abstinbo
2.2.b. Los adjetivos que significan separacin, liberacin y
tencin llevan ABLATIVO con preposicin o sin ella, co-
mo en el precepto anterior 2.2.a.
E J E R C I C I O 48
Fin: practicar el ablativo + A, AB y remotus.
Indicaciones: sustituya non prximus por REMOTUS y transforme el dativo
en ablativo con A, AB.
Ejemplo: Crduba non est prxima orae martimae, se transforma en: Crduba
remota est ab ora martima.
1. Stllae non sunt prximae soli 1. Stllae remtae sunt a sole
2. Sol non est prximus terrae 2. Sol remtus est a terra
3. Montes non sunt prximi urbi 3. Montes remti sunt ab urbe
4. Templum non est prximum the- 4. Templum remtum est a the-
tro tro
5. Arbor non est prxima viae 5. Arbor remta est a via
6. Mxicum non est prximum Bra- 6. Mxicum remtum est a Brasilia
siliae
7. Bibliothca non est prxima tri- 7. Bibliothca remta est a triclinio
clinio
8. Domus non est prxima flmini 8. Domus remta est a flmine
9. Virtus non est prxima vitiis 9. Virtus remta est a vitiis
10. Falsa non sunt prxima veris 10. Falsa remta sunt a veris
E J E R C I C I O 49
Fin: practicar liber con A, AB + ablativo.
Indicaciones: sustituya vaco por liber sum + A, AB.
Ejemplo: nemo nostrum culpa vacat, se transforma en; nemo nostrum liber est
a culpa.
1. Dibus festis stdiis vaco 1. Dibus festis liber sum a stdiis
2. Vacamus hdie schola?
3. Divites nunquam curis vacant 2. Liberi sumus hdie a schola?
3. Divites nunquam a curis liberi
sunt
78
4. Vacbit dolre sctio chirrgica? 4. Libera erit a dolre sctio chi-
rrgica?
5. Cum vivimus, periculis non vac- 5. Cum vivimus, a periculis liberi
mus non sumus
6. Sapiens omni perturbatane vacat 6. Sapiens ab omni perturbatane
liber est
7. Sermo tuus ira et odio non vacat 7. Sermo tuus ab ira et odio liber
non est
8. Quis nostrum omni culpa vacat? 8. Quis nostrum liber est ab omni
culpa?
9. Aeger febri non vacbat 9. Aeger a febri liber non erat
10. In caelo omni cura vacbimus 10. In caelo ab omni cura liberi ri-
mus
2.2.c. Los verbos que significan carencia, privacin, necesidad:
careo, geo, indgeo, opus est (ser menester), privo llevan
ABLATIVO solo.
E J E R C I C I O 50
Fin: practicar el ablativo solo con egeo e indigeo.
Indicaciones: responda a las preguntas con la palabra apropiada en ablativo.
Ejemplo: si tibi bona ndoles non est, quid ndiges? se responde: bona ndole
indigeo.
1. Si tibi bona valetdo non est, quid 1. Bona valetdine indigeo
indiges?
2. Si tibi vires corporis non sunt, 2. Viribus corporis indigeo
quid indiges?
3. Si tibi tenax memoria non est, 3. Tenaci memria indigeo
quid indiges?
4. Si tibi firma voluntas non est, 4. Firma voluntte indigeo
quid indiges?
5. Si tibi magnus animus non est, 5. Magno nimo indigeo
quid indiges?
6. Si tibi horolgium est, quid non 6. Horolgio non egeo
eges?
7. Si tibi radiophonium est, quid 7. Radiophnio non egeo
non eges?
8. Si tibi machinula scriptoria est, 8. Machinula scriptria non egeo
quid non eges?
9. Si tibi papyrus est, quid non 9. Papyro non geo
eges?
10. Si tibi tempus est, quid non eges? 10. Tmpore non geo
79
E J E R C I C I O 51
E J E R C I C I O 52
Fin: practicar el ablativo solo con vacuus.
Indicaciones: sustituya caret por vacuus con ablativo.
Ejemplo: pauper caret pecnia, se transforma en: pauper vcuus est pecunia.
1. Lacus caret pscibus 1. Lacus vacuus est piscibus
2. Viae careni viatribus 2. Viae vacuae sunt viatoribus
3. Iste merctor caret mrcibus 3. Iste mercator vacuus est mercibus
4. Nemo caret curis domsticis 4. Nemo vacuus est curis domesticis
SO
5. Hic ortor caret ingnio 5. Hic ortor vacuus est ingnio
6. Hae arbores carent pomis
7. Praesidium caret defensribus 6. Hae arbores vcuae sunt pomis
7. Praesidium vacuum est defens-
8. Multi hmines carent scintia ribus
9. Thetrum caret spectatribus 8. Multi hmines vcui sunt scintia
10. Quis molstiis caret? 9. Thetrum vcuum est spectatri-
bus
2.3 Nociones derivadas 10. Quis molstiis vcuus est?
2.3.a. La materia ex qua.
La materia de que hace algo, se expresa:
1) con EX + ABLATIVO
2) con un adjetivo que por s solo significa materia.
Statua facta ex marmore
Estatua hecha de mrmol
Statua marmrea
Estatua marmrea (de mrmol)
E J E R C I C I O 53
Fin: practicar EX + ABLATIVO con sustantivos que significan materia.
Indicaciones: responda a las preguntas, sustituyendo el adjetivo por el sustantivo
correspondiente en ablativo con EX.
Ejemplo: si horolgium est areum, ex quo factum est? se responde: horolgium
factum est ex aro.
1. Si statua est marmrea, 1. Statua facta est ex mrmore
ex quo facta est?
2. Si nummus est aureus, 2. Nummus factus est ex auro
ex quo factus est?
3. Si tnica est lnea, 3. Tunica facta est ex lana
ex quo facta est?
Si murus est lapdeus,
4. ex quo 4. Murus factus est ex lpide
factus est?
Si vasa sunt argntea,
5. ex quo facta 5. Vasa facta sunt ex argnto
sunt?
Si inua est lgnea,
6. ex quo facta est? 6. Inua facta est ex ligno
6 Latn Bsico 81
7. Si davi sunt frrei, 7. Clavi facti sunt ex ferro
ex quo facti sunt?
8. Si vas est vitreum, 8. Vas factum est ex vitro
ex quo factum est?
9. Si libri sunt papyrcei, 9. Libri facti sunt ex papyro
ex quo facti sunt?
10. Si turris est eburnea, 10. Turris facta est ex bore
ex quo facta est?
E J E R C I C I O 54
Fin: conocer algunas maneras de expresar la causa.
Indicaciones: transforme los tiempos de los verbos en pretrito perfecto de in-
dicativo.
1. Prae gaudio tacre non potest li Prae gaudio tacre non ptuit
2. Prae dolre non possum mplius 2. Prae dolre non ptui amplius
loqui loqui
3. Propter nos Deus fit homo 3. Propter nos Deus factus est homo
4. Propter frigora frumnta non 4. Propter frigora frumnta non
erant furunt
5. Vestra culpa haec accidbant 5. Vestra culpa haec accidrunt
6. Omnia hminum grtia creta
6. Omnia hminum grtia crentur sunt
7. De via fessus eram 7. De via fessus fui
828. Multi ex vulnribus peribant 8. Multi ex vulnribus perirunt
9. Ob hanc causam nemo mihi irs- 9. Ob hanc causam nemo mihi ir-
citur tus est
10. Ob virttem pramium dnant 10. Ob virttem pramium donav-
runt
11. Multis de causis hmines pgnant 11. Multis de causis hmines pugna-
vrunt
3. EL ABLATIVO DE COMPAIA
3.1 La compaa
La compaa se expresa mediante CUM + ABLATIVO.
Cenas hodie mecum?
Cenas hoy conmigo?
Venit heri cum Iulio
Vino ayer con Julio
3.2 Los verbos que significan comparar con, juntar, cambiar, luchar
y sus contrarios llevan CUM + ABLATIVO.
Ego comparer tecum ?
Que yo me compare contigo?
Sapientia iungebatur cum eloquentia
La sabidura se aliaba con la elocuencia
3.3 La cualidad
La cualidad, rasgo particular pasajero o estable que acompaa
a un individuo, si se expresa con sustantivo y adjetivo, va en
ABLATIVO SOLO (o en genitivo).
E J E R C I C I O 55
Fin: practicar el ablativo con sustantivos que sirven de instrumento.
Indicaciones: escuche los ejemplos siguientes, observe los cambios que hay que
hacer y luego prosiga Ud. el ejercicio.
1. Nvibus timur ad navigatinem maris, se transforma en: nvibus
navigmus mare.
2. Armis timur ad defensinem patriae, armis defndimus ptriam.
3. Aqua timur ad extinctinem ignis, aqua extnguimus ignem.
1. Digitis timur ad scriptionem 1. Digitis scribimus
2. Oculis timur ad visionem 2. Oculis vidmus
3. Aribus timur ad auditionem 3. Aribus audimus
4. Lingua timur ad locutionem 4. Lingua lquimur
5. Pedibus timur ad ambulationem 5. Pdibus ambulmus
6. Mente timur ad cogitatinem 6. Mente cogitmus
7. Consilio timur ad administratio- 7. Consilio administrmus res
nem rerum
8. Armis timur ad defensinem pa- 8. Armis defndimus ptriam
triae
9. Vestibus timur ad protectionem 9. Vstibus protgimus corpus
corporis
10. Telescopio timur ad Observatio- 10. Telescopio observmus sdera
nen! siderum
84
11. Medicamntis timur ad curatio- 11. Medicamntis curmus morbos
nem morbrum
12. Nummis timur ad emptinem re- 12. Nummis mimus res
rum
4.2 Verbos con ablativo instrumental, adems de acusativo
Los verbos que significan llenar, adornar, vestir, cargar, adems
del acusativo, llevan ablativo solo.
E J E R C I C I O 56
E J E R C I C I O 57
Fin: practicar el ablativo con ptenug.
Indicaciones: sustituya abundat por plenus est.
1. Mare abundat piscibus 1. Mare plenum est piscibus
2. Caelum abundat stllis 2. Caelum plenum est stllis
3. Prata abundant flribus 3. Prata plena sunt flribus
4. Vita abundat gaudiis 4. Vita plena est gaudiis
5. Orator abundat ingnio 5. Orator plenus est ingnio
6. Arbores abundant pomis 6. Arbores plenae sunt pomis
7. Bibliothca abundat libris 7. Bibliothca plena est libris
8. Vitis abundat uvis 8. Vitis plena est uvis
9. Nubes abundat aqua 9. Nubes plena est aqua
10. Praesidium abundat defensribus 10. Praesidium plenum est defensri-
bus
E J E R C I C I O 58
Fin: practicar el ablativo con praditus.
Indicaciones: responda a las preguntas con el sustantivo correspondiente en
ablativo.
Ejemplo: si vires habes, qua re praditus es, se responde: praditus sum
viribus.
1. Si nimum immortlem habes, 1. Praditus sum nimo immortli
qua re praditus es?
2. Si exmiam prudntiam habes, 2. Praditus sum eximia prudntia
qua re praditus es?
3. Si multas vires habes, 3. Praditus sum multis viribus
qua re praditus es?
86
4. Si egrgiam indolem habes, 4. Praditus sum egrgia indole
qua re praditus es?
5. Si spem habes, 5. Praditus sum spe
qua re praditus es? 6. Vitiis praditi non sumus
6. Si vitia non habmus, 7. Divitiis praditi non sumus
qua re praditi non sumus? 8. Metu praditi non sumus
7. Si divitias non habmus,
qua re praditi non sumus? 9. Cpia rerum praditi non sumus
8. Si metum non habmus,
qua re praditi non sumus? 10. Crudelitte praditi non sumus
9. Si cpiam rerum non habmus,
qua re praditi non sumus?
10. Si crudelittem non habmus,
4.4
qua reVerbos
praditifror, vscor, fngor, ptior, utor
non sumus?
Los verbos fror, vscor, fngor, ptior, utor llevan ablativo solo.
E J E R C I C I O 59
Fin: practicar el ablativo con fror.
Indicaciones: sustituya delecto por fror, haciendo las transformaciones con-
venientes.
Ejemplo: ludi me delctant, se transforma en: ludis ego fror
1. Cursus et saltus me delctant 1. Cursu et saltu ego fror
2. Mare me delctat 2. Mari ego fror
3. Ludi gymnici me delctant 3. Ludis gymnicis ego fror
4. Iucnda msica ares delctat 4. Iucnda msica ares fruntur
5. Amictia amcum delctat 5. Amictia amicus fritur
6. Puerlia peros delctant 6. Puerlibus peri fruntur
7. Res sriae senes delctant 7. Rebus sriis senes fruntur
8. Recordatio amictiae nos delec- 8. Recordatine amictiae frumur
tbit
9. Te tua delctant, me mea 9. Tu tuis fruris, ego meis
10. Quem nostrum quies non delect- 10. Quis nostrum quite non frutur?
bit?
E J E R C I C I O 60
Fin: practicar el ablativo con fngor.
Indicaciones: sustituya gero por fngor y haga los cambios necesarios.
87
Ejemplo: vir officium dilignter gerit, se transforma en: vir officio dilignter
fngitur.
Quod munus nunc geris? 1. Quo muere nunc fngeris?
Gratissimum munus gero 2. Gratssimo muere fngor
Canes officium custdum gerunt 3. Canes officio custdum fungntur
Magistrtus potesttem gerunt 4. Magistrtus potestte fungntur
Sacrdos sacrum munus gerit 5. Sacrdos sacro mnere fngitur
Iudex profnum munus gerit 6. Idex profano mnere fngitur
Quo modo tuum munus geres? 7. Quo modo mnere tuo fungris?
Munus geram Consilio tuo 8. Mnere fungar Consilio tuo
Napleo ducis et militis officia 9. Napleo ducis et mlitis offciis
gerbat fungebtur
10. Q uodcmque munus grite pro vi- 10. Quocmque mnere fungmini pro
ribus viribus
E J E R C I C I O 61
Fin: practicar el ablativo con utor.
Indicaciones: sustituya adhbeo por utor, haciendo las modificaciones necesarias
Ejemplo: Rssici dolum in mnibus dhibent, se transforma en: Rssici dolo
in mnibus utntur.
1. Adhibe curam valetdinis 1. Utere cura valetdinis
2. Adhibe diligntiam in amicrum 2. Utere diligntia in amicrum pe-
perculis riculis
3. In mnibus rebus modum adhi- 3. In mnibus rebus modo ufimini
bte
4. Adhibte celerittem in negtiis 4. Utimini celeritte in negtiis
5. Parntes auctorittem in suos 5. Parntes auctoritte in suos utn-
dhibent tur
(3. Pictres varios colores dhibent 6. Pictres vriis colribus utntur
7. Nemo bonus dolum adhibbit 7. Nemo bonus dolo uttur
8. Quis consilium in dbiis non adhi- 8. Quis Consilio in dbiis non ut-
bbit? tur?
9. Nunc omnes vires adhibndae 9. Nunc mnibus viribus utendum
sunt est
4.5 El precio
1) El precio determinado de un objeto se expresa en ablativo
con los verbos del lenguaje comercial: emo, vendo, vneo (ser
88
vendido), conduco (alquilar), consto y sto (costar, valer), re-
dimo (rescatar).
2) El precio indeterminado (en espaol: vender caro, barato,
costar mucho...) se expresa con los ablativos magno, per-
mgno, parvo, mnimo, nhilo y los genitivos tanti, quanti, plu-
ris (ms caro), minris (ms barato).
3) El aprecio o estima indeterminada se expresa con el genitivo
de los adjetivos anteriores : magni, permgni, parvi... unido
a los verbos de estimar, valuar, apreciar como astimo, duco,
fcio, habeo, puto, sum ...
E J E R C I C I O 62
Fin: practicar el ablativo de precio determinado.
Indicaciones: responda a las preguntas de cunto vale? (QUANTI?) con el sus-
tantivo correspondiente en ablativo.
Ejemplo: si centum argnteos pro horolgio solvo, quanti horologium mitur?
se responde: centum argnteis horologium mitur.
1. Si decem nummos pr libro solvo, 1. Decem nummis librum emo
quanti librum emo?
2. Si decem nummos pr libro slvi- 2. Decem nummis liber mitur a no-
mus, quanti liber mitur? bis
3. Si mille nummos pr domo solvo, 3. Mille nummis domum condco
quanti domum condco?
4. Si mille nummos pr domo slvi- 4. Mille nummis domus condcitur
mus, quanti domus condcitur?
5. Si triginta argnteos Iudas acc- 5. Triginta argnteis Iudas Chris-
pit, quanti Christum vndidit? tum vndidit
6. Si triginta argnteos Iudaei solv- 6. Triginta argnteis Iudaei Chris-
runt, quanti Christum emrunt? tum emrunt
89
7. Si Christus proprium snguinem 7. Proprio snguine Christus nos
pro nobis solvit, quanti nos re- redmit
dmit?
8. Si architctus viginti nummos 8. Viginti nummis architctus fa-
fabris solvit, quanti fabros con- bros condcit
dcit?
9. Si architctus decern nummos fa- 9. Decern nummis fabri conducuntur
bris solvit, quanti fabri condu-
cntur?
E J E R C I C I O 63
Fin: familiarizarnos con algunas formas de precio indeterminado.
Indicaciones: transforme los verbos en pasiva.
1. Iulius magno domum condxit 1. Domus condcta est magno a Iulio
2. Parvo currum vendidisti
3. Minimo radiophnium mimus 2. Currus vnditus est parvo a te
4. Anulum emes tanti quanti ille 3. Radiophnium emptum est mini-
volet mo a nobis
4. Anulus emtur tanti quanti ille
5. Plus astimo virttem quam vires volet
5. Virtus aestimtur a me pluris
6. Phonogrphium vendo minris quam vires
quam tu 6. Phonogrphium vnditur a me
7. Nminem parvi fac minris quam a te
7. Nemo parvi fiat a te
8. Omnes te magni fciunt
9. Data magni astimas, accpta par- 8. Tu magni fis ab mnibus
vi 9. Data magni aestimntur a te,
10. Michalem Angelum artificem accpta parvi
magni habmus 10. Michael Angelus rtifex magni
4.6 El punto de vista habtur a nobis
El punto de vista, llamado tambin ablativo de limitacin o re-
lacin, acompaa a adjetivos para limitar su significado y res-
tringir su sentido general a una parte o respecto.
Homo fractus viribus
Hombre quebrantado en cuanto a sus fuerzas
Hombre de fuerzas quebrantadas
90
E J E R C I C I O 64
E J E R C I C I O 65
98
Captulo \J
EL GENITIVO
E J E R C I C I O 68
Fin: practicar el genitivo y ablativo de cualidad.
Indicaciones: transforme el genitivo en ablativo.
Ejemplo: Paulus fuit vir egrgiae indolis, se transforma en: Paulus fuit vir
egrgia ndole.
1. Aristteles vir summi ingnii fuit 1. Aristteles vir summo ingnio
fit
2. Eiffel est turris ingntis altitdi- 2. Eiffel est turris ingnti altitdi-
nis ne
3. Usumacinta est flumen difficilis 3. Usumacinta est flumen difficili
trnsitus transitu
4. Berchmans ivenis mitis ingnii 4. Berchmans ivenis miti ingnio
fuit fit
5. Sapintes sunt viri magnae con- 5. Sapintes sunt viri magna con-
stntiae stntia
6. Pntifex est vir singulris inds- 6. Pntifex est vir singulri inds-
triae tria
7. Naves anglae sunt inusittae mag- 7. Naves anglae sunt inusitata mag-
nitdinis nitdine
8. Ille vir est mirae eruditinis 8. Ille vir est mira eruditine
9. Ioannes XXIII fuit vir summae 9. Ioannes XXIII fit vir summa
bonittis bonitte
2.3 El genitivo de parte
El genitivo partitivo indica el todo del cual se toma una parte.
Este genitivo puede ser complemento:
1) del sustantivo que significa parte: pars mlitum
2) del adjetivo:
a) neutro sustantivado: parum aquae, multum vini
96
b) del comparativo o superlativo: mximus mnium, maior
fratrum
c) del numeral: ordinal o cardinal: unus discipulrum,
primus mnium
3) del pronombre: interrogativo o indefinido: quid novi?
quis vestrum? nemo nostrum.
E J E R C I C I O 69
Fin: familiarizarnos con el uso de uterque (ambos, uno y otro).
Indicaciones: sustituya ambo por uterque y ponga el verbo en singular. Uterque
concuerda con los sustantivos como adjetivo; pero, rige a los pronombres
en genitivo.
Ejemplo: ambo duces frtiter pugnavrunt, se transforma en: uterque dux fr-
titerparntes
1. Ambo pugnvit.uno die mrtui 1. Utrque parens uno die mrtuus
sunt est
2. Ambae sorres nuptae sunt 2. Utraque soror nupta est
3. Nos ambo iter facimus 3. Utrque nostrum iter fciet
4. Ambo fratres divrsa Consilia c- 4. Utrque frater divrsa Consilia
piunt capit
5. Una salus ambbus erit 5. Una salus utrique erit
6. Vos ambo diligntes estis 6. Utrque vestrum diligens est
7. Milites necant ambo latrnes 7. Milites necant utrmque latrnem
8. Ambo amici eruditi erant 8. Utrque amicus eruditus erat
9. Nos ambo philosphiae studbi- 9. Utrque nostrum philosphiae
mus studbit
10. Vos ambo cum voluptte lditis 10. Utrque vestrum cum voluptte
ludit
7 Liitfn Bsico 97
E J E R C I C I O 70
Fin: familiarizarnos con la idea de propiedad que expresa SUM + genitivo.
Indicaciones: omita proprium de las frases, que conservarn intacto su signifi-
cado.
Ejemplo: proprium hominis est errare, se transforma en: hominis est errre.
1. Idicis proprium est lites diri- 1. Idicis est lites dirimere
mere
2. Est proprium stlti alina vitia 2. Stlti est alina vitia vidre
vidre
3. Non est hominis proprium omnia 3. Hminis non est omnia scire
scire
4. Monre et monri est proprium 4. Monre et monri est verae ami-
verae amicitiae citiae
5. Improbi proprium est mendacio 5. Improbi est mendcio fllere
fllere
6. Proprium gubernntis est reip- 6. Gubernntis est reipblicae pro-
blicae providre vidre
7. Artis mxime proprium est crea- 7. Artis mxime est crere
re
8. Proprium sapintis est mutre 8. Sapintis est mutre consilium
consilium
3.2 El Genitivo, complemento de verbos de recuerdo y olvido
Los verbos de recuerdo y olvido pueden llevar genitivo o acusativo.
Memini vivorum nec obliviscor mortuorum
Me acuerdo de los vivos ni me olvido de los muertos
E J E R C I C I O 71
Fin: practicar el genitivo y el acusativo con verbos de recuerdo y olvido.
Indicaciones: transforme el acusativo en genitivo.
Ejemplo: vivos mmini, se transforma en: vivrum mmini.
1. Amcus amcum nunquam oblivs- 1. Amcus amci nunquam oblivsci-
citur tur
2. Conslia patris semper record- 2. Consilirum patris semper recor-
bor dbor
3. Deus solum inirias oblivscitur 3. Deus solum iniurirum oblivsci-
tur
98
4. Memento me, Dmine, in regno 4. Memnto mei, Dmine, in regno
tuo tuo
5. Mens praetrita mminit 5. Mens praeteritrum mminit
6. Oblitus es munus promissum 6. Oblitus es mneris promissi
7. Inirias non recordri magni ni- 7. Iniurirum non recordri magni
mi est nimi est
8. Cum iucunditte ludum recrdor 8. Cum iucunditte ludi recrdor
9. Vivos mmini nec mrtuos obli- 9. Vivrum mmini nec morturum
viscor obliviscor
10. Si non meminero Deum, oblivis- 10. Si non meminero Dei, obliviscar
car dxteram meam dxterae meae
3.3 El genitivo, complemento de ver bos judiciales
Los verbos que significan acusar, absolver, condenar, amonestar,
adems del acusativo, pueden llevar:
1) la culpa o delito: a) en genitivo o
b) DE + ABLATIVO
2) la pena : a) en ablativo o
Accusant hominem b)furti
en genitivo en ciertas frmulas.
Accusant hominem de furto
Acusan al hombre de robo
Multant vitia morte
Castigan los vicios con la muerte
Damnant reum capitis
Condenan al reo a muerte (pena capital)
E J E R C I C I O 72
Fin: conocer algunos genitivos de culpa o pena.
Indicaciones: transforme las frases en pasiva.
1. Improbos magistrtus avartiae 1. Improbi magistrtus avartiae
accsant accusntur ab eis
2. Hmines Iudam proditinis acc- 2. ludas accustur proditinis ab
sant homnibus
99
3. Iudai Christum impiettis accu- 3. Christus impiettis accusabtur
sbant a Iudaeis
4. Piltus Iesum maiesttis non ab- 4. Iesus non absoltus est maiest-
slvit tis a Pilto
5. Praetor Romnus et Christum et 5. Et Christus et latrones damnn-
latrnes cpitis damnt tur capitis a Praetore Romano
6. Galli Ludovieum XVI cpitis dam- 6. Ludovicus Decimus Sextus cpitis
navrunt damntus est a Gallis
7. Hispni Hidalgo maiesttis accu- 7. Hidalgo accustus est maiesttis
savrunt ab Hispnis
8. Quatuor idices Maximilinum 8. Maximilinus damntur cpitis a
cpitis damnnt quatuor iudicibus
9. Augustinum Iturbide proditinis 9. Augustinus Iturbide proditinis
condemnavrunt condemntus est ab eis
E J E R C I C I O 73
Pin: familiarizarnos con el rgimen de los verbos de amonestar.
Indicaciones: transforme en genitivo el ablativo con DE.
Ejemplo: de negligntia me mones, se transforma en: negligntiae me mones.
1. Pntifex nos monet de perculo 1. Pntifex nos monet perculi com-
communstico munstici
2. Radiophnium ncolas de gravi 2. Radiophnium ncolas gravis
morbo monbat morbi monbat
3. Angelus Ioseph de mpio Herdis 3. Angelus Ioseph mpii Herdis
Consilio mnuit conslii monuit
4. Te moneo de futris, te admneo 4. Te moneo futurrum, te admneo
de praetritis praeteritrum
5. Conscintia omnes de culpa dmo- 5. Conscintia omnes culpae dmo-
net net
6. Acta diurna monent de bello at- 6. Acta diurna monent belli atmici
mico
7. Parntes lberos dmonent de 7. Parntes lberos dmonent erum
erum offciis officirum
8. Mors de brevitte vitae nos mo- 8. Mors brevittis vitae nos monet
net
9. De tua negligntia grviter te ad- 9. Tuae negligntiae grviter te ad-
mnui mnui
10. Cur me de tuo advntu non mo- 10. Cur me tui advntus non mo-
nusti? nusti?
100
4. EL GENITIVO, COMPLEMENTO DEL ADJETIVO
Los adjetivos que significan recuerdo u olvido, ciencia o ignorancia,
aficin o aversin, experiencia o inexperiencia, capacidad o incapaci-
dad llevan GENITIVO.
Vir peritus iuris
Hombre versado en el derecho
Mulier vida laudis
Mujer ansiosa de alabanza
Iuvenis immemor sui
Joven olvidado de s
E J E R C I C I O 74
Fin: practicar el genitivo con memor e immemor.
Indicaciones: responda a las preguntas con la palabra apropiada en genitivo.
Ejemplo: qui recordtur viam, cuius rei memor est? se responde: memor est
viae.
1. Qui recordatur praemium, cuius L Memor est pramii
rei memor est?
2. Qui recordatur amicos, cuius rei 2. Memor est amicrum
memor est?
3. Qui recordatur beneficia accepta, 3. Memor est beneficirum accept-
cuius rei memor est? rum
4. Qui recordatur tempus praeteri- 4. Memor est tmporis praetriti
tum, cuius rei memor est?
5. Qui recordatur nos, cuius rei me- 5. Memor est nostri
mor est?
6. Qui non recordantur patriam, 6. Immemores sunt patriae
cuius rei immemores sunt?
7. Qui non recordantur parentes 7. Immmores sunt parntum su-
suos, cuius rei immemores sunt? rum
8. Qui non recordantur pericula gra- 8. Immmores sunt periculrum gr-
via, cuius rei immemores sunt? vium
9. Qui non recordantur itinera, cuius 9. Immmores sunt itinerum
rei immemores sunt?
10. Qui non recordantur miseros, 10. Immmores sunt miserrum
cuius rei immemores sunt?
101
E J E R C I C I O 75
Fin: practicar el genitivo con pertus e ignrus.
Indicaciones: responda a las preguntas con el sustantivo apropiado en genitivo.
Ejemplo: si callemus historiam, cuius rei periti sumus? se responde: periti
sumus histriae.
L Si callmus lnguas xteras, 1. Periti sumus lingurum exter-
cuius rei periti sumus? rum
2. Si callmus scintiam oeconmi- 2. Periti sumus scientiae oecon-
cam, cuius rei periti sumus? micae
3. Si callmus philsophos hodir- 3. Periti sumus philosophrum ho-
nos, cuius rei periti sumus? diernrum
4. Si callmus doctrnam socilem, 4. Periti sumus doctrinae socilis
cuius rei periti sumus?
5. Si callmus praeclros oratres, 5. Periti sumus praeclarrum orat-
cuius rei periti sumus? rura
6. Si ignoras ius civile, 6. Ignrus es iuris civilis
cuius rei ignrus es?
7. Si ignoras artes pulchras, 7. Ignrus es rtium pulchrrum
cuius rei ignrus es?
8. Si ignoras mea Consilia, 8. Ignrus es merum consilirum
cuius rei ignrus es?
9. Si ignoras mundi arcna, 9. Ignrus es mundi arcanrum
cuius rei ignrus es?
10. Si ignoras potas egrgios, 10. Ignrus es potrum egregirum
cuius re ignrus es?
E J E R C I C I O 76
103
SINTAXIS
ORACIONAL
PRELIMINARES
1. La Sintaxis Oracional
La sintaxis oracional estudia la estructura y la construccin de ora-
ciones, tanto de aqullas que subsisten solas por s mismas como de las
que dependen de otras.
2. Divisin de las Oraciones
Las oraciones se dividen en:
2.1 Oracin simple independiente: si consta de un solo verbo en
modo personal que no depende de ningn otro verbo, ni
forma parte de otra oracin.
Se divide en:
2.1.a. enunciativa: si afirma o niega categricamente algo.
2.1.b. volitiva: si expresa actos de la voluntad.
2.1. c. interrogativa: si se emplea para preguntar.
2.2 Oracin compuesta: si consta de ms de un verbo en modo per-
sonal.
Se divide en:
2.2. a. coordinada: si consta de dos o ms oraciones independien-
tes, unidas solo extrnsecamente por conjunciones.
2.2. b. subordinada: si est formada por una oracin que depen-
de de otra.
Se subdivide en:
(a) completiva: si es sujeto, predicado o complemento di-
recto de la oracin principal.
(b) circunstancial: si es complemento circunstancial de la
principal.
2.3 Oracin Relativa
106 Oracin relativa es la que empieza por un pronombre o adverbio
relativo.
2.3. a. relativa adjetival: la que hace oficio de adjetivo.
2.3.b. relativa circunstancial: la que hace oficio de complemen-
to circunstancial.
Formas impersonales del Verbo
3.1 El Infinitivo: expresa la nocin verbal pura.
3.2 El Participio: es un adjetivo verbal.
3.3 El Gerundio: es el infinitivo declinado como sustantivo.
3.4 El Gerundivo: es un adjetivo verbal que significa obligacin pa-
siva.
3.5 El Supino: es un sustantivo verbal que aparece slo en acusati-
vo (-um) y en ablativo (-u).
107
Captulo
LA ORACION INDEPENDIENTE
1. La Oracin Enunciativa
1.1 real 109
1.2 potencial 109
1.3 irreal 109
2. La Oracin Volitiva
2.1 imperativa 110
2.2 optativa 112
2.2.a potencial 112
2.2. b irreal 112
2.3 permisiva 114
2.3. a potencial 114
2.3.b irreal 115
2.4 Vista de conjunto de la oracin volitiva 116
3. La Oracin Interrogativa
3.1 divisin 117
3.1.a por su composicin 117
3.1.b por su dependencia de otra oracin 118
3.1. c por el modo verbal con que se expresan 118
3.2 construccin 119
3.2. a interrogativa simple 119
3.2.b interrogativa compuesta 120
108
LA ORACION ENUNCIATIVA
La oracin enunciativa afirma o niega algo que es o que puede ser.
Se divide en:
1.1 Oracin Enunciativa Real
La oracin enunciativa real afirma o niega que algo actualmente
es o que fue o que ser. Usa todos los tiempos del indicativo, co-
mo en espaol. Para negar se emplea NON.
Ascendo vehiculum
Subo al coche
Ascendebam vehiculum
Suba al coche
Ascendam vehiculum
Subir al coche
1.2 Oracin Enunciativa Potencial
La oracin enunciativa potencial indica algo que actualmente no
es, pero que puede ser, o un juicio expresado con modestia.
La potencial va siempre en presente o perfecto de subjuntivo, co-
mo en espaol.
Ascendam vehiculum
(Quiz) suba al coche
Ascenderim vehiculum
Habra subido al coche
1.3 Oracin Enunciativa Irreal
La oracin enunciativa irreal expresa algo que ni es ni puede ser.
La irreal va siempre en imperfecto, si la hiptesis es irrealizable
ahora, o en pluscuamperfecto de subjuntivo, si la hiptesis era
irrealizable antes.
109
Aseen derem vehiculum
Subiera al coche
Aseen dissent vehiculum
Hubiera subido al coche
NOTA: por no presentar estas oraciones dificultad especial para uno
de habla espaola no habr ejercicios orales de ellas.
2. LA ORACION VOLITIVA
La oracin volitiva expresa actos de la voluntad tales como mandato,
prohibicin, exhortacin, deseo y concesin de una hiptes
de en:
2.1 Oracin Imperativa
La oracin imperativa expresa mandato, prohibicin y exhorta
cin.
El imperativo dice relacin esencial a la segunda persona, pues-
to que en todo rigor nadie puede ni mandarse a s mismo ni di-
rectamente a la tercera persona, que no se supone presente.
1) Para la segunda persona: a) el mandato va en IMPERATIVO.
b) la prohibicin va con NE + SUB
JUNTIVO PRESENTE o PER-
FECTO.
2) Para las otras dos:
el mandato y la prohibicin van en
SUBJUNTIVO PRESENTE. La
prohibicin lleva NE.
IMPERATIVO
MANDATO PROHIBICION
familiar formal
singular plural singular plural singular plural
Die dicite ne dicas ne dicatis ne dixeris ne dixeritis
Fac facite ne facias ne faciatis ne feceris ne feceritis
Lege 1 egite ne legas ne legatis ne legeris ne legeritis
110
E J E R C I C I O 77
E J E R C I C I O 78
Fin: practicar el imperativo en su forma de prohibicin.
Indicaciones: transforme los futuros imperfectos con NON en presente de sub-
juntivo con NE.
Ejemplo: non occdes, non mentiris, se transforman en: ne occdas, ne mentiris.
1. Inuam non apries 1. Inuam ne aprias
2. Levis non eris 2. Levis ne sis
3. Indignos non laudbis 3. Indignos ne lades
4. Absrda non credes 4. Absrda ne credas
5. Mendcium non dices 5. Mendcium ne dicas
6. Calmniam non adies 6. Calmniam ne adias
7. Imprudnter non laborbis 7. Imprudnter ne labores
8. Inuam non aperitis 8. Inuam ne aperitis
9. Leves non ritis 9. Leves ne sitis
10. Indignos non laudbitis 10. Indignos ne laudtis
11. Absrda non credtis 11. Absrda ne credtis
12. Mendcium non dictis 12. Mendcium ne dictis
111
13. Calmniam non auditis 13. Calmniam ne auditis
14. Imprudnter non laborbitis 14. Imprudnter ne labortis
2.2 Oracin Optativa
La oracin optativa sirve para expresar deseos y suele empezar
con ojal: tinam. Se divide en:
2.2.a Optativa potencial: la que expresa deseos realizables. Es-
ta va en subjuntivo.
presente: si el deseo es realizable ahora o en el futuro,
perfecto: si el deseo fue realizable antes.
Utinam me iuves
(ahora)
Ojal que me ayudes
Utinam ne mihi noceas
(ahora)
Ojal que no me hagas dao
Utinam me iuveris
(antes)
Ojal que me hayas ayudado
Utinam ne mihi nocueris
(antes)
Ojal que no me hayas hecho dao
2.2.b. Optativa irreal: la que expresa deseos imposibles de rea-
lizar.
Va en subjuntivo: imperfecto: si el deseo es irrealizable
ahora o en el futuro.
pluscuamperfecto: si el deseo fue irrealizable en el pasado.
Utinam me iuvares
Ojal que me ayudaras (no lo espei'o)
Utinam me uvisses
Ojal que me hubieras ayudado (no lo esper)
E J E R C I C I O 79
Fin: ejercitar la expresin de deseos realizables.
Indicaciones: transforme los verbos en presente de subjuntivo y antepngales
UTINAM o UTINAM NE, segn sean las frases afirmativas o nega-
tivas.
112
Ejemplo: fcimus benefcium et taemus, se transforma en: tinam facimus
benefcium et tacemus. Non obcies te perculo, se transforma en:
tinam ne obcias te perculo.
1. Rebus tuis non desperbis 1. Utinam rebus tuis ne despres
2. Utinam rebus nostris ne desper-
mus
2. Rebus nostris non despermus 3. Utinam meam ptriam alinae
praferam
3. Meam ptriam alinae prafero 4. Utinam sapintiam auro praefe-
rtis
4. Sapintiam auro praefrtis 5. Utinam committmus nos labri
5. Committimus nos labri 6. Utinam des tempus amcis
6. Das tempus amicis 7. Utinam perculo nos ne obicimus
7. Periculo nos non obicimus 8. Utinam perculo me ne obciam
8. Periculo me non obiciam 9. Utinam reddmus benefcium
amcis
9. Rddimus beneficium amicis 10. Utinam reddant benefcium am-
10. Reddunt beneficium amicis cis
E J E R C I C I O 80
Fin: ejercitar la expresin de deseos realizables en el pasado.
Indicaciones: transforme los presentes de subjuntivo en perfectos del mismo
modo.
Ejemplo: tinam ne obcias te perculo, se transforma en: tinam ne obiceris
te perculo.
1. Utinam rebus tuis ne despres 1. Utinam rebus tuis ne desperve-
ris
2. Utinam meam ptriam alinae 2. Utinam meam ptriam alinae
praferam praetlerim
3. Utinam committmus nos labri 3. Utinam commisrimus nos labri
4. Utinam des tempus amicis 4. Utinam dderis tempus amcis
5. Utinam periculo nos ne obici- 5. Utinam periculo nos ne obiecri-
mus mus
6. Utinam cnes mecum 6. Utinam cenveris mecum
7. Utinam velit folle ldere 7. Utinam volerit folle ldere
8. Utinam vos peccti paeniteat 8. Utinam vos peccti paeniterit
9. Utinam milites ptriam defndant 9. Utinam milites ptriam defnde-
10. Utinam ne te tui consilii paeni- rint
teat 10. Utinam ne te tui consilii paeni-
terit
S Latn Bsico 113
11. Utinam te fortem exhibeas 11. Utinam te fortem exhiberis
12. Utinam nos fortes exhibemus 12. Utinam nos fortes exhiburimus
E J E R C I C I O 81
Fin: ejercitar la expresin de deseos irrealizables, en el pasado.
Indicaciones: transforme los imperfectos en pluscuamperfectos de subjuntivo.
Ejemplo: tinam tecum deambulrem, se transforma en: tinam tecum deam-
bulavssem.
1. Utinam studrem rtibus pulchris 1. Utinam
chris
studuissem rtibus pul-
2. Utinam
natrae
incumbermus scintiis 2. Utinam
natrae
incubuissmus scintiis
3. Utinam ne tio vacrent 3. Utinam ne otio vacavissent
4. Utinam mdicus parentes curret 4. Utinam
visset
mdicus parntes cura-
5. Utinam
ret
ne homo hominem lade- 5. Utinam ne homo hominem Iae-
6. Utinam ne nos pudret vera di- Utinam ne nos puduisset vera di-
6. sisset
cere cere
7. Utinam lingurum peritus essem Utinam
7. sem lingurum peritus fuis-
8. Utinam ne mihi nocres 8. Utinam ne mihi nocuisses
9. Utinam veram eloquntiam habe- Utinam veram eloquntiam ha-
9. buissmus
rmus
10. Utinam per Galliam iter fcerem 10. Utinam per Galliam iter fecissem
11. Utinam ne Mexicpoli abssem 10. Utinam ne Mexicpli abfuissem
12. Utinam te mea pera iuvrem 12. Utinam te mea pera iuvissem
E J E R C I C I O 82
Fin: expresar suposiciones que damos por admitidas.
Indicaciones: omita concdo y transforme el infinitivo en subjuntivo presente.
Ejemplo: concedo eum esse furem, at est bonus impertor, se transforma en:
sit fur, at est bonus impertor.
1. Concdo militem fortem esse, at 1. Sit miles fortis, at est crudlis
est crudlis
2. Concdo milites esse fortes, at 2. Sint milites fortes, at sunt cru-
sunt crudles dles
3. Concdo eum esse arrogntem, at 3. Sit rrogans, at est bonus ortor
est bonus ortor
4. Concdo eos esse arrogntes, at 4. Sint arrogntes, at sunt boni ora-
sunt boni oratres tres
5. Concdo te esse clerem natat- 5. Sis celer nattor, at es impr-
rem, at es imprdens dens
6. Concdo vos esse cleres natat- 6. Sitis cleres natatres, at estis
res, at estis imprudntes imprudntes
7. Concdo me esse lingurum peri- 7. Sim lingurum peritus, at sum
tus, at sum imperitus numerrum imperitus numerrum
8. Concdo nos esse lingurum peri- 8. Simus lingurum periti, at sumus
tos, at sumus imperiti numerrum imperiti numerrum
115
9. Concdo te esse innocntem, at 9. Sis innocens, at prdens non es
prdens non es
10. Concdo vos esse innocntes, at 10. Sitis innocntes, at prudntes non
prudntes non estis estis
E J E R C I C I O 83
Fin: expresar suposiciones inadmisibles ahora.
Indicaciones: transforme los verbos en pretrito imperfecto de subjuntivo para
que indiquen la idea de una suposicin imposible en el momento actual.
Las frases as transformadas significarn: aun siendo buen escritor,
no escribiras; suponiendo que fueras buen orador, no hablaras...
Ejemplo: es bonus scriptor, at non scrbis, se transforma en: esses bonus
scriptor, at non scrberes.
1. Es clarus scriptor, at non scribis 1. Esses clarus scriptor, at non scr-
beres
2. Es iustus idex, at non idicas 2. Esses iustus idex, at non iudi-
cres
3. Es loquens ortor, at non dicis 3. Esses loquens ortor, at non d-
ceres
4. Es fortis dux, at non ducis 4. Esses fortis dux, at non dceres
5. Esses vir doctus, at non docres
5. Es vir doctus, at non doces 6. Esses bonus discipulus, at non
6. Es bonus discipulus, at non discis disceres
7. Es homo adax, at non audes 7. Esses homo audax, at non audres
8. Es potens rex, at non rgis 8. Esses potens rex, at non rgeres
9. Es bonus lector, at non legis 9. Esses bonus lector, at non lg-
10. Es asttus vnditor, at non ven- res
dis 10. Esses asttus vnditor, at non
vnde res
2.4 Vista de conjunto de las oraciones volitivas
TIPO SIGNIFICADO Y EXPRESION EJEMPLOS
a) Mandato:
2a. persona: imperativo Fac, facite
1. Imperativa Dems pers.: subjuntivo Faciam, faciamus
b) Prohibicin:
NE + subj. pres. y perfecto Ne facas, ne feceris
NON + indicativo futuro impf. Non facies
116
a) Deseo realizable:
Subjuntivo: presente Utinam veniat
perfecto Utinam venerit
2. Optativa b) Deseo irrealizable
Subjuntivo: imperfecto Utinam veniret
pluscuamperfecto Utinam venisset
a) Suposicin posible:
Subjuntivo: presente Sit surdus, at audit
perfecto Fuerit surdus,
at audiebat
3. Permisiva b) Suposicin imposible:
Subjuntivo: imperfecto Esset surdus,
at audiebat
pluscuamperfecto Fuisset surdus,
at audiebat
3. LA ORACION INTERROGATIVA
La oracin interrogativa es aqulla que usamos para preguntar.
3.1 Divisin de la oracin interrogativa
3.1.a. Por su composicin:
a) simple: la que consta de un solo miembro y no presen-
ta ninguna alternativa.
Venis mecum?
Vienes conmigo?
b) compuesta: la que consta de dos o ms miembros que
presentan alternativa.
Venis mecum an manes?
Vienes conmigo 0 te quedas?
Venis mecum an non?
Vienes conmigo 0 no?
117
3.1.b. Por su dependencia de otra oracin
a) directa: es una oracin independiente en forma de pre-
gunta.
Vens mecum?
Vienes conmigo?
b) indirecta: es una pregunta que depende de otro verbo,
v.g. saber, decir, preguntar...
Scio quis veniat mecum
S quin viene conmigo
Quaero an veniat mecum
Pregunto si viene conmigo
3.1. c. Por el modo verbal con que se expresan
a) real: pregunta simplemente sobre algo que existe en
el presente, el pasado o el futuro. Usa todos los
tiempos de indicativo.
Venis hodie?
Ven ies eras?
Venisti heri?
Loquar an taceam?
Hablar o callar?
Construccin de la oracin interrogativa
3.2.a. simple (a) con los interrogativos quis, cur, quando ... que
hacen resaltar las circunstancias del hecho.
Quis venit?
Quin vino?
Quando venit?
Cundo vino?
(b) con la sola entonacin, sin ninguna partcula,
cuando queremos informarnos sobre el hecho
mismo.
Venis?
Vienes?
(c) con la partcula:
-prepositiva: NONNE (verdad que s): espe-
ra respuesta afirmativa.
119
NUM (acaso) : espera respuesta
negativa.
-pospositiva: - N E : no espera respuesta deter-
minada.
Nonne venis mecum? Certe
Verdad que vienes conmigo? S
Num venis mecum? Non
Acaso vienes conmigo? No
Venisne mecum? (?)
Vienes conmigo? (?)
E J E R C I C I O 84
121
Captulo 8
LA ORACION DEPENDIENTE
123
2.1.b. completiva volitiva: la que completa el sentido de un ver-
bo que significa actos de voluntad, como querer* mandar,
prohibir...
124
2.3 Oracin relativa: la que empieza por un pronombre o adverbio
relativo.
3. EL INFINITIVO
El infinitivo latino, antiguo sustantivo, expresa el significado verbal
puro y simple.
3.1. El infinitivo activo tiene tres formas:
Venire infinitivo presente venir
Venisse infinitivo pretrito haber venido
Venturum, -am, -um esse infinitivo futuro haber de venir
125
3.3.b. Cuando el sujeto de infinitivo es un pronombre personal
de tercera persona y se identifica con el sujeto del verbo
principal, se usar SE; pero, si es distinto, se usar EUM,
EAM, E O S . . .
126
3.5 Cuadro esquemtico del infinitivo latino
h Verbo principal
en Infinitivo dependiente
indicativo en
presente o futuro
Scio te venire
-
1. Presente: es simultneo
con el tiempo del verbo
S que t vienes principal
Scio te venisse 2. Pretrito: es anterior al
tiempo del verbo princi-
S que t veniste pal
Scio te venturum esse 3. Futuro: es posterior al
tiempo del verbo prin-
S que t vendrs cipal
2. Verbo principal
en Infinitivo dependiente
indicativo
presente o futuro en
Scivi te venire h Presente: es simultneo
con el tiempo del verbo
Supe que t venas principal
Scivi te venisse 2. Pretrito: es anterior al
tiempo del verbo prin-
Supe que t habas venido cipal
Scivi te venturum esse 3. Futuro: es posterior al
tiempo del verbo princi-
Supe que t vendras pal
cualquier pretrito
4. LA ORACION COMPLETIVA ENUNCIATIVA
4.1 Verbos de cabeza y de corazn
Los verbos de cabeza (entendimiento, sentido y lengua) y de co-
razn (afectos de alegra o tristeza, gozo o dolor, arrepentimien-
to, vergenza . . . ) llevan infinitivo con su sujeto en acusativo.
127
E J E R C I C I O 85
E J E R C I C I O 89
Fin: practicar la primera persona del plural con el infinitivo pretrito.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo pretrito las frases que van
despus de DICO, poniendo en acusativo tanto el sujeto nos como el
predicado.
Ejemplo:
1. Dico: dico:
pernicisi cives fimus,
boni cives se transforma
non fimus Dico nos nos
en: dico
1. fuisse bonos cives
perniciosos civesfusse.
non
2. Dico: indcti magistri non fi- 2. Dico nos
fuisse indoctos magstros non
mus
3. Dico: prfidi amici non fimus Dico nos prfidos amcos non
3. fuisse
4. Dico: improbi hmines non fi- Dico nos mprobos hmines non
4. fuisse
mus
Dico: crudles inimici non fi-
5. mus 5. Dico
fuisse
nos crudles inimicos non
6. Dico: intiles servi non fimus Dico nos intiles servos non
6. fuisse
7. Dico: tiles servi fimus 7. Dico nos tiles servos fusse
8. Dico: benvoli amici fimus 8. Dico nos benvolos amcos fusse
130
9. Dico: probi hmines fimus 9. Dico nos probos hmines fuisse
10. Dico: fidles scii fuimus 10. Dico nos fidles scios fuisse
11. Dico: docti magistri fuimus 11. Dico nos doctos magistros fuisse
12. Dico: tiles cives fuimus 12. Dico nos utiles cives fuisse
E J E R C I C I O 90
Fin: practicar la primera persona del plural con el infinitivo futuro.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo futuro las frases que van
despus de DICO, poniendo en acusativo tanto el sujeto como el predicado.
Ejemplo: dico: boni cives rimus, se transforma en: dico nos bonos cives futuros
esse.
1. Dico: boni scriptres rimus 1. Dico nos bonos scriptres futros
esse
2. Dico: boni duces rimus 2. Dico nos bonos duces futros esse
3. Dico: boni athltae rimus 3. Dico nos bonos athltas futros
4. Dico : boni f ratres rimus esse
4. Dico nos bonos fratres futros
5. Dico: boni liberi rimus esse
5. Dico nos bonos liberos futros
6. Dico: boni lectres rimus esse
6. Dico nos bonos lectres futros
7. Dico: negotiatres non rimus esse
7. Dico nos negotiatres non futros
esse
8. Dico: inisti idices non rimus 8. Dico nos inistos idices non fu-
tros esse
9. Dico: fures non rimus 9. Dico nos fures non futros esse
10. Dico: adulatres non rimus 10. Dico nos adultores non futros
11. Dico: maldici calumniatres non esse
rimus 11. Dico nos maldicos calumniatres
non futros esse
12. Dico: ignavi milites non rimus 12. Dico nos ignvos milites non fut-
ros esse
E J E R C I C I O 91
Fin: practicar la tercera persona del singular con el infinitivo presente.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo presente las frases que van
despus de DICO, poniendo en acusativo tanto el sujeto como el pre-
dicado.
131
Ejemplo: dico: hic mdicus bonus est, se transforma en: dico hune mdicum
bonum esse.
1. Dico: hic ortor loquens est 1. Dico hunc oratrem eloquntem
2. Dico: haec amicitia fidlis est esse
2. Dico hanc amicitiam fidlem esse
3. Dico: hic pota clarus est 3. Dico hunc potam clarum esse
4. Dico: hoc bellum mortiferum est 4. Dico hoc bellum mortiferum esse
5. Dico: haec urbs magna est 5. Dico hanc urbem magnam esse
6. Dico: hic nuntius gratus est 6. Dico hunc nntium gratum esse
7. Dico: hic ivenis diligens est 7. Dico hunc ivenem diligntem
8. Dico: haec navis cleris est esse
8. Dico hanc navem clerem esse
9. Dico: hic ludus iucndus est 9. Dico hunc ludum iucndum esse
10. Dico: hoc negtium difficile est 10. Dico hoc negtium difficile esse
11. Dico: haec reeordtio aeterna est 11. Dico hanc recordatinem aeter-
12. Dico: hoc tempus breve est nam esse
12. Dico hoc tempus breve esse
E J E R C I C I O 92
Fin: practicar la tercera persona del plural con el infinitivo presente.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo presente las frases que van
despus de DICO, poniendo en acusativo tanto el sujeto como el predicado.
Ejemplo: dico: hi medici boni sunt, se transforma en: dico hos mdicos bonos
esse.
1. Dico: hi oratres eloquntes sunt 1. Dico hos oratres eloquntes esse
2. Dico: hae amicitiae fidles sunt 2. Dico has amictias fidles esse
3. Dico: hi potae clari sunt 3. Dico hos potas claros esse
4. Dico: haec bella mortifera sunt 4. Dico haec bella mortifera esse
5. Dico: hae urbes magnae sunt 5. Dico has urbes magnas esse
6. Dico: hi nuntii grati sunt 6. Dico hos nntios gratos esse
7. Dico: hi ivenes diligntes sunt 7. Dico hos ivenes diligntes esse
8. Dico: hae naves cleres sunt 8. Dico has naves cleres esse
9. Dico: hi ludi iucndi sunt 9. Dico hos ludos iucndos esse
10. Dico: haec negotia difficilia sunt 10. Dico haec negtia difficilia esse
11. Dico: hae recordatines aeternae 11. Dico has recordatines aeternas
sunt esse
12. Dico: haec tmpora brvia sunt 12. Dico haec tmpora brvia esse
132
E J E R C I C I O 93
Fin: practicar el reflexivo de tercera persona en las oraciones de infinitivo.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo presente las frases que van
despus de DICIT, poniendo en acusativo tanto el sujeto de infinitivo
como su predicado.
Ejemplo: dicit: bonus medicus sum, se transforma en: dicit se bonum mdicum
esse.
1. Dicit: bonus mdicus sum 1. Die t se bonum mdicum esse
2. Dicit : bonus civis sum 2. Die t se bonum civem esse
3. Dicit : bonus scriptor sum 3. Die t sc bonum scriptrem esse
4. Dicit: bonus amicus sum 4. Die t bonum amicum esse
SP
E J E R C I C I O 94
Fin: practicar el reflexivo de tercera persona en oraciones de infinitivo.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo presente las frases que van
despus de DICIT, poniendo en acusativo tanto el sujeto de infinitivo como
su predicado.
Ejemplo:esse.
1. Dicuntdcunt:
: boni boni
civesmdici
sumus sumus, se transforma
1. Dicunten:se dcunt
bonos se bonos
cives essemdicos
2. Dicunt: boni scriptres sumus 2. Dicunt se bonos scriptres esse
3. Dicunt: boni amici sumus 3. Dicunt se bonos amcos esse
4. Dicunt : boni architeti sumus 4. Dicunt sc bonos architctos esse
5. Dicunt: boni viri sumus 5. Dicunt se bonos viros esse
6. Dicunt: boni mdici sumus 6. Dicunt se bonos mdicos esse
7. Dicunt: bonae sorres sumus 7. Dicunt se bonas srores esse
8. Dicunt: bonae matres sumus 8. Dicunt se bonas matres esse
9. Dicunt: bonae filiae sumus 9. Dicunt se bonas filias esse
10.. Dicunt: bonae pullae sumus 10. Dicunt se bonas pullas esse
11. Dicunt : bonae servae sumus 11. Dicunt se bonas servas esse
12. Dicunt: bonae uxres sumus 12. Dicunt se bonas uxres esse
133
E J E R C I C I O 95
E J E R C I C I O 97
Fin: practicar el infinitivo presente,
Indicaciones: anteponga AUDIO a las pasado y futuro.
oraciones de infinitivo. frases siguientes y transfrmelas en
1. Das pecniam paperi 1. Adio te dare pecniam paperi
2. Das soltium trsti 2. Adio te dare soltium tristi
3. Das pramium victri 3. Adio te dare pramium victri
4. Das conslium mihi 4. Adio te dare conslium mihi
5. Dabis panem pero 5. Adio te datrum esse panem
pero
6. Dabis nimum ignavo 6. Adio te datrum esse nimum
ignvo
7. Dabis arma miltibus 7. Adio te datrum esse arma mi-
ltibus
8. Dabis exmplum mnibus 8. Audio te datrum esse exmplum
mnibus
9. Dedsti te fugae 9. Adio te ddisse te fugae
10. Dedsti signum pugnae 10. Adio te ddisse signum pugnae
11. Dedsti donum mihi 11. Audio te ddisse donum mihi
12. Dedsti ltteras mihi 12. Audio te ddisse ltteras mihi
E J E R C I C I O 98
Fin: practicar el infinitivo presente, pasado y futuro.
Indicaciones: anteponga NEGO a las frases siguientes y transfrmelas en ora-
ciones de infinitivo.
1. Prafero aurum valetdini 1. Nego me praefrre aurum vale-
tdini
2. Prafero volupttem honri 2. Nego me praefrre volupttem ho-
nri 135
3. Prafero pecniam amictiae 3. Nego me praefrre pecniam ami-
ctiae
4. Prafero tuam urbem meae 4. Nego me praefrre tuam urbem
meae
5. Pratuli aquam vino 5. Nego me praetulsse aquam vino
6. Pratuli panem cseo 6. Nego me praetulsse panem cseo
7. Pratuli extrnos cives meis 7. Nego me praetulsse externos ci-
ves meis
8. Pratuli bellum paci 8. Nego me praetulsse bellum paci
9. Praferam discrdiam concrdiae 9. Nego me praelatrum esse discr-
diam concrdiae
10. Praferam odium amri 10. Nego me praelatrum esse odium
amri
11. Nego me praelatrum esse ludos
11. Praferam Judos stdiis stdiis
12. Nego me praelatrum esse mor
12. Praferam mortem vitae tem vitae
E J E R C I C I O 99
Fin: practicar el infinitivo presente, pasado y futuro de verbos deponentes.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo las frases que van despus
de las varias formas de DICO de suerte que dependan de este verbo.
1. Amicus dicit: tibi grtulor 1. Amicus dicit se tibi gratlari
Amicus dicit se tibi gratulatrum
2. Amicus dicit: tibi gratulbor 2. esse
3. Amicus dicit: tibi gratultus sum 3. Amicus dicit se tibi gratultum
esse
4. Tu dicis: verum fteor 4. Tu dicis te verum fateri
5. Tu dicis: verum fssus sum 5. Tu dicis te verum fssum esse
6. Tu dicis: verum fatebor 6. Tu dicis te verum fassrum esse
7. Ego dico: pauca lquor 7. Ego dico me pauca loqui
8. Ego dico: pauca lquar 8. Ego dico me pauca locutrum esse
9. Ego dico: pauca loctus sum 9. Ego dico me pauca loctum esse
10. Mendax dixit: non mentior 10. Mendax dixit se non mentiri
11. Mendax dixit: non mentiar 11. Mendax dixit se non mentitrum
12. Mendax dixit: non mentitus sum 12. Mendax dixit se non mentitum
13. Dixerunt: non irscimur 13. esse
14. Dixerunt: non irti sumus 14. Dixerunt se non irsci
15. Dixerunt: non irascemur 15. Dixerunt se non iratos esse
Dixerunt se non iratros esse
136
E J E R C I C I O 100
Fin: practicar el infinitivo presente, pasado y futuro de verbos pasivos.
Indicaciones: anteponga LAETOR a las frases siguientes y transfrmelas en
oraciones de infinitivo.
1. Libri mihi dono dantur 1. Laetor libros mihi dono dari
2. Libri mihi dono dabntur 2. Laetor libros mihi dono datum iri
3. Libri mihi dono dati sunt 3. Laetor libros mihi dono datos esse
4. Pecunia amico mittitur 4. Laetor pecniam amico mitti
5. Laetor pecniam amico missam
5. Pecunia amico missa est esse
6. Laetor pecniam amico missum
6. Pecunia amico mitttur iri
7. Laetor gratum nntium audiri
7. Gratus ntntius auditur 8. Laetor gratum nntium auditum
8. Gratus ntntius auditur iri
9. Laetor gratum nntium auditum
9. Gratus ntntius auditus est
esse
10. Prudntia tibi laudi vrtitur 10. Laetor prudntiam tibi ladi verti
11. Prudntia tibi laudi verttur 11. Laetor prudntiam tibi ladi ver-
12. Prudntia tibi latdi versa est sum iri
12. Laetor prudntiam tibi ladi ver-
sam esse
E J E R C I C I O 101
Fin: practicar el infinitivo presente, pasado y futuro de verbos pasivos.
Indicaciones: anteponga DOLEO a las frases siguientes y transfrmelas en
oraciones de infinitivo.
1. Homines voluptte capintur 1. Dleo homines voluptte capi
2. Dleo homines voluptte captum
2. Homines voluptte capintur iri
3. Dleo homines voluptte captos
3. Homines voluptte capti sunt esse
4. Parvi fio ab amicis 4. Dleo me parvi fieri ab amicis
5. Dleo me parvi factum iri ab ami-
5. Parvi fiam ab amicis cis
6. Dleo me parvi factum esse ab
6. Parvi factus sum ab amicis amicis
7. Tuum donum non magni aestim- 7. Dleo tuum donum non magni
tur aestimri
137
8. Tuum donum non magni aestim- 8. Dleo tuum donum non magni
tum est aestimtum esse
9. Tuum donum non magni aestim- 9. Dleo tuum donum non magni
bitur aestimtum iri
10. Meus liber nihilo vnditur 10. Dleo meum librum nihilo vndi
i l . Meus liber nihilo vnditus est . Dleo meum librum nihilo vndi-
tum esse
12. Meus liber nihilo vendtur 12. Dleo meum librum nihilo vndi-
tum iri
13. Horolgium non parvo mitur 13. Dleo horolgium non parvo emi
14. Horolgium non parvo emtur 14. Dleo horolgium non parvo emp-
tum iri
15. Horolgium non parvo emptum 15. Dleo horolgium non parvo emp-
est tum esse
4.2 Verbos de corazn y los de alabanza-vituperio, acusacin-con
nacin
Los verbos que significan alegra o pena, gozo o dolor y los de
alabar y criticar, acusar y condenar pueden cambiar el infinitivo
por QUOD + INDICATIVO.
El cambio de construccin altera tambin el significado, como
aparece en el cuadro:
Doleo me contemni el hecho abstracto
Me duele el (yo) ser despreciado
Doleo quod ego contemnor mi juicio concreto
Me duele que yo soy despreciado
Doleo quod ego contemnar el juicio de otros
Me duele que yo sea despreciado
E J E R C I C I O 102
Fin: ejercitar el indicativo con QUOD y laetor.
Indicaciones: transforme las oraciones de
de LAETOR QUOD. infinitivo en completivas de indicativo
Ejemplo: laetor libros mihi dono dari, se
dono dantur. transforma en : laetor quod libri mihi
1. Laetor libros mihi dono dari 1. Laetor quod libri mihi dono dan-
tur
138
2. Laetor libros mihi dono datum 2. Laetor quod libri mihi dono da-
iri bntur
3. Laetor libros mihi dono datos esse 3. Laetor quod libri mihi dono dati
sunt
4. Laetor pecniam tibi mitti 4. Laetor quod pecnia tibi mittitur
5. Laetor pecniam tibi missam esse 5. Laetor quod pecnia tibi missa
est
6. Laetor quod pecnia tibi mitt-
6. Laetor pecniam tibi missum iri tur
7. Laetor quod gratus nntius audi-
7. Laetor gratum nntium audiri tur
8. Laetor gratum nntium auditum 8. Laetor quod gratus nntius audi-
iri tur
9. Laetor gratum nntium auditum 9. Laetor quod gratus nntius audi-
esse tus est
10. Laetor tuam prudentiam laudri 10. Laetor quod tua prudntia laud-
tur
11. Laetor tuam prudentiam laud- 11. Laetor quod tua prudntia laud-
tum iri bitur
12. Laetor tuam prudentiam lauda- 12. Laetor quod tua prudntia lauda-
ta est
tam esse
E J E R C I C I O 103
Fin: ejercitar el indicativo con QUOD y dleo.
Indicaciones: transforme las oraciones de infinitivo en completivas de indicativo
de DOLEO QUOD.
Ejemplo: dleo homines voluptte capi, se transforma en: dleo quod homines
voluptte capintur.
1. Dleo homines voluptte captos . Dleo quod homines voluptte
esse capti sunt
2. Dleo homines voluptte capi 2. Dleo quod homines voluptte ca-
pintur
3. Dleo homines voluptte captum 3. Dleo quod homines voluptte ca-
iri pintur
4. Dleo me parvi fieri 4. Dleo quod ego parvi fio
5. Dleo me parvi factum esse 5. Dleo quod ego parvi factus sum
6. Dleome parvi factum iri 6. Dleo quod ego parvi fiam
7. Dleo eos contmni 7. Dleo quod ii contemnntur
8. Dleo eos contmptum iri 8. Dleo quod ii contemnntur
9. Dleoeos contmptos esse 9. Dleo quod ii contmpti sunt
10. Dleote non magni fieri 10. Dleo quod tu non magni fis
139
11. Dleo te non magni factum iri 11. Dleo quoti tu non magni fies
12. Dleo te non magni factum esse 12. Dleo quod tu non magni factus
es
4.3 Los verbos auxiliares y los de empezar, continuar y desistir
Los verbos possum, queo, nqueo, dbeo, y los verbos incpio
ao, cesso, prpcro (apresurarse), conor (esforzarse) . . . llevan
infinitivo presente.
Incipio ludere
Empiezo a jugar
Pergo ludere
Contino jugando
Cesso ludere
Dejo de lugar
N. B. Por ser la construccin de estos verbos semejante a la del
espaol y no presentar dificultad especial, no habr ejer-
cicios especiales de ellos.
E J E R C I C I O 105
Fin: practicar la construccin personal con videor.
Indicaciones: anteponga VIDEOR a las frases siguientes. Dle por sujeto el de
las frases, ponga al verbo en infinitivo y al predicado en nominativo.
1. Hie orator eloquens est 1. Videtur hie orator eloquens esse
2. Haec amicitia fidelis est 2. Videtur haec amicitia fidelis esse
3. Hoc bellum mortiferum est 3. Videtur hoc bellum mortiferum
esse
4. Haec urbs magna est 4. Videtur haec urbs magna esse
5. Hie iiivenis diligens est 5. Videtur hie iiivenis diligens esse
6. Hoc negotium difficile est 6. Videtur hoc negotium difficile
7. Hi oratores eloquentes sunt esse
7. Videntur hi oratores eloquentes
8. Hae amicitiae verae sunt esse
9. Haec bella mortifera sunt 8. Videntur hae amicitiae verae esse
10. Hae urbes magnae sunt 9. Videntur haec bella mortifera esse
tt. Hi iiivenes diligentes sunt 10. Videntur hae urbes magnae esse
11. Videntur hi iuvenes diligentes
12. Haec negotia difficilia sunt esse
12. Videntur haec negotia difficilia
esse
141
E J E R C I C I O 106
E J E R C I C I O 107
Fin: repeticin de los ejercicios anteriores.
Indicaciones: anteponga DICEBAR a las frases siguientes. Dle por sujeto el
de las frases, ponga al verbo en infinitivo y al predicado en nominativo.
1. Peritus mdicus es 1. Dicebris peritus mdicus esse
2. Periti mdici estis 2. Dicebmini periti mdici esse
3. Optimus scriptor es 3. Dicebris ptimus scriptor esse
4. Optimi scriptres estis 4. Dicebmini optimi scriptres esse
5. Hoc bellum mortiferum est 5. Dicebtur hoc bellum mortiferum
esse
6. Haec bella mortifera sunt 6. Dicebntur haec bella mortifera
esse
7. Haec urbs magna est 7. Dicebtur haec urbs magna esse
8. Hae urbes magnae sunt 8. Dicebntur hae urbes magnae esse
9. Bonus amicus sum 9. Dicbar bonus amicus esse
10. Boni amici sumus 10. Dicebmur boni amici esse
11. Bonus mathemticus sum 11. Dicbar bonus mathemticus esse
142
4.5 Los verbos impersonales
Los verbos impersonales licet, oprtet, decet, placet, appret, pa-
nitet llevan infinitivo presente, pasado o futuro.
Nemini licet mentiri
A nadie es lcito mentir
Neminem decet mentiri
A nadie es decoroso mentir
E J E R C I C I O 108
Fin: practicar el infinitivo con apparet (es claro, es evidente).
Indicaciones: anteponga APPARET a las frases y transfrmelas en oraciones
de infinitivo.
Ejemplo: bonus amicus es, se transforma en apparet te bonum amcum esse.
1. Incpio ldere 1. Appret me incpere ldere
2. Incpi ldere 2. Appret me incepsse ldere
3. Incpiam ldere 3. Appret me inceptrum esse l-
dere
4. Prgimus studre 4. Appret nos prgere studre
5. Pergmus studre 5. Appret nos perrectros esse stu-
dre
6. Perrximus studre 6. Appret nos perrexsse studre
7. Dsinis irsci 7. Appret te desnere irsci
8. Desivsti irsci 8. Appret te desivsse irsci
9. Dsines irsci 9. Appret de desitrum esse irsci
10. Solmus deambulre 10. Appret nos solre deambulre
11. Sliti sumus deambulre 11. Appret nos slitos esse deambu-
lre
4.6 SUM + sustantivo o adjetivo
SUM + los sustantivos opnio, spes, opus, necsse y los adjetivos
certior, ignrus... llevan infinitivo en todos sus tiempos.
Mundus regitur a Deo
El mundo es gobernado por Dios
Necesse est mundum regi a Deo
Es necesario que el mundo sea gobernado por Dios
143
E J E R C I C I O 109
Fin: practicar el infinitivo con n est.
Indicaciones: anteponga NECESSE
nes de infinitivo. a las frases y transfrmelas en oracio-
1. Mundus a Do regtur 1. Necsse est mundum a Deo rec-
tum iri
2. Mundus a Deo rgitur 2. Necsse est mundum a Deo regi
3. Necsse est mundum a Deo rec-
3. Mundus a Deo rectus est tum esse
4. Mali punintur 4. Necsse est malos puniri
5. Mali punintur 5. Necsse est malos punitimi iri
6. Mali puniti sunt 6. Necsse est malos punitos esse
7. Multi a me fis 7. Necsse est te multi a me fieri
8. Multi a me fes 8. Necsse est te multi a me factum
iri
9. Multi a me factus es 9. Necsse est te multi a me factum
esse
10. Artifex ex pere cognosctur 10. Necsse est artificem ex pere
cgnitum iri
11. Artifex ex pere cognscitur 11. Necsse est artificem ex pere
cognsci
12. Artifex ex pere cgnitus est 12. Necsse est artificem ex pere
cgnitum esse
EJERCICIO I I 0
Fin: practicar el subjuntivo presente con vol.
Indicaciones: responda a la pregunta: QUID VOLO? con la frase que le precede
en subjuntivo presente.
Ejemplo: tu ludis. Quid vol? se responde: vol ut ludas.
1. Tu mbulas. Quid vol? 1. Volo ut mbules
2. Tu taces. Quid vol? 2. Volo ut tceas
3. Tu legis. Quid vol? 3. Volo ut legas
4. Tu dormis. Quid vol? 4. Volo ut drmias
5. Tu respondes. Quid vol? 5. Volo ut respndeas
6. Tu discis. Quid vol? 6. Volo ut discas
7. Tu audis. Quid vol? 7. Volo ut adias
8. Tu das. Quid vol? 8. Volo ut des
9. Tu venis. Quid vol? 9. Volo ut vnias
10. Tu sedes. Quid vol? 10. Volo ut sdeas
11. Tu seis. Quid vol? 11. Volo ut scias
12. Tu intlligis. Quid vol? 12. Volo ut intlligas
EJERCICIO I I I
Fin: practicar el subjuntivo imperfecto con volui.
Indicaciones: sustituya vol por VOLUI y el presente de subjuntivo por el
imperfecto.
EJERCICIO I I 2
Fin: practicar el subjuntivo con el verbo rogo.
Indicaciones: responda a la pregunta QUID ROGAVI? con el verbo de la frase
completiva en subjuntivo imperfecto.
Ejemplo: rogo ut ludas. Quid rogavi? se responde: rogvi ut lderes.
1. Rogo ut me adias. Quid rogavi? Rogavi ut me audires
1. Rogavi
Rogo ut ne me accses. Quid ro-
2.3. gavi? 3.2. Rogavi utut nemecum
me accusres
venres
4. Rogo
gavi? ut mecum vnias. Quid ro- 4. Rogavi ut verum dceres
gavi? ut verum dicas. Quid ro-
5. Rogo 5. Rogavi ut mihi prceres
6. Rogo
gavi? ut mihi parcas. Quid ro- 6. Rogavi ut me exspectres
7. Rogo
gavi? ut me exspctes. Quid ro- 7. Rogavi ut ne desperres
8. Rogo
gavi? ut ne despres. Quid ro- 8. Rogavi ut ne me interrogres
Rogo ut? ne me intrroges? Quid
9. rogavi 9. Rogavi ut ne me laudres
Rogo ut ne me laudes. Quid ro-
10. gavi? 10. Rogavi ut ne mihi nocres
11. Rogo
rogavi?ut ne mihi nceas. Quid 11. Rogavi ut ne me contmneres
12. Rogo
rogvi?ut ne me contmnas. Quid 12. Rogavi ut ne solus res
gvi?
Rogo ut ne solus eas. Quid ro-
146
EJERCICIO II 3
EJERCICIO I I4
EJERCICIO I I 7
Fin: practicar el subjuntivo imperfecto con venit (acontece).
Indicaciones: sustituya EVENIT por evnit (sucedi que) y el subjuntivo pre-
sente por el imperfecto.
Ejemplo: venit ut aegrtes, se transforma en: evnit ut aegrotres.
1. Evenit ut mihi respndeas 1. Evnit ut mihi respondres
2. Evenit ut me saltes 2. Evnit ut me salutres
3. Evenit ut mecum cenes 3. Evnit ut mecum cenres
4. Evenit ut iter fcias 4. Evnit ut iter fceres
5. Evenit ut Galliam visites 5. Evnit ut Galliam visitres
6. Evenit ut mecum loquris 6. Evnit ut mecum loquerris
7. Evenit ut multo otio fruris 7. Evnit ut multo otio fruerris
8. Evenit ut verum dicas 8. Evnit ut verum dceres
9. Evenit ut bona valetdine gadeas 9. Evnit ut bona valetdine gaud-
10. Evenit ut me cnsulas res
10. Evnit ut me consleres
11. Evenit ut scintiam tuam ageas 11. Evnit ut scintiam tuam augres
12. Evenit ut tenaci memria sis 12. Evnit ut tenci memria esses
149
5.3 Verbos de temor
Los verbos tmeo, mtuo, vreor, timor est... llevan sub
presente o imperfecto, segn el tiempo del verbo principal y NE
(temo, y no quiero), UT, UT NE (temo que no suceda y lo quie-
ro).
Timeo ne veniat
Temo que venga no lo quiero
Timui ne veniret
no lo quera
Tem que viniera
Timeo ut veniat
lo quiero
Temo que no venga
Timui ut veniret
lo quera
Tem que no viniera
EJERCICIO II 8
Impedio ne dormas
Impido que duermas
Impedivi ne dormires
Imped que durmieras
Non impedio quominus dormas
No impido que duermas
Non impedivi quominus dormires
Non imped que durmieras
151
EJERCICIO 120
Pin: ejercitar el subjuntivo con im tdio.
Indicaciones: transforme impdior IMPEDIEBAR
en y el presente de sub-
juntivo en imperfecto del misn io.
Ejemplo: impdior dolre ne stdeam, se transforma en: impedibar dolre
ne studrem.
1. Impdior dolre ne scribam 1. Impedibar dolre ne scriberem
2. Impdior dolre ne mbulem 2. Impedibar dolre ne ambulrem
3. Impdior dolre ne stem 3. Impedibar dolre ne starem
4. Impdior dolre ne drmiam 4. Impedibar dolre ne dormirem
5. Impdior dolre ne loquar 5. Impedibar dolre ne lquerer
6. Impdior dolre ne respndeam 6. Impedibar dolre ne respond-
rem
7. Impdior dolre ne Iudam 7. Impedibar dolre ne lderem
8. Impdior dolre ne labrem 8. Impedibar dolre ne laborrem
9. Impdior dolre ne am 9. Impedibar dolre ne irem
10. Impdior dolre ne discam 10. Impedibar dolre ne discerem
E J E R C I C I O 121
in: practicar quminus y subjuntivo con non impedibar.
Indicaciones: anteponga NON a IMPEDIEBAR y sustituya ne por QUOMINUS.
Ejemplo: impedibar dolre ne studrem, se transforma en: non impedibar
dolre quminus studrem.
1. Impedibar dolre ne scriberem 1. Non impedibar dolre quminus
scriberem
2. Impedibar dolre ne ambulrem 2. Non impedibar dolre quminus
ambulrem
3. Impedibar dolre ne dormrem 3. Non impedibar dolre quminus
dormrem
4. Impedibar dolre ne strem 4. Non impedibar dolre quminus
strem
5. Impedibar dolre ne lquerer 5. Non impedibar dolre quminus
lquerer
6, Impedibar dolre ne respond- 6. Non impedibar dolre quminus
rem respondrem
7. Impedibar dolre ne lderem 7. Non impedibar dolre quminus
lderem
8. Impedibar dolre ne laborrem 8. Non impedibar dolre quminus
laborrem
9. Impedibar dolre ne dscerem 9. Non impedibar dolre quminus
dscerem
152
10. Impedibar dolre ne audrem 10. Non impedibar dolre quminus
audrem
11. Impedibar dolre ne rem 11. Non impedibar dolre quminus
12. irem impedibar dolre quminus
Non
12. Impedibar dolre ne lgerem lgerem
E J E R C I C I O 122
Fin: practicar PROHIBEO QUOMINUS en frase interrogativa.
Indicaciones: transforme en preguntas las frases siguientes y sustituya EGO
por QUIS?
Ejemplo: ego prohbeo ne scrbat, se transforma en: quis prhibet quminus
scrbat?
1. Ego prohibeo ne xeant 1. Quis prhibet quminus xeant?
2. Quis prhibet quminus casti-
2. Ego prohibeo ne castigent gent?
3. Quis prhibet quminus accu-
3. Ego prohibeo ne accusent sent?
4. Quis prhibet quminus vit-
4. Ego prohibeo ne vituprent perent ?
5. Quis prhibet quminus p-
5. Ego prohibeo ne pniant niant?
6. Quis prhibet quminus desp-
6. Ego prohibeo ne desprent rent?
7. Quis prhibet quminus loqun-
7. Ego prohibeo ne loquntur tur?
8. Quis prhibet quminus irascn-
8. Ego prohibeo ne irascntur tur?
9. Quis prhibet quminus mentin-
9. Ego prohibeo ne mentintur tur?
10. Quis prhibet quminus glorin-
10. Ego prohibeo ne glorintur tur?
11. Quis prhibet quminus sequn-
11. Ego prohibeo ne sequntur tur?
E J E R C I C I O 123
Fin: repaso de completivas.
Indicaciones: anteponga la serie de verbos a la frase ITER IUCUNDUM
EST, y transfrmela en infinitivo o subjuntivo, segn lo exija cada
verbo.
1. Curbo 1. Curbo ut iter iucndum sit
2. Laettus sum 2. Laettus sum quod iter iucndum est (iucndum
esse)
153
3. Bonum est 3. Bonum est iter iucndum esse
4. Sperbam 4. Spei-bm fore ut iter iucndum esset
5. Affirmbo 5. Affirmbo iter iucndum esse
6. Quid impedvit 6. Quid impedivit quminus iter iucndum esset?
7. Accidit 7. Accidit ut iter iucndum sit (esset)
8. Negavi 8. Negavi iter iucndum esse
9. Tmui 9. Timui ne iter iucndum esset
10. Adeo dcere 10. Adeo dicere iter iucndum esse
11. Nihil obstbat 11. Nihil obstbat quminus iter iucndum esset
12. Quis non videt? 12. Quis non videt iter iucndum esse?
E J E R C I C I O 124
Fin: repaso de completivas.
Indicaciones: anteponga la serie de verbos a la frase VENIS MECUM y
transfrmela en infinitivo o subjuntivo, segn lo exija cada verbo.
1. Gadeo 1. Gadeo quod venis mecum (te venire mecum)
2. Necsse est 2. Necsse est te venire mecum
3. Oportbat 3. Oportbat te venire mecum
4. Scio 4. Scio te venire mecum
5. Rogbam 5. Rogbam ut venires mecum
6. Audibam 6. Audibam te venire mecum
7. Quid mpedit 7. Quid mpedit quminus vnias mecum?
8. Timbam ut 8. Timbam ut venires mecum
9. Non recusvi 9. Non recusvi quminus venires mecum
10. Cpio 10. Cpio ut vnias mecum
11. Mlui 11. Mlui ut venires mecum
12. Laetbar 12. Laetbar quod venis mecum (te venire mecum)
EJERCICIO 1 25
Fin: repaso de completivas.
Indicaciones: anteponga la serie de verbos a la frase TU AS LITTERAS
ACCEPI y transfrmela en subjuntivo o infinitivo, segn lo exija
el verbo principal.
1. Soleo i. Sleo tuas litteras accipere
2. Mmini 2. Mmini me tuas litteras accepisse
3. Curvi 3. Curvi ut tuas litteras acciperem (tuas litteras
accipere)
4. Grtulor 4. Grtulor quod tuas litteras accpi (me acce-
pisse)
154
5. Recordtus sum 5. Recordtus sum me tuas litteras accepisse
6. Non paenitbat me tuas litteras accepisse (quod
6. Non paenitbat accpi)
7. Nihil obstat Nihil obstat quminus tuas litteras accpiam
8. Quis rogbat Quis rogbat ut tuas litteras acciperem?
9. Nemo postulvit 9. Nemo postulvit ut tuas litteras acciperem
10. Volo 10. Volo tuas litteras accipere
11. Dsino 11. Dsino tuas litteras accipere
12. Pergbam 12. Pergbam tuas litteras accipere
13. Necsse est 13. Necsse est me tuas litteras accepisse
E J E R C I C I O 126
Fin: repaso de completivas.
Indicaciones: anteponga la serie de verbos siguientes a la frase TIBI SCRI-
BAM y tranfrmela en infinitivo o subjuntivo, segn lo exija el
verbo principal.
1. Cogitbam 1. Cogitbam me tibi scriptrum esse
2. Spero 2. Spero me tibi scriptrum esse
3. Promisi 3. Promisi me tibi scriptrum esse
4. Tempus mpedit 4. Tempus mpedit ne tibi scrbam
5. Non paenitbit 5. Non paenitbit quod tibi scrbam
6. Gratum fcio 6. Gratum fcio quod tibi scrbam
7. Adeo 7. Adeo tibi scrbere
8. Non dolet 8. Non dolet quod tibi scrbam, me tibi script-
rum esse
9. Pteram 9. Pteram tibi scrbere
10. Rogbas 10. Rogbas ut tibi scrberem
11. Spes est iL Spes est me tibi scriptrum esse
12. Nemo prhibet 12. Nemo prhibet quminus tibi scrbam
13. Quis negbit 13. Quis negbit me tibi scriptrum esse?
EJERCICIO 127
Fin: practicar el subjuntivo en las interrogativas indirectas.
Indicaciones: anteponga DIC MIHI a las preguntas siguientes, transformando
en subjuntivo presente todos los verbos.
Ejemplo: quid cogitas? dic mihi, se responde: dic mihi quid cogites.
1. Quid fcis? 1. Die mihi quid fcias
2. Quid vis? 2. Dic mihi quid velis
3. Quid times? 3. Dic mihi quid timeas
4. Quid speras? 4. Dic mihi quid speres
5. Ubi es? 5. Dic mihi ubi sis
6. Ubi stas? 6. Dic mihi ubi stes
7. Ubi sedes? 7. Dic mihi ubi sedeas
8. Ubi dormis? 8. Dic mihi ubi drmias
9. Unde venis? 9. Dic mihi unde venias
10. Unde redis? 10. Dic mihi unde redeas
11. Unde cgnoscis? 11. Dic mihi unde cognscas
12. Unde mis? 12. Dic mihi unde emas
EJERCICIO 128
Fin: pracitcar el subjuntivo en las interrogativas indirectas.
Indicaciones: anteponga QUAESIVI a las preguntas siguientes y transforme
los verbos en imperfecto de subjuntivo.
157
Ejemplo: quid cogitas? quaesvi, se responde: quaesvi quid cogitares.
1. Quis est ille? 1. Quaesvi quis esset ille
2. Qui sunt illi? 2. Quaesvi qui essent illi
3. Quota hora est? 3. Quaesvi quota hora esset
4. Quae domus tua est? 4. Quaesvi quae domus tua esset
5. Quando dormitis? 5. Quaesvi quando dormirtis
6. Quando vigiltis? 6. Quaesvi quando vigilartis
7. Quando lditis? 7. Quaesvi quando ludertis
8. Quando studtis? 8. Quaesvi quando studertis
9. Cur spertis? 9. Quaesvi cur sperartis
10. Cur fletis? 10. Quaesvi cur flertis
11. Cur discitis? 11. Quaesvi cur discertis
12. Cur venitis? 12. Quaesvi cur venirtis
E J E R C I C I O 129
E J E R C I C I O 130
Fin: practicar las interrogativas indirectas y disyuntivas.
Indicaciones: anteponga NESCIVI UTRUM a las preguntas y transforme los
verbos en pretrito pluscuamperfecto de subjuntivo.
158
Ejemplo: dedsti an accepati? nesci, se responde: nescvi utrum dedsses an
accepsses.
1. Emsti an vendidsti? 1. Nescvi utrum emsses an vendi-
dsses
2. Volusti an nolusti? 2. Nescvi utrum volusses an no-
lusses
3. Docusti an didicsti? 3. Nescvi utrum docusses an didi-
csses
4. Rissti an flevsti? 4. Nescvi utrum rissses an fle-
vsses
5. Sedsti an surrexsti? 5. Nescvi utrum sedsses an surre-
xsses
6. Negsti an affirmsti? 6. Nescvi utrum negsses an affir-
msses
7. Odsti an dilexsti? 7. Nescvi utrum odsses an dile-
xsses
8. Dormivsti an vigilsti? 8. Nescvi utrum dormivsses an
vigilavsses
9. Lussti an studusti? 9. Nescvi utrum lussses an stu-
dusses
10. Venisti an manssti? 10. Nescvi utrum vensses an man-
ssses
E J E R C I C I O 131
Fin: practicar la forma RUS SIM con interrogo.
Indicaciones: anteponga INTERROGO a las preguntas y transforme los
verbos en la forma RUS SIM.
Ejemplo: quid cogitbis? intrrogo, se responde: intrrogo quid cogitatrus
L Quidsis fcies? 1. Intrrogo quid factrus sis
2. Quid leges? 2. Intrrogo quid lectrus sis
3. Quid dices? 3. Intrrogo quid dictrus sis
4. Quando vnies? 4. Intrrogo quando ventrus sis
5. Quando ludes? 5. Intrrogo quando lusrus sis
6. Quando scribes? 6. Intrrogo quando scriptrus sis
7. Cur negbis? 7. Intrrogo cur negatrus sis
8. Cur redibis? 8. Intrrogo cur reditrus sis
9. Cur manbis? 9. Intrrogo cur mansrus sis
10. Qumodo intlliges? 10. Intrrogo qumodo intellectrus sis
11. Qumodo respondbis ? il. Intrrogo qumodo responsrus sis
12. Qumodo fcies? 12. Interrogo qumodo factrus sis
159
E J E R C I C I O 132
E J E R C I C I O 133
Fin: practicar el subjuntivo con NON DUBITAVI QUIN.
Indicaciones: anteponga NON DUBITAVI QUIN a las frases y transforme los
verbos en subjuntivo imperfecto, pluscuamperfecto o -rus essem, segn
el tiempo en que estn.
Ejemplo: vita brevis rit, non dubitvi quin, se transforma en: non dubitvi
quin vita brevis futura esset.
1. Vita brevis fit 1. Non dubitvi quin vita brevis fuisset
2. Vita brevis est 2. Non dubitvi quin vita brevis esset
3. Vita brevis rit 3. Non dubitvi quin vita brevis futra
4. Te delctat ludus esset
5. Te delectbit ludus 4. Non dubitvi quin te delectret ludus
5. Non dubitvi quin te delectatrus
6. Te delectvit ludus esset ludus
6. Non dubitvi quin te delectavisset
ludus
160
7. Urbes florent in pace 7. Non
pace
dubitvi quin urbes florerent in
8. Urbes florurunt in pace 8. Non dubitvi quin urbes floruissent
in pace
9. Tibi grtias ago 9. Non
rem
dubitvi quin tibi grtias ge-
10. Tibi grtias egi Non dubitvi quin tibi grtias egissem
10. Non dubitvi quin tibi grtias act-
11. Tibi grtias agam 11. rus essem
Non dubitvi quin litteris studeres
12. Ltteris stdes 12. Non dubitvi quin litteris studuisses
13. Ltteris studiasti 13.
E J E R C I C I O 134
E J E R C I C I O 135
Fin: repeticin de todas las completivas.
Indicaciones: retenga las frases A, B y C, y luego reptalas precedidas de los
verbos que estn debajo de cada una, haciendo las modificaciones con-
venientes.
A. MORBUS GRAVIS VIDETUR
1. Die mihi li Die mihi num morbus gravis videtur
2. Interrogvi 2. Interrogavi num morbus gravis vidertur
3. Non dubitbant 3. Non dubitbant quin morbus gravis vidertur
4. Quid impdiet 4. Quid impdiet quminus morbus gravis videtur
5. Contngit 5. Contingit ut morbus gravis videtur
6. Dolent 6. Dolent quod morbus gravis vidtur, morbum gra-
vem vidri
B. TU REM INTELLIGES
1. Quaero 1. Quaero num rem intellectrus sis
2. Laetor 2. Laetor quod rem int^lliges, te rem intellectrum
3. Vlui scire 3. Vlui scire an rem intellectrus esses
4. Licet 4. Licet tibi rem intelligere
5. Nego 5. Nego te rem intellectrum esse
6. Accidit 6. Accidit ut rem intelligas, ut intelligeres
TIBI GRATIAS EGI
1. Nihil impedivit 1. Nihil impedivit quminus tibi gratias gerem
2. Quis dbitat 2. Quis dbitat quin tibi gratias egerim
3. Timbant 3. Timebant ne tibi gratias gerem
4. Nescibant 4. Nesciebant me tibi gratias egisse
5. Cogito 5. Cgito me tibi gratias egisse
6. Gaudbas 6. Gaudebas quod tibi gratias egi, me tibi gratias
egisse
162
7. VISTA DE CONJUNTO DE LAS ORACIONES COMPLETIVAS
A. Enunciativa: 1) cabeza: entendimiento, sentido Infinitivo
completa y lengua: scio, vdeo, adio, af- Presente
el sentido frmo, neg ... Pretrito
de los Futuro
verbos de 2) corazn: afectos: gadeo, dleo, Quod + ind.
pudet, panitet, taedet... Infin. pres.,
pret. y fut.
3) auxiliares: possum, dbeo, sleo, Infinitivo
queo, nqueo ... Presente
4) empezar, continuar y desistir Infinitivo
incpio, pergo, cesso, desisto Presente
5) personales: vdeor, dicor, fe Infinitivo
ror... (impersonales en espa Presente
ol) Pretrito
Futuro
6) impersojiales de conveniencia: Infinitivo
licet, oportet, decet, placet Presente
7) Sum + sustantivos: opus, spes1. Infinitivo
necesse... Presente
Volitiva: 1) de voluntad: querer, decisin: 1) el mismo
completa vol, nolo, cpio, sttuo, curo sujeto:
el sentido Infinitivo
de los presente
verbos de 2) peticin, exhortacin, mandato: 2) diverso
peto, sudeo, hrtor, impero sujeto:
ut, ut
ne + subj.
pres.
e imper.
3) impersonales de suceso: ccidit, Ut, ut
venit, contngit... non + subj.
presente
4) temor Ne,
ut + subj.
pres. e imper.
5) impedimento y prohibicin: Ne,
impdio, prohbeo, recuso... quominus,
quin + subj.
pres. e imper.
...
C. Interrogativa interrogar, saber, ignorar... Subjuntivo
indirecta: con sincroni-
completa zacin total
el sentido
de los
verbos de
Captulo 9
LA ORACION CIRCUNSTANCIAL
Contenido
PG.
1. La Oracin Circunstancial 165
1.1 Divisin 165
2. La Oracin Final 165
2.1 Definicin 165
2.2 Construccin 165
3. La Oracin Consecutiva 171
3.1 Definicin 171
3.2 Construccin 171
4. La Oracin Causal 172
4.1 Definicin 172
4.2 Construccin 172
5. La Oracin Condicional 176
5.1 Definicin 176
5.2 Construccin 177
5.3 Otras partculas condicionales: dum, modo, dummodo; nisi forte,
nisi vero 180
6. La Oracin Concesiva 181
6.1 Definicin 181
6.2 Construccin 182
7. La Oracin Comparativa 183
7.1 Definicin 183
7.2 Construccin 184
7.3 Cuadro de partculas comparativas 184
8. La Oracin Temporal 185
8.1 Definicin 185
8.2 Construccin 185
8.2.a temporal simultnea 185
8.2.b temporal anterior 187
8.2.c temporal posterior 188
8.2.d accin repetida 190
8.2.e CUM temporal 191
9. Vista de conjunto de la oracin Circunstancial 193
164
1. LA ORACION CIRCUNSTANCIAL
Oracin circunstancial es la que desempea el oficio de comple-
mento circunstancial.
1.1 Divisin
Segn sea la relacin que guarda con la oracin principal, la cir-
cunstancial puede ser:
1) final
2) consecutiva
3) causal
4) condicional
5) concesiva
6) comparativa
7) temporal
De cada una de estas oraciones estudiaremos:
a) qu son?
b) cmo se construyen?
2. LA ORACION FINAL
2.1 La oracin final expresa el fin que pretende lograr el sujeto de
la principal.
2.2 Construccin
EN ESPAOL * EN LATIN
1. Para, a fin de + infinitivo: si el 1. La prosa latina no usa el
sujeto de ambos verbos, principal infinitivo final espaol,
y final, es el mismo. sino emplea alguna de
1 a s construcciones si-
guientes :
Estudio para aprender
Estudiar para aprender
Estudi para aprender
165
2. Para que, a fin de que + subjun- 2. Ut, ne + subjuntivo:
tivo: si el sujeto de ambos verbos
es distinto: sea el mismo o distinto
el sujeto de ambos ver-
bos:
a) presente: despus de indicati- a) presente: despus de
vo presente o futuro. presente o futuro.
b) imperfecto: despus de indi- b) imperfecto: despus
cativo pretrito. de indicativo pretri-
to.
Estudio para que aprendas Studeo ut discas
Estudiar para que aprendas Studebo ut discas
Estudi para que aprendieras Studui ut disceres
3. El espaol no tiene las formas fi- 3. Ad -I- gerundio o ge-
nales latinas 3, 4 y 5. rundivo.
Studeo ad discendum
Studui ad discendum
4. Causa + gerundio geni-
tivo.
Studeo discendi causa
Studui discendi causa
5. Existen otras formas fi-
nales: el supino, -rus y
el relativo, de las que se
tratar en su debido lu-
gar.
EJERCICIO 136
Fin: practicar el subjuntivo presente en las oraciones finales.
Indicaciones: repita la frase VENIO UT TE SALUTEM y sustituya en ella
saltem por los verbos del ejercicio.
Ejemplo: vnio ut te saltem, laudo, se transforma en: vnio ut te ladem.
1. Vnio ut te saltem 1. Vnis ut te saltem
2. Iuvo 2. Vnio ut te iuvem
3. Cnsulo 3. Vnio ut te cnsulam
4. Hortor 4. Vnio ut te hrter
166
5. Cgnosco 5. Vnio ut te cognscam
6. Dceo 6. Vnio ut te dceam
7. Prtego 7. Vnio ut te prtegam
8. Conslor 8. Vnio ut te consler
9. Video 9. Vnio ut te videam
10. Audio 10. Vnio ut te adiam
11. Intrrogo 11. Vnio ut te intrrogem
12. Admneo 12. Vnio ut te admneam
13. Aspicio 13. Vnio ut te aspiciam
E J E R C I C I O 137
Fin: practicar el subjuntivo pret. imperfecto en las oraciones finales.
Indicaciones: responda a la pregunta: cur veni? con el verbo que la precede
en imperfecto de subjuntivo.
Ejemplo: vnio ut te saltem. Cur veni? se responde: veni ut te salutrem.
1. Vnio ut te saltem. Cur veni? 1. Veni ut te salutrem
2. Vnio ut te ivem. 2. Veni ut te iuvrem
3. Vnio ut te cnsulam. 3. Veni ut te conslerem
4. Vnio ut te hrter. 4. Veni ut te hortrer-
5. Vnio ut te cognscam. 5. Veni ut te cognscerem
6. Vnio ut te dceam. 6. Veni ut te docrem
7. Vnio ut te prtegam. 7. Veni ut te protgerem
8. Vnio ut te consler. 8. Veni ut te consolrer
9. Vnio ut te vdeam. 9. Veni ut te vidrem
10. Vnio ut te adiam. 10. Veni ut te audirem
11. Vnio ut te intrrogem. 11. Veni ut te interrogrem
12. Vnio ut te admneam. 12. Veni ut te admonrem
13. Vnio ut te aspciam. 13. Veni ut te aspicerem
E J E R C I C I O 138
Fin: practicar el subjuntivo presente (todas las personas) en las oracio-
nes finales.
Indicaciones: repita la primera frase y sustituya en ella la primera perso-
na por las que se le indiquen.
1. Surgam mane ut labrem
1. Surgam mane ut labrem
2. Surgtis mane ut labortis
2. Vos
167
3. Tu et ego 3. Surgmus mane ut labormus
4. Tu 4. Surges mane ut labores
5. Diligentes 5. Diligntes surgent mane ut la-
brent
6. Nos 6. Nos surgmus mane ut labor-
mus
7. Agrcola 7. Agrcola surget mane ut labret
8. Discpuli 8. Discpuli surgent mane ut la-
brent
9. Ego 9. Ego surgam mane ut labrem
E J E R C I C I O 139
Fin practicar el subjuntivo imperfecto (todas las personas) en las oracio-
nes finales.
Indicaciones:
por lasrepita
que sela leprimera frase y sustituya en ella la primera persona
indiquen.
1. Multum stdui ut histriam ds- 1. Multum stdui ut histriam ds-
cerem cerem
2. Nos 2. Multum studimus ut histriam
discermus
3. Tu 3. Multum studusti ut histriam
dsceres
4. Docti 4. Docti multum studurunt ut his-
triam dscerent
5. Vos 5. Multum studustis ut histriam
discertis
6. Tu et ego 6. Multum studimus ut histriam
discermus
7. Ule 7. Multum stduit ut histriam
dsceret
8. Ego 8. Multum stdui ut histriam ds-
cerem
9. lili 9. Multum studurunt ut histriam
dscerent
E J E R C I C I O 140
Fin: practicar el gerundio con AD para indicar fin.
Indicaciones: repita la frase EDO AD VIVENDUM, NON VIVO AD EDEN-
DUM (como para vivir, no vivo para comer) y sustituya en ella edo
y edendum por los verbos que se le indican.
168
Ejemplo: edo ad vivndum, non vivo ad edndum. Pugno, se transforma
en: pugno ad vivndum, non vivo ad pugnndum.
EDO AD VIVENDUM, NON VIVO AD EDENDUM
1. Ludo 1. Ludo ad vivndum, non vivo ad ludndum
2. Laboro 2. Labro ad vivndum, non vivo ad laborndum
3. Stdeo 3. Stdeo ad vivndum, non vivo ad studndum
4. Quisco 4. Quisco ad vivndum, non vivo ad quiescndum
5. Drmio 5. Drmio ad vivndum, non vivo ad dormindum
6. Vigilo 6. Vigilo ad vivndum, non vivo ad vigilndum
7. Disco 7. Disco ad vivndum, non vivo ad discndum
8. Dembulo 8. Dembulo ad vivndum, non vivo ad deambulndum
9. Ceno 9. Ceno ad vivndum, non vivo ad cenndum
10. Tceo 10. Tceo ad vivndum, non vivo ad tacndum
E J E R C I C I O 141
Fin: practicar el gerundivo con AD para indicar fin.
Indicaciones: repita la frase CONVENIMUS AD INSOLITA VIDENDA y
sustituya en ella inslita videnda por los gerundivos de las frases
siguientes.
Ejemplo: convnimus ad inslita videnda. Audio msicam. Se transforma
en: convnimus ad msicam audindam.
CONVENIMUS AD INSOLITA VIDENDA
1. Aspcio ludos Convnimus ad ludos aspicindos
1. Convnimus
2. Lego librum 2. ad librum legndum
3. Salto amicos 3. Convnimus ad amicos salutndos
4. Disco lnguas 4. Convnimus ad parntesdiscndas
Convnimus ad lnguas
visitndos
5. Visito parntes 5. Convnimus ad nova vidnda
6. Vdeo nova 6. Convnimus ad musaum inspicindum
7. Inspcio musaum 7. Convnimus ad fbulas narrndas
8. Narro fbulas 8.
9. Fcio iter 9. Convnimus ad iter facindum
10. Conslor tristes 10. Convnimus adad consulndum
Convnimus consolndos tristes
mdicum
11. Cnsulo mdicum 11. Convnimus ad docndam lnguam gl-
12. Dceo lnguam gllicam 12. licam
13. Intrrogo magstros 13. Convnimus ad interrogndos magistros
169
EJERCICIO 142
E J E R C I C I O 143
Fin: repaso de oraciones finales.
Indicaciones: en lugar del gerundio o gerundivo sustituya UT y el tiempo
correspondiente del verbo en modo subjuntivo.
Ejemplo: venis ad me salutndum, se transforma en: vens ut me saltes.
1. Vnies ad me salutndum 1. Vnies ut me saltes
2. Venisti ad me salutndum 2. Venisti ut me salutres
3. Convenmus ad mdicum consu- 3. Convenmus ut mdicum consul-
lndum mus
4. Convenimus ad mdicum con- 4. Convenimus ut mdicum consu-
sulndum lmus
5. Convnimus ad mdicum consu- 5. Convnimus ut mdicum consule-
lndum rmus
6. Sumpsi spatium ad cogitndum 6. Sumpsi spatium ut cogitrem
7. Sumo spatium ad cogitndum 7. Sumo spatium ut cgitem
8. Sumbam spatium ad cogitn- 8. Sumbam spatium ut cogitrem
dum
170
9. Surget mane ad nos iuvndos 9. Surget mane ut nos ivet
10. Surrxit mane ad nos iuvndos 10. Surrxit mane ut nos iuvret
11. Surgit mane ad nos iuvndos 11. Surgit mane ut nos ivet
12. Pugnmus ad vincndum 12. Pugnmus ut vincmus
13. Pugnvimus ad vincndum 13. Pugnvimus ut vincermus
14. Studebmus ad discndum 14. Studebmus ut discermus
15. Studmus ad discndum 15. Studmus ut discmus
3. LA ORACION CONSECUTIVA
3.1 La oracin consecutiva expresa la consecuencia o resultado que
se deriva de la accin de la principal.
3.2 Construccin: sigue el modelo de la final: Ut + subjuntivo.
EN ESPAOL EN LATIN
Tanto, tan, de tal modo .. que Ut, ut non + subjuntivo:
+ indicativo. a) presente: despus de presente o fu-
Ojo: aqu el latn usa subjun- turo de indicativo.
tivo, como el espaol en la b) imperfecto: despus de pretrito
consecutiva negativa. de indicativo. Pero, no es raro en-
contrar aqu perfecto.
La oracin principal suele lle- La oracin principal suele llevar
var as, tan, tanto ... sic, ita, tam, talis, tantus ...
Tan rpido COITO que tropiezo Ita celeriter curro ut offendam
Tan rpido corra que tropezaba Ita celeriter currebam ut offenderem
Tan rpido corr que tropec Ita celeriter cucurri ut offenderim
EJERCICIO 144
Fin: practicar el subjuntivo con UT en las consecutivas.
Indicaciones: combine las dos frases en una mediante UT y transforme la
segunda frase en el tiempo conveniente de subjuntivo. Para el ejer-
cicio emplearemos la sincronizacin incompleta de tiempos, a saber,
solo el presente y el imperfecto de subjuntivo.
Ejemplo: non sum tam impertus. Id non scio. Se transforma en: Non sum
tam impertus ut non scam.
1. Tanta est tempstas. Navis mr- 1. Tanta est tempstas ut navis
gitur mergtur
171
2. Tanta fuit tempstas. Navis 2. Tanta fuit tempstas ut navis
mergebtur mergertur
3. Tarn bonus est. Omnes eum 3. Tarn bonus est ut omnes eum
amant ament
4. Tarn bonus erat. Omnes eum 4. Tarn bonus erat ut omnes eum
ambant amareni
5. Tantum tii habes. Alina curas 5. Tantum tii habes ut alina cu-
res
6. Tantum tii habuisti. Alina 6. Tantum tii habuisti ut alina
curasti curares
7. Ita dives fui. Multi mihi invi- 7. Ita dives fui ut multi mihi invi-
drunt drent
8. Ita dives sum. Multi mihi invi- 8. Ita dives sum ut multi mihi in-
dent videant
9. Ita sapintes sunt. Omnia sciunt 9. Ita sapintes sunt ut omnia
sciant
10. Ita sapintes erant. Omnia sci- 10. Ita sapintes erant ut omnia sci-
bant rent
11. Tantus strpitus est. Te non 11. Tantus strpitus est ut te non
audio audiam
12. Tantus strpitus erat. Te non 12. Tantus strpitus erat ut te non
audibam audirem
13. Ita multum edit. Stmacho la- 13. Ita multum edit ut stmacho la-
brat bret
14. Ita multum edbat. Stmacho 14. Ita multum edbat ut stmacho
laborbat laborret
15. Adeo bonus est. Ab mnibus 15. Adeo bonus est ut ab mnibus
amtur amtur
4. LA ORACION CAUSAL
4.1 La oracin causal expresa la causa o motivo que mueve al sujeto
de la principal a ejecutar la accin.
4.2 Construccin
EN ESPAOL EN LATIN
1 1
La construccin de infinitivo cau-
Por + infinitivo: presente, pasado sal, tan comn en espaol, no exis-
y futuro. te en latn, el cual la suple con las
Por ser justo es alabado siguientes construcciones:
Por ser justo ser alabado
Por ser justo fue alabado
172
Porque, puesto que, ya que .-...+ Quia, quod, quoniam ... + indica-
indicativo: expresa la causa ver- tivo: expresa la causa verdadera.
dadera.
Poi'que es justo, es alabado Quia iustus est, laudatur
Porque ser j usto, ser alabado Quia iustus erit, laudabitur
Porque fue justo, fue alabado Quia iustus fuit, laudatus est
3 3
Como + indicativo expresa causa Cum + subjuntivo con sincroni-
verdadera. zacin total de tiempos expresa
causa verdadera.
Como es justo, es alabado Cum sit iustus, laudatur
Como ha sido justo, era alabado Cum fuer i t iustus, laudatur
Como era justo, era alabado Cum esset iustus, laudabatur
Como haba sido justo, ei'a alabado Cum fuisset iustus, laudabatur
E J E R C I C I O 145
Fin: practicar la expresin de causa con QUIA + INDICATIVO.
Indicaciones: combine los pares de frases en una, anteponiendo a la prime-
ra la conjuncin QUIA.
Ejemplo: mea iura defndi. Inimcos hbeo, se transforma en: quia mea
iura defndi, inimcos hbeo.
1. Celriter curris. Offndis 1. Quia celriter curris, offndis
2. Celriter currbas. Offendsti 2. Quia celriter currbas, offen-
dsti
3. Vir bonus est. Ab mnibus am- 3. Quia vir bonus est, ab mnibus
tur amtur
4. Vir bonus erat. Ab mnibus 4. Quia vir bonus erat, ab mnibus
amabtur amabtur
173
5. Parum tii hbeo. Alina non 5. Quia parum tii hbeo, alina
euro non euro
6. Parum tii hbui. Alina non 6. Quia parum tii hbui, alina
curavi non curvi
7. Multum dit. Stmacho labrat 7. Quia multum dit, stmacho la-
brat
8. Multum edbat. Stmacho labo- 8. Quia multum edbat, stmacho
rbat laborbat
9. Caeci sunt. Non vident 9. Quia caeci sunt, non vident
10. Caeci erant. Non vidrunt 10. Quia caeci erant, non vidrunt
11. Terrae motus instat. Urbem re- 11. Quia terrae motus instat, urbem
linquimus relinquimus
E J E R C I C I O 146
Fin: practicar la expresin de causa con CUM y SUBJUNTIVO.
Indicaciones: sustituya quia por CUM y el indicativo por SUBJUNTIVO. Use
la sincronizacin de tiempos.
Ejemplo: quia mea iura defndo, inimcos hbeo, se transforma en: cum
mea iura defndam, inimicos hbeo.
1. Quia vult, potest 1. Cum velit, potest
2. Quia vluit, potest 2. Cum volerit, potest
3. Quia volbat, pterat 3. Cum vllet, pterat
4. Quia volerat, ptuit 4. Cum volusset, ptuit
5. Quia surdus sum, non audio 5. Cum surdus sim, non adio
6. Quia surdus fui, non adio 6. Cum surdus ferim, non adio
7. Quia surdus eram, non audi- 7. Cum surdus essem, non audi-
bam bam
8. Quia surdus feram, non audi- 8. Cum surdus fussem, non audi-
bam bam
9. Quia est erudtus, conslitur 9. Cum sit erudtus, conslitur
10. Quia fuit erudtus, conslitur 10. Cum ferit erudtus, conslitur
11. Quia erat erudtus, consulebtur 11. Cum esset erudtus, consulebtur
12. Quia ferat erudtus, consuleb- 12. Cum fusset erudtus, consule-
tur btur
E J E R C I C I O 147
Fin: practicar la expresin de causa con CUM y SUBJUNTIVO.
Indicaciones: sustituya quia por CUM y el indicativo por SUBJUNTIVO. Use
la sincronizacin de tiempos, como en el ejercicio anterior.
1. Quia sum mortlis, mortlia curo 1. Cum sim mortlis, mortlia curo
174
2. Quia fui mortlis, mortlia curo 2. Cum ferim mortlis, mortlia
curo
3. Quia eram mortlis, mortlia cu- 3. Cum essem mortlis, mortlia cu-
rbam rbam
4. Quia feram mortlis, mortlia 4. Cum fussem mortlis, mortlia
curbam curbam
5. Quia non rdeo cito, irsceris 5. Cum non rdeam cito, irsceris
6. Quia non rdii cito, irsceris 6. Cum non rederim cito, irsceris
7. Quia non redbam cito, irasceb- 7. Cum non redrem cito, irasceb-
ris ris
8. Quia non rederam cito, irasceb- 8. Cum non redissem cito, irasce-
ris bris
9. Verum non adis, quia non dicis 9. Verum non adis, cum non dcas
10. Verum non adis, quia non di- 10. Verum non adis, cum non d-
xsti xeris
11. Verum non audibas, quia non 11. Verum non audibas, cum non
dicbas dceres
12. Verum non audibas, quia non 12. Verum non audibas, cum non
dxeras dixsses
E J E R C I C I O 148
Fin: ejercitar la expresin de causa verdadera y de falsa.
Indicaciones: en la frase: CANTAS, NON QUOD CANTARE DEBEAS, SED
QUIA VIS (cantas, no porque debes cantar, sino porque quieres)
sustituya CANTAS y CANTARE por cada uno de los verbos siguien-
tes puestos en las mismas formas.
Ejemplo: cantas, non quod cantre dbeas, sed quia vis. Sto. Se transforma
en: stas, non quod stre dbeas, sed quia vis.
CANTAS, NON QUOD CANTARE DEBEAS, SED QUIA VIS
1. Rdeo 1. Redis, non quod redire debeas, sed quia vis
2. Stdeo 2. Stiides, non quod studere debeas, sed quia vis
3. Drmio 3. Dormis, non quod dormire debeas, sed quia vis
4. Ambulo 4. Ambulas, non quod ambulare debeas, sed quia vis
5. Rdeo 5. Rides, non quod ridere debeas, sed quia vis
6. Vigilo 6. Vigilas, non quod vigilare debeas, sed quia vis
7. Scribo 7. Scribis, non quod scribere debeas, sed quia vis
8. Do 8. Das, non quod dare debeas, sed quia vis
9. Disco 9. Discis, non quod discere debeas, sed quia vis
10. Rogo 10. Rogas, non quod rogare debeas, sed quia vis
175
11. Ludo 11. Ludis, non quod ludere debeas, sed quia vis
12. Dleo 12. Doles, non quod dolere debeas, sed quia vis
E J E R C I C I O 149
Fin: ejercitar la expresin de causa verdadera y de falsa.
Indicaciones: en la frase: TACEO, NON QUOD IUBEAS, SED QUIA TACERE
VOLO (me callo, no porque lo mandas, sino porque quiero callarme)
sustituya TACEO y TACERE por cada uno de los verbos siguientes
puestos en las mismas formas.
Ejemplo: tceo, non quod ibeas, sed quia tacre vol. Lquor, se transforma
en: lquor, non quod ibeas, sed quia loqui vol.
TACEO, NON QUOD IUBEAS, SED QUIA TACERE VOLO
1. Vnio 1. Vnio, non quod ibeas, sed quia venire volo
2. Adsum 2. Adsum, non quod ibeas, sed quia adsse volo
3. Discdo 3. Discdo, non quod ibeas, sed quia discdere volo
4. Preo 4. Pareo, non quod ibeas, sed quia parre volo
5. Ivo 5. Ivo, non quod ibeas, sed quia iuvre volo
6. Lquor 6. Lquor, non quod ibeas, sed quia lqui volo
7. Fteor 7. Fteor, non quod ibeas, sed quia fatri volo
8. Respndeo 8. Respndeo, non quod ibeas, sed quia respondre volo
9. Laetor 9. Laetor, non quod ibeas, sed quia laetri volo
10. Clamo 10. Clamo, non quod ibeas, sed quia clamare volo
11. Surgo 11. Surgo, non quod ibeas, sed quia srgere volo
12. Laboro 12. Labro, non quod ibeas, sed quia laborre volo
5. LA ORACION CONDICIONAL
5.1 La oracin condicional expresa la condicin necesaria para qu
se realice lo enunciado en la principal.
La frase donde se encuentra la condicin se llama prta-
sis, y la oracin principal, apdosis.
La condicin es: 1) real: si se realiza en el presente, pasado o
en el futuro.
2) potencial: si puede realizarse.
3) irreal: si no puede realizarse.
176
5.2 Construccin
EN ESPAOL EN LATIN
1. Condicin real: si, si no + indica- 1. Condicin real: si, si
tivo. La condicional de futuro lle- non, nisi + indicativo.
va futuro slo en la apdosis. La condicional de futu-
ro lleva futuro en am-
bos miembros.
Si quiero, puedo Si vol, possum
Si quise, pude Si volui, potui
Si quiero, podr Si volam, potero
2. La desaparicin en el lenguaje (ha- 2. Condicin potencial: si,
blado en Mxico) del subjuntivo si non, + subjuntivo:
/-re/ y /-se/ ha dejado a la con- a) presente: expresa po-
dicional potencial sin forma espe- sibilidad en el pre-
cfica. sente o en el futuro.
b) perfecto: expresa po-
sibilidad en el pasa-
do.
Suponiendo que quiera, podra Si velim, possim
Suponiendo que haya querido, Si voluerim, potuerim
habra podido
3. La condicin irreal aparece clara 3. Condicin irreal: si, si
slo en el pluscuamperfecto, ya non + subjuntivo:
que el imperfecto tambin se pue- a) imperfecto: expresa
de emplear para indicar posibili- imposibilidad en el
dad. presente.
b) pluscuamperfecto:
expresa imposibili-
dad en el pasado.
Si quisiera, podra Si vellem, possem
Si voluissem, potuissem
Si hubiera querido, habra podido
E J E R C I C I O 150
Fin: practicar la expresin de condiciones futuras.
Indicaciones: complete las frases del tipo yo har esto, aadiendo; si t lo
haces primero. Recuerde que el latn usa futuro en ambos miembros
de la condicional.
E J E R C I C I O 151
Fin: practicar la expresin de condicin futura.
Indicaciones: se dice de Julio que hace diversas acciones. Diga Ud.: si Julio
hace esto, nosotros lo haremos tambin. Cuide de usar futuro en ambos
miembros de la condicional.
Ejemplo: Iulius mane surgit. Diga Ud.: si Iulius mane surget, nos quoque
mane surgemus.
1. Iulius bene loquitur Si Iulius bene loqutur, nos quoque bene
1. loqumur
2. Iulius te hortatur 2. Si Iulius te hortbitur, nos quoque te
hortbimur
3. Iulius officio fungitur 3. Si Iulius officio fungtur, nos quoque
officio fungmur
4. Iulius domo egreditur 4. Si Iulius domo egreditur, nos quoque
domo egredimur
5. Iulius verum fatetur 5. Si Iulius verum fatbitur, nos quoque
verum fatbimur
6. Iulius non mentitur 6. Si Iulius non mentitur, nos quoque non
mentimur
7. Iulius non irascitur 7. Si Iulius non irasctur, nos quoque non
irascmur
8. Iulius nihil obliviscitur 8. Si Iulius nihil oblivisctur, nos quoque
nihil obliviscmur
9. Iulius prudentia tititur 9. Si Iulius prudntia uttur, nos quoque
prudntia utmur
10. Iulius tui miser&ur 10. Si Iulius tui miserbitur, nos quoque tui
miserbimur
11. Iulius proficiscitur 11. Si Iulius proficisctur, nos quoque profi-
ciscmur
12. Iulius te comitatur 12. Si Iulius te comitbitur, nos quoque te
comitbimur
178
EJERCICIO 152
Fin: practicar la expresin de una condicin irrealizable.
Indicaciones: escuche las frases siguientes para que luego prosiga el ejercicio,
siguiendo la misma pauta:
Paulus non labrat.
Sed si Paulus laborret, amici eius laborrent.
Paulus non scrbit.
Sed si Paulus scrberet, amici eius scrberent.
1. Paulus non venit 1. Sed
rent
si Paulus veniret, amici eius veni-
2. Paulus non sedet 2. Sed
rent
si Paulus sedrei, amici eius sed-
3. Paulus non adit 3. Sed
rent
si Paulus audiret, amici eius audi-
4. Paulus non vult 4. Sed sisi Paulus
Paulus vellet,
iuvret,amici
amicieius
eiusvellent
5. Paulus non ivat 5. Sed
rent
iuv-
6. Paulus non ridet 6. Sed
rent
si Paulus ridret, amici eius rid-
7. Paulus non ludit 7. Sed
Sed sisiPaulus
Paulusluderet, amici eius
respondret, lderent
amici eius
8. Paulus non respndet 8. respondrent
9. Paulus non tacet 9. Sed
rent
si Paulus tacret, amici eius tac-
10. Paulus non pugnat Sed si Paulus pugnret, amici eius pug-
10. nrent
11. Paulus non discit 11. Sed
rent
si Paulus disceret, amici eius disce-
12. Paulus non errat Sed si Paulus errret, amici eius err-
12. rent
EJERCICIO 153
Fin: practicar la expresin de una condicin irrealizable en el pasado.
Indicaciones: escuche los ejemplos siguientes para que luego prosiga Ud. el
ejercicio, siguiendo la misma pauta:
Tu non laboravsti.
Sed si laboravsses, ego laboravssem.
Tu non scripssti.
Sed si scripssses, ego scripsssem.
1. Tu non vensti 1. Sed si vensses, ego venssem
2. Tu non sedsti 2. Sed si sedsses, ego sedssem
3. Tu non audivsti 3. Sed si audivsses, ego audivssem
4. Tu non volusti 4. Sed si volusses, ego volussem
179
5. Tu non iuvsti 5. Sed si iuvsses, ego iuvssem
6. Tu non risiati 6. Sed si rissses, ego risssem
7. Tu non lusisti 7. Sed si lussses, ego lusssem
8. Tu non respondisti 8. Sed si respondsses, ego respondissem
9. Tu non tacuisti 9. Sed si tacusses, ego tacussem
10. Tu non pugnavisti 10. Sed si pugnavsses, ego pugnavssem
11. Tu non didicisti IL Sed si didicsses, ego didicssem
12. Tu non mansisti 12. Sed si manssses, ego mansssem
5.3 Otras partculas condicionales
a) Dum, modo, dummodo + subjuntivo con sincronizacin de
tiempos. Equivalen al espaol con tal que + subjuntivo.
b) Nisi forte, nisi vero + indicativo. Equivalen al espaol a no
ser que + subjuntivo.
Libenter ibo modo eam tecum
con tal que vaya
Con gusto ir (con tal de ir) contigo
Libenter ibam modo irem tecum
con tal que fuera
Con gusto iba (con tal de ir) contigo
Nemo furatur nisi forte est fur
Nadie roba a no ser que sea ladrn
EJERCICIO 154
Fin: practicar el subjuntivo con MODO (con tal que).
Indicaciones: en la frase LIBENTER IBO MODO TECUM EAM sustituya
el verbo eo por los siguientes, ponindolos en el mismo modo, tiempo,
nLIBENTER IBO MODO TECUM EAM
mero y persona.
1. Ludo I- Libenter ludam modo tecum ludam
2. Laboro 2. Libenter laborabo modo tecum laborem
3. Maneo 3. Libenter manebo modo tecum maneam
4. Studeo 4. Libenter studebo modo tecum studeam
5. Scribo 5. Libenter scribam modo tecum scribam
6. Redeo 6. Libenter redibo modo tecum redeam
7. Servio 7. Libenter serviam modo tecum serviam
180
8. Canto 8. Libnter cantbo modo tecum cantem
9. Respndeo 9. Libnter respondbo modo tecum respndeam
10. Venio 10. Libnter vniam modo tecum vniam
E J E R C I C I O 155
Fin: practicar el indicativo con la partcula condicional NISI FORTE.
Indicaciones: en la frase NEMO FURATUR NISI FORTE FUR EST sustituya
los dos elementos furtur y fur por los correspondientes del ejercicio.
Ejemplo: rpio, rapax, se transforma en: nemo rapit nisi forte rapax est. Duco,
dux, se transforma en: nemo ducit nisi forte dux est.
NEMO FURATUR NISI FORTE FUR EST
I. Adeo, adax 1. Nemo audet nisi forte audax est
2. Mntior. mendax 2. Nemo mentitur nisi forte mendax est
3. Reg, rex 3. Nemo regit nisi forte rex est
4. Adlor, adultor 4. Nemo adulatur nisi forte adulator est
5. Impero, impertor 5. Nemo imperat nisi forte imperator est
6. Tmeo, tmidus 6. Nemo timet nisi forte timidus est
6. Dceo, doctor 7. Nemo docet nisi forte doctor est
8. Canto, cantor 8. Nemo cantat nisi forte cantor est
9. Disco, discpulus 9. Nemo discit nisi forte discipulus est
10. Vinco, victor 10.. Nemo vincit nisi forte victor est
11. Srvio, servus 11. Nemo servit nisi forte servus est
12. Cmitor, comes 12. Nemo comitatur nisi forte comes est
6. LA ORACION CONCESIVA
6.1 La oracin concesiva expresa una dificultad a pesar de la cual se
realiza lo que enuncia la oracin principal.
La partcula tamen aparece con frecuencia en la principal.
La concesiva es 1) real: si de hecho se da la dificultad a pesar
de la cual se realiza lo que enuncia la
principal.
2) potencial: si la dificultad se presenta slo
como posible.
3) irreal: si la dificultad se presenta como im-
posible.
NOTA. Semejanza entre la concesiva y la condicional.
181
La concesin se parece a una condicin que juzgamos
desdeable para el cumplimiento de lo que enuncia la prin-
cipal.
6.2 Construccin
EN ESPAOL EN LATIN
1. Aunque, aun cuando, a pesar de 1. Etsi, etiamsi, tametsi + indi-
que + indicativo o subjuntivo, se- cativo o subjuntivo, segn
gn que la dificultad sea real, me- sea la oracin real, potencial
ramente posible o imposible. o irreal.
Aunque callas (de hecho), se sabe Etsi taces, res scitur
Aunque calles (futuro), se sabr Etsi tacebis, res scietur
Aunque callaste, se supo Etsi tacuisti, res scita est
2. Por ms... (adjetivo) 2. a) Quamvis, licet,
que + subjuntivo. cum + subjuntivo
b) Quamquam + indicativo
(aun futuro).
Por ms que calles, se sabe Quamvis taceas, id scitur
(puedes callar) Quamvis taceres, id sciretur
Por ms que callaras, se sabra
(no puedes callar)
3. Aun + gerundio 3. La forma concesiva de gerun-
dio no existe en latn.
Aun callando, se sabe
EJERCICIO 156
Fin: practicar el futuro de indicativo con QUAMQUAM.
Indicaciones: en la frase: SI NEGANT, EGO AFFIEMO, sustituya si por
QUAMQUAM y transforme ambos verbos en futuro imperfecto de
indicativo.
Ejemplo: si negant, ego affirmo, se transforma en: quamquam negbunt, ego
affirmbo (ntese la diferencia con el espaol: aunque nieguen, yo
afirmar).
1. Si volunt, ego nolo 1. Quamquam volent, ego nolam
2. Si vendunt, ego non emo 2. Quamquam vendent, ego non emam
3. Si cadunt, ego surgo 3. Quamquam cadent, ego surgam
4. Si vniunt, ego beo 4. Quamquam vnient, ego abibo
5. Si dant, ego non accipio 5. Quamquam dbunt, ego non accipiam
6. Si docent, ego non disco 6. Quamquam docbunt, ego non discam
182
7. Si ignorant, ego scio 7. Quamquam ignorbunt, ego sciam
8. Si aegrtant, ego vleo 8. Quamquam aegrotbunt, ego valbo
9. Si cantant, ego tceo 9. Quamquam cantbunt, ego tacbo
10. Si nocent, ego faveo 10. Quamquam nocbunt, ego favbo
11. Si ascndunt, ego descndo 11. Quamquam ascndent, ego descndam
12. Si drmiunt, ego vigilo 12. Quamquam drmient, ego vigilbo
13. Si fient, ego rideo 13. Quamquam flebunt, ego ridbo
EJERCICIO 157
Fin: practicar QUAMVIS con subjuntivo.
Indicaciones: en la frase: ETSI NEGAS, EGO AFFIRMO sustituya etsi por
QUAMVIS, y transforme ambos verbos en imperfecto de subjuntivo.
Ejemplo: etsi negas, ego affirmo, se transforma en: quamvis negres, ego
affirmrem (aunque negaras, yo afirmara).
1. Etsi vis, ego nolo 1. Quamvis velles, ego nollem
2. Etsi taces, ego lquor 2. Quamvis tacres, ego lquerer
3. Etsi fugis, ego prsequor 3. Quamvis fgeres, ego persquerer
4. Etsi manes, ego beo 4. Quamvis manres, ego abirem
5. Etsi intrrogas, ego non respndeo 5. Quamvis interrogres, ego non
respondrem
6. Etsi scrbis, ego non rescribo 6. Quamvis scriberes, ego non re-
scriberem
7. Etsi castigas, ego non irscor 7. Quamvis castigres, non irs-
cerer
8. Etsi dissimulas, ego non fingo 8. Quamvis dissimulres, ego non
fingerem
9. Etsi ngligis, ego curo 9. Quamvis negligeres, ego currem
10. Quamvis quisceres, ego labor-
10. Etsi quiscis, ego labro rem
11. Quamvis iubres, ego non par-
11. Etsi ibes, ego non preo rem
12. Quamvis obliciscerris, ego recor-
12. Etsi oblivisceris, ego recrdor drer
7. LA ORACION COMPARATIVA
7.1 La oracin comparativa establece una comparacin con la oracin
principal o con alguna parte de ella. A menudo no tiene verbo ex-
preso o porque es el mismo de la principal o porque fcilmente se
desprende del contexto.
183
7.2 Construccin
a) La oracin comparativa por ser dbilmente subordinada va
generalmente en indicativo, como en espaol.
b) Si tiene sentido potencial o irreal, ir en subjuntivo:
a. presente o perfecto para indicar posibilidad.
b. imperfecto o pluscuamperfecto para indicar imposibilidad.
c) Todas las conjunciones compuestas de si: quasi, ac si, velut
s i . . . van en subjuntivo y estn sujetas a la sincronizacin de
tiempos.
7.3 Cuadro general de las partculas comparativas
COMPARACION ADJETIVOS Y ADVERB. SUBORDINANTES
CORRELATIVOS
Ut, uti, sicut (como)
1) de igualdad Ita, sic, (as) Quam (como)
2) de cantidad Tam (tan, tanto) Quantus (como)
Tantus (tan grande) Quot cuantos)
Tot (tantos) Quo magis
3) proporcional Eo magis (tanto ms) (cuanto ms)
Quanto magis
Tanto magis (tanto ms) (cuanto ms)
4) de superioridad Magis (ms: en grado) Quam (que)
Plus (ms: en cantidad) Quam (que)
Potius (ms bien) Quam (que)
de inferioridad Minus (menos) Quam (que)
5) de identidad Idem (el mismo) Ac, atque (que)
de semejanza Par, similis, aeque (igual) Ac, atque (que)
6) de diferencia Alius, Aliter (diverso) Ac, atque (que)
E J E R C I C I O 158
Fin: practicar el manejo de QUASI y SUBJUNTIVO.
Indicaciones: sustituya sicut por QUASI y use presente de subjuntivo del
verbo SUM.
Ejemplo: hmines aurum sicut deum amant, se transforma en: hmines
aurum quasi sit deus amant.
1. Pecniam sicut dives donas 1. Pecniam quasi sis dives donas
2. Ilium sicut fratrem dligis 2. Ilium quasi sit frater dligis
3. Falsa sicut vera credis 3. Falsa quasi sint vera credis
4. Me sicut amcum saltas 4. Me quasi sim amicus saltas
184
5. Bculo sicut cladus mbulas 5. Bculo quasi sis cladus mbulas
6. Ex vita sicut ex hosptio discdis 6. Ex vita quasi sit hosptium dis-
cdis
7. Egno sicut Christo succrris 7. Egeno quasi sit Christus succrris
8. Amcum sicut lterum te amas
9. Mihi sicut tabellrio litteras das 8. Amcum quasi sit alter tu amas
10. Avos sicut parntes colis 9. Mihi quasi sim tabellrius litte-
11. Vitam sicut peregrnus agis ras das
12. Nos sicut frater ivas 10. Avos quasi sint parntes colis
11. Vitam quasi sis peregrnus agis
12. Nos quasi sis frater ivas
8. LA ORACION TEMPORAL
8.1 La oracin temporal indica el tiempo en que se realiza lo que enun-
cia la principal.
Lo enunciado por la temporal puede ser anterior, simultneo o
posterior a lo que enuncia la principal.
8.2 Construccin
8.2.a.
1) Accin simultnea con la de la oracin principal
EN ESPAOL EN LATIN
L AI + infinitivo. Forma muy 1. El latn no tiene ningn infi-
usada en espaol. nitivo, como el espaol, que
indique s i m u l t a n e i d a d de
tiempo.
Al salir, te llamo
Al salir, te llam
Al salir, te llamar
2. Cuando, en el momento que 2. Cum, dum, quando + indica-
+ indicativo. Para accin fu- tivo: expresa coincidencia de
tura emplea el s u b j u n t i v o dos sucesos en un mismo pun-
presente. to de la dimensin tiempo.
Para accin futura emplea el
futuro.
Cuando salgo, te llamo Cum abeo, te voco
Cuando sala, te llam Cum abibam, te vocavi
Cuando salga, te llamar Cum abibo, te vocabo
185
3. Mientras, en tanto que + in- 3. Quamdiu, dum + indicativo:
dicativo. Para expresar ac- expresa coexistencia de dos
cin futura usa presente de acciones en un mismo lapso
subjuntivo. de la dimensin tiempo. Para
accin futura emplea el fu-
turo.
Mientras vives, trabajas Quamdiu vivis, laboras
Mientras vivas, trabajabas Quamdiu vivebas, laborabas
Mientras vivas, trabajars Quamdiu vives, laborabis
E J E R C I C I O 159
Fin: practicar la expresin de acciones simultneas en el presente y en
el futuro.
Indicaciones: el ejercicio consta de frases que expresan acciones simultneas
en el presente. Transforme ambos verbos en futuro imperfecto para
indicar que las acciones sern simultneas despus.
Ejemplo: cum te vdeo, lator, se transforma en: cum te vidbo, laetbor.
1. Cum te recrdor, letor 1. Cum te recordbor, laetbor
2. Cum te aspcio, lator 2. Cum te aspciam, laetbor
3. Cum te adio, lator 3. Cum te adiam, laetbor
4. Cum te visito, lator 4. Cum te visitbo, laetbor
5. Cum te dceo, lator 5. Cum te docbo, laetbor
6. Cum te conslor, lator 6. Cum te consolbor, laetbor
7. Cum te squor, gadeo 7. Cum te squar, gaudbo
8. Cum te ivo, gadeo 8. Cum te iuvbo, gaudbo
9. Cum te agnsco, gadeo 9. Cum te agnscam, gaudbo
10. Cum te exspcto, gadeo 10. Cum te exspectbo, gaudbo
11. Cum te astimo, gadeo 11. Cum te aestimbo, gaudbo
12. Cum te lado, gadeo 12. Cum te laudbo, gaudbo
E J E R C I C I O 160
Fin: practicar la expresin de acciones simultneas futuras.
Indicaciones: a la pregunta QUANDO VENIET? (cundo vendr alguien?)
responda con el sujeto apropiado, concordando con la frase CUM PO-
TERIT (cuando pueda). Fjese en que el latn usa aqu futuro, mien-
tras que el espaol emplea subjuntivo presente.
Ejemplo: quando vniet frater? se responde: frater vniet, cum pterit.
1. Quando vnient amici? 1. Amici vnient, cum pterunt
186
2. Quando venimus nos? 2. Nos venimus, cum potrimus
3. Quando vnies tu? 3. Tu vnies, cum pteris
4. Quando vniet Iosphus? 4. Iosphus vniet, cum pterit
5. Quando vnient parentes? 5. Parentes vnient, cum pterunt
6. Quando vniam ego? 6. Ego vniam, cum poter
7. Quando vnies tu et pater tuus? 7. Tu et pater tuus venitis, cum po-
tritis
8. Quando vniet mdicus? 8. Mdicus vniet, cum pterit
9. Quando venimus tu et ego? 9. Tu et ego venimus, cum potri-
mus
10. Quando venitis tu et Crolus? 10. Tu et Crolus venitis, cum pot-
ritis
11. Quando maires tui vnient? 11. Maires tui vnient, cum pte-
runt
12. Quando vnient frater et soror? 12. Frater et soror vnient, cum p-
terunt
8.2.D
2) Accin anterior a la de la oracin principal.
EN ESPAOL EN LATIN
1. Luego que, en cuanto, apenas, tan 1. Cum primum, ubi primum,
pronto como... + indicativo. ubi, u t . . . + indicativo: futu-
Estas partculas significan ro perfecto y pretrito per-
precedencia inmediata. Para ac- fecto.
cin futura emplea sujuntivo pre-
sente.
En cuanto me vea, me saludar Cum primum me aspiciet
(aspexerit), me salutabit
Luego que part, escrib Ubi primum discessi,
scripsi
2. Despus que + indicativo y des- 2. Postquam, posteaquam, ut,
pus de + infinitivo. Estas par- ubi... + indicativo en todos
tculas significan precedencia me- los tiempos, excepto los futu-
diata. ros. Con el presente significa
desde que.
Desde que estoy en Roma, me sien- Posteaquam Romae sum,
to bien valeo
Despus que llegu, exig dinero Postquam perveni,
pecuniam poposci
Despus de haber reunido a sus Postquam amicos collegerat
amigos, les dio las gracias (collegit), eis gratias egit
187
E J E R C I C I O 161
Fin: practicar la expresin de un suceso futuro que precede inmediata-
mente a otro futuro.
Indicaciones: responda a la pregunta QUANDO SCRIBES? con la frmula:
CUM PRIMUM y el futuro perfecto de los verbos del ejercicio. Note
que en espaol decimos: apenas tenga en subjuntivo.
Ejemplo: quando scrbes? tempus hbeo. Se responde: scrbes, cum primum
tempus haberis.
1. Quando scribes? Vires recupero 1. Scribes, cum primum vires recupe-
rveris
2. Quando scribes? Convalsco 2. Scribes, cum primum convaleris
3. Quando scribes? Quisco 3. Scribes, cum primum quiveris
4. Quando scribes? Iter conficio 4. Scribes, cum primum iter confceris
5. Quando scribes? Rdeo 5. Scribes, cum primum redieris
6. Quando scribes? Otio fror 6. Scribes, cum primum tio fructus
eris
7. Quando scribes? Recrdor 7. Scribes, cum primum recordtus eris
8. Quando scribes? Romae sum 8. Scribes, cum primum Romae feris
9. Quando scribes? Parentes video 9. Scribes, cum primum parntes vide-
ris
10. Quando scribes? Anglice scio 10. Scribes, cum primum Anglice sci-
veris
8.2.C
3) Accin posterior a la de la oracin principal
EN ESPAOL EN LATIN
1. Antes de + infinitivo y 1. Antequam, priusquam + indi-
cativo: presente, y futuro y pre-
antes de que -I- subjuntivo ex- trito perfectos.
expresan sucesin mediata.
Ej.: antes de salir te llamo, es Antequam, priusquam + sub-
decir, te llamo primero y des- juntivo: presente, imperfecto y
pus salgo. No se sabe cunto pluscuampf. expresan o simple
tiempo media entre ambas co- posibilidad o cierto sentido fi-
sas. nal.
Antequam discedo
Antes de salir te veo te conspicio
Non discedam priusquam
Antes de salir te ver te conspexero
Antequam discessi
Antes de salir te aguardaba te exspectabam
Antequam audirem te vidi
Antes de (poder) orte te vi
188
2. Hasta que + indicativo expresa 2. Dum, doee, quoad + indicati-
sucesin inmediata. Para accin vo presente, pretrito y futuro
futura emplea subjuntivo pre- perfectos.
sente.
Ej.: hasta que salgo te llamo, Se emplea tambin el subjunti-
es decir, no te llamo sino hasta vo presente e imperfecto.
el preciso momento de salir.
Te quedas hasta que vengo Manes dum redeo,
Te quedaste hasta que vine Mansisti doee redii
Te quedars hasta que venga Manebis dum rediero
EJERCICIO 162
Fin: practicar la expresin latina del molde: no me voy antes de que te
vayas.
Indicaciones: transforme ambos verbos de la frase en futuros, imperfecto el
primero, perfecto el segundo. La frase es: NON DISCEDO ANTE-
QUAM DISCEDIS.
Ejemplo: non discdo ntequam discdis, se transforma en: non discdam
ntequam discsseris.
1. Non scrbo ntequam tu scrbis 1. Non scribam antequam tu scrip-
seris
2. Non surgo ntequam tu surgs 2. Non surgam antequam tu surr-
xeris
3. Non laboro ntequam tu laboras 3. Non laborbo ntequam tu labo-
rveris
4. Non venio ntequam tu vens 4. Non vniam ntequam tu vne-
ris
5. Non tceo ntequam tu taces Non tacbo ntequam tu tace-
6. Non saluto ntequam tu saltas ris salutbo ntequam tu salu-
Non
tveris
7. Non ludo ntequam tu ludis Non ludam ntequam tu luseris
8. Non ambulo ntequam tu mbu- 8. Non ambulbo ntequam tu am-
las lveris
9. Non respndeo ntequam tu res- 9. Non respondbo ntequam tu
pondes respnderis
10. Non discdo ntequam tu disc- 10. Non discdam ntequam tu dis-
dis csseris
11. Non pugno ntequam tu pugnas 11. Non pugnbo ntequam tu pug-
nveris
12. Non do ntequam tu das 12. Non dabo ntequam tu dderis
13. Non intrrogo ntequam tu in- 13. Non interrogbo ntequam tu
trrogas interrogveris
189
8.2.d.
4) Accin repetida
EN ESPAOL EN LATIN
Siempre que, cuantas veces + L Quoties + indicativo: igual que
indicativo. Se emplea el mismo en espaol, excepto el futuro
tiempo en ambas oraciones. que lleva futuro en latn.
Excepcin: la de futuro lleva
subjuntivo presente.
Ubi, simul atque,
cum + indicativo:
a) pretrito perfecto y presente
para repeticin en el pre-
sente.
b) pretrito pluscpf. e imper-
fecto para repeticin en el
pasado.
c) futuro perfecto e imperfecto
para repeticin en el futuro
Siempre que te veo, te saludo Ubi te vidi, te saluto
Siempre que te vea te saludaba Ubi te videram, te salutabam
Siempre que te vea, te saludar Ubi te videro, te salutabo
EJERCICIO 163
Fin: practicar la expresin de una accin repetida.
Indicaciones: diga que las acciones siguientes se repetirn en el futuro,
como se han repetido en el pasado. Sustituya, por tanto, los pret-
ritos por futuros: perfecto en la oracin de UBI e imperfecto en la
principal.
Ejemplo: ubi te videram, te salutbam (siempre que te vea, te saludaba),
se transforma en: ubi te videro, te salutbo (siempre que te vea,
te saludar).
1. Ubi amcum videram, eum salu- 1. Ubi amcum videro, eum salut-
tbam bo
2. Ubi amicus me salutverat, lae- 2. Ubi amicus me salutverit, lae-
tbar tbor
3. Ubi epstolam accperam, eam 3. Ubi epstolam accpero, eam le-
legbam gam
4. Ubi auxlium peteras, te iuv- 4. Ubi auxlium peteris, te iuvbo
bam
5. Ubi sol ortus erat, surgbam 5. Ubi sol ortus erit, surgam
190
6. Ubi sol occiderat, dormibam 6. Ubi sol occiderit, drmiam
7. Ubi me vocveras, respondbam 7. Ubi me vocveris, respondbo
8. Ubi liquid promseram, faci- 8. Ubi liquid promisero, fciam
bam
9. Ubi folle lseram, vires refici- 9. Ubi folle lsero, vires refciam
bam
10. Ubi tu viceras, plaudbam 10. Ubi tu vceris, pladam
11. Ubi errveram, me paenitbat 11. Ubi errvero, me paenitbit
12. Ubi aeger f eram, mdicum con- 12. Ubi aeger fero, mdicum cn-
sulbam sulam
E J E R C I C I O 165
Fin: ejercitar el manejo de CUM y subjuntivo.
Indicaciones: en la frase: CUM INTRAVISSES, EGO STABAM (habiendo
entrado t, yo estaba de pi) sustituya ambos verbos por los pares
del ejercicio, guardando el mismo orden y la misma forma grama-
tical.
Ejemplo: cum intravsses, ego stbam. Eo, rdeo. Se transforma en: cum
ivsses, ego redbam.
1. Volo, nolo 1. Cum volusses, ego nolbam
2. Dceo, disco 2. Cum docusses, ego discbam
3. Flo, rdeo 3. Cum flevsses, ego ridbam
4. Ludo, stdeo 4. Cum lussses, ego studbam
5. Do, reddo 5. Cum dedsses, ego reddbam
6. Tceo, lquor 6. Cum tacusses, ego loqubar
7. Quaero, respndeo 7. Cum quaesivsses, ego respondbam
8. Nego, affrmo 8. Cum negavsses, ego affirmbam
9. Drmio, vigilo 9. Cum dormivsses, ego vigilbam
10. Sdeo, surgo 10. Cum sedsses, ego surgbam
11. Eo, rdeo 11. Cum ivsses, ego redbam
12. Ascndo, descndo 12. Cum ascendsses, ego descendbam
192
9. VISTA DE CONJUNTO DE LA ORACION CIRCUNSTANCIAL
LA ORACION RELATIVA
!
1. Definicin 195
2. Divisin 195
2.1 Puramente relativa 195
2.2 Relativa-circunstancial 195
3. Cuadro de conjunto de relativas-circunstanciales 196
194
LA ORACION RELATIVA
Oracin relativa es la que va unida con la principal por medio de:
a) el pronombre relativo: qui, quae, quod.
b) un relativo indefinido: quisqus, quicumque (cualquiera que)...
c) un adverbio relativo: ubi, unde, quo, qua...
}
DIVISION
La oracin relativa puede ser:
2.1 Puramente relativa: si slo determina el antecedente, como si
fuera un adjetivo.
Equivale a una oracin absoluta y lleva los
modos y los tiempos de ella.
Se llama tambin adjetival, porque el ante-
cedente queda determinado por la relativa
en la misma forma en que podra determi-
narlo un adjetivo.
Examine los tres ejemplos siguientes y des-
cubrir que las dos oraciones relativas de-
sempean idntica funcin a la que desem-
pea el adjetivo en la tercera.
in qua natus sum
en la que nac
Urbs ubi natus sum magna est
La ciudad donde nac es grande
natalis
natal
2.2 Relativa-circunstancial: si hace oficio de complemento circuns-
tancial. Va siempre en subjuntivo, en
los mismos tiempos en que van las co-
rrespondientes circunstanciales que no
son relativas.
195
3. VISTA DE CONJUNTO
DE LAS RELATIVAS-CIRCUNSTANCIALES
1. Final Mitto legatos qui petant pacem
Envo embajadores que pidan la paz
Misi legatos qui peterent pacem
2.' Consecutiva Envi embajadores que pidieran la paz
Tarn bonus est qui ametur ab mnibus
Tan bueno es que es amado por todos
3. Causal Avus, Tarn bonus
qui surdus sit,
erat qui non audit ab mnibus
amaretur
El abuelo, porqueera
Tan bueno es sordo,
que noeraoyeamado por todos
Avus, qui surdus esset, non audiebat
El abuelo, porque era sordo, no oa
4. Concesiva Aunque habamos sido severos, cada da nos ablandamos
Nos, qui severi fuissemus quotidie mitigamur
5. Condicional Qui haec videat, Deum esse confitebitur
El que esto vea confesar que hay Dios
EJERCICIO 166
Fin: ejercitar el manejo de las oraciones relativas-circunstanciales.
Indicaciones: sustituya las partculas subordinantes ut, quod quia, si por los
pronombres relativos correspondientes, transformando al mismo tiempo
el verbo en subjuntivo, si es que no lo est.
Ejemplo: mittit legtos ut petant pacem, se transforma en: mittit legtos qui
petant pacem. Misit legatos ut pterent pacem, se transforma en: misit
1. Mittis amcqui
legtos os ut me saltent 1. Mittis amcos qui me saltent
2. Missti amcospterent pacem.
ut me salutrent 2. Missti amcos qui me salutrent
3. Donas pecniam ut vestem emam 3. Donas pecniam qua vestem
emam
4. Donavsti pecniam ut vestem 4. Donavsti pecniam qua vestem
merem merem
196
I
197
Captulo
LAS FORMAS IMPERSONALES DEL VERBO
EL PARTICIPIO
Participio se llama la forma verbal que participa a la vez del ad-
jetivo y del verbo.
Como adjetivo tiene gnero, nmero y caso.
Como forma verbal expresa tiempo y puede tener complemen-
tos: directo e indirecto.
2.1 El Participio de Presente
El participio de presente, a pesar del nombre, no indica tiempo.
Expresa ms bien simultaneidad de accin con la del verbo de la
oracin donde se encuentra.
El espaol carece de esta forma verbal, pues a pesar de su ori-
gen y de su semejanza las formas escribiente, durmiente, corrien-
te . . . son sustantivos o adjetivos sin el menor valor verbal.
Cogitaos el que piensa
alpensando
pensar
cuando piensa
Ridentes los que ren
riendo
alcuando
rer
ren
199
Saepe dicimus vera ridentes
A veces decimos la verdad riendo
A veces decimos la verdad al rer
A veces decimos la verdad cuando remos
.2 El Participio de Pasado (pasivo)
El participio de pasado significa un estado y una accin pasada,
anterior a la accin del verbo de la oracin donde se encuentra.
El participio de pasado existe en espaol y es muy usado.
Ludus spectatus a me iucundus fuit
El juego visto por m fue agradable
Lud spectati a me iucundi fuerunt
Los juegos vistos por m fueron agradables
2.3 El Participio de Futuro
El participio en -urus es un participio activo cuya funcin prin-
cipal es formar la conjugacin perifrstica.
El participio en -urus significa:
1) intencin de hacer algo
2) un hecho a punto de realizarse
3) destino para algn fin
Lusurus que tiene intencin de jugar
que est a punto de jugar
que est destinado para jugar
Perituri que van a morir
que estn a punto de morir
que estn destinados a morir
E J E R C I C I O 167
Fin: practicar el manejo del partipio de presente, cuando forma parte
del sujeto.
Indicaciones: sustituya la temporal CUM REDIREM por su equivalente
REDIENS, o sea, el participio de presente del verbo correspondiente.
Ejemplo: cum domum redrem, te salutvi, se transforma en: domum rdiens
te salutvi.
1. Cum domum venrem, te salutvi 1. Domum vniens te salutvi
200
2. Cum domum visitrem, te salu- 2. Domum visitans te salutivi
tavi
3. Cum domum vidrem, te salutavi 3. Domum videns te salutavi
4. Cum domum aspicerem, te salu-
tavi 4. Domum aspciens te salutvi
5. Cum domum custodirem, te salu-
tavi 5. Domum custdiens te salutvi
6. Cum domum reficerem, te salu-
tavi 6. Domum refciens te salutvi
7. Cum domum merem, te salutavi
8. Cum domum vnderem, te salu-
tavi 7. Domum emens te salutvi
9. Cum domum ornrem, te salu- 8. Domum vendens te salutvi
tavi
10. Cum domum exstruerem, te salu- 9. Domum rnans te salutvi
tavi
11. Cum domum redirem, te salutavi 10. Domum xstruens te salutvi
12. Cum domum eligerem, te salu-
tavi
11. Domum rdiens te salutvi
12. Domum ligens te salutvi
E J E R C I C I O 168
Fin: practicar el manejo del participio de presente, cuando forma parte
del complemento indirecto.
Indicaciones: sustituya la temporal CUM REDIREMUS por su equivalente
REDEUNTIBUS, o sea, el participio de presente en dativo, por pedirlo
as OCCURRO.
Ejemplo: cum domum redirmus, nobis occurrsti, se transforma en: Domum
1. Cumredentibus
domum exstrueremus, no-
nobis occurrsti. 1. Domum exstruentibus n o b i s
bis occurristi occurristi
2. Cum domum veniremus, nobis 2. Domum venientibus nobis occur-
occurristi risti
3. Cum domum visitaremus, nobis 3. Domum visitntibus nobis occur-
occurristi risti
4. Cum domum videremus, nobis 4. Domum videntibus nobis occur-
occurristi risti
5. Cum domum custodiremus, no- 5. Domum custodientibus n o b i s
bis occurristi occurristi
6. Cum domum reficeremus, nobis 6. Domum reficientibus nobis occur-
occurristi risti
7. Cum domum emeremus, nobis 7. Domum ementibus nobis occur-
occurristi risti
8. Cum domum venderemus, nobis 8. Domum vendentibus n o b i s
occurristi occurristi
201
9. Cum domum aspicermus, nobis 9. Domum aspicientibus nobis occur-
occurrsti risti
10. Cum domum ornarmus, nobis 10. Domum ornantibus nobis occur-
occurrsti risti
11. Cum domum redirmus, nobis 11. Domum redentibus nobis oecur-
occurrsti risti
12. Cum domum intrarmus, nobis 12. Domum intrntibus nobis occur-
occurrsti risti
E J E R C I C I O 169
Fin: practicar el manejo del participio de presente, cuando forma parte
del complemento directo.
Indicaciones: sustituya el infinitivo por el participio de presente en acusativo
y hgalo concordar con el sujeto del infinitivo.
Ejemplo: vide Ilium ambulre in prticu, se transforma en: vide Ilium
ambulntem in prticu.
1. Vide peros ldere in via L Vide peros ludntes in via
2. Vide aronvem celriter volre 2. Vide aronvem celriter voln-
tern
Vide naves ocanum navign-
3. Vide naves ocanum navigre 3. tes
4. Vide solem illustrre terras 4. Vide solem illustrntem terras
5. Vide lunam lucre nocte 5. Vide lunam lucntem nocte
6. Vide dvites auro abundre 6. Vide dvites auro abundntes
7. Vide paperem pane carre 7. Vide paperem pane carntem
8. Vide philsophos disputre 8. Vide philsophos disputntes
9. Vide pigrum dormire 9. Vide pigrum dormintem
10. Vide strnuos laborre 10. Vide strnuos laborntes
11. Vide sapintes omnia investi- 11. Vide sapintes omnia investign-
gre tes
12. Vide Christum pro te mori et 12. Vide Christum pro te morintem
resrgere et resurgntem
3. EL ABLATIVO ABSOLUTO
El ablativo absoluto es una oracin circunstancial abreviada.
Consta de un ncleo: sustantivo o pronombre, en ablativo, con e
que concuerda un participio o adjetivo.
El ablativo absoluto slo es posible, cuando su ncleo no es ni su-
jeto ni complemento directo ni indirecto de la oracin principal,
sino nicamente circunstancial.
202
3.1 El ablativo absoluto y la oracin temporal
Cualquier oracin temporal del tipo cum + subjuntivo, cuyo su-
jeto no sea ni sujeto de la principal ni complemento directo o in-
directo, puede transformarse en ablativo absoluto de la manera
siguiente:
a) en la oracin temporal simultnea, que va en subjuntivo pre-
sente e imperfecto:
- el sujeto de la temporal simultnea se transforma en abla-
tivo, convirtindose as en el ncleo del ablativo absoluto;
- el verbo se transforma en participio de presente, el cual se
har concordar en gnero y nmero con el ncleo-ablativo;
- el complemento directo e indirecto permanecen tal como
estn.
b) en la oracin temporal anterior, que va en subjuntivo perfecto
y pluscuamperfecto:
- el sujeto de la temporal anterior se transforma en ablativo,
precedido de A, AB;
- el complemento directo se transforma en ablativo, convir-
tindose as en el ncleo del ablativo absoluto;
- el verbo se transformar finalmente en participio pasivo que
concertar en gnero y nmero con el ncleo del ablativo
absoluto.
3.2 Cuadro de conversin de la oracin temporal en ablativo absoluto
.Temporal simultnea: cum cum audiam = ablativo absoluto con
audirem partic. presente
Cum audiam ego musicam, tu venis
Audiente me musicam, tu venis
Oyendo yo msica, t llegas
Cum audirem ego musicam, tu venisti
Audiente me musicam, tu venisti
Oyendo yo msica, t veniste
2. Temporal anterior. cum audiverim = ablativo absoluto con
cum audivissem partic. pasivo
Cum audiverim ego musicam, tu venis
Audita a me musica, tu venis
Oda por m la msica, t vienes
Cum audivissem ego musicam, tu venisti
Audita a me musica, tu venisti
Oda por m la msica, t veniste
203
E J E R C I C I O 170
Fin: practicar el manejo del ablativo absoluto, cuando equivale a una tem-
poral simultnea.
Indicaciones: omita CUM, transforme el sujeto en ablativo y el verbo en par-
ticipio de presente tambin en ablativo.
Ejemplo: cum custos drmiat, fures rpiunt, se transforma en: custde dor-
minte, fures rpiunt.
1. Cum e lecto surgam, sol oritur 1. Me surgente e lecto, sol oritur
2. Cum vestem induam, sol oritur 2. Me induente vestem, sol oritur
3. Cum caput lavem, sol oritur 3. Me lavante caput, sol oritur
4. Cum vires refciam, sol lcet 4. Me reficiente vires, sol lucet
5. Cum studiis peram dem, sol lu- 5. Me dante operam studiis, sol lucet
cei
6. Cum ad schlam earn, sol lucet 6. Me eunte ad scholam, sol lucet
7. Cum in schla recitmus, sol 7. Nobis recitantibus in schola, sol
astuat aestuat
8. Cum bene respondemus, sol 8. Nobis bene respondentibus, sol
astuat aestuat
9. Cum ltteras discmus, sol as- 9. Nobis discentibus litteras, sol aes-
tuat tuat
10. Cum schlam relinqumus, sol 10. Nobis scholam relinquentibus, sol
ccidit occidit
11. Cum magstro vale dicamus, sol 11. Nobis dicentibus vale magistro,
ccidit sol occidit
12. Cum domum redemus, sol ccidit 12. Nobis redeuntibus domum, sol
occidit
E J E R C I C I O 171
Fin: practicar el ablativo absoluto, cuando equivale a una temporal si-
multnea.
Indicaciones: omita CUM, transforme el sujeto en ablativo y el verbo en parti-
cipio de presente, tambin en ablativo.
Ejemplo: cum custos dormirei, fures rapibant, se transforma en: custde
dorminte, fures rapibant.
1. Cum e lecto srgerem, sol orie- 1. Me surgnte e lecto, sol oriebtur
btur
2. Cum vestem inderem, sol orie- 2. Me indunte vestem, sol oriebtur
btur
204
3. Cum caput lavrem, sol oriebtur 3. Me lavante caput, sol oriebatur
4. Cum vires reficerem, sol lucbat 4. Me reficiente vires, sol lucebat
5. Cum studiis vacrem, sol lucbat 5. Me vacante studiis, sol lucebat
6. Cum ad schlam irem, sol lucbat 6. Me eunte ad scholam, sol lucebat
7. Cum in schla recitarmus, d- 7. Nobis recitantibus in schola, ad-
eras eras
8. Cum bene respondermus, deras 8. Nobis bene respondentibus, ad-
eras
9. Cum litteras discermus, deras 9. Nobis discentibus litteras, aderas
10. Cum scholam relinquermus, sol 10. Nobis relinquentibus scholam, sol
occidbat occidebat
11. Cum magistro vale dicermus, sol 11. Nobis vale dicentibus magistro,
occidbat sol occidebat
12. Cum domum redirmus, sol occi- 12. Nobis redeuntibus domum, sol
dbat occidebat
E J E R C I C I O 172
Fin: practicar el ablativo absoluto, cuando equivale a una temporal an-
terior.
Indicaciones: omita CUM, transforme el complemento directo en ablativo,
ponga tambin en ablativo el sujeto, anteponindole la preposicin A,
y finalmente transforme el verbo en participio pasivo, concertndolo
con el ncleo ablativo.
Ejemplo: cum lbrum lgeris, vnio, se transforma en: libro lecto a te, vnio.
1. Cum epstulam lgeris, venio 1. Epstula lecta a te, venio
2. Cum poetas lgeris, venio 2. Potis lectis a te, venio
3. Cum ltteras lgeris, venio 3. Ltteris lectis a te, venio
4. Cum dirna lgeris, venio 4. Dirnis lectis a te, venio
5. Cum cdicem lgeris, venio 5. Cdice lecto a te, venio
6. Cum libros lgeris, venio 6. Lbris lectis a te, venio
7. Cum crmina legritis, venmus 7. Carmnibus lectis a vobis, ven-
mus
8. Cum volumen legritis, venmus 8. Volmine lecto a vobis, venmus
9. Cum Scriptram legritis, ven-
mus 9. Scriptra lecta a vobis, venmus
10. Cum volmina legritis, venmus 10. Volumnibus lectis a vobis, ve-
11. Cum versus legritis, venmus nmus
11. Vrsibus lectis a vobis, venmus
12. Cum oratres legritis, venmus 12. Oratribus lectis a vobis, ven-
mus
205
EJERCICIO 173
Fin: practicar el ablativo absoluto, cuando equivale a una temporal an-
terior.
Indicaciones: omita CUM, transforme el complemento directo en ablativo,
ponga tambin en ablativo el sujeto, anteponindole la preposicin A,
y finalmente transforme el verbo en participio pasivo, concertndolo
con el ncleo ablativo.
Ejemplo: cum librum legsses, veni, se transforma en: libro lecto a te,
veni.
1. Cum parntes aspexsset, dis- 1. Parntibus aspcts ab eo, discssi
cssi
2. Cum montem aspexsset, discssi 2. Monte aspcto ab eo, discssi
3. Cum mare aspexsset, discssi 3. Mari aspcto ab eo, discssi
4. Cum silvas aspexsset, discssi 4. Silvis aspctis ab eo, discssi
5. Cum flmina aspexsset, discssi 5. Flumnibus aspctis ab eo, dis-
cssi
6. Cum nubes aspexsset, discssi 6. Nbibus aspctis ab eo, discssi
7. Cum urbem aspexssent, discssi- 7. Urbe aspcta ab eis, discssimus
mus
8. Cum pontes aspexssent, discssi- 8. Pntibus aspctis ab eis, discssi-
mus mus
9. Cum templum aspexssent, dis- 9. Templo aspcto ab eis, discssi-
cssimus mus
10. Cum vias aspexssent, discssi-
mus 10. Viis aspctis ab eis, discssimus
11. Cum hortum aspexssent, discssi-
mus 11. Horto aspcto ab eis, discssimus
12. Cum portum aspexssent, discssi-
mus 12. Portu aspcto ab eis, discssimus
EJERCICIO 174
Fin: practicar el ablativo absoluto con verbos intransitivos deponentes.
Indicaciones: omita CUM, transforme el subjuntivo presente e imperfecto en
participio de presente en ablativo, y el subjuntivo perfecto y pluscuam-
perfecto en participio de pretrito en ablativo.
Ejemplo: cum lux oritur, srgimus, se transforma en: luce orinte srgimus;
cum lux orta sit, srgimus, se transforma en: luce orta, srgimus.
1. Cum Christus nasctur, pax est 1. Christo nascnte, pax est
206
2. Cum Christus nasceretur, pax 2. Christo nascnte, pax erat
erat
3. Cum Christus natus sit, pax est 3. Christo nato, pax est
4. Cum Christus natus esset, pax 4. Christo nato, pax erat
erat
5. Cum sol oritur, srgimus 5. Sole orinte, srgimus
6. Cum sol oriretur, surgebmus 6. Sole orinte, surgebmus
7. Cum sol ortus sit, srgimus 7. Sole orto, srgimus
8. Cum sol ortus esset, surgeb- 8. Sole orto, surgebmus
mus
9. Cum pater moritur, dolemus 9. Ptre morinte, dolmus
10. Cum pater moreretur, dolebmus 10. Ptre morinte, dolebmus
11. Cum pater mortuus sit, dolemus 11. Ptre mrtuo, dolmus
12. Cum pater mortuus esset, dole- 12. Ptre mrtuo, dolebmus
bmus
E J E R C I C I O 175
Fin: practicar el ablativo absoluto de frases donde se sobreentiende SUM.
Indicaciones: transforme las circunstanciales en ablativo absoluto.
1. Si stella polris dux est, non 1. Stella polari duce, non errbi-
errbimus mus
2. Cum comes esses, monies ascndi 2. Te cmite, montes ascndi
3. Si Deus testis est, verum fatmur 3. Deo teste, verum fatmur
4. Si amicus praesens est, laetus 4. Amico praesnte, laetus sum
sum
5. Si amicus absens est, tristis sum 5. Amico absnte, tristis sum
6. Si tu auctor eris, opus incipiam 6. Te auctre, opus incipiam
7. Si tu adiutor eris, opus perfi- 7. Te adiutre, opus perficiam
ciam
8. Cum puer essem, tu senex eras 8. Me pero, tu senex eras
9. Cum senex esses, ego puer eram 9. Te sene, ego puer eram
10. Si dux ptimus erit, non errbo 10. Duce ptimo, non errbo
11. Cum Augustus Imperator esset, 11. Augusto Imperatre, Christus
Christus natus est natus est
12. Cum Tibrius Impertor esset, 12. Tibrio Imperatre, Christus
Christus mrtuus est mrtuus est
207
4. EL GERUNDIO
El gerundio es un sustantivo verbal.
1) Como sustantivo se declina en cuatro casos: genitivo, dativo,
acusativo y ablativo.
2) Como forma verbal admite complementos, puestos en el caso
que exija el verbo de que procede.
Cupidus dormiendi
Deseoso de dormir
Cupidus videndi urbem
Deseoso de ver la ciudad
5. EL GERUNDIVO
El gerundivo es un adjetivo verbal.
1) Como adjetivo es declinable y concuerda con su correspon-
diente sustantivo en gnero, nmero y caso.
2) Como forma verbal:
a) significa obligacin pasiva: algo que debe ser hecho.
b) lleva su sujeto agente en dativo. Cfr. cap. 3, n. 4
Cupidus videndi patris
Deseoso de ver al padre
Literal: deseoso del padre que ha de ser visto
Cupidus videndae matris
Deseoso de ver a la madre
Literal: deseoso de la madre que ha de ser vista
5.1 Sustitucin del gerundio por el gerundivo
Procedimiento para sustituir el gerundio por el gerundivo:
1) El sustantivo, complemento directo del gerundio, toma el caso
de ste.
2) El gerundio a su vez adopta el gnero y nmero del sus
tivo, convirtindose as en gerundivo.
Gerundio: cupidus videndi patrem
Gerundivo: cupidus videntfi patris
Gerundio: cupidus videndi matrem
Gerundivo: cupidus videndae matrs
E J E R C I C I O 176
Fin: practicar el manejo del gerundio genitivo.
Indicaciones: en la frase CUPIO ROMAM VIDERE sustituya cupio por
CUPIDUS SUM y el infinitivo por el gerundio en genitivo.
Ejemplo: cpio Romam vidre, se transforma en: cpidus sum Romam vi-
dndi.
1. Cupio iter fcere 1. Cpidus sum iter facindi
2. Cupio mox proficisci 2. Cupidus sum mox proficiscndi
3. Cupio ocenum navigare 3. Cpidus sum ocenum navigndi
4. Cupio quita navigatine fri 4. Cpidus sum quita navigatine
frundi
5. Cupio e magno portu solvere 5. Cpidus sum e magno portu sol-
vndi
209
14 Latin Bsico
6. Cupio Eurpam visere 6. Cpidus sum Eurpam visndi
7. Cupio Parisios aspicere 7. Cpidus sum Parisios aspicin-
di
8. Cupio Turrim Eiffel ascndere 8. Cpidus sum Turrim Eiffel
ascendndi
9. Cupio Alpes transire 9. Cpidus sum Alpes transendi
10. Cupio Athenas admirari
11. Cupio tempia et musaa visitare 10. Cpidus sum Athenas admirndi
12. Cupio cum claris viris colloqui 11. Cpidus sum templa et musaa
visitndi
12. Cpidus sum cum claris viris
colloqundi
EJERCICIO 177
Fin: practicar el manejo del gerundio acusativo.
Indicaciones: as como BONUS SCRIPTOR APTUS EST AD SCRIBENDUM
y BONUS ACTOR APTUS EST AD AGENDUM diga de cada uno que
es apto para el oficio que su nombre significa. Use el gerundio acusa-
tivo del verbo correspondiente al nombre del oficio.
BONUS ACTOR APTUS EST AD AGENDUM
1. Et bonus vnditor? 1. Bonus vnditor aptus est ad vendndum
2. Et bonus mptor? 2. Bonus mptor aptus est ad emndum
3. Et bonus ortor? 3. Bonus ortor aptus est ad orndum
4. Et bonus accustor? 4. Bonus accustor aptus est ad accusndum
5. Et bonus doctor? 5. Bonus doctor aptus est ad docndum
6. Et bonus explortor? 6. Bonus explortor aptus est ad explorndum
7. Et bonus guberntor? 7. Bonus guberntor aptus est ad gubernndum
8. Et bonus lsor? 8. Bonus lusor aptus est ad ludndum
9. Et bonus pastor? 9. Bonus pastor aptus est ad pascndum
10. Et bonus lector? 10. Bonus lector aptus est ad legndum
11. Et bonus oppugntor? 11. Bonus oppugntor aptus est ad oppugnndum
12. Et bonus rector? 12. Bonus rector aptus est ad regndum
E J E R C I C I O 178
Fin: practicar el gerundio ablativo.
Indicaciones: en la frase VERUM FATENDO LAUDEM MEREBERIS (con-
fesando la verdad merecers alabanza) sustituya verum fatendo por el
gerundio ablativo de los verbos del ejercicio.
210
Ejemplo: oro et laboro, se transforma en: orando et laborndo laudem mer-
beris.
VERUM FATENDO LAUDEM MEREBERIS
1. Alios ivo 1. Alios iuvndo laudem merberis
2. Bonos imitor 2. Bonos imitando laudem merberis
3. Pacem colo 3. Pacem colndo laudem merberis
4. Plura disco 4. Plura discndo laudem merberis
5. Bene vivo 5. Bene vivndo laudem merberis
6. Philosphiae stdeo 6. Philosphiae studndo laudem merberis
7. Iram rprimo 7. Iram reprimndo laudem merberis
8. Labres prfero 8. Labres perferndo laudem merberis
9. Causas rerum cog- 9. Causas rerum cognoscndo laudem merberis
nsco
10. Sapintiam amo 10. Sapintiam amando laudem merberis
11. Omnes multi fcio 11. Omnes multi facindo laudem merberis
12. Vires nimi ageo 12. Vires nimi augndo laudem merberis
EL SUPINO
El supino es otro nombre verbal, como el infinitivo.
6.1 El supino en -um:
a) tiene significado activo.
b) se usa solamente con verbos de movimiento para indicar fin
o destino.
Imus consultum medicum
Vamos a consultar al mdico
Imus consultum mdicos
Vamos a consultar a los mdicos
6.2 El supino en - u :
a) tiene significacin pasiva.
b) se usa como complemento de adjetivos como fcilis, diffcis,
dgnus, indgnus, pulcher... y de los indeclinables fas, nefas
(lo lcito, lo ilcito) . . .
211
Res facilis intellectu
Cosa fcil de entenderse
Res faciles intellectu
Cosas fciles de entenderse
Flumen difficile transitu
Rio difcil de atravesar
Flumina difficilia transitu
Ros difciles de atravesar
E J E R C I C I O 179
Fin: practicar el supino en UM con verbos de movimiento.
Indicaciones: omita AD y sustituya el gerundivo por el supino activo.
Ejemplo: ad te salutndum venio, se transforma en: te saluttum venio.
1. Ad gratulndos victres concr- 1. Concrrimus victres gratul-
rimus tum
2. Ad orndam vniam ibis 2. Oratum vniam ibis
3. Ivstis-ne ad ludos spectndos?
4. Legtos ad auxlium postuln- 3. Ivstis-ne ludos specttum?
dum mttit 4. Legtos auxlium postultum
5. Tu ad me salutndum venisti mttit
6. Aegrti ad mdicum consuln- 5. Tu me saluttum venisti
dum unt
7. Venio ad te amce monndum 6. Aegrti mdicum consltum unt
Mercatres ad merces vendndas
8. bant 7. Vnio te amce mnitum
Tota urbs ad Cardinlem gratu- 8. Mercatres merces vnditum
lndum cnvenit bant
Satllites arte facti
10. explornda mittntur ad incgnita 9. Tota urbs Cardinlem gratul-
tum cnvenit
10. Satllites arte facti incgnita
explortum mittntur
E J E R C I C I O 180
Fin: practicar el supino en -U con fcilis, diffcis.
Indicaciones: omita la preposicin AD y sustituya el gerundio por el supino
pasivo.
212
Ejemplo: Alpes sunt ad transendum , se transforma en: Alpes sunt
transitu difficiles.
1. Dolor erat ad tolerndum diffi- 1. Dolor erat tolertu difficilis
cilis
2. Verba matris sunt ad audiendum 2. Verba matris sunt auditu iucn-
iucnda da
3. Res erat ad iudicndum facillima 3. Res erat facillima iudictu
4. Verus amicus est ad inveniendum 4. Verus amicus est inventu diffi-
difficilis cilis
5. Nomen liberttis ad audiendum 5. Nomen liberttis auditu dulce est
dulce est
6. Quaedam sunt ad intelligendum 6. Quaedam sunt intellectu diffici-
difficilia lia
7. Quo brevior lex eo facilior est ad 7. Quo brevior lex eo facilior est
intelligendum intellectu
8. Numerus stellrum difficilis ad 8. Numerus stellrum difficilis dic-
dicendum est tu est
9. Sunt quaedam flmina ad trans- 9. Sunt quaedam flmina transitu
endum difficilia difficilia
10. Multa faciliora sunt ad dicendum 10. Multa faciliora sunt dictu quam
quam ad faciendum factu
213
Captulo I
ESTILO INDIRECTO
216
2. LA ATRACCION MODAL
La atraccin modal es una aplicacin del estilo indirecto.
La atraccin hace que muchas oraciones dependientes, que deban
ir en indicativo, pasen al subjuntivo, simplemente porque la ora-
cin de que dependen est en infinitivo o en subjuntivo. Se dice
entonces que tales oraciones son atradas al subjuntivo.
3. EL INFINITIVO HISTORICO
El infinitivo, llamado histrico, es el que emplean los historiado-
res por razones de estilo, en lugar del pretrito de indicativo.
Ojo! el infinitivo histrico se distingue del infinitivo completivo
por su sujeto en nominativo.
217
Se termin de imprimir este libro
el da 30 de agosto de 1968, en los
Talleres de la Editorial Progreso, S. .
Sabino 275, Mxico 4, D. F.
Tiro 3 000 ejemplares