Sei sulla pagina 1di 223

Instituto Tecnolgico y de Estudios Superiores de Occidente

Repositorio Institucional del ITESO rei.iteso.mx

Publicaciones ITESO PI - Literatura

1968

Latn bsico : oral-auditivo, sintaxis

Snchez-Villaseor, Luis

Snchez-Villaseor, L. (1968). Latn bsico: oral-auditivo, sintaxis. Tlaquepaque, Jalisco: ITESO,


Editorial Progreso.

Enlace directo al documento: http://hdl.handle.net/11117/152

Este documento obtenido del Repositorio Institucional del Instituto Tecnolgico y de Estudios Superiores de
Occidente se pone a disposicin general bajo los trminos y condiciones de la siguiente licencia:
http://quijote.biblio.iteso.mx/licencias/CC-BY-NC-ND-2.5-MX.pdf

(El documento empieza en la siguiente pgina)


INDICE

CAPTULO P A G

Prlogo 1

Introduccin S

PARTE 1. SINTAXIS ELEMENTAL 11

1. La Concordancia 20
2. El Rgimen: Nominativo y Acusativo 32
3. El Dativo 44
4. El Ablativo: Lugar y Tiempo 62
5. El Ablativo propiamente tal, de compaa e instrumental . . . . 74
6. El Genitivo 94
PARTE 2. SINTAXIS ORACIONAL 105

7. La Oracin Independiente 108


8. La Oracin Dependiente 122
9. La Oracin Circunstancial 164
10. La Oracin Relativa 194
11. Las Formas Impersonales del Verbo 198
12. El Estilo Indirecto 214
PROLOGO
Fruto de estudios especiales de lingstica en la Universidad de
Michigan y de seis aos de trabajo y de experiencia, Latn Bsico Oral-
auditivo quiere ser una modesta contribucin al "aggiornamento" de la
enseanza del latn en Mxico.
La base sobre la que descansa y est construido este mtodo, la sumi-
nistra la lingstica moderna, al afirmar que las lenguas son hbitos por
desarrollar, y no primariamente un acervo de conocimientos tericos que
han de almacenarse en la memoria. La luz de este principio fundamental
pone de relieve el papel tan importante que desempea el ejercicio en
todo mtodo, y justifica el espacio tan amplio que se le ha dado en el
presente texto.
En la explicacin de los preceptos latinos se ha tomado tambin
exquisito cuidado de poner delante de los ojos del alumno la comparacin
constante con la manera de decir de su propia lengua. Este continuo
cotejo de ambas lenguas, al par que le hace comprender mejor la propia,
facilita grandemente el aprendizaje de la nueva. En efecto, cuando la
estructura de las frases de ambas lenguas sea la misma, el hbito de la
lengua materna se transferir ntegro al latn; en cambio, cuando sea
distinta, ser menester adquirir otro hbito capaz de superar al propio,
a fuerza de continuo ejercicio sistemtico.
Acerca de las frases que componen los ejercicios hay que notar
que, en un porcentaje muy elevado, estn tomadas de autores clsicos
latinos o a la letra o con muy ligeras adaptaciones.
El tomo de Sintaxis se ha publicado antes de la Morfologa, debido
a que la mayor dificultad que ofrece su enseanza exigi ms tiempo y
ms estudio, y as aceler su aparicin. La Morfologa, sin embargo, ya
bastante adelantada, no tardar mucho en salir a la luz pblica.
Conscientes de las limitaciones y desaciertos a que necesariamente est
sujeto todo intento de roturar nuevas brechas, y movidos por el deseo
legtimo de colaborar en el mejoramiento de la enseanza del latn tarea
dura y tediosa, estamos abiertos a todas las sugerencias y a toda crtica
sincera. Ms an, la agradeceremos de corazn.
Quiera Cristo, Palabra Eterna del Padre, y su Madre Santsima,
en cuyo mes termino estas pginas, que el sistema aqu propuesto nos
prepare a comprender la doctrina y el mensaje de Jess que la Iglesia
Catlica Romana conserva en la lengua de la Roma inmortal para que
podamos luego vivirlo en plenitud con el auxilio de su gracia.
Instituto de Literatura, Puente Grande, Jalisco, mayo 22 de 1968.
7
INTRODUCCION

A no pocos profesores de latn, familiarizados con los mtodos cl-


sicos tradicionales, les extraar el sistema que tenemos el gusto de ofre-
cerles en el presente volumen.
El texto lleva el ttulo de Latn bsico oral-auditivo, y creemos que
tal ttulo manifiesta exactamente el contenido de la obra y el mtodo que
propone.
Latn bsico pretende ser eso a que suenan las palabras y nada ms:
un texto que admite en sus pginas las reglas ms importantes del latn,
las formas ms usuales y ms tiles para el alumno, y que relega a obras
ms especializadas excepciones o formas raras o exquisitas. Latn bsico
es un manual prctico para el alumno, no una obra erudita para el profe-
sor. De ah nuestro empeo por formular los preceptos con la mayor
claridad y concisin, por ilustrarlos con abundantes ejemplos y por orga-
nizados, hasta donde es posible, en cuadros sinpticos.
Hasta aqu Latn bsico ha seguido el camino tradicional. En ade-
lante se separa definitivamente de l para adentrarse en lo nuevo de este
texto, la parte oral-auditiva, presentada en forma de ejercicios orales.
Esta es la aportacin original con que queremos contribuir al "aggiorna
mento" de la metodologa del latn, aprovechando los adelantos que nos
brinda la lingstica, la psicologa pedaggica y la tcnica electrnica.
Como este sistema podr aparecer a muchos profesores del mundo hispano-
americano extrao por lo nuevo y quiz ineficaz por lo inslito, nos deten-
dremos a dar cuenta minuciosa de su razn de ser y de su funcionamiento.
Latn bsico oral-auditivo parte del supuesto de que el aprendizaje
de una lengua no consiste en el dominio terico de un conjunto ms o
menos coherente de reglas, sino en la asimilacin vital de las mismas,
hechas habilidades prcticas. No basta, por tanto, para sentirnos y ser
dueos de una lengua, la sola memorizacin de los paradigmas de la mor-
fologa y de las reglas de sintaxis, sino que se requiere ejercicio tan siste-
matizado e intenso que nos lleve a la comprensin y al manejo de la nueva
lengua con la misma facilidad con que manejamos la propia.
La lingstica nos ensea que el dominio perfecto de una lengua supo-
ne la adquisicin de cuatro hbitos principales:
1. Hablar: produccin oral: hbito activo
2. Escribir: produccin escrita: hbito activo
9
3. Or: comprensin auditiva: hbito pasivo
4. Leer: comprensin visual: hbito pasivo
De estos cuatro hbitos, dos son activos y productivos; los otros dos,
pasivos y receptivos. Admitimos el dicho de los lingistas, comprobado
por la experiencia personal, de que estas cuatro habilidades o hbitos son
especficamente distintos y que han de cultivarse individualmente, si se
quiere dominar la lengua con perfeccin.
Ahora bien, Latn Bsico est formado medularmente de ejercici
orales que tienden a desarrollar desde el principio el hbito de producci
oral. Cada ejercicio consta de una docena de frases del mismo tipo, en
las cuales hay que modificar conscientemente alguno de sus elementos. El
alumno por consiguiente no se limita a repetir mecnicamente las frases
latinas, sino que se ve forzado a tomar parte activa, manejando los diver-
sos componentes de la lengua, como acontece en la vida real. De esta mane-
ra, a fuerza de este constante manejo vital de los moldes ms comunes de
la lengua llegan stos a grabarse tan hondo hasta convertirse en hbitos
totalmente automticos.
Al mismo tiempo los alumnos irn cultivando tambin el hbito de
comprensin auditiva, si, despus de estudiados los ejercicios en cl
para resolver las dificultades que puedan presentar, los oyen repetidas
veces en el labaratorio hasta lograr entenderlos fcilmente sin tener el texto
delante. Contribuir tambin eficazmente a desarrollar el hbito de com-
prensin auditiva, o sea, de comprender el latn en latn, sin la interven-
cin de la lengua propia, el uso continuo del latn por profesores y alum-
nos durante las clases y el ejercicio del laboratorio, al que dedicaremos
prrafo especial. As aprovecharemos al mximo el enorme poder reten
tivo del odo, por el que todos los hombres sin excepcin, aun los ms rudos,
aprenden la propia lengua.
Aunque del ejercicio de laboratorio nos ocuparemos por extenso ms
adelante, aqu slo haremos notar cun eficazmente contribuye a desarro-
llar el hbito oral-auditivo. En efecto, el laboratorio lingstico somete a
todos y cada uno de los alumnos diariamente por espacio de cerca de una
hora a un intenso bombardeo de frases, que deben comprender por el odo
para modificarlas luego mental u oralmente. Pausada, pero inexorable
avanza la cinta magnetofnica, dejando caer una a una sus frases latinas.
Despus de cada frase hay un silencio de cuatro a cinco segundos para dar
tiempo a que responda el alumno, y luego se escucha la respuesta correcta
que ser o recompensa y refuerzo para quien conteste bien o correctivo y
estimulante para quien responda mal. Este intenso ejercicio diario, que
mantiene en tensin todas las fibras mentales del alumno, desarrollar
rpidamente los hbitos de comprensin auditiva y de produccin oral.
Hasta aqu hemos hablado de dos de los cuatro hbitos que integran
el dominio de una lengua, el oral y el auditivo, quedando an el de com-
prensin visual y el de produccin escrita para redondear la metod
del latn, que propugnamos.
10
Para que la lectura latina cumpla con xito su cometido especfico
importa mucho que est cientficamente graduada, es decir, que vaya pre-
sentando uno a uno los diversos problemas lingsticos por orden de fre-
cuencia y dificultad, evitando el agobiar la memoria del alumno con exce-
sivo nmero de palabras nuevas. Porque, saber una lengua no quiere
decir haber aprendido toda la riqueza de su diccionario (meta que ni los
ms grandes literatos alcanzan en la lengua propia), sino manejar con
soltura sus moldes lingsticos ms usuales, dentro de un vocabulario ms
o menos limitado. Los textos de lectura deben, por consiguiente, desarro-
llar un plan cientficamente elaborado que, al mismo tiempo que despierte
el inters, introduzca al alumno progresivamente en el intrincado laberinto
de la morfologa y la sintaxis de tal manera que la lectura ofrezca amplia
oportunidad de practicar en forma vital, cuanto se ha aprendido en la
gramtica.
No importa que estas lecturas no estn firmadas por la pluma de
Cicern o de Csar. Tales autores jams soaron en componer obras con
fines pedaggicos de enseanza de latn, y mucho menos para princi-
piantes. Es por tanto absurdo e infructuoso el querer ensear los rudi-
mentos del latn con textos que no tienen esa finalidad y que, por la rica
contextura sintctica de sus frases, a veces desafan la ciencia aun de los
expertos. Echemos mano, pues, de lecturas compuestas "ex professo" por
expertos lingistas que nos harn ascender con ms seguridad y rapidez
y con mayor economa de tiempo y energas hasta la cima.
En cuanto al mtodo, conviene que el maestro lea en latn el trozo
que se va a estudiar y que resuma (de preferencia en latn) las ideas
principales, situndolas en el contexto. Luego vendr el trabajo rido,
pero fructfero, de ordenar las frases segn su estructura morfolgica y
de explicar los problemas sintcticos de concordancia, rgimen y oracio-
nes hasta que todos los alumnos logren percibir, a travs de la contextura
gramatical, la idea clara y bien delineada. Para despertar mayor inters,
facilitar la comprensin del texto y enriquecer al alumno, pueden hacerse
breves observaciones sobre la etimologa de las palabras, sobre historia
de Roma, sus costumbres e instituciones, segn la materia lo requiera.
Al pedir cuenta a los alumnos de su progreso en comprensin visual,
acostmbreseles a seguir los mismos pasos dados por el profesor. Ni es
menester que demuestren su comprensin de lo que leen, valindose del
espaol, ya que el maestro puede medir y valorar los conocimientos de
su clase con preguntas, como quis facit? quid facit? cur? ubi? quo
modo?... y otras similares, que bien contestadas en latn, probarn doble-
mente la ciencia del alumno y el dominio activo y pasivo de la lengua.
Como el laboratorio ensea a manejar oralmente la lengua mediante
ejercicios hablados sistemticos, la composicin logra su objetivo corres-
pondiente por escrito. Aqul apunta a desarrollar la rapidez, indispen-
sable para hablar la lengua; sta pretende cultivar la correccin, cualidad
que debe brillar ms en un escrito. Y entre ambos debe lograrse que la
11
teora gramatical aprendida no corra riesgo de acumularse caticamente
en el alumno, sino que se vaya asimilando y digiriendo con el ejercicio
diario de la lengua y de la pluma.
Las frases que forman los temas de composicin han de ser tan claras
que todos los discpulos puedan comprenderlas sin esfuerzo, tan acertadas
que lleven directamente a la prctica de una regla concreta y determi-
nada. Ni han de sobrecargarse las frases con excesivo vocabulario que
obscurezca la aplicacin del precepto y retarde nocivamente la velocidad
del avance. Por el contrario, hay que alentar el progreso, dando al pie
de cada ejercicio los vocablos que con razn se suponen desconocidos.
Finalmente, si las frases de los temas son tales que acucian el inters del
alumno por su contenido y variedad, y si el vocabulario empleado es de
utilidad prctica y se repite estratgicamente, la composicin lati
tendr asegurado su fruto.
Con todo, los frutos de la produccin escrita no llegan a plena madu-
rez sino hasta el momento en que se la corrige. Por esto importa mucho
corregir la composicin el mismo da que el alumno la compone y ejercitar
en ella, si es posible, los preceptos gramaticales estudiados en clase. As
se lograr mayor solidez en el aprendizaje, al reducir al mnimo el espa-
cio que media entre el estmulo y el refuerzo. Matamos, pues, dos pjaros
de un tiro, si la composicin se corrige en comn diariamente, porque,
adems de la ventaja que acabamos de mencionar, todos los alumnos
aprenden con los aciertos y con los errores de todos y este sistema ahorra
al maestro muchas horas preciosas que puede dedicar a actividades ms
fructferas, como la direccin personal de los alumnos.
Como apuntamos ms arriba, vamos ahora a tratar ms por extenso
del laboratorio lingstico, en qu consiste y qu papel tan importante
desempea el da de hoy en la enseanza de las lenguas.
Laboratorio lingstico es un trmino que se usa actualmente con
tanta elasticidad, que lo mismo se aplica a un cuarto modestamente equi-
pado con un tocadiscos y un amplificador que a un gran saln con filas
de cabinas aisladas con material acstico, y equipadas cada una con
grabadora magnetofnica, tablero selector, audfonos y micrfono. Quiz
lo menos que se podra pedir sera un buen magnetfono y una serie de
audfonos en circuito comn con aqul. Laboratorio de lenguas, en otras
palabras, es toda instalacin de equipo electrnico que hace posible al
alumno el estudio de la lengua hablada y que le permite practicar indi-
vidualmente o en grupo ejercicios oral-auditivos, como parte muy prin-
cipal del aprendizaje de una lengua.
Las vas de comunicacin ms importantes para ponernos en con-
tacto con el mundo exterior y los dos sentidos exteriores que ms influ-
yen en el aprendizaje son la vista y el odo. Ahora bien, el laboratorio
lingstico introduce al alumno en condiciones ideales para estudiar, cuan-
do controla estas dos grandes fuentes de distraccin, la vista y el odo, y
por otro lado, cuando explota al mximo toda su rica potencialidad. En
12
efecto, las paredes acsticas de las cabinas individuales aislan fsica-
mente a los alumnos y cortan toda distraccin que pueda perturbar sus
ojos, al mismo tiempo que los audfonos cierran los canales de sus odos.
Una vez colocado el discpulo en este ambiente ideal para la concen-
tracin intelectual, empieza a correr la cinta magnetofnica. Despus de
explicar con claridad y concisin el fin del ejercicio, la manera de hacerlo
y tras ilustrarlos con algunos ejemplos, la cinta propone la primera frase,
espera luego por algunos segundos para que el alumno le d la respuesta
y despus se oye la forma correcta. As contina el ejercicio durante seis
o siete minutos, pausadamente, pero sin interrupcin, hasta el final,
habindose practicado una diez o doce frases del mismo tipo.
Fcil es comprender las enormes ventajas que 'el laboratorio lings-
tico acarrea a la enseanza. 1) Hace trabajar a todos los alumnos simul-
tneamente y durante todo el tiempo de clase. 2) Descarga al profesor de
la tarea ms rida y tediosa en la enseanza de las lenguas, que una mqui-
na realiza con mayor perfeccin, ya que ni se cansa ni se irrita y logra
la mecanizacin de estas funciones que son bsicamente automticas.
3) Desarrolla infaliblemente el hbito de percepcin auditiva, puesto que
el alumno debe modificar las frases sin tener ningn texto delante de los
ojos. 4) Al mismo tiempo desarrolla el hbito de produccin oral, al dar
agilidad y destreza en el manejo de las formas morfolgicas y de las
estructuras sintcticas. 5) Permite distinto paso en el aprendizaje, al
dar a cada alumno la oportunidad de practicar tanto cuanto necesite, y
acaba con los complejos que se forman por no poder seguir la clase y sen-
tirse retrasado. 6 ) Finalmente, estimula el entusiasmo del discpulo y
espolea su ansia de progreso, al permitirle la comparacin constante de
sus respuestas con las del maestro.
El papel del maestro consistir en preparar en clase con anticipa-
cin los ejercicios que se repasarn en el laboratorio a fin de solventar toda
duda acerca de su fin, manera de hacerlos o vocabulario. Conviene adems
que el profesor est presente en el laboratorio para resolver dificultades
de ltima hora y para decidir si tal o cual ejercicio ha de repetirse y
cuntas veces, tomando en cuenta el nmero de errores cometidos por los
estudiantes.
El alumno va al laboratorio no a aprender algo nuevo, sino a conver-
tir en hbitos automticos lo que ya sabe tericamente. Su papel es con-
centrarse, escuchar con atencin las frases, modificarlas conforme a las
indicaciones y comparar su respuesta con la de la cinta maestra. Sobre su
mesa no debe haber ms que un lpiz y un papel cuadriculado, en el que
lleve el cmputo de sus errores en cada ejercicio. Cuando el alumno reac-
cione correcta y prontamente al estmulo de la frase latina, cuando no se
fije ms en el mecanismo de la misma, sino en su contenido, habr alcan-
zado la meta.
Pero, no hay que hacerse ilusiones de que el laboratorio es la solucin
de todos los problemas. El laboratorio lingstico es un instrumento de
13
enorme potencialidad, pero, instrumento y nada ms. Si los programas u
organizacin del material lingstico es pedaggica, los frutos sern ricos
y abundantes. Si el material es pobre, los resultados sern tambin pobres.
De todo lo anterior se desprende que el mtodo lingstico se encamina
a desarrollar los cuatro hbitos oral-auditivo, visual-escrito casi simult-
neamente. Slo la composicin escrita puede retrasarse hasta el momento
en que el alumno domine oralmente las declinaciones y algo del verbo. As
se sentir ms seguro y caminar despus a paso ms veloz. De nuevo
insistimos en que, si se quiere obtener el rendimiento mximo, importa
muchsimo la coordinacin y la repeticin sistemtica de la materia de
suerte que la parte gramatical estudiada por la maana se practique y
asimile ese mismo da, tanto en el laboratorio como en la composicin
escrita.
La traduccin, que no hemos mencionado hasta ahora, es una hab
lidad lingstica especial a la que desgraciadamente se ha dado desmesura-
da importancia hasta el punto de reducir a ella la enseanza de una lengua,
con detrimento del desarrollo del hbito oral-auditivo. Como habilidad
especfica, la traduccin ha llegado a convertirse actualmente en el objetivo
de la carrera de traductor y debe cultivarse con ejercicios apropiados.
Pero, exagerar desmesuradamente el valor pedaggico de la traduc-
cin, hasta el grado de convertirla en instrumento exclusivo para ensear
una lengua, tiene serias desventajas. En efecto, el blanco a que apunta
la enseanza de una lengua es lograr que el estudiante de tal manera se
familiarice con ella que llegue a pensar y a hablar, sin la menor interven-
cin o mediacin de la propia. Ahora bien, el hbito exagerado de traducir
no slo no acelera este laborioso proceso mental, sino por el contrario lo
entorpece y retarda, pues origina la funesta costumbre de andar siempre
a caza de vocablos o giros equivalentes en la lengua materna y de traducir
ms las palabras que las ideas. Leer con soltura una lengua supone el
hbito de formar una sntesis mental rpidamente con todos los smbolos
escritos, de la cual emerger la idea; en cambio, el ir traduciendo penosa-
mente palabra por palabra convierte la enseanza de las lenguas en el arte
de descifrar un rompecabezas.
No menores desventajas nos ofrece la traduccin, cuando se usa
como medio para medir el progreso lingstico de los alumnos. Para em-
pezar diremos que la traduccin, como test, es altamente subjetiva. No
es verdad que una misma frase es suceptible de varias traducciones, todas
correctas, si bien no todas igualmente elegantes? Qu norma objetiva
podr adoptarse para resolver con justicia casos semejantes? Cmo de-
terminar equitativamente dnde termina la correccin y dnde empieza la
elegancia? Calificar por tanto con mejor nota el buen estilo es hacer in-
justicia al que ha traducido correctamente.
En realidad es triste lo bueno que puede alegarse en favor de la
traduccin, como test, a saber, que no requiere preparacin previa ningu-
na ni largas explicaciones acerca de su administracin ni gran esfuerzo
de parte del profesor.
14
Concluyamos. Usemos de la traduccin para lo que sirve, es decir,
para desarrollar la habilidad de traducir, pero no para ensear ninguna
lengua. Echemos mano de ella con parsimonia en los pasajes ms difciles,
cuando todos los dems arbitrios hayan fracasado. En general, recurra-
mos a la ordenacin, a los sinnimos, a la parfrasis y a preguntas en latn
que pongan el dedo en la dificultad y cuyas respuestas nos descubran
cunto comprenden los alumnos el latn en latn.
Para completar esta vista general del mtodo lingstico consagremos
unas lneas al problema del vocabulario, por formar ste categora aparte
en el aprendizaje de una lengua.
Ante todo conviene llamar la atencin sobre un punto obvio en apa-
riencia, pero ignorado en realidad. El vocabulario no es la lengua. E s
slo parte de ella. Tanto es verdad esto que nunca se podr hablar ni com-
prender una lengua, aun sabiendo todas las palabras de ella, si se desco-
noce su estructura. Adems, el vocabulario, por su misma naturaleza, es
la parte ms caduca, la ms arbitraria de la lengua, y la ms sujeta a
equvocos, ya que adquiere todo su sentido slo en el contexto. Fuera de
vocablos altamente tcnicos en las diversas ciencias, los dems rara vez
coinciden en todas sus acepciones en dos lenguas distintas.
El mtodo ms cientfico y el ms fructuoso para aprender el voca-
bulario es el que relaciona los vocablos entre s, mediante el estudio de sus
races, prefijos, sufijos y sus derivados en la lengua verncula. As, por
ejemplo, la raz griega gno pasa al latn en cognosco y nosco, al castellano
en conocer, al ingls en to know, al francs en connatre y al alemn kennen.
El vocabulario adquiere todo su valor y su vida en el contexto, como
una clula en su tejido. El contexto precisa y concreta el significado de la
palabra, proteo multiforme de variadas significaciones. As, la palabra
tiempo significar poca en la frase en tiempo de Cristo, o un accidente
del verbo en tiempo pretrito, o puntualmente en a tiempo, o a la tempera-
tura ambiente en al tiempo... De aqu nace la gran importancia de
aprender los vocablos en su medio vital en el que retienen toda su fuerza
significativa. El contexto, adems, suministra al alumno ms medios
de asociacin.
El mtodo menos pedaggico para retener el significado de las pala-
bras es el de listas de vocablos, porque ms difcilmente se aprenden
palabras inconexas y ms fcilmente se olvidan tambin por la carencia
de vnculos asociativos.
Adems, este sistema de aprendizaje si es que merece el nombre
es el que da menor rendimiento en el campo lingstico y formativo.
Pues, qu conocimiento de la estructura de la lengua alcanzaremos con
la pura memorizacin de vocablos inconexos y aislados? Qu forma-
cin se lograr con una actividad en que ningn papel desempea la
inteligencia ni alguna otra de sus funciones, fuera de la memoria, y
sa mecnica?

15
Una palabra antes de terminar. Renunciemos a penetrar en la en-
traa viva de la lengua, mientras no traspasemos la epidermis grama-
tical, llmese morfologa o sintaxis.
Slo aprendiendo a leer estos smbolos, slo abrindose camino a
travs de esa estructura fontica, morfolgica y sintctica de apariencia
pavorosa, captaremos en toda su riqueza ideolgica y cultural el mensaje
y contenido de la obra. Ni hay otro camino para alcanzar tal meta que
el consejo sensato de los antiguos: non multa, sed multum. Esfuerzo
serio, constancia. No querer abarcar mucho por la sola satisfaccin de
la curiosidad, sino profundizacin y asimilacin vital de lo que se estudia
mediante la repeticin sistemtica y la reflexin continua.

1G
PARTE PRIMERA

SINTAXIS
ELEMENTAL

2 Latn Bsico
PRELIMINARES

1. Morfologa y Sintaxis
La morfologa estudia las palabras, como formas aisladas, para de
cubrir en ellas los ltimos elementos significativos (o morfemas) que com-
ponen su estructura.
As estudiamos en el primer tomo los morfemas de las partes va-
riables de la oracin: el sustantivo, el adjetivo, el pronombre y el
verbo, como los morfemas de las partes invariables: el adverbio, la
preposicin y la conjuncin.
La sintaxis por su parte estudia:
1) cmo se unen unas palabras con otras para formar una ora-
cin: sintaxis elemental;
2) cmo se une una oracin con otra: sintaxis oracional.
2. Divisin de la Sintaxis
La sintaxis se divide en dos partes:
1) la sintaxis elemental: estudia uno a uno los elementos lings-
ticos que se unen para formar una oracin.
2) la sintaxis oracional: estudia la construccin de oraciones, tan
" to las que no tienen ninguna relacin con otras, como las que
dependen de alguna otra.
3. La Sintaxis Elemental
Unas palabras se unen con otras para formar una oracin, me-
diante
1) la concordancia y
2) el rgimen.
3.1 La Concordancia
La concordancia hace que unas palabras adopten los acci-
dentes gramaticales de otras, o sea, su mismo gnero, nmero,
caso y persona.
Dicho de otra manera, unas palabras por su misma na-
turaleza estn hechas para sintonizar con otras, para con-
cordar con otras, modificando su propia forma para tomar
la de ellas.
El Rgimen
El rgimen, por el contrario, hace que unas palabras
rijan a otras, las gobiernen, imponindoles una forma o caso
determinado, siempre que dependen de ellas.
Resumiendo:
1. la concordancia es un fenmeno de asimilacin: una for-
ma se vuelve semejante, similar a la otra con que con-
cuerda ;
2. el rgimen es un fenmeno de disimilacin: una forma se
vuelve distinta, dismil de la otra que la rige o gobierna.
Concordancia + rgimen = sintaxis elemental

19
Captulo

LA CONCORDANCIA

Contenido
PG.
L La Concordancia del verbo con el sujeto 21
1.1 La concordancia del verbo con un sujeto 21
1.2 La concordancia del verbo con varios sujetos 21
2. La Concordancia del adjetivo con el sustantivo 23
2.1 La concordancia del adjetivo-predicado con un sujeto 23
2.2 La concordancia del adjetivo-predicado con varios sujetos 24
2.3 La concordancia del adjetivo-epteto con el sustantivo 25
3. La Concordancia del relativo con el antecedente 25
3.1 La concordancia del relativo con un antecedente 25
3.2 La concordancia del relativo con varios antecedentes 27
4. La concordancia del sustantivo apuesto con el principal 28
5. La Concordancia del segundo trmino de comparacin con el primero . 30
20 5.1 La concordancia mediante QUAM 30
5.2 La concordancia sin QUAM 31
LA CONCORDANCIA DEL VERBO CON EL SUJETO
1.1 La concordancia del verbo con un sujeto
1.1.a. El verbo concuerda con un sujeto en nmero y persona.
Como en espaol.
Discipulus stude
El discpulo estudia
Discipuli student
Los discpulos estudian
l.l.b. El verbo formado por participio concuerda adems en
gnero y caso.
Amicus amatus es
El amigo fue amado
Amici amali suiti
Los amigos fueron amados
1.2 La concordancia del verbo con varios sujetos
1.2.a. El verbo concuerda con todos los sujetos en plural, si todos
son de la misma persona;
si no, la primera persona se prefiere a la segunda, y sta
a la tercera.
Pater et filius riden
El padre y el hijo ren
Tu et ego ridemus
T y yo remos
Tu et frater rid etis
T y el hermano res
21
1.2.b. El verbo puede concordar en singular con el sujeto ms
prximo:
(a) si se consideran sinnimos o partes integrantes de
la misma idea;
(b) si se duplican las conjunciones et - et, aut - aut,
nec - nec... entre los sujetos;
(c) si se repite el sujeto o un modificativo suyo o algn
complemento.
(a) Senatus et populas rom a us intelligi
El senado y el pueblo romano comprenden
(b) Nec pax nec bellum piodes misero
Ni la paz ni la guerra traen ventajas al infeliz
(c) Nulla chitas, milla, domus staf sine Deo
Ninguna ciudad, ningn hogar est en pie sin Dios

EJERCICIO I
Fin: Practicar la concordancia del verbo con sujetos de diversa persona.
Indicaciones: funda los pares de frase en una, empleando et de manera que los
sujetos tengan el mismo verbo.
Ejemplo: tu discis grammticam, ego disco grammticam, se transforma en:
tu et ego dscimus grammticam.
NOTA. La columna de la izquierda contiene el ejercicio. La de la derecha da la
respuesta correcta. Cubra sta con un papel al hacer el ejercicio oral o
mentalmente y luego compare su respuesta para ver si contest con acierto.
1. Tu Stdes. Ego stdeo J Tu et ego studmus
2. Nos legimus. Vos legitis 2. Nos et vos lgimus
3. Pater derat. Filius derat 3. Pater et filius derant
4. Vos scribetis. Ego scribam 4. Vos et ego scribmus
5. Magister tcuit. Discipuli tacue- 5. Magister et discipuli tacurunt
runt
6. Duces pugnbunt. Milites pugn- 6. Duces et milites pugnbunt
bunt
7. Paulus stetit. Vos stetistis 7. Paulus et vos stetistis
8. Amici sederunt. Ego sedi 8. Amici et ego sdimus
9. Tu rides. Ille ridet 9. Tu et ille ridtis
10. Per currit. Puella currit 10. Per et pulla currunt
22
EJERCICIO 2

Fin: practicar la concordancia del verbo con el sujeto ms prximo.


Indicaciones: funda los pares de frases en una sola mediante las conjunciones
et, nec, eque, aut de modo que los sujetos tengan el mismo verbo.
Ejemplo: ratio est vinculum hminum. Oratio est vinculum hminum, se trans-
forma en: ratio et oratio est vinculum hminum.
1. Tuum consilium valet. 1. Tuum consilium et auctritas
Tua auctritas valet valet
2. Senatus decrvit 2. Senatus et Ppulus Romnus de-
Ppulus Romnus decrvit crvit
3. Tempus fecit. Necssitas fecit. 3. Tempus et necssitas fecit
4. Mea cura erat in stdiis 4. Mea cura et pera erat in stdiis
Mea pera erat in stdiis
5. Nec gens stat sine imprio 5. Nec gens nec mundus stat sine
Nec mundus stat sine imprio imprio
6. Aut tempus remdium dolris est 6. Aut tempus aut labor remdium
Aut labor remdium dolris est dolris est
7. Neque pax prdest misero 7. Neque pax neque bellum prdest
Neque bellum prdest misero misero
8. Nec nobilitas te magnum facit 8. Nec nobilitas nec auctritas te
Nec auctritas te magnum facit magnum facit
9. Neque maior cura te turbet 9. Neque maior neque minor cura te
Neque minor cura te turbet turbet
10. Nulla domus stat sine imprio 10. Nulla domus, nulla civitas stat
Nulla civitas stat sine imprio sine imprio
11. Nulli amor Christi dest 11. Nulli amor Christi, nulli gratia
Nulli gratia dest dest

2. LA CONCORDANCIA DEL ADJETIVO CON EL SUSTANTIVO


2.1 La concordancia del adjetivo-predicado con un sujeto.
2.1.a. El adjetivo-predicado concuerda con un sujeto en gnero,
nmero y caso.
Luus est iucundus
El juego es agradable
Ludi sunt iucundi
Los juegos son agradables
23
2.1.b. El adjetivo-predicado cuyo sujeto es un infinitivo o toda
una oracin toma gnero neutro y nmero singular.
Dulce est mori pro patria
Dulce es morir por la patria

2.2 La concordancia del adjetivo-predicado con varios sujetos


El adjetivo-predicado concuerda con todos en caso y en nmero
plural.
Gnero del adjetivo-predicado:
1. si los sujetos tienen el mismo gnero, toma el gnero
de ellos;
2. si los sujetos tienen distinto gnero:
a. si son personas, toma gnero masculino
b. si son cosas, toma gnero neutro.
Pater et mater sunt boni
El padre y la madre
son buenos
Aqua et ignis sunt necessaria
El agua y el fuego son necesarios
Pax et concordia sunt gratae, -a
La paz y la concordia son agradables

EJERCICIO 3
Fin: practicar la concordancia de un predicado con varios sujetos.
Indicaciones: funda los pares de frase en una, usando et, de modo que los dos
sujetos tengan el mismo predicado.
Ejemplo: puer est bonus, puella est bona, se transforma en: puer et puella
sunt boni.
1. Pater est carus. Mater est cara 1. Pater et mater cari sunt
2. Terra est rotunda. Luna est ro- 2. Terra et luna rotndae (-a) sunt
tunda
3. Fratres sunt laborisi 3. Fratres et srores sunt laborisi
Srores sunt laborisae
4. Honor est cadcus. Divtiae sunt 4. Honor et divtiae sunt cadca
cadcae
24
5. Aqua est tilis. Ignis est tilis 5. Aqua et ignis utilia sunt
6. Nautae capti sunt. Naves captae 6. Nautae et naves capti sunt
sunt
7. Avus mrtuus est. Avia mrtua 7. Avus et avia mrtui sunt
est 8. Pax et concordia sunt optbiles
(optabilia)
8. Pax est optbilis
Concordia est optbilis 9. Urbs et praesidium deleta sunt
9. Urbs delta est. Praesidium de-
ltum est 10. Ira et odium sunt inimica ratini
10. Ira est inimica ratini
Odium est inimicum ratini 11. Vir et mlier a Deo creati sunt
11. Vir a Deo cretus est
Mlier a Deo creata est
2.3 La Concordancia del adjetivo-epteto con el sustantivo
El adjetivo-epteto concuerda con un sustantivo en gnero, n-
mero y caso; mas, si los sustantivos son varios, concuerda con l
ms prximo.
Roma est pulchro urbs
Roma es hermosa ciudad
Vidi pulchra/n Romain et Alhenas
Vi la hermosa Roma y Atenas

3. LA CONCORDANCIA DEL RELATIVO CON EL ANTECEDENTE


3.1 La concordancia del relativo con un antecedente
El relativo concuerda en gnero y nmero con su antecedente;
pero, el caso depende del oficio que desempea en la frase rela-
tiva.
qui est in schola
que esta en la clase
Liber quem vides utilis est
El libro que ves es til
quo utimur
que empleamos

25
qui sunt in schola
que estn en la clase
Libri qiios vides utiles sunt
Los libros que ves son utiles
quibus utimur
que empleamos

EJERCICIO 4
Fin: ejercitar el manejo de los relath
Indicaciones: retenga en la memoria la primera frase de cada grupo y luego
sustituya el sustantivo repetido al principio de las frases siguientes
por el relativo conveniente.
Ejemplo: cognosco Deum; Deus creavit me, se transforma en: cognosco Deum
qui creavit me.
1. HERI VIDIMUS URBEM 1. HERI VIDIMUS URBEM
a. Urbs erat praeclra a. quae erat praeclra
b. Urbis viae erant amplae b. cuius viae erant amplae
c. Urbem monumnta ornbant c. quam monumnta ornbant
d. In urbe florbant artes d. in qua florbant artes
2. NUNC VIDEMUS MILITES 2. NUNC VIDEMUS MILITES
a. Milites sunt armti a. qui sunt armti
b. Mlitum arma sunt mortfera b. quorum arma sunt mortfera
c. Milites admirmur c. quos admirmur
d. In miltibus stat salus patriae d. in quibus stat salus patriae
3. CRAS VIDEBIS NAVES 3. CRAS VIDEBIS NAVES
a. Naves mare nvigant a. quae mare nvigant
b. Naves conscndunt viatres b. quas conscndunt viatres
c. Navium magnitudo est incre- c. quarum magnitdo est incred-
dbilis bilis
d. Nvibus portntur merces d. quibus portntur merces
i. IUVENES LUDIS DELECTAN- 4. IUVENES LUDIS DELECTAN-
TUR TUR
a. Ludos cum voluptte spectant a. quos cum voluptte spectant
b. Ludi sunt iucndi b. qui sunt iucndi
c. Ludrum utlitas est magna c. quorum utlitas est magna
d. Ludis vii-es corporis augntur d. quibus vires corporis augntur
26
3.2 La concordancia del relativo con varios antecedentes
El relativo concuerda con ellos en plural, en el caso que le im-
ponga su oficio dentro de la frase relativa y en el gnero que le
corresponda conforme al n. 2.2
Pater et mater, qui sunt cari, amant nos
El padre y la madre, que son queridos, nos aman

EJERCICIO 5

Fin: ejercitarse en el manejo de un relativo con varios antecedentes.


Indicaciones: retenga en la memoria la primera frase de cada grupo, y vaya in-
sertando en ella las frases siguientes, sustituyendo los vocablos repetidos
por el relativo conveniente.
Ejemplo: pater et mater nos amant; pater et mater sunt cari, se transforma en:
pater et mater, qui sunt cari, amant nos.
1. PATER ET MATER SUNT CARI 1. PATER ET MATER
a. Pater et mater sunt senes a. qui sunt senes, sunt cari
b. Patrem et matrem honoramus b. quos honoramus, sunt cari
c.. Patri et matri obedimus c. quibus obedimus, sunt cari
2. AQUA ET IGNIS SUNT NECES 2. AQUA ET IGNIS
SARIA
a. Aqua et igne utimur a. quibus utimur, sunt necessria
b. quae ubique sunt, sunt neces-
b. Aqua et ignis ubique sunt sria
c. quae pauper petit, sunt neces-
c. Aquam et ignem pauper petit sria
3. PAX ET CONCORDIA SUNT 3. PAX ET CONCORDIA
BONAE
a. Pacem et concordiam exopta- a. quas exoptmus, sunt bonae
mus
b. Pace et concordia urbes florent b. quibus urbes florent, sunt bo-
nae
c. Pax et concordia fovent artes c. quae fovent artes, sunt bonae
4. HONOR ET DIVITIAE SUNT 4. HONOR ET DIVITIAE
CADUCA
a. Honorem et divitias amas a. quae amas, sunt caduca
b. Honor et divitiae multos per- b. quae multos perdunt, sunt ca-
dunt duca
c. Honore et divitiis caremus c. quibus caremus, sunt caduca
27
4. LA CONCORDANCIA DEL SUSTANTIVO APUESTO CON EL
PRINCIPAL
El sustantivo apuesto concuerda slo en caso con el sustantivo a que se
junta.
En latn son sustantivos apuestos urbs, nsula, provincia... : urbs
Roma, Insula Sicilia, Africa Provincia se traducen por: la ciudad de
Roma, la Isla de Sicilia, la provincia de Africa.

Amo historiam, magistrali vitae


Amo la historia, maestra de la vida
Studeo historiae, magistral vitae
Estudio historia, maestra de la vida

Delector historia, magistra vitae


Me encanta la historia, maestra de la vida

EJERCICIO 6

Fin: habituarnos a concordar en caso los sustantivos apuestos.


Indicaciones: ponga como complemento directo de COGNOSCIMUS los sustanti-
vos siguientes en acusativo.
COGNOSCIMUS COGNOSCIMUS
1. Deus, Pater Omnipotens 1. Deum, Patrem Omnipotntem
2. Christus, Deus et homo 2. Christum, Deum et hominem
3. Ecclesia, Corpus Christi Mysti- 3. Ecclsiam, Corpus Christi Mysti-
cum cum
4. Amicus, alter ego 4. amcum, lterum me
5. Histria, magistra vitae 5. histriam, magistram vitae
6. Caritas, regina virtutum 6. carittem, reginam virtutum
7. Napleo, fulmen belli 7. Napolenem, fulmen belli
8. Virgo Guadalupnsis, Regina nos- 8. Virginem Guadalupnsem, Regi-
tra nam nostram
9. Mxicum, patria carissima 9. Mexicum, patriam carissimam
10. Spiritum Sanctum, vitam animae
28 Spiritus Sanctus, vita animae
10.
EJERCICIO 7

Fin: habituarnos a concordar en caso los sustantivos apuestos.


Indicaciones: ponga como complemento indirecto de ME TOTUM TRADIDI (me
dedique todo a) a los nombres siguientes en dativo.
ME TOTUM TRADIDI ME TOTUM TRADIDI
1. Evangelium, doctrina Christi 1. Evanglio, doctrinae Christi
2. Rhetorica, ars dictionis 2. Rhetricae, arti dictinis
3. Homerus, poetrum mximus 3. Homro, poetrum mximo
4. Msica, volptas nimi et arium 4. msicae, voluptti nimi et a-
rium
5. Sophocles, tragicorum princeps 5. Sphocli, tragicrum principi
6. Plato, philosophus et poeta 6. Platni, philsopho et potae
7. Demosthenes, mximus ortor
graecus 7. Demstheni, mximo oratri
8. Cicero, mximus ortor latinus graeco
9. Virgilius, humanissimus poeta 8. Cicerni, mximo oratri latino
10. Hortius, lyricorum gloria 9. Virgilio, humanissimo poetae
10. Hortio, lyricrum glriae

EJERCICIO 8

Fin: habituarnos a concordar en caso los sustantivos apuestos.


Indicaciones: ponga como complemento de MULTUM DELECTARIS (te gozas
mucho) a los nombres siguientes en ablativo.
MULTUM DELECTARIS MULTUM DELECTARIS
1. Amicitia, aequlitas animrum 1. amicitia, aequalitte animrum
2. Vinum, cordis laetitia 2. vino, cordis laetitia
3. Convivium, animrum coninctio 3. convivio, animrum coniunctine
4. Eucharistia, panis Angelrum 4. Eucharistia, pane Angelrum
5. Mexicpolis, urbs amplrum vi- 5. Mexicpoli, urbe amplrum vi-
rum rum
6. Parisii, urbs luce flgens 6. Parisiis, urbe luce fulgnte
7. Fbulae, puerrum deliciae 7. fbulis, puerrum deliciis
8. Libri, sapintes amici 8. libris, sapintibus amicis
9. Mxicum, patria carissima 9. Mxico, patria carissima
10. Msica, volptas animi et arium 10. msica, voluptte nimi et a-
rium
29
5. LA CONCORDANCIA DEL SEGUNDO TERMINO DE COMPA-
RACION CON EL PRIMERO
5.1 La concordancia mediante QUAM
La comparacin de dos trminos se hace mediante un adjetivo com-
parativo seguido de QUAM, concordando el segundo trmino de la
comparacin con el caso del primero.
Primer trmino adjet. comparativo segundo trmino
Nilus est longior quam Tiberis
El Nilo es ms largo que el Tiber
Menses sunt longiores quam dies
Los meses son ms largos que los das
Debe usarse QUAM:
1. si el segundo trmino es un infinitivo o una oracin;
2. si los est
Facilius dosfacer
trminos son
vulnera adverbios o comparativos.
quam sanare
Ms fcil es causar heridas que sanarlas
Fortius quam felicius
Con ms valor que buena suerte

EJERCICIO 9
Fin: practicar el manejo de los comparativos.
Indicaciones: las frases siguientes encierran una afirmacin y una pregunte.
Responda a sta, comparando el segundo sustantivo con el primero
mediante el comparativo conveniente y QUAM.
1. Vita est
Ejemplo: cara.est Etferox.
lupus libertas? 1. Libertas
Et leo? se responde: leo est est criorquam
fercior quam lupus.
vita
2. Arbor est alta. Et mons? 2. Mns est ltior quam arbor
3. Apis est parva. Et formica? 3. Formica est minor quam apis
4. Tempus est longum. Et aeterni- 4. Aeternitas est longior quam tem-
tas? pus
5. Valetudo est bona. Et virtus? 5. Virtus est melior quam valetudo
6. Terra est magna. Et sol? 6. Sol est mior quam terra
7. Hora est brevis. Et momentum? 7. Momentum est brevius quam hora
8. Verum intelligere est bonum. Et 8. Amare verum est melius quam
amare? intelligere
30
9. Corpus est nbile. Et nimus? 9. Animus est nobilior quam corpus
10. Praecpta sunt utlia. Et exm- 10. Exmpla sunt utilira quam prae-
pla? cpta
11. Vennum est malum. Et ca- 11. Calmnia est pior quam ven-
lumnia? num
12. In flribus sunt multi colores. Et 12. In arcu caelsti sunt plures col-
in arcu caelsti? res quam in flribus
5.2 La concordancia sin QUAM
Cuando el primer trmino de la comparacin est en nominativo
o acusativo puede suprimirse QUAM, poniendo en ablativo el
segundo trmino.
Primer trmino adjet. comparativo segundo trmino
Nilus est longior Tiberi (ablat.)
El Nilo es ms largo que el Tber
Menses sunt longiores diebus (ablat.)
Los meses son ms largos que los das

E J E R C I C I O 10
Fin: practicar el manejo del comparativo sin QUAM.
Indicaciones: omita QUAM en las frases comparativas y ponga en ablativo el
segundo trmino.
Ejemplo: lupus est fercior quam leo, se transforma en: lupus est fercior
lene.
1. Mns estestltior
Liberias carior quam vita
quam arbor
1. Librtas est carior vita
2. Mons est altior rbore
2. Formica est minor quam apis 3. Formica est minor ape
3. Aeternitas est longior quam tem 4. Aetrnitas est lngior tmpore
4. pus
5. Quis miserior est quam avrus? 5. Quis misrior est avro?
6. Animus est nobilior quam corpus 6. Animus est nobilior crpore
7. Exempla sunt utiliora quam prae- 7. Exmpla sunt utilira praecptis
cepta
Quae turris est ltior quam Tur- 8. Quae turris est altior Turre
ris Eiffel? Eiffel?
9. Virtus est melior quam valetdo 9. Virtus est mlior valetdine
10. Calmnia est peior quam vene
num 10. Calmnia est pior venno
11. Sol est maior quam terra
12. Momentum est brevius quam hora 11. Sol est maior terra
12. Momntum est brvius hora
31
Captulo

EL REGIMEN
2
NOMINATIVO Y ACUSATIVO

Contenido
PG.
L El Nominativo 33
1.1 El sujeto de la oracin activa 33
1.2 El sujeto de la oracin pasiva 33
2. El Acusativo 33
2.1 El significado del acusativo 33
2.2 El acusativo, complemento del verbo transitivo 34
2.3 Verbos con un acusativo doble: nombre principal y apuesto 34
2.4 Verbos con dos acusativos: de persona y de cosa 35
2.5 Verbos propiamente impersonales 36
2.6 Verbos impropiamente impersonales 38
2.7 Verbos de sensacin y de sentimiento 39
2.8 Verbos con acusativo de la misma raz lingstica 39
2.9 La medida, la distancia y la edad 40
2.10 El acusativo adverbial 42
32
1. EL NOMINATIVO
El sujeto de una oracin activa va en nominativo
El sujeto de una oracin pasiva:
a. el sujeto paciente va en nominativo;
b. el sujeto agente va en ablativo con A, AB.
Ego amo parentes
Yo amo a mis padres
Parentes amantur a me
Mis padres son amados por m
Sujeto paciente (parentes) es el que sufre la accin de un
verbo pasivo.
Sujeto agente (a me) es el que ejecuta la accin de un
verbo pasivo.
Las dos frases anteriores expresan la misma idea, mas en diversa
forma. La diversidad est en la diferente importancia o nfasis
que se da tanto al sujeto como al complemento directo en una y
en otra frase. Las flechas ilustran esta diferencia de forma.

2. EL ACUSATIVO
2.1 El significado del acusativo
El acusativo significa tres ideas principales:
1. trmino directo de la accin del verbo transitivo o comple-
mento directo.
2. trmino de movimiento o direccin.
3. extensin en el espacio y en el tiempo.
3 Latn Bsico 33
2.2 El acusativo, complemento del verbo transitivo
2.2.a. Verbo transitivo se llama etimolgicamente aqul que hace
pasar (transir) la accin, del sujeto al objeto.
2.2.b. Verbo transitivo lingsticamente es el que puede llevar
complemento directo en acusativo y tiene forma pasiva
personal.
Nota: no todos los verbos transitivos en espaol son tran-
sitivos en latn ni viceversa. Los ejercicios siguientes nos
iniciarn en el conocimiento de algunos de los verbos
transitivos latinos ms usuales, el cual deber ampliarse
y enriquecerse ms con la composicin y con la lectura
abundante de los autores latinos.
El cuadro siguiente nos presenta en forma esquemtica
las diferencias que existen entre el verbo transitivo y el
intransitivo:

VERBO TRANSITIVO
Con acusativo y forma pasiva personal
Miles dfendit patriam
El soldado defiende la patria
A milite defenditur patria
Por el soldado es defendida la patria

VERBO INTRANSITIVO
Sin acus. y con forma pas. impersonal
Miles paret imperatori
El soldado obedece al general
A milite paretur imperatori
Por el soldado se obedece al general
2.3 Verbos con doble acusativo: nombre principal y apuesto
Los verbos que significan hacer (facer, efficere), nombrar
(nominare, creare), tener por (habere, putare), elegir (eligere),
portarse como (se exhibere, se praebere)... llevan comnmente,
adems del complemento directo, un apuesto en acusativo.
34
Habeo Josephum amicum
Tengo a Jos por amigo
Creant senem senatorem
Hacen al viejo, senador
Exhibet se virum fortem
Se muestra hombre valiente

EJERCICIO I I
Fin: familiarizarnos con algunos verbos de doble acusativo.
Indicaciones: transforme las frases en voz pasiva, y no olvide de poner en
nominativo tanto el complemento directo como el apuesto.
1. Summum concilium sentum ap- 1. Summum concilium sentus appel-
pllant ltur
2. Rmulus urbem Romam vocvit 2. Urbs vocta est Roma a Rmulo
3. Mexicpolim caput natinis appel- 3. Mexicpolis caput natinis appel-
lmus ltur a nobis
4. Magistrtum legem loquntem vc- 4. Magistrtus lex lquens voctur
cant
5. Cardinles Paulum Pontificem li- 5. Paulus eligitur Pntifex a Cardi-
gunt nlibus
6. Necssitas timidos fortes facit 6. Timidi fortes fiunt necessitte
7. Philippus Aristtelem magistrum 7. Aristoteles magister Alexndri
Alexndri fecit factus est a Philippo
8. Eligmus Christum vitae ducem 8. Christus vitae dux eligtur a no-
bis
9. Cicero summum oratrem Dems- 9. Demosthenes summus orator pu-
thenem putvit ttus est a Cicerne
10. Scrates se civem totius mundi 10. Scrates putabtur civis totius
putbat mundi
11. Improbi malitiam sapintiam i- 11. Malitia sapintia iudictur ab im-
dicant probis
12. Christinus lterum Christum se 12. Christinus alter Christus exhi-
exhibeat betur
2.4 Verbos con dos acusativos: uno de persona, el otro de cosa
Dceo y sus compuestos, oro, exro, poseo (pedir, exigir), celo
(ocultar) y rogo e interrogo llevan dos acusativos, uno de per-
sona y el otro de cosa. En la voz pasiva el acusativo de cosa
permanece inmutable.
35
Te doceo historiam
Te enseo historia
Tu doceris historia; a me
T eres enseado historia por m

E J E R C I C I O 12
Fin: familiarizarnos con verbos de dos acusativos.
Indicaciones: transforme las frases en voz pasiva. Pase a nominativo nicamen-
te el complemento directo de persona y retenga el acusativo de cosa.
1. Explortor socios viam docet 1. Socii viam docntur ab explora-
tre
2. Usus te plura docebit 2. Tu docberis plura usu
3. Calmitas misericordiam nos do- 3. Nos misericordiam docmur cala-
cet mitte
4. Amicus linguam nglicam me 4. Ego amico
linguam nglicam dceor ab
docet
5. Hoc unum te oro 5. Tu hoc unum orris a me
6. Consul senatres sententim ro- 6. Senatores rogti sunt sentntiam
gvit a cnsule
7. Hoc me vehementer rogas 7. Ego vehemnter rogor hoc a te
8. Tu me sententiam interrogas? 8. Ego intrrogor sentntiam a te?
9. Iudex accusatrem testimonium 9. Accustor interrogtus est testi-
interrogvit monium a idice
10. 2.5
AmicusVerbos
amicumpropiamente 10. Amicus
nihil celbitimpersonales con un nihilacusativo
celbitur ab amico
Miseret (apiadarse), paenitet (arrepentirse), pudet (avergon-
zarse), taedet (hastiarse) y piget (apenarse) se construyen con:
acusativo de persona y
genitivo de cosa.
Me paenitet consilii
Me da arrepentimiento de mi determinacin
Te miseret aliorum
Te da compasin de otros
Eos taedet vitae
36 Les da hasto de la vida
E J E R C I C I O 13

Fin: ejercitar el manejo del verbo panitet.


Indicaciones: en la frase ME PAENITET CONSILII sustituya me por el pri-
mer sustantivo y conslii por el segundo.
Ejemplo: me panitet consilii; audax, audacia, se transforma en: audcem
panitet audaciae.
1. Nauta, navigatio 1. Nautam panitet navigatinis
2. Miles, militia 2. Mlitem panitet miltiae
3. Peccator, peccatum 3. Peccatrem panitet peccti
4. Viator, via 4. Viatrem panitet viae
5. Malus, malitia 5. Malum panitet maltiae
G. Ignarus, ignorantia 6. Ignrum panitet ignorntiae
7. Fur, furtum 7. Furem panitet furti
8. Mendax, mendacium 8. Mendcem panitet mendcii
9. Timidus, timor 9. Tmidum panitet timris
10. Imprudens, imprudentia 10. Imprudntem panitet imprudn-
tiae
11. Impius, impietas 11. Impium panitet impiettis
12. Calumniator, calumnia 12. Calumniatrem panitet calmniae

E J E R C I C I O 14
Fin: practicar el manejo del verbo mseret.
Indicaciones: en la frase TE MISERET ALIORUM sustituya los dos vocablos
te y aliorum por los pares de palabras siguientes. Use acusativo y ge-
nitivo.
Ejemplo: te mseret alirum. Dminus, servus, se transforma en: dminum
mseret servi.
1. Pater, filius 1. Patrem mseret filii
2. Mater, filia 2. Matrem mseret filiae
3. Frater, soror 3. Fratrem mseret sorris
4. Maritus, uxor 4. Martum mseret uxris
5. Parentes, liberi 5. Parntes mseret liberrum
6. Homo, femina 6. Hominem mseret fminae
7. Vir, mlier 7. Virum mseret muleris
8. Avus, nepos 8. Avum mseret neptis
9. Avus, via 9. Avum mseret aviae
10. Socer, socrus 10. Scerum mseret socri
11. Gener, nurus 11. Gnerum mseret nurus
12. Dominus, servus 12. Dminum mseret servi
37
2.6 Verbos impropiamente impersonales con un acusativo
Decet (ser conveniente), ddecet (ser inconveniente), delc
ivat (ser agradable), fgit, praterit (escaprsele a uno
y latet (ocultrsele algo a uno) llevan acusativo.
Se llaman impropiamente impersonales, porque aunque slo se
usan en tercera persona, siempre tienen sujeto.

E J E R C I C I O 15
Fin: practicar el acusativo con algunos de los verbos mencionados.
Indiacciones: sustituya DELECTAT en lugar de vol y transforme el sujeto
en acusativo.
Ejemplo: Iulius vult ldere, se transforma en: Ilium delctat ldere.
a) Primera parte del ejercicio: delctat
1. Iulius vult folie ldere 1. Ilium delctat folie ldere
2. Nos vlumus folie ldere 2. Nos delctat folie ldere
3. Ego vol folie ldere 3. Me delctat folie ldere
4. lili volunt folie ldere 4. Illos delctat folie ldere
5. Tu vis folie ldere 5. Te delctat folie ldere
6. Vos vultis folie ldere 6. Vos delctat folie ldere
b) Indicaciones:
Segunda parte sustituya
del ejercicio:
DECETdecet.
el sujeto en acusativo. en lugar de dbeo y transform
1. Ego debeo ltteras scrbere t, Me decet ltteras scrbere
2. Amci debent ltteras scrbere 2. Amcos decet ltteras scrbere
3. Frater debet ltteras scrbere 3. Fratrem decet ltteras scrbere
4. Debmus ltteras scrbere 4. Nos decet ltteras scrbere
5. Hi debent ltteras scrbere 5. Hos decet ltteras scrbere
6. Tu et ego debmus ltteras scrbere 6. Te et me decet ltteras scrbere
c) Tercera parte del ejercicio: latet.
Indicaciones: sustituya LATET en lugar de ignoro y transforme
el sujeto en acusativo y el complemento directo en sujeto.
1. Omnes ignorant diem mortis I. Omnes latet dies mortis
2. Medicus ignorat diem mortis 2. Medicum latet dies mortis
3. Ignoramus diem mortis 3. Nos latet dies mortis
4. Viri docti ignorant diem mortis 4. Viros doctos latet dies mortis
5., Ignoras diem mortis 5. Te latet dies mortis
6. Ignoratis diem mortis 6. Vos latet dies mortis
38
2.7 Verbos de sentimiento y sensasin
Algunos verbos intransitivos de sentimiento (tristeza, horror,
llanto...) y de sensacin fsica (oler, saber a . . . ) pueden llevar
complemento en acusativo.
Ms frecuentemente llevan ablativo causal.

E J E R C I C I O 16
Fin: familiarizarnos con algunos verbos de sentimiento y sensacin.
Indicaciones: transforme los verbos en pretrito perfecto de indicativo.
1. Nautae mare tempestuosum hor- 1. Nautae mare tempestuosum hor-
rent rurunt
2. Quis dolorem non horret? 2. Quis dolrem non hrruit?
3. Quis mortem parentum non lu 3. Quis mortem parntum non luxit?
get?
4. Communistae bonorum sangui- 4. Communistae bonrum snguinem
nem sitiunt sitivrunt
5. Libertatem, non honores sitio 5. Liberttem, non honores sitivi
6. Sermo meus antiquitatem non red- 6. Sermo meus antiquittem non red-
olet luit
7. Ebrius vinum semper redolet 7. Ebrius vinum semper redluit
8. Quis calamitatem amici non do- 8. Quis calamittem amici non d-
let? luit?
9. Ea sapimus quae sentimus 9. Ea sapvimus quae snsimus
10. Iuris peritus callet ius 10. Iuris pertus calluit ius
11. Artifices suam artem callent 11. Artfices suam artem callurunt
12. Vehementer iniurias dolebam 12. Vehemnter inirias dlui
2.8 Verbos con acusativo de su misma raz lingstica
Algunos verbos intransitivos pueden tener como complemento un
acusativo de su misma raz lingstica o de significado parecido,
como curro, vivo, ludo...

E J E R C I C I O 17
Fin: conocer algunos verbos de esta clase.
Indicaciones: transforme los verbos en futuro imperfecto de indicativo..
1. Magnam pugnam pugnmus 1. Magnam pugnam pugnbimus
39
2. Iurvi verssimum iusiurndum 2. Iurbo verssimum iusiurndum
3. Nemo sponte servittem servvit 3. Nemo sponte servittem srviet
4. Smilem lusum lsimus 4. Smilem lusum ludmus
5. Hac nocte mirum somnivi som- 5. Hac nocte mirum somnibo som-
nium nium
6. Beti veram vitam vivunt 6. Beti veram vitam vivent
7. Tu et ego eosdem cursus crrimus 7. Tu et ego eosdem cursus currmus
8. Spiens quitam vitam vvit 8. Spiens quitam vitam vvet
2.9 La medida, la distancia y la edad
2.9.a. Las dimensiones de un objeto se expresan con los adjeti-
vos altus, longus, latus + ACUSATIVO (pies, metros...).

Ianua est sex pedes alta


La puerta tiene seis pies de altura
Ianuae sunt decern pedes longae
Las puertas tienen diez pis de longitud
de largo
F lumen est unum pedem altum
El ro tiene un pi de profundidad
2.9.b. La distancia se expresa en acusativo y a veces en ablativo.
Turres distabant triginta pedes inter se
Las torres distaban treinta pis entre s
Amicus ambulavit quindecim passus
Mi amigo camin quince pasos
2.9.C La edad se expresa en acusativo:
con natus y los nmeros cardinales
con ago y los ordinales, aadido un ao ms.
Sum natus viginti annos
Tengo veinte aos
Ago vigesimum primum annum
Ando en los veintin aos

40
E J E R C I C I O 18
Fin: practicar el acusativo de medida con altus, longus, latus.
Indicaciones: responda a las preguntas acerca de las dimensiones de los objetos,
empleando longus, latus, altus y acusativo.
Ejemplo: si navis est mille pedum longitdinis, quam longa navis est? se
responde: navis est mille pedes longa.
1. Si Turris Eiffel trecentrum me- 1. Turris Eiffel est trecnta metra
trrum altitdinis est, quam alta alta
est?
2. Si Basilica Petrina centum vi- 2. Baslica Petrina est centum vi-
ginti trium metrrum altitdinis gnti et tria metra alta
est, quam alta est?
3. Si Pyramides centum sexaginta 3. Pyrmides sunt centum sexaginta
metrrum altitdinis sunt, quam metra altae
altae sunt?
4. Si Basilica Petrina centum nona- 4. Basilica Petrina centum nona-
ginta metrrum longitdinis est, gnta metra longa est
quam longa est?
5. Si pons "Area Porta" mille sex- 5. Pons "Area Porta" mille sexcn-
centrum metrrum longitdinis ta metra longus est
est, quam longus est?
6. Si colossus Rhdius triginta duo 6. Colossus Rhdius triginta duo
rum metrrum altitdinis fuit, metra altus fuit
quam altus fuit?
7. Si navis "Regina Elisabeth" cen- 7. Navis "Regina Elisabeth" centum
tum duodeviginti pedum latitdi- duodeviginti pedes lata est
nis est, quam lata est?
8. Si navis "Regina Elisabeth" mille 8. Navis "Regina Elisabeth" mille
et triginta pedum longitdinis est, et triginta pedes longa est
quam longa est?
9. Si Canlis Suez centum nonagin- 9. Canlis Suez centum nonaginta
ta et sex pedum latitdinis est, et sex pedes latus est
quam latus est?
10. Si Canlis Suez quinque fere chi- 10. Canlis Suez quinque fere chilo-
lometrrum longitdinis est, metra longus est
quam longus est?

E J E R C I C I O 19
Fin: practicar la expresin de la edad con natus.
Indicaciones: las frases siguientes le dan la edad expresada con ago.
Dgala Ud. con natus. Proceda as. Ponga natus en lugar de agens,
11
los nmeros cardinales en vez de los ordinales y rsteles a stos una
unidad.
Ejemplo: vigsimum primum annum agens Alexnder Magnus Rex fit, se trans-
forma en: vignti annos natus Alexnder Magnus Rex fit.
1. Trigsimum quartum annum 1. Trignta et tres annos natus
agens Christus mortus est Christus mrtuus est
2. Septuagsimum primum annum 2. Septuagnta annos natus Scrates
agens Scrates cpite damntus cpite damntus est
est
3. Trigsimum secundum annum 3. Trignta et unum annos natus
agens Alexnder omnes hostes Alexnder omnes hostes supervit
supervit
4. Sexagsimum quartum annum 4. Sexagnta et tres annos natus
agens Cicero occditur Cicero occditur
5. Quadragsimum secndum annum 5. Quadragnta et unum annos natus
agens Colmbus rpperit Amri- Colmbus rpperit Amricam
cam
6. Trigsimum tertium annum agens 6. Trignta et dos annos natus Cor-
Corts ad oras mexicanas ppu- ts ad oras mexicanas ppulit
lit
7. Sextum annum agens Mozart mo- 7. Quinqu annos natus Mozart mo-
dos msicos fecit dos msicos fecit
8. Vigsimum sextum annum agens 8. Vignti quinqu annos natus Mi-
Michael Angelus statuam Piettis chael Angelus sttuam Piettis
fecit fecit
9. Quadragsimum primum annum 9. Quadragnta annos natus Maga-
agens Magallanes fretum eiusdem llanes fretum eiusdem nminis
nminis rpperit rpperit
10. Vigsimum secundum annum 10. Vignti unum annos natus Rem
agens Rembrandt praeclrus pic- brandt praeclrus pictor erat
tor erat

2.10 El acusativo adverbial


Todo verbo, transitivo o instransitivo, puede llevar un pronom-
bre o adjetivo neutro en acusativo, adems de sus propios com-
plementos. Tales pronombres o adjetivos neutros se llaman
acusativos adverbiales, porque:
estn en acusativo
son invariables, como los adverbios.
Son acusativos adverbiales hoc, istud, iud, idem, multa, pauca,
cetera. . .
42
Dux hortatus est milites pauca (ac. adv.)
El jefe exhort a los soldados brevemente
Ego assentior tibi cetera (ac. adv.)
Yo estoy de acuerdo contigo en lo dems

Resumiendo:

1. VERBOS:
A transitivos: a con un acusativo doble: exhibe te virum
b con dos acusativos: pers. y cosa: te his-
toriam doceo
B impersonales: a con acusativo y genitivo: me conslii mei
panitet
b con solo acusativo: nos causa latbat
C intransitivos: a con acusativo del objeto del sentimiento:
mortem hrreo
b con acusat. de la misma raz lingstica:
vitam vivo
2. SUSTANTIVOS Y ADJETIVOS:
a medida: inua sex pedes alta
b distancia: dos passus ambulbo
c edad: vignti annos natus = vigsimum
primum annum ago
3. ACUSATIVO ADVERBIAL:
Ctera, assntior tibi

43
Captulo

EL DATIVO
3
Contenido
PG.
1. El Dativo 45
1.1 Tres funciones del dativo 45
2. El Dativo, complemento de verbos 45
2.1 Verbos transitivos con dativo, adems de acusativo 45
2.2 Verbos con dativo o acusativo 48
2.3 Verbos intransitivos con slo dativo 49
2.3.a Verbos intransitivos de dao o provecho 49
2.3.b Verbos intransitivos de dedicacin o estudio 50
2.3.c Verbos impersonales 51
2.4 El verbo SUM con un dativo 53
2.5 El verbo SUM con dos dativos 54
2.6 Verbos con un segundo dativo de finalidad 55
3. El Dativo, Complemento de Adjetivos 56
3.1 Adjetivos con dativo 56
3.2 Adjetivos con dativo o AD + acusativo 59
4. El Gerundivo con Dativo 60
44
1. EL DATIVO
1.1 Tres funciones del dativo
El dativo tiene tres funciones principales:
1. de complemento indirecto: a quien se da, dice, entrega,
confa algo.
2. de dao o provecho: complemento de verbos intransi-
tivos o adjetivos.
3. de fin por el que se hace algo.

2. EL DATIVO, COMPLEMENTO DE VERBOS


2.1 Verbos transitivos con dativo, adems de acusativo
Los verbos que significan dar, devolver, entregar, prometer,
declarar, anteponer y posponer llevan:
complemento directo en acusativo
Dabimus
complemento litteras
indirecto en tabellario
dativo.
Daremos la carta al cartero
Praetuli pacem bello
Prefer la paz a la guerra
Committo me labori
Dedco- me al trabajo

E J E R C I C I O 20
Fin: practicar el manejo del dativo y del acusativo con do.
Indicaciones: en la frase DABIMUS DEXTERAM MISERIS sustituya dxte-
ram y mlseris por los pares de palabras del ejercicio.
Ejemplo: dbimus dxteram mseris. Ltterae, tabellrius, se transforma en:
dbimus litteras tabellrio.
45
1. Soltium, tristes L Dbimussoltium trstibus
2. Pecunia, pauper 2. Dbimus pecniam puperi
3. Pramium, victor 3. Dbimuspramium victri
4. Venia, spplices 4. Dbimus veniam supplcibus
5. Librtas, cives 5. Dbimus liberttem cvibus
6. Consilium, prudntes 6. Dbimusconsilium prudntibus
7. Animus, ignvus 7. Dbimus nimum ignvo
8. Signum, pugna 8. Dbimus signum pugnae
9. Arma, milites 9. Dbimus arma miltibus
10. Tempus, amici 10. Dbimustempus amcis
II. Donum, parntes IL Dbimus donum parntibus
12. Spes, omnes 12. Dbimusspem mnibus

E J E R C I C I O 21
Fin: practicar el manejo del dativo y del acusativo con prafero.
Indicaciones: en la frase MEAM PATRIAM ALIENAE PRAETULI sustituya
meam patriara y alienae por los pares de palabras del ejercicio.
Ejemplo: meam ptriam alinae pratuli. Aurum, argntum, se transforma en:
aurum argnto pratuli.
1. Honor, volptas 1. Honorem voluptati praetuli
2. Valetdo, aurum 2. Valetudinem auro praetuli
3. Amictia, pecnia 3. Amicitiam pecuniae praetuli
4. Mea urbs, tua 4. Meam urbem tuae praetuli
5. Vinum, aqua 5. Vinum aquae praetuli
6. Caro, pais 6. Carnem pani praetuli
7. Cives, extrni 7. Cives externis praetuli
8. Pax, bellum 8. Pacem bello praetuli
9. Amor, odium 9. Am6rem odio praetuli
10. Stdia, ludi 10. Studia ludis praetuli
11. Concordia, discordia 11. Concordiam discordiae praetuli
12. Librtas, mnia bona 12. Libertatem omnibus bonis prae-
tuli

E J E R C I C I O 22
Fin: practicar el manejo del dativo y del acusativo con commtto.
Indicaciones: en la frase VIATOR VIAE SE COMMITTIT sustituya vitor y
viae por los pares de palabras del ejercicio.
46
Ejemplo: vitor viae se commttit. Philsophus, philosphia, se transforma en:
philsophus philosphiae se commttit.
1. Mdicus, medicina 1. Mdicus medicinae se committit
2. Nautae, navigtio 2. Nautae navigatini se committunt
3. Moribndus, Deus 3. Moribndus Deo se committit
4. Lusres, ludus 4. Lusres ludo se committunt
5. Imprudntes, periculum 5. Imprudntes periculo se commit-
tunt
6. Mathemtici, nmeri 6. Mathemtici nmeris se commit-
tunt
7. Merctor, negtium 7. Merctor negtio se committit
8. Guberntor, mare 8. Guberntor mari se committit
9. Studisi, stdium 9. Studisi stdio se committunt
10. Aronatae, aronvis ' 10. Aronatae aronvi se commit-
tunt
11. Laborisi, labor 11. Laborisi labri se committunt
12. Vitor, via 12. Vitor viae se committit

E J E R C I C I O 23
Fin: familiarizarnos con algunos verbos de dativo y acusativo.
Indicaciones: transforme las frases en voz pasiva.
1. Tyrnnus liberttem ppulo non 1. Libertas ppulo non datur a
dat tyrnno
2. Dbimus dxteram miseris 2. Dxtera dbitur miseris a nobis
3. Deo reddmus honrem
4. Rddimus beneficium amicis 3. Honor reddtur Deo a nobis
5. Hanc epistolam tibi committam 4. Beneficium rdditur amicis a no-
bis
5. Haec epistola committtur tibi a
6. Astronatae se caelo committunt me
7. Deus sua dona nobis commodvit 6. Astronatae caelo committntur
7. Dona commodta sunt nobis a
8. Rssici arma sciis promittunt Deo
9. Pater mihi pero sidera monstr- 8. Arma promittntur sciis a Rssi-
bat cis
9. Sidera mostrabntur mihi pero
10. Errntibus viam monstrmus a patre
10. Via monstrtur errntibus a no-
11. Aurum argnto praefers bis
11. Aurum praefrtur argnto a te
47
12. Meam patriam alinae pratuli 12. Mea patria praelta est alinae a
me
13. Honstum tili nunquam postp- 13. Honstum non postpontur tili a
nes te
14. Meam peram tibi promitto 14. Mea pera promttitur tibi a me

E J E R C I C I O 24

Fin: conocer algunos otros verbos de dativo y acusativo.


Indicaciones: el ejercicio consta de pares de frases. La primera le dar la
palabra que se necesita para responder a la pregunta. Retngala en la
memoria y transfrmela en dativo.
Ejemplo: sunt amici. Quibus consolatinem adhibmus? se responde: amcis
consolatinem adhibmus.
1. Sunt morbi. Quibus medicamnta 1. Morbis medicamnta adhibmus
adhibmus?
2. Sunt convvae. Quibus vinum 2. Convivs vinum appnimus
appnimus ?
3. Est homo ignvus. Cui nimos 3. Hmini ignvo nimos ddimus
ddimus?
4. Sunt urbes. Quibus hostis ignem 4. Urbibus hostis gnem ntulit
ntulit?
!>. Est perculum. Cui se bicit im- 5. Perculo se bicit imprdens
prdens?
6. Sunt ferae. Quibus Romni Chris- 6. Fers Romni Christinos obici-
tinos obicibant? bant
7. Est exrcitus. Cui imperatrem 7. Exerctui imperatrem praefci-
praefcimus? mus
8. Est Communsmus. Cui te non 8. Communsmo te non submttes
submttes?
9. Est Christus. Cui nos sponte 9. Christo nos sponte submittmus
submittmus?
10. Sunt percula. Quibus prudens 10. Prudens perculis se non bicit
se non bicit?
2.2 Verbos con dativo o acusativo
Los verbos antecedo, anteo, praeo (adelantarse), illdo
larse), defcio (faltar) y cmitor (acompaar)
pueden llevar dativo o acusativo.
48
E J E R C I C I O 25
Fin: practicar el manejo de los verbos de dativo o acusativo.
Indicaciones: transforme el dativo en acusativo.
1. Sapintia cteris rebus antecdit 1. Sapintia cteras res antecdit
2. Natura anglica humnae antec- 2. Natura anglica humnam ante-
dit cdit
3. Frater mihi anteibat aette 3. Frater me anteibat aette
4. Senes prudntia adulescntibus 4. Senes prudntia adulescntes an-
anteunt teunt
5. Lictres olim cnsuli praeibant 5. Lictres olim cnsulem praeibant
6. Milites nunc prasidi praeunt 6. Milites nunc prasidem praeunt
7. Animus dficit hmini ignavo 7. Animus dficit hominem ignvum
8. Rebus tuis non desperbis 8. Res tuas non desperbis
9. Naufragi saluti desperbant 9. Naufragi saltem desperbant
10. Miseris nunquam illdes 10. Mseros nunquam illdes
11. Fama virtuti comittur 11. Fama virttem comittur
12. Fortuna frtibus semper comit- 12. Fortna fortes semper comitta
ta est est
2.3 Verbos intransitivos con solo dativo
2.3.a. Los verbos que significan dao, provecho, ayuda, adula-
cin, benevolencia, favor, obediencia, sumisin y sus opues-
tos llevan dativo solo.
Nota: a) el significado no es la norma ltima de correc-
cin, sino el uso. Por tanto habr que atenerse
a ste para usar correctamente verbos como
noceo y laedo (daar), iuvo y fveo (ayudar)
que, aunque de idntico significado, unos llevan
dativo, otros acusativo.
b) La lista anterior no agota los significados de
todos los verbos que llevan dativo, sino que se
limita a los ms fcilmente catalogables.

E J E R C I C I O 26
Fin: conocer algunos verbos intransitivos que llevan dativo.
Indicaciones: sustituya en las frases siguientes los verbos transitivos por los
intransitivos de significado semejante y cambie el acusativo por dativo.
Ejemplo: unusquisque res suas laudat. Plceo. Se transforma en: unicuque res
suae placent.
4 Latn Bsico 49
a) sustituya laudo por placeo con dativo.
1. Vir vires laudai 1. Viro vires placent
2. Mulier ornamnta laudat 2. Mulieri ornamnta placent
3. Peri ludos ladant 3. Peris ludi placent
4. Mdici medicamnta ladant 4. Mdicis medicamnta placent
5. Artifex artem ladat 5. Artifici ars placet
b) sustituya iuvo por faveo con dativo.
1. Fortuna fortes iuvat 1. Fortuna frtibus favet
2. Pax et concordia artes iuvant 2. Pax et concordia rtibus favent
3. Amcos in perculis iuvmus 3. Amicis in periculis favmus
4. Malus civis hostes ivat 4. Malus civis hstibus favet
5. Bonus civis ptriam ivat 5. Bonus civis patriae favet
c) sustituya laedo por noceo con dativo.
1. Quis sanus se ipsum laedit? 1. Quis sanus sibi ipsi nocet?
2. Vir probus iniste nminem laesit 2. Vir probus iniste nmini ncuit
3. Maldici famam laedunt 3. Maldici famae nocent
4. Nimia lux culos laedit 4. Nimia lux culis nocet
5. Tua imprbitas me laesit 5. Tua imprbitas mihi ncuit
d) sustituya non delctat por dsplicet con dativo.
1. Amictia nminem non delctat 1. Amictia nmini dsplicet
2. Morbi nos non delctant 2. Morbi nobis displicent
3. Quem non delctant humanae lau- 3. Cui displicent humanae laudes?
des?
4. Ludi gymnici paucos non delctant 4. Ludi gymnici paucis displicent
5. Hems me non delctat 5. Hems mihi dsplicet
e) sustituya curo por insrvio con dativo.
1. Multi solas divtias curant 1. Multi solis divitiis insrviunt
2. Mdicus aegrtum curat 2. Mdicus aegrto insrvit
3. Servus dominum curat 3. Servus dmino insrvit
4. Curmus valetdinem dilignter 4. Inservimus valetdini dilignter
5. Curbo tua negtia ut mea 5. Insrviam tuis negtiis ut meis
2.3.b. Los verbos que significan dedicacin y estudio llevan
tivo.
50
E J E R C I C I O 27

Fin: conocer algunos verbos que significan estudiar.


Indicaciones: complete los verbos con los sustantivos que van a continuacin
puestos en dativo.
a) Binnio studmus a) Binnio studmus
1. lingua latina 1. linguae latinae
2. historia litterrum 2. histriae litterrum
3. artes pulchrae 3. rtibus pulchris
4. lingua gllica 4. linguae gllicae
5. Novum Testamntum graecum 5. Novo Testamnto graeco
b) Incumbmus deinde b) Ineumbmus deinde
1. philosphia christina 1. philosphiae christinae
2. psycholgia empyrica 2. psycholgiae empyricae
3. res oeconmicae 3. rebus oeconmicis
4. dogma sacrum 4. dgmati sacro
5. Sacra Scriptra 5. Sacrae Scriptrae
c) Vacbimus postea c) Vacbimus pstea
1. ministrium sacrum 1. ministrio sacro
2. lctio et scrptio librrum 2. lectini et scriptini librrum
3. negtia mximi momnti 3. negtiis mximi momnti
4. scintiae sacrae et profnae 4. scintiis sacris et profnis
5. tium modertum 5. tio moderato
2.3.c. Los verbos impropiamente impersonales con dativo.
Los verbos que significan acontecer (ccidit, contngit),
convenir (cnvenit, xpedit), agradar (placet, libet) y ser
lcito (licet) llevan dativo.

E J E R C I C I O 28
Fin: practicar el dativo con algunos de stos impersonales.
Indicaciones: sustituya decet por cnvenit y transforme el acusativo en dativo.
Ejemplo: te decet Deum clere, se transforma en: tibi cnvenit Deum clere.
a) sustituya decet por cnvenit y transforme el acusativo en dativo.
1. Hmines decet Deum clere 1. Homnibus cnvenit Deum clere
2. Nos decet Deum clere 2. Nobis cnvenit Deum clere
51
3. Omnes ppulos decet Deum clere 3. Omnibus ppulis cnvenit Deum
clere
4. Nostram rempblicam decet Deum 4. Nostrae reipblicae cnvenit Deum
clere clere
5. Sapintes decet Deum clere 5. Sapintibus cnvenit Deum clere
6. Ivenes et senes decet Deum clere 6. Iuvnibus et snibus cnvenit
b) sustituya ivat por placet y transforme el acusativo en dativo.
1. Te ivat montes ascndere Deumplacet
1. Tibi clere
montes ascndere
2. Exploratres ivat montes ascn- 2. Exploratribus placet m o n t e s
dere ascndere
3. Nos ivat montes ascndere 3. Nobis placet montes ascndere
4. Adulescntes ivat montes ascn- 4. Adulescntibus placet m o n t e s
dere ascndere
5. Audces ivat montes ascndere 5. Audcibus placet montes ascnde-
re
6. Fortem virum ivat montes ascn- 6. Forti viro placet montes ascndere
dere

E J E R C I C I O 29
Fin: repeticin de verbos impersonales.
Indicaciones:
a) primera parte: sustituya vult por los impersonales que siguen y trans-
forme su sujeto en acusativo o dativo.
1. Ionnes vult mecum colloqui 1. Ionnes vult mecum colloqui
2. Decet 2. Ionnem decet mecum colloqui
3. Accidbat 3. Ionni accidbat mecum colloqui
4. Plcuit 4. Ionni plcuit mecum colloqui
5. Panitet 5. Ionnem panitet mecum colloqui
6. Contngit 6. Ionni contingit mecum clloqui
7. Cnvenit 7. Ionni cnvenit mecum clloqui
8. Pduit 8. Ionnem pduit mecum clloqui
9. Decbat 9. Ionnem decbat mecum clloqui
b) segunda parte: sustituya debent por los impersonales que siguen y
transforme su sujeto en acusativo, dativo o genitivo.
1. Omnes debent recte fcere 1. Omnes debent recte fcere
2. Licet 2. Omnibus licet recte fcere
3. Ivat 3. Omnes ivat recte fcere
4. Interest (genit.) 4. Omnium interest recte fcere
52
5. Delctat 5. Omnes delctat recte facer
6. Fugit 6. Omnes fugit recte fcere
7. Expedit 7. Omnibus xpedit recte fcere
8. Rfert (genit.) 8. Omnium refert recte fcere
9. Placet 9. Omnibus placet recte fcere
2.4 El verbo SUM con un dativo.
SUM con dativo significa posesin y pertenencia.
Leges sunt populis
Literal Leyes existen para los pueblos
Espaol Leyes tienen los pueblos

E J E R C I C I O 30
Fin: practicar SUM con dativo.
Indicaciones: sustituya habeo por sum. Ponga en dativo el poseedor y en nomi-
nativo lo posedo.
Ejemplo: milites habent arma, se transforma en: arma sunt miltibus.
1 Dominus servos habet 1. Dmino servi sunt
2. Dux milites habet 2. Duci milites sunt
3. Dives divitias habet 3. Diviti divitiae sunt
4. Ortor eloquntiam habet 4. Oratri eloquntia est
5. Vir virttem habet 5. Viro virtus est
6. Parntes lberos habent 6. Parntibus liberi sunt
7. Ppuli leges habent 7. Ppulis leges sunt
8. Cives iura et offcia habent 8 Civibus ira et officia sunt
9. Prdens prudntiam habet 9. Prudnti prudntia est
10. Pastor oves habet 10. Pastri oves sunt

EJERCICIO 31
Fin: ejercitar SUM con dativo en distintos tiempos.
Indicaciones: sustituya habeo por sum. Ponga en dativo el poseedor y en
nominativo lo posedo.
1. Nulla habemus arma contra mor- 1. Nulla sunt nobis arma contra
tern mortem
53
2. Nulla habimus arma contra mor- 2. Nulla furunt nobis arma contra
tem mortem
3. Nulla habbimus arma contra 3. Nulla erunt nobis arma contra
mortem mortem
4. Nulla habebmus arma contra 4. Nulla erant nobis arma contra
mortem mortem
5. Nulla habes arma contra mortem 5. Nulla sunt tibi arma contra mor-
tem
6. Nulla habbas arma contra mor- 6. Nulla erant tibi arma contra mor-
tem tem
7. Nulla habbis arma contra mor- 7. Nulla erunt tibi arma contra
tem mortem
8. Nulla habuisti arma contra mor- 8. Nulla furunt tibi arma contra
tem mortem
9. Nulla habeo arma contra mortem 9. Nulla sunt mihi arma contra mor-
tem
10. Nulla habbam arma contra mor- 10. Nulla erant mihi arma contra
tem mortem
11. Nulla hbui arma contra mortem 11. Nulla furunt mihi arma contra
12. Nulla habbo arma contra mor- mortem
tem 12. Nulla erunt mihi arma contra
mortem
2.5 El verbo SUM con dos dativos
SUM con dos dativos: 1) uno de persona (dao o provecho) y
2) otro de fin
significa servir de o causar.
Tibi sum auxilio
Te sirvo de ayuda
Tibi sum praesidio
Te sirvo de defensa
Tibi sum curae
Te causo preocupacin

E J E R C I C I O 32
Fin: practicar los dos dativos con SUM.
Indicaciones: responda a las preguntas, poniendo en dativo la palabra apropiada.
Ejemplo: cum amicos diuvas, cui auxilio es, se responde: amicis auxilio es.
54
a) Primera parte: tibi sum auxilio.
1. Cum amcos diuvo, cui auxilio 1. Amcis auxilio sum
sum?
2. Cum fratres diuvo, cui auxilio 2. Frtribus auxilio sum
sum?
3. Cum te diuvo, cui auxilio sum? 3. Tibi auxilio sum
4. Cum parntes diuvo, cui auxilio 4. Parntibus auxilio sum
sum?
5. Cum propnquos diuvo, cui auxilio 5. Propnquis auxilio sum
sum?
b) Segunda parte: tibi sum praesdio.
1. Viri qui defndunt patriam, cui 1. Viri praesdio sunt patriae
praesdio sunt?
2. Viri qui defndunt liberttem, cui 2. Viri praesdio sunt libertti
praesdio sunt?
3. Viri qui defndunt nos, cui prae- 3. Viri praesdio sunt nobis
sdio sunt?
4. Viri qui defndunt iura, cui prae- 4. Viri praesdio sunt iribus
sdio sunt?
5. Viri qui defndunt urbes, cui prae- 5. Viri praesdio sunt rbibus
sdio sunt?
2.6 Verbos con un segundo dativo de finalidad
Los verbos do, duco, trbuo, verto... adems del acusativo y
dativo, propio de los verbos de dar, entregar, atribuir,
pueden llevar un segundo dativo de finalidad o destino.
Do tibi librum dono
(Te) doy a ti el libro para regalo
Do mensae pecuniam fenori
Doy al banco dinero a inters
Duco tibi fugam probro
(Te) imputo a ti la huida a deshonor
Mitto castris exercitum praesdio
Envo al campamento el ejrcito para su defensa

55
E J E R C I C I O 33
Fin: familiarizarnos con el uso de un segundo dativo final.
Indicaciones: transforme las frases en pasiva.
1. Pater horolgium tibi dono dat 1. Horolgium datur tibi dono a
patre
2. Amci libros mihi dono dant 2. Libri dantur mihi dono ab amicis
3. Pecniam mensae argentriae f- 3. Pecunia datur mensae argent-
nori damus riae fnori a nobis
4. Ignviae trbuo Pilto mortem 4. Mors Iesu tribitur Pilato ign-
Iesu viae a me
5. Hanc calamittem mihi culpae 5. Haec calmitas tribuitur mihi cul-
tribus pae a te
6. Frater pecniam nobis mneri 6. Pecnia mittitur nobis mnex a
mittit fratre
7. Rssici arma Cubnis auxilio mi- 7. Arma missa sunt Cubnis auxilio
srunt a Rssicis
8. Dux milites castris praesdio re- 8. Milites relinquntur castris prae-
lnquit sidio a duce
9. Temerittem tibi vtio verto 9. Temritas vrtitur tibi vitio a me
10. Diligntiam mihi ladi verts 10. Diligntia vrtitur mihi ladi a
te
11. Iaponinses suicdium miltibus 11. Suicidium dcitur honri militi-
honri ducunt bus a Iaponinsibus

3. EL DATIVO, COMPLEMENTO DE ADJETIVOS


3.1 Adjetivos con dativo.
Los adjetivos que significan agrado o desagrado, dao o provecho,
igualdad o desigualdad, semejanza o desemejanza, benevolencia
o enemistad y cercana o parentesco
llevan dativo.

E J E R C I C I O 34
Fin: practicar el dativo con benvolus y carus.
Indicaciones: haga del sujeto, complemento del adjetivo y el complemento
hgalo sujeto.
Ejemplo: pater filio benvolus est, se transforma en: filiu patri benvolus est.
56
a) Primera parte: benvolus.
1. Homo fminae benvolus est 1. Fmina hmini benvola est
2. Vir mulieri benvolus est 2. Mlier viro benvola est
3. Pater filio benvolus est 3. Filius patri benvolus est
4. Mater filiae benvola est 4. Filia matri benvola est
5. Parntes liberis benvoli sunt 5. Liberi parntibus benvoli sunt
6. Frtres sorribus benvoli sunt 6. Sorres frtribus benvolae sunt
7. Mdici aegris benvoli sunt 7. Aegri mdicis benvoli sunt
b) Segunda parte: carus
1. Deus hominibus carus est 1. Deo hmines cari sunt
2. Magister discipulis carus est 2. Magistro discipuli cari sunt
3. Patria civibus cara est 3. Ptriae cives cari sunt
4. Pntifex Ecclsiae carus est 4. Pontifici Ecclsia cara est
5. Pastres vibus cari sunt 5. Pastribus oves carae sunt
6. Duces militibus cari sunt 6. Dcibus milites cari sunt
7. Adulescentes snibus cari sunt 7. Adulescntibus senes cari sunt

E J E R C I C I O 35

Fin: practicar el dativo con smilis y dissmis.


Indicaciones: responda a las preguntas sobre la semejanza o desemejanza de
las cosas, con el sustantivo correspondiente en dativo.
Ejemplo: si hmines habent similitdinem inter se, cui rei homo smilis est?
se responde: homo smilis est hmini.
1. Si culi habent similitdinem inter 1. Oculus similis est culo
se, cui rei culus similis est?
2. Si manus habent similitdinem in- 2. Manus similis est mnui
ter se, cui rei manus similis est?
3. Si digiti habent similitdinem in- 3. Digiti similes sunt digitis
ter se, cui rei digiti similes sunt?
4. Si capilli habent similitdinem in- 4. Capilli similes sunt capillis
ter se, cui rei capilli similes sunt?
57
5. Si corpora habent similitudinem 5. Corpora similia sunt corpribus
inter se, cui rei corpora similia
sunt?
6. Si animi habent similitudinem in- 6. Animi similes sunt nimis
ter se, cui rei animi similes sunt?
b) Segunda parte: dissimilis
1. Si imagini non est similitudo cum 1. Imago dissimilis est viro
viro, cui rei imago dissimilis est?
2. Si oceano non est similitudo cum 2. Oceanus dissimilis est caelo
caelo, cui rei oceanus dissimilis
est?
3. Si veris non est similitudo cum 3. Vera dissimilia sunt falsis
falsis, cui rei vera dissimilia sunt?
4. Si nubi non est similitudo cum 4. Nubes dissimilis est monti
monte, cui rei nubes dissimilis est?
5. Si vitio non est similitudo cum vir 5. Vitium dissimile est virtti
tute, cui rei vitium dissimile est?
6. Si stellis non est similitudo cum 6. Stellae dissimiles sunt lunae
luna, cui rei stellae dissimiles sunt?

E J E R C I C I O 36

Fin: practicar el dativo con prximus y propnquus.


Indicaciones: responda a las preguntas sobre la distancia o proximidad de las
cosas con la palabra correspondiente en dativo.
Ejemplo: si domus distat a templo, cui rei domus prxima non est? se responde:
domus non est prxima templo.
Si stellae distant a sole,
1. cui 1. Stellae non sunt prximae soli
rei prximae non sunt?
Si sol distat a terris,
2. cui 2. Sol non est prximus terris
rei prximus non est?
Si montes distant ab urbe,
3. cui 3. Montes non sunt prximi urbi
rei prximi non sunt?
Si templum distat a thetro,
4. cui Templum non est prximum the-
4. tro
rei prximum non est?
Si arbor distat ab arbore,
5. cui rei prxima 5. Arbor non est prxima rbori
non est?
58
6. Si vita non distat a morte, 6. Vita propinqua est morti
cui rei propinqua est?
7. Si Deus non distat ab hmine, 7. Deus propinquus est hmini
cui rei propinquus est?
8. Si audcia non distat a temeri- 8. Audacia propinqua est temeritti
tte,
cui rei propinqua est?
9. Si mare non distat ab urbe, 9. Mare propinquum est urbi
cui rei propinquum est?
10. Si pons non distat a domo, 10. Pons propinquus est dmui
cui rei propinquus est?
3.2 Adjetivos con dativo o acusativo
Los adjetivos que significan propensin, aptitud o inclinacin
llevan dativo, y ms comnmente acusativo + AD.

E J E R C I C I O 37
Fin: acostumbrarse al uso de aptus con AD y acusativo.
Indicaciones: sustituya bonus por malus, y aptus por ineptus en las frases
siguientes.
Ejemplo: bonus mdicus aptus est ad curatinem, se transforma en: malus
mdicus inptus est ad curatinem.
1. Bona ortio apta est ad persua- 1. Mala ortio inpta est ad persua-
sinem sinem
2. Bonus miles aptus est ad pugnam 2. Malus miles inptus est ad pug-
nam
3. Bonum mdium aptum est ad 3. Malum mdium inptum est ad
finem finem
4. Boni clami apti sunt ad scrip- 4. Mali clami inpti sunt ad scrip-
tinem tinem
5. Bona pera apta sunt ad pra- 5. Mala pera inpta sunt ad pra-
mium mium
6. Bona via apta est ad trminum 6. Mala via inpta est ad trminum
7. Boni libri apti sunt ad lectinem 7. Mali libri inpti sunt ad lectinem
8. Bonae naves aptae sunt ad navi- 8. Malae naves inptae sunt ad na-
gatinem vigatinem
59
9. Bonus vir aptus est ad amicitiam 9. Malus vir inptus est ad amici-
tiam
10. Bona mthodus apta est ad scin- 10. Mala mthodus inpta est ad
tiam scintiam
4. EL GERUNDIO CON DATIVO
El gerundivo lleva el sujeto agente en dativo.
Deus amandus est mihi (sujeto agente de gerundivo)
por m
Dios ha de ser amado
Deus amatus est a me (sujeto agente de voz pasiva)
por m
Dios fue amado
NOTA: Los verbos transitivos sin complemento directo y los intransitivos
pasan al gerundivo neutro.

EJERCICIO 38
Fin: practicar el dativo con el gerundivo.
Indicaciones: sustituya dbeo y el infinitivo por el gerundivo correspondiente.
Transforme el complemento directo en sujeto, y el sujeto de dbeo
hgalo dativo.
Ejemplo: Deum semper clere dcbmus, se transforma en: Deus semper coln-
dus est nobis.
1. Ego dbeo ad te epistolam seri- 1. Epistola scribenda est ad te mihi
bere
2. Ego dbeo ad te scribere 2. Mihi scribendum est ad te
3.. Amici debent ad te epistolam 3. Epistola scribenda est ad te ami-
scribere
4. Amici debent ad te scribere cis
5. Iulius folle ludere debet 4. Amicis scribendum est ad te
6. Tu folle ludere debes 5. Iulio folle ludendum est
7. Nos folle ludere debmus 6. Tibi folle ludendum est
8. Christum vitae ducem eligere de- 7. Nobis folle ludendum est
bmus 8. Christus vitae dux eligendus est
9. Explortor viam scios docre de- nobis
bet 9. Scii docendi sunt viam explora-
tri
GO
10. Sacerdtem mdicum animrum 10. Sacrdos mdicus animrum vo-
vocre debes cndus est tibi
11. Omnes debent recte fcere 11. Omnibus recte facindum est
12. Cives ptriam defndere debent 12. Cvibus patria defendnda est

RESUMIENDO:
1. VERBOS:
A transitivos :
a) con dativo y acusativo: da mihi aqnam
b) con dativo o acusativo: antecdo tibi aette
B intransitivos:
a) con dativo solo: tita tibi plcent
b) con dativo con
C impersonales: solo:dativo
lnguae gllicae
solo: placet stdeo
mihi ldere
D SUM.
a) SUM con un dativo: est mihi tempus: hbco tempus
b) SUM concondossegundo
E transitivos dativos:dativo
sum tibi veste a
mitto tetibidiuvo
final:auxilio:
dono
2. ADJETIVOS :
A con dativo solo: flius patri carus est
flius patri smilis est
films patri prximus est
B con dativo o acusativo + AD : campus aptus ad ludum
C Gerundivo con dativo: Deus nobis colndus est

61
Captulo

EL ABLATIVO
LUGAR Y TIEMPO

Contenido
PG.
1. El ablativo 63
1.1. Tres funciones del ablativo
2. El Lugar 63
2.1 El lugar dnde: UBI? = in quo loco? 63
2.2 El lugar a dnde: QUO = ad quem locum? 65
2.3 El lugar de dnde: UNDE? = ex quo loco? 65
2.4 El lugar por dnde: QUA? = per quem locum? 66
2.5 Vista de conjunto del lugar 67
3. El Tiempo 68
3.1 Vista de conjunto del lugar y tiempo 68
a) Quando? corresponde a Ubi? 68
b) Quosque? corresponde a Quo? 68
c) Ex quo tmpore? corresponde a Vnde? 68
d) Quamdiu? corresponde a Qua? 68
e) Qunto tmpore? 68
f) Quam ddum? 68
3.2 Diferencia entre quamdiu y quanto tmpore 69
82
1. EL ABLATIVO
1.1 Tres funciones del ablativo
El ablativo combina en s las funciones de tres casos primitivos:
1. el ablativo propiamente tal (abltus de aufrre: remo-
ver) indica separacin, punto de partida y procedencia.
2. el ablativo instrumental: instrumento en el sentido ms
amplio: fsico, moral y medio.
3. el ablativo locativo que sita un objeto en las coordenadas
de tiempo y de lugar.
Empezaremos nuestro estudio por ste ltimo, el ablati-
vo locativo.

2. EL LUGAR
Cuatro preguntas ayudan a localizar un objeto en el espacio:
a) si el objeto se considera inmvil, preguntamos:
1) su ubicacin: UBI? en dnde est?
b) si el objeto se considera en movimiento, preguntamos:
2) su procedencia: UNDE? de dnde viene?
3) su direccin: QUO? a dnde va?
4) su trayectoria: QUA? por dnde pasa?
Por razones de ndole lingstica el latn agrupa todos los nom-
bres de lugar en dos grandes categoras:
(1) nombres propios de ciudades, de islas pequeas, al-
deas y rus, domus;
(2) nombres propios de naciones, islas grandes y todos
los nombres comunes que significan un lugar: monte,
ro, campo, calle, colina...
2.1 El lugar en dnde
El lugar en donde est un objeto se expresa con IN + ABLATI-
VO. Pero,
a) los nombres de ciudades comprendidos en (1), si son de la
primera y segunda declinacin singular van en GENITIVO.
6'
b) todos los dems nombres del (1) van en ABLATIVO solo.
Flumen Usumacinta est in Mexico
El ro Usumacinta est en Mxico
Musaeum Anthropologicum est Mexicopoli
El museo de Antropologa est en la ciudad de Mxico
Turris Eiffel est Parisiis
La Torre Eiffel est en Pars
Basilica Petriana est Romae
La Baslica de S. Pedro est en Roma

E J E R C I C I O 39
Fin: familiarizarnos con la manera de expresar el lugar dnde.
Indicaciones: de nuestro amigo se dice que habita sucesivamente en varias
partes y se nos pregunta dnde vive. Responda con el nombre propio del
lugar en el caso correspondiente.
Ejemplo: si amcus Eurpam ncolit, ubi est? se responde: amcus in Europa est.
1. Si amicus Hispaniam incolit, ubi est? 1. Amicus in Hispania est
2. Si amicus Athenas incolit, ubi est? 2. Amicus Athenis est
3. Si amicus urbem incolit, ubi est? 3. Amicus in urbe est
4. Si amicus Veram Crucem incolit, ubi 4. Amicus Vera Cruce est
est?
5. Si amicus domum incolit, ubi est? 5. Amicus domi est
6. Si amicus monies incolit, ubi est? 6. Amicus in montibus est
7. Si amicus Insulam Cubam incolit, ubi 7. Amicus in Insula Cuba est
est? 8. Amicus in Germania est
8. Si amicus Germaniam incolit, ubi est? 9. Amicus Berolini est
9. Si amicus Berolinum incolit, ubi est? 10. Amicus Angelopoli est
10. Si amicus Angelopolim incolit, ubi est? 11. Amicus Guadalaiarae est
11. Si amicus Guadalaiaram incolit, ubi
est? 12. Amicus in ora maritima est
12. Si amicus oram maritimam incolit, ubi
est?
13. Si amicus rus incolit, ubi est? 13. Amicus ruri est
64
2.2 El lugar a dnde: QUO?
El lugar a dnde: QUO? se expresa con AD, IN + ACUSA-
TIVO.
2.3 El lugar de dnde: UN DE?
El lugar de dnde: UNDE? se expresa con EX, AB + ABLA-
TIVO.
Pero, todos los nombres de ciudades y los dems mencionados
en (1) omiten las preposiciones y usan acusativo solo para QUO
y ablativo solo para UNDE.

Ex Gallia ibo in Hispaniam


De Francia ir a Espaa
Roma ibo Parisios
De Roma ir a Pars
Ex agro ibo ad urbem
Del campo ir a la ciudad

E J E R C I C I O 40

Fin: familiarizarnos con el modo latino de expresar a dnde y de dnde.


Indicaciones: las frases del ejercicio enumeran una serie de sitios a donde yo me
diriga, al mismo tiempo que Ud. regresaba de ellos.
Responda a las preguntas acerca del sitio de donde Ud. vuelve con el nom-
bre y el caso apropiado.
Ejemplo: cum ibam ad flumen, tu unde redbas? se responde: tu redbas ex
flmine.
1. Cum ibam ad urbem, tu unde redibas? 1. Tu redbas ex urbe
2. Cum ibam Cordubam tu unde redibas? 2. Tu redbas Crduba
3. Cum ibam Mexicopolim, tu unde redibas? 3. Tu redbas Mexicpoli
4. Cum ibam in triclinium, tu unde redibas? 4. Tu redbas ex triclnio
5. Cum ibam ad Angliam tu unde redibas? 5. Tu redbas ex Anglia
6. Cum ibam in aulam, tu unde redibas? 6. Tu redbas ex aula
7. Cum ibam domum, tu unde redibas? 7. Tu redbas domo
8. Cum ibam Matritum tu unde redibas? 8. Tu redbas Matrto
(15
5 Latn Bsico
9. Cum ibam rus, tu unde redbas? 9. Tu redbas rure
10. Cum ibam Romam, tu unde redbas? 10. Tu redbas Roma
11. Cum ibam Parsios, tu unde redbas? 11. Tu redbas Parsiis
12. Cum ibam in Itliam, tu unde redbas? 12. Tu redbas ex Itlia
13. Cum ibam Nepolim, tu unde redbas? 13. Tu redbas Nepoli
14. Cum ibam in thetrum, tu unde redbas? 14. Tu redbas ex thetro
2.4 El lugar por dnde: QUA?
El lugar por dnde: QUA? se expresa con PER + ACUSATIVO.
Pero, los nombres de ciudades (1) y via, iter, porta, llevan
ablativo solo.
Transibo per Argentinam et Boliviam
Pasar por Argentina y Bolivia
Transeo per viridarium
Paso por el jardn
Transieram Roma et Neapoli
por
Haba pasado Roma y Npoles

E J E R C I C I O 41

Fin: familiarizarnos con la manera de expresar el lugar por dnde.


Indicaciones: mientras Ud. vive sucesivamente en diversos sitios, su padre
quiere pasar por ah. Diga por dnde habr de pasar, empleando el nom-
bre del sitio en donde Ud. reside en el caso apropiado.
Ejemplo: In Hollandia sum. Qua transbit pater meus? se responde: pater meus
per Hollandiam transbit.
1. Mexicpoli sum. Qua transbit 1. Pater meus transibit Mexicpoli
pater meus?
2. Londni sum. Qua transbit pater 2. Pater meus transibit Londino
meus?
3. In Anglia sum. Qua transbit pa- 3. Pater meus transibit per Angliam
ter meus?
4. In Colmbia sum. Qua transbit 4. Pater meus transibit per Colm-
pater meus? biam
5. In villa sum. Qua transbit pater 5. Pater meus transibit per villam
meus?
86
6. Regio Monte sum. Qua transbit 6. Pater meus transbit Rgio Monte
pater meus?
7. Guadalairae sum. Qua transbit 7. Pater meus transbit Guadalaira
pater meus?
8. Athnis sum. Qua transbit pater 8. Pater meus transbit Athnis
meus?
9. In Graecia sum. Qua transbit 9. Pater meus transbit per Grae-
pater meus? ciam
10. In agris sum. Qua transbit pater 10. Pater meus transbit per agros
meus ?
11. Matrti sum. Qua transbit pater 11. Pater meus transbit Matrto
meus?
12. In Hispnia sum. Qua transbit 12. Pater meus transbit per Hisp-
pater meus? niam
13. Florntiae sum. Qua transbit 13. Pater meus transbit Florntia
pater meus?
2.5 Vista de conjunto del lugar
El cuadro siguiente nos permite abarcar de un vistazo las cuatro
preguntas que localizan cualquier objeto en el espacio. En l se
repite de nuevo en forma comparativa el precepto gramatical,
pero no escuetamente, sino ilustrado con nuevos ejemplos.
Examnelo primero despacio y luego trate de retener los ejemplos.

NACIONES
Y NOMBRES CIUDADES
COMUNES (2) Y RUS, DOMUS
Ubi sum? In + ablativo Ablativo solo, genitivo
Dnde estoy? Sum in Mxico Sum Mexicpoli
Sum in aula Stim Guadalairae
Quo eo? In + acusativo Acusativo solo
A dnde voy? Eo in Mxicum Eo Mexicpolim
Eo in aulam Eo Guadalairam
Unde redeo? Ex + ablativo Ablativo solo
Rdeo ex
De dnde vengo? Rdeo ex aulaMxico Rdeo Mexicpoli
Rdeo Guadalaira
Qua transeo? Per + acusativo Ablativo solo
Trnseo per Mxicum-
Por dnde paso? Trnseo per aulam Trnseo Mexicpoli
Trnseo Guadalaira

67
3. EL TIEMPO
3.1 Vista de conjunto del tiempo y del lugar
Como localizamos los objetos en el espacio, tambin situamos los
sucesos en el tiempo, valindonos de preguntas, algunas de ellas
paralelas a las de lugar:
(1) si el suceso se considera como una fecha, y situado en un
punto de la dimensin tiempo, preguntamos: QUANDO
cundo sucede?
(2) si se considera el punto de llegada o trmino del suceso
preguntamos: QUOUSQUE? hasta cundo?
(3) si se considera el punto de partida en el tiempo, o sea, el
momento desde que algo empieza, preguntamos: EX QUO
TEMPORE? desde cundo?
(4) si el suceso se considera como un espacio o lapso de tiempo:
a) en el presente, pasado o futuro, preguntamos: QUAM-
DIU? durante cunto tiempo?
b) en el pasado, pero que toca y llega hasta el presente,
preguntamos: QUAM DUDUM? cunto tiempo hace
que?
(5) si se considera la suma total del tiempo en que algo sucede,
preguntamos: QUANTO TEMPORE? en cunto tiempo?
El cuadro siguiente nos presenta de un vistazo estas preguntas sobre
el tiempo, luego las ilustra con ejemplos, y por fin las relaciona con
las cuestiones paralelas de lugar.
Examnelo con detencin, y luego proceda a hacer los ejercicios res-
pectivos, que le darn, en ltimo trmino, el dominio de la materia.
TIEMPO EXPRESION EJEMPLOS
Ver:
en primavera,
Quando? Ablativo solo heme:
(ubi?) Nmeros en invierno.
Cundo? ordinales Hora nona, mense
martio:
a las nueve, en el mes
de marzo.
Ad (usque ad)
vsperum.
Quousque? In, ad hasta la tarde
(quo?) + acusativo In multam noctem:
Hasta cundo? hasta muy entrada la
noche.

68
A pero:
x quo tempore? A, ex desde nio,
(unde?) + ablativo Ex ilio tmpore:
Desde cundo? desde aquel tiempo.
Caecus multos annos
fuit
Quamdiu? estuvo ciego por
(qua?) 1. Acusativo solo muchos aos.
Durante cunto 2. Per Dudi per tres dies
tiempo? + acusativo fiunt
Los juegos duran tres
das.
({uanto tempore? Ablativo solo Decem annis Troia
(instrumental) Nmeros capta est.
En cunto cardinales En diez aos se
tiempo? captur Troya.
Abhinc dos annos
venit:
Qum dudum? 1. Abhinc hace dos aos
Cunto tiempo + acusativo que vino.
hace que . . . ? 2. Acusativo Tertium iam annum
+ iam regnat:
y nms. ordinales hace ya 3 aos
que es rey.

3.2 Diferencia entre quamdiu y quanto tempore


Quamdiu lleva generalmente un verbo que significa un estado o
perodo de tiempo.
En cambio, quanto tempore va acompaado de un verbo que sig-
nifica accin.

Fuit caecus multos annos


Estuvo ciego durante muchos aos
Capitur Troia decem annis
Se captura Troya en diez aos

69
E J E R C I C I O 42

Fin: practicar el ablativo para responder a la pregunta QUANDO?


Indicaciones: responda a las preguntas con el nombre adjunto en ablativo. Si
hay nmeros, use los ordinales.
1. Quando agri florent? Ver, veris 1. Vere agri florent
2. Quando ar calore astuat ? aestas,
-tis 2. Aestte ar calre astuat
3. Quando fructus colligntur? au-
tmnus, -i 3. Autmno fructus colligntur
4. Quando mnia nive operintur?
hiems, -mis 4. Heme omnia nive operintur
5. Quando armrum strpitus ubi- 5. In bello armrum strpitus ubique
que rsonat? bellum, -i rsonat
6. Quando arma sileni et florent ar- 6. In pace arma silent et florent
tes? pax, pacis artes
7. Quo anno ars typogrphica a 7. Anno millsimo quadringentsimo
Ionne Gutenberg invnta est? quinquagsimo ars typogrphica
1450 invnta est
8. Quo anno Amrica a Christphoro 8. Anno millsimo quadringentsimo
Colmbo reprta est? 1492 secndo et nonagsimo Amrica
reperta est
9. Quo mense Natlis Christi cele- 9. Mense decmbri Natlis Christi
brtur? Mensis decmber, -bris celebrtur
10. Quo die et mense ver incipit? Dies 10. Die vigsimo primo mensis Mrtii
vigsimus primus mensis Martii ver incipit
11. Quo die Christus a mrtuis re- 11. Die Dominico Christus a mrtuis
surrxit? Dies Dominicus resurrxit
12. Quota hora mane e lecto surgis? 12. Hora sexta ante meridiem mane
6 a. m. e lecto surgo
13. Quota hora cubitum is? 10 p. m. 13. Hora dcima post meridiem cubi-
tum eo

E J E R C I C I O 43
Fin: practicar el acusativo al responder a las preguntas de QUAMDIU?
Indicaciones: responda a las preguntas con el vocablo adjunto y los nmeros
cardinales en acusativo.
70
1. Qumdiu vixit Christus? 33 anni 1. Tres et triginta annos Christus
vixit
2. Qumdiu apud Aegyptios exsul- 2. Aliquot menses apud Aegyptios
vit? aliquot menses cxsulavit
3. Qumdiu Iesus puer in tempio 3. Tres dies Iesus puer in templo
ltuit? tres dies ltuit
4. Qumdiu in desrto ieinus per- 4. Quadraginta dies in deserto iei-
mnsit? 40 dies nus permnsit
5. Qumdiu Patrem in horto orvit? 5. Tres horas Patrem in horto or-
3 horae vit
6. Qumdiu Corpus seplcro cndi- 6. Tres dies Corpus seplcro condi-
tum est? tres dies tum est
7. Qumdiu litteris peram das? 2 7. Duos annos litteris peram do
anni
8. Qumdiu philosphiae peram 8. Tres annos philosphiae peram
das? tres anni do
9. Qumdiu stdiis theolgicis pe- 9. Qutuor annos stdiis theolgicis
ram dabis? 4 anni peram dabo
10. Qumdiu Scrates vixit? 70 anni 10. Septuaginta annos Socrates vixit

E J E R C I C I O 44
Fin: ejercitar el acusativo con ABHINC, hace tiempo que.
Indicaciones: responda a las preguntas con ABHINC y los nmeros cardinales
en acusativo.
Nota: como las respuestas a este ejercicio variarn cada ao, le daremos pri-
mero la fecha del suceso entre parntesis, luego una segunda cifra que
le indicar los aos transcurridos hasta 1968.

QUAM DUDUM ABHINC


1. Deus homo factus est? (1), 1968 1. mille nongntos octo et sexaginta
annos Deus homo factus est
2. ars typogrphica invnta est? 2. quingntos duodeviginti annos
(1450), 518 anni ars typogrphica invnta est
3. Amrica reperta est? (1492), 476 3. quadringntos sex et septuaginta
anni annos Amrica reprta est
4. Corts ad oras mexicnas ppulit? 4. quadringntos undequinquaginta
(1519), 449 anni annos Corts ad oras mexicnas
ppulit

71
5. Beata Virgo Ionni Didaco mire 5. quadringentos Septem et triginta
se ostddit? (1531), 437 anni annos Beata Virgo Ionni Di-
daco mire se ostendit
6. bellum pio liberiate patriae sus- 6. centum duodequinquaginta annos
cptum est? (1810), 158 anni bellum pro libertte patriae sus-
ceptum est
7. bellum europaum secundum exr- 7. undetriginta annos bellum euro-
sit? (1939), 29 anni paeum secundum exrsit
8. primum pyrbolum atmicum di- 8. tres et viginti annos primum
rptum est? (1945), 23 anni pyrbolum atmicum dirptum
est
9. Ioannes XXIII mrtuus est? 9. quinque annos Ionnes Vigesimus
(1963), 5 anni Tertius mrtuus est
10. primus astronauta orbem circum- 10. Septem annos primus astronata
ivit? (1961), 7 anni orbem circumivit

E J E R C I C I O 45
Fin: ejercitar el ablativo solo con QUANTO TEMPORE.
Indicaciones: responda a las preguntas, poniendo en ablativo la frase adjunta.
QUANTO TEMPORE
1. terra circum suum axem se con- 1. Uno die terra circum suum axem
vrtit? Unus dies se convrtit
2. sol circum suum axem se conver- 2. Uno fere mense sol circum suum
tii? Unus fere mensis axem se convrtit
3. luna cursum circum terram cn- 3. Undetriginta dibus luna cursum
ficit? Undetriginta dies circum terram cnficit
4. terra circum solem cursum cn- 4. Trecntis quinque et sexaginta
ficit? 365 dies dibus terra circum solem cursum
cnficit
5. radius lucis percrrit 300 000 chi- 5. Uno puncto tmporis rdius lucis
lometrrum? Unum punctum tm- percrrit ter centna milia chilo-
poris metrrum
6. iter arium conficitur inter Mexi- 6. Qutuor horis iter arium confi-
cpolim et Neo-Ebracum? 4 ho- citur inter Mexicpolim et Neo-
rae Ebracum
7. iter terrstre conficitur inter 7. Octo horis iter terrstre confici-
Guadalairam et Mexicpolim? 8 tur inter Guadalairam et Mexic-
horae polim
72
8. Virgilius Aeneidem conscripsit? 8. Decern annis Virgilius Aeneidem
10 anni conscripsit
9. Cervantes opus Don Quijote con- 9. Duodeviginti fere annis Cervan
scripsit? 18 fere anni tes opus Don Quijote conscripsit
10. Basilica Petrina exstrcta est? 10. Centum sex et septuaginta annis
176 anni Basilica Petrina exstrcta est

7..
Captulo 5
EL ABLATIVO

Contenido
PG.
1. Vista de conjunto del ablativo 75

2. El Ablativo propiamente tal 70


2.1 Ablativo de origen: con verbos 76
2.2 Ablativo de separacin: 77
2.2.a. Verbos de separacin 77
2.2.b Adjetivos de separacin 78
2.2.c Verbos de carencia 79
2.2. d Adjetivos de carencia 80
2.3 Nociones derivadas 81
2.3. a Materia ex qua 81
2.3.b Materia de qua 82
2.3.c Causa 82
3. El Ablativo de compaa 82
3.1 La Compaa 82
3.2 Los verbos de comparar, juntar' 82
3.3 La cualidad 82
4. El Ablativo instrumental 84
4.1 El instrumento: irracional y racional 84
4.2 Verbos con ablativo instrumental 85
4.3 Adjetivos con ablativo instrumental 86
4.4 Verbos: utor, fror, vescor, fungor, ptior 87
4.5 El instrumento de compra y venta: el precio 86
4.6 El punto de vista (limitacin o relacin) 90
4.7 El modo 92
74
1. VISTA DE CONJUNTO DEL ABLATIVO

ABLATIVO PROPIAMENTE TAL


Origen: a) ptete, quarere,, dscere, scire, mere AB, EX
b) natus, ortus EX, DE Mara Vrgine
Separacin:
a) verbos de liberacin: crpere, Hbcrrc, aufrre
A, AB.
b) adjetivos de alejamiento y diversidad: lber, re-
motas, A, AB.
c) verbos de privacin y carencia: privare, carcre:
ablativo solo.
d) adjetivos de privacin y carencia: vcuvs, nu-
dus: ablativo solo.
Nociones derivadas:
a) materia ex qua: de donde se saca algo: EX ay.ro.
b) materia de qua: materia de que se trata: lber
DE eloquentia.
c) causa: de donde proviene una accin o suceso:
Ex vulnere aeger.
ABLATIVO DE COMPAIA
1. La compaa: CUM legatis venit.
2. Verbos de comparar, juntar, cambiar, luchar y sus contra-
rios: CUM noste pugnare.
3. Ablativo de cualidad: rasgo particular pasajero o estable que
acompaa a un individuo: adulscens egregia
ndole.
75
ABLATIVO INSTRUMENTAL
1. Instrumento o medio: irracional: gladiis pugnatum est.
racional: PER legatos rem gerit.
2. Verbos de llenar, abundar, adornar, vestir, cargar: ablativo
solo.
Adjetivos : plenas, praditus ... ablativo solo.
3. Utor, fror, vscor, fngor, ptior: ablativo solo.
4. El precio: ablativo solo.
5. El punto de vista: el aspecto particular bajo el que se con-
sidera una afirmacin (ablativus respc-
tus vel limitatinis) :
nudus cpite: (desnudo en cuanto a la
cabeza): con la cabeza descu-
bierta.
dignus laude: digno de alabanza, (dig-
no en este respecto).
praesto Ubi vribus: te gano en fuerzas.
6. El modo: ablativo solo con ciertas expresiones estereotipa-
das: more, hoc modo, iure, mrito, vi...
ablativo con CUM: cum magno dolre.

2. EL ABLATIVO PROPIAMENTE TAL


2.1 El ablativo, origen de conocimiento IJ de informacin
Los verbos que significan pedir, enterarse, comprar, recibir, qui-
tar llevan acusativo y ablativo con AB, DE.

E J E R C I C I O 46
Fin: familiarizarnos con estos verbos de acusativo y ablativo + AB, DE.
Indicaciones: transforme los tiempos en futuro perfecto.
1. Panem a Deo quotdie ptimus 1. Panem a Deo quotdie petirimus
2. Amcus honsta petit ab amco 2. Amcus honsta peterit ab amco
3. A me verittem xigunt 3. A me verittem exgerint

76
4. Longires litteras a te xigam 4. Longires litteras a te exegero
5. Quaesivi a mdico morbi causam 5. Quaesivero a medico morbi cau-
sam
6. Viam quarimus a duce 6. Viam quaesiverimus a duce
7. Cognscimus opificem ex pere 7. Cognoverimus opificem ex pere
8. Iter ex exploratribus cognosces 8. Iter ex exploratribus cognoveris
9. Quid audiebtis ex amicis? 9. Quid audiveritis ex amicis?
10. A patre gratum nntium audis 10. A patre gratum nntium audi-
veris
11. Luna lumen a sole ccipit 11. Luna lumen a sole acceperit
12. Fr argentum a viatore abst-
12. Fur argntum a viatre afert lerit
13. Mors omnia a nobis afert 13. Mors omnia a nobis abstlerit
14. Emsne domum de Paulo? 14. Emerisne domum de Paulo?
2.2 El ablativo de separacin
2.2.a. Los verbos que significan separacin, liberacin y absten-
cin llevan, adems del acusativo,
1. si se trata de personas, AB, EX, DE + ABLATIVO,
2. si se trata de cosas, ABLATIVO con preposicin o sin
ella.

E J E R C I C I O 47
Fin: conocer algunos verbos de este tipo.
Indicaciones: transforme los tiempos en futuro imperfecto de indicativo.
1. Pigritia multos detrret a labre 1. Pigritia multos deterrbit a la-
bre
2. Pericula me ab officio non de- 2. Pericula me ab officio non de-
trrent terrbunt
3. Pravi avrtunt peros a piette 3. Pravi avrtent peros a pietate
4. Te ab itinere avrto 4. Te ab itinere avrtam
5. Morbi vocant a negtiis 5. Morbi avocbunt a negtiis
6. Dominus liberai suos a malis 6. Dominus liberbit suos a malis
7. Cicero liberbat Romani ab incn- 7. Cicero liberbit Romam ab incn-
diis diis
8. Curae nos a studio vocant 8. Curae nos a studio avocbunt
9. Iudex abslvit reum sclere 9. Iudex abslvet reum sclere
10. Msica nimum curis solvit 10. Msica nimum curis solvei
11. Timor Dei nos a libidine chibet 11. Timor Dei nos a libidine cohib-
bit
77
12. Fur a furto manus non bstinet 12. Fui- a furto manus non abstinbit
13. Non fcile cibo me abstineo 13. Non fcile cibo me abstinbo
2.2.b. Los adjetivos que significan separacin, liberacin y
tencin llevan ABLATIVO con preposicin o sin ella, co-
mo en el precepto anterior 2.2.a.

E J E R C I C I O 48
Fin: practicar el ablativo + A, AB y remotus.
Indicaciones: sustituya non prximus por REMOTUS y transforme el dativo
en ablativo con A, AB.
Ejemplo: Crduba non est prxima orae martimae, se transforma en: Crduba
remota est ab ora martima.
1. Stllae non sunt prximae soli 1. Stllae remtae sunt a sole
2. Sol non est prximus terrae 2. Sol remtus est a terra
3. Montes non sunt prximi urbi 3. Montes remti sunt ab urbe
4. Templum non est prximum the- 4. Templum remtum est a the-
tro tro
5. Arbor non est prxima viae 5. Arbor remta est a via
6. Mxicum non est prximum Bra- 6. Mxicum remtum est a Brasilia
siliae
7. Bibliothca non est prxima tri- 7. Bibliothca remta est a triclinio
clinio
8. Domus non est prxima flmini 8. Domus remta est a flmine
9. Virtus non est prxima vitiis 9. Virtus remta est a vitiis
10. Falsa non sunt prxima veris 10. Falsa remta sunt a veris

E J E R C I C I O 49
Fin: practicar liber con A, AB + ablativo.
Indicaciones: sustituya vaco por liber sum + A, AB.
Ejemplo: nemo nostrum culpa vacat, se transforma en; nemo nostrum liber est
a culpa.
1. Dibus festis stdiis vaco 1. Dibus festis liber sum a stdiis
2. Vacamus hdie schola?
3. Divites nunquam curis vacant 2. Liberi sumus hdie a schola?
3. Divites nunquam a curis liberi
sunt
78
4. Vacbit dolre sctio chirrgica? 4. Libera erit a dolre sctio chi-
rrgica?
5. Cum vivimus, periculis non vac- 5. Cum vivimus, a periculis liberi
mus non sumus
6. Sapiens omni perturbatane vacat 6. Sapiens ab omni perturbatane
liber est
7. Sermo tuus ira et odio non vacat 7. Sermo tuus ab ira et odio liber
non est
8. Quis nostrum omni culpa vacat? 8. Quis nostrum liber est ab omni
culpa?
9. Aeger febri non vacbat 9. Aeger a febri liber non erat
10. In caelo omni cura vacbimus 10. In caelo ab omni cura liberi ri-
mus
2.2.c. Los verbos que significan carencia, privacin, necesidad:
careo, geo, indgeo, opus est (ser menester), privo llevan
ABLATIVO solo.

E J E R C I C I O 50
Fin: practicar el ablativo solo con egeo e indigeo.
Indicaciones: responda a las preguntas con la palabra apropiada en ablativo.
Ejemplo: si tibi bona ndoles non est, quid ndiges? se responde: bona ndole
indigeo.
1. Si tibi bona valetdo non est, quid 1. Bona valetdine indigeo
indiges?
2. Si tibi vires corporis non sunt, 2. Viribus corporis indigeo
quid indiges?
3. Si tibi tenax memoria non est, 3. Tenaci memria indigeo
quid indiges?
4. Si tibi firma voluntas non est, 4. Firma voluntte indigeo
quid indiges?
5. Si tibi magnus animus non est, 5. Magno nimo indigeo
quid indiges?
6. Si tibi horolgium est, quid non 6. Horolgio non egeo
eges?
7. Si tibi radiophonium est, quid 7. Radiophnio non egeo
non eges?
8. Si tibi machinula scriptoria est, 8. Machinula scriptria non egeo
quid non eges?
9. Si tibi papyrus est, quid non 9. Papyro non geo
eges?
10. Si tibi tempus est, quid non eges? 10. Tmpore non geo
79
E J E R C I C I O 51

Fin: practicar el ablativo con opus est.


Indicaciones: responda a las preguntas con la palabra apropiada en ablativo.
Ejemplo: si mihi bona ndoles deest, quid mihi opus est? se responde: bona ndo-
le mihi opus est.
Si Paulo bona valetdo dest,
1. quid 1. Paulo bona valetdine opus est
Paulo opus est?
2. Si tibi vires corporis desunt,
quid tibi opus est? 2. Tibi viribus corporis opus est
3. Si nobis tenax memria dest,
quid nobis opus est? 3. Nobis tenaci memria opus est
4. Si mihi magnus animus dest,
quid mihi opus est? 4. Mihi magno animo opus est
5. Si illis firma volntas dest,
quid illis opus est? 5. Illis firma voluntte opus est
6. Si mnibus horolgium est,
quid mnibus non opus est? 6. Omnibus horolgio non opus est
7. Si vobis radiophnium est,
quid vobis non opus est? 7. Vobis radiophnium non opus est
Si tibi machinula scriptria est,
8. quid tibi non opus est? 8. Tibi machinula scriptria non
opus est
9. Si tibi payrus est,
quid tibi non opus est? 9. Tibi papyro non opus est
10. Si tibi tempus est,
quid tibi non opus est? 10. Tibi tmpore non opus est
2.2.d. Los adjetivos que significan carencia, privacin, necesidad
llevan ablativo, que algunos de ellos pueden cambiar en
genitivo.

E J E R C I C I O 52
Fin: practicar el ablativo solo con vacuus.
Indicaciones: sustituya caret por vacuus con ablativo.
Ejemplo: pauper caret pecnia, se transforma en: pauper vcuus est pecunia.
1. Lacus caret pscibus 1. Lacus vacuus est piscibus
2. Viae careni viatribus 2. Viae vacuae sunt viatoribus
3. Iste merctor caret mrcibus 3. Iste mercator vacuus est mercibus
4. Nemo caret curis domsticis 4. Nemo vacuus est curis domesticis
SO
5. Hic ortor caret ingnio 5. Hic ortor vacuus est ingnio
6. Hae arbores carent pomis
7. Praesidium caret defensribus 6. Hae arbores vcuae sunt pomis
7. Praesidium vacuum est defens-
8. Multi hmines carent scintia ribus
9. Thetrum caret spectatribus 8. Multi hmines vcui sunt scintia
10. Quis molstiis caret? 9. Thetrum vcuum est spectatri-
bus
2.3 Nociones derivadas 10. Quis molstiis vcuus est?
2.3.a. La materia ex qua.
La materia de que hace algo, se expresa:
1) con EX + ABLATIVO
2) con un adjetivo que por s solo significa materia.
Statua facta ex marmore
Estatua hecha de mrmol
Statua marmrea
Estatua marmrea (de mrmol)

E J E R C I C I O 53
Fin: practicar EX + ABLATIVO con sustantivos que significan materia.
Indicaciones: responda a las preguntas, sustituyendo el adjetivo por el sustantivo
correspondiente en ablativo con EX.
Ejemplo: si horolgium est areum, ex quo factum est? se responde: horolgium
factum est ex aro.
1. Si statua est marmrea, 1. Statua facta est ex mrmore
ex quo facta est?
2. Si nummus est aureus, 2. Nummus factus est ex auro
ex quo factus est?
3. Si tnica est lnea, 3. Tunica facta est ex lana
ex quo facta est?
Si murus est lapdeus,
4. ex quo 4. Murus factus est ex lpide
factus est?
Si vasa sunt argntea,
5. ex quo facta 5. Vasa facta sunt ex argnto
sunt?
Si inua est lgnea,
6. ex quo facta est? 6. Inua facta est ex ligno

6 Latn Bsico 81
7. Si davi sunt frrei, 7. Clavi facti sunt ex ferro
ex quo facti sunt?
8. Si vas est vitreum, 8. Vas factum est ex vitro
ex quo factum est?
9. Si libri sunt papyrcei, 9. Libri facti sunt ex papyro
ex quo facti sunt?
10. Si turris est eburnea, 10. Turris facta est ex bore
ex quo facta est?

2.3.b. La materia de qua.


La materia o asunto de que se habla o se escribe, lleva en
latn DE + ABLATIVO, como en espaol.
Nihil audiebamus de adventu illius
Nada sabamos de su venida (sobre, acerca de)

2.3.c. La causa, el motivo.


La causa o motivo porque se hace algo, se expresa con:
1) ablativo solo.
2) PRAE + ablativo: la causa que impide.
3) OB, PROPTER, DE, E X : la causa real.

E J E R C I C I O 54
Fin: conocer algunas maneras de expresar la causa.
Indicaciones: transforme los tiempos de los verbos en pretrito perfecto de in-
dicativo.
1. Prae gaudio tacre non potest li Prae gaudio tacre non ptuit
2. Prae dolre non possum mplius 2. Prae dolre non ptui amplius
loqui loqui
3. Propter nos Deus fit homo 3. Propter nos Deus factus est homo
4. Propter frigora frumnta non 4. Propter frigora frumnta non
erant furunt
5. Vestra culpa haec accidbant 5. Vestra culpa haec accidrunt
6. Omnia hminum grtia creta
6. Omnia hminum grtia crentur sunt
7. De via fessus eram 7. De via fessus fui
828. Multi ex vulnribus peribant 8. Multi ex vulnribus perirunt
9. Ob hanc causam nemo mihi irs- 9. Ob hanc causam nemo mihi ir-
citur tus est
10. Ob virttem pramium dnant 10. Ob virttem pramium donav-
runt
11. Multis de causis hmines pgnant 11. Multis de causis hmines pugna-
vrunt

3. EL ABLATIVO DE COMPAIA
3.1 La compaa
La compaa se expresa mediante CUM + ABLATIVO.
Cenas hodie mecum?
Cenas hoy conmigo?
Venit heri cum Iulio
Vino ayer con Julio
3.2 Los verbos que significan comparar con, juntar, cambiar, luchar
y sus contrarios llevan CUM + ABLATIVO.
Ego comparer tecum ?
Que yo me compare contigo?
Sapientia iungebatur cum eloquentia
La sabidura se aliaba con la elocuencia
3.3 La cualidad
La cualidad, rasgo particular pasajero o estable que acompaa
a un individuo, si se expresa con sustantivo y adjetivo, va en
ABLATIVO SOLO (o en genitivo).

Adulescens egregia ndole


Joven de carcter extraordinario
Esto bono animo
Ten buen nimo, tranquilzate
83
4. EL ABLATIVO INSTRUMENTAL
4.1 El instrumento
a) Instrumento es el objeto con que se hace algn trabajo, o se
viste, se llena, se cubre, se carga y se equipa. Instrumento es
el precio con que se compra y la pena con que se castiga.
b) El instrumento se expresa con ablativo solo. Mas, si el instru-
mento es una persona, lleva PER + ACUSATIVO.
Pugnatum est gladiis
Se luch con espadas
Gerit rem per legatos
Maneja el asunto por medio de embajadores

E J E R C I C I O 55
Fin: practicar el ablativo con sustantivos que sirven de instrumento.
Indicaciones: escuche los ejemplos siguientes, observe los cambios que hay que
hacer y luego prosiga Ud. el ejercicio.
1. Nvibus timur ad navigatinem maris, se transforma en: nvibus
navigmus mare.
2. Armis timur ad defensinem patriae, armis defndimus ptriam.
3. Aqua timur ad extinctinem ignis, aqua extnguimus ignem.
1. Digitis timur ad scriptionem 1. Digitis scribimus
2. Oculis timur ad visionem 2. Oculis vidmus
3. Aribus timur ad auditionem 3. Aribus audimus
4. Lingua timur ad locutionem 4. Lingua lquimur
5. Pedibus timur ad ambulationem 5. Pdibus ambulmus
6. Mente timur ad cogitatinem 6. Mente cogitmus
7. Consilio timur ad administratio- 7. Consilio administrmus res
nem rerum
8. Armis timur ad defensinem pa- 8. Armis defndimus ptriam
triae
9. Vestibus timur ad protectionem 9. Vstibus protgimus corpus
corporis
10. Telescopio timur ad Observatio- 10. Telescopio observmus sdera
nen! siderum
84
11. Medicamntis timur ad curatio- 11. Medicamntis curmus morbos
nem morbrum
12. Nummis timur ad emptinem re- 12. Nummis mimus res
rum
4.2 Verbos con ablativo instrumental, adems de acusativo
Los verbos que significan llenar, adornar, vestir, cargar, adems
del acusativo, llevan ablativo solo.

E J E R C I C I O 56

Fin: conocer algunos verbos ms usuales de acusativo y ablativo.


Indicaciones: transforme los verbos en pasiva.
1. Verbum Dei se humna natura 1. Verbum Dei humna natra ves-
vestivit titum est
2. Deus nimum crpore vestivit 2. Animus vestitus est crpore a
Deo
3. Sol omnia luce cmplet 3. Omnia complntur luce a sole
i. Aronves arem strpitu cm- 4. Ar compltur strpitu ab aron-
plent vibus
5. Tyrnnus se implet sanguine ci- 5. Tyrnnus impltur sanguine ci-
vium vium
6. Epistula tua me gaudio cumul- 6. Cumultus sum gadio epistula
vit tua
7. Dux milites ladibus ornbat 7. Milites ornabntur ladibus a
duce
8. Seplcra flribus ornmus 8. Seplcra ornntur flribus a no-
bis
9. Victus victrem iniriis oner- 9. Victor onertus est inriis a vic-
vit to
10. Currus mrcibus onermus 10. Currus onerntur mrcibus a no-
bis
11. Amicus amicum beneficio bligat 11. Amicus obligtur beneficio ab
amico
12. Malefactrem catna vinciunt 12. Malefactor catna vincitur ab
illis
13. Natura Mexicpolim mntibus 13. Mexicpolis cincta est mntibus
cinxit natra
85
4.3 Adjetivos con ablativo instrumental
Los adjetivos que significan abundancia llevan ablativo y algu
nos de ellos genitivo.
Mare est plenum piscibus
El mar est lleno de peces

E J E R C I C I O 57
Fin: practicar el ablativo con ptenug.
Indicaciones: sustituya abundat por plenus est.
1. Mare abundat piscibus 1. Mare plenum est piscibus
2. Caelum abundat stllis 2. Caelum plenum est stllis
3. Prata abundant flribus 3. Prata plena sunt flribus
4. Vita abundat gaudiis 4. Vita plena est gaudiis
5. Orator abundat ingnio 5. Orator plenus est ingnio
6. Arbores abundant pomis 6. Arbores plenae sunt pomis
7. Bibliothca abundat libris 7. Bibliothca plena est libris
8. Vitis abundat uvis 8. Vitis plena est uvis
9. Nubes abundat aqua 9. Nubes plena est aqua
10. Praesidium abundat defensribus 10. Praesidium plenum est defensri-
bus

E J E R C I C I O 58
Fin: practicar el ablativo con praditus.
Indicaciones: responda a las preguntas con el sustantivo correspondiente en
ablativo.
Ejemplo: si vires habes, qua re praditus es, se responde: praditus sum
viribus.
1. Si nimum immortlem habes, 1. Praditus sum nimo immortli
qua re praditus es?
2. Si exmiam prudntiam habes, 2. Praditus sum eximia prudntia
qua re praditus es?
3. Si multas vires habes, 3. Praditus sum multis viribus
qua re praditus es?
86
4. Si egrgiam indolem habes, 4. Praditus sum egrgia indole
qua re praditus es?
5. Si spem habes, 5. Praditus sum spe
qua re praditus es? 6. Vitiis praditi non sumus
6. Si vitia non habmus, 7. Divitiis praditi non sumus
qua re praditi non sumus? 8. Metu praditi non sumus
7. Si divitias non habmus,
qua re praditi non sumus? 9. Cpia rerum praditi non sumus
8. Si metum non habmus,
qua re praditi non sumus? 10. Crudelitte praditi non sumus
9. Si cpiam rerum non habmus,
qua re praditi non sumus?
10. Si crudelittem non habmus,
4.4
qua reVerbos
praditifror, vscor, fngor, ptior, utor
non sumus?
Los verbos fror, vscor, fngor, ptior, utor llevan ablativo solo.

E J E R C I C I O 59
Fin: practicar el ablativo con fror.
Indicaciones: sustituya delecto por fror, haciendo las transformaciones con-
venientes.
Ejemplo: ludi me delctant, se transforma en: ludis ego fror
1. Cursus et saltus me delctant 1. Cursu et saltu ego fror
2. Mare me delctat 2. Mari ego fror
3. Ludi gymnici me delctant 3. Ludis gymnicis ego fror
4. Iucnda msica ares delctat 4. Iucnda msica ares fruntur
5. Amictia amcum delctat 5. Amictia amicus fritur
6. Puerlia peros delctant 6. Puerlibus peri fruntur
7. Res sriae senes delctant 7. Rebus sriis senes fruntur
8. Recordatio amictiae nos delec- 8. Recordatine amictiae frumur
tbit
9. Te tua delctant, me mea 9. Tu tuis fruris, ego meis
10. Quem nostrum quies non delect- 10. Quis nostrum quite non frutur?
bit?

E J E R C I C I O 60
Fin: practicar el ablativo con fngor.
Indicaciones: sustituya gero por fngor y haga los cambios necesarios.
87
Ejemplo: vir officium dilignter gerit, se transforma en: vir officio dilignter
fngitur.
Quod munus nunc geris? 1. Quo muere nunc fngeris?
Gratissimum munus gero 2. Gratssimo muere fngor
Canes officium custdum gerunt 3. Canes officio custdum fungntur
Magistrtus potesttem gerunt 4. Magistrtus potestte fungntur
Sacrdos sacrum munus gerit 5. Sacrdos sacro mnere fngitur
Iudex profnum munus gerit 6. Idex profano mnere fngitur
Quo modo tuum munus geres? 7. Quo modo mnere tuo fungris?
Munus geram Consilio tuo 8. Mnere fungar Consilio tuo
Napleo ducis et militis officia 9. Napleo ducis et mlitis offciis
gerbat fungebtur
10. Q uodcmque munus grite pro vi- 10. Quocmque mnere fungmini pro
ribus viribus

E J E R C I C I O 61
Fin: practicar el ablativo con utor.
Indicaciones: sustituya adhbeo por utor, haciendo las modificaciones necesarias
Ejemplo: Rssici dolum in mnibus dhibent, se transforma en: Rssici dolo
in mnibus utntur.
1. Adhibe curam valetdinis 1. Utere cura valetdinis
2. Adhibe diligntiam in amicrum 2. Utere diligntia in amicrum pe-
perculis riculis
3. In mnibus rebus modum adhi- 3. In mnibus rebus modo ufimini
bte
4. Adhibte celerittem in negtiis 4. Utimini celeritte in negtiis
5. Parntes auctorittem in suos 5. Parntes auctoritte in suos utn-
dhibent tur
(3. Pictres varios colores dhibent 6. Pictres vriis colribus utntur
7. Nemo bonus dolum adhibbit 7. Nemo bonus dolo uttur
8. Quis consilium in dbiis non adhi- 8. Quis Consilio in dbiis non ut-
bbit? tur?
9. Nunc omnes vires adhibndae 9. Nunc mnibus viribus utendum
sunt est
4.5 El precio
1) El precio determinado de un objeto se expresa en ablativo
con los verbos del lenguaje comercial: emo, vendo, vneo (ser
88
vendido), conduco (alquilar), consto y sto (costar, valer), re-
dimo (rescatar).
2) El precio indeterminado (en espaol: vender caro, barato,
costar mucho...) se expresa con los ablativos magno, per-
mgno, parvo, mnimo, nhilo y los genitivos tanti, quanti, plu-
ris (ms caro), minris (ms barato).
3) El aprecio o estima indeterminada se expresa con el genitivo
de los adjetivos anteriores : magni, permgni, parvi... unido
a los verbos de estimar, valuar, apreciar como astimo, duco,
fcio, habeo, puto, sum ...

Horologium emitur centum argentis


El reloj se compra en cien pesos
Horologium emitur parvo
El reloj se compra barato
Horologium habeo multi
A mi reloj lo aprecio mucho

E J E R C I C I O 62
Fin: practicar el ablativo de precio determinado.
Indicaciones: responda a las preguntas de cunto vale? (QUANTI?) con el sus-
tantivo correspondiente en ablativo.
Ejemplo: si centum argnteos pro horolgio solvo, quanti horologium mitur?
se responde: centum argnteis horologium mitur.
1. Si decem nummos pr libro solvo, 1. Decem nummis librum emo
quanti librum emo?
2. Si decem nummos pr libro slvi- 2. Decem nummis liber mitur a no-
mus, quanti liber mitur? bis
3. Si mille nummos pr domo solvo, 3. Mille nummis domum condco
quanti domum condco?
4. Si mille nummos pr domo slvi- 4. Mille nummis domus condcitur
mus, quanti domus condcitur?
5. Si triginta argnteos Iudas acc- 5. Triginta argnteis Iudas Chris-
pit, quanti Christum vndidit? tum vndidit
6. Si triginta argnteos Iudaei solv- 6. Triginta argnteis Iudaei Chris-
runt, quanti Christum emrunt? tum emrunt
89
7. Si Christus proprium snguinem 7. Proprio snguine Christus nos
pro nobis solvit, quanti nos re- redmit
dmit?
8. Si architctus viginti nummos 8. Viginti nummis architctus fa-
fabris solvit, quanti fabros con- bros condcit
dcit?
9. Si architctus decern nummos fa- 9. Decern nummis fabri conducuntur
bris solvit, quanti fabri condu-
cntur?

E J E R C I C I O 63
Fin: familiarizarnos con algunas formas de precio indeterminado.
Indicaciones: transforme los verbos en pasiva.
1. Iulius magno domum condxit 1. Domus condcta est magno a Iulio
2. Parvo currum vendidisti
3. Minimo radiophnium mimus 2. Currus vnditus est parvo a te
4. Anulum emes tanti quanti ille 3. Radiophnium emptum est mini-
volet mo a nobis
4. Anulus emtur tanti quanti ille
5. Plus astimo virttem quam vires volet
5. Virtus aestimtur a me pluris
6. Phonogrphium vendo minris quam vires
quam tu 6. Phonogrphium vnditur a me
7. Nminem parvi fac minris quam a te
7. Nemo parvi fiat a te
8. Omnes te magni fciunt
9. Data magni astimas, accpta par- 8. Tu magni fis ab mnibus
vi 9. Data magni aestimntur a te,
10. Michalem Angelum artificem accpta parvi
magni habmus 10. Michael Angelus rtifex magni
4.6 El punto de vista habtur a nobis
El punto de vista, llamado tambin ablativo de limitacin o re-
lacin, acompaa a adjetivos para limitar su significado y res-
tringir su sentido general a una parte o respecto.
Homo fractus viribus
Hombre quebrantado en cuanto a sus fuerzas
Hombre de fuerzas quebrantadas
90
E J E R C I C I O 64

Fin: familiarizarnos con algunos adjetivos que llevan este ablativo.


Indicaciones: transforme en plural las frases siguientes.
1. Monstrum est homo deformtus 1. Monstra sunt homines deformti
corpore corpore
2. Fractus viribus, mente captus 2. Fracti viribus, mente capti
3. Caecus oculo, claudus altero pede 3. Caeci oculo, claudi ltero pede
4. Agrestis vultu, incomptus barba 4. Agrestes vultu, incmpti barba
5. Niger pelle, flavus capillis 5. Nigri pelle, flavi capillis
6. Ridiculus facie magis quam fa- 6. Ridiculi facie magis quam facetiis
cetiis
7. Mortuus nimo, vivus corpore 7. Mortui nimo, vivi corpore
8. Homo solum nomine, non re 8. Homines solum nomine, non re
9. Is erat natione babylonius 9. Ii erant natione babylnii

E J E R C I C I O 65

Fin: practicar ms el ablativo de respecto o limitacin.


Indicaciones: complete las frases con la palabra que est entre parntesis,
puesta en ablativo.
1. Napleo fuit Gallus (natio) 1. Napleo fuit Gallus natione
2. Mathsalen mortuus est provc- 2. Mathsalen mrtuus est provec-
tus (aetas, -tis) tus aette
3. Afri sunt nigri (pellis) 3. Afri sunt nigri pelle
4. Amentes sunt homines c a p t i 4. Amentes sunt homines capti men-
(mens, -tis) te
5. Augustinus fuit vir prastans 5. Augustinus fuit vir praestans in-
(ingnium, -ii) genio
6. Paulus Apostolus erat parvus 6. Paulus Apostolus erat parvus cor-
(corpus) pore
7. Tu et ego sumus dissimiles (in- 7. Tu et ego sumus dissimiles indole
doles)
8. Iesus est aequlis Patri (natura) 8. Iesus est aequlis Patri natura
9. Sctrrae solent esse ridiculi (fa- 9. Scrrae solent esse ridiculi face-
ctiae, -arum) tiis
10. Paralyticus est homo captus (om- 10. Paralyticus est homo captus omni-
nia membra) bus membris
91
E J E R C I C I O 66

Fin: practicar el ablativo con dignus e indgnus.


Indicaciones: responda a las preguntas, sustituyendo dignus por indgnus.
Ejemplo: bonus filius est amore dignus. Et malus filius? se responde: malus
filius est amore indgnus.
1. Bonus vir est amictia dignus. Et 1. Malus vir est amictia indgnus
malus vir?
2. Deus est adoratine dignus. Et 2. Dibolus est adoratine indignus
dibolus?
3. Virtus est aestimatine digna. Et 2. Vtium est aestimatine indg-
vtium? num
4. Fbula boni potae est plasu 4. Fbula mali potae est plausu in-
digna. Et fbula mali potae? digna
5. Victor est pramio dignus. Et 5. Victus est pramio indgnus
victus?
6. Bona exmpla sunt imitatine 6. Mala exmpla sunt imitatine in-
digna. Et mala exmpla? digna
7. Sapintia est admiratine digna. 7. Insipintia est admiratine indig-
Et insipintia? na
8. Bonus ortor est laude dignus. 8. Malus ortor est laude indgnus
Et malus ortor?
9. Reus est supplcio dignus. Et 9. Homo innocens est supplcio in-
homo innocens? dgnus
.4.7 El modo
El modo se expresa: 1) con un sustantivo solo:
CUM + ABLATIVO.
2) con sustantivo y adjetivo:
en ABLATIVO con CUM o sin CUM.
Laboras cum diligentia
Trabajas con diligencia
Laboras cum magna diligentia
Trabajas con gran diligencia
Laboras magna diligentia
Trabajas con gran diligencia
Nota: llevan ablativo solo ciertas expresiones hechas: more (se-
gn costumbre), hoc modo, iure (con derecho), vi (por la
fuerza), mrito ...
92
E J E R C I C I O 67
Fin: ejercitar el ablativo modal.
Indicaciones: omita CUM y aada MAGNUS al sustantivo modal.
Ejemplo: loqubar cum metu, se transforma en: loqubar magno metu.
L Rem hanc cum cura gere 1. Rem hanc magna cura gere
2. Ludum cum volptate spectbam 2. Ludum magna volptate spect-
bam
3. Vctores cum gaudio excpti sunt 3. Victres magno gaudio excpti
sunt
4. Cum strpitu aronves volbant 4. Magno strpitu aronves vol-
bant
5. Sdera orbes cum celeritte conf - 5. Sidera orbes magna celeritte con-
ciunt ficiunt
6. Ortor cum eloquntia perorbat 6. Ortor magna eloquntia peror-
bat
7. Cum admiratine oratrem ex- 7. Magna admiratine oratrem exi-
mium audiebmus mium audiebmus
8. Communsta ille cum impudntia 8. Communista ille magna impudn-
lquitur tia lquitur
9. Cum silntio Consilia parntum 9. Magno silntio Consilia parntum
audimus audimus
10. Msico concntu cum iucunditte 10. Msico concntu magna incndi-
frubar tate frubar

98
Captulo \J

EL GENITIVO

1. El Genitivo: sus funciones 95


2. El Genitivo, complemento del sustantivo 95
2.1 Genitivo de posesin 95
2.2 Genitivo de cualidad 96
2.3 Genitivo de parte 96
3. El Genitivo, complemento del verbo 97
3.1 Genitivo con el verbo SUM 97
3.2 Genitivo con verbos de recuerdo y olvido 98
3.3 Genitivo con verbos judiciales 99
4. El Genitivo, complemento del adjetivo 101
94
EL GENITIVO: SUS FUNCIONES
El genitivo es por excelencia el complemento del sustantivo. Sirve
adems de complemento a algunos verbos y adjetivos.
Las funciones del genitivo aparecen en el cuadro siguiente:

1. Complemento del sustantivo


o sustantivado
a) posesivo: domus parntum
b) explicativo: virtus fdei
c) de cualidad, descriptivo:
a': raza, clase, especie: homo eius gneris
b': medida: adulscens vignti annorum
c': rasgo caracterstico: vir magni ingnii
d) partitivo: pars hminum, midti Mexicanrum
2. Complemento del verbo
a) con el verbo SUM: hminis est errare
b) con verbos de recuerdo y olvido: mmini tui
c) con verbos judiciales: accso farti
3. Complemento del adjetivo
adjetivos de deseo, ciencia, experiencia,
recuerdo, capacidad y contrarios: vidus ladis

EL GENITIVO, COMPLEMENTO DEL SUSTANTIVO


2.1 El genitivo de posesin
El genitivo indica quin es el poseedor o dueo de un objeto.
Domus parentum
La casa de mis padres
2.2 El genitivo de cualidad
La cualidad moral, el rasgo pasajero o estable de una persona o
de una cosa se expresan con un sustantivo y un adjetivo en geni-
tivo o en ablativo, cf. cap 4, n. 3.3
Adulescens egregiae indolis
Joven de carcter excepcional
El ablativo se usa para expresar rasgos ms bien fsicos, exter-
nos del cuerpo y de sus partes.

E J E R C I C I O 68
Fin: practicar el genitivo y ablativo de cualidad.
Indicaciones: transforme el genitivo en ablativo.
Ejemplo: Paulus fuit vir egrgiae indolis, se transforma en: Paulus fuit vir
egrgia ndole.
1. Aristteles vir summi ingnii fuit 1. Aristteles vir summo ingnio
fit
2. Eiffel est turris ingntis altitdi- 2. Eiffel est turris ingnti altitdi-
nis ne
3. Usumacinta est flumen difficilis 3. Usumacinta est flumen difficili
trnsitus transitu
4. Berchmans ivenis mitis ingnii 4. Berchmans ivenis miti ingnio
fuit fit
5. Sapintes sunt viri magnae con- 5. Sapintes sunt viri magna con-
stntiae stntia
6. Pntifex est vir singulris inds- 6. Pntifex est vir singulri inds-
triae tria
7. Naves anglae sunt inusittae mag- 7. Naves anglae sunt inusitata mag-
nitdinis nitdine
8. Ille vir est mirae eruditinis 8. Ille vir est mira eruditine
9. Ioannes XXIII fuit vir summae 9. Ioannes XXIII fit vir summa
bonittis bonitte
2.3 El genitivo de parte
El genitivo partitivo indica el todo del cual se toma una parte.
Este genitivo puede ser complemento:
1) del sustantivo que significa parte: pars mlitum
2) del adjetivo:
a) neutro sustantivado: parum aquae, multum vini
96
b) del comparativo o superlativo: mximus mnium, maior
fratrum
c) del numeral: ordinal o cardinal: unus discipulrum,
primus mnium
3) del pronombre: interrogativo o indefinido: quid novi?
quis vestrum? nemo nostrum.

E J E R C I C I O 69
Fin: familiarizarnos con el uso de uterque (ambos, uno y otro).
Indicaciones: sustituya ambo por uterque y ponga el verbo en singular. Uterque
concuerda con los sustantivos como adjetivo; pero, rige a los pronombres
en genitivo.
Ejemplo: ambo duces frtiter pugnavrunt, se transforma en: uterque dux fr-
titerparntes
1. Ambo pugnvit.uno die mrtui 1. Utrque parens uno die mrtuus
sunt est
2. Ambae sorres nuptae sunt 2. Utraque soror nupta est
3. Nos ambo iter facimus 3. Utrque nostrum iter fciet
4. Ambo fratres divrsa Consilia c- 4. Utrque frater divrsa Consilia
piunt capit
5. Una salus ambbus erit 5. Una salus utrique erit
6. Vos ambo diligntes estis 6. Utrque vestrum diligens est
7. Milites necant ambo latrnes 7. Milites necant utrmque latrnem
8. Ambo amici eruditi erant 8. Utrque amicus eruditus erat
9. Nos ambo philosphiae studbi- 9. Utrque nostrum philosphiae
mus studbit
10. Vos ambo cum voluptte lditis 10. Utrque vestrum cum voluptte
ludit

3. EL GENITIVO, COMPLEMENTO DEL VERBO


3.1 El genitivo con el verbo SUM
El verbo SUM con genitivo significa ser propio de, como en es-
paol.
Sapientis est mutare consilium
Es propio del sabio mudar de parecer

7 Liitfn Bsico 97
E J E R C I C I O 70
Fin: familiarizarnos con la idea de propiedad que expresa SUM + genitivo.
Indicaciones: omita proprium de las frases, que conservarn intacto su signifi-
cado.
Ejemplo: proprium hominis est errare, se transforma en: hominis est errre.
1. Idicis proprium est lites diri- 1. Idicis est lites dirimere
mere
2. Est proprium stlti alina vitia 2. Stlti est alina vitia vidre
vidre
3. Non est hominis proprium omnia 3. Hminis non est omnia scire
scire
4. Monre et monri est proprium 4. Monre et monri est verae ami-
verae amicitiae citiae
5. Improbi proprium est mendacio 5. Improbi est mendcio fllere
fllere
6. Proprium gubernntis est reip- 6. Gubernntis est reipblicae pro-
blicae providre vidre
7. Artis mxime proprium est crea- 7. Artis mxime est crere
re
8. Proprium sapintis est mutre 8. Sapintis est mutre consilium
consilium
3.2 El Genitivo, complemento de verbos de recuerdo y olvido
Los verbos de recuerdo y olvido pueden llevar genitivo o acusativo.
Memini vivorum nec obliviscor mortuorum
Me acuerdo de los vivos ni me olvido de los muertos

E J E R C I C I O 71
Fin: practicar el genitivo y el acusativo con verbos de recuerdo y olvido.
Indicaciones: transforme el acusativo en genitivo.
Ejemplo: vivos mmini, se transforma en: vivrum mmini.
1. Amcus amcum nunquam oblivs- 1. Amcus amci nunquam oblivsci-
citur tur
2. Conslia patris semper record- 2. Consilirum patris semper recor-
bor dbor
3. Deus solum inirias oblivscitur 3. Deus solum iniurirum oblivsci-
tur
98
4. Memento me, Dmine, in regno 4. Memnto mei, Dmine, in regno
tuo tuo
5. Mens praetrita mminit 5. Mens praeteritrum mminit
6. Oblitus es munus promissum 6. Oblitus es mneris promissi
7. Inirias non recordri magni ni- 7. Iniurirum non recordri magni
mi est nimi est
8. Cum iucunditte ludum recrdor 8. Cum iucunditte ludi recrdor
9. Vivos mmini nec mrtuos obli- 9. Vivrum mmini nec morturum
viscor obliviscor
10. Si non meminero Deum, oblivis- 10. Si non meminero Dei, obliviscar
car dxteram meam dxterae meae
3.3 El genitivo, complemento de ver bos judiciales
Los verbos que significan acusar, absolver, condenar, amonestar,
adems del acusativo, pueden llevar:
1) la culpa o delito: a) en genitivo o
b) DE + ABLATIVO
2) la pena : a) en ablativo o
Accusant hominem b)furti
en genitivo en ciertas frmulas.
Accusant hominem de furto
Acusan al hombre de robo
Multant vitia morte
Castigan los vicios con la muerte
Damnant reum capitis
Condenan al reo a muerte (pena capital)

E J E R C I C I O 72
Fin: conocer algunos genitivos de culpa o pena.
Indicaciones: transforme las frases en pasiva.
1. Improbos magistrtus avartiae 1. Improbi magistrtus avartiae
accsant accusntur ab eis
2. Hmines Iudam proditinis acc- 2. ludas accustur proditinis ab
sant homnibus
99
3. Iudai Christum impiettis accu- 3. Christus impiettis accusabtur
sbant a Iudaeis
4. Piltus Iesum maiesttis non ab- 4. Iesus non absoltus est maiest-
slvit tis a Pilto
5. Praetor Romnus et Christum et 5. Et Christus et latrones damnn-
latrnes cpitis damnt tur capitis a Praetore Romano
6. Galli Ludovieum XVI cpitis dam- 6. Ludovicus Decimus Sextus cpitis
navrunt damntus est a Gallis
7. Hispni Hidalgo maiesttis accu- 7. Hidalgo accustus est maiesttis
savrunt ab Hispnis
8. Quatuor idices Maximilinum 8. Maximilinus damntur cpitis a
cpitis damnnt quatuor iudicibus
9. Augustinum Iturbide proditinis 9. Augustinus Iturbide proditinis
condemnavrunt condemntus est ab eis

E J E R C I C I O 73
Pin: familiarizarnos con el rgimen de los verbos de amonestar.
Indicaciones: transforme en genitivo el ablativo con DE.
Ejemplo: de negligntia me mones, se transforma en: negligntiae me mones.
1. Pntifex nos monet de perculo 1. Pntifex nos monet perculi com-
communstico munstici
2. Radiophnium ncolas de gravi 2. Radiophnium ncolas gravis
morbo monbat morbi monbat
3. Angelus Ioseph de mpio Herdis 3. Angelus Ioseph mpii Herdis
Consilio mnuit conslii monuit
4. Te moneo de futris, te admneo 4. Te moneo futurrum, te admneo
de praetritis praeteritrum
5. Conscintia omnes de culpa dmo- 5. Conscintia omnes culpae dmo-
net net
6. Acta diurna monent de bello at- 6. Acta diurna monent belli atmici
mico
7. Parntes lberos dmonent de 7. Parntes lberos dmonent erum
erum offciis officirum
8. Mors de brevitte vitae nos mo- 8. Mors brevittis vitae nos monet
net
9. De tua negligntia grviter te ad- 9. Tuae negligntiae grviter te ad-
mnui mnui
10. Cur me de tuo advntu non mo- 10. Cur me tui advntus non mo-
nusti? nusti?
100
4. EL GENITIVO, COMPLEMENTO DEL ADJETIVO
Los adjetivos que significan recuerdo u olvido, ciencia o ignorancia,
aficin o aversin, experiencia o inexperiencia, capacidad o incapaci-
dad llevan GENITIVO.
Vir peritus iuris
Hombre versado en el derecho
Mulier vida laudis
Mujer ansiosa de alabanza
Iuvenis immemor sui
Joven olvidado de s

E J E R C I C I O 74
Fin: practicar el genitivo con memor e immemor.
Indicaciones: responda a las preguntas con la palabra apropiada en genitivo.
Ejemplo: qui recordtur viam, cuius rei memor est? se responde: memor est
viae.
1. Qui recordatur praemium, cuius L Memor est pramii
rei memor est?
2. Qui recordatur amicos, cuius rei 2. Memor est amicrum
memor est?
3. Qui recordatur beneficia accepta, 3. Memor est beneficirum accept-
cuius rei memor est? rum
4. Qui recordatur tempus praeteri- 4. Memor est tmporis praetriti
tum, cuius rei memor est?
5. Qui recordatur nos, cuius rei me- 5. Memor est nostri
mor est?
6. Qui non recordantur patriam, 6. Immemores sunt patriae
cuius rei immemores sunt?
7. Qui non recordantur parentes 7. Immmores sunt parntum su-
suos, cuius rei immemores sunt? rum
8. Qui non recordantur pericula gra- 8. Immmores sunt periculrum gr-
via, cuius rei immemores sunt? vium
9. Qui non recordantur itinera, cuius 9. Immmores sunt itinerum
rei immemores sunt?
10. Qui non recordantur miseros, 10. Immmores sunt miserrum
cuius rei immemores sunt?
101
E J E R C I C I O 75
Fin: practicar el genitivo con pertus e ignrus.
Indicaciones: responda a las preguntas con el sustantivo apropiado en genitivo.
Ejemplo: si callemus historiam, cuius rei periti sumus? se responde: periti
sumus histriae.
L Si callmus lnguas xteras, 1. Periti sumus lingurum exter-
cuius rei periti sumus? rum
2. Si callmus scintiam oeconmi- 2. Periti sumus scientiae oecon-
cam, cuius rei periti sumus? micae
3. Si callmus philsophos hodir- 3. Periti sumus philosophrum ho-
nos, cuius rei periti sumus? diernrum
4. Si callmus doctrnam socilem, 4. Periti sumus doctrinae socilis
cuius rei periti sumus?
5. Si callmus praeclros oratres, 5. Periti sumus praeclarrum orat-
cuius rei periti sumus? rura
6. Si ignoras ius civile, 6. Ignrus es iuris civilis
cuius rei ignrus es?
7. Si ignoras artes pulchras, 7. Ignrus es rtium pulchrrum
cuius rei ignrus es?
8. Si ignoras mea Consilia, 8. Ignrus es merum consilirum
cuius rei ignrus es?
9. Si ignoras mundi arcna, 9. Ignrus es mundi arcanrum
cuius rei ignrus es?
10. Si ignoras potas egrgios, 10. Ignrus es potrum egregirum
cuius re ignrus es?

E J E R C I C I O 76

Fin: practicar el genitivo con vidus y cpidus.


Indicaciones: responda a las preguntas con la palabra apropiada en genitivo.
Ejemplo: si ppetis glriam, cuius rei vidus es? se responde: gloriae vidus
sum.
1. Si ppetis alina, 1. Avidus es alienrum
cuius rei vidus es?
2. Si ppetis verittem, 2. Avidus es verittis
cuius rei vidus es?
3. Si ppetis res novas, 3. Avidus es rerum novrum
cuius rei vidus es?
4. Si ppetis sapintiam, 4. Avidus es sapintiae
cuius rei vidus es?
102
5. Si appetis pisces et caseum, 5. Avidus es piscium et csei
cuius rei avidus es?
6. Si respuo famam, 6. Non sum cpidus famae
cuius rei cupidus non sum? 7. Non sum cpidus divitirum
7. Si respuo divitias, 8. Non sum cpidus laudum hmi-
num
cuius rei cupidus non sum? 9. Non sum cpidus adulatinis
8. Si respuo laudes hominum,
cuius rei cupidus non sum? 10. Non sum cpidus magnrum ho-
9. Si respuo adulationem, norum
cuius rei cupidus non sum?
10. Si respuo magnos honores
cuius rei ciipidus non sum?

103
SINTAXIS
ORACIONAL
PRELIMINARES

1. La Sintaxis Oracional
La sintaxis oracional estudia la estructura y la construccin de ora-
ciones, tanto de aqullas que subsisten solas por s mismas como de las
que dependen de otras.
2. Divisin de las Oraciones
Las oraciones se dividen en:
2.1 Oracin simple independiente: si consta de un solo verbo en
modo personal que no depende de ningn otro verbo, ni
forma parte de otra oracin.
Se divide en:
2.1.a. enunciativa: si afirma o niega categricamente algo.
2.1.b. volitiva: si expresa actos de la voluntad.
2.1. c. interrogativa: si se emplea para preguntar.
2.2 Oracin compuesta: si consta de ms de un verbo en modo per-
sonal.
Se divide en:
2.2. a. coordinada: si consta de dos o ms oraciones independien-
tes, unidas solo extrnsecamente por conjunciones.
2.2. b. subordinada: si est formada por una oracin que depen-
de de otra.
Se subdivide en:
(a) completiva: si es sujeto, predicado o complemento di-
recto de la oracin principal.
(b) circunstancial: si es complemento circunstancial de la
principal.
2.3 Oracin Relativa
106 Oracin relativa es la que empieza por un pronombre o adverbio
relativo.
2.3. a. relativa adjetival: la que hace oficio de adjetivo.
2.3.b. relativa circunstancial: la que hace oficio de complemen-
to circunstancial.
Formas impersonales del Verbo
3.1 El Infinitivo: expresa la nocin verbal pura.
3.2 El Participio: es un adjetivo verbal.
3.3 El Gerundio: es el infinitivo declinado como sustantivo.
3.4 El Gerundivo: es un adjetivo verbal que significa obligacin pa-
siva.
3.5 El Supino: es un sustantivo verbal que aparece slo en acusati-
vo (-um) y en ablativo (-u).

107
Captulo

LA ORACION INDEPENDIENTE

1. La Oracin Enunciativa
1.1 real 109
1.2 potencial 109
1.3 irreal 109
2. La Oracin Volitiva
2.1 imperativa 110
2.2 optativa 112
2.2.a potencial 112
2.2. b irreal 112
2.3 permisiva 114
2.3. a potencial 114
2.3.b irreal 115
2.4 Vista de conjunto de la oracin volitiva 116
3. La Oracin Interrogativa
3.1 divisin 117
3.1.a por su composicin 117
3.1.b por su dependencia de otra oracin 118
3.1. c por el modo verbal con que se expresan 118
3.2 construccin 119
3.2. a interrogativa simple 119
3.2.b interrogativa compuesta 120
108
LA ORACION ENUNCIATIVA
La oracin enunciativa afirma o niega algo que es o que puede ser.
Se divide en:
1.1 Oracin Enunciativa Real
La oracin enunciativa real afirma o niega que algo actualmente
es o que fue o que ser. Usa todos los tiempos del indicativo, co-
mo en espaol. Para negar se emplea NON.

Ascendo vehiculum
Subo al coche
Ascendebam vehiculum
Suba al coche
Ascendam vehiculum
Subir al coche
1.2 Oracin Enunciativa Potencial
La oracin enunciativa potencial indica algo que actualmente no
es, pero que puede ser, o un juicio expresado con modestia.
La potencial va siempre en presente o perfecto de subjuntivo, co-
mo en espaol.
Ascendam vehiculum
(Quiz) suba al coche
Ascenderim vehiculum
Habra subido al coche
1.3 Oracin Enunciativa Irreal
La oracin enunciativa irreal expresa algo que ni es ni puede ser.
La irreal va siempre en imperfecto, si la hiptesis es irrealizable
ahora, o en pluscuamperfecto de subjuntivo, si la hiptesis era
irrealizable antes.
109
Aseen derem vehiculum
Subiera al coche
Aseen dissent vehiculum
Hubiera subido al coche
NOTA: por no presentar estas oraciones dificultad especial para uno
de habla espaola no habr ejercicios orales de ellas.

2. LA ORACION VOLITIVA
La oracin volitiva expresa actos de la voluntad tales como mandato,
prohibicin, exhortacin, deseo y concesin de una hiptes
de en:
2.1 Oracin Imperativa
La oracin imperativa expresa mandato, prohibicin y exhorta
cin.
El imperativo dice relacin esencial a la segunda persona, pues-
to que en todo rigor nadie puede ni mandarse a s mismo ni di-
rectamente a la tercera persona, que no se supone presente.
1) Para la segunda persona: a) el mandato va en IMPERATIVO.
b) la prohibicin va con NE + SUB
JUNTIVO PRESENTE o PER-
FECTO.
2) Para las otras dos:
el mandato y la prohibicin van en
SUBJUNTIVO PRESENTE. La
prohibicin lleva NE.
IMPERATIVO
MANDATO PROHIBICION
familiar formal
singular plural singular plural singular plural
Die dicite ne dicas ne dicatis ne dixeris ne dixeritis
Fac facite ne facias ne faciatis ne feceris ne feceritis
Lege 1 egite ne legas ne legatis ne legeris ne legeritis

110
E J E R C I C I O 77

Fin: practicar el imperativo en su forma de mandato.


Indicaciones: transforme los futuros imperfectos que tienen valor de impe
rativo en forma imperativa.
Ejemplo: Deo reddes honrem, se transforma en: Deo redde honrem.
t Dbis dxteram miseris 1. Da dxteram miseris
2. Dbitis dxteram miseris 2. Date dxteram miseris
3. Facies beneficium et tacbis 3. Fac beneficium et tace
4. Facitis beneficium et tacbitis 4. Fcite beneficium et tacte
5. Viam errntibus monstrbis 5. Viam errntibus mnstra
6. Viam errntibus monstrbitis 6. Viam errntibus monstrte
7. Adies Consilia mairum 7. Audi Consilia mairum
8. Auditis Consilia mairum 8. Audite Consilia mairum
9. Mittes mihi libros 9. Mitte mihi libros
10. Mitttis mihi libros 10. Mittite mihi libros
11. Vnies quam primum 11. Veni quam primum
12. Venitis quam primum 12. Venite quam primum
13. Studbis dilignter 13. Stde dilignter
14. Studbitis dilignter 14. Studte dilignter

E J E R C I C I O 78
Fin: practicar el imperativo en su forma de prohibicin.
Indicaciones: transforme los futuros imperfectos con NON en presente de sub-
juntivo con NE.
Ejemplo: non occdes, non mentiris, se transforman en: ne occdas, ne mentiris.
1. Inuam non apries 1. Inuam ne aprias
2. Levis non eris 2. Levis ne sis
3. Indignos non laudbis 3. Indignos ne lades
4. Absrda non credes 4. Absrda ne credas
5. Mendcium non dices 5. Mendcium ne dicas
6. Calmniam non adies 6. Calmniam ne adias
7. Imprudnter non laborbis 7. Imprudnter ne labores
8. Inuam non aperitis 8. Inuam ne aperitis
9. Leves non ritis 9. Leves ne sitis
10. Indignos non laudbitis 10. Indignos ne laudtis
11. Absrda non credtis 11. Absrda ne credtis
12. Mendcium non dictis 12. Mendcium ne dictis
111
13. Calmniam non auditis 13. Calmniam ne auditis
14. Imprudnter non laborbitis 14. Imprudnter ne labortis
2.2 Oracin Optativa
La oracin optativa sirve para expresar deseos y suele empezar
con ojal: tinam. Se divide en:
2.2.a Optativa potencial: la que expresa deseos realizables. Es-
ta va en subjuntivo.
presente: si el deseo es realizable ahora o en el futuro,
perfecto: si el deseo fue realizable antes.
Utinam me iuves
(ahora)
Ojal que me ayudes
Utinam ne mihi noceas
(ahora)
Ojal que no me hagas dao
Utinam me iuveris
(antes)
Ojal que me hayas ayudado
Utinam ne mihi nocueris
(antes)
Ojal que no me hayas hecho dao
2.2.b. Optativa irreal: la que expresa deseos imposibles de rea-
lizar.
Va en subjuntivo: imperfecto: si el deseo es irrealizable
ahora o en el futuro.
pluscuamperfecto: si el deseo fue irrealizable en el pasado.
Utinam me iuvares
Ojal que me ayudaras (no lo espei'o)
Utinam me uvisses
Ojal que me hubieras ayudado (no lo esper)

E J E R C I C I O 79
Fin: ejercitar la expresin de deseos realizables.
Indicaciones: transforme los verbos en presente de subjuntivo y antepngales
UTINAM o UTINAM NE, segn sean las frases afirmativas o nega-
tivas.
112
Ejemplo: fcimus benefcium et taemus, se transforma en: tinam facimus
benefcium et tacemus. Non obcies te perculo, se transforma en:
tinam ne obcias te perculo.
1. Rebus tuis non desperbis 1. Utinam rebus tuis ne despres
2. Utinam rebus nostris ne desper-
mus
2. Rebus nostris non despermus 3. Utinam meam ptriam alinae
praferam
3. Meam ptriam alinae prafero 4. Utinam sapintiam auro praefe-
rtis
4. Sapintiam auro praefrtis 5. Utinam committmus nos labri
5. Committimus nos labri 6. Utinam des tempus amcis
6. Das tempus amicis 7. Utinam perculo nos ne obicimus
7. Periculo nos non obicimus 8. Utinam perculo me ne obciam
8. Periculo me non obiciam 9. Utinam reddmus benefcium
amcis
9. Rddimus beneficium amicis 10. Utinam reddant benefcium am-
10. Reddunt beneficium amicis cis

E J E R C I C I O 80
Fin: ejercitar la expresin de deseos realizables en el pasado.
Indicaciones: transforme los presentes de subjuntivo en perfectos del mismo
modo.
Ejemplo: tinam ne obcias te perculo, se transforma en: tinam ne obiceris
te perculo.
1. Utinam rebus tuis ne despres 1. Utinam rebus tuis ne desperve-
ris
2. Utinam meam ptriam alinae 2. Utinam meam ptriam alinae
praferam praetlerim
3. Utinam committmus nos labri 3. Utinam commisrimus nos labri
4. Utinam des tempus amicis 4. Utinam dderis tempus amcis
5. Utinam periculo nos ne obici- 5. Utinam periculo nos ne obiecri-
mus mus
6. Utinam cnes mecum 6. Utinam cenveris mecum
7. Utinam velit folle ldere 7. Utinam volerit folle ldere
8. Utinam vos peccti paeniteat 8. Utinam vos peccti paeniterit
9. Utinam milites ptriam defndant 9. Utinam milites ptriam defnde-
10. Utinam ne te tui consilii paeni- rint
teat 10. Utinam ne te tui consilii paeni-
terit
S Latn Bsico 113
11. Utinam te fortem exhibeas 11. Utinam te fortem exhiberis
12. Utinam nos fortes exhibemus 12. Utinam nos fortes exhiburimus

E J E R C I C I O 81
Fin: ejercitar la expresin de deseos irrealizables, en el pasado.
Indicaciones: transforme los imperfectos en pluscuamperfectos de subjuntivo.
Ejemplo: tinam tecum deambulrem, se transforma en: tinam tecum deam-
bulavssem.
1. Utinam studrem rtibus pulchris 1. Utinam
chris
studuissem rtibus pul-
2. Utinam
natrae
incumbermus scintiis 2. Utinam
natrae
incubuissmus scintiis
3. Utinam ne tio vacrent 3. Utinam ne otio vacavissent
4. Utinam mdicus parentes curret 4. Utinam
visset
mdicus parntes cura-
5. Utinam
ret
ne homo hominem lade- 5. Utinam ne homo hominem Iae-
6. Utinam ne nos pudret vera di- Utinam ne nos puduisset vera di-
6. sisset
cere cere
7. Utinam lingurum peritus essem Utinam
7. sem lingurum peritus fuis-
8. Utinam ne mihi nocres 8. Utinam ne mihi nocuisses
9. Utinam veram eloquntiam habe- Utinam veram eloquntiam ha-
9. buissmus
rmus
10. Utinam per Galliam iter fcerem 10. Utinam per Galliam iter fecissem
11. Utinam ne Mexicpoli abssem 10. Utinam ne Mexicpli abfuissem
12. Utinam te mea pera iuvrem 12. Utinam te mea pera iuvissem

2.3 Oracin Permisiva


La oracin permisiva sirve para expresar una suposicin.
Se divide en:
2.3.a. Permisiva potencial: si expresa una suposicin que damos
por admitida.
Va en subjuntivo presente: si se trata de una suposicin
actual o futura.
perfecto: si se trata de una suposicin
pasada.
114
Sit fur, at est bonus imperator
Sea ladrn, pero es buen general
Concedamos que sea ladrn, pei'o es buen general
Fuerit fur, at fuit bonus imperator
Que haya sido ladrn, pero fue buen general
2.3.b. Permisiva irreal: la que expresa una suposicin inadmisi-
ble. Va en:
subjuntivo imperfecto: si la suposicin inadmisible es
presente.
subjuntivo pluscuamperfecto: si la suposicin es pasada.
Esset fur, at erat bonus imperator
Que fuera ladrn, pero era buen general
(no lo era)

E J E R C I C I O 82
Fin: expresar suposiciones que damos por admitidas.
Indicaciones: omita concdo y transforme el infinitivo en subjuntivo presente.
Ejemplo: concedo eum esse furem, at est bonus impertor, se transforma en:
sit fur, at est bonus impertor.
1. Concdo militem fortem esse, at 1. Sit miles fortis, at est crudlis
est crudlis
2. Concdo milites esse fortes, at 2. Sint milites fortes, at sunt cru-
sunt crudles dles
3. Concdo eum esse arrogntem, at 3. Sit rrogans, at est bonus ortor
est bonus ortor
4. Concdo eos esse arrogntes, at 4. Sint arrogntes, at sunt boni ora-
sunt boni oratres tres
5. Concdo te esse clerem natat- 5. Sis celer nattor, at es impr-
rem, at es imprdens dens
6. Concdo vos esse cleres natat- 6. Sitis cleres natatres, at estis
res, at estis imprudntes imprudntes
7. Concdo me esse lingurum peri- 7. Sim lingurum peritus, at sum
tus, at sum imperitus numerrum imperitus numerrum
8. Concdo nos esse lingurum peri- 8. Simus lingurum periti, at sumus
tos, at sumus imperiti numerrum imperiti numerrum
115
9. Concdo te esse innocntem, at 9. Sis innocens, at prdens non es
prdens non es
10. Concdo vos esse innocntes, at 10. Sitis innocntes, at prudntes non
prudntes non estis estis

E J E R C I C I O 83
Fin: expresar suposiciones inadmisibles ahora.
Indicaciones: transforme los verbos en pretrito imperfecto de subjuntivo para
que indiquen la idea de una suposicin imposible en el momento actual.
Las frases as transformadas significarn: aun siendo buen escritor,
no escribiras; suponiendo que fueras buen orador, no hablaras...
Ejemplo: es bonus scriptor, at non scrbis, se transforma en: esses bonus
scriptor, at non scrberes.
1. Es clarus scriptor, at non scribis 1. Esses clarus scriptor, at non scr-
beres
2. Es iustus idex, at non idicas 2. Esses iustus idex, at non iudi-
cres
3. Es loquens ortor, at non dicis 3. Esses loquens ortor, at non d-
ceres
4. Es fortis dux, at non ducis 4. Esses fortis dux, at non dceres
5. Esses vir doctus, at non docres
5. Es vir doctus, at non doces 6. Esses bonus discipulus, at non
6. Es bonus discipulus, at non discis disceres
7. Es homo adax, at non audes 7. Esses homo audax, at non audres
8. Es potens rex, at non rgis 8. Esses potens rex, at non rgeres
9. Es bonus lector, at non legis 9. Esses bonus lector, at non lg-
10. Es asttus vnditor, at non ven- res
dis 10. Esses asttus vnditor, at non
vnde res
2.4 Vista de conjunto de las oraciones volitivas
TIPO SIGNIFICADO Y EXPRESION EJEMPLOS
a) Mandato:
2a. persona: imperativo Fac, facite
1. Imperativa Dems pers.: subjuntivo Faciam, faciamus
b) Prohibicin:
NE + subj. pres. y perfecto Ne facas, ne feceris
NON + indicativo futuro impf. Non facies

116
a) Deseo realizable:
Subjuntivo: presente Utinam veniat
perfecto Utinam venerit
2. Optativa b) Deseo irrealizable
Subjuntivo: imperfecto Utinam veniret
pluscuamperfecto Utinam venisset
a) Suposicin posible:
Subjuntivo: presente Sit surdus, at audit
perfecto Fuerit surdus,
at audiebat
3. Permisiva b) Suposicin imposible:
Subjuntivo: imperfecto Esset surdus,
at audiebat
pluscuamperfecto Fuisset surdus,
at audiebat

3. LA ORACION INTERROGATIVA
La oracin interrogativa es aqulla que usamos para preguntar.
3.1 Divisin de la oracin interrogativa
3.1.a. Por su composicin:
a) simple: la que consta de un solo miembro y no presen-
ta ninguna alternativa.
Venis mecum?
Vienes conmigo?
b) compuesta: la que consta de dos o ms miembros que
presentan alternativa.
Venis mecum an manes?
Vienes conmigo 0 te quedas?
Venis mecum an non?
Vienes conmigo 0 no?

117
3.1.b. Por su dependencia de otra oracin
a) directa: es una oracin independiente en forma de pre-
gunta.
Vens mecum?
Vienes conmigo?
b) indirecta: es una pregunta que depende de otro verbo,
v.g. saber, decir, preguntar...
Scio quis veniat mecum
S quin viene conmigo
Quaero an veniat mecum
Pregunto si viene conmigo
3.1. c. Por el modo verbal con que se expresan
a) real: pregunta simplemente sobre algo que existe en
el presente, el pasado o el futuro. Usa todos los
tiempos de indicativo.
Venis hodie?
Ven ies eras?
Venisti heri?

b) potencial: pregunta sobre algo que puede ser. Tambin


tomar esta forma la interrogacin que pre-
gunta con modestia y urbanidad.
Va en presente y perfecto de subjuntivo.
El espaol usa la forma -ra y el futuro
imperfecto de indicativo.
Quis dubitet de tua fide?
Quin dudara de tu lealtad?
Quin podr dudar...
c) irreal: la que por el modo de preguntar da a entender
que no se realiza o se realiz el contenido de la
pregunta.
118
Va en imperfecto y pluscuamperfecto de sub-
juntivo, como en espaol.

Nonne melius esset tacere?


Verdad que mejor fuera callar?
Nonne melius fuisset tacere?
Verdad que mejor hubiera sido callar?

d) deliberativa: la que pregunta con duda verdadera o


fingida qu partido o qu decisin con-
venga tomar.
Va en subjuntivo presente e imperfecto,
mientras que el espaol usa futuro im-
perfecto de indicativo.

Loquar an taceam?
Hablar o callar?
Construccin de la oracin interrogativa
3.2.a. simple (a) con los interrogativos quis, cur, quando ... que
hacen resaltar las circunstancias del hecho.
Quis venit?
Quin vino?
Quando venit?
Cundo vino?
(b) con la sola entonacin, sin ninguna partcula,
cuando queremos informarnos sobre el hecho
mismo.

Venis?
Vienes?
(c) con la partcula:
-prepositiva: NONNE (verdad que s): espe-
ra respuesta afirmativa.
119
NUM (acaso) : espera respuesta
negativa.
-pospositiva: - N E : no espera respuesta deter-
minada.
Nonne venis mecum? Certe
Verdad que vienes conmigo? S
Num venis mecum? Non
Acaso vienes conmigo? No
Venisne mecum? (?)
Vienes conmigo? (?)

3.2.b Compuesta: con UTRUM, - N E o la sola entonacin en


el primer miembro y AN, AN NON,
NECNE en el segundo.

Utrum venis an manes?


vienes o te quedas?
Venisne an manes?
Vienes o te quedas?

E J E R C I C I O 84

Fin: practicar la expresin de incertidumbre y duda.


Indicaciones: transforme los verbos en subjuntivo presente e intercale entre
ellos la partcula AN.
Ejemplo:
1. Stdeo,eo, ludo
maneo, se transforma en: eam
1. an
Stdmaneam?
eam an ludam?
2. Lego, scrbo 2. Legam an scrbam?
3. Ambulo, sdeo 3. Ambulem an sdeam?
4. Loquor, tceo 4. Lquar an tceam?
5. Emo, vendo 5. Eraam an vndam?
6. Msicam adio, domo xeo 6. Msicam adiam an domo xeam?
7. Te admneo, te conslor 7. Te admneam an te consler
120
8. Te rogo, tibi impero 8. Te rogem an tibi imperem?
9. Dormimus, vigilmus 9. Dormimus an vigilemus?
10. Affirmmus, negmus 10. Affirmemus an negemus?
11. Tibi irscimur, te consolmur 11. Tibi irascmur an te consolemur?
12. Te docemus, a te discimus 12. Te docemus an a te discmus?
13. Te vincimus, a te vincimur 13. Te vincmus an a te vincmur?

121
Captulo 8
LA ORACION DEPENDIENTE

1. La Oracin Dependiente 123


2. 2.1
Divisin de la Oracin 123
completiva 123 Dependiente
2.1.a completiva enunciativa 123
2.1.b completiva volitiva 124
2.1.c completiva interrogativa indirecta 124
2.2 circunstancial 124
2.3 relativa 125
3. El Infinitivo 125
3.1 las tres formas del infinitivo latino 125
3.2 el significado del infinitivo latino 125
3.3 el sujeto del infinitivo latino 125
3.4 el infinitivo latino y el espaol 126
3.5 cuadro esquemtico del infinitivo latino 127
4. La Oracin Completiva Enunciativa 127
4.1 verbos de cabeza y de corazn 127
4.2 verbos de corazn, de alabanza-vituperio y de acusacin-
condenacin 138
4.3 verbos auxiliares, y los de empezar, continuar y desistir 140
4.4 DICOR, VIDEOR, FEROR 140
4.5 verbos impersonales de conveniencia: decet, oportet, licet... 143
4.6 SUM + OPINIO, FAMA, NECESSE 143
5. La Oracin Completiva Volitiva 144
5.1 verbos de voluntad 144
5.2 verbos impersonales de suceso: ccidit, venit... 148
5.3 verbos de temor 150
5.4 verbos de impedimento y de prohibicin 151
6. La Oracin Completiva Interrogativa Indirecta 155
6.1 construccin de la interrogativa indirecta 155
6.2 cuadro de sincronizacin de los tiempos 156
7. Vista de conjunto de las Oraciones Completivas 163
122
1. LA ORACION DEPENDIENTE
Oracin dependiente es la que entra como elemento de otra, llamada
principal, a la que queda sujeta mediante vnculos sintcticos.
Los vnculos sintcticos que sujetan o subordinan la oracin depen-
diente a la principal son partculas: conjunciones y pronombres y mo-
dos verbales: principalmente el infinitivo y el subjuntivo.

2. DIVISION DE LA ORACION DEPENDIENTE


La oracin dependiente se divide en:
2.1 Oracin completiva: la que completa el sentido de la principal,
sirvindole de sujeto, predicado o de com-
plemento directo.
Como la oracin independiente, la comple-
tiva se divide tambin en:
2.1.a. completiva enunciativa: la que completa el sentido de un
verbo que significa principalmente actividad
de la inteligencia, de los sentidos y de la len-
gua, como saber e ignorar, ver y or, afir-
mar y negar ...

VERBO COMPLEMENTO DIRECTO


Agnosco tuum laborem
Reconozco tu trabajo
Agnosco te laborare
Reconozco que t trabajas
La oracin que hace oficio
de complemento directo es una
completiva

123
2.1.b. completiva volitiva: la que completa el sentido de un ver-
bo que significa actos de voluntad, como querer* mandar,
prohibir...

VERBO COMPL. IND. COMPLEMENTO DIRECTO


Suadeo tib laborem
Aconsjo -te trabajo
Suadeo tibi ut labores
Aconsjo- -te que r trabajes
La oracin que hace oficio
de complemento directo es una
completiva
2.1.c. completiva interrogativa indirecta: la pregunta que com-
pleta el sentido de un verbo que significa interrogar, sa-
ber, declarar...
VERBO COMPLEMENTO DIRECTO
Interrogo quis laboret
Pregunto quin trabaja
2.2 Oracin circunstancial: la que hace oficio de complemento cir-
cunstancial de fin, causa, tiempo . . .

VERBO COMPLEM. COMPL. CIRCUNSTANCIAL


DIRECTO
Agnosco te laborare nocte
Reconozco que trabajas de noche
Agnosco te laborare cum nox est
Reconozco que trabajas cuando es de noche
La oracin que hace oficio
de complemento circuns-
tancial se llama circunstan-
cial o accesoria

124
2.3 Oracin relativa: la que empieza por un pronombre o adverbio
relativo.

3. EL INFINITIVO
El infinitivo latino, antiguo sustantivo, expresa el significado verbal
puro y simple.
3.1. El infinitivo activo tiene tres formas:
Venire infinitivo presente venir
Venisse infinitivo pretrito haber venido
Venturum, -am, -um esse infinitivo futuro haber de venir

3.2 El significado del infinitivo latino


El infinitivo, como verbo completivo, no expresa el tiempo de ma-
nera absoluta, como se podra colegir del cuadro anterior, sino
que lo indica slo en forma relativa, es decir, siempre en fun-
cin del tiempo del verbo principal, como aparece en el siguiente
cuadro:
infinitivo present expresa accin simultnea
con la del verbo principal
infinitivo pretrito expresa accin anterior
a la del verbo principal
infinitivo futuro expresa accin posterior
a la del verbo principal
3.3 El sujeto del infinitivo latino
El sujeto de infinitivo va en acusativo y tambin el predicado, si
lo hay.
3.3.a. El sujeto de infinitivo nunca puede omitirse y debe estar
siempre expreso.
Scio __ te esse prudentem
S que t eres prudente
Scio me progredi in studiis
S que yo adelanto en estudios

125
3.3.b. Cuando el sujeto de infinitivo es un pronombre personal
de tercera persona y se identifica con el sujeto del verbo
principal, se usar SE; pero, si es distinto, se usar EUM,
EAM, E O S . . .

Credit se esse doctum


Cree que l mismo es docto
Se cree docto
Credit eum esse doctum
Cree que se es docto
Lo cree docto

3.4 El infinitivo latino y el infinitivo espaol


Por ser el infinitivo latino de empleo tan frecuente y su uso tan
distinto del espaol, lo explicaremos aqu ms detenidamente.
Comparemos las frases: TU VIENES y SE QUE TU VIENES
con las correspondientes latinas para que con el contraste resal-
ten ms las diferencias entre ambas lenguas.
Tu venis
Tu vienes
Scio te venire
S que t vienes
El espaol no modifica en lo ms mnimo la frase TU VENIS, al
hacerla depender del verbo: SE, sino que la pasa intacta a la nue-
va oracin. El verbo SE la subordina mediante la conjuncin
QUE, sin ninguna ulterior modificacin.
El latn, por el contrario, (a nuestra manera espaola de juzgar)
introduce toda una serie de cambios morfolgicos para realizar
la operacin que nuestra lengua ejecuta con tanta economa y sen-
cillez.
Notemos bien: a) el latn no emplea ninguna partcula equiva-
lente a QUE en la construccin de infinitivo.
b) TU, sujeto de VENIS, se transforma en acu-
sativo: TE.
c) VENIS, indicativo presente, se transforma en
infinitivo presente: VENIRE.

126
3.5 Cuadro esquemtico del infinitivo latino
h Verbo principal
en Infinitivo dependiente
indicativo en
presente o futuro
Scio te venire
-

1. Presente: es simultneo
con el tiempo del verbo
S que t vienes principal
Scio te venisse 2. Pretrito: es anterior al
tiempo del verbo princi-
S que t veniste pal
Scio te venturum esse 3. Futuro: es posterior al
tiempo del verbo prin-
S que t vendrs cipal

2. Verbo principal
en Infinitivo dependiente
indicativo
presente o futuro en
Scivi te venire h Presente: es simultneo
con el tiempo del verbo
Supe que t venas principal
Scivi te venisse 2. Pretrito: es anterior al
tiempo del verbo prin-
Supe que t habas venido cipal
Scivi te venturum esse 3. Futuro: es posterior al
tiempo del verbo princi-
Supe que t vendras pal

cualquier pretrito
4. LA ORACION COMPLETIVA ENUNCIATIVA
4.1 Verbos de cabeza y de corazn
Los verbos de cabeza (entendimiento, sentido y lengua) y de co-
razn (afectos de alegra o tristeza, gozo o dolor, arrepentimien-
to, vergenza . . . ) llevan infinitivo con su sujeto en acusativo.
127
E J E R C I C I O 85

Fin: habituarnos al uso del infinitivo con verbos de decir.


Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo la frases <iue van a con-
tinuacin de DICO y hgalas depender de ste.
Ejemplo: dico: homo mortalis sum, se transforma en: dico me hminem mor-
talem esse.
1. Dico: homo mortlis sum 1. Dico me hminem mortlem esse
2. Dico: filius Dei adoptivus sum 2. Dico me filium Dei adoptivum
3. Dico: civis mexicnus sum esse
4. Dico ivenis laborisus sum 3. Dico me civem mexicnum esse
5. Dico: homo prudens sum 4. Dico me ivenem laborisum esse
6. Dico: homo imprdens non sum 5.. Dico me hminem prudntem
esse
7. Dico: ivenis piger non sum 6. Dico me hminem imprudntem
8. Dico: civis Gallus non sum non esse
9. Dico : filius Dei prprius non sum 7. Dico me ivenem pigrum non esse
8. Dico me civem Gallum non esse
10. Dico: homo immortlis non sum 9. Dico me filium Dei prprium non
11. Dico: per iam non sum esse
10. Dico me hminem immortlem
12. Dico: bonus amicus sum non esse
11. Dico me perum iam non esse
E J E R C I C I O 86 12. Dico me bonum amicum esse
Fin: practicar el infinitivo pretrito con dico.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo las frases que van a con-
tinuacin de DICO y hgalas depender de este verbo.
Ejemplo: dico: civis mexicanus fi, se transforma en: dico me civem mexicanum
fuisse.
1. Dico: homo mortlis fui L Dico me hminem mortlem fuisse
2. Dico: filius Dei adoptivus fui 2. Dico me filium Dei adoptivum
fuisse
3. Dico: civis mexicnus fui 3. Dico me civem mexicnum fuisse
4. Dico: ivenis laborisus fui 4. Dico me ivenem laborisum
fuisse
5. Dico: homo prudens fui 5. Dico me hminem prudntem
fuisse
6. Dico: bonus ortor fui 6. Dico me bonum oratrem fuisse
128
7. Dico: imperitus architctus non 7. Dico imperitum architctum non
fui fuisse
8. Dico me imperitum oratrem non
8. Dico: imperitus ortor non fui fuisse
9. Dico me imperitum mdicum non
9. Dico: imperitus mdicus non fui fuisse
10. Dico me imperitum magistrum
10. Dico: imperitus magister non fui non fuisse
11. Dico: imperitus lusor non fui 11. Dico me imperitum lusrem non
12. Dico: imperitus philsophus non fuisse
fui 12. Dico me imperitum philsophum
non fuisse
E J E R C I C I O 87
Fin: practicar el infinitivo futuro con dico.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo futuro las frases que van
depus de DICO y hgalas depender de ste.
Ejemplo: dico: bonus civis ero, se transforma en: dico me bonum civem futu-
rum esse.
1. Dico: bonus philsophus ero 1. Dico me bonum philsophum fu-
turum esse
2. Dico: bonus poeta ero 2. Dico me bonum potam futurum
esse
3. Dico: bonus discipulus ero 3. Dico me bonum discipulum futu-
rum esse
4. Dico: bonus pictor ero 4. Dico me bonum pictrem futrum
esse
5. Dico: bonus mathemticus ero 5. Dico me bonum mathemticum
futrum esse
6. Dico: bonus msicus ero 6. Dico me bonum msicum fut-
rum esse
7. Dico: malus flius non ero 7. Dico me malum filium non fut-
rum esse
8. Dico: malus frater non ero 8. Dico me malum fratrem non fu-
trum esse
9. Dico: malus amcus non ero
9 Latn Bsico
9. Dico me malum amicum non129fu-
trum esse
10. Dico: malus dominus non ero 10. Dico me malum dominum non fu-
11. Dico
12. Dico:: malus idex
ivenisnon
noneroero 11.
12. trum
Dico
rum
Dico esse
me
meesse
malum idicem
ivenemnon
non fut-
fu-
E J E R C I C I O 88
Fin: practicar la primera persona del plural con el infinitivo presente de dico.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo presente las frases que van
despus de DICO, dndoles como sujeto de infinitivo nos.
Ejemplo: dico: nomines mortales sumus, se transforma en: dico nos hmines
mortales esse.
1. Dico: cives mexicni sumus 1. Dico nos cives mexicnos esse
2. Dico: ivenes laborisi sumus 2. Dico nos ivenes laboriosos esse
3. Dico: hmines prudntes sumus 3. Dico nos hmines prudntes esse
4. Dico: viri fortes sumus 4. Dico nos viros fortes esse
5. Dico: discipuli diligntes sumus 5. Dico nos discpulos diligntes esse
6. Dico: acuti philsophi sumus 6. Dico nos actos philsophos esse
7. Dico: mali oratres non sumus 7. Dico nos malos ortores non esse
8. Dico: mali amici non sumus 8. Dico nos malos amcos non esse
9. Dico: mali pictres non sumus 9. Dico nos malos pictres non esse
10. Dico: mali iudices non sumus 10. Dico nos malos idices non esse
11. Dico: mali lusres non sumus 11. Dico nos malos lusres non esse
12. Dico: mali fratres non sumus 12. Dico nos malos fratres non esse

E J E R C I C I O 89
Fin: practicar la primera persona del plural con el infinitivo pretrito.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo pretrito las frases que van
despus de DICO, poniendo en acusativo tanto el sujeto nos como el
predicado.
Ejemplo:
1. Dico: dico:
pernicisi cives fimus,
boni cives se transforma
non fimus Dico nos nos
en: dico
1. fuisse bonos cives
perniciosos civesfusse.
non
2. Dico: indcti magistri non fi- 2. Dico nos
fuisse indoctos magstros non
mus
3. Dico: prfidi amici non fimus Dico nos prfidos amcos non
3. fuisse
4. Dico: improbi hmines non fi- Dico nos mprobos hmines non
4. fuisse
mus
Dico: crudles inimici non fi-
5. mus 5. Dico
fuisse
nos crudles inimicos non
6. Dico: intiles servi non fimus Dico nos intiles servos non
6. fuisse
7. Dico: tiles servi fimus 7. Dico nos tiles servos fusse
8. Dico: benvoli amici fimus 8. Dico nos benvolos amcos fusse
130
9. Dico: probi hmines fimus 9. Dico nos probos hmines fuisse
10. Dico: fidles scii fuimus 10. Dico nos fidles scios fuisse
11. Dico: docti magistri fuimus 11. Dico nos doctos magistros fuisse
12. Dico: tiles cives fuimus 12. Dico nos utiles cives fuisse

E J E R C I C I O 90
Fin: practicar la primera persona del plural con el infinitivo futuro.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo futuro las frases que van
despus de DICO, poniendo en acusativo tanto el sujeto como el predicado.
Ejemplo: dico: boni cives rimus, se transforma en: dico nos bonos cives futuros
esse.
1. Dico: boni scriptres rimus 1. Dico nos bonos scriptres futros
esse
2. Dico: boni duces rimus 2. Dico nos bonos duces futros esse
3. Dico: boni athltae rimus 3. Dico nos bonos athltas futros
4. Dico : boni f ratres rimus esse
4. Dico nos bonos fratres futros
5. Dico: boni liberi rimus esse
5. Dico nos bonos liberos futros
6. Dico: boni lectres rimus esse
6. Dico nos bonos lectres futros
7. Dico: negotiatres non rimus esse
7. Dico nos negotiatres non futros
esse
8. Dico: inisti idices non rimus 8. Dico nos inistos idices non fu-
tros esse
9. Dico: fures non rimus 9. Dico nos fures non futros esse
10. Dico: adulatres non rimus 10. Dico nos adultores non futros
11. Dico: maldici calumniatres non esse
rimus 11. Dico nos maldicos calumniatres
non futros esse
12. Dico: ignavi milites non rimus 12. Dico nos ignvos milites non fut-
ros esse
E J E R C I C I O 91
Fin: practicar la tercera persona del singular con el infinitivo presente.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo presente las frases que van
despus de DICO, poniendo en acusativo tanto el sujeto como el pre-
dicado.
131
Ejemplo: dico: hic mdicus bonus est, se transforma en: dico hune mdicum
bonum esse.
1. Dico: hic ortor loquens est 1. Dico hunc oratrem eloquntem
2. Dico: haec amicitia fidlis est esse
2. Dico hanc amicitiam fidlem esse
3. Dico: hic pota clarus est 3. Dico hunc potam clarum esse
4. Dico: hoc bellum mortiferum est 4. Dico hoc bellum mortiferum esse
5. Dico: haec urbs magna est 5. Dico hanc urbem magnam esse
6. Dico: hic nuntius gratus est 6. Dico hunc nntium gratum esse
7. Dico: hic ivenis diligens est 7. Dico hunc ivenem diligntem
8. Dico: haec navis cleris est esse
8. Dico hanc navem clerem esse
9. Dico: hic ludus iucndus est 9. Dico hunc ludum iucndum esse
10. Dico: hoc negtium difficile est 10. Dico hoc negtium difficile esse
11. Dico: haec reeordtio aeterna est 11. Dico hanc recordatinem aeter-
12. Dico: hoc tempus breve est nam esse
12. Dico hoc tempus breve esse

E J E R C I C I O 92
Fin: practicar la tercera persona del plural con el infinitivo presente.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo presente las frases que van
despus de DICO, poniendo en acusativo tanto el sujeto como el predicado.
Ejemplo: dico: hi medici boni sunt, se transforma en: dico hos mdicos bonos
esse.
1. Dico: hi oratres eloquntes sunt 1. Dico hos oratres eloquntes esse
2. Dico: hae amicitiae fidles sunt 2. Dico has amictias fidles esse
3. Dico: hi potae clari sunt 3. Dico hos potas claros esse
4. Dico: haec bella mortifera sunt 4. Dico haec bella mortifera esse
5. Dico: hae urbes magnae sunt 5. Dico has urbes magnas esse
6. Dico: hi nuntii grati sunt 6. Dico hos nntios gratos esse
7. Dico: hi ivenes diligntes sunt 7. Dico hos ivenes diligntes esse
8. Dico: hae naves cleres sunt 8. Dico has naves cleres esse
9. Dico: hi ludi iucndi sunt 9. Dico hos ludos iucndos esse
10. Dico: haec negotia difficilia sunt 10. Dico haec negtia difficilia esse
11. Dico: hae recordatines aeternae 11. Dico has recordatines aeternas
sunt esse
12. Dico: haec tmpora brvia sunt 12. Dico haec tmpora brvia esse
132
E J E R C I C I O 93
Fin: practicar el reflexivo de tercera persona en las oraciones de infinitivo.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo presente las frases que van
despus de DICIT, poniendo en acusativo tanto el sujeto de infinitivo
como su predicado.
Ejemplo: dicit: bonus medicus sum, se transforma en: dicit se bonum mdicum
esse.
1. Dicit: bonus mdicus sum 1. Die t se bonum mdicum esse
2. Dicit : bonus civis sum 2. Die t se bonum civem esse
3. Dicit : bonus scriptor sum 3. Die t sc bonum scriptrem esse
4. Dicit: bonus amicus sum 4. Die t bonum amicum esse
SP

5. Dicit: bonus architctus sum 5. Die t sc bonum architctum esse


6. Dicit: bonus vir sum 6. Die t se bonum virum esse
7. Dicit: bona soror sum 7. Die t se bonam sorrem esse
8. Dicit: bona mater sum 8. Die t se bonam matrem esse
9. Dicit: bona filia sum 9. Die t se bonam filiam esse
10. Dicit : bona pulla sum 10. Die t se bonam pullam esse
11. Dicit: bona serva sum 11. Die t se bonam servam esse
12. Dicit bona cniux sum 12. Die t se bonam cniugem esse

E J E R C I C I O 94
Fin: practicar el reflexivo de tercera persona en oraciones de infinitivo.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo presente las frases que van
despus de DICIT, poniendo en acusativo tanto el sujeto de infinitivo como
su predicado.
Ejemplo:esse.
1. Dicuntdcunt:
: boni boni
civesmdici
sumus sumus, se transforma
1. Dicunten:se dcunt
bonos se bonos
cives essemdicos
2. Dicunt: boni scriptres sumus 2. Dicunt se bonos scriptres esse
3. Dicunt: boni amici sumus 3. Dicunt se bonos amcos esse
4. Dicunt : boni architeti sumus 4. Dicunt sc bonos architctos esse
5. Dicunt: boni viri sumus 5. Dicunt se bonos viros esse
6. Dicunt: boni mdici sumus 6. Dicunt se bonos mdicos esse
7. Dicunt: bonae sorres sumus 7. Dicunt se bonas srores esse
8. Dicunt: bonae matres sumus 8. Dicunt se bonas matres esse
9. Dicunt: bonae filiae sumus 9. Dicunt se bonas filias esse
10.. Dicunt: bonae pullae sumus 10. Dicunt se bonas pullas esse
11. Dicunt : bonae servae sumus 11. Dicunt se bonas servas esse
12. Dicunt: bonae uxres sumus 12. Dicunt se bonas uxres esse
133
E J E R C I C I O 95

Fin: repeticin de los ejercicios de infinitivo.


Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo las frases que van despus
de las varias formas del verbo DICO.
1. Dico: civis mexicnus sum 1. Dico me civem mexicnum esse
2. Dico: civis mexicnus ero 2. Dico me civem mexicnum futu
rum esse
3. Dico: civis mexicnus fui 3. Dico me civem mexicnum fuisse
4. Dico: mali oratres non rimus 4. Dico nos malos oratres non futu-
ros esse
5. Dico: mali oratres non sumus 5. Dico nos malos oratres non esse
6. Dico: mali oratres non fimus 6. Dico nos malos oratres non
fuisse
7. Dico: haec urbs magna fuit 7. Dico hanc urbem magnam fuisse
8. Dico hanc urbem magnam fut-
8. Dico: haec urbs magna erit ram esse
9. Dico: haec urbs magna est 9. Dico hanc urbem magnam esse
10. Dico has naves cleres futuras
10. Dico: hae naves cleres runt esse
11. Dico: hae naves cleres furunt 11. Dico has naves cleres fuisse
12. Dico: hae naves cleres sunt 12. Dico has naves cleres esse
13. Dicit: fidlis amicus sum 13. Dicit se fidlem amicum esse
14. Dicit: fidlis amicus ero 14. Dicit se fidlem amicum futrum
esse
15. Dicunt: boni potae sumus 15. Dicunt se bonos potas esse
16. Dicunt: bonae sorres sumus 16. Dicunt se bonas sorres esse
E J E R C I C I O 96
Fin: practicar ms el infinitivo.
Indicaciones: anteponga SCIO a las frases siguientes, transformndolas en
oraciones de infinitivo con su respectivo sujeto en acusativo.
Ejemplo: Scio. Malos maltiae panitet, se transforma en: scio malos maltiae
paenitre.
1. Impium impiettis panitet 1. Scio impium impiettis paenitre
2. Furem furti panitet 2. Scio furem furti paenitre
3. Eos vtae tadet 3. Scio eos vitae taedre
4. Ilium tii tadet 4. Scio Ilium tii taedre
5. Me pudet errris mei 5. Scio me pudre errris mei
134
6. Malos malitiae pudet 6. Scio malos malitiae pudre
7. Omnes diligntia decet 7. Scio omnes diligntiam decre
8. Te et me diligntia decet 8. Scio te et me diligntiam decre
9. Te msica delctat 9. Scio te msicam delectare
10. Me ludus delctat 10. Scio me ludum delectare
11. Nos causa morbi latet 11. Scio nos causam morbi latre
12. Mdicum causa morbi latet 12. Scio mdicum causam morbi la-
tre

E J E R C I C I O 97
Fin: practicar el infinitivo presente,
Indicaciones: anteponga AUDIO a las pasado y futuro.
oraciones de infinitivo. frases siguientes y transfrmelas en
1. Das pecniam paperi 1. Adio te dare pecniam paperi
2. Das soltium trsti 2. Adio te dare soltium tristi
3. Das pramium victri 3. Adio te dare pramium victri
4. Das conslium mihi 4. Adio te dare conslium mihi
5. Dabis panem pero 5. Adio te datrum esse panem
pero
6. Dabis nimum ignavo 6. Adio te datrum esse nimum
ignvo
7. Dabis arma miltibus 7. Adio te datrum esse arma mi-
ltibus
8. Dabis exmplum mnibus 8. Audio te datrum esse exmplum
mnibus
9. Dedsti te fugae 9. Adio te ddisse te fugae
10. Dedsti signum pugnae 10. Adio te ddisse signum pugnae
11. Dedsti donum mihi 11. Audio te ddisse donum mihi
12. Dedsti ltteras mihi 12. Audio te ddisse ltteras mihi

E J E R C I C I O 98
Fin: practicar el infinitivo presente, pasado y futuro.
Indicaciones: anteponga NEGO a las frases siguientes y transfrmelas en ora-
ciones de infinitivo.
1. Prafero aurum valetdini 1. Nego me praefrre aurum vale-
tdini
2. Prafero volupttem honri 2. Nego me praefrre volupttem ho-
nri 135
3. Prafero pecniam amictiae 3. Nego me praefrre pecniam ami-
ctiae
4. Prafero tuam urbem meae 4. Nego me praefrre tuam urbem
meae
5. Pratuli aquam vino 5. Nego me praetulsse aquam vino
6. Pratuli panem cseo 6. Nego me praetulsse panem cseo
7. Pratuli extrnos cives meis 7. Nego me praetulsse externos ci-
ves meis
8. Pratuli bellum paci 8. Nego me praetulsse bellum paci
9. Praferam discrdiam concrdiae 9. Nego me praelatrum esse discr-
diam concrdiae
10. Praferam odium amri 10. Nego me praelatrum esse odium
amri
11. Nego me praelatrum esse ludos
11. Praferam Judos stdiis stdiis
12. Nego me praelatrum esse mor
12. Praferam mortem vitae tem vitae

E J E R C I C I O 99
Fin: practicar el infinitivo presente, pasado y futuro de verbos deponentes.
Indicaciones: transforme en oraciones de infinitivo las frases que van despus
de las varias formas de DICO de suerte que dependan de este verbo.
1. Amicus dicit: tibi grtulor 1. Amicus dicit se tibi gratlari
Amicus dicit se tibi gratulatrum
2. Amicus dicit: tibi gratulbor 2. esse
3. Amicus dicit: tibi gratultus sum 3. Amicus dicit se tibi gratultum
esse
4. Tu dicis: verum fteor 4. Tu dicis te verum fateri
5. Tu dicis: verum fssus sum 5. Tu dicis te verum fssum esse
6. Tu dicis: verum fatebor 6. Tu dicis te verum fassrum esse
7. Ego dico: pauca lquor 7. Ego dico me pauca loqui
8. Ego dico: pauca lquar 8. Ego dico me pauca locutrum esse
9. Ego dico: pauca loctus sum 9. Ego dico me pauca loctum esse
10. Mendax dixit: non mentior 10. Mendax dixit se non mentiri
11. Mendax dixit: non mentiar 11. Mendax dixit se non mentitrum
12. Mendax dixit: non mentitus sum 12. Mendax dixit se non mentitum
13. Dixerunt: non irscimur 13. esse
14. Dixerunt: non irti sumus 14. Dixerunt se non irsci
15. Dixerunt: non irascemur 15. Dixerunt se non iratos esse
Dixerunt se non iratros esse
136
E J E R C I C I O 100
Fin: practicar el infinitivo presente, pasado y futuro de verbos pasivos.
Indicaciones: anteponga LAETOR a las frases siguientes y transfrmelas en
oraciones de infinitivo.
1. Libri mihi dono dantur 1. Laetor libros mihi dono dari
2. Libri mihi dono dabntur 2. Laetor libros mihi dono datum iri
3. Libri mihi dono dati sunt 3. Laetor libros mihi dono datos esse
4. Pecunia amico mittitur 4. Laetor pecniam amico mitti
5. Laetor pecniam amico missam
5. Pecunia amico missa est esse
6. Laetor pecniam amico missum
6. Pecunia amico mitttur iri
7. Laetor gratum nntium audiri
7. Gratus ntntius auditur 8. Laetor gratum nntium auditum
8. Gratus ntntius auditur iri
9. Laetor gratum nntium auditum
9. Gratus ntntius auditus est
esse
10. Prudntia tibi laudi vrtitur 10. Laetor prudntiam tibi ladi verti
11. Prudntia tibi laudi verttur 11. Laetor prudntiam tibi ladi ver-
12. Prudntia tibi latdi versa est sum iri
12. Laetor prudntiam tibi ladi ver-
sam esse
E J E R C I C I O 101
Fin: practicar el infinitivo presente, pasado y futuro de verbos pasivos.
Indicaciones: anteponga DOLEO a las frases siguientes y transfrmelas en
oraciones de infinitivo.
1. Homines voluptte capintur 1. Dleo homines voluptte capi
2. Dleo homines voluptte captum
2. Homines voluptte capintur iri
3. Dleo homines voluptte captos
3. Homines voluptte capti sunt esse
4. Parvi fio ab amicis 4. Dleo me parvi fieri ab amicis
5. Dleo me parvi factum iri ab ami-
5. Parvi fiam ab amicis cis
6. Dleo me parvi factum esse ab
6. Parvi factus sum ab amicis amicis
7. Tuum donum non magni aestim- 7. Dleo tuum donum non magni
tur aestimri
137
8. Tuum donum non magni aestim- 8. Dleo tuum donum non magni
tum est aestimtum esse
9. Tuum donum non magni aestim- 9. Dleo tuum donum non magni
bitur aestimtum iri
10. Meus liber nihilo vnditur 10. Dleo meum librum nihilo vndi
i l . Meus liber nihilo vnditus est . Dleo meum librum nihilo vndi-
tum esse
12. Meus liber nihilo vendtur 12. Dleo meum librum nihilo vndi-
tum iri
13. Horolgium non parvo mitur 13. Dleo horolgium non parvo emi
14. Horolgium non parvo emtur 14. Dleo horolgium non parvo emp-
tum iri
15. Horolgium non parvo emptum 15. Dleo horolgium non parvo emp-
est tum esse
4.2 Verbos de corazn y los de alabanza-vituperio, acusacin-con
nacin
Los verbos que significan alegra o pena, gozo o dolor y los de
alabar y criticar, acusar y condenar pueden cambiar el infinitivo
por QUOD + INDICATIVO.
El cambio de construccin altera tambin el significado, como
aparece en el cuadro:
Doleo me contemni el hecho abstracto
Me duele el (yo) ser despreciado
Doleo quod ego contemnor mi juicio concreto
Me duele que yo soy despreciado
Doleo quod ego contemnar el juicio de otros
Me duele que yo sea despreciado

E J E R C I C I O 102
Fin: ejercitar el indicativo con QUOD y laetor.
Indicaciones: transforme las oraciones de
de LAETOR QUOD. infinitivo en completivas de indicativo
Ejemplo: laetor libros mihi dono dari, se
dono dantur. transforma en : laetor quod libri mihi
1. Laetor libros mihi dono dari 1. Laetor quod libri mihi dono dan-
tur
138
2. Laetor libros mihi dono datum 2. Laetor quod libri mihi dono da-
iri bntur
3. Laetor libros mihi dono datos esse 3. Laetor quod libri mihi dono dati
sunt
4. Laetor pecniam tibi mitti 4. Laetor quod pecnia tibi mittitur
5. Laetor pecniam tibi missam esse 5. Laetor quod pecnia tibi missa
est
6. Laetor quod pecnia tibi mitt-
6. Laetor pecniam tibi missum iri tur
7. Laetor quod gratus nntius audi-
7. Laetor gratum nntium audiri tur
8. Laetor gratum nntium auditum 8. Laetor quod gratus nntius audi-
iri tur
9. Laetor gratum nntium auditum 9. Laetor quod gratus nntius audi-
esse tus est
10. Laetor tuam prudentiam laudri 10. Laetor quod tua prudntia laud-
tur
11. Laetor tuam prudentiam laud- 11. Laetor quod tua prudntia laud-
tum iri bitur
12. Laetor tuam prudentiam lauda- 12. Laetor quod tua prudntia lauda-
ta est
tam esse

E J E R C I C I O 103
Fin: ejercitar el indicativo con QUOD y dleo.
Indicaciones: transforme las oraciones de infinitivo en completivas de indicativo
de DOLEO QUOD.
Ejemplo: dleo homines voluptte capi, se transforma en: dleo quod homines
voluptte capintur.
1. Dleo homines voluptte captos . Dleo quod homines voluptte
esse capti sunt
2. Dleo homines voluptte capi 2. Dleo quod homines voluptte ca-
pintur
3. Dleo homines voluptte captum 3. Dleo quod homines voluptte ca-
iri pintur
4. Dleo me parvi fieri 4. Dleo quod ego parvi fio
5. Dleo me parvi factum esse 5. Dleo quod ego parvi factus sum
6. Dleome parvi factum iri 6. Dleo quod ego parvi fiam
7. Dleo eos contmni 7. Dleo quod ii contemnntur
8. Dleo eos contmptum iri 8. Dleo quod ii contemnntur
9. Dleoeos contmptos esse 9. Dleo quod ii contmpti sunt
10. Dleote non magni fieri 10. Dleo quod tu non magni fis
139
11. Dleo te non magni factum iri 11. Dleo quoti tu non magni fies
12. Dleo te non magni factum esse 12. Dleo quod tu non magni factus
es
4.3 Los verbos auxiliares y los de empezar, continuar y desistir
Los verbos possum, queo, nqueo, dbeo, y los verbos incpio
ao, cesso, prpcro (apresurarse), conor (esforzarse) . . . llevan
infinitivo presente.

Incipio ludere
Empiezo a jugar
Pergo ludere
Contino jugando
Cesso ludere
Dejo de lugar
N. B. Por ser la construccin de estos verbos semejante a la del
espaol y no presentar dificultad especial, no habr ejer-
cicios especiales de ellos.

Los verbos dicor, vdeor, feror


Los verbos dicor, vdeor, feror son personales y llevan el sujeto
y el predicado del infinitivo en nominativo. En espaol, por el
contrario, son impersonales.
De esta discrepancia nace la dificultad de su manejo.
Diceris esse bonus cantor
Se dice que eres buen cantor
Lit.: eres dicho ser buen cantor
Dicebaris esse bonus cantor
Se deca que eras buen cantor
Lit.: eras dicho sei- buen cantor
Videor esse bonus civis
Parece que soy buen ciudadano
Videbamur esse boni cives
Pareca que ramos buenos ciudadanos
140
E J E R C I C I O 104

Fin: practicar la construccin personal con vdeor.


Indicaciones: haga sujeto de VIDEOR el de la frase, ponga al verbo de sta en
infinitivo y al predicado en nominativo.
Ejemplo:
1. Bonustudiscipulus
es bonus civis, tu vidris
sum se transforma 1.en: Videor bonusessediscipulus
bonus civis.
esse
2. Bonus mathemticus sum 2. Videor bonus mathemticus esse
3. Bonus msicus sum 3. Videor bonus msicus esse
4. Bonus amicus sum 4. Videor bonus amicus esse
5. Bonus filius sum 5. Videor bonus filius esse
6. Boni discipuli sumus 6. Vidmur boni discipuli esse
7. Boni mathemtici sumus 7. Vidmur boni mathemtici esse
8. Boni musici sumus 8. Vidmur boni msici esse
9. Boni amici sumus 9. Vidmur boni amici esse
10. Boni filli sumus 10. Vidmur boni filii esse

E J E R C I C I O 105
Fin: practicar la construccin personal con videor.
Indicaciones: anteponga VIDEOR a las frases siguientes. Dle por sujeto el de
las frases, ponga al verbo en infinitivo y al predicado en nominativo.
1. Hie orator eloquens est 1. Videtur hie orator eloquens esse
2. Haec amicitia fidelis est 2. Videtur haec amicitia fidelis esse
3. Hoc bellum mortiferum est 3. Videtur hoc bellum mortiferum
esse
4. Haec urbs magna est 4. Videtur haec urbs magna esse
5. Hie iiivenis diligens est 5. Videtur hie iiivenis diligens esse
6. Hoc negotium difficile est 6. Videtur hoc negotium difficile
7. Hi oratores eloquentes sunt esse
7. Videntur hi oratores eloquentes
8. Hae amicitiae verae sunt esse
9. Haec bella mortifera sunt 8. Videntur hae amicitiae verae esse
10. Hae urbes magnae sunt 9. Videntur haec bella mortifera esse
tt. Hi iiivenes diligentes sunt 10. Videntur hae urbes magnae esse
11. Videntur hi iuvenes diligentes
12. Haec negotia difficilia sunt esse
12. Videntur haec negotia difficilia
esse
141
E J E R C I C I O 106

Fin: practicar la construccin personal con dicor.


Indicaciones: anteponga DICOR (se dice que...) a las frases siguientes. Dle
por sujeto el de las frases, ponga al verbo en infinitivo y al predicado en
nominativo.
Ejemplo: tu es bonus civis, se transforma en: tu dceris esse bonus civis.
1. Pertus mdicus es 1 Diceris peritus mdicus esse
2. Actus philsophus es 2. Diceris actus philsophus esse
3. Clarus architctus es 3. Diceris clarus architctus esse
4. Insgnis aeronauta es 4. Diceris insignis aeronauta esse
5. Praeclrus iurispertus es 5. Diceris praeclrus iurisperitus
esse
6. Optimus scrptor es 6. Diceris ptimus scriptor esse
7. Periti mdici estis 7. Dicimini periti mdici esse
8. Acti philsophi estis 8. Dicimini acuti philsophi esse
9. Clari architcti estis 9. Dicimini clari architcti esse
10. Insignes aronatae estis 10. Dicimini insignes aronatae esse
11. Praeclri iurisperti estis 11. Dicimini praeclri iurisperiti esse
12. Optimi scriptres estis 12. Dicimini optimi scriptres esse

E J E R C I C I O 107
Fin: repeticin de los ejercicios anteriores.
Indicaciones: anteponga DICEBAR a las frases siguientes. Dle por sujeto el
de las frases, ponga al verbo en infinitivo y al predicado en nominativo.
1. Peritus mdicus es 1. Dicebris peritus mdicus esse
2. Periti mdici estis 2. Dicebmini periti mdici esse
3. Optimus scriptor es 3. Dicebris ptimus scriptor esse
4. Optimi scriptres estis 4. Dicebmini optimi scriptres esse
5. Hoc bellum mortiferum est 5. Dicebtur hoc bellum mortiferum
esse
6. Haec bella mortifera sunt 6. Dicebntur haec bella mortifera
esse
7. Haec urbs magna est 7. Dicebtur haec urbs magna esse
8. Hae urbes magnae sunt 8. Dicebntur hae urbes magnae esse
9. Bonus amicus sum 9. Dicbar bonus amicus esse
10. Boni amici sumus 10. Dicebmur boni amici esse
11. Bonus mathemticus sum 11. Dicbar bonus mathemticus esse

142
4.5 Los verbos impersonales
Los verbos impersonales licet, oprtet, decet, placet, appret, pa-
nitet llevan infinitivo presente, pasado o futuro.
Nemini licet mentiri
A nadie es lcito mentir
Neminem decet mentiri
A nadie es decoroso mentir

E J E R C I C I O 108
Fin: practicar el infinitivo con apparet (es claro, es evidente).
Indicaciones: anteponga APPARET a las frases y transfrmelas en oraciones
de infinitivo.
Ejemplo: bonus amicus es, se transforma en apparet te bonum amcum esse.
1. Incpio ldere 1. Appret me incpere ldere
2. Incpi ldere 2. Appret me incepsse ldere
3. Incpiam ldere 3. Appret me inceptrum esse l-
dere
4. Prgimus studre 4. Appret nos prgere studre
5. Pergmus studre 5. Appret nos perrectros esse stu-
dre
6. Perrximus studre 6. Appret nos perrexsse studre
7. Dsinis irsci 7. Appret te desnere irsci
8. Desivsti irsci 8. Appret te desivsse irsci
9. Dsines irsci 9. Appret de desitrum esse irsci
10. Solmus deambulre 10. Appret nos solre deambulre
11. Sliti sumus deambulre 11. Appret nos slitos esse deambu-
lre
4.6 SUM + sustantivo o adjetivo
SUM + los sustantivos opnio, spes, opus, necsse y los adjetivos
certior, ignrus... llevan infinitivo en todos sus tiempos.
Mundus regitur a Deo
El mundo es gobernado por Dios
Necesse est mundum regi a Deo
Es necesario que el mundo sea gobernado por Dios
143
E J E R C I C I O 109
Fin: practicar el infinitivo con n est.
Indicaciones: anteponga NECESSE
nes de infinitivo. a las frases y transfrmelas en oracio-
1. Mundus a Do regtur 1. Necsse est mundum a Deo rec-
tum iri
2. Mundus a Deo rgitur 2. Necsse est mundum a Deo regi
3. Necsse est mundum a Deo rec-
3. Mundus a Deo rectus est tum esse
4. Mali punintur 4. Necsse est malos puniri
5. Mali punintur 5. Necsse est malos punitimi iri
6. Mali puniti sunt 6. Necsse est malos punitos esse
7. Multi a me fis 7. Necsse est te multi a me fieri
8. Multi a me fes 8. Necsse est te multi a me factum
iri
9. Multi a me factus es 9. Necsse est te multi a me factum
esse
10. Artifex ex pere cognosctur 10. Necsse est artificem ex pere
cgnitum iri
11. Artifex ex pere cognscitur 11. Necsse est artificem ex pere
cognsci
12. Artifex ex pere cgnitus est 12. Necsse est artificem ex pere
cgnitum esse

5. LA ORACION COMPLETIVA VOLITIVA


5.1 Verbos de voluntad
Los verbos que significan, querer, permitir, preferir, procurar,
decidir: vol, malo, curo, statuo . . . llevan:
a) infinitivo presente: si tienen el mismo sujeto que la oracin
completiva:
b) subjuntivo con UT: si tienen distinto sujeto que la completiva:
a-presente: despus de indicativo presente o futuro,
b - imperfecto: despus de cualquier pretrito de indica-
tivo.
a) El mismo sujetoVolo studere INFINITIVO PRESENTE
de ambos verbos:
Quiero estudiar
Volui studere
Quise estudiar
144
b) Diverso sujeto de ambos verbos: SUBJUNTIVO
Volo ut studeas
Quiero que estudies
Volui ut studeres
Quise que estudiaras
Praecipio ut ne redeas
Ordeno que no regreses
Praecepi ut ne redires
Orden que no regresaras
Tambin llevan subjuntivo con UT, UT NE los verbos que signi-
fican pedir, rogar, exhortar, mandar, obligar, lograr... peto,
rogo, hortor, praecipio, cogo, obtneo .. .

EJERCICIO I I 0
Fin: practicar el subjuntivo presente con vol.
Indicaciones: responda a la pregunta: QUID VOLO? con la frase que le precede
en subjuntivo presente.
Ejemplo: tu ludis. Quid vol? se responde: vol ut ludas.
1. Tu mbulas. Quid vol? 1. Volo ut mbules
2. Tu taces. Quid vol? 2. Volo ut tceas
3. Tu legis. Quid vol? 3. Volo ut legas
4. Tu dormis. Quid vol? 4. Volo ut drmias
5. Tu respondes. Quid vol? 5. Volo ut respndeas
6. Tu discis. Quid vol? 6. Volo ut discas
7. Tu audis. Quid vol? 7. Volo ut adias
8. Tu das. Quid vol? 8. Volo ut des
9. Tu venis. Quid vol? 9. Volo ut vnias
10. Tu sedes. Quid vol? 10. Volo ut sdeas
11. Tu seis. Quid vol? 11. Volo ut scias
12. Tu intlligis. Quid vol? 12. Volo ut intlligas

EJERCICIO I I I
Fin: practicar el subjuntivo imperfecto con volui.
Indicaciones: sustituya vol por VOLUI y el presente de subjuntivo por el
imperfecto.

10 Latn Bsico 145


Ejemplo: volo ut ludas, se transforma en: volui ut lderes.
1. Volo ut mbules 1. Volui ut ambulres
2. Volo ut tceas 2. Volui ut tacres
3. Volo ut drmias 3. Volui ut dormres
4. Volo ut legas 4. Volui ut lgres
5. Volo ut dscas 5. Volui ut dsceres
6. Volo ut respndeas 6. Volui ut respondres
7. Volo ut adias 7. Volui ut audires
8. Volo ut sdeas 8. Volui ut sedres
9. Volo ut surgas 9. Volui ut srgeres
10. Volo ut vnias 10. Volui ut venires
11. Volo ut stdeas 11. Volui ut studres
12. Volo ut des 12. Volui ut dares

EJERCICIO I I 2
Fin: practicar el subjuntivo con el verbo rogo.
Indicaciones: responda a la pregunta QUID ROGAVI? con el verbo de la frase
completiva en subjuntivo imperfecto.
Ejemplo: rogo ut ludas. Quid rogavi? se responde: rogvi ut lderes.
1. Rogo ut me adias. Quid rogavi? Rogavi ut me audires
1. Rogavi
Rogo ut ne me accses. Quid ro-
2.3. gavi? 3.2. Rogavi utut nemecum
me accusres
venres
4. Rogo
gavi? ut mecum vnias. Quid ro- 4. Rogavi ut verum dceres
gavi? ut verum dicas. Quid ro-
5. Rogo 5. Rogavi ut mihi prceres
6. Rogo
gavi? ut mihi parcas. Quid ro- 6. Rogavi ut me exspectres
7. Rogo
gavi? ut me exspctes. Quid ro- 7. Rogavi ut ne desperres
8. Rogo
gavi? ut ne despres. Quid ro- 8. Rogavi ut ne me interrogres
Rogo ut? ne me intrroges? Quid
9. rogavi 9. Rogavi ut ne me laudres
Rogo ut ne me laudes. Quid ro-
10. gavi? 10. Rogavi ut ne mihi nocres
11. Rogo
rogavi?ut ne mihi nceas. Quid 11. Rogavi ut ne me contmneres
12. Rogo
rogvi?ut ne me contmnas. Quid 12. Rogavi ut ne solus res
gvi?
Rogo ut ne solus eas. Quid ro-
146
EJERCICIO II 3

Fin: practicar el subjuntivo con el verbo praecpio.


Indicaciones: responder las preguntas siguientes, diciendo que mand que
no lo hiciera. Antepngales PRAECEPI UT NE a los verbos y trans-
frmelos en subjuntivo imperfecto.
Ejemplo: num lusit? se responde: non, praecpi ut ne lderet.
1. Num rdiit? 1. Non, praecpi ut ne redret
2. Num legit? 2. Non, praecpi ut ne lgeret
3. Num scrpsit? 3. Non, praecpi ut ne scrberet
4. Num mansit? 4. Non, praecpi ut ne manret
5. Num cucrrit? 5. Non, praecpi ut ne crreret
6. Num flevit? 6. Non, praecpi ut ne flret
7. Num dluit? 7. Non, praecpi ut ne dolret
8. Num bfuit? 8. Non, praecpi ut ne absset
9. Num respndit? 9. Non, praecpi ut ne respondret
10. Num surrxit? 10. Non, praecpi ut ne surgeret
11. Num negvit? 11. Non, praecpi ut ne negret

EJERCICIO I I4

Fin: practicar el subjuntivo imperfecto con curo.


Indicaciones: sustituya curo por CURAVI y el presente por el imperfecto de
subjuntivo. (Curo: me preocupo de, cuido).
Ejemplo: curo ut ludas, se transforma en: curvi ut lderes.
1. Curo ut mecum loquris L Curavi ut mecum loquerris
2. Curo ut verum fateris 2. Curavi ut verum faterris
3. Curo ut ne gloriris 3. Curavi ut ne gloriarris
4. Curo ut laetris 4. Curavi ut laetarris
5. Curo ut ne irascris 5. Curavi ut ne irascerris
6. Curo ut videris bonus 6. Curvi ut viderris bonus
7. Curo ut ne mentiris 7. Curvi ut ne mentirris
8. Curo ut bonos imitris 8. Curvi ut bonos imitarris
9. Curo ut officio fungris 9. Curvi ut officio fungerris
10. Curo ut tristes consolris 10. Curvi ut tristes consolarris
11. Curo ut bene loquris 11. Curvi ut bene loquerris
12. Curo ut ne obliviscris 12. Curvi ut ne obliviscerris
147
EJERCICIO I I5

Fin: practicar el subjuntivo presente e imperfecto con verbos de voluntad.


Indicaciones: ponga las frases en pasiva, transformando el infinitivo en sub-
juntivo presente o imperfecto segn lo exija el tiempo del verbo prin-
cipal.
Ejemplo: dux mperat arma parri, se transforma en: dux mperat ut arma
parntur. Dux impervit arma parri, se transforma en: dux impe-
rvit ut arma pararntur.
1. Sentus vult bellum indicere 1. Sentus vult ut bellum indictur
2. Sentus vluit ut bellum indicer-
2. Senatus vluit bellum indicere tur
3. Ego sttuo ut mea iura defendn-
3. Ego sttuo mea iura defendere tur
4. Ego sttui ut mea iura defende-
4. Ego sttui mea iura defendere rntur
5. Deus pracipit ut mnibus par-
5. Deus praecipit mnibus prcere ctur
6. Deus praecpit ut mnibus parce-
6. Deus praecepit mnibus prcere rtur
7. Nolo ut tua gloria minutur
7. Tuam gloriam minui nolo
8. Nlui ut tua gloria minuertur
8. Tuam gloriam minui nolui 9. Christus suadet ut divitiae con-
9. Christus suadet divitias con- temnntur
temnere 10. Christus suasit ut divitiae con-
10. Christus suasit divitias con- temnerntur
temnere 11. Vlumus ut nostra fama augetur
11. Nostram famam augeri volumus 12. Volimus ut nostra fama auge-
12. Nostram famam augeri volimus rtur
13. Dux imperat ut arma parntur
13. Dux imperat arma parri 14. Dux impervit ut arma pararn-
14. 5.2 Verbos impersonales
Dux impervit arma parri de suceso tur
Los verbos impersonales ccidit, venit, cntigit (sucede
fit, squitur (resulta que), restat, relnquitur (queda)... lle
subjuntivo presente o imperfecto, segn el tiempo del verbo prin-
cipal.
Accidit ut moriatur
Sucede que muere
Accidit ut moreretur
Sucedi que muri
148
EJERCICIO II 6

Fin: practicar el subjuntivo presente con ccidit.


Indicaciones: anteponga ACCIDIT UT, UT NON a las frases siguientes y
transfrmelas en subjuntivo presente.
Ejemplo: tu aegrtas,
1. Mihi non respondesse transforma en: 1.ccidit
Acciditut aegrtes.
ut mihi non respndeas
2. Me non saltas 2. Accidit ut me non saltes
3. Mecum non cenas 3. Accidit ut mecum non cenes
4. Solus mbulas 4. Accidit ut solus mbules
5. Me mei conslii panitet 5. Accidit ut me mei consilii paeni-
teat
6. Mihi non scrbis 6. Accidit ut mihi non scribas
7. Me non visitas 7. Accidit ut me non visites
8. Mecum non lqueris 8. Accidit ut mecum non loquris
9. Nullo tio freris 9. Accidit ut nullo tio fruris
10. Me ltteras doces 10. Accidit ut me litteras dceas
11. Verum mihi dcis 11. Accidit ut verum mihi dicas
12. Bona valetdine gaudes 12. Accidit ut bona valetdine ga-
deas

EJERCICIO I I 7
Fin: practicar el subjuntivo imperfecto con venit (acontece).
Indicaciones: sustituya EVENIT por evnit (sucedi que) y el subjuntivo pre-
sente por el imperfecto.
Ejemplo: venit ut aegrtes, se transforma en: evnit ut aegrotres.
1. Evenit ut mihi respndeas 1. Evnit ut mihi respondres
2. Evenit ut me saltes 2. Evnit ut me salutres
3. Evenit ut mecum cenes 3. Evnit ut mecum cenres
4. Evenit ut iter fcias 4. Evnit ut iter fceres
5. Evenit ut Galliam visites 5. Evnit ut Galliam visitres
6. Evenit ut mecum loquris 6. Evnit ut mecum loquerris
7. Evenit ut multo otio fruris 7. Evnit ut multo otio fruerris
8. Evenit ut verum dicas 8. Evnit ut verum dceres
9. Evenit ut bona valetdine gadeas 9. Evnit ut bona valetdine gaud-
10. Evenit ut me cnsulas res
10. Evnit ut me consleres
11. Evenit ut scintiam tuam ageas 11. Evnit ut scintiam tuam augres
12. Evenit ut tenaci memria sis 12. Evnit ut tenci memria esses
149
5.3 Verbos de temor
Los verbos tmeo, mtuo, vreor, timor est... llevan sub
presente o imperfecto, segn el tiempo del verbo principal y NE
(temo, y no quiero), UT, UT NE (temo que no suceda y lo quie-
ro).
Timeo ne veniat
Temo que venga no lo quiero
Timui ne veniret
no lo quera
Tem que viniera
Timeo ut veniat
lo quiero
Temo que no venga
Timui ut veniret
lo quera
Tem que no viniera

EJERCICIO II 8

Fin: practicar el subjuntivo presente con tmeo ne.


Indicaciones: anteponga TIMEO NE a las frases siguientes y transforme el
tiempo del verbo en subjuntivo presente.
Ejemplo: me reprehndis, tmeo ne, se transforma en: tmeo ne me repre-
hndas.
1. Me accusas 1. Timeo ne me accses
2. Me mones 2. Timeo ne me mneas
3. Me contmnis 3. Timeo ne me contmnas
4. Me intrrogas 4. Timeo ne me intrroges
5. Me rguis 5. Timeo ne me rguas
6. Me castigas 6. Timeo ne me castiges
7. Me increpas 7. Timeo ne me increpes
8. Me punis 8. Timeo ne me pnias
9. Me condmnas 9. Timeo ne me condmnes
10. Me vituperas 10. Timeo ne me vitperes
11. Me spernis 11. Timeo ne me spernas
12. Me derelnquis 12. Timeo ne me derelinquas
150
EJERCICIO I I 9
Fin: practicar el subjuntivo imperfecto con tmui ne.
Indicaciones: responda a la pregunta QUID TIMUI? con el imperfecto de
subjuntivo del verbo correspondiente.
Ejemplo: tmeo ne me reprehndas. Quid tmui? se responde: tmui ne me
reprehnderes.
h Timeo ne me accses. Qui ti- 1. Timui ne me accusres
mui?
2. Timeo
mui? ne me mneas. Quid ti- 2. Timui ne me monres
3. Timeo
timui? ne me contmnas. Quid 3. Timui ne me contmneres
4. Timeo
mui? ne me increpes. Quid ti- 4. Timui ne me increpres
Timeo
5. timui? ne me intrroges. Quid 5. Timui ne me interrogres
6. Timeo
mui? ne me rguas. Quid ti- 6. Timui ne me argeres
7. Timeo
mui? ne me castiges. Quid ti- 7. Timui ne me castigares
8. Timeo
mui? ne me pnias. Quid ti- 8. Timui ne me punires
9. Timeo
mui? ne me spernas. Quid ti- 9. Timui ne me sprneres
10. Timeo
timui? ne me derelinquas. Quid 10. Timui ne me derelinqueres

5.4 Verbos. de. impedir


Los verbos impdio, recuso, obsto, prohbeo... llevan completiva
en subjuntivo presente o imperfecto, segn el tiempo del verbo
principal, con NE o QUOMINUS; pero, si la frase es negativa o
interrogativa llevan QUOMINUS o QUIN.

Impedio ne dormas
Impido que duermas
Impedivi ne dormires
Imped que durmieras
Non impedio quominus dormas
No impido que duermas
Non impedivi quominus dormires
Non imped que durmieras
151
EJERCICIO 120
Pin: ejercitar el subjuntivo con im tdio.
Indicaciones: transforme impdior IMPEDIEBAR
en y el presente de sub-
juntivo en imperfecto del misn io.
Ejemplo: impdior dolre ne stdeam, se transforma en: impedibar dolre
ne studrem.
1. Impdior dolre ne scribam 1. Impedibar dolre ne scriberem
2. Impdior dolre ne mbulem 2. Impedibar dolre ne ambulrem
3. Impdior dolre ne stem 3. Impedibar dolre ne starem
4. Impdior dolre ne drmiam 4. Impedibar dolre ne dormirem
5. Impdior dolre ne loquar 5. Impedibar dolre ne lquerer
6. Impdior dolre ne respndeam 6. Impedibar dolre ne respond-
rem
7. Impdior dolre ne Iudam 7. Impedibar dolre ne lderem
8. Impdior dolre ne labrem 8. Impedibar dolre ne laborrem
9. Impdior dolre ne am 9. Impedibar dolre ne irem
10. Impdior dolre ne discam 10. Impedibar dolre ne discerem

E J E R C I C I O 121
in: practicar quminus y subjuntivo con non impedibar.
Indicaciones: anteponga NON a IMPEDIEBAR y sustituya ne por QUOMINUS.
Ejemplo: impedibar dolre ne studrem, se transforma en: non impedibar
dolre quminus studrem.
1. Impedibar dolre ne scriberem 1. Non impedibar dolre quminus
scriberem
2. Impedibar dolre ne ambulrem 2. Non impedibar dolre quminus
ambulrem
3. Impedibar dolre ne dormrem 3. Non impedibar dolre quminus
dormrem
4. Impedibar dolre ne strem 4. Non impedibar dolre quminus
strem
5. Impedibar dolre ne lquerer 5. Non impedibar dolre quminus
lquerer
6, Impedibar dolre ne respond- 6. Non impedibar dolre quminus
rem respondrem
7. Impedibar dolre ne lderem 7. Non impedibar dolre quminus
lderem
8. Impedibar dolre ne laborrem 8. Non impedibar dolre quminus
laborrem
9. Impedibar dolre ne dscerem 9. Non impedibar dolre quminus
dscerem
152
10. Impedibar dolre ne audrem 10. Non impedibar dolre quminus
audrem
11. Impedibar dolre ne rem 11. Non impedibar dolre quminus
12. irem impedibar dolre quminus
Non
12. Impedibar dolre ne lgerem lgerem

E J E R C I C I O 122
Fin: practicar PROHIBEO QUOMINUS en frase interrogativa.
Indicaciones: transforme en preguntas las frases siguientes y sustituya EGO
por QUIS?
Ejemplo: ego prohbeo ne scrbat, se transforma en: quis prhibet quminus
scrbat?
1. Ego prohibeo ne xeant 1. Quis prhibet quminus xeant?
2. Quis prhibet quminus casti-
2. Ego prohibeo ne castigent gent?
3. Quis prhibet quminus accu-
3. Ego prohibeo ne accusent sent?
4. Quis prhibet quminus vit-
4. Ego prohibeo ne vituprent perent ?
5. Quis prhibet quminus p-
5. Ego prohibeo ne pniant niant?
6. Quis prhibet quminus desp-
6. Ego prohibeo ne desprent rent?
7. Quis prhibet quminus loqun-
7. Ego prohibeo ne loquntur tur?
8. Quis prhibet quminus irascn-
8. Ego prohibeo ne irascntur tur?
9. Quis prhibet quminus mentin-
9. Ego prohibeo ne mentintur tur?
10. Quis prhibet quminus glorin-
10. Ego prohibeo ne glorintur tur?
11. Quis prhibet quminus sequn-
11. Ego prohibeo ne sequntur tur?

E J E R C I C I O 123
Fin: repaso de completivas.
Indicaciones: anteponga la serie de verbos a la frase ITER IUCUNDUM
EST, y transfrmela en infinitivo o subjuntivo, segn lo exija cada
verbo.
1. Curbo 1. Curbo ut iter iucndum sit
2. Laettus sum 2. Laettus sum quod iter iucndum est (iucndum
esse)
153
3. Bonum est 3. Bonum est iter iucndum esse
4. Sperbam 4. Spei-bm fore ut iter iucndum esset
5. Affirmbo 5. Affirmbo iter iucndum esse
6. Quid impedvit 6. Quid impedivit quminus iter iucndum esset?
7. Accidit 7. Accidit ut iter iucndum sit (esset)
8. Negavi 8. Negavi iter iucndum esse
9. Tmui 9. Timui ne iter iucndum esset
10. Adeo dcere 10. Adeo dicere iter iucndum esse
11. Nihil obstbat 11. Nihil obstbat quminus iter iucndum esset
12. Quis non videt? 12. Quis non videt iter iucndum esse?

E J E R C I C I O 124
Fin: repaso de completivas.
Indicaciones: anteponga la serie de verbos a la frase VENIS MECUM y
transfrmela en infinitivo o subjuntivo, segn lo exija cada verbo.
1. Gadeo 1. Gadeo quod venis mecum (te venire mecum)
2. Necsse est 2. Necsse est te venire mecum
3. Oportbat 3. Oportbat te venire mecum
4. Scio 4. Scio te venire mecum
5. Rogbam 5. Rogbam ut venires mecum
6. Audibam 6. Audibam te venire mecum
7. Quid mpedit 7. Quid mpedit quminus vnias mecum?
8. Timbam ut 8. Timbam ut venires mecum
9. Non recusvi 9. Non recusvi quminus venires mecum
10. Cpio 10. Cpio ut vnias mecum
11. Mlui 11. Mlui ut venires mecum
12. Laetbar 12. Laetbar quod venis mecum (te venire mecum)

EJERCICIO 1 25
Fin: repaso de completivas.
Indicaciones: anteponga la serie de verbos a la frase TU AS LITTERAS
ACCEPI y transfrmela en subjuntivo o infinitivo, segn lo exija
el verbo principal.
1. Soleo i. Sleo tuas litteras accipere
2. Mmini 2. Mmini me tuas litteras accepisse
3. Curvi 3. Curvi ut tuas litteras acciperem (tuas litteras
accipere)
4. Grtulor 4. Grtulor quod tuas litteras accpi (me acce-
pisse)
154
5. Recordtus sum 5. Recordtus sum me tuas litteras accepisse
6. Non paenitbat me tuas litteras accepisse (quod
6. Non paenitbat accpi)
7. Nihil obstat Nihil obstat quminus tuas litteras accpiam
8. Quis rogbat Quis rogbat ut tuas litteras acciperem?
9. Nemo postulvit 9. Nemo postulvit ut tuas litteras acciperem
10. Volo 10. Volo tuas litteras accipere
11. Dsino 11. Dsino tuas litteras accipere
12. Pergbam 12. Pergbam tuas litteras accipere
13. Necsse est 13. Necsse est me tuas litteras accepisse

E J E R C I C I O 126
Fin: repaso de completivas.
Indicaciones: anteponga la serie de verbos siguientes a la frase TIBI SCRI-
BAM y tranfrmela en infinitivo o subjuntivo, segn lo exija el
verbo principal.
1. Cogitbam 1. Cogitbam me tibi scriptrum esse
2. Spero 2. Spero me tibi scriptrum esse
3. Promisi 3. Promisi me tibi scriptrum esse
4. Tempus mpedit 4. Tempus mpedit ne tibi scrbam
5. Non paenitbit 5. Non paenitbit quod tibi scrbam
6. Gratum fcio 6. Gratum fcio quod tibi scrbam
7. Adeo 7. Adeo tibi scrbere
8. Non dolet 8. Non dolet quod tibi scrbam, me tibi script-
rum esse
9. Pteram 9. Pteram tibi scrbere
10. Rogbas 10. Rogbas ut tibi scrberem
11. Spes est iL Spes est me tibi scriptrum esse
12. Nemo prhibet 12. Nemo prhibet quminus tibi scrbam
13. Quis negbit 13. Quis negbit me tibi scriptrum esse?

6. LA ORACION COMPLETIVA INTERROGATIVA INDIRECTA


La oracin interrogativa indirecta es la pregunta que completa
el sentido de otro verbo tal como saber, interrogar, declarar...
6.1 La Construccin de la Interrogativa Indirecta
a) El modo verbal: siempre es subjuntivo. Ojo: el espaol em-
plea indicativo.
155
b) El tiempo de subjuntivo: depender del tiempo del verbo prin-
cipal, como lo muestra el cuadro siguiente.
1. Verbo
principal Verbo presente accin simultnea
dependiente
en exige en perfecto accin anterior
presente
indicativo subjuntivo - rus sim accin posterior
o futuro
2. Verbo
principal Verbo imperfecto accin simultnea
dependiente
en exige en pluscpfcto accin anterior
cualquier
indicativo subjuntivo - rus essem accin posterior
pretrit.
El cuadro anterior nos presenta en forma esquemtica las rela-
ciones modales y temporales que median entre el verbo principal
y el dependiente en la oracin interrogativa indirecta. Tales re-
laciones se conocen con el nombre tradicional de consecucin
tiempos. Pero, ms acertado que consecucin nos parece el nom-
bre de sincronizacin modal-temporal, por expresar con may
claridad para el alumno de hoy lo que tal fenmeno lingstico sig-
nifica.
Esta sincronizacin se aplica en toda su amplitud a las construc-
ciones non dbito quin, nscio an, haud scio an, adems de
interrogativas indirectas.
El cuadro siguiente ilustrar esta misma sincronizacin modal-
temporal con abundantes ejemplos.
6.2 Cuadro de sincronizacin modal-temporal
1. Verbo principal Verbo dependiente
en en significa
indicativo subjuntivo accin
presente o futuro
Scio, sciam, scivero quid facias: presente simultnea
haces
S, sabr, habr sabido qu feceris: perfecto
Scio, sciam, scivero quid anterior
hiciste
S, sabr, habr sabido qu
Scio, sciam, scivero quid facturus sis posterior
S, sabr, habr sabido qu hars
156
2. Verbo principal Verbo dependiente
en significa
indicativo en accin
cualquier pretrito subjuntivo
Sciebam, scivi, sciveram quid faceres: imperfecto simultnea
Saba, supe, haba sabido hacas
Sciebam, scivi, sciveram qu fecisses: pluscuapfto.
quid anterior
Saba, supe, haba sabido habas hecho
qu
Sciebam, scivi, sciveram quid facturus esses posterior
Saba, supe, haba sabido qu haras

EJERCICIO 127
Fin: practicar el subjuntivo en las interrogativas indirectas.
Indicaciones: anteponga DIC MIHI a las preguntas siguientes, transformando
en subjuntivo presente todos los verbos.
Ejemplo: quid cogitas? dic mihi, se responde: dic mihi quid cogites.
1. Quid fcis? 1. Die mihi quid fcias
2. Quid vis? 2. Dic mihi quid velis
3. Quid times? 3. Dic mihi quid timeas
4. Quid speras? 4. Dic mihi quid speres
5. Ubi es? 5. Dic mihi ubi sis
6. Ubi stas? 6. Dic mihi ubi stes
7. Ubi sedes? 7. Dic mihi ubi sedeas
8. Ubi dormis? 8. Dic mihi ubi drmias
9. Unde venis? 9. Dic mihi unde venias
10. Unde redis? 10. Dic mihi unde redeas
11. Unde cgnoscis? 11. Dic mihi unde cognscas
12. Unde mis? 12. Dic mihi unde emas

EJERCICIO 128
Fin: pracitcar el subjuntivo en las interrogativas indirectas.
Indicaciones: anteponga QUAESIVI a las preguntas siguientes y transforme
los verbos en imperfecto de subjuntivo.
157
Ejemplo: quid cogitas? quaesvi, se responde: quaesvi quid cogitares.
1. Quis est ille? 1. Quaesvi quis esset ille
2. Qui sunt illi? 2. Quaesvi qui essent illi
3. Quota hora est? 3. Quaesvi quota hora esset
4. Quae domus tua est? 4. Quaesvi quae domus tua esset
5. Quando dormitis? 5. Quaesvi quando dormirtis
6. Quando vigiltis? 6. Quaesvi quando vigilartis
7. Quando lditis? 7. Quaesvi quando ludertis
8. Quando studtis? 8. Quaesvi quando studertis
9. Cur spertis? 9. Quaesvi cur sperartis
10. Cur fletis? 10. Quaesvi cur flertis
11. Cur discitis? 11. Quaesvi cur discertis
12. Cur venitis? 12. Quaesvi cur venirtis

E J E R C I C I O 129

Fin: practicar el subjuntivo con NESCIO AN.


Indicaciones: anteponga NESCIO AN a las preguntas siguientes y transforme
el verbo en pretrito perfecto de subjuntivo.
Ejemplo:
1. Negvitvenit? nscio an, se responde: nscio
factum? an vnerit.
1. Nscio an negverit factum
2. Stduit ltteris? 2. Nscio an studerit litteris
3. Scripsit epstolam? 3. Nscio en scrpserit epstolam
4. Vluit ldere? 4. Nscio an volerit ldere
5. Egit gratias? 5. Nscio an gerit gratias
6. Respndit amicus? 6. Nscio an respondent amicus
7. Mnuit te? 7. Nscio an monurit te
8. Tcuit ille? 8. Nscio an tacerit ille
9. Accpit pecniam? 9. Nscio an accperit pecniam
10. Paruit praecptis? 10. Nscio an parerit praceptis
11. Attulit libros? 11. Nscio an attlerit libros
12. Audvit clamores? 12. Nscio an audverit clamores

E J E R C I C I O 130
Fin: practicar las interrogativas indirectas y disyuntivas.
Indicaciones: anteponga NESCIVI UTRUM a las preguntas y transforme los
verbos en pretrito pluscuamperfecto de subjuntivo.
158
Ejemplo: dedsti an accepati? nesci, se responde: nescvi utrum dedsses an
accepsses.
1. Emsti an vendidsti? 1. Nescvi utrum emsses an vendi-
dsses
2. Volusti an nolusti? 2. Nescvi utrum volusses an no-
lusses
3. Docusti an didicsti? 3. Nescvi utrum docusses an didi-
csses
4. Rissti an flevsti? 4. Nescvi utrum rissses an fle-
vsses
5. Sedsti an surrexsti? 5. Nescvi utrum sedsses an surre-
xsses
6. Negsti an affirmsti? 6. Nescvi utrum negsses an affir-
msses
7. Odsti an dilexsti? 7. Nescvi utrum odsses an dile-
xsses
8. Dormivsti an vigilsti? 8. Nescvi utrum dormivsses an
vigilavsses
9. Lussti an studusti? 9. Nescvi utrum lussses an stu-
dusses
10. Venisti an manssti? 10. Nescvi utrum vensses an man-
ssses

E J E R C I C I O 131
Fin: practicar la forma RUS SIM con interrogo.
Indicaciones: anteponga INTERROGO a las preguntas y transforme los
verbos en la forma RUS SIM.
Ejemplo: quid cogitbis? intrrogo, se responde: intrrogo quid cogitatrus
L Quidsis fcies? 1. Intrrogo quid factrus sis
2. Quid leges? 2. Intrrogo quid lectrus sis
3. Quid dices? 3. Intrrogo quid dictrus sis
4. Quando vnies? 4. Intrrogo quando ventrus sis
5. Quando ludes? 5. Intrrogo quando lusrus sis
6. Quando scribes? 6. Intrrogo quando scriptrus sis
7. Cur negbis? 7. Intrrogo cur negatrus sis
8. Cur redibis? 8. Intrrogo cur reditrus sis
9. Cur manbis? 9. Intrrogo cur mansrus sis
10. Qumodo intlliges? 10. Intrrogo qumodo intellectrus sis
11. Qumodo respondbis ? il. Intrrogo qumodo responsrus sis
12. Qumodo fcies? 12. Interrogo qumodo factrus sis
159
E J E R C I C I O 132

Pin: practicar la sincronizacin de subjuntivo con NON DUBITO QUIN.


Indicaciones: anteponga NON DUBITO QUIN y transforme los verbos en sub-
juntivo presente, perfecto o -rus sim.
Ejemplo: vita brevis erit, non dbito quin, se transforma en: non dbito quin
vita brevis futra sit.
1. Vita brevis est 1. Non dubito quin vita brevis sit
2. Vita brevis fit 2. Non dubito quin vita brevis fuerit
3. Vita brevis erit 3. Non dubito quin vita brevis futura sit
4. Tu adis msicam 4. Non dubito quin tu atdias musicam
5. Tu audivsti msicam 5. Non dubito quin tu audiveris musicam
6. Tu adies msicam 6. Non dubito quin tu auditurus sis musicam
7. Bellum urbes delet 7. Non dubito quin bellum urbes dleat
8. Bellum urbes delbit 8. Non dubito quin bellum urbes deletrum
sit
9. Bellum urbes delvit 9. Non dubito quin bellum urbes delverit
10. Dilignter labormus 10. Non dubito quin dilignter labormus
11. Dilignter laborvimus 11. Non dubito quin dilignter laboravrimus
12. Dilignter laborbimus 12. Non dubito quin dilignter laboraturi si-
mus

E J E R C I C I O 133
Fin: practicar el subjuntivo con NON DUBITAVI QUIN.
Indicaciones: anteponga NON DUBITAVI QUIN a las frases y transforme los
verbos en subjuntivo imperfecto, pluscuamperfecto o -rus essem, segn
el tiempo en que estn.
Ejemplo: vita brevis rit, non dubitvi quin, se transforma en: non dubitvi
quin vita brevis futura esset.
1. Vita brevis fit 1. Non dubitvi quin vita brevis fuisset
2. Vita brevis est 2. Non dubitvi quin vita brevis esset
3. Vita brevis rit 3. Non dubitvi quin vita brevis futra
4. Te delctat ludus esset
5. Te delectbit ludus 4. Non dubitvi quin te delectret ludus
5. Non dubitvi quin te delectatrus
6. Te delectvit ludus esset ludus
6. Non dubitvi quin te delectavisset
ludus
160
7. Urbes florent in pace 7. Non
pace
dubitvi quin urbes florerent in
8. Urbes florurunt in pace 8. Non dubitvi quin urbes floruissent
in pace
9. Tibi grtias ago 9. Non
rem
dubitvi quin tibi grtias ge-
10. Tibi grtias egi Non dubitvi quin tibi grtias egissem
10. Non dubitvi quin tibi grtias act-
11. Tibi grtias agam 11. rus essem
Non dubitvi quin litteris studeres
12. Ltteris stdes 12. Non dubitvi quin litteris studuisses
13. Ltteris studiasti 13.

E J E R C I C I O 134

Fin: repeticin de todas las oraciones completivas.


Indicaciones: responda a las preguntas con la frase que le precede a cada
una y use el tiempo conveniente de subjuntivo.
Ejemplo: vol ut bonus sis. Quid vlui? se responde: vlui ut bonus esses.
1. Sadeo ut histriae stdeas. 1. Susi ut histriae studres
Quid susi?
2. Rogo ut me diuves. Quid rog- 2. Rogvi ut me adiuvres
vi?
3. Vlui scire quid egisses. Quid 3. Volo scire quid geris
volo?
4. Malo ut cito eas. Quid mlui? 4. Mlui ut cito ires
5. Orvi ut mecum venires. Quid
oro? 5. Oro ut mecum vnias
6. Timui ne morbus gravis esset.
Quid timeo?
7. Tibi concssi ut me defnderes. 6. Timeo ne morbus gravis sit
Quid tibi concdo?
8. Impdio ne loqutur. Quid impe- 7. Tibi concdo ut me defndas
divi?
9. Mtui ne aegrotret. Quid m- 8. Impedivi ne loquertur
tuo?
10. Te horttus sum ut laborres. 9. Mtuo ne aegrtet
Quid te hortor?
11. Providi ne quid tibi desset. Quid 10. Te hortor ut labres
provideo?
12. Nscio an mihi respndeas. Quid 11. Provideo ne quid tibi desit
nescivi ? 12. Nescivi an mihi respondres
11 Latn Bsico 161
13. Curo ut bene vleas. Quid cu- 13. Curavi ut bene valres
rvi?
14. Quid obstat quminus vir fias? 14. Quid bstit quminus vir feres?
Quid bstitit?
15. Tibi prohibeo ne nceas. Quid 15. Prohibui ne nocres
prohibui?

E J E R C I C I O 135
Fin: repeticin de todas las completivas.
Indicaciones: retenga las frases A, B y C, y luego reptalas precedidas de los
verbos que estn debajo de cada una, haciendo las modificaciones con-
venientes.
A. MORBUS GRAVIS VIDETUR
1. Die mihi li Die mihi num morbus gravis videtur
2. Interrogvi 2. Interrogavi num morbus gravis vidertur
3. Non dubitbant 3. Non dubitbant quin morbus gravis vidertur
4. Quid impdiet 4. Quid impdiet quminus morbus gravis videtur
5. Contngit 5. Contingit ut morbus gravis videtur
6. Dolent 6. Dolent quod morbus gravis vidtur, morbum gra-
vem vidri
B. TU REM INTELLIGES
1. Quaero 1. Quaero num rem intellectrus sis
2. Laetor 2. Laetor quod rem int^lliges, te rem intellectrum
3. Vlui scire 3. Vlui scire an rem intellectrus esses
4. Licet 4. Licet tibi rem intelligere
5. Nego 5. Nego te rem intellectrum esse
6. Accidit 6. Accidit ut rem intelligas, ut intelligeres
TIBI GRATIAS EGI
1. Nihil impedivit 1. Nihil impedivit quminus tibi gratias gerem
2. Quis dbitat 2. Quis dbitat quin tibi gratias egerim
3. Timbant 3. Timebant ne tibi gratias gerem
4. Nescibant 4. Nesciebant me tibi gratias egisse
5. Cogito 5. Cgito me tibi gratias egisse
6. Gaudbas 6. Gaudebas quod tibi gratias egi, me tibi gratias
egisse
162
7. VISTA DE CONJUNTO DE LAS ORACIONES COMPLETIVAS
A. Enunciativa: 1) cabeza: entendimiento, sentido Infinitivo
completa y lengua: scio, vdeo, adio, af- Presente
el sentido frmo, neg ... Pretrito
de los Futuro
verbos de 2) corazn: afectos: gadeo, dleo, Quod + ind.
pudet, panitet, taedet... Infin. pres.,
pret. y fut.
3) auxiliares: possum, dbeo, sleo, Infinitivo
queo, nqueo ... Presente
4) empezar, continuar y desistir Infinitivo
incpio, pergo, cesso, desisto Presente
5) personales: vdeor, dicor, fe Infinitivo
ror... (impersonales en espa Presente
ol) Pretrito
Futuro
6) impersojiales de conveniencia: Infinitivo
licet, oportet, decet, placet Presente
7) Sum + sustantivos: opus, spes1. Infinitivo
necesse... Presente
Volitiva: 1) de voluntad: querer, decisin: 1) el mismo
completa vol, nolo, cpio, sttuo, curo sujeto:
el sentido Infinitivo
de los presente
verbos de 2) peticin, exhortacin, mandato: 2) diverso
peto, sudeo, hrtor, impero sujeto:
ut, ut
ne + subj.
pres.
e imper.
3) impersonales de suceso: ccidit, Ut, ut
venit, contngit... non + subj.
presente
4) temor Ne,
ut + subj.
pres. e imper.
5) impedimento y prohibicin: Ne,
impdio, prohbeo, recuso... quominus,
quin + subj.
pres. e imper.
...
C. Interrogativa interrogar, saber, ignorar... Subjuntivo
indirecta: con sincroni-
completa zacin total
el sentido
de los
verbos de
Captulo 9
LA ORACION CIRCUNSTANCIAL

Contenido
PG.
1. La Oracin Circunstancial 165
1.1 Divisin 165
2. La Oracin Final 165
2.1 Definicin 165
2.2 Construccin 165
3. La Oracin Consecutiva 171
3.1 Definicin 171
3.2 Construccin 171
4. La Oracin Causal 172
4.1 Definicin 172
4.2 Construccin 172
5. La Oracin Condicional 176
5.1 Definicin 176
5.2 Construccin 177
5.3 Otras partculas condicionales: dum, modo, dummodo; nisi forte,
nisi vero 180
6. La Oracin Concesiva 181
6.1 Definicin 181
6.2 Construccin 182
7. La Oracin Comparativa 183
7.1 Definicin 183
7.2 Construccin 184
7.3 Cuadro de partculas comparativas 184
8. La Oracin Temporal 185
8.1 Definicin 185
8.2 Construccin 185
8.2.a temporal simultnea 185
8.2.b temporal anterior 187
8.2.c temporal posterior 188
8.2.d accin repetida 190
8.2.e CUM temporal 191
9. Vista de conjunto de la oracin Circunstancial 193
164
1. LA ORACION CIRCUNSTANCIAL
Oracin circunstancial es la que desempea el oficio de comple-
mento circunstancial.
1.1 Divisin
Segn sea la relacin que guarda con la oracin principal, la cir-
cunstancial puede ser:
1) final
2) consecutiva
3) causal
4) condicional
5) concesiva
6) comparativa
7) temporal
De cada una de estas oraciones estudiaremos:
a) qu son?
b) cmo se construyen?

2. LA ORACION FINAL
2.1 La oracin final expresa el fin que pretende lograr el sujeto de
la principal.
2.2 Construccin
EN ESPAOL * EN LATIN
1. Para, a fin de + infinitivo: si el 1. La prosa latina no usa el
sujeto de ambos verbos, principal infinitivo final espaol,
y final, es el mismo. sino emplea alguna de
1 a s construcciones si-
guientes :
Estudio para aprender
Estudiar para aprender
Estudi para aprender

165
2. Para que, a fin de que + subjun- 2. Ut, ne + subjuntivo:
tivo: si el sujeto de ambos verbos
es distinto: sea el mismo o distinto
el sujeto de ambos ver-
bos:
a) presente: despus de indicati- a) presente: despus de
vo presente o futuro. presente o futuro.
b) imperfecto: despus de indi- b) imperfecto: despus
cativo pretrito. de indicativo pretri-
to.
Estudio para que aprendas Studeo ut discas
Estudiar para que aprendas Studebo ut discas
Estudi para que aprendieras Studui ut disceres
3. El espaol no tiene las formas fi- 3. Ad -I- gerundio o ge-
nales latinas 3, 4 y 5. rundivo.
Studeo ad discendum
Studui ad discendum
4. Causa + gerundio geni-
tivo.
Studeo discendi causa
Studui discendi causa
5. Existen otras formas fi-
nales: el supino, -rus y
el relativo, de las que se
tratar en su debido lu-
gar.

EJERCICIO 136
Fin: practicar el subjuntivo presente en las oraciones finales.
Indicaciones: repita la frase VENIO UT TE SALUTEM y sustituya en ella
saltem por los verbos del ejercicio.
Ejemplo: vnio ut te saltem, laudo, se transforma en: vnio ut te ladem.
1. Vnio ut te saltem 1. Vnis ut te saltem
2. Iuvo 2. Vnio ut te iuvem
3. Cnsulo 3. Vnio ut te cnsulam
4. Hortor 4. Vnio ut te hrter
166
5. Cgnosco 5. Vnio ut te cognscam
6. Dceo 6. Vnio ut te dceam
7. Prtego 7. Vnio ut te prtegam
8. Conslor 8. Vnio ut te consler
9. Video 9. Vnio ut te videam
10. Audio 10. Vnio ut te adiam
11. Intrrogo 11. Vnio ut te intrrogem
12. Admneo 12. Vnio ut te admneam
13. Aspicio 13. Vnio ut te aspiciam

E J E R C I C I O 137
Fin: practicar el subjuntivo pret. imperfecto en las oraciones finales.
Indicaciones: responda a la pregunta: cur veni? con el verbo que la precede
en imperfecto de subjuntivo.
Ejemplo: vnio ut te saltem. Cur veni? se responde: veni ut te salutrem.
1. Vnio ut te saltem. Cur veni? 1. Veni ut te salutrem
2. Vnio ut te ivem. 2. Veni ut te iuvrem
3. Vnio ut te cnsulam. 3. Veni ut te conslerem
4. Vnio ut te hrter. 4. Veni ut te hortrer-
5. Vnio ut te cognscam. 5. Veni ut te cognscerem
6. Vnio ut te dceam. 6. Veni ut te docrem
7. Vnio ut te prtegam. 7. Veni ut te protgerem
8. Vnio ut te consler. 8. Veni ut te consolrer
9. Vnio ut te vdeam. 9. Veni ut te vidrem
10. Vnio ut te adiam. 10. Veni ut te audirem
11. Vnio ut te intrrogem. 11. Veni ut te interrogrem
12. Vnio ut te admneam. 12. Veni ut te admonrem
13. Vnio ut te aspciam. 13. Veni ut te aspicerem

E J E R C I C I O 138
Fin: practicar el subjuntivo presente (todas las personas) en las oracio-
nes finales.
Indicaciones: repita la primera frase y sustituya en ella la primera perso-
na por las que se le indiquen.
1. Surgam mane ut labrem
1. Surgam mane ut labrem
2. Surgtis mane ut labortis
2. Vos
167
3. Tu et ego 3. Surgmus mane ut labormus
4. Tu 4. Surges mane ut labores
5. Diligentes 5. Diligntes surgent mane ut la-
brent
6. Nos 6. Nos surgmus mane ut labor-
mus
7. Agrcola 7. Agrcola surget mane ut labret
8. Discpuli 8. Discpuli surgent mane ut la-
brent
9. Ego 9. Ego surgam mane ut labrem

E J E R C I C I O 139
Fin practicar el subjuntivo imperfecto (todas las personas) en las oracio-
nes finales.
Indicaciones:
por lasrepita
que sela leprimera frase y sustituya en ella la primera persona
indiquen.
1. Multum stdui ut histriam ds- 1. Multum stdui ut histriam ds-
cerem cerem
2. Nos 2. Multum studimus ut histriam
discermus
3. Tu 3. Multum studusti ut histriam
dsceres
4. Docti 4. Docti multum studurunt ut his-
triam dscerent
5. Vos 5. Multum studustis ut histriam
discertis
6. Tu et ego 6. Multum studimus ut histriam
discermus
7. Ule 7. Multum stduit ut histriam
dsceret
8. Ego 8. Multum stdui ut histriam ds-
cerem
9. lili 9. Multum studurunt ut histriam
dscerent

E J E R C I C I O 140
Fin: practicar el gerundio con AD para indicar fin.
Indicaciones: repita la frase EDO AD VIVENDUM, NON VIVO AD EDEN-
DUM (como para vivir, no vivo para comer) y sustituya en ella edo
y edendum por los verbos que se le indican.
168
Ejemplo: edo ad vivndum, non vivo ad edndum. Pugno, se transforma
en: pugno ad vivndum, non vivo ad pugnndum.
EDO AD VIVENDUM, NON VIVO AD EDENDUM
1. Ludo 1. Ludo ad vivndum, non vivo ad ludndum
2. Laboro 2. Labro ad vivndum, non vivo ad laborndum
3. Stdeo 3. Stdeo ad vivndum, non vivo ad studndum
4. Quisco 4. Quisco ad vivndum, non vivo ad quiescndum
5. Drmio 5. Drmio ad vivndum, non vivo ad dormindum
6. Vigilo 6. Vigilo ad vivndum, non vivo ad vigilndum
7. Disco 7. Disco ad vivndum, non vivo ad discndum
8. Dembulo 8. Dembulo ad vivndum, non vivo ad deambulndum
9. Ceno 9. Ceno ad vivndum, non vivo ad cenndum
10. Tceo 10. Tceo ad vivndum, non vivo ad tacndum

E J E R C I C I O 141
Fin: practicar el gerundivo con AD para indicar fin.
Indicaciones: repita la frase CONVENIMUS AD INSOLITA VIDENDA y
sustituya en ella inslita videnda por los gerundivos de las frases
siguientes.
Ejemplo: convnimus ad inslita videnda. Audio msicam. Se transforma
en: convnimus ad msicam audindam.
CONVENIMUS AD INSOLITA VIDENDA
1. Aspcio ludos Convnimus ad ludos aspicindos
1. Convnimus
2. Lego librum 2. ad librum legndum
3. Salto amicos 3. Convnimus ad amicos salutndos
4. Disco lnguas 4. Convnimus ad parntesdiscndas
Convnimus ad lnguas
visitndos
5. Visito parntes 5. Convnimus ad nova vidnda
6. Vdeo nova 6. Convnimus ad musaum inspicindum
7. Inspcio musaum 7. Convnimus ad fbulas narrndas
8. Narro fbulas 8.
9. Fcio iter 9. Convnimus ad iter facindum
10. Conslor tristes 10. Convnimus adad consulndum
Convnimus consolndos tristes
mdicum
11. Cnsulo mdicum 11. Convnimus ad docndam lnguam gl-
12. Dceo lnguam gllicam 12. licam
13. Intrrogo magstros 13. Convnimus ad interrogndos magistros
169
EJERCICIO 142

Fin: expresar el fin con el ablativo causa y gerundio en genitivo.


Indicaciones: sustituya la oracin final por el ablativo CAUSA y el GERUN-
DIO del verbo, conservndole su complemento.
Ejemplo: Mexicoplim ibo ut stdeam, se transforma en: Mexicpolim ibo
studndi causa.
1. Mexicpolim ibunt ut stdeant 1. Mexicpolim ibunt studndi causa
2. Mexicpolim ibit ut stdeat
3. Mexicpolim bimus ut studemus 2. Mexicpolim ibit studndi causa
4. Rus petvi ut quiscerem 3. Mexicpolim bimus studndi cau-
5. Rus petvimus ut quiescermus sa
4. Rus petvi quiescndi causa
6. Rus petivrunt ut quiscerent 5. Rus petvimus quiescndi causa
7. Edo ut vires refciam 6. Rus petivrunt quiescndi causa
8. Edunt ut vires refciant 7. Edo vires reficindi causa
9. Editis ut vires reficitis 8. Edunt vires reficindi causa
10. Vneram ut ludos spectrem 9. Editis vires reficindi causa
11. Vnerat ut ludos spectret 10. Vneram ludos spectndi causa
12. Vnrant ut ludos spectrent 11. Vnerat ludos spectndi causa
12. Vnrant ludos spectndi causa

E J E R C I C I O 143
Fin: repaso de oraciones finales.
Indicaciones: en lugar del gerundio o gerundivo sustituya UT y el tiempo
correspondiente del verbo en modo subjuntivo.
Ejemplo: venis ad me salutndum, se transforma en: vens ut me saltes.
1. Vnies ad me salutndum 1. Vnies ut me saltes
2. Venisti ad me salutndum 2. Venisti ut me salutres
3. Convenmus ad mdicum consu- 3. Convenmus ut mdicum consul-
lndum mus
4. Convenimus ad mdicum con- 4. Convenimus ut mdicum consu-
sulndum lmus
5. Convnimus ad mdicum consu- 5. Convnimus ut mdicum consule-
lndum rmus
6. Sumpsi spatium ad cogitndum 6. Sumpsi spatium ut cogitrem
7. Sumo spatium ad cogitndum 7. Sumo spatium ut cgitem
8. Sumbam spatium ad cogitn- 8. Sumbam spatium ut cogitrem
dum
170
9. Surget mane ad nos iuvndos 9. Surget mane ut nos ivet
10. Surrxit mane ad nos iuvndos 10. Surrxit mane ut nos iuvret
11. Surgit mane ad nos iuvndos 11. Surgit mane ut nos ivet
12. Pugnmus ad vincndum 12. Pugnmus ut vincmus
13. Pugnvimus ad vincndum 13. Pugnvimus ut vincermus
14. Studebmus ad discndum 14. Studebmus ut discermus
15. Studmus ad discndum 15. Studmus ut discmus

3. LA ORACION CONSECUTIVA
3.1 La oracin consecutiva expresa la consecuencia o resultado que
se deriva de la accin de la principal.
3.2 Construccin: sigue el modelo de la final: Ut + subjuntivo.

EN ESPAOL EN LATIN
Tanto, tan, de tal modo .. que Ut, ut non + subjuntivo:
+ indicativo. a) presente: despus de presente o fu-
Ojo: aqu el latn usa subjun- turo de indicativo.
tivo, como el espaol en la b) imperfecto: despus de pretrito
consecutiva negativa. de indicativo. Pero, no es raro en-
contrar aqu perfecto.
La oracin principal suele lle- La oracin principal suele llevar
var as, tan, tanto ... sic, ita, tam, talis, tantus ...
Tan rpido COITO que tropiezo Ita celeriter curro ut offendam
Tan rpido corra que tropezaba Ita celeriter currebam ut offenderem
Tan rpido corr que tropec Ita celeriter cucurri ut offenderim

EJERCICIO 144
Fin: practicar el subjuntivo con UT en las consecutivas.
Indicaciones: combine las dos frases en una mediante UT y transforme la
segunda frase en el tiempo conveniente de subjuntivo. Para el ejer-
cicio emplearemos la sincronizacin incompleta de tiempos, a saber,
solo el presente y el imperfecto de subjuntivo.
Ejemplo: non sum tam impertus. Id non scio. Se transforma en: Non sum
tam impertus ut non scam.
1. Tanta est tempstas. Navis mr- 1. Tanta est tempstas ut navis
gitur mergtur
171
2. Tanta fuit tempstas. Navis 2. Tanta fuit tempstas ut navis
mergebtur mergertur
3. Tarn bonus est. Omnes eum 3. Tarn bonus est ut omnes eum
amant ament
4. Tarn bonus erat. Omnes eum 4. Tarn bonus erat ut omnes eum
ambant amareni
5. Tantum tii habes. Alina curas 5. Tantum tii habes ut alina cu-
res
6. Tantum tii habuisti. Alina 6. Tantum tii habuisti ut alina
curasti curares
7. Ita dives fui. Multi mihi invi- 7. Ita dives fui ut multi mihi invi-
drunt drent
8. Ita dives sum. Multi mihi invi- 8. Ita dives sum ut multi mihi in-
dent videant
9. Ita sapintes sunt. Omnia sciunt 9. Ita sapintes sunt ut omnia
sciant
10. Ita sapintes erant. Omnia sci- 10. Ita sapintes erant ut omnia sci-
bant rent
11. Tantus strpitus est. Te non 11. Tantus strpitus est ut te non
audio audiam
12. Tantus strpitus erat. Te non 12. Tantus strpitus erat ut te non
audibam audirem
13. Ita multum edit. Stmacho la- 13. Ita multum edit ut stmacho la-
brat bret
14. Ita multum edbat. Stmacho 14. Ita multum edbat ut stmacho
laborbat laborret
15. Adeo bonus est. Ab mnibus 15. Adeo bonus est ut ab mnibus
amtur amtur

4. LA ORACION CAUSAL
4.1 La oracin causal expresa la causa o motivo que mueve al sujeto
de la principal a ejecutar la accin.
4.2 Construccin
EN ESPAOL EN LATIN
1 1
La construccin de infinitivo cau-
Por + infinitivo: presente, pasado sal, tan comn en espaol, no exis-
y futuro. te en latn, el cual la suple con las
Por ser justo es alabado siguientes construcciones:
Por ser justo ser alabado
Por ser justo fue alabado
172
Porque, puesto que, ya que .-...+ Quia, quod, quoniam ... + indica-
indicativo: expresa la causa ver- tivo: expresa la causa verdadera.
dadera.
Poi'que es justo, es alabado Quia iustus est, laudatur
Porque ser j usto, ser alabado Quia iustus erit, laudabitur
Porque fue justo, fue alabado Quia iustus fuit, laudatus est
3 3
Como + indicativo expresa causa Cum + subjuntivo con sincroni-
verdadera. zacin total de tiempos expresa
causa verdadera.
Como es justo, es alabado Cum sit iustus, laudatur
Como ha sido justo, era alabado Cum fuer i t iustus, laudatur
Como era justo, era alabado Cum esset iustus, laudabatur
Como haba sido justo, ei'a alabado Cum fuisset iustus, laudabatur

El espaol usa el subjuntivo con Quia, quod, quoniam -I- subjun-


las conjunciones anteriores, cuan- tivo expresa la causa que alegan
do quiere expresar matiz de po- otros, sin que el autor la apruebe
tencialidad o irrealidad. necesariamente.
Como fuera justo, era alabado Cum esset iustus, laudabatur
5
Non quod, non quia -+- subjunti-
vo expresa la causa falsa.
Soy alabado, no por ser justo, Laudor, non quod sim iustus,
sino por parecerlo sed quia videor

E J E R C I C I O 145
Fin: practicar la expresin de causa con QUIA + INDICATIVO.
Indicaciones: combine los pares de frases en una, anteponiendo a la prime-
ra la conjuncin QUIA.
Ejemplo: mea iura defndi. Inimcos hbeo, se transforma en: quia mea
iura defndi, inimcos hbeo.
1. Celriter curris. Offndis 1. Quia celriter curris, offndis
2. Celriter currbas. Offendsti 2. Quia celriter currbas, offen-
dsti
3. Vir bonus est. Ab mnibus am- 3. Quia vir bonus est, ab mnibus
tur amtur
4. Vir bonus erat. Ab mnibus 4. Quia vir bonus erat, ab mnibus
amabtur amabtur
173
5. Parum tii hbeo. Alina non 5. Quia parum tii hbeo, alina
euro non euro
6. Parum tii hbui. Alina non 6. Quia parum tii hbui, alina
curavi non curvi
7. Multum dit. Stmacho labrat 7. Quia multum dit, stmacho la-
brat
8. Multum edbat. Stmacho labo- 8. Quia multum edbat, stmacho
rbat laborbat
9. Caeci sunt. Non vident 9. Quia caeci sunt, non vident
10. Caeci erant. Non vidrunt 10. Quia caeci erant, non vidrunt
11. Terrae motus instat. Urbem re- 11. Quia terrae motus instat, urbem
linquimus relinquimus
E J E R C I C I O 146
Fin: practicar la expresin de causa con CUM y SUBJUNTIVO.
Indicaciones: sustituya quia por CUM y el indicativo por SUBJUNTIVO. Use
la sincronizacin de tiempos.
Ejemplo: quia mea iura defndo, inimcos hbeo, se transforma en: cum
mea iura defndam, inimicos hbeo.
1. Quia vult, potest 1. Cum velit, potest
2. Quia vluit, potest 2. Cum volerit, potest
3. Quia volbat, pterat 3. Cum vllet, pterat
4. Quia volerat, ptuit 4. Cum volusset, ptuit
5. Quia surdus sum, non audio 5. Cum surdus sim, non adio
6. Quia surdus fui, non adio 6. Cum surdus ferim, non adio
7. Quia surdus eram, non audi- 7. Cum surdus essem, non audi-
bam bam
8. Quia surdus feram, non audi- 8. Cum surdus fussem, non audi-
bam bam
9. Quia est erudtus, conslitur 9. Cum sit erudtus, conslitur
10. Quia fuit erudtus, conslitur 10. Cum ferit erudtus, conslitur
11. Quia erat erudtus, consulebtur 11. Cum esset erudtus, consulebtur
12. Quia ferat erudtus, consuleb- 12. Cum fusset erudtus, consule-
tur btur
E J E R C I C I O 147
Fin: practicar la expresin de causa con CUM y SUBJUNTIVO.
Indicaciones: sustituya quia por CUM y el indicativo por SUBJUNTIVO. Use
la sincronizacin de tiempos, como en el ejercicio anterior.
1. Quia sum mortlis, mortlia curo 1. Cum sim mortlis, mortlia curo
174
2. Quia fui mortlis, mortlia curo 2. Cum ferim mortlis, mortlia
curo
3. Quia eram mortlis, mortlia cu- 3. Cum essem mortlis, mortlia cu-
rbam rbam
4. Quia feram mortlis, mortlia 4. Cum fussem mortlis, mortlia
curbam curbam
5. Quia non rdeo cito, irsceris 5. Cum non rdeam cito, irsceris
6. Quia non rdii cito, irsceris 6. Cum non rederim cito, irsceris
7. Quia non redbam cito, irasceb- 7. Cum non redrem cito, irasceb-
ris ris
8. Quia non rederam cito, irasceb- 8. Cum non redissem cito, irasce-
ris bris
9. Verum non adis, quia non dicis 9. Verum non adis, cum non dcas
10. Verum non adis, quia non di- 10. Verum non adis, cum non d-
xsti xeris
11. Verum non audibas, quia non 11. Verum non audibas, cum non
dicbas dceres
12. Verum non audibas, quia non 12. Verum non audibas, cum non
dxeras dixsses

E J E R C I C I O 148
Fin: ejercitar la expresin de causa verdadera y de falsa.
Indicaciones: en la frase: CANTAS, NON QUOD CANTARE DEBEAS, SED
QUIA VIS (cantas, no porque debes cantar, sino porque quieres)
sustituya CANTAS y CANTARE por cada uno de los verbos siguien-
tes puestos en las mismas formas.
Ejemplo: cantas, non quod cantre dbeas, sed quia vis. Sto. Se transforma
en: stas, non quod stre dbeas, sed quia vis.
CANTAS, NON QUOD CANTARE DEBEAS, SED QUIA VIS
1. Rdeo 1. Redis, non quod redire debeas, sed quia vis
2. Stdeo 2. Stiides, non quod studere debeas, sed quia vis
3. Drmio 3. Dormis, non quod dormire debeas, sed quia vis
4. Ambulo 4. Ambulas, non quod ambulare debeas, sed quia vis
5. Rdeo 5. Rides, non quod ridere debeas, sed quia vis
6. Vigilo 6. Vigilas, non quod vigilare debeas, sed quia vis
7. Scribo 7. Scribis, non quod scribere debeas, sed quia vis
8. Do 8. Das, non quod dare debeas, sed quia vis
9. Disco 9. Discis, non quod discere debeas, sed quia vis
10. Rogo 10. Rogas, non quod rogare debeas, sed quia vis
175
11. Ludo 11. Ludis, non quod ludere debeas, sed quia vis
12. Dleo 12. Doles, non quod dolere debeas, sed quia vis

E J E R C I C I O 149
Fin: ejercitar la expresin de causa verdadera y de falsa.
Indicaciones: en la frase: TACEO, NON QUOD IUBEAS, SED QUIA TACERE
VOLO (me callo, no porque lo mandas, sino porque quiero callarme)
sustituya TACEO y TACERE por cada uno de los verbos siguientes
puestos en las mismas formas.
Ejemplo: tceo, non quod ibeas, sed quia tacre vol. Lquor, se transforma
en: lquor, non quod ibeas, sed quia loqui vol.
TACEO, NON QUOD IUBEAS, SED QUIA TACERE VOLO
1. Vnio 1. Vnio, non quod ibeas, sed quia venire volo
2. Adsum 2. Adsum, non quod ibeas, sed quia adsse volo
3. Discdo 3. Discdo, non quod ibeas, sed quia discdere volo
4. Preo 4. Pareo, non quod ibeas, sed quia parre volo
5. Ivo 5. Ivo, non quod ibeas, sed quia iuvre volo
6. Lquor 6. Lquor, non quod ibeas, sed quia lqui volo
7. Fteor 7. Fteor, non quod ibeas, sed quia fatri volo
8. Respndeo 8. Respndeo, non quod ibeas, sed quia respondre volo
9. Laetor 9. Laetor, non quod ibeas, sed quia laetri volo
10. Clamo 10. Clamo, non quod ibeas, sed quia clamare volo
11. Surgo 11. Surgo, non quod ibeas, sed quia srgere volo
12. Laboro 12. Labro, non quod ibeas, sed quia laborre volo

5. LA ORACION CONDICIONAL
5.1 La oracin condicional expresa la condicin necesaria para qu
se realice lo enunciado en la principal.
La frase donde se encuentra la condicin se llama prta-
sis, y la oracin principal, apdosis.
La condicin es: 1) real: si se realiza en el presente, pasado o
en el futuro.
2) potencial: si puede realizarse.
3) irreal: si no puede realizarse.
176
5.2 Construccin
EN ESPAOL EN LATIN
1. Condicin real: si, si no + indica- 1. Condicin real: si, si
tivo. La condicional de futuro lle- non, nisi + indicativo.
va futuro slo en la apdosis. La condicional de futu-
ro lleva futuro en am-
bos miembros.
Si quiero, puedo Si vol, possum
Si quise, pude Si volui, potui
Si quiero, podr Si volam, potero
2. La desaparicin en el lenguaje (ha- 2. Condicin potencial: si,
blado en Mxico) del subjuntivo si non, + subjuntivo:
/-re/ y /-se/ ha dejado a la con- a) presente: expresa po-
dicional potencial sin forma espe- sibilidad en el pre-
cfica. sente o en el futuro.
b) perfecto: expresa po-
sibilidad en el pasa-
do.
Suponiendo que quiera, podra Si velim, possim
Suponiendo que haya querido, Si voluerim, potuerim
habra podido
3. La condicin irreal aparece clara 3. Condicin irreal: si, si
slo en el pluscuamperfecto, ya non + subjuntivo:
que el imperfecto tambin se pue- a) imperfecto: expresa
de emplear para indicar posibili- imposibilidad en el
dad. presente.
b) pluscuamperfecto:
expresa imposibili-
dad en el pasado.
Si quisiera, podra Si vellem, possem
Si voluissem, potuissem
Si hubiera querido, habra podido

E J E R C I C I O 150
Fin: practicar la expresin de condiciones futuras.
Indicaciones: complete las frases del tipo yo har esto, aadiendo; si t lo
haces primero. Recuerde que el latn usa futuro en ambos miembros
de la condicional.

12 Ltn Bsico 177


Ejemplo: ego mane surgam, se completa: si tu prius mane surges.
1. Ego in horto deambulbo... 1. si tu prius in horto deambulbis
2. Ego sub rbore sedbo... 2. si tu prius sub rbore sedbis
3. Ego fenstram apriam... 3. si tu prius fenstram apries
4. Ego domo exibo... 4. si tu prius domo exibis
5. Ego mane vigilbo... 5. si tu prius mane vigilbis
6. Ego verum adiam... 6. si tu prius verum adies
7. Ego fidlis amicus ero... 7. si tu prius fidlis amicus eris
8. Ego folle ludam... 8. si tu prius folle ludes
9. Ego litteras scribam... 9. si tu prius litteras scribes
10. Ego amcos salutbo... 10. si tu prius amcos salutbis
11. Ego donum mittam... 11. si tu prius donum mittes
12. Ego multum studbo... 12. si tu prius multum studbis

E J E R C I C I O 151
Fin: practicar la expresin de condicin futura.
Indicaciones: se dice de Julio que hace diversas acciones. Diga Ud.: si Julio
hace esto, nosotros lo haremos tambin. Cuide de usar futuro en ambos
miembros de la condicional.
Ejemplo: Iulius mane surgit. Diga Ud.: si Iulius mane surget, nos quoque
mane surgemus.
1. Iulius bene loquitur Si Iulius bene loqutur, nos quoque bene
1. loqumur
2. Iulius te hortatur 2. Si Iulius te hortbitur, nos quoque te
hortbimur
3. Iulius officio fungitur 3. Si Iulius officio fungtur, nos quoque
officio fungmur
4. Iulius domo egreditur 4. Si Iulius domo egreditur, nos quoque
domo egredimur
5. Iulius verum fatetur 5. Si Iulius verum fatbitur, nos quoque
verum fatbimur
6. Iulius non mentitur 6. Si Iulius non mentitur, nos quoque non
mentimur
7. Iulius non irascitur 7. Si Iulius non irasctur, nos quoque non
irascmur
8. Iulius nihil obliviscitur 8. Si Iulius nihil oblivisctur, nos quoque
nihil obliviscmur
9. Iulius prudentia tititur 9. Si Iulius prudntia uttur, nos quoque
prudntia utmur
10. Iulius tui miser&ur 10. Si Iulius tui miserbitur, nos quoque tui
miserbimur
11. Iulius proficiscitur 11. Si Iulius proficisctur, nos quoque profi-
ciscmur
12. Iulius te comitatur 12. Si Iulius te comitbitur, nos quoque te
comitbimur

178
EJERCICIO 152
Fin: practicar la expresin de una condicin irrealizable.
Indicaciones: escuche las frases siguientes para que luego prosiga el ejercicio,
siguiendo la misma pauta:
Paulus non labrat.
Sed si Paulus laborret, amici eius laborrent.
Paulus non scrbit.
Sed si Paulus scrberet, amici eius scrberent.
1. Paulus non venit 1. Sed
rent
si Paulus veniret, amici eius veni-
2. Paulus non sedet 2. Sed
rent
si Paulus sedrei, amici eius sed-
3. Paulus non adit 3. Sed
rent
si Paulus audiret, amici eius audi-
4. Paulus non vult 4. Sed sisi Paulus
Paulus vellet,
iuvret,amici
amicieius
eiusvellent
5. Paulus non ivat 5. Sed
rent
iuv-
6. Paulus non ridet 6. Sed
rent
si Paulus ridret, amici eius rid-
7. Paulus non ludit 7. Sed
Sed sisiPaulus
Paulusluderet, amici eius
respondret, lderent
amici eius
8. Paulus non respndet 8. respondrent
9. Paulus non tacet 9. Sed
rent
si Paulus tacret, amici eius tac-
10. Paulus non pugnat Sed si Paulus pugnret, amici eius pug-
10. nrent
11. Paulus non discit 11. Sed
rent
si Paulus disceret, amici eius disce-
12. Paulus non errat Sed si Paulus errret, amici eius err-
12. rent

EJERCICIO 153
Fin: practicar la expresin de una condicin irrealizable en el pasado.
Indicaciones: escuche los ejemplos siguientes para que luego prosiga Ud. el
ejercicio, siguiendo la misma pauta:
Tu non laboravsti.
Sed si laboravsses, ego laboravssem.
Tu non scripssti.
Sed si scripssses, ego scripsssem.
1. Tu non vensti 1. Sed si vensses, ego venssem
2. Tu non sedsti 2. Sed si sedsses, ego sedssem
3. Tu non audivsti 3. Sed si audivsses, ego audivssem
4. Tu non volusti 4. Sed si volusses, ego volussem
179
5. Tu non iuvsti 5. Sed si iuvsses, ego iuvssem
6. Tu non risiati 6. Sed si rissses, ego risssem
7. Tu non lusisti 7. Sed si lussses, ego lusssem
8. Tu non respondisti 8. Sed si respondsses, ego respondissem
9. Tu non tacuisti 9. Sed si tacusses, ego tacussem
10. Tu non pugnavisti 10. Sed si pugnavsses, ego pugnavssem
11. Tu non didicisti IL Sed si didicsses, ego didicssem
12. Tu non mansisti 12. Sed si manssses, ego mansssem
5.3 Otras partculas condicionales
a) Dum, modo, dummodo + subjuntivo con sincronizacin de
tiempos. Equivalen al espaol con tal que + subjuntivo.
b) Nisi forte, nisi vero + indicativo. Equivalen al espaol a no
ser que + subjuntivo.
Libenter ibo modo eam tecum
con tal que vaya
Con gusto ir (con tal de ir) contigo
Libenter ibam modo irem tecum
con tal que fuera
Con gusto iba (con tal de ir) contigo
Nemo furatur nisi forte est fur
Nadie roba a no ser que sea ladrn

EJERCICIO 154
Fin: practicar el subjuntivo con MODO (con tal que).
Indicaciones: en la frase LIBENTER IBO MODO TECUM EAM sustituya
el verbo eo por los siguientes, ponindolos en el mismo modo, tiempo,
nLIBENTER IBO MODO TECUM EAM
mero y persona.
1. Ludo I- Libenter ludam modo tecum ludam
2. Laboro 2. Libenter laborabo modo tecum laborem
3. Maneo 3. Libenter manebo modo tecum maneam
4. Studeo 4. Libenter studebo modo tecum studeam
5. Scribo 5. Libenter scribam modo tecum scribam
6. Redeo 6. Libenter redibo modo tecum redeam
7. Servio 7. Libenter serviam modo tecum serviam
180
8. Canto 8. Libnter cantbo modo tecum cantem
9. Respndeo 9. Libnter respondbo modo tecum respndeam
10. Venio 10. Libnter vniam modo tecum vniam

E J E R C I C I O 155
Fin: practicar el indicativo con la partcula condicional NISI FORTE.
Indicaciones: en la frase NEMO FURATUR NISI FORTE FUR EST sustituya
los dos elementos furtur y fur por los correspondientes del ejercicio.
Ejemplo: rpio, rapax, se transforma en: nemo rapit nisi forte rapax est. Duco,
dux, se transforma en: nemo ducit nisi forte dux est.
NEMO FURATUR NISI FORTE FUR EST
I. Adeo, adax 1. Nemo audet nisi forte audax est
2. Mntior. mendax 2. Nemo mentitur nisi forte mendax est
3. Reg, rex 3. Nemo regit nisi forte rex est
4. Adlor, adultor 4. Nemo adulatur nisi forte adulator est
5. Impero, impertor 5. Nemo imperat nisi forte imperator est
6. Tmeo, tmidus 6. Nemo timet nisi forte timidus est
6. Dceo, doctor 7. Nemo docet nisi forte doctor est
8. Canto, cantor 8. Nemo cantat nisi forte cantor est
9. Disco, discpulus 9. Nemo discit nisi forte discipulus est
10. Vinco, victor 10.. Nemo vincit nisi forte victor est
11. Srvio, servus 11. Nemo servit nisi forte servus est
12. Cmitor, comes 12. Nemo comitatur nisi forte comes est

6. LA ORACION CONCESIVA
6.1 La oracin concesiva expresa una dificultad a pesar de la cual se
realiza lo que enuncia la oracin principal.
La partcula tamen aparece con frecuencia en la principal.
La concesiva es 1) real: si de hecho se da la dificultad a pesar
de la cual se realiza lo que enuncia la
principal.
2) potencial: si la dificultad se presenta slo
como posible.
3) irreal: si la dificultad se presenta como im-
posible.
NOTA. Semejanza entre la concesiva y la condicional.
181
La concesin se parece a una condicin que juzgamos
desdeable para el cumplimiento de lo que enuncia la prin-
cipal.
6.2 Construccin
EN ESPAOL EN LATIN
1. Aunque, aun cuando, a pesar de 1. Etsi, etiamsi, tametsi + indi-
que + indicativo o subjuntivo, se- cativo o subjuntivo, segn
gn que la dificultad sea real, me- sea la oracin real, potencial
ramente posible o imposible. o irreal.
Aunque callas (de hecho), se sabe Etsi taces, res scitur
Aunque calles (futuro), se sabr Etsi tacebis, res scietur
Aunque callaste, se supo Etsi tacuisti, res scita est
2. Por ms... (adjetivo) 2. a) Quamvis, licet,
que + subjuntivo. cum + subjuntivo
b) Quamquam + indicativo
(aun futuro).
Por ms que calles, se sabe Quamvis taceas, id scitur
(puedes callar) Quamvis taceres, id sciretur
Por ms que callaras, se sabra
(no puedes callar)
3. Aun + gerundio 3. La forma concesiva de gerun-
dio no existe en latn.
Aun callando, se sabe

EJERCICIO 156
Fin: practicar el futuro de indicativo con QUAMQUAM.
Indicaciones: en la frase: SI NEGANT, EGO AFFIEMO, sustituya si por
QUAMQUAM y transforme ambos verbos en futuro imperfecto de
indicativo.
Ejemplo: si negant, ego affirmo, se transforma en: quamquam negbunt, ego
affirmbo (ntese la diferencia con el espaol: aunque nieguen, yo
afirmar).
1. Si volunt, ego nolo 1. Quamquam volent, ego nolam
2. Si vendunt, ego non emo 2. Quamquam vendent, ego non emam
3. Si cadunt, ego surgo 3. Quamquam cadent, ego surgam
4. Si vniunt, ego beo 4. Quamquam vnient, ego abibo
5. Si dant, ego non accipio 5. Quamquam dbunt, ego non accipiam
6. Si docent, ego non disco 6. Quamquam docbunt, ego non discam
182
7. Si ignorant, ego scio 7. Quamquam ignorbunt, ego sciam
8. Si aegrtant, ego vleo 8. Quamquam aegrotbunt, ego valbo
9. Si cantant, ego tceo 9. Quamquam cantbunt, ego tacbo
10. Si nocent, ego faveo 10. Quamquam nocbunt, ego favbo
11. Si ascndunt, ego descndo 11. Quamquam ascndent, ego descndam
12. Si drmiunt, ego vigilo 12. Quamquam drmient, ego vigilbo
13. Si fient, ego rideo 13. Quamquam flebunt, ego ridbo

EJERCICIO 157
Fin: practicar QUAMVIS con subjuntivo.
Indicaciones: en la frase: ETSI NEGAS, EGO AFFIRMO sustituya etsi por
QUAMVIS, y transforme ambos verbos en imperfecto de subjuntivo.
Ejemplo: etsi negas, ego affirmo, se transforma en: quamvis negres, ego
affirmrem (aunque negaras, yo afirmara).
1. Etsi vis, ego nolo 1. Quamvis velles, ego nollem
2. Etsi taces, ego lquor 2. Quamvis tacres, ego lquerer
3. Etsi fugis, ego prsequor 3. Quamvis fgeres, ego persquerer
4. Etsi manes, ego beo 4. Quamvis manres, ego abirem
5. Etsi intrrogas, ego non respndeo 5. Quamvis interrogres, ego non
respondrem
6. Etsi scrbis, ego non rescribo 6. Quamvis scriberes, ego non re-
scriberem
7. Etsi castigas, ego non irscor 7. Quamvis castigres, non irs-
cerer
8. Etsi dissimulas, ego non fingo 8. Quamvis dissimulres, ego non
fingerem
9. Etsi ngligis, ego curo 9. Quamvis negligeres, ego currem
10. Quamvis quisceres, ego labor-
10. Etsi quiscis, ego labro rem
11. Quamvis iubres, ego non par-
11. Etsi ibes, ego non preo rem
12. Quamvis obliciscerris, ego recor-
12. Etsi oblivisceris, ego recrdor drer

7. LA ORACION COMPARATIVA
7.1 La oracin comparativa establece una comparacin con la oracin
principal o con alguna parte de ella. A menudo no tiene verbo ex-
preso o porque es el mismo de la principal o porque fcilmente se
desprende del contexto.

183
7.2 Construccin
a) La oracin comparativa por ser dbilmente subordinada va
generalmente en indicativo, como en espaol.
b) Si tiene sentido potencial o irreal, ir en subjuntivo:
a. presente o perfecto para indicar posibilidad.
b. imperfecto o pluscuamperfecto para indicar imposibilidad.
c) Todas las conjunciones compuestas de si: quasi, ac si, velut
s i . . . van en subjuntivo y estn sujetas a la sincronizacin de
tiempos.
7.3 Cuadro general de las partculas comparativas
COMPARACION ADJETIVOS Y ADVERB. SUBORDINANTES
CORRELATIVOS
Ut, uti, sicut (como)
1) de igualdad Ita, sic, (as) Quam (como)
2) de cantidad Tam (tan, tanto) Quantus (como)
Tantus (tan grande) Quot cuantos)
Tot (tantos) Quo magis
3) proporcional Eo magis (tanto ms) (cuanto ms)
Quanto magis
Tanto magis (tanto ms) (cuanto ms)
4) de superioridad Magis (ms: en grado) Quam (que)
Plus (ms: en cantidad) Quam (que)
Potius (ms bien) Quam (que)
de inferioridad Minus (menos) Quam (que)
5) de identidad Idem (el mismo) Ac, atque (que)
de semejanza Par, similis, aeque (igual) Ac, atque (que)
6) de diferencia Alius, Aliter (diverso) Ac, atque (que)

E J E R C I C I O 158
Fin: practicar el manejo de QUASI y SUBJUNTIVO.
Indicaciones: sustituya sicut por QUASI y use presente de subjuntivo del
verbo SUM.
Ejemplo: hmines aurum sicut deum amant, se transforma en: hmines
aurum quasi sit deus amant.
1. Pecniam sicut dives donas 1. Pecniam quasi sis dives donas
2. Ilium sicut fratrem dligis 2. Ilium quasi sit frater dligis
3. Falsa sicut vera credis 3. Falsa quasi sint vera credis
4. Me sicut amcum saltas 4. Me quasi sim amicus saltas
184
5. Bculo sicut cladus mbulas 5. Bculo quasi sis cladus mbulas
6. Ex vita sicut ex hosptio discdis 6. Ex vita quasi sit hosptium dis-
cdis
7. Egno sicut Christo succrris 7. Egeno quasi sit Christus succrris
8. Amcum sicut lterum te amas
9. Mihi sicut tabellrio litteras das 8. Amcum quasi sit alter tu amas
10. Avos sicut parntes colis 9. Mihi quasi sim tabellrius litte-
11. Vitam sicut peregrnus agis ras das
12. Nos sicut frater ivas 10. Avos quasi sint parntes colis
11. Vitam quasi sis peregrnus agis
12. Nos quasi sis frater ivas
8. LA ORACION TEMPORAL
8.1 La oracin temporal indica el tiempo en que se realiza lo que enun-
cia la principal.
Lo enunciado por la temporal puede ser anterior, simultneo o
posterior a lo que enuncia la principal.
8.2 Construccin
8.2.a.
1) Accin simultnea con la de la oracin principal

EN ESPAOL EN LATIN
L AI + infinitivo. Forma muy 1. El latn no tiene ningn infi-
usada en espaol. nitivo, como el espaol, que
indique s i m u l t a n e i d a d de
tiempo.
Al salir, te llamo
Al salir, te llam
Al salir, te llamar
2. Cuando, en el momento que 2. Cum, dum, quando + indica-
+ indicativo. Para accin fu- tivo: expresa coincidencia de
tura emplea el s u b j u n t i v o dos sucesos en un mismo pun-
presente. to de la dimensin tiempo.
Para accin futura emplea el
futuro.
Cuando salgo, te llamo Cum abeo, te voco
Cuando sala, te llam Cum abibam, te vocavi
Cuando salga, te llamar Cum abibo, te vocabo
185
3. Mientras, en tanto que + in- 3. Quamdiu, dum + indicativo:
dicativo. Para expresar ac- expresa coexistencia de dos
cin futura usa presente de acciones en un mismo lapso
subjuntivo. de la dimensin tiempo. Para
accin futura emplea el fu-
turo.
Mientras vives, trabajas Quamdiu vivis, laboras
Mientras vivas, trabajabas Quamdiu vivebas, laborabas
Mientras vivas, trabajars Quamdiu vives, laborabis

E J E R C I C I O 159
Fin: practicar la expresin de acciones simultneas en el presente y en
el futuro.
Indicaciones: el ejercicio consta de frases que expresan acciones simultneas
en el presente. Transforme ambos verbos en futuro imperfecto para
indicar que las acciones sern simultneas despus.
Ejemplo: cum te vdeo, lator, se transforma en: cum te vidbo, laetbor.
1. Cum te recrdor, letor 1. Cum te recordbor, laetbor
2. Cum te aspcio, lator 2. Cum te aspciam, laetbor
3. Cum te adio, lator 3. Cum te adiam, laetbor
4. Cum te visito, lator 4. Cum te visitbo, laetbor
5. Cum te dceo, lator 5. Cum te docbo, laetbor
6. Cum te conslor, lator 6. Cum te consolbor, laetbor
7. Cum te squor, gadeo 7. Cum te squar, gaudbo
8. Cum te ivo, gadeo 8. Cum te iuvbo, gaudbo
9. Cum te agnsco, gadeo 9. Cum te agnscam, gaudbo
10. Cum te exspcto, gadeo 10. Cum te exspectbo, gaudbo
11. Cum te astimo, gadeo 11. Cum te aestimbo, gaudbo
12. Cum te lado, gadeo 12. Cum te laudbo, gaudbo

E J E R C I C I O 160
Fin: practicar la expresin de acciones simultneas futuras.
Indicaciones: a la pregunta QUANDO VENIET? (cundo vendr alguien?)
responda con el sujeto apropiado, concordando con la frase CUM PO-
TERIT (cuando pueda). Fjese en que el latn usa aqu futuro, mien-
tras que el espaol emplea subjuntivo presente.
Ejemplo: quando vniet frater? se responde: frater vniet, cum pterit.
1. Quando vnient amici? 1. Amici vnient, cum pterunt
186
2. Quando venimus nos? 2. Nos venimus, cum potrimus
3. Quando vnies tu? 3. Tu vnies, cum pteris
4. Quando vniet Iosphus? 4. Iosphus vniet, cum pterit
5. Quando vnient parentes? 5. Parentes vnient, cum pterunt
6. Quando vniam ego? 6. Ego vniam, cum poter
7. Quando vnies tu et pater tuus? 7. Tu et pater tuus venitis, cum po-
tritis
8. Quando vniet mdicus? 8. Mdicus vniet, cum pterit
9. Quando venimus tu et ego? 9. Tu et ego venimus, cum potri-
mus
10. Quando venitis tu et Crolus? 10. Tu et Crolus venitis, cum pot-
ritis
11. Quando maires tui vnient? 11. Maires tui vnient, cum pte-
runt
12. Quando vnient frater et soror? 12. Frater et soror vnient, cum p-
terunt
8.2.D
2) Accin anterior a la de la oracin principal.
EN ESPAOL EN LATIN
1. Luego que, en cuanto, apenas, tan 1. Cum primum, ubi primum,
pronto como... + indicativo. ubi, u t . . . + indicativo: futu-
Estas partculas significan ro perfecto y pretrito per-
precedencia inmediata. Para ac- fecto.
cin futura emplea sujuntivo pre-
sente.
En cuanto me vea, me saludar Cum primum me aspiciet
(aspexerit), me salutabit
Luego que part, escrib Ubi primum discessi,
scripsi
2. Despus que + indicativo y des- 2. Postquam, posteaquam, ut,
pus de + infinitivo. Estas par- ubi... + indicativo en todos
tculas significan precedencia me- los tiempos, excepto los futu-
diata. ros. Con el presente significa
desde que.
Desde que estoy en Roma, me sien- Posteaquam Romae sum,
to bien valeo
Despus que llegu, exig dinero Postquam perveni,
pecuniam poposci
Despus de haber reunido a sus Postquam amicos collegerat
amigos, les dio las gracias (collegit), eis gratias egit

187
E J E R C I C I O 161
Fin: practicar la expresin de un suceso futuro que precede inmediata-
mente a otro futuro.
Indicaciones: responda a la pregunta QUANDO SCRIBES? con la frmula:
CUM PRIMUM y el futuro perfecto de los verbos del ejercicio. Note
que en espaol decimos: apenas tenga en subjuntivo.
Ejemplo: quando scrbes? tempus hbeo. Se responde: scrbes, cum primum
tempus haberis.
1. Quando scribes? Vires recupero 1. Scribes, cum primum vires recupe-
rveris
2. Quando scribes? Convalsco 2. Scribes, cum primum convaleris
3. Quando scribes? Quisco 3. Scribes, cum primum quiveris
4. Quando scribes? Iter conficio 4. Scribes, cum primum iter confceris
5. Quando scribes? Rdeo 5. Scribes, cum primum redieris
6. Quando scribes? Otio fror 6. Scribes, cum primum tio fructus
eris
7. Quando scribes? Recrdor 7. Scribes, cum primum recordtus eris
8. Quando scribes? Romae sum 8. Scribes, cum primum Romae feris
9. Quando scribes? Parentes video 9. Scribes, cum primum parntes vide-
ris
10. Quando scribes? Anglice scio 10. Scribes, cum primum Anglice sci-
veris

8.2.C
3) Accin posterior a la de la oracin principal
EN ESPAOL EN LATIN
1. Antes de + infinitivo y 1. Antequam, priusquam + indi-
cativo: presente, y futuro y pre-
antes de que -I- subjuntivo ex- trito perfectos.
expresan sucesin mediata.
Ej.: antes de salir te llamo, es Antequam, priusquam + sub-
decir, te llamo primero y des- juntivo: presente, imperfecto y
pus salgo. No se sabe cunto pluscuampf. expresan o simple
tiempo media entre ambas co- posibilidad o cierto sentido fi-
sas. nal.
Antequam discedo
Antes de salir te veo te conspicio
Non discedam priusquam
Antes de salir te ver te conspexero
Antequam discessi
Antes de salir te aguardaba te exspectabam
Antequam audirem te vidi
Antes de (poder) orte te vi
188
2. Hasta que + indicativo expresa 2. Dum, doee, quoad + indicati-
sucesin inmediata. Para accin vo presente, pretrito y futuro
futura emplea subjuntivo pre- perfectos.
sente.
Ej.: hasta que salgo te llamo, Se emplea tambin el subjunti-
es decir, no te llamo sino hasta vo presente e imperfecto.
el preciso momento de salir.
Te quedas hasta que vengo Manes dum redeo,
Te quedaste hasta que vine Mansisti doee redii
Te quedars hasta que venga Manebis dum rediero

EJERCICIO 162
Fin: practicar la expresin latina del molde: no me voy antes de que te
vayas.
Indicaciones: transforme ambos verbos de la frase en futuros, imperfecto el
primero, perfecto el segundo. La frase es: NON DISCEDO ANTE-
QUAM DISCEDIS.
Ejemplo: non discdo ntequam discdis, se transforma en: non discdam
ntequam discsseris.
1. Non scrbo ntequam tu scrbis 1. Non scribam antequam tu scrip-
seris
2. Non surgo ntequam tu surgs 2. Non surgam antequam tu surr-
xeris
3. Non laboro ntequam tu laboras 3. Non laborbo ntequam tu labo-
rveris
4. Non venio ntequam tu vens 4. Non vniam ntequam tu vne-
ris
5. Non tceo ntequam tu taces Non tacbo ntequam tu tace-
6. Non saluto ntequam tu saltas ris salutbo ntequam tu salu-
Non
tveris
7. Non ludo ntequam tu ludis Non ludam ntequam tu luseris
8. Non ambulo ntequam tu mbu- 8. Non ambulbo ntequam tu am-
las lveris
9. Non respndeo ntequam tu res- 9. Non respondbo ntequam tu
pondes respnderis
10. Non discdo ntequam tu disc- 10. Non discdam ntequam tu dis-
dis csseris
11. Non pugno ntequam tu pugnas 11. Non pugnbo ntequam tu pug-
nveris
12. Non do ntequam tu das 12. Non dabo ntequam tu dderis
13. Non intrrogo ntequam tu in- 13. Non interrogbo ntequam tu
trrogas interrogveris
189
8.2.d.
4) Accin repetida
EN ESPAOL EN LATIN
Siempre que, cuantas veces + L Quoties + indicativo: igual que
indicativo. Se emplea el mismo en espaol, excepto el futuro
tiempo en ambas oraciones. que lleva futuro en latn.
Excepcin: la de futuro lleva
subjuntivo presente.
Ubi, simul atque,
cum + indicativo:
a) pretrito perfecto y presente
para repeticin en el pre-
sente.
b) pretrito pluscpf. e imper-
fecto para repeticin en el
pasado.
c) futuro perfecto e imperfecto
para repeticin en el futuro
Siempre que te veo, te saludo Ubi te vidi, te saluto
Siempre que te vea te saludaba Ubi te videram, te salutabam
Siempre que te vea, te saludar Ubi te videro, te salutabo

EJERCICIO 163
Fin: practicar la expresin de una accin repetida.
Indicaciones: diga que las acciones siguientes se repetirn en el futuro,
como se han repetido en el pasado. Sustituya, por tanto, los pret-
ritos por futuros: perfecto en la oracin de UBI e imperfecto en la
principal.
Ejemplo: ubi te videram, te salutbam (siempre que te vea, te saludaba),
se transforma en: ubi te videro, te salutbo (siempre que te vea,
te saludar).
1. Ubi amcum videram, eum salu- 1. Ubi amcum videro, eum salut-
tbam bo
2. Ubi amicus me salutverat, lae- 2. Ubi amicus me salutverit, lae-
tbar tbor
3. Ubi epstolam accperam, eam 3. Ubi epstolam accpero, eam le-
legbam gam
4. Ubi auxlium peteras, te iuv- 4. Ubi auxlium peteris, te iuvbo
bam
5. Ubi sol ortus erat, surgbam 5. Ubi sol ortus erit, surgam
190
6. Ubi sol occiderat, dormibam 6. Ubi sol occiderit, drmiam
7. Ubi me vocveras, respondbam 7. Ubi me vocveris, respondbo
8. Ubi liquid promseram, faci- 8. Ubi liquid promisero, fciam
bam
9. Ubi folle lseram, vires refici- 9. Ubi folle lsero, vires refciam
bam
10. Ubi tu viceras, plaudbam 10. Ubi tu vceris, pladam
11. Ubi errveram, me paenitbat 11. Ubi errvero, me paenitbit
12. Ubi aeger f eram, mdicum con- 12. Ubi aeger fero, mdicum cn-
sulbam sulam

8.2.e. CUM temporal o histrico


CUM lleva indicativo, como vimos ms arriba 8.2.a, cuan-
do significa en el momento en que, y une dos acciones si-
multneas.
CUM lleva subjuntivo con sincronizacin completa cuan-
do es histrico. Emplase ste en narraciones para subra-
yar la conexin de dos hechos y se traduce al espaol por
el gerundio o como y subjuntivo.

VERBO PRINCIPAL ORACION TEMPORAL Significa


en en una
PRES. 0 FUT. SUBJUNTIVO ACCION
Venis, venies, veneris cum litteras scribam simultnea
en el presente
Vienes, vendrs, escribiendo yo una carta
Venis, venies, veneris cum litteras scripserim anterior
al presente
Vienes, vendrs, habiendo escrito yo una carta posterior
Venis, venies, veneris cum litteras scripturus sim
al presente
Vienes, vendrs, estando para escribir yo
VERBO PRINCIPAL ORACION TEMPORAL Significa
en en una
PRETERITO SUBJUNTIVO ACCION
Veniebas, venisti,... cum litteras scriberem simultnea
en el pasado
Venas, veniste,... escribiendo yo una carta
Veniebas, venisti,... cum litteras scripsissem anterior
al pasado
Venas,
Veniebas,veniste,...
venisti,... habiendo escrito
cum litteras yo
scripturus essem posterior
al pasado
Venas, veniste,... estando para escribir yo
191
E J E R C I C I O 164

Fin: ejercitar el manejo de CUM y subjuntivo.


Indicaciones: en la frase: CUM DOMUM REDIREM, MIHI OCCURRISTI
(volviendo yo a casa me saliste al encuentro) sustituya redirem por
los verbos del ejercicio, puestos en el mismo tiempo, nmero, modo y
persona.
Ejemplo: cum domum redirem, mihi occurrsti. Vdeo, se transforma en:
cum domum vidrem, mihi occurrsti.
CUM DOMUM REDIREM , MIHI OCCURRISTI
L Visito 1. Cum domum visitrem, mihi occurristi
2. Vn io 2. Cum domum venirem, mihi occurristi
3. Aspcio 3. Cum domum aspicerem, mihi occurristi
4. Emo 4. Cum domum emerem, mihi occurristi
5. Vendo 5. Cum domum venderem, mihi occurristi
6. Vdeo 6. Cum domum viderem, mihi occurristi
7. Eo 7. Cum domum irem, mihi occurristi
8. Orno 8. Cum domum ornrem, mihi occurristi
9. Frequnto 9. Cum domum frequentrem, mihi occurristi
10. Peto 10. Cum domum peterem, mihi occurristi
11. Aedfico 11. Cum domum aedificrem, mihi occurristi
12. Druo 12. Cum domum direrem, mihi occurristi

E J E R C I C I O 165
Fin: ejercitar el manejo de CUM y subjuntivo.
Indicaciones: en la frase: CUM INTRAVISSES, EGO STABAM (habiendo
entrado t, yo estaba de pi) sustituya ambos verbos por los pares
del ejercicio, guardando el mismo orden y la misma forma grama-
tical.
Ejemplo: cum intravsses, ego stbam. Eo, rdeo. Se transforma en: cum
ivsses, ego redbam.
1. Volo, nolo 1. Cum volusses, ego nolbam
2. Dceo, disco 2. Cum docusses, ego discbam
3. Flo, rdeo 3. Cum flevsses, ego ridbam
4. Ludo, stdeo 4. Cum lussses, ego studbam
5. Do, reddo 5. Cum dedsses, ego reddbam
6. Tceo, lquor 6. Cum tacusses, ego loqubar
7. Quaero, respndeo 7. Cum quaesivsses, ego respondbam
8. Nego, affrmo 8. Cum negavsses, ego affirmbam
9. Drmio, vigilo 9. Cum dormivsses, ego vigilbam
10. Sdeo, surgo 10. Cum sedsses, ego surgbam
11. Eo, rdeo 11. Cum ivsses, ego redbam
12. Ascndo, descndo 12. Cum ascendsses, ego descendbam
192
9. VISTA DE CONJUNTO DE LA ORACION CIRCUNSTANCIAL

ORACION PARTICULAS MODOS Y TIEMPOS


CIRCUNSTANCIAL

1. Final Ut, ut ne Subjuntivo presente e imperfecto


Ad Gerundio o gerundivo en acusativo
Causa Gerundio o gerundivo en genitivo
2. Consecutiva Ut, ut non Subjuntivo presente e imperfecto
3. Causal Quod, Quia ... Indicativo
Non quod ... Subjuntivo ?
Cum Subjuntivo con sincronizacin
4. Condicional Si, si non Indicativo: real
Subj. presente y perfecto: potenc.
Subj. imperf. y plscpf.: irreal
Dum, modo Subjuntivo
Nisi forte Indicativo
5. Concesiva Etsi, etiamsi Indicativo: real
Subj. presente y per feto: potencial
Subj. imperf. y plscpf.: irreal
Quamquam Indicativo
Quamvis, cum Subjuntivo
G. Comparativa Ut, velut, Indicativo: real
Subj. presente y perf.: potencial
Subj. imperf. y plscf.: irreal
Quasi, ac si Subjuntivo
7. Temporal
a) simultnea Cum, dum ... Indicativo
Quamdiu, Indicativo
b) anterior Cum primum, ut Indicat.: futuro y pret. perfectos
Postquam, ubi Indicat.: todos excepto futuros
c) posterior Antequam... Indicativo o subjuntivo
Dum, doee ... Indicativo o subjuntivo
d) repeticin Quoties Indicativo
Ubi, cum ... Indicat.: pret. perf. y presente
pret. pise, e imperfecto
futuros perfec. e imperf.

13 Latn Bsico 193


Captulo

LA ORACION RELATIVA
!

1. Definicin 195
2. Divisin 195
2.1 Puramente relativa 195
2.2 Relativa-circunstancial 195
3. Cuadro de conjunto de relativas-circunstanciales 196
194
LA ORACION RELATIVA
Oracin relativa es la que va unida con la principal por medio de:
a) el pronombre relativo: qui, quae, quod.
b) un relativo indefinido: quisqus, quicumque (cualquiera que)...
c) un adverbio relativo: ubi, unde, quo, qua...
}

DIVISION
La oracin relativa puede ser:
2.1 Puramente relativa: si slo determina el antecedente, como si
fuera un adjetivo.
Equivale a una oracin absoluta y lleva los
modos y los tiempos de ella.
Se llama tambin adjetival, porque el ante-
cedente queda determinado por la relativa
en la misma forma en que podra determi-
narlo un adjetivo.
Examine los tres ejemplos siguientes y des-
cubrir que las dos oraciones relativas de-
sempean idntica funcin a la que desem-
pea el adjetivo en la tercera.
in qua natus sum
en la que nac
Urbs ubi natus sum magna est
La ciudad donde nac es grande
natalis
natal
2.2 Relativa-circunstancial: si hace oficio de complemento circuns-
tancial. Va siempre en subjuntivo, en
los mismos tiempos en que van las co-
rrespondientes circunstanciales que no
son relativas.
195
3. VISTA DE CONJUNTO
DE LAS RELATIVAS-CIRCUNSTANCIALES
1. Final Mitto legatos qui petant pacem
Envo embajadores que pidan la paz
Misi legatos qui peterent pacem
2.' Consecutiva Envi embajadores que pidieran la paz
Tarn bonus est qui ametur ab mnibus
Tan bueno es que es amado por todos
3. Causal Avus, Tarn bonus
qui surdus sit,
erat qui non audit ab mnibus
amaretur
El abuelo, porqueera
Tan bueno es sordo,
que noeraoyeamado por todos
Avus, qui surdus esset, non audiebat
El abuelo, porque era sordo, no oa
4. Concesiva Aunque habamos sido severos, cada da nos ablandamos
Nos, qui severi fuissemus quotidie mitigamur
5. Condicional Qui haec videat, Deum esse confitebitur
El que esto vea confesar que hay Dios

EJERCICIO 166
Fin: ejercitar el manejo de las oraciones relativas-circunstanciales.
Indicaciones: sustituya las partculas subordinantes ut, quod quia, si por los
pronombres relativos correspondientes, transformando al mismo tiempo
el verbo en subjuntivo, si es que no lo est.
Ejemplo: mittit legtos ut petant pacem, se transforma en: mittit legtos qui
petant pacem. Misit legatos ut pterent pacem, se transforma en: misit
1. Mittis amcqui
legtos os ut me saltent 1. Mittis amcos qui me saltent
2. Missti amcospterent pacem.
ut me salutrent 2. Missti amcos qui me salutrent
3. Donas pecniam ut vestem emam 3. Donas pecniam qua vestem
emam
4. Donavsti pecniam ut vestem 4. Donavsti pecniam qua vestem
merem merem
196
I

5. Relinquit exercitum ut urbem 5. Relinquit exrcitum qui urbem


custodiat custdiat
6. Reliquit exercitum ut urbem cus- 6. Reliquit exrcitum qui urbem
todiret custodirei
7. Sunt ita docti ut nihil non sciant 7. Sunt ita docti qui nihil non
sciant
8. Erant ita docti ut nihil non 8. Erant ita docti qui nihil non
scirent scirent *
9. Tarn audax es ut omnia adeas 9. Tarn adax es qui omnia adeas
10. Tarn adax fuisti ut omnia aude- 10. Tarn adax fuisti qui omnia au-
res dres
11. Amicus, quod caecus est, non 11. Amicus, qui caecus sit, non videt
videt
12. Amicus, quod caecus erat, non 12. Amicus, qui caecus esset, non
vidit vidit
13. Napoleo, quia fortissimus erat, 13. Napleo, qui fortissimus esset,
laudtus est laudatus est
14. Napoleo, quia fortissimus est, 14. Napleo, qui fortissimus sit, lau-
laudtur dtur
15. Vir, si constans sit, opus perfi- 15. Vir, qui constans sit, opus per-
ciat ficiat
16. Vir, si constans ferit, opus per- 16. Vir, qui constans ferit, opus
fecerit perfcerit

197
Captulo


LAS FORMAS IMPERSONALES DEL VERBO

1. Las Formas Impersonales del Verbo 199


2. El Participio 199
2.1 El participio de presente 199
2.2 El participio de pasado 200
2.3 El participio de futuro 200
3. El Ablativo Absoluto 202
3.1 El ablativo absoluto y la oracin temporal 202
3.2 Cuadro de conversin de la oracin temporal en ablativo
absoluto 202
4. El Gerundio 208
5. El Gerundivo 208
5.1 Sustitucin del gerundio por el gerundivo 208
5.2 Uso del gerundio y del gerundivo 209
6. El Supino 211
198

LAS FORMAS IMPERSONALES DEL VERBO
Las formas impersonales del verbo son:
1) el infinitivo (del cual se trat ya en el cap. 8).
2) el participio: presente, pasado y futuro.
3) el gerundio
4) el gerundivo
5) el supino: en - u m y en - u

EL PARTICIPIO
Participio se llama la forma verbal que participa a la vez del ad-
jetivo y del verbo.
Como adjetivo tiene gnero, nmero y caso.
Como forma verbal expresa tiempo y puede tener complemen-
tos: directo e indirecto.
2.1 El Participio de Presente
El participio de presente, a pesar del nombre, no indica tiempo.
Expresa ms bien simultaneidad de accin con la del verbo de la
oracin donde se encuentra.
El espaol carece de esta forma verbal, pues a pesar de su ori-
gen y de su semejanza las formas escribiente, durmiente, corrien-
te . . . son sustantivos o adjetivos sin el menor valor verbal.
Cogitaos el que piensa
alpensando
pensar
cuando piensa

Ridentes los que ren
riendo
alcuando
rer
ren

199
Saepe dicimus vera ridentes
A veces decimos la verdad riendo
A veces decimos la verdad al rer
A veces decimos la verdad cuando remos
.2 El Participio de Pasado (pasivo)
El participio de pasado significa un estado y una accin pasada,
anterior a la accin del verbo de la oracin donde se encuentra.
El participio de pasado existe en espaol y es muy usado.
Ludus spectatus a me iucundus fuit
El juego visto por m fue agradable
Lud spectati a me iucundi fuerunt
Los juegos vistos por m fueron agradables
2.3 El Participio de Futuro
El participio en -urus es un participio activo cuya funcin prin-
cipal es formar la conjugacin perifrstica.
El participio en -urus significa:
1) intencin de hacer algo
2) un hecho a punto de realizarse
3) destino para algn fin
Lusurus que tiene intencin de jugar
que est a punto de jugar
que est destinado para jugar
Perituri que van a morir
que estn a punto de morir
que estn destinados a morir

E J E R C I C I O 167
Fin: practicar el manejo del partipio de presente, cuando forma parte
del sujeto.
Indicaciones: sustituya la temporal CUM REDIREM por su equivalente
REDIENS, o sea, el participio de presente del verbo correspondiente.
Ejemplo: cum domum redrem, te salutvi, se transforma en: domum rdiens
te salutvi.
1. Cum domum venrem, te salutvi 1. Domum vniens te salutvi
200
2. Cum domum visitrem, te salu- 2. Domum visitans te salutivi
tavi
3. Cum domum vidrem, te salutavi 3. Domum videns te salutavi
4. Cum domum aspicerem, te salu-
tavi 4. Domum aspciens te salutvi
5. Cum domum custodirem, te salu-
tavi 5. Domum custdiens te salutvi
6. Cum domum reficerem, te salu-
tavi 6. Domum refciens te salutvi
7. Cum domum merem, te salutavi
8. Cum domum vnderem, te salu-
tavi 7. Domum emens te salutvi
9. Cum domum ornrem, te salu- 8. Domum vendens te salutvi
tavi
10. Cum domum exstruerem, te salu- 9. Domum rnans te salutvi
tavi
11. Cum domum redirem, te salutavi 10. Domum xstruens te salutvi
12. Cum domum eligerem, te salu-
tavi
11. Domum rdiens te salutvi
12. Domum ligens te salutvi
E J E R C I C I O 168
Fin: practicar el manejo del participio de presente, cuando forma parte
del complemento indirecto.
Indicaciones: sustituya la temporal CUM REDIREMUS por su equivalente
REDEUNTIBUS, o sea, el participio de presente en dativo, por pedirlo
as OCCURRO.
Ejemplo: cum domum redirmus, nobis occurrsti, se transforma en: Domum
1. Cumredentibus
domum exstrueremus, no-
nobis occurrsti. 1. Domum exstruentibus n o b i s
bis occurristi occurristi
2. Cum domum veniremus, nobis 2. Domum venientibus nobis occur-
occurristi risti
3. Cum domum visitaremus, nobis 3. Domum visitntibus nobis occur-
occurristi risti
4. Cum domum videremus, nobis 4. Domum videntibus nobis occur-
occurristi risti
5. Cum domum custodiremus, no- 5. Domum custodientibus n o b i s
bis occurristi occurristi
6. Cum domum reficeremus, nobis 6. Domum reficientibus nobis occur-
occurristi risti
7. Cum domum emeremus, nobis 7. Domum ementibus nobis occur-
occurristi risti
8. Cum domum venderemus, nobis 8. Domum vendentibus n o b i s
occurristi occurristi
201
9. Cum domum aspicermus, nobis 9. Domum aspicientibus nobis occur-
occurrsti risti
10. Cum domum ornarmus, nobis 10. Domum ornantibus nobis occur-
occurrsti risti
11. Cum domum redirmus, nobis 11. Domum redentibus nobis oecur-
occurrsti risti
12. Cum domum intrarmus, nobis 12. Domum intrntibus nobis occur-
occurrsti risti

E J E R C I C I O 169
Fin: practicar el manejo del participio de presente, cuando forma parte
del complemento directo.
Indicaciones: sustituya el infinitivo por el participio de presente en acusativo
y hgalo concordar con el sujeto del infinitivo.
Ejemplo: vide Ilium ambulre in prticu, se transforma en: vide Ilium
ambulntem in prticu.
1. Vide peros ldere in via L Vide peros ludntes in via
2. Vide aronvem celriter volre 2. Vide aronvem celriter voln-
tern
Vide naves ocanum navign-
3. Vide naves ocanum navigre 3. tes
4. Vide solem illustrre terras 4. Vide solem illustrntem terras
5. Vide lunam lucre nocte 5. Vide lunam lucntem nocte
6. Vide dvites auro abundre 6. Vide dvites auro abundntes
7. Vide paperem pane carre 7. Vide paperem pane carntem
8. Vide philsophos disputre 8. Vide philsophos disputntes
9. Vide pigrum dormire 9. Vide pigrum dormintem
10. Vide strnuos laborre 10. Vide strnuos laborntes
11. Vide sapintes omnia investi- 11. Vide sapintes omnia investign-
gre tes
12. Vide Christum pro te mori et 12. Vide Christum pro te morintem
resrgere et resurgntem

3. EL ABLATIVO ABSOLUTO
El ablativo absoluto es una oracin circunstancial abreviada.
Consta de un ncleo: sustantivo o pronombre, en ablativo, con e
que concuerda un participio o adjetivo.
El ablativo absoluto slo es posible, cuando su ncleo no es ni su-
jeto ni complemento directo ni indirecto de la oracin principal,
sino nicamente circunstancial.
202
3.1 El ablativo absoluto y la oracin temporal
Cualquier oracin temporal del tipo cum + subjuntivo, cuyo su-
jeto no sea ni sujeto de la principal ni complemento directo o in-
directo, puede transformarse en ablativo absoluto de la manera
siguiente:
a) en la oracin temporal simultnea, que va en subjuntivo pre-
sente e imperfecto:
- el sujeto de la temporal simultnea se transforma en abla-
tivo, convirtindose as en el ncleo del ablativo absoluto;
- el verbo se transforma en participio de presente, el cual se
har concordar en gnero y nmero con el ncleo-ablativo;
- el complemento directo e indirecto permanecen tal como
estn.
b) en la oracin temporal anterior, que va en subjuntivo perfecto
y pluscuamperfecto:
- el sujeto de la temporal anterior se transforma en ablativo,
precedido de A, AB;
- el complemento directo se transforma en ablativo, convir-
tindose as en el ncleo del ablativo absoluto;
- el verbo se transformar finalmente en participio pasivo que
concertar en gnero y nmero con el ncleo del ablativo
absoluto.
3.2 Cuadro de conversin de la oracin temporal en ablativo absoluto
.Temporal simultnea: cum cum audiam = ablativo absoluto con
audirem partic. presente
Cum audiam ego musicam, tu venis
Audiente me musicam, tu venis
Oyendo yo msica, t llegas
Cum audirem ego musicam, tu venisti
Audiente me musicam, tu venisti
Oyendo yo msica, t veniste
2. Temporal anterior. cum audiverim = ablativo absoluto con
cum audivissem partic. pasivo
Cum audiverim ego musicam, tu venis
Audita a me musica, tu venis
Oda por m la msica, t vienes
Cum audivissem ego musicam, tu venisti
Audita a me musica, tu venisti
Oda por m la msica, t veniste

203
E J E R C I C I O 170
Fin: practicar el manejo del ablativo absoluto, cuando equivale a una tem-
poral simultnea.
Indicaciones: omita CUM, transforme el sujeto en ablativo y el verbo en par-
ticipio de presente tambin en ablativo.
Ejemplo: cum custos drmiat, fures rpiunt, se transforma en: custde dor-
minte, fures rpiunt.
1. Cum e lecto surgam, sol oritur 1. Me surgente e lecto, sol oritur
2. Cum vestem induam, sol oritur 2. Me induente vestem, sol oritur
3. Cum caput lavem, sol oritur 3. Me lavante caput, sol oritur
4. Cum vires refciam, sol lcet 4. Me reficiente vires, sol lucet
5. Cum studiis peram dem, sol lu- 5. Me dante operam studiis, sol lucet
cei
6. Cum ad schlam earn, sol lucet 6. Me eunte ad scholam, sol lucet
7. Cum in schla recitmus, sol 7. Nobis recitantibus in schola, sol
astuat aestuat
8. Cum bene respondemus, sol 8. Nobis bene respondentibus, sol
astuat aestuat
9. Cum ltteras discmus, sol as- 9. Nobis discentibus litteras, sol aes-
tuat tuat
10. Cum schlam relinqumus, sol 10. Nobis scholam relinquentibus, sol
ccidit occidit
11. Cum magstro vale dicamus, sol 11. Nobis dicentibus vale magistro,
ccidit sol occidit
12. Cum domum redemus, sol ccidit 12. Nobis redeuntibus domum, sol
occidit

E J E R C I C I O 171
Fin: practicar el ablativo absoluto, cuando equivale a una temporal si-
multnea.
Indicaciones: omita CUM, transforme el sujeto en ablativo y el verbo en parti-
cipio de presente, tambin en ablativo.
Ejemplo: cum custos dormirei, fures rapibant, se transforma en: custde
dorminte, fures rapibant.
1. Cum e lecto srgerem, sol orie- 1. Me surgnte e lecto, sol oriebtur
btur
2. Cum vestem inderem, sol orie- 2. Me indunte vestem, sol oriebtur
btur
204
3. Cum caput lavrem, sol oriebtur 3. Me lavante caput, sol oriebatur
4. Cum vires reficerem, sol lucbat 4. Me reficiente vires, sol lucebat
5. Cum studiis vacrem, sol lucbat 5. Me vacante studiis, sol lucebat
6. Cum ad schlam irem, sol lucbat 6. Me eunte ad scholam, sol lucebat
7. Cum in schla recitarmus, d- 7. Nobis recitantibus in schola, ad-
eras eras
8. Cum bene respondermus, deras 8. Nobis bene respondentibus, ad-
eras
9. Cum litteras discermus, deras 9. Nobis discentibus litteras, aderas
10. Cum scholam relinquermus, sol 10. Nobis relinquentibus scholam, sol
occidbat occidebat
11. Cum magistro vale dicermus, sol 11. Nobis vale dicentibus magistro,
occidbat sol occidebat
12. Cum domum redirmus, sol occi- 12. Nobis redeuntibus domum, sol
dbat occidebat

E J E R C I C I O 172
Fin: practicar el ablativo absoluto, cuando equivale a una temporal an-
terior.
Indicaciones: omita CUM, transforme el complemento directo en ablativo,
ponga tambin en ablativo el sujeto, anteponindole la preposicin A,
y finalmente transforme el verbo en participio pasivo, concertndolo
con el ncleo ablativo.
Ejemplo: cum lbrum lgeris, vnio, se transforma en: libro lecto a te, vnio.
1. Cum epstulam lgeris, venio 1. Epstula lecta a te, venio
2. Cum poetas lgeris, venio 2. Potis lectis a te, venio
3. Cum ltteras lgeris, venio 3. Ltteris lectis a te, venio
4. Cum dirna lgeris, venio 4. Dirnis lectis a te, venio
5. Cum cdicem lgeris, venio 5. Cdice lecto a te, venio
6. Cum libros lgeris, venio 6. Lbris lectis a te, venio
7. Cum crmina legritis, venmus 7. Carmnibus lectis a vobis, ven-
mus
8. Cum volumen legritis, venmus 8. Volmine lecto a vobis, venmus
9. Cum Scriptram legritis, ven-
mus 9. Scriptra lecta a vobis, venmus
10. Cum volmina legritis, venmus 10. Volumnibus lectis a vobis, ve-
11. Cum versus legritis, venmus nmus
11. Vrsibus lectis a vobis, venmus
12. Cum oratres legritis, venmus 12. Oratribus lectis a vobis, ven-
mus
205
EJERCICIO 173
Fin: practicar el ablativo absoluto, cuando equivale a una temporal an-
terior.
Indicaciones: omita CUM, transforme el complemento directo en ablativo,
ponga tambin en ablativo el sujeto, anteponindole la preposicin A,
y finalmente transforme el verbo en participio pasivo, concertndolo
con el ncleo ablativo.
Ejemplo: cum librum legsses, veni, se transforma en: libro lecto a te,
veni.
1. Cum parntes aspexsset, dis- 1. Parntibus aspcts ab eo, discssi
cssi
2. Cum montem aspexsset, discssi 2. Monte aspcto ab eo, discssi
3. Cum mare aspexsset, discssi 3. Mari aspcto ab eo, discssi
4. Cum silvas aspexsset, discssi 4. Silvis aspctis ab eo, discssi
5. Cum flmina aspexsset, discssi 5. Flumnibus aspctis ab eo, dis-
cssi
6. Cum nubes aspexsset, discssi 6. Nbibus aspctis ab eo, discssi
7. Cum urbem aspexssent, discssi- 7. Urbe aspcta ab eis, discssimus
mus
8. Cum pontes aspexssent, discssi- 8. Pntibus aspctis ab eis, discssi-
mus mus
9. Cum templum aspexssent, dis- 9. Templo aspcto ab eis, discssi-
cssimus mus
10. Cum vias aspexssent, discssi-
mus 10. Viis aspctis ab eis, discssimus
11. Cum hortum aspexssent, discssi-
mus 11. Horto aspcto ab eis, discssimus
12. Cum portum aspexssent, discssi-
mus 12. Portu aspcto ab eis, discssimus

EJERCICIO 174
Fin: practicar el ablativo absoluto con verbos intransitivos deponentes.
Indicaciones: omita CUM, transforme el subjuntivo presente e imperfecto en
participio de presente en ablativo, y el subjuntivo perfecto y pluscuam-
perfecto en participio de pretrito en ablativo.
Ejemplo: cum lux oritur, srgimus, se transforma en: luce orinte srgimus;
cum lux orta sit, srgimus, se transforma en: luce orta, srgimus.
1. Cum Christus nasctur, pax est 1. Christo nascnte, pax est
206
2. Cum Christus nasceretur, pax 2. Christo nascnte, pax erat
erat
3. Cum Christus natus sit, pax est 3. Christo nato, pax est
4. Cum Christus natus esset, pax 4. Christo nato, pax erat
erat
5. Cum sol oritur, srgimus 5. Sole orinte, srgimus
6. Cum sol oriretur, surgebmus 6. Sole orinte, surgebmus
7. Cum sol ortus sit, srgimus 7. Sole orto, srgimus
8. Cum sol ortus esset, surgeb- 8. Sole orto, surgebmus
mus
9. Cum pater moritur, dolemus 9. Ptre morinte, dolmus
10. Cum pater moreretur, dolebmus 10. Ptre morinte, dolebmus
11. Cum pater mortuus sit, dolemus 11. Ptre mrtuo, dolmus
12. Cum pater mortuus esset, dole- 12. Ptre mrtuo, dolebmus
bmus

E J E R C I C I O 175
Fin: practicar el ablativo absoluto de frases donde se sobreentiende SUM.
Indicaciones: transforme las circunstanciales en ablativo absoluto.

1. Si stella polris dux est, non 1. Stella polari duce, non errbi-
errbimus mus
2. Cum comes esses, monies ascndi 2. Te cmite, montes ascndi
3. Si Deus testis est, verum fatmur 3. Deo teste, verum fatmur
4. Si amicus praesens est, laetus 4. Amico praesnte, laetus sum
sum
5. Si amicus absens est, tristis sum 5. Amico absnte, tristis sum
6. Si tu auctor eris, opus incipiam 6. Te auctre, opus incipiam
7. Si tu adiutor eris, opus perfi- 7. Te adiutre, opus perficiam
ciam
8. Cum puer essem, tu senex eras 8. Me pero, tu senex eras
9. Cum senex esses, ego puer eram 9. Te sene, ego puer eram
10. Si dux ptimus erit, non errbo 10. Duce ptimo, non errbo
11. Cum Augustus Imperator esset, 11. Augusto Imperatre, Christus
Christus natus est natus est
12. Cum Tibrius Impertor esset, 12. Tibrio Imperatre, Christus
Christus mrtuus est mrtuus est
207
4. EL GERUNDIO
El gerundio es un sustantivo verbal.
1) Como sustantivo se declina en cuatro casos: genitivo, dativo,
acusativo y ablativo.
2) Como forma verbal admite complementos, puestos en el caso
que exija el verbo de que procede.
Cupidus dormiendi
Deseoso de dormir
Cupidus videndi urbem
Deseoso de ver la ciudad

5. EL GERUNDIVO
El gerundivo es un adjetivo verbal.
1) Como adjetivo es declinable y concuerda con su correspon-
diente sustantivo en gnero, nmero y caso.
2) Como forma verbal:
a) significa obligacin pasiva: algo que debe ser hecho.
b) lleva su sujeto agente en dativo. Cfr. cap. 3, n. 4
Cupidus videndi patris
Deseoso de ver al padre
Literal: deseoso del padre que ha de ser visto
Cupidus videndae matris
Deseoso de ver a la madre
Literal: deseoso de la madre que ha de ser vista
5.1 Sustitucin del gerundio por el gerundivo
Procedimiento para sustituir el gerundio por el gerundivo:
1) El sustantivo, complemento directo del gerundio, toma el caso
de ste.
2) El gerundio a su vez adopta el gnero y nmero del sus
tivo, convirtindose as en gerundivo.
Gerundio: cupidus videndi patrem
Gerundivo: cupidus videntfi patris
Gerundio: cupidus videndi matrem
Gerundivo: cupidus videndae matrs

El significado de ambas formas es el mismo.


5.2 Uso del gerundio y del gerundivo
1) El gerundio puede sustituirse por el gerundivo slo cuando el
gerundio tiene complemento directo.
2) El gerundio debe sustituirse por el gerundivo cuando el ge-
rundio est en dativo, acusativo con preposicin y ablativo
tambin con preposicin.
FORMA CORRECTA FORMA INCORRECTA
Impar ferendo oneri Impar ferendo onus
Incapaz de llevar la carga
Aptus ad gerendam rem Aptus ad gerendum rem
Apto para manejar el asunto
Agit de curandis morbis Agit de curando morbos
Trata de curar las
enfermedades

E J E R C I C I O 176
Fin: practicar el manejo del gerundio genitivo.
Indicaciones: en la frase CUPIO ROMAM VIDERE sustituya cupio por
CUPIDUS SUM y el infinitivo por el gerundio en genitivo.
Ejemplo: cpio Romam vidre, se transforma en: cpidus sum Romam vi-
dndi.
1. Cupio iter fcere 1. Cpidus sum iter facindi
2. Cupio mox proficisci 2. Cupidus sum mox proficiscndi
3. Cupio ocenum navigare 3. Cpidus sum ocenum navigndi
4. Cupio quita navigatine fri 4. Cpidus sum quita navigatine
frundi
5. Cupio e magno portu solvere 5. Cpidus sum e magno portu sol-
vndi
209
14 Latin Bsico
6. Cupio Eurpam visere 6. Cpidus sum Eurpam visndi
7. Cupio Parisios aspicere 7. Cpidus sum Parisios aspicin-
di
8. Cupio Turrim Eiffel ascndere 8. Cpidus sum Turrim Eiffel
ascendndi
9. Cupio Alpes transire 9. Cpidus sum Alpes transendi
10. Cupio Athenas admirari
11. Cupio tempia et musaa visitare 10. Cpidus sum Athenas admirndi
12. Cupio cum claris viris colloqui 11. Cpidus sum templa et musaa
visitndi
12. Cpidus sum cum claris viris
colloqundi

EJERCICIO 177
Fin: practicar el manejo del gerundio acusativo.
Indicaciones: as como BONUS SCRIPTOR APTUS EST AD SCRIBENDUM
y BONUS ACTOR APTUS EST AD AGENDUM diga de cada uno que
es apto para el oficio que su nombre significa. Use el gerundio acusa-
tivo del verbo correspondiente al nombre del oficio.
BONUS ACTOR APTUS EST AD AGENDUM
1. Et bonus vnditor? 1. Bonus vnditor aptus est ad vendndum
2. Et bonus mptor? 2. Bonus mptor aptus est ad emndum
3. Et bonus ortor? 3. Bonus ortor aptus est ad orndum
4. Et bonus accustor? 4. Bonus accustor aptus est ad accusndum
5. Et bonus doctor? 5. Bonus doctor aptus est ad docndum
6. Et bonus explortor? 6. Bonus explortor aptus est ad explorndum
7. Et bonus guberntor? 7. Bonus guberntor aptus est ad gubernndum
8. Et bonus lsor? 8. Bonus lusor aptus est ad ludndum
9. Et bonus pastor? 9. Bonus pastor aptus est ad pascndum
10. Et bonus lector? 10. Bonus lector aptus est ad legndum
11. Et bonus oppugntor? 11. Bonus oppugntor aptus est ad oppugnndum
12. Et bonus rector? 12. Bonus rector aptus est ad regndum

E J E R C I C I O 178
Fin: practicar el gerundio ablativo.
Indicaciones: en la frase VERUM FATENDO LAUDEM MEREBERIS (con-
fesando la verdad merecers alabanza) sustituya verum fatendo por el
gerundio ablativo de los verbos del ejercicio.
210
Ejemplo: oro et laboro, se transforma en: orando et laborndo laudem mer-
beris.
VERUM FATENDO LAUDEM MEREBERIS
1. Alios ivo 1. Alios iuvndo laudem merberis
2. Bonos imitor 2. Bonos imitando laudem merberis
3. Pacem colo 3. Pacem colndo laudem merberis
4. Plura disco 4. Plura discndo laudem merberis
5. Bene vivo 5. Bene vivndo laudem merberis
6. Philosphiae stdeo 6. Philosphiae studndo laudem merberis
7. Iram rprimo 7. Iram reprimndo laudem merberis
8. Labres prfero 8. Labres perferndo laudem merberis
9. Causas rerum cog- 9. Causas rerum cognoscndo laudem merberis
nsco
10. Sapintiam amo 10. Sapintiam amando laudem merberis
11. Omnes multi fcio 11. Omnes multi facindo laudem merberis
12. Vires nimi ageo 12. Vires nimi augndo laudem merberis

EL SUPINO
El supino es otro nombre verbal, como el infinitivo.
6.1 El supino en -um:
a) tiene significado activo.
b) se usa solamente con verbos de movimiento para indicar fin
o destino.
Imus consultum medicum
Vamos a consultar al mdico
Imus consultum mdicos
Vamos a consultar a los mdicos
6.2 El supino en - u :
a) tiene significacin pasiva.
b) se usa como complemento de adjetivos como fcilis, diffcis,
dgnus, indgnus, pulcher... y de los indeclinables fas, nefas
(lo lcito, lo ilcito) . . .
211
Res facilis intellectu
Cosa fcil de entenderse
Res faciles intellectu
Cosas fciles de entenderse
Flumen difficile transitu
Rio difcil de atravesar
Flumina difficilia transitu
Ros difciles de atravesar

E J E R C I C I O 179
Fin: practicar el supino en UM con verbos de movimiento.
Indicaciones: omita AD y sustituya el gerundivo por el supino activo.
Ejemplo: ad te salutndum venio, se transforma en: te saluttum venio.
1. Ad gratulndos victres concr- 1. Concrrimus victres gratul-
rimus tum
2. Ad orndam vniam ibis 2. Oratum vniam ibis
3. Ivstis-ne ad ludos spectndos?
4. Legtos ad auxlium postuln- 3. Ivstis-ne ludos specttum?
dum mttit 4. Legtos auxlium postultum
5. Tu ad me salutndum venisti mttit
6. Aegrti ad mdicum consuln- 5. Tu me saluttum venisti
dum unt
7. Venio ad te amce monndum 6. Aegrti mdicum consltum unt
Mercatres ad merces vendndas
8. bant 7. Vnio te amce mnitum
Tota urbs ad Cardinlem gratu- 8. Mercatres merces vnditum
lndum cnvenit bant
Satllites arte facti
10. explornda mittntur ad incgnita 9. Tota urbs Cardinlem gratul-
tum cnvenit
10. Satllites arte facti incgnita
explortum mittntur

E J E R C I C I O 180
Fin: practicar el supino en -U con fcilis, diffcis.
Indicaciones: omita la preposicin AD y sustituya el gerundio por el supino
pasivo.
212
Ejemplo: Alpes sunt ad transendum , se transforma en: Alpes sunt
transitu difficiles.
1. Dolor erat ad tolerndum diffi- 1. Dolor erat tolertu difficilis
cilis
2. Verba matris sunt ad audiendum 2. Verba matris sunt auditu iucn-
iucnda da
3. Res erat ad iudicndum facillima 3. Res erat facillima iudictu
4. Verus amicus est ad inveniendum 4. Verus amicus est inventu diffi-
difficilis cilis
5. Nomen liberttis ad audiendum 5. Nomen liberttis auditu dulce est
dulce est
6. Quaedam sunt ad intelligendum 6. Quaedam sunt intellectu diffici-
difficilia lia
7. Quo brevior lex eo facilior est ad 7. Quo brevior lex eo facilior est
intelligendum intellectu
8. Numerus stellrum difficilis ad 8. Numerus stellrum difficilis dic-
dicendum est tu est
9. Sunt quaedam flmina ad trans- 9. Sunt quaedam flmina transitu
endum difficilia difficilia
10. Multa faciliora sunt ad dicendum 10. Multa faciliora sunt dictu quam
quam ad faciendum factu

213
Captulo I

ESTILO INDIRECTO

1. El Estilo Indirecto 215


1.1 Estilo directo e indirecto 215
1.2 Cambios que exije el paso del estilo directo al indirecto 215
1.3 Ejemplificacin 216
2. La Atraccin Modal 217
3. El Infinitivo Histrico 217
214
1. EL ESTILO INDIRECTO
1.1 El Estilo Directo e Indirecto
Estilo directo es la manera de hablar o escribir que repite tex-
tualmente palabras o ideas ajenas tal como las dijo su mismo
autor.
El estilo indirecto, en cambio, no refiere las palabras o ideas co-
mo las expres su autor, as al pie de la letra, sino que las hace
depender de un verbo de decir.
Estilo directo Cristo dice: Yo soy la luz del mundo
Estilo indirecto Cristo dice que El es la luz del mundo
Cristo dijo que El era la luz del mundo
En estilo directo la oracin principal y la subordinada estn sen-
cillamente colocadas una al lado de la otra. En el indirecto, van
unidas por medio de la conjuncin que y se introducen cambios
en el tiempo y aun en el modo de la subordinada.
1.2 Cambios que exije la transformacin del estilo directo en indirecto
ESTILO DIRECTO ESTILO INDIRECTO
A. Oraciones:
1. Independientes:
en indicativo van a infinitivo
en subjuntivo van a
en imperativo van a subjuntivo
interrogativas van a subjuntivo
directas
interrogativas van a subjuntivo: verdadera pregunta
aparentes
2. Dependientes: infinitivo: pregunta fingida
en indicativo van a subjuntivo
van a subjuntivo
en subjuntivo
215
B. Pronombres:
I. Personales:
de la 1 ? persona: van a se, suus
ego, nos, noster,
meus
de 2 ? persona: van a is, Ule
tu, vos, tuus,
vester
2. Demostrativos:
de 1 ? hic van a is, Ule
de 2 ? iste van a is, Ule

C. Las formas verbales: infinitivo, gerundio, gerundivo, participio y


supino non sufren ninguna alteracin.
D. La sincronizacin modal-temporal se aplica tambin en el estilo in-
directo.

1.3 Ejcmplificacin del cambio de estilo directo a indirecto

ESTILO DIRECTO ESTILO INDIRECTO


Transii Rhenum, inquit Ariovis- Ariovistus respondit transisse
tus, non mea sponte, sed roga- Rhenum sese non sua sponte,
tus a Gallis.. . Non ego Gallis, sed rogatum a Gallis . . . Non
sed Galli mihi bellum intule- sese Gallis, sed Gallos sibi bel-
runt. Ego prius in Galliam veni lum intulisse. Se prius in Gal-
quam Populus Romanus . . . liam venisse quam Populum Ro-
raanura...
Quid tibi vis? cur in meas pos- Quid sibi vellet? cur in suas
sessiones venis? Provincia mea possessiones v e n i r e t ? Provin-
haec est Gallia, sicut illa ves- ciam suam hanc esse Galliam,
t r a . . . Qui nisi decedes atque sicut illam nostram . . . Qui nisi
exercitum deduces ex his regio- decedat atque exercitum dedu-
nibus, ego te non pro amico, cat ex his regionibus, sese illum
sed pro hoste habebo... non pro amico, sed pro hoste
habiturum... (Caes. B. G. ,
44)

216
2. LA ATRACCION MODAL
La atraccin modal es una aplicacin del estilo indirecto.
La atraccin hace que muchas oraciones dependientes, que deban
ir en indicativo, pasen al subjuntivo, simplemente porque la ora-
cin de que dependen est en infinitivo o en subjuntivo. Se dice
entonces que tales oraciones son atradas al subjuntivo.

Normal Imperavit ut venirent qui aderant


Mand que vinieran los que estaban presentes
Atraccin Imperavit ut venirent qui adessent
Mand que vinieran los que estaban presentes

3. EL INFINITIVO HISTORICO
El infinitivo, llamado histrico, es el que emplean los historiado-
res por razones de estilo, en lugar del pretrito de indicativo.
Ojo! el infinitivo histrico se distingue del infinitivo completivo
por su sujeto en nominativo.

Inf. hist. Rex primo nihil metuere, nihil suspicari


El rey, al principio, nada tema, nada sospechaba
Normal Rex primo nihil metuebat, nihil suspicabatur

217
Se termin de imprimir este libro
el da 30 de agosto de 1968, en los
Talleres de la Editorial Progreso, S. .
Sabino 275, Mxico 4, D. F.
Tiro 3 000 ejemplares

Potrebbero piacerti anche