Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Curso 2012/13
Contenido
I. AA.VV. . TEXTOS PARA EL ESTUDIO GRAMATICAL ....................................... 3
II. EUTROPIO. BREVIARIUM AB URBE CONDITA. .............................................. 11
III. CSAR. BELLUM CIVILE ..................................................................................... 13
IIII. CORNELIO NEPOTE: DE EXCELENTIBUS DUCIBUS ................................. 16
V. CICERN. PRO ARCHIA POETA .......................................................................... 18
VI. HYGINO O HIGINO. FABULAE........................................................................... 21
VII. TEXTOS EN VERSO ............................................................................................ 24
VIII. CATULO. CARMINA ......................................................................................... 27
IX. VIRGILIO . AENEIDOS ........................................................................................ 29
X. FEDRO. FABULAE ................................................................................................. 32
XI. OVIDIO. METAMORPHOSEON ......................................................................... 35
MODELOS DE EXAMENES DE LA PRUEBA PAU ................................................. 38
GRAFFITI POMPEYANOS .......................................................................................... 44
En este apartado hay textos que vamos a utilizar para poner ejemplos de estructuras
sintcticas que estudiemos o repasemos simplemente. Se trata de textos breves, casi todos
en prosa de los autores ms usuales para el nivel.
Vestitus nihil1 inter aequales excellens2: arma atque equi conspiciebantur. Equitum
peditumque3 idem longe primus erat; princeps in proelium ibat4, ultimus conserto
proelio excedebat4. Has tantas viri uirtutes ingentia vitia aequabant.
1 2
Acusativo CC en nada (erat) 3Dependen de primus 4Sujeto es Hannibal
Cum hostes adessent, pro se quisque in urbem ex agris demigrat; urbem ipsam saepiunt
praesidiis. Alia muris, alia Tiberi obiecto1 videbantur2 tuta: pons Sublicius iter paene
hostibus dedit, ni3 unus uir fuisset, Horatius Cocles; id munimentum illo die fortuna
urbis Romanae habuit.
Sexto decimo anno post reges exactos seditionem populus Romae fecit, tamquam a
senatu atque consulibus premeretur. Tum et ipse sibi tribunos plebis quasi proprios
iudices et defensores creavit, per quos contra senatum et consules tutus esse1 posset.
1
tutus esse: estar seguro
Defuncto Traiano Aelius Hadrianus creatus est princeps. Natus est ipse Italicae in
Hispania. Qui1 Traiani gloriae invidens2 statim provincias tres reliquit, quas Traianus
addiderat, et de Assyria, Mesopotamia, Armenia revocavit exercitus ac finem3 imperii
1
Falso relativo 2Fjate en el rgimen en el diccionario 3 Acus. Sujeto del infinitivo 4 solamente
5
(fuit)
Democritus, luminibus amissis, alba1 scilicet discernere et atra non poterat, at vero
bona mala 2, aequa iniqua, honesta turpia, utilia inutilia, magna parva poterat, et sine
varietate colorum licebat vivere beate, sine notione rerum 3 non licebat.
1 2
alba et atra (discernere )3 (vivere)
Ex his omnibus longe sunt humanissimi qui1 Cantium2 incolunt, quae regio3 est
maritima omnis, neque multum a Gallica differunt consuetudine. Interiores plerique
frumenta non serunt, sed lacte et carne vivunt pellibusque sunt vestiti. Omnes vero se
Britani vitro inficiunt, quod caeruleum efficit colorem, atque hoc horridiores sunt in
pugna aspectu; capilloque sunt promisso4 atque omni parte corporis rasa4 praeter
1
Sub. de relativo sustantivada: los que 2 Cantium-ii: Cantio, regin britana. 3quae regio. Sub de
adjetivo relativo: regin que 4 capillo promisso atque omni parte rasa: ablativos de cualidad
Vicit tamen in senatu pars illa, quae vero pretium aut gratiam anteferebat. Decretum
fit, ut 1 i decem legati regnum, quod Micipsa obtinuerat, inter Iugurtham et Adherbalem
2
dividerent. Cuius legationis princeps fuit L. Opimius, homo clarus et tum in senatu
potens. In divisione, quae pars3 Numidiae Mauretaniam attingit, agro virisque
opulentior, Iugurthae traditur; illam alteram specie quam usu potiorem, quae
portuosior et aedificiis magis exornata erat, Adherbal possedit.
1
ut 2Falso relativo 3
quae pars: Sub de adjetivo relativo: la parte que
Post hunc Servius Tullius suscepit imperium, genitus ex nobili femina, captiva tamen et
ancilla. Hic quoque Sabinos subegit, montes tres, Quirinalem, Viminalem, Esquilinum,
Octavo decimo anno postquam reges eiecti erant, expulsus 1 ex urbe Q. Marcius, dux
2
Romanus, qui Coriolos ceperat, Volscorum civitatem, ad ipsos Volscos contendit
1
Participio concertado con Q. Marcius 2Corioli-orum: Coriolos, ciudad volsca 3oppugnaturus (erat).
Perifrstica activa: iba a atacar 4Participio concertado con Q. Marcius. De hecho es mejor comenzar
por el participio que por el relativo en la traduccin.
17. Csar llega a Hispania, manda rehacer el puente sobre el Segre y se dirige a
Ilerda.
Csar. Bellum Civile, 1, 41
Eo biduo Caesar cum equitibus DCCCC, quos sibi praesidio reliquerat, in castra
pervenit. Pons, qui fuerat tempestate interruptus, paene erat refectus; hunc noctu
perfici1 iussit. Ipse, cognita locorum natura, ponti castrisque praesidio sex cohortes
reliquit atque2 omnia impedimenta et postero die omnibus copiis, triplici instructa acie,
ad Ilerdam proficiscitur.
1
infinitivo de presente pasivo 2 Une cohortes e impedimenta
Nostri, omissis pilis, gladiis rem gerunt. Repente post tergum equitatus cernitur;
cohortes aliae appropinquant. Hostes terga vertunt; fugientibus1 equites occurrunt. Fit
magna caedes. Sedulius, dux et princeps Lemovicum, occiditur; Vercassivellaunus
Arvernus vivus in fuga comprehenditur; signa militaria septuaginta quattuor ad
Caesarem referuntur: pauci ex tanto numero se incolumes in castra recipiunt.
1
Participio de presente sustantivado
Sextus Pompeius, in Hispania apud Mundam victus, amisso fratre, reliquiis exercitus
collectis Siciliam petiit, ubi ruptis ergastulis mare obsedit. Interceptis commeatibus
Italiam vexavit; et cum mari feliciter uteretur, Neptuni se filium professus est eumque
bobus auratis et equo placavit. Pace facta epulatus in navi cum Antonio et Caesare non
invenuste ait: Hae sunt meae carinae; quia Romae in Carinis domum eius Antonius
tenebat. Rupto per eundem Antonium foedere Sextus ab Augusto per Agrippam navali
proelio victus in Asiam fugit, ubi ab Antonianis militibus occisus est.
26. Por qu gimen los pgiles al esgrimir sus cestos o guantes, por dolor o por
potenciar sus golpes?
Cicern. Tusculanae disputationes. 2, 56
pugiles vero, etiam cum feriunt adversarium, in iactandis caestibus 1 ingemescunt, non
quod doleant animove succumbant, sed quia profundenda voce omne corpus intenditur
venitque plaga vehementior.
1
in iactandis caestibus: al lanzar los puos
Quid enim est, per deos, optabilius sapientia, quid praestantius, quid homini melius,
quid homine dignius? Hanc igitur qui 1 expetunt, philosophi nominantur, nec quicquam
aliud est philosophia, si interpretari velis, praeter studium sapientiae. Sapientia autem
est, ut a veteribus philosophis definitum est, rerum divinarum et humanarum
causarumque, quibus eae res continentur, scientia,
1
Subord. de relativo sustantivada: los que
Hoc enim vinculum est huius dignitatis qua fruimur in re publica, hoc 1 fundamentum
libertatis, hic 1 fons aequitatis: mens et animus et consilium et sententia civitatis posita
est in legibus. Ut corpora nostra sine mente 2, sic civitas sine lege suis partibus [] uti
3 3
non potest. Legum ministri magistratus, legum interpretes iudices, legum denique
idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus.
1
(est) 2 Subordinada adverbial de modo que comparte el verbo con la principal. El verbo de
ambas es uti non potest 3 (sunt)
Razones a favor de la colegialidad y anualidad del consulado. Los dos primeros cnsules.
Cum reges ex Roma expulsi sunt, duo consules creati sunt. Ex hoc tempore Res Publica
Romana a duobus consulibus amministrari coepit. Et duo consules creati sunt hac
causa, ut, si unus malus esse voluisset, alter eandem potestatem haberet eumque
coerceret. Et statuerunt ne imperium ab illis haberetur plus quam unum annum, ne per
potestatis diuturnitatem insolentiores essent, sed semper civiles.
Fuerunt igitur anno primo consules L. Iunius Brutus, et Taquinius Collatinus, maritus
Lucretiae. Sed Tarquinio Collatino statim sublata est dignitas. Senatus decrevit ne
Porsena, rey etrusco, se acerca a Roma. La ciudad se atrinchera tras el recinto de Servio. Un punto dbil,
el puente Sublicio. Horacio Cocles detiene al ejrcito etrusco. El puente es cortado. Horacio se salva a
nado.
Porsenna, rex Etruscorum, cum infesto exercitu Romam venit, ut reges Tarquinios1
restitueret. Primo impetu Ianiculum cepit et incolae in Vrbem demigrant.
Vrbs ipsa magnis praesidiis a Romanis saepta erat: alia ex parte2 Roma muro Serviano
munita erat, alia ex parte2 flumen Tiber eam defendebat. Pons Sublicius iter paene
hostibus dedit, nisi fuisset unus vir Horatius, cognomine Cocles, nam in alio proelio
oculum amiserat.
Anbal asedia Sagunto. Roma enva embajadores pidiendo la no agresin. Negativa de Anbal. Nueva
embajada a Cartago.
Eodem anno bellum Punicum secundum Romanis inlatum est per Hannibalem,
Carthaginensium ducem, qui Saguntum , Hispaniae civitatem Romanorum amicam,
oppugnavit. Huic Romani per legatos denuntiaverunt, ut bello abstineret. Is legatos
admittere noluit. Romani etiam Carthaginem miserunt, ut mandaretur Hannibali ne
bellum contra socios populi Romani gereret. Dura responsa a Carthaginiensibus data
sunt. Saguntini interea fame victi sunt, captique ab Hannibale ultimis poenis
adficiuntur.
4. Escipin el Africano.
Tras la conquista de Cartagena (209) Publio Cornelio Escipin el Africano vence a los cartagineses en
Bcula, Ilipa y Astapa. Gades, ltimo reducto cartagins en Hispania, pacta con los romanos. As termina
la presencia de Cartago en Hispania (206)
Tertio anno postquam Scipio ad Hispaniam profectus erat, res multae gloriosaeque ab
illo gestae sunt. Carthaginem Novam in Hispania recuperavit. Hannonem, fratrem
Hannibalis, cepit eumque cum aliis Romam misit. In Vrbe Roma summum gaudium fuit,
quia senatus populusque Romanus verebatur, ne populus Hispanus sub armis punicis
caderet.
Praeterea multae civitates Hispanae, quae ad Hannibalem prius transierant, rursus
Scipioni se dederunt. Scipionis magnificentia fuit tanta, ut Hispani illum Patrem
Regemque appellavissent. Insequentibus annis Romanus dux Baeculae 1 et Ilipae1 et
Astapae1 Poenos vicit multisque civitatibus potitus est.
1
Ciudades de Hispania
Comentarios sobre la Guerra de las Galias y Comentarios sobre la Guerra Civil, con un doble fin:
por una parte, justificar ante el Senado y el pueblo sus campaas militares y, por otra,
contribuir a su propia propaganda poltica.
Comentarios sobre la Guerra de las Galias .Esta obra consta de 7 libros en los que trata de
demostrar la necesidad de sus campaas en las Galias y expone la gloria de sus propias
victorias. Inserta adems muchos datos interesantes sobre la geografa y las costumbres de
estos pueblos.
Comentarios sobre la Guerra Civil son 3 libros que describen la guerra civil entre Csar y
Pompeyo (aos 49 y 48), narracin que termina con la muerte de su adversario. La obra
pretende ser, por parte de Csar, una justificacin personal, procura ndo hacer ver que
1. Csar enva a Gayo Fabio a Hispania, junto con tres legiones que haba
dispuesto en Narbona y sus proximidades, ordenndole la toma de los pasos
pirenaicos que dominaba por entonces Afranio.
[37] Dum haec parat1 atque administrat, C. Fabium legatum cum legionibus III, quas
Narbone circumque ea loca hiemandi causa2 disposuerat, in Hispaniam praemittit
celeriterque saltus Pyrenaeos occupari iubet, qui eo tempore ab L. Afranio legato
praesidiis tenebantur. Reliquas legiones, quae longius hiemabant, subsequi 3 iubet.
Fabius, ut erat imperatum, adhibita celeritate praesidium ex saltu deiecit magnisque
itineribus ad exercitum Afrani contendit.
1 2 3
El sujeto es Caesar hiemandi causa gerundio Infinitivo de presente pasivo
1 pontes duos
[41] Eo biduo Caesar cum equitibus DCCCC, quos sibi praesidio reliquerat, in castra
pervenit. Pons, qui fuerat tempestate interruptus, paene erat refectus; hunc noctu
perfici1 iussit. Ipse, cognita locorum natura, ponti castrisque praesidio sex cohortes
reliquit []. Postero die omnibus copiis, triplici instructa acie, ad Ilerdam proficiscitur
et sub castris Afranii constitit.
1
infinitivo presente pasivo
Tertio die Caesar vallo castra communit; reliquas cohortes, quas in superioribus
castris reliquerat, impedimentaque ad se traduci1 iubet.
[43] Erat inter oppidum Ilerdam et proximum collem, ubi castra Petreius atque
Afranius habebant, planities circiter passuum CCC, atque in hoc fere medio spatio
tumulus erat paulo editior; quem2 si occupavisset Caesar et communisset, ab oppido et
ponte et commeatu omni, quem in oppidum contulerant, se interclusurum3 adversarios
confidebat. Hoc sperans legiones III ex castris educit acieque in locis idoneis instructa 4
III. CSAR.BELLUM CIVILE
unius legionis antesignanos procurrere atque eum tumulum occupare iubet. Qua re
cognita, celeriter quae5 in statione pro castris erant Afranii cohortes breviore itinere ad
eundem occupandum locum6 mittuntur. Contenditur proelio, et quod prius in tumulum
Afraniani venerant, nostri repelluntur atque aliis submissis subsidiis terga vertere seque
ad signa legionum recipere coguntur7.
1
infinitivo presente pasivo 2 falso relativo 3 (esse) infinitivo de futuro activo 4 acieinstructa
5
subordinada de relativo. El antecedente es cohortes 6 gerundivo 7 Fjate en el rgimen en el
diccionario
2. Muerte de Amlcar
[4] At Hamilcar posteaquam mare transiit in Hispaniamque venit, magnas res gessit
[3] Cuius1 post obitum, Hasdrubal equitatui omni praefuit. Hoc quoque interfecto,
exercitus summam imperii ad eum2 detulit. [] Sic Hannibal, minor V et XX annis
natus imperator factus, proximo triennio omnes gentes Hispaniae bello subegit;
Saguntum, foederatam civitatem, vi expugnavit; tres exercitus maximos comparavit. Ex
his unum3 in Africam misit, alterum cum Hasdrubale fratre in Hispania reliquit, tertium
in Italiam secum duxit. Saltum Pyrenaeum transiit. Quacumque4 iter fecit, cum omnibus
incolis conflixit.. Ad Alpes venit, quae Italiam ab Gallia seiungunt. Hac5 copia s
traduxit in Italiamque pervenit.
1
Falso relativo. Se refiere a Hamlcar. Depende de obitum. 2 Se refiere a Anbal 3
unum ...
alterum...tertium: (exercitum) 4 quacumque: adverbio 5 hac: adverbio
[4] Conflixerat apud Rhodanum cum P. Cornelio Scipione consule eumque pepulerat.
Cum hoc eodem Clastidi1 apud Padum decernit2, sauciumque inde ac fugatum3 dimittit.
Tertio idem Scipio cum collega Tiberio Longo apud Trebiam adversus eum venit. Cum4
his manum conseruit, utrosque profligavit. Inde per Ligures Appenninum transiit,
petens Etruriam. Hoc itinere adeo gravi morbo afficitur oculorum, ut postea numquam
dextro aeque bene usus sit. C. Flaminium consulem apud Trasumenum cum exercitu
insidiis circumventum occidit neque5 multo post C. Centenium praetorem cum delecta
manu saltus occupantem. Hinc in Apuliam pervenit. Ibi obviam6 ei venerunt duo
consules, C. Terentius et L. Aemilius. Utriusque exercitus uno proelio fugavit, Paulum
consulem occidit et Cn. Servilium Geminum, qui superiore anno fuerat consul.
1
Clastidium-ii: Clastidio, ciudad de la Galia Cisalpina 2 decernit: combatir 3 (eum) 4 preposicin 5
-que: une C. Flaminium consulem y C. Centenium praetorem 6 adverbio (cuidado con su rgimen)
[5] Hac pugna pugnata, Romam profectus est nullo resistente. In propinquis urbi1
montibus moratus est. Cum castra habuisset et Capuam reverteretur, Q. Fabius
Maximus, dictator Romanus, in agro Falerno ei se obiecit. [] Longum est omnia
proelia enumerare. []: quamdiu in Italia fuit, nemo ei in acie restitit, nemo adversus
[6] Hinc invictus patriam [] revocatus1 bellum gessit adversus P. Scipionem, filium
eius, quem ipse primo apud Rhodanum, iterum apud Padum, tertio apud Trebiam
fuga(ve)rat. Paucis diebus apud Zamam cum eodem conflixit: pulsus - incredibile dictu2
- biduo et duabus noctibus Hadrumetum3 pervenit, quod abest ab Zama circiter milia
passuum trecenta.
1 2
Hinc invictus patriam [] revocatus: Llamado, invicto, de vuelta a su patria desde all
incredibile dictu: cosa increble de decir: supino en ablativo 3 Hadrumentum-i: Hadrumento, ciudad.
7. Despus de esta derrota Anbal tuvo que huir y se refugio junto al rey Antioco.
Ms tarde Anbal muri, refugiado junto al rey Prusias.
Quam ne alieno arbitrio dimitteret, memor pristinarum virtutum venenum, quod semper
secum habere consuerat, sumpsit.
1
Quam ne alieno arbitrio dimitteret: Para no dejar sta (su vida) al capricho de otro
Vida
Marco Tulio Cicern ( 106-43 a. C.) fue un jurista y poltico de gran prestigio en su
poca. Su vida pblica oscila entre la dictadura de Sila y el comienzo del segundo
triunvirato. Ocup todas las magistraturas romanas con la edad mnima requerida para
ellas, de lo cual se jactaba con frecuencia (homo novus). Su gran momento fue el ao 63 a.C.,
Cicerone consule, cuando desarticul la conspiracin de Lucio S. Catilina y otros nobles
romanos. Por este hecho se autodenomin a s mismo como "Padre de la patria",
denominacin que se daba a los grandes salvadores de Roma. Trat con crueldad a los
inculpados en la conjura, con lo que en cuanto cambiaron los aires polticos en Roma,
Cicern sufri su primer destierro. A la vuelta se mostr ms comedido en asuntos
pblicos. Defendi a Pompeyo, atac a Clodio, adul con ciertos reparos a Csar y, por
ltimo, se enfrent directamente a Marco Antonio, lo cual le llev a la muerte a manos de
unos sicarios mandados por ste ltimo.
Obra
De sus abundantes discursos podemos destacar sus como abogado Actiones in G. Verrem,
Pro Milone, Pro Quinctio, Pro Archia, Pro Marcello, Pro Ligario: como poltico In Catilinam, Pro
lege Manilia o las Philippicae.
Adems escribi libros de retrica (Brutus, De oratore), de filosofa (De natura deorum),
dilogos muy apreciados por la historia como De amicitia o De senectute, libros de
astronoma o incluso poemas (poco inspirados).
El discurso del que vamos a traducir unos fragmentos es Pro Aulo Licinio Archia poeta. En
l Cicern defiende al poeta Arquas de la acusacin de usurpar la ciudadana romana.
Esta acusacin se cree que fue un movimiento poltico en contra de Lculo a travs de la
persona de Arquas, amigo suyo. Los argumentos de la acusacin eran muy dbiles, pero
no conocemos el resultado del pletio. Una carta de Cicern a tico en el ao siguiente el
juicio hace mencin de Arquas, pero no hay evidencia concluyente sobre el resultado del
juicio.
El discurso Pro Archia de Cicern, ms que la defensa del poeta Arquias es la defensa
de la humanitas, de la cultura literaria, concebida no como mera erudicin, sino como un
V. CICERN. PRO ARCHIA POETA
saber ennoblecido por un elevado ideal moral. Segn Cicern, las letras constituyen el
mejor camino para el hombre que aspira a la plenitud de su humanidad y a convertirse en
un homo humanus.
9. El poder de la poesa
[VIII, 19] Sit igitur, iudices, sanctum apud vos, humanissimos homines, hoc poetae
nomen, quod nulla umquam barbaria violavit. Saxa et solitudines voci respondent,
bestiae saepe immanes cantu flectuntur atque consistunt; nos institui rebus optimis non
poetarum voce moveamur?
(Se supone que Cicern gan el juicio y Arquias mantuvo sus posesiones como
ciudadano romano de pleno derecho. Fue una causa fcil para Cicern; por este motivo
pudo tratar otros temas.)
Caius Iulius Hyginus
Aunque hay varios autores que responden a este nombre el que nos trata es Caius Iulius
Hyginus (64 a. C.- 17 d. C.), de origen hispano al que Julio Csar llev a Roma como
esclavo hacia el ao 45 a. C. Posteriormente fue liberto de Augusto y ejerci su labor como
director de la Biblioteca Palatina. Conservamos dos libros, Fbulas y De Astronomia, pero fue
autor de otras obras hoy perdidas.
El ttulo original de la primera parece que era Genealagiae, segn indica el propio
Higino en el libro II del De Astronoma.
Las fbulas, propiamente dichas, recogen un amplio repertorio de mitos griegos con
continuas referencias a personajes y temas romanos. De ellas se pueden tomar una gran
cantidad de datos que facilitan e incrementan el conocimiento de dichos personajes y
temas. El objetivo perseguido por el autor era dar una explicacin del mundo griego
para un pblico latino. En definitiva, el texto de las fbulas cumple una funcin
meramente pedaggica, para un lector joven y poco familiarizado con la lengua
griega.
Son en total 277 fbulas, aunque hay que precisar que el texto aparece incompleto.
Faltaran unas 34 de las 277 contabilizadas. En estas fbulas los relatos aparecen
agrupados segn las grandes estirpes que gobernaron las principales ciudades griegas
antiguas. Sin duda la presencia del ciclo Troyano, Tebano, de Teseo y el Minotauro, de los
Argonautas, de Hrcules, etc., es notoria, y dentro de cada uno de los ciclos, por lo
general, el orden es cronolgico.
VI. HYGINO O HIGINO. FABULAE
Por su tema y por su sencillez gramatical ha sido un texto utilizado para el aprendizaje
del latn.
1. Pandora
Prometheus, Iapeti filius, primus homines ex luto finxit. Postea Vulcanus Iovis iussu ex
luto mulieris effigiem fecit, cui Minerva animam dedit, ceterique dii alius1 aliud donum
dederunt; ob id Pandoram2 nominarunt. Ea data3 in coniugium Epimetheo fratri; inde
nata est Pyrrha, quae mortalis dicitur prima esse creata.
1 2 3
alius aliud donum: cada uno un regalo (eam) (est)
3. Deucalion et Pyrrha
Cataclysmus1, quod nos diluvium vel irrigationem dicimus, cum factum est, omne genus
humanum interiit praeter Deucalionem et Pyrrham, qui in montem Aetnam, qui
altissimus in Sicilia esse dicitur, fugerunt. Hi propter solitudinem cum2 vivere non
possent, petierunt ab Iove, ut aut homines daret aut eos pari calamitate afficeret. Tum
Iuppiter iussit eos lapides post se iactare; quos3 Deucalion iactavit, viros esse iussit,
quos Pyrrha, mulieres.
1
Cataclysmus . cum factum est: cum cataclysmus.factum est 2 Mejor al principio de la oracin
3
quos: sub. De relativo sustantivada. El antecedente omitido es sujeto del infinitivo esse.
(1) Pluton petit1 ab Iove2 Proserpinam filiam eius et Cereris in coniugium daret.
Iuppiter negavit Cererem passuram3 ut4 filia sua in Tartaro tenebricoso sit, sed iubet
VI. HYGINO O HIGINO. FABULAE
eum rapere eam flores legentem in monte Aetna, qui est in Sicilia. In quo5 Proserpina
dum flores cum Venere et Diana et Minerva legit, Pluton quadrigis venit et eam rapuit;
postea Ceres ab Iove impetravit, ut dimidia parte anni apud se, dimidia apud Plutonem
esset.
1
Perfecto sincopado petit =petivit. 2 (ut) 3 passuram (esse): infintivo de futuro 4
complemento
directo del infinitivo anterior. 5 Falso relativo
Ex Inacho et Argia Io (nata est). (3) Hanc Iuppiter dilectam compressit et in vaccae
figuram convertit, ne Iuno eam cognosceret. Id Iuno cum rescivit, Argum, cui undique
oculi refulgebant, custodem ei misit; hunc Mercurius Iovis iussu interfecit.
6. La joven Latona queda grvida de Jpiter. La serpiente Pitn va tras ella por
encargo de la celosa Juno: sta no quiere que cuando Latona tenga a sus hijos el
sol la ilumine.
Python, Terrae filius, draco ingens (fuit).[...] Eo tempore Iuppiter cum Latona, Poli
filia, concubuit; hoc cum Iuno rescivit, facit, ut Latona ibi pareret, quo1 sol non
accederet. Python ubi sensit Latonam ex Iove gravidam esse, persequi2 coepit, ut eam
interficeret.
1 2
adverbio relativo infinitivo de presente pasivo de persequor 3
7. Con la ayuda de Neptuno y sin truncar ste el deseo de Juno, Latona da a luz a
Apolo y Diana.
At Latonam Iovis iussu ventus Aquilo sublatam ad Neptunum pertulit; ille eam tutatus
est, sed ne rescinderet Iunonis factum, in insulam1 eam Ortygiam detulit, quam insulam2
fluctibus cooperuit. Cum Python eam non invenisset, Parnasum rediit. (4) At Neptunus
insulam Ortygiam in superiorem partem rettulit, quae postea insula Delus est appellata.
Ibi Latona oleam tenens parit Apollinem et Dianam, quibus Vulcanus sagittas dedit
donum.
1 2
in insulamOrtygiam quam insulam: isla que- sub de relativo con adjetivo relativo VI. HYGINO O HIGINO. FABULAE
Part. concertado: atrado por 7 visae formae 8 Sub. de relativo sustantivada: lo que
4. Catulo llora la muerte del gorrin de su amada, al que esta tanto quera
Catulo. Carmina 3
passer mortuus est meae puellae,
passer, deliciae meae puellae,
quem plus illa oculis suis amabat.
nam mellitus erat suamque norat 1
ipsam tam bene quam 2 puella matrem 3,
nec sese a gremio illius movebat,
sed circumsiliens modo 4 huc modo 4 illuc
ad 5 solam dominam usque pipiabat.
1
noverat 2 Segundo trmino de una comparacin 3 (noverat) 4
ya.ya 5
junto a
7. Los troyanos intentan tomar el campamento de los griegos, que caen en gran
nmero, mientras defienden la entrada,; envalentonados por la victoria, los
troyanos se disponen a escalar las murallas y a incendiar la fortificacin.
Ilias latina
Gayo Valerio Catulo(87-54 a.C.) era natural de Verona, en la Galia Transpadana. Lleg a
Roma en el 62 a.C., introducindose pronto en los ambientes de la nobleza ms refinada y
sus cenculos literarios. Poco antes haba conocido a Clodia, esposa Metelo y hermana de P.
A. Clodio, el tribuno de la plebe enemigo de Cicern; Clodia era una mujer de gran belleza
y pocos escrpulos que inspir en Catulo una violenta pasin, de la que extrajo inspiracin
para sus versos, en los que la canta bajo el pseudnimo de Lesbia.
La elega romana, pues, es la expresin de sentimientos personales, entre los que figura
en primer lugar la experiencia amorosa, que casi siempre es desgraciada, de ah que dolor y
sufrimiento estn casi siempre presentes en este tipo de composiciones.
Como primer poeta elegaco latino utiliz Catulo la expresin de los sentimientos
amorosos en primera persona.
1
et quantum est hominum venustiorum: y cuantos hombres sensibles haya. 2 ipsam:
hay que entender ipsam dominam. 3 quam: comparativo. 4 Orcus,-i: Orco. 5
tuaopera flendo: llorando tus obras. Gerundio 6 turgiduliocelli: turgidolus,-a,-um:
diminutivo de turgidus,-a,-um: hinchado.
1
unius...assis: genitivo de precio: en un cntimo (no nos importe nada). 2
nobis...est...dormienda: nosotros habremos de dormir. 3 mi = mihi. 4 cum...sciat: oracin
temporal en subjuntivo por atraccin modal. 5 tantumbasiorum: genitivo partitivo.
3.- Despecho.
1
Caelius,-i: Celio (nombre de varn).
Publio Virgilio Marn (70-19 a.C.)naci en Patavium, al norte de Italia. Muy joven fue a
Roma. All tuvo como protector y amigo al clebre Mecenas. Este le puso rpidamente en el
mbito de Octavio Augusto, a quien Virgilio decidi dedicar su obra maestra: Eneida. Antes
de darlo por terminado decidi hacer un viaje a Grecia, para conocer los lugares que l
mismo describa en su obra. Al regreso de este viaje enferm y muri nada ms llegar a
Italia, en la ciudad de Npoles en el ao 19 a.C. Virgilio suplic moribundo a Vario que
arrojara el original al fuego por considerarlo inacabado. Menos mal que ste no lo hizo y a
instancias de Augusto edit el poema tal cual lo haba dejado el autor antes de morir.
ARGUMENTO.
El poema comienza cuando el prncipe troyano Eneas y sus compaeros llevan ya
algunos aos vagando en busca de la tierra donde, segn el mandato de los dioses, han de
fundar una nueva ciudad. Eneas, con los Penates de la destruida Troya, con su padre
Anquises y su hijo Ascanio vaga, asistido por su madre Venus, durante mucho tiempo por
el mar, cuando una tempestad los arroja a las costas de frica. All se est levantando
Cartago, la futura rival de Roma. Recibido hospitalariamente por la reina Dido, Eneas hace
un relato de la destruccin de Troya y de los acontecimientos posteriores. Narra a
continuacin Virgilio los amores de Eneas y Dido, que se ven obstaculizados por Jpiter,
quien recuerda a Eneas la misin encomendada por los "hados" Eneas parte y Dido se
quita la vida.
La primera parte del poema termina con el descenso de Eneas al infierno, narrado en el
libro VI all contempla los espritus de personas desaparecidas y recibe de su padre
Anquises una visin proftica sobre sus descendientes.
Los seis libros siguientes, de mayor contenido narrativo y tono pico, narran la llegada a
Italia de Eneas y sus compaeros y sus luchas principalmente con los rtulos por el
dominio de Italia. Destacan en estos libros algunos episodios, como el de Niso y Euralo de
gran valor dramtico, como el ataque de las amazonas dirigidas por Camila y, muy
especialmente, el combate final entre Turno y Eneas que termina con la victoria de este
ltimo.
2.- Los Troyanos, tras el naufragio, han llegado a las costas del norte de frica,
donde la reina Dido est construyendo una nueva ciudad, Cartago.
Tum breviter Dido vultum1 demissa profatur:
Solvite corde metum, Teucri, secludite curas.
Res dura et regni novitas me talia cogunt
moliri et late fines custode tueri.
Quis genus Aeneadum2, quis Troiae nesciat urbem
virtutesque virosque aut tanti incendia belli? [...]
Aeneidos, I, 561-566
1 2
vultum: en cuanto a su rostro, acusativo de relacin Aeneadum = Aeneadarum.
3- Eneas, cediendo a los deseos de la reina Dido, cuenta los episodios finales de la
cada de Troya. La estratagema del caballo.
[...] Fracti1 bello fatisque repulsi1
ductores Danaum2 tot iam labentibus annis
instar montis equum divina Palladis arte
aedificant, sectaque intexunt abiete costas;
votum pro reditu simulant; ea fama vagatur.
Huc delecta virum3 sortiti corpora furtim
includunt caeco lateri4 penitusque cavernas
ingentes uterumque armato milite5 complent. [...]
Ergo omnis longo solvit se Teucria luctu;
panduntur portae, iuvat ire et Dorica castra
desertosque videre locos litusque relictum:
hic6 Dolopum7 manus, hic6 saevus tendebat Achilles;
IX. VIRGILIO . AENEIDOS
1
participio concertados con ductores 2 Danaum: genitivo plural. 3 virum = virorum. 4
caeco lateri: dativo de direccin. 5 armato milite: singular con valor colectivo. 6
adverbio 7 Dolopes, -um: los Dlopes, pueblo de Tesalia. 8 collo: dativo de direccin.
9
mediae urbi: dativo de direccin. 10 divum = divorum. 11 dedere = dederunt.
1
petiere = petierunt. 2 fulsere = fulserunt.
1
suaaviditas 2 qui: el que-sub. de relativo sustantivada- 3 Mejor ordenar- Canis dum per
flumen natans carnem ferret. 4 aliam praedam- sujeto de ferri y complemento directo de eripere.
5
inf. pres. pas. 6 putans- participio concertado con el sujeto omitido 7 verumcibum 8 quem-
X. FEDRO. FABULAE
1
(est) 2 infinitivo de comedo 3 O quinitor!:Qu brillo! 4 decoris: Genitivo partitivo dependiente de
quantum: cunta belleza!5 nullaales 6 foret = esset. 7 avidisdentibus
1
(sit) 2 qui- sub. de relativo sustantivada 3 pronombre indefinido 4 insignemfilium 5
Ordnese: Ut speculum in cathedra matris positum fuit. 6 quippe: proporciona un matiz causal. 7
X. FEDRO. FABULAE
male cessit, inquit, artis quia sum nescius.
Si repperisset aliquis4 hanc prudentior,
divinis aures oblecta(vi)sset cantibus.
Sic saepe ingenia calamitate intercidunt.
Fab., App. Per., 14
1 2 3 4
iacentetemlyram sonuere = sonuerunt. (est) aliquis.. prudentior
1
Phoebus-i : Febo (Apolo) 2 Daphne Peneia: Dafne, la hija de Peneo (un ro). Debe
sobreentenderse el verbo fuit. 3 eque: preposicin + conjuncin encltica (ex + que). 4 sagittifera
pharetra 5 sub. de relativo sustantivada 6 sub. de relativo sustantivada 7 Se refiere a Cupido
8
Apollineas . medullas
2.- El ro Peneo insta a su hija Dafne a que tenga descendencia, pero ella no quiere.
Saepe pater dixit generum mihi, nata, debes,
saepe pater dixit debes mihi, nata, nepotes; [...]
Da mihi perpetua, genitor carissime, dixit
virginitate frui1! dedit hoc pater ante Dianae.
Metamorphoseon, I, 481-482, 486-487
1
infinitivo de presente pasivo. Aqu es un infinitivo exclamativo.
1
Daphnes: genitivo grecolatino. 2 Se refiere a Apolo
1
Predicativo: como numen 2 qua nimium placui: que disfrute bastante 3 imperativo: echa a
perder 4 Mollia praecordia 5 complexus: participio concertado del verbo deponente
complector, por lo que se puede traducir en gerundio. 6 falso relativo. Se refiere a Dafne
PREGUNTAS:
2) Analice morfolgicamente las palabras del texto auxilia, conantur, ii, fuerant.
3) Analice sintcticamente Mittuntur etiam ad eas civitates legati, quae sunt citerioris Hispaniae.
4) A Escriba dos palabras en espaol relacionadas etimolgicamente con mitto, -is, -ere, misi,
missum, y otras dos relacionadas con annus. Explique su significado.
4) B Indique y describa dos de los cambios fonticos experimentados por las palabras
auctoritatem y legatum en su evolucin al espaol.
5) Seale algunas de las caractersticas fundamentales de la pica y mencione al mximo
representante de este gnero en el mundo romano.
MODELO 1 : OPCIN B
Un asno encuentra una lira y dice que, si la hubiera encontrado otro ms
entendido en el arte musical, habra deleitado los odos
Asinus iacentem vidit in prato lyram;
accessit et temptavit chordas ungula.
Sonuere1 tactae2. Bella3 res, mehercules,
male cessit4 inquit- artis quia5 sum nescius.
Si reperisset aliquis hanc prudentior,
divinis aures oblectasset6 cantibus.
1sonuere = sonuerunt; 2 tactae = "al ser tocadas", "con el roce".3 bella: forma de bellus, -a, -um; 4
male cessit: "result mal";5 artis quia = quia artis; 6 oblectasset = oblectavisset.
PREGUNTAS:
2) Analice morfolgicamente las palabras del texto iacentem, ungula, reperisset, prudentior.
3) Analice sintcticamente Asinus iacentem vidit in prato lyram; accessit et temptavit chordas ungula.
4) A Escriba dos palabras en espaol relacionadas etimolgicamente con el verbo sono, y otras
dos con ars, artis. Explique su significado.
4) B Indique y describa dos de los cambios fonticos experimentados por las palabras pratum y
chordam en su evolucin al espaol.
5) Seale algunos de los rasgos caractersticos de la elega latina y cite a los principales
cultivadores de este gnero.
Ibi L. Cotta pugnans interficitur cum maxima parte militum. Reliqui se in castra
recipiunt, unde erant egressi. Ex quibus L. Petrosidius aquilifer, cum1 magna
multitudine premeretur, aquilam intra vallum proiecit, ipse pro castris fortissime
pugnans occiditur.
1 cum premeretur: oracin subordinada.
PREGUNTAS:
2) Analice morfolgicamente las palabras del texto egressi erant, magna, hostium, ipse.
3) Analice sintcticamente la frase: Ibi L. Cotta pugnans interficitur cum maxima parte militum.
4) A Escriba dos palabras espaolas relacionadas etimolgicamente con pugno, -as, -are, -avi, -
atum y otras dos con magnus, -a, -um, explicando en cada caso su significado.
4) B Indique dos de los cambios fonticos experimentados por las palabras latinas recipere y
aquam en su evolucin al espaol.
5) Seale dos de los rasgos ms caractersticos del gnero historiogrfico y nombre dos de sus
principales representantes en la literatura latina.
MODELO 2 : OPCIN B
Cuatro animales se disputan una presa.
Vacca et capella et patiens ovis iniuriae1
socii fuere cum leone in saltibus.
Hi2 cum cepissent cervum vasti corporis,
sic est locutus3, partibus factis, leo:
"Ego primam tollo, nominor quia4 Leo;
secundam, quia sum fortis, tribuetis mihi...".
PREGUNTAS:
2) Analice morfolgicamente las palabras del texto saltibus, cepissent, vasti, tribuetis.
3) Analice sintcticamente la frase: Hi cum cepissent cervum vasti corporis, sic est locutus, partibus
factis, leo.
4) A Escriba dos palabras espaolas relacionadas etimolgicamente con loquor, -eris, -i, locutus
sum y otras dos con pars, -tis, explicando en cada caso su significado.
4) B Indique dos de los cambios fonticos experimentados por las palabras latinas cervum
ysecundam en su evolucin al espaol.
5) La comedia en la literatura latina: cite dos autores y dos obras representativos de este gnero
en la literatura latina.
Ita1 nostri acriter in hostes signo dato impetum fecerunt, itaque1 hostes repente
celeriterque procurrerunt, ut spatium pila in hostes coniciendi2 non daretur. Reiectis
pilis comminus gladiis pugnatum est. At Germani celeriter ex consuetudine sua,
phalange facta, impetus gladiorum exceperunt.
1Ita itaque ut: de tal manera, y de tal manera que.2 Spatium pila coniciendi:
tiempo de lanzar las picas.
PREGUNTAS:
2) Analice morfolgicamente las palabras del texto nostri, pila, pugnatum est, consuetudine.
3) Analice sintcticamente Ita nostri acriter in hostes signo dato impetum fecerunt.
4) A Escriba dos palabras compuestas en espaol relacionadas etimolgicamente con el verbo
facio, -is, -ere, feci, factum y otras dos con curro, -is, -ere, cucurri, cursum. Explique su significado.
4) B Indique y explique dos de los cambios fonticos experimentados por las palabras latinas
nostrum y datum en su evolucin al espaol.
5) Seale algunas de las caractersticas fundamentales del gnero literario de la oratoria.
Mencione al mximo representante de la oratoria romana y cite alguna de sus obras.
OPCIN B
Vemos los defectos ajenos mejor que los propios, y de los ajenos nos
convertimos en implacables jueces.
Peras1 imposuit Iuppiter nobis duas;
Propiis repletam2 vitiis post tergum dedit,
Alienis ante pectus suspendit gravem2.
Hac re videre nostra mala non possumus;
Alii simul3 delinquunt, censores sumus.
1Pera- ae: alforja.2 repletam gravem: se refiere a peras.3 alii simul = simul alii : cuando
los otros.
PREGUNTAS:
2) Analice morfolgicamente las palabras del texto imposuit, repletam, alienis, pectus.
3) Analice sintcticamente Hac re videre nostra mala non possumus.
4) A Escriba dos palabras en espaol relacionadas etimolgicamente con el verbo pono, -is, -ere,
posui, positum, y otras dos compuestas con el prefijo ante. Explique su significado.
4) B Indique y explique dos de los cambios fonticos experimentados por las palabras latinas
alienum y vitium en su evolucin al espaol.
5) Escriba sobre el gnero literario del teatro y cite dos autores latinos de comedias.
PREGUNTAS:
2) Analice morfolgicamente las palabras del texto difficillima, ueritus est, huius, pietatis
3) Analice sintcticamente: cuius sic asperitatem ueritus est, ut huius sine offensione ad
summam senectutem retinuerit beneuolentiam.
4) A Escriba dos palabras en espaol relacionadas etimolgicamente con asperitas, -atis y otras
dos derivadas de adopto, -as, -are, -aui, -atum. Explique su significado.
4) B Explique dos de los cambios fonticos experimentados por las palabras beneuolentiam y
pietatem en su evolucin al espaol.
5) Describa los rasgos ms caractersticos del gnero historiogrfico y mencione dos
historiadores latinos.
MODELO 4 : OPCIN B
Eneas, a pesar de los numerosos obstculos que le impone el odio de la diosa
Huno, llega en su viaje hacia Italia a las costas de frica y conoce a la reina
Elisa (=Dido).
PREGUNTAS:
2) Analice morfolgicamente las palabras del texto disciplinae, intersunt, publicis, interpretantur.
3) Analice sintcticamente: ad hos magnus adulescentium numerus disciplinae causa concurrit.
4) A Escriba dos palabras compuestas en espaol en las que uno de los componenetes sea
magnus y explique el significado de cada una de ellas.
4) B Explique dos de los cambios fonticos experimentados por las palabras adulescentem y
numerum en su evolucin al espaol.
5) Seale algunas semejanzas y diferencias entre la comedia y la tragedia latinas.
MODELO 5: OPCIN B
Vercingetrix presenta batalla a los Romanos, pero stos lo ponen en fuga.
Eodem tempore, clamore exaudito, dat tuba signum suis Vercingetorix atque ex oppido
educit. Nostri, ut superioribus diebus, ut1cuique erat locus attributus, ad munitiones
accedunt; fundis, librilibus sudibusque, quas in opere disposuerant, ac glandibus Gallos
proterrent.
1 ut cuique... : "segn a cada uno".
PREGUNTAS:
2) Analice morfolgicamente las palabras del texto munitiones, proterrent, cuique, glandibus.
3) Analice sintcticamente: Eodem tempore, clamore exaudito, dat tuba signum suis Vercingetorix.
4) A Indique los elementos de la palabra compuesta disposuerat, y seale dos palabras en
relacin etimolgica con attributus.
4) B Explique dos de los cambios fonticos experimentados por las palabras auditum y tempus en
su evolucin al espaol.
5) Escriba las caractersticas fundamentales del gnero literario de la lrica latina y cite a un
destacado representante de este gnero.
Interiores plerique frumenta non serunt, sed lacte et carne vivunt pellibusque sunt
vestiti. Omnes vero se Britanni vitro inficiunt, quod caeruleum efficit colorem, atque
hoc horridiores sunt in pugna aspectu; capilloque sunt promisso atque omni parte
corporis rasa, praeter caput et labrum superius.
PREGUNTAS:
2) Analice morfolgicamente las palabras del texto horridiores y rasa.
3) Analice sintcticamente Interiores plerique frumenta non serunt, sed lacte et carne vivunt.
4) A Distinga los componentes de las palabras efficit y promisso. Escriba dos compuestos en
castellano en los que est presente vivo en uno y color en el otro.
4) B Explique algunos cambios fonticos experimentados por las palabras capillo y corpus en su
evolucin al espaol.
5) Escriba sobre el teatro romano: Seale algunas caractersticas y cite dos autores latinos
representativos de este gnero.
OPCIN B
Lamenta Cicern la mala opinin que, como consecuencia de los abusos de Verres,
se tiene de los romanos en el exterior.
Lugent omnes provinciae, queruntur omnes liberi populi, regna denique etiam omnia de
nostris cupiditatibus et iniuriis expostulant1; locus intra Oceanum iam nullus est neque
tam longinquus neque tam reconditus quo2 non per haec tempora nostrorum hominum
libido iniquitasque pervaserit.
PREGUNTAS:
2) Analice morfolgicamente las palabras del texto tempora y pervaserit.
3) Analice sintcticamente regna denique etiam omnia de nostris cupiditatibus et iniuriis expostulant.
4) A Distinga los componentes de las palabras iniquitas y pervaserit y explique el valor de cada
uno de ellos.
4) B Explique algunos cambios fonticos experimentados por las palabras tempora y populi en su
evolucin al espaol.
5) Relacione el nombre de Tito Livio con el gnero literario por l cultivado y cite el ttulo de su
obra.
Suspirium puellarum
traex1
Celadus
CIL IV 4342
1
traex = thraex.