Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
AbancadadobatomeaConstituiocidad
Apesardadiversidadedeposies,abancadafemininaalcanoucoesoeefetividadenadefesadeuma
pautaamplaenotavelmenteprogressista.Dasmaisde3milemendasdesuaautoria,80%lograramxitona
aprovao
porVanessaGrazziotin
|31/10/201307:15
CATEGORIA(s):
VanessaGrazziotin
AAssembleiaNacionalConstituintede19871988jdispedesuafortunacrtica.Temosanlisesdetoda
procednciasobreosmaisvariadosaspectosdomovimentoquerefundouoordenamentojurdicodanao,
apoiadas,muitasdelas,emrelatosdosprpriosprotagonistas.
AexperinciadaConstituintepropiciouaeliminaodosentulhosautoritrios,consagrando,noplano
jurdico,aredemocratizaoeoretornodoEstadodedireito.Fazia,assim,tbularasadopassado.Mas,
portadoradefuturo,anunciavaosfundamentosdanovaeradoBrasildemocrtico,descortinandoprofundos
processosdealteraodaordeminstitucional.
Nestaencruzilhadaentrepassadoefuturo,discutiaseainserodamulhernoordenamentojurdico
nacional.
Insero,poistodasasnossasconstituiesanterioresestenderamummantodesilnciosobreadefinio
dacondiofeminina.Osilncioeraapenascontrariadoquandosereforavaocartermisginoesexistade
legislaoqueexprimiacomperfeioaassimetriadasrelaesdegneroemsociedadepatriarcale
conservadora.
ComobemobservouumadaslderesdomovimentodasmulheresnaConstituinte,MariaAmliadeAlmeida
Teles,apesardepoucas,nsfizemostambmotextodessalei,nscolocamosnaConstituiooque
nossasavsemesnuncativeramodireitodecolocar.
AConstituinterepresentou,deformainditanahistriadenossopasenademuitosoutros,aparticipao
diretadasmulheresnaelaboraodotextoconstitucional.Atento,apenasacartade1934registroua
participaodemembrodosexofeminino,aindaassim,nica,CarlotaPereira.
Elegeramse,paraaConstituinte,26mulheresparlamentaresdouniversode166candidatasquese
apresentaramparaopleitode1986.Reconheo,eramrealmentepoucas.Masconstituamnovidadeno
CongressoNacional,poisasuaeleioamplioude1,9%para5,3%arepresentaofemininano
Parlamento.
Asnossasconstituintesconseguiramampliardeformasignificativaasuaimportnciapormeiodeum
coletivo:abancadafeminina.Emdepoimentorecente,aexdeputadaconstituinteAnaMariaRattes
comentoucomoogrupodepressoorganizavase.Nassuaspalavras,tivemosquenosunir,enquanto
mulheres,emtornodenossacausa,denossasbandeiras,porqueasestruturastantodoparlamentocomo
dospartidoserameaindasomasculinas.Ento,agenteatuoumesmofoisuprapartidariamente,
somandoforas,tentandosuperarnossapequeneznumrica.
Apesardadiversidadedeposiespolticoideolgicas,abancadafemininaalcanoucoesoeefetividadena
defesadeumapautaamplaenotavelmenteprogressista.Dasmaisde3milemendasdesuaautoria,80%
lograramxitonaaprovao.NaavaliaodoDepartamentoIntersindicaldeAssessoriaParlamentar(DIAP),
quehierarquizaaatuaoparlamentaremrazodadefesadeinteressesdostrabalhadores,abancada
femininaalcanouexcelentesnotas.
AnossaCartatambmfoiescritapormulheres,precisoafirmlo.Nestetexto,humtoquefeminino.
Mas,comoconseguiramalcanartantosendotopoucas,aindaemambientedesfavorvel,queserefletia
namarginalizaodospostosdepoderdaassembleiaedodebatedasquestesmaisdefinitivasparaa
ordeminstitucional?
Olobbydobatomcomopassouaserconhecidoogrupoformadopelas25constituintesdabancadase
apresentoucomoaformadeatuaopolticamaisdecisiva.Cientesdosconstrangimentosquetolhiamas
suasaes,asmulheresarticularam,dentroeforadaAssembleia,comoobservouapesquisadoraSalete
MariadaSilva,diversasformasdeatuareacumularforas,construindo,coletivamente,osdireitosinseridos
naConstituio,osquais,emsuagrandemaioria,correspondemshistricasdemandasdasmulheres
brasileiras.
Aconstruodesselobbyreuniarefernciasprogramticas,explicitadasnaCartadaMulherBrasileiraaos
Constituintes,entregueaopresidentedaAssembleiaConstituinte,deputadoUlyssesGuimares,emmaro
de1987,ondeseafirmavaaduplaexignciadovotofeminino:Umsistemapolticoigualitrioeumavida
civilnoautoritria.Posteriormente,oposicionamentoprogramticodabancadafemininafoimaisdetalhado
emmanifesto,tambmentregueaUlysses,emsetembrode1987.
Teciase,ali,aenormehabilidadedeconstruiracordoshorizontais,deobterconsensosparciaisede
estabelecerredesdecolaborao,osquaisampliavamolequedeexercciodasprticasdemobilizao
polticafeminina.
Aparticipaopopularungiuelegitimouoeventoconstituinte.Nofoidiferentecomaatuaodabancada
feminina.AcapilarizaodomovimentoacentuousenafaseinicialdaAssembleia,sobretudonacoletade
assinaturasparaasemendaspopularesenaapresentaodesugestespopularesnassubcomissese
comissestemticas.
AatuaofemininanaConstituintetransbordoudolobbydobatomparaouniversoeconmicoesocial
extremamentediversificadodoBrasil.Mulheresdetodoosquadrantes,decondieseconmicasesociais
asmaisdiversas,asheronaspopularesdanossaepopeiajurdica,fizeramouvirasuavozpormeiodestes
institutosdeparticipaopopulardireta,ampliandoerepercutindodeformamaisintensaaaopolticada
bancadafeminina.
Olobbydobatom,construiuformadeaopolticasingular,amparadaemcampanhasdeadesoe
participaopopular,nodebate,acompanhamentoenegociaopolticadeenormenmerodeemendase
naexploraodeformadeaopolticadiretanaAssembleiavoltadaparaaconstruodaidentidade
feminina.
Atmesmoaincorporaodotermolobbydobatomcomoaidentidadeprincipaldogrupodepressotinhao
sentidodeinverteralgicasexistaquealimentouasuacriao,baseadanaexclusofemininadodebate
daquiloqueerasrioeprpriodaatividademasculina,osgrandestemasdeinteressesnacional.
AlutadamulhernaConstituintevisavagarantirosdireitosespecficosdamulher.Expressava,contudo,asua
visodepas,sobreaquestoeconmica,aquestosocialdeumaformaglobal.
ParaaconstituinteCristinaTavares,agrandeconquistadabancadafemininaconsistiunatransformaoem
bancadademulherespolticasprofissionais.
Circunscritasaodomniodoextravaganteedocurioso,desprovidasdeseriedade,asconstituintes
mostraramseuvalorepassaramasertratadascomopolticasquetmposiesequetmintervenesna
Constituintesemelhantessdoshomens.
Assim,inmerasconquistasdaCartade1988podemseratribudasaolobbydobatom:licenamaternidade
de120diaslicenapaternidadedesetediassalriofamliadireitoacrecheeeducaoprescolar
proibiodediscriminaoemrazodosexoplenaigualdadeentrehomensemulheresigualdadeno
acessoaomercadodetrabalhoenaascensoprofissionaligualdadesalarialentrehomensemulherespor
trabalhoigualproteoestatalmaternidadeegestanteigualdadededireitosprevidenciriose
aposentadoriaespecialparamulheresigualdadenasociedadeconjugalliberdadenoplanejamentofamiliar
coibiodaviolncianaconstnciadasrelaesfamiliares,bemcomooabandonodosfilhosmenores.
Aextensodosdireitostrabalhistaseprevidenciriosgarantidos,deformaplena,sempregadas
domsticas,sfoidefinitivamenteregulamentadaagorarecentemente.
AConstituintenormatizouvastasreasdeinteressedacondiofeminina,descerrandoosilncioquesobre
elapesava.Apartirda,incentivouodebateearegulamentaolegislativasistemticadaquestofeminina.
Nestes25anosquenosseparamdapromulgaodaCartade88,aquestofemininaadquiriuvisibilidade
noParlamento.MuitasquestesnoresolvidasnaConstituinte,algumasdelasbempolmicas,foram
retomadas,comoapossibilidadedeaposentadoriaparadonasdecasa,apresentadacomoemendapopular,
aregulamentaodotrabalhodomsticoeaLeiMariadaPenha,quecriamecanismosparacoibira
violnciadomsticaefamiliarcontraamulher.
ALeideCotasasseguroupatamaresmnimosdeparticipaopolticaaosexofeminino.Muitosdosavanos
queseregistraramnaproduolegislativasobreacondiofemininaestodiretamenterelacionadoscoma
maiorrepresentatividadepolticadasmulheresnoParlamento.Emtemposrecentes,asmulhereschegaram
aresponderpelaapresentaodametadedasproposieslegislativassobrequestesfemininas.
Nareadasade,conhecemosregulamentaoprecisadevriasquestes,aprioridadenoatendimentode
pacientesvtimasdeviolnciasexualaprevenodocncerdocolodotero(exignciadeexames
gratuitosdianacionaldamamografia)ainstituiodoplanejamentofamiliar(laqueaduravasectomiae
aesdeplanejamentofamiliar,comoreproduoassistida)agarantiadosalimentosgravdicosprogramas
deProrrogaodaLicenaGestanteeAdotanteedeatendimentopreperinatal.
Qualquerlistagemnofariajusaoenormeesforopolticoelegislativodegarantiadeacessodasmulheres
cidadaniaquetevelugarnostemposrecentes.
ReconhecemosnaConstituinteapedradetoqueparaaconstruodeumanaomaisatentas
dissimetriasnasrelaesdegneroenodesenvolvimentodepolticaspblicasquefavoreamaigualdade
degnero.
PorcontadapresenadamulhernaConstituinte,podemosdizer,queanossaCartarealmenteuma
constituiocidad.
OutrostextossobreaConstituiode1988
CurtirCongressoemFoconoTwittereFacebook:
Seguir@congemfoco Curtir 261mil