Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Si tratta della copia digitale di un libro che per generazioni stato conservata negli scaffali di una biblioteca prima di essere digitalizzato da Google
nellambito del progetto volto a rendere disponibili online i libri di tutto il mondo.
Ha sopravvissuto abbastanza per non essere pi protetto dai diritti di copyright e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio
un libro che non mai stato protetto dal copyright o i cui termini legali di copyright sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico
dominio pu variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono lanello di congiunzione con il passato, rappresentano un patrimonio storico,
culturale e di conoscenza spesso difficile da scoprire.
Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originale compariranno in questo file, come testimonianza del lungo viaggio
percorso dal libro, dalleditore originale alla biblioteca, per giungere fino a te.
Google orgoglioso di essere il partner delle biblioteche per digitalizzare i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili.
I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico e noi ne siamo solamente i custodi. Tuttavia questo lavoro oneroso, pertanto, per poter
continuare ad offrire questo servizio abbiamo preso alcune iniziative per impedire lutilizzo illecito da parte di soggetti commerciali, compresa
limposizione di restrizioni sullinvio di query automatizzate.
Inoltre ti chiediamo di:
+ Non fare un uso commerciale di questi file Abbiamo concepito Google Ricerca Libri per luso da parte dei singoli utenti privati e ti chiediamo
di utilizzare questi file per uso personale e non a fini commerciali.
+ Non inviare query automatizzate Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo della
traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantit di testo, ti
invitiamo a contattarci. Incoraggiamo luso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto.
+ Conserva la filigrana La "filigrana" (watermark) di Google che compare in ciascun file essenziale per informare gli utenti su questo progetto
e aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla.
+ Fanne un uso legale Indipendentemente dallutilizzo che ne farai, ricordati che tua responsabilit accertati di farne un uso legale. Non
dare per scontato che, poich un libro di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utenti di
altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni se un
determinato uso del libro consentito. Non dare per scontato che poich un libro compare in Google Ricerca Libri ci significhi che pu
essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto severe.
La missione di Google organizzare le informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e fruibili. Google Ricerca Libri aiuta
i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed editori di raggiungere un pubblico pi ampio. Puoi effettuare una ricerca sul Web
nellintero testo di questo libro da http://books.google.com
BIBLIOTHEC A S. J.
Maison Saint- Augustin
ENGHIEN
--
I O A NN I S
^ -A. 4. ill
SAPHARENSIS
COMMENTARII
in quatuor Euangeliftas.
QVATVOR JN DCIBVS:
IQ POSTREMA.
ht
i Ih
LVTETX.E PARISIORVM,
. D c.
:
SERENISSIMO PRINCIPI
CAROLO
CALABRIA
L OTHARINGIiE, BARRI
A.C GELDRIi DVCI.&e.
dor.Beza. tatyneque dormitycujtos //r<< ^magnos etiam & fortes veritatis dereniores > harresifque
PetrusBo-^ucj-fafiosexcitauic^ qUl primmin Oecumenic Tridentino Concilio, pftia
HaTrn!' diuers Europas prouinciis,nefarios haereticorum impetus grauiter cpreTerunt, m-
0.4- pifqueaduerss Ecclcfiam conatusfregerunt,& rritos reddiderunt. Nihil tero i-
luftres vros commemorareattinetjquos ex omni natione,Italos',Gallos,Germano$
Hipanos,Ecclefia in aciem eduxit , qui linguas calamfque aduersds harreticos fot-
titertrinxcrunt, & eorum errores ad incudem veritatis diuini verbi malleocon-
tueferunt. Omncs cnim numerare longumeTct : pauci vero rccenfcrifnemulto-
fum , quipraetermittcrcntur , iniuria , atque adeo contumelia non poTent. Nole
certeloanncs Maldonatus, non inter poitremos eft numcrandustquifcilicetnori
primus quidem , fed ex primis tarnen , nondum mortuo Caluno ex illa Celcbri
Pariicnns Academia: pecula; bellicum cecinit , in campumdcfcendit , inacierrl
prodiit , manum cum hofte conferuit. Ncmpe ingulari Dei prouidentia & be
neficio eo miTus eft , vbi magnis eloquentias , ingenij , doctrina: viribus exful-
tantem , & quaitriumphantem , pancis adhuc reliftcmibus , Caluinimum erat
repreflurus : quod vt confequerctur, nullis ipfevmquam laboribus&vigiliispc-
percit. taque quamdiu vires corporis fuppeditarunt, docuitipfe mximo audito-
rum concuifu , vt vox ipius ex illo celebri Parifienfis Academia; theatro pe vnuer-
fam Galliam qum latilime exaudiretur], & vix doclus eflet quifpiam Epifcopus.
Abbas,Concionator, Parochus,qui nonadeius fcholam ventitarct, nc ipil qui
dem Caluiniftar,& Caluiniftarum Miniftri ipfius praclecbonibus abftincrent , cum
praeter eximiam & reconditam cruditioriem fummacius cTetindoccndograuitas,
prudentia , modeftia , qua: omncs ad fe facile raperet , & iludi veritatis incenderec,
Poftea vero qum fra&is viribus rgoris longo docendi vfu attritus cft , ad feriben-
dumecontult, & aliquot preclara fui ingenij jiudicijjeruditionismonumcntare*
liquit, quaefuo quidem tempore depromentur : hoc vero opus prcartcris ftudo-
f lis claborauir, & quafi primogenitum partum uum carius habuic ^primoque loco
ederc cogitauit , rtifi illum nodtu diuquedimicantem , agonotheta Chriftus ex hu-
ius vitae ftadio ad brauium clefte pris cuocafet. Poil eius obirum de ipfo Rom ai,
Paniis, Antuerpia: edendo confilium fxpe capiebatur , fed huic incepto varia: tem-
porum& negotiorum difficultatcs moram non dierum, & menfium ,fcdannoruni
iniccerunt. Nuncnon fine Deo prodit inluccra, expe&atum diu multis, Sein
tua Lotharingia & Mumpontana Academia prodit, & in nomine prodit , Dux
Serenifime. Cui enim potis ofFerri & concerari debuit } Primilm enim cam nob
lis Acidemia: tue tibi debctur fruftus & partus -, alius t nerrip parentes ] & co
ditOT. Tu cnim ante annos tres & vjgsnti id agente apud Grcgorium XIII.
ptimo & fapientilimo pise memoria: Qirdinali Lotharing j earn fliciter pri-
miim condidifti, libcralitcr deinces aux&A ornamcntis , quibuslicuit, decorafti,
priuilegiis magnisdonafti. Tu ne fc^dtim in ea tres hnguas, Philofphiam , Theo
logian*, fed Vus Canonicum Ciuilediligenter doceri vluiili, Sc do&os viros
ad id magnisipendiis euocfti -, Medicinar Profcffinem , qua: ib la ad perfectam
omnium artium & feientiarum lyxw^vmihitu reiht , propediem additurus. Quod
vero caput eft , tu earn fe publicam & liberam omnibus etiam exteris nationibus
eTe ftatuifti. vt tarnen nullus in ca, nec difcipulus, nec PiofeTor effet -, non probe
Catholicus. Vnde ciim plereque Cifalpine Academia: hereticorum plenas & re-
frtefnt, tua tota Catholicaeftj, &multis aliis difcrefcentibus in dies magis ma-
gfquc crefeit, virfqucdoftis abundare incipit. Mouit nos deinde bcneuolencia illa
tulingulariSjquatuIoannemMaldonatumjdumviuerec, profecutus es , quem in
Ltharingia anno M. * LXXVIII. non folm libenter vidifti , fed etiam
fcuide audifti > cum hominem peregrinum aliena lingua concionari voluifti. In-
dicaftideniquefepius tibi fore gratiiimum , f hoc opus in tua Ltharingia ede-
ittur : nempe res omnes honeftas : & Rcipublice ac Religioni imprimis vtiles ama- *
te foies. Quod efficit tuus ille fpe&atus ergaDeum& Ecclefiam zelus, acconr-
uande religionis fingulare" ftudium : in quoprofedtoclaiiimos illos&fan&ili- *
mos maiorcs tos imitaris , quorum vcl precipua laus ilia eft , quoi magna femper
conftanria & rdoteincrcdibili veram religio nem fouerint, Ecclefiam defenderint,
fdem propagarint. LongieTemUs,l omnescommcmorrevcllemus , namfEc-
clefiafticos Principes rcceniremus^uiexhacantiquiiima tua familia prodierunt,
hare nobis Epiftola in hiftorie molem cxfurgeret , cum fpatio feptingentorum
annorwndederitGalliie vigintiEpiicopos, quinqc Archiepiicopos , Germanie Sigeber-
quatuor Archicpifcopos , & imperij Lle&ores, ipfi Romana: Eccleie Cardinales x^tV^e'
oc>o,vnu m Pon tificem Maximum Stephanum I X. antea Federicum, qui Lega- sigoniui.
tus Conftantinopolim miflfus , pericUlolum Eccleie Orientalis fchifma fuftlc-
rat. Longius autem proueheremur4 ieorum omnium, quibus hercditarium
tumditionisimpcriurri, tumpietatisexempium accepifti, respie, fortiterquc pro
Deo geftas narrarcmus. Duo ergo fcliguiltur nobis, quorum prior Godefridus Guliel-
Bullonius, tmquam verus Chrifti difcipulus, patriam, propinquos, amicos,fa- " "
miliam reiiquic , vt Chrifti cruccm ferret, ateme adcoin relices illas terras Chrifti
vcftigiis impre ilhs , & fartguine r igatas inferret , emque Sarracenorum poteftate
eripcret : quod fliciter ipfc con fectus eft , & cmmniPrincipum Chri ftianorum,
quiinea expeditions crarttj fuffragi, taniqam omnium optimus, fortiffimus,
fapiemiiimus, primus ChriHanisIerofoIymorumRex eftappellatus : vndcRe-
giumnomenilludpoft annos demum ttccentos ad proauum ruumRenatum he
reditario iure perueiiit. Poftctior vero auus tuus Antonius Renati F. ob pictatcrrt, roan. -
ihtegrittem, manfuetudincm Boni cognomen adeptus, afdenti .quo e:ga Reli-^ M,tc-
gionem flagrabat, zelo, primusperte Eropeorum Principum in herticos fig- Em/oJ
num fuftuht, Luthcranos Rufticos, Furia illa Vvitcmbergcnfi bcllicum canente, 1".
aduerss Principes Chriftianos magnis copils armaros , pfofl igauit, ac magrta ftrage
adfexagintanimirum millia ttibusprelircconddit. Horum tu zelum imitaris ap-
prime , tantorum Principum vera & germana proles , & pro virili hoc infelici tem
pore, quo tot alia: prouincie herticos perferunt , tueosintuaLothringiaherere
non patecis, fd longea mis fnibus amoues. Quod tarnen ira prudenter Chriftia-
nefemperagis ,vtquotquotferc apud te reperd funr heretici, mentempotiuscon-:
iilio, qum folum exilio verterint , feientesnon Ce, fed hercim fuam tibi difplicerc:
vndc nunc cam ncceffiratem, qua: ad meliora congerie, lbi gratulantur impoiitam."
Aug. E- Nee fidemtantm, ed mores etiam curas yiumcxvna pane quotidie per Lotharin
v!ncent.d g*am ad meliorcm frugem Chriftianislej/bus ppulus per te traducitur,cx alia ordo
c benediatur homoy qui timet Dominum. Tu nempc res illius curas,ipfc tuas:tu rcgnum
, illius,augcs,ilic tuam:tu Ecclciam ipii tueris, ipfc tibi Prouinciam:tu populum fidc-
lcmillipracbes, illetibi obiquentem, tu vis ilium amari& coli fuis, ille te mis,
.7.8.| qua denique menfurafidclu feruus ipfimetirisje tibifins remetitur Dominus.
Hccfuntpraccipuc, Sereniflme Princeps, qux nos permouerunt, vt tibihocin
prsefcntiamunusarTerremus , quodeTctdeinceps, quad perenne pietatistuje erga
Deum, ftudij ergareligionem, amoriserga hanc Academiam, bcncuolentiarerga
nosteftimonium. Tu nobis noftrfqueinccptisfaucreperge. Fauebisvcr,imorc
tuofaucbis. Nos viciffim ad extremum Dauidicum illudab Ecclefiaprincipibus
Pfal iq Chrilianis concini folitum tibi ex animo precamur, Exaudiat te Dominus in die tribu-
3.4. Utioni i protegat te nomen Dei Iacob, Mittat tibi duxilium de fano , de Sion tueatur te9
Tribuat tibi Jecnndm cor tuum , & omne confilium mum confifmet. Mufiponti Cal.
Septemb. anno Domini M. D. X V I.
jPPROBJTIO.
Oannes ClAvdivs DsvitLE, in fiera Theologia Magifter , & diuini verbi Prxdicator,
in fanfti Pauli huiuce CiuitatisCanonicus>iatque inhacLugduneniDiccccfi librorum Cenfor
defignatus : (idem fecimui, nos leannis MMo4tiS$citt4telES V Cemmtntarios <1>>
euoluiflc,ornnique in illis iuxta orthodoxam Cat hoi ice Apoftolicx ac Romanas Eeclefiae , Sc
fincbrum Patrum fanam dodrinam fumma cum cruditionc exponi. Lugduni apud fan&uin
Paulum. Iunij, 1615.
M es chatin la Fate.
CONCESSIO.
D AVET N1
4 ..
MVSSIPONTANI THEOLOGI SOCIETATIS IESY,~
L E T R SA L V T E M.
ednon limajjeyipfumenim iterum illud i:Cudire<iaiturnmyey pnectim imatiuj ^ue edit rum fui-
fe'ffu^eres diutis cxtitijjer.quam ob caufam nonnulld *ppleuimus.N*m in plerijque Scriptur
( auorum Veterum locisynec itbcrynec caput adfertbebatur, quod ne dubio eratfacturus , ios ad
. mdrginemadr'tpmu6.j4nnotatiuncuL< etianrpaim adiecimusy quaummam rerum traclatarm
iHuriord lotos digretoneve indicarent. Indicem pater teximusvniufiqucTomi Duphcem,
ipmque opus in duos Tomos diribuimus. vt aims per partes prodiret.
Quartum e,quibufdam in lotis textum Euangelij ab eo dijfintire , quem in commentants habet.
Tuncenimy cmopus hoeeriberet , non extabat vltima Vulgata edttio , aucloritate Sancltmi
D.nori Clementis Vlll.nouiime edita, quare Platimanay qua tunc erat vulgatior , perpetuo eil
\>ftt> Nos "vero jdecernente Summo Pontfice , Vt bacvltima editio in omnibus retineatury earn pr&-
termittere maius incommodum duximus , quam fiinter Euangelij & commentariorum textum ali-
qutd cerne etur diferiminis , quod tarnen inrequem admodum e.
. Quintum e/iyborum Commenta' iorum editionem Gebert m primis Reucrendo P .Claudio Aqua-
uiu<t,Soctetati nora Generali Prpofito , qui ees (bi ab auftore paulo ante dectffum oblatos , tam~
quam magnipretu depofitum cu*auit dtltgenterferuart, recogt.ofci, mendis[et ip ture repurga i, &
hictan em excudi-. Multum etiam ad id oper ontulit loannes Procelletu Mallumay Balliuus
etenfisyvir nobtitsy pius tuxt &eruditus yfupra Tbeologum miles yfupra mditem I bcologusy
g C7" Rome nomine UlufiriimiCardin alts a Lotbaringiay&fuo,magnopere infiitit ,\>r ederentur,
bicadTypogra bi (umptummutuam pecuniam liberaliter contulit Nos denique non diffitemur
diquid adboc tpfum attultffe ophyr diumentiydum prter [uteriora , qu a nobis nauata indicaui-
mu manuferiptum exemplar paimvitiofumemendamus yquodcum autog apho R^omrema-
nente propter limerumperi ulaconfemnon poety operas Vrgemus y earumque negligentiamno-
(ira diligentia fupplemus. T lefloropime Jon omnibus babetograamy * hoc erit gratt (*
henefic prouoeatio. Sicntlusprater, bit annus yquin tibi Valiquid a nobis nouumajferat , quodex
"vfiutuofiet. ale.
. O A N N I S
SOCIETATIS IESV
THEOLOGI
COMMENTER! I IN
quatuor Euangelifias.
' P R JE F A T I O.
4i dir i fo- ftirms religio ab iis abftinent : parum rcligiofi ha=- eft, fed imtandus. Nam & in ciuitate ij optim lo- cis vetbi
eat. beantur,meritqueputenrarCiceronianUmpoti quicenfent.ur,quicoft;rmonevmntur,quemama-- '"", "m
ipiritum, qumEcclcafticum habere. . trevel nutrice, modo non mtica, fed vrba nabe-
Significat etiam wfyxitr donum , qud bonm nq; inftituta, didicerurrt: quod illi$ clarillimis Ko-
Homcri affcrenti nuriti dari foIet.Ntum eft carmen Gifci manorum oratoribHS coritgifle legimus. E t vt in
poeta; : Sicut apud Hebreos befchpra e.Qu- ciuitate verbis vtinon ciuihbus,oIet barbariem: ita
<Pt/ax.|.
qum Septuagirita duobus illis loci's <*>*<, inEcclefia verbis vti nonEccleiafticis,olet ha;rcfim.
fed alter ufakt<r(>v,ihero uafyx'rcui reddidert. Euangelifta igitur nobis fit,qiri Euangelicam Spiri-
V Reg 8. Irmqe cfificium, quod, bono accepto ntio,in tu into dictante icripfit hiftoriam ,& ab Ecclefu
to.ai. gratiarum abonem offerebatur , vt multisnota- Catholica, vteiufmodi, probatuseft.
tum,n&icio an ab aliquo ignorat eft. Eadem pror-
tis ratione,qua diuiritfrn noftfm irrificium ouy*-
arta* Greciprimm Chriftiani,deindetiamL- , CAPVT I I.
tini vocaucrunt. Sed ha duapoiteriores fignific-
dones a noftro inftitut aliena; imt. ' 3
\AnloritM BuATiorchfiarum.
Nomen Nobis enim Chriftianisvnomfcn <*/*>*/* Euange-
Eumgelij lij-.nihil aliud quam brium,optatumque nuntiuih
quid nobis fig'riificatjre curaqiudemomrm : cdillum, qud QVantamautemaufeoritatem Euangelfts ha-
tonet. -beant,mirabitur nobis queri quifquis Eccle-
nul lus melior, nullus optabilior, nequc hominibus
lialhcam non legit hiloriam:quilquis autem legte,
aFerri,neqtte Demiftipotait.filium Dei proeu-
recordabitur muiros olim herticos extitiffe,qui ip-
randfalutis noftnc cauf,nominem fatum,nque
fis enim quatuor Euangeliftii,de quorum nefas ee
morte , id eft, glriofifima victoria, crudelifi-
videtur auoritatc qua>rcre,au<toritatem detraxe-
mi hoftis manibus > certque & nunquam morirara
riht: intelligtque nos minime dubitantes , nealij
morte eripuifle,pluq; honorfs in Ecclefia,vbi quo-
dubitcn:, pro aijs dubitare. Ebiona i bl ex omni- Hzreticf
dam modo peregrinatur, quam in Gracia patria fu
bus EuangeliftisMatthsum recipiebt, qud vnus fcripturat
hoc nomen confccutiim eft. Id enim aliarum figni-
d in humana Chrifti natura fere ttus occupatur, pr> arbirri
fication,quas
rP 1 i .fecum attulcrat,oblitum,
-/r ig-r eca- i%t)
folum dclart, quod, eft
prsftantifimum. vt minus
11aduenarnpforu
i ai:. rni^ M.impieta
v, videretur.Auor
Ymci"ul 1,mittunt'
Lib 1 c 1
I
il 12.
SANCTVM
GELIVM SECVNDVM
MATTHiEVM.
- .*
C AT FT rpRlMVAd*
IN
. . DE ENEAL: SALVAT. - 14
A generations omnium rerum appellamus , cm folo
r INCAPVTl. primo capiteagatur de rerum generatione.Hjec in
terpretado plures ac meliores aufcorcs habet , in
^fecund'um Afatth*um.] qUbUs Auguftinum<1.]ii & titulum efle dicunt , & 4 Lib.i.c-
Hic idem titulus mutato tantiun EuS- non vnam tantm partem , fed totum libri argum- tc***aS*'.
gelift nomine omnibus prafigiturE- tum declarare. Efle enim Hebraifmum, quo nomen"*1, ' \
uangelijs.Sunt qui ab ipfis Eugeliftis nihin tkolcdab , Graec yatnt , fignificat non folm
appofitum putent , vt libro auftorita- generationem , fed totum etiam vita; curium , Sc vt .
tem conciliarent-Et quidem Tertullianus ' Marcio- Hebrai dieunt aipn '* , quidquid homini e Gen . .
Lib.f.cS- nem reprehendit,quod Lucae Euangeho, quod fol accidit in vita, quemadmodum e No dicitur ptrfc e en 9'
triMwci. recipiebat,titulumnonapponerct.^f''otmquit) ' ' :j a
* ....... - .. ir_ / rt r\..-f.
Mircion
aiguim-. fifJ r
gere, non agnofeendwneontendens opus , quodnontrtgat g mo conientanea eft, & plenior.
frontem , quod nullum confiant! am prtferat : nulUmfi- Fauftus vero Manichams, qui hoc Euangelium efle
dtmrepromitutdeplenitudinttituli,(!rprofefftonedebi- negabat,qud non Euangelium, fed Libergeneratio-
auBoris. Ex quo perfpicu eft temper hunc titul n infcriberetur,non blim impius, fed etiam impe-
omnia Eugelia habuifle. Additumautemfuifleab ritus erat;non intelligens totam Chrifti vitam, gc>
Euangeliftis, apud nullum veterem auctorem inuc- nerationem appellan.
rio,quia Tertullianus fuperiore loco indicat appo- Curautem generationis,nongenerationum di- ClK gene-
rii folitum ab Ecclefia , cum Marcionem reprehen- xerit, nonnulTis quaritur,quorum alii refpondent latioms li-
dit, quod non apponat. caufam elTe,Quod cum duas Chriftus generationes, b fit inf-
Et non eft facrorurafcriptorum confetudo , vt diuinam & humanam habeat, de fola humanitatecllPtus*
Tituli U- anteinitilibrrtitulos ponant, fed, vtvel omit- egeret Euangelifta. Nam de diuina fciebat dictum
la- ^^! prjma libri verba titulum faciant , vt , Vifk efef Generaitonem ems quis enarrabii ? id hoc fubtile f Ifai.53.8.
"cGou ' I[*J* Prophet* y ^pofaljps lefm Chrifti. Ettitulosil- eft. Melius Hieronymus; qudquuis multas Eu-
los omnes,qui extra libros font, Genefis, Exodus, L- gelifta generationes numerare vellet, vnam tarnen
uiticus, Numeri, beuteronom'mm, LibriRegum, Pfslmi quireret Chrifti.Adde qud nomen -frnm fingu-
Dami<S,8c quicumque funt miles,omnes confittur lari numero, fpe fumitur pro plurali fatnmt , Se-
non librorum auftoribus pofitos, fed feriptori- ptuaginta interpretum more. Nam 8 vbi Hebranis g cenef. y
busadditos. Quod idem crcdibile. eft in quatuor dixit, -fepher tboledoth , Libergtneration, 1.
Euangeliorum bbrisaccidifle. Cert i Marcus pre- Septuaginta verterunt, iC\ot Ruint ,eodem pror-
poiuiflet hunc titulum, Euangeliumfecundkm Mar- fus modo, quo Matthseus hie dicit, & quodMat-
feWjnonadieciTetftatimaliud /w/Ww Euigelii/efu thfus hie dicit iChot ^nan , Hebreus quifquis
Chrifti. Nam hie etiam titulus eft. Ipf quoque titu- fuit, dixit wHimbO fiphcr tholtdotb, Uber generA*
Jorum fimilitudo indicat non ab Euangeliftis, fed titnum.
ab EcclefiaappofitosfuTe.Namfiipfiadhibuifst, Iesv Christi] Etfi nomenV tfognomen pro-
noniildemomnino verbis vfi fuiflent,-En4Wfi/ prium hoc fit Chrifti , tamen videri poteft initio
ftcundum N. quemadmod in alijs etiam, cm idem pofitum,vim habere nominis-appelktiui, quo exci-
narrant , non iifdem vtuntur verbis. Indicat etiam tentur auditor animi.Nam cm Ieus ftruaiorem ,&
Gracorum& Latinorum titulorum diifimilitudo. j_) Chriftus vnum,i eft Mefliamill fignificet,quem
NamGr3echictifuIuseftEt;')*xr^7itN. Latini tantoludfiexpeabantdeiderio, videtur eorum
ver in plerifque codicibus, 5 left* Chri~ nimos erigere, & attentionem, beneuolentiamque
fiiEHsngeliumfetundumTl. qud Graecum titulum conciliare , dicens fe illius tam optati Seruatoris,
Greca: Latinum Latina adiecerit Ecclcfia. tamque expecTiati Mefl texere hittoriam , vt appa-
_ _ej0. Necproptere libri minus habentauftoriatis, ret ex conclufione h, Luca hVet.ii.c.'
lumlibri qum fi ttulos ipfi Euangelifta pofuiiTent. Nam ne EU DauU,fiUi hc qufftiones int: 1.4
vndcha- ipfi$ quidem affirmantibus i hos lcripfifle libros Prima, cur hos potifimum duos ex tam longa pa- 1 & 7-'7
bean: an- crcdcremus nlfi nos Ecclefiscommoueret auori- rentum Chrifti irie Euangelifta nominauerit : Se- "a , ,j &
oruatem taSt Adiunfti autem tituli fimt, non folm adadhi- cunda, cur Dauidem Abrahamo, iuniorem feniori 4.4i & 1.
' bendamlibris auctoritatem ex auftorum nomini- antepofuerit : Tenia , ad quem rcferatur fecundus 7. & xj..
bus:fedeamaddicernda ipf inter fe Euangelia. genitiuus FUii, ad Chriftum, an ad Dauidem? 3J-5?-
Hoc enim eft i^U^iov,(ecHHkmJtatthi.um^i Adprimamomnes audores refpondent , caufam
eft, prout fcriptum eft Mattha?o. Quare fignifica- fuiiTe,qud his potiffimm duobus promifio naici- Gcnef.iK
tur& alios cripfiTe,& non eodemmodo. Itaq;il- cituri ex ipfis Chrifti fadaetfet Abrahamo k; /*/#-****
lud <*-7nondiuerm doftrinam atque fenttiam, minetuobenedicentHrtmnesgemts.Qapd D.Paulus de ' I7i,
vt cm Grxci Philobphi dicunt, -* A.ei-nb.lwfic Chriftointelligendefledocet,.Daudvern,}/- cg 7'
* n^7bir,feddiuerlbstantmautores,&mo- rauit Dominus Dauidveritatem,Cr ^, bPat.i7.iu
dum feribendi diuerfu m dclart. Dtfruuvetristuiponamfuferfedemtuam.tiim con- P^l. %% 4.
i. Libergemrationis.]Quidim putant non efle hunc ditio quf fequitur , ft cuodurinifili) tuttefiamer.um 11 1 A
totius libri titulum , fed initium blius genealoga; mei,& itfiimonU decebo eos : non pertinet ad Prr mifle
*-t :n.: or* i:v. ru~:cit,m ..- rktiAi..^,.,. j:^ g fi_ '
- - - tfoliregnenti
bergtturationumuldmjd eft.hf eft narratio genea- vt eutus interpretatur.Nam quia non iruaucrunt, n j Reg.n;
loeiae duebE ab Adam, ficut dicitur iQofepher.Liber regnum fciflm eft in more parte,id cft,decem to. "
iuftortit Ltber Dei y in quo iuftor nomina notantur, tribubus, Ieroboam regnare ccepit. Cur jotutn
cExod 3. faebquerecenfentur'. Alij exiftimant titulum efle Quo minisautem totum regnum familia Daui- re{?n5nfa^
'f e on libri, fed fumpt ex eo, quod initio narratu r, id eft, disalienaretur, naciturus impediuit Chriftus, n^ ^5 alic
Reg.i.i ex Chrifti Genealoga , ficut librum Gcnefis , id eft suferrtturfeeptrit de trilm Indu, & dux Hefmort eius, niKum> "
A )
COMMENT. IN MATTH. 16
dont viniret qui mittendus trat. Gen. 49. 1 . Et radix A cum pris Dauidis filium appellare, vt fignificarent
I effe penhus exfeinderetur, de qua flos illepullula- eum ilium effe Meffiam qui populum fuum benefi-
turu s erat, q ui meri t Nazarsu s v oca retur. lia . 1 1 . 1. ciis effet cumulaturus. Hue illsc fj>edabant voces,
Et virga illa,quae exSion mittenda erat, vt domina M'ferere meifilt Dauid<\. Ha>c eadem cauf eft, cur q Matth.
te ?.*. retur inmedio inimicorum fuorum. c Et ne parua quoties Deus promittit Ce non penitus populum 10,^''*
' illa lucerna Dauidis extingueletur, ex qua iuftitia uumdeleturum, no propter Dauidem, fed propter Mj ,^47*
,,'!4' Solemaccendioportebt. Abrahamum,qui radix erat populi,cuiperpetuum 4x.
Veromnes promiffiories in Chrifto funt * . germen promiffum erat,idfefa<urumdicatr,ciim Luc. 18.3t.
t. Cor. t. -ipuerfufque eft ordo na tura?, & non radi* tantm, autem regnum fnon extindurum dicit.non pro- J>
cd ramus radieem portauit. Nommati igitur iunt pter Abrahamum, fed propter Dauidem fadurum _
initio Dauid, & Abraham, qibus luda i ciebant teftetur'. Vocaucrat ergo Euangelifta I eiimChri- bralumlb
fadas de Mefla promiffines, quas volebat Mat- ftum,fubiecit ftatim filium Dauid, vtoftenderet fe nondelctu-
thaeus docere in Chrifto completas effe: hoc enim non de quouis Chrifto;id illo vnico tarn expedato mm Po^u-
erat Euangelium, id eft, bonum nimtium,quod illis agere, qui & filius fucceffor in perpetuum regni lum'^^
feT.ih4Ie.1S. affercbat. Sic Irenaus e,Ambrofiusf, Chryfofto- Dauidisfuturuserat. Lgnuma
fLib.}.c5. $^',& Hieronymus h. Ad tertam qulhonem pkriquerepondent.fc- clnaUte
"^'' fecundam vero quseftifiem, nn eandem om cundumgenitiuum Filu, ad Chrift referri, qucfu- promittat,
ni Matth nes fatinem affcrunt. Nam alij caufm fuiffe dixe- admodum fi Matthus diceret, Liber generationis rlia^i.*.
h In hur runt,qud cum Euangelifta Chriftum nominaffet, Iefti Chnfti,qui fuit filius Dauid & Abraha. Et qui- j l-ReS-
locum. velle'tque ad primum fontem Abrahamum aicen- dem ita Hieronymus intellexit, vt ex eins ad fiipe- ^l 3 *"
dcre, Dauidem tanquam fontem alterum, vnde riorem qufftionem refponfione colligitur.Sed quo + txe^.ft 19.
Chriftus aqua viua manaTet, afcenddo neceffari rhiniis affentiar, obftat.confuetudo, w.$+.tt
i t. in nominauit. Quam opinioncm Chrybftomus ' reci- quam dubium non eftMatthaeum hoc loco imitari
Matth. tat,3C refellit, qud ifta rationeeodem modo Mat voluiffe. Solent enim illi in recenfndis genealogiis
thus atq; Lucas Chrifti generationem afcendendo vltimum genitiuum filij ad proximum referre. Cu
narraflct,ci:m conftet contraria cum rationem tene ius rei dodi exemplisnon egent. Alij legant exem-
Cat Daui- revoluiTe. Sed necio qum mrito: Nam Lucas pla in margine citata t.At quorfum Dauidem Abra-
dem Euan- Chrifto vfque ad De afcendit:non vt rurus dec- Q nami fili effe diceret, cm non Dauid is, fed Chri- "^ V?
rahamo" ^cretjfed vt ftaret- Mattheus Chrifto ad Daui- fti generatioqu2ErereturRepondeo,f;dum id effe j..1+
y X p 01 12 * dem. &Dauide . ad Abrahamum
a _ non numeratis neceffario, quia cm Dauide ad Abraham a vellet . J4 . vi^t
rit. gradibus:fedduobus veluti faltibusaicedit,vtinde afcende. e, non potuit no dicere, Dauidem Abraha- adverium t
rurfus ad Chriftum non iltandojfed gradiendode- mi fuiffe filium, ne extra viamafcenderevideretur.
feenderet. Contra qum Mofes, qui cm ccelo in 2. Abraham autemgenuit /(aac. JNccIfmaelis filij
terram,quafi iltu vno defeendiffet dices , In prir- item Abraham, nec Efau filij Ifac fadam effe men- Curlfma-
Gen. 1. 1- c^-f fffjft ) fxlnm CT terratn, rurfm terra in tionem ideirco nnulli arbitrtur,quod prauis fue- Ii* 8c Elau ,
ccelum pedetentim per fingularum rerum genera- rint morbus: quos mrito Chrybftomus vrepre- non fiat hic
tionafeendit. Terr atttcmtratinaniscrvacua,Grc. hendit, cm in cadem genealoga etiam adulteror ie
Hieronymus ideo fad effedicit, ne fi pris Abra- icmeretricummentionem fieri videamus. Praeter-
hamum,qum Dauidem nominaret,ei rurfus nom i- miffi igitur funt,vt idemChryfoftomus,&Theo-
nandus effet Abrahamus, vt ab eo generationis fe phyladus ait, quia Chriftus ab illis nondeftendit.
ries duceretur, & iterum Dauide ad Abrahamum, Cur igitur ftatim inter filios Iacob, non fblm Iu-
&ab Abrahamorurim ad Dauidem redire coge- das, quo Chriftus genus duxit, fed omnes etii eius ^nt^tux*
retur; F1I4 Dauid. Abraham antcm gtnutt, &c. fratres)&interfiliosIudxnonfolusPhares,fedeti "";
ratio multis placuit, ne mihi quidemdtfplicet. Si u Zaramnominatifunt?Summavtrumquerationefa- .'
enimHebraeos loqui fblere fcio, vt cm res multas dum eft:Nam fratres Iudae ide nominandi fuerut,
numerant, earn, vnde volimt incipere,vltimoloco quia Patriarchf fliae quifque fuerunt tribus,& quafi
ponant,vt, In prtncipio sftattit Deus caelum rjr lerram, duodeeim populi Iudaici,& regni Chrifti column.
terra autem.Sed a lia ab aliis audoribus melior affer- Itaque in Apocalypfi thronoeiusadftlt. Nominan-
tur,in primifque Chryfbftomo, Theophylado & tur rgo non tamquam Chrifti parentes, fed tam
Euthymio, qud etfi vtriq; promiffio fada effet : quam regni eius & Reipub.cditoresJdeoque non
multo ptomiflio tarnen Dauidis recenfior, & fpeciahor,& nominatim, vt ludas, fed generaliter, & quafi Iudae
hnorific- nonorifictior effet,ideoquc Iudaisgratiormagif- comits nominantur,Yt Chryfoftomus x adnorautt.
tiot,qum que omni ore celebrata. Promiffa enim erat Abra- Zaram autem ide cum Phares numeratum fuiffe xHom^.ia
our Abra- hamo filior multitudo, quam confquuti iamlu- putat Ambrofius, vt feecunditatis Iudaici populi M*" *
mo' di contemnere videbantur. Dauidi ver perpetu myfteri fignificaretur , quia Phares & Zaram vno
regnum, in quod voluenda die rex ille regum fuc- partuediti iunt . At ifta ratione etiam Efu cum,
cederet, & dominus dominantium, qui faluumfa- Iacob fueratconnumerandus. Chrybftomus, Eu- *.'
ceret popul : 1gtntts amem rtgtretin virgaferrta, & thymius, Sc Theophyladus propter myfteri dueb 17.
Pfal.a.: tamquam vasfiguliconfringeret, quod in eorum ani- rum populorum,Iudaici,atqueGe.ntilis, vtibdu-
mis tenaciter haerebat. * plicilege,Moiica, 65:Euangelica viuentis,fadum,
Meflasfi- Itaque omnes etiam vulgo ciebant Meffiamfi- putant.Sed cadem ratio in Iacob,& Efu locum ha-
llus ? jjji, i' Dauidis effe oportere. Interrogad ChriftoPha- buiffet; eo etiam raagis,quod hot myfterium fuiffe
YU?,.1.. riiim, Quid vobtsvidetur de Chnfio , cuius filins eft ? Scriptura dclart z. Illud autem non dclart. z G n efij '
m Matt. il, . 7 ^ ,
incudanterrefpondent, Damd, Turba ipfa - Veram igitur arbitrer fuiffe cau{m,quod in partu * 1 ij.
n Matt.ii. ris vifisadmirabilibus Chrifti fadisdicebaon,Nwi- Thamar, prior Zaram extra vter manum protulit.
13. quidhiccftfilms Dauid ? Et eo Icrofolymitanam vr- qua retrada Phares prior exiit. Contendere enim za ram cur
o Matth i ^1''0/<1^/0<1^.- iamtum in vterogemelli infantes videbantur, vter nommewzi
'* lares etiam homines erant,quidicebtr:A'of 7, primogenitus,& Chrifti parens fu tu rus effet, vtdu-
p loan 7. pt!'ra dicit,tjuia defemineDauid^de BerbUhecafiello, bium fuiffe videatur vter primogenitus habendus
41. vbier.it Dauid^vemt Chrifita ? Illud etia animaduer- effet. Itaque voluit Euangelifta honorem illis quo-
to,omnes, qui Chrifto beneficia petebant,folitos dam modo partiri, ita Phares in Chrifti genealoga
numerans.
17 CAP. I. DE GENEAL. SALVAT.
numerans,vtZaramnon penitus excluderet , fed A H.breos ex;ftmant,rqueipaJeclarat,ctamduo-
illi quod habuifle videbatur ius, quo vno po- - bus illis Iocis meretricc fignificarc. Et quia Septua- c
II.'
teratmodo,declarandoreferuaret.Magnaenimlaus gintanuiquam nifi mfvnv meretricemvocant,&qia .
fuit; quin parens eflet Chrifti tam parum abfuiffe. ita D.Paulus r& IacobusC etiam appcllat, & quia g cap.r. iy.
Accidit in Iacob &: Eiu fimile quiddam. Nam & Chaldxus paraphraftes , cuius ifti auctores verfionc
Iacobin vteromatrsplantamEuexeuntistenuit, fequuntur,nreddithopit,fcdmerctriccm. Nam ^ Vt 'u<*'
quafi prior naiciconarctur.'fed non vicit,ficu^Pha- apud ilium H^pn^apncd..k.nh4 , quemadmodum . "j \6
res;Necautnaturiiure,autviribus(uis: fed matris annotauitR.Dauid,meretricem fignificat ,&quia,
Efau hsere- induftna,Dei gratia, fratrisculpa, primogenituratn vtfarpciamdiximus,vnaexcaufis,cur hcfueritap-
ucorumty- obtinuit.Acccditaliaratio,curpotisZaram,qum pellata fuit,quod fuiiTetmeretrix. At quiscredat ex-
pus aliam Efau fucritnominadus^uod Efaunonfolm,quod ploratorcs ad publicum feortum potis qum ad
Ecclefum a chrifti genealogiam ius habebat, temer vendi- hopitam diucrtiiTe > Refpondct Kimhi , hofpitas
cenlituu jert.fecj ctiam f corpore Chrifti,quod erat Eccle- meretrices eTefolere. Cert meretrices recipiebant
fia3magisteroerfemnxcrit,&aliumpopuIumpo- hopitio.
pulo Dei,quafi aliam Ecclefiam hireticorum more Sed alia hinc nafeitur quiftio, quomodo Salmon CarSalmS
conftituerit. Vnus,vtcreditur,eprincipibuspopulifui, Rahab& Rahab aic-
Dt 7^<f4'.]ExThamar,obferuauitHieronym% alienigcnam,& meretriccm duxit.'Vtrumque lege "tricetn t-
in tota Chrifti genealoga , excepta fanilma eius prohibit Retcab aliisrefponfum eft, fuiiTcqui- *0, ,,,a_
r 1 rr 1 r-rr - berevoluc-
matre,qu neceflari fuerat nominanda.nullam n- demmeretricem,fed eile delnfle.Alienigenas autem '
brumaflumimulierum : fed easolm,quasScri- non fuifle lege prohibit vxores ducerc , quod alie- i Exod 34.
tura reprehendit.nominari. Thamar,qua>fe luda; nigena; eflcnt; fed qud idololatrae: hace enim legis
abitu meretricisexpoit;Rahab, quamScriptura ratio rcddimr,kNcpofl]Hyftfucrintfermc<tu,[orrit- Deute. 7 3
ipfa meretriccm appellat : Ruth, qua ante legitimas c*rifa*nt erfiliestMestndeoifues.Qm ublata caufa pggf^*".*"
nuptias Booz ambiuit amplex : Berfabee,qua; cum aliengenas vxores ducerelicebat. Nam&Dauid
Dau'deadulteriumadmiut. Cuius rei cauam Hie virumian&um Maacham filiam Regs GcTur fine K Exod. 34.
ronymus , Ambrofius, Clirybftomus , Euthymius vllaScriptunereprehenfieneduxiIelegimus^quia 16.
fuifle putant, vtappareretvoluifleChriftum, qui ctfiScriptura non dicit,tamcn non gentilem adhuc; Alicwge-"^
propter peccata veniebat, de peccatoribus nafei. fed facbm prias religioneHebream duxilfecred- "ce e cur
Qood quomodo conueniat cum eo,quod paulo in- dum eft.Mult ver magiscredendum Rahabreli- prohibit.
eVetf.. fra S idem Hieronymus, &alijomnesauci:oresdo- topris faifa; religionis errore, Salmone ductan l1.Reg.b4.
cent non video; Ideo Euangeliftam tres Reges, O- fui(e,cmid Scriptura non obfcurcfignificet.Haec m lof 1. tu
choziam, loram, & Amafiam filentio praeteriifle , cnim eft confeflio conuerfie Rahab m, DomnmDtus Raha^ea
qud impietatem Iezabel fecuti eflent. vtersipJecDtuun clofurjum, & in ttrrd deorfnm. gonem
Qnare aliam ego rationem fuifle arbitror,qud c- Eft autem vero fimillim, mulierem quamuis pris conuerfa.
Cur i (te.fi- lene mulieres & IudaEjcV: legitima; vxores fuerint, meretriccm, bene tarnen meritam depopulo Dei,
iii It oiiv ideque opus non fuerit cas nominan : quianemo , principis viri coniugio honoratam fuifle. Quodque
liercs hic
nominen- d hitare poterat, filios, quos Euangelifta recen- deRahablerichontinadiximus, idetiamde Ruth
tur. febat,ex illis fuifle procrcatos.De Rahab autem du- Moabitide , & ipfa aliengena intelligendum eft,
bitari poterat, quia fuerat m eretrix, &alienigena; quam etiam Scriptura piam fuifle docet. Sic enim
deBerbee, quia adultera; de Ruth, quia Moabi- rcfpondct{ocrui:PepHtustuns,pofHHsmcus,&ocMS
tis;deThamar, quia extra legitimum coniugium tnus Deusmttis.n Ruth.I.
conceperat. Prftermifit igitur Euangelifta.quod or- frtnuit effe, ] Hic eftpaterDauidis. l"
dinari erat qudque per fe intelligi poterat :quod p Itaque mrito eft quibufdamdubitatum,quomo-
autem fingulare, acdubium erat,expofuit, quoda- do nter Salmonem & Dauidem nonnifi tres viri
Iiis quoquelocisab cofacum animaduertimus, vt Booz , Obed,& Iefle numrentur , cm onftet tre-
Verf. 15. infr centosfexaj^intafex annos interceflifle. Templum
Salmn autem venait Booz, dej^hdb.] An bre fue cnim cceptum eft xdificari quadringentefimo octo-
rit Rahab illa Ierichtina, quae Hebraeorum excepit gefimoanuo , poftquam populusexcefleratexiE^
exploratores', an alia nominis eiufdauctor operis gypto, quarto vero anno regni Salomonis0. Dme j Reg 6.
'lCt. i. .
imperfeti,quifalsChryfoftomusdicitur,naudet quatuor annos , quosiam Salomon poft Dauidis 1.
affirmare,&Theophylat.dubitat.Alij omnes,quos mortem re^nauerat feptuaginta quos Dauid vi-
lcgerim,illam eandem fuifle affirmant :'nec ego vilo xcrat4, &quadraginta annos quos populus antc- p3. Reg t.
modo dubito. Necenim nominata fuiflet, nifi quia qumcaperet Icricho , in deferto veratus fuerat. qi. .
Reg. 5.
aliengena, quia meretrix, quia de populo Dei bene Nam ftitimvtlordanemtraiecit, Ierichontem ce-
mrita. An autem fueritmeretrix;veterumauct,or pit r, inuenies rcliquos trecentosfexagintafexan- r tofi 1.
Rallaban nemo,quod ciam,dubitauit,quia conftanter omnes nos.Lyranus, vthunendum folueret, tres Booz Fuerintne
. merctricem & appellant,& reuera fuifle deect. N5- ciufdcm nominis, alium continenter poft alium ttesviiino-
mineBooz,
aiof.t. nulli tarnen Hcbrx-i,vt R. Silon , non meretricem, fuifle dixit;merit ab aliisreprchenfus > nonblum
fed hofpitfuiTdicunt, quia cauponariam faceret, j- quia ex Scriptura non probat ; verum emm quia fRuth. 4
ideque ad earn exploratores diuertifle. Id cnim no- contrarium Scriptura probatur. Nam f genealoga j t.
men njl z.4f,ctiamfignificare. Itaque Chaldseu Pha res vfque ad Dauidem texitur , at vnus tantum. t > Paralip."
verti(reKn>piaawkkiffc* , quod hofpitdccla- Booz, ficut hoc loco, numeratur. Idem fitalibi t, n-lt:
rat.Qnam fententiam Lyranus dodus fane, & labo- priterqum qud fi tres fuiflent nomine Booz,non
riofusmterprcspio, vtarbitror,ftudio fecutus eft, i quatuordecim in hacteflaradecade,fedfexdecim
vtinamque noftri temporis nouatorcs eod animo fuiifcnt generationes. Itaque melius alii refpdent,
fecuti est.Nos,quid ea derefentiremus , copiofis n eTe incredibile quatuor homines,eius prajfertim
Fuit vero eo loco diximus.Nc hoc tantum, me nullo prorius te uporis,quo humana vita, fiuc natura, fiue tempe-
xncretrix. mododubitare,quin ver fuerit meretrix , & quia rantia longius tendebatur; trecentorum fexaginta
nome 31 z.omh , id femper fignificat,numqu ver fex annorum numerum sequafle.Nam fi Salomonem
rlocl.3 j;. hofpita.Non enim citatur,nifi hic locus, & alter e.v- numeres , quem vero fimile eft cm Rahab vxorem
pro bopita accipi videat;ur.Dotiflinii vero inter duxit , fuifle adolefeentem , inuenies fingidos infra,
i9 Comment, in matth. 10
centum vixiffe annos,cm illo eodem tempore cea- A rium ) tribuifle : vt ob earn caum tres reges praete-
tum vigintiiramenfis licet laborious cxercitusIWo- rire debuiflet. Nam iftoquidem modo non tribus
*Beu.j4; fesvixerit". fblumteFaradecadibus.fed tribus etiam decadibus,
<j. 6. Itjjeauttm gtmtt. ] Humilis conditionis fuif ac minore etiam numero cornprehendere totam
IefTeconftat. Nam Saul opprobrij caui Dauidem genealogiam potuiflet, nec enim peccatores defuif-
b i.Rtg. filium IefTe iblcbat appellarc. Eleclus tamen cft, vt fent, quosmeritprftermififlevideretur. Prater-
30..& il effet radix regni Chrifti. Exiturus enim erat flese qum qud nec ifti tam mali fuerunt, vt preterm ;
7*-9 >& radice Uff:*. nec alij tam boni,vt recenferi mererentur.Nam loas
x\'r' Dauiircctm.] Dauid, cmmultialiireeesrrume- & Amafias inter bonos regesin Scriptura - _ .
c liai. u. I. " tur, qui rectum fecerint'eoram Domino 5 , & balo- ^
Dauid cur rentur:folusrcx cognominatur, qui primus, & quia
rex primus perpetui regni promiffio illi fadta eft d. Naetfiiaul mon puto peiora fecit, qui idololatriam non fol,vt $1 cd
Sc folusdi ante regnauerat , tamcn nec ad Chrifti genus perti- ifti,nondeleuit: fed primus inuexith. Quod autem iftis cpa-
catur. ncbat, eque diuina volntate, fed inttmpcrantis ifti cum domo Achab coniugia copulauerint , male ra'ur.
b.Reg.7. p0pU]ftudio eleclus eft :vt non regni Dei, fedlu- fecerunt: peis tamen fcciflcSalomonemfatendum ^'^j*'"
1..71. dxorumrexfuiiTevideatur,quafiadtempusDeog eft,qui non ex familia Achab, qui etfi malus, umcn^} Regit
Pfal. se 3 8c concefTus, dum Dauid adolefceret, quem Dominus eiuHem eratpopuli, & peccati pecnitentiam egit 6 j
iji. firiebat fecund urn corfuumfuturumfuifTe;& vtlu- fedexalienigenisidololatris,non vn vtiftijfed 1- 4.Reg.i3.ij
dxifibimetipfi,, nonipfis Deusregis iugumimpo- tasvxoresduxerit,quarumeft impietat imitatus* '|.R.g.
fui/Tevidcretur. Meque verum eft iftos tres reges ex domo Achab v - t9'R
Cur Euan- Ext*tqtMf*uVtU.] Mirum ftatim 'legenti vide- xoresduxifTe.Nam Ochoziasduxit vxorem ex Ber- *3' eg'' '
gclittahanc tur,cur Bethibee Euangelifta fuo nomie nonap- fabee,ex qua genuit loam '.loas autem vxorem ha- 1 4.Rcg.n.'
luonom ne pclhucritjfcdcircumlcutione defcripferit. Qnod buit Ierofolymitanam ~. Amafiasfimiliterexleru-i.
non appel- quid am ideo fa&um fuiTc dicunt , quod Bethlabee falem vxorem habuiTe dicitur ". Itaq; fi ob affinita- ra * ReS-
lauen'r, notior ex marito,quam ex nomine fuo effet. Quod tern coniunchm cum domo Achab aliquis genea- V
non ita eft : nam Vrias in Scriptura raro , Bethibee logia excludendus erat, olphat potis erat exclu- x*'
fjepnominatur.Preterqum quod non poterat re- dendus, qui primus omnium Achab affinitatedici-oi Par it i.
gis vxorpiiuato milite no efTc celebrior. Alij quod turfuiffeconiuncbiS 0 ; & ciusfilius Ioram, qui filia p 4-RcS .*
confeia fuerit homicidij mariti lui ; vt Remigius. ^ Achab vxorem acccpit P. >8-^ qoi\s
Q4od eque credibile eft, &ca potis de caufa non Malimcrgoidcircexclufosdicere,quodnatief- einUic
mio eo
fuilfet nominata. AH refricarevoluiTeputantEu- fent ex mine, Achab. Nam Ioram ex filia Achab nnume-
geliftammemommadultcrij Dauid,ficut iupr me- Ochoziam;Ochozias dcindeloam, loas ver Oziam rari, quia
retiices nominauit. Vcram cauiim fuifle exiftimo, genuit. Itaquc non propter fua,nec propter patrum ex femme
quod volueritEuagelifta rem,vt erat,fideliter narra- fuorum, fed propter Achab peccata ex catalogo pa- Achab
re,Salomonem fufceptum ex Bcthfabee>' qux quam- rentum Chrifti deleti funt. Er, vt dicam melius, non -
uis vxor aDt fuiTct Vrie,tamen non erat tum,fed le- tampropterimpietatcm Achab, quam propter pro-
gitjmaDauidis vxor,cum ex ca Salomon procreatus miffionemDei,quiperEliamProphetamcommina-
eftyiequisSalomoncm ex adulterio natum putaret. tus illi fueratfe cius pofteritat penits de-
Itaquc u e*, clariis quidam vertendum exi- leturumA quodvfqcad quartamgcnerationc in-
ftimarunt; ex eaqut fuerat (vxor) rut. Q^anquam, tclligendum erar,qua: in Amafia terminara eft. Nam ' 'v'S*1*!
quod noftcrdixitinterpres, idem fignificat. Namfi vxorloram filia Achab,prima erat generatio:Ocho- -
dixiTet,ex ea quee era t Vi ice , tum cm ex ea Salom zias fecunda; I oas tertia : Amafias quarta. Quemad-
conceptuseft.Cm verdixerit, exea quae fuit:fatis modum contrario Ichu,quamuis malo etiam regi,
oftendit fuiTe quidem ante;fed non ftiifle tunc,cm ** quia tamen iufu Domini Achab pofteritatem dele-
Salomonem conccpit.ltaque non video, cur fuerit uit,Deuspofteritatempromifit,quaevquead quar- _ ,
quibufdamjvetus interpresreprehendendus. Etfi, tam pro eo gcoerationem regnaret r. Non ergo funt } 'It
vt ant dixi,non diflSteor clarius cffcFucrat . tres ifti reges numerati,quia etfi vixerunt, atquere-
8. loratnauitm^tnmt OzJ<jw ] Ioram non Oziam; gnarunt , tamen capitc minuti crant ; & diuina fen-
fed Ochoziam : Ochoziam autem loam : loam, A- tentia condemnati , quodammodo ciuiliter mortui.
mafiam .- Amafiara demm Oziam genuifle eum, Sic ego interpretor , hac contentus interpretationc,
qui hoc loco 1 Ioram genitus fuiTe dicitur,ex hifto- dum meliorem inuenio.
e 4. Reg.'. riaRegummanifeftum eft f.Oias autem alio nomi- Vnum tantm in ea nodum video , quem nemo,
14. . . 1. ne Azariasvocabatjrrf. \ quod ciam,hoclocoattigitj nedumfoluit , qud
& l\ iPat ' 1*(^\1 hinc difficiles qm ftiones exiftunt: Ochozias non dicatur in Scriptura filius filie Achab*
ii i Par! vna cur Euangelft3 tres reges, Ochoziam, loam, fed Athalia? filia? Amri Regis Ifracl f. Quod fi ita eft,
\6 ' Amafiam, in recia genealoga? linea pretermiirit ? eque Ozochias,neque qui poft eum confecuti fimt * 4- 8-
4. Reg.14. altera quomododicat Ioram 0iam genuifle, cum Ioas,& Amalias ex Achab genus duxerut.Iaque no Par tl r-
it Ozias non Ioram;id ab Amafia genitus fuerit?Ad proptere fuerant de catalogo regum expungendi. ,0.
.Par. priorem qua;ftioncm aliqui refpondent , idcohosE Repondeo me exiftimare Athalim matremOcho- Qjiowod
f'i!. tres reges prxtcrmiTos.quia propofitum erat Euan- Z3e,quamuis filiam Amri Scriptura vocet, non fuifle fx Achib
gelifta ires geliftse tribus teflradecadibus totam Chrifti genea- eius propri fiam;d Achab : vocari autem filiam u|"^
generatio- logiamcomprchendere. Qupdfi eosnumerairet,in Arnried cft,neptem,Hebreorum non ignorata con-
n:sprastei- haccundatefraradecade, quatuordeeim , fed ietudine.Nam Achab filius erat'Amri [. Vt aut ita t j. Reg.i>.*
mifeiir. feptemdecimfuiflentgencrationes. Hos autem po intiam,hisrationibusadducor.Primm,quod Scri- iy.
tis qulm alios pretermififle, quod peccatores fue- ptura difertis verbis dicat, Ioram accepifle in vxor |
rint, quippe qui femini Achab regium Iudac fangui- filiam Achab T,nec legamus illumaliam vxoremha- ^' "
, mifcuiflent Hjcc primm Elilarij , & Hierony- buiiTe,cx qua Ochoziam fufciperepotuerit.Deinde, 9il^
mi,deinde multorum ententia eft.Qrp vtinam mi - quod Iehu dum Domini madatoextinguitpoftcros *
hi ita probari poiTet , vt opus non effet meliorem Achab, inter eos Ochoziam regem lude etiam occi-
qusercre. deritx,minim proferto occifrus, nifi nepos fuiflet
Sivixmihi perfiiadcre poflum, Euangeliftam Achab, nullas cum illo gereret inimicitias N0-
tantum numeri my fterio ( fi quod eft tamen myfte- luit autem fortafi Scriptura AthalfS filiam Achab.
it CAP. I. DE GNEAL: SALVAT. ifc
redAmripotiisappellare,propterexecrati memo- A vfus eft:ex quo conftat,eum,l:brum ilium Grace,
riam Achib, & nc ubi contradicere viderctur,cm quo nos caremus. habuifc: nifi fortaTe homo Gr-
doccret omncm us pofteritatem fuiTe delctam: cus Latina legir,fictnosaliquandoLatiniIegmus Del'b j.r
deleti emmerant omncs, qui crt in Samaria.Atha- Greca. Sed liber Ecclcfiafticam habetau&ori-dra; rcfti-
lia autem, qua; erat in Ierulemf,per Iehu deleri n - tern , & in Omnibus codicibus vitios feribitur Ie- fronjum
potuinqx tarnen ipfaintentiam Dei non eFugit: chonias pro Ieconias Nam fi dilatandum nomcn rci,cuur"
nam paulo pft, cum loas eius filiusregnuminiif- ftit,ficutexIoachimictuseftechohias itaexloa-
a4 "S**1 fct.occiaeft3. Vt vt fit, mea; cert fentcntiae He- cim Iechonias,aut potis Ieconias faciedus erat. Et
brsos diligentes harum reram inueft'gatores, fuf- vt hoc vitium nominisirrcpfitjitailld potuit irre- .
fragatores habeo R. Duid, & R Leui B. G.b pere, vt proloacim echonias criberetr. Omni
Hebrari Vnusadhuc hoc loc crpulusreliquus eft,Quo- igiturret'cc3uenient,fi Iegamus,e/<j rendit
fcntiunt mododicatur IoramOhmgenuifle;cmnonip- /oaetm er fratres eins. Q^ind ex icundx queftionis
AuaorUO<* ^ fed Amafias cumgenuerit: Rcfpondco ve: bum explicatine,qux hincoboritur,magis manifeftum
b4. Reg. gignendi hoc in loco non eile propri,& phyfic; erit. Mrito igitur omnes autores mirantur , qui
i. vulgariteraeeipiendum. Vulg autem ira loqui- g factum fit , vtcmEuangeliftat dicatfeter qua- tyeI
mur, Adam genu it omnes homines, quamuis non tuordecim, id eft, quadraginta duas ab Abraham ' 1
itiormusnonipiumperfefeiidpcrfiliorj&po- vfque ad Chriftum generationesrecenfaFeinon
foros laos genuifle. nifi quadraginta vna reperiantur. , ,.
II. Mas gtnnit Iechoniam Cr fratres eins.] Itaquefecunda quftio eft, an aliqua dfit gene- Analqua
Maior eft obcuritas huius loci, vt mihi qidem vi- ratio. Sunt qui nullam deefle putant;quod non om- hic deiu
detur,qummultis viderifolet. Fidem dueririj ns eodem modo probant. Ali; enim exiftimant Scnerltio:.
noftri faciuntmec enim fine caula i'orphyrus olim Dauidem bis repetendum,vtfit finis prima; teflara-
^ , Chriftianis hunt locum, tanquam inextricabilem decadis, &principium tertia:: itmq;Iofiam finen*
i Ree'ti obiiciebat , vt Hieronymus (cribir . Iofias rex ille fecunda;, initi tenia;.-quod fi fiat, & Chriftus non
fuit, qui dtantopcre laudatur , vt dicatur fecifle, numeretur,nuIladeeritgen'cratio. Eugeliftenim
t far 34. quo i flacitum erAt coram Dmmo^nmtntafftqHt in - non quadraginta duasperonas , fed quadraginta
If- tubus via Dumdfatrt sfiti,non decltnaff* nte/ue *ditx- dus generationes numeraTe.AlijChrift numerate
Iaudatus* -><\*( <lfinfir*m f, quitemplum Domini re- ftd Iechoniam bis numeradum dicunt, patrem qui
multum. ftaurau\tf;legitimumDeicultumreftituit;idolola- finis eft fecunda:,& filium qui principium efttcrtif
c 4.Rcg.1z. triam aboleuit;librum legis negligentia fuperior teflaradecadis, vt Auguft. "Idmq; Hieronymus u Lib.i.e
... regumperdltumpcrHelciamPtificem inuenitS. videturfignificare". Alij ipm captiuitatemprocon,enfil
* * Par - ob cuius mortem tradunt Hebrari lamentationes vna perona numerandam eile putauerunf,vt refert EuanS caP
*4- thanias dicebatur , Sellum; tionem liber confitentur. Sed quia in prima tefla
I r"'*% Vnde nafeitur 1. quaftio, quomodo dicatur hoe radecade.quaeab Abrahamo vfqueadDauidem te.
',,^"*3' loco Icchoniahl genuifle; cm nemo fuerit inter xitur,certum eft non deefle; &iacbiram eiusquae
k4.Rcg.14 eius filios,qui Iechonias appellaretur. Multi,iique deeftgenerationisinar|ulo,quofctundar.ertiaq;
17. grauesaucT:ores,Ambrofiusl,Epiphaaiusir,Augu- conne<5tuntur,faflameireconftaf. . . - 11
Iofias4uo- ftjnusn,Futhymiashoclocb , exiftimarunt Ioacim Tertia quarftio eft, vtrmam,fecuhda;deft,an ter-
cboaLm filium lofiaeecundum,alionominevocatumfuiPjjtif. Namfi fecundam teflaradecadem Salomone quaVelfara.'
genuifle fe Iechoniam; eamque fententiam omnes, quos me vfq; ad Iechoniam ilium numcremus,qui hoc loco d.-cade ab,
dicatur. legTememini noftri temporis ihterpretes Si Ca- pater dlciturfuileSalathielisj tertif tlTaradecadi fit.
I Li. J.eom. tholici , & Hacmici fecuti funt, quibus facile allen- vna dcrit geheratio: fi vr Iechoniam patrem Sa-
inJ'iucajn- tior, fi probaflent. lathielisintertiatefiaradtcade numeremus,deerit
bercfin C At in canonicis Scripturis non legimus Ioacim fecunda:. Pleriq; igitur interpretes in tertia tefarar
fe a Epi- Iofiae filium vocatvnquam fuife Iechoniam. Vo- decade gcncrationemiJlam vndecfeput.t. Q^od
curjtorum. tabatur quidem ante Eliacim '.Sed Nechao - e videtur probabil'us,qucd manifeft fitFuangc-
Lib.t.dc gyptLoccifo pris lefia eius ptre, deinde vir.fto liftam tribus teTaradecadibuSjtriplici m populifta-
oafEuag. ioachaz fratre primognito , S in ^gypt dulo, tum,fubiudicibus,fubrtgibus,fubducibuscom7
' "j^ Eliacim Regem luda: ctftituit, ncmnqueilh mu- prehendere: Iechonias autem pater ^alathielisfub
. tauit Ioacim. Hic fil'urr: habuit einfdem neminis regibus &rcx ipfe fuit. Ad fecundam ergo non ad
Ioacim,nifi qud nomen patrisfciibaturperp^, tertiam teTaradecadem pertinct Alia ver ex par-
& 0 >f,o>p,lMV""K"''incmenfilijperD<'4/>. te,fi Iechonias iii fecunda teTaradecade ponatur,
P4- ^cg- pjo'li^iifciMf^'wP.Atqhicvocatustftaliono- * noniam quatuordecim in ca ( fi ioacim , & fratres
Par mine Iech'chias4,id fratres nuIoshabuit.N pro- eiusnumeremus^generatibnesernt. .
i<V * 3 ptereNabuchodonoiprRexBabylbhiSjCmeL'm Qnare alijnon in tertia, fed in fecunda tefldrade-
Icre.1114 Babylonem tranftuliiet,'ccrft:tu:t Regem luda; cadegenerationemillamvnamdefidert&Iecho-
18 & 14. i . patruum e'us Matthaniam , vocans alio nomine Se- niam patrem Salathielis in tertia numerandum pu-
&7. to& decir,aliquem potis eius fratr conftituturus, fi tant Nam ctfi Iechonias rex fuit,tamen pbft Ioacim
i*' quem habuiffct.Q^iduresnonfolmperiadtt; patrem, aut potis poftlofiamauum eius, tres rc-
14.Rcg.t4. fcd etiam impellunt,vt credam, legendum cfle hoc ges Ioac:'rri,Iechonias, & Sedechias ita regnarunt,
J7. , lofiAs Htm firuit loattm & fr^ires frwj.Namc vt non reges,fed captiui & ferui regis Babylonisefi.
plerique cefiteantur corruptbm erelccum,vnm- fe viderentur Et non eft neccTc,vt omnes, qui in
que, vt pc ft diccmus, generationcm defiderari.- prima teTaradecade, fub iudicibus;& omnes qui irt
prudentia: imul & religicnis eiTearbitror,nomina icurdaib regibus; & qui in tertia numerantur^
ad corrigendum locum ncn fingcrejed ea ex acris iub ducibus fuerint.Nam tempore Abraharr,liac
litteris accipere. Iacob,& Iuda?,iudices nondum erant& ad primani
Xlib Efd Fatcor apud Efdram , Ioix filium etiam teflaAdecadem in primis pertinent.
uu. ' Iechoniam apptUari. Nam &colocoEuthymius Placet mihi media fententia> in fecunda,
j COMMENT. IN MATTH. z4
nterta,dmvtru(queconfiniodeelTe. N fi Sa- A ridera t;nu ta bat tamen atqu hocpropri, vtarbi-
lomone vique ad Icchoniam , aut potis Ioacim , & tror,eft vm m fub tranfmigrationem, id eft
fratreseius,numcresquatuordecim;&filechonia paulo ant.
ptre Salathielis vique ad Chriftum alias quatuor- Itaquequi hoc loco vertunt ; In exilie Babylonia, qj, vertQt
decim generationes inuenies , id inter vtramque vtferomnesha*reticifaciunt,nonfolmtamquam protrfmi.
teiTaradecadem dfunt haec verba: Ioacim autem ge- nouitatis am atores: idtamquammalietiam inter- g^ipne
nuit Jechonia, que ideo ad neutra teflaradecad per- prtes reprehendendi mihi videntur. Exilium enim maIi
tinr>quia i Ioacim(aut 1 econias) in ftcda nume- tempus illud fignificat , quo quis exulat. Itaque in ^''
ratus fuerar,& Iechonias ftatim in tertia numeratur. exilio Babylonico Ioachim genit eflc, eft genitum deponed,
qui faftum Hinc quarta oritur quaeftio, qua ratione dfit ifta efledum IudxiexularentjCmEuangcliftantem- ncm adhuc
fie, yt ifta generado : ande induftria ab Euangelifta prater- pus exilij,fcd ante exilium voluerit defignare: quod peius,
hic dfit ge. mj(fa > anfimilitudine nom in is infinuata, anmyfte- multo profedmelis nomine tranfmigrationis in-
rio,an virio feribentium pretrita- Qupt enim quae- telligitur, quod olm, vt ita dicam, tranfinigrandi
ftionis membra feci , tot opiniones inuenio. Nam adum fignificat:8 apud bonos Latinitatis audores,
aliqui feienter putant Ioacimab Euangelifta prae- Liuium &Tranquillum .
termiTum : qud non populo , id Nechao rege Illud etiam etfi leue eft,non tam en pntermitten-
a 4-Reg t? Aegypti regnum accepiflet. a Ita Pudochryefte- dum , non dixiTe E.uangeliftam , m vit c)(utKoette
54 &v Pa- musb. Alij ideo fuifl praetermiflum, qud cum le- incaptiuitate-Stmi-t /uroiiuetaiintranfmigrationc.
in c^on'as ^ Pater> & fi^ms vocarctur , bis erat ledo- Quia cm bis duae tribus , ex quibus regnum luda
MatdT ' re *^ noraen repetendum. Itaque etfi non appa- conftabat,in exilium Babylonicum traflats fuerinr,
e Libr
coniiKug. mod id quafi in ngulo fecunde & tertise teTarade- m,Latine trfmigratiomon nhll thulah, *
CiM' cadis fadum efTe : cum enim alicuius aedificij lapi- c<* captiuitas. Secunda vero dicitur , 3tf fchebi, * Rcg-
des numeramus, cim ad angulum peruenimus,eum eiyjjutxw* captiuitas; quia in priorelechonias cum icie. }, 7
lapidem, quiangulumfacit bis blemus numerare. totopopuloipteidediditfuafuIcrernieProphe- &5t.4.
Hoc nonnullis placuit , & mihi tanti audoris nomi- ta?, & 1 abiit". In pofteriore vero, in qua n +.R.cg.i4
necommendatumnondiplicet.Tertiaminterpre- regnum penitus delet eft,nonpontedediti ludaei, n:
tationemidem AuguftinusafFert, myfterium inea idvicapti Babylonemdudiint,quadmodum jeje^e'lJ'*
re fuiTe, vt Iechonias bis numeraretur ; fignificari Padnotauimus.Quamquamhocdicrimennonem- jere',
enim per Ieconiam fadam eTe quafi in ngulo perobruatur.Namlvtrumqueconiungiturra'i Ezech.n.
quamdam veluti ad extraneas gentes deflexionem. & s^nmaf, quiatamenEuangeliftaer- q Efdr.i.r.
a Tn Epiphanius * quem recentiores interpretes fer uarevideturvoluiiTediicrimen,nondebuithreti-
Epicurcor fquuntur , criptorum vitio & ignoratione f- cus interpres deportationem verter.
um affirmt , vt poft ha?c verba, lechoniam rtrfra- iz. Etpoft tranfm!g\ationemBabylonis.'\ Tempore
tres dios in tranfmigratione Babylonvs , hsec interci- exilij,inipacaptiuitate,fada iam populi tranmi-
derint; leconui autem genuit lechoniam. Cim enim gratione.
Iechonienomquaterrepeteretur,criptoresigno- Iechonias genuit S alatbiel.) Iechoniae odo filij in Salathiel
rantes patrem & filium vocari lechoniam , putan- Scriptura 1 numerantur, quorum natu fecdus dici- auomodo
telque redundare,pretermilerunt.Epiphanio in hoc tut SalathieLAliis quoque multis locis Salathiel le- t Iechoni
aflentior, vt exiftimem Icriptorum vitio aliqua ver- chonif filius appellatur Scrupulum tamen iniieit, fillu$ rel
ba intercidifle, quibu$"fignificetur, Ioacim fili lo- quod legimusapud Ieremiam \ Hadicit Dominus, "^p^.,^
fia: genuifle lechoniam. In eo non aflentior, qud Scribe >vtrumiftum fierilem (loquitur aut delecho-
non exiftimodeeflehaec, leconiat autemgenuit lecho- ^ nia.) Virumquiindiebus fuisnon profperabitur : Nie fAgg.x.i.i
piam.(Scdhxc:loacim autem genuit lechoniam.) tim enimeritdefemineeiusvir, qui ftdcatfuptrfolium Da- 4-* M.*4
* vtiuprprobauimus, Ioacim filius Iofiaenumquam uid,rjrpotefiatcmha>eatvltrainIua.Sedimicolo- 1 3 *
in Scripturis canonicis vocatur Iechonias. Itaq; to- repondimus , non vocari lechoniam fterilem, t aJ_" 1 }0
tum locum fie reftitudum puto. lofm autemgenuit proptere qud nullos Jiberos habuerit.cm ex eo-
loacim y er fratres eius in tranfmigratione Babjlonis dem Ieremia v filioshabuifleconftet; idquiane- . Capcod;
(quemadmodum Stapulenfis affirmt i in antiquo moexeisregnauit,qudattinetadregnifuceflo- l%:
quodam Graeco cdice legifle.) Ioacim autem genuit nem,perinde fuit, ac fi fuilTet fterilis.
lechoniam. Alius reftatlcrupulus,quomodopotuerit lecho- Quomodo
Et fratres eius.) Fratres eius nominat,quia etfi non nias in ipfa captiuitate filios procreare , cm in car- Iechonias
x illis propagatus eft Chriftus , tamen omnes fer cerc vindus fiierit. Repondeo,Euilmerodach fili fillos hb.e'
Chrifti regnum tenuerunt. Nam Ioachas , quem & Nabuchodonobris mortuo ptre eduxifle caree- rc PotucrIt'
Iohanam paulo ant vocat fuiflediximus , tres re- re lechoniam; & regio habitu habuiTe 1 trigefimo x"4.Reg 16
e4 Reg.ij gnauitmenisc. Et Mathanias, cui & Sedecia; no- feptimo anno tralmigrationis, quo tempore liberos *7-*.
,0paral 6 m^n^r' regnauitvndecimf, Solus nonregnauit genuit,qui ideo in terram,quam ignorabant, proie- *'3j'
* , aia ' i ' Sellum, quia antequam regnare poflet, regnum de- di fuifle dictur ^:quia in ea captiui nati lunt. Nam y "
f4.Reg.14 fuit 5. Adde quod & Sellum regnafle indicat Icre-^ tempore tranfinigrationis Iechonias vxorem habe-
17.18. mias h, vt in commentario eius loci adnoteuimus. bat 1 , tamen credibile eft nondum filios habuifle. z"4.Reg.i4"
a.Paral.3. n tranfmigratione BabyUnis.) Inftante tranfinigra- Alioqui Nabuchodonolbr non Matthatiam eius lf
lr" Re tione Babylonica, nam cum Iofias genuit Ioacim & patruum:fcd aliquem potis ex eius filiis regem pro
.' fratres cms' nondum populus Dei Babylonemmi- ipfo conftituiiTet a. etiam ratione fieri potuitvt a4.Reg.14
lerem, ji. grauerat. Tranimigratio enim fada eft tertio meni eius nepos Zorobabel filius Salathielis vique ad 17
4-Rcg-*4- regni Iechonias filij Ioacim '.Itaque inter natale die templi reftaurationem vixerit, &rediensab exilio ^ " uL
ri Ioacim,& tranmigrationjtriginta fex anni , & tres princeps fuerit b. Ita omnis bene conftat hiftoria. &
a. ar.3i.10 menfes intcrfuerunt. Nam vigintiquinque anno- 16. lacob autem genuit Iofephvirum Maria.) In .ivi.
rum erat Ioacim, cm regnare ccepiflet,& vndecim hunc locum totam de Chrifti genealoga diputa-
* 4'Reg *} annos regnauit k, fed totum hoc ipatium vocatur tionem, & qua? de concordia duorum Euangelifta-
3*Par 6 temPus trtnfinjgratonis5 fiue quia comparatione rum Matthaei ,& Lucae dici iblent , rciruauimus.
? " 3 S yegni breue eft,fiuc quia regnum luda ndum con- Cuius fumma nos dfficultts, fi paul longiores fue-
rimus
ij CAP. I. DE; G ENE AL. S AL VAT. itf
rimus;excufabit.Hoc enim cfilio folemus res fac- a am quxftionemnontiscft.-poterat enim genea-
Ie$ aut pra?terirc,aut leuiter attingcre,vt liceat nobis logia vque ad Mariam per viros,de more duci;Ma-
indifficilibus eflelongiores. ra ver fola;quiapmerconfuetudinemex Spiritu
Premebantolim hoc loco Chriftianos non tan- Sandio onceperat,pra:tcr cfuetudnem numeran,
tum Iiut, verimetiamGentiles,quialiquam fa- ltaquc hcrauoncm^uxola non fufficiebat, altera
i Libro i. crarum litterarum cognitionc delibauerant. Cclfus ratione corroborant, legem fuiffe avt ex fu quif-a Nu r
b Liba.4- apudOrigenem, aIulianus Auguftus apud Cyrrl- que tribu vxorem duceret, ne hereditates ab vna ?>
iicrfusili ium Alexandrinum k. Primaqurfti,quoefefe fta- tribu in aliam auerterentur: quam legem Iofeph
^" timlefto" ofrVt,eftilla,qu3cab illis Ecclcfi hofti- cmvir effet iuftus,fuiffefematam:SicHieronymus,
ft4cncalo- ^us obiieiebatur : Si Chriftus non fuit filius Iofeph AmbrofiuSjAuguftinus, Eucherius, Damafcenus iis
gu4cuca- (vtre vera nonfuitjquid attinetad illum Iofephi locis; quos fupr defignams. Iuda:i tarnen, & qui
ur. genealoga iam inde ab Abrahamo, & Dauide de- hoc tempore,quo maxime incredulitas regnat, in
duca ? non enim Iofeph , fed Chrifti genealoga genii magnitudinemincredulitatemetiuntur.inhac
quserebatur. Omncs vetcres Theologi vno ore re- ratione non acquiccunr.am enim legem ne iu- Et'am i
c.Lrb.j. cap lent> Iofeph & Mariam Chrifti matrem eiuf- ftiffimis quidem hominibus feruatam fuiffe. am JjJJJJ
Lib. con- dem fuiffe tribus, atquefamilix.itaque dum Euan- parentes Maria?faniifimae Chrifti matris iuftiert, ttlD\,fuan
tra ludios. geliftxMatthaus& Lucas Iofeph genealgiam re- tarnen cm ipi effent ex tribu luda, cum tribuLeui erc.matri-
elnEpift. cenfentes, Maria? quoque ac proinde Chrifti re- connubia ianxerunt, & vndeeim tribus iurant irnoniaiun-
tum^ar" cen^ent* Ita Iren;EUS S Tertullianus d, Athanafius,c, tribu Beniamin filias fuasnuptui non daturas pro- e.ba(J1^
fuTiLmi- Ambrofius*, Auguftinus 8, Hieronymus hoc loco, pter infigne facinus,quafi & tunc inter fe,& antea '
cos. GregoriusN*ffenush,Iuuencus poeta, Eucherius", lili publice alia; aliisdarent.Iuftusetiam erat Dauid
fLibi.de Damafcenus k.ldadueririiludaeijulianus, Celfus, tarnen cm ipfe ex tribu effet luda, & Saul ex tribuc'-Rcg
oocnit.cap. Porphyrius,Fauftus negabant, rationmque affere- Beniamin c,Michol filiam eius duxit . Iuftus loia-*1 1 Rcg l*
com'inLu bant.quod Mariam Dei matrem ex tribu Leui fuif- da facerdoscx tribu Leui,filiam tarnen Ioram regis ^'Pat tt>
Cam U~ fe conftet Erat enim cognata Elizabeth vxoris Za- ex tribu luda in matrimoniumaccepitf.Addc quod
g In qq in chariac , qua* eraj ex filiabus Aaron ro. Non ergo erat ea lex non intelligebatur nifi de mulieribus , qua;
b. lud q. ex tribu Iuda,multque minus ex familia Dauidis, cmfratresnonhaberent, inharreditatemiuccede-
47-Scinqq. exquaerat Iofeph. bant, vt Ambrofius etiam interpretamrf tunc enimfLib.j.ia
*q 8 & Noftri contra certiflmis teftimoniis B. Mariam non licebat illis alterius tribus viro nubere, ne pa- Luc.
.] con- Chrifti matrem ex familia Dauidis, exque tribu lu- terna haercditas in aliam triburn traduceretur.
traFauitum da effcden#nftrabant.ipfeenimEuangelifta Mat- q enim ratio redditur legis. Quare non fitis eft legem
cap.).& 4. thxus, qui " docet Mariam non ex Iofeph, led ex allegare,& Iofeph acMariae parentes probare iuftos,
oratio- Spir-itu ndo, Chriftum ooncepiffe0, vocat eum fi- fed neceffarium praeterc eft docerc Mariam virgi-
fta Chtffti *'um DauidiSjL^frfnrxwm' // Chrifti fly D.iwJt nem haredem fuiffe, vt non potuerit extra tribua
iiaciuitate. Non poterat autem filius effe Dauidis, nifi per ma iam nubere.
ilnqq.in trem,ciim patrem hominem non haberetjerat ergo Quod ex lcris quidem litteris non conftatfi con-
Bouum Te- mater ex domo Dauid.Pmere Lucas p dicit Chri- ftaret, tarnen non latis effet , vt ea in qua verfamur,
ftam- ftum exvirginc Maria fine viro ex Spiritu lno qua;ftiofoluerctur.Q"denim?fitB.Mariaexeadeni
fidecap C cnceptum; & putatum fuiffe,id eft non fuiTe fi- tribu : an proptere iquitur ex eadem effe familia ?
1 Luc* 3i. hum Iofeph; dicit ve/ idem Angelus,T,Etdbititti quod tarrifen video multos interpretes non animad- B.vrgo
m Luci.f. Dominus Dtus fedem Muidptris fui , & fie 1 Za- uertere.Itaque reipondeo,Icgem illam, eiufque in- non folm.
. ex charias canit,Er erexit cornm'fiuthnebu indem Dm- terpretationem veram effe, ideque coniugia illa, * eadeem
Daoid1" "'dpHcri fui- Ett cribit Jofeph & Mariam afeen- quaeproferturabaduerfariis, inter diuerfas tribus {*fx
fuitcerti(fi-diffe exGalilaea in Iudaeamin ciuitatemDauid,f4 fuiffe copulata,quod in illis ratio legis locum ha-liacum Io"e
m. vacatur Bethlehem, vt tbidtfmberetttHr^mdefent ex beret.fed ade notum vulgo fuiffe Ioiph & Maria fephorta. "
n.Cap. 1.18. fMmilU Damd.Jncxtcris verlibris nouiTeftamen- non ex eadem modo tribu,fed ex eadem prorfus effc
*v ti palm non turba populari , fedab Apoftolisdi- fmilia,vtEuangeliftaenon dixerint.
p Cap lu Cltur ^ms c^e Dauidis u. Quo ergo modo Maria Illud etiam addo.exiftimare me B.Virginem Io-
q Cap.3.i3. cognata erat Elizabeths: ex filiabus Aaron ? Rcct feph,tamquam m.ixim omnium propinquo , non
tVerf|t. reipondet Auguftinus " aliquem ex tribu luda & folm fponte, verum etiam neceffitate legis tradi- Num
ciufdcmi. familia Dauidis aliquam ex tribu Leui vxorem du- tarn fuiffe. Credo enim legem illam g,non folm de f 7<u '5
caP- f xiffe, vnde Beata virgo Maria originem traxerit. ead tribu,fcd etiam de eadem familia intelligi dc-
tCap \ Nam ne illi quidem ipfi, qui BeaumVirginem non bere:vt,cmmulicr aliqua pierna; hfreditatis fola
n Rom i j. ex tribu Dauid,fed ex tribuLeui fuiffe dicuntjnega- hxres effet.non poffet nifi eiflfcem familieviro, &
x.Tim i. g. re pofsunt illam nupfielofeph.quem ex tribu Da- quidem propinquiifimo nubere. Adducor autra-
Apocal.ii uid fuiffe non negant. Quo autem modo fieri po- tione legis qu proptere prohibebat extra propria
'xbueft tuerit.vtinterdiuerfastribusconiugiamifccrentur, triburn nubere, ne hereditates,qux Dei arbitrioin-
inhb'lud47 paul port dicam. Hatenus conftat Euangeliftas, ter eas tribus equaliter fuerant diftribut, h per- ;,^
dum Iocph gencalogiam narrant, etiam Mariae ge- turbarentur. At eadem ratio in fingulis familiis lo-
nealogiam recenfere. cum habebit,qu in edemquoqu tribu aequalcs
Cur ad lo- taque rcftat fecunda quacftio, curnon potisad terrae portiones acceperunt.Hoc enim eft,quod tarn . loCtg
tms qai Mariam,qum ad Iofeph genealgiam deduxcrint: ffpe dicitur per coenationesfuas. Certe Hilarius K Canon n
ad Mariam cm id fuiffctnihilodifiRcilius, &adgens Chrifti MiriS ex lege Iofeph nupfiffe affirmat:& Eucherius Matt.ii
Chrifti ge- intelligendum multo clarius.Qi refpondent,Euan- 1,&Thophyla<ftus,& Euthymius , legem non de 1 Quil 1.
neratio de- geliftas multorum opinioni feruire voluiffe, qui vt eadem tantm tribu,fed de ead etia familia inter- J"t-
ducacur. aitLucas, Chriftum filium Iofeph effe arbitraban- pretantur.Sedquidopuseftc5ieduris,auttcftibus, 1<
*-1- tur)3 iniuriam Euangeliftse faciunt : &non vident cm ScripturaipivtrumqjdoceatrSic enim eft Hc-
zVer ig non debuiffc eum ifta ratione de Spiritu Sancb braicerin.sS bxne> j3mooD T)VV naSat
ie.is! ' non cx Iofeph coneeptum dicere.i. Veteres ergo illi '33 WV* IVnh ' '
eius reiduasrationes reddiderunt. Alteram, qud Vfl3K CS btn? vecolbath iorefeheth nachaUh
non fuerit Hebrceorum confuetudo genealogas per mimmateth beneHfracIJecchAi mimmifchpachAth mttt
muliercs ducerc. Quod,vt eft certum,ita ad foluen- i thiheih leifchth , iemchhd trrejchu bene lifrati
z7s COMMNT.
IN MATTH.. i8
ifcb necbaUtb AbothtH-deft: Et omrnsfilia bares haredt- A enim illam non nifidefratrlbuseodcm ptre natis^
tatis ex tribub9 filiori /frael,vni exfamilia tribuspatrts fimulque habitantibus intelligendam: lacobautem
fuierit in vxore,vtpofsideatfi'.if /frail vnufquifahtredi- & Heli diuerfos confit patres habuifle: Iacob enim
tattmpatrfuor. Nullos enim earn fratres habuifse patrem habuit Mathan <^,Heli vero Matthat p. Non
non ex traditions tantm:fed ex ficris etiam Uteris folere legales filioslegalium parentum : fed natura- . if.
manifvftum eft , qu eiusd quos hibuifset , fratres lium filios appellarii dtbuifle qui ea lege ex fratre P LUC-}-*4
non tacuifsent.Hecigitur omnia fecerunt,vt Eu- natus efTet, demortui fratrisnoms-ngcrerc. At nos
g-lifte contenu fucrint Iofeph genealogiam dc- Scripturae credimus,qua; & verbis, & exemplis do-
monftrare, quam ccrtum ac notum erateandcm cet Lgales filioslegalium parentum nomine cferi.
efseMariae.Atqucin hac re Matthus, Lucafque Quid enim Dcutcronomii legeq clarius Quando q cap
confentiunt. haoHAMtnm fratrcsjimul,r!rvnMS exeis abjque hcris Filii Jemales
Veniamus nunc ad ea,in quibus videntur dien- mortuusfutrit^vxor defuntli no nubet alttri 'fid accipiet J?on?cb C1US
&" *',(3 "f multa fane funt.Primm,qud Mattheus earnfratertiuitfufcitabit fernenfratrifue^rfrprimoge-
iuc quan- Iofl-ph filium Iacob: Lucas H.li fuifse dicat.Secun- nit ex eafilium tuminr iliius appellabit,vt non deleatur motluus
ta fint dif- dum,quod Iofeph vique ad Zorobabel Lucas di- nomen etuiex Ifrael. Qrud illomanifeftius cxemplo? fuerat.quo-
criraina. uerfos proris Chrifti parct;s numerat,atqucMat- Onamantemfcicninonnafcifibifilio<,mtreiensadvxore rum mair5
thus. Tertium,q'.id ttthaus Iofeph vique ad fratrisfui,femen fundebat in terrace liberi-fratris nomi- J^^1
.. qq. Zorob.ibcl non numerat, nifi nouem; Lucas vero ne nafcerenturQuid qud ipfi quoque Saducaci f-
Stiib de duodeuiginti.Q^rtum,qud Mutheus dicatSila- ptem,id eft,quotquot efTent fratrcs eandem vxorem
cenfenfa thielem filium fuiiTe Iechonis : Lucas Neri. Qrun- ducere deber intelli.gebant,quoad primognito li-
Euangd.c. tum,quod Salathielc vique ad Dauid alios rurlus beros procrcarent 1 f QuidqudBooznon frater,
i & h Lucasjqum Matthus rccenfcat:Et Matthx'us per fed cognatus,diues & fenex, nec fimul habitans , ta- r Gea l*-P.
Iefcph quo Salomoncm,Lucas per Nathan ad Dauidem peruc- men vt legem feruet,R.uthmulieremaIienigenam
mi ."u'i nit. S eptimum,qud Matthus confiftat in Abra- & pene mendicam vxorem ducitO & qui inde na
filius dica- harn: Lucas ad Adam, ad Deumviquc peruemat. tus eft filius,non Booz,non Ruth, fed Noemi matris f*"->>-
ter. Odtauum,qud Matthxus parentibus ad filiosde- defuncfti natus ercdic:tur?hxquo vnoexemploin*
feendendo : Lucas filiis ad parentes afeendendo tdligimus,neque necefTarium fuiflc, vt fratrcs co-
progrediatur. dempatrenati ciTent, necvt omnino, proprique
Qur>d ad primum diferimen attinet, Auguftinus 1 fratres efTent : fed fratrum nomen ad cogna tos om-
trib* modis refpdcri putat poffe:primo,Hcli apud nes extidi,quiaddcfuntihircditatem iusaliquod
Lucam patremdici Ioieph,nquod patcr,cd quod haberentrquam adirc nifi eius vxorc dutita non po-
iocer effet; patrq; B.Virginis , idc qui Ioachim alio terantt. tRuth
nomine vocari foleat:Iacob autcm,quod vert pater Intelligimusctiamnon fuiiTe neceTarium, vt fi- ^|onerat
cflet.QMj:refponfio nec Auguftino difplicet: & n- muljideftin eademdomo, aut eodem eti oppido nccefleilo-.
nullis alas valdc placuit,vt auctori libcili de ortu B. habitarent,primus enim maritus Ruth loge patria menn or-
Virginis falso inferipti Hieronymo, & recctioribus vxorem duxerar,acmortuus erat:fed vt hajreditates tuigcrcre
valdmuItis.Mihi quoqueplacerct, nifi vidcrc E- ad eandem fimiliam pertinerent,nondcbuifle etia nUumcx
ugcliftas verum Ioiphi genus defcribere voluifle. natum filium letalis patrisnomcn eercre,quod Au- clus.Vore
Illamiubtilitatctn probarenon quco,qua virquid gultinum aliquandofefdlit, nec enim films Ruth
a?tatis noftrscin perqum eruditus fcribil, Lu Chchn, vt legalis,nec Booz,vt naturalis pater : fed
cas dicit deChrioiFitiHs^vtputaba urjofephju* fuit Obcd neuter appellatus eft : fed iubctur fratres pri-
We/:relatiuum^Hi,non ad Ioieph, fed ad Chriftum j-j mo^enit film demortui fratris nomine ncupare,
referd:vtfitfenfus,qui Chriftusfuit filius, id eft, id eft,nonuum,fedfra tris fui ccDere filium, quod
nepos.HcliQupd fi veruni e(Tet,nullus queftioni lo tandc animaduertit Auguftinus v.Quifquis ergo tot u ^ut, ^,
cus relinqueretur: fed quis non videt cfle coadtum? tintorumque audorumnoncontentusfententiaa- .
Seedaigitur Auguftini reponfio eil, Iofeph vnius liam qua-ritjvidcat nepeiorem iuueniat. Nos qui-
quidemnatura,alterius aut adoptione filium fuif- dem in ea penitus conquiefcimus.
f,quemdmodum Ephraim,&Manaffes,CLim natu Q3.Tautcmfo!ct,vtcrnam Iacob, an Heli Iof-
ra filij Ioiph illius Patriarchs: adoptionc tamcn phi fuerit naturalis pater. Nonnulli Heli naturalem,
Gen. 48. filij fuerunt Iacob, ideoqueiamquifquetribum, Iacobkgalem patrem fuiiTe dicunt,vt inter vete-
*6- fiut cxteri eius filij efFcccrunt b:Probabilc hoc eft, res Ambrofius,8alij,quor! Auguftinus meminit*, 11- ^
proque vero teneri poflct,fi aliud rcpertum no clfet inter poftcrioresmulti:fedmaio; em partem haere- in Deut. q.
probabilius.Tertia eft.Ioph filifuifiealtcrius na tici,qui via rc<_Tia libentcr deflecftunt Omncsalii 4.&lb..
turalem :alteriuslegarn:Iacob enim & Heli fuiiTe iis locis,quos paulantc demonftrauimus, Iacob Rc|r 'L7- .
fratres,quorum alter dufta vxorc fine liberis decef- naturalem,Heli legalem patrem fuiiTe putant. Ma- ?^IS ,U("n,:
1 . ' . , J . . Iofcuh na-
d Quilt ad fiflet;alter vt lex iubebat sex duda vidua Iolephum than enim,quiapud Matth?jum pater Ia.cob,&Mat- tun\,s p3_
ottliodox. fufccperit:qui proptere nunc illius,qui veripfm that,qui apud Lucam pater Heli fuiiTe dicitur, ean- tcr.
f6. genuit:nc illius,ex cuiusvxore genitus eft,filiusap- E dem vxorem habuiT?, quam viro morruo viduam, 7 In qq.no.
cub.i hiit. pellctur.Ha?c interprctatio ab ipfis,vt ait Africanus, aut ab adhucviuterepudiatam duxerit:exqua Tet.q. j.
f corn in ' Chrifti cognatis accepta, & abeodem Africano in Mathan IacobMatthat Heli fufeeperit. Itaque Ia
hunc loc. epiftolaad Ariftidem expofita,fummoab omnian- cob & Heli fratrer eademmatre, ( quam Hcfta vo-
g tibr.j.in tiquitateconfni probata eft, Iuftinod,ab Euf- catim tradunt)non eodem pitre natos fuifle : Heli
Lucam. bio ,ab Hieronymo t, ab Ambrofiog, ab Euche- dufta vxore fine liberis mortuum,Iacob ex lege ex
h Quifl y rioh, Damafceno', Beda, & Theophylafto \ vidua Iofcphum genuifTe. Quam ego fententiam,
ilib^ de ^uo maS's m'rum & non ihifl* probatam Au- &quia plures, & quia meliorcs auctores habst,
fidccif. guftino .Qiiamquamisipfceam quoque fub fin &quia firmioribus rationibus nitkur, long pro- nl.
ic in . . vita: doctior probauerit nemoquedeca portea" babiliorcm duco. Maniftftum enim eft voluifle ((-
ij- dubitauerit.donccEuangelium noftri inuenerunt, Mattha:um,facT:a ftatim in exordio mentione Da- terfuitia-
^LUC,C3- qui omnia, qux in Euangelio eflent, quafi al- uidis,continuationem regij generis vique ad Chri- cob, legalt*
mnb.t.qq. tioris incenii homines in dubiumrcuocarent Eo- ftum demonftrare. Qu^d mult melius probibi- 1'>
Euanc q. y. .& .
iiLb 8 Re- rumenim quidam hanc totnis antiquitatis opinio- tur, fi Iacob naturalis, qum fi legalis pater fit.
txaa.c.7. nem fomnium,delirium,monftrum appellatXegem Dcinde, quia,vt Africanus,& Auguftin'adnotaue-
1? CAP. I. DE GENEAL. S AL VAT.
3
runt, Matthaeusde indutria gignendi verbo vis: A rosNathanregnum deuoluerctur.Itahareticfum
Leas de indutria videtur abitinuifle. Qnod etfi intit magifter,abfurdamqueintentiamabfurdiq- Calumas
neccflarium non eft argumentum, probabile tarnen ribus probat argumentis: tJrobabile eife, Athaliam in Harmo-
eft, quia Matthx'us prior cripfir,neget licet hxreti- mulicrem domin3ndi cupidam ideo regnum luda nia
cus inteipresr&credibileeft.qui prior cripfit, na occupalle,ne in ordinem redacta in alienam dom
turalem patrem.-quiver poftcrior,legalcm natura- tranflatum videret.-quod fi loas filius fuifletOcho-
li iam nominato nominare voluiffe. 2ias,id tft,nepos Athaliae.libentercam eo pratexui
CurMat- Secundi autem inter duo uangeliftas difcriminis vfur fuifle, vtrcgnnepotis nomine gubernaret.
t ixus te.
Lucas pro tres rationes afFcrri olent. Nam alii proptere Ecquss , inquit ,mi!;iotruudicio praditus , Credat natu
genitores Lucam Iofcph vfque ad Zorobabel diuerfos , qua ralem rcgtsfiliumpotuiffe ificerdore /otada abfcondi,vt
Chnfti di- Matthasum Chrifti parentes nominaiTe videri pu- non magisfolUcite tum auiaqutrercttHxc,xt dixi,fen-
roerant"U" tanr4u^ binomij fuerint: & vnum Matthius no- tehtia no fbl,quia minime bonos habet auftorcs
mcn,L,ucasaIterum expreiTerit,quod &lJhilonisau- verum multo magis quia facris literis repugnat,ab-
oritateconfirmant.Ego, vt non negauerim mul iurda mihi impcr vifa eft.Si enim loas femel tantii
tos fuifle binomios,ita omnes fuifle argr, repugna- jj ..- Il J-
filius regis apptllaretur, f
poflemus interpretan' fi
r
tque iudicio concelTerim : quod tamen concdt lium regis appellari,quod ex regio Dauidis genere
neceTeeft, quiiquis Euangeliftas vult ifta ratione originem duceret , ac jus haberet ad regnfi: nc au
conciliare,cm npauci ahquotjfcd omnes diuerfi tem cum tarn fa?p non regis,fed ipfius Ochozix* fi
nominentur.Alii reipondent,ideo diuerfos diuer- lius appelletur",quis no credat fihum fuiflc Ocho- ^fir ^
fis Euangeliftis receniri ;qud Matthseus regale z3e>nii Caluinus? Quid quod 0 vbi pofteri Dauidis jfi.W
Chrifti genus, Lucas icerdotale narret. Sic exifti- per Salomonem recci entur , Ioram genuifle dicitur 14 ij.
Lb8 mat Auguftinus3, & Ambrofiusb& Iulianus Po- Ochoziam ex quo ortus eftloas ? Quod ergo dicit, * Par.ijut.
qaxlt.61, rneriusc,multiquehodie. Quorummihi lententia uithaUam dornmationis cupsdamproptcita haredesrent }**
- , ne %n ordmcm
txttnxtflt j j t regnumi in autnam
redada * gjjus
Ochozias
lib i de c- ideo n probatur,quia non conftatChriftum ex tri-
fenf Euag. busLeui facerdotalisaliquid generis ha buiffe quin domum translatum Wfe/,falium omnino eft. i.Par.j it
f'-F virinnulliinfieniterdoi,
fa Lib. i m -, . V atque
Catholici
i i - id no- Tanta; enim ambitionis & crudelitatis earn fuif
Lueam " tcmPore pracisencgauerunt: quod Diuus etia fe Scriptura fignificat : vt proprios Ochozia; filios,
Lib ad- Paulus toto feptimo capite epiftola* ad Hebreos id eft,nepotes fuos trucidauerit: non ne in ordinem
uerlus Iu- negare videatur.Qupd utdicitur dBeatamVirgi- redigcretur , fed vt regnaret. Nec enim nepotis no
dxos X. ne cognatam fuifle Llizabetha, qua? erat ex genere mine contenta fuit ambitioi mulier Iezabelis filia
d Luc. . liaDauid,ex quo ciugio nata fueritElizabetha - potuiffl ?Refpondeo, quis credat hseredem regni, c tur Caluini
Elizabcrha gnata beatsVirginis ea ex parte,qua familia Dauid: Athalia omne fernen regium delere vellet.occultari argumn-
quopsodo non ea trj^u Leuj genus ducebat,& quidcAm- potuifle? Nam Scriptura cert loam eiufdem gene- ni
cognata brofiusf,nonaliarationeElizabethMaria;cogna- ris & gradusfacit cum ceteris, qui occifi funt. . \ /.VaraK
virginis
fucrit. tam fuifle interprctator qurh qud extribu luda Telles autem Iofabafilid regis loramforor Ochoz.it loas
everfic. j vtraq; efletoeinde quia ex omnibus iis,quos Lucas filim Ocboz.itsfurtatft tum demediofilior regis ,qui
f Lib. 3. in pames cnumerat,neminem cerdotem fuifle legi- interficiebantur,&nmricmewsdetricliHio,& al>fcdit
Lucam. mus.Quod fi fjcerdotale genus recfebat:faccrdo- tum facie Athalit ,ne interfictremr. Fingamus eos,
tesin primisdebit nominare. qui occifi funt,non Ochozia; filios:fed tamen hare-
Inter pro- Alij ergo proptere diuerfos parentes numerari des regni; quomodo eos Athalia occidit,Ioas v^ro,
gen tores putant,quod vnus Euangehfta naturale, alter lega- qui eodem erat gradu,non occidit,nifi quia atfal-
Chtifti.alii hnfti originem enarrct. Quorum etfi genere fo rumore nuntio Cum ahis occifum putauit , at
Ut leles vna videtur efle lententia:fpecie tamen & explica- quia quantuis magna querens diligentia, inuenire
-fuerunt. tione eft tripartita. Nam ex illis alij dicunt, Mat- non potuit? Quis credat infantemMofem crudelif-
thanim naturalem, Lucam legalem originem expo- fimi Pharaonis edifl , matris oceultatione efug-
nere.quod ille earn per Salomonem naturalem Da- re potuifle? At Mofes priuatus erat. Q^s credat
uidis filium:hic perNathan adoptiuum ducat. Qua Chriftum regni haeredem, & futurum M orurrt
opinionem vnde Lyranus haufcrit , non intelligo: pradictione regem ; Herode retinendi regni caui
Nam Scriptura Nathan hon legalem, fed maxime omnes infantes trucidante, latere potuifle?At id di-
g 1 Reg S- naturalemfilium Dauidis facitc. Nec monerNa- uina faftum eft prouidtia. Qrnfi vero Dauidis re- aui<J's r?-
'4- than illum,cuius Lucas mentionem facit,non ilium gnum fine diuina prouidentia,ac non potius Dei - *^
i.Paral. fuifle prophetam, quo Dauid ob patrat adulte- de,& velti tutela conferuatum fit p.SediH vtopi- tja fCruat.
h 1. Reg. .
. rium&homicidiumcorreptuseft,",nififciremita E nor,profanis fcriptoribus Remum & Romulum pj. Reg.u.
i.Lib.tj.q. locutum aliquando Auguftinum ',vt eundem ho- primos Romani imperii conditores , & Cyrufq H.&13 31.
iq.t9.&l >> minem fui ( colligere ex eo quis poffit.-quod tarne Perfarum,atqe Medorum futurum regern latu if- & *
*e * 'oco 'c'em atJmonuit t Alij contr,Lucam na- fe vfque ad multam aetatpm afirmantibus credunt:
% Neapel. turaIes,Mattha;um legales patres numerare putant, Scripturae vero filium regis latuifle diceti non cre-40><>,
i.Rctr i idequcpaucioresapudMattha;umefle,quapud dunt. Reliqua igitur eft tertia fententh , quse mihi
b 1. . i. Lucam.-qud legales pauciores femper,qum natu maxime probatur: Matthaeum naturales: Lu cam le-
rales cflefolcant.Legales autc parentes, quos Mat giles patres recenire : non quod omnes , quos Lu
U Reg.,. thus commemoratjdici volt, qud fiiccefllo Sa- cas commmort , legales fint. Id em'hi ablur-
*7- lomonis in Ochozia rege defecerit l.Ioas enim,qui dum profefto mihi videtur : fed quod Matthus
m 4. Reg. poft eum regnauit m,quamuis filius dicaturOcho-
11.1. Iacob , qui naturalis: Lucas Heli, qui legalis lofe phi
i Paral, j). zia; non fuifle tamen eius filium,vem quia ex gene pater erat,maiores numeret. 4
. re Dauid par Nathan originem trahebat, & Ocho Tertium inter Eua'ngeliftas diferimen varie etiam
Succefio ziam proximo attingcbatgradu,eiusvocarifilium. diuerfis auiloribus explicatur.Illis quos paul an
Salomonis
w InHcbraeorum commentariis memoriae proditum te refutauimuSjfjcilrefpondent , ideo pauciores
an in Ocho
zirdcfccc- efle Dauidem, quafi teftamento conftituifle, vt fi Mattho,plures Luca progenitores Chrifti nume
rit. qudo Salomonij foboks extingueretur, ad pofte- rari; quod Lucas naturalcvviauhxus legales nume-
Bij
3i COMMENT. IN MATTH. 31
ct,qui pauciores, qum naturales eflefoleanb Sed A 17. Omncsitaejuc generations.] Duointhoe loco CarCjirifti
haec folutio,quamuis facilis^,quiafalfonititurf- explicanda, vt mens Euangeliftae intelligamr. Al- gene'gia
damento,ftarenpoteb Multo melius Ambrofius ter,curdiuiferitomnesgenerationes in tres teTa- ["'fitiliri-
Lib.j.cofn a^ Auguftinusb,credibileeTeeos,quosMatthfus, radecades:Alter,cur id admonuerit, c quiuis le- fa.
bub i qu. quam eos,quos Lucas enumerat,16giorisfuiTevitf. or facile polTet animaduertere numerando. Dh-
inGcnef. Prxterqum qud Matthauis tres reges c confilio onisvnaabomnibu5:deindealia;abaliiscaufear-
14. pretermifit. fertur.Abomnibusilla, qud voluerit Matthams
Verf.g. Quirtum dilcrimen pauis admodum inter- tripUcempopuliftat,fubIudicibus,fubRegibus,
uomodo ptetibus attingitur.' Eorumver,quiattingunt, vt ub Ducibus,&Sacerdotibusdefignare,fimplex&
fuerit filiusLyranijCommunis interpretandi ratio eft: Salathie- minime quefita ratio.eoque probabilior,qud tam
Iechoni& lern Iechoniacnatura:Neri vero adoptione fuiTe fi- diuerfa in earn incurrerint ingenia.Sedaliae ctem-
Neri Hum.Malim credere Iechoniarn,quamuisScriptura nendaen funt,quasdiuersdiuerfi auctores repe -
non declarct,filiarn Neri,qui ex Dauide perNathan rerunt. Auguftinus myfterium efle putat, quo tot
genus ducebar,vxorem habuifle , ex qua Sahthiel vita; noftrae tpus quadragenario numero fignifica-
procreauerit.quilechonia; propri filius,quia ab eo tur.Nam fi Chriftus non numeretur ; & Icchonias
genitus:Nerivero minus propri,quia filis eius erat (quem bis eundem numerari putat) emel tantm
hliusappellatur: quemadmodum d ipr Athaliam numeretur,quadraginta perfbni reperientur. Vero Hom %7
, docuimus filiam Amri, quia neptiseius erat, appel- aliquant fimilis Orgenes P& Hieronymus \ has f Numcr.'
" lariXucas ergo cm Matthum vidiTetChrifti ori- quadragintaduasgenerationesquadragintaduabus qlnKpift.
ginem Dauide per Salomonem duam diligenter manfionibus,quibus filij IfralexEgvpto vique ad adFabiol..
explicafTe, voluit eiuidem originem, pet Nathan temmpromilfionisperuenerunt,reipdere. Toti-
ipfe deducere,vt probaret modis omnibus filium dem enim generationibus,quafigndibas filij Abra -
efleDauidisjVtrumqueregnicius fuccelTorcm. C hamvfquead Chriftum promiflumfalutispOrtum
autem veniffet ad Salathiel, qui materno tantm peruenerunt. Proxim autemadfimilitudinem ve-
genereex Nathan ortumtrahebat, noluitekis ma- ritatismihividetuiChrvfoftomusaccederer.Euan- rHom.in
trem propter Scripturarumconfuctudinem,dequa gelibmfignificarevoluilfeDeum, antequamfili Macth,*.
paulo fupr diximus,id eius auum patris loco nu- fuum mitteret.omnes tentaTe vias, vt popul ftium
merar. per homines gubernaret , & in officio contineret,
Ad alias qu Ad quintum difcrimen eodem modo, quoad fe- G per Indices, per Reges, per Duces, & Sacerdo-
breuitcv re- cdum. Ad ixtum ver eodem.quo ad tertium re- tes :cumquc nihil profeciiTct, mififfe filium fuum.
fpondetur. fponderi debet. Cur autem Matthus confiftat in Conucnit fcuangelica parabola f, vbi Dominus ille sMatt.i..
AbrahamjLucasaurcm vque ad Adamum,Dem- vince trplices ad repetdum fruum mifit fruos,
que progrediatunquod erat feptimraliquirepon- qui cm nihil effcriflent, mifit ad extremum filium "0-.-
dent voIuiiTe Lucam oftendere Chriftum, non ali fuum.
habuifte patrem,nifi Deum,idebque ad Dcum vfq; N on amo in facris lireris philobphari rcolligo ta-
peruenifle.Matthaeum vero rationem habuife pro- men , fi quid ex Philobphia fponte cadat. Medici
miflionum,qua; Dauidi & Abrahamo factx fuert, quartum decimum diem criticum vocant,& omni
eVeif.i. vt diximus e , Ambrofius f & Theophilactus g fie inmorbispericulofi(fimumefledicunt.Videturigi-
Lucan|n fentiunt- Alia? pmere tres mihi oceurrunt caui. tur Deuscongruter naturae decimoquarto quoq;
I n huno Pfirna vouiTeLucam in feribenda hiftoria diligen- feculo populi fin ftat murare voluie, v,t vna Re-
jocum. tiamfimul, & fidem am probare. Nam & dili- pub.quodammodmortuaalia nacereturmelior.
Curvfque gentia fuit fingularis,Chrifti originem ab ipi mun- Cur autem Euangelifta generationum flimmam CurEaan-
ed Deum origine deducere : & ea ip diligentia fidem au- ^ exprecrit.duas potiffimumcaufasfuifse arbitrar, gelilU ge-
Chnftige- t hiftoriae.Secunda,relpexie prmam promiffio- Alteram.vtintelligercmus aliquid ineare fubefse na"?Iia
Bcranonc . ft 1 fumma ex
Lucas pro- nem ^e venturo Chrirtofactam, ipja content CApnt myltenj.necinconiiderates pratenremus: Alteram prc(rert
traierit. tHum h,voluiflequc ad Adamumperuenire,quipri- ne quiscxiftimaretfeerrore,autobliuione tresillos
h Gencf.5. mam caufam adutus Chrifti peccando prxbuerat: Reges ! pratermifiise.Voluit quoque fortafse caue- t Verf.8.
i quique antithefi quadam Chrifto reipondebat./'n- re.nequis poetgenerationisChrifti feriem,autmi-
muf tnirn homo de ttrr* terrenus :fecunui bewo de cuelo nuendo.aut augendo numero corrumpere.
ii.Cor.15. cceUls'iSc vtaitEpiphanius K,vt oftenderet, quem 18. Chrii autemcncr.itio c erat J InmultisGrse-
*7 . Chriftus nafeendo perditum quirebat. Neicio an ciscodicibuseft,Ii<r!XeirS'/e/ Chrii. Sed eque
Hxre .ji jnojyjy, ctiam generationis vtriufque refpexerit, vt nofter inrerpres legit nomen Ief,neque Graici au-
nonmalis placet aufloribus. Adam enim ex Virgi- oresChrybftomus,&Theophylaftus,quuisEu-
ne fbrmatus terra, Chriftu ex Virgine Maria, fohl thymius lcgatLcftionem autem noftri interprets
vterque Deum patr habuit. Tertia, voluiife Chri- magis probo:& quia antiquior eft,& quia, vt quid
fti aduentum non ad caufas naturales : id ad a:ter- ante me notauit,proximprecefierat.^ tranfmigr*-
1 Rom.i.4. nam Dei prideftinationem reuocare.Hoc eft, Qi twncibyltnisvfqHcadChrifterierAtients quatuor-
va tipoc.i). fait Dei. Pradeftinatus enim ab omni sternitate fcdccim:& verefimile& EuangeliftamnomenChrifti
* erat filius Dei, 1 & ab origine mundi agnus occide- in proximo repetiuifie,C6W/r* autemgener tio.
batur. Quidam ver natiuitatem potisqum enera- sezaargni-
In octiuo dicrimine non exiftimo magnopere eTe tionem reddere malueruntrquod generationis no- tur, An po-
CurMatth. laborandum,vtaliasquaramuscaufas,cm ciamus men nonad partum, fedad conceptum pertinere tl^s niet
abAbraha- confuetudineTeHebra;orum,vtinreccndis hu- videatur:quibus ego minime afsentior.Manifeftum *en*el*
Chtiiloln- '^mo^'gcnea^0g'15aDeomc'P"^4uo^ P0l^remu en'm eft,voluicEuangeliftameandem rem, quam gCnCUti0.
ceperit. in ore fuit.ExcmpIafuntmuln:fedvnu caput quin- nofter interpres generations vocat, tribus nomini-
hriltige- tum 11 vtriuque generis exemplum fuppeditabit bus ab eadem origine paululum deflexis appellare
nealogiam Marthius ergo cm Abraham ob cas cauis, quas u-p>* Sc ^vtmv hoc loco. Itaque cum ifti ipfi rVerf -:
texere. oexpoiuim'jvltimo loco nominafl"et:abeo vique ad verterint^ Libergenerationis fefuCbrift^Sc,1 - Vcrf.i7.'
Tercf*1' Cnr^um proceflrt-t ucas vero c dixiiTetr/p/f lets hamvft]utadDauidgenerationesa;uatuordccim>Scc. fi- ^ y"^'-
' rAtinctpient,quaartnorum trigimat ab eo exorfus. militer hoc loco verter debebant:Cr/r autemgr- L " *17'
FiliHs^vtpHtahatur^ofeph^HifuitHel^iLc.yf^ic ad neratio /cr4.Prfterquam quod hoc loco non fo-
Deum afeendendo progreTus eft. lm de partudd multo magis etiara de conceptu
33 . . DE SVSPIC. I SEP H.
agitur.de quo poti*, qu de partu poteratdubirari. A Cur autem ex nupta Chriftus nafji voluerit, pr
tu 1 praetentum imperfc&um pro perfecto ex ter alias, quas facile perfe quifqc excogitare po- C(Ir -
lingua? proprietatc,quod&Litinacciditaliqudo: teft,quinque caufas veteres Theologi tndiderurit. aj exn"l
adouncmodumfe babuit. Quod Remigius cxiftimauit Ignatius ', Orgenes , Hilarius v, Chryfoftomus ptn natus.
poTe ha?c verba ab pracedentia pertinerc,quafi fen- Baflius Ambrofus *, Theophylacbsa, Bernar- l*InB>iflo-
fus fit:Haftenus autem deChrifti generatione.pror- dsb. l'rimacftjneMariafiinnuptapeperiret.ftu- Uolaad
pri rea putarctur : maluit enim Chriftus tilius 1-1'-
fusalienum puto. Cur autem hoc addiderit Euange-
lifta,coniec~tura eft facilis : quia generations Chrifti feph, quam impdica: fce.ninx viden. Et, vt icit d.ucrfos
cum aliorum generationibus connumerauerat : ne Ambrofius : maluit tiques di fu t generatione quam Euingeli-
quid cxiftimareteodem modo,atquealios,genitum dcmatrtspudore dubitan , putatif onus uifidem tas-
fuiTc,modum,quogenituseft, fingularem explica- matris imuriis Arucndam. Secunda, ne ipfefpurius y Canit-1-m
i / / Matth.
uit. Sic erat , id eft , non ficut aliorum generationes, videretur, ideque tamquam verUs Mcffias non x Hoffl4,
Verf. Ii. fed dim rjftt desjofa'amater eiuf.Eod pertinet quod recipereturTuda>is. Namfi,cm legitimo matri- y in Horn.'
matrem eius vocat,fignificans patremnon habuifle, monioprocreatumputarent; tarnen ideo contem- de human*
eadem prorfuscautione,qua dixerat 1 Iacob autege- g pferunt,qud fabri hlium cflecrcderentc , quid fa- Cnnfti ge-
An Chtifti mit *?^ vtruta ^ qua nams eft I'fus,qui <vo- ftu'ri erant, fi fpurium dicere potuiflent? Tertia, vt "Yb'Tl
mternu- Chriftus. Iofeph&Mari.&infanti adiumento effet, atque Lucam, 8c
j>ta velToI Cum effet defponfata. y.vnnvbn'im j$5. nofter inter euftodia*. Itaq; cm aliquid agenda eft,non ad Ma- n lib de
J?" prs non leeit jbcauflem particulam, nec eeo lc- riam.fedad Ioiph Dei mandata mittunturd. Ecce infti. virg.
clm Cfm- ri l_ % j r fi
umcon- gendamarbitror,quodienfum non iuuet,& mpe- ^Angelus Domini appapuum emnis lofcpbdicen :Sur-c*?-6 ^
cfpit. diat Nonnulli hxrtes in proprietate verbi pvtiTivt- gc,Cr accipe pueril & utatrem tms^tyfuge in ^W!^0^0^
r,exiftimantB Virginem cm Chriftum concepit, ejta ibi vfque du diCAm tibi : & e , Ecce ngelus Do- veIfea
ndumfuifenuptamobi defponfam.Eodem enim mini apparuit in [omnii I ifcph dtcens :[urge , accipe pue- Miffstfi
modo diiferre apud Grxcos ^ust, & ya.yiiv, quo rum , IT matrem eius ^rfr vade in terram tfrael. Cm- %1.
apud Latinos dcfponderi, & nubere.Itaque ndum que puer perditur , qu oritur Iofeph f. Qnrta , vt c Mat-4-ii-
illam Iofphum domum duxiTe: cVtque hoc cflTc, Iofeph teftis eflet virginitatis Marix: nemo enim in ?at i
bVetf. 10. quo paulo poft dicitur, Kolitimere acrhere Ma- ius afferenda caftitate , tarn dgnus efepoterat fide e Wel'Cil'.
Horn. i in comugtm ;dw,quafi nonduni accepifiet, id eft, - qua qui cuftos illius erat,qui maxime& fcire debuit f Loc . 5}.
lueifos duxiTet.. In qua fen tentia magnos" ctiam auftores, & potuitrquemque credibiliiiseratnaruralimarito- 4-
uangc - j,)rjgneujlC>Hi]a|jmn(j>g4fi|iUmf Epiphanium rum zelotypia impudicitia? crimen, vbi n effet fuf-IorcPhVir-
d Hochco fuiflfevideo.Scdplurib'auftoribusChryfoftomo picaturum,qum vbieTetdefenurumfuiTe. Q^ia |^'\"!*_
e m . g,Auc"tori operis imperfeti h , Ambrofio , Theo- Bern, verba imitari non pofim, recitabo. Stcut, in- ftis fidclif-
dc humana phylado ,& omnib' fer Theologis fubfcribo,ve- ^m^Tnoma^dubitando^alpando^tnftantijftmusfactus mus.
Clinit. ge- r^ jam tum fufj*e niiptam.Prxcipua enim caula, cur ei Dominica confejforrcfurreclioms,ita & lofeph
fHer 78 Spiritus nftusvoluerit Chriftum ex nupta naci, defponfavd , tiufquc conutrfationem tempore cufiada.
g . 4. ha?c ab omnibus fuiflecreditur, vtVirginishonori udiofius comprobado ,failusefi pudicitUfidelifftmuste-
m Matth, confuleretur : atqui non eft confultum, fi defpon ftis.Pulcbra vtriufque rticomtnientia,tf duktatio Tho.
hHom.t. tantm.nondum nupta concepit,&Hofcph vocatur ma,crdefyonfMoMjrM.Toterantiuidem(mUfs erro-
* a*"f vireiw,n rvfifMtyi fps,&m vocatur ris laque nobis iniicerc,fidei videlicet in' illo, eatatis ta
sin . ^" vxor bfeph,^/' timere acsipere Miriam coniu- > veritatem infufpicionem ad iucere.Sed valdeprude-
ivctl.tf- gtmtuxm. Nam qud hsreticus interpres exponit ter&piifatumcfipcrcontrarmr,vtvndcmetuebatur
Verf. *.? YJvcu&,vtfyvxortua,zutiu<tde[platit>i fufpicto,rma fit certitude. Nam er deliirefurrek-
t pro vxor,;coam eft.Narrj fi Hebraifin,*vt Ule ne citms quiJem ego (qui infirmasfum ) crediderim Tho-
putatnmitarivoluiTecdixiTct^ti ponCSt & q mdubitanti,^ palpanti ,quhm Capha audienti, & ere-
?UU*<urHiYwu*o-*, aut potius <>/. Ne tmeos dcn:i:& de matris continents factis ponfo eiuseufio-
sccipereMariamtn coniugemtibs: & cxemplumquod dienti, efr experienti, quam ipfiqueque virgini Je fola fu-
profert", Iii aduerltur maxime , * ya^i-iX^ cfcientia fe defcndti. Additur fer ab omnibus quin
at. VTit^wrg fepteenim habuernt ta vxorc.Non enim 4
ta, vt hac patione myfterium nati Chrifti diabolo ce-
fignificate futuramfuiTe,fed fuie reuer vxor. larctur , ne infanti ftrueret infidias: quam malo li
O^iod autem dicit cam eise vim verbi praived; ber fateri me non intelligere , quam temer repre-
Bonignoramm:fedcimusetiamn5 imper obir- hendere.Non, inquam, intelligo, quo modo diabo-
e tap.i.j. uar.Nam Lucas 0 eandem Mariam iam domum du- lus Marix virginitatem , fi modo animaduertit , po-
ftam Ioipho vocat . tuerit ignorare, cam integrum & incorruptum cor-
* Huius Hebrafmi exemplamin . I j I.i + .i. habemus pus,quamuisnupt3E, videre poTet.
ntfttb 1 -\np>k.:chuothdh lilciffcbth , accipite yi/itecfuamc3nu:nirem.]Hoc loco Hilarij ihterpre-
cam mihi in vxoreni. tatio eft , anttquxm tranfiret in coniufis nomen : quafi ^^"'
conuenire fignrficet fimul habitare: quam interpre- . c"
Vocat ergo Matthius Mariam / po- tationem, no'i quia vera : led vt opinor . quia noua
curTocatur fam,non quod duh non efset: fed qud no magis videbatur , nonnulli nouitatum feftores hxretici
fponfa. virocognita, qum ponfe, quae nondum nupta; focuti funtmecio an ecuturi.fiHarij fuife cogno
unt,vtrecHfime Chryfoftomus adnotauit. Nolo uilfent. Sed iam ante prbauimus, iam tumveram
m ^ tamen e*u^em Chryfoftomi, & Bernardi p vti fuf- fqifle coniugem: & ex confequentbus minifeftum
Luci 16 fr*gs> qui confuetudinem Hebreorum fuie di- eft, Conuenire hoc loco fignificare remmatrimonij,
utftu eft. cuntjVtgencrietiamante nuptias in fponfarum do- vt Hieronymus loquitur,exercere,e(i4'que, vt Grf -
mibus habitarent.Nam gneros Loth.quorum vt- ci vocant iiBxeei^isquo res inhonefta honefto de-
tur exemplo, Scriptura docet in domo Loth non claratur verbo. Voluitenim Euangelift rationcm
qGen.i?4 habitaeq.Teneamus erg,quod aut omnes, aut reddere,cur voherit lofeph occulte Mariam dimit-
9 & i\Cdt' 0PtnT1' Theologi tenentjverum fuifse iam tum,cm tere quia inucta eft in vtero habens,antequam con-
niipts se Chriftas conceptus fuit, inter Iofphum & Mariam uenirent,id cft,rum earn non co^nouifct, vt loqui
coneupif- matrimonium:quodad'ierfus Iulianum Pelagian, tur infr 5. Nemini non ftatim oceurrit obicio: g Veif. t
centiacii. quic5cubitumatrimoniumdefiniebat,probat Au- Ergo pofte coriuenerunt.Hocenimpotiffimum ar
guftinus r. gumento nonnulli quondam ha?retci,vt Antidico -
' iij
H COMMENT. IN MATTH. 36
Man* vir- marianiftxapud Epiphani * , Iouinianus apud Au- A eque de Spiritu fnfto cceptus dicitur Chriftus,
^"ll^artS ^'> Heluidius apud Hieronymus addufti qudfolus Npiritus,non ctiam Pater,& ipfe,qui gi-
qui oppu-' ^unt)vt poft Chrifti partumMariam Tofph cogni- gnebatur Filius, eius generationem effecerint.Vera
gnaiunt. ttm fuiiTe crcderent, ex eoque coniugio natos fuiTe enim illa regula eft,ab omnibus antiquis Theologis jncarnatja
aHaeref.7 eos,quiinScripturis Domini fratres appcllanturd, tradita,&abScholafl:icisretenta:0/*4/''4S.7V- > s
bI"hsErcfi quorum impietate nonnulli ex noftris haereticis nitatisextraipftm mnibusperfonis efsecommunia.Sed Trinitat'e
bus " nonproculabfuerunt.Sedhuncerrorem,&Scriptu- dicitur Chriftus ex Spiritu nflo conceptus per il- fa&jj
In libro ris&exemplis itaHieronymusfregit, vtfiquisre- lamvfitatam in crsliteris attributions, ququod
aduerss futarvelit, a&umagat: & nos non dilputationes tribus perfonis commune eft, propter officium, aut
Heluidium nunc fcribimus, fed commcntarios. proprietatem vni tribuitur:vt quod potentia? & gu-
dMitt^,t* Summarei eft,non quoties dicitur aliquidnoant bernationis,Patri:quod fapientix, Filio: quod beni-
4.47. H- facjum efle: fignificari factum eTepoftea. Cenim gnitatis,bcnefiij,liberalitatis,fcunditatis,Spmtui
Mar.Tj.31. dicimus herticos non acturos pnitentiam priuf- fnco. DuabusergodccaufisChrifticccptioSpi-
jf. qummorintur(vtHieronymivtarexemplo) non rituiinft;otribuitur:& quia fummum fuit ergaho-
Luc* s. if. figniflcamus eos pnitentiam poft mortem afturos: mines beneficium , omniumque bnficions caput:
*f ndc ftd tacemus,quod eft certum;dicimus,quod eft du- & quia fcecunditatis,a( yiuificationis opus fuit. Eft
Tui hxreti- bium. Cert eft poft mortem neminem pofle agerc enim Spiritus, quaf^diuinumquoddam fernen, quo
eis perpe- pnitentiam: Quiac, in inferno tfuisconfitebitur tibie emnia fcundantur, quemadmodum illud 4 inter- 1 *.
tuam xir- (cddubiumcft>anantemortcmacT:urusfit.Certum pretati funt multi : Spiritus Domini ferebatur fuper
ginitatcm qUoque erat poft Clirifti partum Ioph Mariamno atjuas^& quafi anima, qua animantur & viuificantur
tibus3nan" cognou^e> c^m nonalium, qum Chriftum filium omnupiritus enim efi, qui viuificat.T & , Emittefpin- *1..
cPfal . habuiTet. Cert de eo non erat quaeftio. Anautcm tumtuumejr creabuntur, ey renouabis faciem terra*. 10'l-}<>.
Chriftus exlofeph , an ex Spiritu into conceptus Quod Plato , aliiq; Philofophi, & hos fecuti poeta?,
effet, &dubitaripoterat.&neceflario erat explican- tanquam in tenebris hallucinantes, Deym animam
dum . Hoc ergo explicauit Eugelifta, quod dubi, mundi efedixerunt.
quodque neceffarium erat: illud prxtermifit , quod Perqum elegans eft inter Chriftum & Chriftia-
ncque quxrebatur, neque diftu erat necefarium. nos,id eft,intercaput,& membra comparatio,quam
Matth ca Qjipautem modo fratres Chrifti quidam fint appel- omncs ferauftores veteres, Ambrofius, Auguftin. >
it. 4. ' latidicemus poftef. Leo obferuauert. Chriftus ex Maria Virginenatus f^^^a~
g Hom.i.in Inuentaefl] Orgenes ,& Hieronymus h multa ex eft:Chriftiani ex virgine Ecclefia nafcutur. Eclefia ([^ *
Sitieros illomutuatus, 1ofephinucntamejfetcunt^ut pene Ii- virgo & mater fine macula &ruga, vt Maria t,fons chriftia-
Bugliilas fW<j4 mritt*futur vxoris omnia nouerai ; quod nifi baptifmi vterus,aqua fernen Ecclefine,qua; producit nos compa.
blu coram ^ tantorum auctorum reucrentia retincret , minus animam viutem,Spiritus saus fupplet feinen viri. ratio-
reuerenter ditumdicercm,ftishabeoillisnonaf- Itaq; vt Chriftus ex femine Virginis& Spiritu so tEPb -*7-
fentiri.nam i yenyiv Grarcc non fignificatquxrtdo, natus eft:fic Chriftianus,id eft,mbrum Chrifti/^ar- ^
icrutandoque,fcd potis non quxrdo, non cogita- tetex aqua & Spiritufantio renafeatur* De Spiritufan- v oan' 3-i
do , prter opinionem, expeftationmq; aliqaid in- ilo) IvsrvtfMmf jis, ex Spiritujanfto. Animaduerto
lofeph uenire,vtCnryfoft. idoneusGnccisfermonisteftis noftr interpret particula, De, cm poffitdicere,
quomode
noucric
Mariam
gantera. gnifcatur ab eo potis.qum ab alio inuentam fuif- 19. lofeph aut'vir tius.] Vir eius appellatur,n quia
fc, fed vis verbi iu(9 , eft , earn fubit & inopinat corpore,fed quiavero il I i cictus erat matrimonio,
ita tmido apparuifTe vtero,vt quiuis, qui modo Cmefset iuflus. '^/* *e,&Grxca& Latina ver-
oculos adiicerct,videre polTet eamfuiTegrauidam. baduplicemintellecumadmittunt:vel^4WMif/}<
In vterobabem.] Prxgnans,grauida,vterum gerens. iuftus, \e\euiaerat </fj.Hfreticusinterpresaduer-
Illa enim eft Grxca: Latina eft phrafis. fatiueaccipiend putat:quafilenmsfit:QuamuisIo- Bezaaigui-
De Spiritufanito.]St qui hxc verba cumfuperio- feph vir effet iuftus, tarnen finiftraaduerfus beatam tuF*
ribus ita iungant, vt hax fit fcntcntia,Iofeph non ib- Virginem fufpicionc non caruiTe. Clariis fi aufus
. 1 im prgnantem Mariam deprehendifc , fed etiam efet,dixi(Tet , Iofeph mrito de fandtiflima; Virginis
i Tn . cam de Spiritu fanfto concepiTe : vt Bafilius',vt caftitate dubitaffe.Atquisnon videtnonaduerfati-
de humana Theophylactus , idmque videntur Orgenes & u, fed caufaliter Gra?cum participiura accipien-
Chrtli ge- Bcrnardus ro,imm etiam Hieronymus exiftima- dum Caufa enim redditur eorum, qua? fquuntur.
tiratione. re< Auftor autem operis imperfeli non id cert - Vtrius autem caufa reddatur , cm duo fequantur,
?11 gnouirc,feddubitaiTeait,andiuinitsconcepiTcr. alterum,quod nolueriteam traducere: alter,quod
diucifos Sed ex confequtibus manifeftum eft cum ignoraf- voluerit occulte dimittere.de eo poteratmerirdu-
E igeliftas fe, vnde Virgo" facra coneepiffet, propterc enim bitari. Aliqui ergoexiftimartfecdi membricau-
m . in voluit dimittere 0 , propterea ab Angelo docetur P, im reddi :;vt Chryfoftomus 1 : Proptere enim vo- Horoil.in
illavcrba, jiolitimcre aeeipert MAriamcomugemtuam,qHodenim luiffe dimittere, qud iuftus effer, nollctque, quam Matth. 4,
"ittboBc ***^$?'%1* (*not$. Atque ita omnes adultera fupicabatur, retiere. Fuert enim Chry- R=nc
locum. al" auftores interpretantur. bftomus,Hicronymus,& nonulli alij graues aueto- ^^|1^
oVetf.i. De Spiritu nRo.] Non qud Spiritus fanduspater res ineaicntentia,vtputauerintn licere riro adul- n0B [^^
p Verf. to. fuerit Chrifti, quemadmodum ait Hieronymus n- teram vxorem retiere. Idque ne fieret, fuit aliqui- quidam pu-
Chnltus nullosolimexiftimaile, fd qud Spiritus sa&i vir^ doEcclefiafticisdecretisconftitutum. Alijcauim tant.
Ipiriro fan- tute faftum fit, vt'fine viro virgo conciperct. Nec prioris membri reddi dicunt, vt Hieronymus, Am-
lo conce- enim Spiritus fanus ad modum viri cum Maria c- brofius,* Theophylactus. Quod ego multo proba- a x
ptus. cubilitjVtquendamnoftro tempore dicerenonpu- bilius eTe arbitror.Vidtur enim hxc verba: Er nol- Lucam.
duit:fed quod virile fmen'faflurumjerat , ipf fine letetradueer^ippoCitiefTei^tiymjik expofitionis
imine mult perfedis fecit : ficut Adamum olim loco,quafi dicar, quia erat vir iuftus , idcoque nole-
Deusfecerat:nifi qud Adamum ex limo terne, qui bat earn traducere, cpitaliam dimittdi rationem
quafi terrae imen eft : CJjriftum x feminc Maria?, honorabiliorem cogitare. Et illa Chryfoftomi fen-
teatia,
3? tkP. I. b.'SV.SPlC, OSEPH. 3*
Hoc m
mea tentia, non folmaTheologis: ld tota etiam Ec- A ADsiufgnificari,quodGaIlicdiceretur,'c///<irf:
ptxcc t c'e^a deferta eft.Lex enim adulteram dimittcrc per- cdem omninoicni,quoilk dixit P, tas non p Cctt.d
fed pcrmif- mittebat,non iubebat : Chrifto etiam interprete . difrumpendas effc , fed diffuenda . amicitia.
fio. Dicet aliquisjfi lex permittebatdicebat ergo adulte- cogitante. ] Qupmodo -earn occult dimit-
a Mat. i9. ram accufirc.quare & Iofeph quamlibet iuftus.falua teret, antequam aut conllium inueniret , aut inuen-
jAtrc iuftitia id facer potuit. Repondeo, Ioiphvocari tum exequeretur ; Videtur enim Euangelifta figni-
"IO> * iuftum,non qud iuftitia vna ex quatuor virtutibus ficare voluifle, Deum expeafle opportunum tem-
moralibus praditus effet fed quod omni virtutum poris articulum , vt Angelum mitteret. Si enim ant Cer ^e,u*
genere cumHlatus,vtChryfoftomusadnotauit.Eiuf- mififfet, qum Iofeph grauidam Mariam animad- neq*"pCfl
modi autem quifquis eft , diu Paulum imitatus di- uertifft,fortafsc Iofeph Angelo, ficut Zacharias, no Aogelum
cit , mtbiltcenttfednon omnia expedtur.t.luque credidiffet.Hanc enim Cbryioftomus, & Ador im miftrit.
bi.Cor.io
ai. potuit quidem traducere : fed non debuit, quia ma- perfedi rationem reddunt,fi poftquam ab ea diicef- " ,
ioris fuit charitatis occult dimittere. Qyja ergo vir fiflet, nimis fer mififfet. Mittit ergo Deus ad fgro-
erat iuftus,magna praditus charitate, m aua, vtait tummcdicum, necantequmncipiat,necpoftqu*
Auguftinus , omms Chrifttana iuftitia confiftit : noluit g mortuus deiinat sgrotare. Aliam iidem auclores ra-
facer quod iuftitia vnapriuata virtus permittebat, tionem reddunt;quod Iofeph minus idoneus virgi-
id quod Charitas omni virtut regina pcjftulabat nitatis Mariai fuifft teftis , fi , antequam ( de illa di-
Quid tra Traductre] liit/nymnra , publico txtmplo - mittendacogitaret, ab Angelo fuifft admonitus.
ducere in niendam curare, ignominios accuire,ad verbum, Quis enim maritonon credat de fponfe integritate
Scriptara exemplare,vtalicubi Auguft. c vertit. Quamquam tcftanti f & illi marito,quieo vque procefferit , vt
ft. idem alis verter olet, diuulgare d. Idaut Ioph iifpicatus fit adulterium,& de diuortio cogitauerit?
Epit.rj
dEpift. 54 feciffet,fiiniudicium vocafft, & omnium oculis, Diuinaeftprouidentia, quae aegrotare vnum permit-
&frm.. tamquam adulterij ream propoiuiTet. Vfus efteo- tit homm,vtmultis ex eius morbo medicina faciat.
de Terbis dem verbo diuus Paulus % herum crucifigentesfilium Ea fuit,qua; Petrum,& Thomam permifit circa fid
' $ '*^&'*!'",*'*> p*bliu ignominia expo- cadere; ne nos caderemus. Ea expedauit, donee Io-
jj T' nemes, vbi nofter interpies vertit, oftentui habentes. iph de Maria; virginitate dubitaret, ne ipil du- q yetf ^
Qapd Hilpani lgnificantiffimo verbo dicerent:S- bitarem',vt fupr ex verbis Bernardi recitauimus.
candlo otra vez. a la verguenatGi\lic, Le mettat vne Cur ergo ad Mariam,anteqm concipiat,angelus r Luc ** *
autrefois la honte du mondera, phraft n fola Chri- mittituriCaui, vt opitior,fuit,qud Maria,vt effet c"r ap'
Curante
fti crucifixiojcd tota eius paffio probris plena figni- iponi Spiritus indi,ex eoque cciperet, coninfue edeeptien
Tu.
Atina
lofcph cit deSpritu fando concepife, fque cius confortio mnita habere non poterat. ' t$erdcNa
diminer; indignumudicaret.Eodem prorfusmodo, quo Pe- Illudetamquibufdamqusri folet, curMariae tliDom. *
Mariam V. trus dixit Chno.Exiame D^rmne,^mahomi>peccator vigilanti, Iopho dormienti mfliis fit ngelus. Cur CurMri*
rolnerit. fum g^g Ccnturio 'le,Domin! non fum dignus,vt intres Mariae vigilati, ex iis qua? paulo ante dixirous, appa- g'lMtti, &
hMatt's' j MfS*^OTh-sic0rigenc*i&BernU"dus K>&fi ret.Eratenimabeafides,c5sfuq;requirdus. Cur
i . i in ^enc intelligo,Hieronymus 1 intcrprettur.Q^ in- aute Iopho dormienti, difficilius eftdiiu. Proba- eius mff
diuerfosk- terpretatio etil loco non conucnit,eorum tarnen au- biliter tarnen mihi videtur Chrybftomus "repon- fus fit.
eangelirta$ ctorum pietati maxime conuenit. Alij prormscon- dere, qud Ioiph vir iuftus,&fidelisfuerit, quem .4.
X . in trariam fequtur opinionem, ideo dimittere voluif- D fatis erat dormientem admoncr e.Dci nde,q uod iam
un vcid.t. qud adulteratam fuipicaretur, vt Chryfoftom. veter viderat, & vndeimpletus fuifft, dubitabat,
Mif eft m,&Auguftinus ",fi tarnen illius eil, heophylactus, itaque paulo momento inclinari poterat.vt ab Spiri-
Angelm.
Un com. &Euthymius.Qir)rumntentiamfequtia verba tu fando impletum crederet.Nam facilius qua; facia. ,
Hoc lo confirmant: N0 Ut untre accipere MarUm ciugtmtuax funt,diuinitus, & prater natura; leges fieri potuiff ,
co Sc horn quod enim in ea n. itum e , de Spiritufanio cjty quafi qum quae facienda, fieri poff credimus.
de Gii ta
S i fin IophnondeSpirituinfto, fed de adulterio na- Mirum etiam videri poteft; cur fniffima Vreo, Curiara
lp"4.& tum putaret,ideoquetimeret accipere, ne probare quid fibi ngelus de Chrifto coricipido nuntiaffet, quarfibi
ffrra.i.de adulleriumvidcreturj aut quia facbm,vt putabat, fpfo fuo non dixerit,vt & i infamia; periculo,& - cafigert
Vcrb.Dom. fibi ferre nolebat iniuriam. lum finiftra fufpicione liberaret. Vero fimiliter eti jC". AnSc "
&ferm.tf. Sententia Pfeudo Chryoftomi media inter has ad hoc idem Chryfoftomus refpondit, Iofeph ma- 111.*
de temp,
I com. duas, veritate, pietate dicedit,non iudi- ritum de poni caftitate iollicitum , viginti quam -
caff lofcph ex adulterio Virginem concepiff , id uisfanitajproiloquentinonfuifiecrcditurum. Et
vnde, aut quomodo concepiffet , dubitaffe , & quia Ver quis maritus,nifi Deo monitus , credidifft?
non ex fe ccepiffe cert iciebat, dimittere voluifle. timere.) ^^^ timeasme dubites acci-
Qupmodo Qax autem fuerit illa ratio , quam cogitabat, oc- Pere> acceptam retiere vt probauimus fupra. *
occaltid culte earn dimittendi,incert eft;& quod Abulenfis Verf.
Quodenimin ea natum eflt] Conceptum,genitum.
^oluerit fa- diciteogitaffe illi occult dare libellrepudij, mihi De Spiritufanloeji.} Non, vt fufpicaris , ex adulte- x VcrCty.
cere.
non videtur conuenire.Nam quuis occult dedif- tio. Vide ipra\ Omnia e pertinent, vttriftem Io-
fet , omnis icriptura natura fua publica eft. Prater- iph,& incertum confilij coletur: & vt perfuadeat
Siuam qud non poterat diuortiu , infamiaq; latere: non doloris,fed betitia eum materiam habere:quod
i , cm in eadem domo cpiflent habitare . fuiflent rx eius fpi Meflias ille tamdiu expedetus Virgine 9ar Jc SP'*
priuato iudicio feparati,eo prairtim tempore, quo nafeiturus fit propterei vocat filium Dauid, non Co- y"*"
Maria; vterus apparebat. Itaque credibilis , quod lm quia honorifacus erat titulus,fed etiam,vt figni- *| ",8*
alij dicunt.effe arbitror , voltarium in aliam regio- ficet eu , qui ex virgine eiufdem familia; conceptus coecepifl*
nem feceflum cogitaffe , vt per fpeci peregrinado- erat , ilium eff Meffiam , qui filius Dauid futums d'eac.
nis ita dimitteret , vt n vitio aliquo repudiaffe ; fed erat . Proptere dicit , Dt Spiritfano eft ; vt reuo*- v,de vef^
neceffitate deferuiffe videretur. Hoc mihi videtur cet illi in memoriam Ifaia 1 teftimoni , quod pau- *'c
n fold aducrbio Ae^occult : fed ipfo verbo ire- lo port rcquitur,f virgo (wcipict , & parutfili0, vx 4< '
iiij
;
19 COMMENT. IN MATTH, 40
credat, & gaudeat in iiia fponf fuiffe perfecbm. A Iunt, non Ghriftum , fed Iefum appellare, vt hoc Io- m cap it.
XX. Varut autem {ibum. ] | Jt. videtur po- , Chriftus enim nomen eft officij, Ie.us natura;, Luc- 1 *' *
Matij, j. ni pro 38 enim, vt infra a, & alis fiepe. Videtur atque perfona;. 5 *'
enimafferrihocabAngelotanquamcertumfign, Dubitabit autem aliquis,quomodo Angelus le- {^T^di-
& argumentum ad faciendam eius, quod dixerar,fi- fum vocariiubeat ; cum Ifaias dixerit vocandum tur cum e
dem.odemmodo, quo dixerat Ifaias : Ecu virgo Emmanuelen. Id nobis ludan, vtprobentillam in Bmmanue-
conctpiet i er /filmm , & vocabis nomtn eius m~ Chrift prophetiam non conuenirc,folent obiieere, Jcm vocan "
Perinde fi diceretjfponf enim tua non eft fed fatis copise pro nobis iam diu veteres auftores J^/'0"
adultera, fed virgo illa integerrima.de qua Ifaias di- refponderunt luftinus ",Tertullianus ,Lacbntius r, d>x"J! *~
xit: Ecce virgo coricipkt,&part flium.Vaetenim- Chryfoftomus 4 , Prophetam, non qui vocandus nQu.-Ht.
lium,nonfiliam : quod cmvidebis, non dubita- Chriftus, fcd qui futurus;Euangeliftam, qui voc- ad ortho-
bis , quin ex Spiritu nfto conceperit. Cum enim dus, & qui futurus effet, declarare voluiffe. Noluit doIs- Mi.
viderisquajfuturaprardixi, vera effe: credes , qua; enim dicere Propheta , fore, vtpropriChnftino- 9s &
dixi, pretrita vera fuiffe. men effet Emmanuel.fedvt res in eo nomine fignifi- ,.}. corra
Ei vocabii nomtn eins IeumJ] Edem hseepertinet, g catailli cueniret, ideoque mrito Emmanuele vo- Marcion.
Preme tn *buit enim illihunchonorem,vtinfanti non ex fe, caripoffe. Quemadmod idem Ifaias' praedixerat P Lib. 4 de
macer n'o- fed ex Spiritu fancto nato , tamquam proprio filio delerulem, PofibitcvocabcrtsciuiiM iujit,vrl's fidelu: vclaP-
raen dede- nomen imponat. non qud eovmqa nomine vocda effet, idqud q lib^de
r"? Adnotarunt quidam, non matres, led patres oli- talis futura, vt ita mrito vocari poffet , badem ra' utara.cap
tos fuiffe filiis nomen imponere. Qupdetficredibi- tione dixit c, Focabunt re ciuitatcm Domini Sionfanfii %
le eft vfitatum fuiffe rcftat tarnen non fuiffe perpe- Ifracl, cm numquam tamen eo nomine vocatafit. rCaP <-
tuum. Nam & Rachel vocauitfiliumfuum?ewow'b, Similia exempla funt alibi t ,&de Chrifto ipfoidem [f^'60'1*'
& labes non pater, fed mater nomen dedit, qued Ifaias dixit T fore, vtvocarctur nomen cius ,^Arni~ zachi 7*
bGenefjj. maximoeum cum dolore peperiffctc, & quemad- rabtlisConfliarius^Deusjorti^ Pater fumrtfecuh, Prin~ j.
cfpar modum hoc loco Ioipho, ita apud Lucamd Ma- f<pJ/'/ir,nonqudtotnomina ,id quod torres ha- Cap.?.*,
d loe.j.tii- rtedicitur. biturus effet x,:foceftnomen,juo vocabunt eum,Do-
5 Et voeabit nomen eius efum.]Hoc efteertum, vo- minus tuftusnoftcr. Ver enim Chriftus dominus iu- x .3 ;
luiffe Angelumlofeph officio patris honorare,fi- ftus nofterfuit. Vcrequoque>jrw*nwf/,quod eft,
mulque probare,quod dixerat, de ccelo concept, q nobifeum Deus. Ita Euangeliftam locum Ifixin-
cui de oeIo nomen imponeretur. Obfcruamus enim tellexiffeexeo manifeftum eft, qud cmdixiffet,
diuinitus coneeptis, nomina quoque.antequm na- Vecbh nomtn eius lefum,c\m(i vt probaret itvocari
fctur,diuinitsdari:I(acc,Ioannif,&cx nomine debuiffe,Ifaixlocuminduxity, Ei vocabnur nomen r*
eGenef.17. ipfo doceri,qualis fir qui cceptus eft infans; ille ni- eius Emmanuel. Idem ergo eft Ieus Sc Emmanuel, icfu'"
fier mirm Mi(us,quipopulfuumpcccatisliberatu- non fono, vt ait Tertullianus, fed lenf. Effeenim Emmanuel
UC'IJ" rus erat.Hoc enim eft lefasyVMV {cbofcbuahb,fcrua- Deumnobi(cum,quodEmmanuelisnominedeno- fenfu.
ior.De quo nomine,vt multa omitt, quxquibuf- tatur, eft Deumferuatorem effe noftrum, quod no-
Denomine itn obfruata funt, cert eft illud nomen \no-7f It- minelci fignificatur.
I s v. yr, Gratis, Latinos, ab Hebrais Grxcos accepiffe, nHocautemto'um.^ChryCoomas *,Theophyla- Homil.i.
Nam vbicumqueferceftin veteritefhmto l?D"irt ftus,& Euthymiusa,hxc verba adhuc loquentis an- alBcoram.
Iehofcbuabb nomen proprium,Septuaginta vertert, geli effe putant,fed non dubium eft, quin fint Eu-
IffK,HebraicumvocabulumadGricam,vtpotue- j^gcIifb:voIentism,qua; narrauerat ex prophetx te-
runt,autvtfciuerunt,formam redceles, tarnen lib. ftimoniofidemadhiberi.
g cap. 7. t. primo Paralip. 8 vertunt it\<r* i. Totum. ] Qiod virgo conceperit , qud Iefus in-
Significatautcmid nomen falutem , aut eruato- fansnondum natus appelletur. Audtor. imperfed.
rem.Qupetfi multosappellatos fuiffe legimus, vt zj. Eue virgo. ] Huius verfus explicatiocxcom-
blofueit. IefumfiliumNaueh, & hli Iofedech cerdotem mentariisb, peti poteft. Transferam indein hunc In . 1.
Icfu nomen llis tamen caii, Chrifto confio, eque non huma- Jocum,quar ncceffaria cffe videbuntur.Iudii autem 7.
quid u'gni- nojfed diuino hoc datum eft nomenj& Uli non ert, quinqu potifimum argumentis hunc nobis locum
Chrifto <^ noc nominc fignificabatur, ver Struatorer, manibuseripcreccnantur.Primum eft qud apud
propii Chriftus plus eft, qum hoc nomine fignificatur. liiam non ribir3^/<i, qua; proprio virgo eft, Oevoce
competir. Itaqucaliis nomen erat quodammodocommune,& d noSi?n4i<i/4,legatur, quod non virginem Hebrxa
i Aug. 1. r certc vulgare ; Chrifto propri, & vt propheta pre- fed puellam; non conditions , ld a?tatem fignificat, hhalmah.
l I- dixerat, nouum&fingulare; quia eo modo, quo de cui argumento nemo poteft melis,qum Hierony-
Chrifto dicitur, nemini pnrtere conuenit , quia mus c refpondere, bhxlmab, apud Hcbra;os
.411. none,tinaljuoalio falus. non folim virginem, fed plus etiam qum virginem 'j0""uSl"
Quod autem recentiores Iudii non yenrp Iehof--^ id eft, puellam abcditam&diligentercuftoditam Hebiaicis
chuAhb-, i* lefebu vocare foleant, partim exfono fignificare , qux ne virorumquidem oculis pateat, in Gcnefm
vulgarimlinguarum,qucmillifolmaudiunt;par>. quiquenon folm corpore,fd etiam apeftu cafta b.t.conn*
timirrifione&malignitatcfacit, fignifictes Chri- fit, nominis originem indicare; diarn enim effe 1*>^
Iud*i eux ftum non effe > lehofchnahhfervatorem , fed Iefn. bahalmah ahv hhaLm , quod eft abcondere m*['7
nn, quod Ulis nihil nifi vulgarem aliquemhominem fi- quafi inclufam & recditam virginem: in Scri- c.ifaia.
Iefudicanr gnificarcvideatur.Sed bene eft,qud non tarn facile pturis vfpi,nifi pro virgine poni,vt d Rebeca virgo d Ge.14.1i.
' poffunt fuam Chrifto diuinitatem detrahere; qum pulcherrima &, incognita viro* vocatur hhal- Verf. 4J.
facile eius nomini fyllabas detrahunt. Hoc ergo w^:itemq; Maria foror Mofis* lingua quoque Pu- fExod-i.l.
proprium Chrifti nomen eft , quo & eius diuina fi- nica,quat ex Hebraica originem habet/virgin
mu humanaque natura, & praeftantiflmum redem- &4feu/ra.i6,vocari.Itaq; 7" bethuUhfohn virgi-
ptoris officium declaratur. Hoc datum tili e nomen nitatcm^nSj?Ww4^,mtem&virginitatemfimul
fuperomne nomen, vtin nomine iefu emne genuflcfta'ur coniunftam fignificare. Atque hunc effe Prophet
1 Phil. .] terrefirium , cacle ium , & infernorum1. Itaque rete nfum.vtitadicamVpaTyxaTic^r, virginemadhuc
quibudam adnotatum eft, Euangeliftas,cm Ser- teneram , & ne vrorum quid oculos expertam c-
uatorem noftnun proprio nomine appellare vo- cepturam cffe. Addunt quidam nomini nahyhba!.
41 CAP. I. LOCVS ISAIM EXPONITVR.
. quali virgo non vulgaris, fed praeftantifli tro dabit non iam quale reg obtuli , fore , vt Deus
ma , & maxime virgo fignificetur. populum lium rege Aflyriorum liberct;fed lon
.Prouerb. Vnum nobis Iuda;i locum obiiciunt3 Triafont g maius,fore, vt liberet peccatis, diaboli tyran-
Io- 1 9- difficile mihi, (aartumpemtus ignoro. Vta aquth in nide. Itaque maiore probat minus,
mlo,viacolubri{uptrpttram,vianauisinmcdiomari,& Et vocabum.] Quod quidm mirantur apud Iiiam
via viriin adolefcentula , hahhalmah , vbi non efc,vocabi: & Euangeliftam dixifTe .\*<-1 voca-
rantm Hebrai ; verm etiam Chriftiani nonnulli, bunt,nullam admirationis habet cauim: quia,vt ait
idque noftro iam tpore contendunr, nomen naby
hbalmah, pro niuliere corrupta pofit efl*e. Id enim
loci circumhntiam poftulare.Ego vero ex eo ma- _
xime loco probari pofle exiftimo nomen nnhy verteruntran <^*. vocabit, vt Chaldaeus : an >a-
hhalmah, nquam nifi virginem fignificare. Nam Vt a*a vocabunt, referebat. Deus - ,
.. alias, qua s aliena s iudico, interpretationesomitt, Qnodeflmterpretatum Emmanuel, nobifeum Deus."] moo noi"1
loci Salo! manifeftum eft Salomonem dicere voluiTe, diffici- Qup autem modo Deus nobifeum eiTc per hoc no- bifeum fit.
lius efle cognofcere, an fcemina,qua,qud recdi- men fignificetur, qxri olere video. Quprumdam
ta femper fuerit , maxime virgo putatur , virgo fit; nbn probo fententiam , qui fpiritualfter tantm in-
quim cognofcere,an aquila peraera,colubef fuper terpretantur Deum efle nobifeum , id eft nobis ir-
petram, nais per mare tranfierit. Hoc enim eft, & coriciIiatum4Quod ant niquittes noftrae nos ab ff*fat'f\'.
quartern ptnittts ignoro. Hoc atcm vt fignificaret illodifiungcrent '.MelisChryfoftomus^alijn- i ' -
per m-ma-if vfus eft nomine hbalmahyq\xod & nuil i patres, ipim filij Dci incarna tionem declaran
xtatcm, & conditionem perfetifimae virginitatis putant. Eft enim Deus nobilcum , non folm quia
dclart. Secundum argumentum eft,non eflfe fen- auxilium prftat, &peccata remittit, quo modo
um,fore,vt virgo, manens virgo, fed vt qua; ante etiam cum antiquisillis Iudxis erat:fcd quia Vcrbum
ir<*o erat,pofte viro nupta excoconcipiat. Hoc
Vir: carofdctumcft,&habitauitmnobisC,ciuibinttjrisvi-Cloii;-i.i4.
non modo, vt falfum; fed etiam, vt abfurdum, atq; fus ejf, & cum hominibus conuerfatus t,quia communica- IBJIU '-
ridiculum veteres auftorcs reieceruntjnullum hoc uitcarni &[anguini \Q40d autem ex hoc loc qui- u X
elfe miraculum,nullum fignum. Prophctam autem dam colligunt , Matthxura Hebraic non iripfifTe,
Vctf. i. fignum, idque inauditum,& maxime mirabile prse- refellimus in pnefatione. t f Cap.f.
e Vaf. 14 bere voluiifeb, Pete tibtftgnum Domino Deotuo in 25. Et non cognofcebat cam.] Hilarius ctgriocerejn-
profundurninferni}fiueinexcelfum fupr. t,c Propter terpretatur,pro vxor habere,nam ante^nquit.lpon-
boedabit Dominus ipfevobis fignum : Eccc virgo conci- faerat;pofiea in nomcntranfmit vxorisjton quodmarit'o
d Contra ptet. Sic Iuftinus d , TertullianuS , e , Bafilius f, E pi- coniunilafktrit,(edquodpepererittvtfactum vxores. E-
Tr jph Va phanius S , Cyrillus Alexandrinus, & Chryfofto- piphanius ver x pris dicit non cognouhTe, poft x Aduerfus
eA ucr us mQS refponderunt. Tertium erat , qud Ilaias di-
partum vero cognouifle non eius quidem corpus, Ebionxos.
iib.adcr cat vocadum elle nomen naicitun hlijEmmanue- fed animumeVirtutem, inftitatm. t iam monitus
ssMarcio-lem,quod nomen Chriftus non habuerit; quomo- ab Angelo,non poterat eius ignorare virtutem, qu
cienem j. do antiqui auclores refponderint,diximus .Qnir - icirct de Spiritu lando concepifle; & nemononvi-
fin hemil. tum erg0 erat } ex loci circftantijs apparere,dici
4f. . hoc efle de vxore llegis Acha2 , & de hlio Ezechia, det Hebraicam elfe phrafim , qua honeft vfus ma-
trimonij fignificatur . Illud vero quod quidam ad- y VtGenef.
nerationc. quem erat paritura. Qiod multo magis Epiphan. D notarunt, hoc verbum nort dici, cm primm virg 4 >i &19 s
g Adaerss & Hieronymus mrito rident. Edita enim efthasc defloratur Talfiim rnnft3t Nui
um j!.5)r..
Eblouiras, prophetia rgnante iam Achaz: ad eumenimtan- Arripiebant hc louinianus, Heluidius, Ebioni- 1"'.4.1*
h In cap. qua regem dirigebatur. Fingamus primo anno re-
Ifai, ta?,&, vtait Aulor imperfedijEunomianianiam tj8. t.
i Vcif. ti gni eius editam fuiife, iam Ezechiam nouem vtmi- debeatMariaepoft partum virginitate male fe i-Kcg.ny.
nimmannos natumfuiiTe conftat. Regnauit enim tiendi *. Tantm admonendum eft,quemadmodum a VlJc ver
4. Reg. <f- Achaz fexdeeim annos K quo mrtuo ftatim re- has particulas, ~4>itcquam nriufquam : ita has donn Sc L?
*.. Par.i- gnauit
PTiauit eius filiusEzechias'. Erat autem viginti-
vit*inti- vfaue , & fi qu funt alias fimiles , non imperaffir- . '_
Rc<TUm quisque iam arinorum cm regnare cpitm,
%'^ Nihilo plus coloris habet, quod alij dicebant id mationem poft tempus, quod notatur , fi negado tequm,
prjEcefit: femper negationem, cm praEceHitaf- quomo io
m 4. Rcg. eTe de vxore Ifaixintelligdum-Namneque virgo firmatio, fignificare, vt Hieronymus aduerlus 1- c'P'end*
18.1. erat.neque filium vllum peperifse conftat,qui Era- uidium,& Chryfoftomus hoc loco multisexeni- $crIFtu*
.. i. manuel,autfuerit,autvocatusfit. Q^ntum recen- plis demonftrarunt, : Eccc egovobifeum fumvfaut al '^^ ig
tiores Iudaei nobis obiicit, quod & prifei feripto- confummationtrrfftculi: nonindicat pofte cum illis .
res vix attigerunt > & maiorem habet fpeciem diffi- non futurum,fed mult magis futurum, & c: Micbol Rcg. c.
Cultatis; non ptuifse dari fignum Achaz , quod vi- filitt Saul non eft natusfiltus vfquead dtemmer isfut:
dere ipfe n pofset: quippe quod non nifi oftinge- E non ignifieat earn poft mortem peperiTe, & d : Sede c .5 1 j,
n om tis poft annis efset euentur. Qnomodo refpden- dextris meis:dontcpona inimicos tuosfcabellu pedu tuo-
d cum lo- dum fit, Chryfoftojnusnvidetur indicare: fignum
rew,hon ilgnificat pofte non lelTurum , & e : Donee
cum. non dari Achaz,fed domui Dauid, qus non folm tranfeat ^ terra, iota vnum , aut vnusaptx non
vfquead Chriftum permanfura:fed ipfum quoque prateribit a iic,non indicat fore,Vt polle prastereat.
Chrift paritura erat. Principio quidem propheta Ergo in his omnibus id dicitur quod eft dubiunijid
regi Achaz petendi quodcque velletfigni condi tacetur quod eft certum. Vfusnomi-
tionem contulerat,ex quo intelligeretDe fibi con Filtumfuumprimogenitum.'] Hoc aliud erthsereti- 1*"'~
tra regem Afsyriorum affutur . Pete tibifignum a corumargumentum,quideMarisE virginitate mal n"u
Verf. it. Dom 0 Deo tmo. Quod quia contns petere noluiti
fentiebant,quod Chriftum Euangelifta Marif pri-
commutata oratione Propheta aliud maius fign, mogenitum appellet, quafi poft eum alios gcnuerlt
quam quod petere nauderet,maioris liberationis vbi enim fecdo genitusnulls eft^bi primoge
VttCi " argum^tum Deum non iam Achaz, fed domui Da- nitum eTe pofle.Epiphanius videtur vim argumenti f ; .
14. vdisdit\mimprdickftAHdittdmusDAHid,nun- declinaTe, Negat enim fChrift Marii primognita
43 COMMENT. IN-MATTH. 44
appellammrNcccnimEuangdiftamdixiirc, donee A i.mvnigcnitosdocetintelU-ndos alioquiexne
F *.-nt aiium ; fed fil fu pn- daadum erat , dunce SpSBSiSSSSmi
mogemtum, vt figmcaret filium efle Martimo- tur. D. etiam Paulus SprLJZ T Drc
. Colof. . genuuautem Deu primgena omni* nito Chriftum appelait. Cur ergo EuifdZd S Rlte U
CAPVT SECVNDVM.
rum, thus, Cr myrrham. 11. Et refponfo aeeepto in [omnis , ne redirent ad Hercdem ,per
a\iamvidmreuerfuntinregionemfuam.\\. Qui cum rcceiffcnt,ecce Angelus Dominiap-
paruitinfomnislofepb, dicen: Surge, Cr aeeipepuerum, er matrem eius , Crfugein Ae-
gyptum, Cr eo ibivfquedum dicam tibi:futurum e enim , vt Herodes quarat Querum ad
j?erdendum eum. 14. Qi confurgens aeeepitpuerum , Cr matrem eius nofte , Crfeeett in
Argyptum: 15. CT erat ibivfque ad obitum Herodis : vt adimpleretur quod Jiflumcfld
doen.i. Domino ferProphctam dicentem : d Ex Aegyptovocauifilium meum. \6. Tunc Herodes
videns, quoniam illufm effet Aiagis, iratus e Valle, Cr mittens occidit omnes putros , qui
erantin Bethlehem , Cr in omnibusfinibus eius a bimatu Cr infra ,fecundum tempus, quod
exqui(jerat Magis. ij. Tunc ajimptetum et,quod diftum eft per leremiam e Prophetam
i
49 IN GAP. II. DE MAGORVM DORT: 50
a Vf.i6. pter illa verba a, Occiditomnesfueros ibimatu, CJ* in- A Ierofolymam. ]Mirum, cur Ieroolymam venerinr, CorMsgi
fr*fecundum tempts quod exquifierat t//.Idemque cum in Bethlehem ab ftelladucerentur. Sunt, qui lcroo'y-
ante cum EufebiumCiirienim fnfifle ex cius ap- putentftelhni prope Ierofolymam difparuifc , vt runt. "' 1
paret Chronico.Mult verioreft Ecclefii fententia Magi natum regem in vrbe regia nuntiarent, ne Iu-
decimotertio die poft natum Chrift veniTe;quod dxi ignorare pofleit, quodGentilium teftimonio
veteres etiam sudores tradiderunt : Auguftinus b, didiciflentJnqua fententia Ambrofius eft, 4 & Au- q Lib. . in
Senn -i. 1 Leo c. Cert illud conftat, non multis pftdiebus guftinusr,& Chryfoftomus Bafilius<-,Theophy- lu.cap.t.
& j.deEpi- laftus, Btrnardusu.Quodeo eftprobabilius, quod fSef 30.31.
phaiiia adueniife:Hoc enim Euangeliftafignificat.cum di-
&3fde
cOfto er- cit:C >mnatus ejfet lefusfcce Magi yenmm.Nam & c- Ierofolymitaniftellamn viderintmecenim Etran- tempore,
inonibus. nexio verborum,& partcula illa, ecce, indicar poft gelifta videtur pmermiflurus fuiffc.Qupd fi n di- f Hom-7.in
Chrifti natalem , ftatim Magorum aduentum fccu- fparuifetjomnes vbique earn vidiiTenr. Id etiam in- Matth.
d Gen. 19.9 tum fuif^vt ^dlmloquebanturfir ecce Rachel yenie- dicatEuangelifta*. Qmcim audifjent regem, abierunt, jI?flom
Gcn.2.6 bdt cum ouibus fratrisfui .Etc Uecdum intrafe yerba com-' & ecceea , quam yiderant in Oriente, antecedebat eos, _c, \
4- __/*_.._ J . a . r . : 1- . ./- i : K.hn
fleuerat,^ ecce J{ebecca egrediebatur.Sc quia, certum eft, yfque dum yeniensfiarafuf, ybi erat fuer. Quafi dum *I "feufetL
Iofeph & non manfiTe in Bethlehem fupra jj fuiffentlerofolyms:, non vidiTent, fimulatque in- xVcif.j.'*
quadraginta dies purificationis,qid ex lege praefcri dediicelfiflent , itcrum videre cpiiTent. Beinar- Stellalcro-
LcuiMi. . pti erant f:Statim cnim venerunt in Ierulem , yt - dus exiftimat priiis Magos Ierofolymam venire vo- iblymisdi-
Luc i.ti ft _ . _ . _ i_ r>.i:ig l..:/T ...
luifle,vtdenato :_. .
interrogarentrege, /l.i *"'
idequc ftel- fpiruit.
Ver.j. firent eum Domino SxSc ftatim reucrterunt in Galilaca
i Matt. 1.9 h. Magi autem Chriftumin Bethlehem inuencrunt lam fei occultalfe,vt qui humanuni qiiasrebant -
',ergo ante quadragefimum natali dicrri Magi ve filium, diuinam amitterent ducem. Mihi non tarn
nerunt. eorum curiofitate, quam diuino confilio faftum vi-
Quod enim Epiphanius ait Iofeph & Miriam fin- detur,vt Ierofolymam venerint:partim vtludii in-
gulisannis eodiecx ^fgypto in Bethlehem venire excufabiles efset,vt Hieronymus ait:partimvt pris
clueuhTe;cmque polt duos annos rediiflent,Ma- gentibus,qum Iud;risChriftus rex natus annun-
gos eosinueniiTe:mirum videri poteft tarn erudito tiaretur, nciudx'orum de fuo rege teftimonium fu- y Hom.de
viro in mctem venire potuifTe, quis enim credat Io fpeumhaberctur,vtBailiusaity. Humana ctiam hum.Chri-
feph & ctra naturalem charitatem, & contra man- poftulabat ratio,vt qui natum quxrebant regem, in ft".
x Mitth.i. datum Dei k,infantem in ilium ipfum locum, vbi regiam vrbcm ventent.
jj. tyrannoquari iciebat,redu<urum fuiile ? cum eti ^uinatus efr. ] Notanda Migorum aiTeucratio: Mag"de
mortuo tyranno,& Deo admonitus, vt reuertere- non enim dubitantes interrogan! , an natus fit, id t 5"
tur,auius non fueritin Iudjeam redire,fed in Gali- certi, tanquam Deo doti, natum efeaTcuerant. omiCS
YeiC.ii. team diuerterit !. Aliquod etiam eft argumentum, Videntur ctiam ita loqui, quafi omnes natum elle fcianr, ln-
qud Iofeph & Maria ade incommode in Bethle icbnt. Et vero quis crederet Iudseorum natum re- tertogant.
hem habitifuerint, vt credibile non fit,diu iacente gemPeris icire,ignorareuda:os? Credibile etiam
, in pnripi Chrifto eos manere voluifte. eft eos de nouo rege interrogate, de quo ciim nihil
ex 2n<^ crS cx profecbfiint? Quid! duo- cognofcere potuerint,Ierofolymam vcnerint,quafi
Qnan oex ante natalem Chrifti annis profectos putant.iif- in vrbe regia cituri,quod in aliis leire non potuil-
ra:rta pro- dem impuHi
fcftifmt. ir verbis
1 m,a btmatu
i r- r
& ttfra,Jecund<min "
fent.
Veif. 1. tempusrfuodexquifierata Magis. Adquam fententiam Fexludwum. ] Duobus modis hc verba iungi Cfatifti
Hom.i. A uftor operis imperfe&i ,& Auguftinusaccede- poTunt,vcl Rex Iudxorfi,qui natus eft, vel qui na- r Iudso-
ESCIh7 re v'c'entur-^m' vcro incredibiieviderur, Magos tus eftRexIuda?orum.Vterquesusprobabilis,fe- rumnatu-
pip ama. Juosjntgrojannos jn itnere pofuife, etiamfi to- cundus tarnen mihi videtur probabilior,quia - Ia'is ^?*"!
vt ti rodes tacti-
. t:imterrarumorbem pedibus peragrafient.N no- niiiaTies< Necenim ignorare Magi poterant Hero- tut
ter- ftra state Magellanius duobus annis multis fiipera dem legitimum,& naturalem non eTe rege : d fa-
orb'em "s impedimentis, in multis diu locis commorams itium,& populo Romano datum. Faditio ergo
duobus an- vna naui totum circum orbem terrae nauigauit.Aiut regi naturalem opponunt.
jiiscircum- quidam ftellam quidem ante duosannos Magis ap- Vidimus emmeam eins. ] Indicem natalis eius. 1?,\.
iui- paruiire,nontamenftatimprofedosfuifleeos,pris Quinqucdchacftellaquaeri pofunt: qualis fueriti ^aM-
difputandumfuiTediu,quidftcHaportenderet, re quandoprimm vi,vbi, quomodo exea Magi - gordrn.art
vero explorata adornandam profeftionem. Hoc gnouerint natum eTeChritum,cuf per earn potis, verafurir;
etiam pofte , cm de ftella agemus, refutabimus. qum alia ratione doti fuerint.
Fingamus tamen ita effe, nimis adhui longum erit Veram fuifte ftellam vnam de numero catera-
P Scr.ji de tempUS# Mihi Auguftini fententia valdplacetf eos rm,qu3ead praeftandum Magis obfequium dec-
tempore. non nifi nato iam Chrifto ex patria difceffifle. Hanc derit, Gregoi usNyfenus exiftimat z.Alij fer - In
cnim vim hzhet,Vidimusellam eiusin Oriente, id eft, ns non veram ftellamrfedftellefimilitudinem fuif- de Chtiiti
qua? natum fignificabat. Cm autem deeimtertio E feputant, Chryfoftomus3, Pafilius b,Ambrofius c, '"cat f .
poftdiecredanturadorafle.reliquum eft, non vitra Auguftinu$d,Fulgentiusc, Auftorlibrorum de mi- ^"ft"ja .
odoaut nou dies in itinerepofuTe. Nec enim eo- rabil'b' cr3Scriptura>,qui nomine Auguftini cir- aHom.ia *
demdie.quoftdlamvideruntjdifcediiTe credend cumferuntur f. Qiod multis probant argumentis Matt. 6.
cft,& IcrofolymisdumHeiodeseos interrogat, & qud numquam antea vifa, qud numquam pft: Hom.de
dumSeribas & facerdotesconfulit, duos vt mini qud non fuerit in Corlo, alioquin viammonftrare bum.Chri-
mum manfifle dies.vald eft verofimile. non potui(Tet,qud ab Oriente in Occidente con- tlolfncra"
QHemodo Quo magis mirum eft eos tantillo tempore exPer- tr naturalem curfum Venerit,qud non folum no- c Lib.i.ie
decem dies fidevfq; venire potuifle. Du3etamrcsadmiratio- ftu,fed etim interdiu luxerit,quod ftfe aliquando Luc.cap. t.'
tantum in nem tollent:aItera qu^credibile fit eos n ex vlti- occultarit.vtdiximus?, qud fteterit fupra dom, dSer.je.de
facrioc m's^ ex PrximisPerfarum finibus venifle,quiab vbi erat puer. /" Quae omnia probabilia,non neceTa- teinPore-
XT r.r .. . ein .
Ieruilem vix vitra ducentas leucas diftare reperi- naargumentalunt. Namqui receratauquando, vt deEp,pii,n
tiir.Altera,qud verofimile fit cmelis vfbs eile, qui Sol ftarer,aliqudo,vt retrorfum reuerteretur,face- f tib.j e 4.*
quamuisoneratiquadraginta quotidie leucascfi- re potuit,vt vera ftella ftationc naturali relicta ift- g Yf.r.
cere dicunrur.Nam quod Remigius vult diuina id hxc praeter naturam fuam officia praeftaret: fed quia
factum virtute,vt fieri potuifle credendum eft , ita miracula Deus fine necclitate facer non folet, nec
fadum fuTe non eft neceflarium,nifi probetur. nobis,nifiprobentur,promiraculis habenda unt,
COMMENT. IN MATTH. 5t
credibilius eft veram non fhle ftellam,cmftelte A Quo autcm modo,autquando ea facta fit, de eo Qoomodo
fimiiitudo eflc potuerh,& ad docendos, ducendf- dubitari. Hieronymus m per da?mones factam puT ^c " rcuc-
queMagos fatis eflet:ftcllam apparentem Euangeli- tat.Idmque fcripiifle n videtur Origencs,qui ficut Jj lo?' 1,a"
fta propter fimilitudinem.non propter veritat - alia,(ic etiam hoc adiurati Magoj docuerint , quid mjac jf-
pe]lamt,ficut nos cometam ftellam vocamus. ftellafignificaret,Necimprobabileomninoeft vo- 19.
P^l Quid aiitemfuerit,magna inter feriptores diffn- luifleDeum filijfui ortum per dxmon es declaran, -
fio eft.Nnulli Spiritum ianctum fuifl'e putant,qui cum videamus eos Chriftum negatibus Iuda?is - tta CcIs"-
vt polt baptifmumipcciecoJumbariitanuncfpecie fiteri, & confentaneum videbatur, vt paftorcs, 0Mar8
ftcllxad demon ftrand Chriftum defeenderit. Ita qui ccelum perpetuo contuebantur, per Angelos
Audtcrille librorum demirabilibusiacraScriptu- Ccelo, Magi.quiab inferno feientiam hauriebant,
Tx a.Ali i fuifle Angel,qui ftellae peciem induerit. ab inferno per dmones docerentur.Alij pei Ange-
Nanv& Angelos ftellasappdlarib:hancopinionem losfa&am malunt, vt Auguftinus p. Alij intrinfe. p Ser.de E-
Aucto; illc,quem paul ante nominauimus,prba- eus Deo hoc myfterium corumanimis ipfpiran- p'|chra"'?'
bilem,Thcophylacl:us veram exiftimat. plcriq; alij do,vt Leo 4,quod & Auguftinus 1 videtur appro- ^1^*" 9
comet.im fuifle dicunt.Fgoaut cometam,autAnge- 3 bare. rSerm.)4.
lum dixerim. Conftantiifima ver omnium fer veterum Au- c teporc. 4
iQa:,qu- Quandoautemfitvifa, non conuenit. Quidam orum opinio cft,M;goscx ProphetiaBalaamiam- "Nu i4 7
aouel'la. duobusannis,arit'cqu^Chriftusnafceretur vifam diu cognouiffeCnriftonafcente ftellam oriruram f, Ml^P!"
appatuir. dix<.'runt,propter ilia verba c. ^bmatu & infrkfeam- OrieturelU ex Jacob. Magos enim,aut poderos fuif- iaani<31ji_"
Vcrf.r. dmv tenons ,quodexqu%fierat a Magis, vtrefert Euthy- fe Balaam, aut ex cius pofteris: qui vicini fuerint, ciTecSl-
p^b"1,' mius.Etquidem Auetor operis imperf cti ' ita fen- earn ^rophetiamjtraditionemqueaccepiTcOrige- tifiu eil.
fxfer.'j. tit &Niccphorusc;idcmque ilquando fentic Au- ns t Ambrofius v, Chryfoftomus *,Epiphanius tHom.i|.
de tpore. guftinus,vtapparet f,quamquam fent-.ntiam poiL B.iilius ',Au<5tor imperftcb 'Hieronymus hoc lo- t^^B>:
corrcxit.AIij vno ante anno,vt idemrefert E.irhy- , Quod ego^ pi opter tot tantormque teftium LUcamc r.
mius.AHialiquantant,vtChn foftomus, Euthy- auctontatem, & propter verifimilitudinem vald x Hom.i.ia
mius,&Theophyhctus.Alijcoip{bdie,quo natus probabileiudico.Videnturque Magi, cum dicunt, vanosiu-
eft Chriftus,vt Auguftinus g,quod ego probabilif- Vidimusfiellam eins in Oriente, italoqui, quafi de re, geliftas.
pSer4.de fimum puto. Hanc enim vim in ill is verbis animad- qu^iudsis nota eflet,exiftimantes ldeos earn pro- ^j.11'1"10"
Epiphaaia. ucrt0j yidvnus fiellam eius in Oriente, ideftquxeum C phetiam,quam ipfi Gentiles fcirent , ignorare hon zHom.de
natum fignificabat:&r in \\h\Vbie qui tutus efl" qvA- pofe.Non enim dicunt Vidimus elUm quamdam in humana
fi ex ftella non nafciturum.fed iam narum - Oriente,Cd^idimusfiellam c/w,quia de illa loqueban- Chiifti ge-
gnouifst.CurergoHerodesbimatu,& infr pue- tur, quam omnes feiebant nacente Chrifto appari- n"l-
hVetfitf rosoccidit,fecundm tempus, quod exquifierat turam,quemadmodumfi quisnunc diceret. Anti- a omi"
. Magisb?dicemus portea. chrifms venit, &vt Andreas Petro fratri fuo dixit,
-bsuella Vbi viderinr, non conftat. Hjec enim verba am- lmenimus Mefsiam b.Auget probabilitatem , qud
apparuit. bgUa funt) ydimusfiellam nus in Oriente. Sfus enim Herodcs creciderit per earn fiellam nat fignifica-
duplex eTc poteft, aut eos cum in Oriente eflenr, ri Chrift,,quafi id vulgo not effet. N ce enim ro-
ftcllam in Occidente vidifle,?ut vidifle ftel!am,qu gat principes icerdotum.an Lhrifto nacente ftella $]]
ii Reg.ii. apparueritinOrientcvt'^i/ifijwwYwe.v aduer- appariturafu/cdvbiChriftusfitnafciturus. chriftum
* sofe Uuantemfuperfolariumfuian : Dubium enim eft, Q^od autem quidam obiiciunt in illa prophetia &chrifti f
an vident mulierem,qu2E fuperfolarium fuum fe la- Bala ftellam Chriftum ipfum appellari,cum ex la- guramdefi-
uabat.an ipfe ex Tolario fuo earn vident, jvjonnulh cobdicaturoritura,non neg. Sednou non eft, gQat
ergo non inOriente.fedinOccidenteftellamappa- ^ vtvn verbum prcfertim in prophetiis, & Chri- c yerfrji
ruiieputam,quod Auftor lib.de mirab.ficr. S' ri- ftum,& Chrifti figura fignificet, vt infr c, ex -
KLb.;.c4- ptursekafirmat. Strabi'sin medio relinquit. Sed gypto yocui fiiiummeum.\\\u cert.eflearbitror,Ma-
non videtur mihi dubitandum.quin in ipfoillis O- gos prter ltvliam,aliquam, fiue per hanc prophe- f*ur^^d-
rienteprimmapparuerit, &vixdux fuerit. Ciim tiam,fiuealiunde,diuinam reuelationem habuifse, lMagos
enim dkunty'idiwmellam cius in Oriente, non tam afseueranter enim,&tanquam Deo docli loqu- c'docoir;
* vnde,qumqua ratione moti venennt, dicerevo- tur,Prbiequindtuserexlud<tomm'! cluinus ia
lunt,qud ft:llam nimir eius viderint.Senfus ergo Poftrema quaeftio erar;Cur Deus Magos per ftel- "/0" -
lVet?. eft earn in Oriente apparuile,quia nagtbatur, vbi lamdocucrit.N6eftdifralis coie:ura,& Grego- fi,it tqo
ipfi eflent,fed vbi cam vidiffencDeind'e fi in Occi- rius docuit vo*luifse Deum,accommodat ad eor homini.Crd
dente,id eft,in Iuda;a apparuifler,vtique vifa fuiflet feienti tm eos erudire, vt, qui in ftcllarum obferua- vt vero rico
Iuda:is,quodEuangeliib non tacuiflet. Praetere tioneverfabatur.exftellis Chriftum cognofeerent. "h,bita-
quamuis Euangelifta non dicat ftellam per totam Omnibus in rebus &qua;rcre & inuenire pofsumus |ar.j^
. viam Ma^os antecefllfle,tam quia dicit1 attecefsijfe Deum. nc_
eos,poqu.tm exierunt ex leruf.dem, yfque dum veniens Et yenimus"adorare eum.] Qui hoc loco non aliam i<;
ttrctfupra,ybteratpuer,crcdendum eft idem earn an- E quam vrbanitatisadorationem intelligent , nimis j.6i.vrque
teoificium de Oriente vfque in Occidcntem prae- mihi vidtur vrbani. Cur enim tot alios Iudaeos na- adverf.ij.
O flio ftItinre- tos reges nemo pcregradoraturusvenit,vt Atha- ^J'^44'
quinTodo0 Qp autem medo Magi vifa ftella Chriftum na- nafiusdargumentatur?Quomodoinftabulo, & in Lac%i.S9;
ei Hella tcfle cognouerint,difficile diftu eft. Auor ope- praefepi iacentcmadorant,fi nihil nifi homipem - +.
Magi. risimperfeihiftoriim apocrypha rcitt, in ftella gitant;QomodoHerodes fequoque adoraturum Aft 4 &
Chriilum fimilitudinpuerifuiflc,qui Magos allocutusChri- dicit;Fruftra profeclbDeus tam inuifitatoeos mi- y7"*'^7*
cognouc- 'ftumnatumdocucrit,&vt ei adoraturi proficifee- rculo docuifset, vtfolum^ominem , non etiam '*
mnt.
renturimpera"iierir.Alijnaturaliaftro;um ftientia Deum adorarent. x, .&1+1
eos coniecifle, quod videnturPriicillianiftu exifti- 4. ft congregans omnes principes. ] Vhum tantum (juipnnci-
mafle,fvpedchacreab Auguftino, Chryfoftomo, fuifseprincipemiacerdotumexmultislocis pcrfpi- p^iecerdo-
Leonc,& Gregorio reprehenfi. Enim vero cert eft cu eft. eltjque mrito qua?ritur, quo fenru,quafi ^10^
naturali feientia non folm Deum , fed ne homin multi fuerint,principesf:cerdot appellctur.Ciuod , | ^
quidcmvllum natum effb cognofci pofle. Rcliquu non hoc tantum loco,fcd multis cti aliis fieri ani- at .if 15-
ergo eft,vt rcuelatione cognouerint. maduerdmus f. Sunt,qui dicant principes acerdo- 4j.
53 IN CAP. II. DE MAGORVM ADORT. 54
tumappellariomnes,quifummialiquandofuiiTent A buunt,quorum ore Spiritus saftus Ioquebatur, etfi =s memo,
Ioa.11.49. facerdotcs: erant cnim annui, & venales3, ex quo rem, quafi humanum fit, extnuant, videant an in ri*'apfaf
& ltiy Pompejus vrbem expugnauerat,& veftem lacerdo- Euangeliftis excusct,quod in ie,fi quiscxcdaret,ri- cUcPotu-
b Lib iS ta^em in iuam, populique Romani poteat rede- deri e putarent. Ego id aut impium etiam eflc.aut
ant ." gerat,vtIofephusfcribitb,& Euiebi'c.Ita Chryfo- propab impietateabeflearbitror. CautiorHiero-
c Lib i hi-ftomus&Euthymius infra d,& Theophyladus in- nymus,quifacerdotespotiiis,&Scribas, qua Euan-
ot.ecclcf.terpretanturc,quorum opinio inde refellitur,qud geliftam accufare maluit.Putatenimo , Euangeli- ^nconi
AC \ anteVJamannu'e^enc^umm^acer^otcs>cuea i- im.nquod propheta dixerit,i^ quid facerdotcs u'
e MitPi+. 'gmtas non ailte &ncm vita: finiretur , plures tarnen & Scribe refponderint narrare voluifle, vt Scriptu- chiex! *
f i.Kat . principes facerdotum dictoslegimusf. V nus ergo raruminillisignorantiam notaret.
14. erar,&multi:Vnusfummus,qui abfolutc princeps Sed eque credi bile cft,facerdotes qutumuis in- Sacerdotes
facerdotum,autPonfexvocabatur.Multi,quiert dooSjProphetje verba infidelitcr recita fle,prefer- in hocci-
i&m rafebei 44/>or,capitafamiliaracer- timcm ve ofimilefitinrctamrerialibrumipfum talldo lo5
gi.Par.if. dotalium,vt hincapparetg.Vocatergo Herodes fa- in medium protulifle;& Euangelifta potis laudan- no
ad c. cerdotes,quia eorum erat offici de lege refpde- g di,qura reprehend caul videtur corum refpons
14 . reh.nonomnes.quiainfinitusfuiiTet numerus: fed recitafe.vt exaduerfariorumetiam fententia pro-
h uaU.7. principcs,qui & pauciores,& dodiores ert,& quia baret Chriftum in Bethlehem fuifle nacitur. Alij
erant ex numero Sanedrim,ordinariorum iudic, interrogatiu locura Prophetlegendum putat, vt
i i.Par.13. & quafi confiliarijjVt intelligitur ex his , & multis idem fit, An chapad Prophetam, & nequa-
aliis loris,vbi fine principibus facerdotum nullum cjH.'.m minima f f,apud Euangcliftam,quod non effet
Uii u.i. Concilium cogitur. incredibile fi probarctur.Alij vjx r/r}a pudPro
.4.<. Et[criba* ptpuli. ] Scriba 030 fephmm , propri phetam neutro genere pofitum dicunt,vt fit fenfus,
jjuinScri- erant publici notarij,quorum officium erat, n - tyvtfis in miibtuluda,id eft,maxima es, vt fis
bx fuennt. ium publica mftrumenta conficere, fed etil facras inter principes Iuda.quod Eugelih dixit, Kequa-
i * m'" 11 Scripturas incorruptas feruare,earmque fens in- quam minim* es.Hzc interpretado cum mihi ipfi.fi-
j.Efd.7. 10. terpretari,vt cftat ex his locis k. Itaq;i;dem ropux) Cut & illa fuperior,antequm apud vllum aucbrem
,,. id e,legis periti vocabanturl. Non item vopaS-nu legerem,veniTetin mentcm,vix iuuenta dipcuit,
Matth 7. Ugflatore svtquidam putant.Hor enim maior erat qudHebrxi n5 foleant eo fenfu dicere VJV tfthhtr
19.8c 17.10 dignitas.Quemadmod apud Grecos Grammatici j-e QyDmebi)*t p. pVtGene.
i corri, P"m dii funt,qui litteras nouerant,id eft, legere Credo ego huius rei explicationem ex alia quae- }??
I Lac.7. jo! &fcribere,deinde,quiauclorescorrigebant, & in- ftione pendere,an verba fint iacerdotu & Scri- 1Cl-7-l7.
&I4 terpretabantur,qui in omnibus quaftionibus, qus bariun^anEuangeliftE.Nonnulh cnim interpretes,
rn Mat.i4. e hiftoriis,fibulis,auftor nu incidebmt , iudi- EuahgeliftcE eTe putlt,qui haud fcio quo modo ex-
cV/ i CCS erant-Tnphyiaftus:Icko H -rde cti vo" piteare qua;ftionem poTent,fed eos connexio, con-
uc *l! ' cantur,& quia pars magna Concilij erant m. textuque verborum videtur redarguercSunt ergo Verbafunt
Cbntunafceretur.Hehiiirmuiy * id eft, vbi facerdotum verba ab Euangelifta hdeliter recitata. ftcerdotum
nafcituruseiTet, ibv ioled. Qjrefic exiftimo Euangeliftam non verba pro- ProPi,eMn
Hebraifmi huius ea vis elt quod patticipff pr*fens quale phebe.fed facerdotum , Scribarumq; interpreutio- ^'4"
eftthv pro re fieri folita,&vfitatavfurpatur;fic neta recitare voluiTciquae eiufinodi fuit,/ tu Beth-
Exod.zo.uVyipPWhbdHon,vfitstmqMiatc>nt Uhem errata j&,ttrra . enim Bethleh
quia eft ea caftigare folit*,hoc modo tbv tolede olimEphrata vocata fueratq.Quia ergo alia erat Gcn
icuur.qaia fi '. nafcilolctet.ibin alibi ficre;. -y Bethlehem m tribu Zabuln r, qua? Ephrata non 16.19.& +.
6. Et tu Bitblcbcm.^Hunc locum diiTenfio,que pri- cognominabatur,addiditPropheta hoc epithetum, 7.
pecie magna videtur eTe inter Euangeliftam vtnanc Bethlehem ab illa diftingueret: iacerdotes lofiie 1.
_ , atque Prophetam,dicifficilem facit. Quatuor aut vero epithetum prophetse.alio clariore epitheto ex- f
at^0lphcta rebus vidrardiffidere.QupdEugeliftadicat,C7* plicare voliiert.Et tu Bethlehem EphrAtjd eft,quje
Iti-relita * Bu )['', m tend /*4,Propheta ver,^- m Btihlehe eft terra luda,non Zabulon,vt doceant fenfumPro-
diffcrre vi- Epfa-Mta.Qaod Euangelifta, Neququam minim* es, phetae efle,non in ea Bethlehem , qua? erat in tribu
dcatiir. Propheta,n>rrl7 "Wt thahhtr lehiioth,minima es,vtfit. Zabuln fed in ea,qux in tribu erat Iudi Chriftum
QodEuangelifta,Exx'</x,Prophetaducem nafciturum.Id enim Herodes magnoper puubat
non nominet-Q^od Euangelifta dicat,Qw ^. aut fua interelTe. Quod autem fequitur, Minim* es, vt
w -mi/LULV!, qm pafcat^ropheuhtiiu mefcbs!,qui fis, fie expofucrunt, quafi Propheta ironice locu-
dominemr. DeniqueEuangelifta.vtHieronymus ait, tus fuiTet, Mmm* qmdem videns,(i
eque cum Propheta,neque cum Septuaginta vilo fpeetnr ambit, neququam minima es, ex te enim
modo videtur conenire. exiet ,&.1 millibus a'bx *lephim,mterpreti-
Quidam nimis racil refpondent, Euangeliftas tifunt.i'-t^o^ideftjintcr duces, autproutudu-
memoria fxpelapfos teftimonia Scripturarum no cum.Nomcnenima'ahx //>6, vtrumqnefigni-
aliistantmverbis,fedalioetiam,ctrariquefen- E ficat,&duces,& mille, quia duces mille plerumque
fu recitarcCuius fententia; mignum auftor Hie< hominibus prxerant, inde #.*/ Gracis appel-
nlnepift. ronymum citant. Euangeliftas contrario fenfu lati. Fuifle autem populum in chiliadas diftribut
adPamma- ^^ citaredidu impium iudicomeque id vf & nemo necit, & ex his loris manifeftum eft. fExpd.i.
laleiftas quam Hieronymus dixit. Nam quod ait in epiftola Qupd idem in vctereGracorumRep.faftum fuifle t5.
contrario ad Pammachium, de hoc ipfolocoagens, fenfum apud Ariftotelem,& Platonem legimus.Dubium *-P*l-4.4
ftnfti $cri- elTecontrarium:non fignificat totius loci Euange- autem non eft.quin Propheta non iolm ad ortum
pmrasci- lifVac fenfum totius loci Propheta: fenfui:fed vnius futurum Chrifti profpexerit, fd etiam ad priteri-
"^Pi5 verbiEuangeliftsefensjVniusverbi Propheta: s- tum Dauidisalluferitignificansparuum oppidum
' fui,fiperfeconfideretur,contrariumelTe. Nam mi- vnum iam praftantiimum ducem Dauidempro-
nimaes.ty non minima es,perc confiderata.ctraria tulifse,alterum ver long praeftantiorem Chrift
profedofunt,vt autem ab Euangelifta, & propheta prolaturum:& quia de Chrifti ducis ortu agebatur,
dicuntur,ncncontraria,fedidemfunt,vtpaulpoft appofit facerdotes interpreati funt ''
exponemus. bcaUphim uhudah , in ncibut Inda. Qod autem
eque in Memoria autem lapfum , qui Euangeliftis tri- probcia #</,w/w<r,mterpretati st^ro/^i-*
i)
*
55 COMMENT. IN MATTH. 5*
^4/,regendi modum declarare voluerunt: fUtur A Magos etiam,ctfi tertio dcimo venerum die, non
fignifictes,vtChritus tnvirgAferreA,vtgentes3, iam in prefcpi,{ed honeftiore loco Chriftum inue-
aPfal.i j. cd in pedo benigni paftoris,cuius uues eflTent pro- niffcmihiprobabile videtur.Qiipd enim in prefepi
pri,populum fuum regeret,fimlque,vt opinor,ad repofitus fuerit, partim myfteno, partim necelitate
Dauidcm Chrifti figuram alludunt,qui pafeendis fahim eft,quia confluentibus vndique in Bethleh
ouibus ad pacendum populum Dei traduclus eft. deferiptionis cau,qui ex familia Dauidis genus
Nam degrcgibusouHiAflumpfitcum,depoftfiliantes ac~ ducebant, non erat locus in diuerforio o.Myfterio n 1UC-7 c
ceptteufnpcere/acobferHumfMum,cr/fraelltre{itate iim erattatisfactum. Necefitatem cclffc creden-
[ b,ficut Petras & Andreas allufione ad preter- dum cft,&Mariam,aut Iocph omni diligtia com-
b Pf.77.7i. tum 0fgcium,picatores hominum fai dicunturc: modioremlocum qua?fiuiffefuadet ipforum pietns.
Mat Melius tarne mihi nofterinterpres vertifle videtur, Audoresveroillifuperiores condonando fortaffe,
retei ,qumaliinonnullivertunt,P4/f:quia n vo- magis,qum interpretando in praefepi adoratum di-
cao eruntChrift voifvttpMftoremficut reges Home- xerunt,quod id & myfterium,& admirationem , &
rusvoc.ircfolet:fed'^>'e,<CfW7,cmquo melius R Magorum fidemaugere videretunfed quia illa u-
regendi.qum pafeendi coha?ret verbum. Chryb- penorfer communis eft Patrum fententia, non fa
Paftores ftom',& auftor operis imperfedi lcerdotes repre- cileftreiicicnda. Cur Iofc-
po^ulot. henderunt,qudnon integrum Prophetae teftimo- Cum JHata matre eiur. ] Q^od Iofephi mentio phi'nonfiat
niproduxcrint.Sequebatur enim: Etegrejpts eins nonfiat,aut cffu,qud forte demi tune non effet, mentio.
diebus titerrtitAtis , quod illi tacuerunt : Sed non tarn autmyfterio factum eft,vt iofeph Magisnon in-
malignitatc,qumprudentiamihi vidtr taeuifle. ueniretur, ne forte Chrifti patrem putarent. Nam
quod ad quaeftionem ab Herode propofitam, Vbi paftores puerum cum Ioiph,& M iria dicuntur in
Chrifius rtAfeirttrus //f,nihil attinebat ueniffe. oLuc.t.ii.-
7. Clm voCdtis.jClm vocat,quia Chrifto infidias Obtulerunt et , Aarum,tbns & . ] Munerura
part. Qbus Orientales abundant,quamqu nolim my- fig^gca_
8 . TempuselU. J7 cV Ivov v eurefW sivfttepus ftenexcludere,quod omnes hic vetercs audores tio.
quo Apparueratfiella,id eft.quo illis tpore primm tanto coninfu cognouerunt,vt Rgi aurum, Deo
ccepiffet apparcre. thus,homini myrrha data fint. Minus enim myftcrij
10.
......Videntes
Autem elUm.lQui
, .j ^ hinc- colligunt
..v... ftel cffevidcbatur,qud mulierilla vnguto Chriftum
lamnonfuiffe Magis totius ducemvia?,qudquafi perfudiffet, qudnihilominuserat apud Oritales
nouo nunc eius officio l.ttentur,non videnturani- vfitatum,tamenChriftusadfignificandamfuamfe-
maduerter,eadem ratione probari polfe, neviim pulturam d qua nihil fortaffe mulier cogitabat,fa-
quidemillisanteafuiffe,quditanc,quafiant no dum dixitp.Huius autem myfterij, etfinon Chri-
vidiffent.ea via la?tantur,quod abiirdum profed ftum,quia nihil eum de Magis locutum legimus,ti- P ..
ehlamenimdixerant,vidimusftcL;aewsinOre/ittd. men omnes veteres audores interpretes nabemus,'41-
d Verf. il on id ergo,id illud potis colligitur, eam ad t- Irensum q, Cyprianum r ,Origenem f, Bafilium f, Lib j
dem anno contighTe, quo Chriftus Magisadora- bilius vniuersintelligendum eTe, quod vniuers
tus eil: , Sc quidam non mult poft adorationem. dictum eft.
enim verba illa fignificant. Tmc Herodesvidens Nec volo,cm hxc dico, bonis auftoribusfidem
quod illufits effet Magis-.&chxcf, Qu^cum recejsient, abrogare,quiXhrifto in igypt ingrediente, ido-
tece Angelus Domini apparuicinfomnislofeph , quae qui- la corruifle tradunt,vt Hieronymus r reference re- 1 In cap. 19
uis,vtdiximus, nonfighificcntftatim,tamencert iicit,quodq;tammultidixert, vt mrito traditio chntoin.
Significant non multo poft Magorum obitum & videri poffit f. Credaturfan Sozomeno tveterem mlfeat^
Iofeph,vtfugcrer,admonitum,& Hcrodempueros fam rcferenti,Chrifto infanti Hermopolim gy- Idolacor-
occidere ccepiTe.Alterum eft, eodem anno , quo pti vrbem ingredienti praecelftm arborem aeclina- renme
gVeif.19. Herodesmortuuseft. Chriftum ab ig-pto reuer- tarn : Mahumeto tarnen , & nefcio cui deinfntia ? Palladiui
tifle.Hoc enim ilia indicant verba s. Defmfo autem Saluatoris libro toties ab Hieronymo, aliifque Pa- "f"n!aca
Herodejcce ^Angelus Domini apparit in fomnis lofeph di- tribus repudiato,ne credatur. / tj_j f c to
cetuurge,& accipe.puerum, Cr matrem eius , & vade in 15. ft adimpleretur.]Vt,hoc loco non videtur mihi Vt,quomo
urramlfraeLTerimm eft,Magospaucis poft natalem . caufam,fedeuentumfignificare, quodChryfofto- doinferi-
kVerf.1. Chrifti diebusaduenife,vt^ nobis probatumeft. ^ mus,& Damafcenusmultislocis fieri oberuauert Ptuta ai-
Qirbus tribus principiis , etfialiaduoexpiofanis vt infra ,Nec enim propterea fugit in /gy ptifm,vt P1^
addamus hiftoriis,quot annos Herodes regnauerit, prophetia adimpleretur, fed cum vitandi Herodis roan
& quotoregni eius anno Chriftus natus fit, facil caula e fugiflet,faftum eft, vt prophetia propri 1 cor.ii.ij]
ipatium temporis , quo moratus fuerit in^fgypto, implerivideretur.Quaephrafis,quiafiequentiflim Impleri
reperiemus. occurrit,explicanda femel eft, bon himmale , <- drpher>'a
Ex his ergo duobus poftremis principiis alterunl f 9 <a, impleri prophetiam eft,fieri quod per Pro- "^^0
tib.T.de eftcertum, Herodem triginu iptem regnaTe an- phetam pradiftum eft,phrafi propria quidem Scri- radicitur.
od c.ii. no^Iofephdj&EufebiokcertiflSmis teftibus. De pturarum,fed minime, vt quidam putant,barbara.
nico ~ a^tero ^ubus annis inter feauftorcs diflentiunt. Nam Cicero implere, quedprofehs , dcit,& *procluc
ILib\ *4 Nam alij anno quadragefimo primo imperatoris fromijfa complerc &cotnfleri rem, ad exitumtjueperduci. de Inuent.
niAduerfus Augufti Chriftum natum icribuntjVt Irenaus li & Qny omnia eodem feniu, quo in cris literis pro-
ludxos. Tertullianus m,alij quadragefimo icudo, vt Eufe- ^iwpbjmanif'ftumeftdici.
nub i-hift. bius n, & Epiphanius . Rurius autem quis annus Dicitur autem prophetia, quantum equidem ob- propheti'i
kioChro- Augufti,in quern Herodis annum incident, altero feruare potui,quatuor modis'impleri,prim quum quatuor
i,ico diffident anno.Nam alij quadragefimum primum ipfum fit,de quo propri & literali,vt dicitur, fenfu modis im-
oHserc. ft. Augufti,trigefimum primum Herodis, vtEufcbius, E intelligebatur, fieut "Matthaeus dixit implctam in P1ritll-
alijtricefimumfecundum, vtEpiphanius fuifle di- Maria Ifaias prophetiam fuifle^ Ecce yirgo corcipiet, x ^ 1 tt
cunbSiergoIrenaei&Tcrtulliani fententiam in ir^rfrii'/j'w.Secundo)cum fit non id,de quo pro- yCap.7.i4i
Qontan- fequamur,vt dicamus Chrift. quadragefimo prU prie intelligebatur prophetia, fed id quod per iilud
b^ jp rno Augufti anno natum fuifle,Euebij ver in eo, {ignicabatur,vt fgo ero illi inpatrem, grille erit mihi i.Reg. 7^
eylto vt c" ann" "^ primum Herodis fuifle ere- i tHim,qaod propri deSalomone dictum efle per-
ftiit. damus,necefl"e erit Chriftum in igypto fex inte> fpicuum eft,Diutt^tamen Paulus de Chrifto cuius ,
gros manfifle annos,aut etiam fept, fi ilium ipum Salomon figura erat,interpretatur a,quafi in eo im- ^ E^ '
quo fugit, id eft, tricefimum primum Herodis nu- pletum eflet:& quod b diclum eft:Oi non cornmirmetis ccap.ij^f
meremus. Quje eft ilia prima, Sc vtapparet, vetus ^certumeftintelligi de agno, tarnen Ioanncs c
opinio:!! ver 1,& Tertullianum in Augu- in Chrifto,qui per agnum fignificabatur, impletum
fti.Epiphanium in Herodis fequamur annis, refta- dicitTertio,cum nec id fir,dequo proprie intelligi-
buntanni quinque.aut fi primum numeremus fex, tur prophetia,nec id quod per illud fignificatur,<ed
quos fuerit Chriftus in vCgyptortotidemquefcc- quodillifimileeir,& omninoeiufinodi,vt prophe- ,
djnEuibij computationem cruntanni, i eum fo- tia n minus aptede eo.qum de quo dicta eft, dici
iij
COMMENT. IN MATTH. Co
5?
potuiflevideatur. Nam Populas bic labiis me honort, A' // t* Cir w</?o t//,:^^ *
de Iuda?is,qui tempore liaise erant, Dcusdixerar1; audi dngelosiSc^Mifitrcx&folmteiim; princeps- 1 IO+*
Chriftus autem in iis, qui io erant tempore imple lorum3& dimifit fw.Similia funt exempla alibi r. rMr.j. 31.
tumfignificatb. Simile eft excmplum apud Mat- ,**7.1
b Matt.if. * HuiusHebraifmi luculcntum crempliim c(t Gcn.u. 4.'
7.8. tha:umc,&in Aftis rf.Qoartcum idipfum, quod
csp.13.14. p;rprophetiam,autScripturam dictum erat,quam- his in verbis : mtfn nsSbi bmb tnpn nipp nbtfn
. cap.i 16 ur;tt'm factum fuerir,tamen magis acmagisfit.Tc vaiislacb lahhakpbjvaiikra lerachel vlleach bafchadeh &
enim Scriptura impleri dicitur,id eft,quod per earn mit lacob,& VQCauit Rachel & Liant in agrwn.
dictum crat,cumulatiflime fieri.
Obferuamus enim in Scripturis fxpe, fieri dici, 4 bimatu & infr.] Locus propter obfeuritatem cut j-jer;
non folm quod fieri incipitjTed quod magis ac ma- hiftorise & propter opinionumvarictatem difficilis. des bimos '
e loan.t. il gis fit,c ficut dicunturdifcipuli Chrifti viib miracu- Quidam dixerunt,duobuspoft Chrifti natalem an- infantes
lo aquae in vinum couerfa^credidiiTe, quia magis ac nis venifleMagos,ideoque Herodem bimos infiin- occidit.
magis credideriit, nam iam cert ante crediderant. g tes occidilfe. Alij vnoannoautcirciter altero pft
Q^emadmodum locum difficillimum f fumus Deo Magos venifle. Qui omnes,fi vera? de ftella & Ma- ,
flacob.i.
volete explica turi. Illa ergo prophetia g ex gorumaduentu eorumeTent opiniones, facillime
g .. I. filiutn mcum ; propne de populo I frael, fefeexpedirent exhoclocOjideas filpra 'refutaui- fVorf.r.k
quem Dcus filium primogenitum fuum appellare mus. Alij non ftatim Herodem poft Magorum dif
foleth, intc!ligebatur,vt ex verbis propheta: mani- ce(Tum,{d duobus annis poft infantes occidifle: eo
h Er. 4. 11. f;ftum cjQ^iapuerlfrae^Cir dilexi eum, (jf ex JE^ypte enim tempore vocatum fuTe Romam, vt de morte
Piophctia
hxz Chri- yocauifilium . filiorum cauflam diccrct.Sed ij etiam & cntextu
fio accom- Diciturautem nunc implcta fecundo, ac tertio verbor Euangelilbe,qu non tam longum patiun-
modacur. modo. N & populusillein /Egypto exuls Chri tur patium,& hiftoria refelluntur.Apparet enim ex
fti ibidem exulaturi figura dici poteft,ficut nc cor- Chronico Eufebij, eum ante quinqu annos filios
pus my ftic Ecclefiac corporis naturalis Chrifti fi fuosoccidifTe. Nobis vero, qui eque ftellam ante
gurad^ Chriftus populo in eoeftfimilis, quod natalem Chrifti apparuifle, necMigosmultis poft
vterqucDei filiusappellatur.Significatautc Euan- diebus veniTecrcdimus.n licet ifts fugere diiier-
gelifiaillamprophetiam propriacprf ctinpo- ticulis.Valdemihi Strabi,& Euthymij placetinter-
pulo,qui prnpricfilius n erat,implcrinon potuif- pr
pretatio,quam &nnullisnoftro tempore virisdo-
fe,in Chrifto autcm.qui propri & naturaliter filias ctis placuiTe giudeo,Herod ad illud tempus,quod Hcrodc*
ji.Reg.7. erat , perfecliim impletam efle.quemadmodum exquifieratMagis, duos pranere adiecifie annos. occiditin-
M- fi quisdicerctilla verba ',EgoeroiniUiinpatrem,& tile Itaquc ilia verba, Secundum tempus, quod exquierat ^^tcs nato*
erit mihi infilium , propn de Salomone , qui propri iqnificant occibs eTe omnes pueros, qui aobus aa"
er 1 i n iir- requam
non erat filius,dicta non eflerde Chnfto autem pro nati client duobus annis,poltquam ltella Magis ap- appatetet
prio & naturali filio propri dicta cffcEx JEgypte paruiifet;fed eos,qui nati eflfent duobus, antequam Ilclla.an-
juifiiittm . Scptuaginta verterunt tkva apparerer,annis. nis,
tivrvMs f,aut quia pro >J3 btm,filium legc- Dices,curduobusannis ante, non duobus poft?
runt \Klbenuihfiiios eius,vni\i%zii.tone litera:: aut fed pauci admodum dies, vt r probatum eft.Deinde t V'-e-v
quia fenfum magis confntaneum eTe iudicaucrt, quia Magi, vtvdiximus, nonnaiciturum : fed iamT"cl
' i
fi its legerent,h"cutre vera fuiffetmifi conftaret Eu- natum eTe Chriftum affirmauerant: an quanto ante
geliftam IcgiiTe 33 bemlium tempore natus cTet,neque affirmauert: neque for-
I taque imperit Iulianushunc Chriftianis locum _ taife fciebant?Stella enim iam natum, non quando
oficiebat,quafi Eugelifta, mala fide Prophets te- nat9 efTet,fignificabat.Voluit ergo Herodes cautio-
ftimonium retuliifet,non animaduertens hua'ngeli- nis & lecuritatis caui omnes,qui duobus annis, an
ftam,non Graecam Septuaginta verfionem , led He tequam ftella apparuiflet, nati efit,occidere ; ficut
braica prophets verba fecutum fuiTe . non folum eos,qui in Bethlehem , vbi Chriftum fi-
Hieron. i^. TuvcHferodes-] fur/c,hoc loco non exilimo pi- cerdotes nafeiturum dixerant,id ctiam omnes,qut
incUTca; (flumtemporisfignificare,quafi ftatim, vt Magi dif in omnibus finibuseius nati eifent, occidit, 8c non
Ii. ceiTerunt,infantesocciderit. Nam inter Magorum folm loco, fed etiam tempore pluiqum necefle
PoftMago- difceium, & puerorum ca?dem aliquantum inter- erat,crudelitatem extendit,6c ne forte erraret,erro-
t difeers cefliifetemporisneceiTeert; & quia vicefimofepti- rem auxir.
infinti^m
cedes fta mo poft adorationcm dic,Chriftus eft in templo le- 17. Tuncddimpletum eft. ] Eodem modo hare pro- x Verf.if.
tim non rofolyma: repraintatus ',& quia poft aliquamdiu phetia tune impleta fuiTe dicitur,quo Oiae ,
fiiitfala. mailt in Nazareht m, & quia credibile eftHerodem, 18. \ audita eft.]iiunc locum in comme-
1 Luc i. xt. quamuis cruentum;& crudelem tyrann ptis ten tariisin Uremiam y copiofius tractauimus,(mmam y cap. 31. if
m Luc 39 taile.an Chriftum inuenii epoifet, vtiolum occide- E huctransferemus. Hebra de abduAioncduarum z 4-RcS1+
rct,qum omnes infantes trucidaret ; quod fefine tribuum Iudae& Beniamin interpretantur z. Nec seiniVma*
magno totius populi in feodio fjeerenon polfe dubiumcftexcircumftantisleremi, quindeilli ximt lice-"'
ignorabat;cm ex lofcpho intelligamus eum omni intelligatur , & per llachelem tota regio duarum ralis Hie-
bus modis gratiam populi venari folitum , ne tam- tribuum fignificetur,duplicimetonymia,altera,qua remir.
qum peregrinus de regno deturbaretur. Qijfito per pcrbnam locus , altera, qua per vnam vrbetn
jgitur pris Chrifto,nec inuento , ne vnus euaderet, tota regio intelligitur, Rachelem in Bethlehem
omnes inuadit, quod fine aliquanto tempore fieri fuiTe fepultam, a feriptum eft.Vndc factum, vt per
Rachelem, Bethlehem intelligatur. a^Gen.3*.
non potuit.
Et mfw.lHebraifmus, t nbtf'l raitfcbUch^folent Cur autem non fimpliciter dixerit Bethlehem po- cur non
Mitrere Hebrsivti verbo nhvfchalach , &Gra?ci 6tidmi rans filiosfas ; fed Rachelem>qua; iam mortua erat, Bthlehc,
Phrafi'Hcb abfolut non expreiTa,id intelleda peribna patien malueritappellare,cum mortui plorare no foleant, Cci Rache-
qaam vim te; quod La tini,autnquam,aut raro admedum fa- caufam eearbitror, qud Rachel fmina fuerit; lemPIorarc
habeat.
ciuntEa phrafi vis ft hoc loco Euangclifta, /<>-
n Cap.14. feifubaudicarnifices,vtinfrn. forminarum autem eft in eiufinodi plorare calami- 5cw
Mitque & decolla- tatibus. Nefcio-etiamanProphetaadeius partum Gcncjt.
10.
Cap 7. nit himiem in ', ficut Hifpani fimili phrafi dict, alluferit.Maximo enim cum dolore Biamin pepe- 18.
Embio a cort.tr a cabefa. 3, Mit ad etm yxor eius diecns, riediciturb,&foletmatrc$eosfilios amios ma-
Ci IN CAP. II; DE FVG. IN ^GYPT. &cc. 61
gisflerc, qtiosmaiorecum dolore pepererunt. A nis & vxorc imped i tus potuerit Ierofolyma occi-
Illudetiam,quodadminbilevideripoteft,Rache* dente pen Sole profcftus, Rama ante noftem per-
lem iam mortuam plorantem induci,non felum ele- uenire 6. Immo non alia opus eft conielura', quam g iud-i? . ie
gans: fed magni quoque affcftus , & fignificationis qud idem lile adeo impeditus, & bene pranfus, in- t
plenum eftJndicat enim,nifi me conieftura fallit,ea clinato iam ad veperum die , profedus ex Bethle-
re Propheta,tanttmfuturamcalamitatem,vtnevna hem, Rama potuerit peruenire, vt ex eodem loco
quidem mulier fuperftes fit, qua: plorare poffit, & Conftath. , , _ bVerf*>;
necefie fit ad plorandum ipfos quoque mortuos ex- Cur ergo Propheta, ^.w^potiis quam aliam vr- 13.
citare. Videmus in tragdiis fimile quiddam fiei i bena nominauit ? quia, vt ex eodem loco perpicu
cum mortuorum manes,aut euerirum vrbium vm- eft. Rama in confinio tribus Beniamin & Iudae erar,
brx lamentantes inducuntur. & voluit Propheta fignilcare plandum Iudse adeo
AtcurperfletumRachelisJudaici regni cafus futurum magnum, vt viq; ad tribum Beniamin ex-
fignificatur,cm Rachel non ludas, fed Beniamin audiretur. Nefcio etiam,an propheta fitus & nomi-
mater fucrit? Quia regni caput erat lerufalemdi- niseius vrbisrationem habuerit. Credibil tarnen
a pris Iebus, qui in tribu erat Beniamin b. eft earn in excelfofuile loco,vnde & nomenfortaf-
CtttRacbel Q^iod ergo tunc propheta do captiuitatc dixit, fisacceperat. ^ 1
iam mor- Matthxus ad ca;dem infantum accommodauit,iudi- Qgf nm ] Hc etiam Euangelifta , aut eius
tua plorans cans jl]am prophetiara,quamuis de infantibus ifta Grcus interpres non Hebraica Propheta? verba,led
g^TVi non iuerir,mult tamen aptis de illis, qum de ca- Septuaginta verfion lecutus eft.Prepheta enim di-
b lofoe'tS. ptiuis Iudas dici potuifTe.Et quia ii viri,hi inftes xerat 13 3'N dn enenuu ,<jma t, rd eft, quia nemo
i8. illi meriti.hi immerentesinnoctTque; illi capti, hi eorum remanferat,omnibus aut occifis,aut in capti--
j.?ar.n.4. crudeliter trucidati funt;il)i Iuda;i,hi propri Beth- uitat duftis. Septuaginta ver, quia plur.il taime- \
Cat Matth. icnemita; erat.vt merito,I\..:.W,id eft, Betbleben^mi- ro filios fuos Propheta dixerat, obfeuritatem fugie-
hao Pro ' Sis nos' 4u*m US plorare debeat. Ploratus autem tes plurali etiam numero vcrterunt Z- k quod
pberia" vehemens & grauis fignificatur, & accumulatione multisalijslociseosfeciiTeanimadUertimus.bftau-
ceommo- verborum, Ss% Uuo<, >y KKavSfdf, $ e^i/p^ lamentado tern Hebraifmus.quo fignificatur eos,quiante fue-
daueiit. <&ploratus,&eitdao. Quamquam nofter interpres rint, penitus acfubito mortuos, vt euanuilfe dcre- innocentes'
duo tanturn legit, melius vt opinor, quia apud pro- pente videantur,vt 1 de Enoch dictum eft, V33M ye - ver mai-
phetam duo tanturn funt necbbec)n,niCi dica enenmt, & nonfuie , id eft , non apparuit vltr , qtda tyres,
mus Euangeliftam hoc loco Septuaginta interpre- tranidit Dominus, & , Vidi imp'tumfuperexaltatum 1
tesfecutum e(Ie,qui duo Hebraica nomina his tri- & dcuatmnait cedros Ltbani , & tranfim ( autpotius, ^ or^ho'
busquerecitauimus,Gra;cisrediderunt;&epithe- truniut) &ecce nonerat ,133xi wwww. Significatur n Lib.4.
tiadditione7niM;fw/ftf,ideft,ww/,quHcbrai- ergohocloco ludios Babylonem, infantes in fi- spift.'e.
c eft W)antbAmrurim,amariSCus tamen eft idem, num Abraha:tranflatos eTe. Incredibili enim con- o Homil a
Nam & Latin dicimus^r?, id ct,multumflet e ; & fenfu omnes veteres audores hos infantes ver mar- M^cth 4-
loco,vbi flebilis clamor auditus fit. tyres faciunt. Nam etil nee baptizati, fpnte, Ii- 5Hn0"*in
Dcvoce 5 lnRama,in cuius explicatione uominis putantali- beraque volntate pro Chrifto mortui funt fuota- yariosEuag
. * qui nomenappellationisefle, non proprium, quod raen f uiTe fanguine baptizatos,& quod in infantum r b,5 de
Hebraicexfe/jwwfignificat.quafidicat, vocemvf- baptifmatc aliena fidescit, hoc in his perursaty- eipofitione
que ad clos peruenifle, & vt Iuuencus Chriftianus rni voluntatem pro Chrifto eos occidentis effeeif- 1, 4,f
pota dixit. D "e,quantttmq; ipi obfuit , tanturn illis Herodis cru- J
Honendisgramtercalumpidfafetparelis, delitatem profuifle, Irenaus 1 ,Iuftinusm, Cypryan. s In hymn
Et norcen ipfe quoque apud IeremiamHicronym.itavertit. n,Origenes,HilanusP, Chryfoftomus 4 , Eufebius dc Epipha.
propnam. 51$ mhi ratienibus perfuadeo nomen eTe EmifTenus , Auguftinus r , Prudentius f, Fulgenlius j^4|h-
propri,primm , quod potius'propheta Hebraic t,Leov, Bernardus*. dead' Petri
dixiflet, C3n3(rw,autno3 6rfwrfrf,qunai"ia 19. Dcfunfto autem Herode.] Quo morbo extin- cap,&J9.
7<wAvtIfaias in fimili fententia, dixit c,& Dauid. us faerit, feribit Iofephusy,& Hegefippus "Eufe- v Scu de '
Cap J8.4 dDeinde.quia&Chaldseusparaphraftes^Scptua- biusa,qui&illudaddit,obnefariamca:deminfan- Epiph.
i Pial 9. A> ?ima interpretcs nomen proprium fecerunt. Po- turn tarn infami genere morbifuifle confefium. *S.dn:
ftrem,quia quifquis Euangelium Matthd ex - o. Surge, & accipe. ] Vide fupra b. &St in
brio in Graecum fermonem vcrtit , itmq; Latinus ibDifknctifunt enim ] Syllepfb cft,qua de vno lo- Cantica,6
nofter interpres, fi nomen proprium cue non exifti- quensvtitur numero pluri um. VnusHerodes mor- y Lib. 17.
maflent,non ipfum -braicum nomen integrum re- tiius erat, fed multi carnifices ejus iufsu quaerebant Ant.ca 8 &
liquiiTcnr.fedvterquefualinguarefoluilTet.ille.i* animam pueri. Animamab Hebrxis pro vitaponi, V ';dc bcll
eMailo -rvCA-rtoinuf v4/Wf,hic,fx//w,vtaiibie. notius eft, qum vt quifquam pofllt ignorare. Lbw*c]
Curvrbls NemonegatRamanomeneflevrbiSjiedquianec J.<.tdiens autem, quid ^rcbeUnsregnaret.]Nouem aLbi'hft."
Rama P ro- eft jH tribu Iuda.nec prope Bethlehem , fed in tribu E Herodes vxores habuit.Ex duabus.altera confobri- Ecclcf. 18.
phetamen- Bcniamin,& luxta Gabaon/non putaruntinterpre- na , altera fiatris filia nullos fufcepit filios. Exaliis bVeif.?}.
eeir tcs de ea loclui 1 Propheta.Ego ver proptere K>uem filios procreauit , Alexandrum , Ariftobu- j^"01115
fIofiie 18. exiftimo Prcphetam earn vrbem nominalTe, quod lorn, Antipatr,Herodem Antipam qui & ipfe po- ""^*
if. non in tribu luda.fcd in tribu eTetBeniamin,voluit fte Herodis cognomentum accepit, Archela He- buit.fc fi-
Iud.4. f.Sc cnimfignificareludumvtriquetribui communem rodemalterum.PhilippumjPhafelljfiliastreSjRo- hos nouent
futurum fuiTc,quia vtraque tribus in captiuitatem xanem,SaIomonem,& Oympiadem,vtrefert fofe- t-br.17.
ducenda erat, ideoquevnam vrbem Bethlehem ex phusc,Exfiliis, duos primos ftrangulaueratd.Tcr- Ant.c u ^
Iuda,alteram ex Beniamim Rama nominauit. Qjod tium Antipatrum, quinqu antemort fu;diebus & ,"jb j
autem obiieitur Rama Bethlchem loge diftare , vt occidit e. Alij mortui ert. Tres patri H erodi fu per - bclbludaU
hngamusitacue,umenclumlongiscertdifta- ftitesfuerunt,Archelauj,Antipas,&:Philippus.Duo cocap. is.
bat,& tamen omnes interprctantur ploratum Ra- autem telamenta Herodes fecerat. In pnore Anti- Lib.16.
chelis ad ccel 1peruenifse. Preterqum
tal quod Rama para
* t regni hxredem feripferat,
1*1 in pofteriorc mutata ^j"^*
non ita long Bethlehem diftare potuit,c conftet fubito voltate Archelaum Iudxa? regem,Antipam lu) ca ^
Bethlehem Ieruilem non long diftare, &Rama GaliUae& Pera?iTetrarcham,Phi!ippumTetrar- c L,b ,7. "
ade vicinalerofolymafucritjVt virilleLeuita afi- chamTraconitidis^GaulonitidisjBatanearj&Panea- Ant.cap. y.
ij
6) COMMENT. IN MATTH. *4
dis regionis.Ea tarnen conditione,vt Archelaus A huic interpretation! , qud Chriftus nofifitdius
regis nomenaTumeret, necquicquam quodtefta- ^', Nazarauis, vtSamfon,{ed Iva <e/rt,Na-
mento mandaflct, nifi approbate Oefare , ratum ef- tzeraeus aut Natzarsus , vt ex cruris titulo, & ex ve
aiib.17. fet,vt icribit Ioiphus *. Quamuis autem Ca;ir,Ar- terurn Hebraeorum commentariis apparet. Alijad
Ant.c.io.& chelao Regisnomen dare noliierit,id Ethnarcham Iiam referunt K .EredieturvirgaderadtceIeffe,&flos ..
Lib.i.ie eumIyd3ME,IdumiaE,&Samariaefeceritb, tamen deradiceemsafcendet. Heb. "iV3e//cr, germen , ircu-
bell .> lud. quia rega vtebaturpoteftate,& milites eumftatim lus, vndenomen nicnatfri, Natzares dicbim fit.
ArchVlns poft mortem patris regem conclamaruntc, rexvul- Quam fententiam Hieronymus & Auflor opcris
rex vuIo go dicebatur, quam appcllationem hoc loco Euan- imperfecti 'proba bilem putant. Alij nullum cx vno,
diftus. gelifta vfurpauit. fed vnum ex omnibus Prophetis teftimonium aflr-
b Lib. 17. Mirum autem videri poteft, cur Iofeph tanquarrt ri omnes enim Prophtes Chriftum fancbim,imm5
A Lib"P '* rem nou* '^'> qud audierit Arthelaum fanftum ianctorum appcllare 1 , quod nomcn i*|S
Inr cap io regnare.ideoq; timuerit in Iudaeam venire, cum au- ne\ir Nazaraes id eftfeparatus, Deoqtte confecratusdai- 1 Dan-*-*4
Curlol'cph dita Hcrodis morte, facil credere debuTetaliqu ficat. In qua tandem intentia Hieronymus con-
miratus fit eius in regnum filiumiucceffiTe. Repdeo eile ere- quiecit.
Archelaum dibilelofeph exiftimafle, aut neminem fuifle fue- Ego,fi quid tamen meumvaletiudiclum,fieexifti- VndeChri.
regnarc ceflTmumjCumregnumnulloabHerodeiurefuiiTet g mo voluiiTe Euangeliftam odium huiusnominisin lus'Naza.
ocupatum,aut Antipam fucceTurum, quem priore honorem conuertere , & vnde Chriftus ridebatur , raus *Pt
teftamento regem pater defignauerat, quemq; mi- inde probareverum illumefleMcfiam. Vocabatur Pe^*ta5*
tioris eTe feiebat ingenij. Nam hic vna poteft efle Chriftus ludis per contemptum Nazarfus,ficut
caua,cur inGaliIa?am,vbi ille dominabatur,ab An- olim omnes Chriftianos Gentilibus eodemron-
gelodiuertereiubetur. Et fi altera eft certior,quod temptu vocatos fuifle conftat, ficut&hodieonxa
cm de rege Iudaeorum Chnfto ageretur , plus ab netfarim, ab Hebras appellantur , idque inultos im-
Archclao rege , qum ex Antipa Tetrarcha timen- pediebat , quo minus eum M effiam eTe crederent.
caluini in d erar. Haereticus interpres , Philippum placidifi- 1<lumqttid Ka\arethpotefl aliquid boni effem? Et mm- m *** 4f
Harmonis] mi hominem ingenij ,Gilila:xTetrarcham imperi- quid Galilaavenit Chnus ? Norme Sa pura dicit , quia
euer. to errore facit. Sed cui licet facer Miniftros, cur exJemine Dauid ,& de Bethlehem caello.vin erat Datad'} nloan.A
Tetrarchas facer non liceat? 8crurCum,Nimiqtftd&tuGalilxus es ?fcrutareSa-iptu-
il.ytadimplentur.] Hocteftimonium nufquam in ras,Wvide,qiaaG*UUa Propheta non furgit. Ergo olbiver.fi,
icris Uteris iidem verbis reperitur. Quae res occa- voluit docere Euangelifta,id impedimento eflenon cImitl"ve-
fioncm interpretibus varias quaerdi interpretado- deber, quo minus Chriftus Meffias crederetur. Meffi
d Horn.?. nes pnbuit. Chryfbftomus d,Theophylacb & Eu- Nam etfi Scriptura non ex Nazareth Galitearded ex ttamfi /
thymiusnHlumexiis,qui nunc extent, fed aliquem Bethlehem Iudaventurumteftatur Chriftu,tamen Nazaretb
ex iis,qui perierint, prophetam citari dicunt, qualis non vocari Nazaraum, quod in Nazareth natus ef educatus
fuit Nathan,& Eidrar prophetia.&aliorum, quo- fct,(cd quod in eahabitauerit,natum enim fuiiTe.vt
rum fcripta, & Chryfoftomus,& Athanafius c,&'res ante dixerat , in Bethlehem luda : quin potis
Synop. ipfi periie docent. At difficile creditu eft,prophe- men Nazanri argumento elfe eum eile Meifiam,cm
tas, quae non exrarent.Euangeliftam fine vlla.vt vi- eum Iiias Propheta -ij netfar, id eft,Nazarsum ap-
detur.necefltate, citafle^uuisludaprophetiam pellauerit.Tres contra hanc interprerationem obie-
Enoch , qua: non erat , alia prorfus occafone citari tiones occurrunt. Prima, qud alio fenfu Chriftus
videamus. Alij putant Euangeliftam proferre tefti- apud Prophetam "W}netfer,germen, aut galios Iu-
monium ex prophetiis , qua; extarent quidem tune, dis nui natfri , Nazarauis ab vrbe Nazareth vca-
fed in onone Ecclefiaftico non eflent , vt Auftor ^ tus fitRcpdeo id Euangeliftam non ignoraiTe,fed
operis imperfecli Alij citari Prophetas , id eft Pro- contentum fuifTe docere, illud ipfum nomen,quod
phetarum interpretes , qui ex canonicis prophetiis, Chrifto Iudaris per contemptum tribu folebat, i
lict expreTum non eict,hunc tamen fenfum elice- Propheta illi honoris caufa tributum fuifle, & eor
rent,fore,vt Chriftus Nazarusappellaretur. Tria in ipfoscalumniamretorquere. Secunda eft, qud
PP Prophetarum funTe genera, alios quibusfemper Nazarethnon per xfed per id eft, non per, tf, fed
Spiritus saetas adeflct,qualcsMaioresfuerunt, alios per ^ literam fcribit. "Winetfer autem , id eft Naza-
quibus non femperquidem,fed fiepe tamen adeflef, r3^sapudlfaiam,per<f,icriptum fit. Reipondeo
qualesMinores,aliosqui Propheta diccrentur,non Graecos, tf, in ^ facil mutare. Deinde nomen huius
quod futura,pr3edicerenr,fcd qud,quae Prophe- vrbis in vetere Teftamto friptum non rcperiri, vt
f Re tis difta eTent, Spiritu Dei interpretarentur, qui in inde iudicare liceat, quibus Hebraicis literis fcribi
g-10- vetere Teftamento flij Prophetarum 'jin nouo debeat.Poftrem ex titulo cruris,&ex Hebra?orum
4. Reg 1 3f Propheta: etiamappellenturS. icriptismanffeftucilehacvrbemabHebraeisnnxa
J.7.IJ&4. Q^jinhacfententiadetripliciProphetarumge- /^, vocatamfui/Te, cm inde Chriftum nv3
3.&f.tt. nere diciitur,nuncinqua:ftionemadhiberenonva- nufri^atJarMtmy appel Iarint,Gi arcos ver&Lati-
& cat.lllud tamen dico,mihi hos interpretes non pro- nos aperitatcm litera: fugientes, Nazareth,& Naza-
' cor lt bare Euangeliftam de hufmodi tertianis Prophetis r renum appellaflc.Tertia eft,qud Euangelifta non
men n Chrifto,cuius Samfon figura erat , Euageli - poetas feriptum dicatur. Cuius rei exempa fiint a-
fta implet eTe dicat,ficut ceteras prophetias ',ide- pud hune ipum Euangeliftam P, & Ioannem 4,& in p tf t
que non dixiTeper Prophetam , fed per Prophetas, Adis r. Similmq; fyllepfim paulo ant obruaui- j.
qud liber ille non abvno,fed multis fibi alijs poft mus *"vbi defunfti efie dicuntur,qui quarrebant ani- q Cap.<.4
alios fuccedetibus Prophetis feriptus fit. Rpugnt mapuri,cfoluserodesdefunausfignificetur. ^f1^9
CAPVT fVerf,^;
-
5 IN CAP. 111. IOAN. PREDICAT;
AP VT TERTIVM.
debcobapti%ariy& tu venis ad me? 15. 1{effondens autem Iejus dixit ei: Sine modo:
fie enim decet nos implere iufiitiam . Tunc dimifit'eum. 16. Baptifatus autem
lefus} confeflim afcendit de aqua, & ecce avertifunt ei cli : & vidit fpiritutn DeUeicen-
^^.^dentemficut columbam , &vcnientemfupcrfe. 17* g E t ecce Vox de calis t dicens: Hice
"11'filins meus dilelus , tn quo mihi complacui
tuum. 8. herum affumpfit cum diabolus in montem excelfum valdc , Croftendit ei omnia
regnamundi, & gloriamcorum,9.& dixit ci. omnia tibi dabo fi cadens adorauc-
tis me. . Tunc dit ci J'efus : Vade Satana: 1 Scriptum eft enim. c Dominum Deuni eDeat.ijj
trans lordanem.
D ii
*7 COMMENT. IN MATTH. 88
A ftum eft, qui ilium, vt ipracipitcm daret, fque
adoraret eum incitauit,quod vtrumque grauiii- c"rilu.5
IN CAPVT QVARTIVM. ta * ri qua racione
mum peccatum erat. enim ratione an films Dei j}t tenttU5#
a Cap.t. tai V N c. ] ftatim, vt cxpreifit Marcus.* eTetjVt dicebatur,experirivoluit.Sciebat enim,!! ad
Ducius e.] v^nfubducius, autabre- peccandum trahi poltet , Filium Dei elle non pole.
jtfwj. Marcus, -jrvtv/xA irCcb&n ,jL dtabolo. ]Nomen proprium,autpotiis cognomen
expelliteumfptritus. Credibc eil non eft Luciferi principis daemoniorum, ex calumniadi,
per. acra raptum, vt Habacucb,& infidiandique excelltia defumptum f. Voluit enim f Vt Match.
b .*. Philippum quia idEuangelibe non tacuiflent,fed Chriftus hom in un princeps diabolprincipemde >41-
ft.- . pedibtis duftum, non coa&um, fed libentem. Dicit monior"um ad fingulare certamen prouocarc,& vt ^c*'1i''
. 8 j9. tarnen Matthtus fubdut~tum,Marcus expulfumi non vt fuis parceretur mitibus,& vt hoftium primo cfli- cur c*j_ "
Chrtus
uis pedi- vim illat. Chrifto, fed vt efficientiam, & impulfum lu,vio duce.totus in fugam exercitus verteretur. fbs in de-
b' siuitin Spiritus atifti ignificaret j ilcut cm D. Paulus di AtquehacvnacaubEuangeliftisredditaeft,cr fcrcum ire
d' fertum. cit, Q^ifpiiitu Dei aguntur ,iifuritfiln Dei d, vt Hilarius, Chriftus in dert abierit.Qijia aduerfarius aggre- volu t.
d Rom 8. Hieronymus, & Auor imperfedi obiruarunt, g dinonaudebat,obuiamilli proceJit, &quodmo- 1* " ;
Neclgnificatur, ante non fuiTe alum abSpiritu: do irritat,quem feit non pugnatur, nifi lacclitum; Luc c*p t
e Eccl.ro. fed turn maxime vim Spiritus apparuiTe. Hilariuse A mbrofiusT, Au imperfefi*. x Hom.t. "
La'.is vita?
fcjlicarix. Iftdefertum.] In locum tenta tioni , & fingulari apt Alias quoque fuiTe caufas, cur in dert Chriftus cur chri-
ceniminnfa enimfiU quia mm ceadera , non habetfub- ; feceflerit,lictab Euangcliftisexprimtur,incrc- J.tus 'n <*e~
/rtf/cc.Necideodamnandi,quiinfolitudinevi- dibilenon eft.Mofcsantiquuslcgiflator,antequam
tarn agunt. Quod genus vit^,& IoanncsBaptifta Deo legem accipiat, quadraginta dies blus in mote y Exo't4,
primus, ckmultipoftvirinftiffimiexemplovirtu- veritur-irloannesantequiad pndicand,&bapti- 1$,
tis fingulari, & Chrybftomus , Bafilius, Grcgorius zandum prodeat,in ead blitudine vita agit. Quod
Nazianzenus, Hieronymus, Theodoretus homines' enim ex folitudine proficifcitur,non exhominibus,
experti.qumdiuinum eiTet, integrisvoluminibus fed ex Deo profect putatur,maiorq; excipiturre-
teftatifunt.Illis potis,qum hominibus,aut hsereti- uerentia. Voluit ergo Chriftus etiam ex folitudme
cisautambitiofis,&delicatiscredtndumeft. Cum Euangeli afFerre: voluit e fe eTe ojtendere, cuius . j
illi ipfi,quifubleuaredebcnt,deiiciunt,pra'ftatfol Mos figura fuiflet;cuiuspraecurbrIoanncs,quem
cfte,& folum contra blumdemonem , quam con- iifdc veftigiis per folitudin fequeretur. Voluitnos
tra dxmones, hominfque pugnare. Solus non eft, ^ evemplo docere,vtcm de viterationibus,veldere
Solus non qui Deum fequitur ducem, cuius auxilium tanto aliagraui deliberamus,turbam relinquamus homi-
eflqui De magisinfolitudine,qumin ciuitate,quant minus num ,&nosin folitudinem colligamus, noftracum
fquitur.
ab hominibus impeditur; apparet. Deoconfilia communicaturi.quae frequentia homi-
Defcrtum autem hoc loco Iudaa? intelgendum num impediuntur,folitudine iuuantur. Nam & Co-
f . r. eft, vt diximus^illudidem^bi IoannesBaptirfa vi- micus ille dixit1: Meditutos vemt aliunde ex folo loco. jer j
g Cap.i.ij tam egerat,& quia prope Iordanem erat, vt illic ex- Cur aute tentari Chriftus voluerir,multar ab inter- Andela.
A quo fpiri- piicauimus,& quia abiblut defertum.ippel!atur. pretibuscaufa:arFenitur. Prima illa eft, qud opor- curehri-
tu Clmftus tueritnoumiliteminipfoclarefcere tyrocino;& ftuswntar
in defcrtum Duclusergo eft lordanein intimam folitudinem, grauiorem pugna leuioribus durari velitationibus vo'uit'
duftus fit. vbi inter beftiasagebac vt ait Marcus P.
h Verf-f.& Spintu. ] Paulo poft h, & a pud Lucam ' dicitur Secunda. t tentatus ipfe per omm,vtait D. Paulus,:?'
vcrf.8. duftus diabolo , qui & ipfc aliquando piritus ap- tatisKo/sinmaiorecowmiferMarieopemfer/et.Ineoetttm}in ^jji***1*
i Ca.4.vcrf. pellatur,vtinfr, fed hoc loco Spiritus fandusin- D quepaus e ipfe, <jr teniatHs,po:ens efl & iis,ijui tentantur, c ECcl Vr*
j Sc 9.
cap 8- iS. telligdus eft, quia in proximo de eo Euagclifta lo- duxUiari,vt Pontfice haberemus^wfeint compati in- d loan. ig.
6 . 8c cut'fuerat',& quiacarticalo,&quiaabfolutc Spi- /&Wr/;oj?rHb.Tcrtia,vtexplodoceretnos,ciini jj.
.45- ritus,dicitur, quod nqu fit, nifi c Spiritus sctus accedimus ad feruitutem De'^praparare animas noras e Lac- 4- 'tt
1 cap.3. fignificatur,vtDidymus,& Hieronymus obruart ddtentaiionemc, quam Hilarius & Chryfoft. indica- f|"'pjL-
Tcare va- rt.Qoarta, vtdeuifto ftatim hofte nos redderet f- 6o
Ft tentaretw.]Tentire aliquando eft ad peccandum
tiis modi's incitare m.Hoc modo diabolus tentare dicitur.Inde curiares. Confidite (inquiri yicnnmdumi. N^,mille chriilus
accipitur.
ni Vc Aa.. nomen hab rotfchatan.S.tan,apu Hebreos, id eft, certah,non mihi te yici'et,\i ait Ambrofius c.Quinta, tentatus
j. i. ad cor. aduerfarius.A*o}.@- apud Grecos, id eft , calumniator, vt nos quoque illovincentc, vinceremus: Augufti- nobls vlcic-
7 - . indiator,c\x\in circuit qufrens quem deuoret, Homines nus f, jlmotce te in illo tentation , dr te in illo antofee vin- In m*
i.Thcfl.t.f.
Iacobi 5.10. cuam,tamquam Diaboli miniftri,fic alij alios tenta centem. tetra erat Clmus: propterea petra illa , m qua Mi- our chri-
Apoc.j. 10. re olent.Deus neququam, hitentator enim malorum catifwtms,priorpercit'a e vent is , famine , pima : quando flus 4odies
i.Pec.j. 8. f/?.Qamquam Caluiniani hsretici hoc etiam mo- Clmus (i diabolo tentabatur- Eccein qu.ifimiitate teyoluit ieiunauit.
o.Iacob. i. doDcum,& quidem in primis tentare dicunt, Dia fldbilirr.Et alio in loco '.Idee tentatus efl Cbri(lus,ne vin- h Ex0)-l4
I?- catur tcntatore Cbritanus. ] ?" l+ t8
boli fcilicet officium Deo tribuentcs
Deus'quo-
n.odo ccn- Tentare etiam eft cognofcendi cauf inquirereSc E i.Etcm iriunajjet quadraginta diebus , & quadraginta J
rit & non explorare; quomot^o & Diabolus, & homines, & noclibus.] id eft, quadraginta ntegros dits. Sic enim Kinhom.
te uar. Deus tentt. Aliter timen Deus, aliter homines & Hebrxiloquifolent. Aut ideo diebus Euangelifta " quadra-
p Gen. ti i. damones:hi vtcognocant,quod ignorant; ille vt nocsadiccit, vt vindicaret eum non Iudaorum mar"
E tod. 16 4. quod fcit, Icire etiam vdeatur,quemadmodfi ex more ieiunafie, qui per diem nihil cibi, potufuefu- is,.r.54.de
Deuc.8 Sc
I) J. , plorando experiendoque didiciflet, aut non vt ipie, mentes, noctu vefcebantur, fed ita, vt totos quadra- quadragefi-
Sapieit.j.}. fed vt ii quos tentat,feic cognofcant, vt D. Augufti- gintadies,toiidmq;noctes nihil guftauerit. Qupd ma.&lb^.
Heb. 4-5- nus interpretatur.Ita fa?pe hoc verbum in Scriptura Mofcm ante h & Eliam feciTe ' fecifle legimus. in tuc c- l"
&ir.l7.'j7. occurritr. Tentare etiam eft ad iram prouocarc,vt ^ObferuaruntveteresautoresmyfticumhunceTe , caP*
. i.t.
q Verf. 7. cm dicimur tetare Dcum , quia eius potentiam ex- numerum,vt Bafilius i, Ambrofius 1,Hieronymus, n j_i deGe.
Ex)d.i7-7 periri volumus.vt infr . Chriftus non poterat , nifi TO Auguftinusn,Qiiodnonabillis excogitatum,fed adlicci?
Num.14. fecundo & tertio modo tentari, amen credibile eft Deodeclaratumfuiflemuhisfacrarumlitterarum &1 . t.de
Ii. PW 77. in defert abiile, vt Ce diabolo omnibus iriodis ten- exemplis perpicuum eft.Nam non foltimChriftus, ^efe'C
18.4t Sc 14 tndum pr.rberct;& ad peccandum etiam bllicita- Mofes,& Elias, quafinumeratisad calcul quadra- QUu"j^aJ*I
lof. U retur,vt ]}o(Tetd\cerc,yenit princeps buius mundi , Crin ginta diebus ieiunart, quod iplum erat itis,vt ali- narji um-..
r loan. 1.4.
me non habet quicqtum'. Id ex facto diaboli manife- quod ineiTehuic numero myfteriintelligeremus? rimyfter.
89 IN CAP.jIV. DE TENTAT. CHRST.
9
id multa etiam alia hoc numero videmus facb.qus A doctores autChriftum,aut poftolosChrifti imita-
cafu fcb eTe non poiTunt Quadraginta dies no tosexemplum quadragefima; ieiunium cftituiTe
ctes pluit,cm aquarum inundationemdum Deus docucruntjAmbroC m& Deo - , Hieronymus qui m Serra d
bGcn 7"n' PUrSlre vIuit '.Quadraginta dies mortui aromati- quam vosfuperftitioriemvocatis,Chrifti hereditat qj'adngef-
c Nurn*i' Duscditia(Teruantur,antequcpulturxmand(;tur vocat. Horum qui criptalegit, & cum veftris con- "- -
. . Quadraginta dies exploratores illi Mofemil, ferr, fi non videteorumfpiritumeiTe Chriftianum, aSV&
Chanaan promiTam Deo terra perluftrant c. Qua veftrtimdiabolicumfhareticumjcarcuseft. ... ,
draginta diesGoliathdiabolum adueririum noftr Poeiefuriit.] Indicatantfpatio quadraginta die- Difcrimen
di *eg 17. %n'ficansftat exprobrans contra populum Dei J. rinon efuriiTe De Mofe & Elia vtr , veante , vel ^ Pitr&"
,6 Quadraginta annosfilij Ifra'clin deferto moratur. e por,vel nquamefuriennt,non dictur,ideoq; ere- * caltupfc.
eExod. 16. Quadraginta dies Ezechiel iubetur in dextrlatus der:d eft non efuriiirc,cm hoc de Chrifto, tanqu "
( cubare,vtportet niquitatesdomus luda f. Quadra- g fingulare,dicatur:Eadenim virtus Dei.qui cer-
verf" 4 g'ntaannos -^gyptus deferta cogitur quodmodo uabat.riabat.Cur ergo Chriftus efuriir? vttimido
gEzcchij agere pnitdam 8. Quadraginta dies Chriftus poft hofti,&quafi De aggrecinonaudcnti,oftende'sf qui cf,r-j
il tt. refurrecT:ionern,antequam in ecelum acdat,in ter- hominemere,ad aggrediendanimaddat,& quia flu efu ra:
ris veritur. Non poteft fortuito fieri, quod t! fiepe adarmatum acceder timtbat, arma quodammodo peil 40,
fit. Qiadragenarius ergo numerus totum (vtait diuinitatis ponit,& quafi mid s & inermis homo etieiuaii
Auguftinus) priintis vitxfignificat curfum pceni- ctra lucbtor morem efuriens in arenam defedit," -
tentia;', peccatorumque expiationi deftinatum. Ie &adueririum non virtutis,vt herifolct, iilatio-
iunium autem pars eft pcenitcntia?. nc;fedinfirmitatis oftentationc prouocat,Iren cus , o ib 3 c.^il
JDc icinnio Vald Caluniani vellt aut quadraginta dies non Chryfoft. Aucftor imperfercii 4 Hieronym. Am- pHom.ij.
, aut id Euangeliftas noncom- brofiusr, cuius acuta eft & feita fentemia, Fames touatih,
memora^e aiit EcclefiamChriti explum invtili- Domimpidfrans e,vt in qm diabolus metuens torn cauebat, "Jn ^J,
tatem Chriftianorum,vfumque pnitentiae non c5- fondsffeck laBattts , tentant yt hominem. ( ;.ib. 4 . in *
uertifle.van.im eflfe fiiperftitionem,quia imel Chri }. Et dCcedens.]Qaomodo,iut qua forma acceTerit luc cap. i
ftus hoc numero dier ieinnauit,fingulisannis toti Eugeliftandict.Potuit aut inuifibilter accede- lJiabolus
dem dies ieiunare, magnim arrogantiam Chriftum re,ficut nos quotidie tetare folet ; aut fumpta aliqua yjjjjjg
imitari velle, intollerabilcm illi fieri iniuriam,qud vifibili forma. Omnes Pudores forma corporea,ea- tentauh
inordinemnobifeumredigatur, refeindi Euange- que humana lccelfifle putt, qud eft vald proba-
lium,cuius Chriftum ieiunium figillum fuit, bilc,& quia Chrifto multa eft collecutus,& quia
h 1. . Homines tarn foliciti de honore Chrifti qum h /- l adorari voluit,&quia fi alia acccflliTet forma, eu -
das de paupciibusalendis , cumfur effet, & lculos haberet. gelift n tacuifit.N cEu fpecio ferptis tetauit,
Si quadraginta dies ieiunare fuperftitionem piitant; t quia minis vfitita forma erat Scriptura n tacuit.
ieiunentquinquiginta. Siquodimel Chriftus fe Tentator.] mt&.tjllc qui tentare folet,nomc offi-
cit, n eft nobisfingulis annis repetend, ne cl cij omnium dcmonum:id per attributione propriu .
brent oc~tauo quoque die Dominica relurreftion; diaboli demonior prineipis. Nam qu modo di- tGen-
Chriftus enim non nifi femel refurrexit. Si arroga bolumappelIauerat,nunc tentatorem appellat,quafi
ra eft Chriftum imitari,arrogs Paulus,qui fc Chri dicat,accefitluftator,acceffitpugnator,vtPaulusv, u
fti imitator vocat,& ea quid in re,qua; illi fait ma- Kefoae tcntauerit rosis, qm tenttjo mi&oiv tentator.
ii Colof.i ximpropria,'vt pro Ecclcfia fixa moreretur ',<//- Notatio eft Hebraici nominis iwfcatan, S Grasci
4. p/eo^nquitjirf qux dfunt pafsionum Chrii incarne meapro St&obof diabolus.vt infr *,vbi flle ipfe dxm(
pfedarmonior xVerf.i8Cs
s . y. 49 arpar pus/pude ctk$*,arrogates nos ChriftuseTe ^ princeps proprio nomine ^apellatur. Nefci cap> , ,
iubetK,noseJfeperfetlos,ficHtpdternoflercaleispcrfecliis fucrit in caula, curnofterinterpres in vetere tefta- Luc. v. }t.
lloa.17.1x- t} 1 p yu[t ejfe vmm,ficut ipfe &patervmtm funt. mento femperj^f^, in nouo duabus adieclis litte- Aft. 5. j.
, . Atinhisrebusnonad 3Equalitatem,id ad faculta- ris femper Satanam vocauerit. nifi forte, duia vetus 1 Cor- 17 ^-
Ghritcum
ne mdu- tem nftram ~ . . . -l in
imitamur.Nec ieiuniomam
... qua-
ille n
teftament1 . in quo ms; *P0Cl
ex Hebraico fermone vertit, inn^. 1 *"9t
loinoltro draginta dies nec edit, nec bibit, nec efuriuit,aut fi- febatan ,nouum ex Gracoin quoplacuitinterpreti cuiin7erc-
imitari nos tiuitnos&edimus,&bibimus,&tamefurimus,ac poftSeptuagintacttTKi'ti'Satanan ptis,qumoeTi' ritcltam-
nonpigcac. fitim'.Imitamur,quia fequimur,quuis nafequa- Satan appellare. Diabolus etiam eiufdem prineipis "Satan >
mur.Sequimur autem qua proximpoiTumus, ho nomen eft proprium.vt patet ex his loris . nouo Sata-
- j- r er in nasdieatur.
mines De.Nam fatis eft,vt edem teneamus viam. StMsDnes.} Audierat fottalle cceleltem vocem, yP("ie8 6
Non facimus illiiniuriam,quian comitem.cbdu- HiceliusmeusdileBits' fupr,aut exlonis prsdica- iph. . it.
cem facimus.Qnid,qud nnullosChriftianoslegi- tione, vel fama cognouerat. Credibile aute eft, non - Pet j .1.
mus totos quadraginta dies fine vilo cibo& potu ie- permoddubitantis,autnegtis,irridtis,hocdia- AP0C ,t
iunafle;inq'uibusDeusfingu!arimiraculo,8cipfdr boldixifle,ficutillieiusminiftridixerunt, Silius ^r j 17
in imitando Chrifto pi probauit ftadium;& iftor E Dtie, defeendat nuncde cruce :fed per mod um potis a cap!i7. '
hircfim,inaniamq;refutauit?Legantgrauifimum credentis,&affirmantis,&: bene Chrifto confulerc 41.
In hiftor auftorem Theodorit,expla reperient. Et fi Chri- volentis, quafi dicat , quandoquidem Filius Dei es,
Thcodl fti ieiunium Euangelij figill appellent , quafi non ne famem patiare,fed quia potes,& alide non fup-
dum fcripta,neque praedicato Euangelio , figillum petit eibus, dic,vt lapides ifti panes fiant,Hoc enim
Chriftusadhibuerit. Nergofigillum,ed exordi illiusferpentis calliditati magis conueniebatita ten-
eft Euangclij;quo Chriftus parat,vt pra:diet,nbs tare,vt non tcntare,fed bene confulerc videretur.
vtrecipiamus, hoc, inquam .Euangelium Chrifti, D/cJEtfi non ignoro, quod hrctici interpretes
quod ieiunio inchoatur, ieiunio finitur; nonillud adnotaueruntjdiccre, apud Hebrxos idem iTe
Calnin in Caluini, quod tantopere ieiunia reformidat. atqueiubere : tarnen ineoeorumieuitatem accu lb,
Harm. At Chriftus non prxcepit: qu fcius?vbi feript eft indiciumquedefidero,qud pro,<//r,vcrterint,p, Hsretico-
Chriilus diei Dominica; obferuationem prJcepil*e.?Efto,n6 non intelligentes, etiamfiidem*.tiumqueverbum rumleaica*
nonprsce- pra?cepit,ccrt fecit. Et fecit myfterio, qud qua- gnificet,tamen maiorem habere vim dicere, qum & infchia.
gefimaxe*" d"rag'nta>n plures,n pauciores dies ieiunaueritj vt iubcre,idequc & H ebreos & Eugeliftas ira loqui.
led ftcit.' noc numero, quadmod Hieron. feribit, quadrage- Plus enim eCt,Dixitat lux,&facta efllux b,qum fi di- c Jf*4r,{"
m& nobis ieiunium confecraretJS ec ille blus,ed omnes xiiTet wj^fipluseft, yerbo Dominic<lifirmatifuntc, qua. ' ' '
etiam illi antiquiflim i,doc"tiifimi,saclilfimi Lcclcix fi dixiflet iftfu. S ignificat enim , tantm osf Deum
s
COMMENT. IN MATTH, 5>i
aperuifle,omniaque facb fuiiTe,fimiIiter hoc plus A narrare voluific.Qupd meam quoquecfirmat opi-
eft.D/c qum lube, loquitur cnim de filio Dei tarn- nionem, Matthumordinem,quoacciderant,(cu-
quam de eoVerbo,quo mundum fabricatum fuif- turn efTe.Et fi alteruter corrigendus eTet, Ambrofi
i, fciebat , qui eodem verbo , quo coelum, tcrram- potis.qumEuangeliftacorrigenduseflet.Etfifcio
quefijciiTet; pofTet exlapidibus panes facer. eTe,qui f vidifle Lucse codices affirmt,vbi eodem
Vit lapida it.] Lapides ftius, qui terra, qua acre, ordine,quo apudMattharum tentationes narrartur.
Quoraodo
qua arbores oftcbt,& quia res erat ante pedes pofi- Jtffwnffit.] ^^Aa^waTumit.Quomodo Chri- diabolus
taj Srquia difficilior, & quia nulla pane lapis ha fturn diabolus aiTumpfcrit, Euangelifta? non expo- chtium
bet fimilitudin,cm fit pani maxime ctrarius,qua nt,& poteft varias in partes probabiliter difputari. aflumpfit.
ratione Chriftus dixit,Q.f texvobishomo/puemfipe- Illud certum,inuirum no afTumpfifTe. Nec cnim co
tieritfilins tins panew,mm quid lapidem porriget ? in fr gre potuit,quemncaggredi quidem, nifi voltem,
* Cap. 7. f. Tunesfiaot. ] Qnpd Theophyla&us & alij quidam fefque ingcrcntem potiiiflct. An autem vifibiliter, ,
diabolicuriofitatefadputant.vt^Mjnonpanem an inuifibiliter ;& fi vifibiliter, an per acra raptum
dixerit,non alia de cauf fa& arbitrer, qum quod deportauerit,vcl pedibus ingredientem duxerit.in-
b Cap. 43. pluraliter lapides dixerat:nam Lucas 'fingulari nu- certum.Cyprianushquem alij normulli fecuti iint, hjn $ermj
mero dixit,panisfi.tt. Itaque non confit vtro modo omnes Chrifti tentationes putat inuifibiliter conti' de ieiuaio
diabolus dixerit, quia alter Euangelifta verba, alter g giTe, quemadmodum ea, qu.x de Prophetis legi- acrentatio-
inim recitauitjVterver hunc,vter illa,nefcimus. mus, vtEzechielem raptum fuifle ex Chalda?a in Ie- nibus cfaii-
eGencf i.j- 4. Sn-iptumefl,] Quia diabolus ad Scripturamc ruralem.vtvrbemmetirctur'j&aliafimilia.Quibus (ti.
i Ezcch.40
Pfal.jv*. allufiiTe videbatur,Scriptura refellit, quodinalijs egomagnislictauftoribus,idconaflcntior,qud
quoque tentationibus facit. ditu abfurdum videatur , diabolum Chrifto cod
Per pan em Non infolopane."] Panem vfitat vocat,(ed Hebno- modo,quo Prophetis Deum vifiones animo iniccif
omnis con ru more per pane omnis cfuetus cibus intelligitur. fe. Prterqum qd illa,qua? prophetis acciderit, t
flitcus ci- Viuit (> viuet-, id eft, viuerepoteft , modus, vt non reipfafed vifioneaccidie Prophet ipfi decla-
bus intclli-
giwr. vocant Grammatici,potentialis apud Hebreos , *n 1 r t *,& fi no declarafir,ex eo ipfo, qud Prophetae Eze. 40.*
d Exod. 33, vechai, vt d von videbit me homo , C2r viuet , id eft nemo erant,intel ligi poterat.At Eugeliftse no folm non chrilhw tc-
S.O. qui me viderit , viuere poterit. declartChriftitentationempervifionemaccidifse, tatus^u,t
Sedinomniverbo,quodproceditdeorc h]} fed etiamindicat accidifte re vera. Quo enim modo pcr
Tin hhal col motfipi Ad on ai. Jn omni egtvdtentc fefeper vifionepracipitaet,autquomodo,cumn6 nationem
e Deut. 8. J
de ore Dei , ad verbum Septuaginta ver Sc Latinus fevera,fedfalfiopinione precipitar Angelicufto- tantm.
interpres fententiam magis, quam verba reddere dient,& quod r maxime ctinet, quomodo fali
Scnfus hu- volentes , nomen , verbi addiderunt. Quod multis opinio prfcipitationisChriftianimufubirepotuiict?
ius loci. alijsfecifle locis in Idiomatibus adnotauimus. Id Alij volantem per ara raptum exiftimant. Quod
etiam fiue imitatione, fiac proprio confilio fecit videtur aumendi verb ^^ fignificare,
Euangeliftarfcnfus eft,Dsu non indigere vfitato ci- vtHieron. Auctor operis imperffti, Gregor. &
bo, vt feruos fuos alat , pole enim vno verbo nouu StrabusAlij ducbim pedibus, vt Euthym.1 quibus 1 In com a
formare eibum. Id enim de Manna dium cft,^f- ideo potiiis fubcribo, quod par mihi videatur ve- 4- caP-
ro fimile.ttum diaboloChriftum erga fe permifif- c*'
ixit,\nquit,te ,r dedit bicibim Manna , quod
ignorabas tu, &patres tui, vt oenderet tibi, quad non infob ,vt ab eo deportaretur. Practerqu qud, fi id per
mittteChrifto diabolus feciet,nimi i,quis eet *" 0,*
fane viuit homo, fedin omni yerbo quodcgrafietur de ore Do-
mini. Non refpondet Chriftus i , aut non elfe declarafset,quod illecm ttat.faccre non folet,po-
Filium Dei, quia quamuis id maxime diabolus aue- tiiistrasfiguratfeinAngelumIucis>m<Acceditquod nCap. agI
bat feire, minime tarnen interrogabat, quin fecre- ) Lucas non dicit ? , fed Hja-fr dtecit, Sc illud t+. cap.
dere fingebat. Tantum volebat videri dare confi- ipfumverbum7T<u\rt//^',nemperfignificatiu &14.10.
lium , Dicvt lapides iipanesfiant. Chriftus ergo ad id fumere,vt portesried aliqudo ita,vt ducas,vt fupra.
De otdine refpondct,quoddixerat, nonadid, quod tacuerat. lnfanttamciuitatem.'] In Ieruilem,qune fineta dice- o i Par..i*
tentation 18.&7..
Optima ratio eosdeludendi,quifalkciterconult. baturciuitas,quodin ea Deus propter arcam, 5: t- Pfal 9.4.SC
Chxilti. 5. Tunc] id eftjfecund: non enim fignificatid fta- plum,quod ibi erat,habitaret. Itaque fie vulgo vo- ti 4 SC 67.
timpoftprimam tentation em factum eTe. Credi- cabatur P,& Propheta poft Chrifti aduent&pro- 17 73 *.
bile enim eft abquanto tepore quicuiiTe. Cm vero pter eius praeintiafn ita vocandum pridixerant. & lj4.1l.
dico,fcud, n5 certa.fcd probabili opinione dico. Super pinnactdum templi, cm ri vHiqiyovfuperalam, ata P Matt-*7-
Nam Lucas f hanc tentationem non fcundo , fed fuperpinnant templu Quidam faftigiatam 3c acuminata ^'
vltimo loco ponit, fecundo vero illam quamJVlat- r turremfuietradunr,mqualaminaectadvciicoru sexx 1 ic#.
thsus vltimo. Nec enim iolctEuangclifta?,ficutnec mutationem verftilis, qux ob ala: fimilitudinem Daniel.},
crteri feriptores fieri in narrationererum, ordinem #5fvj/oc vocaretur.quales nunc iatemplisnoftris,& 18
feruare temporum. Probabile tarnen eft Lucam eo principum Bafilicis videmus. At nihil eiufnodiin 4I^,xSl-t
ordine,quo oceurrert: Matthxum, eo,quo accide- templo Ierofolymitanofuiclegimus.Theophyla' 2jachr
runt tentationes Chrifto commemoraTe ;quia vero, us locum Jiffvrov fuifse dicit ,id eft faftigiatum te- pinuacaI5 *
fimillimum videtur cfTe, diabolum illis Chrifti ver- ctum,ex cuius dorfb vtramque in partem pluuia dc- templi quid
bis terwm,viEtumquc d'ifcetfiffe ,'.vade pofl me Sata-* flueret:qualia st in Gallia, adeoacuminata,vt duas ci^et-
w,ha:c autem verba non funt Chrifto dic^a , nifi in **^-'*
habere J~rr*. cj ; rIC
alas,volarquedomusvideantur.Sedcimus d t.
monte.cm diabolus Chrifto dixifiet: Hxc omnia tibi eque templum , eque carteras in Paleftina domus IjR* j
dabo,cadens adoraueris me : & quia id narrt Euange eiufmodi te<5ta habuie,quin fupern plan* erat, vt tg.
lifta , & quia diaboli poftulatio earn refponfionem in illis ccenandi,apricandi,ambulandi, cfabulandi i-Reg .
Coftulabat. Itaque Strabus nulla mihi videtur pro- comodus locus eet,vt intelligitur ex his Scripture * ,6' **
abilitate contrarium affirmare.Sunt qui apud Lu locis 4.Itaque melius fntiunt,qui pinna teplivocari
cam fcriptorum negligentia tcntationum ordinem exiftimant peribolum,qui circum fummum tedum i(i,iy. ;,
mutatum putent , qud Ambrofi g eodem ordine, erat,nequishisambulscaderet,qualem Deusom- Mat.10.t7.
% I-ib. in nibus in teebs fieri iuerat'jLatini^ci/ww.vtopinor & 14- '7.
Liicam 4. quo Matthus narrant,ttationes,exponat. Sed po-
tius colligendum erat,Ambrof quamuis Lucarain- appelllt.Id^6ft/Ve'primavocatur,quiaaba;dificiis Mat.tj
extabatj&veluti in acrepderevt ale fimilis,videbav Luc' 5-&
terpretaretur; tarnen tentationes , non quo ordine J
Luca narrabatur ; fed quo ordine aceidifTc putabat, iur,quaies st,quosGalli in turribus crencajoc voet. 7l^ lxt
Cur
I
IN CAP. IV. DE TENTAT. CHRISTI; 54
s
COMMENT. IN MATTH. 9
ex qua pris venerat , vc Ioanne baptizaretur , fu- A 17. jiftrymquauit regmm cttlom. ] Qjjd fit , regn
a cap. 3. 13. pr jideqque aii^tnnv vertunt, redtitin Galdaam. ccelorumappropinquare, diximus0. Hctantm ocap.
Atqui Galila, vnde ante venerat , illa ipfa erat , in notandum iifdem verbis Chriftum, & Ioannem
quajloannestradituseft. Venerat enim ex Naza Euangelij praedicationem inchoare; vt intelligamus
reth b. Nazareth autem in ea fuiTe Galilea , vbi te Ioannem legatum fuiffe Chrifti, qui non fuis: fed
fe .8 9 trarcha erat Herodes,quis ignort? Proptere enim eius, quo miflus fuerat,verbis vfu's fuerit ,& exor
ifls aft Ioll'phjCum infante Chrifto eo diuerterc c. dium Euangelij eife pcenitentiam.
ccap,t.n< Itaque Chriftus non fugiflet periculum in cam Ga- iS.luxtamare Galila.] Non erat mare, fed lacus, cali
lilaeam iecedens, fed in periculum le conieciflt. Se- quem Iordanis in humiliorem locum incidenserfi lxarquid
ceffit ero exGalila:a Iudaeor, cuius rctrarcha He- ciebat. Vocatur autem mare Hebneorum more,qui ei,
rodes, qux inferior dicebatur, in fuperiorem Gah- vt Hieronymus ait, aquarum cengregatio-
Iaeam, qua; extra Herodis iurifdictionem erat,& Ga- nemmireappellantP: Galilaea; ver dicitur, quia in .|.1>
G j IilaeaJ gentium vocabatur, quod magna ex parte geti finibus vtriufque Galilx.t fitus erat, olim Tarichea,
i bus habitaretur.In ea enim Salomon HiramTyrio- vt Au&or eft Plinius , & mare Tiberiadis propter
duplex. rum rgi viginti vrbes olim dederat d,quod non fo* Tiberiad vrbem in cius ora fitam,quam non multo
lmexStrabo vulgari noftro autore: fedexipib ante Hcrodcs xdificauerat,& ambitione gratia; Im-
etiam Euangelifta intclligcre potuert. Addit enim g peratoris Tiberij de eius nomine vocauit.vt Ioie-
c Chriftum difcefliiTe ex Nazareth, qua; vt diximus, phusfcribit4.&ftagnGenefareth,quia tota regio, ^ Lib it.
eVcr.ij, enitin Herodis Galila, & venifle vt habitaretin vtHegefippus ait,Geneircrh vocabatur , Lacum Ant.cap j.
Capernaum , quam in finibus alterius Galilsear (
conftat,&, f Terra Zabuln , & terra "Rehtalim via ma
i Vet. i;.
ris trans lordanem Galila gentium. Itaque melius no-
fterinrerpresvertit,SfCf/}f , quam ifti noui , redtit, & Lucas x videnturfignificare omnes Apoftolosfi- iorum vo-
quamuis verbum vtrquefignificet. Ex his perfpi- mul vocatos fuiue, Ioannes ,Andrcam pnus,dein- catiort.e
cuum eft,non efle eandem hiftoriam, quam hoc lo- de Petrum vocatum. Praeterea Lucas 1 alia ratione . 3, 3.
geap.4 4 co]Vlacrhxus,& quam Lucas * commmort: fed Petrum vocatumcribit:non enim Chriftum prat- ^Cap.e.ij.
" Lucam illicagere de reditu Chrifti ftatim poft ieiu- tereuDtenijfed in Petri nauicula concionantem , & ^ t
nium , & tentationes in Galileam Herodis; Mat* incredibipicimultitudine capta obftupeicent. zCa.jJ.10
thnc vero hc de cius feceflu ex GaliLra Herodis in Petrum vocauifle, nulla de Andrea faca mentione.
Galilea gtijquodn alios folm minores - Prima illa diTcnio facile explicatur, Marcuma ,&
h-Lib. 1. c rcs:fed magnum etiam Auguft. videtur Iatuifle b. Luc agere de Apoftolor vocatione, vt Chri- * CaP* * 'S-
JLuan ca " ' 4' ^C ^"!^>'' 1 P rophctim Ifaia: , quam de ftum fequerentur, fed vt A poftoli fierr. Pris enim b ta^' -1*"
^uau0.cap. jj^eratione trum tribuum Zabuln, Nephtalim, &
difcipulijdeindeApoftoliex difcipulor numero,
Afer, quae cam partem incolebant, quidam inter- ideft, magiftri , vt alios docerent , elefti funt: ficut
pretantur, fuomoread Chriftum accommodt, vt nc ex prcsbyterorum numero Epicopi cliguntur.
cap. . 1$. alias i. Locus eft apudlfaiam difficilis, quia Hebraei Secunda quftio paulo eft difficilior , quam qui
18 c. }.[). non folm alium f equuntur fcnfum,id aliter etiam femel tantm Petrum & Andrcam vocatos fuifle
iegunt.'alitrque verba coniungunt.lllicdocuimus contendunt,non video qua ratione probabiliter ex
veram Iecb'onem , vermque e/le ntentiam, quam plicare pofint. Contendit autem 'hjereticusinter-
& nofter interpres, Se Euangelifta fecutus eft. Nec pres,timcns ipfe apoftata, ne Apoftoli,fi femel voca-
enim illam prophetiam ante Chrifti aduentum ,& ti,ad pifeationis dicantur officium redhfe. apoftata
praxlicationem propriclcgimus implctam. fuiTe videantur.Facilver cxplicant,quiduasfuif- ^.U*^"r"B
IJ. Terra Zabuln , <Jr terra Nepbthalim ,-yia maris.] j-j fe dicunt Petri & A ndreze vocationes: alteram, qua vocaciones
Regio tribus Zabul,& tribus Nephtalim: ha: enim non vtdifcipuli& comits: fed vt familiares audi- im0 & tres,
*Iofac;i9 dii3E tribus in fupcrioreGalilxa fortemacccpertic, tores admili funt, de qua loannescagat: alteram, cCap.1.40.
loJ regio maritima, Erant enim tres ilke tribus vicina; qua vocati funt ita.vt omnibus relicl:isrcbus,Chry- .
mari Phcenicio,vbi Tyrus dominabatur.Grecus di ftum perpetu fcquerentur,vtAuguftinusd,Chry- joa"n ' ia
xit Jo* .bu\Mf,yiam maris, accultiuo aduerbaliter foftomuse EuthymiuSj&Theophylr.ftusinterpre- eHom. 1*4.
poro, id eft, verfus mare, imitatione,vt opinor Sc- tantur.Eacilius,qui tres rprimim, quam Ioannes: fe- in Matth,
ptuaginta, qui itaolent verter, quod Hebraridi- cundam, quam Lucas.-tertiam, quam hc Matthus
I 6 cuntTT^w&>T-'j'deft,verssl. diferibf. Sed duas priores non ad perfectum difei-
js. ' Trans hrdanem. ]Terram Zabuln, &terramNe- pulorum officium;fed ad familiaritatem: tertiam ad
* phthalim non efle trans , fed circa lordanem refpe- Diftipulorum , & Apoftolorum officium fafta efle.
ftu 1! ignora-, Qo, maioremhic In qua fententia Lyranus fuit : quam ego vehemen
locus difficultatem intcrpretibuspcperit.Ego,quod ter probo, tantm aliter loqui velim. Nec enim cre-
, - fentiobreuiterdicam.aliorumnon afpernatusfen- dible mihi videtur quemquam alia de caufa Chri-
Joquciidi tetiam,kd breuitatem lccutus.Solebant Hcbrai ex fto vocat fuifl.qum vt verus eflet diicipulus , i-
mot. iigypto venictc-s, antequam lordanem traiicerent, que,relic~tis omnibus,icqucrctur. Itaque duas prio-
terramChanaan, qua? vltra lordanem erat, vocarc P res nolim vocationes, fed admonitiones, & quafi fu
fTlM VIH are's behbeberbaierdanjerra trans larda tura; vocationis prarparationes appellare , ne duo
ra Num.} . ,iemm. Quam conlctudinem etiam in Palaeftinam maximi Apoftoli parum obfequuti vocanti Chrifto
i<.Deut j. ingrcTiretinuerunt, italoquentesquemadmodum fuifle videantur: cm caeteros Apolllos ad primum
xo.ii. itH. antcloqucbantur, cm eflentvltra lordanem, fi- Chrifti fe vocantis verbum omnia reliquiflejpfum-
cut contrario antequm lordanem traieciflent,re- que fecutos legamus.Et quidem nemo Euargelifta-
gioncm,qua;i!liscis lordanem erat, trans lordanem rum duas priores vocationes appellat. Nam apud
appellabat,ita Ioquentes, quemadmodumfi iam cf- Ioannem* tantm praedicitChriftusPetro, quod
fent in terra Chanaan. Cuius vtriufque rei in libro futurum erat. 7,inquit ,yocaberis Cephas. Lucas? **.'-+
Iofue funt cxcmpla, qua; faciliiis lector reperire po' non dicit Chrifto vocatos fuiflerid vifb miraculo S "
terir, qum ego notare. Hoc fi non placet, breuis, captorum pifeium , fubduEHs ad terram natbus ,reliBis om
vcriufquc dici poteft, Hebraica phrafi pn4i Me nibus ,fecutosfuiffe Chriftura, quod interprtari pof-
t i.f^.xo.berbaiadMi, tarn citra, qtmyltra figmfictre vtn fumus,non reliis, id eft, abdicatis , quemadmo-
. ' melbcberlaiam aregwje qua e' citra mare. dum,c(im i Chrifto vocatifunt, abdicatis, abiectif-
quE
i
97 CAP. V. DE SP.M. DOM. V MONTE 9
que omnibus rebus,Chriftum fecuti funt^vt Petrus A qua rc extat carme Erythros Sibillx, TertlJianus,
i? i7 poftedicit", Ecce nos reliquimus omni^Cfecuti fumus Auguftinus ",Profper '. . .. . ; . _ , . g Lib.de
tt.fed rehclis ommbus , id , defertis auibus & reti- ) . ToUm .,]GaliIa?am gentium , in quam Baptii.no,
bus:ficutmdicrillaSamaritana,relidahydriaabiit fcceflerat,fpra . : - h Lib.i8.
inciuiutcmjdixitquepopularibusfuiSj^mVfjO-*-- fo/>Mtg.] Hebrai " congregando locvbi con- "P.1'- - ,
detebomincm/pidixitmihwnmd?q*c*wefeci,tmn<ju:J cionesliabentur^vocantrn^/j/WAcongregaticn,^^^
Ioau. 4. ipfee rtr^ib.JMattbaeus autem hic vocatos fuiffe Grxci ^t^iWjfynagogam, proprium vocabul 'r I C
dicit,quia veramnarratvqcationem, qua, omnibus Scptuagintainterpretumljexquibus Appftolimu- ^
abicctisrebuSjChritum fecuti funt. tuati funt,cm Hebraorum congregation aut - ,f.
15. ^fCTfe/i^w.JHebraimust nnh 1? kchu le- gregationis locum gnificant. Nam Chriftjanorum Synagog*
cVtDeut chamj&jefmimme . . ... difterentia?caufa,xM.OT'Eccleilama.ppellant,in- *
14&11.8I. * Similis Hebraifmus eft in j.Rcg,i.i4.<taNOJNl fr ro,quodnomen non fold congregation, vt noui (g^jj4,
i.Reg-7.1. ^nnb^we^iVro/rf-^fij&egoveniampofttend hzre'ticicreftofuperciliodidttareiolcnt, ridentes }I.
4.^-J3-3-eft,confeftimfequarte. nos nomines indotos, quodtpla Ecclefias appel- Num.i i.
Vifcjtores /;ww.[Alluditad prateritum officium lemus : led locum etiam vbi Ecclefia congregatur, &_} -
dPfal.77. iicutinDauidcd, Sutdtt eum degregibusmum^eptfl quemadmodfynagogafignirTcat,non tant apud ? '
70'*1' frtamsacaweumfajareldcobferuumfiium , r ljrael ufebium &ceteros Theologos Gra:cos,fed etiam mc.,8.i7..
kxrcdttxtemjtiAtn. bimulque Apoftolorum deferibi- apud D.Paul ".Erat autem apud ldeos fynagoga, ICdcfife no
turcfficiumjhomihespicari, & ad Chriftumlm- ficutapudnosEcclefialoc'addoccddciignatus0. meneiiam
mumpifcati emtraher'e.Uleenimeftjquilgenam tudngelmregni^]b6num nuntium^quo praedicabat templum
mittit in mare,ex omni generepicium congregan- regnum clorum appropinquare. Videpraefation j
eap.?3 47 tcmjVtinfi'.Illiusverbo atque virtute pilces ca- 4,&fuprr. ... ii.&u.
fLuc.jj. pjuntur,7neeofruftr tota node laboratur f Chri- lo> Wm.lrcperenda eft &iw/rt propoftio ag ,4 }.
Cbitfta * "*an* ut pifces a namproptercinbaptifmiaqua Je.Et de amniregione^m erat xrar.s lordancm s idtft,ci-oAt.ij.n.
ribos* nafcuntur.Proptere Chriftus veteribusillis/^i/V tr '. Quod antdiftributcdixerat,dicit nunc vni- PVcI -'7-
|i|^ipA j^ojappcHabatuf^cuhisaoagrimatifinus erat, ht uerst-Similiphrafi vfus eft Seneca <,Tratis Jipes acci- ^Q^'t'
ftiw fit 4f , lefia Chnjh Dfiliusfialuator , de mhofiisj cft, regione,qua; trans Alpes cft. Vtveru.
, : , _ . . f lib-5 de .
.16
CPVT qjintvm.
culcetjtr ab bominibus.14 Vos eft'u lux mundi.Ncnpote cimtas abfondifupra montpo- Mar.4 .
fita ijtkeque acccnduntluctrnam>& fonunteam jubmodio}fedfuper candelabrum^ t lu- t
ccat omnibus3<pui in domofunt. \6 h Sicluceat lux Vera Coram bominibus-.vt yideant eper h * \
ft atri fuo , a 3 reus erit concilio' Qui autem dixerit,fatue3reu> eritgehenna ignis. 1 3 , S i
ergo offers munus tuumad altare, & ibirecordatusfuer^uia fratertuus habet aliqud
aduersm tey 24 rclinyue ibi munus tmm ante altare , grVahprisrcconcilarifxatr^
tuo : ey tune Veniens offeres munus tuum.x^Efio confentiens aduerfario tuxftfto dum^Luct;
es in via cum eo \neforte tradat te aduerfarius iudicity iudex tradat te minifiro^ in
2
9* COMMENT. IN MATTH. 100
carceremmittaris, 16. Amen dico tibi, non exiesinde donee reddasnouiimum quadran-
Exod *" tcm.tj.Audislis quia diftum eft antiquis 1 : Non machaberts.z 8 .Ego autem dico vobis:
quia omnis, qui viderit mulierem ad concupifcendum eam,iam machatus e earn in corde
9- uo- * 9 Quodfi oculus tuus dexterfcadali^at tefue eum,eyproiice ab s texcxpedit enim
Mac?. 47. fi^vfpereatvnum mebrorum tuorum,quatotum corpus tuum mittaturingcbennam.50.
". . tfidextra mams tuafcandali^at te,abfnde eam,& proiice abs te:expedit enim tibi,vt
pereatvnumembrortuorum3quam totum corpus tuum eat in gehenna.ii.DiclumeBau-
if 19^7* tern c:Quicumque dimiferit yxoremfuam,detei liberum repudij:$i. Ego autem dico vobis:
L$a. Q.Hl* omnis,qui dimiferit vxore fuam,exceptafornicationis caufa, facit earn mcecbari :
clcu7i li quidimiffamduxerit, adultrt.^ .1 teritaudiii quia dielum e antiquis d: Non periura-
Exod.io.7 bisjrcddcs autem Domino tut amenta tua.fy. Ego autem dico Vobn,non iurare omnino,ne*
ent' '* ' queper ccelu,quia thronus Dcieft.tf.ncquepcrtcnaflHiafcabclliefipedieiusincqucpcr
]erofolymam,quia ciuitas e magni regis :$6. nequeper caput tuum iuraueris, quia no potes
larij.i. ^n capH albumfacer ,aut nigrum.}-; e Sit autemfermo heftet ,e,ef,non,non:quod au~
tern his ahundantius ft,A malo e.j S.Audiis quia diiu e: Oculumpro oculo , 7* den-
tem pro dente. 3 9 . Ego autem dico Vobis,non refiere malo:fedfi quis tepereufferit in dexte-
ram maxitlam tuam,prabeilli & alteram: 4.0.& eiyqui vult tecum iudicio conteniere, &
tunkam mam tollere,dimitte city pallium. 41 Cr quicumque te angariauerit mille pajjus,
Vade cum illo& alia duo. 4 . Quipetit te, da ei : & Volenti mu i te, ne auerteris.
f Ei.ir.M. A^-Audiftis quiddiftume:1 Diligesproximum tuum,&* odiobabebis inimicit tuum. 44
De1^'Ifo! Autcm dico vobsii Diligite inimicos veros,benefame his qui oderunt Vos: 7* h orate
leu. r " ... s* . stf.. si .. m
h "Sr/ Pro peryuent&us,& calumniantibics Vos : 45 vtfitisfilij Tatris \efiri,qui in cabs e: qui
cur.ij.7. folemfuumoririfacitfuperbonosyrymahs'.&pluitfuper iufios griniuflos\ 461 Siernm
i tuc.t!i7 diligitis eos, qui Vos dil'tgunt, quam mercedem habebitisfnonne K &publicum hocfduntf
KRam.ii. ^ Etfifalucauerittsfratres Vefros tantum, quidampliusfacuis}nonne ry Ewnici hoc
IN A P VT QVINTVM.
IDEHS autem.] Non ^oteftbene hic A Quod autem obiicituiymiltis cos rebus diffidere.
>1 locus intelligi,nifiprius intelligatur,
aneadfitccio,qua:hicMatthxo, non eft tam difficile orartdi
d Lucas,Chriftum foluere,quavideiur.Dick qui- u5 Se't ftie
caufa in montem aicen-
aciP -!7 ^^^^} &Lucaanarratur.Multisenimin rc- d]lTe:Mattheus,ndicit,itnonnegat:nec dicit qua
Eadem ne ^p^^^ b* in eius narratione videntur Mat- occafionc afcenderit.fed quid ibi fecerit, nec quic-
Kahsei& thus,i.ucaqj difidere.Matthxusfignificat Chrift quid fecit/ed quod ad fuu pertinebat inftitut.In-
iu. ' ccindi caua in mont fubiiTe: Lucas acendifle ftitut aut eius erat agere de Chrifti dolrinadde
dicit,vtoraret: Matthxus non dieit oraDe:d do- orationem tacet,concionem exponit- eadmque de
cuiTe:Lucas dicit,tot orando nod duxiTe : Mat- pofteApoftolor
caufa eleftionem
fppnrtermittit,
admonuimus,deordi-
qua j Caap*J(J'U-
thius non dicit, Chrift poft orationem difcipulos agit! n fcruato.vt
vocaTe,& ex iis duodecim Apoftolos elegiffe : quin ne tporis.Ulc difficilior eft nodus, quodMatthaus
, _ eorum election,quai longe poft faft narrt b:Lu- in monte,Lucasincampohancc6cionem habitam
ap.ie.t. cas jf-jt-ivinthafus hanc i Chrifto concion in mo- dicat.Sed is etiam myitis modis foluitur ab Augu- m tib.t. de
te habitam fcribitrLucas in loco cpcftri,c ex mo- ftino ".Fieri enim poteft, vt Chriftus afcenderit in onfEus
te i decendifletrMatthxus ocl:,vt vocr, beatitu- mtem, vt vterque Euangclifta dicit, orandi caufa, "Pu
dines ab eo explicatastradit: Lucas no nifi quatuor. quod folusLucasdicit,inibique Apolllos elegerit,
Qibus rebus magni autoresadducli st,vt exifti- vtidem folus dicit,deinde decenderit, quodMat-
marent non eandem hic Mattha:o , & illic Luca thfus tacet,Lucas dicit,& ccionatus fuerit, vter-
concionrecenleri,cd Chrift, vt folet ccionato- quedicit,nil qud Lucas cpeftrem locum expref
ribus accidere.eadin diuerfisccionibus,vel ad- fit,Matthasusfuppreflit. Qnqum explican
tib.ide ditis,vel detradis paucis,repetiuiiTe.ln qua fenteria xnihiparmverihmilis videtur,mins etiam altera, ,
coef.Eug fuitAuguftinusc,&Auftor imperfecfti . Chroma- quam afferr, non defcendiTepenitus Chriftum de -
cap.i^i tiusinhunc locum,& Gregorius e.Alii eandem pu- ^ m5te,idexfummom6tisfaftigioinaliquem eiuf-
e 9 t3t e^e ecionjVtTacianusfjHieronymusgjChry- dem montis planum locum, quern Matthicusmon-
in Ezecfaicl foftomush.Origenes ,Euthymius&Theophylacb tem,Lucascampumappellet: quia non videturhsc
fin Harm! k. Qunr proptere iudico probabiliorem eTes- concio ad omnem,quaeChriftum fequebatur turba,
g In Com. tentiam,quia vterque Euangelifta ita beatitudines edadbls.dicipulos habita efTe.-prim, quia ma-
hHom ij. Chrifto explicatas narrt, non quai paucaquzdam teriaip(poftulat,vtadolosdicipulos habita cre^
1MUID
traft.m
!< praeceptaexaliquauperioreconcionerepetita:led
i . datur.Necenim
s. omnibus
1 i- JChriftus
. j.Euaneelic
i D n per- nCip 4. II
In Com. 4ua" totum concioms argumentum, m quo omnif iectionempi-oponebat,lednirbaedicebat:/,<awrfft< 0UK.13.J.J
eius confumpta fit oratio.Et ita quidem narrt, vt *gtea, &c,^panertfime?eritis, emtiesfimulpenif 0
vterque paupertate exordium impfiTe dicat, perfeftis autem eflevolubus perfecta proponbat,
vis
tot CAP. V. DE BEATITVDINIB VS. 01
Hstccciofi visjj\qait,perfe8us rjfe,vadeyende vniuerfa tpuA babes, A Ieroolymx vicini efle.Ipfe Hieronymus probabi-
adilos Crda'paupemttSj&ven^&fequereme'fDAndc , quia leputatfuiiTcThabor.
babiuett* vterqueEjgelifta docer,Chriftad folosdifcipu- Et cmn feJiJjh.^Hievoaymi Sc aliorum interpreta -
Mittb.i> JosorarionemcuertuTe,f cumfediffet, inquit Mat- tiones,quallegoricxsr,pretermitto. Quodaut
1. thxm,acce'erunt odeum difrpulieius,& aperiens osfitum Augutinoadnotauit:dtreadmagifteriipertine-
docebateos^dicens-.Beatituuperes fpirku : Lucas vero , ?" re dignitatem , quodque alij hoc loco tradiderunt, 0 Lib t de
tpfe elcuatts oculis m di\cipulosfuos diabat : Beati pauperes, more fuiirc,fedendo docendi P,dubium no eft : ne- ferra. Dom.
Ver 13. 14 & thrift9 bfolos difcipulosalloquitur, yoseflis fcio tamen,an propterc hoc loco federit Chriftus; monte.
faltem,ves eflts lux mundt.Vnde perfpicuum eft, hanc cmpris fcdifledicatur,qum ad eum dicipjjli - P Matlll-i
concioncmnonincampo,cdinmonte habitam ef- cefiircnt.Neque verolmilc eft, Temper Chrift le- [5UC 0
fe,in quem foli difeipuli relita turba, cum Chrifto dendo doeuilIe.Nam cim in medio campo concio- 1 loan.g.i.
ccenderunt,vtpaulpftdicemus,neceireexLu- natus cft,non,vt opnor,debat.
ca Matthjeum,f;d exMitthxo Lucam interpretan- 2. Et aperiens os fuum.] PrxteriiTem tamquam fci-
d.Lucas ergo non de cadem in mont afcenfione, g l hunclocura.nifomnesfer interpretes obferuaf- Qiidfit
de qua Matthxus agt:fed de alia, qua ideo aiende- fent.qud Chriftus os fuum dicatur aperuhTem - 1"1'""?
rit,vt oraret,& Apoftols clegerit.Qund autem ad- lum no pleonafmum , fed aliquid eti eile myfterij. !"
dit.poftqudefcendiflct, copioirn vndique multi- Myftcri am quod ft,non omnes cfentiunt.Au-
tudin homin fecutam eumfuifle,& ipfum ekua- guftinusq,&Gregoriusr,fgnificari putant,Chrift
tis oculis in dcipulos fuos dixi(fe,Beatt pauperes,non qui prius prophetarum aperiebat ora.nunc tand os tb.i.d
eft intel ligdum,tatim & in loco campeltri facum fuum aperuife,id eft.ips per felocut efle,vt aitD. m Doai'
eCTcfed longe pft,& alio loco,id eft, in mte,inqu Paulusf Alii os quodmodomanibus,ideft, verba tLib jin*
iterafcendit,vt Matthxus dicit,Lucastacet, quia faclis pponi putant3vtindicet EuangeIifta,Chrift lob.c.j.
res,non loca, & tmpora coniungit. Quod autem ante explo,tum etiam verbis docuilfe. Capit enim s Hebi 1.1;
Matthxus oclo,Lucas quatuor ttm referat beati- priusfacerfeinde decere f.Ita Chrylbftomus , Euthy-
tudinesjcue eft:nec enim prbpoftum fuit Eugeli- mius,&Theophylaftusexponunt.Alij,long fuiffe tA*-w
ftis omnia,fedfummjm omnium reccnre.Itaq; de fermoqindicari orsapenionedict,quod etiAu-
hacipf concione, nonblum Matthus quxdam gu.probat. A Iii res magnas dixiTe, atque diuinas;
narrat,qux Lucas prxtermittit : fed quxdam etiam fie enim d\t effejpermt osfuum,vt (i dixiTet Euan-
Matthus prxtermittit,qux narrt Lucas, vt illa an- geliib,aperuirabyu4imomniscientix,& pientix
ti theta,r<f yobtsdiuiiibus,va vobis,cuiridetis,ii>* yobis/jui fux.Sic Hilarius.& Strabus,Alij fmplic eTe putant
jAturan eis,t>* cum benedixerintvobis homines. Hebraifinum quafi dicat, exoruseftloqui. t He-
Videns autem le\us.]lefus in Gneis exemplaribus ri brxis enim aperire os,cft loqui incipere,Ego aliquam
legitur.nequc Theophylaftus,& Euthymius legt, hoc loco maiorem vim arbitrer inefl.
&quidemade eft oratio . ^..poftremo, vbi de * HicHebraimusin lob. 3. i.fic reperitur p
Chrifto agitur,copulata:vtfruftra additum videri ' 1>0 achare ebenpatbach ijob ethpihu , poft
tb i.de poflit.Sed tarne Chryfoftomus, Auftor imperfecta hocaperuit lob fuum os,id eiheeepit loqui.
*' Auguftinusc,& Bernardus^legunt.Cum autem E- Igitur,vt multa alia prxtermittam, quxapud He- Qui< as
jSexm , cm^e\iidicit, f^uiensautenilefusturb^^fcendttinm- brxoshxcphra(sfignihcat,tantmdicam,qux ad 3?2*
omnibus ffWjdubium non eft,cau(m, cur in montem afeen- f maxime vidturpertinere.Osaperire,eftaliqu- bros
iniftis. derit fignificarevoluiffe,quod copiosa vidi ifet tur- do libere Sc clara voce loqui,vtapud Ezechiele v, In Ucapi>.
Cur pro- b.Curaut propter turbamafcenderit, incertum. die illopullulabit cornu Domini lfrael,& tibi dabo apertS os veif.ii.
afceadcrit '' en'm propter turba afcendere,id eft, vt e in ^ in medio eorumfirfciem,tjuia ego Dominus Sc Sapiens x,Jn
' fuperioredoceretloco,vt Audoroperisimperfedli medio Eixlefi* aperiet os eius. id eft , coram omnibus li- j
interpretaturjquafidicatjvidenstantamauditorum bereloquetur,/e^if/w in confpe&uregum & - x cc
eiibi.de copiam,quxfiuitcommodumad cocionandum lo- detur >*. Hoc modo Chriftum osaperuire,verum eft: y POj*. 4*
fe.-m Dom. c.Potuitctiam propter turbamafcendere,id eft,vt fedfatisnoeft.Quisenim dubitabit eum libere lo
in monte. turbamfugeret,vtcxponitAuguftinusc,&Chry(b- cutum.nifi figniricareEuangelifta volucrit,n5Scri-
fHoni.it- ftomus ^Hieronymus 8,Euthymius,Thcophyla'j barum & Pharifeorum more, fed libere &taqu*m
1 In horn Leo h,Si Remigiu s,qui & illud obferuauit. poteftatmhabentemdocuilTe,vtinfr%fedhics- 1 caP- 7 >
de omaibu Triplex turba effugium Chriftum blit quxre- fus melius conucniret,fi Chriftus hanc concion no
fanais rejdefcrtumijnaucmKjmotemhic.&infr1. Atque a"dfolosdifcipulos,'fed adpromiicuamultitudinem
Chrifti huncarbitror verum eTe sTum.quia.vt paulo ante habui (Ter.A liquando aperire os,eft poft long,diu-
lurbatr - diximusjhancccionemnonad turbam, (dad dif turnumq;ilkntium in verba prorumperc, vta, Vofl aob j 1
cinnjC U" c'PulQsriabitamfuireconftat,&quian5oletChri- aperttit lobosfuum,& maledixit dieifuo, &locuiusefl,
1 cap!4.i. ftus cum turbam quarit,fed cim fugit,in mont af- pereatdus. Ante enim diftum fuerat:2 omnibus Iiis ni
luc 3- cendere, vt Ioanneramanifeftum eft Auftor im- E pi cCauithb labtisfuis;nequeflultum quid contra Dettm lo-
loap.14.13 perfecti & Chromatius aliam reddunt caum , vt tutus e^.%ic mihi videtur Chriftus hoc loco osu btap.i u,
&5,.& iii prophetiam implert Super mortem excelfwn aperuiTe,non qud ante locutus aut etiam concio-
Ma'r 13& afcendeju, etaeuargeli\.ts Sion' exalta in foriitudine yoce natus non e(Tet:ed quod numqum ante fufcjlimem
f, 46,k9.tjuamju,quieua}igeli^4slerufalem. Sed Euangelifta illam de Euangelica perfeccione dodrinam propo-
Luc .il.. 8c earn caufam,fi veram exiftima{Tet,filentio prxtcriif- fuiflet.Tunc ergo aperuit osfuum,id eft,diuinamy-
e.is.Sc 11. fct,quitamdiligensin quxrendis, & aecmodandis fteria,vtaitHilarius,quxanttacuerat,patfecit;f-
37- ad Chriftum prophetiisciTefolet:& alius eft pro- cut magnusilleapud Cicerone Orator CraTus,
!i ' P^et3E cnfti:non enim iubet, vt in montem reuer multa de ratore perfefto difputa Tet, viftus ad ex-
m cp 6 i- ccendat:fed vt ita loquatur,vt lg latque Eu- tremum precibus,k auditores naftus idoncos.D.7,
i.& 8 i. gelij prxdicatio exaudiri poflit,vteorum vox, qui i^h,t]uodfempertacui,fe:peruetacendumpuaui.M:bi
n cap. 40.^9 dt fiimmis montium cacuminibus clamant. qmque optimcdicunt.,epiiqueidfacillime ftire pojfunt^ nifi
ich^'cchri ' Q$:iutcm monsfuerit,nquem tune Chriftus imtio dictndi comremij'cant>pene impudentes vide ntur.
ftus^oncio afeendert,fcire non pofliimus.Rcfert Hieronymus. .Beati.] Exordltur Chriftusabeo,quod omnet pr
nemhabuit Chnftianos aliquoslmplices exiftimafle/uilfe m- expetunt,ficut Dauid,aut is,qui eius in vnum volu- Bcaticudiric
temOliuarum.nonanimaduertentcs, Chrift tunc men Pfilmos colligauit Beatus yirqutnoa abiitin con- ounncs ap_
in fuperiorefuiTeGalilxa,montcm autem Oliuar cilio impiormn c.Beatitudincm enim non folra nemo petuot.
io$ COMMENT. IN MATTH. 104
non appctit:fed nemo quicquam,nifi propter e - A propter Chriftum animo paupertatemferunt.
petit.Beatos vero Chrilt' in hac tota ccionc vocat, Qua:rit Ambrofius*cur Chriftus pauperes Beatos zLib inL.
no eos.quire iamipfa/edquifpe baeti funt, &qui appellet,cm& paupertas,&diuitiacre$fintindifFe- ea*-
pereradus,quibusadbeatitudinitur,afcdt.Nec rentes.qu.x natura fia mala: fint.Re- ^cChri-
Aducifus
ludiros,
fia comm. plcuit,quia gratiam,per qum impleri poflcr, nobis HancftgnificationemTerburatapb^^lobtr: II. .aMatth.14?
attulit. Pris enim, vt folct Augufunus dicere , tube- habere idetur nay Wiamai bbaberu,\cs meirranfie- J.&ii.jy.
batJednoniuuabat.Po Cbrii aduentum &iubet}&iuu4t. runt, pen; tus enim dies periit, cm traniit. 4*
Ante corpus erat graue,me anima pondus,Chriftus Caelum cr terra.] Totus mundus , qui firmiffimis ,,>.
Pod chri- fndamenos creditur ihre Hilarius,C<r/w anidem & '}
fti adaenc gratiam, & Spiritum quafi animam indidit.qua mo- i i 7, * i t> . ix.
feruaturlex uetur,& agit. Lex enimper Troyfen datae ,gratia autem tenamj maxima, yt armtranturelementa ejjeJoluenda, c/ete- 3 .
petf-ftiffi- perlefum ChrifiumfaBaeS. Sic Auguft.h,& Chryfo- rum , ne minimum quidem pojfe ee de mandatis legis infe- L uc 1)4.
mc. ftoraus Quarto , quia , quas in lege promifla erant, WSoletScriptura fimilibusvticomparationibus, c Hcb.i*.
E Ioan.1.7. exhibait ;quat cerxmoniis, & figuris adumbrata, vt *permanebit cumfole, & ante lunam inmieratione 0"ge-
hl.1b.17. neraiionem, &,c Orieturin diebus eius iujhtia, dr abundan- ^ y^7*'f*
contra Fau- reprxinrauit: quemadmodum omnes fere veteres
auctores interpretati funt, Irenaus , Sc TcrtuUia- tiapacis, donec auferaturjuna: & , 1 "bronus eius ,cut folin fp f g
lib. 19.C.7. nus^Hilarius^^thanafiuj, Cyrillus0, Augufti- coufpecbmeo)&cutluna.pafec}ain termm, Vteisin
iHomil.ii. nusp.Conucnit3quodChriiiusdicit4,^<fc/tfer- inccelofidelis,Sc,*Siirritwnpote fieri pactum meum cum
r i.ib.4 cap ba , (pu locutusfum adyos/m adhuceffem yobifam , quo- *> &pallum meum cum noble, yt nont dies, & nonfit nox |
17 &.7-
llnib. de mam neceffe e implen omnia quxfeiftafunt ut lege Moy, m temporefuo , TpaBum meum irrttum efepotent cum D-
patientia. tST Prophetis\& Pfalmisdeme. Hoc elt,quod tarn fiepe uidferuomeo.
m Cao 4. folentEuangeliftx,maximque Matthanis dicere, , yel ytms apex. ] Quidam interpre-
lu fer. . Vt adtmfleretur, quoddictum e per Tropbetas. Sunt ,qui tantur , Iota minimam eue littcrarum , apicero
uaomncs addant quinto , etiam alio modo legem impleue minimam eius particulam in capite eius expreflam,
harefes.
b -de a- Chriftum, quia pro temporalibus fuppliciis,& prx- quafi dicat , ne minima quidem legis mandata , aut
dotat. in miisjquxlexproponebat, seterna propofuit. minimam minimi mandati partem folutumirL Sed
fpiriiu & Itaquecminlege,8i Prophetis quatuor eTent hace interpretatio in Grxca, aut Hebraica lingua,
verirate: partes,promiiTi,& vsticinia; ptcepta decalogi; ce- qua Euangclium hoc feriptum eft, itemque inSy-
p Inqu.
aouiTeita. remoniaha;iudicialia:Chriitus omnia cpleuit.pro- , qua Chriftus Ioquebatur locum non habet,
mi(Ta,& vaticinia exhibendo,qua> promiTa,qu3eque D quia fupra Iota apex non inferibitur. Apicem ergo *pe* quid
q Luc. 14. prsedifta ert;precepta decalogi moraliaj melius in- vocat minimam literarum partem, Vt caput , aut jj'c
44- caudamipfius*W: rem fcilicctminutiTimam Nam fBCrUntatn
terpretando; ceremomalia, quae per ceremonias fi
Cbriflus pnela tune apudHbrxos& Syros non fuiflc,ne- pUQ He-
quatuor in gnificabantur,exhibendo,vt pro circumeifione car-
lege conte nis baptifmum &circumcifionem cordisjiudicialia, mo necit. Genuit ex hoc loco littera Iota, lict bro$ olim
ta feruauic. quia prfmia & fupplicia corporea,& temporalia , in omnium minima, maximam ha:rcfim a pud Ire- Lib.ici.
ipiritualia alterna commutauit, nauim'slege.
Chrilros Quo ergo modo legem abrogauit non foluendo, ip. Demandatisiismimmis.] Quidam veteres au-
quomodo fed implendo,non violandoded perficiedo5ficut pi- ftores per minima mandata mortem volunt&cru-
legem ab- cem Chrifti intelligi : qud mors , & crux res abie-
rogauit. ftor (vt Thcophyhft. ait) inchoataE, & extremis t-
tm lineameritis adumbrate imagini; dum extrema cb, contptaquevideatur, quam tarnen qui erubc-
\ apponit manumj&coloresadhibetjprioremimagi- cit.ialuus efe non pofllt.Ad huneniodum Hilarius,
nem aboletmouam inducit. Abolet autem non dif- &alij, quorum Thcophyladus meminit. De cruce Q^jae fint
bluendojd abbluendojnon deldo, fed perfici- hc non agi manifeftum eft : qux autem mandata mandata
do.Qoo autem fenfiidicaturvque ad Ioannem tan Chriftus minima voect, dubium. Quidam enim ad minima,
tm Baptiftamdurauifle; alia ftquxftio, non hoc g prxcedentiarcferunt, vtuguftinus i, quafi dicat, .
reap 11.13. locotfedinfr'explicanda.Nuncfatiseft/cirelcg
- ' r - - - ~
qui foluerit vnum demdatisiftisminimis,qua:ego 1cLlbJ4lde
X . r. /-jj- i ,rj . SerDom.
vfquead Ioannem rantm Baptiftam durauiTe,non veninonloIucre,iedadimpiere. Videturenim pro- amonte
lex quo
tpore a- quia per Ioannem abrogata,autftatim,vt ille predi nomen lflis, illa de quibs Chriftus locutus fuerat,
btogata. care ccepit,mortua eft; fed quiazgrotare tc cpit, demonftrare.Alij ad iequentia,vt ChryibftomusK Hora. ta*
Significarlo non multo poft Chrifti mortem montura.Abrogata Auctorimperfecli'j&TheophylacT;. quodeftpro- lHom.10
fus vo- lexeft,quiapcr Euangelium perfedta eodemtpo- babilius, quia minima legis veteris mandata erant
cit Amen, ceremonialia,& iudicialia, qua; nolebat Chriftus
f l&i.f.ttf re abrogari cccpit,quo Euangelium prxdicari ; quo
t Vt tue. 4. magis Euangelium vgebat.to magis illa languebat: poftEuangelijpredicationem feruari, fedaboleri;
cm Euangelium eft penituspra*dicatum,Ula eftpe- c quia Ccqmtur,nifiabi4nda(teritiutiiayeraplusqHam
lean. 16. i- nitusabrogata. Scribar& Pbartfxoru.ck^tudiis^uia dtilunt eantiqm's,
1 Vt Num. 18. jmen. ] fOK 4w<w,Hebraiceveritatem fignifi- ego autem dkoyobis. Ergo pronomen illud , iflis, non
5. xx. Deis-. catr.Itaque Jbnen dito yobisjdem eft,atque , In veri-
7.1. eadem,de quibus locutus Chriftus erat, demon-
L Cor. 14. tate dico vobis t. Duplicem habet vfum: alterum^vt ftrat,cdiimilia:fimilia autem, quia vtraquemini^
fit confirmatio eor qux nobis,vel ab alio ante di- ma videbantur.
ta funt 'lalterum^t fitaffirmatio corum,qug dictu- Minima vero mandata, de quibus dicbjrus eil.
us COMMENT. IN MATTH. ne
vocat: non quod re vera, fed qud Pharifeorum o- A fpondco.caufam eiusreifuifle,quddefolisPhari-
pinione minima , aut potis nulla eflent, qui , vt ab iis quxftio e(Tet,qui ifta,qua: minima putabant,nec
oculis hominum tori pdebant, homicidium , quod faciebant, 8c fic homines docebant.Si ergo, qui vn
oculis vidcbatur.peccarum putabanthomicidij pa- ex mandatis litis minimis non feruauerit,vltimo lo-
trandi voluntatem , quxnon videbatur, forte non coerit, id eft, minimus vocabitur: qui non feruaue-
putabant. rit maiora,vbi erit? Sc ipfevl timo loco.Erunt igitur
Et docueritcbomines.] Sic vna eftfyllaba,idma- pares,& impares:parcs,quia vterque minimus, vtcr-
gnam continet difficultatem , in eq; tota huius loci que vlfimo Ioco,id eftan inferno:impares,quia in il- npnn
lntentia veritur. Hieronymus ,&nonnulli inter- lo vltimoloco,ficut&in primo,quod eftecelman- manint'
prtes noui exponunt , & docueritc, id eft, quemad- Hones multa; funt&alij maioribus,qumalij fuppli- multefunt
modum ego dico, atquepreopio, quafi dicat : qui ciisaffiemtunficut qui in primo loco, id eft,inclo ficutfc iu
vnum ex mandatis mice minimis non feruauerit, g erant,omnes erunt pares, quia edem omnes dena- c'-
quamuis doceatalios ea eTe feruanda : tarnen mini- rium accepturi funt ':& impares , quia in domo Vatru Matt
mum futurum in regno coelor. Cum qua interpre meimnaones multafunt , & ' alta tlaritas[dis ,alia to.
tarione conuenit,quod idem Chriftus dicit * , Super damas luna^liaclaritasflellarum ,&ella abella divert %. loan.
cathedram Moyfederunt Scribe dr Vharifai : ergo in claritate Spares honoris genere,impares fpecie: fi - 1 icor.if.
cut omnes reges,pares dignitare,& impares opibus, 41 **
.43.1 } qwecumque dixerint vobis Jeruate & facite , f'Cundnm au -
tern opera eorumnolitefacer: diemtt enimjG'nonfacmit. atque potentia.
Eofdemenim hie Scribas & Pharifeos notare vo- . Dico enim vobis. ] Reddit caufam cur dixerit,^
luit. Sed ide hic fenfus videtur mins proprius, foluerit vnum de mandatis ifiis minimis, quafi idem fit
quiahoc loco Chriftus non iolm Pharifeorum vi- foluere , & non abundare eius iuftitiam, plus qum
tam, fed etiam doftrinam rcprehendit, bAudiis,qma Scribarum & Pharifeorum.
dictum efl antiquis , ego autem dico vobis. Itaque melius Kifiabundauerit.]Nifi maior fuerit, Grjeciimus iai
omnes alij interpretesvt Chryfoftomusb,& Auctor (j Tneiajsiie-itjau^HebraifmusnaTN1? antm lo rabal).
Homil.in imperfecta c,& Auguftinusd,& Gregor. e exponunt,
Matth. 16. * Hic Hebraifmus cum alibi,rum Gen. 7 17, vfitacus eflc
Horn. lo. &"c,ideft,quemadmodum ipfe facit, quinecipie videtur 30 13 vairbuhitmmaiim,8c multiplicara
d lib. i Je feruat,& alios docet,non eife feruanda aqua: , feu creuerunt , ficabundachic dttur ultaia
Senn Dom Minimus vocabitur ] Minimum nonnulli nullum facia mior
Lib.
, 19 ,in interpretantur , vt Chryfoftom. & Theophylatus, luitia vera,] Legis obleruatio, quam Chriftus ip-
Qui/fit'hic 1* vt pinor>qud abfurdum iudicarent,eum,qui fe iuftitiam appellat, quia obferuatione mandato-
nuimuia. hax Chrifti mandata non obferuafTet: aliqucm in rum Dei iuftincabimur.
regno clorum locum habere.Alii non nullum,id Qvam Sctbarw & Pharifarum, ] Qi ifta minima
minimum in regno clorum futurum dicunt, quia effedicunt. Nominar Scribas & i-'harifjeos , quia&
non magna, icd minima mandata violauit, quorum doctores erant, & caeteris mult norcs habe-
tranfgreifio venale peccatum eft.Quj interpretatio bantur. Vide fupr m. m Cap .} j
itide refutatur,quod quse Chriftus Pharifeor opi- ai. -udiis. ] Quae feqmsntur vfquead finem capi-
nione vocat minima, reipfa maxima funt. Nam qui ris, intelliginonpoflunt,nifiilludprisintelIigatur,
homicidium non fecit, voluit tarnen facer ; Sequi de quo magna hoc loco inter interpretes vertitur
adulterium non admifit, vidit tamen mulierem ad quxftio: Chriftus veteri legi ,an Pharifeorum
concupicend eam,quia eius iuftitia non abondt, tantm interpretation aliquid addat, cm dicit, ego
plus qum Scribarum & Pharifeorum, in regnum autem dico vobis.
cce!orum non intrabit.Tota fententia ex eo pendet. Omnes haereticorum interpretes pro comperto
quid vocetur hic regn ccelorum, quod paul poft habent (Spiritus enim fanctus illis opinor reuelauit) c^^la a
fumus explicaturi. Interim minimum, vltimum.non Chriftum non legem , fed Scribarum & Pharifeom ^.'*
nullum interpretor, ne emphails huius nominis pe- traditiones,interpretationquecorrigere:eaq;de forum in-
rcat.quamdeinduftria videtur Chriftus adhibuife: reimpudtervetercsauccores,qudaliterfenirint terpreutio- (
qui ide non nullum, id minimum fore dixit, quia reprehendunt. Idem fcilicetolim alii hsEretici Pela- n| ' * &
minima violauit mandata, vtens elegante parono- gianidocuerunt, vt Hieron.nfcribit, Catholicus ^'**|*1"
maia . Vocabitur autem dixit , pro erit , vt fiipr snifi nelcio,an quifquam praeter Strabum.&noftrotem- HantcriS**
fVcrf.*
malimusinterpretari , vocabitur, id eft pronuntiabi- porenonnulos,quiminore,qum Catholicosdecet, fcquunr
tur'jiudicisChrifti fententia declarabitur,qua,quan- caurione, harreticorumlegeruntCmentarios.Nec Pclagano
tus quiiquefit,apparebit. inficior,aliqua eTe argumenta huius entcntia?, quae Lib.ad-
In regno ccdonm. ] Auguftinus , & Gregorius h, & aut minudoctum.autminsconftantemlecorem uc.r"sl'o|!
g b.i de alij fere omnes regnum clorum , hoc 1 oco Eccle mouere poffint. '""'J'
Ser Dom.
Ji Lib 19 fiam vpcari dicunt,ne,fi verum regnum ccelor, ac- Primm pondrant illud in fingus mandatis re-
Moral.cap. cipiaturjlludfequaturabiurd, vt qui aliquod'ex E petitum veibum, dtciume,cmifi ide dictum, non QHfac,5t
his violauerit mandatis , aliquo in regno ccelorum utemfcriptum dixerit^uia non de lege, fed dcPha- de traditlo
loco it;cm paul poft dicat : Hi abundauerit iuttia traditione,explicationque loquebatur. nibus Pha-
yera,plus quam Scribarum,& Phariftorum , non intrabitis Deinde, quod fe illis Chriftus opponat, quafi per- rifarorlo-
Regnum in regnum clorum. Melis,vt mihi quidem videtur, uerfis interpretibus bonum legillatorem , veteri le- 4ui vide*-
clrum ' Chryfoft. & Theophylactus regnum cloru refur- giflatori neutiquam oppofiturus:fiueipfe,fiue Pater tar-
quid hic fit. rec-tjoniS)8 vltimi iudicij tpus vocari putant.Tunc
faerit,qui M01 veterem lege dedit.PrTterea quod
ergo, qui vnum de mandatis iftis minimis non fer- haec,qu2 hoc loco Chriftus addit,vetere lege conti-
uauit., minimus vocabitur, id eft, fententia iudicis nebantur. Non enim iblum adulterium : fed etiam
declarabitur. Nec erit nullo loco, quia & ipi refur- coneupifeentia prohibebatur.N<*C0pyfi'i,inquit,
get, & iudicabitur : fed erit vltimo , quia eiieietur vxorem proximitui . Teftis D.-Paulus, Concupifcenttam,
Eiod.
in tenebras exteriores. inquit, nefeiebam: nilex dkeret , non coneupifees P. Non 17.
Quaerituri quibufdam,cur de iis,qui magna manr ergo Chriftus legi quicquam, fed interpretationi
data nec faciunt,necdoccnt:& de iis qui docent,fed Pharifeorum fuam interpretationem addit. PraD-
non faciunt:& de iis,q facint, icd non docenf, & tere lex non iubebat odio inimicos habere,ied pn-
iis,qui minima docent non faciunt:autfaciunt, & tis amare, vt cm dicit 4 , Si occurrmsbmi ininnn ^Qtfl 7- ^
nondocent, Chriftus mentionem oonfaciat?R.e- tui, aut ano erranti , ritc ad eum, Si yidtris afimp* +
diemis
it? CAP. V.. DE LEGIS VETER. INTERPRET.
odientiste, facerfub onerc ,mnpertranfibis , fedfubleuabis A Pmerea,vbi lexdkebat,vt,fi quiste in vnm ma- Multachri-
tum. Prsetere, cm Chriftusab adolefceiite illo in- xillam pe cutcrct,illi alteram vertercs,aut qu Pha- ^"~
terrogatur , quidfaciendo vitdm aiernam pofsidebo) nihil rifarorum culpa erat,quod non ita , cum lex hon di- rum^iuh-0"
aliud refpondet, qum ,ferua mandata \, nihil ergo, cerct,interpretarentur ? aim nunc Chrifto ipft> di- iuin erat in
quod Chriftu s adiiceret , in legis mdatis defidera- cte vix cap ere poimus } Vbi icriptum erar, vt tol- lege vciti-
a iaci8.i8.
batur. Deniquc nulla in Euangelio perfetio maior lent) nobis tunicam, & pallium dimittercmus; Non ""-
eft,neq; ver poteft excogitan , qum diligcre Dc ergo legem tantm interprettur Chriftus, led im
ex toto corde,cx tota mcte,ex teta animaux totisv;- uam condit legem, nouam afrcrt doftrinam.Propte-
ribus:atquiidipfumIexprecipiebatb.ACccdit,quod reh,i\lu, Diligite tnnicos veros"3vbi lexdicit? Nam _
b Deut i.j.
Ycif to. Chriftus dixit0, 'itiabunaauerit iuitia yera plus qui quodiiTcnurexExodo<:,Sioccunmsbomitiinticituii
Scribarum , & Pharijkormi,run intrabitis in regnum codo- nihil eft, loquitur enim de Iudxo , cum quo Iudus
nun, quai indicans, fe non legem : fed IJhariizorum inimicitias gerere prohibe batur. Itaq; qui illic mi-
interpretation em velle corrigercMulta etiamChri- mien s dicitur,abbi d frater appellatur non yidebisbo
ftus dicit,dicra fuiiTcantiquis,qua: in lege non repe- frottis tui,aut ouem muntern, es prxteribis,\ ed reduces.
riuntur,vtilludd,^mfwiWcio:&iiludf,Noe/)(n'.- Cum autem de veris loquitur inimicis, non folm Dcur. it.
d Vcrf4i.
e Verf. 33. j"j,&illudf, Odiobabcbisimmicumtuum. quodammodo odio habere , verum etiam dclcrC **
f Verf. 43. Viderant ifta , vt opinor, vet eres auctores,incredi - iuber, Dctebis nomen emsJub c<4,caue m oblitnfcaris c. In
chriftus le- bili tarnen omnesconfenfudocueruntChriftum le- Euangelio neminem omninoodifle licet, neminem Deut, tft
gcmycwrc,
non tt.idi- gem ipam veterem correxifle, adiuntis iis,qux ad finercipub.priuataauftoritate dclere. Denique vi- 1,1
ti ones cor- perfeftionem Euangclicam dciderabantur , non dermis Chriftum hoc loco pnemia, fppliciaque ve-
icxit. qud lex in f o genere perfecta n fuerit: fed quod teris legis amplificaTe. CHiam ob rem, nil! quia per-
minus perfecta, qum Euangelium, pxdagogum fectionem legis auxit?
enim fuiTeludasjtamquam pucris ruditer erudi- Ex iis qui diximus,quiab'quofunt ingenio, quo- Solutintur
dis adhibitum, donec melior magiftci Chriftus fir- modo contrariis argumentis refpondere oporteat, argumenta'
mioribus iam ingeniis perfectiora proponeret. Atq; nondifficultercolligentmonpigebit tarnen rudio- 'jj^cr atl:
ad hunc modum prater alios , de quibus'diximus, ribusrefpondendimodumoftendere Quodobii-
g Verf. it.
Chriftum legem implefTe; quiaaddidit,quain illa citur primo loco non dixiiTeChriftum,criptum eft,
li.f.C'ty dciderabantur. Sic Irenaus h , Tertullianus i , Cle- fed^c?w>f/,nimimeftleue. Nam aut nihil ineo
i Li. depa- mensAlexandrinusjHilarius'jEpiphanius^Baft- verbo myfterij eft; cm videamus, Euangeliftas his
tiencia. lius", Chryfoftoraus0, Auctor imperfer.ip, Am- duebusverbis fine discrimine vti ;tut dictum e per
Lib 6. brofius4,Hieronymusr,Chromatius,Theophyla- Propbetas,6ccutfcriptume,2ut liquid eftineover-
Stro.
1 canon, in ft us, & Euthymius f. Quorum fententiara non f bo myfterij : non id eft , quod haretici putant; fed
Matth. 4. lm eorum fretus autoritre : led maioribus etiam quod Chryloftomus , & Theophylaftus adnotaue-
m a lucrfus in hanc partem argumentis impullus veriifimam iu- runt { ne fi Patrem , quo id dictum erat , nomina-
Ptolomitas dico. , ret, fc illi aut opponere , aut etiam anteponere vi-
harr. H-
Homil in Primm , vt hiretici expendunt verburh illud, di- deretun fi fe, qui etiara veterem legem dederat ; in-
PGlm. 1 8 clum e,ego contr expendo, quod iquitur,4r^Vi uidiam in fe auditorum concitaret ; aut , vt ego fuf-
oHom.it. id eft,illis,quibus Mofes lege dedit,quafi Mofaicis, picor, non fefibi, autPatri, fed tacite oppo-
in Matth, & legalibus hominibus,Chriftianos & Euangelicos nit. Nam etfi lex vtus Deo data erat, tamen,quia
p Hem. opponat, ego ataem dico yobis: Enimverofide folis populusnon Deo, fed Mofe earn acceperat ,eius
<] Scrm.in
Pfalm. 14. Pnariiaeorum traditionibus,interpretationibuique auftor Mofes videbatur. Irx,inquit,per Mqyfen data |ex Mofis
r In Epift. loqueretur,nondiceret,<W//?i </c7w i/?, quafi efl^Zc ,nonne Moyfes dedit yobis legem, & nemoexyobis diU.
adGerunti ipfiabeo,quidixit,nonaudiuennt,idabalij$,qui facitlegetn* i Deaique lexMofisappellaturh,&qu floan 1.17.
de Mono audiuerant,acceperint. Sed dixiflet fimpliciter,- in lege ici ipta,atque prxcepta erant; Mofes fcripfif- P ln-7
gamia, d^is^inoccides^ut, diAumvbise, non occides , qui ac praeiepifle dicitur. i Se igitu Chriftus tacite ..
fin Com.
ad hune lo autem occident reus em iiulicw. Necnomini Scribarum opponit Mofi,cm dicit, ego autem dicoyobis ,fed **4 loan 44-
? l}
cum. Pharifsorum eos reprehendens peperciifet ; fed noluiteum ad vitandaminuidiam nominare. Atque a.ij3.
car hic lo- dicrtc dixifTct , audiffcis Scribis, & Pharifris. hacrationenn folm primum:id fecundum etiam &ij.j.&i8.
Juaratde enun librtate impcr vium videmus Chriftum. (-i argumentum facile ibluitur.
lege .\
fiinquit) fermento, ideft,docl:rina , Pbariftorum cJr Tertium fie, non dubium eft, quin concupicen- i loan. t.
&I-4-
SadducAomn t . Nec antiquos vocare poteft eos, qui tia in veteri lege prohiberetur , fed multo minus ex
paul antfu erant; nec enim Pharifici multante prefs, atque pra;cis'p,quam Chrifto hoc loco pr-
tMar.U.f. Chrifti tmpora, vt ex Ioephocolligitur extiteriit. hibetur. Lex quippe tantm dicebatmon concupif-
il il. Dcindc ,quia multa Chriftus corrigit hoc loco, qua; ces vxorem proximi tui : fed non dicebat um , qui
confit non Pharifaeis introduca ; fed in lege ex- impudicis oculis afpicerer,adultcrij teneri. Quart
Verf jr. preTa efe,quale eft illud r , Qmumque dimiferit - paul ante aliud agtes obiter olimu s. Docuimus
s Deut 14. remfuam,det Uli libellwn repudti x,quid, quaVib, hc enim legem praecepifte, quofdam pblicos nonfo-
Pharifaeicorruperant ? Chriftus tarnen corrigit , ego lm odifle hoftesj fed penitus etiam abolefe. Atqu
auttm dico Wi,&illud peitrabis.Lcx enim dicit eo hoc loco Chriftus alludit,cm dicit,f|o autem di-
7 Verf. nec id Pharifei corrumpebant. Nam quod dicunt, yobis, diligite inimicosyeros.benefacitens quioderunt
Leu 19. lt. folitos docere Pharifeos non peccare, qui per c- , In quinto,ibliim probatur non omniajqua; ad
lum,autterram iurart,refutabimus. Qupd autem legem Chriftus adiecitjeife prieepta; quod riegan- * Vetf. 44
Chriftus1 Pharifcosreprehendit, quod dicerent, dum non eft , plcraque enim , vt fuo dicemus loco,
a Verf. j.
qui iurat in templo , mh e : qui autem iurat in aura tempti, confilia untEuangelica;ideoque Chriftus ab illo
4. r7r,diuerium eft.Ncc enim Chriftus faftm in il- adolefccnt tantm exigit , vt mandata fruetjfi ta
lis legis interpretationemreprchendit; quod fi fa rnen Euangelicam perfeccionen fcqui velit.vcndat
cer voluifl~et,non illoded hoc loco vriquedixiTet. vniueriaqux habet,3 det pauperibus,feque fcqua-
Nec enim lex per templum iurare prohibebat; tur, hoc eft,quod hoc loco dicit, pallium etiam di- on omnia
Chriftus primus prohibuit, fed reprehenditauari- mittere, vt nudum Chriftum,nudus fequare. Hus fad"
tiam,qua, qui per templum iurabant ,abioluebant: At quae maior perfectio.qum Deum ex toto cor- tJnc '
qui per au ru m, damnabant,quafi magisauro,qum dediligererepdeomagiscxtoto corde diligere. ptcrpta.
Dei honore tangerentur. Nam qui fie diligir,vt nullius rei amori, Dei prx-po- ici con filia.'
5) COMMENT. IN MATTH. im
oat amorenvx toto corde De diligit:qui propte- A. autem erat,vtpaulo ante indicauimus,vt homicida
Deus ma* rc relinquit omnia, qui habet, & Chriftum fequi- moreretur.
gis mi- tur,quemadmodum ApoftolosfecifTe legiraus,ma i2. Qmjrafcitur.] Conftit , non omnem iram effe
Bus diligi- gis ex toto corde diligit.Vno dicam verbo, diligere peccatm , nam non modo alij viri fani , verum- Iranoa
iur. . Daum ex toto corde,eft eumita diligere.vtnon etil ctiam D. Paulus',& Petrusk,& Chriftus ipfe'.fuif- p? *
ido)a:non aliud quippiam ei ctrarium diligamus, icvidenturirati. Quae res efFecit,vt interpretes va- [. *
vt alio loco & expofuimus , & probauimus. Hanc riashuius fntentia? explicationcs qurerent. Qui- t At.t to.
a Dcut. rf. j
perfcibnem Deys ab Abrahamo requirebat , crri dam Graeci codices legunt i/x? fernere,ne c.t/,qu 1 Matth. i.
diech&tJtmbula coram me,& eopprftctus. Quod au- leftionem qui fecutimnt, facile refpondernt, non 7 & i*.i*r
Gen.17.1. tem Chriftus dicit, Niabundaueritiuflitia veflrapluf- omnem iram, fed earn quxiuftitia, qua?caufi,que & ...*
quam Soibarmn & Pharitorum ,non intrabitis inregnum rationccaret,cffepec'catum,Chriftumver,&Apo- ,,,*f
calormn ; non ideo dicit, vt eorurn docxrinam , fed ftolos iratos quidem futile, fed non fine cauf. Se
vteorum vitam reprehendat, cm alio loco dicat, quuntur autem Irena?usm,Juftinusn, Chryioftom." m Lib , e
Supercatbedram Moyedermt Scrib^ & Pbarif , omnia Au&or imperfe<ftip,Auguftinusi,Theophylatus, t7_ '
rgo , qiuccumque dixerint -vbbis^femte}&facite.frcunditm Euthymiusr. Sed cam lectioncm nequenofterin nlnEpift.
awem opera eorum nolitefacer ,dicunt enim & nonfacimt. terprescutus cft& mrito mihi videtur Hicrony- Zeram
cIdeo etiam dicit, quia Pharifii ade fe legi addi- mus reprehender. Primm , quia non efet vea * 5"
cMat.ij.. os effe profitebantur, vt fi quid melius, atque fntctia. Sicut enim nemini iufta etiam de caula pri- cfiriftlaaa.
perfedius Chriftus doceret, longe reiiecrent. Ne- uataauftoritatc licet occidere: ira nemini, quamuis .7.
que ver nego Scribas & Pharifieosmultisin rebus iufta de caufa/licetirai. Dcinde, quia etiamiiin- p
mal interpretados fuiffe legem. Scioeniiti,monuif- tentia fuiffet vera, Chriftus timen hoc loco non di- 4 Lib i. de
fe difcipulos uos alibi Chriftum , vt ab eorum fer- xiTet.Nec enim locus erat aptus moderada." hac ad- [^-?^1"
Un.if. rAento,ideft,dodrina,cauerentd: Tantum dico, ieione fententia? , vbi maxime volebat ira? culpam ^"
Ii.
Chriftum hoc loco nb idagere, vt Pharifkorum exaggerarc.Deinde,quia,fiquaeratadhibendamo- adiicietva
traditiones,autinterpretationcs reprehendat, fed derario, potis ad illud verbum (uperioris verfus partcula
vtaddits partim prxceptis, partim confilijsEuan- oro</tt,adhibendacrat,quamad verbum irafcen- 1*|* *
gelicis, legem perficiat. Quod poftremo loco obie- di,quia grauius peccatum eft , fine caula occidere, ^r*cc
tumeft, multa hiCjquafiantiquis dia, Chrifto qum fine cauf iraci. Alij fie refpdent,c ratione *****
rechari, quae in lege non reperiantur, inferius c refu- irafci,nullum,fine ratione,veniale peccat efl. At
* Vcr.r3.3j
tabimus. Chriftus dicit,eum,qui fie irafeitur, reum eiTe iudi-
*4J.
erit Wide.] Adnotarunt quidam ex Thalmu- cij,id eft, captitalis poena?, quam cert non meretur
dicis traditionibus tria fuifle apud Hebra?os tribu- venale peccatum.
nalia. Primm Triumuirum.in quo de minutiffimis Res ita expediri potefhLoquitur Chriftus accom
Tiia apud difeeptaretur caufis. Secundum , in quo viginti tres modate ad homiridium,de quo agcbamr,& ir vo- Q^omoio
ludios tri- iudiecs de caufis maioribus, itmq; capitalibus - catnon omnem appetitionem vindiebe, quemad- fcboc
biinalia. iofcebant.Tertium,in quo vnus & Septuaginta le modum philofophisdiffinitur, id earn propn, ^ito
ti viri de rebusgrauiifirriis, maXimq; publicis , vt qua? tendit ad homicidium. Voluit enim dicere, n
de pace,de bello, de falfo propheta , de sumo facer- iblm cm,qui reipf, fed eum etiam,qui fola occi-
dote iudicabant. Primum voetum fuiffe oaWD mi~ diffet volntate, reum efleiudicij,ficut, i~dicit,non
/ff,<f,;.udiciumfecundum , \m20ptnedrin nvJlejov lolm cum,qui rcipfa adultcrium patrauic, fed eti, fVC7-
, voceGrrcis vfurpata; tertium, magnii qui patrare voluit,adulterum effe. Voluntatem igi- *'
confe(rum,ficutGallimagnumregisconfilium ap tur occidedi iram vocat , qua? fiue cum cauf,fiue fi-
pellant. Veridquidem,quoddetriplicitribunali D necauifit,inpriuata peribna, fincgrauiflma nun-
tnidunt, quod autem denomine, ecaufarmeo- quam eft culpa.Ncq; hoc modo Chriftus, autApo-
gnitionc, non omnino verum. Nampcrfpicuumex ftoli vmquam irati lunt ; Nam qud Petrus videtur tAa
hoc loco eft, capitaliumeaufarum cognitionem ad Amniam,&Saphiramiratusoccidiflet,nonira,fd
iudici pertinuifTe , cum homicida reus dicatur efl religione;non vt priuatum hominem,fed vt Dei mi-
iudici). Itaque alterutrum neceffe eft , aut in primo niftrum fciffe crdendnm eft.
tribunali etiam capitales caufasfuiretraatas,aut, ^ Reus erit iudicio.] mortis xterna? , quam iudicium
quod eft vero fimilius, primum &fecundum tribu- vocat, vteonuenienterloquatur Iud.vor ciuetu-
nal Iudicium : tertium [anedrin aituifetoySy - dini,quioaD3ncb,w^/^f^g/ww,^mw-
ncdriumappcllatiim. Confirmt hanc opihionem, cfappellabanteum,qui morte dignus erat:fd illi de
qud poftqum Chriftus Synedrium nominafTet, corporis.Chriftusdeanimxmorteloquebatur.Au- Chnltut
quafi id effet apud Iudaros vltimm tribunal, non p get enim Chriftus peccatorum fupplicia non au- augetpec-
habensaliud,qudpra?tcrcnominaretjGehennam gendo, fed declarando. Nec proptere Euangeli- Sato'*1
ignlisnominauit. cum iugum legis iugo , grauius. Qinanecpcccata acchro
Quid autem fit reum effeiudicij, interpretes non magisauget,iedmaiora,quiminlegeputabantur, nonaugea^
Quid fit confentiunt. Qnjdam idem effe putanr,quod dign eile dclart, nec minoribus peccatis maiores mina- do.
reum eC- effect in iudicio cius exploretur cauf , vt Augufti- tur poenas, fed peccatorum expofita grauitate,gra-
[e iudici nUsf,&GregoriusS. Alij melius, vt Euthymius Sc uiores, quam apparebant, poenas expofuit. Quin
f Lib. 1.d pota Iuuencus,reum effe poena? capitalis,qua? ctra multo leuius, quia etfi peccata magis indicat, tarnen
Dom,
in monee. homicidas in iudicio decernebatur. Hanc interpre- indicata curt : Lex minus indicaba!, null modo
g Lib. n. in tationem ide priori prxfero, quia capitalis homi* curabat.v
ltbcap.4. cida? poena non iudicum decernebatur arbitrio, ld Qjd autem dixeritfr4trifuo Ignoratio lingua?
iure conftituta erat, quam iudiecs mutare^on pote- varias hoc loco interpretationes peperit. Qudam ^c *
h Leuit t rintKEt quia videtur Chriftus fignificarevoluiffe, graues etiam auores, Chryfoftomus^c Theophv- 13.
.6"" 1+ eum,qitiinEuangelioblaocciditvoltate,nonmi- lausdocent KpT rak^a, Syriaca lingua idem effe,
Numcr. tf. noredignum cite poena, qum qui re ipf occidebat quod 7",nihilque aliud hcfignifican,qumparum
i.17.30. inlege, leuiffimamque Euangelij pnam grauiffi- honorificam & afperam locutionem , vt cumfcruo
ms,id eft,capirali poena? legis equalem effc.Vbi fcri- diciinus , bi tu. Idem Euthymius dicit , nifi quod
ptum erat in lege,l\fj erit iudicio} Refpondeo,Chri- non Syriacam,fd Hebraicam diionern facit.Hoc
ftum non legis verbale d fenfum recitare.Scriptum nec in Graecis auonbus,qui ab Hebraica^ Syria
ca lingua
in CAP. V. DE CHRISTI NOVIS MANDATIS.' Vil
ca lingua fuerintalieniflmi, mirandum eft, nec im- uatculpam. Dcindc,nonomnif,qui irtfeitur cVqui
prudentcrcredendum.Scimusenim nequcHtbrni- Fratrem fuumleucm,aut ftukumappellat.continub
c.nequeSyriaceiufmodi rTepronomen. Nihilo dm'natur,fed qui itairafcitur,&appl]ar,vt his ve-
a Lib i.de vero fimilius, quod Auguftinusa fcribitnonnullos liuigradibusacj homicidiumcd.it:Deiis tnim,
icrm.Dom docuiile Np"i .<, i ocem effe Grecana, homincm- non t.jnaquamdcaffv tu& verbis,fcd tamquam de
quepauperem,&pannofumfignificar'. >r.o( ciiim initiishomicidij loquitur Chrius,^4ndiflis, tjui*di-
Hil.9. 16. 2.
Grxcis pannum eile b.ProbabiIius,qucd idem - Hum e .wiiquisjionoccidesfgo autem dkoyobis .Non cr-
dcmlocodicitAuguftinusfeab Hebra quodam, go,quiioco nonquifubitaanimi rommotione fine
quem ca dereconfuluerat, accepiffc,no:a nomen, cdisappetnione,& fincvolqntategrauem inferen-
L Mil ^ irafcentis intc-rieftionem cle,quakm apiid La- di contumcliam,fratremftultumappellat,continub
xi m no$^/<wJquodqueGregoriust}&Riipertu$dpro- ajterns.mortisteneturreus.
ln Com. bauerunt,quodque &Gra?cus,&Luinusinterpres ]\euserirgeheanxigms.y^\ennon, id cR.vlis 'En- , ...
videnturexiftimaffe,quia vt Augultinus adnotauit, nona.vt Ben-Ennon,filijEnnon, locus eratamcenus Vndeno-
proptcrecrcdibileeft, eos ipfamdiftion integra , & fontis Silo aquis irriguus iuxta Ieioolymaad "nCchei
reliquiffe,quafi nihil aliud.quam naturalem vocem radicem mentis Mora, vt Hieronymus feribit, & n*'
ira commoti hominis fignificantem. Hoc, inquam, conhtb,vocabaturautem pn W.nhemm , vallis
probabilcjd illud,quod alii tradunt , meo indicio Hnonpoffeiiore.Eoloco,vcl qu;a amcenus ert, ^'j'"^'
probabilius, *, Chaldaicam aut Syriacam velquiaimpi jmhabebatdomin , factus eft locus
effc vocem , qua: ab Hebraica tarnen lingua mana- ad colendum Moloch nobile Ammonit .rum idol,
eiud n.i uer'r' P^M. cnimHebnci leuem & r.confhntera quem nonnulli Saturnum fuifle putant : cceptum-
*.Rcg < io hominem appellant e.Vndefatm,vt ">,<*,1- que infantes criideh impietate cremare '. VocatuS .
i.Para.ij.7 mominimiiudiciiThalmudicis , vt quidam ob- eft pofte locus Theophet k, ritu,vt quidi putant, 1
/eruauerun*, vocarifoleat, qued propri quidem acnhcandi,quod interim du infantes cremabatur, 3, & . lQ.
hominem vacuum & inancm fignificat, qui quam- tympana pulrentur, ne parentes eorurr audientes i Par 583.
uis idem efflyttquc ftultus multis videatur , tan tum vagitus,doIoretangcrentur. Tympanum enim He- & it. -
ab illo diftat,quantumLatinc lcuis. !ta fententia bc- braicc3in//;i,nppcllar'.lndefactumcreditur, vt 4 Rei?lJ
necoheret. Ccrtum enim cft, Chrilum peccato
Tres pee- rum & pcenarum gradus tres difting
...<nH quorum primo fecundus,iecundo term
gradus. fct. Primus eft,irain verba non crumpens, fecdus, Chriftuseo nomine,tamquam vulgo noto , ctfi vt /,
contumeliofumverbumcxirj proficifcens,quofra- Hie onymus I obferuauit,neminem in facris litti is
tcr]euis;tertius,migis contumeliofum, quofatuus, aubrante Chriftum vfumlegimus. Addidit au- 11,"0' Mab
aut ftultus appellatur. Q,J>d autem interpretes Sy temEpithetumignis,&vt pcenarum qualita tern de- l'
riacam didionem non conuert.rint, non ideo fa claret, & ad grauiffimum omniLm , quas apud lu
ctum efle exiftimo,qud interieftio fit Nam & in- dios effediximus pcenarum cremandi homines ai-
fler.i .& teric ones folent vetere,vt akib, . a.a. ,cd luderct,crnaliasgchennam fimpliciter vocare lo-
14-1} aut qued locu rib effet v algo tune adeo vita ta . vt,fi leat,vtinf: m.
Ezech,4. verter tur, vim & ?ratiam amitteret, quemadmo- 13. Si ergo offers mums Ittum td Atare. ] Rem Deo m Verf. )o.
U to 4> ' dum fi vei tiff xft,jLmen aur quod nen lti- certi de maxime gratam inchoatam iubet relinque; e,vtfra- & 10 lg.
locl..i^
eius fiqnificatione noluerint praeiud'cium leftori- tri reconcicmur,qi* mifericordiam Deus ytdt? nortfa- &*4 *i
busalerre.Qjpd beptuagintaftpeinierprctes.La- crificinm',&c dihdioni quodammodo lui , proximi fi.*'
tinumaliquandofccnlein eorumidiomatisadnota- dilcftioncm antepenit. nOf<cc 6 6
nimus. r tbinareLtusfutris-] Magnam emphafim habet, Mate 9 4:
\eus crit concilio] evv i S~e!w tertio tribunali,qu od ibijbt in iparj.Jtftans coram Deo. Nonfolm in- ImPe perfcftS
concilium, aut confilium potcftappellari, ad ver- terudxos,fcd ctiam inter esteras gentes, im perfe- "!l?fluere
bum autem confeffus.-pcr Concilium autrm,capita ctu relinquere lacnhcium magnum piaculum na- pacujom
gVtver.ii lpcenam,qu2ein eo ftatui folebat, i;tclligit ? ,! bebatur;adolcfcentcm nefeioquem Valerius0 lau- at.
ciuilem autem capitis pcenam, fempiternam animse dar,qu0d,ciim facrificanti Alexandro acerram te- oiib j e.j.
mortem intvlligit:fcd,vtantmonuimus, loquitur nerct,brachiumfibi exuri paffus fit,ne intermpti f-
accommodate ad conietudinem iuris. Dubitabit crificij reus effet.
aliquis,quomodo per Iudicium, & per Concilium, H abet illiquid aduerfum ff.]Sententia poffulare vide- r
Quatuor
pcenarum capitalem pcenam ntclligatjCim manifeft fit, tres bamr,vticerct:&
.t r ibirccordatus
c -r fueris, quod
J babes
LL ali- habere'ah-
r-
capitalium pcenarum gradus vcllc dilinguere.Rcfpdeo, gra- ejmdco!itrafratrenituum-i,icmmtrater meus habet a- qUdaducr-
genera a dus quidem diftinguerc,non genus. N am vtrobiq-, liq'iidaduerfumrrrcideftjfimeodit, non ego illi, smili^u;
pudHe- capitalem,edin iudicio leuiorem, in concilio gra- fed illcmihi reconcilian debet. Nonnulli hare ver
brzos. uiorcm iudicespoeni/n conftituebant.quemadmo- ba viciflltudincm fi^nihea/e putant, quemadmod
dum grauiores ad Concilium, qum ad iudicium fid:ceret,&ibi recordatusfuris, quod patcrtuus
caui dcferebantur.Scit eft,quatuor apud Iudaros E habet aliquid aduersm te,& tu aduerfiis ilium, Eu
capitalium pcenarum fuifle genera, ftrangulation, thymius. Alij maiorem perfedionem praeicribi,
gladium,lapidationc;m,combuftionem, vt in libro vellequeChriftum,vtnon folm , c alios Icefimus,
jm3D/iWr',notatum eft.Sic etiam Chriftus & e, id ctiam cm ab illis lifi fumus, re'icof ificio
qui iraicitur,& eum,qoi fratrem fuum leuem, & eu priores i cconciliationqua?ramus.IvIe!ijs -hrvfo-
quiftultumappellat,eadem inferni pna , non ea- ftemus p,& Auftor imperfecli, Au^uftinus, & Hie-
dem pnse grauitate dignum docet. ronymus,fratremhaberealiquidadue -s nos efle, p Hom.17:
Mirantur,vtaitChryloftomus, multi, hominem, habere i'iftam contra nos querel,qurd nobis in-
qui fratrem leucm^utfatuumappellauc rit, fempi- iuriam a iquamacceperit quemadmodm in Apo-
mortis condemnari,cm tertio quoq; verbo, calypfiloannesloqui foletMubetcroopris iriu-
CTuetudo alii aliis id dicercbJeamus. Primjion debet con- ria;ltisficere, deihde(crificimofferre,& Deum
peccandi admirationem afferre. Na pl.-!catopriusfratrepIacare.Refcrturenimha?c rd
o n debet
pcenar ad- & eos, qui temer iurant, damnari non miramur. ea^ua- pjfi lo ante dixernt Q^lixerit fratrifue r. ca-,
rniratioDc Qnul autem tamvfitatum.;Augfrenonleuare con- Cr<jmdixe)it,fatue,qu3ifi dicat,lnbi recordatus fue-
ferre. fuctudopcccandipcenamdcbet-.quxauget non le ris,qud dixerisfratri tuo, raca, aut fa tue , aut ali-
COMMENT. IN MATTH. 4
quam aliam feceris iniuriam, rclinque ibi munus A funr,cm temper debitas pnas oluant, quia pro
tu ante altare,& vade reconciliari pris fratri tuo: quolibet mortali peccato infinitas pnas debent,
quod,vt Auguftinusait,nonita intelligcndum eft, numquamperfolut.Itaqueeodemenm hoc loco
quafi Temperad fratrem ire debeamus. didioillay/ewfc.accipiendaeft^quofupri"; Lucas t fJP4-*f
Sanftumidquidemconfilium,& ciim Charitas ef- proquadranteminutamdjxit,qua; quadrantis me- 1 *P,t,
flagitat,pr3eceptum etiam neceflariumrplerumque diaparserat,fdfentcntiaeademeft, vtraqueenim
tarnen affefHbuspotis^utefFcctibus, qumpedi- phrafi minimum debitumfignificatur. Caetera etil
bus ire debemus.AfFectu, iniuriam, fiqunosabil- paulo aliter narrt, fdfacilisfolutio , noneadem
lpT acccpimus,condonantes,
1 * _ odiumque1 rmittentes;
t u erat concio.
effectu,iniuri,fi quam illc '" " nobis
' accepit, atisfa- z8. Qf Wmr.] j?ASOT)i',quiafpicit:non enim fi-
cientes.Hoc eft pra:ccptum,illud confilium. Loqui gnificatur,qui cafii in mlierisvult oculisincurrit,
tur autem Chriftus de veteribus Iudseorum icrifi- fed qui impdico in cam animo oculos iniecit.
lu. hariftia cS qUI tunc etiam vigcbant,fed quod de illisdi- 7Huiierem.] vxorcmaltcrius,quia fquitur, ifu-
*J\ ' t eft, mult macis de Euchariftiae facrificio intel- B ^w<rtr,mcechatuscir,quodnonfimplicem, vt vo-
fcium no-
fit um ligendum,quod & vmonem cum fratnbus ligni- cant,fornicationcm,fed adulterium proprio fignifi-
ficar,& reconciliationem cum Deo facit. Vnum enim catQuamquam per ynam fpeciem totum genus in-
corpus muUi fumus , quicumque de vno pane pariicipA- telligit.
a l.corjo. mus * Jammacbatuse.]ltm adulterium commifit, mi
17- nus tarnen pcccauit, qum fi rem ipim patrauif-
* In Hb. de ijo confetitiens.iuv Si-, Tertullianus *,
patiencia- beneuolentiam habcto.Hilarius, k ben cuolentia re fet.
Cao 4. conciliare. 19.30. Si oculustuus dexter.] Qiuafioculus& manus
duerfariatm.] Quihic aduerfarius intelligatur, proprifumtur,&abfurda & crudelisvidetur eile
multas Hieronymus c opiniones rcitt : omnes fententia,pleriquc veteres interpretes metaphorice?
ein Com.
carpocra tarnen cnumcrauit.Carpocratiani hinc fuam f7i/u- fumpirunt.
tianorum 4^, id eft, ammarunt in idem corpus remfftvma Quid autem per oculum dextrum, quidperfini- quidfico-
dclitamen-, probabant.Carcerem tnim corpus, aduerfari, bo- ftrum,quid item per manum dextram,quid per fini- cuius dex-
tum. num angelum interpretabantur,qui in hoc officium ftramintelligatur, ipfis inter fe non conuenit. Alij,
Deo creatus eTet,vt animas,qu officio fuo in cor- oculum dextrum,mentem,finiftrum, corporis fen-
pore bene no cTent fc~ta>,in corpus reuorarct,quo- fum,manum dextrara,voluntatem,finiftram, carnis
ad omnes officii partes cxplerent.Auctor Tertullia- appetitum interpretantur. Nonolm igitur corpo-
d Li.de ani nusl,,&Epipluniuse.Hxcfomnia opus n eil refu- risfenfum,appctitque refraenandum,fed fuperio-
ma.
.7 tare Alii malum angel intelliguntrduos enim cui- res quoque anima? partes,mentem & voluntatem, fi
que d uos hominirbonum alter,qui ad bene, alte- recta? non fint,quodammodo refecandas, & nobis u Horn. ix-
rum malum,qui ad male agendum follicitet.Orige- abiiciendas eTe,Aucl;or imperfecti v. Alii per ocu
f .in nes f. A Iii carnem.quE rpugnt aduerfus fpiritum,
Lucam jj. lum dextrum, & manum dextram idem fignificari
g Quacit. Athanafiusgj&Iuucncus poe'u, quod & Hierony mulicremamicam,quia paul ante dictum tft, qui
mus videtur approbare.Alij confcientiam,quaenos vident mulieremadconcupifcedumeam,ChTyfoom\lix. x .17.
Quis hoc tamquamgrauiifimusadueririus aceufat, Athana- Alii oculum dextrum, dilelum amicum , manum
loco dica- fiusb.Alij diabolum,vt Tertullianus '.AliiDeii,aut dexteram,coadiutorem, & neceTarium miniftrum, Lb e
tnraduer-
facius. eius legem,quae nos apud De aceufat, vt Augufia- Auguftinusy,& Euthymius*.Alii tarn per oculum, rm.Dom.
h Eodem nus k,&Nouatus I.AJij eum, qui conatur nobis ali- _ qum per manum dcxteram,eos omnes intelligunt, * in bum:
loco, quidadirocre,quia fequitur,dimitteei&pallium, Ba- qui nosaiifima,autcognationis,autfamiliaritatis locum,
i In libro filius m. Alij e,de quo paulo ante ixeritjtadeprius coniunctionc contingunt, quos debemus, finos
de anima. reconcdiMifratntuo>Ha.usii,A.mhroaso, Autor Deo alienant, nobis repellerej-ilarius1, Athana- 2*"
x Lib.i de
Ser. Dom. imperfcc"tir,Hieronymusq.Atquehicvcruseft s- fiusa, Pacianusb, Cyrilluse, Anaftafiusd, Saluia- J^"5 '\
Ic :i < 1 s ! fus.idenimpoftdatconfcquentiaiententiae, vtad- nus ^Theophylactus hoc loco. Probat Pacianus ex ucrfus^e-
nouiTelta- ucrriusappclletur is qui habet aliquid aduerfum fimilifententiaquadegiriiralibi'.5rt valuent per- uatianoj.
ment q.7. no?. Aduerfarius igitur nofter eft ille,qulaefimus, fuaderefrater tuusfilius matris tu*, dut -films tuus,velfilia, c Lib.ii.a
1 n li'^ro
de humili- quem raca,autftultum a ppellauimus, qui actionem fiueyxor yqu*einfi7iutuo,dut amicus/uem'dili'is vt ani- jq'^8'
tare S pa apud Deum contra nos habet.Via eft huius vitae t- mamtuam , dim dicens , eamus &fent4'nus iis .tlienis, e
ciencia, pus,iudex Chriftus,qui dicturuseft r,quodym ex bis quosignoras tu,&patres tui , ne acquiesas ei, audias, Prouidctia,
min Reg. mimmisfeciis,mHfecifiis:mini(lcr dxmon malus,qui necparcatei aulas tuus, ytmiferearis,& occultes ,fed f Dcu.ij 6.
breiot.inr. ifitorqucndisdnatisDeominifterium , dtiminterficiest primm manus ttufupereum. Alii ani- 7
tat cerinfernus,quadrs minima culpa. Erat enim qua- mx affectum inteIligivolunr,quos D.Paulusg, quia |5 ^c~
n Can 4.
, o lib 7. in drans minimus nmus, duo continens minuta : ita - ex corpore proficifcuntur,membra corporis appel- 0 "} *'
101 It que ad vhiinum quadrantem bluere,pro, sumo iu larjnorttficate>inq\iit>icmbra yeflra, quafuntf terrat
p 01.11. re puniri,proucrbiodicebatur, f*rmCAHnem}immunditm,libidtnemymaritiam. Hiero-
q In com. poteritaliquisdubitarc.quomodo frater nobis nymush. h In Com
O^omodo l*ius>fitnos iudicitraditurus,cm& ipfe fit iudi- Mihi perire videtur infs,& energia, gratiaque Mannu&'
tmcrno- candus.Hxc vru ratio mouit Auguftinum,qumi- locutionis,fi aliud,qum verum oculum, vermque 0culi pro-
bis lsfus, ns hanc intcrprctationcm fcqueretur, fed non de- manumintclligamus.Eftenira elegans exaggeraiio piihicfa-
fitnosiu- buit meo iudiciomouerc. Loquitur enim Chriftus Chirurgorumartedefumpta,qui,cm per vnum muntur.
dici tradi- accommoditc ad hominum morem , & forenfem membrum totiirn periclitatur corpus,vt corpus c-
t0IUf' confuetudinem,vbi,qui iniuriam accepir, aduerfa-
feruent.membr excindunt: Proptere duas partes
rium coram iudiccfiftit,non quod nos arTcftusiniu- corporis,& nobis carifimas,& maxime ncceflrias,
rii frarer apudChrift fit acculturus.Tradct etiam oculos & manus,& ex iis dexteram potis,qum fi- '
nos iudici,quia cius caufatndemur;tradet no ipfe, niftr.quam magis amamus, quaque magis indige-
led pro illodiabolus,qui etiam condonatam nobis mus, Chriftus nominauit.Necabirdafententia eft.
fratrcrtfricabitiniuriam.Quodautem dicit, nos Non enim vult,vt manus ipfi nobis amputemus.aut
indc non cxituros donee vltimum quadrantem per- oculos eruamus,fed vt in exaggerationibus fieri fo-
foluamuvionfignificatjVtait Auguftinus, exituros let, intelligatur exceptio, fi fieri poTet,aut liceret. ;AdGa! 4
poftcjfcd numquam exituros, quia, qui in infera Quemadmodum dixit D.Paalus ), Teimomum enim 4.
perbibe
125 CAP. V. ADVER. MOECHI AM CHR. DIC. itC
frhibeo roUs,ftomamcrifotwijjet^culos Veras mdjfe- A maxime cum is altcrum in luam haerefim, inducere ' :
tis,& dediffitis mihi Potuit enim vtique,id no licui t. pititur m.Qamta caufa cft crimen fodomiae, fiue eu 1 1 Gc do-
Significatergo Chriftus quoduis potis damnum viro,fiuecum feemina commiflum n. Sexta caufa., fi
debcrenos(ubire.qumu!pam.Equidemvique, excohabitationealtericoniugumerauepericulum ?" i.
vt veloculum dextrum,dextramque nobis manum peccandimortaliterimmineat,vtfialteralterumad m Cap*.i.4*
rcfcindamus,fi aliter peccatu m effugere non poilu- peccandum inlpellere conetur,quod confirmt.ali- diurciis,&
mus:fed quia Temper poTumus,nefas eft aliqu-po- quot rationibus & auftoritatibus * Paludanus,qu ca fin. cod.
bis corporis partem amputare. Origenem & alios, iquitur Nauarrus *. , ; .., , ... . ncap.ora-
qui fefe feruandae caftitatis caula cxfecuert, ab - Cur ergo Chriftus folam excepit fornicationem? "
clefia damnatoslegimus. , Ir Tribus,vtopinor,decaufis;piima,quodpropterfo- tortores
.Q^icMmtjue <//mJffn.]Quod apud Theologos dif* bim fornicationem abfolute,& in perpetuum vxor in c.maritis
putatur,num in veteri lege vxorem, qua grata non dimittatur,ita vt,e.tiamfi fefe dimiila correxerir,ma- dc- diuort. ,
cTet viro dimittere,pra?ceptum,aut priuilegi fue- ntus,fi nolit,reimere non debeat. N5 enim dirnk- * In 4-
rit,ex his paucis verbis finiri poteft:Non enim dicit, g ritur,ne faciat,id quia fecit iniuriam , nonvtculpa ''icaatti
imittat vxorem'Seddimiferit, det illilibellum nfudy&c corrigat , fd vt toto vita; tempore culpaE peenam oncl'uf.t. '
ipfa liberta tis caui maritum fugifle videatur, & vt luat.Cum aliis de caufis dimittitur,non abfolut,n> in ..
alteri fine ignominia pofitnubere.Anautem repu- in peFpetuum , fedad tempus dimittitur, dum fe ..
aCap.19.1 diumjtanquam bonum.conceflunx.an, tamqu mi- dimiila & afdiebcorrigit, duminfipiens refipifeit, ",ch"'.
'4 nusmalum/idvitadummaiuspermilTumfueritjin- vt ad maritum redcat, fi ad mentem redierit. Se- "4?*
fr'commodioredicemusloco. Libelli autem re- cunda, quia adulteram volentem etiam cum mari- iiimrncmi-
pudii exemplum alio in loco b ex Hebraeorum tra- to manere, ifcque corrigere, dimittere tamen ma- nerit.
ditionibusexferipfimus, &multi hoc loco ponunt. ritus poteft, quia, vtdiximus, in pcenam violatae
Chrifltn j2. ExceMdformcMiomscM*fa]bon concedit Chri- coniugalis fidri,non in correftionern dimittitur :a-
fifdari"1" ^u,el' fornicatinis caufa libellum repudij dare, Iiis vero vitiis deditam \ emendad tamen volen-
bcllum r- quemadmodum,& verba ipfa, & perpetuus Eccle- tem,marito dimittere non licet, id arttiquae erudi-
pud di- "3B vius declarat.Nam ncque Chriftus dicit,det illi tionis auftor Rupertus animaducrtit.Tertia, quod
miilaevxori libellum repudii,quam fornicatinis caufadimittit, alia; dimittendae vxoris caufe propria; non fin,,
ob fornica- quod in primis dicendum fuerat,vt repudidi lice- matrimonii,(ed omnis communes conibrtii.Nam fi-
tioncm. tiam fraenaretjfi quidemvoluiflttjfornicationis eau- L ue vxor,fiuefamiliaris,fiuecognata,fiue ioror,fiue
dimiTamnuberepoflTe, vtnouidocent haeretici: materfit,fi auctor nobis peccandieft,long.eftno-
cmIex,qu3E in concedendis diuortiis multo erat Ii- bis remouenda,adulteriumcauieft yxoris dimitr
berior,hocinipfumlicenria*fra;num iniiecret , vt tenda propria matrimonii :quia coniugalem fideiri
muki grauesauetoresadnotauerunt, & Ecclefia Ii- violt, qua; bafis quodammodo matrimonii eft,
bellum repudij non nouit,vt qua; deludaeis audiuit, itaque quia contractus ciuilis eft,matrimonium 1-
kdduritiem cordis concefsit hoc vobis Msyj'es. Sed hunc uit.Ius enim eft maxim naturale, vt ei , qui con-
Lutheranorumi&Caluiniftarum errorem infr c re- traftus conditioners non feruat , contractus refeiri-
eeapi ' futJbimusi datur.Reftat, vt ait Auguftinus, iciramcnti maius
Illud hoc loco difputandum,numfr>lafornicitip- vinculum, quod non adulterium , fed ola mors
aufasvxorniscauivxor dimittere Chriftianis liceat. Qda foluit. -, ., <. >
Chriltia- obomniapeccata,qua;inScriptuns fornic^tio vo- Quid ergo,4icetaliquis, Chriftus hoc loco addi- Marrinion
nodimirti cariflentjlicereputantjVtientirevidcturOriglies ditlegi?Multaomnin.Primum,quodinlege pro- Tmculum
e Traii in dj& A,uguft.e,& Strab.f. Sed iftud eft nimis dilatare ^ pter adulterium vxor non dimittebatur,fed aut c6- J^J*^0"
Matr.7. fententiam , quam videmus Chriftum maxim re- burebatur,veteri exem plo ,aut apidabaturp, cert "/^,,
Lib.i.de ftringerevoluiiTc&maiorempen Chrifthnis di- tollebatur medio 4.HocChriftusluftulit:veterem multalci
fcrm. m. mittendarum vxorum, qum Iudzis dare lictiam: enim abrogs legem non iuffit adulteram mon : fed addidir c5-
fHoc loco. omnja enim ferpeccata fornicado vocantur, qui dimitti permifit.ln quoCaluinifta;,dum i feueros tr acUiIte-
per eaCreatorisauertimuramore.&adcreatura- impudicitiaevindices voluntoftenderej &i hasre- *qK"'9
gLib.i. rum amoremeonuerdmr. Cigare & ipi Augufti- ticos,S vxores luas fa;p adulteras oftendt. Addi- cn'5 '
t ta .ci 6. nusgnocretracVaflbviiuseft, lltem deeodubitaf-1 dit praeterejqud noluit etiam adulterii cau& di- pn-ipl
fe.Quid crgonne mute unt cauie,quibus iuftis, mite libellum repudiidare,qu ftgnioresin dimit- 10 loan.s.f
qum ob adulteri vxor dimittatur?funt plan: pe- tdis vxribuseflentviri,fi forent neb fibi,nec vxo- qDan.13.4.1
usenim eft,haereticam,autparricidam,qumadul- ri licere alias tentare nuptias,fd folis.dum vterqu
Kram efle.Id etiam ex D. Paulo haud obfoir col- viuerct,efle viuendum.Addidit, qud innumerabi-
ligituncm enim iubet,vt3fi mulier infidelis cofen- kscaufs.quibusin lege vxorem dimittereliebat,
hiCor tit habitare cum marito fideli,retneatur h,vult eti refecuit.-nam qusecque fer de caui vxor viro n : ^' ^ j
. 0 *" vtjfinonconfentit,eiiciatur. Non confoitit autem, E placuiflet, dimittere licebatr,folamque fornicado- 14
Qiias ob quae non vult cum marito ilua religione habitare, h excepit.Addidit,qud cm in lege femel dimif-
cauflas- Tuncigitur cruendusoculus, tune dextra manus lmvirreuocarenonpoiTet, iqEuangelio reuoeari
xoremdi- refecanda,proculquereiicienda,vtPacianus inter- no quidem iu(fit,id optauit.M^wfrf, ihqutt Paulusj
ftmtcre i- pretttur){dne liberum cuique eiTer,cauis fingere inmfta^ut virofuorteoncilittur Addidit , qud cm fCor.^.ir,
Cap 19. & dimiifionis,ix potifim cauis ex Ecclefia; decre- in lege vxorem viro,n5 virum vxori dimittere Uce-
edicie Do- ts tradt Dotores,ob quas poteft coniugum, quoi- rt,in Euarigelio par viri,& vxoris caulm eiTe vo-
minusir.q. ad thorum fieri ieparatio.Priraa eft alterius ciijg luit. Quod etfiipf hoc loco non Cxpreflit, xprelfit
'^?8n fornica tio,ob quam poteft innocens propria au&o- tarnen pro illo D. Paulus t,
b^ccris ^< 'itatef quoad thorum fparare,quamuis non item, ji. Konperimabis.] Fimftr nonnullis bbora- t,cot->
gaudemns quoad cohabitationem une fentenda iudicis,vt pa- tur,vtrationeminueniant, cur praeceptis icundat io.u. */'
dediuortiis tetexhoc loco . Secu ndat caufa eft faeuida alterius tabulae ad prxcepta prima; reuertatur, nec enim
Cap.i.vtconiugiSjexquapericulumalteriimminea^nifi fuf- ordinem in diendo feruarevoluit,fed resdicere,vt
ti.noncon- ficienjcautioadhibeaturlcTertiafurorvehemens, ccurrbant.Quaerthsereticorum interpretes, vbi
litteras' dc cx qufim'le periculum immineat,alioqui no, iux- hoc in legefoiptum fit,qud totidem (criptum p-,erarev-
tell.ipolia tacommunemfententiam,quam refert Alexander verbis non inueniunr, Pharifkorum iriterpreratio- pteflVinle-
hQu^rta caui fornica tio fpiritualis, id eft, hxrefis, nem,non legis fententiam fuiTe dicunt Scilicct,non gc vecetur.
*4
COMMENT. IN MATTH. uS
animaduertunt Chriftum non verba,fed iniiim le- A clum,per terram,pcr fancbm ciuitatem, per tem- .
gisrecitare.Qupd enim quidam hxc ipli verba non plum iurare,vt colligitur ex illis verbis . Q atttem t cap.i3.1i
acap X9llperiurabis, exLeuitico;lfumptaefleputanr, nec ipfi pertemflumiurauerit&bilefl.Nmi\igitur hoc loco a-
animaduertuntHebraic noneflenptf / liud Chrift* legi addidit,nifi quod expreflit,qua iti
tbifsbabeaI)hfchkj>r,non periurabis ,fed OV T\H Htn b6 lege expreTa non erant In lege enim tan turn didm u 0eut n
H)vb " 1 / t/^ta i / Adonai //* erat vjkondjfumtsnomen Dei tuiinyanumiChrlias ad-
bsxod 10 ^,!*> aIfH'M5nmcnDon>wiDeituiinydntms\c\ vt didit,nonfolm nomenDei,id neque nomen cce-
7. Deut.; ! alibi dicitur, r wTrfwwjaTumcrcantem Ii & terr-r, aut alterius creatura? in vanum allumes.
nomen Dei in vaum eft peierare , quia ttwfcbaue, Addidit eti,quod,cm illis verbis, Kon ajfumes w-
apud HebraroSjficuuwTw/Mwapud Latinos, vtrum- men Deituiinvammt,folam prohiberetur periunum,
que figniricat,& quod non necerarium,&quod fal- ipfe non iolm periurum,fed verum etiam,non ta-
cExod.io. iu;n eft Atqucita non blmR.Abraham% edeti men neceflariumprohibuitiuramentum.
J* nofter interpres d>& Chriftus hoc loco interpreta- Cur autem prohibucrit fine necefitate, lict ver chriftuscur
ea js.ii tur^ iurare,non pratermittda hoc loco qusftio eft. Pie- omn'no iu-
\\eddesautem Domino iuramenta tuaibne etiam pu- g rique vetcresaudores videntur in ea fuifle fenten- "u"^roli'"
tant hretici additiorrem eflePhariiorum^d ver- tiavt exiftimaucrint non proptere pracipu pro
ba ip prae fe ferunt fententiam efie legis:quia tam- hibui(Te,quod fine necefitate verum iurare , pecca-
quam antithetum pracedentium verborum legis tumfit,edneipeiurandoverum,aliquando fals
m Num. rccitantur,& e eodem fcnfu,quamuis pluribus ver- iuraremus,vt ait Sapiens," lurutiomnon affuefcat os tm: EccI.ij i
c }e '" bis, feriptum eft,& qtds yirorum,yo\um Domino -vouent, multusenimcafus'inilla,Si^ Vir multum iur.tns reflebitur
atitfeconflririxeritiuramentojionfjcietirritumyeibum /, iniquitate,&nondifcedetadomoeiusflaga. Sicutprohi- 7 VC4.
f 1 1}. 4 fed omne^uodfromijmflebit.Hoc eft illudr, Q/ non beturgarrulitas&muhiloquium.quia multiloquio
Du iura- accefit inyanum ammamfttdm (ciuSiDcijd eft, quifal- non deeritfeccattun z.Sic Clems Alexandrin. %Chry- zproio.ry
mentotum fum per Deum viuentem non nirauit ) neciwamin foftomus % Audor imperfedi c,Bafilius d, Ambro- 7.|Stroro.
lpe
futura promittimus, vnampro toto genere pol... j,U)lj,l.j,.,iv,4W,mjn,mtwll,tHM, , . m
lpcciem,vt S adnotauimus. jira xfnf m<nm,neiniudicium,( id eft, condemnatio- Pial. 14.
\ gVetf.i?. Koniurare omninoJ] Multos hajcvcrba non in- nem)o^<m,quafidicat,nepeiurando, aliquan- f Sernv '4-
tellcdafefellerunt,vtexiftimarent, numquam - do peieretis,& inpcccatumquocondemneminijin- fl'^'J1*"
nio Chriftiano liebre iurare, vthodie Anabaptifta cidatis. ferm Dom
docent,& patrum noftrorum memoria Vviclefifta; Verumenimver contrarius eft fnfus Ecclefi;t,& & in pfL *
docuert.Errorantiquus.Nam& Hilarius Syracu- ex hoc ipfo loco manifeftum eft , Chriftum non ad st.*. 109.
Anliceat inusille in Epiftola ad Auguitinum.quae inter Au- vitandum maioris peccati periculum,fcd quia ipsii & 7*ct.
aliquindo guftiniheft,narratquofdam Syracufis in ea hxrefi per fe peccatum eft , iuramentum non neceflarium ^^j^*
iurare fuuTe,vt numquam per D eum iurandum pu tarent; vetuifl.-cur enim neque per clum,ncque per ter- no erate
hEptt. il. pelagijnorum genus fuiTe,& ex aliisipfor errori- ram iurare nos velit, rationem reddit;non,nefre- chriftus
bus,quifimul in ea epiftola recitantur,& ex Augu- quenteriurandoaliquSdopeiercmus: fed quia illud vet.
- ftinirefpfione'comgimr.Qmn&OngenesKpro- thronusDeieftihaecfcabellum pedum eius,& irre-
iEpi'fl.851. peab eo erroren videturabelTc.Err^dicaufuit, uercntioe culpa eft poner in ccelum os noftrum, &
qinft.. quodnanimaduerterint, illud adu erbium ommno, lingVjamnoftramtranfireperterram, vt,quod alio
Trad, m non genus fid formam fignificare.Non enim prohi- fenfu dictum effe non ignoramus, in hanc fententia 1 *7V
Matt-3i- bet vilo tpore,aut vllocafu.fed vllomodo, vllaq; D accommodemus. Atque haec mihi vidctureTe vis
forma iurare neque per De.neque p:r clum, ne- il]iusaduerbij,owo,quafi dict,^Audiis,amadicli4m
queperterram,nequepernhm ciuitat, neque efl ancjttisfion periurabisjde&,non iurabisalfum :E-
per caput noftr iurare,Vt ftatim addidit explicans, gomutem dico yo\>is,non iurare omnino,\d eft,ne ver qui-
lCap.tu. qud dixerat, owiww. Eodequc-tnodo lacobusl ex- dem iurare, intelligitur autem fine necefitate,quia
poniVV/ff omniafratres mei/iolite iurare,necuefer cxlum alluditad alteram fignification verbiKiab le('cha-
netjue per terram,nequc aliud quodeumque iuramentum.Alia lujnyannm, id eft, fruftra, fine caua,fine neceifita-
quoque vim habet, omnino,qum paulo infr expia- ie.
nabimus. Kequeper cUtm^quia thronus Dr'f/?.Colligitur ex hac Iurare pet
Chriftianis Licere autem Chriftianis,vbi,quando, &quara- ratione Chrifti,etiam creaturis, quatenusadDeum
iuuarc licet tione oportet iurare,& perpetuus EccLfiae vlus, & referuntur,aliquemnoniolm vrbanitatis, vt noui 4nrao<*
quando o- fjntorumdocent excmpla.lurauit enim Paulus m, dicunt heretici, id etiam religionis honorem de- kC * "
mRorti9 iurat Angelus".Qpd enim Pelagiani illi dicebant beri.NamficutiurarcpcraIiquem,quando,cV: quo-
cor i.i5'. noniurauePaulum,quianon dixitper Deum, fed modo non oportet adus eft rJigioni contrarius: ita
T h\Up. 1.1 1 coram Dco,Aut,teflis eflnnbi Deus,quem ipfi, vt puta- quandooportet.&quonvodo oportet iur.irc, actus
Thcfx t.10 bantimitantes,omnibusmodjs Deinomen pollue- eftreligionis.ProptereiuifitDeusnon per nomina KDeiL ,
n Apoc-io. bant,maximqueiurantes,noniurabant,modo ab falbrumDeonVed per nomenfuum iurare k,pro- pfcift"J
6 vna fyllaba,^fr,Iinguam abftinerent, ridendum po- ^terLadabuntur,qui itrant in '.Si ergo per ccelum
tis eft,qum rcfutandum. Quid ergo Chriftus ad- & terram iurarc.religio eft,quia illud thronus , ha?c
diditlegi?Quidaid,quod hie dicitur addidi(Te,crc- fcabellum pedum Deieft,quantmagis per Petr,
diderunt,vt per Deum quid,cm ratio, a:quitaf- perPaul,perque caterosSanctos,&Deatos viros,
quepoftuhrtt,percreaturas,perquasIud3Es,neper quitplum Dei funt? Quod fi hic Ulis religionis de-
Dcumiurarent iurare licuifTet, nullo modo, nullo bcturhonos,&cetericiuia'emgenerisdebentur, vt
0 l4in tcniPoreiul'arernusjHiLirius0,CyrillusP. Chryb- eos veneremur,vt infra Deum, vtDei feruos, tem-
Ifai'i,T. ftomus<,,Hieronymus,&Theoph) ladusr. At non plumquecolamusmam neque ccclo icterr religio.
q Hom.t7. probatur id Iudxis licuiiTt. Itaquc miilti recctiores nis honorem tribuimus, quod Deus, fed quod ali- J~ ],0"
~. ' f 't rjnL-r . : t _ ' ^. I". honor alus
1 In com. interpretes,nolege,led Phaniaorum opinione, in- quidDei fintjmpius igitur, & imperitus Luthera- 5, Dootri-
f Yerf.u. terpfttationque licitum fuifledicunr.QMpd & ipfi norum,& Caluiniftarum error eft,nullum,nifi Deo buendus.
nihilo magis probant,& nos ' confutauimus.Credi- religionis honorem tribucntium.
biliuSjnon licimmjfedconfuctumludajisfuiiTe per }J. Neque fer lerejolymam , quia attiras efl magni
n9 CAP. V. D NON IVRANDO,ET CETERIS. . 13d
ris.]Dcic\aicrexregum:&
J * Dominus dominantium a. A hie
confuetudinem
mihi videtur induxit
germanus, . Theophylacbs.
ee enfus, V quia Atque
non
a .Tim.. Vocat autem regem potis, quam Dominum , aut
i*, .15 Deum,quiaalludit ad regem ludar,quiIeroolymx dici . rs.K*,ed tw? ?, maligno, quo nomi
1. regiam habebat.Addit,magrii,vt ab diftinguat, q. ne diabolus vocari folet,vtinfri, & quia addi-
b cap 4.5. d.quiaciuitasincb eft,vtiprb. dit articulum,quafi dicat, quod amplius eft,a ma- &C.13 ij.
3 6. Urque fer caput tuum iuraueris , quia non potes vnum ligno illointroduclumeft:& quia tacita interi &
capllum albumfacer,aut nigrum.Q^de cce!o dixerat, diabolum vtitur antithcfi.Dixerat,fo*WfW/ir(? -po
quia thronus Dei efl,de terra quiaf:abellum efl,pedum us, tito iurare ommnofed fimplici vti rmone,^?, NL
de leroColymn,quiaciuitaseflmagm regis : neputare qW enim amplius e, id cft,iuramentum , quod act
ttremus iltempr caput noftrum iurare licerc,quia fimplicem affirmationem,velnegationemadiungi,
noftr e,tddidit,nequeper caput tuum iuraueris. Red- tur,non ego dico.non ego doceo adiungere diabo-
ditautemaliam,quminca?teris,rationem.Namper lus eft quidocet , quique ad iurandum inftigati
alia iurare prohibuit,quia aliquid habent ex mini- eius hoc eft inuentum,tm ipe,tamque temer iu-
caput no- fterio,quod
'-i Deo exhibet,fmditatis:per
-~ V-'- caput,quia
_ -\ . randi. ." t' i ff I i j"
ftrumefl.& quamuis noftrum fit,noftrum noneft:noitru,quiaa $8. Oculumprooculo, ] Reddat, quialterius qcu- tExbd ti*!
n nolr. Deo quafi vtendum accipimus3& ad tempUs pofi- lum eruit.lpla verba funt legis .Sed non recitat^ii-
Lcuit.14.
demus,nonnoftrum,quianonblm ipfumnon fc- fi legis initium,qud caneranota e(Tenr,quod cho- iO.
cimus,fcd ne vnum quidem eius capillum,aut alb, dic iuris peri faciunt. Erat aut lex talionis maxi Deut.19,
aut nigrum facer poflumus. Alio ctiam fenfii per me, vt Philoophi docent,naturalis,& omnium gen Lcxcaliorii^
caput.qum per ccelum,& terram iurare vetat. Na tium opinione iuftifima, vtquodquiquefecuTct, maxime na
cum per ccelum & terram iuramusjtanquam per res idem pateretur. Itaque inter leges illas duodeeim totalis iui-
ta philofo-
aliquasanditatem habentes iuramus,cm per ca tabularum,qua? quafi natura? erant documenta, vna pbos.
put noftrum iuramus, non propri iuramus , fed huic eratimilis his concepta verbis : Si rnembrum
tanquam rem noftram deuouemus.Hoc ips Chri- rupit meta , ex paito talioeflo. Extatde hacreapud 1 s- pe mo->
ftus prohibet.quia quod noftrum efle putamus,mi- Ariftotelm 1,& apud Gclium m inter Sextum Ca> tibusadNiP
nime eft noftrum, cum neququam innoftra fit po- ciliumlurcconfultum & Phaorinum Philofpph chomachi
teftate,& iniquum omnino eft, rem alienam deuo- fubtilis& bene lchga diputatio.Hic etiam.haeretici libro. ,
m lib. to.
uere.Eft verofimile ludamos per caput fuum iurare falluntur,qudexiftimentScribas&Pharifeosdc^
exGr*cis& Latinis,quibufcum verabantur, didi- cuifle, licere vnicuique fuarum priuatiminiunar
ciffe.Nam apud illos illa urandi forma vfitata erat, apud iudicem vltionem perfequi, cim hsec talionis
Vifj.iFiic yii Tu/MpMtVjapud hos,Ver caput hoc iuro , vtille- lexnonpriuatishomitiibus fed magiftratibus , ne,
pud po'tam ait.Chriftiani nunc, impietatem, non poena: modum aut excederent,aut non attingerent^
Eer fiium,fi.d per Dei caput,perque omnia eius m- quafi regula data effet. Nam priuatis quidem homi-
ra iurare (blentScilicet capiti fuo parcunt,Dei ca- nibus contra, dictum efle n , non qmras vhionem , nLcu'it
piti non parcunt. memorerisiniuriaciuium tuotm.Kt neque probari po-
j7. Sitautmfernioveflerfi,Efl,Kori,'KomOrxc Y*i, tefthoc Pharifeos docuiflejnecjfi docuiflent^non
ve,i, v,Etm,Etiatn:NmJ<lon:Qiod quidam noui licuiflet priuatis hominibus ius fuum apud iudicem
dixerunt interpretes per interrogationcrh & refp- petiqui5i enim ius erat , iuftum erat, & vnicuique
fionemlegendumeire,Vtinlusfit,cm aliquis in- licet, quod iuftum eft, iuris ordine apud iudicem
terrogauerit vos, fitneliquid,nihil aliud refpdea- poftulare.Nam& in Euangelio licet, lex illa ta-
Tis,quth/?.Cm interrogauerit,ah non fit, nihil a- lionisfolisiudicibus, vt regula,id multo magis pri-
liudqumiew,hoc,inquam,egonulld prorfus mo uatis hominibus,vt poena, qua.ab homicidio & -
do probare poflum. Quid enim Ii id,de quo inter- de deterrerentur, data erat,vt ret Chryfoftom. &
c cap.17. & rogor,an fir,non fitan mentiens refpondcbo, Eft Auguftinusadnotauerunt. Qd ergo prohibe-
l1' D.Auguftinusin Ench'mdioc Senfum.'mquit, elfe di- tur? non ius,fdvltionemquirere. Mihi enim vindi- o Lcuit. 19.
i loquen- camw,tdefl,vtJemperverJloquamur. Alu, quodpromi- ciam, cjr ego retribuam. P
dumel, feriiisvosfafturoSjfacitejquodnonfafturos ne fa- 0iiid gitr Chriftus decit lei ? primm hoc p DCUt Jt.
jj Rom. 11.
di.cor t. cite,vtloquiturD.Paulusd,ww^o<//fff4fe'>/^w, ipfum,quod talionem fftulit, queehominemfolo 15.
17 l8- aut qwt cogitofecundum carnem cogo,vtfit apud me Efl,& metu connn^bat , ne aliis manus inferret , vt Lex talio
Kon':fidehs autem Deus:quiaferme nofler,quifuit apud -o, Hilarius, Chryfoftomus 4, Auiftor imperfefti r,Eu- nis Chti-
Qoam vim non e tn illo,Efl,& Non.Sed hx dux interpretations thymius & Theophyl. obferuarunt. Voluitenim Rq fublata.
bichabeat cx materia frmons- refutantur. Non enim id hoc nos non metu, tamquam feruos, fedamore,tarri- qt Horn. Horo.if.
u.
eftdt.non locoChriftusagcbat, vt aut vera femperloquere- quamfilios,beneagere. Ne enim aeeepimus fpiritum
oon' mur,aut conftantes in promiflis priftandis eiTemus,
feruimtis iterum in timore:fed aeeepimmfpiritum adoptionis
fdillud , vt ab omni iuramenti pecie abftinere- liorum Dei. fLex namque iram operabatur . Euang-
mus.Itaquenecefle eft,vt hxc verba E,E:N<m,Hon: lium gratiam , quia gratiaperlefum Chrium fatla e v. s Rom 1 1-
rurament, nonmendacioaut leuitati opponantur. j, PrEtereaddidit, quod non folmdocuit nbs non t Rom 4. 1^
Senilis ergo eft, cm dicendum ex,Efl,id eft , aflfir- expeterc vindicbm , verumetiam patienter iniurias T loan.1. 17
mandum,nearfirmetis iuramento,fcd fimplici affir- tolerare: nec tdlefre modo, fed optare, fed Ulis
co banc ffiationedicentes,itaeft. Cm aliquid negandum, goriari : denique percutienti nos in vna maxilla,
locum. 1
finEpift- neiuretis nonitaeffe.fedfimpliciterdicite, non, id alteram obuertere, volenti tunicamhobis tollere,& EuangeliQ
>d Cel dt ft,nonita efclta Chrybftomusc, & Hieronymus pallium relinquere.^Vew/a/wjinquit Diuus Paulus, lege perfe-
inltit.ma- Rabanus apud D.Thomam. fed &gloriamurin tribulationibus noflris ,vtobruait ius.
u>s fam . ampHus fjl ,al0 eft ] Qmd hicappellctm- X Rom.;. I
Hilarius. Addidit,quia cm lex tantm ramos , ipft
lum,magna etiam eft interpretum diflenfio. Alii vitibrum etiam radices excidit-J lege, inquit Hiero-
y . i ;
malo eft,id eft,ab eoproficifcitur,qui fimpliciter af- nymus,wnfetfi) e, in Euangdiogratid.lbiclpa emenda- quid fit
firmanti non credit:itaque incredulitatiseius viti tur, hiepeccatorum auferuntur exordia. malum hoc
^lib i de Joqucnte iuramentum extorquet, Auguftmus?. } : New reflere malo. ] Hoc etiam loco Chryfofto - loco.
ier.Donj. Aliimalo,ideft,abinfirmitatcludaeorum,quibus, musyjTheophylaftus, & Euthymius per malum,
m monte. . ' J
ne per Deum mrarent, per creaturas iurare concef- diabolum intelligunt, puto qud & eodem vtatur
Yf34. furo erat}Chryibftomus.H.inc opinionem h corifu- nomine,OTrof$r;& TjTarticul adiungat.Qind ergo? cip 4.7.;
uuimus. Alii a malo, tdeft, Diabob, qui iurandi doctne nos non refiftere diabolo, cui lacobusj
F iij
COMMENT. IN MATTH.
z Epift.c. & PetrU a,iubent,vtfortes infide r^7w?Repondct A tos homines animaduertat: nec ta legem illam ab
Mi refiftendum quidem,fed non hoc modo.non vltie- rogant ea iudex vti non po(fit,fcd vt non cogatur
nem qua:rendo:hoc enim non eft refiftcre, ed ma- Nam & Chriftiani iudices oculum pro oculo, den-
nus illi dare./gwjinquiunti?ew igne extinguitur^fed au- tem pro dente exigunt,cum homicidas mori cogt,
g/rAlij intcrpretantur,maloiid eftyiniuriam faci- Sed priuatis hominibut velut manicas injicit, ne>
ti.Alijput3nr,malum,nonperfonam, fed rem mala dum fua manu iniuriam repeliere conantur, dupli-
fignificare.Etex saij xtum eflecafum,quafidi- centiniuriam,nec puniendi poteftatcm tollit, id
b Rom. il. ratjne mdlpro malo reddamus,fedviricamus in bono m- peccandi occafionem praecidit.
i?.?.9.t. 1 bAli trti,quod ego iudic probabilius. Ma 41. Etqmumquete angariauerit.'\<t'y\(tfiCttt , ncque A*garite
lum enimvoc it iniuriam,quae nobis infertur,cu i iu- hoc Gra:cum,nequeillud Latinum generefuover- qualc^et-
bet non refiftere,fed n potius illi excipiende para- bum eft, vtrumquePerfis, vtnonnulliadnotaue- bumi"- .
tOicxhibere,& cm in vni maxilla plagam,at co- runt, originem traxit,apud quos publici nunti), aut
laphum accipimus,altcram verter, curforcsangari vocabantur. Iis publica poteftate
e LiH-t.de Difputat Auguftinus c,neque Chriftum neqjqua- quocque homines ad ferenda onera cogere,quof-
Ser.Dom. us perfectos Apoftolos hoc feruaiTe. Nam eque uisequos,quafuisnaueslicebat vfurpare. Vnde f-*
in monte, c^riftus Viiim percutienti coram iudice maxillam, et , V t & Grxc,& Latini angariare dicerent, id eft,
Aaotei i* alteramvertit,fcd,fi non manudingua tarnen reftitit; liqu cm coger bluta mercede, vel ad onera por-
hocprjtce- Si bene locutusfwn,qnid me cadis >Ji autem male, tcimoni tanda,vel ad viam praemonftrandara, quemadmo-
ptfcru- perbibedemaloi,Sc Paulus etiamiuflu iudieis percuf- dum Simonem ilium Cyrenae ad geftandam Chri-
uerlnt. is,non folm alteram ml non prabuir,fed,quan- fticrucemangariatumlegimus taque mrito id jfja_ -
dloan iS. tm p0tmt,vtiquereftitit^ iniurilminfuperaddi- Chriftus numerat,aut inter beneficia,qua; aliisprae- }t>
e A ti j. dit,fercutiat te Deusparies dealbate Csefus autem vir- ftamu s,fi fponte fici m us,aut inter in i unas, quas ab
(.& gis,& in vincula conier.us,iusfuumminciter pcr- illis accipimus^ coali.
fecurus eft ijCafis nospublice3indemnatos , homines Roma- Vade cum lo & alia dno.\ vajt (uTiv *thicm t*
nos miferwjt in carcerem:& nunc occulte nos eiiciunt non it, <i,fub.millia paTuum.Nofter interpres fortafle le
Hocpir- jtdyenUnti& ifnoseiiciant. git *<* J"vo,alia </,qux efHciunt tria millia. Nifi, vt
m habet His explis intclligimus,aut quod hoc loco Chri- nnnnulli fui pican tur, aut i pic aut alius quifpia ad-
pr*cepti ( ftu$docet,nOneTepraceptum,autnonereita, vt , diditpoftea illudrf/'<r.Meliusfentcntia conftabit, fi
11>?. verba bnant intelligend. Namfi,aut prseceptum non legatur ; manifeftum enim eft Chriftum dicere
onlu. e(fetjSlut ad verbum intelligendum, & Chriftus , & voluile duplicem accipidam iniuriam, vt cum di-
Paulus ad verbum vtiq; feruaTcnt-Partim ergo prg- xiv.Siquis tepercuQerit in dextram , Uli <3*
cepci,partimcfilij eft.Prxccpti hxc funt , primum, alteramt
vt vindiebm non queramus,Deinde,vt potiiis alte ^i.QmaWtmftttite^ei^lddl^nirquis fit, qui
ram maxillam re ipfa vertamus, id eft,alteram acci- petit te,da ci,vt apparet ex Luca 1 , Omni pftentite, ' Cap. j..
piamus iniuriam, quam acceptamvlcicamur. Prx- nf.Quibus verbis no iubemur,nullum inter pau-
0 tercjVt animo paratifimusad remittdum de iure peres habere dicrimen,pra:ferendi enim Mint, qui
noftro,q.ndocumqueid Charitas, & Dei gloria vi- magis egent.Nequc bona noftra in omnes,qui qua-
debitur poftuIare.Cfilij autem eft, vt quamuis e cumque ratine petierint,cmandere, neque faculta-
que caritas,neque Dei gloria id nobis exigat,mor- tum noftrarum rationem nonducere , nec amicos caritas ba-
tificationis tarnen noftra? caui ad verbum haec om inimicisjcognatos alienis pares facer. Habet caritas ordinc
nia faciamus ,non quidem irritates aduerrium ad ordinem uum, qui poftulat, vt parentibus potius fuon>.
inferedam iniuriam, fed nos ipfos ad excipiendam ^ qum alicnis.vtamicis, qum ignotistibueniamus.
* Amb lib inuitantes.SicLaurentiumdixifletraditur^rf^f/p Quem ordinem perficere haud dubi voluit Chri-
Ofbc. C.14. ejam j/erfa,^ manduca. ftus,non tuertere.Tantum,ergoprohibetur, t<>-
Sedquis tepercufferit in dexteram. Quod dexteram OTA/>|i,perfonarum,vt vocatur,acceptio,quaE iufti-
potis maxillam,qum finiftram nominauerit, cm tix,non caritati cotraria eft.Occurrit pater,& igno- elecrao-
colaphus in finiftrm(pris qua; ad dexteram caed- tus homo xqualiter egens,non poTum vtrique dare
tis manum eft /quam in dexteram impingi foleit, vt dabopatrl , altero praeterite. Id enim me caritas ^^ram'
difputat Auguftinus,nullumvidetur aliud eTe roy- exigit,Occurritdiuesnotus& pauper ignotus,idem ,
fterium,qum quod cmvellet.dicerc,fi quis te per- mepetentes,ille,vtludat,hicvtviuat, vetat Chri
cufleritin vna maxilla^VerteilliSc alteram,pro vna, ftus diuiti darc,negare pauperi. Id illa parabola de-
& altera,dexteram,& finiftram expreTo manus no- clara tu r,qua? apud Lucam eft m, Cum f.rcis prandium,
1 ,. 1 r.J 1 m cap. 14.
mine,dicere maluii;& quia prias dexteram , qum aut ^trocare amtcostuos,veque ju'restuos , necjue ,t
finiftrS lblemus nominare,non caedendi, fed loqu - cognatos,neijue yicitos dimes forte te ipfi reimntent , O"
s Nun to] diconiiietudinemfccutuseft.SicutScripturaloqui fat tibi retributio: Sed cmfacis , rocapauperis,
17' & 11.16 folet,' ibn declinabitis ad dexteram, ntejue adniramS. E cacos^laudos,& debiles..Summa eft, non perfoHarum,
Dejic 17 Neque vfpiamlcgimus, ad finiftram & dexteram. ed paupertatis,fed caritatis habendam eTe ration.
& 31 &17 Itaquc Lucas hfimplicitcr dixit, &qta tepercujt in Habeturautem, vt Theologidocent, peribnarum
h'ca 1 * ' * mAX$laj)r*be ei & alteram. ratio, cumindanda eleemoiyna confideraturali-
Chrlftiana* Notanda autem eft Chriftiana, & elegans antithe- qua,perionz qualitas.qua; aut eleemofyna: contra
& el.-gans ' fisJcgi enim talionis,ocuIum pro oculo, paciciae, vt ria eft,vt cu do,quia diues eft.quia poteft mihi red-
aatichefij. itadic, talioncopponit,vt pro accepta iniuria,in- dere,aut cert non propria,vt cm do,quia Graecus
iuri m altera accipiamus,o amem dico vobisjqms te natione^utLatinuseft.Nonenimnatlonijfed pau- *''-*
percufferit in dextram maxdlamfra'je Uli Or alteram. pertati eleemofyna datur.
Hoc fcilicet erat, quod Ethnici olim non intelli- 43. ^udiis.] Vbihoc diclum fuerit, n difpura-
1 Epil;4. gentes d:ctitabant,hanc legem Chriftioranem R- uimus. Proximum tuum-\')"\ rehhacha, amicum tuum
Chriftiana pUbliCam euertere,impunitatem enim perditis ho- id enimHcbraicum verbum propri fignificat,TA- V
neuercit niiflibuspeccandi darijVtMarcellinusad Augufti- riov e-;,quitealiqua,autinguinis, aut amicitiaine- .
fedconf-num icribit :. Qinfi vero Republica non firmius ceilitudino attingit.Is etiam , non , vt multi pu tant
uat. ftetpatientia,qu nvi:virtute,qum legibus. Prae- Barbar.fed Latine proximus dicitunficenim non
terqum quod Chriftus non ligar hoc loco iudici alii lolum,aucl:ores bene Latini,fed ipfe eti Cic?-
manus,quo minusin /71$,& qxuxo% cclera- rofiepe loquitur Senis ergo illius praecepti in lege *
CAP. V. DE DILECTIONE NI M I R VM. 134
Dihr< crat) Diligesjtnximwn tmtm , id. eft,amicumtuum, vt A adeoil]fi!niliseft,vteisfiIius eTe videatur. Hic
quid fit cxv' vero'*?a^<"<S &exantitbefi, qua Chriftus fnfus multo magis conULnit,quia diecre,efferiios
vtitur, manifeftum eft. Amicus autem in hgevoca- patris fui, tautologa eft: dicercauteTcfimiIe,vfi-
batur non fblm,qui erat, fed qui debebat eiTc : efle tata locutio:& qma ftatim declaratur,quomodo pa
vero debebat is,qui Iudeus. Iuquequodiquibuf- tris fui fiiij,id eft, fimiles, fi bene omnibus fecerir.t,
dam obiieitur ,'prifeitim hxreticis , etiam ludxis erunr,quia Dcus folemfuum onrifacit fuper bonos & ma
in lege preceptum fuifle,vt inimics dligerc.quod Us,&pluitfuperiuflos <rimutos,8c quia dicitur, Eote ^ yC[- 4g
aExo ' criptum fit : Si ocaerrevis boni inimici tut, dut afino fr- ergoyosperfeBi,ficut Pateryejler ,qui in-calis e&ferfiha
ranti,reduc odeum. Si yideris afinum odientts te iacrrefub e, vbi iK>nquomodofihj,fed quomodofimilcsef-
onere ,mnpmerdois , fedfubleuabis cum eo : hoc inquam, fe pofimus, declaratur. Non neg tarnen i datamef- ioan I 3;
alienbsreeftJlleenimipfc,quii]licinimicusvo- fepoteflatemfilios Deifieri,ijs qui credunt in nomine Chrifli,
catur amicus erat. Amicus , quia ludxus jinimicus, -p quinonexfangmmbus ,nec ex volntate carms3nccexyolm-
quia priuato odio alterum profequcbatur. Itq; idc tte yiri.fed ex Deo nati fu.-tt. Sed quis huius loci fit
bDeut.in illcbfrarerappellatur. llluddificilius,quodChri- fnfus, expono.
cca.ioi.j. apUt{ Lucam c aliter videatur , quis proximus 46. QMmmercedem babebitis.'] Non negat merce- Diligerea-
eflet, interpretan. Sed illa interpretado non legalis, demhabicuros quicumque amicos diliguot, cum micos
fed Euangelica eft: quia voluit Chriftus diftupta amicosdiligcrecharitatisfit. Sed negat mercedem qoomoe
d iam maceria difcrimen tollere nationum , quia m ill* habituros, fi, vt publicani , tantm id faciant, id eft, J ^"
l' nequeludds }neque Grxcuse,fed creaturad :ncc\uc fi non propter Deum, fed aut propter naturalem in ^
Iudiorum poplus illi iam pcculivis, federttvrmm, amicos propenfionem ,aut prc^ter vtilitatern fuam
e loa.io.ii tuile, & ynuspaor.* fciant. Qui fquis autem inimicos non diligit, l- ,
Praterqnam quod, fi fubtilitervellemus de illa tis dclart, le amicos non propter Deum, fed prd-
Chrifti -parabola difputare , inde potis probare- pter i diligere. Si enim propter Deum diligeretj
mus,Pharifieos in dus precepti interpretationen etiam diligeret inimicos, qui non minus, qum a-
*,& nomine proximifolos amicos, & eos, qui miciimago Dei funt. Qi.ergo amicos, non inimi-
ben de nobis mcrcntur,intelfigendos.N legis ille cos diligit, quia non propter D rum diligit, vtab
peritusjidem, vtopinor, Scrib,vel Pharifius,aut amicis mercedem non habet. Qui non folm ami-
Scribarum cert,& Pharifieorii opinionibus imbu- cos,fd etiam inimicos diligit, non folm charitatis
tus,rec~t Chrifto dicitur iudicaflc,qud non fcer- erga inimicos,fed etiam erga amicos fur mercedem
dotem te Leuitam.fed Samaritanum, qui amici erga habebit , quia Dcus non naturam^ fed gratiam re- '
illum, qui in latrones inciderar,funcbs erat officio, muneratur.
proximum appelluerit. Sed feimus alio intendifTe Komte Cr publicani bocfaciunf. ] Publicani Lati- - a .
Chriftum.Hoc tantm tenere volumus , ex eo loco his, nKSvtuzCrxcis, D'tflapegafcbim ab Hebriis |~^" "
probarinonpolTe,proximHm in illo legis prxcepto d'cebantur,qui publica pro principe vecligalia, col-
queml ibet hominem appellari. ligebant, auarum hominum genus, & omni odios
44. Diligite immicos veftros. ] Hoc , vt omnes auo- ppulo.eo prifertim tempore,quo Chriftus ift di -
resantiquitradidert.&nos'probauimusjpropri cebatjcm Iudii non fuse genas Regi,fed Romano
f Veif.u. cft Euangejjj.in qUO,ficut in ceteris,qua: legi Chri- Imperatori tributa pender cogebantur. Inde enim
propri eft ftusadiccit, qua:dam pra:cepti , qudam confilij illa nata eft quaftio, an liccret tributum Cgfari da-
Buangelii funt. Praecepti hece , ne odio habentes nos odio ha- re Publcanos' pro publicis & perditis peccaton- .4
inimicos bcamus,ne reddamus malum pro malo, ne quid illis bus hbitos fuiTeconftat'.Cui opinionicongruen- Luc.10.11.
diligere. optemus mali ,vt eos generali, vtTheologi docent, D ter loquitur Chriftus. Fuit & nofter Mattheus ali- j "t.,ae.
charitatecplecl:amur,vtcmunibusorationibus, quandopublicanus,&n telonio feditm, fed ex pu- *if "J
eleemoynisjbeneficijs.qua in omnes fiunt,non ex- blicano hlium Dci, Apoftlum, Euangcliftam gra- 1. } , }l '
cludamus. Cfilij,vt eis etiam non ad extremam ne- tiaDeifecit. Lue.j.ix.ij.
ccflitatemindigentibus.benefaciamus, vt eos n- 48- Eote ergo-vos perfeBi ,fictapater vefler. ] Sicut, m cap.
minatim falutemus.vt familiariter alloquamur.Sed non xqualitatera , fed qualitatem , fimilitudinemq;
hcTheologiscopiosdifputantur, nobis propter dclart, & earn quidem fimilitudinem, qui inter
huius explicationem loci attingenda modo fuerunt. Deura & hominem, non qui inter hominem & ho>
Verba autem illa, qux in Gneis nunc leguntur cet- minem efle poteft. Sicut Chriftus orat 0,Ktfimus %^
dicibus,/^o>7i Tf v-mfuivif f( , benedicite, jkm cumpatre efl: nec eaimilUm , qui inter %u ' 7'
iis , qui maledieunt vobis , nofter non legit interpres} Patrerri & Filium eft , naturalem vnitatem square
neefuntad implendam loci fententiamnecefaria: poflumus, fedpoTumus tamen imitari. Proponit
conueniunt tamen , & eo quidam magis , qud B. nobis Chriftus fignum ad collim.ndum , quo feit rnlto*
PaulushucvideripoffitaUufifle.2>^ow-,Crf- nosperuenirenonpofTe, vt, quo poflumus perue- ^ejpatrf
g i. Cor. 4. (diciniHsh E niamus. Nonvultnoseo vqueprogredi, fed non fim|eg .
45 rtfiHsfilij.-\V\tc[VL\c interpretantur,w7&, ib Vult autem non omnibus in rebus qum fi- lit.
id eft.vos efle hlios deelaretis. Quod vtnon impro- millimos efle Patri, fed in ea maxime", que illi maxi-
bo,fic iltud magis probo,vt HebraifTius fit,quo qui mi propria,mifericordia.Itaque quod Mattheus di-
alteTfimiliseft,eiusfiliusefTedicitur,fictHifpani cil, Eoteperfeii, Lucas 0 dicit Eote mtfo-ictrdes,ficut
fualinguafoltdicere,vidcturillumgenuifre,ideft, pater yeercaU^s miferieme. Mr 1
135 COMMENT. IN MATTH. i3
CAPVT SEXTVM.
oculus tuusfuerit fimplex, totum corpus tuum lucidum erit. 23. Si autem oculus tuusfue-
ritnequam, totum corpus tuum tenebrofum rit. Si erg lumen quod in te eft, tenebrajunt,
eLuc.K.13 iffa tenebra quanta cruntfb^.'Nemo poteft duobus dominis feruire : aut enim vnum
odio babebit, & alterum diliget, autvnumfuinebit, X? alteruf conteninet. Non poteis
f Lue.it.tr T>eoferuire, O* mammona. 5. f Jdeo dicoVobis, nefollicitifitis anima Vera , quid maw
pfTe' 7" ducetis y eque corpori yeftro quid induamini. None animaplus eft, quam efca:& corpus,
ph.i pluiqumveimentu[m'i 2.6. B^ej^icite volatilia cali, quoniam nonferunt,nequemetunt,
7* eque congregant in borreaigr Pater veer cxleflispafcit illa. Nonne Vos magis pluris
eis Ulis ft 7 . Qui\s autem vefirum cogitans potefy adiicere adflatruamfuam cubitumVnum ?
zS.EtdeVeimentojuidfollicitieis f [onfierate liliaagri'quomodo crefiunt : non lobo-
rant} eque neuf. 2,9. Dico autem Vobis, quoniam Salomon in dmnigloria fua cooper-
tus e,ficut vnum ex iHs. 3 o . Si autemfanum agri quod bodie e, & eras in clibanum
mittitur, Deus fic veit, quanto magis Vos mdicafideif Nolite ergo folliciti effe,dicentes:
Quidmanducabimus, aut quid bibemus , aut quo operiemur} 31. hac enim omnia gentes
inquirunt. Seit enim Pater veer , quia bis omnibus indigetis. 33. Quarite ergo primm
regnum Dei , * iuftitiam eius : & bac omnia adiicientur Vobis. 3 4 . Nolite ergofolliciti
ejfe crainum. Crafinus enim diesfollicitus eritfibi ipfi:fufficitdiei malitiafua.
IN
t
10.
hlnlib dc Auguftinuso. l,Athanafius'JIuucncus,Heronymusk.Eftinhanc g Lib j.dc
' Vcrusfcniiismihi videturefTe,qucm Theophyla- fententiam non minimum argumtum, qud vero- Sacra.c.i.
] Horn. 10. ftus&Rupertusbreuiterindicart,vt regnum Dei fTmile efle videatur Chriftum in tarn perfecta diui- h Li at,u-
raHom.14 vocetur illud, quo Deus pofitisomnibus inimicis naque oratione nihil nos terrenum, nihil non diui- jnj^"je
nln Epill fuis in fcabellum pedum fuorum, vbique rcgnatu- num petere docuife.Obftat tarnen quod fequitur, incam.
adProbam roseft,&vtloquitor Diuus Paulus, ' in * da nobis hodie , quafi in craftinum petere prohibca- Kincoin;-
oTib dc bus P-Nam etfi nunc etiam vbique regnat, tarnen mur,vt infra 1 explicatur.Obftar,qud tarn quam re & hb.j.ad-
Jcr.Doir. quia non pacificc,& fine hote,ac bello regnat , & qubtidie fingulis nobis neceffariam poftulare vi- "yjIaS*
JUgnQ Dei quiamultiilli quafi rebel 1 es refiftunt, regnare non deamur : corpus autcm Chrifti quotidie fumerc }*
quid fit. dicitur.Tuncautcmiubiugatishoftibus, &amicis perqum vtile ehn eit tarnen 1.,, vt
pi.Cor.rj. liberatis,inimicis damnntis plen regnare dicctur. ait Auguftinus,ab Orientalibus ChriiHanis eius t
HuncefTefcnfum exilio loco Diui Pauli,quemno- pore fumebatur Quaeres eundem impulit Augufii- m Lib. d
tauimus:non obfcurcolligituntum etiam ex hoc num ' ,vtpanem quoiidianum noitrumDei volun- fcrm.Dom.
eft ergo fenfuSjVt Deus regnet in cordibus noftris: interpretationem & rigenes p, ante ilium adlib ^, ,m
aut vtnoscumbcatis regnemus:hoc enim ad nos buerat. Atiftumcibumnoninhodiernumtantm .
maxime pertinet:ied vtceus abfolut & fincaduer- diem:fd in omnino vitam petere Chriftus
fario regnet. Sic enim dieimus : jitluemat regnum doeuiiiet: ficut illidixerunz, femper da nobis Imncpa-
w,quemadmcdumfifilijpatriregipacificumrc- c\,&cilh,da mihi banc aquam,vt nontiam, eque ve- .
gnum,& viftoriam contra hoftes precaremurmon w'4w/<c4n>r'.Itaqueprobabiliusen:, quod idern ^joan^**
iTi 8 vtnos:^ vtilleregnct. Aduenireautemoptamus Auguftinus f,Bafiliusr,Chryfoftomusu, Auftor im- s Lib Hoc.
Tui'i* ficut illi qui diliguntaduentum Chrifti 4, & anima? perfw'b,Gregorius Nyffenus y.& Theodoretus *, inGen.c.j*
icap.Vj. ill.EApocalypfisr. dixerunt,pa,ncm hoc loco noftrum&fuperfubftan- & Epiil.ad
10. J-'^W<.v.-tif;<.]AliajCypnani3Auguftini,&Gre- mlem,omnemneceffariumcbum appellari. Pais Pl"bam 111
gorij interpretationcs quia allegoricxfunr, praeter- autem appellatione omnia ad fuftentandam vitam ""
mittendas puto.Inter literales illa commuais eft, vt neccTai ia intell'gi deber id ex omnibus huiusloci bicu. iucer.
petamusfu-ri Dei voluntatem in terra, ficut :n c- circumfttiis manifeitumeft.Nam,&qudq/ftiw, tjx.
lo::d eft vt i'ailli homines obedi:,nt,ficut Angel o- id etjnobsncceffarium:& qud fuperfubftantial, u ..
fHom. 10
tHom.14 bed.iunt,Hieronymus,Chryfofiomus',Auftor im- id eft non fupruacaneum,& quod in hod'ernum: 'jnjj'i?"
perfefti',Auguitinusv.Thi:ophylaftus, & tuthy- non in futurum petimus & quod eodemfenfu pro- orac-' ' C
b Lib.z.de
fcrm Dom. mius.A'ij paulo aliter: voluntas tua intern: cutin hibemur in craftin eile folliciti:omnia indicant de 1 in com.
Voluntas f(r/())i(lc-ft)pncificeturttrjaficuto]im ecelumpaeifi- cibocrporisagi. inc^.spifi
modo ra- "tum eft.Nam,vtaliqup.ndo incelo inter bonos & At non eft vcrofimiIe(dicunt quidam) Chriftum ad Pn,I,P-
mus vt fiat, malos Angeles bellum fuiTediciturx , dekftoque in tarn ccekftij-rcc;1tior.cqilidqi'2m terrenum po-
i Apoc. . in terram diabclopxin tceloccncutaeft:ita,nc ftu)arcdocuit;Rcpondco3non fuiTc Chrifti con- chUUi$3
"i- in terra inter diabolumcV homincm bellum eft,pc- fihum,vt panemrtfquenecclfarias querere iubcret, nos nihil
tsmufqirc,vt viftus terra in atyflum dciiriatur, & ^ quod tener.um cfi,qucdqueic'emCh)iilusllf.cCre terrenpe-
ytcan. tt.vtaitChrilus, vteiiciatur forasy , vnde ilia con- prchil;cr,Scad quod fatisfimis natura noftra pro- rclcdoi:ear^
I'. fequaturpax, quam AngclinatoC hriflo hominib9 cliucs lcdvt doccrerjVndc&quatcnusqirerede- v< Ji
annuntiarunt z. Sic Ambrofii'S. Tertullianus vero beremus.Ncn enim tcrra,vt pecudes:fcd Deo,vt
,Lib'r de' 01 nobis:& paratum ^nin urn fignificari homines: noninomnetempus : fed in prafenrcm
Sjc:.c.4. putat:vtquidquid cahmitatis, quicquid boni vel tatiim diem petere docer.KOcautetn cclcfteprece-
mali U eus nobis immittar,patienterfcnmus, ficut ptum.non te! renum eft.E quidem vque, vt etiam
lobdicebat, Dominus dcditJ)omiyus abtdit:cutDomi- Chrillo doc efite.pauci rdmodtim faciant.IHud ma-
^ noplacmrjtJfactum et nomenDomini ber.edictum ' >.Ve- gismocrepote.credibile noil vidcri, Chriftum
j^jp, non videtur reftringcrda effe gen: ralis fentcn- quantumuis moderatam corporis curam anima? cii
tia,qu0difta:omncsinterprcta:iones faciunt. Nam raEpropoiuifTe.ldautem fecir/i inter ca, qua? nobis
de fola prceptorum obferuatione,aut de fola pace, ipfis petirmiSjprimo locopanem,fecundo remiifio-
vel patientia interpretan paiUm efi.Ex omnibus fi ncm pcccatorum:tcrtibliberationem tentatione
vnacf fletur,iqualiserit. Petimus ergo.vt omnibu: petere docuit.Rcfpondco,Chriftum non tarn ordi-
in rebus voluntas Dei fut, non foliim nobis, fed nem dignitatis tcrum, quamnatur.r& iniirmitatis
etiam in nobis-ficut Chriftus c peccarc non poTet, noftra: icqui voluiife,Natura pris vi'ltviuere,dcin-
147 COMMENT. IN MATTH. i48
debeneviuere.HuiusreiChriftusrationembabuit. A]enim eft verborum antithefis, quam quidam , vbi
Adde qud dim panemdocetpetere,non tamcor- eft, qua:runt:fed cognado, imilitudoque fen-
poris, qua animcur habet. Exfcindit enim maxi- tentia?,quemdmodumficoniugatisctiam dixiflet
mum & vehementifimum effectum, ex quo maior verbis,^f normn hodiernum , id eft , nobis in ho-
peccatorum pars proficifcitur:&,vt dicam breuiter, diernum diem num,</ nobis bodie. Sed voca-
nac petitione,ne peccata fiant, fequente, quomodo uitpOtmsquotidianum,qumhodiernum,vtgene-
fata remittantur. ralior eTet fententia,fignificartque, Deum fingulis
Noflrum.] Qui panem Chrifti corpus intelligunt, diebus iruis fuis neceTarium cibum dare folere.
ij noftrum.id eft,fidelium,non infidelium interpre- DiariumLatini vocant. Petimuscrgo Deo, vtn
a Lib.;;. tantur,vt Cyprianus.Alii noftrum, id eft, qui nobis patiatr diarium noftrum nobis hodie deeflc. Lo-
Panls CJi tedariiblctrGregorius a, Ecce& noftrtm dicimu*, quimur enimtamquamfiIioli,qui maninicholam
ectimos & & dcturoramhs\mer quippefit^mn accipitur,qta proficicentes primo loco eius diei ftatutam panis
*eieft,& tarnen Dei ejuntab illodatur. Et Dei ergo eexmmere, portionempoftuIant.Confonathuiusfententia Sy-
aoiter. Crnoert yeraciterper acceptionem.k\i\no&rum,id eft, g riaca trflatio.quae pro pane quotidian legit NonS
hominum,nnpecudum, Alij yolunt noftrum Vo- ^Wl^^lachemadeju\anan}amnana,panmindige>i-
cari ilium etiamipfum,quemiamhabemus, quern tixmflrXyhodie da nobis. Vnusadhuc tangere poteffc
nihilominusDcopetereiubemur, quiacum Dei fcrupulus,qdcWoi non participio, <m> fed
potius,qu nofter re vera fit,non debemus eo priiis nomine V;,ficut (uino< Sc l^aimot einfdem fuban-
h Vti,qum vtendi Deo petamus facultatem:fic Au- tt/e,&fimilisfubflartix,Grzc linguae confuetudine
tor imperfetQ^od verum quidem & pium, fed cadcre debeat.Qnod fi ita eft,non diei ci-
alienum efle arbitror.Vult enim Chriftus prau ho- bum,cd fubftantialern,aut fuperfubftantialem, aut
min ciiietudinem corrigere,qui nullum auaritia: ad fubftanuam denique,qua: dicitur,pertinen-
bVcr.i>,&iua:moduponunt,vtexhisqua;requunturbperfpi- temfignificarepoteft. R.cfpondeo,hocargumen- ,
cuum eft.N on folentautem homines, quae habent, tum maxime pro verfione D. Hieronvmi,&cor-
autinduftriafuaqua;rere,fimali:aut Dco petere, refta editionc facer, qua hmor fuperfubftan-
fi bonifiant. tialem vertit: quamproutdebeo, tueri contendens
Cum igitur panem petimus, quem non habemus, dico, Euangeliftam aut Euangeliibe interpretem
"jt"untcurquidimtesfunt,petunt? Mouit quaeftion id- nouo vocabulo, aut vetcri, noua fignificatione vti
quodha- ' que explicauitAuguftinus,pau peres petere, vt ha- potui(Te,quemadmodmixpe Apoftoli vtifolcnt.
|>tnc. beant:diuites,vtnonamittant.f quideget,inc[mt,di- Deindc, nifi me coniectura fallit Hebraifmum i-
ues.'audeo dicere,ipfepane qtmidiano eget dims, quaie emm pere. Dicutit enim Hcbrai ovn fxy bbatfari
abundant Uli< omnia\ynde?mfi quia Deus deditQuidbabe- haiom ha^e, fubftantiam dieihuius,pro,hunc ipfum ^
bityfiDeusftibtra})atmanumfuxm}nonnemultidomierunt dieme. Sicergo vocarepotuit Euangeliftai^nirtei' ea'7
diuites^&JurrexeruM pauperes ? Sic igitur interpretan fuperfubftantialem panem,qui ad fiibftantiam pra;- Lcj, 1 4>
pofTumus.vt nofter dicatur panis, qui nobis eft ne- enris diei pertineret,id efr,portionem panis noftri,
ceifarius.Hoc enim cum Chrifti confilio bene con- quae prarfenti diei refpondet.Nolo tarnen tneamva-
uenit , qui tantm nobis vult poteftatem facer in 1re coniefturam:nifi,qui doftiorcs fiint approba-
prasintem diem neceflriapetendi. uerint.
Superfubantialem.] Grxcumverbum 9 hoiov,tzm il. Et dimitte nobis debita nora.] Peccat noftra de-
hocloco,qumapudLucam,pofitum:hicfuperfub- bita vocamus,qui illis tamquare alieno obfiritl _ - ,
ftantialem,illicquotidianum redditum,in noftra e- tenemur Deo.Idconht exLucaf,qui pro debiris gca jg'*^;
ditione correcb habemus,atque proinde iam quin n peccata dixit:& ex parabola, qua; eft infr . Quid h Ad Roro.
hoc loco legendum fit fuperiubftantialem dubitare aut fit peccata remitti,alibi h diiputauim': nue fine 4. .
non debemus, tarnen fowov hic vtus interpres difputatione, ne forte lector erret,admoncmus , di- Dclciipcc-
' ,n liunc quotidianum reddidit, vt ex Hicronymo manife - mitti,eiTc non iolm non imputari, non folm difli- ^ta*r"ea
ocj.a. fturneft. Atqueita omnes veteres autores Latini mulan,nonfoliitegi,nonibliimnonpunin,vtnoui ^"'"g,
legunt.Hieronymusfuperfubantialem vertit, quam- hxretici fabulantur,fed penitus etiam tolli, penitus i loan. 1.9."
quam in eo veterem verfionem noluit corrigere, deleri,&inprofundmare proiici,vt Scriptura lo- Ifai 45.1^.
quem poftea in fiia correione fquuta eftEcclefia, quitur i.Probart ex hoc loco veteres Catholiciad- Mich-7. i-
quamquamcm apudLucam hanc ipim vocem uerss Pelagianos , nemine in hac vita fine peccato Nemo ^1
quotidianum reddiderit, videatur etiam antiquam ere,quandoomraesdicereiubemur,Diwf nobisde- ^uV.'ad-
hiclctionem,qumdiximus,confirmare.-vel cert >uwe/Zr<.Hieronymusk,Augutinus!. ueifuspc-
minime reprobare.Alij confubdntiidetn,\d eft,eiufd Duobus modisPclagianisrefpondebantrprimm lagianos.
nobicumfubftantije reddiderunt, vtinde fteinov, viros fintos,cm hicdicuntyerba,non proi,id .-
* Lib. 5. \- dequo tantopere adueris Arianos difputabatur, proaliisorare.Auguftinusm.Deinde,nooexverita- "*tpt'J^
ncrssAri confirmarentjVt Marius Viorinus * ab antiquis E te,fedexmodefiia&humilita:edicere.Auguftinus "^traduaii
Catholicis dotoribus.Hieronym. fcribit,feinHe- n,quibusiifdem locis refpOndet. cp.Pelag.c-
brxorumEuangeliopro<i37K'<7jeilegiirennOwMcW, Sicut & nos dimittimus debixonbus wris.] Periculo- .8c lib.3.
oy/?/?w,quafi inter craftinum , & hodie antithefis fm nobis vidctur Chriftus regulam tradere. Male de peccat.
quxdam lt:&hodie in diem craftinum neceflarium enim omnin nobifcum agetur, fi non aliter nobis "-C*^*
petamus panem.Et quidem verborum antithefis re- Deus,qum notris nos debitoribus peccata dimit- 5^^: *
t congruit:fententia vero non congruitmon enira tat. At non eft regula, id conditio, Non eTc regu- m Lib. de
docctjfed prohibet Chriftus,in craftinum eTe folli- lam manifeftum cft.-quia Deus nobis,& multo plu- peccauncr.
i VetC.H. citos H. Alij exponunt<&7KWubftantiae noftra; al- ra, & multo maiora,& multo liberali9,& multo mi- .
dx accommodatum,id eft,panem cibarium,n6 de- nus merentibus remittit,qum nos debitoribus no- *a jn"
licatum,non fuperuacancum:quod no prorfiis male ftris,aut remittere bleamus,aut etiam pofimusJta- parre.c. 10.
conuenit. que fi regula eTet, non lutem, fed damnationem Dcurhic
sequ mihi videtur conuenire, atque vt potis noftram Deo peteremus. Hoc per illam, nobis non
reifiehnic ^^' vcms interpres,& apud Lucam legimus : & quam diximus,parabolam o fignificatur.vbi Domi- rcg"1.';
loco con- facrisMyfteriis frequentamus, quotidianum: vt in- nus iruo decern millia talenta remifit : feruus con- c fujlttlono
ucciens. telligitur ex , quod fcquitur, da nobis h#die. Non fcruo centum denarios noluit condonare : Do- oCap.i8.
minus 14 18.
i
, COMMENT. IN MATTH.
a cs.1x.19. ntm quttidiatmm da rubis hodie. Lucas dixit / 1***>- A dentin follicitus fuit , & Apoftoliadfuturamfa-
et&i,ncfitis longa futurifoiiicitudine fupen, ne philo- memannqnam pirandam curauerurit1, &Silomon Genef.41
fophemini apud vos de rebus enge remotis , ficut nos, vtdifcamus de futuro lblliciti e(Te,adformicam *%-
Mathematici,cm de corlo diputt, vt illi,qui apud mittitm,&,fiin craftinum follicitoseffc non licet; 1 Aa
b Cap. 4 13- la bum dicuntjndie^tutincraino ibimus in illam ci- , r , . . -r mProu.tf.i.
eque plantare, eque lerere liccbit, qua; non mu & JQ iy
uitatem,&faciemits ibi quidem annum , & mercabimur, dr fobicitude futuri hunt. Refpondct Auguftinus, per
hcrumfaciemus. Craftinum pro futuro a ccipi ex He- craftinum bona temporalia intelligenda , qui qu.t-
Craftinu braeorum confuetudine Hilarius & Hieronymus rere non debcamusjat de boms tporalibus nos fol.
dies pro tc- admonuerunt , vt c,c3rrefpondebit milcras iuflUia mea.
potc futuro lcitos efle pore,aliquando etiim debere,fuperiori-
Gen ). Cralinus enim dtfsfollicitus eritbitp.j \'< i bus piobatur exemplis. Au&or imperftti in crafti
a- inv-is , follicitus erit dt iis,qux adipfum pertinent > id eft num elfe follicitum interpretatur , pro rebus n ne-
ftisvobiollicitudinis afferet ad qusrenda eaque ceifarijisollicitudincm gerere. At etiam loquitur
ciim venerinf, erunt in ipfo necefaria : loquitur , vt Chriftus de neceflarijs.de vidu,atque veftitu, refpi-
a Hora. 5. vtaitChrybftomusddedie,reinanimataperprofo- cite yolattlia cxli n,&,de veimento quidfMiti eflis ,
popoeiam,quia follicitus efle pofTetjaut, vt ego arbi- g nolitefolltctti effe dicentes, quidmanducabimus , am quid bi- n Verf. 6.
trorjeadmetonymia^ua mors diciturpal!ida,quia bemHS,aut quo opertemwr. t S,fcit enim pater yeer,quia Ins n Vcrfj.8.
homines pallidos facit.Sic .n. dies dicitur pro rebus, omnibus iudtgetis . Ex fuprioribus ergoelicienduS Verj- ,
fuis efle{bllicitus,quia nos pro illool lcitos reddit. eftfenfus. Nonomnem in futurum bllicitudincm Jj ibidtra!"
Malitiafu.1.] Sollicitudo,dequa agebat, quamjan- prohiben fuperiora docent cxempla ; qu$ autem
*tv,id e,matittam,id eft, afflidlionem & vexation prohibeatur, ex his,qujc toto capiie difta l'unt, col- Sollicitude
appellat,vtTertuliianus% Hieronymus f,Chryfoft. ligendum eft.l'rimiirn ca prohibetur, quanmpedit, 11*^0*""
LVrciop"* e Auguftinus " Euthymius , & Theophylaclus ex- quomins quxramus regnum'Dei r. Dcinde ca,qus r yu t
fin com ponunt : * autem dixiTe pro >&xauv , Hierony- naiciturcx diftidentiaaduerfus Deum \fi amanfa
mentars. nymus monuit. Supereft quiftio de veritate fent- tum a(ri, quod hodie e, & eras in cliba/mm mittur , Deus
g Hom.ij. tia;,quomodo nos in craftinum follicitoseTe prohi- fic yeu, quanta mags ros mdica fidei1 ? poftremoea, cyCI 0
h Lib. t. de bea t ? cim.Chriftus ipfe lculos habs i , vtique n qua?nonequitar,edprxceditfo!icitudinem regni C ,0'
Our al ft*!"111 craftinum , fed in plures etiam dies iollici- Dei, quod primo loco quarere debemus : & qua;
liniblli- tusfuifievideatur. CertilofephEuangelica virs- tanta eft,vt illi feruiamus,quia duobus dominisicr
ci:uo pto- (SitatiSjin feptennium magna etiam cum laude pru- uire non polfumus t . t Vetf.t-4.
hib^aiur.
i .loan. 1 1* ~~
& i}, if.
CAPVT SEPTIMVxM.
fme i.4+> viae,quadut adperditionem , & multifunt qui intrant per earn. 4. Quam auguapor
ta, & ara via fi, qua dcit ad vitam : &paucifunt,qui inueniunt earn ? 15 . f attendue
falsprophetis, qui veniuntad Vos in Veimentis ouium,intrinfecs autemfunt lupi rapaces:
16. fructibus eorum cognofeetis eos. Numquid colliguntdefpinis Vuas , aut de tribulis fi
cus ? 17. Sic omnis arbor bona fruus bonos facit : \%.mala autem arbor malos fru-
gSap.jiio. (lusfacts. Non pote arbor bonamalosfruftus facer meque arbor mala bonos frutlut
hui.xi.vfdtxt*'* l9- 5 Omnis arbor , qua nonfacitfruflum bonum,cxcidctur,&inignem mittetur.
*ApkT II 10* Igitur exfructibus eorum cognofeetis eos. . hNonomnis qui dicitmihi,D omine,Do-
inf.i5. 41. mme t intrabitin regnum calotum:fed quifacit volmtatem Patrismei, qui in calis e, ipfe
!!<4*.' intrabitin regnum calorum. iz. Afulti dteent mihi in illa die: Domine, Domine, nonne in
nomine tuopropbctauimus,* \ in nomine tuo dam onia eieetmus , & in nomine tuo virtutes
multas feeimus ? 13. Ettuncconteborillis : QuianumquamnouivosK:difcediteme,
qui
S :
i
iGi GAP.VII.DE NN IVDICAND. ici
qui operaminiiniquitatem.i 4 . Omni: ergo,qui audit verba mea hact& fach cd3aimilal>i-
tur virofap'ientiyqui adicauit domumfuamfuprapetramyt^ & defcenit1>& Vene-
runtflumittdi&'flaueruntventiy Cr vrruerunt in domum illam y ry noncecidit : funda- *,
ta nim eratJuperpetram : 16. Et omnis, qui audit verba mea hact nonfacit ea fmilis
erit vi'Oflulto, qui adificauit domumJuamfuperarenam : 7 . & defeenditpluuia yty've-
nerumflumin a y &flauerunt ventiy & irruerunt in domum illam, ey cedity O"fuit rui
na illius magna. 18. EtfaBum eflt cum confummajjet Iefus verbk hac, admirabantur tur-
bxfuperdoRrinaeius. 19. Eratenim doccmeost peut poteiatem habens , (3* nonfcut \*
Scribaeorumy & P barifei. 4.1
i.
i6S CAP. VII. DE NON COMMVN. NDIG. MYST U*
Chriftianos intelligunt. Nam &Chriftus infideles A neilnftxcrant,.nec licebat canibus dare , autin
canes vocat, cum dicit, nonebomtm[unterefilio- alium, qum in Dei, & fcerdotum, eorumque qui
a Cap'if.itf non ,cr mittere cambus *. Mihi Auguftini placet opi facrificiumobtulerant, vfum conuertere. Carnes
nio , idem per fanftum & margaritas : per canes & autem non (blent porcis,(ed canibus dari ; qui inter
b Epilt. . porcos figni fi cari,ficu t a pad P etrurn b, id em d u pi i - lnftas & profanas minime dicernut. Proptere 'i-
cap. il. ci metaphorico prouerbio,altero canis,altero porci ci t, nolite darefanclum canibus. In porcis & margaritis
fignificatur,frff^4W cams reuerfus adyomitum futan, & contraria eft ratio, non enim proptere dicit , tnlite
tamquamfus lota in volatubro luti. At fi quid eil diffe- margaritas ante porcos ,quod porcis margarita
rentix;pcr fanftum,omnemyfterium; per margari proiici ibleant ; fed qud minime oleant ; nihilque
tas, qua: inter myfteria maxima , & quafi pretiofifll- porco feediflma:, & fpurciifima; pecudi mins, qui
ma funtjintelligioportere.Per canesautem, & por margaritx pretiofiflimus ceriueniat rnzta$.Circitius,
cos duo hominumfiue fidelium.fiue infideliuni ge inquit, aureus in paribusfuis, mulierptdchra , " fatua r. r Pro ir.
nera notari,quibustradda myfteria non funt; eos, Nififortelluditad conietudinem glandes porcis
qui tantiim contemnuntjVt canes, nihil inter nct proiieiendi, qemadmodum in calidioribus fitre-
& profanumdircernentes;&eos,quinonfolmc- gionibus; &refpictfimilitudin<mi, qux inter glan
temnunr,icdinfuperirritantur,&magisnocent,vt des & margaritas viderurefle; quafi dicat, videtc
porci. Cur autem illi per canes , hi per porcos figni nt porcis pro glandibus margaritas proiieiatis, ficut
ficentur; poftedocebimus. infr fdicit, QwV ex yobis homo, quempetierit liuseius
. 14. QuxritChryfoftomus0, &Auguftinus d, quo- fanem ,mtmquid lapidem potriget ? aut pifcempetierii,
d Lib.x.dc modo vetet Chriftus diuina myfteria indignos do- numquidferpentem porriget ei ? Lapis enim pani,ferpens
Scr Dom. cere , cm alijs loris omnes finediferimine doccri pifci fimihs eft.
e Ca. 10.17 iubeat, vt c qttoddico yobis in tenebris , dicite in lumine, & Aha fupereft dubiratio, cur de porcis dixit,& con-
arci 16.
quodinaurem audiis , predicatefupertetla. Et predica uerfi'difrumpantyos , de canibus non dixit ? cm non
te Euangelium emnicrature. Refpondentinhanc fer porci oleant difrumpere, fed canes. Reipondeoin-
Euangeli fententiam: illic agi de Euangelio ipfo per fe,quod, gratam porcorumftoliditatem notare voluifle , qui
indiguis cm omnibus ad lalutem fit ncceiTarium , omnibus in eum, qui cibum porrigit , impetum folent facer,
prxtan-
dam; quo eft fine perbnarum acceptione prxdicandum,hic & nifi iaciat, difrumpere. Fideliores canes, qui non
modo non autem de idoneis auditoribus, & prudentia Euan- mordendo,fed blandiendomon dentibus,fed cauda
fit gelij cum illis communicdi : qod fi aut nulla fpes q cibum petunt.Porcis ergo ftupidi quidam homines
vtilitatis, aut timor etiam certusdamnifit, prxdi- fimiles funt, qui occulta ta vera doftrina, falfam vi
candum illis non eft, ne non folm operas prxtium, armorum exigunt
fed ipi etiam opera perdatur.Sic Chriftus Apofto- y.9ettte,&dabitm:] Sxp monuimus, cm Euan- porcs u
Ioi.j.tt. lis dicit , Multa babeo yobis dteere ,fednonpoteisportare geliftx Chrifti concionesrecitant,non efle laboran- firaics sjt>
h i. Cot. 5. mcdo.\ Sic Paulus h queritur ,fe non fotuijfe Corintlnjs ta- dum, quo modo inter e fententix cohxreant. Sed
tl' qitamfprntnalibus :fedtdmquam carnalibus loqtti , & yt non funt bonorum auftorum interpretationes con-
p.irmlis in Chiflo lac, nonfotidum dedijfe cibum. Sic alibi 1 temnendx, Hilarius r,Chryfoftomus v, Auftor im- tCah r
iAd Hebr. fcribit, Cum deberetis magiBrieJfe propter tempts turfum perfefti x , & Euthymius & Theophyl. exiftimant, u H om>' t
f"'1' indigetis,yt doceamim.,qmnt elementafermonum Dei, & proptere nc Chriftum hxc dicere, quia fupr val- x Horn. 18.
fd&i'efiis,qubits lacle opus t, nonjolido cibo. Sic Paulus, d difficilia docuerat, vt oftendat,qua ratione tene-
& Thimotheus prohibentur Spiritu (nftoloqui ri pofint. Alij hune enftim eTe putant : Si feceriti,
verbum Dei in Afia , quia non erant auditores r- qux haftenus dixi,jpfttf & rfcf/^fo'^quemadmodum
ii.,i6.6. cepturi x : Sic Iudaeis Antiochenis,quianonmod loannesaity, Si cor norum non reprehenaerit nos, fiduciam
verbiam Dci non recipiebant : fed pedibus etiam habemus ad Dewn: & qitidquidpetierimus , accipiemus ab T 1 -Epilt.c.
conculcabant, id eft, conuitiisafficiebant,& con- : quam fententiam idem Auftoropers imperfefti
uerfi Apoftolos difeerpere conabantur , id eft,mor- refert, ac probat. Auguftinus autem1 fie: Votuitau-
tis illis periculum, concitato populo , creabant, ditorftMtgnorantUconfcius dicere, quid fanBum me dar ^Lib.i.de
Paulus & Barnabas dicunt , yobis quidem opor^ebatpri- canibus yetas , cum adime ea me hobere nbnideam ? ideo crm' '
mm loqtti yerbum Dei,fed quia repellitis illud , CT indignos ?fubkeit ,petite, & accipietis.
lAft.1j.46- yos iudicatis eterna yita , eccc conuertimur adgentes. 1 Sic go cum oratione Dominica coriiubgendum hoc funt
Hymenum & Alexandrum , qui verbum Dci con mcmbrum exjftimo : & quia de oratione agitur, & cum orat.
culcabant,idem Paulus Satanxtradidit,?r dfeerent credibile eft, Chriftum turn , cm Apoftolos orare pom. con-
i Tim i non bhfemdre m. Sic eos fugiendos , non docendos doceret, ifta dixifle: & quia Lucas * um illo cohi- "Agenda.
mi.nra.i. monet.oui
monet)qU oiii-marlmofliiiTi
quemadmodum Iannes : & Mambres
Mamhres git. De ihi non diputandum. Qumdoolim a 'P'11-'*.
n i.Tim j. reftiteruntMofi. iti ipfi veritati refiftebant n. Sic heretici ad probanda fua,vt ipfi putabant.myfteria:
:. Alexandrum a?rarium vitare iuber,quia valde ipfius vt res erat, deliria: hoc loco abufi fuerint, fcribit bLii.ci
i.Tim. 4. verbis contradiccbat,IoanncsDiotrcphem p. De- Irenxusb. Auguftinus hxc tria ptete, quxrere, & 16. & s,
15 loan nique non vult Chriftus canibus & porcis fua pro- E pulfare non 'idem putauit fignificarec, fedpoftea 3o-.
k w. myfteria, id e,ammaltbus hominibus ,quinonperci- fententim doftior correxit. Exageeratio igitur eft, S Llb"
f . , . ' * 0 crm D-oro.1
q i . Cot . fiant , qua funt Spiritus Dei 4 qua; ht accumulatione verborum. L Rctr
'4- Obiic potcft ludas, cuiquamuis indigno, quam- Maiorquxftioeft, quo modo fententia vera fit, cap.i*.
Iudt uis caniac porco, corpus & fanguinemfuumom- cm xperientia quotidana doceat,rhulta nos, quae Cut noa
Chtiilus $^ niummyfteriorum maximum Chriilus tradidit,vt petimus, non ccipere. Docuimus ipr e,affirman- femper im-'
dtdeiit. maiorveterum pars exilhmauerunt. Sedpnmum, tes promiifiones nunlquam ee implicitcr.&fine ^.""^
Chrifti confilia , quia eorum nos ipe latent caufx, exceptionintelligendas: ad earn regulam hic locus p'etimus>
non fempcr nobis imitanda fiint. Deinde, ludas explicandus . Non enim omnis, qui petit accipit: cap. <.u.
peccator quid em erat,fed occul tus nee, negato fin- fed qui ita petit , vt deber. Primm non accipimus,
gulariter facramento indicandusi ne mors Chrifti cm mala,ideft,nonpetda petimus. Iniuriamcnim ' '"-
Cur Chr- omnium myfteriorum caput irapedir tur. Deo facit, qui ab , quod malum eft, petit, quafi .
Itus fand malieum auftorem faciar. Deinde non accipimus, . "
aricaaibos Cur fanftum non margaritas canibus; margari-
&m7igati- s non anftum , porcis dari vetucrit. quxftioeft, no mala,tamen in mal finem petimus, vt hi qui-
tas porcis qua: non omnin caret opcra?preti. Puto, cm ln- busdiciturf' petitis, & non accipiris,eo quod malepeta- rifacete. '
tuerit. ium dicit^d vetera repiccre facrifici, quor cr- iis, it in Concupifcentijs yeris infumatis. Non accipi- flac.c.4. j
1*7 COMMENT. IN MATTH. 168
mus,cim ipfi, qui petinius, mali indigniqu fumus: A verba poil illa v. Chriftum dixie arbitror, quipetit u CaP
a loan1 j)eusex)impecMores non audit*. Non icce>imvis,cim te,da ei,& volenti atemutua>-e,ve auertaris , Et quia cum vcl1, 41
autnulla^ut infirma, & vacillante ide petimusk:5 illis bene ifta coherent. Et omnia, qu* vultis vtfaciant ^ (
*7. ' omsverumindigetfapientia,poidet Deo,quidat omnibus yobisbomi>tesfitarvosfaci:eillis)8cc[iiLucsx cum *'
auenter
-ji --dr nonimpioperat,
11 & dabtturei. Voidet autan in illis ifta coniungit. Lucam ego didorum Chrifti in
fide, mhil hxfitans : qui enim hafitarfimilts efluttui maris, hac re ordinem feruaffe : Mmhium viro fer-
qui vento mouetur, circumfertnr; non ergo exiimet uafTe,& quaeapud ilium eft,coha;renria:& quae apud
homo ille,qttod accipiat aliqttid Domino.Non accipimus, hunc, indicat diffonantia. -
cm id quod petimiis, quamuis aut non malum, aut Hxcefllex & propbeta. ] Id eft, hoc principio fmma
etiam bonumfit,tamen quiamaius impedit bonum, omnium,qu.c in lege & prophetis precepta funt.c-
iu Dei gloria , fieri non poteft. Non accipimus tincntur:legem autem, & prophetastot vetusTe-
aliquahdo , quia vult Dens, vt fiepe pctamus,vt ftamentum appellat : legem , quinqu libros Mofis:
duabus illis parabolis, altera importuni amici panes Prophetasreliquos ornncs, Hebraorummorc, qui Hebrxiro-
intempefta noe ab amico mutuo petentisc, altera g etiam libros Regum, Paraiipomenon,& Pialmos, tum vetus
infra. tcikamcn-
qucNnodo 1-
dc Tbis Viudejtderata auicms obttnentur , ctto aman yuej mm: aicatur eilt lex, c propheti:ciim infi b,non in pro^ff-
Dom.fc- pele^uareyiflapetendo ,& quxrendoerefeis , vteapias. Ser- hocvno,idinduobusillispra;ceptisconfiiteredi- uiuidunr.
tundm uattibiDcus, quod vult cit'odare,vt tu dij cas magna catur, Diliges Dominum Deumtuum tx toto Conletuo,& J cap.n.i5:
Matth mague dfiderare.Non accipimus aliquando,vt melio- proximum tutenficut teipfum. Auguftinus c refpondet, &i* 4<i.
ra, quam petimusaccipiamus. Auguftinus *, Bonus hic non dicitotam legem, fed legem in hoc princi- 16 lS-
fLib.i. Je Dominus ,qunwntribttfxpe,quodvolumus,vt quod piofitam eTe: illic autcm dici , hanc totarn effe le- -j^*4' I4'
fcnn.Dom. maiemus attribut. gem, quafi hic, vbi de folo diligendo proximo ae- z Lib. 1! de
Paslmara" 9 . jUtt quis e.\ G. an quifquam ex vobtshomot batur: alten man dato de diligendo Deo locus fit re- fer.Dom.
id eft, non DeuSjVt Pater vefter cleftis : opponit ferua.us.MJiusdicitalibi ,etiamhic,quamuis non &l.8.de
enimhominem DeOj&f.vW^quimahgni eftis- dicatur, totam legem intelligi, quia qui diligtt pro- TrI-ca?- 7.
qw fipetierit , Sec. numquid. ] Duritics orationis ximunyion poteft non ipfam dilijieredilcctionem: \ c" Com'
Latinis auribus infolens:Hcbriis vifitata. Filio pan dilectio autcm eft Deus. quia Deus Charitas e Faci- 40. P * "
petenti,dicit,patremlapidemnonporrcc"tur:quia liusdixerimus non de quacquc proximi dLkd'tio- Lib. de
vna ex parte.nihil pani lapide magis eft fimile : alte- ne hoc loco agi: fed de ea , qua proximum, nec pro- EoA
ra, nihil difimilius. Nihilfimilius colore Sc forma: pter nos , propter ilium, led propter De diligi- QiIPm')d<
g Cap. 4. 5 nihji diilimilius natura &vfu, ficut S, Diabolus di- mus. Sic enim prareeptum de diligendo proxino catar &*
xit, dic,vt lapides tipanesfiant. Eadcm rationc pifei intelligitirr.Quiautem propter Deum proxim di' alibiin
ferpentemoppofuit. Dubitari poteft, quamobrem ligit,Deum magisdiligit. Nam & Ariftotelica* ilia alio.
Chriftushocdicai: plus enim videtur refpondifle, regula Scriptura; feruit,Q^ipropter D.Paulus vnico dL.lb- *-s
qum opus erat. Itaomninocft: non enim olim prxcepto de proximo diligendo totam dicitlegem ^j**
probatjDeum nobis petentibus laturum eile; contineri 'Qjdiligitproximumjegcmimpleuit ,c,pleni- lS- ' 4
fed bona etiam daturum,panemnon lapidcm,pif- tudo legis edeBioS, loquitur autem de proximi dile- Propter
cemnonerpep.temporrcchirum.Chrylbftomush, cli-ne. Etrurfumait ''. Omnis kxinvnojermone imple- od vn-
h.Hom.14; Audor imperfeeli & Theophylactus. tur, DiHges proximum tmm, ficut teipftmK- alter alterius .
iHoni. 1. n_ si ergo vos cumfilis mali.] Non natura, fed Dei prtate,&fie adimplebitts legem CbrifliSimile quid- & ll~
comparatione, Hieronym. Chryfoftomus,Euthy- jy dam eft apud Tobiam n,qux ab alto odensfieri tibi,vide |, |>n,a^'s'
T Gen j mius.velnaturali procliuitate * ,Senfus enim,& agi- ne tu aliquando altenfacias. poller. Ana
Homines tao humant cordis in malum pronafunt ab adolejcentiajua, Merit philofophi hoc primum natHr.r,& morahs . t.
n'alinatu- vt idem etiam Hieronymus interprctatunaur, quod philofophia?principium eTe putauerunt. Lego in l^^IJ'*'
rali proD- ego magis credo,nonlIiimcparatione Dei, quod lomanorh;ftoriis Alexandrum Seuerumlmpe- f0
ione funr. ni^ti e(T-ct dicere: cm & 1 in anselts fuis reperial pram- ratore, qui animo ad Chriftianrcligionem prope- h Ad Gal. .
Hob 4.17. .nit r 1 { T 1r
,,.b tatem, cjr teiU non lint m conipectu ems : nec loll fus fuiflfe creditur , foiitum dicere , ideo Cbrifiianosfibi 14.
naturah propenlione: led volntate etiam & mon- placeri>,qwd,qitxjibifimvellem3diisid ipfifacerent. Non Ad Gal. :
bus malos appellat:quia videtur eos obiter perftrin- dixilTet, fortaiTe , fi noftra vixiTet tte, eque -
gcre voluiue. res noftroSjfid legem laudare potuiTet. Alexander'
Kois.] idcft,confucuiftis : vt fol cognouit occafum i}. Intrate per anguam portam. ] lili ipfi aucTtoreS Seucrus de .
m futun . quosfuperiore verfu nominauimus, vari ifta cum hocdicfto
m p(al, l0y quarto magis Pater veer."] Compart patrem patri, pricedentibus nedunt. Videat qui volet. Me enim 4uii f="i"c-
cleiem terrenOjDeum homini, bonita temnequi- iampiget,inrenon magnoperenccellria, totopi- rit*
<
tix, vt minori ad maiusargumentetur. Non abfi- nionibusrecitandisimmorari. Ego hjecpoftilla,
- : .<.' mi'eillud cft ,numqnidobliuifcipoterit mulier infamem qu'debcatitudinibustraditafuntidicb elTefufpi-
i fuum, vt non mifereatmfitio vterifui ? &fiilla oblitafuerit, ccr. Ea enim angufta eft porta : aut cert non con- 1 cap. 5
ego tarnen non obliutfc.tr tui. ' cionando:fcdcmquodamadmirantepra;cepto- 4
,c ii. Omnia ege] Hadem hoc loco, qua: in multis fu- r ipfius iueritatem interrogatus fuiflet Chriftus,
perioribus quajftio eft : quorium ifta pertineant, Domtnefipaucifunt,quifaluamur,vcrpondensdix\t,con-
Chrylbftomus , Euthymius, & Theophylaftus c5- tendite intrare per anguam portant : he enim Lucas nar
G . 14 pendium,& quafi epilogum omni, qua; tribus hif- rat m,qui in recenfendis Chrifti intentijs plus ordi- Cap. ij;
ce capitibus difta funt,eTe exiftimant. Alij referunt nis iruare folet. * andat
ad illa P nolite indicare , quafi citera parenthefi dicta Quaerunt Chryfoftomus,& Euthymius quo mo- Dej mp0r-.
pVeif.r; fint, vt Auftor imperfeclri non omnino male. Alij do prxceptorum fuorum viam arfcam, portam an- fibilia naa
4 ??0^P^ ad ilia r, petite <jr acapietis, quafi modum doceat, qua: guftam efse dicat , cm n iugumfuum fuaue ejfe doccat, fijnt.
1- J' petimus impetrandi , fi alijs feccrimus , quod nobis (S omsfmmleue. Caluiniftcfaciliftaconciliabuntj ncap.rt.
" 1 ab illis fieri velimuSjVt Auguftinus f. Alijadillat, qui fuaue& leuc, importabile, &,vt ipforum etiam *""??1"*
ft.ibli.de Lucerna corporis tui e oculus tuus(, quafi doccat , eadem vtair verbOjimpofibileintcrpretantur.Sed nos, qui sctptura.
ferm. Dom. erga alios limplicitate vti , qua erga nos alios vti vo- tarn fubtiles non fumus artificesScripturasintcrpre- rum iatcr-
t tap i.ii. lumuSjVtidc quoque Auguftinus exponit. Ego hec tandi,aliamqureedebemus exp'ica^ionem. Re- pictct.
ipondct
i6 CAP. Vil. DE FALSIS PROPMETIS. 170
pondet igiturChryoftomus,& Euthymius,iugum A in illj die. Domine, Domine\ norme in nomine tmprefix:.-
hrifti durum ee carnalibus,& terrena quserenti- mus }Qfd4venuntdd yos (ponte faenan mlTi Deo>
busrfuaue&leuepiritualibus, & profpicientibus qualesilliapudleremiamo, ipficmebdnt, &ego m"toct- 1X
, infuiuri.Non emmfnf condigndpdfsioneshuiu* temporis mittebam eos.
sR:m.. adfutura gloridm/pureutldbitw in nobis*. Et quodinpr*- in yeimentis ouium.] Senilis eil facilis* veftimenta velimra
fentiefirmmentdneum,<?leuetrMdtionisnorA, vocat,quidquid extrinfcusapparet,verba& opera, quid figui^
^r.cor.4. ^rtapondHSOpey4tminmfcs\>t$icjyj>iyilnti\i3i qUae eleemofynas,omniaque officia charitatis,vtait Au- fcenc.
vtteresillinftiperpefiun^gladiosjignes, &- ftorimperfeftip. Cur autem dicatw, incertum:
ten qua: narrt eiuimodi,quamuis per fegrauiajc- vtrum velitdicereeoshabitu ouium venire,id eil, pKom.iy.
cHtbrn u^t^cn^'S^iffedicitfluiarf/jpicwxi* inquit, in veras fe oues efle fiogent'es , quo mins timeantur,
ti ' remmerationtm c.Sic ipfmet,cm plus cseteris - quemadmodum lupum aliquando fe ouina indut
di.cor.n. olislzhoT^TeuincdrcmMdbunddntius^npldgisJuprd pe!le,Ycram efTe ouem fimulaffe traditeftfabulis,
4. modum,inmortibusfrequenter d > omnia tarnen prdpter fiue habitu paftorum,qod mihimagis placetragi-
Chriftumleuiffimaduxit, quiaquaerctr erant o- tur emm de populo docdo,quod Ecclefafticipa-
yy blitus,in.anteriorafefeextendebate. Anguftam er- . ftoris officium eft,3cfoletChriftusillos,quidocent
n. ' go Chriilus portam, &arftamviam vocat, partim paftores appellare.P<*/i-f,inquit^wi meat q,Et, Egos* qtoa 11.17
Quomedo quia natura fua difficilidr virtuti,qu vitij via eft: pdorbonus r.Ideo autem dicit,in veftimentis ouium rioa. .
arafit- illaenimardua,ha?cprona,illavna, hsec multiplex: venire, quia folnt paftores ouinis veftlri pellibus.
loivia. fllavixvllis¬abilibus, hax multls & alteim- Falfi prophets funtomneshaeretici, omnium ver "'"'1*
preffiscalcataveftigiisf. maxime Caluinifta?. Primm,quia nonmiffi vene *,' lVto~
fHefiodas ~* F moi-As 1 t*mSt1 & S^, id eft, runt.Deinde, quia ouina induti pelle: nihil enim in
i+.QuamdngitdXj.ov sW,quoniim angufta eft, rantia,nifi modeftia. Qn_o habitu paftores emcntiti
vt ftiipicio eile pofir, in noftra verfione pro qulm, magnam in grege Domini ftcerunt ftragem : fecif-
quoniarn,efle legendum,aut, quod quidam putant, fentqu multo maiorem,nifi homines cos ex ipforii
noftrum interpretem t proSv legiffe.Neutrii ere- taBdem fruftibuscognouiffenr, vidiflentque iftato
do.Potislegiife77W,quemadrood Euthymius non natiuam,fed appofitiam fuifl pellem- Fir
&Theophylaftuslcgunt, illud etiam monentej ii 16. */iYw#fowf^X^iadixeratfa]fisprbphe^^
accipiprbf<piw,vtnoftervertitintcrpres,Eftau- tis efle cauendura , necelTc fuit tradere ad eos di-iadium>
fePf.l.i if t^V^ eg quidem opinor,Hebraifinus,* mob, g'nofcendos aliquod indicium.Certum tradere non
" quod idem gmcitTqmd,&c,{qfm,vt%sud'mdd~ p'otuit,quia magna efle foleteorum fimulatiOj&ib-
lW>.io. tnirabtlt e mmen turn* "[OV 1**tK mdbddir fchimchd, lusDeushumani fcratator eft cordis: tradidit ergo
iKtyi. &,h QimmagnamultitudodulcedinistiU Domine, &, probabile , quodqueadhumanum ingenium ac-
Qfmdilettd tabernaculx Domine yirtutum 0 commodatum eft, quodnpotet,nificxfruftibu
jW\*T>mdhrdbiedidoth. homines noiccre,&plerumque verum eflcibleb iA
* Hebra iimus quem partcula no n>dh,vt fignifleet fruBibuStinquit^eorum cognofeetis eos Lucas ali fen-
idem qud^r'jvel quid,eodem Pfal.8.5. habetur fum,& alio loco dift um hoc funTe^ videturfignifi-f
mdenof,qmd eft homo,& alibi. care.Coniungit enim cum illa fententia, quam f-
Qusri poteft,an idem per anguftam portam,& per pr t Martharus commemorauk.i/)^om><<)e/i prius v f
arctam viam intelligatur. Ita Chryibftomus exifti- _ tubemde otulo tuo,&tbnCyidebiskerefeflucttmdeocu~
mat. Sed verofimihus mihi videtur effe,vt via - Ufratris tuk non e enim arborbon* , qu* fttfruBus -
ceptajportajpriceptorum fine, id eft, ingreflum in les quafi fenfus fit, bypocrita, quid vis arborem te
rtgncoelorfntelligamus.Eft enim porta finisvia1. bonam fimulare, cm facias fruftus malos? quan-
i$.jtttenditefalsprophetis.]Quidzmhoc referunt tumcuque enim malitiam tuam diifimules , exfru-
^r ad illud k, yittendite ne iuflitidm yerm fdcidtis tordtn ibus cognofceris,quia non eft arbor bona , quae
ca^'i'1' hominibus, yt yidedmini its, quafi hypocritas illos, fecit fruftus malos,& omhisarbor ex fi uftu fiio co-
qui iuftitiam fuam coram hominibus faciunt, falfos gnocitur. Quo etiam feniii Matthiiis v eandem .,
1. 19. nuncprophetasappelleti vt fugiendosefledoceat, Chriftofimilitudinemvfurpatamfcribit, Jiutfacite B*-**-Ji
Auttor imperfefti I maiore verborum,qum int- drborem bondm,& frvBum eius bomtm,dut facite arborem
mLibi de tiasfimilitudineinhancopinioneminduftus. Me- mdUm,&fruiium eius mdlum-,exfruilu emm dibor cognof-
fei.Dom. lis Auguftinus "cum proximo copulat verfii. Di- cftw.qafi dicat,fi vultis boni videri , ne fimuletis
xcrat arftameffe viam quae dcit ad vitam:fblemus bona,fedfacite.Simulatiofoliaint, opera fruus:
autjCiim arfta,& obicura via cft/jui monftret, aut non ex fbliis , fed ex fructibus arbor cognoicitur.
ducem aut indic qu*rere:monet Chriftus ne omni E Quaremanifeftumeft,Chriftiimnon femel hac fi-
duci,neomni indici fidem habcamus : multos eife militudine vmfuifle.Itaque Lucas aut non can- Chrllue
falfos prophetas , qui fallendi cauia duces fefe , aut dem,qua hie Matthaeus recitar, aut diftorum ordi- non itnci
indices.praEbant,veftimentis ouium,quafi viator hem,connexionemque non feruat. Nam apud Mat- J1,",-^ t
irtduftj habitu. thaem quidem tarn apte adhaeret proximx ienten- "jt Inc v us
H^mici <A ftlsprophetis. ] Falfos prophetas nn emnes hy- tias,vt diuelli ab illa non poflit, nifi altera>aut vtraq;
cuifalfi pocritas,Vt nonnulli putant,fed falfos ttiim dofto- rumpatur. , *
Pwphetat res^deft,-omnes herticos intelligit:quos\ide pro- Videndum nunc,quid arborem, quid fruftus - x Lib..c-
cantr. phetasvocafj quia prophetarumapud ludios offi- pellet Tertllianus * fidert putatarborem appella- tla Mard
ciumfuit, non tantiim futura prardicere,fcd etiam ri. Quod eatenus bene conuenit, quia de dlgnof '^'
ex lege Dei ppulum docere,& iklutis illi viam in- cenda vera & falf agitur fide. A uguftinus vero ,& \ ,"^"b 't
dicarcAgitur enim de arfta viamonftrda. Quam- Beda 7. arborem humanam volntatem,terram ho- contt lui.
quam &-prphetas ctiam veros poflumus intellige- minefaciunt.Nam,vtexeademterra,bona, & ma-c }J
re,verbsinquam3quiaverapr5Edicunt, qualisfuifle la arbor nafcipoteft,exeadem autem arbore bonus ^lnhunc
traditur Balaam. fall os tamen,quia nec Deo mifi & malus fruftus naici non pteft.fed bonus ex bo- nu^ib
fimt,& quia vera prasdietndo falf fuadent.Nam in- iia,maJus exmala:fc ex eodemhomine nunc bona, ^
IKVrCti. frn,dehuiufmodiprophetisagitiir,wf<W<ftc mihi nunc mala voluntas g ignipoteft: ex eadm autem ftuaus.
H
7i COMMENT. IN MATTH. i7x
voluntatCjbona &mala opera proficifei non pof- aliquos bonos,fed & arbor bona,cV manes bona po
funt.Impu!itinhanc fententiam Auguftinum ftu- teft aliquos malos frudus facere.Arbor enim bona
dium Manichiosrefutdi.Timuitenim,neI dice- hoc loco,vt ante probau imuSjiTeft vir bonus, fed
rcr,hominem arborem efle, quemadmodum dice- virfidelis;id eft,n5 qui bonam voluntatem, fed qui
bant Manicha^primim corum loqui more,deinde veram fidem habefcpofle autem, qui bonam habet
eorum errorem confirmare videretur,alios efle ho fid,mala habere opera,non eft huius loci probare:
mines natura bonos,qui male : alios natura malos, fed &cxperientia,& ipi de i fides docet.on ergo
qui bene agere non poflent.Has duas, alteram Ter- dicitur arbor Bona malos ; aut mala bonos frudus
aVerf.ip. tulliani,altcram Auguftini,fententias illud refellit facer n pofle,quod omnin non poflt: fed qud
quod 3 fequitur, arbor,qux non facit fruclum bo- natura fua non poflit:& qud non temper bona ma-
num)exdetur,G' in ignem mittetm;Non enim fides , aut los:aut mala bonos facer lolcat ficut h ciim paulo caP>uJ*
voluntas mala/ed homo malus eft, qui mittitur in ante Chriftus di\i{fet,autfacite arborem bonam, tirfru-
ignem. ctum eius botmm,aut arborem malam, cjr'fruum eius ma~
Idem Auguftinus b, Audor impcrfedi c, Chryib- g lum:addidit.quomod'opotefiis bona loqui tcnm fins niali
b Lib.i.de
giatiachri- ftomus djTheophylaus & Lyranus,hominem bo- > Non enim fignificat,omnin no pofle. Nam S jribs
i.c.jl.c nam habentem voluntatem arborem bonam, ma- &Pharifei,dequibusdicit',/peT cathedram Moyfi fe- i cap.tj.i.j
19. lam habentem.malam efle dicunt. Quorum intcn- derunt Scrihx Cr Vbarijai : omnia ergo quacumque dixerint
cHom.19. tia per fe vera huic loco cueniret,fi non de vera fi- vobtsjacite ft'Cundttm autem opera eorum nolite facer,cer -
d . 14.
de,fed bona volntate cognofcenda ageretur: at de t mali erant,quia mala faciebant : Sbonaloquc-
Atborcl fideagitur:Curtf,inquit, afalfispropheiis. Arborem bantur,quia qua; dice bant,facienda erant, fed tan-
lioraobon ergo hominem bonam,autmalam fidem habentem tim fign;ficat,contra natura fieri,& fieri non blere.
Jcm ki~ appellat:arborem quidem bonam,fi bonim : ma- Natura enim
bens vel lam,fi malam fidem habet.Obiici poteit , fiepc qui I i i fijai ex
abundantia
I cordis os loquiturk,&c
1 bo- Klttt.It.44
nus homo de bono the) amopro]ert bona. \ yer(\/
nulam. bonam habet fidem,malos ft utus facere,id eft,ma- Obiicier aliquiSjfi & bona arbor malos,& mala bo Ouo r.edo
l viuere. Nonnego, &qui ntganthireticospu- nos frud'ficercpoteft.quomododocemurexfru- & quale
to:fed Chriftus non dicit,quid aliquando: f.d quid dibus arborem dignofcerei-Obiiciam & ego idem. ^.JC %nUia
plcrumqu-.neque quid hominum peruerfitate, fed fi Pharifei,cm malos frudus facerent, bona tarnen nt"
quid mtura fidei foleat accidere.Fides autem natu _ arbor,id cft, non falfi propheta?, fed veri dodoi es
ra fu neque mala bonoSjnequc bona malos generat erant,quomodo ex frudibus cognoci potuerunt
frudus, Nam fi auditores hc Chrifti fecuti regulam,ex co
Frudus vero noflxi tempuris haeretici non iblm rum moribus de dodrim iudicafcnt, umquam fal-
operated etiam dodrinam intelligunt.-ita , vt opi- mreieciflent.Ergorefpdeo, Chriftum hoc loco , . ... ,
. % - f i 11-1 V r Calumnia:
nor,dodnna confidentes fua,vt excafidem proba- non certum iudicium:fed probabilc tantum lignum agu nat
ri vclint:nihilenimnifipurum,& vtipfi fblent di- traderevoluifle.-docerque.n pofle fallos prophe Iapimori-
cere,putum,vtego,putidum verbum Dei docent: tas,qui fimulatione inditatis falfrr dodrin pro- tur.
ficloannemadmonere, ne omniijiritui credamus , fed bat,diufeita ouina pelle tegere,quin aliqudo,qui Errores ex.
e 1 an 4 yt probtmus fpiritus, vtrwn ex Deo fint e. At hic de fubealatet lupus appareat. Non enim poteft diu fi- 5ac
i. fide,id eit,deip{a falibrum prophetarum dodrina mulatio venta tem miun.H oc ui Caluirutis lumus natj '
cognofcenda agi tur : & abfurdum ditu eft,dodri- expe-rti:agni nati funt.lupi moriuntur. m In Cetn !
Fiocbssr nam ex doctrina probari. Omnes igitur veteres au- Mirum,qum multi errores ex hac bona & mala ad hunc lo-
opera fidei. dores per frudus opera intelligunt,qux dodrinam arbore nati fint. Primm ille abfurdifimus Mani- . H
natura fua malam mala, bonam bona coniquun- j-j cha?orum,alioshomines natura bonos,quinqum ^j^j^.g
tur. mali: alios natura malos efle, qu:numqum boni }8c n f.
i$.Nonpo:efl.[Quh videturhis verbis experientia elTepofint,quem Hieronymus, & Auguftinus n, putatienc
quotidiana repugnare,dum multos ex malis bonos, multis facrar litearum exemplis refutarunt. Dein- lecda co
aut ex bonis malos fieri vid emus , mult* quzfitas de ille Pela2anorum,quiidcpeccatum tollebant iFtt'1-
funtin hunc locum interpretationes Q^dam fic ex origmale,quod diceret>coniugium,qu3E bona vtiq; contra a<1_
pofuerunt arborem bonam,dum bona elt,n pofle arbor eft.non pofle malos frudus facere,id eft,pcc- afat.leg.
malos:& arborem malam:dum eft mala , non pofe catum originale generare,vtcribit Auguftinus 0,8c te prophet,
bonos frudus f.iccre,vt Aug'uft. Chryfoft. Audor ille alter eorundem liberum arbitrium qufi radic it.
impcrfedi,& Beda iis locis,quos paulo ante notaui- quamquam in nobis efle,qux poflit ipfa per i , aut ^*r*-~
mus.Alij vidcrunt,non fatishacratione veritati, ex- arborem bonam , id elt bonam voluntatcm.aut ar- con^pif.
pericntia?que litisfieri.Nam ctfi bona arbor,id eft, borem malam,id eft,malam voluntatem generare. Centia,c.i8.
hornoiuftus,rnancns bona,non poflet malos frudus AudorAuguftinus p. Q^artus quorundam etiam ptib.i de
facrc,tamen mala, nianens ma la,bonosaliquos fru exPelagianis,quamquam Donatiftarumpotiushe- gratiachti-
dus facer poteft. E refi conueniebat : neque bonum lcerdotem mal, '"**'
Omnia pce Nec enim fcquenda ilia opinio eft.quam Trid- neque malum bene baptizare poflejiedfimilem ef
caror ii;c
inridelium tinConciliumnuper mrito damnauit,omniapec- fe baptizatori baptifin urn, quia n poteft arbor bo
opera qui catorum, aut etiam infidelium opera cfle peccata, na malos,neque mala bonos frudus facer,vtrefert
dicunt ma quamuis maximum audorem D. Auguftinum f, c Auguftinus q.
la efle dam- Profper S,habuifle veatur: & ex Catholicis ali Noluerunt minus ingeniofi videri Caluiniftae: qL'b.f.ee-
nantur. quando Theologis fuos habuerit defenfores: ideo- nam & ipfi hinc cum Manichseis liberum tollt ar- ["'"'"
f Lib. ^co
ca Iulian.c quedixerunt,non poTc arborem bonam, quatenus bitrium:hoc etiam lubrilius,qu6dilliin vtramquc ciluiniiUe
3 &lib.j. bona cft,malos,n ce arborem malam,quatenus mala pariter partem:hi in bonum,non in malum tollunt: ,
contra daas eft,bonos frudus facere,quod & ego aliqudo ap- nec vident, homines errorc luocarci, non folam bitritol-
cpifrolas . probaui.acdocui.Sed pofteaanimaducrti, no poe malam arborem bonos:fcd nec bonam malos fru- l*"te*Ma-
Pelag.c.f. ra ti o'ne arborem bonam, malamque cognofei, dus facer pcfle. taquefiadbonum,cm mali iu- jic,.*!Srsuc
g Sent.iotf. ... r ~ , . i deteriores,
quod hie in primis agitur. mus , liberum propterca non habemus arbitrium,
Qoomodo ergo non poteft arbor bona malos: quiamaiaunvjsarbor,&n pc teil arbor mala bo
Mado nati neque mala bonos fmdus facereEgo quid fentia, nos frudusfacere:nequeadmilum,cm fimus bo
niedelia. priuatim dic:quid probabiliusfit,dodioribus iu-
ni, liberum poflumusarb'trium habere: quia bona,
dicandurrtrelinquam.Nonfolmarbor mala poteft fumus arbor:& n poteft arbor bona malos frudus
facer:
173 CAP- VIL DE BONA ET MALA ARBORE. 74
facer: eque illud confiderantes,quod idem Chri- A ergo quid, non quibus, aut qua ratione Chriftus di-
a Cap.i. ftus dicit1 , autfcite urbarem bonam, cr fruclum dus bo- xiier,commemorauit, &quiaconcionem narrabat,
, aut facile arborent malam , cr fructum eius malum, concionatorum more per fecundam peronam lo-
qual in noftra vtique fit potelatc vel bonam , vd quentem inducit,-j/</ vocatis me Domine, Domine} Fieri
! arborem facer. etiam poteft , vt bis , aut.fepms diuerfis perbnis , &
Contra Pe- Nec ergo tantm hinc colligitur, quantum Pch- in diuerfam fcntentiam idem dixcrit , & Matthocus,
cTluhrft* San' ' ncc tam Parum> qum Caluiniftac colligi vo- quod de falls propheus,Lucas quoddeprefentibus
bmul Lint. Namnfolm in malum:fed ctiamin bonum, auditoi'ibustiixcrat,recenfuerit. v
liberum habemusarbitrium, contra qum Caluini- Domine, Domttie.] Hanc repctitionem non folm
fta? : & non azqualiter in vtrmque, fed in malum l- ex lingua Hebraicavvt quidam volt,conruetudine
trs forte, in bonum, nifi Dei gratia adiuuetur, infix- adiectam puto, vtillam apud Icremiamf, templum fo*p.7. 4.
mum, contra qum Pelagianilntiebant. "Bornimi,templmn Domini : fed multo magis ad lgnifi- '*-
CtrCal- Alterum hinc Caluiniani non minsabfurdum er- candumconfuetudinem:quaidicat.non omnis,qui "'11 ad"
uiniibrum roremhauferuntcnpoTeoperibushominemiuti- dicerefolet, non omnis, qui dictitat mihi, Domine^ a lt'
tftPara'Ua ^1'^ iuftumdeclarari,atquecognofci,quianon Domine, intrabit in regnum ctelorurci. Nam & apud
fit arbor bona,quiafjcitfructus bonos,fed quia bo- Ieremiam , geminatio illa templum Domini , templum
naeft,bonosfructusfacit. Namvt arborem fructu, Domini, frequcntemloquendiapud Iudseos confue-
ita bonamarborbono fructu priorem eTe neceTe tudinem exprimit. Poteft etiam hoc loco fimulaturfl
eft. Nec arbor bona ex fructu bono bona fit:fed bo- falforum prophetarum in loqudo, vel orando afFe-
na e(Te cognocitur. Valde fibi illi, cm hoc dicunt, ctum declararcSolet enim vehemensaffectus erum-
placereolent: vlde ego ,cm audio, ritiere folco: pentia verba geminare, vtinfrg, Domine, , g cap. t| ti.'
&argumentumin illos, quod in illocontorirunt aperinobis. Qundautem dicunt falfi prophte, Do~
mpetu, efficaci rctorquere. Si iuftis opcribus non mine,Domie,picriqucad preces referuntrquod oran-
efficimur iufti , fed declaramur , quia arbor bona tesChriftum Dominum vocare bleant. Alij ad fi-,
non fit ex fructu bono bona,fed bon eTe cognofci- dem,quafi idem fit,vocare Chriftum Dominum , &
turrergoiniuftisoperibii^non efficimur iniulii,qui credcre,velitquefignificare, non omncs,quifidem
arbor mala non fit ex fructu malo mala, fed mala habent, aluos futuros,vt Hieronymus, Euthymiusj /
eTe cognocitur.Ita efficitur iftorum argumentado- & Theophylactus interpretantur. Alij ad verba, &
ne, Adamum, qui bona Deo arbor factus erat, confuetudincm corum loquendi,quddcChrifto
peccarenon potuiTe , quianon potuit aborbona italoquantur, vtqua in illum credant, Dominum
malos fruus facerc,& fi peccauit, non fuiiTe tarnen appellent, vt Auctorimperfecti. Hoc probabilius.
iniuft agendo factum iniuftum: quia arbor ex ma- lam cnimdocuimus,agi hc de falfis prophetis, qui
lo fructu mala efe cognofci poteft, mala fieri non veram non habent.cd habere fe fimulantfidem. Et caluinift
poteft. quidemcmha?cfcribcrem,quidamadmeexCal- de Chntto
NitaraliS Ita homines improuidi foderuntantefaciemno- uiniftisfalfusprophetavenit: qui nunquam aliter '?,*
& morali ftram foueam,& incideruntin earn. Nec inteHigunt Chriftum inter loquendum,qum>owwwappella- ad"$ntc t
caularum jmperiti,quod in noftrisicholis etiam pueri,docent, bat,fecitque,vt melius hune locum intclligerem. tinere. '
diicrimen. ^ jnter naturales, & morales caufasinterfit. Na- inregmm axlorum."] Multi hireticorum interpretes
turales enim non ex bono, vel malo efFeftu , errant,exiftimtesEcclefiam hoc loco regnum -
vel malx fiuntrfd quia boni,vcl mala; funtjbonum, lorum appellarirquafi dicat,non omni,qui dicit mi-
velmalum effectum habent. Morales vero non fo _ hi Domine, Dominc.in mea Ecclefia cenfendus eft,
lm quia bonae,velmala?fuht, bene, velmal agunt: u nequemeus dicipulushabendus. Multo prudtis
fed etiam,quia bene,vel male agunt,bonae, vel mais omnes veteres auctores,de beata vita intelligendum
fiunt.Nec enim tantm quia temperantes imus,vi- putaucrt. Nam quamuis Ecclefia regnum aliquan-
uimus temperanter: fed etiam temperanter viuen- do coelorum appelletur:tamen aim dicitur, intrarein Eccleia
do,tcmperantes efficimur. Arbor caufa naturalis eft, regnum coelorum , nunquam Ecclefia , ld vita femper non ft
proprere ncc ex bono fructu bona,nec ex malo ma- beata fignificatur. Et hoc loco manifeft eft , agi de faum cc?~
la fit: fed quia bona, vel mala eft,bonum vel malum praemio,quod ninEccIefiaJed in clo datunqua- bca'iavta
gignit fructum: homo moralisjpropteren folm, fi dicat, non itur ad ccelum verbis, fed faebs. Et ex
quia bonusjvel malus eft, bene vel mal agit,id eti verfu fequenti , de vltimoiudicioagi conftat.cra
quii bene, vel malagit,bonus vel malus fit. Neque alij in ccelum admittendi,alij ab excludendi funt.
requirendum eft , vt omnibus in rebus arboris fimi- Multi dicent miln in ilia die, Domine, Domine , nonne in m-
litudohomini conueniatjid inca tantm, qua de mine tuoprophetattimus i
agebatur, & arborem ex fructu :& hominem ex Sedqui facityoluntatem Patris .] Videtur dice-
moribus iudicari. redebuiire,ftdquifacit voluntatem rneam: ipfum
ir, Non omnis qui dicit miln.] Quidam haec omni- enim non Patrem, Dominum appellabant, &ius
bCap.i.4.bus Chnfto dicta fuhTcputant, quia Lucas bpoft voluntatem facer debebant,quemDominumfuum
ilia verba , /ypoata , eiieeprius trabemdeoculotm, &, confitebantur,ficut dicit apud Lucam h,(juid yocatis bcap.if.4fj
non e arbor bona , qtutfacitfruclum malum , & , bonus ho~ me Domine, Domine, & nonfacitis , quadico \ Refpondet
mo de bono thefawo profert bona , & malus homo de malo Chryfoftomus Sc Theophylactus , hinc colligi ean-
tbefauro profer mala , hsec adiungit-, quid autem yocatis dem efle Patris, & Filij voluntatem , m Filius, vbi
me Domine, Domine ,& nonfacitis , dico ? Mcliiis Hi- fuam dicere debuit,pro fua,Patris fui dixcrit volun-
Ineomm larius, & Hieronymus c, &Auctorimperfe5ti d,& tatem. At fi cadem erat vtriufque, cur Patris potis, Eadem eft
Hom.i^. Auguftinus', ad folos falfos prophetas referri di- qum fuam dixit?Refpondcnr,qud id auditoribus Patrit&Fi-
eLib.t. de cunt: quia & generalis fententia eft, & in omnibus gratius futurum effet :& minus fibi conflaturum in- 1,jvolun':
ferm.Dom.malis Chriftianisloeum habet : tarnen hic de folis uidi.Aliam egorarionemadiungo.qud Patrivbi- tas'
toti falfi f3ifis prophetis internofeendis agebatur,qui non ex que legiflatoris peronam tribuat:ipfe vero fe, quafi
b^euxitui vero's' quamuis nomen Domini femper in ore ha- eius legatum gerat : idcoque fefe in fis nmeret, qui ica.1i.4t.
bant, fedexfaftisiudicandifunt:quafidicat:nolite Patris fui voluntatem faciunt, vt alibi , proptere ban 4 34.
credere omnibus,qui dicunt mihi, Domine, Domi- femper folet dicere voluntatem Patris mei , non&-3oki-
ne: multi enim mihi dicunt, qui non intrabunt in rneam, vtinfrK.
regnum clorum, quia falfi prophets funt, Lucas i. Iniila dir.] Terribili,6c celebrrima: hanc enim K *
Hij
175 COMMENT. IN MATTH. \?t
vim habet pronomen demontratiuum ilU , quafi de A omnino, & admira bile, qud moneat , ne falfis pro-
Dies iudi- die non aliis fimiii, fed certa ,& fingulari, &futuri phetis credamus, vera etiam miracula facientibus:
cij cur ilia iudicisfama, metuque infigni fermofit, vt infr*. ex fobs miraculis, fed etiam frudibus, id eft, ex
*,"tar Nominar, autem illam diem, quia in igne reueUbitwgr moribus iporum veros flfoiqueprophetas difcer-
a r*ij yn*u:u>ufeue fM 4^*fi(> tgmsprobdnt b, & quia turn namus.
5 luc! ni illumindbuntur abfcondiu tenebrarim , dr mamjeabuntur Nullum crgo,dicet aliquis.ad probandam veram Q"pnodo
j4.i.al confilia cordiumc. , " dodrinam ex veris miraculis argumentum fumi po- P""1"""-
.4. Tropbetdutmus. ] Inepte Caluinus interpretatur, pro- teft. Non fequitur omnino nullum,fed non omnin ffrma*tur sc
* jj^"'" fbetumnutt/eSt, docuimus. Nam vtdemusidali- necelriumfumi pofle. Scimusenim, Chriftumad YcraEccicl
g" ' 4' quindohocvcrbumfignificare,ficutiprd,faIfos confirmandam dodrinam fuam,poteftatem faciendi fia proba-
bi.cor.3. dodores,fiilfosprophetasappellauit, tarnen dsbuit miracula Aporolis tradidiiTe. Scimus vimiraculo- tur-
13. animaduertere, hc fallos illos prophetas allegare rum totum pene terrarorbem ad fidem fuiiTe per-
c i, Cor. 4. m[ric\ih}noneinnommetuopropbetauimui, (jrinnomine tradum.Qupd qui negant,vtdifputat aduerfus Gc-
CaTuinut ^ dxmonia eitcinuu , & innomme MoyirtutesmdtMfeci- tiles Auguftinus maius ipfi miracula tollendo mi- nLib.ii.de
arguitur. mMS ? Prophetare igitur, non eft docere , fed futura g raculum faciunt. Incredibilius enim miraculum eft, Ciuit. Dei.
pridicere. Hoc enim miraculum eft, illud non eft. totum orbem terra? , id eft, tot Philofophos, tot fa- cap.*'-
Atquchanc vim habet illud, / /<?, id eft,vir- pientesviros.tampaucis Apoftolis^ tarn imperitis,
tute tua. Non enim in nomine Chrifti,fed Chriitum tarn incredibilia humana; rationi pridicatibus, fine
docere dicimur : prophetare autem non Chriftum, vllis miraculis credidiflfe , qum illa ipi miracula, 4
fedinnomine Chrifti. qui per eos facta narrantur. Probabile igiturfidei,
Virtutesmtdtas.] Miracula multiplied generis, aut argumentum eft, quod ex miraculis fumitur, qui
fjepe.Qupd enim ante per partes,& diftribut dixe- per fidem fiepe,finefide admodum fieri folent.
rat,nunc in genere concludit,quemadmodum fidi- Etcmfiunt,nonad probdam eorum, qui faciunt:
ceret, nonne in nomine tuo prophetauirrius, & dx- fed eorum.qui veram fidem habent,ficri folent.Nec
monia eiccimus,&alia multa fecimus miracula? Exi- enim Balaam futura pra?dicdo,fuamipfius:fed po-
ftit ex hocloco de miraculis qua?itio,num etiam per puli potis Dei,aduerfusquem condudusfuerat,fi-
malosfieri poifinr. Illud certum jCiimduomiracu- dem confirmauit: &fere omnia miracula, quiper
brum genera lint,alia vera, alia falfa,fali etiam per herticos fada fuiTe legimus , qui paucifljma funt,
' Miracula mal0s fieri poTe.Nam Antichriftum faifa editurum huiufmodi ctTe conftat: qualia ea,quaein ecclefiafti-
losPCfie'r3" e^ePrdigiateftaturD. Paulus "j&Magos illos Pha- cishiftoriis , & apud Anaftafium inquiftionibus
pofliut & r^onis, quamuis verane, an falimiracula fecerint, Scripture recenfentur.
quomodo. difputetur, tarnen manifeftum eft ,iltemfall fecif- Eft etiam argumentum miraculis dudumcfi non Argumen-
ei.Thei: fe. De veris igitur, an per malos fieri polfint, qui:- omni, vnafaltem, aut duabus etiam ex partibus ne- mmexmi-
ftio eft. Hie etiam adhibenda diftindio. Nam vera ceflarium. Nam etfi neceiTari fequitur,eum qui "cuhsqua
miracula per malos, aut cm mali st,aut antequm miracula faciat, veram habere fidem,tamen neceila- ^^'
incipiant, aut poftqumdefinunt malt eTe.fieri pot rio fequitur, earn in qua frequentia,& quafi ordina- 1
funt. Ante, vel poft fieri poife dubium non eft.Nam ria miracula fiant, ver eTe cclefiam : quia etfi ali-
Saulem, antequm malus fieret, cm filiusvnius quadoDeus per priuatos extra Ecclefiamfiiam ho-
i f,C,r' f^prophetaTelegimusf,&Matthaeuspubiicanus mines miracula fieri permittat , ficut & per afinan
nofter,pofteaqumpublicanus,id eft,publicspec' fecit Balaam, qui in Ecclefiacert non erat: tarnen
cator elfe defiit : multa, vt citeri Apoftoli, fecit mi- nulli generaliter hominum iocietati,nifi Ecclefi fug
racuh. Deiis,quimalilunt:quamdium difunt,ma- ordinariam faciendi miracula conceifit poteftatem.
gis eftdubium. Alia rurfus adhibenda diftindio. ^ Magis etiam neceflariumeft,quod altera ex parte Ecclefia ta
Nam aut de m ilis, fed fidelibus:autdemalis,& in- perncgatienemdicitur.in qua miracula nulla fiant, ^"am"n"
fidelibusqmripoteft. earn veram Ecclefiam elfe non poife, quia feimus
Maliquif- De malis,qui fidem habent,Scripturadocet,vera Chriftum Ecclefiifui poteftatem ad facida mira- eilvera.
de.Tjhabt, es miracula fcciiTe. Prophetauit enim Caiphas ho- cula dediiTe. Itaqueredhinc probare poffumus, Hscrerici
xniracula moiniquus, quiaPontifex erat anniillius. Fecit lu- Caluiniftarum, Lutheranorum, Anabaptiftarum,& n.oIlra:,a"
edere pof- as miracula,dum in Chriftum credebatmam & po- citeras eorum, qui hodie regnant hircticorum - "'$'"'
^' tc^atem cum alis Apoftolis accepit & cum aliis gregation es, non veras Ecclefas,fed ynagogas efle "CU
fo"^ ' gloriatuscft,qudfibid,Emoniafubiicerenturh, & Satanse,quia in nulla earum vHumvnquammiracu-
fiLuc.cio. umenfur erat f& loados iubebat i. Saul poftqumab lumvifumeft.
17- Dominus dilceferat, in cuneo prophetarum me- Obiiciunt hocloco Hieronymus & Auguftinus, Domino
Uoan.c.u dius,vtciteri,prophetauitk. De fis qui fidem non nemin poTedicerejJf/Mj,// SpirituSdncio o,Qno- ^^J4^
x i a habent, propterca quod miracula fidepotiffimm modo ergo poTunt,non folm dicere,!!/', Dornt- spn-na s.
a ! K S' ' fiunt: nonanfaciant,quiaidScripturateftatur:fcd ne, fed etiam in nomine Chrifti miracula facer, qui non poflc
anverafaciantmiracula.dubitaripoteft.Chryfofto- Spiritumfanbmnon habenti Repondent,dicere dici.
lHom. 13- mus, Hicronymus,Euthynnus,&Thcophylaftus, E lefia eo in loco non fignificare verbis dicere : fed fa- 0 ";
multis probant excmplis, etiam per homines infide- dis:id eft, Chriftum non folm fide c6fiter,fed -
les vera miracula fada eTe.Nam Balaam falfusalio- ribus etiam exprimere , quod manifeftom cft,nemi-
m Nu. 14. ',& infidelis propheta, verum pratdixit ro, & ex nem fine Spiritu fando facer pofle.
hoc ipfo loco facile colligitur/alfos iftos prophetas, Et tmc.\ In illa die.de qua dixerat verfu prxced-
dc quibus loquitur Chriftus, vera miracula fadu- ti, coram omnibus homimbiiSyqtMmioreueLbttnttvab'
ros , ver prophetalfe , ver dimonia eiecifle : nec feondiu tenebrarwn, quafi dicat , vlque ad illam diem
enim refpondet Chriftus, mentiri eos, fed e eos, patiar,ac difimulabo,& quafi paleas granisin area
qiiamuis ita fecerint , non nofle, & ententia poftu- . mixtas relinquam : tune difcernam,tunc ventilabo,
lat.vt Chritusfignficet,ycra eos miracula faduros: Hieronymus, Audor imperfedi , Sc Beda,
non enim mirumelfetjfiilli?, qui non vera, fedfal- Confitebor.] Audor imperfedi p, pro p . ij.
f miracula feciTcnt, rcfponderet fenon nofeeos, confitebor, videturlcgifeo'.aa'ow, iurabo,quodbene
valdautem mirum,vt iis.qui vera fecerunt miracu- admodum congruit. Iurare autem intelligit dicere.
la.itarefpondeat. Necmignum eflet fimoneretnos ^mem,4?nerteiicovobis ,neJciovos4. Alij interpretan- qCaij n
nefal facientibus miracula crederemus; magnum tur confitebor, id id , public profitebor, me eos non
noTe,
177 CP. VIII. DE M IR . PATRAT. i78
nofrjVt Hieronymus.Vidctur autem fimulitJE: eor A Omnis ergo qui audit yerba meahac,&facit ca,a(si?m!abt-
con felfion i veram ilia m confcffion oppon er e,q u a- tur yirofapienti,qui adxcam domumfuamjuper terra. Vil
li dicatrilli me coram hommibus fit confeffi funr: de duo contra duos Caluiniftarum errores collig- De iutifi-
egoeos coram Ptre meo verc confitcbor, fed me tur.Alterum,lolam fidem ad ilutem non&tis efle.-catone c
eos minime cognoceredicut contrario de iis, qui alterum,bonaopera,qu^adiuntantfideinonlb- "acaiuini.
. ji. vcrelirni{ncerqUCOOnftentur,dicita,Q'mf con- lim iuftificarc,& ad lutemplurimurrt valere, fed $"
fejfusfncrit coram hominibus , confitebor r ego eum coram firmiffimum etiam falutis noftra; eTe fundament.
Tatremeo. _ Nequehuicfententiaillacontrariaeft>,F<mf<e , cor ,
NwwVpwwow w-Theophylacbisnetum qiidcm aliud nemo pote ,mer id,qmdpofitum e , quod efl
cmmiraci!]afaceretis.Omnes veteresautoresob- Cbrius lefus. Fndame
cap. s. feruaucrunt, in primifque Orgenes b , cognofcendi Multi enim in eodem fundamento lapides funt,s- r _tm
ad Rom. verbum,hoc loco,aliifque fimilibus, non cognitio- mus & primus folus eftChriftus,& prater illud fun- &fUmmuai
Cogiiofce nem,fcdafFcd:um,approbationeque fignificare, vt, damentum aliud nemo poteft poner. Super illum eimitus.
locTlt e*> a8ufct cmrs t*tasJSctc Cognomt Dominus quifunt eius, autem,alia etiam funt, qux eo nituntur.fundmta:
clean. o. & d i/he wt c.Omncs enim D cus cognofcit,fed no Bnam& Apoftoli&Prophetzfundamentum appel-
14. omnes pro fuis approbat.Scnfus ergo multiplex hu- lantur,fed angulari lapide Cbriolefu k. Sic
<i i.Tim t. iuslocieffepotcft,aHt,w^*mww?ox>idcft,num- etiim fides &?opera,duonmt fundamenta, vtrumq; KEph.1.10
eMat-15.it quam vospromeishabui,numquaminpndctina- primo,acfirmilfimofundamtonititurChrifto.Sea Apoe.u.14
Luc.ij.15. torumnumer0p0fUj)aut f numquam pro veris ha- fob fides arena fuper petram pofita eft, qua*, quuis Al'.aii,.n<1*~
bui Prophetis,quales vos efle fimula batis, quod vi- ftante,quamuis incScufla petra, facile per i ipl di- "^
deturadhunclocum.vbide dignoccdisfalfis Pro- labitur,& quidquid fupera*dificatum eft,in ruinara
phetisagiturmagisaccommodatum. trahit:opera petra per petram, qusnulla pluuia,
i+.Oinmsergo.] Difputaueratpropridefalfis Pro- nullovento,nullius mpetu fluminis labefaatur.
phedsjconcluditgencraliter de mnibus hominib. Pluuiam autem, ventum, & flumen, nonnulli ita
Qui audit yerba mea W.]Qndam ad ea refert, qua diftinguunt , quafi tribus rebus tres res alias fignifi-
fupr tribus capitibus dicta iunt, vt Auftorimper- centur.Probabilius Chriftum tribus rebus, quibui
, fefti.Certius eftjgeneraliter de omnib* Chrifti ver- potiifimm aedificia labefacbri blnt, edem diem
bis intelligere,itaque interpreter verba h*c,ide{i,h\i- udicij , quafi terribilem quamdam tpeftatem de- j pfaj<4j ?
iufmodi,haec&fimilia,auth2;Cjideft,mea, quia illa, cribere voluilTe, vt cm dicit J, Deus manifefle ye-
qusant dixerat,ipfiuserant verba,& foletex vno mettDeusnoer&noniebit : tgrasinconfpecJueius exar-
aliquandoindiuiduototum genus fignifiori. defeet, & in circuitu eius tempeas valida. Docetergo
fiCor.3io Q^adtfkat. ] jdificare,eft in Chriftum credere Chriftus,eos,qui bona habuerint opera, flrmiter in
Hums jedifieij duplex eTe dicit fundamentum.arc- udicio ftaturos efle : alios quantumcumque fidem
nam,& petram. Arenamvocat iolam fidem operibus hibuer\m,ciuGi<^.{iiros.Nonenimrefurgeni'impi) ink*-
gVeif 16. vacuam,ciimaitg, Cromnis, qui audit yerba bac & non dicio m,Hebraic vh loiakjanu, non abunt, ficut m Pil. 1. y.
faateafimiliseritvirofldtos}m*dificauUdomum[uamfu- orator illeLatinus0 loquitur, cuminftnatupuUlxm-^V1.*^,
" ' 14'ferarenam.Pctr3m\ocit bona opera. mearemtts. 4-
AP VT OCTAVVM.
tendemjefitismanumytetigiteumydicem\Volo.Afundare Et confeimmunda-
ta efl lepra e'm.A..Etauililefm\Videjicm\nidixeris-.[ed 7* buu.r+.t
offer munuSjCjuodpracepit Moyfes in teimoniumillts. $. Cm autem introijjt Caphar- **'
naumyacceitadeum (jnturio^ogans eum,6 & dicens : D omine,puer meus iacet in domo
paralyticus *& mal torquetur. 7 Et ait ilijefuti Ego \,&> eum. 8 . Et res
pondent entuo aits Domine non [um dignus^tintresfuh tetlum meum:fedtantum die c 1'7 *
H iij
79 COMMENT. IN MATTH. 180
Luc*.; ey}fiqttdrte,quocumqucicris.io,Etdicitci lefus'^Vulpes foueas haber, &volucres ca
li nidos: Filius autem 'hominis non habet \>bi caput rechnet. Li. Alius autem de difpulis eins
.4.5< ait illi:Dcmine,permitte meprimm ire, &fepelirepdtrem meum.ii.Iefus auteaitilli:fc-
Luc..i*. ^ me,& dimitte mortuosfepelire mortuosfuosiz} b Etafcendentc eo in nauiculamfecuti
funt eum difcipuli eius: t4.gr eccc motus magnusfattus cfiin mari ,'itavt nauicula operi-
returfulibus,ipfe vero dormiebat.if Et accefferuntad eum difcipuli eius,trfufcitauerut
eum,dicentes:Domine,falua nossperimus. 1 6, Et dicit eis Iefus. Quid timidi eflis,mdica fi~
deti furgens, imperauitvcntts,&* mari,ey faftacft tranquillit magna. 27. Porro
e ::.: homine f mirati font dicentes: Qualts cfl hic,quia Vcnti,& mare obediunt ? 8 . c f cm
lUC t]1" veniffent transfreturn in regionem Garafenorum,occurreruncei duo habentes damonia, de
monument is excuntes,feui nimis,ita Vf nemopoffet tranreper Viam illam. 39. Et ecce cla-
mauerunt,dicentes:Quidnobu)&tibiJefufiliDcbV'cnifli hue ante tempus torquere nos}
30 Erat autem non longe ab illisgrex multorumporcorumpafeens,} 1. Damones autem ro-
gabant eum dicentesiSi eiiets noshinc/nittenos ingregem porcorum.yi.Et aitiUu:Jtc. *At
tili exeuntes abiert in porcos,&ccce impetu abiit totusgrexperpraceps in mare: & mor
tuifunt in aquis. 3 HPaores autemfgcrunt,& venientes in citiitdtem,nuncUuerunt om
nia,* dehis, qui damonia babuerant.^.Etccce tota ciuitascxiitobuiamlet : gr \ifo
dM i corogabant^ttranfiretafinibuseorum.
mc.tf.37. A tus, 3abbai3(>pW/^/;<<<<,cjuodmuItivrbanitat
" Chrifto,tquf'ropheta%aut virofanflo exhibirn!
IN A ft V VIV interpretantur. Ego vero religion fuifle puto, quia
ideo videnturomnesEuangelifte tanto iludi hanc
te ltiM^ VM autem defcendiJfet.1meronym.Chvy- circftanti exprimerevoluifle, vteius leprofifid
. ai. foftom., Auor impcrfedibjitahoc declarentiqua; minima profect fuiflt.fi Chriftum 'fariftam
^ interpretantur,quafi omnia qui: tribus nihil fiipr qu Prophetam,aut virum fandum ere- Deumcre-
5|| fuperioribuscapitibusdidtastjinmo- didiflct. Dcum ergo crcdidit,ncquealij quam Deo didic.
Cap. 6. i. teChriftotraditafuerint.Idn itaef- dicerepotuit,ft-w.y>i>fM memundare, Nenimdixit,
fe probauimus.Dicit ergo Matthams,c* defcendiffet fi Patr oraueris,fcdy* w,fignificans aequalem ipfum
demonte,n quod omnia fuperiorain mote dixiilet; c Patre habere poteftat,Yt Chryfoftom. l,Theo-
cap.j.. fedqudcdcripfiTet,e, vt turba hominfuge-g phylaci.& Euthymis obiruauerunt. Magna - I . t:
' rer,in mot acendTe,ibique ad Apoftolos ccion aiino fides,& ratio orandi fingularis,quae nihil petit, ^Jgj^1
habuifle;eiuq;concionisoccafione,aliasquoq;eius fed neceffitatern oftendit,fidem prartendit; ris. ^u
c5cioncsrecitaubt,volsncexponere,quid poftei 3. Etextendenslefummamm. ] Quid opus erat ex- cut chri-
fcqutibusitcrfeciTetturbisjneceTehabuit dice- tendere,pra:irtimad tangendum leproum, cuius lus Icpro-
, de monte decendiTe,Nec .. turba?, nif in contaftus in veteri lege immundus habebaftuvNo- m tetige-
clpo:quipotert.Dicetaliquis,curtciieeas - taruntcxhocloco,&aliis fimilibus vetercs aufto- nt"
ccap 6 & 7 c'ones retulit,quas ad eafl turbas Chriftus habue- fes,in quibus Cyrillus Alexndrinus,ideo Chrifturrt
rat,nOn dixit Euangelifta de mte defcendiTe,ncq; ctaducarnisma;aliquos arrotos curaTe voluifle,
turbas ccutaseUe.Refpdeo,non fuifle necefla- vtoftenderet,etiamcarnem uam propter coniun-
ri dicere.e de monte delcendiflV, nifi vt reddere "tionem cum diuinitate, vim filutiferam , & viuifi-
tur cau turba? fecutaz eflent,nec dicere tuf- _ cam habere. Ambrofius ra aliam rationem afFert, vt m Lb.t a
bas concionant fecutas efle.-quia non referebat, humans natura: quam habebat,probarctveritatem. tucam.
, quos auditores, aut doctrina: fu? teftes, cciona- AIij,vtoftenderet,i veteri lege non teneri, qui le-
retur.habuiflet.Refcrebat aut fcire,quot habuiet pram tangere pfohibebat n,id tamquam Iegiflato- n leu r+
miraculorfijortetes,nequisfupprimcr<r,autob- remiuperioremeflelege,Chryiftomus o, Autor 46.
fcurarevellet.PropterecEugelita,poft;aquain imperfeftip, idem quoque Ambrofius q, Euthy- . t.
decius egifletdotrina,eiuscti, vtairHieronym. mius,&Theophylatus. Alii , Vt oftenderet,fe efle JJ*
fita narrare vellet,dixit/frf<funt eturbt.Quz in re non alium,qui curauiflet, cm ipfe non alius teti- vriis jQCis
aliuMatth.quacaeteriEuigelifta-jfecut9 cfiordin. giflet,quodapud D.Thomam ex Chryfoftomo ci- M3tth.
NaliiprisChrifti miracu!a,qumdotrinexpo- tatumlego.Alij,vtdoceretlegem,qux lepra: conta- p it,
fuerunt,quafi ex miraculis,docl;rina: fafturi fidem. prohibcbat,necontingens contaminaretur, in qEodem
fcaplr: iEfC/^MB/w.lMarcusfj&Lucasgjaliaquadam fe non habere locum, quince contaminan poterat, leco-
g Cap . miracuUprisnarrant.Itaqueincertumeft, vtrum &leprofum non contaminandi, fed curandi cau
hoc poftilla,anpoft hoc illa faa fintmifi quodwat- tetigiflet,vtTertullianus aitr. Eodem modo nunc tL. aduer.
thsusdicens.E ccor/^ro/i,videtur fignificare, hoc Euingelica,& Ecclefialica lex intelligenda.qua c 4
h cap f. ft11"11^1 Chriftus de monte delcendit , fcum efle. hajreticis agere prohibemur Non enim prohibe- S^^^
' " Hanc enim vim habet illud,#*w,vt 11 expouimus. murcumillisagere,vteosconuertamus:fedne nos connerfan-
Commod autem Meontiusmonet, ideo, dum in ipfiperuertamur, quia malitia eorum, ficut cancer dumcum
monte efler,a;grotosiIli oblatos non fuifle, ne eius fcrpit.Ergo qui Chriftus eihqui peruerti potcft, hretiei.
conciones,quas in monte habebat,impedirentur. &conuerterepoteft,&Ecclefi3Edocores,quiChri- ft.Tim.3 f
^</or^itf.'a>oiw/i'Jfleftebatgenui,prouoluebat fti perbnam gerunt,ha:reticos tanganr,confidertes * ^oan- ,0-
fead eius pedes, Marcus '^^/ vw, vt fi Gal- tmen iipfos,ne &*ipfi tententur,cxteri quam lon-
cip.i 40. lice dicercs,/iry/4yif beaucoup de reverences , Lucas b, giifim fugit,maxime ver Caluiniftas, quorum &
cap.j.i. -.new ni ^,4^ w/rff/fm.Hebratnum ceu- perniciofiimus,& maxime ctagiofus eft morbus.
Vol
i8t CAP. VIII. DE LEPROSO MVNDTO.
V,1,71,~] Refpondct, iifdem duobus verbis, A mus,& Ambrofius iis locis,quosantedefignauimUs
quibusleprefusvfusfuerat, vt cius fidem effeftus quod ego veriffimumiudico. Reddit enimratione
aLib.|5.in confirmer, Ambrolus Chryfoftomus bi non fblm,chr rriunus ilium ofFerre iubeatjfed etiani
tocara. TAmdxre. ] Non eile infinitiuum , fed imperandi cir ad facerdotes mittat,& cur cuiquam prisdice-
b 17. modum Hieronymus, & Chrybftomus monuert. re prohibeat. Senilis ereo ekjtitmim mdcauam dixerist
Quod Hieronymum hominem Latinum feciTe non fed oende tef'acerdoti ,&offc*mwms tuwn, epudprtcepit
locii .
miror,quia Latinum verb vtriufque modi efle po- Moyfes , vt illi ipfi qui maxime mihi aauerfntur.
terat , Chrybftomum Grarcum feciTemiror ,cum primimeorum miraculbrum teftesfint,& proprio
Gracum verbum nga.rmt non nifi imperdi mo- ipbr tftimbnio incredulitas arguatur. Qua-
di efle poflt. Quae res fcit, vtfupicer id Chryfo- leautem munus ofFerend eTet, fefibitur .4 <1 u.i4.4
ftomlinterpretem addidilTc. Mcefsit adeum Centioio.'] Hominem fuifle Genti-
Chrili d- Redexhoclocoveteresauctores Chriftidiuini- lern, vl ex ipfo nomine manifeftum eft} nec enim
oiaicas pro- tatem probauerunt,qud quafi propria , non aliena tum, cum Iudfi Romani imperij tyrannide prem-
batur& hu- yas poteftare,volendo,imperdoque curauerit,Iu- bantur, ctriones ex ipfis factos fuifle credendni
"incxpoG- ftinusC>'Ter.tu'Man'd Athanafiuse, Idacius Clarus, f eft, vt Chryfoftomus &AuguftinusadmoriuerUnti
tionc^iei. Ambrofius f, Chryfoft. h & quidam diuinitatem fi- & ex locis citatis r cplligitur, r Veri to.'
dLi.4 cj- mul,& humanitatcm probaueruntjVt Tertullianus, Diputant autem interpretes, an idem hic? Ceritu- iuc;7-
traMacci. Cyrillus, & Ambrofius , cuiushaec verba funt : Vola ribfit,&ille de quo Lucas icribit.Dubitandimultis Ani<*em
Inlib^c^ &g0dicit,propterVMinum\imper*t,propter ^rim,ungit cauim attulit, quod magna videatur inter Mat- fuen't jt
IcnTiaPatr $rofter T>Am)xwn. thaeum, & Lucam in hiftoria? narratione fle difcor quo hic , a
Fil. Se Spi- ^.Hemimaeceris.] Dignum eftquari, cur Chriftus dia,Muthauis dicit Centurionem ad Chriftum ac- apud Lu-
litnstni tantum beneficium praedicare vetet, &quodam- cefiTe;Lucas mififle ad eprimm feniores Iudaco- cemt
fLib.j.c6- modo eum, qui accipit , ingratum efle iubeat. Ref- rum,deindeamicosius, excu(fleq;,quodadeum
*"~ pondet Hilarius ', vt falushcec non ofrerretur,id ipfe non veniflet.nec enim fe,vt Vcniret,dignumiu-
fjj^jn quareretur,id eft, ne ide hoc mlraculii, quafi iuffii dicaife.Matthams dicit,Centurionem fogafle Chri-
Lucam. Chrifti, iaftari viderctur, vt alij eti groti ad quE~ ftum,ne in domum fuam veniret; nec enim f digo
h .. rendam venirent curationem ; & fidei meritamit-c effe;Lucasioga(Te,vtveniret.Quibusrationibusad-
Cur \Chri- terent,fi non fpente, id miraculoimpulfi venirent, dutinnullifuerunt,vtdiuerimhiftoriamefledi-
^ quam etiam rationem indicauit Ambrof Hierony- cerent , vt Chrybftomus f, & Eurhymius meminc-
wculum mus ^co prohibuiiTe, quia neceflrium non erat,vt runt.Sed omnes veteres interpretes eandem eiTe pu- fripm. if.
publican, fermone iaftfet , quod toto corpore praeferebat. tant. Et vero quis credat duo miracula tam fimilia
icn.7. Alij,ncgroriamiuamqil3crerevideretur3 Ambrof.k efle potuiffe ,vtrurrique in Capernaum, vtrumque
Lib. . m Chryfoft.1 Beda,Euthymius,Theophylait. Mihi eodem tempore, vtrumqne in iruo Centurionis*
IH^au 2.6 ^entcn"a Auctoris operis imperfecto vald placer, vtrumque in feruoparaly tico,vtrumque Centurio-
' nonomnino vetuilTe Chriftum, ne quid vmquam nem dixifle, nonfwndigmts , vt itttt^sfbtecimmeum.
diceret ; fed ne diceret , antequni fe ficerdotibus Uli ergo,qui contra fentiunt, inconfideratt iaciunt>
oftenderet; ni^i facerdotes vulgata fama faftum quod difimilia, non fimilia confiderehr.
CognouiflentjCalumniarentur non efle ver munda- Quodautem Matthaeus Centurionem accefiflej ?adeih|l-i"'
tum.cuius mundities,ficut lexm prcipiebat,nOn ef Lucas feniores Iudseoram mififledicat.quidam ref- ori*
m ttuit.14 ^ r- -rr ~ . /. . conuioci-
fet ipforum iudicio comprobta; pondent , vtrumque ecille , Se principio feniores tuI; *
4.
curmiTus Proptere dicit ftatim , ofiende tefacerdoti. Quod Iudaeorum, &pofte amicos uos, cm audiuiflet
ta^Saccr- cur pr3eCCperit , etiam inter interpretes di; puta tur. Chriftum aduetare,ad eum mififle.quod Lucas;8c
Db.\.c- Pbrique fefpondent,ideopracepiffe,vtoftenderet U ad extremumingrauefete morbo, ipfum etiam ac-
triMarci- fe legem femare,vt Tertullianus ".Chryfotomus" 1 r
cefliTe,quod J Matthaeus
^
expofuit, -
vt Chryfofto-
) Hom.i. Hieronymus,& Euthymms. Alij, ne, fi feccrdoti mus r,Theophylactus,&Euthymius. Alij per alio t . 17.'
non oftendiflet , extra ciuitatem fecundm legem tant m, non per fe acceflfle: acceder enim dicitur,
fnancre cogeretur, necaccepto beneficio frueretur, nonfolum qui perfe, fed etiam qui peraliosacce-
quia curatislepra redire non licebat in ciuitatem, dit,vtcomparere coram iudice, nonfolm qui per
priuquam fummo lcerdote de eorum eflet cura- fe; fed & qui per procuratorem comparet. SicAu-
tioneiudicatunt.Theophylalus.Alia prxtere ra guft. v & Beda,& Leontius hoc b loco. Nec dbftar;
dones duas Hieronymus afFert:alteram,vt humilita- quod Matthxus dicit x; Centurionem refpftdifle, 0^'*^e
tem fiiam doccret, altera , qum & Bedam probafle Domine nonfum dignus, &, " ego hbmb[um. Nam uuang cap
video, & ego omnium maxime probo,vt inexeufa- quemadmodum, qui per alium accedit , acceflflei .
biles eflent icerdotes^ in ipfum non crederent,cu- ita qui per aliumrefpondet, reipondiflcdicitUr.il.- contra
ius mifacuia probaflnt. Hoc enim eft, quod ftatim lud maius eft argumentum , quod veto fimile*tfle Fault- e-7."
idditrvtteimoniumillis: quod, vt paulo poftdicam, E non videatur, feniores Iudxorum, qui apud Lucam f
non folm oblationem muneris;fed etiam ad often- rogant,vtveniat,hc rogare ; ne veniat. Sedfacile l^t{9J
fioncm fpefat. refponderi poteft , id apud Lucam feniores Iuda:o- ' '
In teflimomum Ulis.] Quidam hocreferuntadver- rumdefuoaddidifle. Nam Centurionem nondt-
bum,pw<^;V,vt fit fenfus,& offer munus tuum,qud xifle illis, vtrogarent Chriftum adfe venire,ex eo
pricepit Mofes, vt eiset in teftimonium illis , cura* dem Luea perfpicuum eft *. Domine , noli vexari , non
tionemnon exfacerdotibus, automnnoexhomi- enimfum dtgntts, vtfub teBum intres bropterqued & 2 VctC.dy
nibus;fed ex Deo profeftam efse,ad quem fer mo me ipfum non fum digram trbitratus , vt adte venirem,fed
dum Hilarius intefpretatur. Nonnulli ad verbum, dieverbo, rfanabiturpuer meus. Ergo feniores Iudso-
offerer. Auctor imperfecto p,&Thedphylatus,quafi minus , qum Centurio fidei, plus Vero haben- fe",*jejUia
(, it. dicat, offer illis munus, nefi non obtuleris, curatio tes vanitatis, non funt funtifideliterlegatione;fcd mnus ei
nem tuam calumnitUr, & vt muneris acceptio per- partim non credentes pofle Chriftum fblo verbo habuenmc,
pctuum contra illps verx curationis tu teftimo bfentem curare paralyticum , partim , vt ait Chry- quam
nium fit.Ncc enim diccre poterUnt ,non ver fuie feftomus , oftendere volentes tantm feautoritate tlJn* &.
'Valere,vtpoflentChriftunladducere contr,qum "*5*,!
cutatum, pro cuius cognita , probatque curatione
munus acceperint.Ali j ad vtrumque,& d verbum, inmandatis habebant, rogarunt, vt venirct. v$i-
tende, Sc ad verbum offer, vtTertllian. Chryfofto- , cut & illud de fuo adcderunt , Dignus efl enim ,#
H iii)
v.
COMMENT. IN MATTH. i84
hocpraes, diligit enimgentem noflram , & Syndgogam ipfe H ya $,ego enim homo fum , indicans Chriftum plus
ddctuit nobis. Non enim Centurio illis mandauerat, efle quam hominem , fed k y.y nam (jr ego home
vt fedignum efle dicerent , fed potis indignum. /wJqualdicat,vttu.Altera>qudftatimadiiciat,dr
VnusigiturEuangelifta, quid Centurio mandaflct: babeofitb me miiites,quiCi volens explicare quod di
alter quid ludan dixiffen^expofuit.Illudcgocredo xerat,feefle in poteftate conftitutum. Nolo,teftis B521 Ati*-
aVerf.i 8t ex verba, qua:* fequuntut Iudaeis dida non fuiTe: mihi mea confcitia eft, aduerfariuminuidiagraua- niZit*
* necenimtantmhabebantfidei, vt tarn plenis fidei re,cd ledorem moneo,camfuifle Arrianor inter-
verbis vti poflent, praefertim cm , vt ex Luca con- pretationem, fie enim Audor operis imperfedr.ho-
ftat,ant rogaflent,vtveniret,fed dida fuiTe ab ami- mo,vt ex multis locis Commentariorum ipfius ma- ,
eis Cturionis,quos,vt ait Lucas,cm audiuifletad- nifeftum eft,Arianus. Quo confilio non folemus e, o-
uentare Chriftum, ad eum mifit, quoique credibile vt multi faciunt, Chryfollomi nomine citare, ne s- Ps >m-
eft gentes fuiTe, quia eos Euangelifta non ludamos, dilfimi & eruditifllmi viri audoritatem , fpurij , & "5
vt prioresjfid amicos vocat. Eos ergo tanquam ma- heretici operis attributione polluamusinecomnino 115 "
gis familiares,videns priores infideliter mandata fu citaremus,nifi hanc illi, & antiquitas, & endino, &
peregifle,melis inftruxit.vt fe hominem efle dict, fubtilitas interpretandi audoritatem tribuilet ; &
fub poteftate conftitutum,tamen dicere hic militi, etiam hxreticus Catholicis citari poflet,ficut Ter-
vade,& vadere;alteri,fac hoc,& facere,quod vt erat tullianum , & alios nonnullos , quos herticos fuiTe
fidcliores,iifdem,quibusacceperantjVerbis, recita- icimus.fiep citamus. Senilis igitur eftomnino con-
uerunt. . trarius.Nonenimparijfedminoriadmaiusargu-
Nonfiiit Fuerunt&quidicerentjhuncCenturionemillum mentatur.Si ergo homo cm fim, fub alteris pote-
icgulusde fuifleregulum, de quoIoannesfcribitb : & miracu- ftate,id eft,fub Chiliarcho, & fub Imperatorecon-
quo apud ium,quod hoc,& illo loco narratur , idem Leontius ftitutus,tamen quia fub me milites habe, dicobuic
loannem. hc,& apU(j ioannem,itmque apud eumdem loan- vade, & vadit, & alteri veni, & venit, quanto magis
' 4"* ' nem Chryoftomus,Theophyladus,Euthymius re- tu,qui fub nullius es poteftate, poteris folotuo im-
ferunt,eorumqueopinionem mrito refellunt,nof perio feruum meum curare? id eft, per alios facer,
* ftiifl 4UC *^'c refutauimus. Itaque abs re eft , quod ad quod per te facer potes , vt'omnes veteres audores
notait marginem huius loci locus notatur Ioannis , quafi Catholici expofuerunt , Auguftinush , Chryfoft. hSer-<. de
quamuis in eademfichiftorii. j,Bcda, StrabusK. Omnium autem optimLeon- rerb Dom.
antiquiori- .fttermeus.] Seruusmeus, vt conftat ex Luca c. tius vare <> interpretans ^/*'* fubrege,c\i- fccundm
bus notat y nonfnmdignus.] i >v*{Cufficicns, id eft, dignus, iusinterpretationis , fi aliud non haberemus argu- M^tth-
clCap. 7. t. ytfuprd.
r ,. , _ _ ,
, , . V* mentum,
qum* - qud /- , hic fenfusvberior
... . eft,
, * & -illa., ' In
, .
1 '7'
d Cap..i. fiintresjubtechttn .] Non probo, quod qui- tanta Centurionishdemagisdignus:hoc^num fans
i. Cor.if.6. dam dicunt, proptere fe Centurionem indign - efle magnum exiftimare deberemus. Quis enim non
Ad Coloff. pclla(Tc,qud Gentiiis eflet,& non liceret Iudasis in videt, non efie tantae illi Centurionis fidei confenta-
|*- Gentiliur domos ingredld enim non minus facile neum,vtfe,&natura,&officioquodammodoqua-
dixifletiSc non iblm dicit f indignum , vt in dom ret Chrifto, quod etiam fi fingamus , e ver facer
e Luc. 7. 7"t fuam intret,fcdetiam,vt ipfead eumadeate.Non er- potuiiTe,tamen profedo non feciflet. Mali omnmo
go,quia Gentilem,fed quia peccatorem fe efle cie- fuiiTet oratoris,fe illi, quo benefici peteret,a;qua-
bat; non fuperftitione,fed fide,dixit fe indign efle, re. Potis i, quamuis fuperiorem duceret, inferio-
fLuc.5.8. vtfubtedumfuumintraretjficut Petrusf, Exi a mt rem diceret. Et eontrariae coniedurae non modo le-
Donnnc,iuuho:o pea.ttoi-fitm. Beda. ues,fed etiam falfae funt. Ncc enim eft Grec n * Interprera-
Sedunttmdtcverbo.] Hebraifmus, * HON emorjic y'^<w cir fge, vt elfe oportebat, vt ille, quem ifti pu- tlo.B.ezaf-
d eft, iube, -verbo, vnico verbo: non enim fblm op- tant,eflet fenfus fed ^ y ty , etemm ego , quod in- llcltur'
ponit verbum fado, fed longo etiam crmoni, vtc fum habet omnincontrarium. Etenim ego, cum
dicit, verbo Domtni ccelifirmatifuntyid eft,vnico bre- nonfim Deus.vttUjidhomo.vtCterbquibusim-
gPfl.}t.<. uifllmo verbo, F**,df"/4ff)iB. Credibile eft au- pero,tamen quia fub me milites habeo .dicohuic,
d.iuifle Centurionem,quomodo Chriftus leprofum vade,& vadit,& akeri,vni, & venit. Quod aut di-
non multo ant, vnico verbo curauiiTet^e/o^^- citf milites habere, non ideo dicit, vt probet, fein
rti indque tantam concepifle fidem , vt idem in fuo poteftate efle conftitut,fcd vt reddat caufam , qu-
eruo facer pofle non
dixiflequofdam, dubitaret.
proptere Refert Leontius,
Centurionem fruum obrem dicit huic.vade,
Lego quidem & vadat:
apud Daniele illi, veni, & veniat j - '3-'
'jTeVwrV^ejCVjgenus
ad Chriftum non adduxifle, quia iam agebat ani- quoddam militari prffedorum in Theodotionis
mam: itaque timuifc, ne in via agitatus morcretur, editionenominarijquiK'nan bp/x,ChaIdaicvo-
quod ille Centurionis fide indignum putat. Qjri ctur, fed illos ipfos poteftate, fub qua,non in qua
enim credidit,folo verbo morientem fanare potuif E efstjfic appellatos puto,ta"qui fi fubprffedos dicas.
fe;&ilhidexiftimandumeftcredidifle,pofleChri- IO Miraus e.] Admirationem nemoignorat ex
ftum efScere: ne per vilm moreretur. antegrefla ignoratione , & coniccuta cognitione
* Hie Hcbraifkms cx initio Gcncf. fumptus , in quo to, P^' Admiramur cnini , qua: videmus,aut au-
ticslgitUrJcap,.=,ni,Kiaviv^W/(,,W}c{ixt dimus,iliaverationecognofcimuc,cumantenofo-
Deus.pro iuffit.i Dauidepoftcadcclaratuscit.pfalm.i+J.y. lum ignoraremus:led nec cogitaremus quidem.Ita-
IMnaainiVNinocWbif^T'fB^r^ipfepratcepitec que hoc ipfum admiratumfuiffe Chriftum,cm ni-
creatafunt. Noiter inteiprcf vtrumque preflt dicens. hil ignoiaret, multo ver minus Ulam ipfim Centu- Admiratio
Queniamipfedixit.&faafunt , ipfe mandauit cercata rionis fidem, qum mirabatur.cm, vt ait Aueufti- ."""!10.,"
lunc nus.ipfe earn feciflet, ment miraretur. Quod qui-
.Kdm&egohomofum. ] Theodorus Caluinifta- damrefpondentmiratum.vt hominem,nen probo,
rum interpres pro xm i^oieufyfubpoteate, legendum quia ne homo quidem fidem ilia ignorabat. Nihilo
putat '4; aar, inpotejte , fenfu prorfus contrario, proba bilius^quod alij dicunt,non propter noua co-
quafi iftc Centurio argumentetur, non opus eft, vt gnitionem , fed prepter nouam experientiam fuifle
venias,nam Se ego homo fum , ficut tu.quamuis mi- miratum. Ponunt enim Theologi fcientiam quam-
nore , in aliqua tarnen poteftate conftitutus , & fblo dana in Chriito,quam experimentalem vocant.qus-
imperio facio,quae volo:duabufque in hanc opinio- que ilium nouis rebus acquirere pofle dictqu
dudus eft conieduris , altera , quod non dicar, adm 0 d um ait D. Paulus, didicit exits quxpaffus efl,obe-
dienti.m
1
US CAP. VIII. DE FIDE CENTVRjONtS. loo
* Hcb-t.r Jieiaim'.* Caterm experiencia non poteftadmira- A Dicimus aliquando coram doftiffimo viro , illu vel
tionem afFerre iis,qui,quidquid experiuntur,animo i 11 qmnium, quos vnquam noucrimus.dotiflim
prafumpicruntj cuiufinodi Chriftum fuiffe certura eTe,nimirum eo exCepto,quo cum loquimur , cum
eft-MuIto probabilius Auguftinus,non fuiTe reuer" quo inuidiofum & inurbanum effet alterum cpa-
miratum.fed vtnosmiraremur.quafi admirando di- rare.Dicit rex ilium, aut illum cTehomincm tonus
bii.i.ccra xifle, inueni tantam fidem in lfrad. Qitifquts (mquit) regni fui potentilfimum, haud dubife ipfum exci-
aducr. lc.& miratur Secundum con\uetudinem , qua homines loqunntut\ piens,quem longe feit elle potcntiorem.Dicit Chri
Propa. c.7. inopinatttmt atqueimprouifumfibiejfegnicat ,quodmira- ftus inter natos mulierum non furrexiffb maiorem
tur. Sedlefus, qui omnia prxfciebdt, quod mirandwn altis Ioanne Baptifta,non comprchcndcnsfeipfum, qui
tommendabatjnirando laudabat ,& alibi . Qgi- autem in ex mulierenatus,eo long maior erat. Sic hoc loco, 1 Infta-*
Lib. i.4e
cii.ctra illisfecerat if[tan fidtnt , niipfe , qui earn mirabatur ? quod cum dicit,fe in lfrael tantam fidem non inueniffe,fa- '
Minie, . S fi ( alius ft aet , yt qutdmirareiur^quiprifcius erat} miliam fuam,id eft,Beatam Virginem, & Aportlos
quodmirabatur Dominus noer , nobis mirandwn effegni- nonromprehendit. Alteromodo fie, vt non de ipfa
caty qttibus adlmc e opusc moueri. Omnes igitur tales - fide,id de externis fignis fidei Chriftus loquatur,
tits nus nonperturbti animifuntfignas feddocentis magiri. quafi dicat,non inuenijqui ita mihi refponderif, qui
Credo ego ita Chriftum rnirari dici , ficut irafei db tantam pne fe fidem ferret. Priorcm tamen interpre-
Deus quo citur Deus , non quod irafeatur , fed qud rationem maeis probo,
puniat,qud homines irati facer blent. SicChri . Oriente , & ab Occidente.] toto orbe terra-
dicitur.
ftusmiratus dicitur, non qud miratus, fed qud rum extra regn Iudx pofuit enim duas remotifi-
ad modum mirantis hominis locutusfit , Omulier, mas partes pro omnibus, Auguftinus . Venicnt au- K jcr g
Ca. i y. S. magna efides tua. d tern vocati: loquitur enim de gtium vocatione, de verbis D5.
Hon irmeni tantam fidem in ifraeb] Gric -*Ji ir qua laias 1 vaticinatus fuerat,& de qua tou epiftola fccundm
ieeyLHK , ne in lfrael quidem tantamfidem- inueni. Qujdam, ad Romanos "*, late difputat D. Paulus. ..
vt ait Chryfoftomus %cx hoc loco,& ex illo Luca?,' Et recumbent.] admenfim,metaphorafumptade 6Cay'4,*
& Synagogam ipfe adificauit o,collegerunt, hunc conuiuio: fol et enim regnum clorum per couiui ^ xim
. 2,7. Centurionem Iralitam,nonGentilcm fuiffe. Ex
f Luc-7-- fignincari , quia fatiabimur , cum appamerit gloria eius n, cap.
quo vtroqueloco contrarium colligeredebucrunt. n, vt apud Lucam 0 , Beatus qui manducabit panem in re- n Pf. tf. 1 j.
centurio an
fuorii Gcn- Nam & hc, cmdicit Chriftus, fe neinlfra'cl qui ?no Dei ,8c P, >o difpono vobis , yt dtfpofuit milnpaterre- 0 caP-'4 4'
ulls. 1 f i i r r P Luc il
dem, vbi plus fidci effe opportebat,quod filius effet grimi,ytedatts,&bibattsjuper men] awtneamtn regno meo, j" 'q
Abrahami, qui pater fuit omnium credentium, tan Sc^yBeajqui adcnamnuptiarum agni yocatifunt. Hoc Re'nDci
tarn inueniffe fidem , non obfcur fignificar>Centu- ipfum per illam parabolam de nuptiis,& inuitatis fi- per conui^
rionem fuiffe Gentilem,& apud Lucam eo magis e- gnificatur r.Nonfolebant Gentiles ; neclicebat illis "iumfigni-
nioresludorumeumcommcndant,qud cmlu- pris,cm Iudxis ad menfam diieumbere; docet
dasus non effet, ludseos tamen amarer,&Synagogam Chriftus incelo cum ipfis Iudaeorum Patriarchis ^ ?oc-19'
illis sdificaffet. Abraham,Ifaac,u lacob,diicubituros,& Iudaeisip- r Mar.it.il
Qio au tem modo dicat Chriftus, fe nein lfrael fis anteponendos. Luc.t4.:.
quidem tantam fidem inueniffe,cm in Prophetis,& Cum Abraham, lfaac3& Jacob. ] hos tres potif- cur.j" "es
Apoftolis^certe in Beata Virgine credend fit fuiffe fimum nominauerit, multas caufas interpretes ffe- nennen"
maiorem , mrito quiritur.Qfidam Patriarchas Sc runt. Prima eft, qud Deus eorum , Deus vocaba- tur>
ProphetasxcluduntjVtHicronymiiSj&Beda.quia tur <",Hieronymus. Secunda , qud illbpromiifio fExod.3. f<
An-nator
Ccnturio non dicit, non fuit, fed noninueni,id eft, non fum ex- teme Chanaan, per quam regnum clorum fignifi- 151*.
nis fides pertus in Ifrae'l,ex quo homo factus s. Sed quid de cabatur, facta effet t,Theophylactus.Tertia propter 1 Gcn.11. 7.
qum alto, Apoftolis, & de B.Virgine dicemus? Putat et.a Hie- fidem.qua: in illis maxime eluxit,cuiufque imitado- & ,} 1}*
rum tan ronymus non vnius Ccnturionis cum fingulorlf- ne gentes in bonamoliuincrtae feruantur ,quairj
c;o; urn. raelitarum,fedEcclefiaGentilium, qua;pcrvnum etiam Hieronymus indicat. Mihi videntur hi tres
Cturionem fignificatur,fidem,cum totius Ecclefia tamquam Reipublica: Iudsorum primi & praecipui
Iudior fide comparari,illiquepr3iferri.Sedvt hie fundatotes nominari,quivelutiincapite menfaslef-
nfus anagogicus fit, non eft certliteralis: nam ip iuri fint, vt fignificetur, gtes cum illisjid eft,proxi-
fius etiam Centurionis fidem Chriftus miratur. Au- m illos feffilras effe,Iudjciiquc prfferendas,ficut il-
g Horn. 11. or imperfecti ?,duas interpretationes non incom lius Ccnturionis fides,cuius occafione haee dicta sf,
modas affert. Alter am,rc vera maiorem in Ccturio- propis ad fidem Abraham , Iiac , & Iacob, quam
nc,qum in Apoftolis fuiffe fidem. Nec id exiftim- Iudxorum fides acceifit , ficut finus A braham voca-
dum abfurdjCm Chriftus Centurionis fidem tah- tuseftjillud veluti conclaue, vbi Abraham ccele-
* * toperefxpe reprehendat infr b.Alter,non fimplici- ftium delitiarum guftu quodamexpectatione Chri-
ter, d proportione perona?,fidem Centurionis A- fti fruebatur u.
17.10. poftolor fide maiorem fuiffe,quia Apoftoli.Iudi: 11. lili] autem regm.} Filios regni , quafi filios regis, '
Mat.itf. 14 Centurio,Gentiliserat.[taque maior erat in illo me? id eft, Dei, & proinde heredes nonnulli vocari pu* ^ 6,
diocris,qum in Apololis fummafidcs.ficuthomi- E tant. Non approbo; cur enim nonpotis filios regis Filii regni
nemrufticum,fiquidexPhilofbphia delibaucrit, appellaffct ? Alij , inqilibus foeus ante regnaue- quicatur^
magnmdicimus effc philofophum,& Ariftotelibusi rar, Hotus enim in ludaa Dens *, tjjeronymus,& Beda.
atquePlatonibusanteponimus.Memini legerc,Tra- Alij,qud mihi magis placet, quibs{cgmun calo- * ^1-71-'.
ianum iraperatorcm magnum habitum fuiffe picto- rum promiffum erat , & qui in eius quodmimod
rem,quiaquantuicumquepictor effet, magnus ta- erantpoffeffione;proptereenimdicunWeiicifo-
men Imperator ,magnus pilor effe non debuit. Sic ras, quafi iam pris ints fuiffent, vt ille , qui in cce-
hominesiimuSjVtquidquid praeter debitum,&opi- naculo fine vefte nuptiali inuenus eft fie fer y cap.ti.-t
nionem accidit,pro magno habeamuS TheophylaCtus. Dicuntur ergo filij regni Hebraif-
Quoraodo Duobus ergo modis interpreter , altero , vt Chri- mo,t quia ad regn nati.deftina tique erant:aut filius
maior fue- ftusnon comparen Cmturionisfidem rumfinpulo- ^ppatapnis z . riman '33 bene 'themutbatb,;quts_.].7*."
I Centu-
tionis qua rum etiam Apoftolorum, led cum populi fide : fie " noikr interpres reddit, lios^mortificatorum. Non
enim olemus aliquando generaliter loqui,vt eos de difplicet tamen , quod nonnulli dicunt , filios regni
fidci. quibus dubium non eft, excipiendos intelligamus: -fCarijquocj^ixegno bdgorum nati effent, quod
i87 COMMENT. IN MATTH. 188
veluti vmbra qudam & exordium eratregnic- hijueluminelucermt,quonidm Dominus Dens illuntinabit eos,
leftis, vtopponatur I udii gentibus, quafi indgena; <r regnabunt m termtm. i Apeen j
alienigenis,& vt Galli dicunt , naturales ubiedi ex- ibteritetus & flridordentium.] Quidam hxc duo Ininferno
ternis ; & quod alij filios regni appellari , non qud ita diftinuunt, vt duo fuppliciorum*enera, alter "r ^1*&
elTentjnec enimforas eiefti eTent,fed quod cTe de- ignis,alr.erumfngorislignmcenrur, vtapudlob,<< tam (t
buerunt, fuaque non fuerunt culpa , quemadmod rmium cdorem tranfe*tab aquis niuium, & vjque adinfe- x Cap. 14.
filij fapicntiae vocati funt , non quia crant , fed quia rospeccatumillius, Beda hocloco,& Hieronymus, aut 19.
a Luc 7. j. rnaxim debebant effe ipientcs 3,iutcataefapen- Ci quis alius auftor I, Duplicem enfin elfe Gehen- }l* c<"n-
ti.t fiiiisfuis. nam,alteram caloris, alteram frigoris, idcoq:folcre -4--
* Cummultivarrique Hebrtifmi diftione f3 ben,'l aliquando,addito epitheto Gehennam g,appellari,
e,l> fil usori.intur, nullus itahuic loco fimilis videturiftt, quafivtabea,alteraqua;niuiseLr.diftinguatur.m m Matth f.
qum iile quo Ofcx i. 2 ZS'JUT hi bene Zerm- Non difputo,an duplex Gehenna ligne quomo 18 j.
I
nsm krnmma . quia
- filii
<-.-/-fornicationum
! _ - ideft
vos cftis, -1 nothi,
1 I do locus illc lob imelligatur, quia huius loci n eft.
& ex patribus foruicateribusgeniti, fie filii regni, ex patii- Tantum dico, earn opinionem non eTealiorum au- ' ^uP'ex
, bus geniti qui erant ad regnum afciti,& cleft.. ftorum approbatione receptam , & Chrifi hoc lo- 8 a* fit'
Puratori Jn tenebras exteriores,] Infernumfignificaridubium co,&aliisfimiIibus,non ideofletu &ftridorcm d-
fa Traftam non eft,et( Orgenes Purgatorium,quod extra in- tium nominafle, vt duo fuppliciorum genera no-
in Mattb. fernumfit interpretatur. Dubiumtamen,cur tene- taret, quafi fletum calor, &fumus.-ftridorem frigus
33- bne, & cur exteriores appellentur,cm & ignis iMic effe&urum fit:id vnam & eandem rem,id eft,maxi-
fit,& maxim intern.t,& abdira: efle videtur. Cer mamtormentorum vimfletu, &ftridorcdtiumfi-
Iufcrnus ium enim eft, ita Chriftum de inferno, ficut de car- gnificaife, quia vtrumque qui vehementiim tor-r
per tcoc- cere aliquo loqui, qui vt tenebrofus fit,tamcn tene- quentur facer olt,& flent,& dentibus ftrident.
bras exte br interns funr,n externae:& eo quidem magis in- Anautem& fletus,&ftridordendumverus futu-
riores in
Script ura tcrn32,quomaioresfunt.Cur tenebra: voctur,mul- rus fit,an per hecduo,queapudnos in fuppiiciis fie
cur dei- ti rationcmalij alia reddiderunt; cur exteriores ad- ri folcnt;maxima illainferni fiippIicia,pcrmctapho-
gnetur. modm paci. Hieronymus in comentaras, & Au- ram declarentur , nihil aufim in vnam , vel alteram
guftinus & AmbroiusJ, proptere damnatos in partem affrmare ; malim tarnen verum fletii Sc ftri-
Epilad tentbrasmittidicunt,qud Deo verolumine dif- dorem,qummetaphoricum: & quia ita Hieronym. Veras^e*
Honoratii
Ito . 11. cedent. Nefcioan hoc, etil varum cft,potis fit alle fentit, hinc futuram corporum refurredionem pro- *a
d tibr. 7.1 goricum.Sicut & ilia altera interpretado , qua affert bans; quia quod propri interpretan pofumus,per turus cit.
Li'cam. Auguilinus c,exteriores tenebras,extremam,& qux figuram interpret iriincredulorumhominum eft, &
e In Com. vltrfanari non poifit,ccitatemappellari;in quam quafi fidei diuerticula qusrentium.
in Pfal. 6. cmnesdnatimittuntur,quia nulla in inferno age- ii.Fdde.]
3 . J, H-braiimust eft hominis concedentis, n Iud.it.
....... T , jsj
f Verf. g rePfunt pcenitentiam.Alij.tenebras quidem dici, quoarogabatur,vtalusinlocisn,frrf/(',jw>J'i'>-- , r0 ,7 }7
qud locus ille inferni luce careat,vt ait ludas f, ~ /:quemadmodum Galli dicunt, vt fignificentie, . Reg i4..
gelos yerJ, qui nonfemauerunt[mm principatHm,f'drelique- quod petitur, libcraliter, & hilare conceder, xllezj f. 34.
' runt fuum domicilium,dd iudiciwn magntt did vinculis /(ter vous /'trv^.Collegerunt veteresautores,&hocex LUC ' &
msfub calgine referuauit. Nam etil in inferno vei u s eft aliisconfimilibuslocis,vtinfr,fidem vniusalteri ***' ^
In inferno ignis,tarnen , vt Bafilius & Damaicenus docenr, ca- prodeTe. Nimferuus, Ccnturionis autfidemnon oCip.j.r,
verus clt
ignis cali- lidus eft, lucidus non eft , quia non folo calore dam habebat:autfi habebat,nec enim eftat,non propter Mar.i.j.
dus 116 lu- natos, fed etiam obcuritate torquet : exteriores au- fuam, fed propter Centurionis fidem natus eft. Ita Loe. j.to.
mdva. tem appellari non omnes , quae in inferno funt : fed D CyryllusHierofolymitanus P,Chryfoftomus 4,Ani- Fidcs TBns
eas,inquas dicuntureiiciendl eneludi. Multos brofius. r alt er
prodeft.
enim illic efe pcenarum gradus , omni grauiffimas f Hic Hcbraifmus prterquam Iocis indicatis. efti. Re q^ cathec. f.
tenebras exteriores nominari;ita Theophylaus. 7. ^ 1'1 CDlbboS ledn q'tiom-U,
Qupd eo videtur magis cuenire,qu plenior eft in Ufchalam vtlohtlfmtl thitthi ethfch*Uthcch,\zt in pace: r lib {.in
ter Gentiles & ludamos antithefiSjVtquemadmodum & Deus Ifracl dabic tibi petitionem'tuam , vbiconiunftio Lucam.
dixeratGtiles cum Abrah3m,Iac,& Iacob,ideft, copulatiua pro caufati imi vidctur, vt fxpe fit.
primo loco in clo difeubituros; ita nunc dicat, lu 14. Cumvenijfet.] Accidit hocfimul atqne Chri-
dios vltimo in inferno loco futuros elfe. Sed aliter ftusiniynagoga Capernaum concionem illamha-
tarnen interpretan pofumus : c enim agatur de re buiffet, propter qua mirate unt turbe , fvt conftat
gno coelorum,ex quo, qui excluduntur, in tenebras ex Marco r,&ex Luca*, & poftqum dmonium ^Ca sJ
Citeriores eiici dicantur,ratio poftulat,vt inde caula illud eieci (let, de quo.iidem" fcripirunt,dequo teap."/.**
petatur,quare locus,in quem mittuntur,& tenebra?, Matthus mentioncm non fecit. Deicribiturautem * Ca'p 4.}i
In Sctipra- & exteriores appeUcntur. Agitur autemhoc loco. tota hc hiftoria diftincliis Marco , vt Chryfofto- vMar.i. *4.
ravita ficut multisalijs.de regno clorumfubfigura,& fi- musx,&Auguft.>radmonuerunr. Narrt enim qua- Luc4-J4-
ponus c- milituc^ine cuiuij nee prandij, fed cna?,quia anti- tuoi- tantm Aportlos Petrum,Andram, Iacob
naqu.ni quusmoseft,vtconuiuiaadcnpotis,qumad E & IoannemfuiiTecum Chrifto.cm venitindom xHom.t.
pranlidi- prandiumcelebrcntur,quiapofitistuncnegotior Petri,eorumq; indicio monitumfuiTe,Petrifocrum XLb .<1
^ ...r'. n'< in nn.m in A\pm frarii nnTnnr. . ropatumnue curafe.
egrotare, rogatumque curafe. conf.Euig.
catur.j curis logins in noftem , qum in diem trahi poflunt. In domwn ?r>.]Duplex ex vno verbo oritur qUK- C3> U-
Itaque reite dixit D. Paulus, qui ebriffunt, rotte elrif
gt.Thof. j. funt F> Quamobrem femper videmus ecenam , num- ftiojsltera quomodo tunc Petrus dom haberet,
7. quam prandium appellari b.Solent autem conuiuia- omnia ircliquiTet '.Hereticor interpretes refp-
h Mat.ii.i. les cna?,quia de noe fiunt, copioib tdarum ltt- dere folt,n omnino Apofiolos omnia fu reliquif- ^ ^
Luc i4 . mine celebran, qud non folum ad neeeifitatem, & fcjftd cura adminiftrationmq; fuorum bonorum, ^*7
i0* -19-' vfum , led etiam ad celebritatem , & ambitionem quamChrift fequentes,&Euagelioeruientes,ge- paupenatis
adhibetur. Itaque qui in ccenaculo funt, in magno rere non potert;blitos tam ad ua redire, c Eu- Apoloo-
funt lumine:qui extra,in magnis verfantur tenebris. geli predicado nimpediebat.Vellt)vtopinor,bcK Iu hocs.
Ideo,qui ex regno ecelorum extrudtur,in tenebras niifti viri,Apoftoli videri:fedquiafimilesApbfto!is
exteriores eiici dicuntur : quia quidquid tunc extra fieri nolt,voltfibiApoftolosfimiles facer. N-
regn ccelor eritjfi cum eocomparetur, tenebrae nullos miror Catholicos interpretes , d eor com-
crit. Nam qui in eo erunt ,nonegebum}umineolis, ne- metarios miniis cauttleguntjin cunde error abdu-
<cs,
189 CAP. VIH. DE SOCRV PETRCVRATA: 190
Petrus an os.Refpdeo ergo, Petrum domum non habuiTe, A o.Etdiciteilefus.] Cur Chriftus iftum Scribam
dorn vira nec enimmentitus dixit, Ecce nos reliquimus omnia, & volcntem eiuseffcdilcipulum tam afperc reiecerir,
poffedc-
rit. fecutifumus te. Nec interpretan poiTumus, reliquiffe mirum viden poteft.Sed exci euftantia perbn.T,& r, c ....
aCa ij.17- curam; quia dubi non cft , eo modo diccre voluif- exChnltirefponlo,non elt dirhcuis coniectura3co- ckuftus
, fc& esteros Aportlos omnia reliquiffe , quo gnouiffe Chriftum , eum non tarn perfetionis, qu venientem
Chriftus paulo ante illi adolefcenti|dixeratb,.S7-w lucri, aut gloria: caul venire, ideoq; propofita pan- ad f fes
bVetf ir. peifetlits ejfe,yade,yende yniuerfa. qux hohes, CT dapauperi- prtate terruiffe , ficut filios Zebedxi, qui honoris ccrir-
bus, & ven, &fequere me. Adhxcenim verbaChri- eum cau fequi volebant, expoli a crucis ignomi
fti all udens Petrus dicit: Ecce nos reliquimus omnia, & nia deterret, poteis bihere c.tlicem, quem ego hibiturus
fecutifumus te,quid ergo erit nobis } Domus ergo Petri fnf, infr r,& ilium , qui Atis fibi bonus effe vide-
vocatur,non quia tunc erat, fed quia aliquando Pc- batur,paupertatis propofita perfeccione* ,visper- , *
tri fucrat,qucredibilecft,quiapauperescrt, vxo- fcBus effe,yade,CT yende yniuerfa ,qux habes, CT da paupe- 9'
ri, & focrui ilia? rcliquiffe;nili ipr fortaffe erat. & ribus , Cr veni, fequere me , Chryloftomus 1 , Hilarius, ff^m
Petri vocabuur.qia Petrus in ea,antcqu Apofto- Hieronymus, Auguftinns,u Theophylac~rus,& Eu- 1 rn comm.
ccap.u i$. lus effet habita bat.Sed quia Marcus/ dicit fuilt do- thymius1. , u$cr.7.dc
mm Simonis & Andrer,credibilecft,neutriusfuif- Tutus hominis
, . J . t ntvStirx.
, , ...._ HincolimGenti-
wv..., *etb'om.
,
fe,fedpatriseormn,queorumdici^rcutdoraus g les probare conabantur Chriftum virili . ... iminena-
. leeundiini
u'n 11
parentumdicitur etiam filiorum. turn fuiffc, qud non ' tw ttiw , id cft , filius x In hunc
Altera quiftio eft , quomodo Petrus in Caperna hominis feeminx , fed o tjaV fk e&vv id cft, filius locum,
loan. . 44 domfi haberet, cumBethiaidxciuiseffet'1 .N hic hominis maris diccretur,auctor Iuftinus . Quorum
e Mr.i. m. in Capernaum fia effecftatc. Haeretici interpre illcargumtonon tarn refpondet,quam exaliisfcri* !!\.'^'
tes fingt,eum duplicem hibuiffe domum, alteram pturxlocis probat, Cnriltum ex vinieminenatum cur chii.
Hztettci Bethfaidar, vbi natus erat:alteram in Caperna, vbi non fuiffcScd non cft difficilis refponfio,filium ho- ftus filiu$
pcffimi funt
utetpretes. propter picationis commoditatem habitabat. Erat minsHebnorum idiomate,nihilaliud,qum homi- hominis
efiim Capernaum ad oramGeneathetici lacuspif- nemfignircarc.Namcmomnes filios homin ge- "ppellawi
cationenobilirfimi iauteerte, quia Chriftus in Ca neraliter Scriptura nominar, A damum eiiam prim lt'
pernaum folebat habitare,eo domum fuam tranftu- hominem comprehendit , qui neque hominis maris,
liffe;fcilicetnon errore vno contenti, quod Petrum ncque fminae fili us fuit,fed tamen,quia homo fuit,
bona fiia ncgaffent reliquiffe , crrorem alterum ad- filius hominis appcllatur. Nifi fi quis malitdicere,
diderunt, vt Petrum iamfadum Apoftolum, altero vocauitfilium hominis, eomodo, quo eum filium
tanto,qulm vnquam priuatus pilcator fuerat, locu- q Abraham, & filium Dauid Scriprura vocat.
pletiorem facerenr. Cathlicos fane laudar? n pof- Illimaior&dirficilior eftquxftio,curfolus Chri
Filius ho
ini, qui hac in re ha?rcticorum, qum Catholicor ftus in nouo,folus Ezechiel in veteri Tcftamto ita minis in
interpretationem iqui maluerunt, quafi non effet vocetur. Nec enim memini aliura quem, praeter hos nouo tcila-
Deus in lfral,& viri do<5ti,atque Catholici ad hanc duos aut cert tarn frequenter,& proprie itavocari, memo cui
quxftionem mult ante melius non repondiffcnr, licet communiter,& in genere omnes homines filij <lus chri-
han domum Petri non fuiffe in Capernaum , fed hominumappellentur.Namquod Daniel dicit, & us.duacUr
Beth(ida?,qui viciniima erar,ita vtChriltusexis ecce in nubibus cali quafifi.ius hominis vemebnt , omnes de
exfynagoga Capernaitarum , Bethlaidam pranfum, Chrifto interpretantur , nec dubi eft, quin de illo
autcnatum ire potuerit. fit intclligcndum.Cur Ezechiel ita vocatusfit, dixi-
1 5 . Et tetigit.'] vt apprehenderet manum eius,ac le- musvurChriftuSjhicdicendum. Deliria veterum zCa.7.1?."
cip.i.ji. tiaret, vtexponit Marcus*: ha,reticofumpr:etermitto,qui,fiquemicireiuuat, ^lneius
cap.i.ij. Iren32umlegatb,aliorum ttiim opiniones recitabo. ^ "7
17. Vt adtmpleitetur.] Vide ipf *.
I&55-4. Ipfe infirmitates noftras acetpit.] vhaCi acepit, di Qii;lam ergo fie appellari voluiffe dicunt, vt often-
xit, pro, , tulit , portauit,vt eft pud Ifaiam * dtretfe eum effe, quem prophets humanam natu-
1 yrhndaleienulmnafcba, Hieronymus vertit ram fumpturum pra;dixerr,qumquc filium etiam
ad verbum, infimitatesnora,sipfe portauit. Septuagin- hominis appellauerant ' ; Hare eft Epiphanij fenten Dan. 7,1 j.
taicnlumnon verba reddiderunt, < w *( tia^.&Theodoret'.Aj filium hominis,quafi Ada- d Alll| Nl)i
b/xuvpifH , ipfe peeexta norapottat , more Septuagin- mi vocari putant, vt olendat, ipatrem hominem .
ta,qui ^ aeeipere iblent diccre pro fi^vpor- non habere, led per virgine ex Adamo vlque genus e 7-'1.
f LM.17.1i. fjfrcjvt alibi1'. Qmoci Prophetade peccatisdiflum traxiffc.Ha;cGregorijNazianzeni f. Alij , vtipfono- f rar. 4. de
crat,Euangeliftaad morbos corporis accommodt; mine incarn3tionis fuae magnum erga nos benefi- Thcol.
fiue quia Chriftus corporis morbos, non nifi pro cium declarer, Auguftinus E, Commendans, inquit,o- S l,.de
bis, quid mifencorditer dignatus fit ejfe pronohtf. Aliam ^nt Eua5'
pter morbos animi curabar.fiue, vt ait Chryfoitom.
Hona.i. 8 quia morbi corporis peccati poena fiant, & pler- alijslocis ration cm affert, quia erat etiam filius Dei, J
cur Euan- x. _ ex morbis animi nafeuntur ; fiue quia ita folet
que voluiffehum mamnaturameaappelbtioncdiuina
gclifta qua: Matthseus prophetiasnon ad cundem,fedadfimi- diftingeere^'t alibi dicit h. Alij fimpliciter dicr,vo- ,
ad pcccaca
pctant,ad lern fenfum accommodare. h E luiffe fe vcrii effe hominem fignificare,vtTertullia- & ^^^
morbos \%.VtdensAutem turbot. ] Reddit tacit cauiam,cur nus >. M hi vera ratio , cur fe fe ita vocaucrit dabus iein
xranftulerit ftagnumtraieccrir,npcvt fugeret multitudinem, ex rebus pereda effe videtur:altera, quodblusipfe, i inlib de
heap. x.if. vt 1 Vtdens atftem lefts turbas afeendit in mortem, Sc , di- & Ezechiel ita vocetur,vt Irenseus notauit, altera, me clm-
a. qubdfolus ipfe fe i:a vocet.Nam alij in toto EiSge- '
i Cap. j i. culo yaideftrgens, 8c\& dtefaBa, id eft, prima luce,
. i.jj vterque fignihcarChriftum clm fubfugere voluif- Horum contextu numquam eum filium hominis - *'
I Luc.4.41. i,ne i hominum turba iqueretur , vt Iofeph pellant,nifi forte turbal, Qjtis eft tflefilius hominis- fed
.. i4_ Qviconfurgens accepitpuerum cir matron us mite, &fe- hocpotiusdiftumeftad Chrifti imititionem, qua
s Lib 2. de ceftinMgyptum. D. Auguftinus n putat,nn acci- quod ita appellarer. Ex prioreinteliigimuspoffe
conf.Eug- diffe hoc poftridie,qum concionem illam habuif- eadem,autfimilidc caul, qua Ezechielcmjfilium
cap. . fet,& for rum Petri curauiffet, quia Marcus & Lu hominis appellari.
cap. 7. cas fcribunt cum tunc in delertum fecefiffe. Sed in- Crautem Ezechiel ita vocatus fit, cm multas ^
illic opiniones recenfuerimus,illamR.Abrah ma- , ,,e"
telligendum eft,ieceffiffe in defertum, traiefto lacu:
cap. . nam vltca lacum, delertum, & montes fuiffe conftat xime probauimus, vocan eum hhum hominis, quia hominis
-*.}. ex Marco P & ex Luca . ( impcr cumAngelisloquebatur,qui eum,vtfe,qui appcllatdi
/
a'"0 effet, Chriftum illi rcfpodiTe , fine mortuosfepelire nchabetimpcrauit;verbumenim cW/ 3in
merinos fuos, quia mrito reprehendendus erat, ii tam crcpare,& imperare fignificat,vcdicimusinferisr. Tcap.rjjtj
long"> a Chrifto tempore iam voeatusabeffe voluif- Loquitur autem Chriftus ventis,tempeftati,& mor- ^h"^*
fet. Mirandum autem, quod Chriftus eum, ncad bis, aliifque rebus fimilibus , perinde atque fi malis
fepeliendum quidem iam mortuum patrem ire per- fpiritibusloqueretur. Neque enim resnaturales,fed ajari) &
miferit;&manifcbmeft,Chriftum,cmiurefp5- rationales mcr.pamus, vtinfr1. Ideo,vtopinor, roorbi*.
dit, rem maxim mirabilem, & prarter humana opi- D qma morbi,& tpeftates fepe per malos fpiritus im- 7 Cap.17.1;
nionem dicerevoluiffe. Itaquequihac vtunturra- mitttur,vtait Diuidjmmfiionrsperngelos malosj kUJ'4'[5"41
tione , vt probent nondum illius patrem fuiffe mor- & ficut Satan mmifi t vtum validum regione de- v p *7
tuum, quod vcrofimile non putent , tam crudelem ferti > & conculfit quatuor ngulos domus, vbi filij,
fuiffe Chriftum vttantillum tcmporisadfepelicn- filixquelob conuiuabantur , 1 vt eos domus ob-
dumiarn mortuum patrem conceder noluerit, non ruerit'. xleb.i.iy;
mihi videnturitisChriiticonfiliumintelligere,qui *7- homines miratifunt.] Q^homines? Hie-
proculdublo docerc voluit,cm ab eo vocamur,ne ronymus Apo.lolos intelligit. B.-da alios,qui in ea
vnius quidem dici.aut horae moram ctiam pictatis dc erant naui. Sed ncc Apoliolosmiratosfuiffecre-
caufa, etiam ad fepeliendum iam mortuum patrem dendum eft , tot iam Chriftimiraculisaffuetos:&
interponcrc deberc,quo minus veftigio vocantem in naui no fuiffe * probatum nobis eft. Quare Verf. 43
fcquamur. Nullam maiorem effe poffe pietatem, reliquum eft , vt alios homines intelligamus,'qui in
qum ipfum fcqui.cm ne patrem quidem,nifi pro- alus erant nluibus.Nec enim tarn clam Chriftus po-
pter ipfum, fepelire debeamus. E tu" difcedere, quin multi etiam confeenfis nauibus
1 1 . Sine morttus.] M mifeftum eft,Chrift<legan- fequerentur, vt Icribit Marcus. Eft autem, vt ego ciplj. |;
ti eiuflem nominis ambiguitate vti voluiffe. Ciirn arbitror, Hebraifinus, quo nomine hominii vulgus
enim-bis nominet mortuos, dubiix non eflquin eo- fignificatur, vtruprb^dmbilumv4letyltra,mfivtcon- c Cap.j. ij.'
dem vtrobiq} modo non accipiatur.Aut enim vtro- homimbus, id eft , vt Galli loquunmr , ab
bique mortuos autvtrobiq; viuos, fed metaphori- omnibus prxtereuntibus. Et infr * , quem dicunt dCap.i$,i|
ce mortuos appellaret. Quod vtruque fieri non po- homines ee ium hominis ? id eft, quem vulgo di-
tcft, quia neque mortui mortuos, neque viui viuos cunt?
Hom ^fepelire poifunt. Mortuos ergo priore loco quid im 8. Dni baben:esd*m<mi4.]M2raise}Sc Lucas'
h in Pf. 4**infideles vocari putant.vtHilariuSjChryfoftomus, Vnius tantum meminerunt. Eadem tarnen hiftoria. ecap.j.a.
i b.4.dtf Hicronymus,Ambrofiusfc,Alij,quibusmagis ffen- Sed Matthus de duobusmtionemfecit,quia duo I "P-* 7*
T:i c.j.Se tior omnes peccatores , qui non de Chrifto, fed de erant:Marcus & Lucas de vno tantm/ quia per- L;{j .
ttjliQ huiusmundi rebus cogitant, vt Auguft. ' exponit, fona erat nobilior, vtAuguft.& Beda, &Strabus, fonr/gur.
f. n iiat'.&vt Paulus fecit tt&vos cmuimcmitctm effetismvr- hexiftimant,fiue,quodmagiscredo,quodalterfae- Ca.t4.
Eph. .,m tut dtl0n,&pecc.ttis veris ,in fnbus tdiquandt mbda* Uereffct,multoqucmagisYearctur,quippcquiab la com.
inter
CAP. VIH. DE DiMN. G VP. AT. i*>+
M3r.j>. integra legion: dxmontfm obfidcretur* , vcChry- & Augustinus1-, Remigiusapud D. Thomam, Sc
d d'- ^ft-Euthyra.&Theophyl.arbitrantUf. Voluerunt pUrique ex pofterioribusTheologis,n certa qui-
moniacihc ei"m Marcus,& Lucas miraculum illud de integra dem fcientia.cd probabili coniectura,& fupicione
cirprevno legionedxmonura,quod fingulareeratdingulariter cognouiflfedicunt.Si enim cert cognoiufsct cona-
aliis re- psrfequi,ideoquealteniminhococcupati, filentio - ti vtiqueeTenteius mortem impedir. tqui non
ceafcaotur pr,t-tereunt: de hoc autem muln recent,qux M t- impediuerunt,fcd proeurarunt. Mifcruntenim in
thxus prxtermifit. cor Iudx,vteumtraderetr,ficut paulo poll, - 1* *
Demonumentisexemttes.]Q^n 'mmoa\imentis hihi- {rnouiTent,per vxoremPilati impedir volucrtin-
bCe tabant,vt declarant Marcus b,& Lucas c.Qjoautem i*,Nibiltim,& iuoilli\mtdt<tenim pajjx fum hodie per Ci*7-V'
cap I ? modopotuerintinmonumtis, id eft, in fepulchris vifum propter eum.Qmd ex Uteris facris colligatur, ir
habitare,facil ex formi veterumepulchrorum in- Theologis fcholis explicauimus.
telligitur. Lrant enim fepulchra cauernx, aut in ru- Primni autcqum predicare inciperet, non fuif Dwnone
quaia'ett P'b'us excifx,aut lapideo,vellateritio opere came- fe dxmonibus ct>gnitum , an Filius D;i, Se verus "^q"!"^'
pul y- rate,quales nunc funt celia: vinarix,vt ex Chrifti fe- Mefias eiTet,quia fi cognounTcnt.nqn tentauent, & a'um antcl
xcs. pulchro manifeftum eft,quod excisu erat in petra *t g quia in hoc tentarunr,vt id explrate cognocert, quam pr,
d . 7. o & jn quod Ioannes,& Petrus intrarunt e,& tres Si Filitis Dei esjic,vt Uptdes iflipdriesfitut , 8c, fi Filius diearc in-
f Luc i muacrcs portantes aromata ingreiTx funtf. Dei es/nitte te deorfitm-fapr *.Poit tentationem vero CIP. , .
e Hom*ij Qiijeri propter liunc locum olcr, quare d^monia- cert cognouiiTe demonesjllum verum filium Dei* xcaP-4-3
^ ci lili in iepulchrishabitarent Chryfoft.",Eutiym. vcrumqueMefiim eiTe, & ex hoc loco non obfcu-
&Theophyl.id dxmonibus factum fuifl dict, r colligitur,& ex aliis etiam perfpicuum eft h Et
Vt homines in eumerrorem induccrent,qu Chry- mnfinebat edloqm,qu9nixm[ciebdnt eum,8c z,Exibdnt - Mar.i.j^
Cr hi dar- foftomus indicat fuo tempore viguiiTe,mortuorum temdtmoniakmdtisclammid&dicetid^quidtues Cbr> z uc,4"*1
" anim-ism dxmonescommutari. Harn Platonicor tts filius Dei,<2r tncrepansnonfinebdtcdloqui, quidfckbdnt
haUitarent. fuiiTe fententia'm D. AuguftinusJ* audor cft. Ean- eum ejfe CbriumMyllermm tarnen mortis eius,qud
Lib 9 de dmqucTertullianiftarumcribit'.AIij putant da;- ea ratione homines effet ab ipforumtyrannide li-
ciuit.ca. n. monescos,quostorquebant,idein fepulchris ha- beraturus.credibilecftnon benecognouiflcjquiafi
* In ~ ^e biure cogifTe,vt magis horrore loci , feetorque cognouiflfentjnumquam Iudam ad proditionem in-
q*od vulc vexarent.AIijlibcnterinlepulchris verfari dxmo- citalTent.Somnia tarnen vxoris Pati, vtrm dx-
c$g. nes,vt odio generis humani mortuoi corporibus monibus,velab Angelis, vel natura profea fuc-
* Verf 9. illudant.Nam& de Mofis corpore Michaelem Ar- rint,incertum. Illud credend,quodinfignisTheo-
Ecclefi* changelumeum diabolo contendiTe legimus in e- logus D.Thomas admonuit, diuinitus impediturft
m*'^Pct" piftola Iudx k.Vnde,vt opinordaudabilis Ecclefix fuilfe drmonem , quominus multa de Chrifto co-
fendb * rfuetudo nata eft,in fepulchris ponendi cruces, St gnofceret,qug non impeditu s,natura ia facile co
loca mor- ficratamexorcifmisaquamafpergendi.Veramcau- gnouiuct.
tuoriim immihividetur obfcur Lucas 1 indicaTe, eque Feniflihuc ante tempus torquere nos} ] Dubium,qux
probatar. yefiimentotinqmt,imiifbjturyneque in domo nunebat ,Jed quibus fint verba iungcnda.Quidam enim illud,<<-
lCap.8.7.' in mommntis.Qnr>d ideo dicit.vt probet xuumad- te tempus, cum verbo,-pfw/?t,coniungunt, quafi con-
modum fuiTe dxmonium: vnde eolligimusadeired querantur dxmones,Ckriftum ante tempus in hc
indoraononhibitaTc, quod nemo dxmoniacum mundum venijfe. Quorum fententiam nullomodo
propter fxuitiam domo recipere auderet j exclufus probare poflumjnec enim dxmones ignorare pote-
autem communi hominum habitatione in fepul- rant,tempusaduentus ChriliProphetis deigna-
hra,quia,vt diximus,quafi camerx erantj i reci- tum iam fuiffe tranfa<ftum3cm id homines medio-
riebat. D criterdoclifeirent. Nec aduerbium illud hue,
j 29' Quidnobis c5"n/.Antequim hoc dxmonesdi- mdum,f.'dregionemDlamGerafcnorum,inquam
m ^'' " ccrentjiuuerateosChriftusexire, vtaitMircus m, Chriftus tunc vcnerat3& vbi antea dfmones liberi,
o Cap.s.tj dicebat enim ilU Exiimmundefpiritus homine iflo ; & & veluti impune graflabantur,fignificare arbitror.
Lucas tijprttcipiebdt enim fpiritui immundo , vt exiret ab Illud ergo,4/tff tentpus,cum fequcntibus copuldum
bomine.ldco Chriftumdeprecabantur.Matthxus fa- eftjquid venifti torquerc nos, antequm tempus fit,
lumnarratjfalicaufamtacet. vt torqueamur? . An dmo-
Q.uid nobis & tibi-] Nonvidetur mihi cTe fenfus Cut autem ante tempus fe torqueridicant, ma- nntc
quid nobis tecum commune cft jVtplerique inter- oreftqueftio.Mirurn,quanto cfenfu plcrique ve- di.cm lu^".
pretantur.Hoc enim fuifet iniuria potiiis Chriftnm teres ulorcs^uor nomina in Theologicisfcho- ^
afficere,qum exor3rc,quafi negart i feruo's , ill lis recitamus,& hc recenfere,& lgum eilet, & non
j R.c. u. Dominum eiTc,ficutIfralitxdixerHnt,cum fe re- hece0rium,docuerint,dfmoncs ante diem iudicij
0 gno Dauidiseximcrent quxnobisparsinDduidv? fed non tdrqueri, quod Petrus feribat*, Si^Angespec-
ienfus potis eft,quid tibi mali facimus, quaniobr cantibusmnpepercitjed rudentibus tnferni detritos in tar- a ?,|
nos eiieias ? Alios prxtcrcuntcslxdcreblemus , t tkrumtradmti crucUndos,in indicium nferwi, 8c ludis\ t +'
nonattingimus,non inuadimus,fed veneramur, fed JngeUs,qtiimn[erudiKmm[mmpnnCtpatum , Jed dcrelt- V-ejf^' :
^ol* ^ adoramus.fed Dominum confitemur,vtP^wV/w>, qmnmtfttmdotnirlmn,iniudiciummagni diHyiriCulis '
Qid mihi " 1) Soruixd eft,quid feci vobis, cur me ernis fub uligine ttferuMit. Si ergo interpretarrtur,
&tibi,qu huiustentationis Deifructu priuetis? Nec enim ne- quXri dxmones <t<f/?/fi,ideft,ante diem iudicij C^rdtfle-
imhabcat. gat,fibi quidqu eu illis elfe commurte,cm eorum fe torqueri,quemadmodum Hilarius eexponit; n"innfer*
qx.Pa1.3y. rex,& dominus crct,8c4,Quidmihi & tibi e rex ludai Sedtenendaopinio,quxinEcclefia iam inualuir, "unmit""'
ait rex^gypti,aliquid enim illis erat,cpriisamici etiam nunc torqueri dfmones, & quocumqtie et, tamur.
c(Tent:id quid tibi feci mali,quam oecafionem de- vt feribit Strabus d.ia fecum fupplicia circferre can g.
ai dxmo. di,vt contra me in prxlium exires mins tarnen punirinunc,quia& vagan di per mim- ^ ?-$*
nciChufta An dxmones ifti, & alij Chriftum cognouerint, dumhunc.&hominibusnocendi poteftat habenr, p
ogaeuc- Theologis quxritur. Vctuftamquorundamopi- quam n funt poft iudicij diem hbituri. Atqueita Pi>'
rTnCom n'onem>4u' exiftimabt dxmones cognouifle, dia- fortafse antiquorum illorum fententi interpreta ri
/Lib j.de" bolum verb dxmonior principem ignorafie, me- poumus.Illud non dubito,fenfum huius loci .efse,
Ijuit.c.ii. rit Hieronymus refellit. Hieronymus veioipfe, ^tf/fw^ideftjantedie iudicij, quia Lucas = fcri- eCjp 9.
195 * COMMENT. IN MATTH. 196
bit,rogaffe dmnes Chriftum,ne fibi impcraret.vt A fccifse quorum corporibus cm noeere no pofsunr;
in abyTum irent,quafi eodem modo.quo poft iudi- bonis,fi pount,nocent. Quam ration magnus il-
cij diem.ante tcmpusexcruciandi. le Hilarion,vt in eius vita Hieronymus (cribit,cm
Dsemones Exhac quxftiuncalia fuboritur, an diem iudicij ex ingenti quodam camelo demonem eiccifset af
n 4 cm ni- nouerintj i cnim non nouerunt , quomodo dicere ferebat.Quod & ex hocloco, & ex lob exCplo pro*
i potucruntrfrtf tempujd eft,ante iudicij diem fe tor- babatk-Magismirum.cur id Chriftusconcefserir. * caPJ: *l
queri. Auguftinus in ea fcntentia eft, vt exiftimet, Eius rei Hieronymus hac rationem reddit vt ca ve- ^^ZmeZ
putafleda?mones,cChrift vidrent,iudicij diem, xationeeius ciuitatis homines ad fjlutem adduce- nesin por_
quern nondum expea bantjinftai e.Sicenim inter- rcntur.Rupertus ver,vtantmeminimus,vt ciuescos immi-
pretatur ante tempus, id eft, anteqitam putabamus. illos Iudeos,qui contra legem porcisvtebtur,por- fcitt.
Quam interpretationem plerique ftcuti funt. Scd corumiacbra puniret.Hilariusindicat,Sadduceo-
DimoncsdicBi iudicij ignorare dubium efle non rum caufaidfaumee,quifpirituseencgabanr,
a Ca 14 3<. dcbctjcm Sc Angel qui in ceclis funt, eum igno- vt reipividerent,ipiritus efle.Chrybft.Theophy-
' rent a,fciebant tarnen tcnondum venifle, ideo - lat.& Euthym.trcs rationesafFerunt.Prima eft , vt
quertur ante upas fe extorquen. At quomodo tor- qui liberati fuera t beneficij magnitudinem agnof-
quebanwr:quiainuitiexiis,quosobfidebt,fxpel- cerent,videntes quanta multitudine dxmon li-
lebtur.& incrcdibile non eft, aliquemilliscrucia- berati eTent.Secda,vtfciremus,ne in porcos qui-
tum,vt exirent,Chriftum addidie. dem,nifi Deo permittente, daemones habere pote-
^o.Erat autem non longe.]G.tu ftxpv, erat autem ftatem.Tertia,vt liberati quid ipfi paffi fuiflenr, in-
longe,fenfu conti ario.Grecamkdionem nonnulli teUigercnt,nifi Deo feruati eflent, cm vidrent,
mag;sprobant,& Latina corrigunt,hominesalioqui porcosfimulatque in eos daemones iugrcfll eflent,
minime Grseci.Non fciunt tarnen fine argument, praecipitatos in mare.Hilarion apud Hieronymum,
primum qud omnes Grsci cdices affirmation, vtappareret,quanta ex vno homine,datmonmul-
non negationem habeant.Dcinde, quod verofimile titudo eiefta eset,cm totum porcorum greg im-
e(Tevideatur,Chriftumdjmoncs qum Iongifllme pleuerit.Quod autem idem Chryfoftomu;, &Au-
abeoloco.qeninfeftumhabebant.pepulifie. Sed gutinusl dicunt, Chriftum etiam oftendere vo- 1
n6dubito,LatrnTmlelionemincorruptiorcm (: luifsedimones in hominibus porcorum modo vi- ioan
tertio Li- & quia omnes etiamveteres,&nouiLatini codices, uentibuslibenter habitare, verum , fed myfticum
quia omnes antiqui interpretes prater Euthy- eft.
bCap.j.ii. miumitalegunt,& quia Marcus b& Lucas dict, Qujerietiamquibufdamloler, cur Chrifttis tarn
Cap. 3t. trata mem ,id eft,in loco.quodMattheus dicit, mitis,yt arundincm quaflatam non confringeret, &
mm longe,8c quia Lucas dicit ~ , monte, Marcus linum fumigans non extingueret, tantum illis ciui-
iofii Wf iuxta montes,quos prope lacum fuiifc cer- bus damnum intulerit. Refpondeo, voluifle Chri-
tum eft cVqun,vt paulo infra dicbri umus , pro- ftum.vt etiam porci glorif Dci,& hominum iluti
ptere Chriftus conce(fit,vt in porcos irruerent, vt ieruirentSeruierunt autem glorie L)ei,quia fua pre-
qui illic aderant,& qui curati fuerant, ex porcor cipitatione Chrifti poteftatem declararunt. Homi-
interitu cognoiccrt,qum multi,& qum feui dae- num autem faluti feruiTcnt,fi ciuesilli,pro eo acde-
monesfuiilent,quodnequccognouiflent,fi porcos buerunt,vibmiraculo Chriftum reeepient. Sed
*ord a**10 non v'diiTent,nec vidiiTentjfi procul fuiflent.Qua;- impediuit humana malitia diuina coniilia.
^pQt|jCc_riturquibufdam,quomodoporciilliceirepotue- jt. lnmare.~\ln lacum Gencfareth, vt Hieronymus
# rint,quibus nefas eflctveici Iudarcs ? Nonnulli pu- intcrpretatur.Nam mare propter magnitudinem HcbttwL
tantjudaeos eius regionis contra legem porcos ha- D appellari diximus Quod autem quidam dicunt, n y""4.
buifl"e,ideoque Chriftum cos, in qua re peccabant, aliumquemdamfuifleinmontibusGadarenumla-
in eamul&are veluifle,Rupertus.Probabiliusmihi cum,dequoStrabomentionemfecerit,quiquepo-
alij dicere videnturGadaram,& alias ibi vicinas ci- fteabinoolisaggeratus modo non extet,in cumq;
iib.17 uitates Grxcaefuiflereligionis, vtlofephusdaudor fuiTe porcos pra;cipitatos,ram alienum eft, vtrefu-
ABc c.ij.. eft,ideoque porcos habuiTc.Cur ergo Chriftas eo tare nonlibeat.Quid enim opus eft, tarn long la-
ibatjCm non veniifct n;fi ad oues,que periert do- cum,qui non extat,quirere , cm tam prop mare,
ccap.15.14 mus lfi-aLlc?Reipondct,noniblmin Graccis, fed quodextar,habeamus?
etiaminLatinis ciuitatibus multos tune fuiTe lu- ?+. fygabant eum,vt (ranret mbus forum. ] Cur
da;os,quorum caufa Chriftus e ibat. Pneterqum ifti homines Gadareni Chriftum n admiferint,in-
qudGadara propriad regn ludzx pertinebat, cerrum.Hieronymus, & Beda putant,eos id humi-
fed,vt ait Iofephus Csefarc fuerat Grecis ad habi- Htate feciise,ficut Petrus o rogabat Chriftum, Exi 9 Luc- S-
tandumattributa. mt Domine,qiiia homo peccator /ww.Alij timor , ne a-
, ji. Damones autem rogabant eum, dicentes. ] Duo Hos ctiamda:monesabhominibus ciectos in ipfo-
dmones petiuerunt : alterum ne in abyfsum mit- rum greges immitteret, quod ex Marco p & Luca P CaP-i tf-
Cap 8.3 1, rerentur, vt Lucas fexpreifit : alterum vt mitteren cfirmatur.qui feribt eos valdc timuifse.Iu Theo 4 ctp'9 }i'
tur in porcos.Cur rogauerint,ne mittertur in abyf phylaus Euthymius.Quod de hominibus Gada- 17'
g VerC i9. fumgdclarauimus.Currogent,vtmittturin por- renis,id eft.Graecorum confuetudine.nimisipien-
cos,multas cauis apud varios audlores lcgo.Cnry- ' tibus,quos nunc vulgo polticos appellamus faci-
k Hom.x) foftom.h,Euthym.& Theophyladus, ideo petiuilse lius eft creditu.Nam & nunc multi funt,qui Chriftu
fufpicantur,vt homines eius ciuitatis porcorum af- potis,id eft,eos,qui Chriftum fequuntur.qu por-,
fei damno Chriftum non reeiperent : quam con- cos,atheos,h ereticos.& omnibus vitiis inquinatos
Veif.j*. iecluram exitus videtur confirmare, Et rogabant homines,fimili fpecie humanf prudenti*:cxfuisci-
etmt^ttranrnfinilmfm. Alij odio hominum id uiatibusexpcllunt.
IN
t>7 CAP. l DE PARALYT. CVPvATO. 198
IN CAPVT NONVM.
Tiibuta
editionc, qua ante Hieronymum,
fed^confe' ?a^3 Magiftriequitum D. Iacobiapportantur C Latina vtebaturEcelelia, cuius auclorem credibile
rcbanur.C" "at enim,tributa olim non oftiatim colligi folita,fed
eft, Hcbraifinum imitatr.m , folitdcere '
fubditis ipfis in ccrtum loc referri. Sicut deciniae lO \eh cbapbathi miitfeb^oc -vol, quam hoc, id ett, hoc
in Hifpania non folm non extorquctur, id nc pc- malo.IdemAuguftmust,&Ciariusvlegunt mife- * L.lb- I0;de
tunturquidcm,ac fpontc abiis,quibusdcbentur ricordiammagisyolo,quimfacrificiwn, ad fenfumfor- BHom!a
afferuntur. Hane mcnfam,ad quam idebat Mat tafle, non ad verba refpicientes. Hunc autcm efle *
thxus, credibilc eft , non in ipfius fuifle domo, fed fenfum , ex codem loco Propheta?,ex quo ha?c spta
inlocoaliquo publico iuxtamare, vtfaciliusmer- funt verba ".manifeftum eft, fequitur enim, Crfcien- x iee ->***'
cium, qua? mari adducebantur, tributa in cocolli- tiam Dei magis, qukm holocaua. Per lcrificium autem
Cap.t.irl gerentur. Nam Marcus a,& Lucas fignificant,inde K quia externus erat culms, omnis cultus extcrnus.per
bCap.r.t*. Chriftum in Matthjei domum iciecontulifle, vbi mifericordiam omnia charitatis opera intelligenda
magnum illi Matthus conuiuium apparauib funt.
e Ctf.t.ta'. Mattbawn nomine.] Marcus c,& Lucas d3Matthauim
Cap.{.17. nomnejjj cpj cognomento Leui. Apparet autcm N0 yeni yocare iuos , fed peccatores.] Duihocloc rrorhre-
quiftiones funt.vna an aliquos, cm Chriftiis venit, tlcor" rcfu*
1?' honorificentius fuifle cognomen Leui,quam nomen iuftos inuenerit, altera, an propter illos etiam, fi qui "^{1^:
Mattha?i,quiaanimaduertimus, ie numquam Leui erant, venerit. Hacretici huius temponsLutherani, ftunii
fed Temper Matthaeum modeftiae 3 alios eum non & Calu iniani, non oliim , cm Chriftus venit , fed,
folm Matthaeum , fed etiam Leui, honoris caula etiam poft,qucmquam vcre iuftum fuifle negant.
vocare,vt Hieronymus oberuauit. Quern errorem etfi alio loco copiofis fumusrefu-
to. In domo.'} EiuHem Matthai e. t taturi , hie etiam obiter perftnngemus. Corte Za
. iy, 13. Euntes.] Hebraifmus t isb lecbu veimru,
Lac.;. 19. ite, & difcite, vt , le , " inmute Deos , quos elegiis ipfi charias, & Elizabeth iufti erant , quocumque tSdem
flud.10.14. bos librent in tempore anguU. Eadem phrafi dicunt modo iuftos interpretentur. l'ioptere enim negant
non folm efle quemquam , fed* etiam eflepoffeiu-
Galli,
- t t lAlle?, apprenez
ru __ quecefl.
. _ l:_ Q fturo,quia nemo totam(inqumt) legem fcruare po-
f Hic Hebrailmus Bxo* 10 .bis verbis habetur ^
teft. De Zacharia autem & Elizabeth Lucas ',fcri- Cap.*;
' ftW lechu hibdu eth A d n a i Elobeem, bit, Eterant iui ambo ar.te Deum , incedentes in omnibus ^ .
Iie,fcruite Domino Dco vdt.ro , nofler , ite & immolate mandatis <jT iuicalionibus Domini fine querela. Iuftos fl,ctQt
Domino Deo veftro &* alias.
non rcputatoSjVtifti commentantur,fed fuiifedicir, chtiftus
Difcite.] Mittit ad cholam doctores legis , vteius Sc fuifle non apud homines tahtum,ied ante Deum, Ttnit.
rei , cuius feientia maxime gloria bantur , maximam & non quia peccata ilhs non imputabantur,fed quia
exprobretignorantian, vt Euthymius adnotauit. peccata nn habebt,id eft,quia legem obferuabat,
g Cap.it.). Quod alus quoque locis facer folcr, vt f, non legilis
quod ifti boni Euangelifta;, vt eorum etiam verbo
quidfeceritDauid, (tundo efuriit, O" qui cum eo erara. &C vtar,impofibilc efle dicunt,c?/fwi finquit) inom
Cao * ibidem h , non legiis in lege , quiafabatis facerdotes in
nibus mandatis , & iuicatiombus Domini fine querela^
-P-1*- 4- ttnipl0Jabbahm -violant , &fint crimineJuni : Section le-
id eft.ita vt nihil in eis defiderari poliet.Si ergo talis
cap ii.it giflis,tf*iaqinfecit hominem ab initio, mafculutn, (Sfttmi' Elizabeth.qualis Maria,de qua ilia dicftVndehocmi- , .
41.Sc it.ji. namfecit c,fimilia farpe occurrerunt ".Phariieos lc- hi,vt renit mater Domini meiad mez ? Aliosquoque, Luc. 4)^
. it 10- gis doctores fuifle diximus. 1
i. " de quibus S criptura mentionem non fecerit , iuftos
1 Cap. t. 4. Trliferkordiam We.] Primm quaercndum,quor- fuifle redendum cft,quando ex his confit cfl po-
Mifcricor (um Chriftus non dicat , nec enim hie defacrificio, *-* mifle.Nam & athanael Chriftus verum Ifrclitam
dia rebus autmifc-ricordiaagebatur.Refpondeo, magna fuif appellaui^W/W/o/MwoMf^rt^quaphrafifoletScri- aloan.i 47.
ommb.pr. ientiiericordiam, peccatoresad pcenitcntiam voca- ptura hominem perfct iuftum ienificarCjVt^Qwi bPfal.i^.),
fe renda. re,vt paulo pftdicit: quam probatmaioriadmi- non egit dolum tn linguafta, tkc,nec e infpiritu eius dolus c a 3 1 l
nus,omnibtis eile rebus priferendam.Si enim facri- Denique de Chrifto ipfo ad magnm laudem dift
ficio.quod DeO offertur, tcfte Propheta.pratfcrcda c,qmpecc4tmn nonfecit, inuentuse dolus in ore eius. dt. Pet. t
eft, dixit quibus nn erit rebus anteponenda \ ficut Alia ex parte Scriptura docet3omnes fuifle peccato- **
sn Cap. j. fiipr dixit n ,fi offers munus tmm ad altare , & ibi recor- resc ,iuitia autem Deiperfidem lefu Cbriiinomnes,& eRoin )
datusfueris quhdfratertuushabet aliquid aduerfum te ,rc~ fuper omnes,quicreduntin non emm e diinilio , omnes q'u ^ Q9
Imque ibi munus tuttm ar,te altare , <r vadeprius reconcilian emmpeccaue)-mt,<&egengloria Dei,Sc(,fivnuspro omni' chritus
fratrituo. Ad hunc ferme fenfum Euthymius expo- bus mortuus e/rgo omnes mortui funt,&vm(s omnibus mor- Hum iu-
nit. tuus e Chrius.ltieim omnes vetcres auetores fen- itum inne^
Et OTpo</fww.]Nonnegatfefacrificium velle, tiunt,Chriftum cum venit.neminein iuftum reperif- netit'
cmipfeinftituerit.fibiqueiufleritorTerrirfeddicit E fe,fed 'mfcnonveibocare iuos , hon qud aliqui f - Cor 5
fe mifericordiam malle, qum lcrificium, id eft,i iufti eisent, fed qud fe aliqui iuftos efse reputa r g14Mat. 4 J.^.
ficium internum, qum externum, & , fi alterutrum rent,quales illi ipfi erant Pharifsei, quibus iftadi-
defuturum cft, malle externum,qubd in carnabus cebat. Propter eos autcm nonvenifle,non qud
_ . oftiis, qum internum , quod in corde Confiftit,dc- propter omnes n venerit,id quod illi,qui fe iuftos
iiomano- efle lcrificium. Eft enim Hebraorum idioma,quo putabant,vt qui cm igrotifint, felinos elle dict, - 1
rabile. folentjilli cm vnum alteri praeferuht,non illud ma- medicum non qua:rernt. Sicut illis Chriftus dicit,h h lea .;
gis,hoc minus afrrmare,fed lld afirmare omnino, ficaci ejfetis , non habefespeccatum , nunc verJ dicitis , quia
n Ioa.7.ii. hocomninncgare,vt,</ecfrrfwf^if/?;fi<,id ft, videmus,peccatum verutn manet. Ita Hilarius & Chry- :
0 Ca.jo.to. non tam mea,qum Patris eft, ab eo enim ego acce- foftomus",Hieronymus,Beda,Theophylatus,Eu- 1 Hom-3il-
pRo.916. pj 4 Non eflis vos qui loquiminifed Spiritus Tatrisvefiri,
q Horn. 51. i i l . I . ,'.* thymius quafi per ironiam iuftos appellatosintelli-
1 Libr. de quiloqMUurmvobs,\d elt,non tam Vos, quam ule, in ^". i - ir Aquosin.
peen. cap.t . fr. 0 Ken volentis,nequecurrentis.fedmiferentis e Da , id Scnpturiautem,quzhacinreVidenmr elle con- uentiufios
.. eft, non tarn vclentis hominis, qum miferentis trari, ad hunc modum cbnciliandx funt. Ihuenit Chriftus &
eftDe-.p>ficCnrifoftomusexplicats. Itaque Am- Chriftus veniens , vt probatum nobis eft , aliquos neminem.
dcc6f.l'ai! brofiusf italegit,?Jfrico)'<rfff malo qum facrificium, iuftos,& tarnen neminem, vt alia; Scripture docent, ^xc conci^
cap. 17 . Auguftinus vero f, niifericordiam v^o}qmmfacrificimi iuftura inuenit,ahquos qui re vera iufti erant,nemi- liantu:
t ij
07 COMMENT. IN MTTR 208
nem, qui per le,id eft, fine ipfo Chriftusiuftus effet. A rifiBisfuramiiTosacceffiire^udieoillilibentiusfor-
Nam ipfi illi ,quianteqiumChriftus veniret, iufti taefecerunt,quod interIoannis,& Chrifti difcipu
rmquam fucrt.non nii per cius gratiam & fidem, los aliquam fuifc conftet aemulatiunculam,vt appa-
&,vi futuri aduentus eius fucrunt tuftificati , vt Pe ret ex his verbis h, l\abbif qui erat tecum trans lordanem, , ;
trus tetatur * , per gratiam Domini lefu CbrijU credimus lui tu teimoniumperlnbuiiyecce hicbapi\*t, Cr omnes ve- loan yi6
. it. ir.
faluari, (uemadmadum Cr illi. muntadeum. Proptere Lucas PnariGeos accefiTe
Illa ipf Chrifti mater B.Virgo uaria,omnium u- dieit , quia Ioanms difcipuli iaftigantibus Pharifasis
B. Virgo
concepta ftorum hominum iuh'fima , qum peccato etiam acceilcrunt.
fuie pccca- original i praferuatarn credimus , inter eos numera- Difcipuli autem tui non ieiunant.] Lucas' dicit, difci- . \
tQ. tur,qui gratia Dei indiguerunt, & propter quos etil pul autem tuiedunt Cr bibunt,quzfi immederatum cibi, 1 c**' *'
Chriftusvenit, quia fi Chriftus non veniflet, eius cpotusvfum notare voluerint , & quidemcredi-
gratia prfiruata non fu.iffet. bilius, & Phariiorum ingenio magis confentane
Supereft quaftio fecunda, quomod di cat Chri ita dixife.Nam per hjc verba, edunt Cr bibunt ,dif-
Quomodo ftus.fenon veniffe, vt iuftos vocaret,cum nemo fine cipulorum intemperantiam > per difcipulos au- cm
Chritus
nunreueru cilis vocanre gratia iuftus fuerit. Quomodo veteres magi (brum ipfiim Chriftun notare voluifse> Chri- Difcipuli
ptoptcriu- auctores refponderint , paulo ante commcmoraui- ftus ad hunc locum alludens figniHcat x.tyenitloan- dcimmodtj
rato vfuci-
efle exiftimabant ,mon quodille vorarenollet^fed rmari , ytmipuus
mumhabet, mmms manaucans
vemtus hominis manducan. , Cr bibens , CT bi & ?tvt
qud illi, etiamfi vocaret, venire nollenr. Hoc pro- dunt ,ecce homo_ vorax.,
i, :_*__!_
Crpoiator veni , publicanorum,
- Cr
- Vf**Vl
cap.u.i*
babile eft.Illud autem , quod Euthymius dicit, nifi /WM/er**wotf.Homincs opinione lui inflati, & i?,
aliqua benigniore interpretation mollin poffit, laudant,<prr nos ieiunamus^Scae fe laudare vi dean
prorisPelaeian,Chrift nvenilTe propter iuftos tur, difcipulos Ioannis laudis frios afkumunt:
quia iufti ipfi fibiad falutem fufficiebant. Quam Chriftum autem, c eius difmalos non folm ;am
qum non autorem, qui Sc Catholicus , & pius , Sc quam parum religiofos, fed etiam tamquam intem-
eruditus eft, fed auctoris minus cautum loquendi perantes & ebriofosisaccufant.Qwfwj,
acci " plus, quam
modumdamno. dicunt , his verbis iignificant. Q^iarenos, & nen tu>
Qnomodo Ego , fi qu id tarnen meum valet iudiciura , fic io- nifi quia nosfancti , ac iufti, & ex Deo fumus: tu
Chr.ftus telli'gq,Chriftum non venifie, vt iuftos, fed ytpec- peccator, & ex hominibus , cum interim, dura nos
aoa venerit catores vocaret, q uemadmodum nonaginta,nouem ieiimamus; tu peccatorura hominum comefsatio-
VOCJtC 1U- oues,quTnon errauerant,vtvnam qua-reret erran- nibus delecten.*.
itos, fed tem, in deferto dititur leliquiife infr . Non enim q ij. lumquid pojfuntfiij fpon. ] e } wppS*-
bCapjt'i. fign:ficat,vt quidam interpretantur, Angclosreli- thaiamiautcubicuhnuptialis,apud Marcum lidem lMarc. t \t
quifTe,vthominem quaereret,nec nonaginta nouem nofterin.erpres vatit mtptiarum. Qui autem dican-
homines,qui non emueran*,vt vnum quaereret ab- tur tlij fponl , aut thaiam i manifeftum eft: loquitur
crrantem.quafi non nifi nonagefimus nonusquif- \ enim Chriitus de difeipulis fuie: dequibusobiecbl
3lue homo iniuftus elTer. Omnes enim inyiamjuam illi qufto faerat. Cur vej o ita vorentur,deeoin ^*?.?1'
eclitiduerntti Omnes dedimuerunt , fimul inutiles facti terpretes diffident. Ambrofius , Hieronymus, Sc fUon}1
g I . fi. . /^fcdfignificatjfeadcbefebonumkroifericor- Beda n ideo filios vocari docent* qudab eofpiri- caniur 1*
dPil.t|,}.
dem, vtfincmfuilentnifi centum homines, nona- tualiterntiefsent.IispotisaisentiorJquiHebraif- m Lib. 5.14
ginta nouem iufti j&vnus,iniuftus,. nonaginta ne- mum cfse dicunt, quo filij thalami^aut nuptiarum i-01".
uem iuftos reliquiffet , vt vnum iniuftum quaereret, appellantur, qui familiares fponfi funt, qui cius Va- n In cona
& fe propter ilium folum in hunc nundum ventu- riis lttitii argumentis celebrant nuptias, quod nc mCnt'
rum, & mortem fufeepturum fuife. Similiterhoc corruptieapudnosmoribusconuiuiis.altationibus,
loco non fignificat, aliquos fine gratia aduentus _ ludis fieri oler, tune fltem conuiuiis fiebat , vtex
fui iuftos eTe, ad quos vocandosnonveneritjfed, Dnuptiis in Cana Galilaia; celebratis 0 perpicHura oloan.t.x;
fe itapeccatoresquairere, vtfi aliquifuiffent iufti eft, ideoque dicit, ieiunare non poi, quia rpugnt
non propter eos , fed propter peccatores venturas nuptiarum celebrationi ieiunium. Qucmadmodum
fuifTet.H.c,nifi valdfallor, verus eftfnfus. Itaque enim filij regni vocati funt P qui funt ex regno: ita
Uij ilia quorundam TheelogOrum opinio, qui exilti- filij nuptiarum, qui celebrant nuptias, quodfigni- pCap.g.Jii.
nchriilu
q venif- mant , etiamfi homines non peccafTent, Chriftum ficantius Galli di cunt, ceux quifmt de Ufepe des nopcfs:
fct.ri \i fuiiTc venturum, non folm huic loco, fed Scriptu fiue amici fponfi, vtvocat fipfum Ioannes Bapti-
non pec- rs mihi videtur eTe contraria , & dum incertum fta4,fponfus autem eft Chriftus, vtin illa parabola
caec. Chrifti beneficium fingit jcertum illud ,quo maius nuptiarum adumbratur r,cuius, Vt ita dicam fponf- q loan . jt*;
effenon potuit,redemptionis noftra;.extenuare. E lia hccelebrturf, nuptia: autem in ccelo,vbi ma- 1 cap. n.i.
ver, nifi feirem etiam nonoullos Catholicos,& matrimoni quodam modo cum Ecclefia eiusfpon- & p.
eruditos viros in ea effe fntentia/nult earn grauio fa consumt t, quia tunc earn in cubiculum fum,id V*'10"
ribus notarem verbis. Sed nolo , dum fntentiam eft, in ccelum introducer, ybiperpetuis eiusfruetur poc-I?-7-
Maldonati reprehendo , auflores quoque videri velle re- E amplexibus, 1 :i
s Matth. i.
ttedcltia,ec prehendere. Tantum dico, non pole me eos, qui Lagere.) Curnon dicit ieiunare, non enim de lu- i.&i.x.
pictas. eam etiamnum defenfitantjnon mirari. hi,fed de ieiunio quaerebatur. Ideo,vt opinor.vt in 1 APc. i*.'
14. Tuncaccejferunt.] Cm Pharifsiinpriorequa- genere non folm ieiunium, fd omnes alias luctus 7'9'
ftione vii fuifTent. fpeciescomprehendat, & plusqum abaduerfarijs
P cap. S-'ii- Difcipuli Ioannis.] Lucas e ipfbsPharifiosacceffif interrogabatur, refpdeat: Se vt negatione generis
f b.t.de fe dicit: quod D. Auguftinus 1 ita conciliar, vti ofq; ad negation -m fpeciei fortius argumtetur. Si enim
confenfu
Euan le 3CCC^^ei fedLucamfblos Pharifieos. Matthiura animal eise non poteft , quomodo homo eise pote-
17> ' ' folos difcipulos Ioannis nominaTe. Sed videturita rit Si filij fponlugerenonpofsunt, quomodo ie-
Conciban- Matthxusloqui, vt fignificare velle videat,Pharb inare poterunt? Lugere enim hoc loco non fgnifi - L",^Cgc fit
tut Euan- feos aufos non fuhTe ad Chriftum accedere.Nam Se cat lacrymas fundere, aut plangere,fd triftem efse,
gCvft f' paulo ant S non Chrifto , fed eius difeipulis dixifTe ievtLatiniloquuntur,inlutu,fordibuiqueverf- ^ ^
t\ 1 ait}ljuare cum publicanis >& peccatoribus manducatmagi- ri: ficutdicuntur mortui certo tempore lugeri, non
eryeer. qud,cos viui perpetu fleant, fed quod pro illislu-
Quare,prob ibilius eft , Ioannis difcipulos Pha- gubrem veftem grant,
Quiri
29 CAP. IX. DE IEIVN. PHARIS/EO. ET CHRIST. no
Curdifci- Quaeri hoc loco mrito poteft, fi non pofTuntfilij A fuos veftimento,vtribufque veteribus.genus autem
puli loan fponfi, quamdii iponfus cum illis eft, ieiunare , cur viuendi aufterum ,& afperum panno adhuc rudi,vi-
uit iciuna
rent non Ioannes aptiftaeiufque difcipuliieiunauerint: n noque nouo comparan. AtquehancefTefenttiam,
Chrifti. & ipfefilius,id eft,amicus erat fpfi,qui vocem cius queadmodum veftimento veteri non adiieitur aiu-
loan.). xj audiens gaudebt a. Repondeoid factum neceffa- mentum de panno rudi, quia fadiiciarur, veteran
ri, vt omnibus modis ad iilutem homines allice- v^ftem magisd;irumpir,nequevinumnouummitti-
rentur, & fingulari,qualis fuit Ioannis:& communi, tur in vtres veteres: quia fi mittatur, veres iam attriti
Cap.ti.iJ qualis fuit Chrifti,more viuendi,vt Chriftus 1 figrii- vetuilate,ferucrite crpant vino,ita noncouenire,vt
ficar. Venit loaunes neemdnducans ,nec bibens , & dicn.-it, dicipulisfaciliori viuendi rationeaffiietisjgenus vi-
dsmommnhabet, yemtlius hominis manducans , * Ubens, tae difficilius.prorfufque diffimile fubito praefcriba-
& dicunt , ecce homo yorax, tir patatar vipi , iuficata tur, ne difficultati fuccumbant , & bene ccepto vi-
efifapientiafiitjsfuis. Praeterquam quod loannes eifi t* inftituto defiftant. ita Euthymius , & Theophy^
amicus erat fponfi , fiiius tamen , id eft, ddcipulus interpretantur , nec melier mcoiudicio interpreta-
propri non erat , parabat enim viam, qua alijad tio defderari poteft
. _. :_L \ -r-
nuptias venirent, ipfe nonvemt Qui veniebtape- Quamqum Tertullianus S veterem veftem,& f Lf, ,
ra venturi erat via, cum veniiTent, non afperam , fed vtrcs vetereSjlegem vetcrem jpannuxn rudem,& vi' 4.contra
hilarem, & iucuodam, quamdiu cum fponfo eflent, num noutim , Eua ngelium ene dicir,aut dicen tibus .
adurivitam,vtnuptiarumfeftiua celebratio poitu- Marcioniftisipfe non negaf.Ambrofius ver s vefti-
Cur Chri labat. At cur Chriftus fltem ipfe, fi no eius difebu- mentumvetus, & veteres vtr, iei .m'um. Hilarius, Klb n
It us non
iciunaiic li.non ieiunabat ? Eadem rationerefponderi poller, & HieronymuSjChryfotomus, & Beda, t'iiarifros. Luc. .
quia iponfus erat,& fponllia fiia cckbrabat,led ip Auguftinusb omnes homines carnales. Spiritualiajn-
fe aliam rationem reddi r, quia, nemo mmittit commif- quit, nm capit camalisfarrialitts vetuas e, gratia tiemus Scrm-
YerCi/, fwarn parmi rudis\in veimtntum vtus. e ^ . temp, i .
Renient autem dies.] Dies pro tcmpore,Hcbr:eorum Quae omnia quamuis acute, eruditcquedicufint,
more,quafi dicat,fatistemporis adieiunandum ha- tamen in prima,vt diximus, interprctatione ftadum
bebunt, cum ablatus illis fuerit fponfus.^Non dicit, eft.Obiiciet autem aiiquis, difcipuk s etiam Ionis
cm ab illis difceTerit, nec, cm mortuusfuerit.fed vtus veftimentum, & vtres veteres fji'e,ieiunium
cm ablatus fuerit/ignificans mirabiliter ab illis ip-^ tarnen illis, & vita? genus afperrimum Ioannempro- .
fisPhariiseii.quibufcumloquebatur, de medio toi- pofuiile. lam refpondimus, id eum feciaeneccua-it7erf-i,;
leitnare lendum. Trnie,inqmt,ieiutubi4nt,id eft,tunc lugebunt, rio.quia viam ad Chriftum prarparabati qurn afpe- fifalalL*
pro lugere Nam vtpal ante, luyere pofuitproiciunare, ge- ram&dirficilem,id ,1,;,& iciunarent:
po tum. nus fpece;ita nunc ieiunarc pro lugere.fpeciem omnis pnitentii generis plcnam efTeoportebat.
pro genere pofuit: quafi dicat, ficut nunc celebrant Decebatautem Domin, mitiore:n , humaniorcm-
meas nuptias, ideoque non ieiunant ta tunc mcam qUe elTe , qum feruum , & quodaramodo vnger,
lugebuut mortem, ideoq; ieiunabunt. Alludit enim quoi ille vulnerauerat.
ad veterem morcm lugendi mortuos adbibito ie- Obiici praeterei poteft, difcipulos Chrifti nouos
iunio: iblcnt enim qui lugent,cibo abftincre. Eucn- adhuc fuiiTe,non ergo potuifle veftimto, vtribufq;
tus hanc Chrifti fententiam non probauit mod,fd veteribus comparai i. Refpondeo^iut propter infir-
. . etiam declarauit. mitatem,vt vult Euthymius, aut propter veterem
*oUnchti- Legimus nim qum aifiJuipoft afcenfum'Chrb confuetudincm omnin diilimilem, vtegopotis
i mortem ftncoclum in ieiuniis, & orationibus Apoftoli credo, veteresappellari. Adhuc enim ficut veftisat-
ab Apofto- fuerint d , in plAgisyinarceribus , infeditwribtis, in labori- Tj trta t & veteres vtres .vetere viuendi confuctudine
lis vfitarom bus, in vigiUjs mutis)mfjme,& fiti, Cr iewftifs multis.lne- nondumexutaimbecilleserant, necvinumnouum
d Ad.i}.$.f ptus crat Montanus , Prifcilla , & Maximilla, qui vt capere poterant,M//<<, inquit Chrisjiabeo vois di r Idin.i:
* crr" 6,t; ait hoc loco Hieronymus, huius oceafione fenttis, cen, fednonpoieis portare modo, . n.
fimsdcfcni QuadragefimampoftPentecoftencclebrabant. Irt- Poteft adhuc oceurri , ieiunium rem fuifle vete- Ieinninm
fio contra temprtes Calunibe.qui nuam omninoQuadra- rem,8 vfitatam , proptere Ioannis difcipulos ,& fuu res 'e-
Oluiniftas gefiamamnt,noque,homines vald fuo iudicio Pharifxos Chrifto obiieere, quod nec ipfe, nec eius tus & T ta"
fapientes,irrident, quafi ex hoc loco Quadragcfima difcipuli ieiunent, quafi veteres non feruttraditio-
colligamus.Nos vero hinc, non tQuadragclimam ries.Refpondeojquardam fuiTeih veteri lege praece-
colligimus, quam eorum argumentum refutamus, ptaieiunia,dequibus D. Lucas 1 mentionetri facit>
qui ideo Quadragefimam reiieiunt: qud Chriftus fed Pharifaeos non de illis loq'a4,quae&veteraerant, * Ait
cum dicipulis fuis quadragefimam non ieiunauerit, &ab omnibus,cut ncEcclefiafticaieiuna,ferua- <17->.
quibusidem quod Chriftus hoc loco Phaiifaeis, re- bantu r,fd de fiiis.&difcipulorum Ioannisieiuns,
fpondcmus,non potuife fponfum.nequefiliosfp- qutpraeceptanon erant, eque communia, fed vo-
fi,quamdiucumipsfponfuscrat,ieiunare,ablato> luntaria,& illis propria ,quibuse Phariftos, id eft
autem ponfofapientcr , & pi voluntati,ac verbis fingulares,caeteriiquefanctioreseregloriabtur,fi-
ChrifticongruenterEccleamfecifle , qud ieiu- cut Pharifacus ille m in templo oransdiccba;t,m>e/>
m Lue. St
nium inftituerit Quadragcfimae. ficta csteri homimtm ,fient etiiun biepubliums , ieimo bis in . i.
. autem immittit.] Hoc ideo dicit Chriftus, fabbdto.
vt probct,prudcnter fe facer, qud non cogar fuos Quod autem Marcion ex hoc loco fum haefefim
difcipulos ieiunare,vt Hieronymus, Chryoftornus, confirmbat, quafi inter veterem & Eugelicam le Vbuj & ide
eHom.ji. eg^erojgjyj indicauerunt Id autem dirobus pro
gem tanta fit difiTiilitudOjVtvnus vtriucjueauor
bat exemplis: altero panni rudis, & veftimenti vet- efe non poffitjVt Tertullianus n,& Epiphanius 0 tra- rj
Scnfus ha- tis i altero vini noui , & vtris veteris , quorum neu- diderunt,3c ab illis eft fitis refutatum,& adeo futile n Li.adaer^
iuiloci. trun cum altero bene conueniunt.Senfus eft facilis, ft,vt operepretium facturus non fit.qui refutauerit. Hum.
verborum, exemplorumque accommodatio diffici- Similis Mariicheorum error.contra quem Augufti-
lis.Nec enim dubiumeft^quinvelit Chriftus doce- nusPdifputauit. Diximus de fntentia,dicamus d ^*^"
re , efTe genus viuendi ad difcipulorum captum,co. verbisjvbi plufeulum eft difficultatis. aduerfu
fuetudinmque accommodandum:ne, fiinitio prae Commijfuram.] amhn/uut additamentum , vtq'uidam Fautum,
ter confuetudincm cogantur ieiunare, inftitutum vertunt,aut potiis,fi Latiaitaspateretur, adieBa-
deterriti dcrclinquant.ltaquc centum eft,difcipulos ^rww.Qijidara hacreticorum interpretes exiftimtj
ut COMMENT. N MATTH, lit
non fignificariadditamentum panni, quod ad far- A d,Beda, Euthymus,&Theophiht.ita conciliant, d . 3.1.
ciendam plaganj veteris veftis adiicitur , quapeciam, Principem iftum non ideo dixiTe mortuam effe fi- Eu"jjr*
vul^vocant,fed p.irtempanni.quasqluandoadc- liam fam, quod ver mortua effet , fed vel qud tur
Beza Tcttt ficiend veftem fatn panoi ex veten n eft, ex nouo ade grauiter, cum ipf domo difceffit,egrotarct,vt
paniculurn m fuppierncntum affmitur, fentetia prorfus corru- iam mortuam efTeconiiceret : aut qud orationem
- f ' pta-EtquiaidjCuiadiicitur^ocat/'^TToc - dolor exaggerauerit. Auguftinuse,Ma tthasum non
item veterem,fignifics,iam fuiffe confeft veftem, recitaffe quod princeps dixerat,fcd quod cogitabat. ''^^
ante qum additamc^umaffumeretur, fed veterem Probabiliuseft quod quidam putanr,vtrumque di- ^.'.
detritam, & plagas habentem : & quia dicit, (jrpeior xifTc, & in extremis effe,& iam cfTe mortuam. Initio
fciffwAfit, prior fcilicet, qum ea; quae ante fata fue- quidem dixiff earn in extremis efTe , pofte veniffe
CAPVT DECIMVM.
&X1.8. " bor & ego cum coram P atre meo,qu'un efl 1 33 Qui auttmnegauerit me coram bomini-
X. 1,1.. ^^0 eg0 coram Ptre meo,qui in calis eft- 3 4 Nolite arbitrar i quia
Luc ta mine Prophet*,mercedem prophet* accipiet:& qui recipit iuum in nomine iufti , merce-
ioa. ij. 10 em ^i accipiet 4 2 Et quicumquepotum dederit vni ex minimis ifiis calicem aquafirigri
. j,. 41
d*,tantum in nomine difcipuli'. Amen dicoVobis,nonperdet mercedem fuam.
. , % A
TTC A P * li i, nam in ChriflolefuperEuangelium ego vos gem , Se il- Kiadcor."
" ludeiuidcm1, tjuemgemainvinculis. 4-H-
Difcipuli f&f^Sr Comtocatis dmdccim difcipitlis fuis.'] Ante Hoc numen myfterium omnes veteresaudores
ante, nunc hoc tempus, difcipuli, non Apoftoli vo- agnouerv.nt,lrenxus m hincctiamaducrssMarcio- ."quo^oJ,,
j Pei'oi Sy^fat cabantur.Qu eti multo plures Chribs niftasA' V.ilentinianosprobatnonalm noui, atqucidcm fit
gnati. j M habebat, difcipuli tamen bfblut , c veterisTeftamentiaudofemfuiiTe,quandovtrurn- miufquc
duodecim dici ioleban t:quia 8c magis erat Chrifto que dodecaftylo , id eft , dudeeim coluranarii nu- teftameao
familiares, & ad Apoftolorum officium fuerant de- mero fundatum fir.Alias huius numeri figuras multi ^^*J
fignati. Nunc eos Aportlos, id eft, miflbs, mitten- auitores recenfuerunt , Iuftinus", Tertullianusr,cap'Jf'4*
dofacit, quafi ex difcipulis magiftros. Mit & Hieronymus p,Theodoretus 4,Teophylaus r.Qui, nlnlibr.de
atuc.io.r. alios Septuaginta duos a, fed hos iolos duodecim, omncs volet colleftasviderc,RabanapudD.Tho- ver Chrili.
quia gencralitcr poftea in mundum vniucrlum miifi mam in Catenalegat. EgoTertulliani tantm verba o-L'-aducr.
Ca. 18.1s. fntb, Apoftolos dicitur appellaiTe. Quamqum ponam,Cr,inquit,/w^C>^^
Mar.t , 15. veteres auores vim fecuti nominis , etiam Septua- quemlibet nrnierumNa & ex hocmeum Imum interpre- , haa'.
ginta duos aliquando A poftolos vocant , vt Ire- uripoffem ,non tdntUm yocibusprop)xtdrumed argumentis c ^multiC-
cLib.rc.57. nEUS c, Tertullianus d. Dixcnte,mejfisqHdem multa, rerumpr<tdicMw. Huius enim numerigurasapudcfeato-<{ueilsio-
d 1.1.4 ady.^^ji^fw^tfijpropteremittit nunc operarios in rem deprehendo; duodecimfontes, in Elim, & duodecim ia-c$-
Marcione. mcfj-em fua prsedicatione paratajSc veluti maturam pides ab lefuinlordanecletJos ,&inarca teamenti cond 4In 44; m
ccap.9.}7. .r . ' ' . .j . / ai. t . r- ca.i.Iolue.
f Joan 4 j j f. Comnlouerat enim pMdicatione,& miraculis om- tos.Tottdem envn jlpo\iohportendebantur ,pmnde vtfontes, r joco.
nium hominum nimos , vt leui momento trahi pof- Comnes rigatun aridu retr;,&defertii noiitiaorbe nation!*.
g 103,4.38. fcnr.Hoc eft,quoddicitapud Ioannem8.o mifiv*s Alix quoque huius numeri rationes ab aliisafFe-
metere ,quodyos non laborais : alt} laborauerunt , & vos in runtur, vt qud hie numerus perfcftusfit,quo vni- jUode-
labores eorumintroiflis. uerfusraundus,in quem Apoftolimittebtur,figni- narijnume-
l" Quod autem non plures, nop pauciores, qum ficabatur. Ex tribus enim confiare quatcrnionibur, riperfcaio-
flolos duo- duodecim miferit,ccrtum eft,non cafu.fed confilio, quia in nomine Trinitatis per vniuerfum mundum nit>us.
decimnu- & myfteriofecifle, &pofteiusafcenfionemb,quafi quatuor in partes diuifum Euangeliu erat ab A po-
intfo elegit necefiarium effe, duodecimApoftolorunumerum ftolispraedicandum,ugufiinus f.Alij eleganter fn
h Aft.i. 16. efTecompletum,in locum luda; proditoris Matthias & fubtiliter duodecim Apoftolos duodecim anni fpfa ? &
iApoc.4.4. e]eiuseft:&apudIoannem, vbi manifeftumeft, menfibus: quatuor ver Euangeliftas quatuor anni 103.
perviginti quatuor fenioresjduodecimPatriarchas, temporibuscqmpa^arunt,vt Hieronymus r, & Se-
Apofloli & duodecim Apoftolos intelligi. ergo de caui duliusu. tlnc.i.ezej
omniu no- duodecim ChriftusApoftolos effe voIuit,vt duode- Quatuor proceres vna te yocecanentes ', pLlb x'
ftrumPa- c]m i'atriarcharum figuram impleret : & quemad- Temporafeu midem lattnnarguntur in orbem. ar'
- mod ex duodecim Patriarchis totusludaicuspo- Sic&^ipoolicifemperduodenus honoris *
puluscarnaliter propagatuscft : ita totus populus Fulgetapex,mmteromenfesinhtatus, & horas,
Chriftianorum fpiritualiter ex duodecim Apoftolis Omnibus vrrebusfempei-tibi miluet annus. * Ub i de
propagaretur: venerat enim Chriftus,vtcarnemin Idem Hieronymus x,& Auguftinusy, ide certo fais' cUr^
ipiritum commutaret. Nam Apoftolos patres fuhTe numero &infigni,Chriftum Apoftolos dicunt ele- Felice .
corum, qui per eos crediderunt, dclart illud Pauj gifle, ne quifquam per fraudem in Apoftolr nu- cap.4.
m crura
ill . CAP. X. DE MISS- A P S t.
merum irreperet. Atnihilomnineft.quohxretici A non numcrum, fed priman: m gnifcaret > Si enim
nonabutantur.HincctiamValentinianifuorumxo- numrale nomen eflet: Citera quoque numeralia
num figmenta probabant , vt leribit Irenxus a. nomina, quae poHliud fequuntur,pofta client.
iL .i.ci. Et ddit ets fwteflatent fpirituum immundorum.] Eii- Cur etiam in exteris Apoltolis rmmerandis eund
ciendi piritus immundos, vtftatim declarator - omnes Euangelifts ordinem tenent, paucis mode
rem eos, in non nullis Gracis exemplaribus eft,^ 7y exccptis,qux vt ftatim dicluri fumus, neceiTari va-
vrcufJi-mv &&^, cotrafpiritus immundos,<\uod iu- riarunt , ex quibus tamen ipfis maximum capitur ar-
ipicorabaliquoprimiimGrcoexplanationiscaui gumentum,Euangeliftas,quoad eius fieri potuit,di- . .
ad marginem appofitum in ctextum fubiifle. Nam gnitatis ordinem leruarc voluifle? Primm ergo ili J
nofter cert interpres ita non legit. Immundos au- interpretes obiiciunr,qud,cm Matthasus Sc Lucas
" tem vocat ' non qud ip^ Pcr ^c immundifint : id poft Petrum,Andream ponant, Marcus Iacobum &
d appelle- qud rebus immundis delectentur, adeaqi*po- Ioannem ante Andream numeraucrmReipondeo id
nr. tiifimm homines incitent, vtinfrib,&fertvbiquc fecifleMarcneceiTarijquiafimuldicerevolebatj
bci.11.45. ita vocantur. , quibus.Chriftus nomina mutauiTet. Etimpofuit, in- '
"'&* Iftruxerat hriftus Apolllos fuos docbinac, q\t,Stmon nomen "Petrus, r Iacobum Zebed*i, Cr han- Corante
jo ft {.il' nunc ) c"m mittendi funt , poteftate. Erat nemfratremlacobi, & impofuit eis nomin* Boanerges , quod Andrei fi~
lj & i.7 autem hxc in illis poteftas in primis neceiTaria : quo filijtomtruii & Andream. Itaque Iacobum & loannem J Zcbeiji
7.1J.&J. enim modo hominet doctrinas rudes res tantas.tam- inter Pctrum & Andream per parenthefim pofuit, ,-
m. que incredibiles fine miraculisperfunderepotuilst? Andream ver Petro finita parenthefieopulauit,
Et conueniebat , vtquemadmodiim Mofes prmiis indicans,quamnis quarto loco eflTet, fecund tamen
veteiislegis doctor largafaciendimiraculapotefta- ad eum locum pertinere. Atque ita rem eTe ex eo
te donatusfuerat, ita Apoftoli Euangelicx , id eft, manifeftum eft,quod cm &Marcus,& cxteriEua-
mcoris legis doctores, eadem,autpotismaiorc gelillxomnes Apoflolos.vtmiflfuerant. binosn-
donarentur. minjuerint, nifi Andreas cum Petro coniungatur,
CjrHuode- 2 Duedecim autem difapulorum nomina un. ]Eo con- vterquebeiocarebit.
Apodo filio Euangelifta Apoitolorponit nomina, ne quis Secundo loco obiiciunt,quod MatthxusPhilip-
lorum no- fe pro Apolllo nobis venditet, vt Hieronymus , & pum &Bartholoma;um lacobo & loanni prxponat:
udeferi Auguftinusd, & Euthymiusadnotarunt. Praeter- alijpoftponant.RepondeoetiamapudMatthium,
dLii> de 4uamqud non decebateorum nomina, perquos non lolm in omnibus Grxciscdicibus, fed etiam
aftisc Fe geniti eTent, Chrlianos ignorare. inomnibusantiquis,&emendatis Latinis efle pol-
bce Mini- Vrimus Petrus.] Vald vcllenthaeretici ,vtnum-' pofito?,vtapud Hicronym& Bcdam:fcrbentium * ro
ch.cip 4. quam Euangelifta primo loco Petrum pofuifl"et:aut autem negligentia,autfortare haereticorum malitia graui/Tunu
Pctri"c5trS P"111^111 cert^ 11011 appellaTet. Et vero Theodorus factum efle, vt in quibufilamlibris Hugonis , & Ly-
htretios nonilieatheus,idiltehasrcticus,abaliquo,quiK.o- rani prxpofiti fuerinfc Cert probabilis fufpicari
Bczzdia maniPontificisauftoritatemaflerere voluerit,addi- pommus,hocabhxreticis,quifemper PtificiRo-
ail'urdum. tum iuipicatur.Scilict hoc eil , inprincipe damoniirM mano iniqui fuerunt, factum eflerqum Theodorus
tikit damoma c. Quafi Grarci qui maxime imper Catholicis epithetumpnmw Petroadditum upi-
p >.}4' Romano Pontifici poteftatem inuiderunt,Euange- catur. Et maligne Theodorus fecit, qud cigno-
iiumcorruperint, vt eamaudoritatem, quammi- rare n poiTet,& Hieronymum,& omnes alios Lati-
nuerecupiebt,magisaugert.Melisdixiret,quod nos codices aliter legere, vitioim exemplar verfio-
ornnes alij Caluiniani dicunt, Euangeliftamin reci- nifuxappofuerit,vtfuumindeerroremcfirmaret
tandis Apololor nominibus , dignitatis rationem D Tertio obiieiunt, quo alij Euangelilx Matthx.
non habuilfe/ed Petrum primum vocafle, quia pri- Thomx prxponant,ipfe ver Matthxusfeilh poil-
Homt mus occurrit. Id enim non blum Chryblomi f, ponat.Atqui hoc ego argumento maxime confirmo
fed multorum etiam noftri temporis Catholicorura Euangeliitas dignitatis vniufcuiufque rationem ha-
iaterpretum teftimonio probare potuiflet, qui pro- buifle. Cur enim fe Matthus poftpofiiit, alij ante-
ptere docent non ex cuiuqiie dignitate Apolllos pofuerunt : nifi quia Mitthius modeftia: caufa no-
nominatos,quod in iis connumerandis non eundem luit le Thoma: pi\xponere qud fi non ex dignitate
omnes Euangeliftx ordinem obferuauerint. Argu- numerabtur,neque quicquam intererat,quo quif-
mentum, vt illis videtur, indiflolubile* que loco nominaretur , nec modeftia in Matthxo
Mihi vero non indiflblubilerfed ihfirmum videri fuit , fe Thorn r poftponere , nec immodeftia videri
lolet,doleoque quofd Catholicos tam leuibus ha:- poterat.fi fe illi prxpofuifltt.
reticoumalguentisuperari.Ego Romano - AtPaulus, inquiuntl , Iacobum Petro antetulit, lAdGali.
tifice nihil vmquam habui,nihil me habiturm fpe- Repondeo D.Paul non dignitatis.fed xtatis ratio- pau(U
ro.nihil habere volo : id tamen etiam atque etiam flemhabuifle,quaIacobusPetrumanteccdebatPr- iac<,,am
afleueroEuangeliftaminrecenfendisApoftolorum terqum qud in ea epiftola id D. Paulus agebat,vt petro pr.
nominibus dignitatis ordinem tenere voluifle. Pri- icxteris Apoftolisa?qualemprobaret,neeratop- pofuciit.
ordm'di* murnqu^e^qu^omnesEugcliftaE|,MatthusP, portunum, vt decuiufqueprxrogatiua loqueretur.
gnitatis te" Marcus h, Lucas Petrum primo loco ponunt, quia Qiiam ob rem non dixit,Iacobus,&Cephas,& Ioan-
"trevokit. prmo,inquiunt,loco vocatus cft?At cur nemo pris ns, qui columnx ert, cm id ver dicere potuiflet:
gHocloeo. undream fratrem eius nominat,qui eu ad Chriftum videmus enim Chrillum, eos tres Apoftoloscxteris
!"c,P}.'. adduxerat,& prior ChrilfecutuseftKCur omnes femper prxtulifle,fcd dixit, qui videbantur column* efle.
tioii'1*' 1^ proditorem vltimum numerant, nifi quia Qti^dicitur Vetrtts. ] Simon cognomento Petrus:
4i, -4' omnium indignifllmus erat? Curcrgoinvltimodi- id enim Chriftus illi cognomen dederat m, de quo mCa l6
camus ordinem fcruauifle.quem tamen vltimum n illicdiiteremus. Hoc autem loco ide additum eft, ,g Io ,".*
appellantjin Petro autem no dicamus, quem & pri- vtSimone Cananxo diftinguaturn. nVerf.4.
mum numerant,& primum appellant? Deinde,cur lacobus Zebedxi] Intelligitur filius Hebraica phra- Iacobus
quemadmodum Petrum primum,n etiam reliquos fi.ficut & Hifpanica Ioannes Martini, id eftjoannes malor-
(ccundum,terti,quartum>& deinceps appellarunr, filius M artini. Zcbedxi autem filius diebis eftj vt ab ^. ,
nifi quia Petrum non ideo primum vocarunt, qud altero illo lacobo diftingueretur, qui Alphn filius ^^fti
primoloconumerdusoccurreret, fed quod digni- erat ".Hicdictus eft Iacobus maiox propter xta tem, bcobus '
tatc,& auoritate primus eflet:& quod hoc nomen occiiufque eft ab Herode P. rninor.
223 COMMENT. IN MATTH. 224 ,
5. Ucobus \ALpb.\ Filius, vt in fuperioreveifu.. A do. Diftinguit autem Somntanos & Iudxis, &
. i j. Hie didus eft minor,quia iunior erat %& frater Do- gentibus, quiapropri eque Iudxi, eque Gen- '1'1111
40. mini , quod filius eiTet M ira: fororis Maria: matris tiles erant. Decern enim tribus, qui in Chaldxam ^
b AdGal.t. )omini, vt Hieronymus in eius via intit, & iuftus abdudrfuerant,non redierant.-dux tantm tribus, Gentilej.
claeob.1.1. propter fingukreiti fanditarem, Audor cpiftolx luda, & Benjamin dicunturrediiffe*, quibusfolis *Efdri.
d De fcripc. Catholicx , primus Hirofolymorum Epifcopus, reditus,promiTus fuerat Loco autem Samaritano-
Ecclcf. Hieronymus d. num, id eft, decern tribuum, rex Affyriorummifit uercm':i-
Io.10.17. 1/.\ Ule qui Chriftur refurrexiffe non crede- Chaldxorum colonias, qui terram illamdcfertam
bat, quique didus eft Didymus . ( inhabitarent , quos cim Leones deuorarent, iufic
EtTbadeus.~lic, vtait Hieronymus, trinomius mittiadeos Hebrxumfacerdotemrqui eos -
fuit. NiSi Thadxus, vt hoc loco,vocatus eft, & u- rum ritu Dcum colcredocerct, leonumque rabies
f lui. i. dasIacobifraterf,&Lebbxus,id eft, corculum,vel, uerteret. Quod cm effet fadum,& idola fua mor*
vtalij voluntjleunculus.Suhtenim quitradant.mo- patrio, & Deum Iratl leonum metu colebant t. Ita- t4.Reg.17,
rem Iudxorum fuiTe,vt quicumque quatuer literas quenec Iudxierant,nequeGentiles,&tamen Ifrac- +17-
g litae videri rblebrit - proptere vetat Chriftus nloi-4-9-
nominis Dei mrp Adonai, in fuo haberent no
mine, alio nomine vocarentur mwiehudah, ludas. Aportlos ad eos ire.
Eos autcm.quibus ludas nomen effet,Leones appel- 6. Itpotiusadouesl Oues vocar, quia erat populus PoPulusIa-
latos,qud ludas ille primus PatriarcHa, didus fit Ueipeculians,&eiusvelutigrex,quemipfe,&per Dei
* Gen 49 9 Leo*. Catidus Leonis lucia, Sc cut Leo accubuii.'Pxo- f , &per reges, Sc Prephetas pacere dicebatur, vt
bent sudores. * Vt quid Deus repulifii in finem ,iratns rfuror tuusfuper x PI.7J.1.
Simon car 4. Simeon Cananaus.] quia ex Cana Gallilxx erat, ouespafcuAtM'i & y, Deduxiificut oues poulum tuum, in yPf.76.11.
Cananus vt Hieronymus ait,quamquam quibuidam videtur wanuMoy, & fiaron, &c, Etabulit cut ouespopu- * "^7**1,
diftu s. Canxum potis vocandum fuiffemon enim Canaan, lumfuum,& deduxit eos -cut gregem in deferto, & 1 Etfu- &7, "7"
fed Cana Gallilxx oppidum appellabatunCanxum ulit eum degregibus ouium,de psfarantes aeeepit eum,paf-
autem non ab oppido , fed zclo,id eft,Zelotem di- cere Jacobferuumfuum , <jr]fraelbmditatemfuam3 &, Pf.7S.3i.
gcap. .ij. umfiifl, ficut apud Lucam appelLnur , Kos autem pipulus tutts,C ouespafeux tux confitebimttrtib* 79-
Adr.i.rj, kjneab enim Hebraic zelum fignificat. Itaque Gras- infiCulum. Etc Qw regss , flyn rohheh qui pafeis Ijrael
ce pro Kswewintt legendum efTe ^'?. Contra eft, intende, qui deducs relut ouemhfepb. * . r,
quqd,fi nomen zeli, & non oppidi eilet, non haberet qw perierunt.] Quia cmnes d:clinauerunt,mul inutiles * '1W-*
Grxc,gentilium nominum formam. Itaque potis factifunt d. Omnes nos quaoues errauimus, rnufquifque in if j 5 _
credo propterel qud cx oppido Cana, aut Canaan yiamfuam declinattit* , Scdifperjkjunt oues mtx,eoquod eEzec.j^.j.
effet :aut Canxum :autCanaHXumdidum effe,&, non eratp<tor, &factxfunt in deuoraticnem omnium beia-
quia id rurfus zelo feruebat , fada ad fignificatio- rmn agri, difperjxfunt.
nem nominis oppidi allufionCjZelotem appellatum. 7. Quia appropinquauit.] Vide quae diximus fu- fcap.j.i.
Quemad mod m , fi quis Simon Valen tise natus , vir prf.
tbrtis effet , & Valcntinus gentili forma , & Valens 8. Infirmas curate.] Docet, vt data fibi paul ant
fortitudine , fed per allufionem ad nomen vrbis lux potertate mincula faciendi, liberaliter,&largitec
vocaretur. vta n tur, feiens homin es, vt ait ieronym us,ruftica -
ludas , cur lucUs lfariotes. ] Ifcariotem plerique auftorem fe- nos,maiorem miraculis fidem,qum verbis faduros
ditusUS Cut* Hieronymum, tribu fua Ifachar, quafi Icha- cfli^quafi dicat,ne parcatismiraculis,facitequotief-
,t JS' riotem did putant. Quibusillud rpugnt, qucd
cumque ad periuadendum,autneceffarium,autvti-
non Ifchariotem : fed Ifcharitem vocari oportcbat. n le effe iudicabitis.
Alij quafi mnp >n ifeb k^arioth , virum Carioth, Gratis accepiflis,gratis date.) Non fblm mihi vide
id eft,ex vi be Carioth didum volunt. Carioth enim tur his verbis iadtix occafionern auferre voluiffe,
hlofuei;. yrbs erat in tribu luda h. Quod mihi non diplicet. vtChryfbftomus,Euthymius,&Theophyladuspa-
Her g- Invi**gentium ne abieriris.] Ad gentes, Hebrai- tauerunt,& fimonix,& iuaritix,vt alij dicunt , viti
' ca t phrafi D'ljn "] bederech baggoivn , vt >. Quidtibi prxcidere:fed etiam probare,quod proximis verbis
ris innis ALgypti id eft quorm tarn frequenter is docuerat : deber eos miraculor donolargiter vti.
in Cgyptum ; Vulgaris apud omnes quxftio eft,cur Solemus enim quarq; gratis accipimus, quxque gra
Chriftusad gentes Apolllos non ire iufferit, cm tis damus, largiter & copise dare.
poft iufferit . Vulgaris etiam,& vera refponfio.quia 9. Nolitepoidere amum.] Affentirinonpoffumiis,
Idxfiltj regni erant, fupr1, & lilis fa&afuerat regni qui iftamChriftiprohibitionem,vniuerfalem effe ^1^*'
Cur Chri- frvmiffie ra. Ht non venerat Chriftus , nifiadoues , qux nolunt ,fedadiftamtantm primajn Apoftolorum dc 1^'
ftus nolac- perierat domus ifraelj. d eft,ad cas in primisn, illis eriim miffionem pertinel-e , quafi hoc vdutiprludio, & n habda
rt Apollo- oportebat primum prxdicari yerbumDei". Alias quoque ipibrum patientiam voluerit experiri: & vt diuinam perpetuum.
losGtiles ajij audoresrationesafferunt, ne vllam Iudxi habe- ipfi prouidentiam experirentur,non folm,quia hx-
Sama^iu rent excufttionem, fi Chriftum non recepiffent , di- reticos malos omnin fcquuntur audores: fed quia
nos> centes eumad gentiles, & hoftes uos Aportlos mi- hxc interpretado &inftitutoChrifti,&alns huius lo
% Ca.18.19. fiffe, vt Hieronymus,Auguftinusp,Beda,Strabus,& ci circumftantiis , & omnibus antiquis , ac bonis r
car.ii.ij. Theophyladus. Alij, vt oftenderetiniuriarum, pugnt audoribus, qui hoc prxceptum perpetuum
1 Cap. 8.11. qUasa lud#isacceperat,nonmeminiffe,Chrybfto- effe putant: nec ad banc folm miffionem, fed ad
mGen.i7.u i* l
. masn&Euthynuu. omnes & omnin ad totum Apoftolorum officium .
n Ca.i/ 14. { Nihiloccurrit frequentins in Bbliisveibo*pT prtinere, Hilarius, ChryfoftomusS, Ambrofiush, ^ Lib. .
o Act.15.4r;. Yia.exquomultiformanturHebraifmi, non elvaldediffi- Hieronymus , AuguftiHUS'". i.ucam.
P Qu V- milis huic qui habetur Pf >.i. D'mmaiTt. Primm.quis non videtjChriftum proptere nol- i Lib. . de
* Tete"*c rech,ehattaiml MawW.in yapeccatorumnonftctirjideft le Apoftoloshabcreaurum,neauri&ceterarumad >nenfa.
nouo Te- pecc3torum mores non fcquutus eft, non frecuntame loca vitam neceffariarum rcrumfollicitudo Aporolic at>-c-3
itamenro. a qUbus peccatores manent.
q . 31. * officium impediat ? non enim bonum erat relinqiiere
r tu j. Str. Et in ciuitates ] G. V , in ciuitatem ,fd eft, in ytrbttm Dei , C? mimrare mens fe , quanto minus de KAl.a
. nullam ciuitatem Samaritanorum,quemadmodm vidu,veftituquc quxrendo felicite cogitare? Atqui
Clemens Alexandrinusr legit. Qoamqum melius hxc ratio non minorem in fecunda miflione , qum
noftrum intcrpretem in tintines legiffc ere- in prima;fed aliquant potis maiorem loc habuit.
Nam
CAP. X, DE MISS. APOST, li
Nam hxc prima, velitatiotantm erat qudam ,& A quiddefttityobis ? Sed vixegomilii perfuadeo tarn
in folam Iudiam cxcurfio : illa, quafi uft erat pr.c- lbtiliter Chriftum inter calceos , & indalia dilin-
lium,in quod ad debellandum vniuerfum terrarum guere voluiTc.Nam quemadmodum Matthxusdi-
orbem omnes crantcopix conferendi, vbimagis cit.Chriftum prohibuifl"e,ne virgjm ferret : Marcus
expeditos milites ( oportcbat.Quis etiam non vi- autem dicit permifiife, dceadem,vtpaulopoftdi-
det, voluiTe Chriftum, A poftolos in hac prima mii- cemus, loquens virga.-itacum dicit,ccc(fiTefanda-
fione ad ill iecundam exercere? Si in ludiera pugna lia, vocateaipi, qui Matthrus -/ , cal- r Cap. ig i
aurovultabftinere,qut magi s in feria? C5,inquit, ceamenta, & ex Aftis 'apparet, -nJi/ia-mc w- ^j70l0
Jk\/<t idem fuiTe.Q^ip ergo modo Matthius prohi- 05_
, .,, mifiyosfinefacado, O"pera , numqutd aliquid defuit robis >
bycrf.s. *Idemintelligiturexantecedentibus &fequtibus buifle, Marcus concelfiTe Chriftum dicit Facile & m calcea-
huius loci b,gratis aeeep>iis,gratis date,id eft, ne venda- benenoui quidiminterpretes refpdent,cm dicit menta,
tis prxtextu victus veftituiquc quxrdi : nolo enim hoc loco M Jtthxus, eque calceamenta, intelligen-
vosaurum,necargentum habere. Atillud quoddi- d (7< <Pvo duo, ficutdixerat, eque duasttv-
xerat, gratis accepijtis , gratis date, non iblm ad prima, nicas , quemadmodim & Iuuencum f olim poctam f Lib.z.birt
fed multo etiam magisad fecundam mifionem per- interpretatum video, platttis tegmina bina, Itaque Euangcl.
tinetjin qua
* A 1 plura,r maioraquemiraculaftcida
1 erlt,
* . idem Matthrus , & Marcus ctrariis in peciem ver
& vbi inter gtes plus occafionis,& necelitatis, qu bis dicunr. Nam Matthus fignificat prohibuife
interludios dona ifta vendendi habituri erant.Pre- Chriftum,ne Apoftoliduo, aut plura calceorum pa-
c Verf.io. tcrc ratio,quxredditurinfrc,curnecaur,nccar- ria,q:iafi de futuro folliciti)cumferrent;& Marcus
gentum , nec aliud quidquam habere debanr , quia fignificatdufifc Chriftum,vt illa ipi andalia, qui-
dignus eft operariuscibouo, non minus ad fecun- bus tune calceati erant, non plura ferrent.
darn,qumad primam mifionem pertinctjei go&id Similis de virga quxflio eft. Nam Matthus dicit, yirga quo;
quod ex ea probatur,vt necaurum,nec argetum ha- Cknhim vetuiile , ne virgam ferrent; Marcus dicit modeApo*
dVdif.i beant.Imm,quodampliuseft,id,quod dicit1. Eue coneeififfe. Vbi omnes interpretationes eo tendunt, ftfff* P-
Pracepta ego mUto yos,ficut ones in medio luporwn , aut folm , aut vtneadcm de virgafignificationevterqueloqua- ^ibita.
i ad fe P otiifimum defecundi miffione dictum eft. Nam in turEuangclifta , fea Matthxus quidem de propria,
cunda mif- prima non funtlupos experti:quin gloriantes redie- Marcus de metaphorica, Mue pro poteftate faciendi
(ionem ma* runt, quod fibi in nomine Chrifti dxmonia fubiice miracula , quam & Mofis virga fignificabat, vtnon-
xtmc perti- rcnture. Res eft omnibus boni iudicij perfpicua,ied nulli volunt;fiueaccipiendi,qurad vitarri neccifa-
nenc.
e Luc.to.17. nimirum boni ifti xpoftoli vftlent Apoftolos,&di ria efTentab iis,quibus Euangelium prxdicjrent,vt
uites, & coniuges elegantes, acbene veftitosfuif- putat Auguftinus t, & Strabus , fiue pro ipfa prxdi- 1 "^i ^c
fe,ne monachis, quos ferre non pofunt, fimiles fuif- candi poteftate, vt Rupertusexiftimat. Aliivtram- co" cn '
r i n r- 1 . ..10.
fe viderentur. lifdem argumentis corum etiam in- que virgam metaphoricam f.iciunt ; fed apud Mit- in pf >
tentia refutatur , qui interpretanturWiffpojfidere , id thxum pro poteftate puniendi accipi.vt u kjges eos in 9.
eit, prxparare in viaticum , quod ex Marco f,& Lu- yirga frrea, &apud D. Paulum", numquidyultisin x- Cor.4:
gCapj.3. ca S confirmant, qui dicunt, rpmepiteissie quid tolle- yirga yentam ad yos ?apudMarcum auteni pro virga
rent in yiam , ,non argentum. Refpondeo per auxi':ij,8f coniblationis } viY , yirga ,& baculfts 7"^illt^
viam,totam profelionem, totam peregrinationem, tttus ,ip[a me confolata funt.
bVerf.t. totam mifionem intelligi ; ficut h per yiam gentium. Ego animo comprehendercnon pofiTum , voluiTe
gentes intcil guntur. Chriftum inter aurum.argentum, pecumam , zonas,
Hetjuepecumam.] %a>,xr : necxs , id eft ,nec calceos.pcram propriimpta , folam ponerev.rga
vllamaliam pecuniam;omnis enim pecunia, autex meraphoricc.Quodfialiquain;aliis " metaphora vius
auro,iut ex argento,aat ex xre conficiebatur. fuiffet : tarnen conceder non polem virgam meta-
1. lnymsvew.] in crumenis , qui inipfiszonis phoricc pofuiife. Perire enim mihi non folm vis
olim erant. clegantiaque fententiij fed fententia ipi videtur,
10. . ] Ad ferendum panem , & citeras nifi apud vtrumque Euangelirtam,& ,&-
R efcas, eitarchi, auteiftartium vocat
uuj,ul1u..u,..ulku..u..um , Hieronymus'
. .ar.,, , ,u, , dem modo virga fumatur. Contrariis enim verbis
ll" e5'''^ iportulam vocabant Romani, de quaTcrtuIlianus eandem vterqucfcntentiamclegterexprcfit.Vcer
mentionem facit. Per peram intclligit res , qui pera que enim non Chrifti verba , fed ftnfura exponens
portabantur, per conti nens contentum. voluit fignificare,Chriftum A poftolis prvcepifTe.ne Quil^ ^\
Kec duos tunicas.] Nonprohibetduabusfimul, fi quidrr.bcrentjprxtercajquxeTentin prifentem ftjs P"cl"
Quomodo
duas turn necefitas,& fngus poftulet,tunicis indui, fed plures vfum necefTai ia.Id Matthxus fignificauit, dicens, ne rto'l/voloe*
eas Chrt- habere tunicas, quam in pratfentem neceifitatem re- yirgam quidem: virgam enim pauperrimus qui/que n't,, virgam
1 tus habere habet. Marcus fignificauit dicens ,fed yirgam tantum. gefiarc pxo.
probibue- quirantur,vtiblentdiuiteS) & homines ilkrum re- Nam qui virgam tantiim habet, nihil fuperfluum bibens.
tit. rum Tolliciti habere vnam in prifcnterrt viiim , alte
ram in futurum, vt Hieronymus nott, ficut alibi di- habet ; ficut dixit Iacob z, in bculo meotranfiuilorda-
, id it,pauper,nihil habcs,nifi baculumin 1 C-,t '-
K Luc.j.ii. citur qui habet duastumcasjdetnonhabenti.tt- & Chri- j. util
ftum duabus fimul tunicis indutum fuifle, ex Euan- manu more mendici , quemadmodiim Gallice in re
1 loa. 9.1}. gelio 'manifeftum eft.Eodemquemodointelligen- prorfusfimili contrariis verbis eademfenttia figni-
dum eft,quod dicit Marcus m tie induerentur duabus tu ficatur iter ficere more pauperis. S'en aller beau pkd
Ca/ccam- rnen, id eft, ncc duas tunicas haberent,quibus diuer- fans lance,&s'en aller pied auecyn baflon en lafnain.
ta;qUomo- fistcmporibus induerentur. . Interrogate qms in ea digrm fit.) Hieronymus in
do Apolto- Neque calceamenta. ] Quid ergo ; voluitne Aport terprteur, quisdignuslt,hoc vobis accipere
lisprohibi- beneficium , vt apud eum hofpitium habeatrs , quafi
ta. los nudis irepedibus .'Sunt,qui putctnon omne ge
nus calceatus, fed calceos ttiim prohibuiiTc: qui to- ea in reApoftoli darenr,nonacciperent beneficium
n c.y. tum pedem tegerent,quique propri \(4 cal- Alij,quisdignusfit,ideft , magisidoneus , vtilli
o loco cei vocarentur. Nam alibi n dicit , fed calceos fanda- Euangelium annuncietur. A lij , quis bonis fit mori-
q Lib. r. de tns , quafi fandalia, qui folei crane, (blamquetege- bus , & hofpitalis , qui omnia in cundem fer re-
? " ^ant planrarn>concc^"cr't'ca'ce0s prohibuerttjvtvi- deuntienfum.
Capnfo. detur Hieronymus 0 , &AuguftinusP interpretan. t ibi mattete donee exeatis. ) Qumdiu in eafueritis
qca.1a.36, Idque videturjexLuca confirman , quandojnquit, riuitate,id eft ne mutetis hofpitium,vt Lucas claris
mifiyosfinefacculo , C"pera , & calceamens, tmnquiddi* dixit *, nolite tranre de domo in domwn. a cittdift
iij Cur
i
Ii? COMMENT. IN MATTH.
Cur Chri- Curautem id Chriftus praceperit, vulgaris eil A ftr^ro illis tarn longiim iter fufcepire.-puluis enim
ftus prohi- qjujftio.Xreseius prxceptiapud interpretes caus pedum iterficrnificat. Ambrofiusp,&Euthymius ptibJew.
bcttraniire . . ' n. i_ *_ j i, j i i rr- - cam
de dome in IllucnI5 pnmam, ne ncontantes oc lcucs eile vide- 4,vt dclarent, etiam eorumpuluerem efleimpium,
domara. rentur,apnd Chryfoftomuma,&Bedam. Secdam, ideoque nolle feum habere: Hilarius indicat , id ^0 oc oc
jHom.jj. nedelicati ,qui iis,quas apponertur in primo ho- iuTos facer Apoftolos in fignum anathematis. Ve
fpitiononcontcnti,melioraqurerent, apudeun- ranififallorcaufaeft, quam idem Hilarius & Ori-rHom. in
dem Chryfoftomum, Euthymium, &Theopbyla- genes fignificarunt , vtoftenderentillum ipfum Gcn.i.
ftum Tertiam,nepriorem hofpitem offend erent, pumerem,quemexitinerecollegiflent, indieiudi-
quafi pariim dignum , aut hofpitalem relinquentes, cij teftem ctra eos futurum, qui fc reeipere noluif-
apud eofdem auetores. fent.Solc-bant enim ludei aliquid norabile facer, vt
. Dicentes pjxbuic domui.^Grxce hareverbanon teftimonium eilet reifacbc,fiuelapidem erigere <,fi- fvtiofue
bVer.ij. leguntur fed legenda effe conftatexfequentibusb, uelapidum accruum,rfiue altare u, fiueveltem ab- ..
& quidem fucrit domus' '
digna -
, veniet pax vera fuper feinderex, quemadmodm Romani in pangendis r Vt Geo;
earn ; autem non fucrit digna , pax yera reuerterur, ad feederibus fuem lapide feriebant:vnde ferire & per- Ji 47-
^4c7'
... Leg.jntur etiam apud Lucam cLegunturab Hi- cuterefeedus dictum eft. uVcc. Ioiue
In com. jarj0j chryfoftomo, Theophilacto,Hieronymo<1, ij. Tolerabilius erit.) Non qud non maiora for- x ^icj lg
non in textu,vt ferenda non fit typographorum ne tTe Sodomaei & Gomorraei habucrint peccata , aut 6.
gligentia , qui, cm ex commentariis textum corri- quoddepeccato foliim inhofpitalitatis hicagatur, Curtolera-
geredeberent , contrarium commentariis textum vt Remigius apud D.Thoma, & Lyranus exiftimt, blIlus t/u-
9- ,. . .r tururn $o-
apporuerunt,quod multisaliisfecifle locis animad- necquodiam incendio partem aliquam pcenadui- omxis
uerti. Euthymius tarnen non legit. Eft autem Hc- fent , vt Anaitafius , /d quia illis non fuerat Euan- qUm iftis.
Pacis falu- brseis, vt ait Hieronymus, vifitata faluiatio "\h oiSttf gelium pra?dicatum,vtHilarius,Hieionymus,Beda, z Qu. 17.1a
tatio. febalom lecha , pax tecum. Ea aliquandofignificatur &Theophylac~tus interpretante r, &exhis verbis1 Scnptur.
^G4i-4- pacifiais eius qui venit,& ilum,aduentus: vt'^it clligitur. Si in Sodomis factafuient yirtutes , quafaca z ca. 1 i.ij.
u '-6'li'ille refpondit , pax vobifeum , nolite timerc , & , (pax tecum, funt in te , forte manent vfque in bancdiem yeruntamen *'
ne timeas, non mortem. Aliquando his verbis, omnia dico yobis, quia terra Sodomorum remijus erit in die iudicij,
i paral.u. his quosfalutant, bona precantur,vt alibi 8. Vtrum- q quatibi. Duo ex hoc loco dogmata colliguntur.Alte- Pnln fer-
rum Hieronymo, squales non { omnium dna- iel inac1Ui
que vero fimile eft voluife Chriftum Apoftolos fa-
cere, & vt quocumque venircnt, fe, non bel torum pcenas:alterum ab Anaftafio, aliquos non fo-
lum afferrefignificarcnt,& vt iis, ad quos diuerte- lm inhac vita, id etfam in altera puniri. NamSo-
rent, bona' omni precarentur, vtcxiequcntibusb domitiam vrbis incendio puniti erant, & tarnen
,b Vcr.15.
colligitur ,pax vera reuerteturad yos. Chriftusadhucin die ludicijpuniendosfignificat.
ij. Et fiquidemfucrit domus illa digna] vtpacemve- 16. Fcceegomittovos.) Prarmunit ad futura peri-
CJ.10.. ftram reeipiat. Lucas, &ibifueritfiliuspacis,idc, cula. Qiii putant hacc Chrifto in hac prima miffio-
hofpes pacisamator , aut pace dignus,vt filius mor ne Apoftoiisdicb non fuiiTe , exLuca a refelluntur, cap.10.5.
tised eft dignus morte. vbi eademSeptuaginta diieipulis in prima miifione
Venktpax veflrafuper earn.) Euenient illi omnia bo dih referuntur,quemadmodiim & Chryfoftomus
na, qux illi picis nomine precati eftis. adnotauit : & nos upra b docuimus , hic etiam fiad VetC.y.
Si autem non fuerit digna , pax vera reutrtetur ad primam miflonem non omnia eTent neceTaria , ta
yos.~\ Grzch cmr&Lf u reuenatur. Quod quidam fie rnen omnia in dita fuiiTe , quia Apoftoli non ad*
interpretantur,quafi iubeat eos oblatam pac,qu- earn iolm/ed ad omnes futuras docebantur. Cm
ttim in ipfis
i erit,reuocare,cV:
- - - alio pergere,
i r> - > vtEuchy-
j dicit,Scceego,8c vim verbis, & diieipulis animumad-
mius.Qood ide mihi non placet,qud benignitate D dit,vtau:or imperfecliiSChryfoftomuSjEuthymi' . t4~.
Chrifti dignum non vidcatur,vt Apoftolos iubeat, '&Theophylalusadnotart,quafi diav.Ecce ego mit-
datam pacem refumere,quod tantundem valet, ac fi to vos, qui & liberare ex omnibus periculis pofs , fi-
iterum precarentur.ne ea,quae hoipitibus bene pre- cut Abilon dixit ferais iis.cm preciperet,vt Am-
cati fuerant,euenirt. Itaquc melius alij ita interpre- mon fratrem u interficerent ,percutiteeum, rinter-
tantur, vt ex Hebrorum idiomate imperandi - cite , nolitettmere : ego enimfum qui pracipio vobis . Ego d t. Reg. ij.
dus pro futuro ponatur, quemadmodm conftat ex fi*w,id eftjregisfilius^qui vos facile defendam.Vide- 8.
cap.io.. Luca , qui futuro vfus eft j quare nofter interpres tur Chriftus ad veterem prophetar mifionem al-
pQi"1 t negligens verba,fenfumcutuseft.Senfus-aut du- ludere, ego qui illosmifi,mitto etiam vos, qui illos
u rtVadvos plexcfTepteftjVel reuerterur ad vos, ideft, vobis cm opus fuit,liberaui,8f vos libera bo.
1 Pfal J4.14 cueniet,quod illi precati eratis, vtibi '. Et oratio mea Sicutoues.) Oues mihi videturappellare , nonio- Oucs'cnr
infitmmmeumconuerretw, idei\, vtinam mihi eueniat, lm,quia innocentes,& iri Dei erant, vtplerique Apoftoli
quod inimicismeisprecatusfumj contrario futu- notant intcrpretes.fed muho maxim,quia inermes, ^i<ai.
rum proimperatiuo,ficutHipanidicunt,/</,^ quia ab omnibus humanis prsefidiis imparati. Allu-
ledefeo , meyenga,vt Iuuencuspota,c3c apud D.Tho- dit enim,vt opinor,ad id, quod c pra?ceperat,ne vir- e Vcii-
mam Remigius exponit;vel,quodmagis credo, non r r - " -n r . . <>
gam , aut peram fecum ferrent , vt faimatifumus ,- fPC+wx.'
fignificathaephrafi, ca, qua? precati fuerant, ipfis cut oues oeeionis , id eft,ade infirmi, & iniuriis expo-
Apoftolis cuentura : fed illis quibus precati fuerant, fiti iumus,vt quicumque velit, pofllt nos occidere.
m Ifai.jj.u. non ventura. Sic enim loquuntur Hebraei , Verbum Inmedio.) In medium sV pro f , ficut Hebraic 8 VtLuc'
nonreuertetur ad me vacuum m. Itaque reuerti,cft 3 rt,pro f/,3ip3 bekfreb,inmedio,id cft,inter lupos: IO }'
effeitum non habere. At quorum hoc Chriftus di- qua phrafi fignificat,Iupos effe multos, oues paucas.
xiTct ; vt fignificaret Apoftolos feciiTe. V nus lupus inter multas oues magnam editftrag,
curApo- +" ^entitpuluerem.~\ Quare hoc iubet Chriftus quid fictcm 11 multo plures,qum oues erunt;
Iloli iufll cmipccies impatienda^, c indignationiselfevi- Chryfoftomus h. Lupos autem vocatomneshomi- h . 54.
puluercm deatur? Multxeius rei caufa:ab interpretibusaife- nes,qui Euangelio repugnaturi erat, ficut cm ver-
pelum ex-runturi Chryfoftomus, Hieronymus, Theophyla- fu fequenti dixit, cauete abhomittibus , non folm Scri-
nQustft ^us ' & Au?uft'nils n5 propterc iufiTe dicunt , vt bas & Pharifios , quemadmodm nimis rftria
iiiMJtth 7 "oftendcrentjf nihil commune cum eis habere vel- fententia Hieronymus dicit.
lc, quando & puluerem ipforum illis relinquant. Ii- Eote ergo prudentes. ) Vt caueatis eorum infidias , 8c
oln com. demrurfusauftores,&Beda,vtoftenderentiefru- fugiatiSjVt explicat infra i yei f_ Jv
i
il? CAP. X. DE INSTRVCTIO. APOSTOL. 13c
Etfimplkes ficut *.] , xi&JH innocentes, A hxc eft fententix, non eft veftra caula , fed frica, &
inceri,nec illis vllam nobis nocendi occaionc pra; Patris vtftri, qui in coelis eft.quare Paracktus, id eft
bcatis,vcl neiniurias vlcifcamini.vc Chrybftomus, meus Patrifque aduocatus etiam vobis tacentibus
a Hom.34. & Auftor imperfedi " interprctanmt. SicD. Pau- refpondcbit, vt videntur Autorimperfccti,& f Hie
c i Cor'*4 lui monctc ,mlitepu!ri(fci enfibus ,fed maliiiaparuuli ronymus interpretan.
d Ad Eph. eote> 8t alibi, Videte fratres, quemado caui ambuletis , non i}* (. um Aitem perfequenturvos.] Dixerat fEote Vcrf.it.
j.i.i. qua inpientcs ,fed quafi fapientes , redmentes tempus, prudentes ,docet nunc partem vnam prudentia: , qua
cAico/.4j qttoniam dies malifant,&c, dinfapientia ambulate adeos, aduerbriorum fugiant inldias, & ab hominibus ca-
qui foris funt , tempus redimentes. Cur lerpentum pru- ueant,vt t monuerat. Non vult Chriftus milites fuos t Verf.i?.
dentiam, & columbarum fimplicitatem requrat pugnare, fed fugerc. Djohicftbintcrpretibus dit
cmperfpicuumfit, obfeurius fiet, fi multa pli-> putantur:alterum,an hec in liac brima Apoftolorum
lofophemuri Elegantes allegorias fi quis amat, mifione dicta fint, alter, quomodo fugere iubeat,
Hilarium3Chrybtomum,&Hieronymunij hoc lo cum apud Ioannemvdoccat btnumpaorem ammam _ i.
ir / r J Capio.n
co legat. J uam ponerpro otubus Jwstmrrcexarium autem,cum vtdet 1
17. Cauete autem.] videtur poni pro *t , ergo, lupum yententem,fngeie.Hxc ad olam primam miffio-
fcap.t. i. cauete ergo, vt fupr fnofter vertit interpret nem pertinere multi,& graues volunt auctores,Ter-
Ubhominibus.) Explicar, quos paulo ante lupos tullianus", Hieronymus, Chryfoftomus , Euthy- tjF
appelIauerit;homoenimhominilupus.H omines au- " *
mius, & TkmnUUAiic i;...j om- inpftc?
Theophylaftus. Alij generaliterad *t,,*"e&
temvocat, non omncs, fed mundanos , vt infra" g, nemmiTioncm, totumque Apoilolorum officium to.
g Cip.i6.tj quem dicunt homines ejjetiumliominis extendunt, vt illa, qujzdifta funt, vt (entire vide- yHom: jf.
Tradent enim vos in Corxiltjs.) Quidam per Concilia, tur Orgenes a, & Athinafiusb, & GregoriusNa- z Ver*f-
gentium tribur.alia: per ynagogas, ludxorumcce- zianzenus c. n
j. j^y-
tusintclligunt. Alij vtrumque ad gentes per.inere Qjod multo mihi videtur eTe probabilius.Nam in Fpift
putant,& Synagogajpanegyresadcit.popularesea- in prima quidem mifione nihil eiufmodi Apoftoli aOrrho.ee
rum ccionesmtelligi. Lgo proba bilius exiftimo fi funtexperti,quamobremab vna ciuitateinalifu- m Epi.ad
ad ludsos vtrumque referaiur , qui & Synagogam, geredeberent, omnia illis ex voto fuccefferunt,ita- Mar .
ideft,publicamtotius populi concionem habebt, que lartigloriantcqucrcdierunt, qud ipi fibi dar- cq'm<j '
vbiquifl'gns digni crant,flagellabantur: Sewn- monia fubiicerentur Quod Chriftus antequam iuiinu'm
, id eft, Concilium,vbi grauiores cauflx decer- ficrct , ignorare non poterat. Tempore
h Ca nebantur fupr b^Nam de Goitilium tribunalibus Sententiaigitur eft generalis, fed occaftone , non pfecutio-
i Vcr.feq, agitijdicens, & ddpfttfides arad rces duccmtr.i propter neceifitate piimae millionis Chrifto pronuntiata, 'sfugiea-
~- *M4i'.l!"l""in.:iita.f.,
. Atquc ita Euthymius interpreta tur t t ir Exempla Citcriim priores illiautorcs,quosnominaimus, u-a
. 4.7. funt in Scripturisk. non ad exitum re, ex quopotmimumChriltipra' nemfpcaa
&S.X7.* 18. lntemumittm.) Nonnulli intelligunt, vt illis de diilio erat intelligcnda^ed ad ia fola verba < iiaei- dLuc.w.tj
6M. me teftimonium conftanter, fortiterque patiendo quuntur,animum attenderunt, noncon[umm
a.Cor.rl 14
prjebeatis:intclligent enim.non effe rem vanam,pro mates Ifrael, doriecvenidtfilius hominis.
qua vos mor paratos viderint. Vndequi pro Chri Altera qua?ftio:qomodofugere A poftolos Chri-
fto, eiuique religion.: moriuntur, martyres, ideft, ftusdoceat,nequefubtilius,ncquecopiofius,ncque ChMftusA-
Chrifti teftes appellan :ur Alij , vt vobis ea res ad- elegantius,qum ab Auguftmo e tnata eft,diipu- poftolos
Martyrcs uer(,sjiostcftimonumfit indieiudicii ,quod vos tan poteft.illud tarnen non diffiniuit^m quod Chri- Fugcre per-
qui fin t
1 Ad. ti. 10 exeufet, illos aceuftt. Qjo fenfu videtur Lucas lcri- ftus hoc loco tradit, pra?ccptum fit ,an confilium fea'onem
Apoc.l7.. bere m.Continget autem vobis teimomum. Atque ita Hi Athanafius quidem, &GreeoriusNazianz. - <f**i't*.
rj t T rr 1 r t- eEpib.ad
ra Ca. r 1. 13. larius, Auetor imperfecta , Beda , & Euthymius vi ptum vocantncd vulgaiitertortalleloquuntur.Ego Hon i
dentur exponerc, vtrumque pro diuerisloci, temporis,perfonar, &
lilis ,&entibus.] Iudxis,& Gentilibus. DeludxisD rerumcircftantiiseTearbitror,fcd propri aChri
cnimlocutus erat, cum dixit: Tradent enim ros in Con- fto propter primam potiffimum miiiionem , &ma-
ciliist&iaSynagogisfuisagellabunt vosiSc de gentibus, gnam partem fecunda:, tanquam prarceptum tradi
cmdixit,ddpr*fides,3rad(reges ducemini,ib Iudaeis. tum.Voluitenim Apoftolis^prcipere, vt feipro-
Vtriuque ergo veftra patientia teftimonium crit, & pagandblatisEtigelioreferuart,neciein primo Quando eft
illis, id eft , Iudaeis, & Gentibus , ad quas illi vos du- ftatimpra:lioobiicertmorti:nondum tempusillis rurceptum,
cent. Hie eft veruslenf:s,qaem blus Theophyla- moriendijdiuprius pugnandum efe,lge lat- & y>do
que fines regni Dei proferendos.Miles,qui fugit(vt con"1;ura-
ctus, & Euthymius videntur attigifle.
ip. Kolite cogitare.) Non doceteTc negligentes, Graeco dicitur prouerbio) iter pugnabit.Hoc fen
atque vecordes ; fed nimis timidos , & folhcitos efle fu preceptum eft. Hoc fenfu Chriftus ipi ip fu -
prohibet. Quod Grcum verbum dclart (uetuni- git.primm in -rligy ptum infans fiipr f,deinde cm ' Ca?
n cap..ij. <n7,vt fupr o.Eodmque modo intelligendquod eu Na2arethaniipfmsciues prajcipitare voluerunt,
*8-H.34. Marcus dicit , Et dum duxermt vos tridentes, noliteprx- %,nondtm enim verier-al hora etus". Simili in cauia non ^
o Cap.11.ij. cogitare , quidloq'uamini :fedquoddatum vobis fuerit in illa iis folm qui tune erant A poftolis ,fed iis etiam,qui loan'*!}*
pCap 14 bora,id loquamini , & quod Lucasp ,poniteergoincordi' poftefuturicrant, nobiiq; omnino omnibus pra?- Dcfgaia
busveris ,non prxmcditati ,~quemadmodum rejpondeatis. ceptumeft. NamcmEuangelium ipfum, propter perfecutio-
Prmedica- Non enim pricedentem medtationem ve- E quod fugiendum non cft,poftulat vtfjgiamus,fu-
mio et tat.(deamjquadiffidentiamdiuinaeprouidctia;,& giend eft. Tunc fugere non metus , fed pietas: non
neccfliih opishabeat;quiqux nimio metu,acfolIicitudine, fugere,n6fortitudo,fcd pertinacia cft.Hac de caufa
a agendu jj^cram Euangelii pradteationem impediat. 'D.Paulumfugiflfe legimus. Maior gloria Dei, & .
pro Chiifto
q Cap.xTtf Dabimrenim vobis. ) Sic apud Lucam 4.Ego dabo vobis Ecclefia; vtilitas regula nobis efle debetic aut vtra- i" kdt.9. ;
y
os & fapierttiam , eut non poterunt reere rcontradicere que,autalterutra,vtfugiamus,nobisexgit,nfu- ' "
J * r n . r-1 .1 . ... . At::.,/:i xju.
omnes aduerjdri)veflri.) Euthymius gre peccatum eft. Aliis cfibus n debemus.an au-
10. Honenimvoseis.] Non tarn vo^qum'Sprri- tem pofimus^lia eftqua.ftio,quam Iblamugufti-
tus Patris veftri, quia non veftro, led illius nfu,c6- nus explicauit.Ha:c eiusntentia: fumma eft.
i) filioque refpondebit,vt fuprr,mifericordim vol , non Primum,fugerefacerdoti licere, quando ipfepri- Q0iIjjo
facrifiewm, id eft , non tam facrificium , qum miferi- uatimabaduerfariisqua;ritur,&funtalij, quipof- p0iimus
cordiam.Vide, qua; ad illum alcrpfimus locum. Vis fint pro ilio lcramcta populo miniftrare. Secundo, fugerc.
iiij '
...
COMMENT. IN MATTH. 2
quando omnes eius oues fuga diffipatae funt.Terti, A Euthym-Sccundo, vt de omnibus guide accipiatur,
quandocque plusfugicndo, qum mancndo iuua- fed non intelligatur verum efle,nifi qudiu difcipu-
rc poteil.Addit Chryioftomusfugere licere, & nef- lusdifcipulus feruus feruus eft;tunc enim ne di
clo an eportere, cum eius, fi manferit , fides pencil- fcipulus magiftro.nec feruus domino maior eTe po-
tabiturjCk^Wjinquit/i^ffWo nonnegat,qta ideifugt, teitjcum maior cft,i ille difcipulus, hiefer-
ne necet. Alis non licet, alis manendum eft, & pro uus eft; ita iidem auftores Chryfoft. & Auftor im-
ouibus anima ponenda, quod mercenarius n facit, perfefti, Theophylaftus, Theodorus Mopfucftien-
qui quandocumquevidet lupumvenicntem,&rc- fis,&Leontius. Tertio, vtdefolis Chriftidifcipulis
lmquitoues.&fugit^Tertulliani vero fentetia, qui diftumfit,quinumquammagiftrum sequarepore-
a loan 10. num m fUgCre Heere vlh Chriftiano exiftimauir. .rant, homines Deum , & qui etiam tunccm magi-
Tcaul er- mrito damnata eftiilliufquedefugainperfecutio- ftrifaftifunr.&doftoresEuangelii, difeipuli Chri-
tor de fugs ne librum aduerfus Ecclefiam feriptum cTc Hiero- fti & vocabantur, & re ipfa erant;quia quidquid do-
in perfecu- nvrrius n cms vitadiceienondubitat. cebant,abiIloaccipiebant,qucmadmodum illeid
tione' ' Kon confummabitts, ) Non poteft hic locus intclligi, Leontius interpretatur.Mihi non ta docere videtur
nifi pris,quorfum hc Chiito difta fint.intelliga- Chriftus quales difeipuli, & ferui efle oleantjqum.
tur. Ideo autem difta eTevidentur,vtfignificarct quomodo fe ergamagiftrum,atque Dominum fu r:
Chriftus, non defuturas in Ifrael ciuitates,quaen- g gereredebeant.nempefic, vtnonexiftimentfeme-
dum Euangeliumaudiuiflbt.inquaspoflint Apo- lioris,qum illumcditioniseTe deber. Hoc enim
ftoli in aliis ciuitatibus n recepti cfugere,&in lilis ad rem maxime pertinebat ,'atq; hoc eodem modo
maiore cum fuft u predicare. Quid autem fit, quod Hilarius videtur intellexiTc.
dit, confummabitis,non omnes mtelligunt eodem aj. Stpatemfamtitas.] Me, qui Ecclefiam guber-
modo. Hilarius,confummar?,interpretatur ad fidei no,qui eius Dominus fura.
& Euangelicae virtutis perfeftionem adducere. Beelzebub. ] Legendum eTe Beelzebub, nemo, vt
. - Chryfoft. bEuthymius,&Theophylaftus,ciuita- opinor, ignorar, dque Hebraica docet etymologia. Origo no
tes predicando perambulate. Ego Hilarij fenten- Nobile erat Accaronitarum idolum '\,Beelzebub,id minis 1-
tiarn, propter id qud itatim fequitur, magis pro- t,dtminus w</c*appellatus,mevtpleriquearbitr- lcbub
borvoluitenim Chriftus, vt paulo poftexplicabi- tur, quia propter viftimarum fanguinem, quo erat h4-Rcg1-
musj.non folm ciuitatum multitudincm: fed etiam afperfum,mulcis plenum erat: fiue, vt alij volunt,& 3 "
obitcrudiorumincredulitatemnotarcjadeofcili- eomagis credo, quia aduerss mucarum peftem
cet eos futuros incrdulos , vt latis in illis conuer- potiffimum inuocabatur.Cftat enim apud Grcos,
tendis Apoftolifuturifint occupati,doncc filiusho- ^ liraile quoddamfuifle,quod cadratione, & fimili,
minisveniar. fcdGraccaetymologia^/e^e-.quafimw/rrfr.rwvf- .
Donecveniat iis hominis.] Plerique aduentum hoc nator, aut imeremptor appellabatur, AuftorPIiniusi,1 Lg I0,c-
qu- jocofi|jj hominis vocari putant eius auxilium,cfo- lnuocam ,'mquit, CrjUgypty ibes fuas contra ferpentum 1 "
TcolreTici- lationmque.Dicitur enim ad nos Deus venire,cum aduentum,& EUtMyagrum Deum mufearum mutotudine
Yin. nobis opitulatur.Huius interprctationisChryfofto- peilentiam afferentem. Hincfaftum, vt horroris Sea-
mus, Theophylaftus, & Euthymius auftores funt, bominationis caufa diabolus Iudsis Beelzebub
Cap.io.i quamex Luca confirmant, Or mit tilos binos antefa- appellaretur; ficut infernum Gehennam loco, vbi
ciemfuam in ciuitatem,& locum, quo erat i>fe ven- infantes idolisimmolabanrur, fimili rationevoca-
/ww:quafi dicat,ego vobis adero,&opem feram,an- turn diximus . Cap.;'ii>
tequam Euangelium in omnibus ludxx ciuitati- 16. Nihil e opertum,quod non reuelabitur.] t *&-
dCap.i.9 buspredicctis.Alijadfidemnon perducetis omnes gurnet, qud non fitreuelandum. Quando ? Hila-
Iudosvcftrapra?dicatione,antequfilius hominis rius,Hieronymus,& Beda in dieiudicii: quando//- 1 _ .
eioan.;4, refurgat.vtBeda.Tcenimdicitur venifleChriftus, luminabitnturabfconditatenebrarumK Alii progreTu t- **!
8. quia vifto hofte regnare cpit , non bibam amodo de D poris etiam in hac vita ,vt Chryoftonms m , Auftor n . x$.
hoc genimine ritisy vfque in diem illimt , cum ilud btbam yo- imperfedi " , Theophylaftus, & Euthymius: quem
btfeum nouum in regno Vatris mei , infr d , & yodo , Cr ego arbitrer verum efle fenfum. Voluit enim Chri- ,
vento advos.e- Alij aduentum ad iudici, fed ciuita- ftusetiaminhac vita, quia multa illis prardixerat
f Vi. & tes lfrael vocari putant, omnes etiam Gentili. ciui- terribilia , coniblationem adiungere,Nf timueritis eos,
tates ; qux ante diem iudicij conuertenda; ad fidem nihil efl enim occultum , quodnon reuelabitw, id eft, quam-
funt:ficRupertus&Lyranus,neicio etiam an Au- uis omnes vos initio pcrfequantur, omnes Beelzc-
gutinus.Sednulloprorfusmodoillisafentionquia bub,&iduftoresappellent,veftra tandem virtus
dubiumnon tfft,Chriftum de illisloqui ciuitatibus, cognofcetur* & qui vos paul antiniuriisafficie-
adquas Aportlos tunc mittebat; non autem mitte- bant, honorebunt.
batnifi ad ciuitates Iudarae f, in viam gentium non abie- zj. Qwddico vobis inttntbris.) Priuatim.
nm.Alij.IudxorjVt fupr attigimus,incredulitatcm DicitetnlumiSt.)ln publico, fie etiam Latinilo-
notari putant, figniicariquepris Gentiles, qum quuntur,veifari m oculis,& luce hominum, id eft,inpu-
Ludaeos ad fidem VL'turs,vt in epiflola adRomanos blica
gCip.ii. g dirent D.Paulus,ItaHilarius,cuiusntentia hc Etquodinaureauditis.) Secreto.
mihi magis placet, qud nihil in eacoaftum efle vi- Eradicatefupertefta.) Clara voce,vt omnes audiant, Q ,
dco, & qud aduentus filii hominis nufquam,quod Diximus 0 in Paleftina tefta domor fuifle plana, in ^dicatio*
fciam,alius,qummpremusille, quoad judicium illifquefolitos Iudseos cabulari, ficut nuncinfo- fnp.r tefta
venturuseft,appellai ifoleat. Quamquam Beds in- ro. Qux autem illic dicebantur, minime fecreta efl'epoflu.
terpretatio non difplicet. erant, quia cum locus editus eflet,ac patulus,facilc ,CaP- 4- S-
Quod fubiieit, Konefldifcipidusfuper magirum, vicinisaudicbantur.Hortaturergodifcipulos,vtli-
Q^omodo j-mtf(S fryer dominum mm , tribus modisveteres bere,confidenter,fortiter,& clara voce Euangelium
ior domino jntcrPTetes nteUigunt. Primiim, vt de omnibus difi- prxdicent, vt I faias p. Super montent excelfum afeende tu, p .4.
eile pol'et cipulis, &deomnibusferuisaccipiatur;(dnondi- quietutngHi^isSion,exaltainfortitudinevocemtuam,qui
T^lmino.r' catur,quodfemper,fed quod plerumque fiat: pie- evangelizas lerufalem,exalta , noli timere-,dicciuitatibus lu
rumquccnimmagiftrum dicipulo, domineruo da }ecce Deusveer. . .,
maiorem efle,atqu e meliorem , quamuis ctra acci- 3*. Omnis ergo qui confitebitw me. ) Gr. b ifu>) in
dataliquado.SicChryfoftorauSjAuftorimperfefti, wf,iVproK cth, Hebraico articulo accuitiui ex
Scptua-
prouidentia cucntura. Quare non deber eos,c fwft '".magismoralis eft, qum litteralis. tf Galat-
doni.4 ea viderintjdeterreiijVtc.f/iic/oc/rfw/wwTo/iiVjui cw 39. Q^inuenit animamjuam.] Loquitur non ex ve- mca^ t
ycnerit bora, eorum reminifeamini, quia ego dixivobis. ritate,ied ex vuJgari hominum opinione,quifeani- Inuenire*'
Pax chiffi, Duo, vt hic locus intelligatur, notanda funt. Pri- mam fuam inueniiTe putant , cm ex certo earn x & anmim
ftmundi mum, Chriftum de pace, & bello non ex fua, id ex prxintis mortis periculo eripuerunt, quafi iam fuataqui<l
dijeifie. hominum opinione loqui , qui ccordiam in rebus perditam rccuperauerint.Nomine autem anim vti- r*
malispacemducunt,poirelibeicmere, liberven- turambiguc^quodinfimilibusambiguis vocabulis
dere;porccomefrari,poreomnibusvitiis libere 1er- nonfolm fine virio; fed etiam c elegantia & em-
uire,pax mdi eft. Qualis illa erat, qua fuperbi olim phafi fieri folet, vt fiipr notauimus n. Dimittemortuos a Cap 1 1,
hominesc5pirarunt,vtBabylonicamturrem a:difi- Jf/'f/iVfwoirMojyfli.lnpriorelocoaccipitanimampro
d Gea.'iiiT4 carent d,qualis illa,qua Herodes & Pilatus ad perfe- vita ex i*diomate;in pofteriori pro ani-
quendum Chriftum,cmantinimicieirent,amici' ma, quae aut in vitam fteroamrecipienda,autin
fpmV ^^^ <squaIisiJlaimpiorum,quaE Dauide'dc- ignematernummktenda eft.
Qjalcm'i fcribimr,Q^refremiierimt gentes- conpirauerunt . & Q^i/ecipityos. ] Nihil hoc loco difficile eft, nifi
paie Oui- populi meditanjitnt inania ? N on hanc pacem Chriftus intelbgere^uorfum hoc Chriftus dicat. Hieronym.
Uns ven- venit mittere in terram d pacem ilJamDei,<e exu~ & Euthymius ccblationem eTe dicunc, qua ad fu-
ritinteni ( ^ g. Hinc prophets Chriftum alla^ pradifta c referatur.Namquiaibidixerat,/^^;- Vert 9;
7 prsedixerant h.Hc Angel ,nato Chrifto,ho- aere , &. ne cogitarent , quomod viuere i.n-
hifai minibus annuntiant Gloriaxn al'.ijfimis Deo ,<jr mterra ter ignotos poTent,aperitillis omniim domos, in-
7. u.6. Sc pax bominibus '. Hanc i Chriftus, non illam dare di- quit Euthymius , dicens , eos non imins libenter ab
* ! l- cit K-.Vacem relinquo mbis, pacem meam do vobis , non quo- omnibus recipiendos,qum fi ipimet iret , quia qui
1 Lac" 1I4' modo mundusdat , ego do yobis- Hanc Aportlos quo- recipiiyos, me recipit. Rect, fi hec non Apoftolis , fed,
Uoan. i4- cumqUe jrent) precari docuir,^ buiedomui, fiipr '. illis,qui eos recepturi erant, dia fuiifent.Nunc au-
1 Verf. n. Ita Hieronymus, Chryfofiomusm, Audor imper- tem Apoftolis dicuntur. Credo crgo,n6alia de cau-
mHom.i- fec"H ",Gregorius',Beda & TheophylactUs P. D feharc Chriftum dixifle,qum vt Apoftolis fignifi- cbftus
nHom.16. Alterum eft; Chriftum non figmficare,ideofeve- ficaret, quanta m eorum curam habiturus eflet, cm ^u*^tain -
PilUi ni(^c>vt bellum hoc inter parentes, & liberes, ca:te- ipfius perfonamfuftinerent. -
P Hoc loco rique necefitudines exfufcitarct: fed itahseceius 41. In nomineprophet*.] Qa prophets eft, id eft, beac.
^Ioan.j. aduentu confecutura , tanquam eade caufa venif- miirusme,noHquiacognatus,nonquiaIudauis,aut
fet,vt cm aiti , in iudicium ego inhuncmundum yeni, alio quo nomine, Auftorimperfefti, Hieronymus,
yt , qui non yident , yideant , & qui yident , exciant: & Chryoftomus , Beda , Theophylatus. prophetam
ficut Simeone in multorm ruinam pofitus dici- autem vocatEuangelij doctorem, de iis enim lo-
iLucxt.34 tr r# quebatur.
Sedgladium. ] PI erique verbum Dei interpretan- Mercedemprophtie. ] Quidam mercedem, quam illi
fEhii tur' Gladis ehim ejiyerbum Deir} 8c,yiuus efermo propheta dabit, quiadocebiteumEuangeiium:*
' Dei, efcax, & penetrabiiiorommgladio anpiti , aepertin- mercedem iui, id eft,quam iuftus illi impetrabit, ora-
gm vfquead diuionem animx &fpiritus r. Sic Hilarius, do pro illo, aut quia eius caul, Deus illi dabit , vt p p Luc.if
tHeb.4.it Autor imperfectiu,Auguftinusx, 8i Theophyla- faciteyobis amics demammonaihiquitatis, yt cum defeci-
THom.ii. ftus. Alij amorem Dei gladim vocari putant, cu- E ritis,recipiantyosin aternatabernaiula. Alij mercedem,
0*1 *us ** parentibus feparantur , yt Euthy- quam ego illi dabo, qui propheta fum,& iuftus;
W Kt ' mius.IUud cert confit , Euangelium fignificari. prorfus violent.Alij mercedem prophte, &iufti,
Gladium autem potis, qum bell dixit, vt Chry- id eft,quz recipientibus prophetas , Sc iuftos Deo
foftomus adnotauit, vtvimaderctorationi. Solet conftitutaeft-Probabilis quidem interpretatio: fed
enim gladio caput corpore fepararucas pro gla- ego non dubito, quin fenus t,mercedemprophet* ac-
51' dio.feparationem dixit , & ignem* cipiet,id eft,quam ipfe propheta recepturus eft , quia
1"4, }j. Hominemdduerfus patrem.] Nominat perfonas dum prophetam, quia propheta eft, recipit, perindc
coniunftiflimas, vt declaret nullum tam arctum efle apud Dc eft , atque fi prophet officio fungeretur,
vinculum, quod non difrumpat Euangelium. ficut Dauid dixit q, xquapars erit dejeendentis inpnliit, 1-%.,;
3,6. Etinimici.] l^epetendum verbum exprsced- & remanents ad[oreinas: Sc ficute contrario ugu-
>Vf. 24; tibus^cV veniefficere, vt inimici hominis fint do- ftinus multis locis folet dicere, D. Paulumdum la-
meftici eius, id eft , implere prophetiam Michea?, pidantium Stephanum veftimtaferuabat.omniumi
kCaP-< 7- quamuis in aliam fententiam ab illo pronciatam . minibus lapidafle; & vt fa- principes , Se rebelles,
. Hominis. ] Id eftjvniufcuiufque, Hebraifmus. & eos,qui eos domo recipiunt , oceultantve, cadem
}8. 7{ non accipit. ] Qui non tollit humeros pcena punir folent: Ita exiftimo omnes veteresin-
irj COMMENT. IN MATTH. 236
terpretes intellexiffe, fed quia fcilem interpretado- A demeum, quiprophetam , &eum quiquemlibet
ncm eTe putarunt, non explicaTc: nos aliquando in bominem iuftum exceperit, mercedem receptur;
cirponodum quxrimus. Cert non aliter intelle- ficutnecipfipropheta, & iuftuseandem recepturi
aLib.4. xiffevidetur Clemens, cum sex hacfententia con- font. Maiori ergo maior, minor minori mrito ref-
$.',om- ' i. firmat , non xqualem omnium beatorum eTe mer- pondet. Quid autem eft propter mrita dari , Ii hoc 00"10
Gloria ora- . T 1 n VT rr , *n *. . _ . . r vita arcern
torum in- cedem. non eft Nam fi fola porterions , & prions confe- fit merceJ>
qualis. 42. Ex minimisais, cdkem atp*4 frigid*-] Proponit quentia,vt hxretici volunt, merccdis nomine fi-
perfonas abiectiffimas, & rem vilimmam calicem gnificaretur ; ncc maiori labori maior .necminori
aqu, & non calid , qu fine impeni ignis calefieri minor , fed tanuim priori prior, pofteriori pofte-
non poteft, fed frigid , qualis natura fuamanat ex riorredderetur. Quod cum D.Pauli lntcntiaom-
fonte. nin pugnat b F'riufijmjquelfecmuium laborem frobriam 3 .
Mcrcedtm [.] Vbicumque noui heretici hoe mercedem accipet. Quid eft fecundumfutm laborem,
nomcninueniunt,mirismodiserScereconantur,vt nifi quimagis laborauit , maiorem : qui minus
nemercedfignificarevidcatr,nequisexmercede minorem recipiet ? Quod alio loco dicit, qtue
mrita colligat. Dicunt,vitam fternam mercedem " feminanerit } hxc&metettquifdr[emimtyfdrcO'
Demerito gppeUari , non qud propter opera , fed quod poft metet". c.i.cer.jT
& nomine n 1 *......!- -
m creo
Contri
rencos . ^ ,,.
reditatem eife; hereditatem enim non labori,(d ge. reditate iudicantes, qua? non folm fine mentis ,fed &^rcd"as
neridari.-atqui vitamxternam pasfim hxreditatem fepeetiam temer, fine iudicio, fine volntate par- eflcpoffit.
appellari. Si docuerimus, non folm poft opera , fcd tum filiis obtingit.Non fic Deus foam temer hxre-
etiam propter opera nobis dari,concidat vtique - ditatern proiicit: certo iudicio nobis dat , & quia fi-
rum error diruto fundamento>neceTe erit.Atqui id lijs,& quia meritis. Quia filiis quidemdat,quia me-
vel cx hoc ipfo loco, vtlgis non abeamus,mani- litis, magis mentis maiorem , minis meritis mino-
feftum eft. Non enim obfcur fignificat Chriftus,vt rem dat. Quia filiis datur, hsreditas ; quia meritis
rede Clemens Alcxandrinus adnotauit, non ean- filijsmercesappellatur.
GAPYT VNDECIMVM.
Quid exiftis in defertum Videre arundinem vento agitatamfS Sed quidexiflis videre ? ho-
minemmolltbusveitum } Ecce quimolUbiti veiuntur , in domibus regumfunt. 9 Sed
quid exifits \>idere propbetam? E tiamdico Vobis , &plus yum prophetam. 10. Hice
Mai.j.f. emm > de yuo fcftum eft: d Ecce ego mitto ngdummeum antefaciem tuam , qui prapara-
Mar.itf ylt mmamete. 11. Amen dice Vobis .non furrexit inter natos mulier maior oan-
Luc.7.17. 1 n - If T
ne Baptifia : qui autem minor e in regno calorum, maior eft tilo. 1 1 A diebus autemjoan-
nis Baptiftavfque nunc,regnum calorum yimpatitur Vielentirapiunt illud. 13. Om-
e Mal s nes en*m rop^eui(rl^ \>fqnc ad Joannem propbetauerunt. 14. vultis recipere,tip-
fe eft Elias , qui Vernums eil. 1 j Qui habet aures audiendi , audiat. 1 6. Qui autemfmilem
dftimabogcnerationem iflam ? Similis,eftpuerisfedentibwinforo: qui clamantes coa-qua-
Ubu!, 17 dicunr.Cecinimus vobis, ey*nonfaltafiis'-lamcMauiffius,& non plxiftis. \%.Ve-
nit autem loannes eque manducans, eque bibens,ey dicunt: Damonium habet- 19. Vcnit
filius hominis manducans, & bbens,^ dicunt: Ecce' homo vorax, &potator vini,publi-
canorum , & peiratorum amicus. Etiuftificatael fapientia filijsfuis, 10. Tunc
cpit exprobrareciuitatibus, in quibus faciafuntplurwiA virtutes dus , quianonegif-
bice:\3.fetit petnitentiam. 21. f tibi Contain , v<* tibi cthfaida: quia in Tyro
C7" in Sdonefai effentvirtutes , qufalfunt in vobis, 0lim in cilicio, grin ciere
pnitentiam egiffent. . Verwitwen dico Vobis, Tyro,& Sidoni remiius erit tn die
iudicij, qumvobiS'23. Et tu Capbarnaumlnumquid vfque in caelum exaltaberis} vfque
in infernum defeendes ,qw.a in Sodomisfaftafu'iffent virtutes , quafatlafunt m te ,for
te manffent \>fque in hanc diem* 24. Veruntamen dico vobis, quia terra Sodo-
i
1
i$7 CAP. XI. DE IANNIS LEGAT.
TfaBum e.] frequentifimus * Hebraifmus j. Tues qui venturus es.] Locus ide difficilis,quia
>n1 vahei , quod Septuaginta folent verte- ftatim leftorisanimpercutitdubitatio,quomodo
Ioannes de eo, quem, antequm miraculum fecilfet *> Ioaonet
re , it) 7*( , rftdt "aut factum e, accidu:
fed hoc poftremum huic loco non conuenit , ne ca- vllum, agnum Dei cfeflus fuerat: poft tot fada mi-
fu id facbim vid eatur, quod iimmo conilio fa&ura rcula dubitare videatur.Iuftinusquidcm cert,aut ^^"^
quiquis illc fuit auflor, ,& TertulJianus , dicere a Orth-
eft. Scptuaginta interpretes Euangelifta: imita ti sut.
nondubitantjVcrtdcChrift IoannciAlubitaile. doxos.
aCe gi PrJEtermilitMithx'us, qux Apoftoli infuamiilo-
ij. ' ' ne fecemnt: Marcus", Lucas b,breuiter narrant. Peius etiam quidd Tertullianus adigif;^roptere 1 b.aducrf.
dubit3Te,quod (piritus prophetia: ab eo in GJjrift j^arc 4'
cap. 9. 6. Sflt. Illanimirum acute nondum fatis culta J'"u11*"1
* Hic Hebtsifmus, Genef. r. faepius habetur, vetf. j. rece
fl'1 "lit* inwivaiomerElohimu:ln or, Theology haiufmodi aliqudo pinas proferebat "
vakei ir Et dixit Deus fit lux , & fuie lux , nefter ) & dixit Alij,quia id abfurdum efle animaduerterunt, ajiam
Deus, fiat lux, fcfaftacft lux. quifmerunt interpretationem , non dubita le Ioan-
ntm ,an Chriftus agnus Dei , Veruque Mcfias ef-
Cum coufummajfet lefus piacipiens.] Praecipere, parti- fet,qualem idem antt teftatus fucrat:fed an moritu-
eipium pro infinitiuoex Gracco idiomate , Latini ruseiret4& ad inferos decenfurus. In quamfenten-
Prxceft dixilTent,cmpra:cipier.di finem feciflet. Non figni- tiamj mehorenonduminuenta, maxima parsvete-
quid hic fit. ficantur neceflar ea pra-cepta, qui conlilijsapud rum audorum conceiTcrunt,Ambrofius m,Euibius
Theologos diftinguuntur: fed inftrutio illa partim EmiiTenus n,Iulianus Pomcrius0,Venantiusp,Gre- mWun
prceptis, panim confilijs conftans,qum Chriftus gorius 4.Cuius opinionis etiam Chryf oftomus r , & JjC'e
Apoftolis tradidit.Hoc enim <**/, ordin Theophylaftus r, mentionem fecit, eamque mrito 0 11-}.
Vti.Cor. re, difponere . refutauit.Quo enim modo mortem Chnfti , & def- Indros.
11.34* Trantttnde. ] Durn Apoftoll in fua mifllone veria- cenfum ad inferos Ioannes ignorare poterat, quae pin expo-
bantur,ne fua prxfentia eorum auftoritatem mi- nemo tunc prophefa,nemodo(ftus, qui antiquorum lt- symb.
nueret , claritatcmque miraculor obfeuraret. Qua prophetarum vaticinia IcgiTet, ignoraba^ AHoin. t
ob rem Theophyladus exiftimat, nullum interim Vcraigitur eftHilarij,Lhryfoftomi,Auforisim- '.'
Chriftuin miraculum edidiiTe : ideoque non dixiTc. perfect^CyriUi.AlcxdrinifjEuthymijjTheophy- x . j7.
tuangeliftam , vt miracula faccrct,fed vtdoceret. lafti, Ruperti fntentia , Ioannem nullo modo: eius Ca Com.
Tenuis conic&ura. vero difcipulosaliquo modo de Chrifto dubitaTe. adhuuc lo-
lncimtatibuseorum.] Multi ciintatesdiicipulorurn Amabant emm nimiumpraeceptorcm fu eo qui- j l. The-
intelligunt: fed cur com appellantur : Nnulli Ga dem vque,vt ne illi quidcmCnriftumfibi longo in- flU _4.
lilas ciuitates iignificari putant. Erat enim Apofto- terualloanteponenti,fquc,vt corrigiam calccam- Ioanncsdc
A Aft. t. 7. liautomncs,aut maxima parte Galilati Nomeecce ti.eius foluerer, indignum pndicanti,tijcrederct. chtifte non
Qua: hic ; cmnes ii.quiloqmntur, GaliUifunt, vt Euthymius,& Putabtfortaflemodeftia.nonveritate dicere quo- ^4|>ltauit'
f.. ni emta Hgo.Alij ciutcs,in quijjjusApoftoli prxdicafst, quefehumiliorcm,& Chrifto minorem faciebat,e JPu("S
les eorura. vt Lucas ait e, mit eos binos tn ciuitatem , &lc~
Cap. 10.1. credebant efTc maiorem. Vnde illa aduerfus Chri- Xl Cor,-ii.
atm,qu> eratipfenenturus- Q'im interpretationem ne dum ipforum smulatio nata eft. a B^abbt , qui erat te
probem, multis caufis impedior , & quia hrretico- cum trans lerdanem,cui tu teimonium perhtmii, ecce v loan.j \4
rum eft,riec vllum bonum,acveteremaucT:orem ha- hcbapti\dt ,& omnesvemunt ad ilium. um ergo loan- lS-
bet,& quia ciuitatesApoftolorum vocari eas>in qui- nesmortife proximum videretj&m'raculaChhfti,
bus Apoftoli modo prxdicaflent , autquastantm qua; durifllmumqucmquead ctedendum mouere
obiifltnt: durum mihi prorfus videtur,& quia Eu- d poflent , audiuiiTet: difripulos fuos ad illum mifi t,vt
gelifta fignificat Chriftum , & ftatim , vt Apollolos qui fibi non crcdidert.Chrifti miraculis crederenr.
mifit,& in lc diuerfum diuertifie. Mifit ergo cos, Mifit autem,quaiiipldubitaret, quia nquamaufi
vt ait Lucas, in omnerri ciuitatem & locum ,quo ip- fui(Tent,fuo Chriftum nomine interrogare.Sic enim
non ftatim , cd longcpoft venturus erat; Scribit optimusquifquemedicu$,vt3:grotcuret,cciam
enim idem Lucas ', non Chriftum ad eos veniiTe,fed fingitaegrotare. Qfds inrmatur,& ego noninmwri
fcap.10.t7. cos ad Chriftum rcdiuTe. Magis mihi placet Luthy- aitPaulus^Hunc verum elTefenfum,exratione,quf
mij,& Bedi interpretatio, ciuitates 1 udxorum * ii )'rcdditurperfpicuumcft;f,inquit.Wi(/rt loannes X cor
gnificari, vtautrelatiuumfin:antecedente pofitum in vinculis opera Cbrit, mit ducs de dtapulis fuis,
fit,autnon ad proximum , fed ad remotum antece Qui opera miracula An miraculaChrifti in du bita- y Verf. .
cap 10. < dens referatur. Itepotius ad oues ept* periei-unt domus tionem adduxiflent eurr,qui ant fine miraculis non
h Verf. 15. I/rr/,aut ad illud \non confummdbitis ciuitates lfrael,do- folm crcdiderat,fed eti pridicauerat? Diicipulos
i 4. Reg.17
Tiecvenittus iomww.Vtrumqu.e enim apudHebreos ergo mittit. vt miracula videant & de Chrifto defi-
a.Reg. j.j. vfitttiflimum efti. nant dubitrc. Hieronymus, & Beda amplius quid-; ,^
xtf COMMENT. IN MATTH. 240
dam dicuntjne diicipulos quidem Ioannis, an Chri- A dem lapis eratfummus , angularis, ele'us , vt D. Petrus
ftus verus effet redcmptordubitafle;fed an mortem interpretamr I. PutantHieronymus,&Beda,Chri- jt ...
ubitrus,&ad inferos decenfurus effet :emq; ob ftum his verbis, Ioannis diicipulos, quinoncrede- e>i .7, '
remadeummiflosfuifle.iednoncongruitinterpre- rent, notare voluiTe. ....,
tatio.Qup enim modo exmiraculis,vtfim Chriftus lilis autem abeuntibus.]Qaire non ante? Reipondent
moriturus,& ad inferos deicenfiirus effet, cognof- Chryioftomus,& Euthymius , ne oannem coram
cere potuiflent? eiusdifcipulisadulatori laudare videretur. ...
4. ^enunciate loamii.] Sciebat Chriftus eos non CpitJejus dicers.] Quare?neij,quiaderant,& loan- Ionis lau-
Ioannijfcdlbi interrogarte : noluit tarnen fignifica- nislegationem audierant,cxiftimart, eum priorem des* cbri*
re, ne eos incredulitatis , & imulationis infiixulare fententiam.quia magnificum de Chrifto teftimoni fto
, videretur, ideo dic'n, renuncate loamri. A utfort pu- praebuerat, routauifle, aut de Chrifto certcpifle
tabant nuntii,ver oannem, non fimulatdubitaf- dubitari, & ipfi quoque fide vacillarent , vt Hiero-
le:nec enim id difcipulis dedaraffe credendum eft, nymus.Chryfoft. Cyrillus m, Beda , Audor imper-
qu Chriftumliberisinterrogart,&faciliscre- fefti,Theophyl.&Euthym,adnotarunt:quodfe-
_ dente pofte preceptore , & quafi mutante eo fen- quens arundo confirmatiquafi dicat, non eff*c loan- ^jr *f
Ad 1"utc tentiam, ipfi quoque mutarent. Cumimusd vitia, B nemhominemleuem,&fimilemarundini,quifen- C C'4,
fine.du-. ^uces c^e volumus : ad virtutem pudet nos ire fine tentiam temer mutauerit.
ce, duce. Quidexiis.] Cur non potis dixit , qualem homi-
Qnxaudiflis, &vidiis.] Miracula , quae me fada nem Ioanncm putatis ? vtalludat ad ilium quod fu-
r effe ab iis,quividertaudiuiHs:& qua vos ipfi pre- pr "didum eft, tumexibatad eum lerojoljma, fomnis ,
2p. 7.11. fentes confbexiftis. Scribit enim Lucas *, multos CO- ludaa,&omnis regio circa lordanem;8c, 9 dicebat ergo ad
ram illis Chriftum curafle caceos, multos variis affli- turbos , qua exibant , vt bapti^arenm abipjo, quafi dicat: n caP
dos ntorbkfnauiffe.multos dgmonibus liberaffe. non eft, qud vos pniteat ad videndum oannem, , ,,;
At cu diirt ad quaeftionem refpondit , i quafi virfingularem, exiiff, quafi in peius muta- oLuc- 5* 7s j_
loan 4 e^e Chriftum : cm mulieri Samaritans etiam non tus fit,maior etiam eft, qum tum cm ad eum exi-
xtl n ' interganti:feeffedixeritb RefpondentChryib- retis, putabatis.
Chriftus ftomus'&Rupertus., homines incrdulos non ver- 10. Hiceenim. ] Probat, qud paulo antdixe- iomnes
curdisrt bis,fed fadis perfuadere,& conuincere voluiffe,vtc rat, oannem maiorem effe propheta , quia quod- qUomodo
rTeff ^roSTnififl"-i^Ioamem^ & "itnomttm perbibuitveritati, modo Angelus eft : & non Angelus qualicumque, Angelus.
Meffiaaf. autem babeo teimoniummaius loarme: opera emm,qt4* id illenobi]iffimus,dequoapudMalachiam Deus
loan. {.33. Atdk mihi Vater,'vtpe>ciamea, ipfa opera qua egofaci, rr- pradixerat, Ecce ego mitto ^Angelm meum ante faciem
jtf flimomttmperbibentdeme:quiaPatermitme, finon tuant. Dicuntur quidem &alij propheta;,& icerdo-
d Ca 10 }7. faCf0 opeiaVatris mei^mlite credere:autemfaci ,rfi mi- tes Angel apud eundem prophetam P,id alo mo- p cap. 1.7.
binonyultis credere, operibus crdite , Sc , epera nonfe- do,qum Iones. Illi,quia ad homines: loanes, quia Aft.7.5}.
cap. i . 14 ajm ( o ^ ^ nm9 4[-UJ y-ff^ ^ peccatum non haberent , ad Chriftum , id eft , ad Deum ipfurn miffus eft.
nunc autem & viderunt,(jr odemnt Or me, &Vatrem.C\it quidem ante faciem eius, id eft, vt ilium proxim
ergo fe Samaritans? Chriftum effe dixit? quiaicie- praecederet, quod honoratilfimorumamicorum eft;
bat earn facile, vt euentusdeclarauit, verbis credi- cmalijfcruinonpraecedere Domin, fed lqui fo-
turam. . leant,quemadmodum Chrybfto mus & Audor im-
).'paupereiituangeli\antw.~\ vafytKtoy-nu , quod perfediadnotarunt.Atquehoceodemfenfuintel- reannee
Theophyladus& Euthymius adiueiriterprettur, ligendeft quo Ioanncsipfe^,prophetam iefl ne- Baptifta
quafi dicat,pauperes prxdict Euangelium. Paupe- gat , quia non aliorum more propheta erat, qui de quomodo I1
res autem Apodlos vocari dicunt,qud ver pau- ^ long poft venturoChrifto vaticinabantur.N erat
perisj&humilis conditions eflenr> Etquidemblet propheta, quia Chriftum nonfuturum pracnuntia- "beta10*
cuan"" hocvcrbum,quemadmodumincommuniad qua- bat,ed dgito prasfentem demonftrabat Propheta ^ioan.i.
zadquid Eugeliftas pra?f itionemonuimus,non folum autem erat, quia Chriftum nemineindiclte,diuino
fit. paifiuavoceadionemfignificare; fed etiam aliqu- fpiritu cognoit. Quamquam alio modo Chriftus
fVtadHe dopaifionemf, quae fignificatio ibla ctiam poteft in eum, alio ipfei prophetam effe negat ^Chriftus vc
bra:osc.4. hunc !ocum conuenire, Numeratenim inter mira- maiorem,ipi vt fe minorem fignihearet. Vterque
i' Petri i cula, qud pauperes cuangeliztur.Non erat autem tarnen cademratione, quia non aliorum more pro-
1J.&4. 6. miraculum.vt pauperes Euangeliumannuntiarent. phetaerat.
Solcht enim homines abiediffimi magnarum fepe Quam autem ob rem pluiquam propheta efledi-
rerum effe nuntij. Vt autem pauperes euangelizen- catur, difficile no eft perTe quemque cogitare. IUu- 1 " "r
tur,id eft , Euangeli illis pra?dicaretur, valde mir ftrifima enim eius vita fuit: & cum miraculum nul- projeta*
erat. Annuntiari enimpauperibus Euangelium eft lumfecerit,perpetuumfuitipemiracul.Miraculo efle dicat uc
regnum ccelorum illis promitti,fupr S. Quid autem conceptus, miraculo claufus adhuc in vtero veni- Ioannes
Cap. j t admirabilius, qum pauperem regem fieri?Propte- Etcm^ominum^cnt'ens>^mat"fi12demenftrans; PcrPet"um
0:4.17 .& re cm omnibus squalitcr Euangelium predicare- miraculo circumcifus mutam patris fui lingua exol- TOiracu^UJ[a
9if. tur,folos tarnen piuperesnominauit,& quia id inter uens:miraculo interferas vitam deges,vt quemad-
Huangelm miracula ponendum erat: & vt ad Iiia; prophetiam modum Audor imperfed cribit, non fol quafle
""$1 a4uc^ere often dertque fe ilium effe Chriftum, de Angelos,fed fuperalfe etiam videatur, qui cum ho-
cftJreg"um 4 4uo c^et Propheta vaticinatus h. Spiritus Dominifuper mo,non Angelus eflet,angelicam, non humanam vi-
illiscoelc- me,eoquodvnxeritme, ad anmmtianaum pauperibus mit tarn duxerit,vt non omnin fine caulmulti eum
ftcpromic- me. Iudii verum etiam fuifle Angelum exiftimauerint,
6.Q_non fuerit fcandali^atusin me.] Quivndevb- vtEuiebiusr audor eft.
cap. 6 i.T. tam ]iaurjrc debuit, mortis occafionem non acepe- ' faciem tuam. ] Apud Malachiam f, non legi- . 6.de
rit: & qui ad credendum moucrit miraculis , motus tur, antefademtnam: fed antefaciem meam. Sed fenfus dem. Euig.
nonfueritadaceufandum, quod Scribis & Phari- eft idcm.Nam illic Chriftus de fe loquitunhc Pater
fcisaccidiffelegimus, qui -eum in principe dimo- de Filio. Hinc etiam Chrifti diuinitas probari po- chtfibi$
.(.- niorum damionia eiieere dicebant. Erant enim^ffri* teft. Ccrtum enim eft, apud Prophetam Deum efle verus Dcyt
Rom &^pisoffenonis,bc '<,potusin ruinam multo- quiloquitur:exeodemauteraleco manifeftumeft, oftenditu.
KLucvj''w>'cdnoncredentibus. Nam credntibus qui- fuifleChriftumr .- .
xi. Kiti
24i CAP. XI. DE PR^ST. lOAN. ET CHRISTI.
. Honfurrexit.] Hebraifm * 1 loiakjm A maior crit,non prophctixofficio,quod gratis dona-
Litini dicuflMrtW,nifi qud,furgefe paulo ma-- tur,n laboribus r,edditur:id inftitate, quam quo
iorem emphaim hab^t: fignificat cnimnonfolm raagisqiuquecontenditjinaioiernobtiner. Deni-
extitiiTe, fed prxtere cmmuiue. quc,quod Chriftushoclocodicit, nonfurrcxit maior
HcHebrafmviderelicetleb.tj.j. g^p ' byi loanne aptia: Angelusapud Lucam 1,1 prxdixerat, m CaJ.ifJ
im loiakumorehuySe. fuperquem noftabit f enim magnus coram Domino: Angelus autem de mo
dus luxMiotlcrjaefuparquem non ftirgtt lumen cius. nbus, no de officio loquebatur. Hocenim eft, co-
Inttr natos mulierum nonfurrcxit maior IMK BaptiflaJ] ram Domino , coram quo nemo,nii iuftus,nif fandus
Locus difficilis, quia non apparct, quomodvera magnuseft.
pofit efTe fencentia , qua; ade loannem extollit , vc Quod ergo ex alio loco Lucx h, ab iftis obiicitur, n Ca 7 it
nfolm alios omnes.vemm Chriftum etiamipfum fropbeta non fuit maior harnte Baptia., alij ante nos Rciponde'-
deprimere videatur. Noui hxrcticorum interpretes Catholici interpretes explicauerunt. In primis Eu- tur argu-
facilemadfugidum hocincommodum viamrepe- thvmius nomen ipfum prophet* apud Lucara non mento bx~
Dc Ioannis rerunt- Dicunt Ioannis officium, & dignitatem cum officium fed fintctatem declarare. Quia cnim Pro- "p" ra
lanaita:c' fuperiorum Prophetarum officio,dignitatquc, non phetxlindi,& eliefolebant,& habeLanmr, viri in- vit f/ufti-
contra lix- fanftitarem cum fanctitatecoparari-Id exLuca pro- fti.etiamfi prophetxnon efcnt,prophetx vocaban- tte infi-
teticos. bantjqui non abTolut dicit, neminem loarme maio- tur.Qno fiifi paflim videmus Chrift iudeis pro- g111* <Ue-
rem,cd neminem maiorcm fuii propheum. Tum phetam appellari, non qud futura prxdcei'ct, ed batur-
etiamexhocloco, vbiidagebatur, vt Ioannes plus quod fuammiraculisfancHtatem declararte '.Qnod Mat *
qum Propheta effe probaretur. Verum enimuero li etiam apud Lucam nomen efet officij,nihil tarnen Mr g 4 .
' harequr plana illisvifa eft via, periculous error eft, officcreex coloco polaic. Concedimus enimloan- Luc,?. 16.
& Chrifti fententia,& pietate dtfecdens. Nam& ncm cum blis proplietis vetcris Teftamentcom-
Chriftum plus quiddam de loanne diccre volunte parari.quod vnum cxLucacolligipotcft,&Auccor Ioan
panloinfrdocebimuSj&pietasipf fuadet, vt plus opcris im perfect, & Auguftinus ,( conce- *J*'**-
Hxreiiei dc illo dicbm credamus. Csterum nom harret ici dunt. An proptcrcafequitur.cum prophetis in folo \7.
BU'v^t"inis hmines Tcilict pij,quidquid pietatem attcnuat,aut prophetx officio comparan Illud audorcs Hi con- p Horn. 17.
& alitfrum Beata: Virginis, loannis Baplt& Apoitolorum q fitentur, heencgant. Nam quia prophet! omnium 4 L*.*.c6.
fanciicatem fanditatem miniiit , pimis libenter ampledifolent. fndiflimihabcbaniur,dum cumillisconfertur, in !ra adutri-
attenuator. Primm quidem omnee veteres audores, nemine, inctitatcconf.rtur;>& dum illisanteponitur, omni- Cjfct&pr"
1" quod feiam proris excepto,de fanditate, n dc of- bus al;isfndis,quamuis non iiominentur^aDtcponi-
Bap * ^c' expofuerunt. Tertullianusa,Cyrilius Hierofo- tur.Deic-da eft hxrcticorum interpretado , fed con-
fa Catcchj lymitahus ,& alter Cyrillus A lexandrinus0., Am- ftatniaior nobis quaftio.
Lib. e tc- brofius d,Chryfoftomusc, Au&or impcrfedif, Hie- Qupmod inter natos rhulierum nemo maior, id Chriltus
cdo Thef. ronymus,AuguiHnus,Hilarius b,Maximus ',neque eft,fnlior loanne Baptifta An Chriftus illo non suomoio
. 4. &. quifquam,vtdixi aliter. Ncccftprofedtamfubti- fanftior ? Multi multis modisab hac comparatione 1.""- .
civil 1" & recoek* hreticcrum interpretatio, vt nemo Chrift excludt.Abj,pcr illud verbum mulierum, io*pu *ma"
d Lib. 6. in earn inter tettam profftti ingenio viros potuerit in- quod corruptas videtur fignificare : cum Chriftus
tac. uenire,fdtamftli, vt nemo etiam pte oceurren- nexcorrupta,dexintcgernmavrginenati'sfir,
. in tem volueritamplefti. Etveififpcdemus Chrifti vt AmbrofiusrJHieronymus,Beda,Theophylactus, rLib. j. i
hunc locum propofitum f videbimus iftam interpretationem ab ^/w(inquit Imbrofiusj omnibus dko ejj'e maiorem^ei Lucaul-
fHomi7. eo,quodagere volebat, abhorrere. inter mulumn , non inter vimnis natos. THaior cnim fuit
gTra . in Nolebat Chriftusj>robarc, loannem prophetic 'tis }qutbus*tttalis effepoterat Jone na[cendi. Alij ^ quia
lo. at lib.i. munereomatumfuiTe.equecxteris prxftitiTe. Id *^ non dixit inter natos de mulieribus,quemadmodiim
contra ad- cnulKim dixerat , etiam tiieovobts , Crplus quantp.o- Chriftus dicitur faftus ex muliere f, fed interntes
uet. leg. 81 pfjff^f,.^ prorfus ineptifta cohaErerent,// equ.mt mulierum. Chriftum enim non effenatum mulicris, * **"*'
IcL.ii. fnpbtt*, ayia um maior propheta urrcxtu Si enim fed de muliere. Ita Aucbr imperfeci t . aliud efl, t .*7.
ijlnhom.de plus qum propheta erat,quisdubitare poterat nul- inquit,^ natum mulieris, aliud, ec natum de muliere.
S. loan, lum comaioremfuifleprophetamSedvoluitaudi- QMuiiais natus efl ,in mtdiere quidem natus e ,& ini-
xVer.9. rbribus, ne propter auditameius legationem, Tues tiumde muliere habet ,& ante mulierem non fuit : m au-
ad^rfarhCI f* " "> de cuius conftantia , virtutique dubi- tem de muliere natus efl, neque in muliere natusefl. Ecce
B.V.S.ioa tarent, dus fmgularem initatem prasdicare. Qjnd enimLhrius de muliere natusefl. Alij in verbo ^
& Apofto- hoc ad officium pertinebat , vbi de moribus ageba- banc vim inefT putant,vt eos tantm fignificet , qui
lotum. tur ? Cert em dixit , quid exiftis in defertum viderc ? ex viro & muliere geniti funtjioc enimpropri efle
Chnft* vo- non de officio,fed de moribus agit;qucm homincm? ^c^cnerare.Quiobferuatio vt vcrait,n5 cftta-
eo'fanftita ^ religioum? qum fanctum Nam & ilia , quae men,vt pofte dicani,neceTai ia.Ahj natos mulierum
tem ionis"ubcit,arundo& molles veftes,non officio,fed - vocari dicumt,qui nonexDeo,fedcxvoltateviri,
prdicre. ribus opponuntunardo conftantia:, mollis veftitus & ex volntate carnis nati funt;quibus opponantur,
vitseaiperrtati , atque rigori. Deinde cm addit , qui qui funt nati ex Dco, id eft,diuinopiritu regenera -
autem minor efl in regne calorum : maior efl io, non du- ti:interquos,quiminimuseft,maiorcftIoneBapti-
bium eft, quin eodem modo ij, qui st in regno - fta Cyrillus u. Alij fequentibu s verbis Chrift exci- uLibr. :
lorum cum illo,quo ille cum iis, qui in lege fuerant, pi volunt , qui minor efl inregno calorum , maior e illo , vt Thef.c.4.
comparentur.At alij cum illo,non officij pra?ftantia, Chryfoftomus, & Euthymius. Q^ta; omnes opinio-
d morum imftiratc comparentur. Non enim eft nes,vt veras eas eile dicamus, quxftionem tarnen no
fenfus,minimum prophetam in regno ccelerum ma- bluunt.Nam ponnmus exelufum Chriftum, quid de
ioremprophetam eue., qum ilium : fed quemlibet farictiffima Chrifti matre dicemus, quam nemo vir
hominem bcatiorcm , qum ilium-effe, aut fivelit, pius negare potelleo loanne Baptifta fuifTefanctio-
eTc po(Te,vt pulo pbft explicaturi fumus. Nergo rem,quo propriusChnftumjmaiei-jqum pmcurfor
1 Vet. ti. Ioannis cum iis , qui in vetere lege fuerunt, officio, attingebat ? Breuirer igitur,& facile refpdeo,Ioan-
Quorcodo fcdinfthateconfcrtur.'Idemexhisverbis'colligi- ( quemadmodm Hieronymus docet) ncum
S" te*"" tur' diebus harmis Baparegnum ccelorum yimpaiitur, omnibus, fed cum folis fantis veterisTeftamenti
ditusefsc"" & volenti rapiunt tlltid, id eft, omnibus expofitum cparari.AtChrftus,& eius mater,omncfque Apo-
pollit. eft, quifqujs contendere voluerit, Ioarme Baptifta ftoli ad nouum pertinent Tcftamentum.Nec in illo
L
145 COMMENT. IN MATTH. z44
verbo natos mulierum aliud myfterium, qum He- A vnum efle perfpicuumeft^interEuangelij,& legis, ,
braimum * video,quo periphrafim omnes homines perfbnasaptiifim conuenit: qui minimus eft inEu-
2*9 nSvlolede banajebim, natimulierum appel- gelio,eo qui in lege maximus fuit, maior efle dica-
la'ntuY. ' tur. Notum eft illud philofophorum axioma : Tim-
* NonoicuritiftvcrbisconcepsHebrairmus.fimilista- mmn maxtmtmatus e mximo mimtni.
tncnin lobprxfcrtimrcpcri.ur.vtc+.i.niNn^ OTM Supereft magna, vtvdetu^difhcultas.quomodo, Qa.omodo
Qa> ivpMamteludtfcbahketf'riamim^otoO natus qu.mm.museftinEuangelio.maio^ideft.fanftior
nuleie , brcus dictum , uoft , naius de mltete, lit Ioanne Baptira. Duobus modis refpondeo, pri- fit m or '
brcuiviucns tempore. mum,ChriftumdeIoarHje,& iis qui Euangelium re- banne.
Q, autem minor e inrtgno ccelorum, maioreillo.] dpiimt,pricisloqui,quatenusiIleadlegem,hiad
Hic locus eft mult,qumfuperior,meoquidcmiu- Euangelium pertinent. Nam etfi dubium non eft
dicio dirficilior. Hieretici priorera fecuti error , al- qUin Ioannes n&iolm multos, fed etiam plerofque,
Hrtticor terumadiungunt,qui vel minimum in Ecdcfia offi- quin in Euangelio iunt,inctitate longe praeceflerit:
ioterpreca cium habet, eumloanne Bjptiftacfle maiorem. A- tamen quidquid &ille, Sialijfancli veterisTefta-
tiopeflima pertiS)Vtdicarn,fuos miniftros,fuosSuperuigi!aB- B mendfanftitatishabuerunt,nonexlege,fedexEua-
tes,fuos Diconos, & fi quoshabent alios ex nollro- gelio habuerunt , cuius futura virtus ad eos vfque,
rummonachorumfircibuscolleftos, fiquosobin- quamuis longe adhuc remotos, porrigebatur: ideo
famealiquodfcelusexEcclefiafugitmos,IoneB> qui minimus eft m Euangelio, eo qui maximus fuit
ptiftamaioreseflevolunr. Sed iam probauimus de in lege,maiorfuiTepcrhibetur,quiahicyeJtihxre-
ofriciononagi. ditaria,& dorn natyiJle aliena &quafi mutuo aecc-
aLilMc- iuus Auguftmn*, regrium coelorum, ccelum: ptavirtute,factuseftmagnus. Sic enim Diuus Pau-
traadj le. eosquiin regno ccelorum funt, Angelos.qui in - lusdelege,&Euangelioloquifolet:vtdoceatlegenl
& oiophcc. lo funt interpretatur. At quorfum Chriftus Angeles ex fiden efle, & fidem Euangelij propriam faciatf, fRoman. ; .
. Ioanne Baptifta maiorcs efle diceret nc-cenimds cmAbraham,qui,vtidemDiuus Paulus ait, verf.t7. as-
Quid fine. A.ngdis,fed dehominibusagebatur. Hieronymus, fuit omnium credentium , non in Euangelio, fed in lege,
iem hTc & Beda regn ccelorum, clum etiam intelligend aut potis ante legem fuerit. Sed negat,legem fidem IJ'
loco. efeputant: cos autem, qui in regno ccelorum funt habuiTe, & iuftihcafle,quia non ex ft, fed ex futuro
homines iam in corlobeatos, interquos, quimini- Euangelio,quafianticipatam fidem habebat,&mu-
rrlus efr.maior eft Ioanne Baptifta,quia aliud ( inquit tuata ex eo gratia iuftincabat.
Hieronymus ) e coronam -victoria poidere, aliud Secundo loco refpondeo, cum qui in Euangelio Altera re*
in actepugnar:. Multi de Chrifto ipib hoedidum exi- minimus eft, eo, qui in lege fuit maximus, maiorem fpeuo.
Aimant ; fed non omnes eodem modo : quidam ic, dici, non qud continu re vera maior fit : fed qud
qui minore in regno cockrum ,id eft.inEccleiia, ideft, exEuangeli; natura maior efle pofir. Quiinlege?
ego qui omnium humillimus fum, maior fumillo, an potuitquiqui voluitloanncBaptifta maior
vtRupertus. Alij;egoqui&a?tateminorfum,&ho- efle.'potuitfortafle, at non ex natura legis, qui cer-
mitiurri opinione, Ioanne minor habeor : maior illo tis repagulis claudebatur : quibus reuulfisi diebus
fum, ficurloannsipfe dixit, Qautem pomeventu^ bannis apti*, regnum ccelorum vimpatitur, (jrviolenti qu, if
rus e , cuius non fum dignus calctamenta portare , Ule - rapiunt tllud, quo quifque Yiolentior eft , eo fanctior. nUC violsa-
b Cap. } ix. pti\abii vosb. Sic Hilarius , Chryoftomus, Auftor Ante prophetis Sc citeris fanftis, prout officium, tior.cb fan*
imperfcftijEnthymius.&Theophyljdus. Quam autminifteriumfiuepramuntiandi,uue prefiguran- ior,
Tra. i3.it etiam interpretationcm approbat Auguitinus c.Me- di venturum Chrifhim poftulabat , maior minorvc
* idu" m'm& hcinterprctationem apud nefcioquemau- dabatur gratia,ideoqueIoani maxima data eft, quia
lez Jc'pro- orem legere,' miner efli'id eft, humilior lone a- D non modo pnedicere: ftd dgito etiam debuitde-
ph.c.j. ptifta,w4/9rfjiiw,quia qui fe humilit, exaltabitur. moaftrare : poftea effufit eft>& in medio pofita , tan-
Habet ex multis opinionibus, quam eligat lector: turn quifque capit , quantum virtute, & animo con-
ld fi me.im quoque fententiam auet audire , liber tendit. Hoc enim eft, regmtm ccelorum vim patitur, cSf
" Auftoris rtebor,in nulla prorfusearummeumqualecumque violcntirapiunt illud. ,
opinio. iudiciumacquiecere. Nec probare poflum, vt re- 11. Bjgnumcilorum.] Quidam Chriftumipfiim re-
gnum ccelorum pro ccclo ponatur,quia manifeftum gnum ccelorum vocanputaBt, vtAmbroiius 8. xlij gSer ij-, de
eft, Chriftumantithefi quadam inter vctus, & no- vitama,ternam,autccelum,vtGregriush,&Bedai, natalDore
uumTcftamcntumvti voluiie.vt confit ex his ver- Alij fidc.vtChryfoftomus, & uthymius,&Theo- bHom.o,
d Ver.it.fc bisd, diebus loanms Bapttx vj'qucnmc, regnumctlo- phylaiius,Alij Ecclefiam,aut Euangelium,vt multis [ j*ni"
4- rum vimpatitur, & prophet* & lexvfque adlovi- aliislocis.Hisiolisaflentior,iam enim fupcriorc ver- i0CUM
prophetanmt : nec vt Chriftus cum Ioanne confe- fu docuimus , antithefi inter legem & Euangelium
ratur, &quiaeacomparatioadrem non pertinebat, vtivoluifle.
vbi Euangelium cum lege veteri conferebatur: Sc ftm patitur.]Migno ad illud impetucurritur.Quam
eVtcap.n. qUa apertisdixiiTct,ieo maiorem eflV, Ecce pluf- interprctationem hireticorum interpretes & fine
41 4,1 quam lonas bic:& ecceplufquim Salomon bic: & quia vis auftore (necenimcuiufquammeminerunt ) &fine minort;
locutionisperit,nifi(ntentia generalis fit, & non ad iudicioiccutifuntjNam^vtpaulopoftapparebitrno deabdiea:
Vnum dcfinita,ij minor e, id eft, quiiquis minor eft, eft ad rem.Plerique fie exponunt , Vimpatitur, id eft, V01, V
aut minimus quifque in regno ccelorum, maioreillo. mortificatione , pornitentia , ignominia , paupertate Bu5e"1-
' Nam quod dubirat D.Auguftinus, an ha?c verba in obtinetur,&eaadilluditurvia,quamIoanes&ver- mHom.to."
regno ccelorum, cum pr.rcedentibus, ancum fequenti- bis,& fais demonftrauit, Bafilius Chryfoftomus inEuang. '
bus iungidebeant, dubium efTcnonarbitror , quin Heronymus.Auguftinus'.Gregorius1", Theophy- n In Com;
int prxcedentibuS copulanda,^' regnocctlorw mi- laftus, Euthymius, & Beda , & Bernardus . Ego 0 /cn"c'*'
nor e, maioreillo. vehementer Hilarijp,& Ambrofij4 probo fenten- S*ib inj[a '
Senfushu- Ergo hie mihi videtur efle infus, de quo tarnen tia m, pro ptere dici vim pati regnum ccelorum, 6c de nat. do.
inlocidif- non iblm Ecclefias, vt omnibus in rebus, fed alii* rapi violentis, qui non intra vnum populum,vt in Regncoe-
fieil.. omnibusjqui me doftiorcs nt,iudicium relinquo. veteri lege concluium eft , quaficertis finibus cufto- lornn> que*
Minimus quifque in Euangelio, id eft, eorum, qui ditum:iedomnibusapertum,omnibusexpofitumiVt ^ VIin
Euangelium reeipiunt, maior eft illo. Sicenim& quicumque velit,in illud irruat:& quia non iam har- tuuVt
antithefis inter Euangelium & legem,qua Chriftum reditati, at Iudajis, fed vircuti datur r. "Muhitnimab xu
Oriente, , '
145 CAP. XI. DE PRjEST.IOAN. Et CHRISTI. ,
Oriente, & Occidente ventent, & recumbent cum Abra- A phetarefignificat officio fungi prophetx,ficutapud
. ham ,lfa*c ' lacobtn regno coclorum , filu autem regni eii- Edram K,dictur Aggxus <Jc Zacharias prophetaff. K^ t cy
Qdfitra- demur in tenebras exteriores. Hoc eft rapere regnum Iuque nihil aliud voluit Chiiftusdicere quam <Z
pere regn Dci.hoceftviolentum e,Te,non genere,& hxr^lita- legsm, & prophetas vfque ad loannem Baptiftam
te:fd virtute'&perieuerantia, quafi bello &armis durauiffe:vt facile intelligitur ex antitheto/* diebus ,
obtinere,& legtimos heredes .quia.ignaui funt,ab autem bannis aptix regnum calorum vim patitur. Nam q0 0
eo deturbare. Rapereenimdidmur,quod dealicu- legi & prophetis regnum clorum, id eft, vtente- voTu r#
iusmanibuscxtorquemus,quemadmodummultiab itaneatOjnouunu: verbo prophetandt,rapiendi,& gnum -
Oricnte,& Occidente veniente s de manibusludeo- vimpatiendi vcrbumopponit:quafidieat:Vquead lonmifTim
rum, qui in poffeffione erant cxtorferunt. Regnum loannem lex vigebat, quae folis Iud.cisdata erat, Pati-
clorum udxis rapuit ille Centui io ,rie quo Chri- homines iuuabat, id grau.ibat,ideo nemo in ea fur^-
mdixh,necinJfraltantamfideminueni, quia Iudxis rexitmaiorloanne Biptifta : at deinceps remoto le-
aCap.i. 6. noncredentibus,credidit. Regnum clorum ra- gis impedimento regnum clorum vim patitur, &
Regno ecc- p.jit mulier illa Chananxa, quae Chrifto fide ai gu- qui in minor eft,maior eft . Vnde apparet omT
brum qui mcntando,&: fe plus qum ludios credere decendo; nes illas qurftiones, qux mulcispluribus verbis
rapueruiu. g]x^J2Efnitatem impetrauitb. difputantur,an innouo Teihmento prophetx fue-
P- Hincjnterprctationemeo magisprobabitlecfior, rint* an de perbnis , veldecriptis prophetarum, ,
' fianirnaduertitjVerbahocloco eile trfpofita.Nam hocq jod Chriftusdicir.intelHgaturdocum non ha loam's pr-
cVeif.it. hi'cverba debueruntelTefuprc, & ea , quxibid bere.Illudpotisdicdumfuit,quomod lex vfque dkationc
dVcifij. funtjhocloco poni, 3quiaidfententi.irumferies,& ad loannem tantm fuiffe dicatur, cmnonftatim lcx *
confequtia videtur omnin poftulare:probat enim abrogata fuerit vt loanncs venit :id logo poft tern- ^^tuomo'
Chriitus , qui minor eft in regno clorum , Ioanne pore durauerit. J^efpondeo , primm non effe fen- Cp ' j ^
Baptifta ! cTe maiorcm , quia nullis legi? vincu- fum,legem,vique ad ioannem,id eft, vfque ad loan- Fides hbcr
lis impeditur. Nam omnes prophte , & lex , vfque nis natiuitatem.-fed vfque ad loannem , id eft, vfque cit.
ecap lg.e ad Ioannem prophte erunt, & quia Lucas c ira nar- ad bannis prxdicationem viguiffe. Deinde nonfi- lanesquo
r^t, lex e3rprophet* vfque ad loannem: ex eo regnum euange- gnificari tuncfuilfcftatim momto temporis extin- ^r^1'aS
li^atnr, &. omnis in illudvimfact. Sed Matthus, vt in ctam,fed nafeente Euangelio,mori cpifle,vt expli- ra ^i;,^
aliismultislocis,narrationisfericmnonfcruauit.LlIa cauimusfuperius . f. .
vero Ambrofij eodem loco iiitcrpretationem non q i+- Etftvtdtis recipere.] Chryblomus duasafFert Elias ven-
x.&ir.jo. * Hic Hebraifmus quo confiteri pro laudare ponitnr,tara dixerat,repetere,& magis ac magis confirmare,ficut
d O" "ft' ffe4uens eft>vt hzc potior fignificatio vebi 1 bo- cm Latini dict,etiam atque etiam : aut enimuero,
^ .9. ^^iiiudcnirnmagiseftvfitatjqunnMWa^Jefle Vt 0 , oenddm datan vobis, quem timedtis, meteeum , qui o Luc?
in Matth.
vidcatur,vndeilludpfio4.&in aliis 31 ' poquim occiderttjjdbetpotedtem mitten in . ltd,
hod* L A D N a i ein tob. Cbnticcraini Domini, quoniarn di vobis, hmc timete.
bon lis. i. laudare Daum. Qtom*mficft4tf>ldtitum dritte. ] Hebraifmus, quia
Tibi Vdteromtne cali, r teftx. ] O bfruau erun t a d- itatioi vifum eft.
ueris Arianos Athanafius ej,& Cyrillus 1 interpun- 17. Omni* mihi trdditd funt. ] Qua ratione hac cum
elnepift,
ad ftionem inter nomen Patris , & Domini , Chrifto fuperiribus h.rreant , facile non apparet. Plerique
Rom. pon- ftudios,& fignificanter adhibitam,ne Deum n fo- Vcteres interpretes putant, ideo hare dixiff Chrift,
lm Patrem, fed etiam Dominum fini vocare vide- ne paulo ante tamquam minor gratias Patri egiffe
f Li.j The- retur. Patrem enim non cli ac terrce,fd fuum:Do- vidcretu r,vt Hilarius, Athanafius P% Chryfoftomus, p ja orat.
fauri.c . minum vero non fuum, id cceli appellat,& terra:. Q Euthymius,& Theophylactus . Potis credo ideo de xterna
Deusel
Chrifti Pa- Qvjdbfcondiihtc.] Qux? myftcria regni cceleftis, dixiife, vt rationem redderet eorum, qua: r difturus fubil- Uj,
tcr.n Do- qui & ipfo, & Apoftolis prdicantibus, & miracula er3t,vemteddme- Itaquenonfunt cum pracedenti- ? Spiritus
, r r -, , . r lancti cura
minus. facientibus paruuli pcrccperunt,fp:entes reiecert. busredcumlequentibuscopulanda. . Deo c5trl
iA dpientibus , &prudeotibus, cjrreueUiedpdmus-] ( Omnid. ] Hieronymus,& Beda/iw,-;w,interpretan- Sabelijgte
Qmdam,fapientes,Iuda;os legis ornatos fcitia,par- tur, omneshomines, qui veniuntad Patrem, vtr. gales.
uulos , Gentiles intelligunt , quia Dci, legifquc non Hdce yobntdseiusquimitmeVdtns, yt omne quod de- qHocloco.
habcbantcognitionemjVtAuftorimperfcclijTlieo- dit mihi , hon ferdam ex eo , & , t quos dedii m il , nonfer- r Vcr 1 8 1 *
phylaus , fed nondum erat gentibus Euangelium didiexisquemqudm.Hiiiius vero &Euthymius illa, 6 }?
pnedicatum. Melius Chryfitomus , Hieronymus, qua; foli nota fiint Patri, queque ad naturam diui- t cap.ii.j.
Sapientes Euthymius,& Beda,fapientes,Scribas,Pharifeos,& nam pertinent, vtY. Omnid quxcumqut bdbet pdter , u I0a.1i.ifj
Hint Scribae corum fimiles: paruulos, A portlos intelligunt.Qiia- funt , proptered dixi, qttid,de meo dccipiet. Irenaus vero x, x L'-4.cj 7,
'oftli A~ ^u^m m'hinon videtur, paruulos, tamApoftolos, & Tertulianus omnia , qui per ipfum fada funt, y}a 4- llbt
qum qui illis, Chriiloque prsdicantibus, credide- interpretantur. Auftor imperfei omnia rgna c-
rant, appellare : de frutu enim prxdicationis, vt ex D leftium,terreftrium,& infernomm. Chryfitomus,
Luc conftat, agebatiir. omnis poteftas miracula faciendi. Qua: omnia .
Illos fapientes vocat, non qdod eflfent : fed quod quidem funt , fed non videntur ad hune locum apte
eiTedeberentiautquod eiTefibividertur, vtaitHi- hxrere. Itaquemalimperewwwomnem poteftatem
larius : vel qud fapientes re vera citent , non tarnen g ubernandi,iruandique homines intelligere, vt in-
icundm fpiritumrfcd fecundm carnem,vt Chry- fr l, Ddtd efi mibi omnispoteds in calo, & m tend. ni-
foftomus. Ea enim fpentia ultitidcdpud DewnS, tat enim homines vt ad feveniant, quia poteftatem z ,1
i.cor.3.t9
H Reom. 7. edle Dei nonefubietht. h Eiufmodi fapientes non hebet iruandi eos.
Saptcna (e crediderunt , Videte voCdtionem verdmfmtres , quid non Venite dme omnes qui Idbordtis , & onemis eis , & ego
cJumear- multi fdpientes featndnm Cdrnem : non multipotentes , non refidm vos.] Potelt quarri,qua ratione loqua tur -
n;m,qux. mtdti nobiles i. Qiiarefiquis videtur inter vos Jdpiens ejj in hriftus, vt Deus ne, an homo ?Theophylal:us, &,
tCanj.**" f*culo,tdmfidt ,vt[dpiensfiti. Eos autemquicredi- vt videtur.etiam Hilarius,& Euthymius,vt De lo-
]t cor. 14. derant, r infimes paruulos vocat, quia mdlitia qui putant:fed tantm fignificarefe vna cum natura
10. pdritidi erant, vt ait D. Paulus 1, kfiaa modo genitiin- diuina omnia Ptre accepiffe : quemadmodm Ci
B''P*1A f/tntesm. Mirumvideripotcft, quamobrem Chri- pulchri patris pariterpulcherdicatfiliusfomnem
cur ? rtusgratiasPat.riagar>quod Euangelium fapienti- pulchritudinempatrefuohabuiiTejnecenimpro
atias }loc bus abiconderitquafi ob eorum damnationem gra ptere minorem f illo cflefignificabit.It3que nihil tocus con-
loco a"at. tuletur-Refpondet ChryloftomusChriftumnage- Arianicxhocloco contraChriRidiuinitatemargu- tT* ^m"*S
luangeli re gratias , qud fapientibus abfcnderit : fed qud mcntari poffupt. FuiiTc enim folitos obiicere Cyril- ..
quo enfu cum fuis abfcderit,paruulis reuelauerit Atabfc- lusaauor eft.Audorverimperfccl:i,vthominem Thcf. co.
v 1 T 4 ditjCert non propricdiciturabfcondiTe.Nec enim
nonnuJlis. loqui dicit* quod c uperiore noftra interpreta do
abcondit. abfconditpropri, qui ideo Filium fuum mifit , vt ne magis conuenit : nam vt homo, hominum caput
Euangelium illis/icut & caeteris omnibus Iudxis re- eft. Quamqum verba ilia apud Au<ore open's im-
uelaret : fed abfcondife dicitur,quia noltibusrici- perfeti, adiecb ab aliquo fuifle iufpicor> vt eius er-
perc, retraxit , quia noluit vi intrudere, quia noluit rorem emendaret. Sxpcnim animaduerti, omncs
indignis dare, vt Chryfoftomus , Se Thcophylaus fer locos, vbiauclorille de Chrifti diuinitate agit,
doccnt.. Denique ita illis Pater Eugelium abfcdit, fimiliratine effevitiatos.
ficut eos Filius exececauit, cm ait . In indicium ego in Et nemo nouit lium nippdter. ] Chryfoftomi vald
blz*i.)9 Iwncmundumveni, vtqut non vident; vidednt, Tquivi- probo fententiam , qui & ex membro fequen-
dem excifidnt. ti intelligendum putat, dt cut voluerit Voter reucUre
X53 . Xt; DE CHRISTI DICT. CONT. INCR. zH
a Cap.i 17 yta,Beatu) es Simon Bariona,t]uia caro &fanguii non reue- A nec vultfibicrederc, fd fiiblato iugo experiri.
lauittibi:fed'Patermens,qmiitc.*lise,&c*,ncmopote(l ye- 30. higumenimmeu [ /?.] %ff ,1 vocat iu-
/; mVattr , qui mit me, traxerit eum. AJioquin gum epitheto moribus filis accmodato,Xf enim
hxc verba fruftr addita cfle viderentur. Nunc au- bonus,probus, benignus, fuauis non tam ad res,qu
tem ade addita eie apparet , ne quis miretur, il ad perfonas,& mores pertinet, quafidicat : iugum
Scribe & Pharifiii Euangelio non crdant : non meum non eft iugum hominis crudelis, quale folt
enim poiiint Filium cognofirerc, nifi Pater,qui iblus huius mundj reges filis populis imponere , fed berii-
eumnouit, reuelauerit; nec ad e venire, nifi Pater gni, fuauis, & dementis patris. j, jn Com
?ter trahit eos traxerit. Trahit autem volentes , non trahit, qui Excitt quaeftionem Hieronymus11, quomodo huiU ioc
volentes, nolunt. Qund autem dicit , neminem Filium nofle, Euangelicum iugum fuaue, & onus leue eifedicar,
110:1
J.n. trahit
ju t nifi Patrem : & Patrem neminem nifi Filium; non de cm multo grauis,qum legale cTe videatur.In le-
^uino une, natura folumdluiha,icdetiam de Patris confiliis,& gehomicidium, in Euangelio verbum Racan, lege
Filii officiis intelligdum eflevidetur. Nemoenim adulterium, in Euangelio mulieris ad concupifccn-v .
nouit Patris confilia, qua rationevelithomines fer- dum apecbis hominem damnt Repondco,qua- Cap.c,..:
uare, nifi Filius; & nemo nouit Filii officium jCuiuS tur decaufisdicileuius: Prima eft quod in Euah-
caufa in hune mund venit.nifi Pater-Hic enim fen- gelio non fint nifi neceiTaria ad falut pra;epta,qua IuSf -
fusadidquodagitur,magiseftacc6modatus,-pfffe natura ipfadocet, qudam iplfola,quidampofita "' jCUlUS
adme omnes am labiratts & onerati eflis,& ego reeiam vos. reuelationealicuius veritatis fupernatralis, quiq; 4fbcauflL
18. Quilaboratts.] o xa-*tv7tf, qui lain, qui fatiga- vno verbo coritinentur : omni.t quxcumquevuliisivifa-
ti etis.Quarepeccatjs degrauati,vtChryioltmu, ciant yobu homines, ( vosfaite Ulis , Vt hoc loco do - , ,
e Ser de Hieronymus, Auguftinusc,&Euthymiusinterpre- cet Hilarius. In lege autem Moyfis infinita erat prx- KCP-7>:
Tcib.Dom. tAntm.^ati,(\ti'quitiUe)furmtsnyia iniquitattsd,Sc ceptor multitudo,qux non ideodata fuerat,qud
fccuadm imqwtates fttpetgreffk fmt caput meum , & ficut onus ad falu tem natura fua-dTeritneceiria, fed vtfcue-
Mat. grauegrauatx funtfufar me e. Alij ad graue legis iugum rioredifciplina rudem populum exercereat. Quo
Sap.7.f. putant alluderejin quibus Hilarius eft,& Thebphy- fpeftauit Petrus 1. Quid tentatis Beton, imponere iugitf 10
cPfaJ.j7.,
lacius, quafi iugo legis Euangelicum iugum oppo- juperceruices dtfeiptdorum , quod equeparres noris neque
natur lugum emm meumfuauee,& omismeitleue.Quod nosportare potuimus. S ecunda, quod fublata upplicia
mihi non difplicet, modo peccatanon excludantur, illa grauiflma, qui lex comminabatur m dentem pro m Eiod.10
qua: lex aggrauabat potius , qum alleuabat. E dente, oculum pro \ Lexenimiram operabatur* ,fpiri- * ' }
enim videtur in primisfpecbiTe Chriftus. tus legis, piritus erat timoris,&feruitutis,wmm 0Rom'j',*
29. Tollite iugum meum.] Euangeli,Hilar.&Beda. _) recepifltsfpiritumfemtutis iteritm in timor: fed acceptais
Et difeite ame, ijuiamitis [ton (jrlntmilis corde.] m- fpitumadoftiomsfiiiormnDei. Spiritus Euangelii lpi-
r - vt-<---'-.-/--
ncs fer audores ita interpretati fiint, infusfir, ritus eft charitatisjbenignitatis.ltaque volentes ali-
difcitemeocxemplo , mites & humiles elfe, vt quando diicipulos ignem de clo deuocare, vt Sa-
fHora.59. Chryibft.f & Auguftinusg, cuius illa eftconcio- maritanos, qui Chriftum recipere noluerant, abiu-
g Scr.10.de natoribusdecantindaintentia,Dy:>if me^ionmird- meret P,fJo7u,inquit, emusfpiritus eflis. Tertia, quia
crb. . cidafacnc,necommAvilnlia,&inmbtliacrearc ,fedquo- in lege omnia vi.fiebant, quxres leuiifimas gra- pLuc.yjfc
feeundm fmmitisftm,<jr)mmiliscorde. Vera omninofntcn- uifimas reddit:in Euagelio omnia chntate^ & vo
Mardi. tia , non propria tarnen interpretatio. Vultenim lntate tiunt,& nihil graue,ac difficile volenti ,
probare Chriltus, iugum fuum fiiaueefTe, &onus (inquit loinnes)efl(harita}Dei,yfbiandata eius cuflodia-
iuum lcue.I taq ;verus mihi videtiu- eiTeinfits,qucm musj& tnadataeius gra.manonfunt,quoniam omneauodna-
Aubor imperfebi animad uertit, Difate me, id eft, tum e ex Deo, vwcitmidum ^quem rationem Hieron.
fublato iugo meo experimini,me mitem eTe,& hu- reddit.Quarta,quialexonerabat,non iuuabatinE- 4,-Io,n-5-
chrtflus
Tuliiuum milem corde. Inuitat enim,vt ad fe veniant,qud no uangelio autem vn curnnerelpiritusdatur,qui **'
iugum tyrannus , fed benignus , & manfuetus Dominus fit,- adiuuatinfirmkatem noftram,vt Auguft.rcfpdet.r r ser.*.de
nobis tolli. verb. Dom
_ _ fecundm
CAP VT DVODECIMVM.
N illo tempore abij tiefus perfatafabhato : a difcipuli autem eius efu- a Mir.t.it;
Lue., i.
rien tes cteperunt X>cllere fjicas > & manducare. . Pharifai autem bi
dentes dixerune eu Ecce difcipuli tuifaciunt, quod non licetfacerfab-
batis.$ At Ule dixit eis : hNon legiflis, quidfeccrit Dauid , guando Reg"
efurijtf * qui cum eo eran t : 4 quomodo intrauit in dorn urn Dei , 7*
panespropojitionii comcdit, quosnon licebatei cdercjteque bis, qui cum Num. 18
9.
eoerantjiificfolis facerdotibus} $ Autnon legiflis in lege3Aquiafabbatisfacerdotes in tem d Leu. 14 3
plo [abbatum x>ioUnty &ne criminefunt} 6 DicoaufcmVobis} quiatemplo maiore&hic. eOfcc.tf.r;
7 Si autem[ciretisquideft:1 MifericordiamVolo, &nofacrificium: numquamcondem-
naffetis innocentes- 8 Dominus enim ef Filius hominis, etiamfabbati.9 Et cm inde tran-
fiffet, Venitinjynagogam corum. 10. Et ecce homo mmum habns aridam , & interroga-
hant eum, dicentes: Si licetfabbatis curare} vt accujarenteum.u* Jpf autem dixit Ulis?: f Mr.j.r.'
Quis erit exyobis homo , qui habeat ouemvnam & fi ceciderit bac fabbatis in foueam, -UC.6.5.
Deut.**.*;
nonne tenebit , & leuabiteam} i* Quanto magis melior eft homooue} haque licetfab
batis benefacere- 1 3 Tunc ait homini : Extende manum tuam. Et extendit, & refiuuta
efanitatificut altera- 1 4 Exeuntes autem Pharifai, Concilitfaciebant aduerfw quo
it iiij
COMMENT. IN MATTH. z56
modo'.perderenteum. lefts auicm fdens,recefitinde: Crfcutifunt eum muid , Crcurauit
eos emnes,i6Crpracefit eis , manifestum eum faccrcnt. 17 Vt adimpleretur quoddi-
glL4*.t. ihmcper]faiamprophetam3dicentem: 18 g Eccepuer mens, quem eleg3dileclus meus3tn
quo bene complacuit anima . PonamfpirHum fupereum , Cr iudiciumgentibus
nunciabit. 19 . Non contemner eque clamabit , eque audiet aliquis in piafis vocem eius:
20 aruridinem quafjaiamnon confringei^lmumfrmigansnonexinguct, donee cijdtt
adviBoriamiudidum: n CT in nomine eius entes fferabunt. 22. Tunc oblatos efl et
damoniumhabens, cacus3Crmutus3crcurauiteum3itaVtlociueretur3 & Vident, 23 Et
hMr.j.xt. upeydntomnes turba } Cr dicebanr. NumquidhicefiliusDauid} 4h Pharifet autem
i $up "'. h audietes dixermt. ticno etjeit damones,nifi in Beelzebub principe damonioru.2 y . Jejus
K1uc.11.17 autcmfaenscogitationcscorum, dixit eis: K Omne regnum diuifum contrafe ydefolabuur:
dtendiy dudidt. 44 Simile eft regnu clorum thefituro db[condito in agro-, quern qui in-
uenit homo , dbfcondit, 0*pragdudio tilths Vadit , & rendit vniuerfia qut habett & emit
agrum ilium. 4.ylterumfimileefl regnum clorum hom'mi negotiatori}quarenti bonds mar
garitas. 46 Jnuentaautemvnapretiofiamargarita ynbijt , \>enlidit omnia , qua habuit
& emit.^47 Jterumfimile eft regnum clorU fdgena mijfit in mare , & ex omnigenere pif-
dum congreganti. 48 quam m impleta effetyeiucentes , & ficcw* littusfiedente^elegerune
bonos in bafia > malos autcmforas miferunt. 49 Sic erit in confiummatione fa.uli: exibunt
Angeli etfeparabunt malos de medio iuorum. 50 Etmittent coi in caminum ignis: ibi erit
& fletus ( ftridordentium 5 1 Inteexilis hac omnia} Dicunt eiiEtiam. , 1 Ait dlis,
ideo omnisficribd do flus in regno calor ^fimilis e hominipatrifiamiliaSy qui profiert de the-
fdurofuonou*& vetera. y 3 Etfalum efly c m confumma fet I ejus parabolas iftafttran-
6 i fiitinde. s+Et veniens inpatriam fuamt docebat eos in Symgogts torum , ita Vf miraren-
Luc,.i. tur ,& dicercnt. Vndehuic fiapientia h&Cy et minutes ? 55 ' Nonne hic e fiabrifilius
' Nonne mater eins dicitur Maridy etfiratres dus , lacobusy et lofieph , et Simon , et ludas,
etfiorores dus y omnes dpud nos fiunt ? Vnje ergo huic omnia iftd ? 5 7 Et ficandah^abantur
ineo. \efius autem dixit : Noneftprophetafinc honore nifiin pdtriafiua, et in domofita
5 8 Et nonfiecit ibi yirtutes multas , propterincredulitatem illorttm.
N \ W T XIII. ^ nans,id
Qt*ff"*dt' ) Periphrafis
qui agrcola*
feminare ifolet.
mrt/pv femi-
eft.iminator,
N*//e</'f.]Qup, in domOjConciofinate illo, 4 . Et dum feminat.) > '<:;?,& in {emulando,
tanta hominum multitudo ccurrerat. vt \ eft,dum iminaret.R.ehqua d quarfequuntur,po-
domuseoscaperenonpoflfet, ideoq;fra- fte explicabuntur. e cVerf.ii."
tres eius foris ftart, quia ingredi non po- 10. Q habet aures.) Excitt auditor ftudi,vtdili- dVfquead
aC1.tt.4e terantjipr* ideirco domos ext, &ad mare con- genrer parabola; fignification inquirt, vide fupr*". Ycrfum?.
me. J.i,. tendit, vtaltiorcm in locum concionem educerct, Q^ia yobis datum e.) Commouetur hcdeprsde- ' vtf-'-
qucmadmodum Euthymius adnotauir. ftinatione,& reproba tione difficilisquiilio, de qua fc**,,,,J*.
i. Et congregate fmt adeum turb*. ] Ideo hoc narrt ege, antequamnoftraedeca re Theologie* fchohe
Euangeliita,vt concionis , & parabolarum.quas nar- exeant, non Ii bentcr/ed obiter quad ex itinere,dico
ratiffus eft,occaonem exponatide enim condon fententiam. Tantum attingim, qux ad eos locos, de
habuit Chriftus , & parabolas multas, illa pra-fertim quibus agetur,explanandos, mihi eTe vi
de feminein diuerfim terra cadete, propofit qui debuntur.Duohicqusri poiTunt,alterum;cur Apo- LocnseenJ
tuj-bam magna auditor vid t in quibus & ipfe fcic- ftolis dat : alterum: cur aliis non datum. Catholici, a fentcn-
bit, & erat per vero fimile alios vi, alios petro. qui D. Auguftini de pra;deftinatione fententiam fe- 1 D*
fis locis, alios fpinofis^lios bons terra; fimiles eTent. quuntur, ideo Apotolis datum eTe docent, quia ti
Ita ytinnauicdamafcendensfedrset.] In nauiculamaf- pnedeftinati , ide aliis non datum, quia reprobati nationc"
cendit,vel,neamulutudineopprimeretur,&audiri erant; hoc enim loco inter alios, vt fententiam de plicatus.
non poTetjVel, vt Chryfoftomus, & Theophyladus prsdeftinatione , & reprobatione fuam probaret,
exiftimant, vt omnes auditores ante confpeum vfus eft Auguftinus g. De Auguftini, vt dixi,opinio- ern|ib ie
fuum, & in fe intentos habcret.Nam Hilarij & Hie- nenondifputOjdehuiuslociiinterprctatione difpu- prarde(tna.
ronymi alIegoriam,erfi bella omninoeft,ttmen quia to,& multosgraues,antiquos, dolos fecutusaufto- none San.
allegoria, practermitto. res affirmo,non cam fuiTe caufam, cur Apoftolis da- c.
}.lnj>arabolis.) Perparabolas,wpro/>fr,exHebraro- tum fit myfteria regni clorum cognofeere, qud ^I'*Kb**
jnpto ,er rumlingua,3pudquosa/),w>idemvalet,quodffr, predeftinati, nec earn cur aliis datum non fit, quod cranfix
in feriptu- vt bjnmanupropbetA-.idc, permanum propheta;. Pa- reprbati eflent.fed qud Apoftoli digni efenr,alij g.9.i i.lib.dc
Ia>. raboljr Gr.ecis funt Latinis fimilitudines,Hebraeis ' " "'' ' ' ' " " ' "
^Agg.t.i. ^^n v/^o/^snigmatajiermo qui aliud ibnat,aliud
parbola' fignificat, obcuris rer fimilitudinibus inuolutus. thymius exiftimant. Primiim non omnes Spoftoli rcp
Tulg ora- Nomen eftapud Ecclefiafticosaudoresadevfita- predeftinati erant: nam cert ludas non erat pde- tufe^.f.?"
n; verbum t,vtquemadmodinnonnuUisfuperiorliifCuloru ftinatus, & tarnen omnibus datum eft, noTomytc- g.
figificat. feriptoribusobferuaui ,omneverb parabolamap- ria regni ccelorum.omnibus enim Chriftus parabo- Cur Ap>
pellauerintjvnde Italis&Gallis^<roZ,Hiipanis/4W- lam explicauit,non ergo ideo datum, quia prjedefti- 1ollf"a
bra,quafi parabola fjfta eft.Curautem non apert,& nati erant. Contra vero non omnes, qui erant in tur- ch" ftas
explicate,fed per parabolas Chi iftus hoclocolocu- ba prter Apoftolos reprobati erant. Quisenim id reucUuerir.
tusfitjipfeinirexplicabitf. crcdatOmeibustamennegatumeft,nonigitur ideo hHom.4<.
illis
i8r CAP. XIII, CVR PARAB. CfrifC LOQVATVRi
illis non darun^quia reproban erant. Praetere etfi, A Quid eWo Iudxis , quod habebant , ablatum eft,
cur datum fit Apoilolis , apert explicatum non eft, quia obhu, Euangelij gratia vti noluerunt .- liefp- Qa- e
iVetU). tarnen^uraliis datum non fit, explic.uum eft, quia dent Hieronymus, Chryfoftomus, & Auftor opcris Iudariaa?
videntes non videbant, & audientes non audiebant, imperfecti,ablatam ilhmeifeipAm quodammodo blatum fit^
b Cap 4 io. ideft,quia cm credere nollent, atque intclliger, naturam, id eft naturalem cognitionem, quia excoe-
Cumegat indigniernt,quibusmyfteriaregniclorumcxpli- cati funt:itavt ne illa quidem quae duce natura in-
litturbis carcntur^.Proptereergo Apoftolisdatum,quiadi- telliguntur.intelligerent. Quis enim philofophus,fi P[,ibfo
lohtcen erant4u" intelligere, qui credere volebant, tot Chriftt,a Unta miracula oculis fuis perfpexifler, phn^qui
'- quia qujefiuerantjVt ait Marcus . Qua ratione ere- noncredidiTetaliquam in fuifle diuinitatem? Chrifti m-
&].+ dendum eft, Chriftum his dediiT, & illis neglfc,nifi Apoftolis ergo gmiam ad intelligenda diuina my- rcula ri-
quapofteApoftolieiusvoluntatem,&exempIuni fteriaiamhabentibus, eaqucbene vtentibus, maior diffet,ai
fecutigentibusdederunt,Iudxisnegaueruntc ? Vo- iniuper gratia ad maiora myfteria comprehendenda fui^t"m t
bis, inqumntyOportcbatprimum loqui verbum Dei ,fed quia data ebillis neque habenti bus^neque recipere obla- uttfUJ
repellitisillud,(jr indignos vosiudicatis<ttermtviu,cCce con- tarn volentibus , natura quodammodo ip erepta
uertimur ad gentes. Qua ratione credimus, Chriftum eft. :
Can 9 ^dedilTc, 1$ negalfe,nifi quia alio loco dicitV^ Exhocloco noftrademeritis fententia aptiflim Probarar
" fereturkvobisregrmmDei, & dabitnrgenti facienti frutlus poteft,vtmihi vidtur, explicari. Nam qui gratiam <lo*r'Daji
eius Cur enim illis ablatum, nili quiafruuseius Dei non habet, nihil omninmereri poteft,nifi, vt ^}*
> non faciebant Cur his datum, nifi quia fcjebantur etiamaliquidfibi ex ipls rebus naturalibus aufera-
efleficturi? tur.Quiautcm habet,eaq; bene vtituf, quo plus ha-
Caluinos a- i Hhid ver, qud Caluinus dicit,verba Chriftiob- bt t,& melius vticur, c plus gratix meretur , eo plu|
cucargui- cura non fuifle:fed auditores cecos,ideoquejintel- aceipit,&qu plus accipit,eodignior fit.vt plus etia
. ligere non potuife,non lolum fallowed etiam impe- accipiat.lta Temper quod aie Chriftus, verum eft, qui
riti,ac ridicule dictum eft* Nam Apoftoli proftcl enim habet,dabitur ei, & abundabitiqui autertt nonkabet,dr
cceci non erant, & tamen ienfum parabola; donee il- quod habet, atiferetur ab eo.
Chrits cxpbfut, non intcllexerunt Sed icio ^Adeo in parabolis loquoreis,quiavidentes,nonvident.) j> '
quid Caluinus vclit , & dicere non audeat : fibi ac Id eft,cum miracula certiffima eorum, quae dico,ar- *JJ^-
fuis omnc verbum Dei facile,& peripicuum eile, qui gumenta oculis fuis videant,V auribusaudiant,ncc jud^orufti
oculos, id eft, Spirituminc"tumhabtnt,Apofto- intellegerc,'nec credere volunt. In pa nam ergo in- quasftt.
lis difficile , quia cceci erant , & Geneuenfi carebant credulitatis, ebfeure illis loquitur , quia dum, qua:
fpiritu. perfpicu,acdilucidillisdicebantur,intelligerenor
. qu enim habet , dabitur ei.] ProuerbialcmfuiiTe luerunt,illud meruere,vt ita illis loqucretur,vt etii
L locutionem inde coIligitur,quod aliis etiam locis in Vellen einteiligere non polfent. Sic folet Deus iuflif-
e i.zj.tf ean<jem intentiam Chrifto repctatur, vt infra e. fimoiudicio^^quioblatumverbumruumrepudia-
Simile apud Hifpanos prouerbi eft , quo fignifica- rum,prorfus aufene: iruat enim ipfe in primis prae-
tur diuitibus omnes dare,pauperibus auferre.Senfus ceptum fuum nolitedare fan&um canibus, neque mittatis
autem eft,iuplerumq; fieri fol ere, vt ei,qui plus ha- wargaritasveflrasameporcos,\tdixiz ipr', Sic mina- , - ;
bet plus detur,quia plus mcrereturrei, qui n habet, turapudAmos illis, quittprophetis credereno- >c*P-7-*s
etiam fi quid dign illi eft, auferatur, quia indignus luerant *jmittamfanient interram,nonfoment fanis,neque
Ririohu- ef;>vthabeat. Id parabola ilia de talentisf,aptiilm tim aqttx,fed audiendi verbum Domini. , KCap.g.ib
ius feoten- ^pUcxtiut. eft,vbi propterei illi,qui quinqu habe- Cur ergo illis Chriftus parabolas proponebat,
tentix qu ba->tajcnt3,j aliud infupcr datum eft, quia iliud bene Dintelligi ab illis nolletRediffimChryfoftJrefp- cvrpara_
ftaii i ne|3tiand|b, & alia quinqu talcnta lucrando me- det,idenoIuireeosintelligere,vtintelligert.Ex- bobtchti-
rue-'t: 0rdripterea vero alterivnum, quod iblum ha- citaturenim auditorumftudiumj&inquirendi dili- ftus propo.
belttyfentum,aufertur,quiailludinfudariumin- gentiajcm eaaudiunt, quae non intelligunt, &ha- nc"f-
uo!*ri*,&dumnonmultiplicauit,indignumfe,qui bere tamen magnarum rerum fignificationem ani- - 465
habcm,efFecit. Idetiam,velexrioftrismoribus di- maduertunt. Ita fit, vt poena illis, in emendationem
. , fcere froflums, fi pecuniam negotiandi caul daturi euadat, nifi poena ipi abutantur. Huius loci ii
gCa.ij.t9, fumus jlli potiusmercatoridamus,quem bene ne- qlsa erat difficultas, explanata eft.
An iuda-i's got'a"d0 diuitm fafti fcimtis , & quo pliis pecuniae . Alia venu ex Marco, qui m ait , Chriftum dixiiTej
Jquodha- habet , plus illi pecuniae concredimus. Contrilli, fropteredinparabolisloquor Kvt videntes non yideant,& - . 4. t
bebant quem fu Beg!igentipauperemvidemus,n.onblum dientes noninteUigant1nequandoconuertanttir,'dimittantur 1
iblaturofit. nihil damus, fdfiquidillidederamus,idpam,ne tisfeccata. Qnod cnimdcitj,yt videntes non videant,cr
foi tprdat repetimus. Alibigrion dicltur , & id sedientes non intelligent, iam ex Chryfoftomi fententia
quod habet, ufereturab eo ,d,idquodyideturhabere . explicatum eft. Qpdautemadiungit, nequandodi-
quod putatfe habere. Quod occafionem multis - E mittantur illispeccata, nec ea ratione, nec alia explicari
bait, hune locum exil.isinterpretandi.quafinonfit videtur po(Ie,qum vt Chriftus eosconueni, &il-
- . peccata
ver non habetur. sAt Chriftus aliquid vcrauferri ccbat,non in perpetuum ,fdad tempusebufit illis mittantur.
fignificatjalioqui nulla eTct poena. Videmus autem (lutis ianuam,vt pulirent,qui,cm aperta eflet, ih-
illumjhocIudaiiSjUmqum pcenam,comminari,8c gredinoluerant.* tNitimurcnim in vetitum. Noluit *Ouid.l.^
hCa.tj.tf. htaientum,quodnegligcnsillefcruusnonlolmha- tunc maie conuerti , vtcm le dereliftos vidrent, *.
bere videbatur, id habebat , auferri iubet , Se alteri melius conuerterentur. Noluit tune peccataillisdi-
dari.Cur ergo diit,quod videbatur habere! vel quia di- mitti, vt vexati malis,debitum agnofcerent,& c#m-
xerat , non habenti -retur, & poterat aliquis dubi- 1 modiore illis temp6re,maiioriquc cum fruit dimit-
tare, quomodo non habenti auferrri polTct , dixit, terentun
non quod habebat, fed quodhabere videbatur. Vel , vt Aliter Euthymius in ilium Mrci locumicribens
ait D. Auguftinus, quia perinde habebat, ac fi non haec verba, nequando conuertantur, & dimittantitr eis
haberct,cm non vterctur,npn dicitiir habere,fed peccata , non coniungit cum verbo in parabolis loquor,
habere videri. quafi proptere Cluiftu in parabolis loquerctur , ne
i
i8j LiUMMNi.
COMMENT. IN us MATTH.
n. i ah. 284
illis peccata conuerfis remitterentur , fed refalad A illilegeruntPwnAw/cfe^ocuIuseorumcaligmeof-
verh\'i\h,yt videntes nonvideant gandientes nonintelli- fufus eft, & per periphrafim i tsV o'p9/ 1
grf,vtfnfusfit, proptere nolle eos videre: Sein- *.n[ivawi,& oculisfuis adligauerunt.
telligere ne conuertantur,& peccata illis remittan- t Cum punda non habcamus ..verbis Latini
tur ficut 'de impio & perdito homine dixit Dauid trameae ttProoimoi , in hoc aurem kioais huiut
iPfal.jt. ,'
w/sat ... ,r * ew
i r , id
-j e:
._-ne bene ageret. conliltirdiBerluas.quodeademvcrbaproutiamleeimus.'.b
eonugatione hlphAuse atiuam habcrt fign jficaticVm.ft
Atverapudliiiam prophetam ad quem his ver- preptereapudprophetam. D. Hieronymus vertir execea,
bVf.5: n bvt
bis Chriftusallufit ,hic fenfuseft, "* explicabt-
1 K" aggraua,claude,Scptaagintaha:c verba Icgerunt in coniu-
gacione hop lui , quae pa Iii vocis vim haber, vnde 1 1 ver-
mus.
lus. terunt.a^gvauatumer', &c. vteit in textuapud Euangcli-
Sed quoeumque tandem modo hic locus intelli- ftam, Se be V traque letio conciliaripotet.
Deus cerro gatur,cert non itaintelligitur.vtfignificemr.Chri-
vultomnes ftum nolle3vtconuertantur,& peccata illis remitan- Verfio Septuaginta
r n , quam
, aut Euangelifta, aut
homines mr jn^ enjm nobis, qux non ambigua;, fed certae,. ' eius interpres hoc loco ceutus eft, multo meliprem
fabos fieri jj^jj^.j^fg^ dilucida funt,fixaedebentetTe fen- habet fenfum.quia Deusipfeloquitur.non prbphe-
ci. ira. t. tentjxc DefffHomties homines faims fieri , nolle ta, Deusautemnondixilet,'ip'g4 corpopulihtus,
i. Reg.14 quemtmamperire, e nolle mortem peccatoris, fed maps vt &aures\eommaggraua:cai enim dixiffet , cum nemo Ver^o.
t4. conuerum & , non voluntatis eius mortem ejfeimpt), prter ipfum,autexcecarecor,autilluminarepof- meliorent
, conuenaim %/ >, . n . . ... fit? ,
lili Deinde, i|un
quia umm
iam lui
cor |<
populiimpinguatum
uiipiugu.vum erat, fcnfumha
' " I*' &alixpininnucterabilesgeneriseiuWem>quibuj . _
iamauresaserauats, .i,; propte-
iamoculi exececati, ,_ bet quam
"5uaia
' tota Scriptura plena eft. rea enim dixcrat audtendo audtte, & noltte tntelltgere,
14. Et adimpletur in eis.] In eis adimpletur quod de
vetere populo didum erat, auditu adietis & non in- quia fciebat.ade exccatos e(Te,vt etiam fi audirt,
telligetis: in me vero,quod de excaca Domine cor- intelledurinoneflcnt, Nonergo nunc iubet Deus,
aut propheta orat,vt exccecentur.qui cceci iam ert
lihuius. fed reddit rationem, cur in tcllcdu ri non efTent,quia
jluditu*udietis,& non tnteigetis.)Q^g hic per futu-
fCap (.. ra tmpora dicuntur, apud Hiamf in per cceci erant. Itaq; fuperuacaneum hoc loco eft, quo-
modoDeus exccecare,&indurare dicatur.diputare,
inana imperatiuadiftalunt.
Hebraeo r , , ., . Audiendo
., audite,
& ne. intellira-
deea reinepiftoladRom.hDeoiuutedi(Teremus. j,ca_
70. in- tfs,ryiaenaovtaete,ejrneyideatt}. beptuaginta vero
terprer. exiftimantes imperatiua vt fa;pe apud Hcbraeos fieri \6.Veriautembeatioculi.~\ Videri poteft huic fen-
Deus non folct.pro futuris poni,per futura cuerterunt , quos tentiac illa ee contraria. Q*4 tidii% , ertdi-
quid niterque loco haaret. Nam ii per futurum legamus, tert,eo funic vmentur .^^. ,
a on quid eos Deus facer velit, fed quid ipi faduri videntes eredidert.Facihs erit lolutio,fi fpeemu$
fu ur um. fint, figmficatur. Si per imperdi modum.fenfus ve- quid hic,qu'id illic Chriftus agat.mc Aportlos pro-
fit. rus eft, &elegans, fed difficilior, quia videtur illis phetis beatiores dicit , quia cum vtriq;crediderint, Qoraodo
Des imperare,vt aud.iant,& non intelligt. Sed hac tarnen qui credebant , & videre optabant, iHl vide- 1
etiam phrafi, quamuis imperado loqui videatur, ta- runt, hi non viderunt. Et erat mrito in beatitudine his qui
men non imperat,neque quid ipfe velit, fed quid illi ponendum.Filium Dei tarn diu expe&atum, tarn ad Cfmftum
faduri fint, dclart, quadrrrodumGalliferuo per- bberandos tyrannidediaboli homines necelTari, nonyider5e
dito folentdicere,caue,ne vir bonus fis,nohimp<r- videre illis contigie. Hoc enimfenfii Simeon ille, & cou*- -
do,non volendo.vt bonus vir non fit, fed declarado qui redemptionem Ilalis exped bat.cm Chrift
fe feire eum bonum virum roumquam futurum. Sic in vinas excepiflet , dixit dimittisfermm tmmiy
SCaPlH* loquiturChriftus infr g, dr T implete menfuram fa- Domine,fecundum yerbumtmm pace : quia videmtt icdi KLaci.ty
tmnyeflrorm. Imperare enim vidctur quod non im- n meifalutaretuum.Chmautcm dixit 1 beati quinoH-^ide-
peratjfed dclart eos eflefaciuros. Necenimcon- runt (jr credidermt , illos , qui non videntes credunt, 1 10a.t0.a9>
concefloeftvtpleriqueputant^i/f^'iifrf/trfWTM- illis prxfert, qui oculis fidem metientes, rivot cre-
Virgil. tis, fed modus loquendi Hebris^ familiarisj Ion- dunt,nifi quod vident *
jEnci J. 4. g plus habens energise. Sunt^jui.vt has fententia s concilient, hunc locura
Eiplicarur incrajfatttmeflenim.] Quod hic per prateritum di- non de oculis corporeis: fed de oculis mentis inter-
Eiplicarur <^umeft>3Pu^I^iamman^an^' modus eft. pretantur^vt Hieronymus & Chryioftomus: id no
'*
mus0' hafcbmeK,tnmJp,impimpiguaarpopuli^us:bm\lizet efliftud necelTari: praterquam quod defolisocu'
quod fequitur, O" auribus grauiter audierunt , &oculos lis mentis intelligi non potelt : quibus prophetae,&
pus clauferunt, Hcbraicc eft, 122 V3T{< a^inau hoch- iufti Chriftum venturum viderunt. ^rrf<,inquit,
bed, awes eorum aggraua , & VVn "W1 yehbenauha- exultauitytyideret diem meum,yidit & gauifus e"\8c
fahh,oCidoseorum calgine ojfunde, id eft, vff.jVt illic noneftdubium voluifle Chriftum Apoftolos pro- MM.fir
D.Hieronymus vertit. Septuaginta vero iidem ver- phetis antcferre,qud,quae propheta; long,illi pro-
bisconuerterunt, quibus hic Euangelifta vluseft, E p*:qua: propheta obicur , illi perfpicu : quxpro-
vt vero fimilefit, quod in pnfatione ad quatuor pheripiritu.illi oculis etiam vidiflent,manibufque
EuangcliftasdixiiTemcmmijfepGrcumMatthi tenuifent, ficut Ioanncs ait n. Qftod vidimus oculis no- n ,
interpietem,teftimonia, qua: ex veterecitanturTe- ris,quodperfpeximiis,(Jrmamsnoriecontrectaueruntde ,_t ^ x'1'
ftamento.non vtfimtin Hebraro, fed vtinSeptua- verbovibeteamur ,& annunciamus vobis , & Petrus,0
gintainterpretibusconuerl,tranftulifle.Curautem &banct 'mqvdt,-yiKemms audiunus de calo allatam, cum 0Epift.t.ir
ita Septuaginta conuerterint^n lib.Hebraicarum le- ejfemw cum illt in montefancio, &babcmus firmiorempro- 18. 19.
dionum rationem reddimus Nempe hec ttria ver- pheticum fermonem. Atque hoc infu Theophylactus
ba [UM *U3rt', hachbed bafebman hafabb , alis & Euthymiusexponunt/ .
punctislegerunt,qum legunturabHebriis: t}. Tulti prophet^, & iui.) NominatnobiliffimaS C|ir;us fc
Nunc enim legimus fOl hafman, impingua , incraffa, quaique perfonas , qusqua? digmifimaefuifle vide- reges iu-
illi legerut,{Dttrt lmfcbman,impinguatum e, incraffatum bantur,qua; Chriftum vidrent , tarnen videre tos Se pro-
e: nunc legimus -\22r\ hachbed, aggrana^li legerunt potuerunt, quo magis gratia &fcelicitatc Apofto- pbetasfi-
llinbachbad.aggratutum e, quod per periphrafim lisDeocceflam commentt. Quoetiam fpedat, mul. nomi~
explicarunt, /< n a.fiv< .< & auribus grauiter quod Lucas P,ad prophetas,non iultos.fed regesad- p ^ 10 r+
audiemnt, nunc legimus 0 hafchahh , coligare foc, iungit.Credibile enim eft, Chriftum e* tria perfona-
rum
2*5 CAP. XIII. DE PARABOLA SEMIHANTlS. 8b
rum genera preftantifllma nominaTcjprophcUSjiu- A cm audiat,non'intelligit Cum gamito autem dixit, KVerfprar.
itos, reges,fcd Matrhxum reges, Luc iuftospra:- vtfigniricaret hominisleiiitatem. Nulli enim miniis ced.
termfiffe.Qud autem Hieronymus,u Euthymius conltantM auditores effe iblent,quam qui initio ma-
adnotauerunt,non dixiffe Chriftum oinnes prophe- xim videntur ardcre.Id etiam in religione farpe vfu
tar,(ed multi:qudaliquiexillis viderint, vt Abra- venit. Qui cit veniunt , cit aburit: hoc eft , quod QuicitS
ham,qui exukauit,vt videretdicm Chriiti.viditj & fequitur. veniunc aj
gauifus eft, verifimile non eft arbitror: quin multbs it. Hon'babet ettteminfe radicem."] Conftantiam, religionerfj
pro omnibus poiuit : vt Apoftolis , qui pauci erant, non habetalt impreflum Dei vcrbum,quh norl ha cito abeStj'
tRom.5.19 opponcret,vt Paulus fecit)*, multiique aliis locis fa bet terram multam, id eft , magnam profundamque,
ctum vidcmus; Nam ne ipe quidem Abraham ita vt ita dicam, voluntatem. Ideo femina,quie in eum
Chriftum vidit , quemadmodum Apoftoli vidert. Ccciderunt continuo exortalmt, quia non habeblt
1 8. Vos erg*. ] Vos qui vidiitis, qua: multi prophc- terram mult,vt dixit Nam iemen,quod fola terrx
ta:,qu3e voluerunt videre, Schon viderunt : &c audi- fupcrficietegitur.citiiis exoritur,fed citis etiam x- I Verf. }:
ftis,qux volueruntaudire,&noruudierunt:vosqui- ftuantef>le,& aduftis radicibusarefcit.Quod in ter
bus datum eft nofle myftcria regni ccelorum, crri ram alt difcenditjiro nafcitur,diu virefcit.Vtriuf-
Verf.ii. ceteris datum non fit, vt dixi b.
que rei eadem eft caui , quia terram habet multam,
. ^iudite.] Intelligite parabola? flgnificationem: iam qua: quo minus cito enacatur,& appareat, impedir,
enim parabolamaudiuerant Marcus c indicat Apo natum ex imo miQb humore nutrit.
cCsp.4.13. rtlos Chriftofubreprehenfos , qud parabolam Continuofcandali^atur. ] Cadit, id eft,fidemdeferit:
Apolioli a Tria terrs
Chriito re- nonintellexiTent, cumprimiim audieriut :HeJciiis hoc enim verbum figniheat. Tria tern genera di- genera in
,& parabolam banc , CJr quomodo omnes parbolas cognofcetis? ltinxit,quinullomodoarata eft, vtvia , Scnullam, quam fe- .
car. quafi dicat,fi hanc,qux omnium facillima eft, non vt ita dicam, terram habet , qua- paucam habet: qui mitti-
intelligitis , quomodo omnes alias,quar difHciliorcs multam, & fortalfe bonam, fed ipinis opertam, quas tur.
dCap.ir.ii flint, intelligc tis fiut mt>Mdbte & vosfine intelle' fi nen haberetjvberem eflet fruftum redditura.Hoc
?f/??Rcprehendit ergo, non qud intellcftu res elt>quod ait.
effet fa cilisrquis enim noftrum,fi audiffet neminein- 1 . Qviauiemf minittus e. ] Vi d e fii pri m. m Verf. i?:
terpretante,intelligere potuiiTetJfed qud cm iam InJpims. ) Qui in terram quid em multam , ac bo-
diu cum ipfb verfati fuiflent, Se debert magiftri ef- ham:d ipinis plenam femen excipit.
fc propter tempus, prxceptore in iis rebus, quas ipfi Hke,qui yerbum Dei at4dit.] Pluiqum dicit,figni-
aliis explicare deberent,indigerent:vtalio 1,7- ficat.lntelligendum enim eft, qui audit, Se inteliigit,
eloan.14. fi tempore yobifcum [um, (S1 non Cognouiis me. e vt de fupcrioredixitjCum gaudio accipit illud.Hunc
1 9 . Omnis qm audit verbttm regni. ) Euangelium. enim illi priponit, tamquam propius ad eos, qui
Et non inteliigit. ] Non recondit alt in animo, non multiplicem frut ferunt,accedat. Nafcitur etenim
fouet , non medita tur , Sc quafi terra cordis fui tegit. in illo verbum, fed ibliicitudo iculi iftjus,& fallacia
Namnonintelligere, n femper culpa eft,hc autem diuitiarum illud fufFocat, efficitque, vtTruum non
culpa notatur. Sic ergo hoc loco accipitur intellige- ferat. Sollicitudin huius ficuli vno verbo vocauit,
re,quemadmodum ifto in loco f,Beatns,qui inteliigi,tfu- quicquid in ill priter regnum Dei , magno ftudio Quid fit
fPI.40. 1.
peregemtm,&pauperem,id eft,qui cura illius habet, qui homines quirunt , honorem , ambitionem negotia, huius lie u .
iilum fouet, qui tegit , qui nutrit:redundat nomina- li follicuu-
lites , & quidquid quarrendo regno Dei horainem do.
ti u u s omms,ex Hebraoru m idiomate. tardt. In quibus & diuitii comprehenduntur , led
Venit malus- ] Itbp&{ malignus,diabolus,vt fupr g, cas proptere nominatim exprcfit , quia maxima
g Cap..13. & aliis locis, quosiliicadnotauimus. ' pars homin quafi publico eas ftudio conlecbntur.
fftcetquijecus viamfeminatus efli] Verba hrcocca- Fallaces ver appellat , & quia fugaces j Sc inftabiles
fionem }nul tis praebuerunt , longam texendi diiputa - funt,& quia homines fallt. Hebraica enim eft phra-
tionenijCjuomodo ille qui audit, & non intclligit,fe- fis, fallacia diuitiaru , pro fallacibus diuitiis, yt corpus
cusviaAiieminatusdicatur, cm non ipfe,fed gra- mortis bums-, pro corpore hoc mortali n. n Rom; 7.1
numfeminatumfit. Nam,dumiminat, aliud cecidit zj. Q yero in terram bonamfeminatuse. ) Quemad
fa Verf. 4. icus viam , aliud in petrofa h.Rcs non eft, vt mihi vi- modum eorumqui fruitum non ferunt,tria fecit ge-
derur, adedifcilis, vt tam longis indigeat com- nera;ita,vt notauit HicrOnymus,tria corum,qui fru-
mentariis. cl:um ferunt genera diftinguit , quibus omnes vnius,
Stminari S eminari dicitur , Sc fernen quod iacitur , & ager,in atque alterius generis homines comprehendir. Bo Tria hom!--
die* tur & qiiem iacitur. Nam & fata indedicunturagriipfi,qui nam autem terram appellat, non folm, quae natura, nun geoe-
I' .n - .1 Be feruntur.Ergo,qui audit verbum fegni, & non intel- fua bona efbfed quae bene culta, quae fubafta , qua: ra, qua;
agcr. ligit,fecus viam iminatus dicitur, non vt fernen: fed purgata eft.Nam & qua: fecus viam eft, bona eft, led frudium tc-r
vtager,&terra,qua;icus viam dura eft,pra?tereun- arata non eft:&,qux fpinis opcrta, bona fortafle, fed rurit.
tium calcar veftigiis. Eodem modo quod infr i di- E inculta.Illa abfolut bona dicitur,qua? Sc natura pin-
iVeif.10.
citur, intclligendum eft. Seminatorem Chriftus i ip- guis, & diligentia bene culta eft. Sic exemplum ma-
it. &
fum vocat: fernen verbum Euangelicum: agrum m- gis in homines conuenit. Quorii eadem, id eft,bona
dum diuerfam in eodem agro terram aliam icus per fe natura eft . bona per fe voluntas : fed earn alii,
viam , aliam petrofam , alim lpinis coopertam, aut non colendo , vte fimilem : aut non alt arando,
aliam bonam, hommes diuerfos,voIucres,dmo- petroamautnon firriendo,ipinofam,faciunt.
nes,qui id quxrant,ne quod femen in nofti is Hic ei am audit yerbum , <sr intelitgit.] Mcditatur
animis foueatur.Eos,qui audiunt,& non intelligunt, exercet.vt fupr0; Vf.xJ:
calcatx via; compart: quia vt fernen , quod in viam Etfacit aliud quidem centefimum.] o Uatch , Ji
cadit, nulla tegitur terra', id auibus expoltum ma- ^^/ . Hoc quidem centum , hoc autem,
net:fic verbum Def, quod in aures corporis incidit, fexaginta, hoc verj trigirta. Sed Graec nmina vt Gr-
in animum ver nondelcendit, quafi nulla terra te matici vocant , numeraba ordinalia , pofita funt pro
ctum facile diabolo diripitur, numeralibus diftributiuis, vt conftat exfenfu: voluit
20. Q4autmfuperpetrofafeminatus e.) Semen ex- enim dicerefingulas menfuras , alias centenas , alias ,:3
cipit. Videfupcriorem verfum, fexagenas, alias tricenasafferre. Latinus vero inter-
r continu'ocum gaudio accipit illud.) Inteliigit, re- pres pro centenis, fexagenis, tricenis, centefimumfexa-
condit,cordis terra tcgit.-opponit enim hune illi,qui gffimtm,trigefimmn dixitmon fatis vfitat,quamquam
i8? COMMENT. IN MATTH. i 1
Opera bo- aliquinonmaliaudoresitalocutifunt^ Frudvo* A que praemiorum efle difFerentiam.
f * i'* cat,aut opera bona,qua: fidci,& verbiDel frudus ef- ZA.Similee regmm ccelorum bomtm. ) Non opus eft
vcrbi Dei' ^e rlent>vt>a>tferetuirvob>s regnum Bei , cjr dabiturgen- difputare, quid per regnum ccelorum fignificetur.
aCap.n. tifaientifrut~tuseiust, aut quod magis credo, vitam Manifeftum enim eft Euangeliumfignificari.Qupd
4j. acternam, vtb1ma parefeminat ,parce & meut, & , qui aut non feminized hom feminti fimile dica; ur,
Vt Cor.9. feminatinbenediaionibus, de benediciionibus & metet , Sc explicatumnobiseftq. Nihil enim aliud voluit
* ibidem i Q autem adminiratfernenfeminanti,&pa^ ChriilusdicerejqumperindeiEuangeli habere, l-"-1*
ever .6. MmddmMJucaJwpr*abit,&multiplicabitfemenye~ tquefiquisinagrofuobonum fernen iminauerir,
i Ad Gal. firmal & augebit incrementafrugum iuitUyer* , &d, &aliquis eiusinimicusupereminet malum.
6 7. S. Qffrf enim (eminauerit homo/hac cjr metet. Qidfeminat i . dormirent homines.^ Id eft, omner, que
m carne, de came & metet conuptionem : qui autemfeminat I^ebraifmum fxpe iam adnotauimus r , Galli dice-
injpiritu,defpiritu& metet yitam aternam }frui~tus r&,cmtotusmundus dormiret. Tresinprimis tVtcij.ij
clac. 5.1 Autemiuitixinpacefeminaturfacimibuspacem. ' WM|C parabola Chriftlis voluit fignificaro:Primm
Itaque duo exhoclocoCaluiniftarum,& Luihe- inEcclefia non folm bnummen,id.eft homines ,n Ecclefia
ranorum errores refelluntur:Alter, qud nos vitam bonos, fed etiam malum , id eft, homines malos ef- j^f^0"*
Meriitabo- 2Ctcrnam mererinegt.frudus enim non iblm ter- fe:deinde,e non efle malifeminis audorem,Gsdbo-
noium nqualitatijfed etiam colentisdiligtix rcfponder. ni.- malum diabolo fminatum : poftremo malum
operume. Imm fecund diuinam gratiam -^^/ pfant imen,quod fminatum diabolo eft, fe patienter
tra hxreci- vt ait Auguftinus', bonam,yel malam terramfacit, vfqueadmeiTemlaturumefle,necftatimeuulfuru.
cos proba- Alter,qud omnium beatorum premium sequalo . Et fruiJumfeciJfet.] Spicam protuliflet , grana
f Lib 1 de feciunfjC111 videamus alios centelimum, alios fexa- genuiTet, vnde potifimum bona , & mala herba di- s Vctf. 57
Ser.om. gefimum, alios trigefimumfrudii afierre, prout ni- gnofeitunmeflis enim nondum venerat. Parabolam
in monte,& mirum quiq; terram col it. Lucas addit, &frucium Chriftus ipi exponit f. Ipfe eft, qui feminat : eius a-
fcr.it.de ajferuntinpatientia, quod non ideo dixifle arbitror germundus:bonumcmemfilijTcgni, id eft, boni, ,ytTeri)
I ." Chriftum,qud quicumque yolmt in tilo pi viuer, qui regniclorum heredes funt,aut Eugelicado-
beator * f^tiantur u, vt in quibufdam nouorum drina,qux bonos eos facit: zizania,filij nequam 4* v C*p..4+
ptimi c- nreticorum commentariis legoded quia , quiperfr- ci ri mmpS maligni , id eft diaboli t. Dictur autem x loan, j
tra . narren'- uerauerit yfque innem , hic faluns erit , fupr alludit filii diaboli,qui eius opera imitantur, vt ait Ioannes, *
cus- eoim Chriftus de imine , & eius frudu ages , ad pa- v vos ex ptre diaboloeis, cjr dederiapatris yeri mdtfa-
^*P- tientiam agricolarum, quoniam debet infpe qui arat,ara- cere, & 1 , quifacit peicatum ex diabolo e , quia ab initio
' ' n,&quitritttrat,infpefrdiuspercipiendi^.Deinde,quia. q dtaboluspeccat. Reliqua perpicua funr. Quifintho-
iCa.10.11. voluit hosillisopponere, qui continuo exorti funr, mines, quibusdormientiburzizania diabolus femi-
quia terram multam non habebantjlupr I. Uli enim nauit,quiirui , quiaccefleruntad dominum roga-
frudum non ferunt : hi verquidem , &diu,pa- ueruntque,vclltne,vtzizania euellerent, Chriftus
i.Cor. 9 tientrque , fed tarnen eo vberiorcm non explicat,ideo vt opincr,quia ifta ad parabolf fi
jo, ferunt. gnificationem,quam Chriftus fibipropoiuerat> non
1 Vcrf. j. RjdetCaluinusomnes veteres interpretes, haud pertinebant.
paulo, vtopinor,ipfo, meliores, quod centefimum Nultaeniminparabolisnondfignificandum,(d jsj ,-4
la harm "U^uni alij ad virgines,fexagefmum ad viduas,tri- ad implendam narrationem adhibentur : non quafi n parabolit
gefimum ad coniuges rfrant, vtHieronymus m Se parabola; partes,(d quafi emblemata : non quia ne- ad rem pet,-.
Athanafius Alij centefimum ad martyres, fxage- ceflria fint,fed quia fieri folentfomnes tarnen vete- tina.
mum ad virgines,trigefimum ad viduas vtidem re- res interpretes, homines dormientes Epiicopos, &
fertHieron Alii, centefimum ad martyres, fexagcfi- eos,qui regendac Ecclefiae curam habent, interpre-
mumad virgines,trigefimumad coniuges, vt Au- tantur:quod,etfimultisnonplacere video, vtinam
m In htnc gui^uus AUj centefimum ad martyres , lexa- D verum non efletrquamqum non ignoro, Ghrifturn
lecam S gefimum ad eos, qui bona propter Chriftm con - tantm fignificare voluifle, diabolum occult,& ne-
lib. contra temnentes, vendunt vniuera qus habent, & dant mineaduertente)zizaniafemina{re:feruosautem,qu
Iouin. pri- pauperibusrtrigefimum adeos, qui contenti unt dominum rogant,velitne,vtzizaniaeucIlant,arden-
'" 'i :10 obferuatione , vt Audor imperfedi P, tes aliquos Ecclefia; miniftros efle , qui & harreticos
Pam' Alij centefimum adamchoreus, fexagefimum ad & malos Cathol icos bono quodam,& pi religionis
(n Epift. cecnobitas , rrigefimum ad[ coniuges , vt hoc loco ftudio de medio colli vellent.
ad Ammun. Theophyladus. Caluinus nullos in fia Ecclefia ha* Sunt,qui hoc loco abutantur, vt probent,aut non
Ftudascc- bcrevultgradusjomnesapudillum/icut apudeiuf- puniendos,aut non occiddos hareticos. Quod qui Jennt'a
tcfimusfc demhsrels Audorem Iouinianum, aequalesfimt, f*aciunt,de le ipfi mihi vid&ur efle olliciti. Primum ^J^,
mus - omnc5 *ncti,omne$ perfedi. Non ignorabt ifti au- quidem non de folis agitur h.Treticis,fed dehomini- \s h^rcti'
mm , vir^i. dore<,qui Caluino ridentur,non propterc Chri- bus filiis diaboli, qui hliis regni opponuntur : inter eis defend
nam, ftum haec tria genera diftinxiTe, vt virgines, viduas, quosprcipua quidem pecieshaEreticifunt, totum tur.
monacho- coniuges.aut martyresjvirgines.viduas fignificaret: autem genus non unt. Itaque , qui haereticos tollen-
'"ibscon* ^ ParaDIjm ad mores noltros alij aliter, omnes dos eTenegant:multomagisfures, mult n ^'sho-
t' Caluinfi vtifiter accommodarunt. Sciebant Chrifto illud ta* micidas tollendos efle negare debent. Tanto enim
o Lib.t q q. turn fuiTe propollt, vt doceret,omne imen quod perniciofiores haeretici , qum fures , & homicida;
Eeang.q.?. in bonam terram cadit, adco multiplican, vt quod nt:quant maius eft fcelus animas furari^tque oc-
P i1' minimum ferret frudum, trigefimum ferret, quan- cidere,qum corpora.Ideo ergo veteres fer omnes
mnes ^ 1& bene culta term ferrefolet: audores, vt Chryfoftomus, Hieronymus, Sc A ugu- 71* cS'
loarquc quodmaximum, centefimum; quod mediocrem, ftinusdeha:reticisinterpretantur,nonquiafoli,led ?" ePft-
Anflos. lxagcfimum. Nam etfi Auguftinus fubtiliter de his quiamaximtzizaniafunt. Prteevtfoli hxretici ^arrae-eaP
numeris.vt folet ,difputat, tarnen non tam interpre- intelligantur,tamen non abfolutc paterfamilias pro- t %. . q. 1
undo, qum concionandofair. Caluinus dum non hibeteuellizizania:id ne forte fimul 8:triticum ar.gad.i.s
concionatur,fed interpretatur , abfurd & turpiter eradicetur:tunc ergo ex intentia, & volutate illius, qu.n.ai:.}.
errat, quia, quod cum primis Chriftus fignificare euellendanon funt,cm periculum efhne & ne tri- ad}-
voluit,negat, vllam raeritorum , vllam frudum,at- tic eradicetur,vt re D-Augu.^ 3t D.Thomas 1
maximus
2So CAP. XIII. DE PARAB. GRANI SINAPIS. I9O
maximus Theologus obferuauit. Giim ergo pericu- A uam Innamprmo,&fecundo die non videt, dignas efl venia:
lum no eft, ne imul triticum eradicetur : fed pericu- qui Amern iamflenam non vidctjuCCUS efl.
lum potis eft,nc fi noneuellantur, triticum lardant: Qod propteredico,quiamulr magis ctraCal- Calainiita:
quid opus eft meflem expeftare ; mature cuellenda uiiu.tas nunc, qum ctra Donatitas tune valere ar- magis card
iunt,maturecomburendaiPra?terca,curpcriculu eft, bitror.Si enimAuguitinusDonatitas,quia quadrin- funt qum
ne fimulczizaniis triticum euellatur;autcuriubct gentis poft Chnftum annis Eccleam non videbant, Donauitaj.
paterfamiliasmeiTem expeftare: nifi quia ante meP- ceceos appcllat : quo nomine Caluiniftas j qui mille
fm dignofci, 5c feparan tritico non poflunt Cm quingentis octaginta poft annis nort blim non vi
rgo,& dignofci poflunt>& feparari,vtique feparan- dant : led ne videri quidem poifedicuntjappellaffet?
daiimtjVtique coiri\ireadi\'Pi*monet Dominus ( in- Grano fiaapis.] Auguftinus1 propter ardorem re- iSer.jt, c
quit Hieronymus ) ne,vbiquid ambigutim e,ciioJenten- gnum ccelor grano mapis comparan putat, quod 3- de San:
tiam poferamusjed Dco iuditerminum referuanus: yrckm multi alij non tam docdo, qum ccionando fecuti ^'s*
dies iudicij venoit , ille nonJujpicionem criminis :jed mamfe- fint. Nec enim dubium elt,qun propterea grano fi-
mn reatim defuncionan ctu etici.tr. napisfimiledicatur efle, quod, cm initio paruum
Caluiniae Caluiniftas , & Luthcranosquisnoncognouit? ^ fit,in ingentem magnitudinem crecat,vt ex fequen-
cLuthera- quis hxreticos efle n vidct,qui vix vllam antiquam ti verii intelligitur.
mmaiim haerefim non reuocarunt ? Nullus vmquam profect 2, minimum qnidem efl mnibus femimbus.]
feererici hxreticus fuit, nullus h.Treticuselfepoteft,fi illi ha- Siue Htconymus , fiue alius quis fuit interpres , qui
lilDC.
rctici n fnt.At funt quieti:qui vmquam fuere tur- hoc modo conuertit,credendus ft non ignorantia
bulentiores qui vmquam tot excitarunt bella? qui fed certopotiis confilio, folcecifino vfusele. Quod
vmquam tanta vl crudelitate, fantm humani fan- &,Septuaginta interpretes multis in locisfimilide
guinis cffuderunt. Neque verb hxc ideo dico, qud caula fecie in eorum idiomatis adnotauimus.Quod
non malim eoScuerti,qum occidi:fd tant prin- enim Grax per comparanuum ditum eft, (uxf'o- Error gt-
cipes,ut quia principes ifta leturi non fimr,eos,qui TtfS* t"ef iSr <7& , minus omnibus emini- mat,cus n
prinripcs
L - - j monetepoifijnt,
... , , admoneo,
- non licere iilis, bus,vim habet fuperlatiui.Solt enim frequterGr- interprete
libtrtaj jjtas quas Vocant
ifhs,quas vocant confcientiadibertatcs/iimiiim
confcientiadibertatcs,nimim no- no- ci comparatiuis pro fuperlatiuis vti,vt cm A poftoli excafatur.
qu oct, 'ftro
" tempore vfitatas harreticisdare,nih
vftatas harreticis pnus
dare,nifi pi Eccle-
is Eccie- dicuntur nter le diiputafleK eorum ejfet maior , id
quomodo , fia,aut is qui in fceclefia: caput e!f , Romanus Ponti- eft, quis maximus. Voluitigitur interpres compara - Luc. 9 4 ?
&quando fex,Chrilti perfona, & tamquam paterfamilias iudi- tiuum in fuperlatiuum venere, vt verum fenfiim ex-
poiTu. Cauerit,non pole euelli zizania,nii fimul &tnticum primeret , 6c tarnen comparatiuicnftruftionem re-
euellatur : &ereEcclefi.cefle, vtvqueadmelem tinerc:vtnonfuperlatiuum,fedcomparatiuumGr-
p^rmictanturvtraquecrefcere^ Huius enim rei non efle indicaret.
principes,qui patrisfamiliasferui funt: fdiplius pa- Qmo autemmodo granum finapis minimum ora-
trisfamiliavd eft, Ecclefi.c gubernatoris, iudicium nium femin elfe dicatur,cm alia minutiora, vt pa-
efe debet. Nec debent principes patremfamilias ro- paueris fernen , efle conftet , fruftr mihi videntur
gare,vtfinatvtraquecrecfercvfqucadmeflem, fed nonnulli interpretes difputare. Nec enim minimum
nvelit, vteant,& euellent zizania. Ita eosaffeftos, omnium dicitur,quod omnium minimum,fed qud Granum
atque paratos efle oportet,vt patrefamilias co'rc- ex omnium minimis vnu fit. I n prouerbiahbus enim Hcbror
ptitis opus ft, qum incitari fententiis.qualem iftam apud Hebreos fuifle crede- prouetba
Tttsxata- lam il. Simile efl.] Tertiam eiufdem generis parabo- dum efl:vt,cm aliquid valdparuurh efle fignifica- Tuumfuit.
pomt,adhuc enim de lemte, id eft, de initio lo- D b atur,grano finapis fiinile efle diccretur; eu ea cpa-
bolec fe-
inifc quo- uitur uangelij. Per primam declarauit diuerfum ration(.,non vno tantm loco , fed pluribus Chriftus
Sio co uangeliieffeum3proutin bonam,vcl malamter- vtatur: vtcm dicit; fi-itisfidtm,fiait granumfi-
unt. '" ' l,in huiufmodi, inquam , fententiis nonfblemus 17."
ram cadit, cumfminatur. Per icundam,quomodo
fuperfeminato per diabolum malo femine adultere- philofophic 2c fubtlicer,fcd populariter,& exvul-
tur. Per hanc.quantam bonum Euangelij fmenjia- gi opinione loqui. Vulgus aut inter vfitata femina
beat vim,& ex qum paruo initiojn quam admir- granum finapis, aut minimum putat, aut verein mi
dam magnitudinem cxcrecat.Non dubito,quin re- nimis numerat: quemadmodm Matthaeus m qua- m (>
gnum clortim in hacparabola,iicutin pra?ccdcnti- drantem pro minima moncta dixit,w>n exies , inquit,
Inc tc bus,Eugel;um fignificet,aut, quod idem eft, fidem, inde , dor.eefoluasnouiimum ijuadrantem , non qud mi
,j ' ' dotrinam uangelicam,verbumDci,quemadmo- nima efletjfed qud ei minimismam certminutum
Hom.47. dm Ambrofius ,,Chryfolromusb,Theophyla<us, altera parte minus erat. I taque Lucas,vt idem fignifi-
<=5m.3i. Eurhymius, Hicronimus,Beda& Auguftinuscin- caret,non dixir,donecjohias noniimum quadrantem fed
&5-dcii- terpretantur. Et Hilarius Chriftumipliimregnum noniimum mtmtum. ri Clii
" ' corum, Se granum finapis:alij verb cclefiamvo Qiiomod arbor fiat, cim herba fit.nnulli ctiam
dDan
eVfjj7 cari putnt.Omnia,quod ad fenfum attinet,eod re- E qua:rt,acdifputanr,quifinapi, vtop!nor,non vide-
fl'fss.j. dcum.Nam &Chriftus lapis fine manibusexcifus in runt.In calidioribus locis long fuprahumanam fta-
Wn- 3. monte m magnum fidus eile dicitut1, &Euange- tur aflurgit:vt vbi copia eft,ylua efle videatur.Vi- SinaP' *
fie/1 ''um 1' P0^ ejfermento comparatur,quia occul- di go fiepe in Hipania, finapiJoco iignor magnos miSnum
tufic ai~ t*m crefeendirim haber, & Ecclcfia f, luna inScri- fiarnos ad coquendum panem calefieri. Amant vehe-
g uic.14. Pturjsfacris vocari folet, qti initio tenuis,& exigua, mter aues eius granum:itaque, cm feruentcaiftate
47. indies crefcit.quoad plena fir. Sic enim Ecclefiaini- maturauit,in eius ramis,vt fem edant, infidcreblct:
bndessc- tio qtiidem exigua , & obfcura fuit , incipientibuj quas,etifi multai int,poflunt infrafti fftinere.Hoe '
pw ucrci- nquit lerufalem*, fmper increfeit , doneemum eft, quod dicit , ita vt volucres ali vem'a,tt,r habitent in
tum c- C(m,p(lt, ^>e^n ' oc emm deChrifto veredici po- ramiseius. Habitare dixit,pro federeJcut contrario
pleac cib. tult > qui dptninaxurusc i marivfipie admare, & federe fspeponitur pro habite, propter Hebraicum
7\. fumine yfjtte ad termines orbis terrarumb. D. Augufti- verbum 3' iafcha),e\aod vtrumque fignificat<
fhC'Cfilt* nusnonalio magis argumento Donatiftas in vno Quarc non debuerunt noui quidem interpretes Eramtrt &
o ica per AfricaeaneuloJicutnuncCaluinifti-GeneuiEcclc- verter tg.iua-KnvHV nidulari ,cm nec verbum id pro- Bcza rcPre-
bem hxrc- iarn Catholicam concludcntcs, refellir,qum qud pric fignificetmec fententia: veritas repondeat.Nam henilUQtuI-
fcsinangi!- non poflt Ecclefia poft totannos tam anguftister- cgo,qui magnas aliquando finapis fyluas vidi , infi
lo- minis deffinin. Ecdrfi.f, inquit, Immilisefl ,fiqnis no~ dentes feepe aues vidi , nidos non vidi.
N
x9i COMMENT. IN MATTH. 2<>i
Quid per aues cli fignificetur,opus non eftqux- A eaJconcmne,dequaagitur;nam&antc,&poftmul-
TiacPcJli* ' quianon'deodeauibusmentionemChfifl:us tas alias parabolas piopofuir,vtinfr',vtChryfoilo- iCapio.c
dciitruecur. fecit,vtaliquidindicaretnouimylterij:fcd vtarbu- mus , Euthymius,Theophylactus, exponunt. Vi- n.&ij.
0 fcul3emagnitudinem,firmitatemquedeclararer,quf de qua: diximusfupr '. Marcus addit, * prout pote- * Ho-**-
infidentes aues fuftinere pofit. Itaque non eft,vt ib- rant audire, quod quidam interpretantur, accommo- et
leo dicere,pars parabola; ; fedemblema. Siquista- dansfefcadauditorum captum, feniu menti Chrifti '4'},'
men cntendat aliquid pratere fignificare, non re- penitus contrario : non enim , vt melius intelligcrt:
pugno : fed potisdoceo conuenienter literis facris d, vtnonintclligerent, in parabolis loquebatur,
reges, & principes, eoiqueomnes, qui, vt loquitur vtm explicatum cft. Qupd ergo ait Marcus ,proutpo- m Ver.ij.ic
*i Tiro.i. D. Paulus *,iniublimitateconftitutifunt,fignificare taant, nihil aliud figniricat, quam Chriftum obfcur 4-
* poTe,quiinEuangelio,& Ecclefia fuftentantur , &, locutum efle,vt qui poflet capere,caperet,vt ipfe ex- ,
vtfolet Chryloftomusdicere,fignum cruris geftant plicat alio loco, cmfimilem parabolam propofuif-
aCap.4.9. infrontibus. Nam &apud Danielem3volucres,qus t,infr vel, vtEuthymius locum ilium Marci in- n Cal>.
in ramis magna; illiusarborisert.quid aliud, quam terpretatur ,proutpotew/t, id eft, proutdigni erant: lt"
principes,& reges fignificabt, qui quafi fub Nabu- non enim crant digni, vt illis Chriftus apert , & fine
chodonoforisvmbra viuebant O.im Ecclefia in parabolis loquerctur, vt 0 fignificauit* oVenj:
Refpubl.cft Republ. erat, nunc Refpubl. eft in Ecclefia. 35. Vt adimpleretur.] Vt hoc loco non fignificat
EccUfia, ^ Miam panbolam. J Proponit aliam ;& in alio cauflam , quam ob rem Chriltus per parabolas locu-
fia"in Rep" genere parabolam,fed idem fignifietem, regni c- tus fit : non enim ide per parabolas loquebatur, vt Quomodo
Ferment lorum ex paruo initio maximum incrementum eiTe Dauidisdi&um adimpleret.-fed quia auditores indi- \^'
diucrfasha- fumptum. Diuerfas habet ferraentum proprietates. gni erant,quibus apene loqueretur, vt p explicatum i0qua[,rUS
bet pro- Corruptio quidam eft maiTae nimis calcfa<S<. Et eft.NecvultEuangeliadocere,Dauidisprophtti'p VcrCib
puctates. quia conceptum in fecalorem habet, vim ctiamc- propri Chrifto implelamfuife. Non enim erat xj.
tinet,eaquibusimmifcetur,augendi. Propter prio- prophetia:ledrerumpra:tcritarumhiftoria, de qua
rem propiietatem in malam partem poni folct,vt in- Dauid agebat : neque nomen > chidetb > quo Da-
bcap .. > Came ftrtnento Phartfieorum, & Sudducxorum, uid vfus cft,hoc genus parabolarum fignificat eolo-
c l.cor. f. 6. Sc j Modicum famentum totam maffam corrnmpit , & d, co,quibus hc Chriftus vtebatur , quamuis vtrumq;
dVeiC7. Expurgate rems (omentum y vt fits nottaconfpoo. Pro- genus Hebrari mmebidab, id eft, parabolam appel-
pter. fecundam poniturin bonum, lliqueregnum ^ lent: nam hicEuangclifta vocat parabolas obfeuras,
clorum comparatur : quod ficutfermeutum, cum &fimihtudinibusadumbrataslocutiones: illic Da-
modicum fit , in magnam maflam immiilum totam uid cum dicit , aperiam inparabolis , aut in parabolas ot q Pf. 67.1.
peruadit, & multo , quam erat , maiorem reddit : ita meum, vocat ' cWor/^parabolas breues & acutas
verbum Dei vno loco feminatum tot peruafitter- intentias, quas ^'^- Graset nominant. Sed
icdefiaot rarumorbem:ita Ecclefia initio minima, breuitem- Eungelifta, vtiolet, quod Dauidealio fcnudi- t9*fA*S
bemVotum Pore long,latquein omnes terr.t partes propagata efum erat.non ad eundem,fed ad fimilem inium - f7vfqnc ad
piruafit. fit, Opouit montes ymbraeius,& arbuaeius cedros Dei,ex- commodauit, vtrexplicauimus. verf.41..
tenditpalmitesfuos-vfque admare, tir vfqueadflumenpro- 37. Qwfeminat.] Hxc qua; iquuntur r, fuprt ex- tVcrf.14.
epf.7j.1t. pagines eiuse. pfitafunt.
Qwdaccepttm mulier.] Qupd mulierem potis, 41 fcndala.] Scandala vocat cos,perquos
Muler gum virum dixit, nullam aliam caufam fuifle arbi- feandala venerunt,id eft,zizania,&filios diaboli.
enific ~ tror>quam qud pinferemagismuliebre,qu virile Et cos qui faciunt iniquitaiem. ] Hebraifmus * 1
officium fit ; etfi eos non reprehendo, qui concio- \V)^ byifl vecbolpobhele auon , & mnes qui ivuptatem
nantes potis,qum Scripturam enarrantes , mulie- D exercent , & , vt ita diam,iniquitatis artem facti tant :
rem,diuinam la pientiam interpretantur. Mulierer- magis enim habitus, qumactus Hebraicaphrafi fi
go, aut pars neceflaria parabola: non eft, fed ide gniheatur.
nominata, qudid plerumque mulieres facer fo- * H cHcbraifmus prefs habetur Pfal s 6.
leantraw.fi pars eft, Euangcl.cum doftorcm figmfi- p ^sfchanttd cd .ohheleauon : odifti omnes ope-
cat,qui verbum Denn ammos auditorum,quaflier- rentes, vcl qui operanrur iniqaitatem.
mentuminmaiTaminfundit.Necenimfexus,fedof- 41.
i /crfW,"Ww>m.]InGehennamienis,vtfupr
- 0 - 1 uCao
~f)-"
C~;
fcium >; j , k
fpeftari debet. .. t. i- N.
"j&infr1. 0 f-aa.
t^.jo.&io
jLb(condt.] Mifcuit.ita confudit,vt non apparerct, lbi eritfletus. ] Hxc explicate int fupr ?. x cp.i8.?.
quafi abicondiiTet. 45. Tune,] Cm (cndala fu ta eruntcumziza- yCiP-,-,t-
lnfarirutfatatria.] Seab, fatum vocantHebrau niafeparata, qux impediunt, quo minus triticum
genusquoddammcniura;rerumliquidarum,qua;,vt appareat:cum palea: cuentilata;fucrint,qui triticum zcap
fLi.j.Anr. ait Iofephusf,& Hieronymus 8, modium Italicm, tegebant, quo minus effulgerct, vt in parabola are.t Luc.)ii7.
ca;>. i. & dimidium continebat. Tria fata faciebant Ephi. ^ declaratur fupr1. Fulgor gloriam fignificat, vt in a Cap. 17.
g Hocloco AuftamfuiiTemenfurampoftabylonicum exilium ChriftiTransfigurationeappareta. ' bibidem.
traduntHebrxiinlib. nvycOmifdnmotb. Sunt, qui Itaque beatifoli, luna;, &ftellis comparan folent,
noftra a-tate de Hebrxorum menfuris fcripferint:ad vtb , & fplenduit facis eius ficut fol. Et apudDanie- reorar
eos lefforem mittimus : nos de Euangelio , non de lemc. Qui autan dothfuerint, id eft, qui bencipien- Cap.u.j.'
menfuris agimus. Cur tria fata potis, quam plura, trque vitfuamgubernauerint: hosenimScriptura
aut pauciora nominauerit,Chryfoftomus,& Euthy- vocarc folet ''' mafchilim , habentes intelleclum,
miusrefp5dent,tria pro omnibus pofuiffe,quafi di- ficut Galli,noneos,quidoftifunt,iedeos,qui mod e-
cerct: quantumeumque farina: fermentare velit , n rati,fapientes appellant:hi ergo ( inquit Daniel )ful-
nifi paululuni fermenti mifcere.Alijdicunt.ideo di- gebunt, quafifplendorrmamenti , &qui ad iuitiam em-
xilTe tria, qud tria fata efficerent vnum Ephi, & fo- diuntplurimos, quafiflelU, inperpetuas atamitates , & Pau-
hGcii.iS.. lerent plerumque mulieres vnum friniEphi pinfe- \us,aliaclaritasfolts, aliaclaritas lunx , aliadaritasel- d i.cor.ij."
re,ac coquere,vt fecit Sara b. Potis credo ide tria lamm iella enim abella differt in daritate :ficerit refurre- 41.4t.
pofuiiTc,qudEphi triaita contineret, equeelTet ttio mortuorum.
vfitatiffima menfurarficutapud Hifpanos, quamfrf- Quibabetaures. ] Significatidquoddixerat, audi-
, necam :apud Gallos, quem boijfeauvoczm. torum maximinterclTe. Vide fupr . eci
3.. Et fine parabolis non loqucbatw eis. Tunc , & in 44. Similee.] Hanc parabolam non iam omnibus
audito-
, CAP. XII. DE PAKAB. THESAVRIJ ET ALIS. 2.94.
auditoribus : fediolisdomi Apoftolis propofitam A infamia fubeundi,etiamfi amittenda vita.Ca;terrn
Ghrifto fui do nonnulli putant , vc colligitur ex infr bona potis , qum vitam , & honorem , aut aliud, fi
a VetC } ^"^1S a Euthymius , ego verifimilius efle arbitror, quid homines habent , nominauit, vt accommodat
bbociae. anted;<amf"ui(re,vnacum fuperioribus. Sed quia adhomimmconfuetudinernloqueretur,qui vttrte-
Apoftolin omnium parabolirjmidzizaniorum, iurum habeant,omnia Tua bona fiaient vendereDe-
poilqum domum redirunt,explicationempetiue- nique nihil aliud- hac parabola ftmificatur , qum
rant, Eaaangeliftam poft 2zaniorum parabolam nar- quod alio loco aliis dici verbis , QW amatpatrem , aus
raure,quomodjdomurediiflet,& parabolam Apo- tnatrem plus quam me,non e\l me dignus :& qui amatjllium,
ftolifibi explican poltulaifent. Idmque de omni- ant fiiam fuper me, non eft me dignus p. Res enim om- pca.i0.j7;
bus, qui hoccapite iquuntur , dicendum eft. nium arilfi nas nominauit , quas qui , cum opus eft,
Hacbnus quatuor piraboliyfeminantis , grani fi- propter rcgnam ccelorum non abncit,indignus,qui
napis, boni feminis,&mali:& fermenti, duasregrii illud obtineat, iudicatur.
ccelorum proprietatesdeclaranit, quo modo diuer- 4.5 . Simile eft regnum calorum bomini negotiators]
film habet in diuerfis hominibus efFedum*&quo Non homini,fedmirgarit.E regnum ccelorum fimi-
modo ex paruo initio magnum fimat incremtum: Bleeft, ficut in precedente parabola non hominiin?
nunc pretmm exponit, vt doceat quanti illud homi- uenienti, fed theiauro inuento comparatum eft : fed
cgnura nes facer debeant,& quita quxrere diligentia. Re- fenfuseft,idjmaccidereininuenLiido,acquirendo- ^ .
ciorum enum ccelor hoc loco eodem modo, quo in fupe- que regno ccelorum , atque fiquis mcrcator oonas a[^ar![
atid iijr.ru- 0 -i ... ri i a - i- - ' T . 1 - limiie elt.
licet nonbus parabolis pro fide, Euingeho, buangelica qjEresmirgaritas,vnapre;iofainuenta, abeat, ven- regn c-
c tern.t. in doftrinaaccipiendumexiftimOjVt Ambrofiusc,Eu-^ datque,vtiilamenut,vniuerfaqua;hibet,vtfupra brum.
pfjl.ut. thymius,&Theophylact4is.Etfiiiint, quiregnum explicauimus q. Nos vero homini negotiatori fimi- q.cap.n
Lb.4.c. clorum Chriftum vocari putent, vt Iren eus J, Hi- leseiTedebemus,qui,cum regn ccelorum inueneri- li,l7-
J- larius, Athanaius% fi tarnen illius quxftiones funt. mus.nullis fampnbus,nulhs laboribus,nulliomni-,
'lnCorri^it Hieronymus * ,8c Vigilius Sunt.qui vefus & no- no rei, vt illud habeamus, debemus parcere.
.. de uumTeftamentum , vt Auguftinush,&Beda,quod enim parabola Andern prorfus,atque pra>cedens,fi-
acamat. & Hieronymus approbat. gnificationem habetdola differt materia. Bonas -
b tb. t. qq. Thefaure. ] Rei,quar xftimari non poteft. Qu! ehim a nV,pulcbras:in hoc enim genere mercium, quae pul-
Thcffurus tantum habent pecunia?, vt numsrari non polfic, eos chrje funr.e/edeni bona?.
quidfic theiurum habere dicimus.Ita D. Paulus eque - Margaritas.] Speciem videtur vnam pro toto gene-
! i. Cor.t.9. lus yidit , eque amis audiuit, eque in cor hominis afcendit re pouiflTedd eft , margaritam pro Omni lapide pre-
quapraparauit Dens , qui diligmt ilium. tiofo. Margarita enim, autalio genere margariturr*
^bfcondtto. ]Qnaficulononeratauditum,vtait tantm, vtopinorjillamfpeciem vnionis fignifiaty -
lVcori 4 liasic, & Paulus \fcd loqttimur Deifapientiaminmyfte- quxincchyiiisinuenitur,quamomncsfer inu- M"?"ta
' rio]uabjcouditaeft,qiiampredeftinauitDeus antexcula in ropa mtioricsperlam appellant. Qnamqum fien po- ll
glonam noftram. teft vt propter e margiritam potms , qum vnio7
Qwwj qui inuenit homo*] Qajlquisinuenit, homi- ncmjqucdtotumgniiseftjaut vnamaliquamaliam
nem pro quolibet homme, & pro nota vniuerali vnionisipeciemnominauerit:qudfer inter omnes
apud H-brxosppnifxpmonuimus. pretioos lapides, margarita pretiofiffimus habea-
bAbfcondit.] Hoc non eft necelTead rem per parabo- tur.quemadmodum pretioiorum lapidum mercato-
lam fignificatam accommodare : q iia , vt foleo di- rum, ex pr eftantilfima pecie , margaritarum appela
cere, non p;rs parabola?, fed emblema eft: dici- lamus mercatorem.
Abfconde- tur,vtaliq'iidfignificet:led vt parabolam impleat & 4.7. Simileeft.] Credibile mihi videtur,hanc para
te quid fi- quia fieri fola*vt, qui theiurum inuenit,fi (atim j) brJlam poft illam fiiperiorem de bono rnne,&zi-
gnificac. tollerenonpo(fir,illumab(condat,ne,dumabit, vt zaniis Chrifto propofitam fuifiV. Sed Euangeli- %
fodiendi inftrumenta qua?rat,alius*eripiat:quamqu ftam narra tionis ordinem non tenuiTe, quia eandem
Hieronymus &; Beda eum,qui regnum ccelorum in- prorfiis habet fignificationem : & videmus reliquas^
uenit, in cor ie fuo dicuntablcondere,id eft, fouere, qua; eiufdem erant fgnificationis , fuiTe coniundas:
ieruare,neeflfl aar. Si quid fignificat.illud tantum mi- vt parabolam grani iinapis cum parabola fermen-
hivideturfignificareeum quiregnum ccelorum, id tif, & parabolam theauri abconditi cum parabola f VeiC.ji.8t
eft, Euangeliuminuenerit, occafionemtenere, ne pretiofiemargarita3r. Hoc autem loco regnum cce-
elabatur,oportere,& omnem continuo adhiberedi- lorum,autEuangelium ,vtinfiiperioribus parabo- l*
ligentiara.vt illud obtineat.Hoceftabfcondere:non, lis, aut , quod eodem redit, Ecclefi poTumus intel- jidts fol
Regnum nealiusinucniat,fedneipi perdat. Nam etfi, qui ligere. Vtrumuis intelligamus, magnum hinccotra ad lutcni
clorum theiurum inuenit.ide abfcondit,ne alius inueniat, noiios herticos argumentum fumemus. Nam fi nfufficit.
raalT quia fi alius inuenerir,ipiperdet: non eft in ecAii- Euangelium intelligimus, fignificat hriftus, non
us parabola regno ccelorum, quod non ideo alius omnes,qui Euangelium,id eft)fidcmaccipit,aluos
perdet,quia alius inuenit ; ab omnibus enim & pari- futuros. i'ed cos ttm, qui boni fuerint pifcesrid eft, .
ter inueniri , & arqualiter poteft poffideri. Qujm- ^ qui nonfolam rid em : fed bona ctiam opera habue-
quam ita ctiam aliquand Scriptura lquatur, quafi rint.omnes enim pifces, id cft,omnes Chriftiani,om-
vnus accipere non poflit,nifi alius amittat. Fratli, in- nes fidles : fed illi mah, hi boni funt: contra quam
Kern. . quit, funt/ami, yt ego inferarm, & ,tene quod babes, yt iftorumhrefisdocet, omnesqui fidem habuerint,
nApocj nemoaccipiatcoronamtuamaj fed id accommodat ad filuos futuros eile. \
. ramos arborum,& coronam regum dictum eft:quia Si regnum ccelorum Ecclefiam interpretemur,
nequenouusfurculusin arborem inferi poteft, nifi non iam nos, fed D. pro nobis contra illos Augufti-
vetusfrangatur ramus : neque vnus coronam prxri- nusargumentabitur, qui Donatiftas veteres iilis no-
pere, nifi alius amiferin uis fimiles ha:rcticos , qui in tcclefia iolos , ficut iftij
Trag/tudio iius. ] inuenti; bonos ( dicebant , non alio frequentius , non alio Airgu.acer-
Vendit vmuerfa, qtut habet.] Non fignificat emen- fortius argumento ref-llit, qum qud Ecclcfiafi- timus Lu-
jajn(r dum Euangelium, gratis enim inquit,^rcf/w7?w,^f gen.Emiua;inrnare,c3iex omni genere pifcium con- e".nor*
ncTfll 'L 3fedfignificat, tantisftimindum , vt qui inUe- greganticomparetur. Soleo dicere, D. Auguftinum
meodum. * nerit,nihil n,vt illud obtineat.faceredcbeat : etiam nullum hxreticorum genus tam ftrenu , atque Do- tator 4uo_
ocaio.8. fi omtiiabonavendendi,etiamfi perdenda , etiamfi natiftisrefutafle, & illos tot libros, quos aduerfiis modo fit.
ij
COMMENT. IN MATTH. 96
illos compoiit, non tam contra los , qum contra A nondum erar, Tcftamentura fignificare voluiiTe:fed
longe poft futuros Lutheranos, &GiIuiniftas com- quodgencralitcr Chriftus de omni dodrins2 copia
pofuifle : tantm opus eile, vt qui eos legit, pro Do- dixerat : id illiadnouum, & vetus Teftamentum
natiftarum , Caluiniftarum , aut Lutheranorum no- apte.atque prudentcr accommodarunt.
menponat 54. S'tyemenstnpatriamfuam. ] Supr e tresChri- ecp.?.i7
5 . ideo. ] Cuius rei Chriftus, em dicit,/fo, cau- ftum patrias habuiTediximus:Betmehern,in qua na- J"Jlex
fam reddat, facile non eft dicere. Sunt,quiadhunc tus: Nazareth, in qua educatus:Capernaumin qua ^jan 1
modum exponant:;Wfi, quia intellexiftis,fubintelli-! frequenter verfatusfuit. Hoc loco Nazareth omnes,
gendum, dico vobis, tumis Saiba do'tiiu, & reliqua. quoslegerim interpretcsintelligunt , Hieronymus.
Kogauerat enim difcipulos , intelkxtis bac omnia ? & Chryfoftomus,Euthymius, Theophyladus. Quod
refpondcranr, etiam Domine. Qijia ergo intellexiftis, eti ex Luca probari poteftf, ,inquit, iV^^mi, fCap-4.tff.
illud etiam addo,om?its Saiba dottus,8cc Sunt qui hoc ybi erat nutritus. Eandem enim illic Luca , atque hc Nazareth
modo,&,fuppIe,rogaui, quiaowwi Scribadoctuspro- iMattha-o hiftoriam narrari,nedubitandum quid cur cbrifti
fert de thefauro fuo noua,& Vetera. Euthymius putat eTe arbtror. Id etiam ex hoe'loco colligitur , quia Patm*
< , non cauam hoc loco:ftd affirmationem lgni- ciuibus eius vrbis ,de qua hicagitur , Chrifti fratrcs
ficarejquafidicat, vtique ommsScribadoBusprofer de * nominatim notosfuiieconftatS, nautemfuiflent, gVerf.fj &
ub qq in tbefaurofuonma,&veter4.MihiAuguimfentenA\ vel in Bethlehem, vbi tantm natus, vel in Caper-
Matth.c i. omnium maxime placefcComparauerat Chriftus re- naum,vbi ttum ad tempus commoratus fuerat , fed
gnum clorumtheiuroabfconditoinagrorroga- in Nazareth, vbl cognates B. Marii, atque Iofeph
ueratdifcipulos,n intellcxifTent:rcfponderat,rtw, fuiife apparet. Deinde,quia, vt Chryibftomus argu-
adiicit,'/, id eft,quandoquidcm regnum ccelorum mcntatur , in Capernaum multa Chriftui miracula
thefauro fimile eft, dbet omnisScnba dodus , & feceratMnBethlehem nullum feciTelegimus.inhac bCa.ir.rt.'
noua,& vetera ex illo proferre. qua: eius hoc loco vocatur patria,nec multa,nec nul-
Cap.t.4. Scriba.] Doctor legis peritus, vt expofuimus*, lum: fed pu fecit, vt confit ex infrdidis',& ex j|^'*"
Euangelicum dodorem legali nomine >cribamap- Marcos. Erat ergo Nazareth.
pellat. Euthymius exiftimat , Chriftumfeipfum Et docebat eos in fynagogis. ] In ipforum lynagoga. inparno
Scribam vocare: fed vero fimilius eft^generalem efe Pluralis enim numerus pofitus efe videtur pro fin- oppido pie-
fententiam qua Apoftolis , Euangelici dodoris offi- gulari. Nec enim in paruo oppido multas fuifle fy- rcs oon c-
cium dclart. nagogascrcdendum eft. Nifi forte pluralis numerus "nt *~
Dotlusinregno ca\erum.~\ /utStmvtif tit i tui- hunc habet fenfum , docebat eos injynJgogis , id eft, per
-luv iyyY ,e>nditus in regnum cJtlorum. Nona!- fingulafabbatainfynagoga,vtnomefynagoga:hoc
intior iis,qui putt hoc loco < pro pofitum efe, in loco non locum,ed conutum fignificet, vt apud
etfinon ignoro fr.peasduasparticulas,alteram pro Grecos *, apud Latinos concio. Marcus ',> 1 .
altra ponifolerc. Magis enim videtur conuenire, fa&ofai>bato opit in jynagogadocere,L\icsm ydr intra- .4.16.
vt vertamus, in regnum ccelorum,id eft, ad regnum wtecundum confuettuliuemjuam diefabbati in ynagogamy
lorum,qum in regno clouim : cum de iis aga- (jrfurrexit legere. Totara hiftoriam Copiofis, &di-
tur, qui ad pradicandum regnum ccelorum edofti ftindis narrt Liicas,ftirrexifle ad leeendum , quod
funt. Nofter interpres videtur legifle i* -in &othtf. volentis in iynagoga aliquid docerengnum erat, vt .
mS ieyySr , in regno calorum, niil fi quis malit dicere in eo loco explicabimus trad 1 tu m illi librum Iia? pro
Latina verione, w regno,pro,m regnum,corrupt le- pheta?,quem,cm aperuiflet,IcgiiTe locum , qui
gi : fed debebit alicuius veteris codicis audoritate habet Spiritus Domimfuper me , euangeii^are pauperibus n ca.fi. 1:
Vitium probare. mit me: quo ledo librum complicuiffe, refedifle,
Simtlisehomini patrifamilis.] Qim cut patrisfa- D dix\fscq)ie,bodtebacpropbetiaimpletaeflmaurilmveflris:
milias officium eft,domum fuam corporali cibo : ita cumqueeoruminci edulitatemcoarguiiret.qudi
Euangelici dodoris populumChriftianum ipirirua- ciuem fuuro,& prophetam non reciperent : repletos
i.Cor,).t' ]i nntrircduxta illud h,tamtjuamparuulis inChiolacvo- fuiTe ira;& eiccifse cum extra ciuitatem, vt ex mon-
bispotum dedi,non efcam, te,fupra quern eorum vrbs xdificata erat , prscipi-
Detbefattrofm.] Dcpenu: abufus eft nomine the- tern darent.
iuri, adfignificandumquidquidrepofitum,acre- Pnde butcfapientialScicham vtique cum literas non o Ioa.7.r.'
conditum eft. didicife, vt dicuntyuomodolric litera* feit, cum non di- Chriftum
Houa&yetera.) Omnia ciborum genera , vtfami- mfltaquecredibileeft, cosa pen tiam, 8 mira- ?*"
liam fuam aut inuitatos conuiuasalat: id eft,qui non cula,qui in videbt,malis artibus tribuiTe. Cm jyiciifc'*
parce, non mi(r,ldliberaliter omni ciborum va- enim omn es Euangeliftar dicteos ipfiusdodrinam putabanc
rietatepropeifonarum&temporumqualitatefami- admirtosfuiTe, fimul etiam ftandalizatos dicunt : Hcbrari.
liam fuam alit. noi^>tuerunt autem , cm admirarentur, candali- P Ca.y.j4.'
AlagiHe- Noua& vetera proferre : ctfi mihi fimile in Scri- * zari,nifi credidi'/ent, qua? dicebat,atquefaciebat,
NouaU&e pturiscxemplumnonoccurrit;Hebraicoprouerbio diaboli opera dicerc, facer, ve illi, quidicebant, in }y*^fs'
tcia ptofcrl didum videtur :cui fimile illudGallicum eft,viride, prmcipedamomoritmeiicUdamoma^. Iofcphqua-
re. &ficcwn. Significaturhac parte parabola?,Euangeli- Bt vnmes.] Miracula. Fecerat ergo coram il lis lis faber.
cumdodorem omnidiuinarfeientia:, omni exem- Chriftus aliqua miracula vt narrt Marcus4, fed fiee-M*'
plorum,omnifimihtudinum genere inftru dum efe ,vt ait Matthatus inf r. hMatthf1
oportre: vtomnc^rofuoquemquecaptu docere 55. Knne bic e fabriius. J Iofeph fabrumfuifle v ; n
polit. Antiqui fer omnes audores noua Or yetera, ex hoc loco manifcftum eft, eius enim filiusChri- Lucam.
nouum.ic vtus Teftamentum intellexerunt : Hila- ftus putabatur r. Q^alisautem faber & incertum ,8c * In t. cap.
rius,Chryfoftomus,Heronymus,Beda,Theophyla- feitu non neceiTarium. Sunt,qui ferrarium fuiiTe pu- Marcl-
dus,& Euthymius c,&Auguftinusd,quos immrit tent, vtHilariust,& Ambrofius Y,&Beda\ Sunt ^"-
en hunc noui hireticorum interpretes reprehendunt. Cm quiartificem vtHugo. Sunt, qui murarium :quod narium
dTibqq n en'm Tcnfiim efe fateantur , oportere dodorem idem etiam Hugo videtur approbare. .Sunt,quili- fuiilv com -
Mmihcii- Euangelicum ab omni dodrina; genere paratumef- gmnum vt Chrylbftomnsapud D.Thomam>,& muais op -
Gtlnnoiia fe: vndeeam melis, qum cxnouo,&veteriTe- ipfe D.Thomas1. Qua; publica nunc opinio cft,& lH0'
Harra. ftamento proferre potcft.5 Nolucrunt enim magni antiquiifimam fuifle confta^, vt exlib.de infantia
illi audores diccre,Chriftum vetu5,& nouum,quod SaTuatoris, lict apocryphe, colligitur ,'vbi miracu- - ..
*97 CAP. XVI, DE CHRSTI SER. IN PAR. 29b
lun in lignaria Ioiph ofHcina Chrifto factum nar- A imbofitis manibustitrauit.Xi'icix. autem non potuifle,non
sLi..c. ratur:& ex hiftoria Sozomeni a vbi narrt ,Chriftia- quod non potucrit:fed quod nolucrit:dicimu;' enim Non p0flc
num qucmdam Gcntili per derifum interroga tum* aliquando facer non polf.,quficere nolumus : vt plu uolla
quid faceret filiusfabri,rcpondiTeferetrum lulia- de riliis lacob ditum eft , m'cpoterant ei qmcqttam pa- fiequcM.
nolmperatori fabricare: & ex Auftoreimperfedi b. fice /o<pid e.Tjnolebant > vt rea Gregorius IM a- G?>J7.4
.Marcusc, f'abrum Chnfturriipfumvocatumdicit, zianzenus! adnotauit.
Hom.}i NoluitautLm propter incredulitatcm eorum;fi- }BJfula
&..|. fiue qud vrumque Nazarethanidixerint:fiue ex
communiloquendi confuetudinefiliusfabri ,faber uequialciebat, eos etum confpcctis miraculis non gaorat>
etiam vocarctur. 1 taque, quod nonnullisnonma- credituros > quemadmodm Phariiti credide- y
Chriftusan
bbimr- ^s auiftoribus di-tum eft, Chriftum, antcqum - runt:fiuequiaindigni erant , quibus miracula plura
icm txer- dicare inciperet , fbrilem artem exercuilfe, vald firent; qui maie ea,quceviderant interpretantur,di-
cuem. mihi videtur efe probabile ficut&Lyrano viiim centes : vnde buk virtutesiVidemus Chriftum miracu- Cur Chu
eftjquid enim totos triginta annos in Nazareth egif- la fa&urum, fidem eorum, quid facturus erat , pris f*us fPUli
r - L L .cj incrdulos
fet?quamqumD.Auguftinu$'1, ideo fabrum vo- exigere.lupra " ,qma minus menti habet ndes , qux n,racula
* catum dicit; quod, crafabri putaretur filius , faber miracula lequitur, quam qua; prateedit; & indignus non facic_
' ' etiam eiTecrederettir. eft.qui miracula videat,quifquis n aliter ,qum vi- bac.
ji. Etfraires eius.] Haec nobis explicata funt fis miraculis credit-ProptercaChriftus coram incre- ra Ca..ii.
duhs miracula non facit. adem ratio cft,cur etiam **-*-&
Chiiihisla- 57. I.t[candali\abanturineo.'\ Impingebant in eum hodie,qui maxime miracula videre volunt , minime 9^ '
pis offen tamquamin lapidem,& con uebant. Hoc enim pro videanc : quia non credentes, fed de fide dubitantes 4i
fitais. pr ft a)Wt&A;i<${candalizari.Eratquippe/>o/iri videre volunt.lta enim H erdes, qui, vtLucas ait", nCap.ij.' .
fLuct j4 *" ruinatnj& in refurrectiotum multorum f, erat oedentibus longo tempore aliquod Chrifti miraculum videre
' lofis electus & angularis : non credemibus ant em petra/can- voluit,viderenon potuit,vtGregorius notauit. Ita e L'b 10.
gi.Pet.i.s daii,& lapis effenfionis*. Quomodo autem icandaliza- lJhariia.is lignum Chrifto videre volentibus, ref- mo1 Ci,7-
h Vaf.54. ti fuerint in illo diximus pondetur ,geeratiopraua , & adulterafigrmm quant , cjr
58. lt non fecit ihi yirtutes multas.] Multa rniracu- Iknum non dahitur etf. Videant trgo, qui miracula -, * .
la ficut alibi ; ciim autem non multas fecifledicit, requirunt,quique , fi non fiant, miran lolent:ne
iCp .j. abquas fecilfe indicat, vt & Marcus dclart 1 , (jr ipiorum culpa non fiant; & fi videre miracula vo- ,
non polerat ibi rinutem rllam facer, mfipaucos nfimos lune, line miraculis credant.
E
3o5 CPMMENT. IN MATTH. 304
C;\uini dies celebrarivult: Petri & Pauli, immmatris Dei: A in diem craftinum in domo Nabal mingentem ad
I mois vc- iinmo chnlii natalem celebran prohibet. Viuen- parietem, iniquum iuramentum ,admonitus,roga-
cusCl 1_ tiumnatales,vbiambmonisA'glonacplurimiuneir, tufqueab Abigail, non feruauit, dqueca rcgra-
il zabcth agilaudat,mormorum>quiDeoferuierunt,&eoiam tiasDeoegit0 Benedtcius Dominus Deus lfrael, quia Ver.3M}
quondam fecun fruutur, vbi nulla ambitio, nulla humana glo- mi hodie te %n occurfummeum : <J- bentdiBum elo.
Anglist rc- riaeflepoteft, natales agi vetat. Conuiuiis hommes , cjr benedicta tu , mu mhilmi ho-
ncq^imos in lucem editos fuifse, Deo gradas age- dx , m irem ad fanguinet \ & ylcifarer me manu
maxim ^as c'se ^ocet: orauonibus, Se laudibus hommes mea.
lebriuie fandiflimos, & de Ecdefia Lhrifti optim meritoi j0. TAifitque.) Carnificem. vt diximus p, vbi eum p Cap-i.i
tota vita natoseflc,fiquDeograuasagat , fuperftitiounn Hebraifmumexplicauimus. Marcus explicate di- qeap,i.t7.
coli pratee- putat. uptriorem vitaminutiliternobis tffluxie, xit ,fedmicvtfemfpicdatorciuft aferri caputloannis loannes
vbt cccifut
flt- comeTando,£oagnofcrefandumeitnem- indifeo. Hinc colligitur , Herodem hocconuiuium eft.'
nando & pnitenuam agendo profanum, anile ,Pa- in arce Macheruntina celebrae , qux in finibus
pifticum. Qid ita .- quia ipfe d ixit. B Galilsear , Se Arabia: erat. In ea enim arce feribit Io-
Saltantejiin.} Salome, ex Philippo pnore manto fephus r, vinclum fuifse loannem. Confit autem ex
genita-proptere non vom Herodis finara, fed He- hoc loco. & multo etiammagis ex Marco, hoccon- r Lib.ii.ct;
rodiadis.Videtur Herodias hanc occafionem natahs uiuium eodem loco, in quo loannes vinftus erat ce- 0.
diei Herodis obferuaie: eaque de caufaliamad lebratum fuie.
fiutanduminduxifTe. _ 12. Et accedentes difpulieius.] Dubitari poteft,quo-
8. Tr*m*nua.\ *&Citlm,mdt<cta,wigata,m- modo difeipuli Ioannis in carcerem ineredi potue- Difeipuli
Ioannis
pulfa , non enim admonmonem folam , led perfua- rint. Nonnulh putant corpus Ioannis ignorninios qua ra tie
fionem,inciUtionem,vimmmpci qudamhgnifi- fuifseproieclum; quod nulla hiftoria, nulla conie- ne com fe.
cat. Strabusexiftimat, tota tragcediamab Herode ftura probare pount Alij aditum difeipuhs ad pelire po
fuifle compeutam, ne pt e fu , fed uramea coa- carcerem patuile : nam vt ex fupra didis ' perfpi- tucimt.
Herodes dusrehgionc loannem videretur occidiife. Quod, cuum eft, viuentemadhuc loannem, &vinlum vi -
hocpt;ex- quamuisperuerfusfuerit,&calhdus,verum eflenon fitabant. Hoc probabius : illud etiam probabile
1 1 vfns non credjmulto enimmehores pratcxtus homo acutus petentibus difcipulis corpus, fpeciequadara huma- Cap.n.t.
cft.adloah-
ncm occi. qrercmucmrque potuifkt.t quia vt * dicemus, nitatis facil conceiTum , volebat enim Herodes po-
bderdam.
c , , lc v^videmrcaputloanms puella ptente, doluilfe, c puli, quem vt ait uangemb,timebtt,irmleni-
. IC- & quia valdeilh probrolum erat, rogatu laltantis rc.
qucau. pueilaj virumfanftumoccidere, & non eft verofi- Hjcreticorum interpretes hinc argumentantur.
mile,homincm cautum, qui populum timebat, qui- non aliumSandorum corporibus honorem deberi, Digrediun.
que rationemminuendi quaerebatfceleris, nouoice-t culade re-
quam (Ipul turx : quia difcipuh Ioannis eius corpus, liquiis San-
1re augere voluiiTc. non vt nos, reliquias iruauerunt, fed cpclierunt. ftor com
Cap..t^. Da mtln.) Marcus addit , mu cum exiiet, dixit ma- Acati fane argument a tores : qui eadem ratione pro- hzteticot.
tYifux,mndpetam\ at illa dixit , caput 1 Baptia: bare potuerunt, ne corpori quid em Chriiti, ahum,
Cumque intruiijfet ,atim cumfeflwamne ad regem, petiit quam fepul turc , honorem deberi, quia iofeph ems
dicens'.volo, ytpminus des mihi indifco caputhamtis Ba- difcipulus non feraauit: fed fepeliuit t. Atqui lfti bo- * ca: \7> *
pnx. m Ecclefiaj reforma tores, qui ideo fepultura; hono
d Verf 1 tCo"W*t*s erex.) Qnare regem vocet , ciim rem Sanis tribui volunt ; ne quis honor maiortri-
rex non ejTet , vide fiipr d. Contriitatum autem non buatunne hunc quidem illis honorem tnbutrmor-
Ver, fed fimulat multi auctores putant , Hilarius, D tuos mortui nodu iepeliunt: non vt honorcntur , fed
eVetf.ij. Hieronymus,& Strabusj quia c tugelifta dixit vo- ne fteant non vt homines, led vt afinos, vt canes.
luilleHcrodem loannem occidere,fed populum ti Ceterm bene eft, quod non contingit illis , nifi hae-
muiTe : quomodo enim ver doler potuit, Ii eum reticos fepelire,qui digni non (nt,vt alia,qum am
occiderc volebat i Magis autem Chrylbftomi, Eu- fepultura, u vt icriptura deimpio illo rege loquitur,
thymij.Theophy. probo fententiam, qui ver eu epeliantur. 19.
exitimant doluiiT.Nam etl eum occiderc volebat, 13. Qvodcumaudfftlefus-) Quiddicaturlefiisau-
tarnen non poterat,quantumuisco;cus homo, non diuisc, quamobrem inde cceiserit, non fatis inter
videre, turpefibi, & inim;mofum apud popul fu- interpretes conftat. Auguftinus x , Euthymius , & X Lib. i.de
turum,quod tanti,taniquc :, & admirandi pro- Thepohylad.ad mortem Ioannis refcruncChryfo- coaf.Eug.
fCic. defe- p'.ictx caput laciuas pueil.c faltationis premium c- ftomus vero , quod etiam probat Euthymius, ad id cap.4f.
Hom.f 0.
nl.lJlutat ceffiflet. ScioRomanarrerum criptofes tradere f, quud fupr 1 , apud Lucam * didum eft , Herodem z Verf.*.
a T. Romanum nefcioquemduccm, mcnii accumb- dixifse , Hice loannes aptifla , ipfefwrexitmortuis,& a Cap. 9.9.
P hmimo. tem amjCJE rogatu,quar dicebat fe numquam homi - ideo virtutes operanturineo : Sc voluifse Chrii tum vide-
; ' * * _ . . .
nemiueularividilie, continu vuius ex prolcriptis E re. Auguftini opmionem probabiliorem puto; fie
Iirament fecuri dccuiTumcaputadmenm,vtamicavideret, enim hoc loco verba hirent , vt relatiuum quod, n
i imma re- af_.rrj juHife. Sed cum Herodem tuangelifta ctri- ad aliud, qum ad Ioannis mortem, qum.difcipuli
Imapad " ft'ltum fifl* dicat: non debemus,nifi proba ripollir, Chrifto nuntiarunt , referri poe videatur , < Ver.n.i)
Iuixos. fimulationem putare. Doluit ergo ver, nonquod accedate; difeipuli eius tulerunt corpus, & fepelierunt il
g lofu.j ij. loannem occideret, quem iam ant occiderevole- lud: " tenientes nunciauerunt lefu. Qjtod cum audijfet Ie~
U bat: fed quod ea rtione occideret, quae filis rationi- fus,fecejsit inde. Atiamdiu loannes in vinculisfuo-
h Iu. if.|t. bus minime conueniret. rat : fuerat quidem iam diu in vinculis , fed non oc-
I acamen ta _ r 1 , _ , x Cap. .1.
malanoa rrapterutjwroudum tomen. ] Et hoc ver, vt puto, cifus.
(eruanda. nonfimulat. Tanta cnim apud ludios religio erat Secefsittde.] Quare.?lllud certum, quod Hierony
Corcbri-
Hom'l- in iufiurandi,vt etiam, qiii' contra fas iurata effent^ion mus & Chryfoftomus admonuerunt , metu:fed ilus poli
Matth. 14. fermrc , nefas ducerent , vt ex iura men to Ga confilio , rationque cehfie. Quo autem confilio, cxdem lo*-
incertum eft. Hieronymus, & Boda ideo cceffifse nisalimi*
puant, ne tyrannus homicidio homicidi cumula- giarit.
ret,quafi Chriftum etiam,fi apprehendere potuifser,
nt Reg; 15. ronymus Qod uthymius exemplo Dauidis occifurus efiet: noluifse enim Herodi peccandi ma-
1 1- probat n, qui, cum iurafset fe non relidurum vque teriamfuppeditare , naque fcfefubtraxifse, fcifi-
que,
3oj CAP. XIV. DE SECES..IN DESER. ET PAN. MVL. 306
que,quod Apoftos ipfe prxceperat : Cum vosperfe -A exiens defcrto , quia tucas 1 dicit , & excefit illos, I Cap.?. t ,
a cj.ie }, quenturmeittateifla , fllte in a'.iam *. Chryfoftomus quafiobuiam illis exierit,& Ioannes fmilitcrm. - ml--<-3.
ver,& Euthymiusaham iff. runt caui:n,ne,fi Hc- btitergoMmontem,&ibifedcbatcu>ndijc:puUsfms.Qixod , ,
rodismanudiuinitus,vtpotcrat,euader-t,Deumfc ergoneprobabilc quidera effe arbitrer ; c Marcus
effe declararet, quod nolebat tarn cito notumtfifr. aperc dicat turbas eum prxuenifle. Nam quod ait
Aliam Theophylactus.vt fugiendo non phantaima, Lucas Chriftum excepiffe illos,non lgnificat obui
vt Mircioniltx & Manichxi putauerunt : cd verum iuiffe.* exepit, inquit ,eos ,& loquebaur illis \de rgn
hominem , qui tencri, & occidi poTet, fe efle often- Det. Quod & Marcus expofuit, es exiens yidit turbar
deret. Vcram ego caufam fuiffe arbitrer, quam in - muUam,& mifertus eflfupereos: qui erantficut ones non ha-
Cap.i.jo. mjj- cxempi0 Joannes redditb,quia nondwnyencrat boitespaflorem,&cipit eos docere multa.
Op. .ji bor ems. Aliam etiam, cur feceffcrit Marcus ratio- ij. ^.ccefferunt ad eum difcipuli eius. ] Videtur Leon-
nem affcrt e, quod difcipuli ex fua legations fatigad, tius relatiuum eius ad loannem rcferre.de quo paulo
rediiffent, & requiete indigerent, quam eo loco ha- fuprmentiofatafuerat , quafi difcipuli Ioannis
bere non poterant, vbi propter hominum conflue- fuerint: qui ad ChrilYum accedentes rogauerint, vt
tium multitudinem, cibum illis fumere non liceret, turbam dimittcrtt. Hinc enim manifeit eflc dixit,
^iw/f,inquit,/w/w in defertum locum, & requiefcttepu~ iam turn Ioannis dilcipulos mortuo prxceptore ad- - ]
lum. hxfiffe Chrifto . SedexLueanperfpicuumeft,eos Cap.jTtiJ
Ih ruicula.]Cur non pedibus ne, inquit Chryb- qui hoc Chrifto propofuerc , duodeeim Apoito.'os,
ftomus,turbx eum lequerentur, quasfugere vole- fuiffe: Ioannes0 videtur factum alirer narrare , ait' . ,
bat.Ali;,quia lacusin vlteriorem ripamtraiiciendus enim Chriftum Phiiippo dixiffe, vnde ememus panes, 0 Ioan--* ,
erat. Q ied ego nullo modo credo,quia diertis ver- vtmanducent biYboc auitmjnquitfdicebat^emans eum:ip-
d Cap-.io bis Lucas dicit *, veniffe eum in defertum locum, fe emmfctebai,qutd effet facturus. Facilis conietura,pri-
quicrat Bethiaidx;Bcthftidam autem citra, non vi- meidifcipwlos Chrifto fuggcffiffe.vt Matthxus air,
tralacum fuiffe, dubium non eft ; id eil , inGalilxi vti turbas dimitterct;dinde Lhiiftum, vt narrt
Toan.i.44 Herodis Tetrarchia,vbi tunc Chriftus verfabatur. Ioannes, tentandi cauia Philippum interrogaffe,-w-
f v. .it th.: <;. Nam& Petrus^ qui ex Bethfaida caritate erat e,Ga- de ememuspanem , vt manducent hi } vt Chryfoftomus,
7. 7?. lilxus erat f. Non ergo Chriftus totum lacum: fed Leoiuius,&TheophyIadusinterpretantur.
Ci rjftus n (]num aliquem , aut potiiis Promontorium lacus tra- Duplex autem apud loannem quftio , cur Chri-
iran- -
fire licum, iecit: vt in ahum rcmotum locum fecederet. Cuius ftusdifcipuIos,&cur Philippum potius,qum alium "11&
vt iret ad rei prxter illud , quod ex Luca protulimus , certum interrogauerit. Ad priorem Ioannes ipfe videtur re- * p-
_ i pum tenta
motucm. etiam eft argumcntum,quod,vt ait Matthxus,turbaz ponderc,noninterrogaife, vtdifceret; fciebat enim, ueiit.
eum pedeftres icutx funt. Nam quod nonnulli di- qmd effet ahrusfcd vt tentaret. At hoc ipim quacri-
cunr,per aliquem porttem tranfirc potuilfe : vel non tur , cur tentare voluerit ? Amphilochius exiftimat,
agi de turbis.qus in Galilxa erant,(ed de iis qux vi quamuis minime ignorantem.in mod tarnen igno-
tra ripim in regioneGerafenorum habita bant , ab- rantisinterrogaife,vtfead auditorumopimonem,&
furdumeft. Etenim nectantus lacus, quantumPti- infirmiutemaccommodaret: Auguftinus .Beda, Sc
nius, Straboque defcribunt, ponte iungi potuit, nec Rupcrtus, non vt ipfe ridem difcipuli cognofcerer.
inIordancipfb,quiinlacum influebat, pontcm yl- quam neququam ignorabat ; fed vt illi ftiam incTe-
lum prxter pontemTibetiadisfuiife, qui longe di- dulitatem oftend^ret Cyrillus Graecus (nam Latinu
ftabit,legimus:& turba, qux in vlteriore ripierat, quibuidam aliems feriptis aulumleorem mo
expeftare venitntcm Chriftum potuit, fequinon neo numquam me citari j ideo putat interrogafle,
potuit. vt magismiraculum,quod facturus erat, illuftraret.
Sim -le eft, quod iidem dicunr, Bethfiidx defertum Ex eius enim interrogatione confecutm fuiTe , vt
etfifaMa: apud Luc.unappellari,non quod Berhiidim Philippus
... refpotderet, ducentos denarios non ruffi-
defertum,
quodnam efet: fed qud vitra lacum.regione Betfiidx,aut cere.vt panes emcrent, & Andreas, eirequidem illis
lit. quodBcthfidxeTet: vtrumque enim fme vllara- quinqu panes, & duos pifces: fed quid ad tatuara
tiene ditum eft. Solus Ioannes videri poteft ho- hominum multitudinim ? Quo ergo plures panes
g Cap..i. rumauctorum fententiamiuuare,quddicat,Cliri- Philippus, & Andreas necelfarios elfe dcclararun^
ftumibii(TetransmireGalilxx,quodeftTiberiadis; maius poftea miraculumapparuilTe. Chryfofto-
traiccit ergo vitra mare. Refpndeo fenfum efe { e mus,Theophyladus. Ammonius, Theodorus^era-
vcnic in cum locum,qui vulgo vitra marc Galilxat cleotes,& Mopfueftenus voluiQe Chriftum interro-
vocabitur, non quod Chrifto vltramare effet; fed gando, repondendo vitro citroqucdifcipulor
quod ludxis ex Jgy pto venitibus vitra mare fue- excitare fidera , eofque ad coniderandum futurum
h . ratende perpetuo nomenretinuit , Vth multispro^ miraculum attentiorcsrcddere.Si enimdeimproui-
bauimusexemplis; ft>> hac cumdifeipulis difputationenon antcgrea,
Qoomodo Atouomodo Chriftus vitra mare veniffe dicitur, miraculum #lidilet, minus fuiffet animaduerfum;
Chriftujvl- cum vltramare effet! Refpndeo, quia ex vno loco cm & hominum multitudo ,& fmes, &paucit.TS
tra mare
veni"J^.
"e
in alium tranfiit, qui pi opri vitra mare vocabatur, E panum minus fuii]etdifpiitandopcrfpcc"ta. Ad po-
quod quifquis' legerir, minime mirum puubit.Na fterieremquxftionem idem Chryfoftomus, Thco-
tur.
&illic,quiloquebatur,propheta illurrt ipfum loc, phylatus , Thsadorus Mopfueftenus, & Lcontius
vbi ipfe erat, trans Iordanem vocat, cm illi non refpopdent,propterc Philippum potis, qum aliti
trans, fed citra Iordanem effet. Traiccit ergo interrogaffe;,quia ille maxime omnium fide indige-
Chriftus partem tantm aliquam lacus circumali- bat:eumenimfuiffe,quiquai in fidevdcillans drxir. -j r ,
quod promontorium , qua rationefacftum eft, cm Oende nobis ~p4trem,&fuffcit nobis p. Addit Ioannes g. 4
turbx terra fcquerentur,vt prms a:d locum , quo ap- dixilie Andrxam fratrem Petri : Efl puer vnushic, qui
xCa..3j. pulit,qumille, peruenirent, vt ait Marcus , quia, habet quinqupanes bordeaceos, Cr duospifces, fedbacquid
etil plerumquecitismari , quam terra itur, tarnen fwit mter tamos ? Qcd Theodorus Mopfueftenus,
Chriftus promontorium circuibat, turbx rcfta ten- Leontius,& Ammoniusideodixiffeputant,nevide-
debantvia. returvellcfibi referuare. Andre
14. Et exiens vidit turbam.) Exiens naui,quia,vt Notant ver Chryfoftomus, Cyrillus, Theodo- *^1 '
aitMarcus,turbajeumprxuencrant.Hieronymus,8 rusHeraclcotes,Leontius)&Theophylatus,ali- u^
EuthymiuSj&exrcctioribusmultiintcrgrctantur. quanto plus fidei Andream.qum Philippum often- lippus. J
307 COMMENT. IN MATTH. 30S
diifervidericnimfpealiqua futuri miraculi dixifle A Theophylaus ApoftoIorumftiiTepurant:Euthy
hxcicientem Elifajumpanemaliquando multipli mius^Sc vt videtur, Cyrillus, cui magisaflentior, ve
caiTe,perfectam tarnen non habuilie fidem , cm di- nales. Nam quod Apoftoli dicunt : non habemus hic
C2t,fedh*c, quid fmt inter tantos /quafi crederet , pofle nifiquinqupanes, &duospifces:non fignificant fuie ip-
quidem Chriftum multiplicare panes, fed ex pluri- forum : ic totam, tanta quanta erat , hominum mu
bus plures, ex paucioribuspauciores poic facer. titudineni, non niii quinqu panes, & duos pifces
Mihi probabillus videtur,Andream,cum ha?c dixit, habui (Te.
nihil dcmiraculo cogitaffe. Docet nos Chnftus , vt 18. Q4r eis: ajfertemil tilos Iwc.] Iubet fibi panes
ait Leontius , & Theodorus Mopfueilenus hoc ex- afFerri, inquit Chryioftomus, & Leontius, vt often-
plonumquam in rebus anguftisdeiperare/ed in ip- dat:fe ele,qui totum nutrit terrarum orbenv eque
o ieraper confidere, qui pancm noftru , fi quem ha- ex hora vlla,aut tempore pender: Iquocumque
bemus,augere;f non habemus, ex nihilo creare pof- tempore, & ex quacumque materia poTe, quot-
fitXhryfoftomus vero Sc Theophylactus ex hoc lo quot velit panes facer. Non dici t Euangelifta dilci-
co Manicharos rcfent , qui panem ab alio , neicio pulos pifuiffe , fed exfequentibus atisintelbgitur.
quo malp Deo faftum eile delirabant. Nec enim Quare Chryloftomus,Theophylacbis,Euthymius, Exemplum
Chriftus multiplicare potuiifet, fi ab alio, qum fe Cyrillus,& Leontius egi egium nobis documentum hobicalita
& Patre fuofuiTet facbs. Adnotait Euthymius g dari docent,vthofpitibus"&egenisetiam,quano- us krudse.
Chriftum data opera vque ad fcrum dieitempus bisneceQariafuntJiberaliter elargiamHr:fore,vthac
fermonem traxiTe, vt neccfitas eius,quod pote fe- ration e pais nobis crcfcat.
cit, miracu nota eflet. . 19. Et cum\mjfjfet lurbam difcumbere.] Marcus ,-
Non decetcuiufdam magni nominis Caluinibe cepitillis , vtaccumbere facerent omnes fecundum contubn-
interpretationem lllentio priteriri. Scribit fcuange- mafuper viride fcenum : fnum enim copiofum erat,
licus Doctor Aportlos n charitate,fed tedio, Vhri- qUia ( vt Leontius , & Theophylactus adnotarunt,
ftofuggeffi(re,vt turbas dimitteret.vtfe labore, fa- ' primum erat ver, cm proximum eflet Pafcha,
ftidioq;liberarent. ProfedohocCaluinillaenonfe- vtait Ioannese,Lucas f ,facite eos difcumbereper omn-
ciflent.Hocenim voluit bonus ifte Door, fignifi- uia quinquagems. Quod multis de caufis vero fimilc rCi?' 6 4
carefe,fuofqueMiniitros plus quam Aportlos ha- eft, Chriftum fecille, vt numerus hominum exdi- '*"'+
Cal linilUr bere charitatis. Huiufmodi eft harreticor fpirirus; ftributionc magis apparcret, eaque ratione miraculi
Abolis dolent, &,fiquomodopoflunt, negant Apoftolos magnitudoconftaret, vt fine confufione Apoftoli
infti. fuilTeSanctos,jvt ipfi Apoftolis meliores elfe videan- omnibus, ex p mibus , V pifcibus darent, vt omnes,
tur, nec intelligunt, omnium hominum fceleratilfi- q neminc praucrito,fuoquilqu#ordifle,portionem
mos Apoftolos elfe oportuiflc: vtnouiifti Apoftoli acciperet.
eorum (imiles videri poflent. Aliam Cyrillus,& Leontius R,& nefeio quis alius
16. Dateiiiis vos manducare.] Ioannes* narrt ref- fine nomine in Grajea cita tus catena h, fed myfticam jj J*
Cap. 6. 7. pondifle lJhilippum, ducentorum denariorum panes non
afferuntcaufam, tamquam beftiasfuperfomumac- yat m
Jufficiunt eisyvt-vmtfquifque modicum quidaccipiat. Vnde cumbere iufiTe : quinqu enim illos panesihordea- ' '
colligit quidam hreticorum interpres: Chriftum, ceos quinqu legis Moaica libros fignificafle, qui-
Se Apoftolos, ducentosdenarios, ideft ,vigintifer bus Iudaei tamquam hordeo, fine vilo delicato gu-
ureos coronatos habuifle. Nec enim Monachis no- ftujfinefcnfu, tamquam .animalia bruta veceren-
Apoflolo- ftris mdicantibus : fed Caluinianis Miniftris fmiles tur- In quam fententiam multa quoqueRupertus
rumpau- erant,nummati,coniugati,compti, elegantes. Quod feribit. Cyrillus vero reprehenfionem efe putat, *
pcrras con- ex eodem fpiritu , atque illud , quod paulo ant c- quali dicatChriftusj O tardi homnes,& hebetes ad
traCaluini- roemorauimus,profec~t,um eft, maligno, peruerb, intelligcndam virtutem meam, facite eos dicumb-
ftas dcfen- haretico,diibolico,& praetere ceceo; quis enim n
-
dirur. j. vider proptere Philippum , i re,vtnon verbisjledftdiisdoceam vos,quid poim
dixiTeducentos dena- D facer. Idemque in Grarcorum catena feribit Apol-
rios non fufficere, quod nec eos haberent, nec ha be- linarius i.
re pofent } Argumentatur enim , non pofe tantam J.f\iciens in caelum. ] Vt oftenderet Ce Patre, vna
hominum multitdinem palccre , qud ne ducenti cum diui.iit ite, vim faciendorum miraculor acce- ' Ie coi-
quidem denarii fatisfint, cum ipfi, ne vnum quidem pitfe, Hilarius, Chryfoftomus, Euthymius, Theo- Vat- m-r-
fortafledenarium haberent. Si enim habuiTent, iuf- phvlatus. Vt idem nos facer doceret, vt idem di-
fiTetVtiqueChriftus in panes expendi,nec miracu- cuntaudorcjjCV: Leontius & Ammoniuss-Vt often- fciau*"
lo opus fuiflet Quanto melius Theodorus Hera- deret.vnde nobis omnibus in rebus petendum auxi- Grcacod:
cleotaexhocloco voluntariam Chrifti, & diicipu lium,Hieronymus,&Beda. Vtoftenderet.fectra- vatic.'
Ex cdice . lorum ciuspaupertaternprobat.quineadcmendos rium non efe Deo, vt idem Ammonius.ScLpntius Car ebria
m.f. Vati '- quidem cibos fibi neceflarios fatis habuerint pecu- tradunt. Vt vfque ad pafionem, tamquam homo , . '
cano. Deum orans,pnncipem hums mundi laterct , quam r
pVopenai nisrEius verba propter Caluiniftas h^p adferibam, xer'.r.
Aprtelo- tcZv tvrirm* *ww Tifthy*fft y k*ho <u]yM*v E caumolusreddit Ammonius. Alia quoqueLe- tPlal.77.
rum /)1/ i' Sovi tin Tei*5 & hinmp tius rationm aflTert, ne i^atre fe maioremfaccre vi 19.
ifoit. Eorum, inquit, qui cum tpfo erant, nullum pecunia- deretur, de quo dictum udxis fuerat hNtvnquidpo Cut Chri-
rum defiderium , <2r voluntariam ipforum paupertatem de tent Deus parare menfam in defer o lu mira-
cu la faftu-
mandt : qui necipfa , qtut erant eis necejfarid alimenta,vnde Adnotait ctiam C'iryoftomus, Leontius, & Eu rusin cr
compararentfbabebant. Nott Leontius proptere non thymius, Chriftum non quotiecquemiracula fe- iara oculo
dixi(Te,cgo illis eibum dabo, fed date vos Ulis mandu cit,in ccelum fufpexiue:fedaIiqudo,vthocloco,& tollit.
care, nearroganter de fe loqui, & miraculum iactare inLazarifufcitationem,&;in orationc, qua Patrem mloanu."
videretur. roeauitjVt
rfe clarificaret
r i n ne
n fi emper
r facerer,vide-
ir n4 loan. 17. r
a 17. b habemus hie nip quinqu panes. ] Ioannes retur non la, fed aliena auctoritate miracula facer: De benedi-
a,<" ait- Dicit ei vnus ex difeipulis eius ^Andreasfrater Simo finumqu am, Patrem fuum non recognofecre. '
nis Petri: eftpuer vnus hic, qui habet quinqupanes borda Benedixit.] Caluiniftx interpretantur,gratias egit> coima Cal-
teos , & duos pifces: fed hxequidfunt tnter tantos ? Dubi- qu quod Matthus, Marcus, & Lucasp, dicunt UI"llas.
tant autem interpretes, an panes illi Apoftolorum v , benedixit. Ioannes 4 dixit >t v%tzisn{, _ J1? 9-+x
effbnt,quos illis puer porta ret, an puer, vt venderet, &cumgratiasegiet:Sc quod hic Matthus, &Mir- eCapi'n
jo. attulcrit.Chryfoftomus , Leontius , & Cyrillus , & as dicunt u hi ynn *, benedixit : id em M atthius r , Sc Ca. i . j s '
35> CAP. XIV. DE MVLT. QVJNQVE PANVM. 3u
aC3p;g.i. Marcus a narrantes alterum miraculumde iptem A fumentium multiplicatos,quemadmodumnouih-
panibus, dicunc , i/%tejh<mf inKttn cjr gratins agens retici docent, Euchariftiam non efle corpus Chrifti,
xf *p'x6, fregit. Rurfus, quod Matthaus b,& Marcus c,de (a- nifi in orefumcntium.Sibi cnm quodam modo ho-
Bccdaio cramento corporis Chrifti loquentes dicunt ovao^j- mines itiati miraculum tribuiiTenr. Hieronymus
panis&ca- mfjben.dtxitzrfreg^Lucis* ,&D. Pauluse, dicunt in minibus Chrifti, Chryfoftomus,Leontius,& Eu-
licis in Eu- gratias egitt(jrfregit. Ex quibus locis ora- thymius in nianibus Apoftolorum multiplicaros
chania, nibusillud peripicuum ell ,idem elle vKoytv bene- fuiTe putanr.
KcioTenda dicerc& if' gratias agere : fedprobandum Vtrumque probabile:fed illud , vtmihi videtur
cOp.14.11 bsreticiserat,uA)ti? benedicere ,accipi - probabilius.primum in manibus Chrifti,qui primus chriftus
i Cap.ii.i ewe gratias agere, non potis contrario << miraculi autor erat, multiplica tos:frang endo cnm duodecim
ei.Cor.ii. gratias agcre, pro uKoyr, benedicere , quodnec multiplicaTecredibilceft, & duodecim copbinos eophioo
l+- probare conatifunt,nec(i maxime concntur,pro- im p!euife,quosApoftoli duodecim ad fu um quifq; "JS^0^
. barepoffunt. ordinem ferrent, icut areptana illa vidua m. & illa EiJi'j,
Gratn - > \ < ~ - 11 -i 1 r * . . . pnmusim-
ro Nus contra vu^tmt* gratiasagere , pom pro cv- altera de vxoribus prophetarum n, haunendo ole pleut.
benedicere *}*'f benedicere facile probamus. Primum,quia multiplicauit: deinde vero in Apoftolot manibus, m}.Rcg i7
pomtur, gratiarum atio his in locis nihil : benedictioautem aut in ipfiscophiniscreuilTe,ita quantum ex corbi- 4*ji<
noucoutra- maxime ad rem pertiijebat. Volebatenim Chriftus Jj bus,vtdi(cumbentibusdarent,detraherent:tantum M-Keg.*;
panem multiplicare, nond um multiplicarat:ne; go diuinitus accrefccret : ficut in lecytho illius vidua: -
Patri gratias agebat, quod multiplicaflet: fed panem faftumeft, vt quantum hauriebat , tantiim rurfus
benedicebar,vt multiplicaretur.Deinde,quiafi gra- emanret, i ta yt lecytlms, vt ait Scriptura , nonfit immi*
fLoc f "$8'^;''1''.''8^1:1 muus. Indcfaftumcft.vt A poftoli duodecim plenos
? ipfum bencdixiTedicitur ftuKo'ynm *{ benedixit cophinos, id eft,quantum Chnfto accepcrant,tan-
illis : non ergo vKoyv benedicere accipitur pro u- tum colligerint.
rttjeor5 Zfietwr gratias agere, .fed contrario -j^etiih 20. Et ctmedcrunt omnes.] Tria hic ad miraculi eui-
blfl unter- gratias agere, pro uhoytit benedicere. dentiam,& probationem dicit Euangclifta. Prim,
pcetatiore- Interprctantur illi MMynnv vrit benedixit illis omnescomedifle^ecundumjiaturatosfuiiTe. Quod
licitar. id eft, gratiasfuperillosegit , quam illi interpretation propterc Euangeliitam dixifle Leontius , Chryfo-
nullo exempta probare pofunt : nosex ipfa Gram- flomus, & Thtophylactus putant , vt miraculi veri- Tria mra-
matica refutare poTumus: li enim Euangclifta id di- tatem ab ipiis qui comederunt, probatam fuifte de- cu'' d-
cerevoluiret,no[idixifetoAo>ji' it benedi- monftraret,cm pris efurientesreipa,&non opi- ^*~
* xitillis,feduAcj-iii7tc i- ut benedixit in illis, aut Q nionefolafaturati fuerint: tertium.ftiperfuiiTeduo-
tV vrott fuperillos:at& Lucas dicit vhyvnrdv- decim cophinos.Duodecim aute cophinos uperaf-
g i.Cor.10 r*< benedixit iUis,&c D.Paulus 8, 7-*, ( vKojldf, fe proptere Hieronymus,Chryfoftomus, & The-
cvxoyf$v, calixbenedtElionis, cm beuedicimus : ipfum phyladus,& Euthymius exiftimant: quia duodecim
enim benedicimus calicem. Simile eft, quod idem ert Apoftoli,vtetiam ludas, inquit Chryoftomus, 1
Ii. Tim. p .Paulus ait "jCibum , quem fumimus, per verburri cophinum fuum ferret. Caufam eg earn , quam fix-
aP-4-4-i D^ifanftificari Accedit ergo aliquid cibo,)exeo, perioreverfu indicaui fuiTe fufpicor, quod pris
qudbenedicatur. Apoftoli duodecim Chrifto plenos cophinos acce-
nncdlio_ Benedi<aioigitur,&adDeum,tamquamadauo- pilTent,3cdecebat,vtbonibeneficiorum Deidipf
iaTauem fcm, quo pctitur,dirigitur,& ad panemtamquam fatores tantmredderent:quantmaccepiifent.
diriricur. ad materiambcnedidionifubieftam:quod nonfie- Quodautemnonintegrorumpanum,fcdfragm-
ret, ii benedidio pro gratiarum actione funjeretur. torum duodecim cophinos iuperarevoluerit,eaderrt
Practerci.quid caui ert,cur Chriftum non legamus ratione Chryoftomus fadum exiftimat :. fi enim in-
panem bcnedixifll',nifi ciim in melius mutare, aut tegri fuperfuiiTent panes, imaginarium miraculum
multiplicarevoluir,cmquotidiefumeretcib,nil ^ videri poterat: ciimautemfragmentafupcrfuiiTenr,
1 Gen a i ' Per beneditionem ,aliquam panibus, vt cref manifeftum erat turbam ex panibus ver comedifTe.
vnCt. " cerent,& mu!tiplicarentur,virtutem impreflitquc' Quxrit hryfoftomus, quamobremexpifcibus curej ^
adinodum, ciim primos parentes benedixit', Crefcite nihil fuperfuerit, cum poft refurrcfinem italcga- cibus nihil
&multiplicamini,<3r replete terram. Cm ergo Chriftus mus multiplicafe pices, vt permulti fupei aueririt , fuperfuilse
fufpexit in coel,& panes benedixit , Patrem orauit, Nihil refpondet aliud,qua fignificare voluiiTeChri- dicatur.
vtfuamin panes, qua multiplicarenturjbcnedidio- ftum, quod nunc ex fubiefb materia pifces multi- 1;1
neminfunderet.Et cm diciturapud /*- plicaflct , non impotentia vlla fu faftum fuiTe, em
uni , non fignificatur egilfe gratias , id gratia Pa- pofte fine vlla materia tarn mu tos proereauerit pi-
tiis in panes , vt multiplicarentur , inuocailc : argu- fces,vt aturatis dicipulis,multi fuperfuerint.Re,
mentum eft,quod veteres auoresGrciEcclefiafti- fi illud prius,quam hoc feciTet. Simplicis dixcrim,
ci tranfitiu hoc verbo v fi fint : vocant enim panem primm non conftare, an nihil ex pifcibus fuperfue-
KiApol. Euchariftix '' v%tzmQ-m ,id eft, panem fuper rit: quin ego multumfuperfuiiTecredo,quamuisnec
ItiuiU quem gnti32 aclacfunt, vt Iuftinui , & Irenaeus 1. id Euangclifta dixerit,neque Chriftus pifcium frag-
I L10.4 cp. Ef difcijtodisjuts. ] Vt per eos quodammodo menta iuflerit colligi.latis ratus ad miraculi demon-
34. tamqjam miniftros.miraculum fieret:quod vt Hie- ftrationem,vt panum fragmenta colligerentur. De-
Cur Chri- ronymus,&Bedafcribir,fignificatpopulum Chri- inde.vt nihil iuperfucrit ex picibus, ide nanfu-
nui panes ftianum per Apoftolosfuifse pafcend; vcl, vt teftes perfuifle^uia tis eratadprobdm miraculum,vt
maki lic certircs miraculi elent, quod fuis manibus tetigif- vel panes, vel pices iupereflent. Voluit auterh panes
dosdederit. fent:quemadmodum ait LeontiuSj&Euthymiusjvel potis,qum piceifuperare: quia cibus eft omnium Alietria
Mrl iplice- vtaltisin memoria defigerent, qued fuis ipfimani- vfitatiifimus , & in quo maxime poterat apparere, moialu.
do panum bus contrectafsent, vt vult Theephylaftus. Videtur quid in eo genere polTet ftcere. Valet hoc ipium ad
Chr!aTbUS ""^ vo'ui^e Chriftus , miraculi glori fe in Apo- mores. Vult Deus panes, id eft,res necelTarias abun?
Apoftolor ftls quodammodo transferre. d nobis fuppctere pifces vero, id eft, delicias rrlini-
faa. Vbi multiplica ti panes fuerinr,vtrm in manibus me redundare. . '
Chnfti,an in manibus Apoftolorum:an in manibus, . Quinqu miia homimtm.] Grce si) mtmt-
autin ore fumentium, Hilarius dubitat. llludmihi u^\iai ,quap qu^ue milita, quemadmodum etiam
certum pene videtur,nonfuic in manibus, aut ore apud Marcum P , & apud Ioannem 4 legitur. qcap.'.ta''
3ii COMMENT. IN MATTH. 3u
Nofter inter prs eque hie.ncqueapud Marcum le- A det, Gencfaret, quo cos Matthaeus venilfe dicir , ciTc
git: apud loannem legit. Quod autem attiHet ad fen- prope Capernaum, quod loancs d:cic appuliflb Rc-
tentiam nihil intercit.Solent enim auftores facri per- pugnat enim Geographia , ex qua manifeftum eft,
fcftnm numerurn ponere,ctiamfi paul minor , aut Genefareth in altera oppofita licus parte efle.ldque
uhitudo maior fit. Duo etiam hic funt, qu proprere narrt ex fupradiftis h colligitur: i duo illi inter fe loci c- . j.
muHerum Euangelifta, vt miraculi commendet magnitudi- ferantur. Conitatex loanne,& dicip los, & Chri- &ca^ '
fpuerot nem , qud quinqu hominum millia fuermt , & ftum prisvenifi~eCapernaum,iLiqueprxclaramil-
quanufue- qudmulieres & pueros non numeraucrit : quoi. lam de corpore, &fangunefuo diiputationemha-
lit- non quidem tantum, quantum virorum, quia longo buile, quam Ioannesfcribit.
itinere vnrant : fed magnum tarnen fuiile numer Conftat , miraculum hoc in mari faftum tunc - ^^cfo dif-
*Incod credendum eft,fiue quia religiofiores, fiue quia eu- cidilTe^cumdifcipulicxeoloco vbi * Chriftus c^Tuliad
Vat. riolioresvirisfceminxfunt. Notant Leontius *,Cy- mnltip!icauerat,in Capernaum noftu nauigarent. Gciafcno-
rillus,& Ammonius apud loannem inGrxcorum g Deinde ex CaperniuminGerafenorum regioncm "imr-gio-
catemcitati,proptereuarigeliftasfolosviros,non vitra lacum nauigaTe. Ioannes ergo, quia volebat iem "ans~
mulieres numeraffe, vt Iudxorum confuctudini ir- difputationcm illam de corpore , & neuine narra- rctatuut-
uirent,qui folos numerabant viros, quemadmodum re , reliquit profcftionem in regionem Gracnor.
In lib. fecilTelegimusMofem'. Id quoque morale eTe, ni- Matthxus ver ,& Marcus,cm vellcni folm mi-
Niim. ' hil pud Deum recenferi, & vilo in numero eiTe, nifi raculum in mari faftum , & quo modo)ite-
Allcgoria quod virile fit, atque perf ftum. rum Chrifturn in terram Gerainorum trai.ciTet,
moraiis. 1_ t Mim comfdit.) Ioannes contr videtur quae auteni in Capernaum acciderant, prxterire,ir*
Cap..i. jjcere> difcipulosnon iuflu quidem Chrifti,qui ife narrant hilcoi iam , vt fignificare videan-ur, miracu-
ab eorum oculis ibtraxerat , fed proprio confilio, lum illud maris tune accidille , cum in Gjrafenor
cmeumeodeminloco vique ad vefpcrum expe- terram difeipuli nauigarent. Eademenirafuitnaui-
ftaTent .vidiTentquenonredire, conicendifle'na- gatio, nifi quod aliquantifpcr in Capernaum com-
uim, vt nauigarent in Capernaum,ibiquc eum qux- morati funt, dum de corpore Scfanguine fuo Out
rrent.Vtrumque faftum ciTecrcdcdumeft,& Chri- ftusdiilerebat.
flum,antequam fe fubd uceret , prxctpiTe eis,vt na- 23. JLfcendit in montem [dus orare. ] Bis in montem
uigarent in Capernaum, & ipfos vfquead noftera afcendiiTecouftatexIoanneiprimum , fimulvt in
expetatTcjfpertcs rediturum : aut t contrario pris defertum locum venit , fuift ergo in montem lefia, K Ca-<- J.
compulifledifcipiilosnauemaicenderejfqueprGe- & ibi fedebat cum difeipulis fuis. Deinde poft fa-
cederc,prxtexmdimittdxturbx:quibus profeftis, ftum miraculum,&pofteaqum Aportlos dimi- *
ipfum,in montem relifta turba fugiTc, vtoraret.S'ed fillet l,lefusergo cm agnouijfet, quia venturi erant, 1 Ibif- .
Ioanncm hoefecundum narraire,primumprxteriif. ytrapmnt eum, &facerenteum regem , fugit iterum in "-1^
Chrifluj fe. Ociare vero compuleritjVtfe rcliftoprxnauiga- monttm ipfe folus. l'ris fugerat, vtlatcrefcnuncfu-
curfolus rent,du.cexEuangcliftiscaufco]ligtur,alceraex git,vtoret.
efsevoluc- Matthxo c, qui 1 volebatblus orare, ideoque pra>- 15. QHortaautem vigilia no.] Vltima , quae ma
lic; mifisdifcipulis, & relifta turba, in montem folus tutinadicebatur m. In quatuor partes militari arte Q-U"U0F .
d^fc afeendit. Altera ex Ioanned, vbi proptere dicit fo diftributamfuiiTenoft,qua quatuor vigilia?, qud gjiiISTIgt"
** '1S' lum in montem fugifTe, quia feiebat fore,' vt turba vigiles quater mutarentur, vocatae fuerint , nemo m Exod.14
veniret.vt ( raperet,ac regem faceret.Volebat enim nefcit:& in Scripturis fEpe etiam indicatur ".Tripli- * 4.
expeditus e(Te,& tota turbare ab ApoftolisjVtcm cem igitur faciendi miraculi occafionem Chriltus .'.Reg.'i.il
bericulumimmineret, momento temporis,vt pofte exp;ftauit,vtdicipiili eiTent in medio mari, vbi nul- nIud-7-
feciiTe credendum , per arapermeans difcipulos lumhumanumauxilium expeftare poterant: vtven- Thren.n^
confequeretur. Videtur etiam fea ratione, fequenti tus contrarius ct,& nauismagnis ftuftibusiafta- Luc* 8. &
mincutooccafionprarberevoluiiTcrnificnim Apo- retur;& vltima noftis vigilia veniret ,vt diicipuloril -58-
rtolos pra:mfiiret,nequclaborarent illi fortaffis in fidem,patientiamqueprobaret,fimul vt miraculi ne- ebriftostri.
rcmig.indo:nequefupermare ipfambulaiTet, neq; cefitatem Apoftolicognofcerent- Necenimfolebat P C^
Petrum iuififTet ambularc: qua; omnia miracuh vno fine neceflitate,eaque cognita,atque peripefta mira- rculiocca"-
fafta funt tempore. Aham Chryfoftomus,& Theo- cula facer. fer eadem Leontius obferuauif fionemex-
phylaftus nfFeruntcaufmjVt fragmenta panum,qua; habntque, vtidemillemonet,vtiiedocumentum, petauit.
fuperfuerant,fccum portarent,acfoli inter e pme- non deber mirari nos , fi cum rebus aduerfis confli-
ritummir.iculurnrecognoicert. CompuliiTe autem ftamur,non continuo diuinum nobis auxiliadeie
eos dicit Euangelifta, quia credibile eft, illosabeo videatur: velle Deum noftram pris patientiam ex-
difeederc noluifTe , vt Hieronymus, Chryfoftomus, periri.cerramenquenoftrum , quafi ipeftatorem c-
Theopliylaftusadnotarunt.At vernon eorumfo- templari.in vltima vigilia, id eft, cm inextremum
m erga Chrifturn amori: fed commiini etiam hu- pericu]umadduftifmtis,auxiliumlaturus. Idem
manitati repugnare videbatur , vt difeipuli magiftr Cyrillus feribit Alexandrinus . Iojn
CUrio o- folum intci homines ignotos, & quidem citra mare g -Jmbulans ftfermare.) Ca'luinustimens,m; corpus Qu^raodo7
iafidUr' ri''m4ucrCDt'c^m'P^e^ent v^tra mare pau'gaturi: Chrifti in fci amento Euchariftix poffe eiTe^tidea- chnftiisfu-
cip1atPqu fed obediunt tarnen , quia feiunt; nihil effe , quod rar, nullum vult in eomiraculum elfe fftum,non peraqua*, '
fierinn Chriltus facer non pofit. exvtero Virginisintegra virginitateprodhffe:non ambulauic
deber iu- Et prxcedere eum trausfreturn.] In regionem Gerafe- antcqum lapis remoueretur , exiflTe de fepukhro:
dicauimut, noi urh, qux vltra erat, vt conftat ex infr di- non claufis addicipulos ingreflum ianuis : non ft-
cendisMtaquenuncnon folm partem vnamlacus, ftum innifibilem per medium eorum , qui prehen-
U 'M! aut promontorium,vt ante adnauigarunt.fedtotum dere volebant,euafi(Te: nonffuper liquidas vndas
penitushcumtraiecerunt. Vol uit enim Chriftus ambulaFe. Denique, vtvnam defenderethxrefim,
Galilxafugere,& in oppofitamGerafenorum regio- neceiTilli fuit multas, & inauditas hxrefes excogi-
nem venrc,& vtHerodiinfidiasvitaret:& vt eorum tare.
zLfoi'dl' declinaret ftudium , qui fibi eum regem facer vo- DicrtChrirtum non efFeciTe, vt graue fuum cor-
Caluinm-
confiii. lebet Videri poteft contrarium , quod Ioannes pusmltquidisaquis non mergeretur: ed aquas ita ^aae't?'h oc
cap. 4. 6 r^-.L-^c :/T- J:r_:_..i.- . :_
cribitf, venile drcipulos trans mare m Caper- fcj:.l..rt*- -j. ..: vt detho
olidare,vtgraueutmerentcorpus.Namaudetho miracuiuia -
uaum. Ncqueitisfacit,quod Auguftinus 5 refpon- moimpius, quodfentitpalmdicere:ldeiustamcn stamen nrganris.
lnten-
i
I
W COMMENT. IN MATTH. ;<
30. idem ventum validum timuit. ] Hicetiam ha?- A lium Deieficdixiflet,&f,;7o.r legemhabemus , CJT ff-
Himannnj retici inuehuntur in Petrum, necea, qui Chriftus cundum legem nofiram debet mori , quia filium Dei fefe- fIo-'-7.
eitpcnculu vfus eft, reprchenfionecontenri.feueriorem in ilium c'a, S* ,fiius D6'es , dfendedecruce : Ha?c enim - .
cmoueri. cenluram itringunt Non confiderantes humanuni nianondeadoptione, de quadubmm noneratfed 0<
efle,pra:f;.ntibuspericuliscommoi!eri. Humana., in- demtura intelbguntur. Nam Chriftum efle Filium
a Hom.ji. Quit Chryfoftomus a Petrum excuns, hacconditio Dei , id eft, virum iuftum, nemodubitabat, neque
tp , vtdtfficwnbusnonnumquamfuperatis , fuccumbat in fi quis fe eo medo Filium Dei efle diceret , lege pu-
minoribus. Qupdetiam Elia$fublezabcl,& Moisin nienduserat. Itaque valet contra Arianos hie locus.
>gypto paflus eft. Plus etiam excufatTheophyla- Adnotauit etiam Chryfoftomus , Chriftum eos, qui
: , r.;.i m), inquit, dubitauit, qui damauit , Domine fe Filium Dei appellabant, non reprehendifle, fed
faluum mefac. eorum potisopmionem mukis coram fiis mira-
31. Modicxdei-'] Magna quidem erat,& fingularis cubs confirma fe.
fides Pctri,qui,quod Chriftus faciebat,f quoque eo R 34. Venerum in terrain Genefar. ] Qux vltra lacum
Pertifides Junante facer poTecrediderat, qui f in maream- erat,& vndelacusnomenacceperat: Videfuprh. hVcr.iilJc
mcuJatuT" bulaturusmiferat fuperaquas/edprarienti periculo 35. St cum cognouiffern eum.] i\umore, inquit Hie- c.i.ig.
humano timor correptus eft. Si lipofiolo Tetro , in- ronymus, /kVf. Sed & facie multos eum cogno.
quit Hieronymus, de cmusde, & ardore mentis fupra uiiTe credibile eft, quia m ante ibi fuerat , &duos
diximus,quiconfidenterrogauerat Saluatorem , dicens,Do- dxmoniacoscurauerati. Qud autemdicunt non- iCap.s.iS.
mine , iube me -venire ad te fuper aqu.u , quia paululum ti- nulli non eodem die, quo Chriftus eo appulit , hxc,
mutt ydtcitur,modicJcfidei quare dubitat ? quia nobis dicen' qua?narratEuangelifta,accedifle:fed poftqum eius
dumefl, qui huius modt&fidei , ncmimmam quidemhabe- aduentusfamapercrebuiflet:Euangeliftam ver,res
mus portiunculam ? diuerfis geftasdiebus copulafl, non eft incredibile. Cur Gen:-
Pctrojcnr Dubitari poteft, quam ob rem Chriftus permife- Illudmirum videripoteft, cur nunc Genefareni breniChri.
dubiare fit rit^autmcrgijauttimerc. Refpondct Chryfoftomus tanta audiuitateChrifom excipiant:cm non multo, j^j? ana
permi u$. ^ Theophylaus,na tato miraculofuperbiret. Hie- antdefuiseumfinibuseiecientK.Facilisreipfio, *"ccprini
ronymus ver his verbis : ^drdebat animi fides , fed creuerat miraculor eius fma,creuerat,vt ait Chry- x cap j,J4.
humana fragtiitas in profundim. traixb'a'. Taululm er- oftomus, eorum fides. Hoc Chriftus non ignorabat.
gorelinquitur tentatiom , vt augeaturfides, Cr inteUigatjfe^ Itaque,qui priusfciens eos non eTe maturos ad reci-
non facdttate pofiulatioms , fed potentta Domini conferva- piendum Euangelium , inde difceffit, nunc maturos
turn. efle feiens, quafi ad meflem rediit.
32. Etcumafcendijfent. ] Chriftus, & Petrus: loan- 36. Etrogabant cum, ytvelfmbriamvefiimenti eius tan-
cap. t.i.i. nesb videturfignificare, Chriftum innauimnon af- grent.] Quorum fidem Euangehfta,vt figularem,lau-
cendiffe. Volueruntjnquh, accipere eum in nauim , cirfia- dans declrameos Caluinus 1 homo rcligiofus , quafi j In ^t
tim nauis fuit adterram. RepondentChrioftomus, fuperftiriofosaccuft:qudadtacbmveftis Chrifti Caluini'
& TheophyIac"tus,voluifle Apolllos Chrift in na- gratiam reftringere videantur. Licet enim illi , cui procaciatei
uim excipere , eum vero tune noluifle , fed vn cum herefiarchi efle licuit , qua: Euangelifta? laudant,re- prehdiwr.
Pctro,magno fpatio,vt eius cfirmaret fidem, fuper prehendere.Non ergo fignificatur,vt ifte nouus pro-
aquas ambulafle, cm verprope terrameflcntin pheta fomniat Genefarenos ad taft fimbria?, Chri-
nauim afcendifle. Mihi non videtur Ioannes fignifi- fti gratiam rcftrinxifle : fed tantam eorum fuifle fi-
revoluifle, non afcendifle Chriftum in nauim, fed dem,vtcrederent,velfolo fimbria? eius tactu omnia
non fuifle opus , vt afcenderet, quia momento nauis morborum genera curari pofle.Hoc enim fenfii nar-
adterram appulfaeft. rat Euangelifta rogafleillos,vt vel fibriam veftimen-
Chtiftus Qinnque ergo vno tempore miraculafiftafunt, tieiustangerent.
^u nquefc- Chriltus perara,vt opinor, raptus, Apoftoloscofc- An autem hxc vera,& eximia fides, an fuperftitio
cichic mi- cutus eft/uper mare ambulauitjVt Petrus ambularet fueritjmcliuSjVtopinorjChriftusfadiSjquim Calui-
acula. effrcir,ventum&tcmpeftatemcompefcuit, nauim nus verbis dcclarauit.Qmr^e^nquitEuangelifta,
fimulatqueineamafcendit,momentoadterramap- tetigerunt,faluifaclifunt. Miracula ,fidei, non iiper-
pulit. ftitionis refpedu, fieri folent. Sed verendum eft , ne
33. Qmautemin nauiculaerant. ] Chryfoftomus, Chriftum etiam Caluinus reprehendat,quod Genc-
&ajfcreomnesintcrpretes,Apoftolos intelligunt. farenorum fuperftitionem faftis miraculis confir- Rcjj ujlij
Alij naurasAve&oreSjquos credibile cft,fuifle non- mafle videatur : & nos in fimilem errorem SancTto- Veucratio.
nullos. His magis aflentior.quia quod fequitunwK* rum reliquias venerandi induxifTe. Hoc enim,fi au-
rnnt & adorauerunt eum dicentes, veri filius Det es , pa- deret.homoimpudensdiceret.Nequepoteftdicere,
rum mihi videtur Apoftolis conueniro,quia iam du- quod alibi eum dixifle memini,non efle hoc imitan-
dumcredebant, eum filium efle Dei. Itaquequod dum,quodnonordinarium,fedextraordinariumfit
ecip.i. %i. Ioannes ait c, non inrroifle Chriftum cum illis in exemplum. Ordinarium enim profecl eft, quod
nauim, fed folos difcipulosabiifle : non eftintelli- quotiefcumquefit.miraculumfequitur.Hic^/c/-
gendum , folos difcipulos abiifle , ita vt nemo prster que tetigerunt ,faluifaUi funt m , hsemorrhoufla tetigir, m Cap.?,
illos fuerit in naui: fed folos difcipulos, id eft, fine &cur.itacft. Quid ergo eft ordinarium, fi hoc non O-X-
Chrifto. eft;Adiicia',quodvaldcaiuinodoIeat:Chryfofto- JJ^J1^
Venerum. ] Poftqum ad terrullam appiflent, vt in- mus fcribit hoc loco , nos non folam fimbriam , d Euchrifti.
HCa.j4" dicat Marcus d. totum Chrifti corpus in Euchariftiaapudnoshabe-
Cluiftusfi- VercfiiusDeies.] Non adoptione, fed natura: non re:fi illi,qui fimbriam tangebant,fanabantur,quant
Uns Dc na- vt virum iuftum:fed vt verum Deum cfitentur.Eo magis nos,fi Chrifti corpus tangamus? Chrybftomi
Id thwu" nimirum modo, quo Pharifaei Filium Dei efle nega- fenwntiam multis experientia miracalis cofirmauit.
a op.iuus., bant, pro eodem accipientes,FiliumDei,atque Deli 1 Narrt Gregonus Nazianzenus in orationefunebri
elo.to33. c(fee,debono opere nonhpidamus te,fed quia tu, cum ho- profororefua Gorgonia, tadu Euchariftiae gra-
mofis ,facis te ipjum Deb, , cun non fe Deum , fed Fi- uilimo morbo fuifle curatam.
CAPVT
37
v.
cap. XV. de Honor: parent. }4
11
pietate,& Deum,& parentes fimul frauda ffc. Quod A &Pharixospr.Ecepire,vtquifquamiuraret,fepa-
ctfi f brtafle crcdibile eft fecifl aliquc^tamcn credi- rentes non iuuarurum,& illa verba, qmcumque dixerit,
bile non cft Scribarum & Phanfarorum confilio fe- Sc illa.cir non homricabit patrem /ww,nefcio quomodd
cifle, quia nulla erat caufa, eque auaritiae, eque poffic hic auftof interpretan.
rcligionisfpecics , quam ob rem id Scriba,& Phari- Itaque dum autilhm melius intclligo, autalim Explicatio
fn perfuadere conarentur; fd multiplex, vtdixi- meliorem inuenio , .Strabi Hugonis , & Lyrani opi- lluu,s loci
mus , irrfpietas. Chriftus autem reprchendit , quod probo,quiadhuncmoduminterprctantur, at> Aucloie
Scriba: & Pharifii populum Facer docebant ; & eft iunus quodeumque ex me proficifcetur, ( id eft, quod- '
per fc verofimile , nihil eos , qui videri rcligiolilfimi cumque obtulero Dto) tibiproderit^zr'mdc fi tibi
volebant , nifi religionis fpecic docuifTc dediflem : praeftat ergo Deo offerre,quam tibi dare.
,. . Hieronymus duasarrcrtexDofitiones.Vna eft hax, Cum hac enim interpretations , reft omnis fenten-
interpreta- yM*mtmaCUUt quicmnque voli4crit , quod parenttlms eia- tia , & verba omnia conueniunt,& ex Marco c vald c Cip 7 lt
uo. twttser.it , Deo offene, immunisent. Qnx interpretado confirmatur, Vos autem dicitis ,dixerit homo patri ,aitt II.
non ftis cum Chrifti verbis congruit : altera .quid- main , orl an, quod efl doman , quodeumque ex mt tibipre-
id Deo oblaturits eram , in tuas , o pater , cibos conjumo. Bfuerit , Cr vitra non dmittttts eum quicquamfacerpatrifuoL
quid
Quod & Bedaequitur.Sed non eft credendum,hoc aut matri.Qm enim dicit.yliranondimittitisquicqtain
Scribes, & IharifiEOsdiccredocuifTe: hoc enim non facerpatrifuo,aut ma r ,apert mdicat dicenJo n.ums
erat non honorare parcntes.fed queri, quod frada quodeumque efl ex me , tibiproderii,aliquid fecifle , <aut fe
te Deo , eos honorarcnt : dim Chriftus ideo Scriba s facturum promilfl, tantm abaft,) vt perea verba
Sc Pharifaeos accufet, qud potiuspraurttuhono- iurauerit nihil le patri , aut marri boni fafturum. lu-
randiDeum, pu entes docerent non honorare :ficut bet ergo patrcm filius ex Scribarum &Pharifa;orum
ftatim icquitur,<>* non honorifkabiipatremfuum, out ma- traditione efle cntentum,vt pro fe,& illo offerat ia-
tremfuam. crificium, & nihil am plis rcquirat. Ij autem, pro
Auguftinus autem afic exponit, Quicumquc dixe- quibus facrificium offvrebatur, crificio,nifi holo-
Auguftini, fjf f [ cft dicere poteritpairifuo , mw>:s quodeumque efl cauftum efet, vecebantur. Itaque hac efiani ratio-
C1; ' ' wfjidcft, quod pro me Deo offene confeuiili, nc pater minus quidem, qum oportebat:fed tarnen
a Lib. I. qq tibi pret,id eft, tibi habe, pro te offer, non pro me,
uig. c.ii. quoquo modo iuuabatur.
.
ego' iam itatem it
habco,vr, 1
cum voluero,pro me :_r..
ipfe Rciquum eft videre, quomod implenda fit ora- Qrjoroodo
rferam. Qua; interpretado pratei qum qud ver- tio. Duo loci fun t vacui : primm ille,^ic^e,qu fupplendus
biscoaftcinfdet;etiamfi bene cum verbis conueni- re<ft omnes fer interpretes fie explendum putant, fit hic locus
ret^d rem non efter. N od enim Scriba; , & Pharifari culpa vacabit , imecens erit , precepto de honorandis faren-
docebant , ne parentes pro filiis offerrent. Alijad tibus fattsfaciet. Deinde illc S&ejv o tai ' iyiidonum
hunemodum, mtmus quodeumque eft-exme, tibiprode- ^e'cm/ji'('xw>i,quemnofterinterpres addito ver-
nf:idcft,anfi tibi dem, quod Deoconfi. erare defti- bofubftantiuo,cy?, fatisimplcuit, fed clarius effet, fi
nauijprodeiTc tibi poterit f minime, quin potis ob- diceremus , quodeumque ex meproficifcetur , zutprofeum
efTe, quia rebus fcrisabuterere, Hugo. Quodnon fuerit.
omninomalconuenit , nifi quod interrogatio ifta Et non honorificabit patrem fuum autmatrem.'] Qui-
in nullis,quodfciam, lcgiturhbris:&nonvidetur dam haec.non Scribarum &Pharifxorum, fed Chri-
admodum vero fimile, Scribas, & Pharifa;osp2r in- fti verba efle puunt,ficut illaapud Marcum d, & vi- d ^..1
terrogationem precepta fua tradidiife. trimm dimittuis qmcquamfacerpatrifuo, autmatri,vtt An hcv'c*
Paulus Burgenfis homo fuo tempore doifl- fenfus,ficfit,vobisautoribus,vtnemohonorificet^a/m'j^r.1*
mus,noftrononindoftus,exlib. ZJn-Mnedarim, id patrem fuum, aut matrem. Sed non dubito, quin batum#
eft,</f votts , qui inter Thalmudicos habetur , luda;- -q Scribarum,& Pharifacorum verba fint.ltaque fenfus
rumtraditionem fuifledocet,vtquifquis velktvel cft, quiemque dixerit patri fuo, autmatri munus,quod~
generaliter,& abfolut, vel fpecialiter refpeftu hu- ciunquee exme,tibiproderit,cal>ivzcibit , & potent
lus , vel' i Hi
" us , aut omnia , aut qua?dam
' '
ex fuis 1
bonis non honorare alia in re patrem fum, aut matrem,
deuoueret , ira vtilli , cuius refpeclu deuota eflent, vel,etiamfi non alia in re honorauerit patrcm fuum,
illis vti non liceret. Sed non video, quomodo illud, aut matrem.
tibiproderity pofit interpretan. 7. Hypocryta.] Dubiumnoneft, Scribas,& Phari-
Duo ne- Vir quidam noftro tempore multarum fn lite fa?os,hypocriiasfuiflc:fed dubium efle poteft, quam
ra vetorum rarum,& fingularisdiligentia',fimilem quamdam ex ob rem Chriftus hoc loco hypocritasvocct, cum
apndHc- alio Traditionum libro, in quemfeincidifledicit, non de hypocrifi , fed de peruerf agatur doctrina.
brxe. interpretation cm profert : duo fuifle inter alia apud RefpondetEuthymius.quia cm diligentifimi legis
Iudi-os ex traditione votorum genera; alterum pri- obfruatores videri vellent, legem tarnen propter
uatz continentia?,quo fibi quiique cibo aut potu n- traditioncs fuas tranfgrediebantur.
terdicebat : alterum,quo quisadhibitoiureiuiando Bene prophetauit in vobts.] Non loquebatur Ifaias
negabat,fe alterum adiuturum fiue patrem , fiue fra de Scribis tantm, & Pharifseis; fed de toto populo .^T'"
trem , fiue quempiam alium. Id appellari Iudxorum,& non de eo ,qui futurus erat , fed de eo
nedercbaneah, yotumvtilitatis.Vouendi fonnam fuifle qui tunc erat. Itaque non lunt propri vaticinantis
tZH mi3 '33 aninoder im, , ego youens ,fi, vl youeofi, cui verba, fed accufntis. Accommodt tarnen Chr iftus
adiungebatur voti materia :Grauiifimum vouendi adScribas,& Phahfcos^uafi dicatjadcid^ quod
genusfuifle,cmiuramctumadhibebatur iadhibe- Ifaias de toto popul udorum.qui tunc erat,accu-
batur autem aut per templum, aut per altare,iut per fando dixerat,in Scribas, & Phariftos conuenire , vt
bcap 1116 munus>quodfiifcr altarcerat,&Chriftusindicatb. non praeintem accufafTe populum : fed defuturis
* Sic ergo interpretatur, ac verba diftinguit fHjv , Scribis,&Pharifeis propheufle videatur,vt fupri e. j^
it %\ ti tpi*.Q!( , Munus,in me iuuaberis,id cft,iu- 8. Vopulushic] GrsecficlegiturjT^/^H.ee'eAef
ropermunus,fore,vtnumquam meiuueris. Qua; ttot 7J >*- , A^TO/f y^Kio fi* -/ : ti *-
interpretado , quia exludxorum traditionibus , de ' amSv m^t ifv , id eft , jppropinquat
quibus hic Chriftus agitjdeprompta eft.mirifice mi mihi populus bic ore fuo, & labtis honort: cor autem eo-
hi placcrct, nifi vna tantm obftartt CyHaba , 0 , quae rum long abefl m'-, ficut apud li ' Septuaginta ver- fCap.19 tp
non inuenio,qua ratione cum hac pofit expofitione rerunt, nifi quod apud Septuaginta non eft /
conuenire. Neque credendum prxtere eft,Scribas, tt/7wp,vt hoc loco, f.d*v7xj, 77,, fed 7,.
iij
f #
313 COMMENT. IN MATTH. 314
nulla tarnen iniuria intentix. Appropinquare Deo A Ecclefiafticum prxceptum erat: omnis enim cgre-
* Pf 148.14. eft,Deum colerc,vt a hymmts omnibus fanctis eius, ius gata Ecclefia definieret. Quare,quidquid pote ic-
Quid eil jfraelpopulo appropinquantifibi,\. eft,qui ilium colit.ap- clefia eodem modo cgrcgata dfiniuit, eodem loco pitm S.
quteDe propinquantes enim vocat, quos proximis verbis habendum eft.Necenim Spiritus fanftus mins Ec- cckfign
' Sanftosappellauerat: ficut contrario, longeiTe clefix, quam Apoftolis ckpromifTus, &exhibitus bernareqeii
Deo, eft ilium non colre. Scnfus ergo eft, poptilus fuinquin ctiam magis, quia Apoftolis non propter nucaCului
.UP.
hic labiis colit me,cordcnon colit.N fter interpret ipfos,fcd propter Eccleiam;Ecclefix no pfcptcr A-
priora verba n legit,ncquc quifquam; quod fciam, poftolos,ied propter ipfam datus eft, vt earn doccret
Latinus, aut GrxcusauctorprxterreccntioresEu- omnem veritatcm, &cumeamaneretvfqueadcon-
thymium, & Theophyhctum : & eft vero fimile, fummationemfxculi.Itaque non mins nunc Eccle-
Chriftum ex Iiaia ea tantm deferpfifle, qux perti- fiam gubernat, quam tunc Apoftolos gubernabat.
nebantadcauflam,dequaagebatur: Agebatur au- Tertiumgenuseftearum,quxn:que Deo, ne- Qjiepro-
tcm d;. honore, que ab Ecclefia : fed aut Repblica, aut priuatis pne tradi-
9. Sine caufa autem.] Hebraicapud prophetam non hominibusinftitutxfunt, earumquc duo funt gene- tiones hn-
eft,finccau(, nni / ijreatbam otbit ra,alterumearum, qui prxceptis, necconfiliis mi"x-
yefl tiworeomn aduersxs?nc,ideft,menvent,co\ixnt Dei contraria? funt, altcrum caru.n, quae funtcon
me; nam apud Hebrxostimere Deum, eftDeum trarix: deprioribus Chriftus hc non agit: fed tota
Colre. Qui autem non , vt Deus docet, led pro fuo potis Scriptura docet , vt eas obfcruemus, fi ab iis,
arbitrio Deum colit, fruftra,&finefructu colit. Ita qui auctoritatemhibent, inftitutxfint, quiadebe-
que Septuaginta fentenriam explicandi cauladdi- mus il lis 1 folumpropter iram , fed etiam propter confeien-
derunt fMtju ,fmrZj8c ' CDnxVtjreatbamothi, ti~ tiam b'edircf.Tmt\im agitdeiis,qux,nifi prxceptum fRobuj.'n
mor eorum aduerfits me, verterunt, aiotmt (a, colunt me, Dei violetur, feruari non pofunt : quales erant
quos Matthus fecutus eft. illx Scribarum, & ..Pharifxorum , dequibusdi-
Docentes doctrinas, & mandata bominum. ] Doctri cit 5 , & irritumfeciflis mandatant Dei , propter traditionem g VeiC 6,
nas, qux non funt Dei, fed hominura mandata: fie veftram.
humanasvecattraditiones,quvprxceptis Dei con , il. Non quod intrat in os co-nquinat hominem-] Kon
trariai funt. mob O'tfON mx mitfuatb xntfehimmt- dixit, inquit Chryfoftomus , cibos non coinquinare ,etfi id
lummedab ,pracfia bominum docta, id eft, abhomini- intelligebat :fed, quod intratper os , quod de fordtbus ilioU-
bus inucnta.ac tradita. Scptuag.nta ficut & Latinus , de quibus agebatur, intcUigi poterat : nefi
interprcs, legcrunt, vt opinor >aliis punctis cibos diceret, vehementer ofenderentur , in tanta
vtahnedah,o&.\ intim, verterunt, addita explications enim religione ciborum delectus habebatur , vt eti
caui,coniuncT:ione^c/a(rx^7tf *[*~5?7>, poft refurectionem , Petrus illis vti reeufauerit h.
fJJ'a.^Kahoi, docentes prxcepta bominum, & doctrinas. Omnibus inlocisCaluiniftarumperucrfitatem, & c e\cQn
Euangeliua
o verba
tranfpofuit
r_ _ , nifi -fortase icripto-
1 ignorantiam mirari foleo, hoc autem loco vfque ciborcon-
rum negligentia, tranpofita funt , quemadmodum ade eorum ftupiditatem & ccitatemmiror, vt traCalumi-
multis in locis factum fuiTe inlectionibusveteris, omni prorfus infii carere mihi videantur*: bl gu- ^as-
nouique Teftamenti adnotauimus. ftum excipio,quem delicatum fan habent,& fubti-
Trdition Clamant hoc loco Caluinifta;nouihxretic , banc liter inter carnem,& pifces difcernentem;, cuius cau-
efenfio innosintentiam conuenire,quihumanis traditio- im optimi patroni , maiore qum religionis cura
contra Cal- nibus, plus qum Dei verbo tribuamus^ftupidini- defendt.Valdcappofit,inquitCaluinus,aduersm
uailas. mirum homines, eque quid fit verbum Dei, eque D nos,hunc locum citari polfe. Quidita? Qmapttdtis, cibi homi-
quid humanx traditiones intelligunt. Nam & ver- inquit , quod intrat peros bominem coinquinare. Alluci- ncs non co-
bum Dei fciipto definiunt; &omnesnoninficris naris Rabbi. Nam eos,qui id ntit,aut Iudxos, vt inquinant,
literis ici iptas traditiones humanas appellant. Quod Scribasillos& Pharifxos, contra quos Chriftus dif- natura
vtrumque non modo falso: fed ctiam abfurd, & putabat:auth.treticosfimiles tui, vt Manichxos efe fiinitm-
bi.TIiefr imperito dictum eft. Nam,quxD.Paulusbiruariiu- exiltimamus. Necalio modo, qum Chriftus fenfit, mun '
bet, verbum Dei erant; fed feriptanon erant,& hase &docuit,intimusipfi,atq; docemus. Qupdfacil,
ipf , qux nunc (cripta funt , antequem icriberentur, fi hune locum excutiamus , atque verfemus, appare-
icripta non erant. bit. Quid enim Chriftus diciti quod intrat peros , non
Tradition Traditionum igitur tria funt genera, primum , ea- coinquinat bominem.
tria enera* rum, quas Deus ipfe tradidit,fed nemo fcripfit ; Ec- Fingam me contra Chriftumdifputare, vtinfus
clefia tarnen imperobfei uauit,& ad nos viua voce appareat, &ifti,fioculoshabent,videant. Si, quod
tranfmifit; qualiseft, vt baptizentur infantes, quod intrat per os, non coinquinat hominc, ebrietas ergo
Caluiniftxfaciunt, id nullo verbiteftimonio pro- non coinquinat hominem ? namvinum,vt opinor,
bare poTunt,ctfi nobis propri,quii probare pofTu^ peros intrat. Si , quod intrat per os, non coinquinat
mtis,traditiononeftc. Has ego non modo humanas, hominem, intemperantia cibi non coinquinat : nam
cloa.3'5.
ldncEeclcfiafticas quidem traditiones appellaue- & ci bus per os intrat. Rcfpondcbunt,vtarbitror,fi
rim;quia licet per Ecclefiam traditx , non ab Eccle- bene refponderint, quod intrat per os, non coinqui-
fia, fed Deo conftitutx funt : ficut Scripturami- na re hominem natura fua, quia omnis creatura Dei bo~
cram licet ab Ecclefia coniruata & traditafit, nemo naefl*, fed intemperantem animum , qui pluscibi, ir.Ti.4.4;
Ecclefiafticam traditionem appellat. aut potusfumit, qum ratio prxicri bit, hominem
Ecclefialti- Secundum,earum,quas Ecclefia non iolm tradi- coinquinare. Ita prorfus eft, nofqueidemdicimus:
c* traditio- dit,fed etiam inftituit, qualis eft Dominicx diei ob- quod intrat per os , non coinquinare hominem : ci-
non funt.0' feruatio,& Quadragefimxieiunium^carnibuscer- mus enim omnem creaturam Dei bonam,fed inobe-
tisdiebusabftinere. Quas,qui humanas vocat tradi- dientem animum, qui contra Ecclefix prxceptum,
tiones,vehementererrat,& quid Ecclefia fit,ignorat. cui Deus obedire iufllt , cibum fumit , hominem in
N ec enim hominibus ; fed Spiritu fancto Ecclefiam quinare.
gubernante,auctore inftitutx funt; ficut vehementer At Ecclefia nonpoteft, inquiunt, bonos natura Ecclefia po
dAft li.w errarer, quifquis decrctum illud Apoftolorumd, vt fija cibos prohibere. Id nunc videamus. Sanguis 5 & rel c,bs
Chriftiani fmguine,& fufbcato abftinert.huma- pullus columbinusfufFocatus, bonus fan natura fua bonos prc _
Vfx8 nam vocaret traditionem. Vifumenim efl, inquiunte, cibus eft: Ecclefia tarnen prohibuit illis vti . Caro, h ..
Spiritm fantlo, <2r nobis. Atqui illud non diuinum , led bonus natura fuacibuseft,atqui D.Paulus carne fibi ..15 .
"interdicit
GAP. XV. DE CIBOR. DELECTV CONT. CAL. ,6
interdicitiniterhum,ne fratrem icandalijet, ita vt A ctrinaminterpretantur,vrThcophyIus, Alxandr;
i vefcatur.non cibi natura, fed charitatisdefelu in nus c Hilarius, ThcophyIac~tus,&utbymi us l'.Alij, c *1.
uCor.8. quinariiputeta.Omniscreatura Dei bona eft, ta- homines bonam,autma]am habeiites voluntatem, ^ici
ij. men il quis a?grotus, medico prohibente , & certum plantas bonas,vel malas eiFe,vt Athanafiuse , Hiero'- ' '
e Iti cfiill.
vita pericu lum predcente, vino vtatur : q uis d ubi - nymus 'jProper^A^rguftinus11. Beda. Aliivtrum- de Synod.
tet eum non quidem vini natura , fed inobediente que,& homines,& doctrinam,vt Chryfoft.Non du- AriiacnC
inquinan volntate ; Poteft ergo non iam dco Ec- bito,quin homines iplbs,id eft, Scribas & Pharieos ti Seka-
clefia, fed medicus hos, vel illos cibos, hunc vel ill plantam Chriftusappellet, lcut verfu fquenti cce- cieaC.
egrotis potum prohiberc. Qui ieiunium indicit, ci- tfOs,& duces coecorum appellauit. Nos ahquando f Hoc Lib loco
f
de
bqm vtique certo tempore prohibet: atqui non mo bona;, aliquando malar planta: fumus; Deusnosbo- vocatione
Cilnioilta- do EcclefiaCatholica, fed Caluiniftarum etiamSi as plantas fccit,nos ipfi faciamus malas,iuxta illud', gcnt.c.i.
rumieiunia tnica fynagoga, cm aliqua molienda proditio eft, Egoptantauite vineam elelarh , omnefernen verunh'quomo- n Ljb.i.qq.
wranltuum cm rcxinfidi'isappctendus,cm de regno deturba- do conuerj e< mihi m vinea aliena ? Senfus ergo ]j"^'17'
:. bclloru
preludia. dus, cm crudeliifima, & fceleratifima bella mou- eft , eos , qui cm plantati fint Deo vinea elefta, in "u" bo .
da, cm plurimus innocentumfundcndus eft fan- vine3mprauam verfifunt; aut qui fe ipl vineam nSS frer,
guis, ieiunium indicit. Quid ergo? potuit Ecclefia prauam ab initio plantauerunt, diu vigere, & fru- nosipfinos
Apoftolorum tempore, fanguinem,&fifFocatum, etum ferre nonpoife: itaque excindendos efle,& ma,as
tum,cm minime prohiben deber videbantur , id inignem a:ternum mittendos, vt fupr de arbore j1*'
eft.cm abroganda,non confirmanda vetus lex erat, mala dixit . lnhancfententiara Orgenes I , & Hie- v 5l* u'
prohbete, vt fuauis abrogaretur: & nonpoterit ronymusexoonunt. Itaque nihil cihud volun chn- sc7A9
nc meliore de cau,vt caro dometur,cerus debus ftus diccre,qum illos , tamquam homines perditos 1 Hora, i.a
carnem,delicatiflimumcibumprohibcre? Potuit D. & proflgalos eTedimittcndos: quia non fpiritum leemiim.
Paulus,ne vel minimum fratrem ofFenderet,carnem Deijfeduum fenfmi , traditionfque fequebantur;
ibi in perpetuum prohiberc; 5c n potert Ecclefia, ideoque Chrifti verba pintus plena capare non po-
ne nos caronoftra peius offen dat, non iam in perpe- terant: ficut ltatim dicit ',fimte illosfactfma , <? duces m Vorf. i4;
tuum,fedad breuetpus carnem nobis prohibere? cacorumtSc n,nciopete yemread me,nipater qui mit nIan. 6.
Poteft medicus propter falutem corporismon pote me>traxeritettm. 44.
rit Ecclefia propter ilutcm anirm/Poteft haeretico- Quidam interpretes noui ad prasdeftinationem,
rum fynagoga, vtmalagat; non potcrit Dei Eccle- & reprobationemreferntjquodncD.quidem Au- Hc non
agitur-e -
fia,ne maleagat? guftinus fecit nec ego illisafientiri po.ium, exui- reprobado,
sq rus. Legant Auguftinum,quiManicha;ishocipfurn ret enim potis illos Chriftus, qum accuaretfi di- nc.
n:Ecclcfia quod.illi obiiciuntCatholicis,obiicientibus b ita ref- ceret,dimittendos eife, quia reprobti erant.nec
>-ibos pre- pondet, &Cbriianinonhxretici,fedCatholiciedomandi aliter, quam faciebant., poterant facer, &fortafs,
bUb^icS corforis caufa propter ammam ab irrattonabilibus motibus nonomiiesillireprobati erant,fbrtaiTealiquipofte
tra am^us bumiandam , non quod illa ejfe immunda credant ex illis crediderurtt4ei t cm Chns reprobatos
eap.j. nonolumcarnibus , verum quibufdam etiamtenxfruEH- fuilfenon dixerit, terherarium eftdicere. Dimitten-
busabinent,velfmpercutpauciyvelcmis dtebus,atque dos ergo non tamquam reprobatos : fed tamquam
tnnporibus ,ficntpergadraaefimamfer omnes. Hfc no- ccecos eiTe dicit. Poifiint autem , qui cceciunt, illu-
ftrafententiaeft:nosilliCathol:cifumus,Caluiniftj: ,minari:nam &alijmulti coeci crant, &illuminat .*
illi hxretici. funt:& eradicandos elfe intelligit, non abfolut:fed
Sed quodprocedit.]Ncc omne.quod procedit ex ore, fi non conuertantur , fi arbor bona efle noluerint, vt
Qaacde ere coinquinat hominem: nec omne, quod coinquinat, ^ ipr dixit 0 , facile arborem bonam , & fruBum eins bo-
piocedunr, ex ore procedit. Nam laudes Dei ex ore procedunt, ,4 ficut paterfamilias diu expetauit, vt ficus oca-11, H
qcomodo j non coinquinant:fed potis iuftificant hominem: , qum in vinea fua^lantatam habebat, fruum
^1 & niala?,nefarifque cogitationes , quas folus apud fe ferret, ideft bona fieret p.
animus verfat , hominem inquinant , ex ore vero 14.. Cacus autemca'Co ducatum praet ,ambo infoueam prHxcetico-
Luc.it 7.'
non procedunt. Sed fenus eft, ca qux- coinquinant cadunt.] Cceci funt omnes hireticorum doctores, 5c
hominem, & per os intrant, aut exeunt, non ideo ccecorum duces. Hinc ergo colligitur , nonfolm cceciunt.
coinquinant , quia intrant, id quia exeunt, & non. magiftros , id etiam, qui eos fequuntur , in foueam
quia exeunt tantm ex ore , nam Sc cibus aliquando cadere, nec ienorantia excuiri poife.
exorep*er vomitum redditus exit, fed quia exin- ^ 15. \effondens <f.]Hebramus, refpondere,pro
quinato corde procedunt. Itaque ipfe cibus. Se po exordiri ad loquendum, vt fupr q Ca.u.
tus,quiautimmoderat,aut contra Ecclefiar^rxce- Tctrus.] Petrus, inquit Chryibftomus, vt omnium
ptum iumptus eft, non intrando, fed exeundo coin- ardentifllmuSjfolet cuteros anteire.Exiftimat autem
quinant.Exit autem,cm intempcrans,& inobedis Theophylaftus,Petrum redjquaeChriftus dixerat,
animus prodit in opus, Sc ci bum, & potum ,aut im- intellexifle:fcd ignorantiam fimula(Te,quiafciebat
modicum, aut contra Ecclefiarmandatum, nonio- contralegem eife, & non audebatapert dicere,cu-
lm vult fumere,fed fumit, Sc in os mittit. Intrando piebatque, vt Chriftus magis explicaret,ne audito
ergo cibus exiuit; Se non quia intrat, fed quia exit, res ofrenderentur.Hieronym. & Euthymius, re vera
hominem inquina t. non intellexife,fed putale parabolam eTe,qua: non
Cqrigitur Chriftus hoc tam obfcur dictum ad- erat , eo magis , vt ait Euthym. quod vt cribit Mar-
didit? puto, voluifle cum antithefi intrandi , Se pro- cus r, eodem hoc loco epiphonemate, quo in fine
cedendi vti , & fortaiTe alludere ad calumniatorum parabolarum vti folebat , vfus eft : Si quis habet aures r Ca.^.ts.
Scribarum& Pharifoorum interrogationem,vt obli audiendi, audiat. Petrum quidem non ntellexiTc, ex P"*.
que oftenderet , non fuos difcipulos manum illota- Chriftirefponfomanifeftumeftj^w
,1 r-i . ^. V , Ii
&vos fineta- ?,
Dinonin.
.ver"
rumibrdibus:fedipfos malignis, Se calumniatoriis teleCfHefiis: Quod autem parabolam vocauent, non tellcxit. '
verbis inquinan. continu fequitur , eum exiftimafe propri efe pa
\2. Scandalisaitfunt.] Qina videbatur, vt indicat rabolam; potuit enim propter obcuritatcm , qum
Chryibftomus, contra ciborum delcum lege - fermo Chrifti cum parabolis communcm habebat,
criptum loquijlegemque ipfam abrogare. prabolamappellare. Marcus cribit, non Petrum, 1 Cap. 7.17
Qnidhicfit - OmnisplantAtio. ]Plantationcm vocat plantam fed difcipulos id interrogate, cm in domum Chri
flautatio. i pfam. Plantam autem mu ti, bonique autorcsdo- ftus incroiiffet.Euthymius repondet.Petrum exoi- .. .
O iiij
327 COMMENT. IN MATTH.
fum,alios deindecutos efle.Malo dicere, elefylle- A tant intg-pretes,an folm vcnerit in fines G.ililra:,&
pfim, qua quod vnusinterrogauit, omnesdicuntur Phcenicia?,vbiTyrus, ScSidonfitxerant. Namvna
interrogafic,autquiaillevnus
. V i . ...us u.u:i_
nomincomniumin-
- - - ,-,,->
quidem ex parte, nvidetur vero fimileChrift fe- .ap10 ,;
terrogauit qud eft valdprpbabile,cmndicar, cifle,quod Aportlos facer prohibuerat 1 , Vi 1
Syilepfi ediTere nobis,fed ediere miWfarobolam cjaurquia gentium ne abierttis : prxfcrtim cum Chriftus folos lu
Scripturx fi pro i tantm in terrogauit, foletScriptura per hc damos, Apoftolictiam gentes aliquando douri ef- .7
familial, figuram plures poner pro vno,cm omnes eiudcm fent. Alia ex parte Marcus videtur fignifiore, in
a Ca p. 16. fintgeneriSjficuthicomneSjVtPetruSjdifcipuli erar, in ipfamGentilium regionem ingreTum cfle,Ef indey
Cap.
o i7it444 vt ' Matthus Icribit, efrufo vnguento indignarts inquit,/>gcw abiit infines , Cr Simonis , & ingreus in
fuife dicipulos,cm ex Ioanne manifeftum fit,o- domum,neminenfvqluttfcire,&nonpotmtlatere.Sed ne ex
lum Iudam indignatum fuifle , & c Iatrones qui cum hoc quidem loco tiscolligitur. Nam quodidem 1 Vtrj.
Chrifto crucifixi erant,blaiphemafle dicuntur,c ex Marcus dicit ',venifle Sidonem ad mare GaltixA, vitios
d Ca.ij.jy. Lucad,vnum tantm blaphemaflc conftet,ab altero legiturper Sidonem , vt multi interpretes adnotaue-
4,* vero non blaphemte Chriftum,fed confitte.fuif- runr.Itaque potiis credo, ingreTum non fuiTe in
fe reprehenfum. Nec obflat , qud Chriftus non de terram Gentilium.
vno.fed de pluribusloqucns,ftatim dicit, ^Adlmc & Cur autemeo venerit, quaeri poteb Marcus"1 vi- mCa.7.t4
yosfine inielUHuets ? Nam &apud Matthaeum, & detur indicare ideo vcnilTe.vtlaterct.crwmwfWjin-
Ca. *, to Marcum ( cum folus ludas contra illam mulierem, quit,Wffcire.r nonpottnt latere. Vnde ltismanife-
fCa.i4].tf. quae vngueturo effuderat,murmuraTct, Chriftus de ftum eft- eum,cm eo veniTet, latere voluife,an au-
pluribus loquens dixit, finite tarn ,Sc,quidmoleflt eflis tem ideo venerit , vt laterer, incertum. Chryfofto-
huicmulierii mus n exiftimat, ideo veniflejquia paulo ante legis nH0lB.f4
17. Km intelligitis.] Scribit Hieronymus, profa ceremonias, ciborumque oberuationes abrogafe chntus
nos nefeioquos nomines Chriftum ta m qua m phi- videbatur, voluiflequead Gentiles veniendo doce- cut adfines
lofophiae ignar,accuflafle, qud dixerit, quidquid re, non eTe iam Iudaeum, & Graecum , vt Petrus , fi- Gentilium
per osfiimitur,in iceffum abire; cum aliquid rema- mulatque vidit linteum omnium animalium genere >cnerit*
neat,quo hominis corpus alatur.Id icilicet Chriftus plenum,quo edoctus cft.nullam iam ciborum diffe-
nefciebat,quod nemo nefeit. Loquitur igitur , non rentiam adhibendam elfe , iufus eft ad Cornclium
philofophic , non fubtiliter : fed populariter ? nam homincm Gentilem ire . Alii, ideo fe erccepilfe, . _
quia minimum rema net, ita loquitur , quafi nihil fi- quialudarieiusdodrinamreciperenoluerant :ficut 0 " IO'
gnificete.:
rcmanere.Quamquarn,
u-u: fi Si ipfi voluerimus
: 1 Paulus,& Barnabas dixerunt p, yobis oportebatprimttm t,i|.
argumctari, nihil probabimusremanerc,quia,quod Uquiyerbum Dei ,fed quia repellitis illud, & indignos-eos 4.
remanet,non iam cibus;fcd fubftantia humani cor- iudicatis*ternvitA:eccccomtertimuradgentes. Ita Hie-
poris eft. ronymus , Beda , & Theophyla&us , nifi qud
Sed ifta tamguam futilia relinquamus. Illud quae- Theophylactus non exiftima t, docendi caui venif-
Qitomodo ridignumeiWjuale hoc fit argumentum, quo vtitur fe:fed, vtopinor.latendi: Euthymius ver quief-
ciUi non Chriftus. Qupd intrat per os, primm in ventrem, cendi.
coinc(ninct jinjg )n feceflum vadit , non ergo coinquinat ho- . Etecce midier Cbanaruea. ] Marcus 4 vocat Syro-
omrnem. raoem> Non cnimapparet.quomodoconclufioex pheeniflam quod nihil Matthaeo rpugnt. Nam
antecedente colligatur. Refpondeo, Chriftum po- ipfiTyrij,&SidoniiSyropheenjceserant. Vhenim QmSyro;
nere,tamquam per inotum hoc prineipium, nihil partem Syriae fuifle Phceniciam, Plinius r, &Stra- phniccs
poflehominem coinquinare, nifi cor hominis, quod bo ' aulores int. Phceniciam autem cam fuifle ft1"'"!-
fons totius hominis eft,aut quod in corde harret, vel oram , vbi Tyrus, & Sidon ert,iidem doct.Voca- J L7
exeoprocedit:vt infr 8 dclart, qtut autem de ore ti funtcompofito nomine Syrophcenices , quod Sy- *
Vsru8 & f*ocedmt 1 de corde exeM,&eacointjuinanthominem. Ex ^ rij Phceniciam occupaient, vt plerique putant,ficut Lib^f.
f5 8 '!I ' eo ergo, qud cibus non exit ex corde, nec in Gallograec^ic CeltiberidicSifunt: aut,quodalij di-
eohxret, fed in ventrcm abir, 8c infeceifumemit- cut, ego quoqueprobabilius elfe arbitror, quia alij
titur : ret colligit , non pofle hominem inquina- crant Phnices.qui non in Syria,fed in Africa habi-
re. tabant,qui Libyophcenices,id eft, Phcenices Lybiae
18. Qua autem procedmtdc ore.] De ore dicit proce- habitatores,ficutilliSyrophcenices,id eft,Phcenices
Qiise funt
dere, non folm verba, quamqumea maxime pro- habitatores Syria: didi funt. Ita Africani Phceno-
ill empiece- Pr^ ex ore proccdunt , fed etiam fa<fta, & quid- rum, quafi Phcenicum.aut Pcenorum nomJn acce-
ore
quid in adum exit, quia omnia opera in corde pri- perunt. Solent enim Meridionales, & Occidentales
mm concipiuntur, vnde non videntur , nifi per os gtes A litera a phe qua mirum in modum Orienta-
exire pofTe,quod vnicum cordis foramen eft,& quia les deledantur,afpirationem tolIere,ficut pro Phili-
itaplerumquenaturaliterfit,vtprimm,qua;fau- liftinis,Paliftinos dicimusjnde Pnica linguama-
ri fiimus^inimo ccipiamus,deindc eloquamur ore, nauit,qum Hebraica; confinem fuifle Hieronymus,
adextremum perficiamus. I taque opera per verba E & Auguftinusfxp tcftanmr.
ex corde procedunt. Fit quidem aliquando, vt nihil Difficilius diftu eft, cur earn mulierem Matthacus CurMar-
loquentes faciamus, fed Chriftus non fpecfauit , nifi Chananaeamappellauerit. Sunt qui putcnt, earn ci- thaiushanc
quod plerumque fieri ciebat. Ideo dicit , quod fe- uem fuiTe Canaemaioris,quae vrbs in Phoenicia erat, nj"lieiem^
i - X -L- i-r i- Chananari
quitur. contrmina tribu Afert, quod mihi non diiplicet. norouaue_
19. De corde exeunt cogitationes.]TTteut,<{uh inde N1 quod quid obiieinnt, illam Canam apud Iofue rit .
manant, quamuis non femper in verba erumpant, feribi per p copb. id eft per c.noftrum non afpiratum, t IoCi* ti .
aut faa. apud Matthae vero mulierem Chananaeamper af-
Homicidia, adulteria. ] , & quar fequuntur eo pirationem appellari , parum me admodum mouet:
modo cx ore procedunt, quo luperiore vcrfii expli- palfim enimiolent Septuaginta,8c Euangeliftr,dum
cauimus. Graecfcribunr, Hebraicasliteraspermu,rare. Iuuat
it. InpartesTyri ,& Sidonis.) Duaeerant Gentiles, etiam hanc opinionem , quod earn Caan in finibus
l Ca. II. ir & maritima: ciuitates , vicinaeque Galilaei, Septem- Phceniciae,& Galilxae fuifle conftet, 5c ea mulier
Cbrifiusanr trionemverfus,vtbexpofuimus. Non itiscomper- finibus illis egrefla dicatur. Quamquam communis
fines Tyri, turn videtur eile , an m regionem plam Gentilium fententiaprobahiliseft, vocatam cflt hananaeam,
it Si.Ionii . ingreflus fit ChriftiiSjquamquam id fer omnes pu vel quia Phniccs ex terra Chanaan , ingredienti-
329 CAP. XV, DE MVLIERE . ho
busHebrocs, eiectifucrant;vei, vt ali j vol unt, quia A ijracL) Abfurdiflrmuseft,& maxime impiusChri-
pofteri erint Cham filij Noe, cuius primogcnitus fi- ftoq; ingratus Caluiniftarum error, Chrit no - Cal
* Gcn.io. liuSjSidon vocabatur*, quern vrbis Sidonis funda- niumhominumcaufa vcniiFc , ant mortuurn fuiffe, 4uo<1 Cbri
l* toremfuireferunt. Quamquam Icripreres profani fedprardeftinatorfolm, quem alio copiofius lo- j-"'^^0
aliumciusvrbisau&oremfuiffetradunt. Adnotauit refutabimus. Nam ex hoc quidem lococtrorem ftiatiscfl
Chryfoftomus , ide Euangelium Chananeamfuif fuum confirmare no poffunt,cumdicat,fenonpio- momius
fe.exprelfiiTcjqu admirabilior eius fides appareret: pter prardcftinatos.verm propter blos Iudos mil*- " pi,o om,
babebantur enim ChananxiapudIudaos omnium fum fuiffe. Quin hinc nos refutare poffumus: dicit n^u*-
gentium maxime impii.Eodcm confilio Marcus ex- enim fe propter olos ludaros miffum effe . cum non
prefit fuifle ^LujJ'a Cntotmjd eft, Gentilem,vt no- amo es pra'deftinati : fed maxima pars reprobati ef-
Iri "^*" venit inrerpres. Solent enim omnes Gentiles in fent: no ergo propter folos pradeltinatos mifus eft.
Geoti- &crishWis)nouiprx4crumTcltamenti,Gr.rci vo- Dicit ergo,fe non effe milium, nifiadoues, qua: pe--
fbus futf cari,&Iuda;isopponi,quamuis eque lingua,ncquc ricrantdomus lfrael, aut quia primm deasvene-
pantut. genere Gr.rci fint b. rat, Gcut Paulus dlcit^ibis opprr:eb4t primm loaui -ptr-
bAft 99- Wfereremei.) 76 dicit, vt magis Chriftummo- fc*eDf>h$ vtait Ambrofius',& Gaudenrius , Sc /11* 4*
* ueat,qum fi diceret, filias mea?. Aut.vtChrylbito- Cyrillus Alexandrinus ',& H ieronymus^& Beda1", Traft 7'
ttT*1.' mus>Tncophy]actus,& Euthymiusputt,quia eius autquianon venerar,vtpra?fcntiamfuam ,'pradica- inxoduro..
lt , filia line fenfu iacebat: ipfa ver vtriufque,& fuum, tionem,&miracuIorumgratiamexhiberet,nifiIu- I Lib.j.in
Cor.i.n. & filia? fentiebat dolorem. diis: gentibus enim nonipfepcrfc,fd per Aporto- '^a'-
1+ FiltDauid.] CuritaChriftusabiis'potiffimmqui losfuospra?dicaturus Euangelium, & miracuh fa- miu Ccm>
Gal.]. it. aliquod ab cobeneficiumpoftulabnt,appellare- uruscrat, ideoquc D. Paulo minifter circumei-
Fibum' o'a- turdiximusfuprc.H incautcmmulicrem,etfi lu- fionisappellatur n, vt Hilarius &Auguftinus exi-
uiiqiic- da?a non erat, credendum eft, propter Iudaiorum ftimanr.ldco ludios vocatoues, vtexplicauimusp, n Rom.ij."
modohxc vicinitatem,autdeprophetiis,quibus Chriftusfilius Gentiles canes4. *'Traft ' '
mulier Dauidisfuturusdicebatur,inaudiuiffealiquid,aUt . Curautem noluerit pra?fcntiam fuam aliis genti- Ioan "fc
Chi ftum co^nouifle, cert ita vule Iudxis, qui inillum bus,qumIuda?iscxhibere,faciliseftrauo, quiavt
m credtrcnr,appellan. ait Augult.r,folis Iudans propter hdem A brahx pro- pCap.io.tf
dCap!io.j. Qjnnon ref'pondit eiverbum.] Ncfibi, inquiunt miflo venturi Meifia.' fada erat, vt'difputauimus. qVerf. t6.
Hieronymus,^ edajCotrariuscffevideretur.quia Itaque eque in regionem Tyri &Sidonis venit, vt jj"
* difcipulisdixeratiw gentium eabunttsficat re- pr^dicaret, aut vt miracula faceretfed potius,vt late- iuxis ^1
fpondet yeifu equtnti , nonfum miffus m ddoues ,qu rct:fi e tarnen venit, vt fupr t differuiuus: neq; hoc dicauit.
perierunt domtts Ifrxel. Mihi ob alias etiamduas eau- miraculum , quafi ex inftituto & fufeepto confilio, t Traft .in
fasvideturtacuiiTe:& ,' vtmulierisfidcm,conftan- id quali precibus & importunitate mulieris coa- 'oan 31-
tiamque probaret, aut aliis potis,vtait Chryfolto- itus fecit,vtdiximusu, tquam panicani non dedi:, "'f'j*'
mus, patefaceret. Magna: enim fidei , & Angularis fed proiecit, aut ne proiecit quidem, fed illi excidt, ^ verf.i *
fuit,contcmptam,5 ne verbo quidem dignamiudi- vtm;cademenfa, vt * exponemus. xVeif.17.
catam, perfeuerare: &,vtoftenderetfenonfponte, ..) ^honcftum, decens, con-,
fed quodammodo inuitum , & importunis mulieris ueniens.
precibus coadum , miraculorum gratia m gentibus Sumere. ] Eripere.
impcrtiri,cm non effet rniflus, nii ad oucs,qua:pe- 9.) Panem vocat.gratiammiraculorumi de
ricrantdomus lfrael. -quaagebatur, & generaliter gratiam Euangelicam,
( ' n Dpto* f') Conced endo quod petit: rogabmt ^quxfolis quodammodo Iudaris , quibus eXfcedere
fjciunt in- cmm pro ilia, vt ait Euthvmius,&eitverofimik-,ab Abrahjepromiffa erat, debebatur.
briamqui ipfa muliei e, vt pro ic rogarent, fuiffe rogatos. Nec Filiorum.] Iudos filos appellat, quia illisipfelo-
ptrSanftos cnim Chriftofaciuntiniuriam, vt Ciluiniita; deli- copitriscrat,ficutalibi>' vocatfilium fuum primo-- 110 4--
tuadcunt. rant, quiad Chriftum perSanftosadeunt. genirum lfrael,
^ cLtmat pe ms.] Hoc mihi videntur dicere, Et dimitiere.] > 7 proiiccre,in ipfo enim proii-
conc.de illi que d petit, faltem propter improbita- ciendi verbo vis cft,quafignificatur,non efle delica-
tem, vt tu ipfc in illa parabola afnicijintempcfta no- tum filiorum panem tarn male collocandum , quafi
Luc. it. 8 te panes a p amico petentis doeuifti e. Quod Hiere- non ratione,& confilio diftribueretur,fed proiiecre- Canum pa-
\ nymus clicit,ide Apo(lolo<;procarogaife> vtmo- tur temer. Habent canes panem fuum minsdeli- Bis& filio-
fCap.7. 15 leiHaliberarentur,dtiriufculdicl:umvidetur. Mar- catum quam filij. Res naturales,Sol,Luna3pluuia,& rum qnrd
cusdicit,eam indomum , vbi Chriftuscrat, ingref- cfteraid genus,canum,id eft,Gcntilium panisfunt, diufus-
fam,ad pedes eius procidiflc,quodvidetur huicloco qua* prouidentia quidem Dei:(ed generali ,rainu(q;
elTecontrarium,vbifignificatur,eamChriftumpcr accuratadifpeniantur , & omnibusin cmuneficut
viameuntemfecutameffej&tcrgo clamaffe. Au- E porcisgIandes,pioiiciuntur:Euangclicagratia, qua?
g Lib.i.dc "guftinusP refpondet.primim in domum ingreflam, fupra naturam eft, pais eft filiorum, non proiicien-
conf Eug. vbi erat Chrillus,& ad eius pedes procidifle>dixifl- dus temer , fed maiore coniilio , ration que diftri-
CiM9- que miftere mH,vtait Marcus Chriftum verb nullo buendus.
redditorerponfo,domoexiiffc,eamq;icutam fiiif- Cambus.) Canes filiis opponit, quia quamuisvtro-
fc& poft eclamaffe.vtait Mattheus. Hc ex Mar- rumqUe paterfamilias curamhabeat: tarnen filior
facile colligitur,qui narrt Chriftum,fimulatque jn primis,multoque mairem , qum canum habet,
in earn regionem venit,in domum ingreflum,Iatei - Credibileeft,coniueuiffeuda:os omnes alias getes Cane U
que yoluiife.nccpotuiffe tarnen: veniffe enim flatirri cheUUmjcanes appeliare, ficut Grari vocabit disGcnt'-
mulierem Syroplixniffamjecad eius pedes procidif barbaros Nam ex illis, vt opinor,cm in Hifpania ef ics appdla-
fe. Itaque quod alij dicunt,pris hanemulierem fent.Hifpani didicerut Mahumetanos,& Athiopcs ti.
euntem per viam, Chriftum fecutam effe , &pon canesappellare. Illud certc confit, homines viliffi-
clamaffe,difcipulo(quedixiiTffe, dimitte itiam , qttia mos percontemptum ita vocareconfueuiffe, vtali-
cldmatpofl ?ws,tunc in domum ingreffum,vt illi fecre- bi Marcus ait,dixiffe Chriftum,/f pmsftturtti J ^^g3'
to in loco concederet,quod petebat,eamque ad eius /wi,quibus verbis, fpem aliquam mulien dedifle vi- /.Reg. j
pedes accidiffe, neququam probo. , debatur,fore,vtaliquandoilliconcedcrer,quodpt- a Cap.7.f;
14 No fum nnjfus ni$ Ad<,iKs,c[uA$emrtij$ domtts tebat. i>ciebat vtiquenonfaturandos filios,fed pa-
(
331 COMMENT. IN MATTH. 332
nem cecieftem oblatum contemptim rekebros: fed A diuitum omni ciborum genere reftTtaetfefolet. Ia
myfterium eft: ncquc, quod culpa ludsorum acci ipfo cnim tnf)abitat omms plenitude diuinitatis Corpo- , r
dit fed quod diuino conidio , & ex fcederc cum A rainer, G" de lemiudtne ems nos omnes accent-
brahamo initio fieri dcbuit,explicauit. musa. nloan.1.16.
Quam vim
habeat 17. Etiam Domine^ Omnes fer inrcrprercs ob- Dominorumfnornm.) Dominos fiios, inquit Chryfo-
feruaruntf/ etiam,noo eTcctradicentis,fedappro- ftomus, ludatos vocat,quos Chriftus filios a ppella-
hoc bantir,ed n facile apparet , quomodo mulicr Chi ucrat,quodmagnx tnbuit humiliiati. Potis Chri-
loco. nama ai gumentetur, & qua rationc conucniat par ftum pfum , Dominum vocare credo, fed loquitur
tcula caulis:N/w & cateili.Si enim concedit verum plurahter propter can cs,quorumfuum quique do
eTe,quod Chriftus dixcrat, non effebonum fumere minum habet.
panem filiorum , & cambus proiicere : non potuit 28. 0 mulier, magna eftfides tua.] Vox admirantis. chrftos
colligerc,catellos comederede micis,etfi re vera - Obferuationeautemdignumeft, nullius hominis fi- nulliusf-
mcdunt,3<: fi id dicere volcbat.potiusdebuit dicere, dem,nifiGentiliumadmiratumfuireChriftum , vt dem, quam
fed. qum nam: Etiam Domine ,fed tomen catelli comedmt huiusmulieris, &illius CentHrionis". Maiorcnim |m"|ls cfl
demias, qux cadunt demenja daminorumfuwum, id eft, Gentilium,qum ludiorum fides. Quoautemmo- oCa g
qunmuis non fit bonum fimerc panem filiorum , & do admiratio in Chriltum caderc potuerit , illic dif-
illis dare, tarnen permitttdomni,eos de micis,quae g putauimus.
de meni cadunt, comedere. Qui, propis mihi vi 12. Conuscatis Jifcipulisfitis.'] Vt ia, vt indicat Hie
denrur cnurn attigiTe, fie expoiiunt : etiam Domint: ronymus, confilia cum illis communicaret. Videtur
nam catelli quidem non comedtexpane filiorum, etiam mihi voluifle Chriftus eorum explorare fide,
fed ex micis:Quod multis tarnen de caufis mihi non & futuri miraculi occafionem captare, vt diicipulo-
placet:pnmii quia in hac interpretationc multa ne- rum confelfione conftaret,non elfe panem, vnde ti
cefTari,& coatfupplenda funt,vt hate, nam catelli ta turba pafci pofet- Sper enim obcruamus , Chri- C|jrjftus
quidem non comedunt ex pane filiorum: fed come - ftum numquam fine magna , cpertaquenecefita te umquam
dunt ex micis, qua: cadunt quod vno verbo dicere miracula fecile.Quam etiam ob rem triduum,ante- line magua
potuifer, etiam Domine, fed tarnen catelli comedunt quam confequens miraculum faceret,expec~tauit, vt neceflitatc
de micis. Dcinde quia hic ratione perit omnis acri- i quid cibor ecum aliqui tuliTent, confumeretur, m|racula
monia,& omnis argutia ,&fublimitasdifputationis, quemadmodum Chryfoftomus, & Euthymiusmo- ccit"
qua: tanta tarnen fuir,vtquodammodocogeritcx nuerunt. Idem etiam Chryfoftomus , & poft Theo-
clamare Chriftum,cVmulier magna eft fides tua. phylatus adnotarunt,non fuggefiTenuncdifcipu
Sic igitur interpretor,vocauerat Chriftus Chana- ls Chrifto,vt turbas dimitteret, vt in pagos irent,&
mulicrfc mam, canem,arripuit mulier ex verbo contumelio cibos emercnt,quemadmodfecertfuprP , qud P .. if.
.if fo, vt Chryfoftomus adnotauit, argumetum: & fub- iam aliquantum fide profecilfent.Sc quod vidrent,
fivmauctir.
tilitercaum fuam probat. Etiam Domine, id eft, fim omnes lacres ele,& audiendi auiditate,famen non
fan canis, nam & catelli comedunt de micis, qua cadunt de fen tire.
menfadoir.inommfuort4m,ixaqueCi canis fum, demicis Q*M triduo iam perfeuerant mecum.) Sunt, qui putant
Altem edere debeo. Ergo idem valet hoc loco , v*i totum triduum,automnes,autpleroquefuilieiu- Caluini
fftrfw;atque quod vulg difputantes dicere folemus, nos,quod magnus ieiunii magifter Cal'uinus no vir- ,ncPta a_r-
cmadueririusaliquiddicit, quod maximnobis tuti,feda'crifubtilioritribuendexiftimt,noseim ^""1
aduerfari putat:nos autem cxiftimamus caufam no- crailb fubacrenatos,tam diuturnum ieiunium ferre
ftram maxime iuuarc, indqueargumentamur:Hoc non pofe. Qiafi ver, quo fubtilior ar eft , non
ef^quod volo,me cTe canem , nam & catelli come- edaciores homines reddat.Scd non vult, vt opinor,
dunt de micis.quae cadunt de mena dominor fuo-j Gallos prauextucrafi acris ieiunare, Legimus, non
rum.Hilariuspuraicfevimin nomine diminutiuo folm apud Orientales, fed edam apud Europaeos
catellr.quiG Chriftus canem appcllauerit,ipfa minus D multo longioraieiunia: tarnen ex hoc loco,aut om-
1 Vctf.K. fe, quam canem, ncmpecatellam eTe fateatur. Sed nes.auraliquospertriduumieiunalTecolligin po-
vbique,& fupi I, & hie diminu tiuum eft, ** teft. Tantum colligitur,tc cum hxc Chriftus dixit:
Miilicrcut Crf/f//i,&incoipfb gratia eft, &fublimitasargumti, fuiileieiunos,quia dicit & dimittere eos ieiunos nolle,
i'c quod idem prorfus'verbum quo Chriftus vfus fue- confumpferatenim,vtaitEuthymius, quidquid fe
nominaue- ratjmulicrarripiatjquamuisnoftcrintcrpresallicca- - cumattulerantcibi.
j;a .. i . Qox
- fequuntur viqueadinfr
* -
rit. nes.hic catellos vcrtcrit.Si qua in vis eft, hxc po di<a, iupr expofuimus . ,, , o
tis cft.vt Chriftus no dixerit x.uLa canes,dwre 3. la fines.} Qindam Grici codices Iegunt/ t* ^Cap.r 4.
catellos vt pufillos,&nu!lius vtilitatis,ac pretii canes of in montes, parum emendat pro 1. S* in trminos, reit ij .
ignificaret,quibus multo minus, qum magnis illis, M4gedan.~\M.3XC\is ' dicit venifle in partes Dohna- vfqucad r:
qui aliquid vtilitatis art, filiorum pais proiici" nutha. Quam credibile eft,vitioiam elfe ledionem, p^?P-8-I-
du cft: mulier ver, non vtfe' minus,
dus qum canem lcgendumque,vt hoc loco, M4f<tff,quemadmod thaaa^~
cTc confiterctur,fcd vt mcliis, & vt vulgo dict, ad E Hieronymus t legit,& vt Auguftinus u , & Beda 1 te- getlan yni^
homincmargumcntaretur,eodemvfa fit yerbo. ftantur, plerofque lio tempore codices habuife. stidcmlo-
Demicts.] Micas vocat minora Se minus frequetia Argumentum nonnullum eft, quod Dabnamttha ali- eus fit.
miracula/vtTheophylactus adnotauit, quafi dicat, biinScripturanonlegatur,necapud vllum,quod ,1"^"^
non peto te,vt paifim hic,ficut apud Iudacos mira fciam,profanum auctorem rcperiatur:Magedan au- b^s e~
cula facias.vt ccos cures,mortuos exfuicitesdd v- tem,aut,vtGra:choclocoeft,7>rf</rf/rfy legamus, uLib. . de
num tantm, & minus natura ua difficile, vt demo- quamuisinccrtumfitjVtrurn vnuSjidemqucfitlocus conf Euan.
nem filia mea expellas, Tarnen fi legamusD/w/wr/.;<,nullam propterei exi- c-i
Qwcadtmt.] Refpondethoc verb illi,quo Chri ftimandum eft,e(ferepugnantiam: namaut, vt aiunt x ^'
ftus vls fuerat,^*Mr,proiicerc, illique opponitur, Auguftinus & eda,fubdiuerfb nomine idem locus J^'7 '
q uafi dicat,n rogo^vt ex profeflb , vt apud ludsos, fignificatur, autvtaliiconiiciunr,alterum regioni, zVcif.n.
miraculum facias,fed vt obitennon quafi dsderis,ac alterura vrbis nomcneft, aut vtrumqucvrbis,fd
ne proieceri; quidem,fed quafi tibi cxciderit,;qu- vtraque vrbs vicina erat , ita , vt , qui in fines vnius
, admodum olent ex menfa diuitum mica: cadere; veniret.in fines etiam alterius venilfediceretur,ficut
tiarumom- Demenja.] Menlam vocat graoarum omnium, vt fupr, z dicitur venifle Chriftus in partes Tyri & Si-
nium copia. itadicam,copiam,qu*eratin Chrifto,ficutmenii donis.
CAPVT
V
1
CAPVT DCIMVM SEXTVM.
dixitei: Beatus es Simon Bar- Jona : quia caro, O*fanguis non reuelduit tibi tfed Pater''9'
meusj qui in calis efl.iSi Et ego dico tibi,quia tu es Petrus,&fuptrhancpenam adificabo ioaBi i.4
Eccleam meam,&porta infer non praualebut aduerfus earn. 19 K Et tibi dabo claues re-
gni calor um. Etquodcumqueligauerisfuperterram,eritligatum&incoilis^r,quodcUm~ ..
que foluensfuper terramteritfelutum & inclis.io. Tunc pracepit difcipulisfuis , V/ ne-
mini dicerentyquia ipfe effet lfus Chrittas. 1 1 Exinde ccepit lefus oflendere difcipulisfuisi
quidoporterct eumire Ierofolymdmy& multd patia fcnioribus & Scribis t & principibus
Sacerdotum^ ty eccidi, & tenia die refurgere. iz Et affumens eum Pctruijpit increpare
ydicens: Abt ate, D omine\nonerit tibi hoc. 23 Quiconuerfus , dixit Petto : x\Sddc 1 u- * W
po me fatana , fcandj lum es mihi quia nonfapis ed , qua D eifunt ,dea} qua hominum. m Jup w
2 4T'une Iefui'dixit difcipulisfuis:m Si quisyuitpo me Venire dbnegetfcmctipfum\y \.9.
tolldtcrucemfudm y 0*fequdturme. 15. n Qui enim voluerit animamfuamtluamfacer, \7!. * '
perdet earn3qui autem perdideritanimamfuam propter me , inuenieteam. Quid enim nIoan-1**
a
Petri
matus
b
.dIoa 6 it &05^'1^- Petrus refpondit, Domine ad quem xdifkatam fuiffefateanrur Romanum "Pontifican d-.ficata
" ibimus ? yerba atenu yita hales. Anautcm in hoc loco caput, aut fundamentum Ecclcfixogantureadcm cootiaCal-
pro fe tanmm,an pro omnibus Tcfponderit,dicemus ratione confiteri.Ccteros anchores paulo poft inter- um*-
e Veri 18. infre. , pretabimur. Nunc nihil magis fenfi Chi ifti ,ilie-
Cfatirtasfi- Tu tsfiliusDeivm,] Filium Dei vocat natura-, non numeogitari potuit, quim vtdicere voIuerit,fuper
1 aJoT a<^PWone- A doptione enim omnes cfitebantur fi- fipfum , aut fuper aliam rem , quam fuper Pctrum
itiuns * "' l'um e^"e DebqU3ndoquidem virum iuitum, & pro- fundaturum Ecclefiam.
phetam puabanr.Cci tiflimum autem argumentum Primm,quisnon videtpronomendemonftrati- Chriitas
eft,qud Peti us Chriftum filium Dei viui appellans, uum Wc.pofitum cTe loco relatiui,perinde ac fi di- n?"
Ioannijlilirjefcmia:, & prophetisop;)onat, quos xiTet,tu es Petra, fuper quam xdificabo Ecdfiam J^"111
cercum eft,fiIios Dei fi(feadoptionc. Chriftum er- meam Petrus enim,& petra idem funt. Nam quod
Cluili d- go^adoptione/ed natura filiumDeiappellat. Ita,- Caluinus dicit, non fine cauiEuangcliftamoratio-
uioias. que refte veteres aueftores ex hocloco Chnfti diuu nem va riaffe, cumquedixiflet, Tu es feints, fecundo,
flnCom.fc niratemprobau;runt,vt Hilarius r,& Athanafius. loco non dixiffe fuper Pctrum, fcdfuper bancVetram,
li..Jc Tti- Viui ] Oeum viuiim appcllat, 1 Sa-ipturarum
' " more, -...1:
vt n
aliam petram, quam Petrum r.;>w..m- puerile,
fignificaret, ~,,,-;*
rS-M cw vtabidolisd!)tinguatjqUrmorVxrunt'vtHie- &ridicuIumtft.Nec enim Matth eus Greca,fed He- Caluiniin-
fra '. ronymus, Beda, Euthymius annotauerunt. D. Bafi- braica,autChaldaica,-aut Syriaca lingua,vt in prxfa- terprciatio
& inspire hus h legit, filium Udexcel. Re 'autem notauit tioneprobauimus, Euangclium feripfit. Qni.bus.in .
feiuetu. BTheophylatns,ad,;ecl:umfuirearticulumGrxcum t hnguis ifta generis differentia, qua: Grace & Latina
Doi.Alcr. nominifilij.vtfiginficaretu^nonqiaalircumqucjfed ' eftintcr Petrum & petram, nonrcpentur,fed vno,
run"* vnicusille, naturalis filius. eodemquc nomine fiue Hcbraic,fiueSjmacChri-
hia'hom. '7* S'we.]Ita prias vocabatuff. _ -ftus dixit** ,npb ' Kin N3K3iniS>
d*pnit. Bar-iona. ] Bariona dictum eft, per contraftionem ebtpha yebhal hadda cbiph.t ebniah leb'-. idtthi , tu es Tetra,
i Op ici. pro Bar-Ioanna , quod Chadaicc filium ioannisfi- &fnper bancpeMmadicaboEcdeammeam.Qiiemid
Ca. . if. gnificat.quemadmodm apud onem appellatur. modmfi Latin Pctrus,non Pctrus.fed petra voca
1 ^' 'io Simili contraexione vfus eft Lucas!. retur,& Chriftus dixifet , tu es petra , & fuperhanc
homuibus Quia c4.r0 rftngms.'] Carnem, & fanguinemvo- petram xdificabo Ecclefiam meam, nemo profefto
canmlibm' tat, homines carne& fanguine confiantes. Oppo- fani mentis intelligerepotuilfet aliam petram, aut
lumitur. nitcnim homines Deo, fed Vater meus ,inquit, quim alium hominem ,quam Petrum ipfum demonftrare.
tn Ad Gal. caliS(^vtm CoTtim'onoHacquieuiMni ,&fanguim,Sc,a Super illum ergo Ecclefiam Chriftus xdificauit.
nioa ti 0.u*nnex yolntiau cams , eque ex yolmateyiri,fedex Dubirabitaliquis: curfinonMatthxus,Mattlm
oiador. Deonatifmtt. ItafoletScriptura homines cama lia a- tarnen Gracus interpres illam nominum , &generis
i, o. pientes appellare,5c Deo, auc diuina pientibus op- diftincuonem adhibuerit. Refpondeo , in promptu
pRom.8.<. poner, vt caro &fanguis regnum Deinonpoidebum. rationem cfe,quia quamuisGrxc petra ,( ge- Cur PcrruS
7' , Ita etiam fapientia & prudenxia carnfs , appclla- _ neremafculino,a^7j>* fcemininodicatur.tamenPc- Alus fit
in verbis tur *^ tras, quw vir erat, non petra ceminino, fed Petrus Lltn -
Chrilti mi- 8. Et ego. ] Elegansantithefis,Gra?c etiam efEca- mafculino nomine vocandus erat. S ecundo autem pct'ra^ * *
xa. cior , Kaja j . Sea egodicottbi, quafi dicat,tu ; qui loco3vbi dcadificij fundamento agebatur, non Pc-
1 oa.i. 41. homo es "Filium Dei viui me cife dixifti , ego vero, trum,fd petram dixit^uamuis idem vtrumqueno-
IL ru 4u'F'mis Deiviuium,dicoteeTcPetrum,ideft,vi- menfignificaret , quiaineiufmodia-dificiisnomen
PcmiVfic' cjr'l!m mcinn, quem Filium Dei e(Te confefTus es. petrx fecmininum magis eft vfitatum: tTfcs enim &
voeatus eft l^am Fcclefiam meam , qux fuper me xdificata eft, Atticumj& rarum eft.
principio. fup.r te etiam, tamquam fuper ceundariumquo- Prxterc cui dubium eft, Chriftum his verbis ali- Perro al-
fCap. 1. 16. dam fundimentiimxdificabo. quidmagnum, eVfinguIaretamquamfidej^ronfef1- 4J<1
u*oa i- 'i' ^*es / fmu^ Sunt, qui putentnondum antea Pe- fionis prxmium Petro ccedere, autpromitterevo-^c^OI11.s
s Gen.i74f. trum vocatum fuiife , fed nomen tantm illi fuiife luiffe?quid autem ccnccffiffct, fi tanthm iili dediffet trbHitnrlia
quid promifum . , inquit,Tof<em Cephas. Probabilius nomen,vt Petrus vocaretur? imo ne noraenquidem
hie Cgmfi- tarnen, quod dicit Auguftinusr iam inde principio dedifer,namvt paulo ant probauimus,iim Petrus
C<L'b 6 de vocac^on!S.^ar ^c ^ppellaturriaVtapud IVIarcum r, & appcllabatur.Hisergoverbis,erjyf>-bfjtr.rf<-
Trioirat C Lucamt manifeftum eft. ltaque cum Chriftus illidi-E ficjboEccle.tmmeam, fignificat, hancfeilli ejjjmiam.
z lolib.c- xit": Tuyocaberis Cf^/j,'nomenilliimpofuit, quafi &fingularem dignitatem conceffurum.vtfupereurn
ira ludijos.* diecret, deineeps non vocaberis Simon,fed Cephas, Ecclclam fiiam xdificaret, id eft , t Eoclcfia caput
. {f. id eft, Petrusjficut Deus Abrahamoper fururum et- cftitueret.fuumq; iii caVicari faceret. Deindecx
:n hunclo- iam loqucns ,nomcn impofuitx,wfWrr^,inquit,-*- verbis contequmhvs.&bi dabo claws ream ckrum, ,,:
cum.forar. ,. ~ , 1 Vj ) ? : /---ni i i -i i*,- ratnpn-
% aducifus cabtturnomentuunt jibram^ed appellaberts Jlbrabam^quM, peripcicuu eit,hecctiavcrba,dequibusdifputamus, matus.
lud. patrem multarum gentium conituite. ad petrum pertinere:abfurdum enim eft,tam^aucis
d Dial. 4.de Et fuperbanepetram fdificabo Ecclefiam meant. ] Sunt verbis , rerum , aut perfomrum mutationem fieri.
Tnniratc. inter vctcresauftores, qui interpretenturfupCrhac Quemadmodum ergo dicit, tibidabo dattes regnic-
ad Galat^' Pctrarn^ tft,fuper hanc fidem, aut fuper hanc fidci lortm , ita d\c\t,foerhrncpetram, id eft , fuper te , xdi-
d Trail in confeffionem,qua meFilium Dei viui effe dixifti, vt ficabo Ecclefiam meam. Idem enim diuerfis verbis,
Ioan.17. & Hilarius , &GregoriusNyflcnusz,& Chryfofto- diuerfiiqucmctaphorisilliconcedit,vtipfiusin Ec-
14 Si Ser. raus',&CynllusAlcxandrinusb, Audorcommen- clcfia Vicariusfit,quam dignitatem, pris fndame- Petr'Clir:-
ij.de verbis tariorum in cpiftolas D.Pauli qui Ambrofio trfbu- ti , cm ick , Cr fuper bancpetratn xdificabo ftus clt v'-
turc,Longi :s ctiarh z fenfu recedensDiuus Augufti- meam, deinde principis, aut capitis in Fcclefia fja/c,lnus-
ci Coi 10 niisintcrprctitur d, Superhancpettamj eft, fuper me cm quafi ciuitnis clauca tndidit,mctaphora dech-
4. ipim, quia p.tra erat Chriftusc. Et quia fimdamen- rat,fict ipf Chriftus & fundamentumA' caputtc-
clcfii"
"i
345 COMMENT. IN MATTH. 4,34
abfentis tencat. Nam his verbis aliquid vni Pctro A ferri pofle, fed nondubito , quin ad Ecclefi refera -
fingulare conceflum efle ftis nobis fupr proba- tur, quod & iidem aucbrcs >& ahj om-
tum eft. Cm autcm ali> etiam fundamentum fint, nes verum putant , quamqum proptere fignitcat
nihil aliud concedi potuit, qum vt icunduspoft Chriftus poms infe aduerfus Ecclefiam non prx-
Chriftum fundamenti lapis eilet , Sc modo , quo ualituras , quia fupra petram xdificata eft , ficut fu -
Chriftus, id eft, ita vt in eo non vna tantm pars, fed pra 1 dixit, Omnis, qui audit yerba , <?fach ta, ajfimi* lCap.7.t4
Chtift' ve- tota Ecclefia niterctur. Hoc intereft, quod Chriftus labitur virofaptenti,qm&dificauit domum[namfuperfetramt
itts Dms & fua,PetrusChriftivirtutefundamentumcft,&Chri &defcenditpiuuia , & veneruntumina , &flauerunt yen-
.Ecclefia: ftus nullo alio, Petrus ver alio,id eft,Chrifto nititur ti, & irruermit in dpnum illam,& non cecidit -.fundata enim
Dominus.
Quid per fundamento. tratfuperpetram. Nifi quod il!icfignificatur,domum
portas infe Eccleam meam.~\ Ecclefiam Chriftus fuamvocat, illampluuis,fluminibus, & ventisreftitiffe : hie ve-
ri intellig- indicans fe Deum effe, & Dominum Ecclefix, vtre- r Ecclefiarri non folm inferno reftituram , led il-
dum. t Theophylalus adnotauit. R lum etiam expugnaturam efle , quia fuper firmam
Et portx inferi. ] Per portas inferi omnem diaboli petram fundata eft. AgiturcnimdcEcclefia, & in-
otentiam fignifica'ri dubium non eftrillud verb du- ferno,tamquam de duabus , vt iam monuimus,vrbi-
ium,quare per portas potentia iignificetur, & qua- bus,aut arcibus inter fe vicinis , atque pugnantibus,
re non proprio nomine potentiam,fed metaphoric quarum,qux melius fundata eft,atquc munita, alte-
portas Chriftus appellauerit.Vtrumquefacil conii- ram expugnat.
citur.LoquebaturdeEcclcfia,tamquamdeciuitate ip. Etttbidabodaues.] Clauis per metaphoram ap-
aliqua Chriftus. Solent autem munitiflima parsvr- pollatur, poteftas aperiendi , atque claudendiregni
aPfal. 47. biumefleportae,vta,Qewm confortauit feras porta- ccelorum, vt v* -nobis legieriiis, qui tuliflis dauern m Luc ir,
- tumtuarum,benedixitiis tuis in te, Sc quia vrbes pie- feientix, ipfi non introiis, & eos qui introibant ,probibuiis. f*-
b Gen: >t. rumqUe per portas expuenari confueuerunt, vtb Cr Quam poteftatem alia ftatim metaphorah>andi, at- , "11-
7.8t 1A 6 -. * j - L r\ j. j i t r i n bus, Sc po-
cludic 5 . foJJwtoit fernen tumi portas tmmtcorumjtKrtm , id eu, no- que ioluendi dclart. In quo autem hxepoteitas tcltatc fc.
dj.Reg.J. ftiumfuorum vrbes expugnabit, & c noua bella elegit confiftat , de inter nos,& nouos hxreticos Luthe- randi con-
17- Dvnimis , & portas hoium itfefubutrtit ,Sc, fi.ifflUxerit ranos , & Caluiniftas hoc tempore difputatur. Uli na barrn
cum inimicus eituponas obfdens. Proptere ergo diabo- enim non alia ratione homines caelum apei ire, liga- eos.
li potentiam,non potentiam, fed portas-inreri appel- ^ rc,& foluere , peccata aut remitiere, aut retiere pu
lauit. At cur inferi dixit , Se non potis diaboli , qui tanf,qum deccndo,aut remifla iam cfle,aut foie,vr,
Ecclefix hoftis eft,ficut Moyfes dixit ,poffidebitfernen fiquisEuangelio crediderit, illi remittantur.Noua,
fuum portas inimicorumfuorum } Id etiam facile , quia fi inaudita,& prorfusabfurdaiententia.Ifto enim mo-
cut de Ecclefia, ita etii de inferno vbi diabolus do- do nihil aliud Chriftus Pctro, conceflis clauibusre-
ePfal. toi. minatur, tamquamdevrbealiqua loquitur ficut % gni ccelorum> dedit , qum quod ante ilium Scribx,
. Qui contriuit portas areas , &vetles ferreos confregit. Hae &Pharifxi etiam habebant" , Super Cathedram Moy- n Cap.;n .
Du funt enim duae ilia; intciuitates,altcra Dei, diaboli a|te- fisfdrant Scribx ,dr Vbarifai : omnia trgo quicumqut di- , P cliue
cm.tatcs.T- dequibus DAuguftinusfcripfit libros. xerint nobis ,f'ruatt <rfacite,8c a pud Lu ca m , yebis ^J'^
vna Dei,al- * .. ..o , . . _
lera diabo-, Non .prxualebunt. j * ^^, id elt, non vtn- qui tuliis dauernfc^entii.AnmCs nobis probatum j. m'uit
li. cent , aut nonfuperabunt. Quorum verborumfenfus no eftChriftu m non blum plus,qum Scribis,& Phari- m3]0t pe-
videtur mihi efle, quem omnes, praeter Hilarium, fa?is, fed plus etiam, qumcxteris Apoftolis Pctro troconcef-
quos legifle memini , audores putant. Omncs enim dare voluiflc. Aliquid ergo per clauium poteftatem fa eft.
exiftimant, fenfum efle fore, vt diaboli potentia Ec ilipra docendi poteftatem iignificatur. Prxtere do- Ca.
clefiam quidem exerceat numquam ver vincat, cendi poteftatem non folus Chriftus A poftolis , fed
numquam opprimt. Qui fentcntia, etfi vera eft,ta- Scptuaginta etiam duobusdifcipulis dedit p,claues pin Ca ,
men eft parua,& locum,ac vcrbaChrifti non implet. autem, & ligandi, atque ioluendi poteftatem iblis ic.-.
Maiusenim quiddam .videtur Chriftus fignificare Apoftolismon ergo cadem cftclauium , ligandi, Sc
voluiflc. Necenimfolentportxvincere.fedrefifte- ^ foluendi qui docendi poteftas. Prxtere docendi
re,itaque non potuit offendendi, fed defendendi vis poteftatem iam Chriftus Apoftolis dederat q : Cla- ^
per portas fignificari. Senfus igitur , nifi fallor , eft, uiumautcm,& ligandi, fojuendique poteftatem non *
Ecclefia fore,vt Ecckfia fiiper petram Chrifto fundata om- dederat, non eft igitur eadem.
omnc -dia- nem diaboli potentiam expugnet , ita vt nulla arte, Nam quod Caluinus dicit,ifto'loco non dedifle caluini fal-
boli poten- nuilis viribus poffit refiftere.Hoc enim multo maius Chriftum Apoftolis gencralem vbique, fed fpecia- faintcrpre-
nam expu- gfl^jj verbis magis confentaneum : portas enim in- lcm ad tempus , in folis Iudxorum vrbibus docendi tatl reu01"
gnstuta. prxualituras aduerfus Ecclefiam Hebraica poteftatem,& falfum eft, Sc, fi verum eflet,nihil effi- tur-
Pominfc- phrafis * eft tSd 1 nS lo iuchclubah, non poterunt ad- cerct. Iam enim loco probauimus;generalem do
ri qux fint. unfits illam , id eft , non poterunt illi refiftere. Hunc cendi facultatem etiam tune Apoftolis fuifle con-
ieniiim Hilarium fecutum apparet : <p<e,Ecclefia fci- ceTam , fed vfum ad tempus fuifle reftrium , ne in
lict , infernas leges , & Tartari portas , & omnia mortis viam gentium abirent: quia nonconueniebat pris
-, f V-.. ~
dauradtjfolueret. V teres auclores per portas inferi, p gcntibusF.uangelium,qum Iudxis,quibuspromif
; 1 An < ho. id eftjdiaboli potentiam,alij hcrefes,vt Epiphanius f, fum fuerat,prxdicari.Et vt fingamus.fpecialem tan-
g lnlibr.de alijvitia, vtmbrofius'.alijvtrumque, vtOrigc- turn poteftatem Ulis datam fuire,quidad prfentem
bono mor- nes ^Hieronymus, Sc Beda , alij blafphemias hrreti- quxftionem Cert fi idem eft docere, atque remit- >0cd;r0'
i'S' Com* corum ^ corum aduerfus Ecclefiam perfecutiones, tere peccata, vbicumquc,&quandocumqucdocere teilat& rc-
|ae jlJ vtEuthymius, alij omnes EcclefixperfecutoreSjVt poterant,potcrant & peccata remitterc: at videmus mitttndi
cje, Theophylaclus intelligunt. Prxftat, non reftringere poteftatem illis docendi tune datam fuifle, potella- peetar*
hTralijn fententiam, fed generalitcr omnem idiaboli poten- tem vero remittendi peccata, datam non fuifle, di- cltci cro'
Matth. tiam interpretan. flinfta igitur poteftas cft. Videmus etiam hoc loco
* Hanc Hcbrairam phiafim habemus Genu. 14. vbi vbi claucsconceduntur, & ligandi, atque ioluendi
legimus ibba'sb vaiirednlocbello, Sc vidit, peccata facultas datur, nullam de docendo mentio-
- quod non prarualeret ei nolter^Qui cura viderct,quod cum nemfieri :contra ver r,vbi iubentur Apoftoii omni ^(
i i in &> (- creaturx Euangelium prxdicare,nullam mentioncm |4 ''
Wat'b. . jidmfus.] Orgenes', &Chrybftomus , pu- declauibus, nullamdc]igjndo& fol u end f.: et; m (c.%o.\t.
X Hon-. j. tant rchtiuum, velad petram, vel ad Ecclefiam re effe.Nam quod Ioannes ait ,1, - ij.
los
34J CAP. XVI. DE PET. POTEST. A CHR. COCES.
los mitteret.dixifle ; Acpite Sjritumftncium , quorum A remitti,prolatiseorum teftimoniisexplicandum ef
remiferitisptccatA , rcmitttmtur eis, etfi ub idem dictum fet, fi quis eorum alitfcr,qum per pexnitentiar (acra -
eft tempus,n tamquam idem dictum eil: propterea ment id fieri dixiTejfedvbi nemo c5tradicit,ppus:',' '
enim.vt alia multa Joannes, tamquam ab aliis pre non eft teftibosrYrba tantm Tertujlianif ponam; ftib.depctr
termita Euangeliftis commmort. IUud etiam non Trefbyteris aduolui , & cms Dei Adgeniculan , omnibus
minimum eft argumentum, quod poteftatem re- fratribtis legatwnes depreAtionis fuA iniutigeif , 1 om-
mittendi peccata alia Chriftus ceremonia, qum do- tiid exomologes , vt p<zm\ent\Am commendet , de periulf
cendi poteftatem Apoftohs dederit. Nam cmpo- timte dominum bomret, vt infeccdtoremiffd fronunt{dns
teftatcm peccata remittendi dedir,dicitur inApofto- fro Dei indigndtione fungdtur, temperdii dfiBdtiane,
los infurflafle , dixifleque,iAr/4/f Spiritum fondum. Alemafupplitid non diCAm fruretur, jea expmgdt.
Cm autem docend facultatem dedit, eque infiif- ' ratione, non docendo peccata remittebantur. Pq-
flafle,neque Spiritum fanftum dedifle dicitundiuer- nam & priani verba s, Confitedmurfinguli quAfa,frA-_ ,
'tnVriB.
igiturdocendi.atque peccata remittendi poteftas tres, delictum fuum x dumadlmc, quideliquitinfitculoeflt ie lap fis.
eft. Ad ha;c , fi n aliter homines hominibus peccata dum ddmitti eius confejopote , dum fdtisfdSlio & remij
remittunt,quicumquealiumdoccbit,etiimfi mulier B' fdctdperfdcerdotes Apud bomtnemgratAe. Etaliopcob h iheotf. A
it.peccata
- - -' remittet,* quod
i , Sc inauditum,&. abfurdif- reprehenden* eos , qui cm publica peccata commi- ferro, puli
fimum eft. 11Pmerei fi doccre,eft foluere,' id' eft,pec-
' fiUnt,confefinoncrant.Q^f,inquit,Csr/rf<?- upr. ,
cata remittere.non docere , crit ligare,id cft, peccata re: ,& timor nulioresfmit, qui qudmuismdUfdaifk,, dut Con'tU"l
... . , a ,.' J. 1 Iii- peccatoru
retiere. Itaqueomneshomines,quinon docent,li- libelU Jclere conjmctt, quomdm tdmen dcbocvelogttdue- (iet[oti .
gandi , id eft , peccata rctinendi poteftatem habent. runt , hoc ipjum dpudfdttrdotes dolettter , mpluitcrcon- facienda
Quo quid abfurdius. fitentur. ., , etiam de
Chnftas li- Prjterei , fi docere eflet foluere, & non docere li- ltaque confi.ifione,& penitentia,non do&rina, oeeoltitl
rtt ' Apo- gareJn dediflet Chriftus Apoftolos ligandi potefta- peccata remittuntur. Haftcnus vnus eft lmctico-
llolis non tem, cim eos iuflerit docere omnem Creaturam , id rum de hoc loco error refutatus. . . >; :
dtdit. Cal- eft, ( fi iftorum ententia vera eft) omnes homines Secundus eft , qti^d negentaliqui his verbis
uini feotcn- foluere neminem ligare.Quorfum igitur ligandi po- tro datum elfe,quq^n omnibus pariter Apoftolil
teftas , fi nemo ligandus erat ? fequitur etiam ex ifto- datum it.id nunc ! urn cft,non de illis difpu-
rumententia, Chrifti fiHam clc intentiam. Nam tando verbisfuper liM^tram ddtcdbo Eccleam mexm'y
fi foluere eft doc^e, non quarcumque Apoftoli fol- de quibus fatis fupr difputauimus 4 probauimuf-
uerunt fuper terram,foluta fuerunt & in ccelo: quot que hoc fingulariter fuifte Petro conceilum , vtEc-
enim homines bene docuerunt, quibus non creden- clefiafu per ilium ardifiearetur. De his verbis nunc
tibus peccata in ccelo foluta non funt ? immo quot agimui,tibidAbocldiiesregmcatUrum. Quibus ego ver- Ecclefii
eti crediderunt , & bene docli , benquecredentes bis contra hireticorum Scnonnullorum Catholico- ptincipaiui
damnati funtScio aliam eHeiitorum hrrefim nemi rum opinionem Ecclefii principatum Petro datum pcuo hie
nem benecredentem damnaripofle :fed iftud mon- efle contendo, nquod Cttholici illi datum negent; d*t.
ftrum alio loco debellabimus. fed qud non hic.fed illisj>ra?eedentibs verbisfuper
' Deniqaequos in Scriptura ligatos fuifle legimus, ' tdtjkdbo Eccudmme~Am"lliv^
docendo , non docendo iigatl funt. Ligauit claucs vero non fingulariter Pctro, fed omnibus-c-
ai.Cor.j.j. 15:1|111%15111$ muniterApoftolisfuiOe collatas Eeoverj vtiam
b.Tim.i. non docendo, fed Satans tradendo, cum bene ante diuinTheologicisfcholisdocuiflememini vtrifq-
*o. docujfict, ficut nue pfos ha-reticos, quibufcum dif- D verbis cudern arbitror Ecclefii principatum princiDatum Petro
Petro
putamus , Ecclcfia Catholica excommunicando,id fuifle conceflum. Primm enim.hoc pnrafis fignifi-
eft, Satanz tradendo ligat. cat. Solent enim domus , aut vrbis claues penes cum
Exempla Exemplavcr ligandi, qua? Caluinus proponit> fle, qui in domo.vel in ciuitate princeps eft.Itaque
Calpini h- rifum muiilegentimouent:Paulus,inquit,& Barna- per claues in Scriptura prineipatus fignificatur , vt . "
ditula. basludsosligaueruntc,cmdixerunt,r"owo/wf<i apud Ifaiam . Et dabo dauern domus Damd fuper bu- 1 ~*" tlr
Aor. ij. primiim lotjui vcrbum Dei, fed quid repeitis iu' r in~ *
merumems.ey ^ dperiet,i&^ nonerit^qmciduddt
/ -ri ,CS clMuaeti
.i L principatu
Per claues
4. 4 dignos vos iudicdtts AternA vit*, ecce comurtimw ddgentes. & mn crit qui AperiAt, id eft, fuprcmam illi in regno infeeiptura
i . .8.6. Etd, cm predicante D. Paulo Iudxi , qui Corin- Dauid poteftatem dabo. Super humerum autem di- ftgnifica^
thi erant, credere noluiflent, Contudicentibus , in- xir,cm clauc s non fuper humerum, fed in zona ge-
quit, eis, &bUfp}emdntibusexcutiens veimtntd fuA dixit ftari.foleant,duas,vt (bpe inScriptura fieri folet,con-
dd eos ,fAtguis veer fupercapta verum, mundus ego ex boc fundens metaphoras idem fignificantes,alteram cla-
ddgentes vddo. Qnis enim ftas non rideat ineptias uium, alteram feeptri ,quarum vtraq; fummum dc-r
fcilicjt D.Paulus excutiendo veftem,homines liga- ciarat imperium: quia ergo (ceptrum fuper humeT
uit. Fallor , nifi cm Chriftus Apoftolos iuflit in eos rum geftari folet,dixit fe claues domus Dauid fttper
qui fe non reeepiflent , puluere'm etiam pedum fuo- g humerum eius pofitur:ficut apud cundem Ifaiam
rum excutcre,exCaluinifententia ligandi illis dedit nmsprincipdtusfuper humerum rius. Eodcfenfudicitur f
n - : Si aliud
poteftatem. " ' argumentum non eflet 1 ,fua ifte
1 Chriftus1 , habere cldues mortis &inferni, id eft, Dorm*
error nouitatc refclleretur. Cui enim antquamifti nus efle vitx & mortis , & m , hdbere dauern Damd
. q* m Ca.j.7.
haicerentur, aut potius haeretiei firent , venerat in, AperiAt , & nemo cldudat, qui claudat , nemo dpenai-
mentem Hoc igitur fenfu claues Pctro data; st,id eft, fupre-
ifouatiani Fuerunt Nouatiani hireticiiftorumfimiles,qui ma fccundm Chriftum in Ecclefia potcftas,vt clau-
remiGon clauium poteftatem Eeclefii non datam negarenr, dat,& nemo aperiat : aperiat,& nemo claudatid eft, Petro i"oli
peccatoru fed ad certorum tantm peccatorum remiflionem vtquxfoiucrit,nemo l2are,quehcauent,nemool- f"Pr.cm*
n rr w j
neganres reftringerent.Argumentabantur,vt ait Ambrofius c, uercpoIlit.Vndepotcltasrvomani n. . - claaum
Pontfices, ad re- poteftsS
refutantur. non pofle hominem peccata remitiere: fed tarn fub-
Lib. de feruatos, quosvocant,Cafus eificaciflim probatur. ccncefsa.
... tilesnon fuerunt, vtiftam Caluiniftarumrationem, Id eti indecolligo, qud foli Petro hoc loco dica- Fundamen-
qua non Apoftoli tantm:fed omnes etiam mulieres tur , tibi dabo cldues regni cctlcrum , &. ita dicatur, tarn- tum eafuu_.
Peccata inreligionemediocriter inftitutas facile peccata re- quam aliisdande non eflent,quia folusrefpndit.T Ve ctu"ja
luomodo mittant,excogitarent. espliusDetvtm,ucut loh dictum eit, juper bancpetrdm
?n Ecclefia Quomodo fenferint omnes,qui poftChriftum fue- Adicabo Ecdeam medm. Diuerfis enim metaphoris,
remittiur. runt.Catholici autorcs,peccataper claues Ecclefia; altera fuadaraenti .altera clauium, vnus idmque
P iij
347 COMMENT. IN MATTH. 548
principatusfignificatur,&vna altcri as explicado eft. A proprius no eft,non hic aliter refutabimus, qum vt
Apofloli Non neg carteros Apolllos, fuas etiam claues, iubeamus illos ctra totum terrarum orbem pugna-
omncs ha- ft^jgjndi foluendique poteftatchabuiffe.quem- re. Nemo enim anteillos , eque Catholicus , eque
^"^sclarclmodum omnes veteres audorcs docent, dicen- haereticusauorfuitjquinoafHrmaueritj&Petrura
tes,claues omnibus datas fuiffe.fed neg has,de qui- Roma mortuum. & Romanos Pontfices eius luc-
bus hcagitur, claues habuiTe,& neg eas, quas ha- ceffbres eTe. TugnMt ergo,vt ait Sapiens *,proillo tr- dSap.f.zi.
buerunt,quque omnes mper Catholici ver qui- bps terrarum infenfatos. ,
dem , fed alio tarnen fenfu claues appellarunt , in l- Quintus error eft,qud putant neceiTarium efle,vt Romani
<ris vfquam lireris claues voen. Firmifimum etiam Romani Pontfices Petro dodrina, & moribus fimi- Pontfices
eft argumentum, qud cm Chriftusaliis Apoftolis lesfint, vt eius fuccefloresdici polfint,quaratione uo ""
Ca.i8. 18. infraligandi,foludiquepoteftatem dedit,nullam necefleetiam erat,vt Matthias Iuda,cui fuccefit, fi- ^""efte"
c9?*4*^^' de clauibus mentionem fecit. Solus ergo Petrus cas milis effet, quod dici fine rifu non poteft.NeceTe et Vt fint ciys
habet ci"- claues habuit.quibus itaaperiebatur, vtnemoclau- iamerat,vt ludas aliisfimilis effet Apoftolis, vt ean- fuccefsorcs
os fciuas deret,itaclaudebatur,vtnemoaperiret,ficutindo- dematqueilli,Apoftolidignititrttineret. AtApo-
8c aiiorum. moetiamfi aut omnes aut multi iuas habeant chues , ftolus eTe non defiit etiam tunc , cm fur efet,& lo-
folus tarnen dominus domi & omnes, & ecretas ha- culos haberet, etiam turn cm in meni difcumbens
bet,quibus,cm vult ira claudit,vtnemo aperire,ita de vendcndoChrifto cogitarer,eti tum cm vendi-
aperkjVt nemo poiEt claudere. Notauit hoc ipfum diffet,antequam fupcnfiis creparer medius.vt figni-
Ttart. in Orgenes b,fed veram, folidamque fententiam nimis ficat Petrus '.Q.iemadmodm ergo Matthias , quia Aft.i.i*,
Matth i. fubtiliter probando perdidit. Ait enim plus Petro, in Iudae locum eledus eft , quamuis multo illo me-
qum ceteris Apoftolis conceiTum fuiffe. Hoc bene. lior,verus fucccflfor cius fuit : ita ludas fi in Matthias
Probat, quia cateris Apoftolis didum eft : Qtatcum- locum eledus fuiffcr, quamuis multo illo peior, eius
quejolucntisfuperterram , etmt foluta dr in cock. Petro fuiiTet tarnen fuccefor. Fingamus Roman aliquem
ver , quotlcmnquc foluem fuperjerram , eritfelutum & Ptificem talem effe, qualem iftiin fuis concionibus
. wefa,quafi Petrus in omnibMkcelis,alij A p^rto fob nt pingerc:fingamus eileIudam,fucccilor tamen
invno folucndi potcibteraccperinr. HucnimiS Petri cc non dfinit.
fubtiliter. iSfr ^ ft>^Cwn1M feewrM.] etiam metaphora Ligandi Sc
foteflas Tertius Caluiniftarum^^Toco erroreft,hanc eft, qua id, quod daabus fuperioribus fignificatur, foludipo-
elaumraPc-poteftatem, quai Petro data eft, eius ficceToribus fipremamremittendi,autretinl peccata potefta- ccftis pctto
tro pro fe, non item datam eTe. Itaque quamuis concedatur, tern Petrum habui{Te,nec enim eodem fenfu, quo |^ Ane2Sa
tibus'liu' Petrum Ecclefia: prmcipatumhabuifle, inde tamen Petro, atque aliis Apoftolis didum interpreter', i^tC^st
eontraCal- probari non poTe,eundem principatum eius habere qtudcumque folueris fuper terram , trit folutum & in cxlis: Matth.il. '
uinum. fuccclToreSj&quidemidiprum'.Tertullianusdice- etfi video omnes audores prxter Origenem in ea- 18.
lu Lib.de re videtur,hanc poteftatem bli Petroperfonaliter, vt dem fuife inttiarid eo fenu quo fuper lolum Pe-
pudiciu'a. ejus vtar verbojfuiflfe conceflam. Sed bene eft,quod trum Ecclefia xdificata eft , cui bli datas lnt claues,
id Tertullianus non Catholicus , id hireticus di- vt ita liget.vt nemo oluerejita bluat,vt nemo ligare .
xit, cm iam ab Ecclefia ad Montaniftarum caftra poffit.Qyod iifdemargumentis probari poteft, qui-
transfugiffer. Admonet enim Hieronymus in lib. de bus fiipr probauimus,Eccleiam lper Petkum aedi-
< fcriptoribusEcclefiafticisJibrum ilium depudicitia ficatam, folique claues, id eft, Ecclefia: principatum
Tertullianoaduerfus Ecclefiam fuiffe cferiptum. datum eTe.
Confirmt ergo magnopere opinionem noftram, Qurri autem blet,in quo ligandi &foluendipo- Tnquoii-
quod nemo id vmquam,nifi haereticus,id eft, Calui- teftas fita fit. D. Thomas 5 tres de ea re errores vi- gdi & fol-
niftarum fimilis dixerit. Nam &Montaniftx Calui- j) tandos cfle monet. primus eft eorum, qui arrogan- uendi po-
niftarum in hoc fimiles erant, qud & illi i Spiri- ter videntur exiftimaff, poile fcerdotes quemlibet fita,
tum landurn habere fiterentur , vt exeodemTer- pro fuo arbitrio ligare.aut bluere,& quiequid iure, S 1 Com-
tulliani libro litis apparet-Probauimus idem per cla- vel iniuria fecerint, ratum in ccelo futurum eTe. Et "^"hoc
ues, &perpetrami fiipcr quam Ecclefiam Chriftus ver fiquis in bla verba animumfigat, id videbun-Ttandi.
aedificauir , fignificari. Quj.s tarn fit amens , vt credat tur prac fe ferre, quoJcumque , inquit , ligauerisfuper ter-
Chriftum Ecclefnm immortalem fuper mortalcm , erit ligatum & in calis , & quodeumquefolueris fuper
hominemsEdifica(Te,quomortuo Ecclefiam corrue- terram, eritfolutumdr in culis. Atnonitaeft. Tantum
re necefle effet ? Non ergo fiiper folum Petrum , fed enim voluit Chriftus Petro in primis,deinde caeteris
fuperillum, & fuper omnes eius fucceffbres Eecle- ApoftoUs vices iuas in terris dare, vtfaccrent,quod
iam fundauit,qui quoniam defuturi numquam st, ipfe , fi in terris effet , facturus erat, & eodem modo,
Ecclefia non corruet. Idem de clauibus,idem, vt di- quo fadurus erat.vt ligandos ligarent, (luedos 1-
ximus,fignificantibusdicendum eft.Pra*terequor- uerent.Hoctantm excepto,qudChriftus propria,
fum Chriftus foli Petro , non autem eius fucceffbri- Apoftoli aliena.id eft, Chrifti virtute ligaturi erant,
bus daretConftituebat enim Ecclefiam , inftituebat aut Ibluturi.Ex eo ergo ipib,qud fuas Ulis vices tra-
orficia, quae vel imprudentiffimus quifque non in dit,intelligitdebe%eos,nproipforum,dprouo
perlbnarum honorem,(d in eiudem Ecclefia; vtili- ipfius iudicio vel oluere, vel ligare , ita vt, quemad-
tatem inftituifft.Tamdiu igitur erant,quamdiu Ec- modm rede Cyprianus h ait , iudicaturo Cbriflo h Epift.^
clefiaipfaduratura.maximequeillud,quod,vtom- pmudicet. Hoc clt,quod Theologidicunt,c/<<f non a<? Ant-
nium maximum , ita omnium erat maxime necefl- errante. "^Apoftoli
rium,principisEcclcfix , qui eiusfundamentum fu- Secundus error eft, ligare aut oluere nihil aliud ve:. i,gant
turuserat. Itaque,vt alia officia minora in porteros efle, qumhomines aut iam Deo ligatos, aut iam & foluunt,
transferenda n eflent, tamen hoc tranmirtiad fue- folutos declarare , icutin veten lege facrdotcs le- non dccla-
ceffbres necefle erat, atque ita omnes veteres audo- proos,neque faciebant,neque curabt: fed aut ver "^j1
res docuerunt. leprofos,aut ver lepra curatos declarabt, quem-
Quareus etiam eft errorj qud negant , Romanum admodm videtur hoc loco Hieronymus docere,ex
Ro.*n,i PontificemeirePetrifuccefTorem,necenimautPe- quononnulliTheologi eamdem hauferunt opinio-
ptr fu"* trum v^4uam^om2Er"L1^eaut'fir*u'uret propterc nsm, vtRabanus, quem D.Thomas citt, & quidam
eiferet, colligi poife,quicumque Rominus fit Pontifcx eius de fchola pofteriores , quos Caluinifta?,vt folent f a-
effe coBtinufucceffbrem.Hunc errorem,quia locus biol confedari, libterfecuti funt. Sed hic error ex
549 CAP. XVI. DE PETRO ECCL. FVNDAM. jjo
hocipiblocorefutatur.Sienmn5aliterfacerdot.es, A clefiampotcftatera habere etiam rnorruos excom-
aut peccata ioluerent,autligarent,nondixilfetChri- municandi,ideft,iuspriuandifuflragiis,quod ex D. Pot5ftu*
bis,<t<mmfiefolueritisfufmemm,ermtfolrta&inccc- Cypriano d, & Auguftino cmper faftum fuTe con- . ui" ctl*
its: fed quacumquc foluta erunt in ccelis , ioluetis ftat : alterum , hanc Ecclefiam habere poteihtem vt eitend'tur
iuper terram.Cumautcm contrario dicat, qua?c- os, qui in purgatorio funt, fuffragiis fuis liberare dfCyprian.
que iblueritis fuper tcrram, erunt foluta & in ccelis, poffit. epiil. 6*.
apertiifimfignificat,prisab Apoftolisfuper terr, Porro hic locus eft, ex quo Confcffionis Ecclefia- Sccltfiaeos
quama" Deo in ccelis eTe foluenda. Atque hoc fuit fticaevfusapertiflmprobatur.Namnon potuithxc V1' * ,n
muiius Apoftolis dignum, Chrifti peronam refere- poteftas Apoftolis data fine peccatorum cognitione fibciui'"'^
tibus,vt quemadmodum cum Chriftus ipfe in terris cxerceri,nec peccata, quia plerumque occulta funt, tcft.
vcrfabaiur,quacumque foluebat fuper terram,(bl- fine propria eius,qui peccauit,confefione cognoici. ConfcfHo-
uebantur Patre & in ccelis,Jita eo in clumrcce- Itaqueexhoclocoomnes. vetercs auores confef is auncu-
pto.quidquid Apoftoli fuper terra foluert,& ab , fionis,acpcenitentia vfum collcgerunt, vt Cypria- ,atis ail""
in ccelis foluerctur. Nec verb exiftimo aliara fuiTe nusc,Athanafiusf,Bafiliusf!. elifer de
Hieronymi fententiam: aut eum hune errorem con- Addo etiam, Chriftum his verbis non folmpo- hpfs.
firmarc:fed ilium tantmpriorem,de quo iamdixi- teftatem abbluendi Apoftolis tradidiife, led etiam friom.in
mus,refutare voluiiTe. confitendi prceptum omnibus dediTe Chriftianis. il,a *eiba-
In peccato Tertius error eft,cm in peccatofintdao,cu!pa,& Senfus enim eft, non folian fore, vt.quicquid Apo- ^ ^
funt, duo, reatus pcenaexterna: , ab vtroquehominem per con- ftoli ibluerint in trra,& ipfcibluat in ccelo,fed prar- Concra vos
colpa, & tritionemabfolui,a:terna poena in temporalem c- tere lgnificat, nihil le foluturum, aut ligaturum in eft.
rcatai. rnutata.facerdotes vercm abibluunt, nihil aliud ccelo,nifi quod eius Apofloli.aut eorum iueceflorcs gl .
facere,qum aliquid de illa ipfa temporali poena mi- aut ibluerint, aut ligauerint iiper terram. D:. t enim ad AmPn;-
nuere. Hocetifacilrefcllitur,dicitenim Chriftus illisfuamipfiuspoteftatem,vt pro fe Ecclefiam gu- J^^ffi^
aloan.xo; apudloannem a, Qwrum remiferitis peccata, remittun- bernent. Itaque quicumque peccatorum iblutione nis auricu_
XJ' turis, tjiurum rettnueritis , retentafunt. Sacerdotes indigebunr,vult,vt ad Aportlos, vel eorum fuccef- larispr*-
igitur non poena (blm,fed culpa etiam abfolut. fores,tamquam ad ieipfum , fi in terris effet, veniant, ecptu.n hie
ec id magis inirum videri debet, per facramentum & ab illis peccata cenfeUi,(blutionem petant.Quem- laiumi
pcenitentiat,qum per icramentum Baptifmi polfe admodumfiillein terris ver(retur,neminem pec-
faccreiacerdotes,querriadmodumD.Ambroiiusad- catisabblueret, nifi ia prias peccauconfiteretur;
-ib.T.de uerss Nouatianosdiputans b docuit. fed ille, quia Deus, fine cramento, Apoftoli, quia
poenitent. Poteft obiici, facerdotes, cm ligant, non facer homines erant, non nifi per ficramentum, tamquam
homines peccatores, fed declarare, ergo& cumab- Chriftinianumibluere potert. Hoc tale eft,quem-
foluunt non facer iuftos,id iuftosiamefl~e,&pec- admodum fi quis princeps aliquem pro i in lgin-
catis abfolutos ttftificari. Repondco non bene l- quam prouinciam gubernatorem mittens , illi dice-
qui,quia poteftas ligandij&lbluendi non eft propter ret, fudtptid everts,probatumhabebo, eo ipib eius pro-
Sacerdotes iuftos,fed propter peccatorcs Apoftolis data. N am uincia: hominibus preceptum daret, vt quicumque
quiligant, eos,quiiufti,ideft,fulutiiunt,Deusligarinon vult. aliquid litis haberent,ad ilium tamquam ad feipfum
l^atos oRc Eos autem qui peccatores,id eft, ligati funt,folui cu- venirenr, & coram caulas fuasagerentmon quod
dnnrqui pi[3fidigni,velligari,fiindignifint:proptere? non ipoteftateiuafpoIiauerit,quomins pofit&ipc,
taraenv^r P'^unt facerdotes eodem modo ligare.atque (blue- cumvelit, cauis cognofcere , & de rebus omnibus
abfoluunt. re,id foluunt ver foluendo, ligant nonfoluendo, iudicarcdd quod ordinarias poteftatis vfum in gu-
id eft.quemadmodum Ioannes loqui tur,non facicn- bernatorem tranftulerit , extrrordinana? , fibi refer-
do,fed retinendo peccata. uaucrit. >ic intelligo: Chrift ordinariam fiiam po-
Superterram. ] Sunt qui colligant ex hoc loco, Ec- teftatem in Aportlos tranftulifle, extraordinariam
clefi tpoteftatemadligandum atque foluendum ad fibi reeruaTe. Ordinaria cnim remedia in Ecclefia Chriftus
mortuosnon pertinere,quia/pr terram, id eft, fub ad remittenda peccata funt ab eoinftitutalcramta, poteftatem
Ecclefia iurifdidione non funt,vt ait Strabusauftor fine quibus hommes peccata remittere non pofunt, rcmte"Ji
gloifa?,qum vocant, ordinaria-, quod, an verum fit, Chriftus poteft ,-fed extraordinari , & mult raris "0"
non eft hic locus fubtiliterdiiputandi:tantmdico facit,qum per facramenta. Noluit igitur, homines nariamh-
ex hoc loco colligi non pofle, lud enimfuper terram, extraordinariis remediis remiflonis peccatorum - b Apo-
non eft ad eos,qui ligantur, aut foluuntur, id ad eos fidere,qui & rara funt,& incerta, fed ordinaria,& vt Hob eidi-
Ouomodo quiligant,aut fbluuntjeferdum: quafi dicat Chri- ita dicam.vifibilia facramtorum querere remedia. nariain-
peteftas ' ftus, quicquid vos fuper terram habittes folueritis, QijareficutBaptiimi.&EuchariftiaEjiu Confcffio-
hatc ad aut ligaueritis,folutum, velligatumerit Deo,qui nis,& Poenitentiae priceptum ddit,
moituos habitat in ccelis: aut brcuis,quidquidiblutum, vel zo.Vtnemimdicerem.] Cur Chriftus tarn fpp ve-
Vi*miPc"" Jigatfueritvobishominibus,folutum,&ligatumE tueritvulgari, qu.-Efaciebat,qua?que ipfum Deum
et" eritDeo.Nam per terram hominesjper clos Deus e(Tededarabant,diximusfuprh.Cur autem hoc lo- bCjP 8 *
fignificatur,ftqueelegansantithefis, qua propter coid vetuerit,Marcus ', & Lucas* , & hocipibloco '^'9'11 ;
fummamdiftantiam.qua; inter corlum & terram eft, Matthasus 1 docent.Omnes enim hi tres Euangdifta: 'K Tp '^
poteftas Apoftolis data coinmendatur. Quemadmo- narrant , Chriftum ftatim atque Petrus ilium Fium 1 Vcrf feqq
dfi quis princeps alicui diceret,quidquid velapud Dci viui confefus efet , exponere ccepiTe, quo- Chiiltus
Indosegeris ratumhabebOjindicansquatopereilli modo Icrofolymis multa paTurus , ac moriturus curvuc-
confidat,& qum amplam illi concdt poteftatem. efet,ex qr a narrationis confequentia colligitur ideo 111 ,
Minus enimblemus habere ratum, quod noftro no- noluiffe, vt Apoftoli fe Filium Dei eTe promulga- * 1
mineper alium fit , nobis proculabfentibus, qum rent, ne qui id audiuiiTenr,fipftcum morictem vi-
Sud praEntibus,aut prop commorantibus nobis diTent ,jnfirmitate carnis eius offenfi, fidem perde-
t.Solent cnim irui,quolongis dominus abeft, eo rent.Nam eo in cruce pendente,nonnullos exiis,qui
maiorevtilicentia,ficutprabola illa Euangclicafi- cumFiliumDei eiTcaudiHCTant.dixiirelegimus^fi-
gnificaturc,vbi malus ille feruus Regis ait, moram liusDeies,defcen(iedecmce,mfrm. Noluit ergo Chri-
c***nii'x* facit dominus meus ventre^ ccettpercutereconferuosfuos, ftus,vtquodfe moriente p iuris accidit.omnibus - mCa-17
4 '*9' & manducare, &bibere cum ehrios. cideret. Hanc rationem Chryfoftomus , Hierony-
Duotamencertajfixaqucefledebentjaltcrum^c- mus,6c Bedaafferunt.
P iiij
Gomment, in matth.
Duplex atem occurrt quseftio: A Itera , cur fupr A ns interpretante ,fegreg4ns~,autfubducns tum , quafi
a Cap . io. 7 miirit A portlos regnum Dei predicare, quod ni- aufus non fucrif,coram aliis Chriftum increpare. Ita
hil aliud erat,quim adutusFilij Dei: Altera, cur ip- Chryfoftomns,Hieronymus, Beda, & Euthymius.
etam frp, aut i Filium Dei.autDeumPatrem Ego imper exiftimaui, phrafim effe Hebraicam fi-
fuum appellauerit, fi nolebat, vt Filium eile Dei ho- milem Gallic3e,qua cum fignificare Galli volunt,ali-
mines icirent.Harreticus interpres, qui miffionem il- quem erga alium increpationc vm fuifle,{olent di-
lam temporalem tantm fuifle refpondet.nihil mihi cere , il vous abris , fenfuique conuenit optim , fed
adremvideturrepdere. Quid enim refert, aut t- nonaudeoamrmare verum efle, quia non poifuni
poralem, aut perpetuam miffionem fuifle, fi aduen- idoneis exemplis vm phrafis Hebraica; confirma- . . m.
fa Tra&.i.ia turn Filij Dei praedicabant ? Orgenes refpondet, re:quamquam obferuaui in Numris verbum rtpb i **p-.i*.
Matth. Apoftolos, n Chriftum, fd regnum Dei prardicaf lak^acb, id ,<, efle pro loqui, aut AU-
Apeftph Hieronymus ctrario praedicafle quidem Chri- quiincipere, ficuthocipfum verbum i9^\4ftii*nrt
quid pra-di- ^um' ^ nIefum,id eft, docuifle ilium virum efle infr mp np'l yrikXacb koreh, &accepit Core, quod Ca to i
caacrint. iuflum , prophetam inaudita miracula facientem, Septuaginta verterunt, '*/ wjt,&locutuseft
Meffiam Deo promiflum, id non docuifle ilium. Core.
efle Filium Dei viui,id eft, ver & naturalem Deum, Quibus hare interpretatio non placet , illa fortafle W"tQ.
qualem nunc Petrus cfefluseft.quia id ne ipfi qui- placebit 3 mihi certe non placet, &\* , aut
dem tunc Apoftoli fortaffisintelligeblt , hoc autem arej<TX*fA&tmj e,amure,velaccipere,fepe inApo- Inf^ten"0
loco prohibuiTe,ne fe Iefum Chriftum efle dicert, ftolicis criptis fignificare,mifereri3vtJ infirmum \ t R9.
vt in plcrique legitur exemplaribus, eque vt non- infde,^ey'\itixCvttaffmmte^deRtmiferemu, & m, 14.?.
. nulliputant,abundat.NamIefus,Dei,quiaferuato- propterqued,mq\iit,'>ref<rx*lGi>it *.nx*tt.ijfwmte, mcap.15.7.
hrilt " rcm %nificatChriftus, hominis nomen eft- Placet auf, vt nofter vertit interpres ,fufcipite nuicem , ideft
hominis mihi ha;c ratio, quemadmodum & Ambiofio', & mutua alij in alios vtimini mifericordia. Hic etiam
nomen cft. Euthymio video placuifle.Illud > numquam fenfus bene congruit,vr Petrus,audita futura Chrfti
lo cap. 9. Chriftum antepaffionem fuam Apoftolis prarcepif paffione, commiferatione commotus , hoceft,aflu-
Xuc*. fCjVt fe pilium Dei efle prsdicarenv'pfc vero num- mens eum cceperit dehortarLQuem enum videtur
quam fiitisapert feFUium Dei in publico declara- Hieronymus ecutus efley^wfw, inquit,// w af-
uit:quia cum aliquando ofFenfi nnulli eflent, quod feBumfuwn*
DeumPatremfuumappellaflct,eorumopinionem Coepit increpare.] Non reprehndenos , ed amici Petridefen:
ambiguitatenominisludificauit.'nenMfjinquit/oVpfw conulentismorCjVtBeda, & Euthvmius annotart.
e in lege yera, ego dixi, Di) eisyos, pillos dixit Dos ad CNamquod Caluiniftarum interpretes inblcntibus C*1"""11"
quosfem Deifaifas efi, quem pater fantHficauit,<f mit verbis Petrum rcprehendunt, quafi ftult volueric *
d toan 10. inmmdum ,yos dicitis ,quia biafphemas , quiadixi,ius Chriftum morte, ex qua lalusnolra pendcbat.re-
i+.) }6. Deifumd uocare,io illimoreficiunt: Petri fidem eleuan,
ai. Exinde. ] Interpretatio Hieronymi eft, Exinde, vt plus ipfi.qum ille, fidei habere videantur : fed fi
id eftjCim paflus fuero. Sed manifeftum eft,indicare ifti fideiiffimi hommes illic fuiflcnt , vix fortatTe,
Euangeliftm voluifle, Chriftum ex eotepore, quo quicquam credidiflent: &, fi ex eorum ingenio licet
Petrus ilium Filium Dei efle confefllisfuerat,ccepif- facer conieuram, qui omnibus in rebus aut fen -
fe de futura fua morte verba facere,& non imel,fed fum, aut, cm Ce maxim humo attollunt , ra tioncm,
fepis Apoftolos monere,quod futurum erat,quafi non fdem fequi folent, Chriftum, vtopinor,irrifii-
dicat : Ex eo tempore non tenuit Chriftus fecretam fent. Alia modeftia de Petro Chryibftomus, & Hie-
futuram paffionemfuam,fedpalm apertque de ea ronymus hoc loco loquuntur. . Nimirum, quemad-
loquebatur. modum paulo ant n, Chriftum filium Dei viui efle Petri a
Chrftas Potcft qua?ri,cur ex eo tempore potis,qum an- _^ dicens,m.n'orem, qum carteri Apoftoli fidem often- gul*tis
quando ad te?Caufa in proraptu eft, quam& Chryfoftomus & dit,itanunciIlummaiorem erga eundem Chriftum -rfterg*
Apollolos Euthymius, & Theophyl.indicant, quia ante non- amorem demonftrare. nYtU*
de fua paf- dum fitis ab Apofl-olistamquam Filius Dei natura- Mt he Domine.'] Non potuit nofter interpres me-
lione Io^ii jjS)SUt COgnitllSj aut publica confeffione pronuncia- lis verter, qud Grace eft V mi, id cftyproptius,
1- tus fucrat . g verendum erat , ne fi de futuro; mortis r',ad verbum,vbi alij fubintelligendum putantJtt
fuae ignominfa mentionem faceret, offend ercntur,& alij t I>n,ego neutr.Non enim dubito,quinGrae-
aut difeederent , aut curfu fidei retardarentur. At cus Matthaei interpres ex Septuaginta earn phrafim *
cur pofte; Eadem nimir de caula, quia cum fe Fi- fuerit mutuatus. Solent autc Septuaginta duobus in
liumDci confeffiuiffent,idonei videbantur vt fu- locis verter m <re/,propitius tibi, aut cHebrai-
turae mortis illis myfterium explicaretur. Atq adeo c eil rzyhtfcalom lchern, pax vob % aut cum Vt Gea-
neceflariumerat,vtidfieret,nepofte,finprimo- eft chalilah,prohibitio, id eft, abt p. Vox ergo 4J>tt>
niti patientem Chriftum viderent,de eius diuinitatc abominantiseft,& ne id eueniat,quoddidum eftdc- ? yt .Reg.
dubiurent,quemadmodumTheophylacl:usobfer- E precantis. 14-45.J0.
loan 16 i U1U1X' ^tcm "libnfimili fecit caui dicens . 5. Qujconuerfusi ] Id eft, relpiciens j vt Marcus 4 * 9.
c 01 ' H*clocusfumvobis,vtnonfcandali\emim,abfe]uefyn4- eXfonit, qui conuerfus, 'mqmt, & videns difcipuUs fuos q^^'"'^
gogisfacientyos. Aliam etiam alij rationem afferunr, eomminatuse Petro. Fortafle Hebraiimus elt, * quo idem quod,
vt difcipulos fuos Chriftus futuro exemplo luo ad contraria refponfio fignificatur,quafi dicatEuange- ctratio.
f Vcrf 1 patientiam pramuniretyquemadmodum cxhisfcol- lifta,Petrum obiurgaffe Cliriftum, quod pati vellctj
4' ]\gimr,fiquis,mquit,vidtpomeyemreydmegetfemetip~ Chriftum ver contrario obiurgaffePetrum,quod
. jum, &toUaiC)HCemfu4m,<J'feftaturme. Ita Petrus S, fe pati nollet, vtr. Quantas oendii mihi tribulationes r a* 70.10
Epi. Lea. inqUit t clmus p-ffusepro nobis, vobis relinquens exem- multas ,& malasia conuerfusyimcaime , & deabyfs
11 ' plum,vtfequaminiyefligiaeius. terra iterumreduxii me: illud enim Conuerfus iteratio-
Oportet. J Non abfolut, id pofito Patris decretoj nem,&vicem contrariam fignificat,quemadmodum
Qjromodo qUO hominilm genus per mortem filij fui conftitue- fidiceret,tumeprisoccidifti,idmque mepoftc
CKi'fiura tIiberare,pati,moriqueeum oportebat.Quofenfii contrario viuificafti, & '. Deut tu conuerfus viuificabis
p,, ipiapud Lucam dixit h ,cfcriptume, (jrcoportebat ms,'plebstuaUtabiturinte,idekc\\xcm3imo\imx.\i
b Ca. 4. 4 Chrium pati, (jrrefurgere mortuis tenia die. pris nos occidifti, Ita nunc idem contrario viuifi-
zi.Et Jumcnsemn.] Tffl-A*C/^^-,quodom- cabis.
*Hic
%5? CAP. XVI,. DE PETRI INCREPATI.
* Hic Hebtaifraus habetur eti Ifa u / > A verbis arbitrium confirman,
itthnv afpecha nti;m r.t>cnt , aucrcatm f'uiui I1US& C- Abneget femettpfum. ] Q^nd fit , feipfum abnegare-, Quid fit
folaberis me, id cft,rctrorlum abear, Sc reccdac, 8c manebo
confohtus. vari interpretes exponunt. Hieronymus, & Beda purgare
Vadepofl .] "| L'cb acharai, Hebraica * phra- hoc loco, & Gregorius K,cxiftimant, nihil aliud elle ^'f.^'.
fis proprie lignificat , [equere me , quemadmodum & fcipfum abnegare, quam vetercm hominem exueri Hom.ro.
in.tcch.
Hilarius intcrpretatur. Quafi dicat, potis deberes indiicre nouum. Tunc , inquiteda, nosabnegamus
fcqui, imitariquepaflionem meam , qum me ab ea cum viramttSj quodper yetuflatem futinus , & anmtimur,quo
TracT.i in perneuitatem vocamto: Scd manif/ftum eft hoc loco
Matth. reuocare.Simili e'tiam fententia Orgenes a , & Hie
non demoribus, fed de mortibus agi, vt1. declara-
In corn. ronymus b interpretantur, vadepoflme, id et,fequc- tur: Q^volueritammamjuamfaluamfacer,ferdet earn: ei
re potis meam fententiam, qum tuam,'quemad-
modum & D. Auguftinus' videtur intcllexiffc.Vcr- qui autemperdiderit animamfttam propter me, inueniet earn.
t Sen de tlC cnim rafyo/ m Sed hoc loco dubiumnoneft, Melius hryoftomij, quid fit nos ipfos abnegare,
rb.t)m. quin oratio fit, faccffereiubents, quemadmodum cx aliorum abnegationc admonet intelligendum.
tecundiu Satana: idem Chriftus dixit*, vadepofl me Satana. Na Alios abnegare , eil illos contenanere atquedefere-
Mardi. q uod fuperiores audores annotarunt , diabolo non re ,nuam eorum habere rationem , nullam curam,
cap.4 1e dixifl vaidpoft me, fed tantm v*de , Petro autem d- pro nihiloeorum vitam ducere. Hoc idem cft,feip- ' '*
xiffcpoft me, non fatis eJt rmum,& quia idem figni- fum abnegare, nullam fui habere rationem, vitam
fcat ; vade, & vadepofl me j&quiaetiame ,quemad- fuam,cm opus eft,pro Chriilo contemnere, vt pau
cap.4 io. niodum illicannotauimusin multis Gra;cis codic- lo poft dcclaratur. Vbcat enim jeipjum non anima, m Veri, if
busIeglturirrs/Upo/lMift ' '. " fed vitam corporis , quam contemnere oportet, vt
-f Neu bfmilis Heoiaica phrafs illa qua vfuseftlacob anima viuat: quia quia yoluerit animamfuam , id eft,vi-
ad LabanGen.3l.j6.nnt* " lOdndarakjha acharai. tam corporis] aluamfacer, perdet earn, id eftjVium, n cap. 10 jt>
quia exariili pot me, quia perlccutus es ra:. anima:, vtfupr n explicauimus.
J8.
Qo fenfu Satana.] D. Hilarius veritus eft xiftimare , Satanx 16. Anima, verJ Jtu detrimentum patiatur.^iiw
Pen us n omen fetro tri butum. Itaqueficverbadiftinguit, .-..(..> '<" nfuaSnjd
4 vyM ? ~. 1 rhultetur,
eft, anima yerofu ! . . me-
1-
Chtifto Sa vadepoflme, vt haftenus cum Pctro Chriftus loqua- taphora de foro umpta , in quo fi quis de pTcflio-
tanas voca
tus tur, deinde quafi ad diabolum , qui earn Petro qpi- . ne aliqua quantumuis locupleti , & de vita litigaret
riion luggererct,vt iplum ne morcretur.impedirer, nihil lucrarctuijfi pocflranem quid obtineret,fed,'
conucrlus dicat, Satana jcandalumes miln. Quodeo vitainperderet. Nam & hoc loco deiudicio agitur
fin Com. magis miror, quod idem Hilarius f, Petrumipfm fequitur enim ftatim "Ji/V/ enim hominis ventttrus eft tri oVitC. 17
iaPiai.iji. dicat, Satanam appcllatum. Nequedecoaliusquif- glorUPatris cum angelisfuis, &reddetvmcuiquefecundum
quamdubitauit, operafua.
g Ser. i) de Mrito admirarialiquis poteft, quod & D.Augu- JLm quam dabit commutationem. ] / , ccm-
verb. Dora. ftinus 8 admira tur , cur Chnllus tam breui interual- fenjaonem pro amma fua, id eft, pro vita fua : meta- Quid fit
iecundum lo eundem I'rrum , & beatum , & Satanam appella phora ctiam eft,autiudicio,aut bello fumpta,n comulao-
Matth. uit. rveipondet Hieronymus nondum Ecclefiam fu- & in iudicio aliquando, qui capite damnatus eft,pe- a^,,^
Q^ipmodo per ilium idificatm fuilfe : proptere erraffe : pro- cunia magiMtudine vitam redirait , aut quia vita dare,
Cnriltus corporis quoquo modo pecunia a;ftimai i potc'ft,aut ' " : ~ * **
Petrum & prere Satanam vocaripotuille. Refpondent Augu-
beatum,& ftinus &Theophylaftus, beatum , cum non caro& quia pecunia radices corrumpuntur: at prosterna
Satanam ftnguis.fed Pater, qui in ccelis eft, illi reuelauit : Si anima; vita, nulla in Dei iudicio pecunia, rifac6-
nomisaue tanan^cum nonea,qu3E Dei, fed quashominum erat pcnitio dari poteft, eque, Dcus, qui iudex ftrus '
r.t. fipiebat, vocatum fuilfe. Impudentes noilri tempo- elljcorrumpi muncribus. Et in bello flt homines,
ris harretici funt,qui in huncfolum titulum , Roma- cum vicli funtjvitam pretio vicloribus emre,fed ,
num Pontificem Petro fuccelfiffc dictitant. Si in- in iudicio vit anima; emere no potuert.Q enim 1 ;* 1
quiunt, petrum Chriftus Satanam appellauit, quo u Commutationcnldabunt pro anima fua i Ludit ergo
nomincRomanrtificemappcllauiilctr Refpon- Chriftus norrjinisambiguitatCj&tacitc vita corpo-
Romanui deo, TuesVetntSjrfuperhar.cpeiram adtficabo Eccleam poris,ad anima: vitam argu'mehta tur. Vtrque enim
Pontifcx meam: Cfpon-tufen nonprtualebuni admfus r^w.Rogo- nom mima fignificat, iicut alis etiam piquafi dicat, p Ver.prse-
ab h a; red quevicilim eos,(i petrum A poftolorum principcm quadmodum pro vita corporis in belI,vel inrndi- cedti. &cc\
corum con
urior^l Satanam appellauit, quo nomine Lutherum , quo cio.nullamiatisdignamcpmpenfationemquifquam to^.if-
catur. nomine Cahjinum , non herticos tantum , fed per- dare potcft,ita& mult emm mins provita anim.
niciofifimos herefiarchas appellaffet i Non ergo pe- Quodut dicit,fc?i,Hebraifmus eft pro quifquaSic
trum, Satanam, quafi proprio diaboli , fed quafi cnunfolt Septuaginta vertcre,vbi eft Hebraic 0>k
communi duerfarij nomine vocauit, quia fibi pro Jc/;,idcft,vir,quipro^/</iiA' apud illos ponitur^.
omhibushominibusmori volenti iduerfabatur. At ij.fdtum emm hominis.] Putat D, Hieronymus Ruth.i^.i.
cur tam acritcr reprehendit? non tam quodretri hocad cnfolandosdifcipulosCairiftum dixiile,pp- Reg.17.1c.
culpa, fi qua tarnen fuit.qumquodxei, de qua age- E tiuscred proptere addidifft hoc, quia de anima; &4. 4.
batur, magiiitudomercbatur.. commutationc^entionerh feccrat^ qux ex fo'refi Reg.*. *f
24., TtmCi ] Antequam retrumreprehenderet,vt iudicidtranllatafuefkt Probat enim his verbis rinll >
mihi vietur cx Luca colligi, qui ha?c verba ante re- pr.o anim commutatidn'eittdari poffc,qia noji qui- . 'i '
b Ca. tri repeehenfionem pouit a quamuis Chrvbiiomo, libetiudcx,fcd Filiu$ hominisad iudicanduRi vein-
& Theophylatofecus videatur. turras eft, eque quHbt motto} fed inglori Pa tris
Difcipults. ] Lucas ait, dicebat autem adomnes, & Mar- fui, & cum Angclis fuis. vnturus eft, ita vt bonor^ 1
. cu s conuocata turba cum dtfcipulis fuis, dixit ei.r. Qua m noftrorum non inJigeat. Cur autem FiliuS hominis
1 a'8 Euangcliftarumdillcnfionem duobus modis nter- appelk'tur,diximusfupiF. : ' ' . faf.K'f0;
pretor, aut Chriftum prifentibus turbis, &: quafi JhgletaVairisju;.) Ui,\)iOCuni,CX H rbraor.urn.idio- '
tcrtibus aduocatis , id dixifle blis Apoftolis, aut mate:gloriam autem aun u^ro,fcd Patris fui vocat:
praxipuc Apoftolis dictum voluifle, turbamvero, vel quij'etl ipfius eratjl'Vr tariien illi vh ctrm na
qua; aderat, quod ApoftoIisdicebatur,fibi didurrl tura drdCrt, vel vt Chryoftorrlus, & Euthymus
exiftimant,vt fgnificct llam fibiCommunem effe
Liberum P""^ v
aiburium St qmsvtdt.] Re Chrybftomus, & Euthymus, c Patre Nam& Angelos fttim non patis,fcd fuos,
soliigar. & Tneophylatus admonuerunt, liberum ex his vocat.Qn.autem Angelorum Dominuerat.ver4s
3tf COMMENT. IN MATTH.
35*
Qui Ange- Deus erar,communemque cum"Patie habebat elo- A Dei, quia iam dia bol us viclus erat , fed non regnum
minus eil riam:*e" "Kltur in gloria veturus.quali tunc m glo- fuum, quia nondumin gloria fua venerat,appellare
Deus eft. r'a non ^": quia,quamuis eandcm tcgloriam ha- folet:&quia,fiiddiccret, nihildiccret. Qtndcnitn
beretjtamcn tunc occulta bat.pofte oftenfurus erat, magnierat, nonnullos cxdifcipulis luis morituros
acap. 10:4; Ettuncreddetvnicuique.] Hie verba fupr a expofui- non efle pris qum ipfum refurgentemviderent, cu
mus. nonnulli , fed omnes viderinr. autem loco cm
1 8. Sum quidam de hicantibus.] Id eft, ex iis qni hc dicit tfunt quidam de hitflantibus , 'minime obicur fi-
adnt; vt alibi docuimus , ftandi verbum in lcris ginificat,non omncs dicipulos,fedpaucos tantm
b cap. t.'j.
littcris,non temper ftatum corpori$>fcd aliquando & electos, cofque fingulari priuilegio,regnum illud
iblamprxientiam fignificare,ficut Se Hifpani fuum.de quo loquebatur, pris qum morerentur,
pro adeTcfoleet dicere. vifurosefl.
*? nonguabunt momm.] Id eft, non morientur: Itaque vera eft omnium vererum auftorum inter- .
ceap.9-7- Hebraiimus,qualis apud Lucam c,&apudD.Pau- pretatio,Origenis m,Hilarijn, Chryfoftomi, Hiero- v *'
Ioa^.c.t.i- iumd,quamuis Hebni potisfoleant dicere nymi, Beda?, Theophylacti,&Euthymij, Ambro- can.itf.
d A4 Hebr Mordotbmspeth , videre mortem, qum guftare,vte fijp, Auguftini4,Remigii apud Diuum Thomam, In Com.
x.f. - ' Qgst bomo qui yiuet ,& non videbit mortem Carterm, regnum Dei, Chrifti Transfigurationem appellari, pin Luce,
erfi.li.^j. quia videre apud Hebreos fgnificatexperiri, quod quam non omnes,id folus Petrus, Iacobus, & loan 9
apudGrcos melius dicitur ^tisiSj guitare, qum nes ,antequam morerentur, vider mcrert, quod V? gla"
videre ,folcntitaloquifcriptoresEccIefiaftici. Hoc vel ex eo probari poteft, quod ftatim omnes Euge- fat> '
f in cep j Ambrofiusf, demorteanimac intelligendum putat, liftae fubiungantjfcd poft diebus, Chrift coram tri- chrifti traf;
Luc. * quafi dicat Chriftus , nonnullos illic efle , qui con- bus illisApotolis fuifle transfiguratum;preterqum figuratio
deranandi non erunt, cm filius hominis venerit: qud.fi nec de tempore iudicij ,;'nec de tempore re- 5gnijm
aut qui peccaturiamplis non int.doncc filium ho furreionis,vtprobatumeft,intclligipoteft,neceiTe c,e *
minis venicntem videant , quod coacum admo- eft, vt de Transfiguratione intelligatur. Nam qi^od
dum eft. Beda,& Gregorius apud Diuum Thomam, de Eu-
Regn Dei lregnofuo.] Quid Chriftus hocloco per regnum gelij,Ecclcfia?que propagationc in tcrprctantur,alie-
qmd hic fie. ium intelligat , interpretum fntentise mirumin num videtur.
modum variant. Nonnu'lli de vltimoiudicio inter- Vocat ergo Chriftus Transfigurationem, regnum
g Ver. prat- pretantur, de quo g dixerat, filius enim hominis ventu- ium, non quia propric regnum , fed quia futuri re- t^cufd-
rus e in gloria Tatrisfui, idque videtur effe vald con- gni imago erat. Poteft autem mrito dubitari, cur caturChri-
fcquens.ied quomodo aliqui exiis, qui aftabant, vf- Z Chriftus, tamquam magni aliquid dicat, nonnullos (U regnum.
IoanncsE- queaddiemiudiciimoriruri non eiTent,idnonia- excircumftantibus morituros non efle, antequam
ugelHU tis eftconfcquens;Cuidam deloanneEuangelifta id ipfius vidrent regnum, fi per regnum iuum Trsfi-
eofitraor- j^Qji, voluntj quem credunt mortuum non efle, gurationem intelligat , qua; fexto poft die fada cft:
quod apud alium autorem , qum apudStrabum quo tempore nonfolmtres illi, qui videront, fed
non irtuenio,nequeScriptura:conintaneum cibipfe omncs ctiam Apoftoliiperftites eranr, Refpdeo,
h cap.n.xj. enim, Ioannts videtur h hafic de c vulgo concepram id ad futurum longe poft regnum efle referendum,
opinioncm refutare. Alij de tempore iIlo,quod poft de quo ' locutus ucnt , filius enimhomims nenturuse rVerf.prjr-
Chrifti refjrredionem fuit,interprerantur: id enim, in gloria Vairisfui, ante cu ius regni vifionem non mo- ctdemi.
quia tune gloriois refurrexit, regnum Dei vocari ri magnum profeft quiddam erat : fed illud ipim
ica t< i folct,vt infr i & apud Mi ,& Lucam1, quod regnum tres illi Apoftoli , non in ipto > fed in figu
cap i4*.xj picrque nouis interpreubus placuifle video : mihi ra : non prsins, fed per tranfennam oftenum vide-
1 . ti.a. ver nullo modo placet,& quia id Chriftus regnum runt.
J.
acceitJefuSy & tetigiteos: dixitque eis: Surgitc^Q4 nolite timere. 8 Leuantes autem -
losfuos} ncminmVidernnt^iffolmlcfum.*) Et defeendentibus illis de monte >pr*cepic
Mat. 9. IL eis lefus dicens : Nemini dixeritis vifionem, donec Ftlius hominis mormis refurgat.
Mal. 4. i. 10 Etinterrojrauerunt eum difeipuii dicentes : c Quid ergo Scriba dicunt quod Eham
d Sup. H.14 oporteatprmum yenire ? 11 At Ule refpondens , ait eis: Elias quidem venturus {
reftituet omnia, it dico autem vobis, quia Elias iam venit , 7* non cognouerunt
e .. 17,
Luc. f. 38. eum, fedfecerunt in eo qu&cumquc Voluerunt. Sic & filius hominis pajjurus eab eis.
13 Tuncintellexcrunt difeipuii f quia de Joanne Ba^tia dixffet eis. 14 / cm ve~
bih
337 CAP. XVII. DE TRANSFlG. CHRIST. 3;8 .*
niffetadturbam, accefiitadeum homognions prouolutus ante eum , //;: Domine mifie-
fiererefilio meot quia lunaticus , & malepatitur : namfiepe cadit in ignem , & crebro in
aquam: 15 & obtulieum dificipulis tuis^y onpotuerunt curare eum. 16 I{jJJ>ondens au~
tern Iejus ait. Ogeneratio incrdula >& peruerfia y quoufique er> Vobificum ? vfiquequo
patiar Vos ?' Affcrte hue ilium ad me. 17 Et mcrepaxit ilium lefius, 0* exijt ah to Jamo-
nium , & curatus eftpuer exilla bora 18 Tuncaccejfieruntdijcipuli ad Iefiutn fecreto, 7*
dixerunt : Quare nus nonpotmmus e'tjeere ilium ? Dixit Ulis lefus : Propter incredalitatem
Ucflram. f Amen quippe dico Vobis ,fi habueritisfidem ,/tcutgra^umfinap-.s , dtcctis monti '* '
huky Tranfi bine illuc, r tranfibit nihil'impoibile et Vobis . 2.0 tioc aut?genus non
eiicuurnifiperoratipnem30^eiunium. Conuerfantibus autem eis in Galila , dixit illis
Iejus : g Filius hominis t raden dus eft in nus hominum :itey occident eum , & tenia die
refurget: Et contriatifunt Vehementer. \ Et cmVeniffientCapharnaum^cceffeyunt qui lc
Luc <> 44.
didracma acciftbant , ad Petrum; & dixerunt ei, Magifier Vetter non fioluitdUrachma? inf' 10, m
gis eft vfitata: non enim.qus alba funt,blemus lu- A antes,cjrquis eis nocere volueri; , ignis cxiet de ore eorum,
minijfed niui compararc:iplendida Jumini compara- tir deuorabit inimicos eorum , Sr quis yaluerit eos ,
mus^ : beator autem gloria albis veftibusfignieari c oppor.et eum occidi. Ht babent poteatem daudendi
aVt Apoc fillet ^Fuerunt noftro ten^ore viri eruditimmi duo cdwn , nepluatdiebus prophetic tpforutn, quibusverbis
c.i. 14 &}.' qui exiftimauerant, Aportlos in Transfiguratione Elias? Cr poteatem ktbent fuptr turnas ,covuertendi eas
4.f.i8.&4. Chrifti vidiifediuinitatem. Jn quam fententiam & infanguinem, cjr percutere terramommiplaga, quotiej -
4.& . & plurimosauftores veceres, & Ecclefiafticum hym- cumque yaluetint quibus verbis Moyles apefcde-
7 9.'yStif numbquafiitafntiat Eccleh, proferre folent. feribitur.
Apoftoli lurequiddamcernimus . Soletqusri ,an verapparuerint. Itaquidemom-
diuinitatem Qwd nefeiat finem pati, nes, quos ego quidem legi, aucbres fentiunt. Stra-
chriiliin^ Sublime ycelfum ,imamimmi bum, &D.Th:>mam excipio: quorum ille' exifti- C1B j''in
Tunifigu- jntiquiuscalo,Cr Cbao. /nation ver ipfos, fed ipforum imagines apparuif- m In Com.
ydc-unt"0 MinimtamenillisafTentior, nequevllum veterem ie: hic ver mEliamquidem,quiamortuus non erat, ad huue
b prucn- aucorem ita infifle credo , & ira c-ntire periculos ver adfuife:Moyfi:m atern,quia mortuus erat,pon locum
riusinhym effe arbitrar. Nam omnes illi, qui citatur veteres au- verum j&integrirn, fed eiu? tantum animam , non
no d Epi- #ores,nihilaliuddicerevoluert.qum Aportlos, " proprio, fed alieno aliquo aflumpto coj poreappa-
pluma. Chrifti diuinitatem, id eft diuinitatis gnum oculis ruifTe. Probabilius, quod omnes alij fentiuntauo- Moyfes ia
confpexife. Arguraentabanturenimaduerus Aria- resvtrumque verum, vtrumqu*itegrum fuifle. vero 5or-
nos,vt Chrifti diuinitateminde probarent,& in illo Necenimcmieniebar, vtmendacro veritas proba- ^'ansfi a
ipfo hymno,quem proferunt,Ecclefiaftico,id etiam retur: & erat rationi confnraneum , vt quemadmo- ,ationc fpJ
explicatur. dnm Chriftus nonfiilami&adumbratam , fed ve- paiic.
Qcumque Chriflum quxriiis, rara,& exprefTam gloriam oftendebat: fie non falfis,
Oculos in ahum toite: & imaginariis , d veris confirmareturtefti bus." uo-Cctte
lllic licebit yifere Quaerituretiamquibufdam , quomodo Apofto- tajquo-
Signumperennis gloria. . liMoyfem,&Eliam,quosnumquam viderant,eo- modo ab
NonigiturChritus diuinitatem fuam, quatcorpo- gnocerepotueriut. Repondetuthymius,inanti' Apoftolis
* reis oculis videri non potujr,fd diuinitatis fpeciem, quisHcbraorum libris eorum formas fuilTe decri- "Si1111
& corporis gloriam ortend it,qu emadmodum & hoc ptasi, vel ex traditione cognitum^ulgofuife, qua c
5 p.q-.4)ir. loco Hieronymus indicat,& D.Thomas in Theolo- fuiTent forma : Thcophylaftus vero excolloquiis,
.ad i- eiarSummafubtilitcrexp'icauitjquam legere, qui quae inter le mifcebant, ab Apoftolis cognitqsfuiflc
fubtiliora defiderant, Theologi debent. putat: namfirtajje, inquit, Trloyjes dicebat, Tu cs,cuiusego
- i.Moyfcs &TLli-u) Cur voluerit Chriftus aliquOS j>aJftonem occifo agno , & celbralo fafchapr figurata.
es, at Elia ex alio mundo fu: Transfigurationisteftes adeTe, Eliasyerb,Tu es: cuius ego refurrecionemfujcitato yidwe neaP*' 39
in Tr3ns|- raerit quri poteft. Hilarius refpondet, vt refurre- filiofignificaui .Scribjt quidem Lucas n , fermones illos. 5I-
guracione_ ftjonis fides fulcitato Moyfe conmmaretur: extern inter i aliquos mifcuilTe , non de his tarnen re-
apparucruc nonje rerrec~tQne : fed de futuro Chriftiregno bus,fed dicebant, inquit, exceum eius , quem compleiurus
quaeftio erat.Itaq; duabusde caufis interfuifle arbi- erat in Jerufalem , ideo, vt opinor , vt quod Chriftus
tror:altcra,ne res Apoftolis ficb vidercturaltera, vt. de fu futura morte paulo ante praedixerat ; confir-
futurum Chrifti regnum ad viuum repneientarctur, marenr, & Apoftoli ofFendi definerent. Fieri etiam *
fiib cuius aduentum duos teftes mittendos eTe tefta- poteft , quod alii dic^int, vt interna Dei infpiratione
e In Apoc. tur Ionesc. Cur autefc hos potis duos,qum alios cognouerint.Narrat idem Lucas Petrum,& qui cum
j .4. voluerit adeDTcjOmnesvetetes aucloreshanccaufim eoerant, grauatos fuifTc fomno, quem Chrybfto-
fuiTe putant,vt per Moyfem lexjper Eliam Prophe- mus non vatum ibmnurn , fed ftuporem interpreta-
tjefignificarentur,legemque,&ProphetasinChri- tur, quod verovaldefimile eft: quomodo enim in
ftumtdere,in coque terminaridoceremur.Tertul- tanta gloria dormirent? Nrfi fortaiTe interim , dum
dL'b.adu. lianusd hinc Marcioniftas refellens , Chriftumlegi, Chriftus orabat, dormir cceperint.quemadmodu
.4. & Prophetis non elfe contrarium,Hilarius,Chryfo pafionistemporcfecerunt0,idquediinopcrmi(ru, 0 qa t-
Hoc loca ftomus,Hieronymus, Beda,& Euthymiusc, & Am- vt interim & Moyfes, & Elias vciirentA fefe Chri- 4o.4} . *
fine.?. Luc brofius f & AuguftinusS' Alias idem Chryfofto- ftustransfiguraret. Quod &Lucas indicat,diccns:
quinqu mus, &Euthymius rationes adferunt , quia multa & emgtlantes yiderunt mateatem ems ,<& dues yirts, qm
..7. vtcrcme,&Moyfes,& Elias miracula fecent &quia abant cimillo.
alij dicebant.Chriftum efie Eliam/ilii vnum ex anti- 4, Rcjpondens.jHchraifmus eft,refpondere, pro 1ca
quis Prophctis, Moyfesautcmantiquiifimusfuit:& qui, vt fxpe iam explicauimus
vt oftenaerct vitx,& mortis fc dominum efle,qui& Faciamuslnctriatabernaeula.] Defe,&aliis Apofto-
adhuc viuentem Eliam, & iam, niortuum Moyim lismentionemnonfacit,defolo Chrifto,Moyfe,&
teftes excitaret. Simile eft , quod Hieronymus dicit Ea follicitus.
Scribis;& Pharifieis fignum declopetentibus,& E Dubitaturquibufdam,curtabernacula ficerevo- Cur perrns
de ccelo Elia deuocato,& de inferno fufcitatoMoy- luerit,&ineolocomanereJR.eipondcnt Chryforto- ttia taber-
fcjfignum darevoluiiTe. Alij , vt Moyfismanfuetu- mus,Theophjaclus, & Euthymius, metu Iuda:om nacula fieri
dinem,Eliaeque relum diicipuli imitarentur, vt Eu- id cogitafle,atque dixifle, ne Chriftus, qucmadmo- voluerit.
b In lib ad- thymius exponit : Tertullianus autem k putat im- dum paulo ante dixerat,in erum manus traderetur: *
uer.Praxe. plctum eTe.quod Deus promiicrat in Numris fe quafi in lurnmo monte latere poTet, &fiopusefler,
i cap.i . cum Moyfe ore ad os locuturum eile. Moyfe , & Elia defend ,quor alter gyptio, &
Moyfcs & ( ego cau(m,cur Moyfes,& Elias appa- 'Amalechytas:alter duos, auttres Centuriones cum
fc'aodum6 ruerint, eTe arbitrer, quam dctus quidam noftri ipforum militibusdeuocatocoelitus igne confum-
/iusadiicn- tcmporisinterpresindicauit,quod voluerit Chri- pferat. Sed hsc cogitatio vix Pctro videtur digna,
tum ventun rtus futuri aduentus fui imaginem repra?fentare : an- Vera igitur caula fuit, quam Petrus ipfe indica t,di-
fanr. te fecundum autem eiusaduentum,Moyfes, & Elias cens. Kommenoslricejfc. Bonum enimnon vtile.aut
t. Ojp.ii.j vcnturifunt,quemadmodumexApocalypfi,Khaud tutum,vtaucT:oresilliinterprctantur,fediiicundtiiri
4. r . obfurcolligitur,C^'<'rfo,inquit,/oft teflibusmeis, vocat.qucmadmodumGallidicunt , ilfaitt bon eflre
Cr propbeubunt diebus mille ducentisfexaginta,amiclifacis: ry-Pbcueratcnimilli g'oriofus ille Chrifti, Moyfis,
hjitnt dua [, drduo candelabra tn conjpcEht Domini & Elia: flatus, in quo cos permanfuros credcbat,fi
femper
J6, CAP. XVII. DE TRANSFIG. CHRISTI. 361
femper in monte commorarentur. Aliam vidctur a ccndum, qualis venturus effet, & confirmandum,
ceP>J5- caufim Lucas * indicare: ait enim,Petrum hocdi quod 1 hriltus dixcrat: Fdius enim hominis venturus iCa.i. 17
xiffe,ciim vidiffet Moyfem.&Eliam dicelIiTc,qua- eft in gloriaVatrisfui, Sc ad comprobandam Petri con-
fi cos diicedere doleret,velletq; ibi imper manere. {effionjm , Tu es Chriftusfilins Dei vint ,. vt aliis futu-
.,9. <. Marcus b,& Lucas 'annotant, Petrum nefciffe, rifegni Chrifti certior effet tftis, quemadmodum VerO.
caP- 9. H- quid diceret: vnde alumifta: more luo occafionem iple teftaturdicens Et bancyacem nos audiuimus de ca 1 1. . cap.
Calamus in arripiuat.Petrum impudteraccufandi,qujl Moy-
Harm, lo alltam^cumejfemus cum ipfoinmonte fanch. Hunc lo 1 18.
i'etrus ad iem , & Eliam Chrifti collegas , illique pares facer cum fupr tractauimus ,"*., i ; 1 <f ... i : m cap. 3.17.
uerss Cal- voluerit : quod nein mentem quidem illi venit : ne- Ipfum audite.] Conftituit, aut eife indicat Chriftum
pccul- queproptcre Euangelita: dixerunt, illum,quid di legiflatorcm, cuiobedicndum fit. Audire enim hoc
tbm dcfcn ceret nd ciuilfe, quod quicquam contra fidem locu- loco,Hebra:ormore,fignificatobedire. Sic alibi *. n Pf. i. g;
t us fit, {I'd quod rude, & quafi puerile defideri ma Ego autan Conftitutusfum reX ab eo fuperSionmontemjan
gniamorisfignumdeclarauerit,nonconfiderans,il- tum ems , prxdtcans pttaptmn ems. TertuJJianus "ad 0 r- * co-
lisqui tam glonofi eifent, opus non elfe tabernacu- E hunc modum interpretatur , ipfum audite, id eft, non tra,M c
lis. Non auum cfiderauit, quia propter glori^ ma- Moyfem, neq; Eliam,quafi hoc loco lex, & Prophe Cyrillus
gnitudinem, quam confpexerat, obftupefadus erat: ts abrogate tint. Caluinifta: yer hic verba in mc- defignatur
kg ibror.
, inquit Marcus, timare exterriti. Iuuat vide- moria figenda elfe monent, ne aliam , qum ipfum Caiuin 14
f>. Ambro- re, quant verius qutoque meliore fpiritu D. Am- hriftum audiamus, Boni lnconfiliarij, quorum huiu.
fi Petri di- brofius,qumCiluinus Petri factum interpretetur. conilium vtinam diligentis fcquerernur, nevllos
?c me Is d his verbis fcribit , eft , inquit , nos bceff.
lius, quam Hint Ule e, Dijfolui,& cum Chiflo efft multo melws.Ktc vnquam harreticos audiremus : nullum enim illi au-
Calutnus ditoremhaberent.. . . , {.
imerprece*- Uudat contentus, nonfoCum affeilu ,fed etiamfackrum de- . 6. Ceciderunttnfaciemfuam.] Inepte quidam Cal- a in an
tur. miione pnftantior , ad cx.nl (canda tabernaculatrta impiger uiniftar interpres exponit^ A poftolos auditi voce,
dlnc. f. oterAriuscommtonsobfequijmmftenwnpoUiceiur.Etqttam- in terram adorabundos cecidiifc : Id enim Hebrai-
-ac. uis nejaret, quid dicaet , tarnen pollicebatur officium : in quo cam phraim ignificare 1 ' IS bi J 'nepbj bbalfa av>
e Phi Ii. tu.}.
nmMonfuUafetuUrti*,fcdpr*mamAxleuotiofr:litmpie- cadere wfaciemjuam. Qund vtplerumquc verum tit: ,
mis accumult. Namquodignorabat,conditionisftf.qmd femper tarnen verum non eft. Namp Goliath/*- p'.Rfg 7-
prtmittebat , deuotiotns. ckm cectdiQe dicitur, non adorans, fed moricns,&
5. Ecce nubes lucida.] In nube fokrc Dei miiefta- Daniel 4 ctiam dicitur infaciem cecidiffe non adora.- ^^8'7'
temollendi^nnumenslocispatctf. Vnde & Dauid bundus,fed vifioneperterritus.&obitupefactus. In Ap0(\' ii
dicit : Qwponis tiubem afcenjum tuwn, quiambulasjuper hunc autem locum ea phrafis conuenire non poteft: quarc in -
fewiMvemorum: & Chriftus ad dcmonftrandam ma- quia ftatim Euangelilta r dclart, quare ccciderunt faciem fu.
leftatemfuam , dicitur ad ludiciuminnubibuscceli Et limuerunt, inquit^ valde , &actejfit lefus , & ietigt eos, cidermr.
venturus cifc, infi b. v dixitqueeis, Su;-gite,& nolitetimere. Vnde manifeftum 1 V" '7*
Cur id tit/acihs conieclura eftmubes res eft - eft , eos exanimes , aut imianimes fuifTe : propterc
i Exod leftis : dechratur ergo per nubem diuina maieftas,vt enim dicitur coi Chriftus tetigilfe : icut folemus,V
10. & ly. 9 verus Deus,quiloquitur,co;liquedominator,non ad fe redean , exanimes tahgere. TimOre ergo, rir
is^jj.'s. &ius3non terrenus eile fignificetur. Atquehxcfuit ycncrationececiderunr.AtquaretimebantQuislo- ..
:-. sc 54. j. caufjcur hocloconubesdefcenderit, vt vox illa, quentem Deum non timet Vocmtuam , inquitf, fGe j. xo?
& 40.51.33. qux audita ft , Hic efl iiui meas diletlus , non alius, audiui , & timtf,&C,vox Domimtnvirtute, -vox Domini
34. %6. qum Dei effecrederetur, quemadmodra Luthy- in magnicentia , vox Domtni (onfringentis cedros ,
fca i7 ra'usan'ma^ucrnt lib etiamfortaffis, quam reddit bomim intercidentisfammam ignis', vox Domini conmicn-
2*4? ,0 Ambrofius, vt Apofteli Deiloquentismaieftatem tis defertum1. Leorngiet, quiinontimebit ? id eft, liru- tPr.1i.4J
Car in nn- interpolita nube ferre pofent: nam eandem ob cau- gier it u. t. . i
bcraaieita- fam Moyfi per nubcm locutum legimus. Annota- 9. Et defcendentibus Ulis de monte ,prxcepit eis. ] A lt- g mos
tcm fuam runtChryfoftomuSj&TheophylaftuSjhancnubern um relatiuum abundu ex Hebraico t idiomate.
Chriftus lucidam fuilfe, non qualis in veteri Teftmento eife
oitendere .atin dicendum erat , & defcendentibus illisde
voluerit folebat, aliginolam : quia Deus non ad terrendura: monte prxcepit.
d ad docendum decdebat. Laudo allegorixfub-
t Hoc Hebraicum idioma xcprarfeptatur Pfalm. 111. 3.
tilitatem,fed potis proptere lucidam fuilfe credo,
Viwrfcniintifchechubberjbiabiacbdauy qua; iunft
vt rei,qua:agebatur , id eft, Chrifti gloria;, Tran sfi- elt fibi fiinul s clatius noltcr incerpreSjCUius parcicipatio in
gurationiqueconueniret. jt , ' t femctipfo.
Si ecce vox de calo dicens. ] Re$ Chrybftomus ob- Kemmidixeruis vifionem banc. ] Hunc locum fupr
iruauit,hanc vocem,poftquim Moyis,& Elias dif4 * explicauimus. Probabile elt,quod Hieronymus,& xc.i.io.'
eiTerunt, emifam fuilfe , vt dubium non efet, non Beda indicant, prohibuiife, ne in populumeuul<Ta- Rf''qai A-
ad alium/jum ad folumChriilum elfe referendam. r.ent, nihil enimmcommodifequipoterat, fiidJii Fft "sfi"
/oicur H.ctfljiuus .] Ambrofius, & Hieronymus Apoftolifcirent.&illud commodi, vtma^isinfide """.01?1*
i ~l L/. -L./:^ rr_ _..:/: j - -^.i. \- ...c norma ha-
-1 * 1 _
dicunt , vt Petrum, quafi Moyfem,& Eliam Chrifto, filia gloria; fama decepti. fuiiTent, fide deficerent,vt
arquantem carpant. Ergo emphafim quidem in hryfoftomus , Euthymiiis, Hieronymus, Bala , &
pronomine, led aliam elfe arbitrer. Keqiie enim Theophylactus putant. Pxobabilius tarnen, & Eu-
poftoli dubitabant, non Moyfem , non Eliam, fed geliftis magis cfentaneum videtur,nee ctcros qui- '
Chriftum Filium elfe Dei viui.cm paulo ant , cum dem Apodlos feire voluilfe : dicit enim Marcus % 2 ca-9
nondum Chrifti gloriam vidiffent,id Petrus confef- verbum apud fe , tres illos A poftolos continuiffe, & a ca 9' 3<
fus eilet. Itaquenon opus erat, vt Chriftus Moyle, Lucas , a & ipfi, inquit , tacuerunt , (jr nemini dixerunt in
&Elia ccclefti voci diicerncretur. Ulis diebus quicquam ex its , qui viderant.'
Cotfater igitur eftcmpha(is,/;ic, id eft, quern fulgen Doneefilius bomims mor, ttis refitrgat. ] Cur nonan-
bocJeChri 1 r. * -
tefli- tera, vt folem, quem gloricfum vididis,eftF !ius tdicivoluerit,fuprcxpofuimus.Curautem poirei
" ..fi ta- meus. Non enim bre vox ad docendos difeipu- voluerit feiri, in promptu ratio eft, qui t iliud in-.
Icrif, loSjChriftum efle Filium Dei, mifaeft: fedaddo- commodunj, quod ante fequebatu/ tnncfecruincq
cl
3*3 COMMENT. IN MATTH. j4
poterat, & quia tunc totis velis Euangelium erat A QV>dautcmdicit,eum omnia reftituturum, non
prxdicandum. malequidamexponuht,quafiparaphrafisfitverbo- EHas.quo-
Apoftoli IO- Q^dergo Scribe dicunt.] Q^prfum<hoc Apo- rum Malachie e , O* conuertet cor patrwn adfilios , cjr m.ocl0 on -
cue h*c in- ftoli interrogent, difficultate non caret. Caluinifta- cor filiorum ad patres eorwn. Etfi egoaliumpotisar- ffU"ffcUU~
tcrfogaue- rum interpretes malig.i,& impie interprettur pro- bitror elfe fenfum , vt Elias omnia dicatur relitutu- ecap<4.
rint, pterehoc Aportlos dixiffe, quia non credebant, rus eiTe, partim quia multa ipi per fereftituet: par- * '
Chriftum efT: Mdfiim, de fuo , vt opinor,ingenio; tim/nultoquc magis, quia fignum reftitutionisom-
A podlos iudicantes. Hieronymus , quiputbant nium,idcft,confummationisficculifuturuseft,quod
eumiarn in gloria vcniiTe^cm.curri transfigurtum in Ioannemconuenirenon poteft. Praetere Mala-
vidiTent,& tarnen Eliam difirefiTc.Ego ex proximiS ch teftimoniurn apertum eft f. Ecco ego mittam vo- fcap.4 y.
Chrifti verbis, donee fiius hominis morluis refurgatt bis Eliam Trophetam, antquam yeniat dies Domini ma-
occifionemeosiumpfi.Te arbitrorid interrogandi. gnus ,&horribilis. Minifeftum enim eftProphetam
Q^ia enim dixerat, dome mortuis refttrgat , fcito dedieiudicijmagno,&horribililoqui,antequem
moriturumfignificauerat,fiquidemindicabat, poft Elias venturuspromittitur,nori ergodeloanne,fed
ciusrefurrccbonem, Aportlos adhuc fuperftites deve.ro Elia id eft intel'igendum : praeter , autor
viciaros efle, qui diu setateiam grandes viuerenon icclefiafticiS; de Eliipfoloquens, &adMalachix gea.4S.z0:
poteranr. Ergo non intelligentes refurreclionis my teftimoniurn alludens, qui inferiptus, inquit, efliniudi- Liber Ec-
fteriiim,vt docent E iangeliitx , exiftimbant Chri Ciis temporum, lenire ira'cundiam Domini,Conciliare corpatris
ftum antcqum morerctur, in gloria illa.de qua lo- adfilium: cjr reituere tribus lacob. Quemadmodum& cus
cutus fuerat, venturum efle, vt redderet vnicuiq; fe- hoc loco Chriftus r reflituet omnia.
cundm opera fua. Nam venturum cifcpoftmor- At liber y inquiurit Caluinifta*, non eft canonicus.
tem,animo comprehendere non poterant. Quia igi- Id hiretic , & fine ratione dicunt : fed fingamus it
tur putabantjChrifti aduentum inftare,videbantque efTe, cert ex eo intelligitur antiquifilma traditio,
Eliam nondum venifle,eofaltem modo, quo ventu- qum Chriftus iifdem verbis confirmuerit, verum
ruseifedicebatur,vtcorpatrumadfilios,&cer filio- Eliam venturum efTe;
rumad partes reuocaret,omniaqucrcftitucret,(nam PrJtcre Ioannes fatis apertfignificarevide- hin Apoc."
in transfiguratione non tarn venilTe, quam apparuif- turMoyfm& Eliam eTe venturos, cir dabo , inquit, c.ti.j.6.
fe videbatur ) interrogans quomodo Scribsc dicant dm'>us teflibus meis, & prophetabutit diebus mille ducen- Moyfcs te
ant eius aduentum Eliam elfe venturum. tis fexannta amicHfaccis. Quos,quifuturifunt,ftatim f.,ias;'nt.e
- die ici i
N on erat ea priuata S cribarum opinio , fed omni defcribit , Hibabentpotcaitm daudendi cdlum ne pluah TC1UU1
'
Cur Sccibis jucjrorurn ' communis.
populo " Vcrrn,quia
- " " Scribx
'"" diebuspropheti ipforum. Q^iis non videt Eliam ? &
hoc dictum,legIS . doctores
, ... 1 vero li-
ibuatur. erant.eamque traditionem,vt poteflatem habent [ aquas, conuertendi eos infangui-
mileeft, populo folebant explicare, illis eamattri- , &perutere terram omnt plaga, (jwtiefcumquevi
buuntrquemadmodm fi quis apud nos de plebe d- luerint. Quis non videt Moyfem quafi digitode-
car,quomodo hoc, vel illud ccionatores dict, cm monftrari ? Accedit, quod vt'docuimus, hie ratio iyai~.).
jdnonconcionatoresmod, fed Chriftianiomnes, potiifima fuit, cur Moyes, & Elias petnis, qum alij
Sc Scriptura ipfdicat: fed illiterati homines, qui ex Prophetis Domini Transfigurationi interfuert,
'eripturam non legunt , omnia blent Dotoribus, quia voluit Chriftus futurum fuum aduentum tri
auteoncionatoribusattribuere. bus illis A poftolis ante oculos poner : & quia in fe
ix, E'tas quidem ycnit,] Tempus pnfens ex vul- cundo aducntu fuo , Moyfes , 8c Elias Tum prxmit-
gari loquendi more pro futuro pofitum eft , aut po- tendi, vtciusviam, quemadmodum in priori ad
tis pro infinito cum verbo debitum fgnificante, ucntu Ioannes fecit, prparent, adeTe eos voluit.
quail dicatj Elias quidem venire debet, aut Eliam D Denique h rc omnium vetxrum au&orum opinio
Vei .14 1 4u^em vemre oportet. ' Sicut
1 infr ' , magiflerveflef fuit, de Elia quidem conkntifima acnemine dif-
loan.11,' nonfolmt didtachma ? i. no; fenticntc, quemadmodiim fupr probauimus : de ca.r1.i4;
4. fermo interfratres , ibd dij Moyfe minus conftans : nam fecundum fcundi ad-
moriturus non effet, aut mori non deberet. uentus Domini.tc(tcm,alij Moyfem , alij Enoch fu
re Elia n- Chriftus affirmt Eliam venturum efTe : Caluini- turum eTe tradiderunt.
te licfn iij-ftjEtamenjVtfibi vidcntur,fipientiores Chrifto, non Obiiciunt Caluinifta; , quod 1 Chriftus dicit, 1 Verf.fwj.
dieu vtu - crcc}Unt,nofquequia id credimusfimplices, putint; Eliasiam yenit, & non cognouerunt cum , & "", tunc in- m Vcrf.tj.
CalCOatta & 4uoc^ ^ Chriftus Eliam venturum efTe, de Joan
tellexerunt difcipuli , quia de Joanne Baptia dixiffet eis. ' .
ne intelligendum elfe dicunt :quemadmodm idem Rcfpondeo nos non ignorare Chnftum de Ioanne nef_onje
cVcr-feq. Chriftus videtur exponere. Feranttamarquo ani Baptifta locutum fuifle, & Ioanncm veniffein fpiri- tur calui-"'
mo, qui feSpiiitumD habere putant,fimplicita- tu , & virtute Elia? , vt Angelus apud Lucam tefta- niftis.
tem noftram,vt Scripturx potis, qum ipforum f- tus eft: fed affirma mu s, Chriftumn negare propte- .*.;7-
pientia; fidem habeamus. Primm quidem Chriftus re; id difertis potiiis verbis confirmare, etiara
non dicir.Eliam iam venifTe, fid venturum effe-nam Eham ante fecundum aduentum uum cTe ventu
4 Ver.fcq. q40ld iam venifTe dicit, non deeoElia, qucmhic rUm. Cm autem dixit, /wiwTMtf,tantm voluit
iDinnesn venturumdicit,feddeIoanneBaptiftaloquitur,qut fignificare, quod attinet ad effeftum , id eft , ad fi-
cftElias, m fpiritu,& virtute Eliar iam venerat:c> ex eoipfb, gnum prions aduentus,& ad pcenitentia; prardica-
qui Tcncu- qud de loanne per priteritti, de Elia per futurum, tionen, quod vtrumquein fecundo aduentu Elias
1USC- aut per praefens locofuturi pofitum tempus loqui- facturus eft , eum iam venifTe, quia in priori aducn
tur,colIigeredebuerunt,voluiffe Chriftum docere^ tu Ioannes vtrumquepneftiterat, quia ficutdefcc-
praeter Io mne,qui in fpiritu Elise iam venerat,ipfum do aduentu Malachias dixit : Ecce ego mitto Eliam >ro*
verum Eliam venturum efTe. Deinde,quia addit, cir phetam : fie de priori aduentu , 8c de loanne Baptifta
reituet ow<r,quod Ioannes non fecit. Nam quod ifti \xcnx.Ecce ep mitto jinzelummeum antefaciemtuam, , .
f ri* in "wSp.J.I.
interpretantur,Ioanem omnia reftituife, quia Chri ejuiprtparabitviamtuam antete Voluitergo Chriftus
ftum pridicauit, qui omnia reftituit,ineptum eft. dicere , non per id ftare, quo miniis Iudxi credert:
Nam ifto quidem modo omnes , qui Chriftum prar- fed quia peruerfi , & obftinati erant. Elias enim ille,
dicuerint, omnia reftituerunt.' Atmanifcftum eft, qui ante primum aduentum promiifusfuerat,idcft,
Chriftum , Eliam aliis omnibus opponere, quafi fb- Ioannes iam venerat. Quemadmodum r dixit, Et?CtU,i*'
lus port ipfm omnia reftituerit. yultis credere, ipfee Elia.
15. Quia
3; CAP. XVII. DE TRAN SF. Et APOST. JNTERR. 366
.9 17. i j. Qmjltmxticust.] Marcus amutum,&bfurdumA generationemappellauit. Argument etiam n mi-
b Verf. if. fufl dicir. Lucasvere, da-moniacum fuifle de- nimum ertaub ibidem 0 pateradolefcentis Chriflo oVcrfzx,
Ifi/mor''<&* Vndciquitur, nonfuifTc, vt nonnullt pu- dicxtjed quidpotes, aditma nos,quid de .Chirifti pote- ^
busn fuit tant, naturalem, fed darmone inue&ummorbum. teitate dubitaret.&quodP Chriftusrc/podcat,^- p *.
naturalis. Cur ergo lunticas appcllatur Quidam vtrumque tes credere,ommapoibtliafuntcredenti , quemsdmodm
fuifTeexiftimant,&natura,aut morbo lunaticum,& Chryfbftomus, & hcophyladus obiruauerunt.
d^mone vexatum.Verofimiliusquod Chryfofto- Quidam tarnen olis diicipulis ictum putat,vt i i- :
Horn, ft* rnusfcribif, eque natura, eque morbo, led dx- genes4 :alijadvtrofq;&addifcipulos,&ad caeros q tra. 4.
Cardmon monisarte,acvexationerunaticum fuiflemam quem ludosreferunt.vtLyranus. Monuerunt Hicrony- "Matth,
luiutieos Marcus furdum, &mutum fpiritum, quem Lucas musBcda,Strabus,& DiuusThomas,haEC Verba non ,
freut. darmoniacum , Mattharus lunaticum appellauit. eTeindgnantis,fedvitiareprehendentis.
? Mittb.4 Qnjira vero ob rem quofdam daemon lunticos fa- Vquequi eroyobijcum. ] Chryoftomo, Euthymio,
fHom. |t. ciar,multasdiucrfi aurores rationcsadferunt, Ori- & Theophy laclo nona Uentior,quiexitimant,Chri-
In Com. genes,' Chryfoftomus f, Hieronymus S, vt Lunam ftum his verbisfignificane,femorienditeneridefi-
rac^Mat. Deicreaturaminfamct,quafimorborumcaufa fit. derio, vtludxorum prauitateliberaretur : potis
|*| Quodnontammiribilecltjquimhareticorum pu- enim credo verba efle,falutemIudjeorumdcfiderr
t,m ,r" ttntinterpretes.Expericntiaenimdocet,quantoftu- tis, & magiftri de difcipulormoribus, & tardirate '.
dio pcruaderedxmonesconentur,nonnullas crea- querentis.icut Apoftolis dixit r, Tonto tempore yobif- tIoin'*s
turas pluSquim illis natura concefit, habere virtu- cumfum,(jr noncogmiiis me ? Philippe , &c
tis. Bedavero,&Euthymius,vtcrcatoremipiram li.jBtincrepawt.] Gr. i m-ny-tiowduTii/id eft, impe-
inuidiam,& odium adducant , hominefque ilium rouit tili. Vtriimqucenim,&mcrepare,&imprare,&
blafphement. Non eft etiam ilia improbabilis con- comminarifignihcat,qupdmodmGrecusauitor
iehira , idaliquandodilimulandi ,& latendi caufa Euthymius & inverborfl proprictatibusobferuan- - ,
daemonem facerc.Lucas vidctur indicare,demonem disdil:gentiffimus,hocloco,&fupi' fadnotauit.Im- fcap.ii.i*.'
in hoc adolefcente non perpetu manere folitum, pcrandiautem fignificatiormgis, qum increpandi
fed aliquando exire,aliquando rcdire,quod &Chri- conuenit in hue locumrquod Marcus explicauit.di-
bcip. j.i;. ftusapud , videtur fignificare , cum dicit q cens.Chriftum imperarte d.rmoni dicendo,rg<>^ert-
daemonijfx; ob eo,Cr amplius ne imroe.ts in eum. piotibi,exiobeo. Itaque quod Hieronymus, Beda , Sc
16. Et obtuU eum difciptdis tws , cjr non potuemnt cura- Tneophylaclusdubitanr.qu pronomenilludrcfer
recum.] Vero fmiie eft, hunchominem, dum Chri- ratur,ad djemon empanad ad olecentem , finccaufa 1
ftus cum tribus difcipulis in mote verfiretur, filium dubitt: nam&exeoMarciloco,&exeodemcap.t 1 Veri- **
Apofblifi- fixum reliquis difcipulis obtuhfle, vt Hilarius anno- & ex Luca u perfpicuum eft n ad adolelcentem,(ed UC*J'',-41"
dt tan per- tauitjillud duriufcul addcns,quemadmodiim olim ad dxmonem die referendum,
didcrunt. populum, dam Moyies in monte manerct, ita nunc . fropterincredulitatemyerotn.] Ant.patrisado-
difcipulos,dumChritus in monte verfarctur, fidem lccentis, omniumqueludjeorum incredulitat pu-
derpedife. Nam,vt minorem quam debebant fidem blicc reprehender!: nunc A potolorum incrduli-
.Tetf.10. habuerint, vt Chriftus ' videtur fignificare: fidem tatem non publice , fed priuatim , vt eorum auctori-
tamen cert non perdidert. Simile quiddam vide- tati conular,reprehendit.
. tur Chryfoftomus indicare , dicenspropteredifci- Incredulitttemautem,vt ego quidem interpreter, IncrC(*"11"
pulos dxmonem ill eiieere non potuif.,quia Apo- non infidelitatem , aut minimam etiam fidem : ma- ftoum~
ftolorum columnar non adcrat, fed fidem eos per- D gnamenim Aportlos habuiffecreddumiftrld fi- quam Cfati-
j >1+ didilTe non dicit. Totam hiftoriam Marcus x aper- demminorem,qumhabereApoftolostamdiucum 'tus rcpie-
' tis,& copiofisfcribit, cum Chriftus ex monte def- Chrifto verfatos,tot,tantifquevifismiraculisopor~ head*u
ccndilTet,inueniiTedifcipulos, &Scribasmagnacir- tebat.Proptere enim eos Chriftusreprehdir.Cre-
cumfui turba difputantes,interrogafleq; cos,quid- dibile eti eft,quod Chryfoftom. Hieronymus, Be-
nam id effet, de quo inter fe diceptarent;tunc vnum da,Strabus,ThcophyIaft.& D.Thomasexiftimant,
1 Vef 17 . Sc ex tu rba refpondiiTe '. Ma0er , attulilium meum ad Aportlos non folm propter iam , fed etiam pro-
,8- te babentemiritum mutum , qui ybicumque eum appreben- pter parentis adolcfcentuli incredulitatem , darmo-
derit, , Orffumat, cirridet dentibusfir arejeit, expeliere non potuifTc,quod ex Marco colligi-
Qnade re ^'xt dfapd tuis , yt tticerent , & nenpotuermt. tur,vbi Chru^uspatridicit,^offrf^rf,o^iCT<*poj7-
Sciib* cum Ex qua rationis ferie colligi videtur poTe , Scribas i/,'.<jtmtcredemi'.quifi indicans , prdptet eius incre-
difcpulis dceaipfarecumChrifti difcipulis difceptaiTc, ex- dulitatem non potuiffe Aportlos pris eiieere.
difeeptarr. probrantes , qud dxmonem illum eiieere non po- Si babuentis fdem. ] Chryfoftomus , & Euthymius Cal-
tuifTentjacfortaiTedicentes, inanem effe,& delicio- fidem miraculorum,non earn, qua Chrif^ianifiimus, umifticam'
fiam poteftatem, quam fe Chrifto ad pelldos dx- jntclligunt , ircmque nortri temporis h^retici , quo- miraculor
mones, aliaquemiracula patranda iaftarent acepif- rum errrorcm miror^onnulosdocos etiam & Ca- fi<icm:'
i. Putt autem Chryfoftomus, Hieronymus,Theo- tholicos interpret,' dum parumc.iutruereticorum.
phylclus , & Beda tunchominem tacitapudCliri- feripta lcgunt,imprudenterfecutosefe. Nolo in eo-
ftum eius difeipulos accuffTe. id de homine Iudaro dem errore Chryfoftomum.,& Theophylaftum po-
facilecredipotebfedbenigniis interpretan poffi- nere,quiafcio cos tarn bono, quam herticos malo
mus, eum; non vt difeipulos accufaret,fed,vtdx- animo idem dixiTe; haereticos, vt multas fides,cm
monis maljgnitatcm , malique grauitatem cxagge- nullam haberent,fabricarentur: Chryfoftomum ve-
raret, dixiTe, eiieere non potuiie. - ro^Theophylaftum , vtdifciplorum clpamele-
Chtiftu* 17. 0 generatio incrdula.] Omnes fer auclores uarent, ne viderenturillam ipfamfid,quaChriftia-
juosappel- exiftimant, Chriftum hoc non de difcipulis, fed de ni fumus,non habuifle. Caluiniftarum errorfpr 1 . f. 1;
*" Patreadlefcentis>&detoto Iudaorum genere di- copios,&, nififallor, ehicaciterrefutaiiimus Idem
ulj, " xire,vtHi!rius,ChryfoftornusJ^icronymus,Beda, quoqueexhuiusloci circumftantiisrcfutaripotcft.
In Com. Strabus,Theophylacb& D,Thomasm. Quodval- Primum:quia minime dubium eft,qunChriftus,d
e"P 919. de probabile eft. A it enim Marcus", Ji'amxfihU hoc dicit,Apoftolosreprehdat, eorum incredu- c.
*v^,llleamm,\deft>\\ft.usrefptmdenseijAefty^i- litat maecufet, quemadmodum apud * y
tri adoleCcentis,dixityOgene>atio incredula.ltzq; patrem eorum incredulitatem dicitur exprobraTe , quia iis,
ipfum adolefcentis > Se esteros illius fimiles ludios, qui yiderunt eum refunexijfe , non crediderant.
COMMENT. IN MATTH. 368
Nemo re- Nemo autcm reprehend poteft: quod fid era mi- A bueritis ardentem fidem,montes transferctisifcimus
prebdi po. facuiorum non habeat. Eft enim donura D ei , non enim ignem propter ardorem folcre magna ponde
fid'mtra- exhumana, fed exdiuinafolum pendens volntate, ra propellercJVlinimam autem fidem,id eft,grano fi
culoi non quod non s, qui volunt quemadmodum ea fides, napis fimilem, ingentem montem poTe transferre,
habeac! qua Chriftiani fumus,fed iis,quibu$ Deus vult,con- id & gratia m propter antithcfim,& acumen propter
ccdi folet,iis etiara aliquarido, qui Chriftianam non infeparatam ftntentiam habet. Confirmt me ali-
habit fidem,quemadmodum prophetia, &alierum quorumantiquifimorumauclorumiudicium.quos
miraculorum dona, ficut fupr dilferuimus.Quare teftatur Hieronymus ita fenfiTe. Itaque quod Ori-
a cap.7. il non magisreprehendi Apoftoli potuerunt, quodfi- genes,Hicronymus,Beda,& Strabusexiftimant,hc
dein miraculorum non haberent, vt fingamus ali- non minimam , fed maximam potis fidem grano fi-
quam elfe diftincum miraculorum fidem, qum, Hapis comparan, quam Diuus Paulus omnem,id eft,
3udnon haberent donum proph-tiae.Prxtere eo- totam,integram,& perfedam fidem appellet,ienten-
em modo pitrisadolcccntis,quo Apoftolorum in- tix huius loci mihi vidctur eiTccontrarium.
crcdulitatem Chriftusrcprehendif. Incredulitas au B Video, quid obiici mihi poffit, quidque omnes, [Refponde-
tcm ilia, quam in patre rcprehendebar,non miracu qui contra fentiunt,audoresmouerit. Certumeft, turadobic-
lorum , fed Chriftiani fidei opponcbatur, quiade Diuum Paulum ad hunc locum alludere voluifle: p^f"? "
Chrifti diuinirate,potcntiaquedubitabatur. Ergo & atqui non de minima, fed de maxima fidcloquitur, um"
in A poftolis, non fidei miraculorum, fed Chriftianx fibabuero, inquit, fidem , ita vt montes transfrant, g t. aj rjor.
defectum rep rehendir. Dcinde quia hoc, non folm Refpondeo,eandem fiddiuerforefpedu,&Chn- ij.a.
reprehendendo, fed etiam exhortando Chriltus di ftominimam,& D-Paulo maximam appellari : mi- Eadc fides
ch, vtftatim ftquitur , fibabueritisfidem ,ficutgranum nimam quidem Chrifto, ad cam, quam Aportlos ^ minima
finals. Nemoautera que.nquam exhortatur,vt do tarn diu cum ipb veritos habere oportebat. Non ^"'
num miraculorum habcat, ficut ncquc, vthabeat enim fignificat^poftolos ne minimam quidem ha
prophetiam , aut linguarum donum , quia id non in bere fidem, qui ppemagnam habebant, qui ipfm
noftra fitum tftpotcftate. Denique manifeftum eft paul ante Filium Dei confefi fueranr,id repreh-
de cadem fide Chriftum loqui , dc qua loquitur D. dtis more vtitur hy perbolc,& exaggeratione, qua
i. ad Cor, Paulus b, ad hunc locum enim alludit, Ji7wWr,in- fi dicat, fi minimam fidem habueritis, id eft, tan tarn,
- * quit, fidem, ita "vt montes transform , cbaritatem quantam habere deberetis , non maiorem, diceretis
autem mnbabwo , nilnl [um. D. autcm Paulum non ^ monti huic, tranfihinc,& tranfiret. Quemadmo-
de fide miraculorum ( quamqum de ea etiam Cal- dum homini alioqui ingeniofo, mins tarnen , quod
uiniftx cum locurum interpretturj d deChriftia- dieimus intelligenti, obiurgantes dicere folemus , fi
na, qua; vna ex tribus Theologicis virtutibus eft,lo- vel minimum haberes ingenium , hoc intelligcres.
e Ex vcr.i j. qui c perfpieuum e(,nttnc,it\qu\i,maneHtfides,fpes}cbtt- Non enim fignificamus , eum ne minimum quidem
ritas, nia , maior autem homm e cbarius. ingenij habere, fed minus habere, qum vt hoc in
Stent granum finafts. ] Omnes fer, & veteres, & telligent, oporteret. Hoc ergo fenfii Chriftus mini
Trat in noui auftoreSjVt Orgenes d,& Hieronymus, Beda, mam fidem appellauit. D. autem Paulus eandem fi
Matth.!. & Strabus,alicubietiam D.Auguftin.fidemhicnon dem, comparationeeius, quam aut ipfe, aut alij vul
magnitudine, fed erficacitate , & acrimonia cpara- go habebant , maximam vecat , quia nemo dum eo
ri putt, quafi dcat Chriftus : Si habuertis fidem ta ptruenifle videbaturfidei, vt montes verbo trans-
ardentem , tarn vehementem, tarn efficacefn,qum ferre poiTet. Hinc intelligitur,neccflarium non elfe,
granum finapis eft, diceti : monti huic, tran hinctlluc, vt omnis,qui minimam fidem haber,!ransferat mon
(jr tra-fibit. Quod ctfi multis , fummifque audori- tes, eque ver omnis, qui maximam habet. Nam Apoflolijn
_y y bus probatum eft ,difhcukate non caret. Primm, Aportlos fi non tunc,atcertpoftetantamillam mtes tr-
tationc 4ll'a non f'cmus resardentes , & efficaces ; fed par fidcm;quantam in illis tune Chriftus defiderabat, vt itulcrint.
er inofina. uas grano finapis comparare, vtfupre. Simile e re D montes transferre poffent, habuiffecredendum eft.
fis compa- gmtm ctlorum granofinapis , quodminimum e omnibusfe- Nc tarnen montem illos vlium traaftuliiTe legimus.
rcruc. minibus Res vero ardentes, & efficaces igni potis, Etfi.quod Chryfoftomus, Euthymus , & Theophy-
c caP-4 S1* qum grano finapis compirari folent:ficut Euange- lausfcribunt, probabile effnon neg, eos id ali-
i3Lucii-4? hum comparatur, per hxc verba*, lgnem yeni mitte quando fortaffe fecifle : fed fcris litteris manda tum
le in terrant. Deindc, quia fi propter acrimoniam , & non efTe,quia nec omnia Chrifti miracula, vtait Di
ardorem grano (napis fides comparctur.n fuit ne- uus Ioannes h, (cripta funt. Reite iidem auftores di- Ioa %
ceircdicere ,fihabueritisfidem , ficut grarmmfinapis : fed cunt,finon Apoftolos, Apoftolicostamenvirosid o.eeii.*V
fi habueritis fidem ficut fina pi, vt natura,& efFedus, prxftitifTe , alludentes, vt opinor , ad notam Neocx- Gregoriui
nonexiguitas u'gnificaretur. Cum autem nonfinapi, iricnfis Gregorij hiftoriam,qui,vtEufebius ' auftor Neecjr-
fed granum finapis d ictum fit , manifeftum eft , non eft , vt Ecclelia quidam xdificaretur , montem , qui r,cnfi$ mo_
vim,& naturam : id paruitatem fignificatam fuifle. obftabatjinalium locum tranpofuit. Cur autem id f^n|MnS"
Pretcrc non odfcura antithefis eft inter granum fi- Apoftoli non fecerint,prudenter iidem auftores re- .7.1
mpis,& montem, i lud rem minimam , hunc maxi- E fpondent.quia necefle non fuit. Nec enim Apoftoli,
mam. Voluitenim Chriftusdicere vel minimam fi ficut nec Chriftus,omnia,quxpotuenmt : fed quae
dem, quale granum finapis eft, vel maximum mon oportebat,qua:que necefle erat facere,fecerunt : ne-
tera poTe trsfcrre. De fidei igitur magnitudine,aut ceifitatis autem re-ula:Dei gloria eft, eaciim poftu- Regula mi-
paiuitatc,non de efficacitateagitur. Non quodnon lar,rairacula facienda,citm non poftulat, pretermit- "culorum
etiam efficacitas inde colligatur : fed qud non effi - tendafunr. Hieronymus & Beda D.Augufti- Dcl glr,a-
... V . . ,D In Com.
cacitateid cxiguitate,grano finapis fides cferatur. nus '.allegoriceexplicarunt, qui luperbiam huma- j Lj , ^ur
Cbrifli in- Acceditquod,etli videri poteft exiguum,magnum nam , quam Apoftoli tranftulerunt,atque fuperart, Eqg. . 19.
^mim&fu" tjmcn aPut' me argumentum eft, quia ex Chrifti in- per montem intelligunt. .
g,, genio,& maieftate fmitur.Si dicere volui(Tet,Si ha Et nibiUmpoibile erit yobu. ] Non docet, quid illis,
blimc.
bueritis fidem um ardentem, qum graniim finapis, fed quid fidei pofibile fit,ficut alibi m. Sipotes crede-
dicetis monti buk, tranfihincilluc , & tranfibit; fenfus re,omniapoffibilia funt credeii.Fics enim quafi Dei mi- mMar-*-
nuseft qtiicquidDeuspoteft, fides potcft,&ij, qui lpi'ies Dc>
quidem varus effet : fed vulgaris, humilis , abiedus,
nefficax, & magnitudine ingenij Chrifti minime fidem habcnt,poflunr,quia non fuis, fedDeimani- maaaseii
dignu^Quid enim graciijautaaiminis habet, fi ha- bus opertur. N propterc fequitur,vt annota t D.
Thomas,
1
a [cndala. Neccfjc e enim, Vf Veniant[cndala , verumtamen v bomini Uli 'y per quem 4 *
feandalum venit. idSi autem manus tua, \elpes musandali^at te:ab[nde ,& pro-
abs te- bonum flpt e ad Vttam inprcdi debilem . Velclaudu* quam duas manus.vel duos , .
pedes babentem, mitn m ignem aternum? ttji oculus tuusjcandali^at te, crue euy & pro - . 9 .4,
ahs teibonum tibi efty cum vno oculo m Vitam intrare , quamduos oculos babentemymit- .
tiingehennamignit. 10 ^ittene contemnatisvnumex hispufillis idicoeni/nvobis ,cquia
angeH eorum in talis[emper Videntfaciem patris mei , qui in calis e. 11 f Vcnit enim films g loc.i'. 4.
hominisfaluare quodperierat. 11 g Quid \>obis Videtur ?fi juerint alicui centum oues , &*
errauerit vna ex eis , nonne relinquit nonaginta nouem in montibus3 O* \adit qurere eamy
quaerrauit} fi contigerityyt inueniat earn: Amen ico yobis yquiagaudet [upeream
magisy qum[upernorugintaneitem, qua non errauerunt* 14. Sicynon e volutas ante Va- h;LUc. 17
tremverumqui in calis e y tpcreatvnus depufillisiis. 15 h Si autem peccauerit-in te S* j1,7-
frater tuusy adcy 7* corripe eum inter te,Cr ip[um[olmyfite audierit y lucratus eritfratre 's- 1
tuum. 1 6fi autem te non audierit, adhibe tecum adhuc vnum y vel duos y 1 V/ in oye duorum, t. cor
Vf/ trit tetiumflet omne verbum. 1 7 Q dfinon audierit eosy die Ecclefia-.fi autem Eccle- oanr'g.0i7 !
amnon audierit yKfit tibipeut ethnicus , &publicanus. AmendicoVobis ylquacumque JClThcir-3.
digaueritisfupcr ierra>crunt ligata & in caloigr quacumqac [olueritis[uperterram,en1t Cor i
foluta & in calo. 1 9jtemm dico Vobisy quiafi duo ex yobis con[a.n[erint[tuer terram , de ' s'
omni re quameumque pe tierintJiet Ulis aTatre meoyqui in calis eft. xoVbi enim[unt duo,
Veltres congregati in nominemeoyibiumin medio eorum, 11 Tunc accedes Petrus ad , di- .
xiti Domincyquoties peccabitinnie[rater mcusyr dimittamei} vfquefcptiesizi Dicit mLuc.17.7
Uli Je[us,Non dico tibiv[que[eptiesy[edv[quefeptuagies [epties. ideo afiimilati eflre-
gnum calorum homini rcgi , qui Vuluit rationemponer cum feruis [uts. r\Et cum capijfit
rationem poner,oblatas el ei vnusyqui debebat ei decern millia tlenla. 2 5 Cm autem
1
39 CAP VT DECIMVM N N V M. .. ; 390
poriiis no illis, quam nobis Deum remitterccecjuum A fert , vt intelligamus ingentcm hoc loco pecunia;
fit: nam nos homines fumusfimiles illis: illeDeus iummam fignificari., Ingensautern erit fumma,fi vel
diifimilis nobis , peccata contra Deum noflra, & n- minimopretiotalentum lihmetur. ,. <.' ;v* ; ,
numenbilia, & infinite grauia : pcccata contra nos 28. Centum denarks.] Denariuminveteri Tefta- Dc dena-
In parabo- hac fratrum & pauca,&
parabola ^ vt in plcrumque leiiia. Suntautemin
omnibus aliis,quemadmodum mcntononlcgimus:fuiin?tamenmonetamapud
djeospolt abylonicumexilium, > dena lu- no-
.
lisquxlm ^ / , - riusfumpto ex Latinis nomine vocaretur, Chaldxus ' R ',
nccciTj" fiep monuimus, quardam neceflria, & tamquam
asp ad propria parabola: partes:quedam quafi emblemata, Paiaphraftesd,&EliasThefb:t, autores flint. Alij - e^ *'
ornatani &adornatum pirabol^&cxpletioneadjecb. Ne-
Hebr.ci tradunt , alium apud eos aureum , alium ar-
celTj ria? igitur huius. parabole partes st rex,duo ir- genteum fuiflTe denarium. Argenteum , qui proba-
ui,altcr,cui dominus debitum dimifit, alter cui alius biliffim loquuntur,fex bolos habuiiTe dicunt At*
ieruus dimittcre debitum noluit:deinde debitum ticos, id eft, quinqueGallicosfolidos, aut regale
decern millium talentorum, quod alter feruus regi Vnum Hifpanicum : hoc enim recc conuenitcum
debebat:& debitunffctum denariorum , quod alter eo,quodinfrcdicitur, conueniTe patrcmfamilias cCa,
feruus debebatalteri. Emblemata autcm funt, pri- cum operaras, ex deaario, vt in vinea fu laborar:
Verf.i,. fnum quod infr adicitur regem udifle vxorem , & Itaquccentum.denarij paulo plus,qum qfto au
liberoseius, qui decern milliatalentadebebat, ve- noftros efficiebant, qua; minima erat fumma.vt > ureos
1
nundari ; hoc enim non eft ita ad rem, de qua agitur, ~" ' feruus
*' - ' .~.4,vt pro-;-
ptere dcbitorem fuum fuffocarct.Quidquid
ccommodandum, quafifignificctur fore, vr vxor denarius valuerit,, illud ccrtum^ vald exiguum de
propter.maritum, liberi propter patrem condem- bitum fignificari. - . . .
tur : fed aut ad ornatum hxc funt , aut eo tantm va . 4. Quoufiueredderet.] Id eft, femper, vt Chryfo- Pnarum.
let,vt grauiifima pcena fignicetur, qualis eft ea, qua ftomus,Eutnymius, &TheophyIaccu% interpretan; nvnui.
fecundmlegesciuilcsnonfolmis, qui peccauit: t'.innon enim fignificatur, fore, vt, qui damnati funt, Ius ^is'
fed eius etiam vxor,& liberi cdemnantur : quod & pcenas aliquando peribluant , & quafi reddito debi-
b+. Reg c. apud Hebrxos vfitatum vlitatumtuiilccx lacra hift
fuiTc cx facra htoria b ma- o,liberentur,qui Origeniftarum error fuit: fed fore,
+.veif. 1. nifeftum. Emblema etiam eft,quodc dicittir, yiden-
vt numqutm liberentur,nifi pcenas pcrfoluantjquas,
Verji. tes autcm cohferui,< fiebant , amtriatijunt yalde, cir ye-
quia perfoluere numquam potert, numquam libe-
nemnt,& 'Wiauerunt dominofuo- Non enim fignifica- rabuntur. Necfignificatur, Deum remhTa iam pec-
tur,Sanccos, id e!t, feruos Dei eos accuare,qui fra~ C cata propter fequens peccatum inqueftionemreuo-
tribus fuis nim ias non-reniittiint : fed ideo add itum care, atque punir : fed hoc tantm , quod Chriftus
eft,quia ita inter homines ncri iolct, vtalijirui alios agebat,J3eum fis , qui fia tribus fuis peccata non re-
apud dominum arcufent. miCrunt, peccata non remiTurum. Qiamqum,
Talcntnm +- Decern milkd falenU. ] Talentorum varia fuif- quodoptimusTheologus D.Thomas f dixt,rcmiua Fj-p q ss:
quidhcf- i genera nemo necit. Chriftdeeoloquicredibi- peccata nouopeccatofuperueniente propter ingra- 'a.i. & 3.
gaificct. Je eft, quod apud Iudaeos erat vfitatum, quodq; fex- titudinem quodammod puniri, verum eft, non
cencos ureos nummos valuifle creditur: vt diligeiir iqud iam remifla puniantur, fed quod fi remifla
tesharum rerumfenptorestradiderunr. Itaque de non eflfent , fequens pcccatym minisgrauitcr puni-
cern millia talentoium fmmam fexagies centum retur : quia minus fuififet ingAtus is , cui priora pec-
millium aureorum noftrorum effcit. Nihil rcfvrt, cita remifla non eflent , fi aliud peccatum addi-
verum talcnti pretiumad iuftum ftimare : illudre- dilTet. . .
Ittm repudii in manu, fchedam atfcijf'oms , <? gnacu- viuente,fed mortua priore. uCan.
lum diuionis ,-ftt me abieElu ,& dbest ejuocumqueye- Dicet aliquis.quid opus erat , vt id permitteretr, x 5*nf4' J.y.
lit,&nemopott illipribihtrtj ittxu cenitmones Moyfi, & cm dubium non ifet.quin
.quinilli
illi liceret
hceretiRerpondeo
? Refpondeo yr
Jc^fcZ'
f? ^ '*
lrael. dexpreiTumfuifle.addeclarandamdifFertiamm- cilij libe-
eca. io-io. 9. Bico aiaemvobis."] Marcuse icribit hoc Chriltunt ter maritum, & vxorem adulteram. qua loco peni- rini de di-
folis difeipulis dixiie, cm i iam domii recepilent. tentia;iubebaturaliquando,etiammantomortuo, uo"'o ex-
Relpond et Euthymius, quod probabile videtur,bis nuptiisabftinere. Ne quis ergo idem demaritoin- Plicatui-
hocdixiiTe Chriitum; primm omnibus in commu- tclligeret,explicatum eft, vt'maritus,fi vellet,aliarti
ne,vt Matthus fignificat, deindepriuatim diiipu- duceret: fed intelligendum ex communi lege Ec-
f Ycri: ro. lis domi, & quidem vero fimile eft. quod Matthus E dcfiaftica,mortua priore.
f ait,dixilTe Chrifto difcipulos, fitu ecmfit hominis Pmre ex ea rations, qu hoc loco ChriftuH
cumyxore, nonexpedit nubere>n public coram omni- vfus eft,autriihil probatur.authecfententi proba- r Verb
bus,fed priuatim,& fecreto in loco dixifle,ficut pro- Chtifli hxc
tur, primm argumentatr, Deum non plures , id Veritas fta-
ponereiolebant ftparatim, cum aliquid de eius con- vnamtahtmfceminam vnifecilTe vito, inde colli- biltur.
cionibus dubitabant. Tue ergo interrogatus diici- git, non deber plures habere.id eft, vnam dimitte-
pulis Chriftus,cadem verba iterauit,quamuisMat- re,& aliam ducere. Quae ratio idem omnino valet,vt
thaeus non narret, addiditque, quod de Eunuchis probetur etiam propter fornicationem vxore dimif-
narrt Mattharus, tacet Marcus. fa,aliam ducere non licere: nec enim refert, qua de
De dinor-
rio contra Difficilis hic locus eft,& magnam nobis cum hare- caufadimifTa fit, cm eadem femper, aliam non du-
Ltuhera- ticis cpntrouerfismateriam prsbuit. Summa qui cendi cauimaneat, quodvni viro vna tantm fee-
nos* CaI-ftioniseft,an quod hic Chriftus dicit licere fornica- mina fafta fit. Pfitere quia Chriftus, noniblm
ntas. tioniscaufli vxorem dimittere,itaintelligendum fir, multas illas caufas.quibus Iud ci vxores dimittebr,
vt&dimittens,&dimiia pofit fecundas inire nu ad vnam fornicationem reocauit, fed etiam libel
ptias. Tres de hic re opiniones inuenio. Prima eft lum repudii omnino fuftulit,quem non nifi propter J^' CFiri-
vtriquelicere3&dimittent;3& dimilTr, & innocenti, Iudxorum duritiem conceflum fuifle dicit. Poft "4-"!
Si fontidn quo errore non folm Lutherani , & Cal- Chriftum autem;inter Chriftianos numquam audi xepttdiuffl,': cft
R iiij
35>5> COMMENT, IN MATTH. 4oo
tum eft, libellum rcpudi; datum fuifle. Atqui idem A hunc locum cxaliis Scripture locis, in quibusde ea-
erat.libellum repudij dare, & pofle vim alum tic- dem reagitur.expcare , in aliis autem locis Temper
remducere,&vxoremahj viro nubere: ergo hanc abfolutdiciturnon licer vxo; i dimifla; nubere , vt
iterum vxorem ducendi,& itcrum nubendi gotefta- apudeundcmMatt!ia;umfupra. Ego autem dtcovo- aP- i-3l
t iblato libello repudii fuftulit Chriftus ; qua; vna bis , quia qiucumque dimiferit vxorem fuam , exceptaform-
ra:.o/i alia; deeflent,itis fuperque hanc iententiaia CAtioniscaufa,facit earn maAari , & qui duniamduxe-
corroboraret. Deinde , fi dimiflae ob fornicationem rit, adultrt. Quo loco probauimus , illud verbum,
vxori, alii viro nubere iiceret.iqueretur, quod ab' quidimiam duxerit , adultrt , fine execptione intelli-
furdifimcft,melioris efle condirionis mulierem, gendum eflc.Prxterc Marcus, & Lucas hanc ipim
quae ob adultcrium, quam qua; ob morbum , aut a- narrantes hiftoriam , fine vlla execptione* dixcrur.t,
liqua alia de : ufa citra culpam dimiTa Ht, cum qukumque dimijfam duxerit , mctcbari. Marcusb qut-
adultera; viuenteadhuc priore marito alias nuptias cuntque dmnferit vxorem fuam , Cir diam di x.rit, adulte- C*P* ,0-n-
CarChri- inire beeret, alteri non beeret. riumcommittitfupeream.vbi non potcl excogitari alia
ftusconccf- Deindedubium non eft, quin proptere Chriftus cauf, cur Matthams exceperit fornicationem: Mar
exii viro r- conceTerir, vxorem adultcram dimittere , ne coge- cus vero no exceperit: nifi quia Matthaeus voluit ex^
**ora<bl- rcnturmariti, cum adultera doloris plenamvi.am plicare,aliquando licere vxorem dimittere, fi mini
ma <ii:nit- agere.cm vxor ipfaindignam fe adulterando red- r adultera fit:Marcusautdocere voluit, nquam
ete' didiflct, vt cum ca maritus habitaret.Haec autem ra- licere aliam vxorem ducereretiamfi prior propter a-
tiononeovfque pertinet, vt marito aliam vxorem dulterium dimiifafir. llludetiam in verbis Marci
duccre licere poffic: fatis cnim eft, vt liceat priore li- obferuationc dign eft, quod dicat , addtertum com-
berari. w'w/^<rf<w,ideir,contra eam.Hebraifmustenim
Itaque,quod hxretici folent obiicere,oihil Chri- eft,quia hv bbalt vtrumque fignificat &fupcr, Sccotray
ftum marids conceffilTe, fi non aliter vxores adulte- qud ideo Marcus dixit,vtindicarct,non magisma-
ras dimittere conceffit,quam vt fine vxorc manerct, rito licere dimifla vxorc adultera , alteram ducerc,
ineptum eft;&hominumpluriscarnem, quam ho- qua vxore ctraipfum a dulterium cmittente,ctra
norem , vitique tranquillitatem a;ftimantiumViri iflam adulterium committere: non enim licet in hoc
Beiefc'um enim boni pro magno ductbcncficio,qudfibi Ii- genere facer paria : Lucasvcrc generaliteretiam CCi l6 t
citnondti- ceat mala carcrevxore,quamu:s aliam ducerenli- dnl^Ommsqui dimittit vxoremuanh^alteram duckjmet- .
T'i Pxor ccat::mo hoc ipfum, qud r.liceat alteram duccre, chatur,cr qntdtmiJfamviroducit,machatur.
il dimi- 4"'
polt oui prudentioresfunt-beneficii
" . r r loco habent?..;
ir.,mf quem- . . .r . , e
tHuiasHebrairmi,qBoprarpofitio7AA*i,fignifieatfuper,
fion adl- admodum qui naufragium femel fecerunt , quofibi kabeinut 1 Gr,n.V t. fr Jafn 0>
tciar. iterum mare tentare non liceat. Maius bonum eft no
pofle mala vxorem inuenire, qum inuenire aliqu ' 'Ja veruachelobimmeraephet bbalpene hammaiim
naftcr,&Spintus Dcifercbatur fupcr aquas, tumitue autem
bonam pofle. Malam autem n inuenire non poteft, pro contra Pf.i4 s-nph vh ' vejchad nacht 1$
nifi qui vxorem ducere non poteft. Illa etim ratio, Ut.4ch,Sc rauaus fupcr,idelt,c4ra innocente nonaccepit.
qum Hieronymus aff"ert,mltLim habet ponderis,fi 1
maritis liceretjdimifis aduheris vxoribus , alias du- Fingamus Matthaeum Euangelium non cripfifle,'
cere,quotidie, qui nouas vxores appelrent, contra profect ex verbis Marci,& Luca; alium lenfum eli-
riores adulterialconfingertjVt ilis repudiatis,alias cere non poflemus , qum numquam licere marito,
aberent. I taque n rcfthnxiflct Chrittus veteris le- quacumquene caula vorem dimififlet,alteram du-
gis difeiplnam, fed rclaxaiTet. Nam ne in veteri qui- ceremumquam licere vxori , quacque de caula di-
dem lege , huic mutandar um vxorum libidini tant n mifla eflet, alteri nubcre,nec vllus dubitationi locus
loci erar,cum adultera non dimitteretur,led occide- eflct.Nunc Matthsus fcripfit/ed fcripfitoblcurt
retur.Th vcrrationc,quamha;reticicomminiicun- vtdeciusenfu,atque interpretatione internos, 65c
tur,licenti Chriftus maritis pra;buiflet,vxores quo- herticos diceptetur : quis non intelligit , hominis
tidic mutandi : qum enim facile eft, fi quis animum efle prudentis, Matthsi obfeurum locum ex Marci,
attendabaut verum in vxorc adulterium,aut proba- & Luca; perfpicuis verbis interpretari ? Scripfit poft
bilc d .prch'.ndere,qum facile fingere? Matthaeum, vtcreditur Marcus & Lucas: credibile ^00,110
Prorfusmihi fpiritum Chiiftinoncognofcere, profeceft,eos,quod obfcur Mattha;us dixerat, cm ^.j^'"
eiuiqUv.- mentem non intelJigere videntur , ii jqui ad perfpicu,&fine vlla ambiguitatedicercvoluifle:di- yei muHcn
hunc modum eius verba interpretantur. Quis enim xerunt autem , numquam viro dimifla vxore , altera copulari
Ca'ui'niftjB" non videt, Chrlum , cum velitEuangelicam difei- ducerelicere4 Hoc igiturtendum.quod fine ambi- rnacrimo-
Clu fti i'pi- pnam maxime rcftringere,.& matrimonii vincul euitate,& qual interpretationis loco di&um eft. n,0^,rn:l$e
- , . 1 i- j conforte'
ritumnon indiflblubileefledocerc, non iolm non debuifle iM attha;! autem teltimonium , ex altorumduorum euieDtcr'
habent. poteftatem facere maritis , dimiifis adulteris vxori Euangcliftarumcxplicatione intelligendum.Contr oilcnJitur.
bus, alias ducendi : fed frmum potisillis iniieere, facere:qucmadmodum hsretici faciunt,aut nullius,
vt finollcnt vxore carere, adulteras paterentur, Sc j aut peruerfi,& diftorti iudicii eft.
corrigere conarentur , non repudiare ? Voluntas Scripfit etiam poft Matthaeum, Diuus Paulus epi-
enimChrifti erat, Yt maritus etiam adulteram vxo ftolam ad Romanos, & ad Corinthios. In vtraque
rem non dimittcret: fed vt eius dolori confuleret* hanc qua?ftionemtratat:numquam adhibet exce-
permifir, non pra;cepit,vt dimittere, fi vellet,poiTer. ptionem , id d generaliterdicit , igimr yiuevte viro
Illud etiam quod Hieronymus obicruauit, hanc vocAbitur Adultra , fuerit cum dio viro :fi autem mot ums
fententiam magnopere confirmt , qud Chriftus fuerit vir eius , liberata e lege viri , vt fit adultera , ^OBt ' 7- '
non dixeritjfi dimifla nupferit,mcechatur: Ccdqui fifiwrit cum alio , & c , iis autem , qui matrimonio
dimiffm duxerit maatw: Cuius rci non alia potuit imBifuntyprscipio.nonego", fed Dominus ,vXorem yiro ct. Cor. 7
Chriflusd: eiTecaui.qum quod Chriftus de vxore etiam pro non difeedere: quod difccjferit manere innuptam, aut yiro 10
fit cum qui pter fornicationem dimifla loqueretur,de qua, quia fuo reconcilian. Explicat D. Paulus Chrifti ienten-
dimifs du- iam adultera erat, noluit dicere, maebatur, quia nihil tiam,de qua hoc loco diiputamus: quis dubitat, ex- nt"c "
Xrrit mec noui dixiifet:fed dixit, fore, vt quicureque cam du- ceptionem adhibitur fuifle, fi vlla fuiflet exceptio, 1.
cblit. qua dimiflie vxori nubere alteri viro beeret ? Nunc
ceret,macharetur:vt fignificaret, nec dimifla; licere
alteri viro nubere; ncque alteri viro vxorem earn autem generalitr,vniuers,&abfolutdicit,vt ma-
ducerc. Ad haredubitandum non eft, quin oporteat neatinnupta, aut viro fuoreconcilietur. Loquitur
autem
4oi CAP. XIX, DE NON NVBEDO: ,:
autcm de vxore propter adulterim viro difeede- A adulterii caufa dimiff j ali ducere non poffir , pr*-
te,qua iola caufadilcedere licebat: alioqui non reli- ftat^nulJam vxorem duccre. Tbcophylactusautoe
quiiretD. Paulus in eius peteftatejVtieparataviro, eft , quofdamadhuncmodum cxpoiuiflc, fiiue
fed inaupta maneret,aut, vt viro fuo recociliaretur, Cauja hominis cum vxore , i d eft , fi propter vxorem di-
ld diuerfis verbis prxcepiffet , vt rediret ad virum, mi , vir reus fiicbs eft , vxorem ducere non ex-
ciim illinon liceret ob aliara cauim ,qu obadul- pedit. Grscum cnim verbumeba^reatumpropri
terium viro cparatamviu ere. Ergo illamipim ignificat. . . . .... ,.'
. mulierc,qu3E viro ob adulterim diceflerar,iubet ^VrtV.JHominemLatinuspofuitpro viro,ficut
nonexia,rcdexChriftifcntcntia,autinnuptam vi- Grac *^>*,$<( , vt fupr iquemadmo- f .
uere,aut priori viro reconcilian. dumapparetexantithefi,fv<? yxore. t
Deniquefi fenfushuius loci effet, quem eTeh- Ko expedit mtre ] Kubere , dixit Latinus inter- Nubcre
retici putant , vt verba Matthaci ciunda intelligan- prs pro vxorem ducere,contra confuetudinem La- Pro TJtotcn*
tur, quicwnque dimiferit vxerem fuam, ni obformeatie- tinifermonis , Grxci verbiambiguitatemfecutus, cluccre 'u~
nem,& aliam duxerit, mate'- atur,& ejuidimtjfamduxe- quia vtrumqueignificat,& vxorem duce- :
rit^nachatur,quafi fententia fit,qui dimiferit vxorem rc,& nubere.Hoc autem loco, non nubere, fedwxo-
fuamobalimcaufam,qamob fornicationcm,& rem ducerefignificat,quianon devxor;,fed de vi-
aliara duxcritjmocchatunfivero ob fornication di- J} ro agitur, eque de vxorum, fed de virorum condi-
miferit,& aliam duxerit,non mcechatur:& quicum- tione Apoftoli quserebantur.;/?*, inquiunt, efl caufit
que ob aliam caufam , quam ob fornicationern , di- cum yxore.
miffm duxerit: mcechatur : qui aut ob fornicatio- Itaque nouorum hireticorum vcrfionem.non pro- Be2a -DttU
nem dimiflam duxerit , mcechatur. Si hic,inqui, bo, qui hoc loco pro ya uMstw, matrimonium ctra- prctatio
effctfenfus,fequeretur,imperfedam effe cnttiam: bere trltulerint, non enim generaliter de matrimo- inepta.
Chriffus tantiimdicit,^* dtmiferit yxorem fuam}m nio,id eft,ducendo vxorem ,& de n'ubendo, fed de
chfgrniemonem,Graliamduxerit,m(tchatur:quod hx~ virorum conditionc in ducenchs vxoribus agituf.
reticonnudiciointelligitur, fi obaliam cauimdi- Caluinus, vtfolcr, non bliWhoclocofalfus inter- impictas
mifcrit, fed alteram non duxerit, hoc enimChriftus prs, fedimpiusetiam,&aduers Aportlos - cluinic-
non explicauit , quod inprimisexplicandumerat. fphemus eft, vocat enira iUosftuitos , ingratos,im- 'raApoito-
Noftra autcm inter prtatione perfecta & abfoluta pios,homofclictpius, quia exiftimauit Ajtoftolos ios-
ntentia eft.Nam fi ob aliam caum,qu ob forni- hoc ideo dixiff,qud homines omnm carnales e
cationem dimiferit, quamuis aliam non duxerit, fent,&nuptiarumm6ititudiiieinfatiabiies,u m 1-
. mcechatur.quia vxorem fuam mchari facit , vt i- g nimirum ab eorum mente,qum corum 1inftita-
aeaP-Mii pr a explicatur.Siautem ob fornicationem dimife- tediftabat.Tmm enimabc ft^vtproptereid po- _ -
rit,& alteram duxerit,eti.mcechatur,n quia adul- ftoli dixerint,vt contrario Oinnino .mimo fuerint-
Laculenta teram dimifit,(d quia alteram duxitiltaque verb Nam cum ChriftusdixiiTetjadultcrum eile, qui i *
Matth mcechatur hoc loco ,& ad eum, qui ob aliam caufam, ob adulterim,vxore dimifla alteram duceret,-joile-
qum ob fornicationem vxorem dimifit,& ad cum, gerunt,quod res erat, q ldqTieChftusrefpfofuo
jplicatio. qui, cum ob fornication dimiferit ', altera dxcritj comprobauit.non expedir omnino vxore n ducere
referendum er^amquamfidiceretjquicumquc di- quandoquidemade vitatum effet adulterim, vt
imferit vxoremfuam, nifi ob fornicationern , mee- yix inuenienda vxorelTet,qus futura non effet adul-
chatur,id it,fcit earn mchari,&quicumqucalt- tera, qua dimifla , manendum viro fine vxore effet. .O
. ram duxerit (quacumque de caufapriore dimifla ) Itaque praftare,b initio vi que ad finem vitse, fine
mcechaturjd eft.adlterium contra priorem vxorc vxore raanere, & matrimonii molcftiis , & adulters
comittitjVt ^larcus interpretatur. Obiiciet aliquis, vxoriszelofypia liberum eff. .
l hic effet fenfus,debuiffetEuangeliftadicere, qui- . . Nonemncscapunfverbum hoc] Non affehiior
Cumque dimiferit vxorem fuam, nifi ob fornicatio- . fi interpretibus , qui exiftimant, Chriftum , ne- Cbnflu
nem,& qui aliam duxerit,mcechatur, non autem di- que apprdbre.neque improbare Apoffolorufn di- ^bat A
aciTe,&qui aliam duxerit, fctir aliam duxcrit.KeC- t,um,qupd vxor duere exgediat.probat enim J>0itolom"
pondeo,ex Hebrxorum cfiietudine i-i /rf rela- & maxim quidem probat, vultq, cos eo perfe&io- diAum.
tiuum praEcedens eiTe repetendum , citera , quae ad nis adducere, vt, quod verbis dixerant,jmoribus, ac
huius loci interpretadonem defideraripoflunt, fu- , rebus praftem\Et,vtlolemus vulg dicre, indict
bcap.^ii. prb explcala nobis funt. es plus dixiffb.qum intelligebt. Qod autcm di- >>j
cincxfaor- io,'siiuefl.]AmhroCi\Kc, Hieronymus, Chryfo- cit,nonemnescapimtyerbumhoc, ita f:re omnes expo- "*
tacione ad ftmus>5j Euthymius d,iftud ita e ad hunc modum mint, tanquam fi ferius ffct,non omnes, quod dici-
dHoc loco, intelligunt ,ua e , vt non liceat viro , nifi adulterij tis,pra'ftafe poffunt,id eft,vxore carere.quia n om-
caula , vxorem dimittere, Gregorius vero Nazian- nes caftittis donum habent , fed quibus datum^ct:
ein orar. 2ehusc,Pharifeorum verba effcdicit.autcrroremc- quemadmodum D. Paulus S,iubetdi!atari Coria-.,
qua'edifse- morii,aut,quodmagiscredo,fignificans',Apoftolos E thios,vtmaiorumDeidonorumcapace.'jfint.Itaque g i.udCorJ
xitbzc vcr= eaexPharifaeor confuetudine,&nfu dixiffc.Mihi noncapere hoc loco fighicat, non efle cpacem tants 6- -
fenfushievidetur efle,^f<f/?,vt.etiamobadulteri virtutis,vtfine vxore viuerequispolit. Huncens
vxore dimiffa aliam ducere non liceat, non expedir Orgenes h, Gregorius Nazianz. ' & Ambrofitis , h -Traft,
Ma i$ 'no- . Credibile enim eft, quod magis nouurri icutiifuntQuaminterpretationemadducinopof- M.uth. 7.
uomfultA- erat, magiique difficile, magis Aportlos cmouiA fum,vtfequar,quia cum Chriftus lich,qwpoteflca- j Orac. ia
poftolis.v- i. Quod autem vxore etiara adulterij cauiadimiffa, ^frf,crfp>4f,minimedubium eft, quin caperediat pro v^3'
atorcdxnif- aliam ducere non liceret,mlto magis nouum,atque intclligere,vteolocoprobabimus. 0 adriteiaa
faobform- diffieileviderijpoteratjqum quod nonobaliam Ergo & hic,cumdicitoKow cj^'wtf,iniseft, 1 Vctt:fe
toe? on cauim,qum ob adulterim vxorem dimittere Ii- non omnes intelligunt, non omntsanimo - Quidfitn
pofsc,qMm cerct.prarfrtimcmetiamnuncinqua-ftioncverfe- *hdunt.Accedit,quodadditur,wwW,quodttli om" 'a-
ob e cau- tur,an in veteri lege alia de caufa/jum adulterii di- aliquando rem omn figniicat,tamen natura fu n '0etu^r7
-n >xor mitt poffet. accipitur, nifi pro fermone, nec debemus aliter , nifi *
diraittipot- Caufd.] n tru, negotium, autiusc6iugale,quafi > aliquid nos cogat, interpretan, hie nihil cogit, fer-
dicat,fi ita inter virum Sc.vxorem fe habet res, autfi mon autcapere, nihil aliud eft, qum intelligcre,
iure , fi hac lege vir vxorem ducit , vt c| ctiam Scnis igitur eft , non omnes hoc verbum intelli-
'4$ - COMMENT. IN MATTH. ' 404
gunt:atque ira Epiphanius , quem huius cxpofitio- A uat.Nam &quidam ex eodetn porcorum grege,ma-
a Aduerftis n;s au#orem habeo a , interpretatur.Accedit, qud gnustamen apud illos habitus doctor, Catholicis di-
btf4 * ^hriftus loqui conieuit,vt b, Queritis me imerfke- ccntibus hanc feruandae caftitatis gratiam, etfi certo
b loa s 17 re **fmHe meus non ^ vbis- necimus nos habere , tarnen pofle orationibus obti-
1 ' IJoteritaliquisobiicerc,q|iodquitur,/f</<jM/r neri,repondetperindeere,acfiprofiteremur,nu<n-
atum efl, vnde colligi videtur poTe , non de intel- quam nos cibum, & potum umpturs cTe, dicentes
gentia.fed de caftitatis dono agi. Repondeo ctiam, Deo nos precibs impetraturos, vt fine cibo,potu- A,fur<j
intclligentiam don ( Dei,vtidenrt Chriftus apud que viueremus.Conftat igitur, horum doctor hc feditatc
teap..44. ioannemc}ec]aratj f,mopote yenireadme, mVater eifefententiam.nos non magisfinevxore, qum fine exdorina
meus fd mit [me, traxerit eum, Agebatenim contra cibo.&potuviucrepoTe. Vndcfequitur,prim ne- Hatreticor
cos, qui ea qua; dicebat , proptere non credebanr; minem deber fine matrimonio viuere velle,aut ex- ">ntra . ca-
quia non intelligebant. periri,neDeum tentare, videatur.ItaquequodChfi- my"(;jt>
Itaqu eneceffe non eft hoc loco de caftitatis dno ftusm dicit,eTeeunuchos quofdam,quifecaftraue- :
difput arc : fed quia omnes interpretes difputant, & runt propter regnum clorum , iftor opinione lo-
quiafoloqucmquammeisintcrprctationibusaddi- r- cum non habet: nemo lenimc propter regnum c-
tumelfc: & quia hoc tcftimonio haeretici tnpru- s brum caftrare poteft; magis quam cibo,&potu ca-
denter abutuntur,dicam obiter, quid vcteres fenfe- rere.Deinde, licere maritis , fi eorum vxoresaegrotas
rmtauctores.GrcgoriusNazianzcnusd,&Chryfo- funt, longi ore praefertim tempore, aut alias vxores
dtnorat.ad ftomus c donum caftitatis nihil aliud elfe videntur ducere,aut alias mulieres inire:quemadmodfiquis
hc locum. exiftimare,qumpropcnfionemquamdam natura- omni ciboptuquecarcat, licet vndecqnepoterit
nMiih* lem al'j a''is ac* caft'tatem magis a pti , ad Ii- arripere,& vitm fuitnrare. Tertio loco, fequitur.
in B ' bidinem minus proeliues funt, itavt non difficulter maritus,autvxordiuabfifJetiamfiin viuisfit,lcere
Quid cali- vxore careant. Ahj omnes aurores praeter natura- alteri coniugi alias adire nuptias: quo enim modo ta
tatTs don. lern propenfionem,autetiam contra , diuinam diufine,cibo,& potu viuet: HocpoftremumCalui-
Donuroca- gratiameTeputant:rediidv.-mdocent,ortnibusvo- niftaeabfurd eile non dictjftd vu potiulprobt,
ftitatisom jcntibus, pettibus,& obtinereconantibuseam da- &inquodam eorum Concilibulo decrct eft,lice-
nibusofFtr- r }qemadmodum Origenesf & D. AmbrofiusS, re vxori,fimaritus,nefcioquamdiuabfuerit, alteri Vidcetiara
braa.7 .n & Aucbr imperfefti,h .Hieronymus, Beda, Theo- nubere.HeceftCaIujjiftarumdocrina,quamexpc- ftutacioi;
Matth". phyhctos&Euthymius. Solus D. Augutonusdo- c dit in vulgus indicaran lucemqueproferri,vt - "^"
g Lib. [de creiblet,non omnibus,fed quibudam tantm do- ns eorum impietatem cognofeant. '
virsimbus. num 1 confern : fed tarnen ex iis, quae D.Augu- 12. Sunt emm Eunuchi.] Non itis apparet , quor-
i la de ^mus adnotauit , ipfius opinio refutari , aliorum fum hanc Eunuchorum diftintionemChriftus fub-
contincn-' probari poteft. Monuit D.Paulum cm dixit,w;f- iecerit. Quidam ex harreticorum interpretibus,pu*
tra.cap.t qmffte proprium donum habet ex Deo, alius quidimfic,alius tant voluifle declarare, quod paulo ant dixcrar,
i. Cor.7. , non folm de virginitate , fed etiam de ma- quibufnam datum fit, vt capiant verbum hoc.Maior
7> trimonio locutum eiTe. JDonum autemmatrimonij ver magifterCaluinusitaexponit,quafipraeceden-
omnibus volentibus datur, ergo & donum virgini- tibus verbis Chiiftus dicere voluerit, omnes necef-
tatis, & caftitatis: hoc tantm intereft , quod diffici- irio deber vxorem ducerc,nifi impij eiTevellt,ex-
lius hoc , quim iliud obtinetur , maioremque cona- ceptis iis.quibus Deus reuelauerit, pofle clibes vi-
tumrequirit. uere.Quiautemillifint,quimatrimnijobligatio-
U Abufi hoc loco funt Manichaei,vtprobarent,di- nefint immunes, nunc Chriftum his verbis declara- Caluinnt
ho lo o ueriaseTeinhominiblsnaturas, alios itafactos,vt > re.ItaqueCaluinifententia,\oremducere, nonb- refcllitur
abufifunt. vxore carerenonpoffint, alios ita, vt non^oifint ha- lm natura fu neceTarium eft,fed diuin etiam pr- ciJcadon (
bere,vt Hieronymus hoc loco indicat,8c Philaltrius cept:vxorem autem non ducere,non confilium, fed cotincat,x?!
i In 1 '.fed hoc opus non eft refutare. Abuttur & Luthe- ' , Dei difpenfationem cTe putat. jLudiat nether, au- .
abftinen.t. . rani,& Caluinifta?,vt probent, impios eife (4ic enim diant omnes, & horreant.Quanto meliore ipiritu,&
De caitita- ]oquuntur)qui non certi de donoDei,continentiam iudicio Chryfoftomus exiftimauit , Chriftum his
tis dono prefittntur,non enim omnes habere.Apudillosnon verbis docere voluiTe,pofibe efle,quod tc vulgo
" "! folm non omnes, fed nemo prorfus habet, cert no (nunciCaluiniftis impofllbile ) putabatur , poTe
3EUC1S. apparet. Haftenus enim hominemLutheranum, aut aliquqs, im quicumqu conarentur: gratia enim
Caluiniftam, perpetuam fcruaTe virginitatcm,mon- omnibus praefto eft,tam caft viuere, qua fi eunuchi
ftruminauditumeft, efTent: proptere enim Chriftum , nonquocumquc
tathera- Nonergoidhsrericiagunt, quod agerefefimu- modo, fed explicatis tribus Eunuchorum generi- TriaEunn'i
^*.' lant,vt Dei gratiam commendcr dum earn non - bus, Apoftolorum didum confirmauit, nonexpe- chorumge.
r Wtati n'buj, fed quibufdam tantm dari dicunt , fed illud dire vxorem ducerc,idque haud difficile fieri pofle, nera.
colls", m" potis,vt omnes homines ab Euangelica perfeftio- fiquisfeipfum propter regnum clorum caftrare
11 rum' in- ne, & puritatc ad fuas reuocct fordes,malintquc ho- E vellet, id eft.carnem non fecare.fed domare, rropo-
auditom. minesadulterosefle,qum virgines. Curenimeos, nitergo,vt ait Hilarius, tria eunuchorum genera,
qui virginitatem profitentur , impios appellant : eos quofdam natura, quodam ab hominibus , quodl
. Ver.qui adultcrijs omnia permicr* numquam im- feipfis faftos,quorum prima Sc culpa, & mrito ca-
pios appellauerunt ? Pudet me reciurejquod prim ream: fecundi culpam , fi fuo confenfu exfecti fint:
Lutheri _ eorum magiftrum Luther dicere,profiterique non tertii meritum habeant.
turpedi^te pUuit)n6magispoTevirum fine , qum fine o^/wp/ij Duplex in hoc verbo vis eft:altera qua j.iber*
cot"c1if^* eibojaepot^ viuere, vtrumque enim rem efle natu- liberum arbitriumfignificatur, quo fequifque, Dei bitrium hic
Titacotiiu- ralem,& neceflTamm.Epicurum ilium , qui fola vo- adiuuantegratia,caftrare poteft,id eft,caftum effice- Cgaificatar
ali.&in luptate beatitudinem arftimabat, nihil tarn Epicu- re,quemadmodum Chryfoftomus annotauit:nam&
pili.ad ra;umdixirelegimusi&porci,fi loqui fcirtjdicere caftrandiverbumindeLatinis ditum arbitror: al-
Viielfn^ no,13Uderent. Dicebatolim fimilequiddam Actius tera, quafignificatur, idnon fine carnis repugnantia
Rt-.bcmb. j-^ygncream^j^neceffitatemappellans, vtau- fieri,vt Gregorius Nazianzenus obferuauit.
ftoreftaducrrusillumfcribensFpiphanius, Hocfi Itaque, quod Caluinifta; dicunt, ridiculum eft: pj^^a
itaeft,fitis apparet, non folm noh omnibus:fcd ne- Primm neminem deber continentiam experiri, interfedi-
l miniprorfujhocDco don dari, vt fine vxorc vi- nifi certus fit, feDcocontinentia; donum habere, cunt.
l\\ fecundo,
405 CAP. XIX. DE CASTI;t;E x VT/ 4o*
fecunda, quiquis continent^ donum hibet , certo A exhortantis, fed prohibons efTe in'erp>ra*:r, qui-
iire fe habere: quermdmodum , qui fidem habet, fi dicat Chriftus , vos exiftimafls bonum effe vxore
certo fe hibere nouit. Hxc enim k faifa funt, & in- carere, ego aatem veto, rie quifquam id facer ten-
terfe pugnant. Nim eum qui continentise don ha- ter, nifi certus fit, f id opere polfe.id eft, fine vxore CaloinMU:
ber, cert feire fe habere, tamfalfum & haereticum V.;u?re.lpfe,vt opinor,diabolus,ficommtarios fcri- bolica n-
eft,qumquod CaIuiniftrdocenr,eum,quigratiam pfifet.non potuiffet peiore fpiritu & fenfu, Chrifti teipretjwo.
Dei habetcert0fcircfeeam habere. Nam donum fenfui m igis contrario, verbi cius interpretan\Qms
continentiae gratia quidam eft. Et exemplum fidei, enimnon vider, voluufe Chriftum homines ad ca-
quod afFerunt,eft falfum,& fi verum effet,tamc effet ftitatcm,& ccclibis vita? perfeftioncm & qu.ifi pro
ineptum falfum quidem, quia, qui fiderri habet, nort pofito prxmiocohbrtiri?Caluini verbis Verba Hie-
icit,fed credit fe fidem habere.ipfa enim fide,nalii ronymi opponamus , vtquerrndmodum dicereo-
cognitioe id nouit:per fidem autem no fcimus, fed i " " ,. " loti'nianus
Jeo, quidinterCatho!icum, & hjrencum fpiritum Calud
credimus:& quiquis fidem fcietiam appellat, fidem mterfit,cx compa;ationele<ftoragnofcat.Hicc6tra rcns. pa , _
perdit, quia ex diuina, & Chriftiana fide , humanam Iouinianum.ideft, contri pitrem Caluhibfcribit, ^Libi-j
facit.ineptum luterri, quia etifi, quiquis fidem hi - Troponit dyiviTri-nt brAmiim , mutai ad curfam , tenet
bet, neceiTario fciret fe habere, non continuo feque- in mann virpiitatis brauium , oflendit ptirifmum fntem,&
retur, quifquisdonum habet continentii , id ctiam dama!,mifiiit yeniat ad-me , Crbibat, qui pote capere, ca
fcire, quia fides cognitio quxdam eft,donum autem piat. Ergo vt conccdimus, capiendi verbum hoc Exh^rtatip
contincntia?,non eft
ia?,noneftcognitio.Itaqueperindeiftibo- loconon pro intelligere, fed pro apprehend ere, & Cbrifti ad
n,i Theologt argumenuntur,*tque dicerent,quiP obtinere pofitum efe, quemidmodiim Hierony- Citiwicm.
quis vifum habet , certo feit fe vifrn habere , ergo mus, Chryfoilom us ,Theor>hyla<ftus, & Euthym.
quifquis bonum fanguinemhibet,certocitfcbon exiftant , timen inde potis fequeretur , prohi-
fanguinem habere. P j gnantia autem dict,quiane- bentis, fed exhortantis cTe verba : loquitur cnim
e'n'tradf* m0 "^ fcire poteft, an caftitatis donun Chriftus,queimdmodjm Hieronymus indicat,tan-
a'oois Ir- habeat,experiri autem, vtifti volunr, nonprisde- quam agonotheta prarmium manu tenens, & in fta-
gautur. bet.qumde dono caftitatis certus fit. diocurrentes clara voce cohortatur, quipotefl capere,
Vropterregnum clorum.] Hrretici exponunt propter c capiat: quibus verbis non fierirficYt'. non-omnes
regnum clorum , id eft , propter Euangelium , vt illi poffe caoere : fed alludit ad ftadium , vnde
nimirum lcruiant.Timentenim,neexhocloco me- metaphorafumpta cftjin quo omnes quidem cur-
ritumcolligamus,Sed ita eorum ratione, fbliEccle- i. ad Cor.
rUnt,fedvnusaccipitbrauiumc Nos autem iamfii-
clefia: Doctores, id eft,Epifcopi , & presbyteri ca- prmonuimus, capere , hoc loco idem fignific ire, at-
ftrarefefedebercntjlquos illi in primis coniugatos que intelligere : nihil enim aliud voluit Chriftus di
effe voIunt,& quidem hactennsnullapud eos Mi- cere, qum. quod alis , cm de realiqua egit graui,
niftrum nouimus,qui etiam ifto modo,ideft,vt Eua diterc confcuit, qmbabet aures audiendi , attdiat: vt in-
gelio,lict falfb,feruiret,ffe caftrauerit. Senfs ergo
dcap.it. irj
Mericnm.' eft,propter regmm clorum, id eft, ad regnum clorum 15. 'Tunc] Pofthac, non enim conftat, an ftatim &cap.ij.?^
promerendum,vt Origenes,Hilarius,Chryfoft. Au- poft fuperiora hoc faumfitrnam Lucas multa in 4}.
orimperfedti.&Ejthymiusinterpretantur.Gene- med|onarrat,&nolumusfentemtiamplus iuftore- -. ^
raliter enim de omnibus, non defolis Apoftolis,& ftringere. Quamquam audor imperfefti nondubi- i^^-g g6^
Euangclij Dodoribus loquitur Chriftus. tat ftatim i.iterpretari.
Clibatas*" Solent dicere Caluinifbe
. . clibatum non ma-ns D Oblatijunt eipayuuli.] ExLuci'perfpicumeftinon ccap.18. i^;
rocritoriu " elfe meritonum,quam leiufliu , quod per fe nec bo- folm pueros piruulos fuiifi? , fd ctiam infantes Infantes
apad Dc5 num,nec malum eft .-fed quatenus ad qrandum cn- &'* <u t G?*?*, & offerebat Hit infantes Nimi- ^ u fi "i
ctra Cat- ducit.Exemplum arripio,fi ieiunium per f nec bo rum, ciim videret populus omnes adultos, qui ad atl 0
ninUs. num, nec malum eft , ncque intempcrantia,cui ieiu Chriftum accedebant, m igis aut fanftitatis, aut alia-
nium opponitur , nec bona, nec mala eft. Atqui in- r rer cumulari beneficiis , ccepit & illi infantes of-
intempcrantiaperfeeft malay ieiunium igitur per fe ferre,vt quatenus eafercbat a;us,bcueficiorChrifti
eft bonum, & ccelibatus, quandoquidemeandem ptticipes fierct .Non enim,vt fanartur, ficut adul-
vtriufque rationem effe putant. Et vt per fe hare bo ti:fed vt fpiritalem aliquim gratiam perciperent, ilii
na non fint, non fquitur, meritoria non effe, non offerebintur, vt ftatim cxplicatEuangelifta.
enimfolum meremur, dum ea facimus qu.c per fe Vteisnianusimpoeret &oraret. ]Ideft,vtimpofitis
bona funt, fed etiam,dum ea, quajad id,quod perfe fuper eis manibus eis benediceret , benequepre-
bonum eft,iliquidiuuant. Cuiusreiin hocipfbca- caretur.Hebracor confuetudinem fuiffe,vt qui ma
pitemanifeftum eft argumentum. Nimomncs di- jores ert.& aliqua pollebant diuim gratia,manuum
uitias ab icerc, fient eas re inere per.f nec bonum impofitione inferiori^Us benediccrent , conftat cit
malum eft: tarnen propter regnum clorum eas Scriptura f. ergo ratione addui partes, nfan-
abiirere non folum alicuius, fed ethm fingularis , & tes ad Chriftum afferebt , vt impolitis manibus illis fGerief.48 :
exccllentis m eriti effe, fx, fingulari praimio perfpi- benediceret Vnde Ecclefiaftica cofuctudo nata cft> ? 4- ' .
cuum eft,Ti,inquit quirelifiiisomnia, &fecutieflis vtlaici,ac prarfertim pueri ficerdotibus, 6 Epif ^^ff**
the,feMiiisfuperfedesduodeeimaitdicantestduodeeim tribus capis etiam extra Ecclefiam benedicantur ,quam ndlaionS
* Verf.17. Jfrael . cnfiietudinem imperfcifti commendar. ab.Epifco.
Qvjotejr espere capiat. ] Caluinus fiiam fecutus im- Difcipuli autem increpabanteos .] Id eft , prohibebant pis & facet"*
pietacem,id hunemod exponit, vt Chriftus doce- vtEuthymiusinterpretatur. Id enimfigniicat eti dotib.
re voluerit minime fpernendum effe coniugij vfum, verbum &, vtfupr alio loco monuim.ns.bu-
nifi cceca temeritite, nosinexitium velimu? preci bi,quare difcipuli parentes prohibuerunt ad Chri
pites dare. Hamdifcipulis-, inquit, ejuos yidebatjint in ftum acceder & illi infantes orFerre.Chryoftomus
dicio mere, manum iniieere oportuit. Itaquc bonus ifte Auftor imperfedi , Euthymius , & Theophylaftus,
Euangv.lica?perfcionisinterpres,'non putat Chri- ideo prohibuiffc putant , quod earn aetatem indigna
ftum,quod Apoftolidixerant approbare: fed repre iudicarent, vtad Chriftum acceder.tt : quafi'Chnfti
sen dere, eofqiie temerarios , ac cae ros fuiffe fignifi- minueretur dignitas fi in beneditendis pueris - ft^*^"
cat , qud exiftimaucrint, bonum effe vxorem non paretur.Itaquctamquamdehonore,8cdigniratcma- fi.n pteIl.
ducere. Ha?cautem verb3,Quipotecapere,capiat}non giftfifollicit^puerosarcebantiProbabiliuSjhoceft, beteut;
'407 COMMENT. IN MATTH. 408
quam quod Hieronymus, & Beda dicunt, no qud A pharifae^qui tentaturi Chriftumadibant,fjcercn6
nollent eis Saluatons & manu , & voce benedici.ied fok'bnnt.Dcindc,quia quotiesaliquis tentandi caula.
qud necdum habcntes plenifllmam fidem, putart Chriftum interrogat.Euangelifta: iolent exprimere,
eumhominumofFerentiimportunicatelaiari, Na dehoc vero adolecente nihil tale fignificart.Tcr-
quod Chriftus fubiecit panudos yer.ire admeta- ti,quia rogat,quidadhucfibi dfit, vt ad vita aeter-
iium efl ertim rtgnumcttlorum , Chryfoftomi videtur in- nam peruenire po!fir.Quart,quia,cm Chriftus illi
terpretationem confirmare. dixiflet, yade, ryende}qux babes CS" da pattperibus, tri-
14. Sinitefarmdos yfaire adme.] Paruulosvocat,& ftis difeeffit : nulla autem triftitia? caul fuiflet^ ma-
peraetatem infantes, & per fimplicitatem morum, lojfireulatoque animo Chriftum interrogaflet. Ita-
adultos, vtftatim explicit, dicens ualium efl regnum que multo melius hinc Chryloftomus,qum Hiero
\ealorum- rroptere cnim non dixit horum, fed talium nymus ad probandam fuamopinionem argumenta-
efl regnum calormn, vt non iolm acta te pueros,id tur.Addo cgo,qud,qui ttandi caul Chriftum in
etiam moribus pueris fimiles comprchenderct, vt terroga bant , non blebant de iipis , ftlaque ilute:
lib. i. de Orgenes, Hieronymus, Auguftinus*, Beda, Tho- fed de lege, dque rebus controuerfis , & curiofis
peccator phylaftus, Sc Euthymiusmonuerunt. Quod Lucas quaeftionem proponere, vt,an liceat tributum dare
menus, c. magisexpreifit1" addens , ^fmendicoyobis , quicumaue Getri , an liceat quacque ex caufa vxorem dimit-
19 > 'II Ii
r.onaccepertt regnumDeifientpuer, nonintrabitmtllud.'Ho jj tere,fquod fit maximum legis mandatum : cuiusilla
Oluinin* habent aliud Caluiniftxteftimonium, quo infantes mulier in refurreftione futura fit vxor, qua:,dum vi-
probare no baptizandos efTe probent , quam qud Chriftus di- ueret, feptem fratres maritos habuiifet. Hic autem
polluntin- zt,finite paniulos venire adme. Nam illud fortifli- adolelcens non cuiiofa,non fiibtilia,non fuperuaca-
bi tifm mUm ' & aPcrti^mum ' 4uo i"cmPcr teelefia, vt in- nea rogat: fed neceftaria, quid bom faeiam, yt babear
',,*1 fantes baptizaret addufta eft , nifi nuis renatus fucrit vitam aternam
courra - r r. . . r n n \
nabaptillas ex 4fut&jpmtujancto , nonpotejhntrotre m regnant Vet, Magifterbone.] Vtitur honorfica prsefitionead ca-
doan.3.j. cillinondebaptifmo, fed de doctrina interpretan- ptandam Chriiti bencuoltiam Alii Chriftum,Rab-
tur.-ita fit,vtd hiretici eiTe volunt,& Ecclcliae Ca- bi,id eft, magiftrum aliquem inten ogaturi appella-
tholicje refifterc, feipfos exarment, & Anabaptiftis, bant, ille vt maiorem animi propenfionem oftende-
qui infantes baptizandos elfe negant , refiftere non jrct, magiftrum bonum appellauit-
poiint. Nametfiexhoclocoaliquidargumticol- 17. Quid me interrogas debono.} Grarc in omnibus
d Epil.z4o Jigitur,quemadmodum& D. Bernard ucolligit:ta- fer libris eft, 77 m yzTcr ; QW me diets bo-
men non ade firmum eft,vt tam certi, tamq: necef- num ? nemo bonus , mfivnus Deus: atque ita legit Orige-
farijadlutemdogmatisfundamentumeifepofit. nes4, Hilarius, Chryfoftomus, Auftor imperffti in q (ll
15. Ettmimpofuijfet eis manus.] Dixerat Euange- hunclocum, &Gaudentius r. Nofter intcrpreslc- Matth 7.
eVerf.ij. fta', oblatos Chrifto fuifle pueros , vt manus illis gk ) ya* ; qgtd me intemgas de bono1, . 7.
imponeret,& oraret,dicit nc, manus illis impofuif- quemadmodum in nonnullis edam nuncGraecis - in Elodura
i,fcd orafe no dicir,cuius rei caulam Origen, fuifle dicibus legitur, & vt Hieronymus*, & D. Augufti-
putar,quod Chriftus manus impofuerit, non autem nus t , legunt. Origencs vtramque leftionem ponit. fHocloc,
orauerit : quia infantes impofitionis manu capaces Verm eorum coniefturam neququam probo, qui 1 L.'^> l-fie
erant;orationis,quani intelligere non poterant , non vtroque modo Chriftum dixifle putant,pris quid " -c-'3-
Ctitiflus crt.Opinio minime probabilis. Nam opus nerat, exdme dieisbommti quia dixerat adolefcens>4;>/?"'
infantibus vt infantes orationsm intelligerentjVt eius participes bone: deinde quid me interrogas debono fiitakgamus,
tus elt. eflic pofent: quemadmodum nunc opus non eft, vt non fignificat,quid meinterrogas, quid boni faftu-
verba quibusbaptifmusconfertur.intelliganGvtba- rus fis,fed,quid me interrogas bonum appcllans? .
ptifmi fruftum p;rcp.iant:k in manuum impofitio- Vms efl bonus Dcw.lObiicicbant Ariani Catholicis A^iTnos *
ne oratio ctiam com prehenditur.Nec enimfolama- ^ hunclocum vtprobarcnt. Chriftum non efleDeum, pro diuini-
nuum impofitiofineoratione,acbenediftione vm- quod videtur his verbis bonitate, diuinitateque tte chriiti
cap. 10.16. qmm adhibebamr.& lvlarcusfid expreflit,v fcipfum excludere, vt cribit Epiphanius u , Sc Cy- plicams,
plexans eos, rimpouens manusfuper tilos, benedicebateos. riUus Alexandrinus % & D. Bafilius r, 8c D. Ambro- ^a^A~
fiusS&D. Auguftinus3. Omnes refpondent Chri- 1 r'
r. Etecce ynus.]i7( ymtspro itt quidam pofitum
gc.1p.1s. 18 eft,ficut&Gilli loquifolent. Lucas S prineipem ftum non negare lebonumeTe,acDeum. Nam& j. Jib. 1.
faifle fcribit.id eft,primarium,vtinterpretor,virum, hominc5,& Angelos, & multa alia praeter Deum, fuo Thcf.ca.ii
h Verf. i quia,vt ait Matthaeush,diuesadmodum erat, Viden- quodam modo bona ciTe;*manifeltum eft, & multis ylnepi. ai
Hic iuuenis tur multi veteres auftores hunc adoleicemtem, cum Scripture exemplis probat Epiphanius: fed dicit ne- ^^'^jloc'
nonfuitlc- iHo legifperito, de quo Lucas cribit lapfimemo- minem bonum efle prter Deum, eomodo, quo j c -j "
gifpemus. riaconfudiife./nam&hunclegifperitfuiiredicunt, Dcus eft , id eft , per fe , Sc natura fu: quemadme- aLi.j.con-
K IncpVs vt Hieronymus, Ambrofius Cyrillus Alexan- dum dixit D. rauras bjn Deten habere immortaliia- tra Max.
Lucx. drinusl. Melius Diuus Bafiius, non iolm non tem, cum & Angelos, Sc animas noftras immortales Ari*n.ipf.
li.li.JThef. putatlegifperitum fuifle, fed legifperito illi,de quo E effconftet : quia nemo praeter Deum natura fu, id "^i-"
caP-i- Lucas fcripfit,opponit,quod ille tenundi caufa,hic cftjnonalteriusparticipationeimmortaliscftjquem-.^ 1(
^rahd- difeendi ad Chriftum accefferit. Et ver fi legifpcri- admodumluftinus explicauit. It3que etfi Chri- clnq.Chri-
uitesaua- tus fuiiTetjid potis exprefifTent Euangelift.c,qum ftus Deus non fuiflet.bonus tarnen fuiflet : & quem- ants pio-
ros. alias circumftantias , quas videmus eos magis ftudio admodumfeboniratenon excludit: dicendo ynus Pollt"._
n la An- declarafle,Vt qud princeps fuerit,quod diues qud f/owfw,itanonexcludit diuinitate: quinim
chor.ee hf. adoiefeens, his verbis,vt paulo poft explicabimus , maxime in-
olhuius Putantiidemauftorbs, tum ctiam Epiphanius n, dicatfe efle Deum.
locicomm. hunc etiam adolefcentem, non bono fimplici,id Cur ergqita Chriftus adolecenti repondit? Ra- Ciiri_
. 17 tentandi animo ad Chriftum adiifTe, quam opinio- tio.quamCaluinusafFert, inepta eft, &ad Ariano- ftus illi
Bonoani- ncm&D. Bahliusin eo loco, quem paulo anttan- rum erroremaccedit. Kr, inquit,oflenekret fuam decbi- adojefeenti
mo non t- norauimus, & Chryoftomus, & Euthymus , meri- TiamDeoprofecfam cJJ'e. Nam eque id Chriftus vo- cfefpon-
ondiuu- ^ mihividentur.magniiquecommentariisrcfuta- luit oftendere.icd potis diccre, fc efle Deum , & fi 1",IC"
d.oed
Chnttum rerrnmum, .4 quia . , vteMarcus
p dclart,
, , ,., reue-
valde i n 1 V 1 ir ' CaJumus
voluiflet.non bene ea ratione oltendere potuiflet. atianzaC
ac-c Lfifsr. rentcr,& fimpliciter gema fu binde flcfts,ad Cliri- Alii,voluileChritum)adolelcentcm ilium quafi ni-,
ftum accefliir , quodliiperbi illi , & inflati Scriba?, Sc miumoperibm legis confidentcm , ab iUisauei]erc
&ad
409 CAP. XIX. DE ADOL. CHR. CONSVL. 410
& ad fidem in fc adduccre, quod facit,dum indicat f A m vigere.cm ceepit lex maxime mori,vtChrilus 1
non folm roaciftr bonum ,ld etiam bonum Dc explicauit. Lpgalia igiturea tanuim opera funt qua; f caP,
TraA.in eleata Orgenes vidctur lignihcare * , ita certe fc pi- cum lege perierunt , vt Cirumciiio , exteraqu e cas per^ x
M*< h. S. phanius b , & Cyrillus 0 interpretantur. Qud di- remonix, ac icramcnta. Verra vitxxternx viam fio:#
Aduerfus cunt , Chriftum voluifle lgnitcare fc eTcr Dcum, Chriftus oftenditj qua longilfim Caluinus aberra-
Ana ios. vehementer probo: quod dicunt, adolefeentem in uir.Njm viamillam legis adolefeens ignoraban
cLii.Thef.
cap. operibus legis confijifle , & ab illis cum Chriftum earn Chriftus oftendiIer,qui ideo venerar, vt ca
voluiTe reuocire, non probo, neeilli mihi videntur abolira noua homines viamdoceret, velitqucnolic ,
bene probare. Caluinus,mcrita hinc bonorum operumapertiflime Merta b(J_
Veraigitur caula,curita Chriftus reiponderit J,ea probantur : necenim mandata ideo tanmm via vitae norumope-
Vera caua
. |j. mihi videturefle, quam Autor impcrfci, Hie- acternx vocanmr, quod per ea , fed ctiam qud pro- rhincapcr
1 Com. ronymus%Gaudcntiusf,AuguftinusS,Beda,Theo- ptereaad virmaeternam homines veniant,vt ex his 1mptc-
fTracl.7. phylabus>&Euthymiushaffcrunt,qu6dadoleccns quxinteriushabemur'jmanifeftumeft, Verrite bene- J**"1"*'
in Exo i. ille,ctfibonam, non tarnen fitis magnam,atque per- dicHpatrtsmei, pofltdete paratum vobis regmtm conflitu- .
g Lib de feftam de Chrifto habebat opinionem. Manifeitum time mundi. enim,& dedtis mihi manducare::iutt
Tin ca. if.
lib }. co enim cftjConatum illumfuhTe,qum magnificentif- & dediflts mihi biberc :boj>es erumr& collegtismei nudus>
tia Maxi. fimis titulis Chriftum ornare, vteiusiniretgratiam, & tpemitsme.
cap.i}. Sc videmus tarnen , non nifi magiftrum bonum ap- N cq; hxc Chrifti fcntentia,vt Caluins putat,no- chrifli h*c
faHocbco pelJaiT^quai nihil djMllofuprfentiret. Nfi Deum bisaduertur.-qual hihccolligatur^nullaalia prce- fcntcntia
elfccrcdidiflcMutDetim fuum,autcert Dominum pta.prxterdecDecalogi^llafquctraditioneseflc nobis
appellaTct. Voluit ergo Chriftus, feiens cum bono ad falutem neceirias.eodem enimargumto colli- "on adec-
animodeua falute cnfulcre, eiusadiuuarefidcm, gerct,adfalutem neceffaiium non fiiifle,vt Chriftia- facur.
atque perficere, eoque interrogado perducerc, vt fe ni Apoftolorum conftitutiones obferuarent,& fan-
non tantm magiftrum bonum , fed Dc etiam bo - guine.fuffbcatoqueabftinercnt ir.Eod aigumento
num eflccredret,proptcre exeiusore verbuarri- colli^eret, nulla eTein Euangelioneceflariaicra-
puit.vt doccret, tantum ili opus elfe, vt ca, qua; di- menta,nec enim in Declogo ontinentur.
xeratjbenintclligercr. Vocaueiat Chriftum magi- q Melius obiieere potuihtt, fi mandatorum obfer-
ftrum bonum, docetiilum Chriilus, neminem bo uatio, vt Chriftus {ignificat , ad falutem iatis eft , fi
num ciTc, prrter Dcum, vt probet , fe Deum clTe , fi dem non efle necelfari. Repondco, Chriftum tan
bonus cft,qucmadmodm ille ipfe nefeiens quid di- tum refpOndiflc ad quxftionem adolecentis , quid
ceret,confeflus erat. Fateor.ambiguitatem in verbo bonifacidm, yt babeatn vitam xternami propterenon
efle: nam aliter maqifter bonus, aliter Deus bonus doeet.quid credere dcbcat,cd quid ficerc : inter ca
appell.uur : fed ha:c ipfa ambiguitas, gratiam argu autein ,quxad confequeddam vitam aetern facien
mentation affert: fe cnim Chriftus argumentatur, da cranr,ola mandatorum obruatio fufficiebar, in
quaftnon intcliigat, quid inter magiftrum bonum, quibus&parentum,& Ecclefiae mandata, traditio- CLu^0|o
& Deum bonum interftt. Annotauimus aliis lo nelque comprehenduntur. Nam cum m quarto pre- 0 pre,_ta
as , ilitum fuilTe Chriftum ambiguitate verborum cepto iubemur, parentes honorare, iubemur illis Ecclcinc6
ludere, vtfupr 1 , Dimitte mortues Ceflire mortuos[nos. obedirecmautem illis iubemur obedirc, iubemur tineautut.
Chrlus Quarret aliquis, cur Chriftus non codem modo aliis obcdireomnibuSjqui parentum nobis loco elfe de-
lu inambi- refpondcrit,quoscredibilccrt,aliquandoautfimili-
goitaie ver- bent, quales Reges iint, & magiftratus , multo vero
boinm lu bus,autiifdem titulis vfosfuifTe.Ratio mihi videtur D magis Hcclefia
dere. effe, quod hicadolcfcens ita eum magifti um bonum Quin potis ex hoc loco maximum aduerss Cal- Argument!
i cp.. t.i. appellaueritjquafi exiftimaret, aliquem ci titul tri- uiniftasfumiturargumentum,vtprobetar: maie eos ^"e^u.s .
bucre fingularcm , quemalij tribuerenon folcbanr. collieerc,folaneshdeiuftificari,&lntosfieri,quia ^"/-1 ?
Voluit ergo Chriftus eius opinionem arriperc,doce- fou aliquando ndes inter ultihcatioms caulas no-
rque, non (tis magnum fibi titulum tribuifTt,c minatur.N am quemadmodum hic cm fola manda
enim no folm magiftrum bonum, fed Deum etiam torum obferuatio caula falutisefledicitur, non ex-
bonum cfle. cluditur fides, fed tantm fignificatur inter ea qu
Calanos Si Autan yisdd vitdm ingredi,femt mdndata. ] Perni- facienda funt ,ftis efle mandata feruare : ita cm fo
- cififima , Sc menti Chrifti omnino contraria eft in- la fides inter iu^ificationis, & falutis noftne cauis
terpretatio Caluini, fie enim exponit,quafi Chriftus nomlnatur,opera non excludtur.fed tantm often-
Ca mnus tjonumiJIum, &fimplicemadolcfccntem deludere ditur,i uer ca,qu3e non facienda, fed cognolcenda
pro luis in , ',*/-
contrarium voluent, quemadmodum ii quis interrogan qua vu funt, fatis efle credere, fidmque nobis, licet obfeu-
fenfuro rer- Romam iretur,extremos Indos oftcnderct.Sic enim ram , Sc quodammodo ccecam cognitiohem , infiar
Chrifti putat,Cnriftumre^ondire.yv^W4wrf/t,ycr omnis feientie , omnique dorinar elfe oportere.
interpreta- M 11, non qud mandatorum obferuatio viti E 18. Q] Hieronymus, qui hune adolefeentem
r acterna; via eiTet, led potis diuerticulum , quo viu tentandi caua venifle puta t, non fimpliciter , fed
aeterna homines aberraren! :iuuene enim illumob- fraudulenterinterrogifle dicir, quarnam eflentilla
feruationelegaliumprxceptorum inflat fuiTe,at- mandata,quafi diflmulauerit feirei, quod maxim
queconfifum, qua; tantm abeft ,vt homines ad vi putabatfcirc:idhanc opiniortem fupr* refutaui- n Vcrf.'i.
tam a?tcrnam duceret, vt ab ea potis retardarct. mus, & ex ipib verborum contextaperfpicuum eft,
Duplex crror,alter,quem iam refutauimus,qud cum pretere interrogafle , quamam a mandata ef-
exiftimet ilium adolcfccterninlcgaliumpraicepto- fent.qudad Chriftum, tamquam ad nou aliquem
rum obfcruationecfidiTe^iec enim cpnndebat,qui & maximum magiftrum veniflet , vt aliquid ab eo
przterillaquerebat aliquid,quod faierido in vitam fupra legem difceret ; nam legis mandata non folm
atternam ingrederetur.-alter qud putetChriftum de iciebat.fed etiam obferuauerat.vt 0 prob.iuimus.In-
legaKbus agere prxceptis,dc quibus cnim agat , fta- terrogatergo,<yx.5 putans forc,vt Chriftus aliqua, 0yctf 10-
tim ipfemet expottjtiohomicidiumfacis,dc.qux pr- praeter legeni pr.tcepta libi tradat.
ceptano legalia,fedEuangclica funt:quifquisaurcm Nm bomicidwm facis. ] Pioponit illi Chriftus
legalia elTe^utat , legem ignorat:fi enim legaliafuif- prcepta Decalogi non omnia , led fecundan tantm
fent, vna cum ipi lege fuifentabrogat^tantum ve tabular, eaqudem ordine, fed pruut fefe offere-
ro abeft,vt abrogate fucrin^vt tunc cpcrimraaxi- bant :nec enim id agebat,vt torum Decalogum mc-
SI
411 COMMENT. IN MATTH. 4
moriter,& ad vcrbum recitaretfed vtfententi pro- A mandatorum obferuationem;& bona open,exauxi-
poneretPoteft quseri, cur prima? mandator tabula lio gratia: fi <fta ad iutiricationcdiponere eaenirn Pfaada:
itincitione
mcntionem non fecerit. Repdct Euthymius,pro- bona,qux facit, anttquam iuftificetur , fuo quodam jfj,onaiJt
pterc qud primae tabulx obiruatio in occulto, id modo Deo grata effe,ac vtTheologi vocant.merito- Meritum
eft, in animo latear., fecundxautem tabula? manifefta ra de congruo:repondet,eodem modo ranas,& cu- de cgtuo,,
Cor primae lunt opera, non occidere , non machari , Sic. Non probo lices mereri,quia ea,quifacit,naturaliter bona st,
tabule. Chci rationem, nec enim Chriftus adoleicentem arguere eaqueDeusamat.Iam enim docuimus,Chrift hune
ftus mcc'o- vt quid putat,fed,vt nos fupr probauimus,docere adoleicentem non tantm propter naturalem boni-
nem non
foceiic, voluit, nec docere, quomod bonus effe videretur, tatem, ficut omnes cmuniter homines , fed propri
fed quomod bonus,ac iuftus effet: nec enim hypo- proptermandatorum obferuationem,quac naturalis
critara , id Chriftianum facer volebat. Vera mihi nonet,mgulariterairnffe. *
videtur fui ffe ratio, quod quicumque fcundamta- . Si ris perfeius ejfe , yade, yende omnia quahabes]
bulamobieruatj&primamobferuet : quemadmo- & dapaupenbus. ] Perueri etiam hoc loco, &mali-
dum D.Paulus aita.Kam,non adultcrabis,non tccidesjion gna interpretatio Caluini, qui exiftimat, Chnftum
a Ad Ro
ma. t).f. furaberisjtonfalfum teimenium dices, non concupifees , &fi non feri,& vt perfectionis confilium daret:id cau-
10. quod e aliud mandatnm, in hoc yerbo inftauratur , Diges t, vtadolefcentis hypocrifim detegeret, hoc illi di-
proximum tuum ficta teipjum : plnitude ergo legis efl dileliio. xiffe. Qvw enim , inquit , mentitus efl , dicensf: mandat*
Proptcrc & Chnftus hic,& D.Paulus illic, volentes omnia objer(4ajfe,yoluit Chriflus,ytpalam omnes inteUigerent,
mandatorum obferuitionem proponere, fecunda; non a effe , proponens ilii ynum tanfkm praceptum , ex quo an
tantm tabula: raeminerunt. proximum diligeret , apparent , yWtnderel omnia , " daret
Dicet aliquis, ead ratione, ac multo etiam maio- paupetibus ,fciens eumfalturum non effe, atque nus menda-
re prima tantm tabulam proponere debuifle^quia dacium deprehendendum. Multi funt hic eius errores: Errorcs
:'(' & qui prima obferuat,fccundam obiruat: qui enim primus, qud ilium adoleicentem mentitum putet, mola Cal
Dediligit,omnia,qux Deus prxcepit,facit .-cftque quem iperiore verfu refutauimus. Hic dignus erat ^^1 uini rcfcl-
prima tabula mult breuior,qum Ecda,vt eo ma- venia,nec error appellandus,quiamulti,vtdixirnus,
gis videatur , tamquam omnium prxceptorum fum- St graues auctores in eadem fueruntopinione: nifi
ma proponi debuiffcRefpondeo ifth.rc omnia vera ille Catholico.Caluinus hxretico animo dixiffet, no
effe:fed tam facilius effe proximum diligere , qum vt aliquid corum auftoritati tribueret , quos fi fei-
i. Fpifl. Deum, vtD.Ioannesb argutruntatur, quienimnon uiffetitainfiffe)contrariiimfortafle,vtfolet,dic"tu
cap. 4. 4. diligitfratrem fuum quem yidet , Deum quern non yidet,quo- rus fui.ret:fed,vt Euangelica confilia,qua: illi & pro-
il. 6. mod> potefl diligere ? Solet ergo Scripturaiacra ,'ad ob- barunt maxim,& icuti fiant, non iblm ipfc non fe-
fcruationem nos^mandatorum Dei per fecundam queretur,icd etiam refutaret, & quantm in fe efler,
tabulam tamquam permagis facilcm,magis planam, penitus tolleret. Secundus eft, quod nullum prorfus
magis nobis notm viamdeducere. confilj effe putetjSc hoc ipfum, quod Chriilus ado- Paepertatis
19. Diliges proximum tuum ficut teipfum. ] Nimis lefcenti dixit,vt fua omnia vderer,&daret pauperi- Confilium
audax Origems e conieftura eft, hxc verba ab ali- bus,fquefequeretur,non coniilium^d prxceptum contraCaI-
e Traitt, cffcdicat,quod ante ilium nemo cogitauerat.tft ge- g^SSJL C"
in Match. quoefTeadditai propterca quodapudaliosEuan-
8. geliftasnon legantur. Pra?ftibatexillimare,ab aliis nus quoddam Pelagianorum qui olimdicere vide- *
prxtermiffa , quemadmdum folent no omnia fem- bantur, neminem iluum effe poffe , nifi omnia ven-
per di:ta,fa<ftaque ChrilH commemorare. Eft ergo deret, & daret pauperibus, quafi non confilium ,id
quafi breuis complcxio, qua omnia, quaeCbriftus praeeeptum hoc eilet, qui non tarn ab Auguftino",
recitaierat,vno Verbo cprehenduntur, quali & D. paucis verbis refurati funt , quam vtiniani, ab - Epjft j^-
dA4 Rom. Paulus 1 vfus eft.Nec cnimvnum eftprxceptum:icd nibus irrifi. Et ver quis non videt , confilium illud confilium
i). 9. 10. omnium prrceptor fumma ex Leuitico fumpta e. eiTe, quod cm bonum fit, imperatum tam non eft; ciuid fir^
Gai r. 14. 20. Omniabiccuodifii aiuun:ute .~\ Hilarius^ j) alioquin & perpetuam feruare virginitatem prce-
e cap. 19.18, Auftor imperfeli', Ambrofiusb, DJAuguftinus, ptum effet.quia o.ww^/fD.Paulustebtur.Athoc b1._eor.7j.
f Canon ta
Matth. 19. Hieronymus & Beda k, & nonnulli, vt opinor, Grs- Caluinus,vtopinor non conceder. Nam fi prxcept
g Horn. jj. ci, quorum TheophyLiftus opinionem rcitt , exi- eftjferuari ergo ab omnibus debet,&qui nonferur*
n lu Ca. in ftimarunthunc adoleicentem , cum dixit fe omnia faluieiTenon poffunt.Itaquee Caluinus fuo errore
Luc. it. mandata iuuentute fua feruauiffediiffe m ntitum ducatur,necc(Te eft,vtaffirmet,quod olim Euftathi-
i Epilt. 89. multo magis D.Bafilij Sc Chryibftomi , atque Eu ni in Concilio Gangrenfi condemnati affirmabant,
H oc loco
Hic iuuc- thymij probo fententiam.eum dixiife,qt!od res erat, neminem qui vxoremhaberet, faluum effe poffe, Sc
ni vcrc,n6 nec enim fine caui narrt Marcus m,Chriftum hoc quod ftulti illi Pelagiani dicebant, neminem poffe
fid lecu- audito.eum dilexiffe, quod profeft no feciffet,fi fi- ad vitam aeternam perucnire.nifi & omnia venderet,
tus eil. mulator quod Chriitum omnia feientem latere non & pauperibus daret
1 ct.
diuitesaua- potuitjfuiEt. Qiiod autem Caluinus refpdet dile- Deinde, quis tarn obtfus eft, vt non animaduer-
ros. xiffecum,ficutdiligitDeus res omnes naturales,quia tat, qum exquifitisftudios verbis prxceptaChfi-
in Ca.io.ir. natura fua funt:ridiculum eft.Nam ifto quid E ftus,confiliaque diilinguat.Cm deprfceptis loqui-
Caluinus modo non folm omnes homines, fed omnes etiam tur, nondicit.fi vis perfeftus effe, ferua mandata:
rcprehea- dimonesdiligit.Perfpicuum autcmeftjEuangelift fedfiyis adyitam ingredi: cm vero deconfilio, non
dicur.
aliquem Chrifti erga huncado'eicentem, propter dicit, fi vis ad vitam ingredi : fed fi yisperfeBus ejfa
N
mandatorum obiruationem , fingularem amorem Pneterea mandatorum obfcruationi, tamqum prx-
fignificare voluiffe, quo amorc non folm non alios miumproponit vitam arternam,./ w , inquit, adyi~
peccatores:icd ne ilium quidem ipfum, antequam id tam ingredi , ferua mandata, obfcruationi vero confi-
audiuiffet,profeqHeretur,non qud id pris ignora- liorum non vitam seternam, fed tbefaurum incelo, id
ret.aut qud no pris eum diligeret: fed qud oft^ eft vitse aeternae maiores diuitias pollicctur. Et non p Serm 6t;
deret f more hominum ex eius repono. quod an blum beatum effe,id beatorum !?,& iudi- de tempore
te ignoraretdidiciffe, & quemnt non diligebat, , fedebitis , inquit, "!.osfuperfedesduodeeim, iu- Luculcnta
diligere cpiffe. Qupd adeonfirmationemfenten dcantes duodeeim tribusJ/brf. Non poffum ego me- e^JPc,
tiot noftrae fatis eft. lioribus verbis qum Auguftinus P .aut probare, ^'"; CI
QtKmodo Magis cti5 ridiculum,qiiodidemCaIuinus Catho- aut explicare Euangelica confilia, ^iliud , inquit, o.Augutu-
.oi bon*. Jicis ex hoc loco colligctibus,peccatorem poffe per efl confilium, aliud praceptum. ConfiUum. datur,yt >n 0.
finitas.
4i5 . XIX/ DE CONSILIIS EVANGELICIS. 4
Virj niu- gmuta conferuetur, yt a vi>% , Cir carnibus alfiineatur, 'yt fu retiere, & pauhtim ex Ulis pauperes iuuare,
tisco .u vendanlur omnia, & pauperibiis erogentur : pr.tceptwn verJ
qum mul ils erogare. Hocquidem non prxce-
datur, vt iuuia aiodiatitr , yt omnis l>omo diitertat a malo Melius om
ptum, fed confilium eft,non tanun ChrifH, fed ho- nia fimul
Crfaciat bomtm. Demquedc Virgimtate dicuur , qmpote minum auarorum , qui hocfolentpra:textu diuicLvs darcpaupe~
capere, capiat: de tuitiaveib nmdtcuur , qui potefacer) fuas retiere, cundemque V'gilantij olim crrorcm ribusquam
facial , fecidmnis arbor ,qux nonfaCufruEtum bonian , exfein- fui , aduerfus ill Hieronymus feribir, idmque 11 paulacim
dttur ,or inignemmtttetur, Confilium qmlibenter audierit, Gennadius indicauit. Non Caluinus, non Vigilan- contiaCal-
ffecerit , habebit gloriam , praceptwti qui non im- tius , fed Chriftus eft , qui adolefeenti confilium de - uinutn.
lib.
pleuent^nipceintentiafubuenerit, panam euadere nonpote- dit, vt fi perfeftus efle vellet non poft longas indu- dc Ecclclia.
alnlib. c w.Etrurfus i,frecepto ,inquit, quifquis non obtemprt, cias,fed ftatim, nec paularim , fed fimul omnia , qux dogm ac.7l
S.Vir.ci4. reuse T debitorpttix. Vroinde , quia yxoiern duari , yd habei ct,vdcrct,ac pauperibus d.lret, fque nudum Gennadius.
nubcre , peccatum e :autem peccatum effetprecepto - ^nudus quoqu fequeretur. h In lib. de
taretur,proptereaprAC(ptim Domini de yirgimbus nullum ei Et babehis thefaurum.'] Vald ri fi, cmapudma- Ecd dog.
gnum quendam hxrcticorum interpretcm hanc ex- ca.71.
Jed qmniam , deuitatts remijfifue peccatis ademda e vita,
Aitrn* , W qua e quadain egregia gloria , non omnibus m pofitionem legerem tic, inquit^f.v ,l>ideperdita ejfe
itttrmm viduris, Jed quibujdam ibi trdmenda,cuiconfc- bona ,illa pauperibus daret, aditmxitprxcepti ytili-
quenda partim e, Itberatum e'e peccatis , mfiAliquid ipfi tatem. Per im itationem autem loquitur , ob id , quad hie ado-
liberatori ytHCA^ur. quod non fit crimitiis , non youiJfeyfed yo~ lefcens non fimpliciter bona fua , fed tlteAuriloCo puffidebat.
bi.Cor.7.' ui'e, ACreddidijfefii laudis h. Confilium , inquit , do , taw- Quafidicat , putAi te thefaurum habt dines , , -
quammtfcricordum csnftcmusDeo, *vt fidelis tfftm & c. iorem habebis in calo ,fime attdieris. Qux omnia prepte-
ce.uf.lib K*ec enimficut non cLiberis > non occides, ila de. potejton rehxrcticushtcdicit, nemcrita bonorum operum Errres
jo.
nubes , UIa exigwitur , i offerunutf. bi punt ia, laudan- qux hinc mjnifc.liifime colliguntur,colligi poiTe quos com-
Opcra fu- lu> > :fifiMt i4* > damnanlur, in Ulis Dominus debitum im- vidcantur, proptcrei paucis verbis multis multos mille hitin.
p:icroi- perat yobiSiin hoc autem ,fi quid amplius Jupereroganeritis in errores complexus eft, quod pr.tcept vocet,quod terpres h-
i ums imt rcdcttudo reddet yobis. Et", Quid utbes , ne adulters fi- cfilium eft,quod proptcreA putct, Chnrtum vitam reticus.
opcraCfi - mHS : \prtefis , ',4.1 ..." teplus factmus , quam iubes. De xternam thefaurum appellafc, vt ad adolccentis
\ i'Ser
i i de ^*r*mbus 4, "dpoolw tpr.tceptum Domint non babeo. rgo opinionemalluderet, qui magnum fc habere the-
j
vei Apoll. <J* hoc faciunt : Co/ltum autem do. autem mentes, fiiurum arbitraretu^quod noht fenfum ciie,propter
quibus ierren* rtupxyiiucrutit , qux terrenos ampexus non reli&a,& pauperibus'data bona thefaurum in ccelo
dederaueritnt >y\que Aileo acceptauerunlprACeptum , yt non ilium habhurum,ne nu rita conceder videatui .Pri-
recitfarentcoitfiititm. mum eirorem litis paul ant rcfutauimus^
ant Caiuiniftx,& hegent vllum effeconfilium, Secundum non magnoperc opus eft refutare,
dicant opera fupercrog tionis , Sopiiltarum cTe quia quifquis aliquid habet iudicij,facil repi ehen-
commentum. Nos enim Cariitum^ D.i^aulum c- det,& ri-lcbit.Q^s enim tarn hebes eft,vt non anim- Theauru
filiorumae prxceptorum doctoreSjatqucalfertores. aduertat, voluiiie Chriftum ad mercaterurjn con- cur vita a:-
Chriiti verae D. Pauli,D.Auguftinum,omnefque fiaetudmem alludere, qui vno loco minorem pecu terna dica-.
Ciluni ob omnino veteres aulorcs, interpretes hab^mus. Cal- tur.
nia fummam dare folent , vt alio longe diftante ma-
ieclioccra uinifti.quia Luange'ica conihaf ruare nolunr, cfe iorem recipit ? Propterc ergo vitam xternam the-
opera lu- non credunt, autfe credere dilirnulant & obiiciunt faurum appellauir,quod hic bona reponantur, vt il-
peteroga- jjjyj trjtjm) quod Chriciusau apudLucam, Cum lic aucta inueniantur: ficutfoletquotidi crefeere
t.oms dil- .. . / i / /
uiiut jecerttis omma, quxprceptajmtyobis ,aicue ,Jtruiimti- the&urus , cm ab aliqu reconditur : quemadrao-
cCa.17.10. /ffwe.illumlocumiiiCommen,inLucamii Do- dm 1 Chriftus dixit , thefauri^ate yobis thefauros in icap..io,"
Pi*ccpta minus iuucrit,xplicabimus nunctanthindicimus, ca'.o ,ybinequntrugo ,neque tinea tlemolitur ,'cir yLifures
Dei omnia ilium Caluiniftisaduerfarimaxim, primum, quia nonejfodiunt, eque furantur. Agebat autem de elec-
fun*"^- ^ocent> neminem omnia prxcepta femare polie: ) mofyna,ficut hoc loco, fignificatque, turn qui dac
Caloieem* Chriftusautem oltendit nos polie feruarc, ein di- clccmofynam tjuafi in cerium thefaurum tranlmit-
cit , cimfeceritii omnia quxprAcepta funt yobts. Deinde tere, ficut Salomon dixit : fanerai domino qui mi- Prou.i/.
quia ex illis ipfis verbis colhgitur, poilenos vitra feretur pauperis. Ex llo verbo, fuperiori loco, non 7-
prxc^pta aliquid facere.Huc enim tota fpe<5labat pa- ex hxrcticorum mterpretationc hie eft intelligcn-
rabola,vtdocerct Chriftus, eum>qui non facit, nifi dus.
qux fi bi prxcepta lunt , non maiorem gloriandioc- Prxtcrcquis non animaduertir, voluiffe Chri
cafionem habere, qum feruum, qui domino fuo ftum , homincm diuitem,&,vt vero fimile eft,dedi-
tantum mini'trauit. Indicat ergo tunc gloriari nos tum lacro, fpe maioris lucri, qua eiufmcdi homines
poilcjcm vitra prxccpta aliquid etiam uoni feccri- capi fo!r,adregni!m clorum llicere? quafi dicar,
mus, facer igitur pollumus. etiam fi multa habeas bona, multo tarnen plura, ma-
Paalus Expreflum eft exemplum in D.Paulo.prxceperat ioraq; recipies, fi ea pauperibus ded cris. It.ique tan-
pas fuper" Chriftus , vt Euangclium prxdicaret , non prxcepe- abeft,vt voluerit Chnitus ad theiurum , quem
f;ognionis rat, fed tamquam confilium in medio rehquerat, vt E feadolefccns habcrearbitraretur,alludere,vt potius# / ThefaUt
fe redite qui Euangelium prardicarent, deEuangelionon vi- voluerit figuificare,il!um nihil habere, fi ca, qu.v ha- cut regiium,
otmoilrat. uercnt,dicit,ie:fi Euangelium prxdicauerit, nullam clorumi
bebat,cumre-gni cceibrum diuitiiscompararentur, Chnlt'vo-
gloriam ha!)ere;neccfttatem euim,id eft^preceptum ilium enim.vt diu es fit, tarnen thefaurum non habe caucrit.
ihi imcumberergloriam autemfuam eile, ytEnan- re, quem non nifi Reges, necilli quidem omncsha-
fj.ii Cor. geliumpridi cans finefumptuponat Euaugelium. bent, in cceloautcm theiurum habiturum.Thefu-
sif.i . Obiicitetiam Caluinus, quod AbrahamoDeo rum ergo rcgni ccclorum opibus adolefcentisnon
Al "v"1" ^:^urn ^r imbua coram me & eo perfecus, cm seqtiiparat.fl-d opponit;quemadmod.um fi quis cxi-
'i'o" - iUin^nconfiliajedprxceptafcruandatraderentur, guis poiTcfiionibus, ingentes totius mundi opes op-
lis. *>U"11* quafi indefequatur,Euangelicamperfect:oncm, n
ponat. Prxrcrciillud Chriftus fignificat,eum maio-
in coniliorum, id in prxceptorum obferuatione rem in coelo gloriam habiturum , fi Euang.lica con-
fit mi elfe. RefpondeopueriliseTeignorantix, ne- filia , qum fi fola prxcer ta fecutus fucrit. Nam qui
cire inter legalem, aut naturalem & Euangclicam p:\TCcpta bla fequtur , finguli Imbuios tantm dc-
peifciflioiiem diftingucrc. . narios accipiunt, vt infr m explicatur : ilium au'.em,
m Scp.c.T,
Tcrtius error eft quod exiftimet , fatius effe bona fiprxtcrprxcepta, quxiam (crujuerat, hocctum 10.
Si.
i
415 COMMENT. IN MATTH. Ai6
confilium amplcxus fuerit.vt omnia fua bona pau- A Poteftdubitan:letor,qufjrs hocdsadolefcente
penbus tribuat: nontanriim denarium , fed ingen- Cnnftusdicat,& quors Apoitolis, cmadolefcen- Cur Chri
tem etiam theiaurumaccepurumeic-. tern non prxceptorum obferuatione, necregni ftus.'Q VU.
Homines Atque hinc etiam tertms error ref.tatur: ex hoc cceloringreflu , fed afola Euangelicx perfeftionis Ul 11tum de
diuitibuslg
perelecmo- enim fenfu,quem proprium , aegenuinum e!fe con- confecutioncdiuitir retirdauerinc.Rcpfio eftfa- cutus fit.
fyn& bo- ftat.manifeftumcft , homines per eleemofynas, Sc cilis,Chnitumexadolercentc,q:ii propter diuitias
naopcravi- promde per omnia opera bona vitam xternam pro- ccfiliis Euang.iicisdeterritus fuera t, occafionem
tam xterna mereri.ldemenim.imom iiusquiddamhoclocofi-
promcren accepilfe,dediui ibusin vniuerfo genere dilputdi,
tur. gniricatur,qumapudLucam * , fache yobis amitos de quomod vita aetcrna propter diuitiis retardtur.
acap.19.ei. iniquitatis , yt cum deftceritis , reafiant yos in 14. Etiterumdicovobis.] Marcus 'fcribitantequim Iap.10.14
eterna tabrnacula. Nam & illic deelccmofynisagi- hoc Chriftus diceret,difcipulos miratos fuiTe.Vndc
tur,& facer fibi amicos, nihii aliud eft, quam eo-a horum verborum fenfus colligend us eft, quia enim
rum amicitiam , gratiamque promcren. Atque hoc Apoftoli mirabantur,quafi nimis dura efler,ac leue-
fenfu omnes vetcresdoftoresinterpretantur. Cy- rafententia,refpondit Chriftus, earn etiam ,atque
, prianusb, ne*otiatorem cceleis gratu, & comparatorem etiam exaggcrans&fcuerioremreddens,atquehoc"
b Lib. to-fidutis eterna diraciis mrnibus rebus [ms pretiofam marga- eft, quod ait, itcrum Jico yobis, quafidicat, non fo-
pei'e Sc c- ritam, bocefl, yitam aternam Chrit cruorepmiofam , de lm, quod modo dixi, verum eft , fed amplis etiam
lecm. ijuantitate dicit deber mercari: & Hilarius, vobis dico ,facilius effe , camelttm perforamen acus tranfi-
laclnr , inquit ^mvna fubamia calorum opes emendx re/jum diuitem intrure in regnum calorum.
iHomil.in funt, Se Chryioftomus e, namquomam magna illa cuta Faliuse camelm. ] Abfurditas.vt videbatur,aut Qtid per
Matth. 6 4. depecuniis erat, CS" quandoquidemipfum emtis denudan potis admirabilitas huius fententir in caufa fuit, vt camelum
yeb'> confulebat , yt oflendat non. amiffmwn bona fua : quidem cameli nomine nauticumfunc, quo aricho- Chiidusia-
Jed tant'oplura, maioraqtte imteniurum, quanta terra cttlum re allig.intur,intell. grent : quafi abfurdum eiTet ca- MU"g
praabius efl , rtributionsprafiantiam t\>efaurum appella- melum prxgrandem , & deformem belluam per fo-
uit , &midabitatem pramij , yt fim poterat, humano ram acus introire : funis autem cum acu analogiam
yerbogmficanter expre'n. Ad cundem modum Chro- al '.quam haberer,quia folet filum , aut funiculus per
i in Cm. matiusli- foramen acusinduci, & auclore Suida Giicum no-
iHc.i Mjtt Etyeri, fequereme. ] Tria Chriftus adolelcenti men at^A-^ ctiam fignificat.SicTheophylaftus
facienda pra;icripfit,vt omnia bona fua venderet,- vt iterpretatur,& onnuli alij.vt opinor,Grfci, vt re-
cfcftampfcuniam pauperibusdaret, vtfefiquere- fert Euthymius. Aj peius, in vrbelerofolymitana
tur,quod vltirn omniii fimma erat. Nam & Crates', portam quamdam faille fmgunr , qua; foramen acus
vt ait Hieronymus ,& alijmulti Phiio(Qphid:uitias 1
appellaretur, '
adeo humilem,vt catncli per earn , nii
. contcmpierunt,fcd quia Chrift fecuti non nt, ni exonerati , ingredi non pofTtnt. Ifti interpretes non
hil iliis profait.QMomod autcmChriftus intelligit, animaduertunt.quabfurdior videtur, eo veriorem
fernere wr,mins certum eft,qum vulgo vid exi- oportereeiTcfcntentiam: proptere enim Chriftus
eLib.Srro- timiri. Clemens Alexandrinus e, Hieronymus f, dixitjfaciliuseiTc-camelum introire per foramacus,
mar.im 4. ahique nonnulli interpretes de Chrifti imitatione qum diuitem in regnum ccelorum, quia camelum
tHo- uco. diftumintelligunt,quodexMirco videturconfir- per f>ramen acus introire maxim abfurdum,& im-
Qiii 1 fit fe- mari,'vbi in quibufdam Grxcis codicibus legitur poflibile erar, & volebatignificare, maxim abfur
qi\cr.. ne. 7if ttvgfftoUenscritcem: id vrbum iud yenijn-
tt 10 1 1. ' J dum, Se impoffibile elfe, vtdiues in regnum coelom
* ' 'dicat.Chriftumnondeimitationelblmjieddecor- introiret, icut piulo poft'^jc, inquit, apnd homines mVeff.tf.
porali etiam comitatu agere,inuitai que e,vt le fe- impoibile e , apud Deum autem omnia pofibiliafunt. Ita-
quatur,quadmodum Apoftoli , & familiares difei D que qua ratione moti funt,ne camelum animal intel-
pulifequerenrur. QuodautMircusaitro///'-'-ffw ligerentjca maxim moueri debuerunt,vt animal in-
earn eftionem admittims, contrarium huicin- tcrpretarentur,quemadmodm Origenes,HiIariu,
ter'pretationi non eft.Nam Apoftoli,& diieipuli ma CliByfoftoinus, Hieronymus, Auftor imperRfti, Iu-
xime crucem ferebant, qui Chi iftum non animo ueneus " , Sedulius 0 , interpretantur. Syrus etiam in- nLib.j.bift.
tantm,verum etjam pedibus proximi fequebantur. temores vertitttbojb /ee^Wit^uodnonpoteftjnifi "!.1-
\r )- r ir oLi.4-Cir-
zi. ^biittriis.] Hcretici interpretantur propte camelum animal hgnmcare.Erat autem hc prouer- m:^m
re triftem abiiiTe, quia villus , atque confufus con- bialis vulg locutio,qua, cm aliquid fignificabatur ptouerb
icientia fua fuerat.qud mandata nonferuauiiTet: impoifibile eTe, dicebaturfaciliuscamel perfora- apuA Iu-
quemadmodm fe paul ante iadauerat : fed hanc m acus introire poTe,qum id fieri, quSsdmodm ^seos faci
h Verf.io. interpretation iam fupr h refutauiraus.Triftis ergo ei Thalmudiftr fepe Joqutur,vi multi iam viri do- llus. cfl
abiit, qui3,cm mandata feruauiflet , no exiftimabat ftiannotauerunt. tftautemhyparbole.&exaggera- mc ' ;
Curadolef- quicquam fibi tamarduum qum Chriftus dixit, ad tio , qualis in eiumodi prouerbiis ( folet. Itaque
cens trilis confequehdam perfeftionem fuperefTe vt vdenda difputare quomodo difficilis fit diuitem in regn
abierit. fibi omnia bona eTent, & pauperibus dillribuenda. coelor , qum 1 per foramen acus introire,
Deniquerationcm ,cur trilis difceflerit, expreflt : inanis eft operxrcm intenti.-E fummam eTc con-
Euangelifta , erat enim habens multaspojfefones. Tacilius ftet.vald tue difficilc.diuitcm in regnum ccelorum
enim eft pauca,qum multa bona derclinquere. introire , fit necefle, vtdfKciliusfit, qum vt ca-
icap 10.t;. 2}. Diues] Marcus', & Lucas , pro diuitedicunt melus per foramen acusintrecat, quia vt diximus,
Kcap.i. qui pecunias habet, no quantafeumque, fed magnas
Kc prouerbialis hyperbole eft. Ulud maioris, vtarbi-
*4 pecunias intelligentes: dediuitibus enim Chriftus, tror,eft opera? prxti) inueftigare cur potis de diui- '
vt Matthius explicauit, loquebatur. tiis,qumdealiis rebus hoc dift fir,cm multa: fine
Difficile intrabit in regnum calorum. J Marcus fcri- alis, qux hominis falutem magis impediunt , vt am -
bit,ChriftumcircumfpcxiiTe,dixifleque, qujtmdif- bitio,libido,iracundia. Ratio, vt ego quidem exifti-
le , qui pecunias babent , in regnum Deiintrabunt ; quod , eft , quia extera? res , cti aliquos ma^is , tamen
vtrumque ad icntenrii comendationem, & exagge- pleroquc minus impedit , diuitise vero rer omnes
rationc perrinet. Circumfpexifle enim ad poftulan- reurdant, quia omnes auariria? ftudent. minore pl5.t< ".
dnattentionem, rem maxim neceflariam diclurus vquead maiorem '', & de ipfis Euan;^elij predica- cr'*' >} ii
videri)r,&c.idem decaufa vfusadmiratione30^<?/> .toribusloquens D.Paulusq , dixit, omntsquAfuafunt p^i^
difficile[.quipecunias habentjn regnum Dei ititroibunt^ qwerunt, non (juxfunt Jefa Cbrifl
417 CAP. XIX. DE PREMIO CHRIST. SEQVENf. 4
Cuis ergo potent falas effe':] Quafi dicat,cim A reiubebatur. Rcpondetalicubi D. e Gregorius , &c
omnesdiuiti/s incumbant,& diues in regnum coclo eius verbis BernardusJ, Multunidtje/mt , volunta Hom.j.
rurn introircnon poflit,quis faluus elle poterit.-Mar- tern habendi derehmjuit. fequeniiims tanta I diiiifxWM, jEuan
ja ^cu
3 cap. to cii$*ait,Apoftok)S hoc dtxifl* erri'rV interjeipjos, quant nonftijmitibus dedcrah potmtmt. in'.-, ia
id eft,racite,ita,vt ipfi fob audire poflent, quod ideo 2 8. Vos qmjecutieisme.] N on dicit reliquiftis om- hare vba.
Verf. . notandum piiraui , quia excoquodmoxfequitur , nia,fd dicendo , quod maius crat,quod erat minus,
intelligcndum eft. intelliglt, D. H eronymusindicauit.
i6. jljfkicns.] Proprere, vtarbitror, Chriftus In rcgentra.tont. ] D. Hilarius, Sc Auftor imp erfb- .
diicipulos alpexit, vt indicaret,fe eorum cognouib 6ti% regen -rationem, bap.ifmum interprettur. Sic Hon. ji."
i-
coeitationesVermonlque / quamuis : _ fecretos
i
, intel- enim apud D.Paulm appeilari^aut tpus, quo - ^ ,.f.
Chriftu, lexiflcreenim pcrtinet.quod Marcus,vt paulo ante ptifmusfrequentanduscratpoft Lhnfti refurrcbo-
faotdifci. annoUuimus,fcripfitApoftolos,hosuuerretantiim n/juaii dicat,forc,vtApoftob,cumbcclefiaflorere . ,
pulorfi - fermon miiflitaife. cpent.m magna fint,ficut ipfe,atitontate.Scd ma- Rcgenera-
g.udoncs bmin(s hoc mpojfMe cfi. ] Omncs Euange- nifcltum eft regenerationem hoc loco extremu - ,m fer.p-
.
Jift* in eoconneniunt.vt priori loco doceant, chftv dicium appellari,iuequn tunc totusmundus reno- 11
eile efle diuitcm intrare m regnum clorum:fecun- uandus elt,& quodamodo regeneradus, vt ait loan- iudicimi e-
do loco dicant.impoffibile efle. Qupd magnum clt nes s, Vidtcalum noutm , or terram nouam , S \, Ecce gBlficat.
argumentum.eos non fententiam tantm, led verba fado omnia , & D. Petrus ', notasyero edos , or no- g In . .
ctiam Chrifti recitafle, Chriftumque voluille , fen nam terrainfecundm promiQa ipfius expxtamus , & ifaias, 1 1. .
tentiam fuam magis,ac magis exaggerando confir % , Ecce ego creo ralos nouos , & tenam nouam > Se 1 ,aa h j .
mare. Primurn enim limpliciter dkit,difficilr ejjedn- cetinoui, & terra nona ,qux egofacire coram mi , dicit j I.*',^4:C'
tmt in regnum codornm klroirc : lecundo loco dixit, fa- Dominus , ftc abit fernen vemm, Cr nomenfer.tm ,&C cap.<y i7
cdius ee ,camelummtroirt perforamen acus. Tertio, im- D. Paulus ].fa creatura iiberabitur i feruituie torrn~ leap. ,
poJfibUe mnmn* effe ,fedapudhomines, non apud Dernn. ftionisy in liber.atem glorutjkiorum Dei , liuequiatunc, mac* ^o),
Hcbraif- 17. Tmcrejfondees "Petrus.] Id eft, verba facer mortalitat exutij induti vero immortalitatem rege- 8
exorfus, Hcbraifmo,quo,vt fep notauimus , re- nerandi quodammod homines umus,vt D. Paulus
Iponderedicitur.quicumquc loquitur, quamuis ne- ait", nam, & (juifumus in hoc tabernculo, ingemifcimtts mad Cor
miniinterrogantiautloquenti refpondeat. Q^am- grauati, eo qmdndumus expolian, fed fuperuefltri , ab- f 4.
quam hoc loco Petrus vidcri potcft Chriftopris q forbeatw qttod mortale e * Wirf, & ,refi,rmabit corpushu- j,
locuto reipondifTe. militatis nofha , co>:figwa:um corpori clama;is fux. b\c . ll-
Ecct nos reliqmmus omnia. ] Cauflam , cur hoc Pc- Auguilinus p, 3i Grcgorius 4,TneophylatiJS;& tu- ^ u''
Car pra$
hxc ruga- trus interroga ucrit, nonnulli fuifle putant, quod. thymius^&D. B^rnardusindeclamationCjquamin ^ }j 4.
uerit. Chriftusadoleicentidixiftet, yade & vende ,qu<t ha- hunclocumlCIipfit,c>:Gadntius,. tt.&Iib.i
bes,Or dapauferibus,&-etmft]ere me. Petrus verde Cum federitfilm homi-. D. H.lariusSc Audor im- c5tia Iul'.
fe,dqueaIibApoftolis dubitauerit.qualeeflent pre- perfefti, qui per regenerationem,baptifmi vigorcm, +
mium ha . tun, qui, etiua omnia reiiquerant, ta- &glor:amintelligunt, federe blium hominis inter- r
men nee vendid.rant,nec paupcribus dederant, it pretantur, non in tribunali ad iudicaud,fdad dex- s in pr^Eia
Vt non viderntur Chrifti ltisfecifle confilio , teram Patns, vbi paulo poftrefurre'onem incoe- Exod.
,digni eTe,vt promiTum adolefeenti in ceelo thcfau lum acdcns federe cpit.Chryfoftomus vcro,Eu-
rumconlequerentur. Sccus, vtmihi videtur.potis thymius,& Theophylalus, etli id de indicio inter-
apparet,voluiIe Petrum fignificare fe, aliofque A- pretanru -,tamen non exiftimant.vllam fedem nequt
poftolosfecifTeiam quodchnftusab adolefete illo Chrifti/ieque Apoftolorum,fed fol gmtiam, maic-
poftulauerat,quadmodimOrigenes.Hieronymus, D ftatcmquc fignincari, in qua Chritus , & fecundm
& Chryoftomus exiftimt. Cur ergo dubitabat^wW ilium, A poftoli appanturi fur.t.Non agi hic de Chri-
erit nolfiscur non credebat,f,ca:terofque Apoftolos, fti ad dexter Patris feifione manifeftum eft,ornnA
thcfurum in ccelohabituros'quiathclurum Chri que pr eter Hilarium,& Auorem imperfcci,inter-
ftus ideo adolefcerrti promifcrat,quiapofieffiones pretesdicunt.cmdeiudicio Chriftusloquatur,/c-JedcsChrj
multas relifturus erat: Apoftoli vero paucas & exi- r/fr,inqut,CrrM indicantes dmdecim tribus ifraeliqui- ( _f
guas,au t etiam n lias reliqucrnt, ideo thefaurum in les aurem &Chri/ri,& Apololor futura? fintfedes, ft0Iorum
coelo fperare n audentifed quia aliquc in ccelo gra- neeccitum eft,& eft fortaflecuriofuminquirere,& iniudicio
d fperant,interrogt,qualis,quantufve futurus fir. aliquid definir velle temerari, fed temerariunwj 1$ fu-
Apofto Nec illud probo; quod interpretes illiabfolut, eft, conicfturas, quo nos ducunt,probabiliter fqui. tUi*-
bona Dia & fine exceptionepronuntiant, Apoftolos bona fua Hancigiturcgoiecutus,& Chrifti, & A poftolo-
paaperib. non vdidile,hecdedirepauperibus.Nam etfiidin rum fedesnubes futuras arbitror, quii vbique Scri-
cderant. Scripturaexpreflum non eft, tarnen eft credibile , & pturam video docere,Chrifturh in nube ventur, vt
Apoftolorum virtuti, perfeioniq; confentaneum, mfr t,& apud Ioannemu,& verofirrlile,in eadem rcap.x4.50,
aut omncs, autaliquos vel omnia, vel aliquaexiis, nube,qua vturuseft fflurumeire.ldetiamexalio & 6*.
qu3ehabebant,vendidifle,acdediflepaupenbus:qui ^ loco Apocalypfiscolligitur & vidi, r ecce mtbem^Y01:
vVrnon vendiderunt; propinquis fuis, quia ver candid.:m , & fupcr tmbem fedtntem , fimiiem FUio homi- xcaP-l+,4
pauperes
* erant,reliquiTe/idquc
* X *. X ex Petrit#interroga- C7 ms habentem in capke fuo coronar duream , & in man*
tione haud improbabili conieftura colligitur : ctim fuafalcem atutam. De Chrifto cnim loquitur Ioan-
enim rogat , ecce ms reliquimus omnia , quid etgo erit no - nes,cum Film hominis appellet , k de extremo iudi-
bis ? quamuis npn dicat, vendidimus & paupcribus cio, vt falx in manu fedentis declaret. Apoftolorum
dedimus : intelligi tarnen vulr,quia fignificat. fe om a utfedes futuras eflcfimiles,indicathcclocoChri-
nia fecifle , quae Chriftusab adolcicente poftulabar. us,fedebitis, inquit, & vosjuperfcdesduodecvn , quafi
Quemadmodm vcrfu iquenti Chriftus refpondit, dicat, ficut egOj ita & vos fedebitft.
tAmendico vobis , ejubd vosquifecuU eisme. Quamuis De numero fedim dubitari poreft, quomodo
non dicat, eos Cut omnia reliquifle, intelligiturta- duodecim futuras ciTedicat,cm cfter, luda vnum
mcn.Dicctaliquis,quomod Petrus,&reliqui Apo duodecim ApoftolisfeflurumnoneTe. Itaque fi .^
ftoli fecerant, quod ab adolefete Chriftus require- vndecim tantm fdebunt, tantm vndecim erunt ^o^j0111
bar,fi quidem pauca qua?dam,& vilia reliquerant^l- fdes. Si praeter vndecim Apoftolos.qnifefluri lunt, ("cds ln \j
le aute pofleffiones multas, quas habebat , relinque- etiam Paulus,& Barnabas, quipoftea& Apoftola gcr.d*.
S ixj
COMMENT. IN MATTH. 42.0
tum extraordinaire vocati fuerf.fedtbt non duo- A eundem effe honor habituros.Sed mihi videtur hic
decim,fcd tredccim erunt edes. Repdcnt D. Au- elfe honor promifusnon folm,quiaEuangclij do
guftinus Beda b,mimcrum ccrtd , & finitum pro ctores , fed quiaprimi fucrunt, perquos promulga -
a Lib io de >ncerto,& infinito pofihftn eflquali dicat, idcbitis tum eft Eugelium,quemadmodm non omncs,tjui
ciuicacec.f. vmifquifquefuperfedem fuam.Sed quiaduodecim veter legem docuen't/cd dolus qui primus docuit.
In Com- erant Apololi,quibus cum loquebatur, dixit, fuper Duodecim tribus lfraeL] Similis huic oritur quxftio,
men.adhc duodecim fedes,quafi etiam ludas felfurus effet, n cur duodecim tantm tribus Apoftoli dictur iudi
ludasV fa 4uoc^ putarct effe fefflir, fed qud il in officio per- caturi, cm tredecim effect tribus, lLeuiticaetiam
rus ft et fi "itiiTer}ficur alij,feffrusfuiiTet:qucmadmodmD. numeretur ,qux haud dubic eft iudicanda,& non fo-
in officio Cliryfoftomus annotauit. Loquitur enim Chriffus, lisludxis,fed etiam gentibusEugclium prdicare-
pertiti,er. vt Thcologi dicunt, fecundm prxfentem iufti- tur,ex quibus multi obftinati non crediderunt. His
tiam , & non ram de perfonis, qum de perfonarum eti Auguftinus,& Beda refpondt, numer certum
ftatu : quail dicat , A poftolor officium hoc habere " pro incerto pofltum. Id probo,rationem quam afFe-
propolt praemi, vtqui eo bene functus fuerit,i- runt,n probo : quia,inquit,duodenarius numerus
per fed in iudicio fefflirus fi t,cxCttero$ iudicaturus. pcrfet'oncm,vniuerfitatmq; fignificat:qua(i fenfuj
Indicantes. ] N difplicetinterpretatio Hicronymi, fltjvniucrfosliominesiudicaturos. Cur enim potis
Q^ioraodo et{] nnullis difpliccrc video.qui, indicare, hoc loco, duodenario,qu feptenario, aut denario vfus eft nu-
AP.'>ll 1 ncccpit oro condenare. Qj o autem modo iudicaturi mero,qui &ipfi vniuerfitatera folet lgnilcarc?Cau-
Apoitoli iint,vix nobis compertum elle potelt.que- fam ergof.iiHearbitror,qud Chiiftus accomodate
admodum ma<;ni quidam Theologidixerunt. Com ad eos, quibuc loqucbitur,&ad cosdequib" lo-
munis multorum opinio clacos non aliter qum per quebaturdocutusfit.Lcquebatur c Apoftolis, qui CoiinCr-
comparavonem iudicaturos, quia illiscredentibus, duodecim ertjoquebatur deludfis,inter quos erat (""^j13"
cxteri Iud.ri credere nolucri:n:,quemadmodum - & ad quos imprimis vencrat,& cum quibus volebat Ilommcn_
n Nimuit Iurgent in iudicio enerationem banc . quia Apoftolos cparare:qual fi eosillis preferret,omni- IU c reuc-
tnpradicattonehnapcenuemtamegeru:it , nxc autem ge bus prxferret. Iudxorumaut etfi tredecim requis raefitij.
neration h: iffo prxdicantc, noluitagere pnitcn- dem i pa ert tribus, tam quia Lcuitica quafi exem-
ti.im,& regina Ai;ftridiciturIudxoscdemmtura, Q pta ex numero erat,& Deo,primogenitor loco da
quia yemt afinibus tcn& audire fapientia? Salomoms , & tar numerabatunquafi no iam ad homines fed ad
ecceplufqidm S.tlomonbic: , lie Hieronymus, Auctor Deum pertineret:ideoque duodecim tantm tribus
' TUM* impcrfecb,& ahj pleriqueinrcrprctantur. Nonnulli folcbt nominari.Intelligit ergo Chriftus , n 5 folm
vcrTlieolog.quia plus Apoftolis hoc loco, qum duodecim Apoftolos.fed etiam tredecim , Paulo, &
N iniuitis,& rcginf Auftri Chriffus vidctur promit- Barnab i numeratis, exclufo vero luda efleiudicatu-
tere voluiffe,dixcrunt,Apofto!os iudicaturos n per ros,n folm duodecim tribus,fed omnes eti gctes, Apoftol
comparationem folm , fed tamquam miniftros , & quibus Eugelium prxdicauerunt.Alia etiam eft ra- |^"IUI?
tio,cur duodecim tribus nominaucrit: quia gentes, *['1
quail pr-rcones Chrifti, eiusfententiam promulgan
tes Alij iudicaturos cffc.tamquam Chrifti confilia- qua: Eugeliocredidert,quafi inpopulludaicum judicabt.
rios,ilcut jj, qui iudici afidt, dictur ct iudicare. infrtx funt,& veluti ciuitatedonatac,vt n iam gen-
Quod e mihi min'placet ,qu d ab hereticor inter- tes,fd ludsijid eft,confitentes, credenteque appel-
pretibusprofeftum vidco,& quis confiliarius dusfuit '} lar-tur in duodecim tribus cooptatas , ficut difputat
Mihi illud certum videtar effe, Apoftolos non per D. Paul.' cum oleufler,inc\\i\t.,efles, id eft Gctilis , infertus j ^ Ro
d Ro tt 45. comp3ritoncmtantm,(d modoaliquo honorifi- D in iUis,id eft. in popul Iudaic, & rai(us,fracHfunt ,7-1,.& 1+
Apoftli r . T
percompa- centiore elle iudicaturos, quia per comparationem rami,yt ego infewjd eff,Iudii n5 cred entes, Gen tiles
ationem n folm iufti omnes.fcd multi etiarn peccatorcs, & reputan funr,egoGtiliscmeffem,creddoIudus
ladicaturi iniufti magis iniuftos iudicabunt , ficut Niniuitoelu- faclus fum. Hare eadem eft cau, cur D. Ioannis in
non funt. dxos:& manifcftum effaliquid hic Apoftolistribui, Apocalypfi omnium praedeftinator numerum ad T - .
quod no folm iniuftis, fed ne iuftisquid omnibus duodccim tribus Iirael reuocauent ; xm&,inquit, ra nomjne
conceffum fit.Qu is autem ille honorinectior modus luda duodecim milliagnati ,8 in portis ccelcftisleru- tribum
fir, mea hic eft opinio , quam neminem fqui cogo, falcm, quam 1 deferibir, nomina duodecim tribuum If" el om-
A portlos iudicatitros,tanquam doctores, tanquam Ifrall fenpta fe vidiffedixcrit.ItaqucTheophylai, ne* aI 4ua"
telles acculantes quodammodo cos, qui fibiEuge- Se Euthymij non probo fententiam , qui exiftimant mt*
lium prxdicantibus,&llutisviamdoctibus crede Apoftolos folos efe Iudaeos iudicaturos. "cap^V. j.
re nolucrunt.Condemnabunt enim eos.cuincentcj ij>. Etomnisquireliquerit.] Chryoftomus, Auftor lCa.ii.n.
eorum incredulitatem , diccntquefcciffe fe , vt illi imperfecti,& Theophylaftus putant , hanc efle fen
credcrent,& falui eflentquicquid potuert. Qiiem- tentiam , vt omnes, qui idem fecerunt , eundem ho- De quibus
e Ioi.j. <y. admod de Moyi Chnftus dicit tiN0liteputare , quia noremrecrpiant. Orgenes vero , cuius opinionem flchic locus
ego aceufaturus ftm yos apud Vatrem , eft qui aceufatyos E probabiliorem arbitror,exiftimat, Chriftum de alio ^ ctt"
Mojfes. Moyfm enim di^cit eosaccufare,non qud inferiori hominum gradu diflercre voluife.Dixerat
verbis accufet:fed qud nec illi credere,nec eius le ante deiis,qui omnia fu bona vendidTent, dedif-
gem fruare voluerint.Idem de Apoftolis dicit,quia fntque pauperibus , feque ,pauperes facti icuti cf-
ficut Moyfes vcterisTeftamati legiflator, & doctor, fent: dicit nunc de iis qui non omnia quidem fu,
ita Apoftoli,noui doctores fuerunt.Quod ergoillic aut vendiderint, aur pauperibus dederint , aut fe in
dicit accufre,hic dicit iudicare. Ergo &Moyfes,di- fimihtudinem Apoftolorum cuti fuerinr, d tarne
cetaliquis,fedebit fuperfedem, & duodecim tribus propterfealiquid reliquerint,aut patrem , autma-
iudicabit?fortafle.quid enim abfurdi eft?tamcn non trem,aut fratrcs.aut forores,au.t vxorem,aut liberos,
fiquitur neceflario, quia Chriftus hune honorem autdomum .autagrum , Iiis enim non tantum qui
non omni dcctorfccedirded illis,qui relictisomni- dem, quantum Apoftolis honorem pollicetur, fed
ilWbtu bus rebus fe propter Euangclifi paupercsfecuti funt mignum tarnen premium promittit, forevtccntu-
in Matth.?. Quid ergo, anioli Apoftoli fedebunt ? Origemsf. plum accipiant,& vitam seternarn poifideant.
gl.ib.zo.de >. Auguftinie,& Cyrilli Alexandrinih opinionem Dcvxore, quomodo propter Chriftum relinqui Qljoniodo
h'Ul'"corn- probabilemeiTenonnego, eamquefccutusium ali- poifit, nonnullidubitant, quia diffolui nonpoteft VIorPro-
matnmonium.R-.fpondetCh'-yfoftom- s 3c Eutli^- ftr.cr 9hn~
tnent. in c. quado,omncs,qui idem feccrimyd eft,proptcrEu-
6o. Uli. gelium bona fu vdidennt, & pauperibus dedennt mais, ita dictum eile, qm rdtquent yxorem , centuplum tipoiTu.
accipiet,
411 CAP. XIX. CHRISTI SEQVACIVM PRiEMIV.M. 4">
ca - acpiet ,'&c. fiait diclum cft " , qui perdirent animam A ftr*/?. Adnotauit D.Brpardusi hoc Chrifluji Apo-
& 6
ftum propter me inneniet earn. Non ergo vuk Chriftus ftolis non dixiiTe proptercqud domos, & agios,
i">atnmoniumdiirolui:idvukrcvxonprfeir',&, ' 1 '
quos non habebant, '
nonreliquiTent, " ert
At ~ ' p-
~~
i vxorvirum impediat,quo miniis Chnftum fequa- trem,&Tetia , qua?habebanj/e]ique.rant,& adpr- '.' f.*y-4
tur,vxorem relinqui non matrimonio difloluto, fed mum v-rbum,vocantem Chrfturh feuti fuetiK ' caP-4- t
fi cto diuortio. Vult.vt maritus potius vxocm,qu Proptere" ergo hoc His non 'dixit', quia maifa fc-
spin- 1 de Chriftum perdat,vukpirituala carnalibusanrepo- ccrantjillifquc maiora promimt/fdf/*>,ir)iquitiC?*
ilaiuviia- ni,vtFu'gcntiusbinterpretatur. Quamquam & de vosfifer feiles duodem, re.. .", -_v .. ,
h. matrimoriij inter gentes diflolutione interpretm 30. itil autem mwtntwjfimprimi.] Nonappret,
poTumus quor alter Ii faus Chriftnnus fit, alter quorfum hoc ChriftuS adiunX'crit- Chryfoftomus,
que fieri Chriftianus noIit,nequecum Cbrlftiano fir & Euthymiiis cxiftimant,.ide addidiife, vt ho
ne religionis imuria habitare, Chriftianu? poteft mines ad quendam uigelicam perfvftionem,
nChriftianum dioluto matrimonio derelinque- propofito.fihgulari pra?mio magisaccderet. Aliarti
1.0.7. re, vt docet D. Paulus %fed generalis fentertia ad v- etiam nobis cauiam fufpicari licet,, ne Apoftoli ni
M- nam peciem reftringi non debet. mia fecuritatecohfidcrcnt, prbpterca quod omniu
Centuplum accipiet.] deft ,infinitispartibus plura. ' primi vocati fui{Tcnt,fedccurreret ,non quain incerti,
dRom.S. melira,ficut dixitD. Paulus1, non funt condigna fepugnaren!,non qua a'rem yerberantes:fed,caigarent cor-
IS. pajones huiiis temporis adfuturam gloriam , qn reuel.tbi- pusfuum,&inferuitutem rdigrent, ne cum alijsprdica-
Numerus turtn
,, nobis. Numerus
. ergo
. finitus pro infinit pofitus
, - . rent,ipreprobi efccrentur,vt de ie ait D. Paulus 1, .
finjtusin e" > vt cor>at ex Lucac qui non centuplum, led Qjxautem eiTet horum verborumfentcntia,nr b ad Cor.
feriptura mit />/.eccepturum dixit.Idem Lucas,& Marcus mo dubitare poflet.nifi eahi, vt folent hrreticorum j**]j ,
pro infini- .* addiderunt , nunc in tempore boc, qod verburh j vt interpretes peruertiient,dict^es,preuidifle Chrift, IU(n plpo~
to- ait Hieronymus , Millenariisantiquis ha?rcticisoc- futurosmultos.id eft,omnes Catholicos, qui.cperi- itera inter-
ecap.is.jo. 0) pra>buit fuum e;rorcm confirming i,futu- bus bonis confidrentjillique.exirimarentjfe vitam prctatio.
feap. 1030 r . . ., '. Eternam promereri ,ideoque primos inter thriftia- ^1^-
ros pott rcfurrectionc mille annos , qui dus 1 uiti pro
Conrra fingulis rebus j quai in bac viiare!iqui(ient,cente- nos ft cTe dicerent, in iudicio autem omni vltimi ^"
Cbtas naseicnracccpturi , quos Hieronymus ira refcllit. futuri eiTcntjid eft, regno ccelorum penits exclu- mcrjtjs .
' intelligentes, inqiiit , qu<djtincxieris digvai retri- dedi arroga ter enim Petrum meritisconfifum dixif- perora,
butio , in yxoribus appareat turpitude , y t qui ynam pro Do fe, Ecconosrrfiqnimusomnia.Non erat dignus tabir-
mino dimijerit, centum recipiat in futuro. Itaqucideni dus error cfutatione : fed expedit vt lector haeretir
Hieronymus, &eum fecutus Beda, bonaque pars corinterpretum peruerfitatem intelligat,Primm
poftcrior intcrpretum,fenfum elfeputant fore, cm Chriilusdicit,frf/?r;wowj(7/w,manifefturn
eruntpnmt 1
mticamalid, vtHieronymi verbis vtar, pro Saluatore eft.non appellat e primos eos >qui aut opimpbt fu,
dtmiferit,Jpiritualid4-ecipiat , qut comparatione , O" mrito aut dignitate,& meritis primi funt,fcd quiprimi vo-
fti ita erttnt , quapama numero centenarias numerus com- citifaert,&ad vine Domini vencrt, vtfubica
paretur. ftatim parabola dclart m.Ifii autera boni interpre- m cap i.
Quibus rpugnt , quod Marcus dicit, non folm tes,pnmos vocari putant, qui aut meritis primi lint,
centuplumin hoc ficuioaccepturum, id etiam ex aut primi libi efle videatur,perinde prorfus,atque f
plicar, qai bus in rebus acpturus fit, domos, inquit, nigr, alb interpretentur.Deirideiftor opinione,
Crfratres , & forores, Cjr maires , Ci".ios , CT agrjs. Pro- omnes pr.micruntnouifimi, id eft, omnes regno c- <ju funr
pterc Orgenes , Auctor impei fecti, Thcophylacb lorurh exeluden tur, quia oriiiies qui putantfevitam primi &no^
& Euthymius interprtantur , centuplumin hoc fa> terna m mereri,primi funr,& omnes regno cce!o- ui^m> '-
culo acceptu rum, quia omnia inter Chrlianos c- r cxcludtur,at Chriftus non dicit omnes, fed mu- n," '' '
ncorum.
munia quodam modo chantas ficit, omnes cnim vi ti eruntprimi nouijfimi, indicas, aliquos qui primi fue-
ros fratres clTcomnes foeminas forores, omnia bona ^ runt,pi imos etiam, c denarius foluetur, futuros ef-
communia, vt inter primos Chriftianos fuiTcJegi- fe. Itaquenonpotuertilti quicquamdiceremagis-
g A a. 4.555. musP. Atquomodo communes vxores, qua? inter Chrifti mcti:&cfilio contrarium.Denique Chri
Quomodo chriftianos maxime funt propria?? Quamquam dici ftus non dicit,multos primos futuros nullos in regno n Re.
"?cr Dottft, charitatc omnes vxorcs communes ee,qu;a ccelorum,id eft.excluddos cfle:d futuros nouiffi- bre. ucr
Chritiano r ' .. . r. J mos, id et minores multis, qui poft illos venerunt. lHm
bonorum ira omnes Chriftianos in Dommo, ficut virosfuos
Loquitur anim deiis^ui omnes denri accepert, caP-e<l
communie, diligunt.ed ego tamch aliter interpretor,ccntupI
re'ccpturm, & domos,&fratres,&matres,&filios,<rc. fed qui vltimi vnrant primo loco,vt fequ^ti -
non quod ifta reccpturuslit, fed Chriftum,qiii ei in boladeclaratur.Nqubd B.ifiliusputatn,c diftum
flar eft omnium , quique nobis & pater, & mater,& eft operario il querenti , Tolle qmdtuum e cjr yadey
frater,& foror,& vxor, & libcri, & domus,& polTcf- iufs e(Te,in infern ire,merit nemini,qod feiam,
h Cap. it. fio eTe debet,ficut ipfcmet docuit dicens .- probat eft , ed cilicet apud Caluiniftas iftud eft e-
4 5. termra , &fares mei : qutcumqueenimfecerit yolmtatem gregi Scriptura; interpret eTe, A pcftolosaccua-
i In deca- Vatris mei,1,qUH <jw ib calis e, ipfe meusfritter, rforor, r re,Lhrifti mentem torquere.enfumquc peruertere.
matione in
hunc loc.
CA'PVT VCESIMVM.
Velfiniflram ynoneil meum dare Vobis , fed quibus paratume Ptre meo. 24 Et au-
dientes decern , indignan funt de duobusfratribus. 5 'jefus autem \ocauit eos ad fey &
tifunt eut.
X propri^quae ad fenfum aliquid confrant, &quo-
IN CAPVT XX. modintelligcndx.Harcigiturduonunccxplicabi-
mus,&necellenon erit vfquead ilium locum c, vt *" '
lmile tfi regatm cakrum homim pdtrifami~ folcmus verba percurrerc.
liai. ] Id cft , ita Ce habet rcgnum c- Haeretici.cm variis modis exponant,quorium to -
brum , quemadmodum iquis pater- ta parabola tendat,& quis fit,vt ipfi loquuntur.illius S-cop"5?"
familias exiret primo maneconducc- fcopus,nemo eorum feopum attigit. Nnulli dict, * .un
^.^=.- re operarios in vineam fuam. Non nihil aliud Chrift declarare voluiffe, quam zqua- hxretices.
enim regnum ccelorum homini compart, fed ho- lern futuram omnium beatorum gloriam , quia non
mini patrifamilias , homines operariis , & negotium propter merita,fed gratis dabitur3quern*Jrnod vi-
negotio fimile elTe dicit : id eft , quod aeddit in re- detur infra d fignificari.vbi eundem omnes operarij
gno ccelorum, & quod accidit in vinea patrisf- denariumaccipiunr.Credoiilos,nontacertoanimi
- , u milias: quemadmodum ex a Hugoneexplicauimus, fenfu hocdixiire,quImetu,nefindndicert,omnes
*"C ' qui id optim omnium , & neicio an primus adno- ex hocloco,vt verba prae i fcrunt, mrita probarr,
tauit. & volucrunt veritatem impudentia pratuenire.Bene
Quid fit re- Regnum autem ccelorum hoc loco , an folam mi- eft , quod ifta interpretado magno ipfor magiftro
gnum c- litantcmEcclefiam.vtpkrique, aut militantem fi_ Caluino non placuit. Quamquamidee, vt opinor
orum hoc mul^Sc triumphantem,vtnonnulli,interpretari pof- n placuityvt peinicioor adhiberet,& fu de re-
leco. fumus. Nam in militante operarii conducuntur, in probationeerroremconfirmaret, quail nihil aliud
triumphante denarius foluitur.Tota parabola, qua: probare Chriftus voluerit, qum DeumpoflTe, & Vctf.w.
b Vcif.i. v-fj.a(jii]avcrbay{fm#,bexteditur>faciliseft:duo folere reprobare pro fuo arbitrio, quod vult, SfX-
untuminillafunr,qu2diricultatemhabcntalter, Sunt et3minterCatliolicos,quihuctantumfpe- m[ader.-
qub tota fpeftet parabola^d et,quor(um propofita parabolam putant, vt probet Chriftus , Deum probationf.
C[:iltcrum)qua;ntciusparteineccari|5cvelu prartcr omnium opinionem aliis plus: aliis minus, leetteiia.
42J CAP. X. DE . LABORANT. N VINEA. 4t6
qumfpcrabant, daturumcfle. Mihi non vide tur, A e,& "ade, Quid eft, non fdci* , tibi. imuriam , nifi quod
alio interpretc,qum4pfoEuangcliftaopustfle.Di- iuftumcrat,tibi dedi:- Quidcftfe/fc quodtuiime ,mCi
cedent?**- xerat "> w^t *mm 1 eruntprimi nouifsimi , <jT nouifsimipri tollc,quodiuftum cV,tolle,quod tibidcbetur,tolle'
ti erno. " ,adiicitllatimpirabolam: ergo hoc eft quod toT quodmeruib,&vad':FingamusnuIl eTc ad pi o-
Veruspara- ta parabola fignifacare.acprobarevoluit muItos,qui bandamhanc fententiam conietturam, totaipa pa-
bobc fenfus primi fiTenr,nouiffimos,mu!tos,qui nouiTimi,pri- rabola probaret, tcu pcrpctuurn effet argumetum.
mos futuros cTcIdetiamexconclufione parabola; Compart cnim D cum pat rifamilias, homines ope-
Ycrf t. , perfpicuum eft , vbi concludendo cadem repetit rariis ,Ecclcfiam vinca: jglor^am denario diurno,
,verba.y7c erunt,'mcimt,nouifsimiprimi,&primi notXfsimi. Quemadmodum ergo operant in vinea laborantes,
Firmathanc opnionem,quodR Graxis codicibus. denarium diurnum propri , bereque merentun ira
& nonnullis etiam manufcriptis Latinis , initio capi qui in Ecclefia Dci laborant , ver merentur vuam
tis caulis partcula ponatur ad hunc modum tfimi- arternam. . . .
leemm e regnttm calortm bomini patrifamilias.' Vnde Finis ergo parabola? eft, mercedem vite rcterna:
perfpicitur , Chriftum per hanc parabolam , pr-i.ee- nontpori,qupquislaborauit: fed labori ~, & ope- ic
dentem illam fententiam probare vol\ii(fe,muJnerunt ri,quod fecit, re/pondere,. Sa?p enim fieri blet , vt
primi nouifsimi,& ntuijsimiprimi. Itaque non debuit aliqtiis vna hoia tantmlaboret , quantm alius to-
ccap.io. caputhoc c prxccdenti diftingui, neinchoata ab- todie,idcoquexqualemmercedem,ideft,eundem
rumpereturfentcntia,fcd, verfu potius fcquentid, denarium accepturtim cfle, codem plan fenfu, quo
AVeif.17. vbi nouum argumentum Chriftusorditur. Vcrun- Sapiens dixit n : Ccnfmnmatus m brem expient tmpora ncap 4/tj;
tarnen quifquis primus capita diftinxit, hoc non midta, id eft, cm brcui tempore viriuftusvixent,
animaduertit. tantum fecit boni, quantum multi,quilongo tpo-
Non opus eflct, hie tarn bene confirma ta fenten- revixerunt: propterc non deber quemquam anti- ur<jen
ta hxreticorum interprctationem refutare: nifi pu qutate vocationis fuxgloriari: mat enim mnltiprimi jm% jatus
blice intcrclet Ecclefix, vt eorum ignorantiamfi- nouifsimi, dr nouifsimiprimi, omnibus
Doitrina mul ,& malignitatem omnes cognofeerct. Tantum Poteft aliquis obiicere,cur ergo idem omnibus de- cit.
.
e-mCqiul-
mentis a ^ ' vt ^occre Chriltus voIucrit,quod illi fingunt, narius datus cft,quo videtur equalitas gloria; fignifi-
^ p'*- qualem omnium beatorum futuram gloriam,quia cari:Rep6deo,quia Chrillustantum volebatpro- *
raj0rumc- non meritis.fed gratis datur: vt contrai ium omnin bare, plus aliquem breuiori tempore, qum alium
,raCalu,n- probare voluerit, non omnium gloriam aequalem longiorc laborare. Cur ergo nonplus denano dedit
ftas confir? futuram eTc: quia n gratis, fed mcritis datur:quod iis,qui vndecima hora vencrunt, fiquidem nouiffimi
mitur-* autem datur meritis, non arqualiter omnibus , fed primi futuri erant? Repondeo.eos in eo fuiTc catc-
alits plus, aliisminsrocuiufquemeritis datur. Id rispra:Iatos,qu.od c nouiflimi vniTerit, primi om
ita efe, primm ex propoitionc ad quamproban- nium denarium acceperunt. Eundem igitur aece-
dam induta parabola eft, plane intclligitur. Propo- perunt denarium, quia tant vu hora, quantum c-
fitio vero cft, mulii trimt primi nmifsmii , & no- teri tota die laborauciant : primi autem acceperunt,
ttifsimiprimi. Ibi autem demeri:is& prrniis agebat, quia hocipfum egregia; fuitlaudis,qua primum l-
vndetiuspropofitionisoccafiofumptaer. Dixcrat cum inter eos, quibus menees foluebatur, mertre-
ecip.tni enim1 Chriftusadolefeen/ie,./?w petfecus efe, rade, runt > quod tantiim vna hora, quantm alii multis
vende omnu eputhabes ,<2r dap.iupcribus ^0",[4 laboraTent.Nam quale opus qualem mercedem * ^
me, hoc me; itum eft, cjr htbebis tbefaurum in celo , noc maior diligentia, & breuius tempiis primum locum
premium eft.Dixerat Petrusf, cenos reliquimus - meruit.
fTerf.i7. ni4,<y[ecuttjumus te, quid ergo crit nobis premium vti- Obiici etiam poteft, quod dicitur0, W.o autem& ,
Mcritum. que pro mcritis poftulat. Refponderat Cliriftus*?, hmcnomjsimo dare,cHttibi, & p , aut non licet mihi, <uod 0 ^ff- *.
pnmihic sfmendicoyobis.nucdi'os,ciMfeci!tieis me ,inreeneratio- yoUfacere ? quibus verbis videturfignificari,dcnari |1 cr.If:
rantur ne,cumjcderitfiliusbomintsmJeaemdfeaiis]u*,]edebtns non ex ment, & lultitia: fed ex folapatrisfamilias iascurfer_
gVcif.i. & vosfuperfedes dtudeeim, itidicatites duodecim tribus if- volntate datum eTc. Repondeo, non earn fuifle uo quirit-
rael: premium vtique promivtit, Adiunxit & gene- cauam,cur paterfmias ita repderit.fed quia ve- ti i" re(j-
ralem fententiam " quicimaue reliquertt dommn, yelfrx- luit perfona; decorum feruaremon conueniebarau- ^er'c.
h Verf. >.
tnsj&c. &hocmeritum e,centuplt*m accipietf&yi- temperbnipatrisfamilias, vt operario dechra-
tam teternamptfsidebit, & hoc prmium. Adiecit con- ret,cur tanturn nouiflimis, quantum primis daret/ed
tinenter i muhiautem e'runt primi nouifsimi, cjrnouifsimi tamquamtlominum dicere, cyolo,ciubeo^Knm &
iVerf.jo.
primi. Significat crgo propterc. muiros primos no- prudctesdominiferuis.rationem qurej/bus , cur
uiEmos futuros efe', quia qumuis primi vencrunt hoc,vel illud iubeant , ctiam fi intinialnliabeant -'
ad vineam, jnins tarnen laborauerunt, ideoque filioium uorum rationcm ; npnlblcnt tarnen ratio- i
minorem mercedem meruerunt. nemreddere,fed prorationefuam exponere volun-
Deindeipfum initiumparabolx herticos refeb tatem,curiubes? quiax^o. Adde,quodnoluit.pru-
Qnomodo \li;exiit, inquit primo mane condinerc operarios.-operarius E dens paterfamiliasconquerentem operarium pude-
mentihie cnjm flT qUj prcrptcr mercedem , quam labore Ato re fuffundercrquod vtique fecifet, fi ratione illi ex-
altruantur- merctur,laborat, 8c conducen verbumiuftitiz , id cft, pofuiTet, cur tantum nouifimis,qutum primis da
rn cri ti, & mercediseft. Conducimus enim,pac"ta ret, quia tantmnimirum, quantum illi laborauif-
KVerf.i; pro mcritis mcrcede.& . conuenione ^w.inquit, fent. Hoc enim fuifjTct eius,S aliorum, qui primi v
facia cum optrariis ex denario diurno, mit eos in yine.tm nrant, negligentiam oblique fubnotarc, quod &
/Mw.Conucntionem ex denario facer , iuftitia vti- Chryfoftqmus oberuauit.
Ynf.4.. 4UC cftj11011 blm gratia. Pmere 'lt inquit,6r yos, ' Pcrtinetld hunc locum, quod appofitThcciphy- 5^
in ytneam meam,& quodiuum fuerit,dabo W>,non po- URus4annotauit,iolcre Deum, cum agit cum ho- Ro, c
tuitprofed apertius meriti, cmercedisiuftitiam minibusnnmalignisj&indocilibuSjfatorumfuo- 19,
declarare. Atq; his, vt pofte dicemus , minus qum rum rationcm reddcre : cm autem cum mali-
primis operariis promittit, cum quibus* ex denario gnis, &querulis,fuamfolam allegare voluntatem, Densfolce
diurno conuentinem fecerat. Propterc non dena- quia digni non funu vt ratiftiem illisDeus reddar. "1*"^^^
rium,fed quod iuftum fu erit,illis prom ittit. A d ha;c Huiusrei in11 Scriptra
T-L
infinita funtexempJa, quo- faicoBj"
L f o ir rat one Ct-
m Vetf.ij. m, operario de mercede conqerenti, paterfamilias rum nonnua rheophylactus rcitt, hoc autem c.quan-.
' refpoaet,^^i^enDnf.tcittilnmmmftoU^ (mon. vuumel;nam quia ifte operarius prxter rationcm, doqucuoa.
J
4*7 COMMENT. IN MATTH. '418
& malign qiierebatur, non aliter illi paterfamilias A flfti,& Euthymius f. Alij totum mundum,vt Atha-
rcfpondet,qum,f!)//f tjuod ttmm e,& vade: yolo , mfiusS,Alii cuiufqueaniman^quam iubmir exco- ^^?^
& menouisimo dare,cut tibi , (S1 ai: non Ucet mihi quad IcrcvtTheophyhihis.Alii Ecclefiam, vtOrigcnesj * "
a Pratce- yolofacere.Ciim tarnen antea cm Chriftus cum Apo- Sc Gregorius h, hoc poftrcmum probabilius. h
dticap.
ftolisj&aliisdocilioribuSageretjCaufamcxplicaue- 'Qanrta pars eft, hora prima, tertia,fexta,nona,&: Euang.ij,
rir,cur aliisminus,aliis maiuscLtur premium. Nam vndecima.quid quaequclignificat AU<ftores,quito- Q^idik
bVerf. 17. feruantibus tantm mandata propoiit vitamxter- turn diem vniucrfam mundi xtatem interpretantur ^*([lbct
nam b,vendenti autera omnia , qux haberet, & pau- horam primam fuiTe dict,abAdam vfque ad Noe,
penbus dant', feque Apoftolor morefequti pro- tertia'rn N o vque ad Abrah : ixtS ab Abraha-
c Verf. . roifa thefaurum in ccSo,id eft^maiorem, & excell- mo viquc ad Moyfen nona Moyie vfque ad chri-
" tiorem gloriam:deindc maiorem adhucApoftolis, ftum:vndccimam Chrifto vfque ad finem mundi.
quia non fol omnia reliquiffent, fed Euangelii etia Qup vidcturalludcre D.Ioannes cm dicit,
primi promulgatorcsfuturi cfTent. Sedebitis , inquit, numhorkmtjft ',ficHilarius,Auctorimpcrfc(5l;i,Grc- i 1 epift c.
& vosfuperfedes duodecim: indicantes duodecim tribusJj- gorius,fida,&Thcophylaclus. Qjum opinionem * li-
d Verf. iS. rael.. Minorem ver, quipauciorareliquilTet. Q & Hieronymus recitat:fcd probat.
, Alij diuerfas
reliquerit,domum,antfratres^tut[orores,autpatrem,autma- " horasdiueris cuiufquehominis xtates elle intelli-
trem , aitt vxorem, autfilios, iua'dg ospropter nomen metan, gunr,primam horam effe infantiam, tertiam puber-
eVerf.ij. ceniuplnm,& yitam tctei'nam pofsidebit. Hactenus ex- tatem,fextam xtatem virilena , nonam xtatem in fe-
pofuimus , quishuius parabola: finis effet, in quem netuteminclinatam.vndecimamdecrepitam. Ni
omnis eius intentia dirigeretur. nonnulli prima infintia , & ab vtero marris vocari
Parabola Reliqua altera difficultas eil, qux fint eius pro- folent.vt Samuel, Ieremias,IoannesBaptifta:alija]iis
haust pro- prixpartes,acnccclTarii,& quid quxquefignificet. xtatibus.SicD.Bafilius Diuus Hieronymus, Beda,
pria mem- Nam.vt monuimusA hoc loco Chryfoftomus h In Reg.
& Euthymius i,& Fulgentius ra. Quam opimonem brcuioribu
br:,qua:- ocer,in omni parabolafunt quidam, qmfi propria &Theophylac7:usprobat.Egonondubito,<quindi- mrcrr.114,
ori""*" e'us membra,atque neceflaria, fine quibus ftare fen uerfx hora:, non diucris mundi,fcddiuerfascuiuf- lHocloco.
fVon . ij.i tentia non poflt:alia quafi adiunc*h,'&,vt egovocare^ que hominis xtates fignificent, quia,vt diximus.huc Q,fpf|"'
g ca.feq.iS foIeo,emb!emat3,vel ad explicandam, vel d ornan- . tota fpectat parabola,vt Chriftus doceat, alios plus nOI *
lh dam parabola: narrationem.In hacergo parabola o- minori tempore,qum alios maiore laborare. Vtau-
Marc.c.11. 0 Cg0 partes neceffarias elTearbitror.Prima eft,pa- tern hoc probet, nihil refer, qua mundi state,{ed
jj i
Luc. ..,. tcrfamilias,qui ad vineam fuam operarios conduxit. quoxttis fux tempore quifque vocetur.
heap ij 14 Huncplerique Deum interprettur.cuius vinca eft, Quce autem fit prima, qui tertia, qua:fexta,qua'
Sc r.i.1.} 4 & de quo Chriftus dicit , Vater meus gricola efl^&C, nona,quxvndecima hora, noarbitror eile fubtili-
J.7.&17.1. ve altera parabola dclart E,&ficutDeus apud Pro- tcr inquirendum, ne nimis fententia reftringi vidca-
QuiVu'pa. phetas populum fuum vineam fu paflm appcjlat. tur. Nquod Chriftus diuerfas horas nommaerir,
tcuimilus. vt.ipud Iiiam b,& Ieremim', & Ezechielem , & id ad parabola: fignificationem neceTarium eft,quia
i cap t.u.k 1 !. Siclrenxus interpretatur ra,&Athanafius docere volebat , plus alios breuiori tempore, quam
11.10. n)autquifquisauctoreft,c:Gregorius^', &Bcdap. alios longiofc laborare. Qud autem has quinqu
Kca.6.7.8 Alij Chriftumintelligunt, quimperinhuncm- horas nominauerir,id non necelTanjicd ex confue-
mLi 7 dum,quafiin forum exierit, vt in vineam fuamc- tudinc fccit,& vt parabolam omaret.
duceret operarios : eum enim fuilfe, qui olim Pa Solebantenim veteresludxi,ficut & multa: alie Diuiiodiei
n Qu. ft, triarchis apparebat.uc Prophetis loquebatur.Ira Hi- gentes,totum diem folis ortu vfque ad occafum in ir; duode-
uHom.u. larius4,&auclorimperfc(i*'} Sc Theophyladlus r. ^ duodecim equales partes diftribucrequas horas ap- clmrorts,
inEwngc- Vtrumqueprobabile. pellabt ,ficut Chriftusapud loannem dreit, neme rte/apoi
_
pin Com < i nar.ihnl.T
Secunda paraboli nar^pl-.fiftnius
pars eftjde, cuius mane Darer
pater* duodecim fitnt bo>M
duodecimftmt boM dietinxut rndpm rlic
dici'i quxcodem die a?riiialM#i-anr.
squales erant, vercs
ad hune familias in forum cxiuit,& cuius vefpere merced em diuerfis verodiebusin.TquaIcs:ficutomnes inter. fe dinaria.
locum. opcrariis foluit Hancigitiirdiem plerique putant dies iniquales mnt.Itaqire prima hora erat diei, qua n caP- ^
qeauoncin totufignificare tempus quod inter initiumj&finera fol oriebatur, tcrtia media inter folis ortum , atque
Hum 10 munt^' interic<5lum eft, vt Irenaeus, f, Origenes t, Hi- meridiem vtrimqueiqualiterdiftnsdexta meridies,
r-Hoc"oco briusY,Optatus Millcuitauus*,Audor imperfi.H nona media inter meridiem , & folis occafum tribus
^uisfitdies ^Gregorius z,Bcda*. Quamopinionem illudcon- vtrimquehorisdiftans.VndecimajVnahora ante fo
fLi.4 70 firmat,qpd certum fit,per vcperam tempus vltimi lis occafum-Diuidebant rurfum totum diem in qua
t . -judicii fi^nifkari.quo vnicuiq; denarius,id eft,mer- tuor partes,quarum vnaquarque tribus cftabat ho-
'"ca*""*0' ccsl^cun^irnoPcrarc^^cnc^"s eft: fic ergo vefpera- ris,ficut notn in quatuor -vigilias diftribuebant,
Lib j ci- ciusdici,qu tempus vltimi iudicii:mane eritmdi quarum vnaqusrque tres horas continebat. Hxc eft
traParmen. initium. Totus ver dies^uicquid interiacettcm- caufa,curfrequetiiis inScriptura,horaprim3,tertia,
. 34. poris. Alii nontothocfjrculum, fed tpus , quod fexta , & nona, qum tere dici hora nominentur:
z . 19. eftprimoaduentuChrifti ad fecundum diem, de quia pracipuas diei partes cfficiebf: proptere eti:
n Euang. quohjcagitur, & eife putant. vt Athanafius b. Alii eas Chriftus hocloco nominauit, non vt q'uicquam
a Hocloco " . - . , . J . ff i, n .. r ,r , 1 ,
bQuxl )t vniufcuiuquc hominis tatem eius elleidem , vt nom mytent lignihcaret, mi quod amdmmus,
- Chriftus fignificar.cim dicit, ambtdate, dum lucem ha* alios pris, alios pofteris Deo vocari.
cloan.c.u betisc,Sc me oportet operari opera eins qui mitme, donee CurergOjdicetaliqui^non quatuor, fed quinqu
dies e, vemt nox quando nemopote operari d , noftem cu- horas nominauitln promptu eft refponfio,quia vo-
d cap. 5.4. 1 iufque mortem appcllat.Sic Hieronymus , & Chry luit initium primx,quartx partis diei, & finem vlti
foftomus intclligunt; & e.im fententiam magis ctw, mi explicare , vt docerct, alios initio viti fux,alios
quam alteram Origenes vidctur approbare. Ego fub finem vita: vociri.
quidemcerte magis probo, quia,vt paul poft di- Qrinta pars eft,forum, in quod paterfamilias di- Fotj
quid
fturi fumus, non refert ad confilium Chrifti qua citurexiiiTc^vtconduceretopcrariosiperquodrcfle fit.
quifquemundi?tatc,fdquaxtitbfuipartevoca- Origenes & Aulorimperfeftiintelligunt , totum
tusfit. * mundum, qui extra Ecclefiam eft , in quo homines
Quid fit vi Tertia pars eft , vinca, quam nonnulli iuftitiam & tori funt,aut otiofi.aut fccularibus negotiis occupa- rjcnariijs
uca 4<Ci!1 mandata Dei intcrpretantur,qui,vtcoIant homines
eLlb ti, &indc in Ecclefiam taquam in vineam vocantur. omdMt.
' 1 vocantur,vt Irenaus ^Chiyfoftora.Auftorimpcr- Sextapars eft denarius, qui idem omnibus datur,
4
4*9 Vi/ii
CAP.. .
XX. jl>
DE L. 1PARB.
, VOCAT.
y U v^n 1 . AD
VINEAM:
Y M. 450
quo non cftdubiumflutem, vitam xternam fi- A mors vniufcuiufqueciTe.RefpondeOi hxequamuis
gnificari,in coque autores omnes confer tiunt. So diucrieiTcvideantur,in idem redire :quiacniinvf-
lus D.Bafilius',ita videtur interpretari,quafi dena que ad finem mundi.afiui homines erunt, & vniuf-
Inbreui.
lib. Regul. rius prmi aliquod huius vit fignifieet, quo etil, Cuiuique vita dies eft, vniucuiufque mors veperat
interrogat, qui damnantur,donarifoleant:fic enim, vt diximus, vltima vipera.erit finis mundijcm omnes.qui ad-
duccntci- illud , quod dicitur , telle quod tuum e, & vade, hucviucntjfimulmorientur, aut rapientur inara
maquin- quafioperariusille aeeepto tcmporalialiquo prx- cum Chrillo, vtD. Paulus ait I.
qAgefima mio, quod meruerat,ininfcrnum mittat*r. Sod id Odaua pars elt,quod paterfamilias iubeat in fol- lr-allThe.
quinta udamcrcedeabiis,qui vltimivenert.incipere,hoc 17' i -
b Verf. 14. iam diximus, non magnamfpeciem habere proba- j Lire- > v ,- Cur W"c-
bilitatis ad parabola: ignincauone maxime pertinct-Signih- diprinci-
Cur vita X- Potcftdubitari, cur denario potius, qua flltcripc- catioautemfaeihseft: pnferuntur tnim nouilfimi, plum detui
terna dona cunix generi vitam xternam comparauerit.Refpon- & fiunt primi : quia tantm vna hora , quantum alij a l
tio - det Irenaus % proptere quod denarius imagin re- toto die laborauerunt : quadmodum initio expli- ml$-
ictur. gis haberetjii quiilui erunt, coiformes fient imagini cauimus. Nam quod Chryfoil. indicat, proptere
L. 4. filij Dei, vt D. Paulus ait d,6"" refomabit corpus humtlita- id prxcepifle patrfamilias, vt deelararet, fe iis, qui
70.
-' Rom-8. tis norx configuration corpori claritatisfuxc. Et qui- vnatantum hora laboraueranr,non ex debito,id ex
dem hoc fcitumded allegoric : aliam ego eau- liberalitate fut dare denarium , verbis ipfius patris-
' r arbitror , cur potiiisdenarium
j.it. fam fuifle ! , quam.-.i-i
alia familias contrarium eft. lie, inquit, rvosmyincam
pecuniam nominauerit, quam , vt accommodate ad ,? quod tuumfuerit dabo vobts 5;c enim dixit^i
cfuctudinemloqueretur.Eftautemcredibile, vfi- folmiis.quoshora tenia m,fed etiam iis,quos hora mVerf.4.'
tatam tunc operariorum in fmgulos dies mercedem vndecima,id el,vna hora ante iblis occafum condu-
feap 1S-18. fuifle denarium, qui, vtfdiximus, quinqu aut fex xit ",vt in Grxcis codteibus legitur, & fi non lege- y"f 7"
obolos,id cil G IJ ico s (olidos continebat. retur,ex dictis effet intelligendum. 4'
Cur cum Qujerit Chryfoftomus , quid caufx fuerit, c$ pa Hi-c funt.qux in hac parabola neceflariam habent
loiis ma
ne laboran- terfamilias cum folisillis , quos primomane condu* fignificationem.
tibus con xerit, ex denario conuentionem fecerit : c aliis au- Citera emblematafuntj&circumftantia? non ne- Qi) ~
tiendo u- tem conuentionl non fecerit : fed tantm dixerit:r ceflarix, quas quifquis difeutere voluerit, null fa- j^7* pa" )
ftifit. modiuumfuerit, dabo yobis. Credo etiam, in ea re vut- ciet operepretium : quale eil, qued quinqu hora: bolxem-
garemconfuetudinemfecutum efle Chriftum : non diei nominantur , quod quidam in foro otiofi in- blcmata.
enim folemus certam mercedem pgere,nifi fis ope- uenti funt, quod condudi non fuennt,quod pater-
rariis,quosman conducimus.vt toto laborent die: familas procuratorem dicatur habuiTc: neceniin
fi qui crifis vcnit, quafi nihil eo die lucraturi fint, in regno ccelorum , de quo parabola propofita eil,
nihil certi pollicemur: tantm promittimus aliquid quarendum eile arbitror, quis lit procurator: qui
nos illisdaturos ci[c:hoccii,qaodzittO' quodiuum quam Chriftus videri polt , qui mercedem foluet,
fuerit, dabo vobts. quemadmodum fenbit Ifaias p , & Ioanncs q : Ecce
Omnesvo- Quirit etiam idem,: Euthymitls.cur Deus non yenio citi,& merces meamecume, reddere vmcuique fe- pc.44.te."
cantut ma omnesftatim primo mane vocer.Refpondt omnes cundm opera fua. Quamquam Ircnxusr, Spiritual & 6111.
n, fed non vocan,fed non omnes venire velle.quod & Origen. fa nctum diipenftorem huius efle dicit, qui diuidit 4ln APC-
omnes re-
niUBC. indicat: argumtum eft eius rci,quod paterfamilias, fingulis dona , ficut vult vt Paulus ait f. Em blema '"^j
quotquotin foroinuenit, conduxerit: omnes ergo etil eft, quod denarius potis, quam aliud pecuniae -
primo mane Deus vocat: quema dmod & per Pro- ^ genus pr.oponitur,ck quod,qui primi vcnerant,ac- ratotdici
phetam dicit , Locutusfum ad vos maniconfurgenst O" lo- cepto denario murmuraucrunt : enim fignirka- pteit.
quens, & non audttsg,crurCum, man cnfurens con- tur^iliquos ex iis.qui vitam ternam aeeepturi funt r Llb*e-
glcre.7.11 teatus fum , & dixt , audue vocem , & non attdie- murmuraturos efle, proptere quod alij in ea gloria '3i Co
Mere.c.ii. runt, incltnauemnt auremfuamh, & iterum , Ego au- accipunt: enim in coelovlla cl murmurarlo: ..
7.S.
tem locutusfum ad vos de mane conjjtrgens, cjr loquens, dr fed aut nihil fignificatur, tantumque earn ob cau-
non obediis imbiK Quamobrem , quod opcrarii illi famidHarratumeft,quoditainfimilibuscaufisfic-
' Iere.)f.i4.
hVerl.7. reiponderunt ; nemo nos conduxit , exeufationis ri folcat , & vt narrationis decorum feruarctur , auc
caufa, n ver dict cfe Chryfoftomus putat.quod fignificarctur , vt Chryfoftomus ait , adeo magnam
valdc mihi probabile videtur. Solet enim Chriftus mercedem muks, qui vltimi venerunt accepturos,
parabolis perfonarum mores exprimere.mos autem vtfi fieri poffet , vt beati murmurarent, ob mercedis
pigrorum,& defidum eft, ad hc mod icl femper magnitudinem murmuraturi eTent.Similc quod dir
excufarerquemadmod fi robuft adolcfcentc m- citur c.Vdo autem bmc noinffmo dare, ficut &tdn,8c, an
dicant quis roget, cur non laborando potis , qu uon licet mihi in meisfaene, quod volo fic enim G ra?c lc-
mdicando vict quarrat:promptus,& afErmans re~ gitur tx i^tjtun- -tu, i ' i to7( tful ; 8c ad
pdet,nihil aliud optare le, fed herum no inuenire: huncmodumLatinamverfionemcorrigendampu-
quem ideo non inuenit,quia non qua;rit,quialabo- to.Quibusvcrbis,vtfupr diputauimus, nonindi- +,&
rare non vult.Cur ergo paterfamilias cos non repre- catur, Deum pro fua tant volntate , nullaque ha
hendit , qud i mentientes exeufent ? Reipondet bita iullitiarationejVitt nobisiternam daturum ef-
Chryfoftomus, noluifle cos accufre,& triilitia affi- fc/ed dicitur quia credibib eft , ita refponfiir fuif-
cerc,vtfacilisalliccret. Faciliorrciponfio erit, pa- fepatremfamilias,fialij operarij finevlla caufa mur- Deuspro
tremfamilias,etfi Deumfignificabat,hominem ta murauiflent.-autfiquam hoc ha bet fignificationem, ft* volun
rnen fuifle, non Deum. Itaquefcire non potuit , an illud tantm fignificat,n6 deber Deum, qumob tar; roerce-
operarij mentirentur: Chriftus autem narrauit, qua: rem aliis plus, aliis mipus mercedis dederit, ratio- fcmpo ra-
verifimile erat & operarios exeufationis caufa dixif- nem nobis reddere. Hxcvt diximus, &fiqux funt tionslabo-
fe, & patrcm&milias refpondifle. alia generis eiufdem, fi quis ad aliquid fignificand ris.
Vefpera Sptima pas eft, vefpera diei, quando denarius volet fubtiliter tralare, non folm operam perdet,
quid lit. oluitur, qua nemo dubitat, finem mundi,& vltimi fed in periculum etiam incurret: multa aut falia.auc
iudicij terapusdeclarari.Illud videtur, non cueni- ridicula, aut eert aliena comminiftendi. Quifquis
re, quod iupr diximus , diem non totum hoc fecu- enim,quodncft,quaerit,aliqudofibi fingit.qud Humanu|Q
1 j rr -j V W ineenium
lum , fed vniufcuiufquc hominis aetatem fignificare-" illud, quod quxnt, elle Videatur , Sc mauul t fallnm tr^nan<jU(1[,
^uod fi verum eft,non poteft veipera finis mdi/ed in currerejqumnihil.Fia-nandumautcm humanum cit.
431 COMMENT. IN'MATTH. 4^2.
ingeniumtft,nefuafubtilitateintcmperanter,&in A Marcus 'fie narrt :Eravt autem in via afeendme
rebus fupciuacancisabutatur. lerafolymam,&prxcedebat eos lejas Cf-flufebarit.cjrje- ChriRicQ.
\6. 11 enimfunt vocati,pauci ver elecii.] Mirum quemes timebant. Vbi& Chriftiad mortem eris ala- tisad mor-
Vdcripoteft,curhanccntcntiamChritusadiunxe- crius,& Apoitolorumadmiratio timorq; fignifica- tcm alatti-
rit, cum minime pricedentieongruere videatur. In tur.Mirabantur Chriftum tarn erccb,fidentiq;ani "
4
4i3 CAP. XX. DE PETIT. FILIORVM ZEBED^I. 434
risprsponerctur,|>etiuiret.Sicraultifentitaulo- Die.] Hcbraimus*proiube,ftatue:icutfupri,tJ
re$,Auguftinus a, thryfoftorau j, Auftor imperfeti, tantum dit yerbo, cjr anabiturpuer meus. . , .. . ' aP- J *
a Lib.' 1, de
confenfu Theophylac~t,Euthymius'', & Gregor, e. Xlijma- Mums Hebraifmi (quemeriarn Iiipranocaiiimus) czom-
Eug. c.<4. trem per ft pro filius bllicit , nullius eorum impul- plum luculentum eil Ipb. 97. 11 bl 1 ^N
b Hoc loco fu peciuiiTe creduntjvt Hilarius d & AmbroC^quod httomer achires vilo iitraeh. dicen 5 Lo 1 i , fie non orictui .Nie
Ho mil. in ller, Qui prxcipit folie: non oritur. (
Euangclia vald mihi proba bile videtur , nolenti de Apoiolis
mal ludicare. Nam aliorum au&orum argumen ,, ytfedtant.] Nonnulli auctores, inquibus Euthy-
d Canoa.in tum , quo man em filiis fubmiflara probant , quod miusexiltimant,moumfuiirecammulierem,vtho . t ,,e
Marth. 10. non illi , fed filiis Chriftus refpondeatf,/c*m^/ peteret , ex verbis Chrifti J , fedtbitis & yos fuperfedes I cap > it.
Lib. t. de petan s, & rurCuiriypoteis Inhere calicem^uem egobtbiturui dmdeeim. Cum enimintcllexiiTet, omnes Apolllos
fide cap.
Excufantur fum ? facile folui potell : proptere Iiis refpondiSe, in regno Dei circumChriftum felTuros efle,optabat,
filii Zebe- non quod illi per matrera , fed quod pro illas mater vt duo filij fui proximi illi affidert,alter ad dexter,
dei.corum- petiiulet. alterad finiftram Putat etiam Euthymius Petrum
que mater, Placet etiam mihi pietas Ambrofij, atq Hiorony timuiiTe, quem videbat omnibus in rebus , ca tens #
f Verf.* . mi,qui matrem ipfam exeufant, Ambroii'usquidem Apoftolisanteponi. . . , ,r , .-, .. > ...
M lier fi Ho
rum Zebe- hiiyecbis.Conderdteyinqmtyqiucumiis, Gr profiltis n.Refcitis quidpetam. ] Pleriqueita interpretantur, Qam vim
dejeicufa- petal : mater eyttque,cuiprofiliorum honore folkcua, im- quail proptere dicat,eosnefcire.quid petant, quia habcat hax
moderator quidem : fed tarnen ignofcenda menfura yotarum nonipiritualia,fedcarnaliapetebant,quafiChriftu;S 9ht^1 tc"
tfl*Atque muer otate longaua ,udu> religiofa ,flatiodei~ morercgtemporaliter effet regruturus, & princi- po
ma , qua tunc temp oris , quand yelitmanda , vel alendafo- pes viros habiturus aliquos,qui ibi aflderennquorii
ret y -validx prolts auxiito , abeffe fibi iberos patiebatur, cjr > eo quifque effet honoratior, qu propias fe federet.
valuptati fu* mercedem fequcntkm Chrium pratnlem fi- Alijdiuero penitus fenfu,nojj carnalia, fed fpirima-
Horum. At paul infr./jfirw,inquit//,pff4/jjrxm(7i liapetiuifTe : tarnen proptere Chrift dixie?Nf/t>-
trrtre : nejeimt enim materna mfcera patienam : etfi yo- tis quidpetatis,qh rem maiorem,melioremque pete-
auara: tarnen yenerabilis cupiditas, qua non pecuma efl bant.qbm exiftimabint, quemadmodm Chryo-
amda :jedgratt.Necinuerecundapetitio tquanonfibi ,fed tomus^uthymius,&Theophylaftusexpont.Alij
hberis conjuiebat. Afairem confiderate , matrem cogitate. bonum quidemApirituale eospctiuifTc; vtcarteris
Hieronymus autem fie : poflulat materfiliorum Zebedai Apotolis virtute,ac meritis antecellerent, fed n
trrort muitebrt , r ptetatis affetiu nefciens, quid petere:. ordine,quodebebant: quia petebant ante vnftoriam
fcuia etiam inter eos auftores,qui hlios matrem ub- tnumphum, vtexponit Auftorimperfeli, Quam
ornaaTe dicunt> Auftor imperfeti iceosexcur, interpretationem videntur illa verba cfirmare ,^e-
qud1 nihil temporale, nihi' carnale, ' nihil ambitio
' tetsbiberecaliccm, quem ego bibiturus fum ? quafi viam
Heretici fum ; fd fol am fpiritualem perfecbonem pofhilaue- illis demonftret,qua ad dexteram , & finitram fuam
r.uam oc- rint:quod & de matredicit Ambroiius,ii pecedum ponerctur.Nefcitis ergo quid petatis,quia,etfi quod
citron c-
cundi A- efl , prx'l tac in hanc partem cum tarn bonis a uceo ri- peftis, bonum eft:tamen non intelligitis triumph um
poftolos bus,qum cum ha.reticis in contra riam peccarc fem- ante vioriam dari pofe,nec promitti. Alij,bo-
prxtermit- per Apoflolos aceufantibus. num quidem petitis,fed non beneintellecbmrputa-
tunr. jidorans.i **.!!*. Inclinansfe, aut genua fle- tis enim occupari precibus poffe, cum eiufmodifit,
CUns,quod eo pertinebat,vtChrifrifjbi gratiam.be- vt non perentibusjfd merentibusdari poffit.Omnes
neueuolentiamque conciliaret. iltx interpretationesprobabiles : probabiliffima po-
Etpetens altqtd. ] Aliquid hocloconondiminutio- flrema.
n cm,fd incrcment potis videtur iignificarc,quafi Voteflisbiberecalieem, quem ego bibiturus fum ? ] Hsre- Deiir h
dicac, petens magnum quidd abeo:iicenimGrzci Dticoruminterpretes,quihocadcalicemEucharifti* reticorum.
Aliquid c(l loquuntur uvirn efTealiquid.id eit,eiTe magn:iicut referendum exiftimant,omBn mihi videntur deli- nterpreta-
idem quod & Galli blcnt diccrcyvideturfibi aUquid ejfe,\d eft, ma rare : quis enimCalicem iJl bibere non poteft ? Du- t10,
magnum gnus efTe vir,quadmodm Paulus loquitur g, *Ado- biumigiturnon alt , quin Chriftus paffionem fuam,
quid.
gAa.ij.17 iefcrmcm Imicperduead Tnbumon : habet enim aliquid in & mortem, caliccmappelletjVtalibifafpc'". .. mca.ii.
dicare tili , id eft , rem magni momenti. Hanc ob cau- Cur autem paffio, acmors calixappeiletur, minus v 59.
fm,vt opinor.expofuit Eugeliih.illam adora bun- compertum Chryfoftomu, Euthymius, & Theo- Marc 14. )7
dam acceififTe,vt indicaret voluilTe magnum aliquid phylaiftus, ide vocari putant calicem , quod earn Luc,lj^<''
Chriftus non minus libenter obierit, qum fi pocu- Ioan I
poftulare. At cur non ftatim dixit,quid poflulauerit
quia vol u it rc, v t gefta erat, expon trclla aut initio lum vini biberet Parum conueniens, Chrifto meta- Cut m1;x
ri declarauit, quid vcllet petere, fed generalitcrro- phora, prxtcrqum qud ifta rationfola Chrifti motS ia
gauit Chriftum,vt,quicquid peterer, libi ccederct, mors, non aliorum, calix appellarctur. Credo ergo leriptura
ieip.io.);. vtintelligitur ex Marco h. Volumms,yt quodtumqufpe- metaphoram ex antiqua confuetudineduebm , qua appelktur.
trimuiyjaCMi nobis. 1 lia enim vcrba,vt paulo ante do- folebat damnatis ad mortem , poculum veneno ple
cuimus, quamuis filiis Marcus attribut : non filiis, num porrigi , vt earatione vitam finirent : quemad-
fcdmatr d.ftafunt. Acceffitergo fpplicabunda modm Athenis"SoCratiab Areopagitis datum le- n Diog: .
mulier.dixitque volo,aut rogo,vt quicquid petiero, gimus , indefihim, vt mors ipfa , & fpplicium ca- L^f1- llb-*
mihi concedas.'Solent enim, qui aliquid volt pete rix,fiuepoculumappcllaretur,vt0C<i/rfi/rf/t4ri<c- "5-
cipiamy& nomen Dominiinuocabo, id eft, mortem Ii bens, V" ' *'
re, quod , an im pet raturi fin t, dubitant , non ftatim,
quid fi dari velint,declarare,ne,fi declara u crin t,fi - nomgn Domini inuocls,fubibo, vt hoc loco Ori-
bi negeturrfed generaliter, atq; cfus dicere,quid- genes,& Hieronymus interpretitur.Sequitur enim
dnm habeo,quod te rogem : fed velim.mihi pris te pretinfain confpeciu Domini mrs fanciorum eius.
facturiim promittas , quemadmod mater Salomo- Scio aliam etiam eile in Scripturis metaphoram
calicis, cx veterededtictam more, quo interludios
Li.j. Reg. nis ' flium rogiVVeritionemynamparuulamegodeprtbril
..%: te, rogo ne confundasfaciem meam. paterfamilias , aut quifquis in corruiuio honoratiffi-
IX, Qid vultis. ] Mater-, inquit Hieronymus,poflulat, mus eratjvinum pro fuo arbitrio temperab,vt,&vni- .
& Dominus difeipulis loquitur , intelligens preces eins exfi cuique conuiuealij plus,alij minusdiitribuebat.Iti- Caiii evS
liorum descender volntate. Sed iam diximus, potis fi quealiismelior.aliispeiorportiocontingebau Qua '"ftiuaqoe
rationefaftumeft: vt vniufcuiufqiie hominis fors, ctb*1),I,i'
liis, non ma tri refpond ere , quia etfi non coru m im- qua: Deo immimtHr,fiucbona,fiue mala, calix - peu '
pulfu,tamen pro cismater poftulauerat.
V
435 COMMENT. IN MATTH. 4
pfal.if.j. pelletur:bon vtibi'tDvninusparshareditattsmeA , & A honiegamus: quin nemortuum quidem effealiqui
cHfil ** * Salicis, Scb ,lmpinguai in oleo caput meum , Sl,calixmeus putant,vtrefert Euthymius.Reipondentiidemau-
dpfal 74 >". wbrians , quampraclarusel M&h,vte , Pluetfuperpec- ftores,& Beda,Ioannisexiliumloeomartyrij fuifle,
loqueos: ignis,fulphur, cjrfpiritus proccllarum , pax &qudRoma; in oleum feruens iniecbis fuerit^vt
calicis eorum,Sc*, Hunc butniliat,& nunc exaltt :quu Tcrtullianus 4 audor eft. Itaque non voluntatem q In b. de
calix in manu Domini vint meriplenus mtxto ,& inclina- martyrio:cdmartyrium voluntan defuiffe. Poteft -*"]"
; un ex hcc m hoc, yerumtamen fax eius nonefl exinanitaiSc facilius meo quidem iudicio reibonderi,cmChri- ,~
iC jii<7 Alibi* ,Eleuaretleuare ,confurgelerufalem , quia bibifli de ftus d\c it, cali cem qmdcm meumbibetts, non prxdicere reticos. "
manu "Domini calicem ira tins , vfquc ad fundum adis fore, vt pro fe oppetant mortem: fed tantm fignifi- Qko fenfu
fatoris bibii, &pstafliyjque adfaces. Simile elt exem- care: hoc i ill* poiTe cocedere,vt calicem fuum bi- Cfirftw
fcip.'ij i.& pmmapudleremiamf,&apud Ezechielen! 8. Mar- bant: vt autem ad dcxteram, & finiftramfuam fe- |^j^r*-
cap./.7- * cusk ait addidiff Chriftum & baj>tifmo, quoegoba- deant, conceder non poffe,nifi quibus paratum eft
Tiuc.4.xi. ^tj-je)V^ti'^4r.'qudaliameraphora ignifcat : nam * Patrefuo, videturenim hrc duo inter fe oppone-
f * *',t> ^ ^P"*115 Pro p*ffione,& morte poni folet , vt re, conceder, vt calicem bibant, & dare, vt ad dex-
cap 10.3 S bapiifmo babeo baptizan, & quemodo coarcior ,8c*,ftid teram, vcl finiftram fedcant.
Bapcifmut fadem, qui bap-.t^antm-pro mortuts : id eft , qui pro de- Sedare dutem ad dexteram meam &fimram, non e locus ctrt
pro morte feadenda mortuorum refurre&ione appetunt mor- dare, yebiz, fed quibus paratum efl i "Patte meo] Arianes pro
-0*' tem-Vode factum,vt &martyrium baptifmus appel- Hoc loco frequenter Arianos vfos fuifle legimus,vt
i Lu""r'i. ietm%rtettphora,vt opinor,fumpta eft ab iis , qui , vt Cbxifti audoritatem probrent minorem eife,qulm c,tur>
suri Gor. morkntur,in marefiibmerguntur. Grxceenimba- Patris, vt au&oreft Epiphaniu$r, & Idacius la- rHrcfi,;
paari,!demcft,atquefubmergi.Itaq;quodOrige- rus',& Ambrofius t,& AuguftinusT,& Cyrillus", ..
Biprifnint nes,Chryfoftomus,Theophylactus dict, proptere Cuiobieioni tribtis modis iidem auctores repon- jA*''^e
ta Scripte- Chriftum mortem fu baprifm appellauiffe,qud derunt Quidam eorum dicebant, hoc Chrift non v.f*f''j
limo mor- r n _ r . '~ , . . u Libr.i.d
te vranty- ucutPcrmortem,iic& per baptifmum.peccatorum tamquam Deum,iedtamquamhominem, vt multa Trinir.c.i
o, expiarjofacicnda(Tet^iprobo:minusetiam,quod aliadixifle, quale eft illud,?^ir mam me e . ItaD* Li.10 1
Auorimpcrfridicit, nietaphoram lana rbeo Aug. Alii, vt Ambrosius, pronomen illud , ur c*p.je
colore tincb,fumptam efle: fic cnimChrifti mortem aimChriftudixit,wrJ/m<m</*? yobis,aon pote- yle.i4.1l.'
ngumefuiiTerubearrt. ftatem, led officium fignificare. Itaque non indicat
Car rogat Quod autem Chriftus rogat Apoftolos,a poflent Chriftus, feid facer non pofle, fed non eTc officii
poffintcal calicem biberc.quc ipfe bibiturus cflc-t, non ignarus f.:i, vt id faeiat.qun non vener it in hunr rrund, vt
ccmbibcre. rogtt:fedhominum more, qui triumphurrtpettem coromjdaret#id vtinuitaretad pugnaHoc eftdi-
rogire fol en t,an poffit hoftes debellare. Oftdit au- c ibtiliter,& ver: ed non videtur proprius efle
tem illis viam,qua ad eum honorem , quem petunt, verbum lenfus. Proprius eftille, quem idem Am-
peraenirepoffint: oftdi t vero & verbis,& exem po: brodus, Epiphanius, & Cyrillus iifdem in locis, &
rerbis cum rogat, ftteftisbiltmcalkem, & exempHo, Chrybftomus*,3c D. Hieronymus a expoiuerunr, xlon.t]
cam d . - 1 ,que, n ego bihimmsum prarcedit enim,tam- Chrift non negare fuae poteftatis, atque officii efle, Co"w
quam bonus dux ad pugnam inuitans, vt ait Auctor conced ere, vt aliquis ad d ex t era m , vel finiftr fuam camUnc "
1 *i rbil. imprrf-cfti. Sic D.Paulus x,Hocentm , inquit, fentitein fedea t :fcd tant negare, don efle fue poteftui Se chriftus Ce
yt.J.t.j. roks, qnod & tn . , lefu , qui in forma Dei effet, non officii illis dare.fcd fobs hi5,quibus Patrefuo para non
rapine arbaratus eff , ejfc c qualem Deo , fed femenvfum tara eflt. Summa eft, non fieri comparauon inier porte Apo*
, formam fefm accipiemr, in mthtudinem boni- D Chriftum, &: Patrcm.vt Ariani puant, quafi Pater ^jl^B^t
m-, t .?://: , cjr habit* kmentus yt b*mt : hrnniliduu femet- poffit.Filius vero npoffit : fed com parationem e- **0'0"
iffrnm , Uns bedims -y!que ad mortem , mortem autem ri inter perlorus, quibus huiufmodi honor dari po- n eg. '
m 11 . t. 0*as,ft*f(er ftsd & Dens exaltatat dlum :8c m, St autem teft, quud 110:1 omnibus, fed quibus Ptre paratus
17' /'/<,.:-' >:<r de'-, bttedes qui Jem Dei, cJbrtdts autem Cbri- eft, conced: poffit. Hxc eft vis eius pronomin is yobis
Jb : flamen Cmnpatuimr, yt ( cmgUrifictmur , & iterum quafi dicat, nonefl meum daft yobis, proptcrca quod
n . y. - t ., "autur,m qui legmm ,Sc tSifaflint- petitis, aut propeere qud cognati mei eis, none
> hnnus.Cr cinte-nabn-nu!. dare yobu , qui nond meruiftis : fid ambuspa-
fajfunms.] Mdriaudoresexiftinianr,quensadmc>- ratum tkpatrttnti, id eft, qui meruerint, & vtKe-
dm temer , & ambitise honorem petiuerant : ira migus apadO.Thomam interprcutur,non eft m
queque temer , ambirioeque refpondifle , pofle dare fu pe r b is, 6t ambitiofi 5, qualcs vos eftis;/'d hu-
calicem bbcTe,vtCbTyfoftomns,Theophylachis,& milibus, quibus parat eft Ptre m - cquod Chry-
Eurhvmius. A 1 1 ; ,q uemadmod um paulo ant , quod bftomus^uthymius, Sc Theophyladus, acommo-
_ f , . .i I \ 1. j I - - ..... : -~- -
tteiciebantjpoftulaucrant : ita nu n c,q od non intel- dato admod exemplo decLararunt. Sims, inquit,
ligebantj promififle ; non qud non inteliigerent rtxmareom et, qui in flodtc emende teros yin-
Chriftum de morte locutum fuific : ed qud ne ici- E ctret,fr*t[<*'rt,emque mam teneret: Aiepuis verb txiisi
rent, quid effet ;& dulce bellum inexperta, Au- fd'mmJoGtm not ytciffent, fed ne cueurijjent quidem, -
orimperfecti interpretatur-Malo ego credere,nec ronamabco ptferettreli rrlfonderet, curre.e qutdem pote-
temer, nec inlaenter , led amanter, & ver re pon - ris, coronam autem non e daretibi,fedquibus pa-
die , fc ratos effe, vt pro Chrifto morerentur , vt rata efl, ide vincentibus; non emm fiffncaret, (e dare,
^ 1 1 - _t- . / _ it.jftj/'J J J." ;C A
giiTc,quod nihilChriftum iam comprehenfum itma- iufti, mrito rcpouderet, non poffum hoc facere
' A efteli rc ^ffcnt,quod & Caluinus.vt erat homo prudens, non qud non po fer. fed quod non debeat.
i Ca- fimtis,vtopsrior,fiffet. Et tarnen Ioannem alter Hinciqurar, qom neceffarium fit, pronomen Vobis pro-
de- ex du obus filiis Zebcda vfqueadcruccmlegunus dlodebadimplendam,exprime'ndmque fenten- none* h
fcaiiiniur. fecutum fuifle Chriftum, , quod m plerilqtie Grateis codicibusnon legi 4,,i.ctt
. Cakctm quidem meum btbetis. ~) Diputant Or- tnr.mec vllus.quod fcii,Gracu- auctorA'antiqtius fit aeccfli"
penesJiei^nymns,&Cbyoftomus/juomod filij legit, nec inter Latinos D. Anguftimub, Satis enim l* i de
Zebsdri calcero biberint,cm bcobum quidem ab eft, veter legiffe interpretan , legiffe Hieronymum Ttp.'e'it,
t Ajt x. Herodcocdfumlegarausp, Iconnem ver occifum k , & irattiaflireqmrerc.Qujrnq um
4J7 CAP. XX. DE PETIT. FRIORVM ZEBED^EI. 43
fi non legatur , nonpropteremutaturinis. Nam A ie&urm,qudduofiIijZebedri Chrilopctiuit-
Chrybuumus, Cyrillus, Thephyladas, & Euthy- ent.ccepilfque interfe mm murare. Vocai ergo eos
mius.qui nonlegerunt,in eandem tamen fententiam Chriftus,& docct,.fe eorum cogitationes.fermonef-
interpretantur. Rct ver doftus quidam, Srpius que,quamuis tacitos,cognouille,&ficut aliorum pe-
noftri temporis inrerprcs obfcruauit, fi non legatur ticionem,it iporum indignarionem corrigt. ;
pronomcn robis , Graicam di onem M*fed, pro Scitis.] Pcrndi eft,ac fi dicat,an nefritis hocquod
icap 9.8 ft^niyicci pi deber, vt apud Mircum a,vtfit fenis, fucitis,proprium cife amb:tioibrum principum, nec
t.Cor.i.j. federeautem addexteram meamejrmram,nonemeum omnium quidem, fed gentium , apud quasnonvirf
date , mtjmbus paratum tftk "Patremeo. Hisautem ver- tus,non iuftitia,non dignitas,fed ambitio,id vis, fed
bisjtantum abeft.vtfignificet Chriftus,non fimm ef- tyrannis rcgna,& principatus obtinet, & vbi princi-
fe officium pr.tmia diftribuere, vt potiiis officij fui pes, onqui fuis popubs , fed quxfibi vtilia & ho-
effe declarer. Cum enim dick, non elTefuuH) omni- norificafunt,quirunt? vtvidcturEthymiusintcr-
bus dare, fed merentibus,& dignis; iudicem pre- " pretari.N on ergo reges,ac principes de medio tollit, Rcfcllitut
error hai e-
miorumquediftribiatorcm futurum cfle in dicat,vt qucmadmodum multi noftro tempore hretici ex [icor no
bcip.y. 11 apudIoannemb , Pata noniudkatquemquam,fdomne hoc loco collegerunt; cum D. Paulus s,& D. Petrus ftri fxculi
CCip. 12. idiciumdedit Filio, Sc apudLucam c,Ego dtfpomyobit, " , omnem magiftratum , & potcftatem Deo eile oma prin-
cut difpofuit mibi Voter meus regnum, vt edatis , & btbatis doccant,illique, etiamfinnlusfit,obediendurnelfe. cipatum Se
fupermenfam meaminreg>tomeo,&Jedeatisfuperthronos MM Multo ver minus Ecclefiafticam tollit audoritat, potefeateni
dkantesdtudecvntrdnislfraelficiitSc Apoftolispromi- t Ecclefia
qua & D. Petrus ',etiam in Anania , & Saphira inter- fticam tu.n
dcip.prsr- fit ''fore, vt fdrent iuper fedes duodecim, quafi ficiendis,feuerc vfuseftj&D.Paulus^inhomiriibus l^cularem
cJcntir. ipfe hocillisconceifiirus effet. perniciofis Satans tradendis,quamqucTimothco tollentiiiBi.
J,,t Cur ergo dicet aliquis adiunxit fed quibus paratum commendat1. Nemoadolefcentiam,inquitt tuam an- gAdRo.ij.
Ckfms fe efl^*lrcmeet<\VA^1 fibi Patrem opponat? Refpon- tcmnat. Tantim monetmon deber Aportlos, qui t.adTit. j.r.
Epifc.i t.
nonpoffe, deo,non fine caufa non drxiife, non eft mcum dare- ad Ecckfioegubernationem vocatifunt, Geniilium
.14.
leJ,piem vobiSjTed Patrismei:fed dixiiTe,ef/?wfw</*f vo- principum ambitionem, & tyrannidem imitaripro- i Al. j. j.'
poffc. bisfed qmbus paratum e Patremeo, ne fignificaret, fe ptereanon quofiibcr,id Gentium principes nomi- 10.
quidem dare no pofle, Patrem poiTe,fcd fc dare aliis q nauit, qui magis ambitiofi, crudelquc blebt elTe, Ki.ad Cor.'
no pofle, qum quibus Patrcuo paratum eTet , vt qum Iud.corum , qui & dabanturi Deo , & eius ti-
I. ad Tim.r.
reft D.Chryfoftomus annotmit. Nam Au&or im- more,reIigionquc in officio continebantur.-- XS).
AaftoHm-
pttf. operis perfefti.quiita exponit* , non emetm dare yobis , fed admodiim Petrus m admonet eos qui Ecclefiamgu- 1 cap. 4. il.
in Mitch, Patris, quia fufpeftus eft hzrefis Anana; , hoc loco bernant.neinclcricumdominentur. Dedique, talcs mi.epift c.
atianizat. audiendus non eft. Cur ergo dixit, qmbusparatum e i elfe Aportlos, quern c D. Paulus decribit ' S } l
cHum.55. Patremeo, poiis qum quibus paratum eft me, enim quairo aux yerafunt ,fedyos , nim debentfilvipA- n 1. F.p. ad
Cor.ca. ii>
quafi plus Patri.qum fibi audoritatis tribuir? Faci- rentibus tbefauri^are : fedparentesls. Egeautem Ubenj- 14. ij.
lisrefponfio.id pervfitatSinicrisliterisattributio- tneimpndam, <rfttperimpendar ipfefro animabus yerist
faftum eTe,in quibus.etfi omnia opera externa, itch plus vos diligens .minus diligar. .
Operaex- vt Theologi dicunt, tribus perbnis communia fint, Dominantur wum.] In eos. Nofter interpi es Sc
ttma com- tamenquaedam vni,quidalteriperfona?,tamquara Gncifmum, * & Heb,raimum * fircutus eft : Gne-
^aSTiia. ProPr'a^cantatt"bi;vt potentia & prouidentia cifmum.qudflrwwdixeritjproincosHcbraifm,
ptooidntia ^at" fap'entiaFilicjgratia.acdonaSpirituiinio. qud nGrmiticum,ed naturale (ecutus fit genus,
pizdcf- Quj,a ergo paratum eue eft efle prideftinatum,prs- D * Gr.rcifinus eft quod ^nawaisi-'ai, iungitur geni-
natio pent deftinatioautem eftgenusquoddim prouidtif,Pa- tiuo,w7w;(y*af7tf *TiSr,Scix& Latinus reddidit,do~
mbutioB tripotis,qumFiotribuitur;nccenimlegimusm minantes erum. .
pains efle scrptura f Filium aut Spiritum indum ; led foliara
dicitux. "'* ' 777 ' **7' * Hebraifm Smil^nquo pro fminino genere mafculi-
P atremquemquam prideltmalle. nponitur.liabemas Gen ij.j. lnO'J b]l
Sed qutbus paratum e.] Mira Chryioftomi inter- veiar.*tiAyrahmmthhal unemithhi,8i lut rexitA biabara
tatio, quam Sc Theophylatftus ref.rt, & probat, defuper facte mortui fui. loquitur dcSara quam genere maf-
Qnibuspa- qwbus p.irjtn-n efl , id eft, nullis, quafi nemo, eque culino dicit mortuum fuum.icut & 70. imgit nultcr,Cu u-
qaefurrexiiTct Abraham ab officio funeii s.
rateft fe- homo,neq;AngeIus;eo peruenirepofit,vtad dexte-
dtieaddex. ram,velfiniftrChrifti edea, qui,vt ait D. Paulusf, 18. Et dare aniniam tam redemftionem pro muas. )
teram vel Conitutus e ad dexteram Vatris in caleibus fnper om- Dechrat,quiddebeant boni Ecclefia: paftores face
Ch rifti ntn' Pmc'fatum ' ^ ttte^em > vtm , & domina- r ; bonus enim paor ammam fuam pro ouibusfuis 0 loan. roJ
fad Ephef "> & omne nomen , quod mnmatur, non oluminhoc . Collegerurtt xhocloco Auguftini tempore qui n.14.
I.tO.tl.1 * pcWj/^rtwmw/tf^.Mirbilis.etiamHilarij,^ dam hajretici j ,quds Prajdeftinatianos antiquitas ap- Error Prr-
pellauit,idcmque npftrp tempore Caluinifta; diccre noru deftinatia'-
paratum e Ptre meo;id eft, Moyfi, & Eliae : quorum copio '
alter ad dcxteram,alterad finiftrmeam fefiiri funt. E coguntur, fi fuum de probatiorie errorem tucri vo- s refuta tu
MirabilisEuthymij^ieiw parattm tM eft, Petro,& lunt, Chriftum non pro Omnibus natum . non pro Cmenr.irt
Paulo,qui plusoirinibuslaborabt. iMmifcft enim omnibus mortuum eiTe:fd proiolis,qui filui futuri . falso
eft,nullos certos homines Chriftum indicare voluif- erantpncdeftinatis,vt.Arnobius, vel quifquis alius Arnobio
i, nec perfons, dmerit notare. 1 auftor fuit ebrurh commenrariorum in Pilmo5,qui inferipti.
p pfal 146.
, 14. Et audientes decem,indignatifunt de de duobusfratri- Fls Arriobio ti;ibuuriturp,&Fauftusq. Ineodem q hib.i. it
bus.~\ Au<5rorimperfc(i,&Euthymiu^,non minori$ erroreLotharij tempore fuit Godcichalcus in Gal libero acb.
ambitionisfuilfeputant,quod decern indignan fint, lia, vt Hincmarus Rhemenfis Epifcopus tcribitr, - 14. & ti.
qum quod duo primum locum poftulauerint. Pi &vtvidetur, Remigius Lugdunenfisr. Cimd & tin lib.adu.
tamen eos(Chryibftomus exeufat, quodnondum exaliislocisfimilibuscomprobabant, vtinfrt, hic p-rdcilinsc
1 In lib.con-
Spiritus n&us in ipfos eflrufusfuifTet, quo portea efanguis meus nom Teamenti , qui pro muitis ejfmidetur tra tres .
omnia huiumodi humana vitia purga ta lint. in. remijoncm peccatorwn , & u , Skdr Chriivf1 obU- tri Epifc.
z$. Pocauiteosadfe.] Apparet,duos filiosZebedt tus admultwilmexhaitrienda ptecata. Qiai error non fo- Gallije.
cum matre fu feparatim,& clam,ne al ij dilcipuli in- lum ablurdus eft , fed mximo Chrifti beneficio , Sc tcap i.it./
n Ad Hebt.
teUigrent,adCnnftumadiiife, primumqueabeo liberalilimx enaritati maxime etiajwrigratus , aliif 9'*. ,
honorislocum poftulafTe .-cacteros tamen A pofto!os que pcrfpicuis Script. r.E teftimot^yefutatur.ciuid X i,aJTi.n.
ubaudi le fer mon es.au t ex Chrifti verbis feci ill- cd- enim apertius , qum quod dicit D. P iu4us s , qui Js- S.
459 COMMENT. IN MATTH. 4 4
dit redemptionem femetipfum pro omnibus, & 3 , Si y/mspro A omnes vehementisclamaiTc; omnes ftetifle Chri-
a i. ad Cor. ommbus mortuus efl , ergo omnes vtortuiftmt , (jr pro ommbus ftum , & caros ad fe vocafle ; omnes rogalfe ca?cos,
5 U. if. morttins efl CbrifluS,Vt Gr qui yiuwi!, ram nonfibt yiuant;fed quidyu!tis,ytfaciam yobis) Non potuerunt proflclo in
ei,quipro ipfls mortuus efl,Cr rtfurrextt. diuerfis hiftoriis tarn lmilia ehe tarn multa.
Cur ergo Chriftus hoc loco, ficut & apud Marca Qud ergo Matthxus duos:Marcus vei o,& Lucas Ccilmr
b cap. u. non dixit, fe venifle, vt daret animam farnin re- vnum titm commmorant cxcum, reft D.Augu- EuageJtft*
45- dcmptionem pro omnibus, fed promultis. Car dixit, ftinus refpondet,duosquidfuiTe,vtMatthxus fcri-
inguihm pro multis efFundi.-Cur dixit D.Pau- bit : fed ex iis vnum nobiliorem , & vulgo magis ce-
lus eum admtdtorum exbauriendapeccaa oblatum efle ? lebrem, ideoquc illius ttm Marcum,& Lucam fe-
Probabiliscft reiponfioquorundam, omnes ,mul- ciflementionem.Confirmat hncconiecturam Mar
torum nomine Ggnificatos, quia >*( multosGrx- cus exprimcnsnomen cxci,& patris ipfius,quaii ho
ci vocant,non tarn nomine numcrali,qura infinito : mo eilet vulgo omnibus noms ; vocat quippe Barti-
quemadmodm Latiniomnes homines multitudi- mium filium Timxi. Simile excmplum vidimusf-
Muti in ncm appellant. Sed magis credo , voluifle Chriftum pr ',vbi Matthxusfcribit.duos Chrifto demonia- cap.e.t.
Scripte non vountatemluam,ed mortis fui fruftum deck- g cos in regione Gerazenorum curatos fuiffe, cm
pro ornai- rare. Nam fi eius quid em voluntatem fpe&es, " ~ pro - -
Marcus -
,& Lucas 1 vniustantm meminerint. cap .i.
bus. Difficilior nodus eft,quod Matthxus m, Sc Marcus "p j
omnibus hominibus nemine excepto mortuus elt.vt
illis Scriptune teftirnoniis,qux paulo fperis addu- ndicant,idcontigiiTe,cmChriftusabIerichoegre- geriori. "
ximus,declaratur. Si ipectcs fructum, non ad omnes deretur, Lucas ver 0 ,cm appropinquaret : eque n .. 4.'
peruenit:fcdadmultos, quia non omnes percipere quorundam interpretationem verba Grxca reci- ca 18.3.
voluerunt : n'eut videmus , Chriftum aliquando pro piunt ; qux exponunt, c*m appiopinquaret , id eft, cm ,
omnibus hominibus etiam reprobis orare , & pro iis indedifcedensadlnrc eilet propc; eft enimGrxc, TJ- gt 0
Luc.13.j4 qui fe crucifixert c,vt declaret velle fe, idque opta- tJ iy/t^ni uto* Ht iei%* cum appropinquaret inUr- cos chrifto
re,orflne5 faluos fieri : aliquando non orare, ntfi pro cbofid eft , vtingrederetur in lericho. 1taque magis ingrcdin,
dcap.17. pxde! tiiutis , vt apud Ioannem a , Konpro mundorogot eorum probo coniefturam , qui exiftimant ,cacufn * egrediti
fedpro iis/ttos dedtfltmibi. Ad hunemodum Hierony illum nobiliorem.de quo Marcus & Lucas leribunt, ^"^>
mus hunc locum interpretation tum cm Chriftus ad vrbem appropinquaret,fedifle
29. Et egredtentibus Ulis lericho.'] Eratlerichoin fecus viam,& ad prxtereunrera Chriftum acclamai-
via, cm ex Galila I eroiolymam propter fluuium fet, lefu fili Daid miferere mei ; Chriftum vertunC
Iordanem veniebatur. Q curare eum noluifle, vt paul pftduosfimulcura-
Jo. Et ecceduocxci.] Dubium, an eadem fithifto- ret. Cxcum ergo iterum viam obfediiTe , qua feie-
ecJp.10.4i ria, quf hc Matthio, Sc qua; Marco c, & Luca f bat exiturum Chriftum, & iterum vncum altero
fcap.ig-jf. narratur,qui tres prop lericho excos Chriftum - creo iifdem clamafle verbis, atque tunc vocatos
fafle feribt. Sunt,qui tres diueris hiltorias elle pu- Chrifto fuifte, atque CHratos, & quia non omnia
tent,vtEthymius,qui Mttthusduos cccosfuilfe narrant EuangeliftiJVlatthxum ,&Marcumdixifle
dicit, Marcus & Lucas Vnum, & Marcus narrt ce id faum fuifle,cm Chriftus egrederctur, Lucam
cum illum,quem curatum fuifle dicit, Ycftimcntum cm appropinquaret. lllud vero , quod ait Marcus,
fuum proiceifle,vt profli retad Chriftum, quod alij crcum,cum vidiiTet fe Chrifto vocari , abieda ve-
non narranr.Alij duas hiftorias eTe cred: vt L). Au- fte accurrifle , quodque Matthxus dicit, Chriftum
guftins 5, Sc Beda, Strabus, & Lyranus b. Nam earn, excorum oculos tetigifle,quod alij Euangeliftx 1non
g Lib. 1. de quam Matthxus Sc Marcus icribunt, vnam efle; dicunt , minime difficile eft,cm xpe vnus Euange- Euan
. E-
uang. c. fff. quam
, autem Lucas,eflTe diueriim ; quia Matrhaus & lifta vnam fai circumftantiam dcclaret , quern alij
ic'b.t.qq- Marcus fcribuntjid faftum eflcjcm Chriftus able- D prxterierunt.
Fuangel. richo egrederemr;Lucas vero,cm appropinquaret FiliDauid.] Id eft, Meflia. Cur ita Chriftus appel-
q'iacft.48. quod videturadeo eflfe contrarium,vt non videatur laretur ab iisprxirtim , quialiquodabeobenefi-
h Hoc loe
idem miraculum elfe poffe. Migis aflentiorTheo- cium poftulabantjdiximus in prxfatione.
phylalo,qui vnam tantm hiftoriam tribus Euan- j t. Turba autem increpabat eos , ?r tacerent. ] Non inui-
Vna ctri geliftis narran putat. Omnia enimfuntade fimilia, d atque maligne : fed amanter ,]& officios id piam
E'.igelita vt non videantur dmerl eflepofle miracula. Omnes turbam fecifle crcdendumeft, ne homines abiecri
rum hiilo dicutjid.accidifTein ea profeclione vltima,quaChri- Chrifto obftrependo molefti effeot , vt Audor im-
l'a. ftus,vt moreretur venit ex Galila in Ierufdromnes perfecti, Sc Euthymius exiftimant.
in eodem loco prope Iericho;omncs ccecum,aut c- ji. Tetigit oculos eorum. ) Curtetigerit, fupr p ex- CJ g ,
cos,qui curati funt,fedifle itixta viam , qua Chriftus pofuimus.Marcusvero,& Lucas addiitjfubiunxiflc
prxterib 1 t;omnes clamafle iifdem verbis, Jefufili Da- Chrift,J</Mf(tff/rf/w/fC>r,quod quemadmodm
uid miferere mei : omnes turba iuffos fiuffe tacerc ; fit intelligendum,fupr q copise diputauimus.
qcap 9.%:
CAPVT VIGESIMVMPRIMVM.
federe
4
441 CAPVT VIGESIMVMPRIMVM. 44t
eis ? Et (juis tibi dedit bancpoteftatem ? 4 R^eijondens / efus dixit eis tjnterrogabo vos & l *. .
ego vnumfermonem : quem fi dtxeritis mihi , CT eg ^obis dicamt in qua poteate hdcfacio.
25 Baptinas loann'u vndeerat \ hominibus ? At iicogitabant interfe,dicentes:
l6 Sidixermusje cb,dtcct nobis iQ^udrc ergo non credtdiis Uli} Si autem dixerimus , ex
hominibus , timemUi turbam : 1 omnes enim bdbebant lodnnemcut Vropbetdm, 27 Refj>o- 1 Sup. r4
entes \efu3 dixerant : Neimus. A diu 7* ipfe : Nec ego dico Vobis 3 in quapotedte hav
fdcio. xS Quiddutem Vobts videtur} Homo quidam habebdt duosfilios.Cr accedens adpri-
mum3dixit : Fili Vdde hodie , operarein vinca mea. 2 9 Ule autem reffrondens , ait : Nolo.
Voea autem3pnitentia motus abi t. 3 o Accedens autem ad alterum 3 dixit militer. At
ille reffondenSydit - Eo, domine, Cr non iuit. miquis ex duobusfecitveluntdtem Vatru? Di
cunt ei:primus. Dicit illu lefus. A men dico Vobis 3 quidpublicani, & meretrices precedent
Tps tn regmm Dei. 52 Venit enim ddvos lodnnes in via tufiiti* : ? non credidiis ei : pu-
llicani autem, Cr meretrices crediderunt ei : Vos autem videntes , neepeenitentum habutfiis
poea , Vt crederetis. 3 3 Aliamparabolam audite : m hfomo erat paterfamias , quiplanta * Marc-'1?
uitvmeam , Crfepem circumdedit ei,Cr foditin eatorcular,Cr ddifeduit turrim , Cr loca- *. o. 9;
uit earn agricoliSyCrperegrprofeclus e. 3 4 Cm dutem tempusffuftuum dppropinqudffet, ierem.x.'ir.
tnitruosfuos dd dgricoLtSyVtdcciperentfruclus eius. 35 Et agricole, apprehensjeruis
eiuSydlium cederunt,d\ium occideruntydliumvero lapidduerunt. 36 Iterum mit aliosfr
itos pluresprioribus y& fecerunt Ulismiliter. 3 7 Nouiime dutem mit ddeosfilium fuum,
dicensiUercbunturfiliummcum.f Agncol* dutemvidentes filium, dixermt intra fei
Hic n eft haresZeniteyoccidamus eum} CT habebimus hareditatem eius. 3 9 Et apprehenfum n Inf . ,
ium eiecerunt extra vineam,Cr occiderunt. 40 Cum ergo Venerit dominus vihea, quidfa- & *
etagricolis Ulis ? 41 Aiunt illi. Odlos mdVe perder.Cr vineamfuam locabitaliis agricolisy
qui reddanteifruftum ttmporibasfuis+i- Dicit Ulis \efus; Numquam legiisin Scriptu- opfei.;ir7.
r'if:Lapidem,quemreprobaueruntddificanteSybicfdclus eincaput dnguli A Dominofa- Aft. 4..
Bum eiudtCre mirabile in oculis noris : 43 ideo dico Vobis , quia auferetura \obis re- i.p.'f,s
gnumDeiyCr ddbiturgentifdentifruflus eius. 4^tquiceciderit fuper lafidem ifiuht,
confringctur'.fuper quem Vero ceciderit , content eum. 45 Et cum udijfcnt principesfacer- *
dot um, Vharifeiparabolas eius , cognouerunt quod de ipfis diceret. 47 Et quemes euni
i enere/imite,tun t tw bas : quoniamcut Vropbetdm eum habebant.^ T iij
43 COMMENT. IN MATTH. 444
A JLjimm cjrpullum.] M ircus,Lueas,& IoanneSjfolius
IN CAPVT XXI. pulli meminerunt Mitihfus, afinam etiam nomina-
T cum appropinquatem lerofolymis , Cjr yc- uit, & vt rem totam narraret , ficut crat,&, vt often-
mffcnt Betbpbage.] Erat Betphage ad deret, vcrimpletam fuiiTc Zacharias prophetiam,
radicem raontis Oliueti , quem proxi- quo: non folm de pullo/cd etiam de alma loqui vi-
mum Ierofolymse fui(Tc,conftat ex L debatur,aut ihrelligi ccrt poterat,& fortafle etiam,
eeap.ti.j7. ea*, Marcus ait , cum appropinquarent vt nominata afina indicaret.ide iuuenem fuiTe pul-
b cap. . lirofolymx , r Betbanix , Lucas ver e , factum e , cum lum,vt neminem dum vixiict, ficut Marcus Lu- 1 caP- " *
afpropinqiuffet ad Betbpbage , cjr Betbaniani. Exquibus cas ,cxplicarunt, fuper quem nemo adbucbominumfedit, K cap. 19 30
-Verbisintelligitu^Bethaniam^&Bctbphageaequali- n enim iolent pulli ab afinabus iparari,doncc one- >
terfereablerofolyma remotas fuie;quindoquidc rageftareincipiant. CsEteri ver tuangeliftas, ideo
quod Matthus dixit , cum appropinquafjent Betbpbage, de folo pullo mentionemfecerunt,quia fuper folum
Marcus dixit,cw appropinquarent Bctbanix. Quod au- pullum Chriftus infcdit. Quod au&or fcholafticas Nugararde
tem colligunt quidam, Bechani lengiusabfuifTe ab hibria?,& Lyranus dicunt, afinam, & pullum null aflDa& Pl-
Iemfal,qumBcthphage,propterea quod ex loan- jj certum habuifle dominum, led in vfum pauoerum lo Come-
dcap.ii.t. ne manifeftum fit, Chriftum die Sabbati prxcede- expofitosfuiffe, vt quifquis illis indigerct, vteretun
ti in Bethaniafuiflfc, ibiquecccnaflc, & noftemegif- Dec debuert fine alicuius boni auctoris teftimonio
Qiia: magis faMatthcus ver fignificar,iam ex Bethania difeef- affirmare, & non videruntEuangeliftisefleeontra-
fl^'a'c" c"m aPyoPin'dm &"tyl>*g' > & diieipulos ad rium: feribit enim Lucas l,joluentilus autem illis pullum, cap jf J} .
ih nia a fl u -nd im afinam mitteret.-itaqueLucam prapofte- ixerunt domini eius ad illos, quidfeluitispullum ?
Bcthpbgc. roordinc nomcnBcthphage,& Bethania: pofuiiTe, 3. Continue dimittet.] Qdaminteilexerunt, Chri
cum deberet priori loco Bethanien, qux paulo Ion- ftum dimiiTurum,quafi ienius fit, fiet, vt Chriftus fi-
gis diltabat,pofterire,Bethphagc nominare: qu- mulatque iumentis vfus fuerit, ea remittat , vt inter-
admodim & Marcus pris lerufalem , qum Be pretaturAuftorimper.<5tin',ied ex Marco "manife- n,Hoffl
th .niam;hoc inquam non magna nititur conieftura: ftum eft; id non ad chrifium, fed ad dominum pulli n caP-ll> .*
naf fi quamaiorerat Bethania diihntia,qum eiTe referendum : quafi dicat, fimulatquedixeritis,
Brthphage,n6nifi perexiguaeficpotuit, c exloan- Dominum opus illis habere, dimittet vobis cos.
ecapi 11.18. nee compertumfit, Bethaniamab lerufalem quin- 4. Hoc autem factum e , vt adimpleretur, quoddictum
decimlm ftadia abfuifife.qu.c mille octingtntos feptua- q tperVropbctam- ] Diftionis,vtduplex fenfus efle po- Vt.conFun-
ginta,aut circiter,pa(]us efficiebant, in Aftibus ver telt,alter, vt non caufam , id cenfequentiam fignifi- A l'~
f cap. i.ii. Apoftolorum fdicitirmons Oliueti, in cuius radice cet: quemadmodm iupr 0 explicauimus: quafi fum efljcjt
elt BethphagCjdiftare ab Ieru&l Sabbati iter,id eft, dicatfita ftu elle , vt impleretur quod dictum fue- cap. "
quantumludeisdicSabbati progredi licebatdicebat rat per propheram:alter,vccauiam finalem declaret:
utem,vt Origenesait,millc piflus : vt alij , bis mille quafi velitEuangeliita fignificare,proptere voluiflc
conficere;Qupd eo probabilius qudChrilus,cm Chrift afino vectum ingredi inlerufale,vt prophc-
IerofolymiseiTetjfolebatfubnoftem ire in montera tiam Zacharix fibi conuenire declararet: hoc mihi
g cap.u.37. Oliueti.vi ait Lucas S, & eft vero fimile, eumaddo- magis proba tur.N vtChryfoftomus,& Auftorim-
mum Marii fororis Laxari ititalle , qua? in Bethania perfedi p difputant, non eft exiftimandum , tcmerc
heap. erar, vtapparet ex Ioannch. Chrift,&finevlla fignificatione rriyfteri; , voluiTc pHoc foco-
Qui fueriic ' liittduos dfapuks.] Qin duoillifuerintdifcipuli, tunc afino infidentem vrbem inire , cm nquam ita Cur Chri-
ex difcipu- prudentise!tinterpretisnon inquirerf,prudentis le- ineandem vrbem ingreflusantfuiiTtt. Potiflmam luf a"*
Chrio <^0"s^Dentcr ignorarcicm Euangc-liit - ergoeiusconfilijcaufamfuirearbitror,vtcogeren- Ve 1 ir*
mij 0 ferint,exprcfjrivtique,fiquidnoftrainterereiudi- D tur Iudri ex prophetic teftimonio, ipumtamquam
cafient. Q iamquam non ignoro magnos auores fuum Rcgem,& Meffiam agnofccre.Quis enim alius
noinquifiuile mod, fed quodammod etiam dfi- Iudiorum rex, vtChryfoftomusargumentatur,afi-
niuiTe^nam Hila iusAuftor imperfedi,15eda,Stra- no vcftus in lerufalem ngreffus vfquam eft, de quo
bus,& auftor hiftori , quam Schlafticam vocant, Prophcta? vaticinium poifit intelligi ? Alam eius re
Petium, & Philipp'im fuiifecredunt. OigenesSc caufam ChrybftomusafFert: vcApoftolis, 8 nobis
Theophybftus Petrum & Paulum myflic, vt,opi- omnibus humilitatis exemplum praeberet.Tcitiam,
nor :n.c enim ignorare poterint, nondum Paulum Auftorimperfcfti,vt lud^orum fuiTe profiterctur,
tum Apoftolum fuifle; Irquenon tam Petrum,& quafi eofifto reg feludorum fuiiTeprofiteretur,
Paulum miosfuiflc,qum Petrum, & Paulumper vtcmtempusmoriendi iamefiet, illos inieirrita-
eos,qui miifi fucrant, fignificatosdicere volucrunt, ret,vt fe traderent moni ,cm alis jantequm rao-
quia ad foludam afinam, & pullum mii funt,& afi- rienditempusappropinquartt, ex eorum manibu's
na,vt illi putant,popiilum Iud3Borum;pidlus,Gcnti- erFugerefoIerer,vtapudLucam<,.VideturetiChri-
lemfignincabat: & Perrusad ludaicum , Paulus ad ftus, rcgnifuifix'ciem,quodin humilitate confifte- 4 MP 4 *
Gentilempopulurhmirtcnduserat. bat, ob oculos poner voluiffe.
a. lncaclliim.] V ( xtuii inpagum mtinvicum. _ /. DiciteU Sion.] verba apiid Zachariam
Callellum Lyranum valdrnirorcseterabonumauftor cartel- nonfunt,exquoiumptumeftteftimonium,quodf-
non fuit le- lum hoc loco,Ierob!ymitanam villam expofuiiTe,& quitur : id aut Euangelifta explicandi caui propo
tufilem. in nominis diminutione parum confidc-ratlufiffe, iit;autexZach.iria, & lfaia rteftimonium -
. ... .... . .. . r,. rcapji:n,
quafipercontemptum noa caftrm, fedcaftellum uit,quiidem pr.rdicens, his vtitur verbis, Dmte plut >
Chriitusappcllaiicrit,cm non folmGrarca lingua, Sion , eccefaluatortuusvenit. Apud Zachariam ffiele- iCap.j. yr
quam non penitus ignorabat, fed via etiam ipfa ,qua ghuT,Exidta fatisfilia Sion jubila filia lerufalem , eccerx
Chriftus iter habebat, docere potuerit locum, in tuns veniettibi iuus, &faluator ,ip[epauper,1 afcendens
quem Apoftoli mifi funt, aliquanto patioab 1 ftper afinam, &fpullumfiHum afina:quemad^odum
falem diflltum fui (. Hieronymus vertir. M i tthus nee omnia prphetix
Quodcontratos e. ] E regione,ficutLatinusPo'ta verba recitauit/]uia,vt pft dicerhus, necefl^ria non
y;r,jj , dixitJtdUm contra & GaKi iblent dicere, ecce con- erant: eque Hebraicam leftionem , fed vci fionem
^neid. ' tra teeft,ideft,antete.Namquorundamintcrpre- S eptuaginta interpretum , vt in multis aliis locis, fe-
tatio ,qui contr, id eft, aduerss vos, exponunt,aut cutuseft.
'allegorica eft,autparm apta. Fili* Sien. ] Et Hebraimus * eft , & ynecdocher
445 CAP. XX. DE INGRES. CHR. IN IRVSi. 446
Hebra ifmus,qud ciuitatcm filia appcllst: quod in- A nondecueiit, federe Chriftum fuper afinutn, fuper
r- 1' ; It ft* o_ ^ . - 1 1 ^-i f-f ' * A ~*
facris literii elt frequcntiflimum , & nnullis Grac quemalii homines infediTent, fiuc, vtnonnulJiau- /"
eis Poctis vfurpatum, Latini$,imitationequadam> tores volunt, in ea etiam re virtuteni fuam voluerit "' ".
& fimilitudineacCeptum , qui vrbes fminarii no declararC,quod indomims pullus fibi obediret. Ita-
mine a ppellare folent : & fynedoche,quia ex parte que iupcreft nunc alia qua:ltio,quomodo Matthgus
totum intelligitur. Sion enim mons erat, in quo vna fuper vtrquefcdiifenonfolm indicare, fed plan
tantm pars vrbis erat collocata. Solct autcm tota dicere vidcatur. Nobilis cuiufdim Caluiniftamin-
vrbs prptere ex eo monte nominari ; quia ibi erat terpretis ridicula mihi videtur cfTe fenttia,qui Gal
regia. Ioannes a paulo aliter hoc teftimonium citt, licaphrafiEuangelitam dixifleputat fuper afiram,
a Ca ix. tf J\i0U, 'mc\\xii,umereiaSion. Senfum nimirum, non & pullum Chriftum fedilfe, quemadmodum Galli - ,
verba fecutus eft. Nam quod Propheta dicit,x/t.f, vulgo dicunt,ireduobusequis,non quod qui ita ire ^tmi*.
ille dicit,e/>'mf,non enim timet,qui exultt. dicitur,fedeatfuper vtrque,fed qud inomitatu hen jit p
* rfunc Htbraifmum lenimus ipui Ilaiam facpc,vt47 i. fno duosequos habeat. Rict fertafe coniccifler,i .
&, virge filia Babel ,& Matthxus natu* fuifet in Gallia,praterquam quod,
Chriftus
lexhumilis quafi iam propaducntantem,&ante oculos pofit trehit,tribus equis ire dicitur.
U, ;:. digito demonftrare; quemadmodum cim diuali-
Melius alii exiftimant,hocloco Grarcum vocabu-
quem expeftamus,&:in viam,qua venturuseft,intc- lum 2e-,quamuis & afinam, & afinum fignificet:ta-
tos ha bemu sculos, vt videamus, vtrum appareat, men non afinam, (ed afinum fuifle vertendum, Sc
qui primus iium venientem profpicit, dicere foler, non duo, fed vnus tantm fignificaretur , tamquam
ecce venit ,hanc vim habet illud ecce > &illud vemt. dkerctEuangelifta,edensfupcrafin,& fuper pul-
Nam etfi propheta futuro vfus eft tporc, \HM-iabo, lum filium iubiugalis repetitine apud Hebraros *
veniet, dubium non eft, quin pro Htbraic lingux
vfitata , qua idem diuerfis nominibusfignificatur.
proprietate,futurum pro praefenti pofitum fit,quod
Iuuat interprctatiodem Hebraici fermonis confue-
intelligentes Septuaginta per tempus prxfens tran- tudo,qua ncmenncn chamor , quod eft apud Pro-
ftulerunt,: vtnSc Matthus, rfecit. , ,T, - phetam,afinum,fercvbique,vix vnquam afinam fi-
^rIk]S1cmngendafuntVcrba,vteXHebraico Jnificat.Eft^hacfentemGcus4auor Euthy-
3ntextu f> Uo Uch, veniet tibi . pcrfpicuu eft.
contextu *^ mihi ^ q . ft(J
Lignifieat enim propheta,fi!ia: Sion fuum regem ve
maduerti poire ita Euangeliftam loqui ,vt dubium
nire,id eft, quem per multa icula expetaucrat:fi-
non fit, voluitfefignificare, Chriftum fuper afinam,
^nificat etiam, proprie ad filiara S ion, id eft, ad po-
& pallum fedie; nec enim fine cauia nomen, qucd
pulum Iudaicum mifum ciTe.quia non venerat,nifi
b Ca.15.t4. ad oues,qux perierant domus liracl.vt dixit fupr . apud Prophetam ambiguum erat,vt Sc pro afino, &
pro afina accip poflet,fineambiguitate afinam ver
Hoc ergo e,yeniet tibi. Itaque qui pronomen tibi c
tir, prirtim cum eque IonathasChaldasus Para-
iquentibus copulant, quafi fenfus fit , tibi manie-
phraftes.neq; Septuaginta interpretes ita vertifent, ,
tus,non iratus.non elatus,non crudelis,ctfi bene il-
Ncc dubi eft, quin nofter interpres melius hoc lo-
tant, extra chorum tarnen faltant. afinam,qum afinum verterit ; cm ex ipfo con
7ll*Hfuetus-] Hebraic eft 3JJ ,, fed Se textu manifeftum fit,Chritum d de afina , & pullo
ptuaginta eucrterunt ^itos /}quii,vt opi- eius locutum fuiiTe, vbi Grcum participium - d yrf. %:
nor, legcruntuy hhanau,eofque Euangelifta fecutus iMvlut ligatam generis feeminini, ambigiiita- CAiil fo^"
eft ,nuHa fententiae Prophet* iniuna. Nam&qui temtollit. - liafiuacpul-
bauperesfunt,manfueti,ac mites eflefolcnt, & vtru- Dc hac repetitione apud Hebreos paulo redibit biufedit.
que nomen apud Hebraos abcodem verbo origi Termo, interim hoc eius exemplum barbe'to ex Pfal.iti.iof.
"] hxb'K lr braglei diUr(cha,v!o'r
nem trahit.
Seiens[ufer afinam , &pullum. ] Vulgaris hoc loco /inrxtirb'jluccrnapedimeoverbii tu,& lume fmir*mex.
Qaomodo] qu3tftio,quomodo Chnftus fuper afinam,& pullum Eorum ergo-probo intentiam,qui Euangeliftam
Chnftus per fynecdochen,autfyllepfin locutum fuiTedictj jntcdo-
fuper uS- federe potutrit. Nonnulli auc5torcs exiftimtes id li- qua de vna re plurium loqu.imur numero , vt cu di- cfle , & fyl-t,
. animal teralitcr intelligi non poife,ad allegoriam confugi-
........
iafederic. dumelTedixerunt.vtHicronym. &Beda. AJij " cuntur Apoftoliob effiifum vnguetum murmurai^ p>.,n
pr vtrumquefcdiiTc non fimul,fed priusfupcr afi- - fe,cum blum Iudam murmuraife conftet,& vt4*~naad<
nam,deindefuprapullum,idquemyfteriidechr3di cuntur latrnnes, qui cum Chrillo crucifixi crant,
caufarafinam enim ppulum Iudaicum,in quo pris blaphemaflc cm alius Euangelifta declarer , non
infcderit:pullum Gentilem,ih quem relicto Iudaico 1. nifi alterum.Supicor tarnen, Euange-
fe tranftulerit.Ita Thebphylad.Strabus, Remigius, liftam cefto confilio non afinum, fed afinam con-
D.Thomis, & Hugo. Contra Lyrnus pris liipra uertifTe, ck itafuilc locutum, vt Chriftum fuper
pull,dcinde fupra afinam fcdifle,quia poilus indo- vtrque fedife dicere videretur : vt fi quis forte te-
mitus erat,& pati feflorem noluerat.Et quide verba ftimonium prophetioe ad hunc modum intelligeba t,
Euangcliftividturpri fe ferre, ChriftfcdiTc lu- vt putaret venturum regem iperalinam fimul,c
per vtrque,& quia prptere videtut afin pullo pullum eius felTurum eile, nihil calumnian pofler,
difiinxifTe.etiinteftimonio Propheta:, in quo He- quo minus prophetia impleta ee in Chriftovide-
braicum nomen chamor. Sc afinum, &afinam rctur.Cur ergo Apofioli non blim fuper pull,d
tVerf. 7. fignificarepoterat;&quia cribitc Apoftolosfuper etiam fuperjafinam vcftcsfuas dicuntur pofuillb0.
Chriftus
faperfol nfi fupcr pullum i_.
aiinum, ib- nientonem quidem vllam fecerunt,&quia Marcus, Ckriftum dixiTe iis,quos ad foluendum pull mit-
- lt' Lucas indicant,myfterij alicuius caula non folim tchat,inuenieiispullum ,fuper quem nemo adhuchominum
non fuper afinam , fed ne fuper afinum quid domi- . /ftfe, non poterant Apolio ignorare, Chrifium
num ledere voluiTe,vcrum fuper pullum,fuper qu fupcrafinim.fed fuper pullum federe velle.It.ique
nemo hominumfederar,fiue populum Gtilcm ad- facilius quxftioncm foluemus, fi dicamus fimikm1
hue rudem , & indomitum fignificare voluent, fiue illic cfTe lyllepfim. , '
t iiii
V
447 COMMENT. IN MATTH. . 448
7. El cum defupcrfederefecerunt. ] Grxc, i *v A non videatur turb i tunc tantam de Chrifto opinio- prior -
fuper ca, quod velad afinam, & pullum, vel ad-r nem habuifle.vt verum Deum,acredemptoremeTe ien,iaf
' IfxTtcL veftimenta , referri poteft , vt Euthymius , & crederet:alia vero ex parre , non ignorabat carmen
Theophylatus volunt. illud Hofanna, non nii vero Deo cani folere.Deinde
8. Tlwima autem turba.] Turbam banc earn fuiffe, quia,quod ftatim fequitur , Benedictas, p4 mit in m-
qux Chriftum iter Ierojolymam verfus facientem, mine Domini, non ad Chriftum, tamquam ad perfo-
acap.n.it. rairaculorum caufa fequcbatur,apparet ex Ioanne* nam agentem, fed tamquamad patientem refertur:
Videnturautem Apoiloli initium fecifle huius rci, non enimorabtjVtChriftusfibibcncdiceretjidvt
vt indicat Lucasb. Cum appropmquarct , inquit , ad dtf- illc Deo benediceretur. Pritere quia in Pfalmo,
i?.J7- cenfum mentis Oliuett', cccpemnt omnes turba difcipulorum vndedefumptafunt verba, Hofanna, non refertur ad
gaudentes laudare Dtnm yoce magna. ijui vem't in nomine Dominated ad Dcum,&neftcre-
DeHoTan- ^ fj0fMan0 j)aui,] Multa Grxcis,&Latinis dendum turbam.mult vermins Aportlos, qui
n var*0" aucloribus , magnisalioqui & grauibusdehoeno- pr.rcinebant,aliofenru,qumDauidedictafuert
cTraft.in minedilafunt,qua;3cognita compertaque veiita- hace verba recita (Te. Adde, qud Grammaticanon
loan ji- te, fperfluumfueritctmmemorare. conuenit:quiscnimfenfuseftJ]Jw>mjo2?4W?Etfi
Qudam obiter attingamus. Nonnulli nihil figni- non ignoro,nonnullosauc"cores legere fili Dauid, in
ficare videntur exiftimalTe, fed interieionem tan- quibus eft Irenius: fed conftans eft omnia Grxco-
tm cfl'egaudens,&obfecrantis,vtAuguftinusc, rumcodicum,:Latinorum magis emendatorum
deceptuSjVt opinor,ab aliquo , n bcnc, confenfio,qui non fill Dauid, fedj/w Dauid, legunt.
qua: fibi dixerat,intelligens. N forte dixcrat, quod Deniquedl hanc interpretationem fequamur,n vi-
vcrum eft, vltimam eius ditionis fyllabamKJ na. deo qua ratione, id quod ftatim iqAur,intellige-
obcerantis interiectionem eflc : illc vero non in tel- repoEmus , Hosanna fii Dauid. Quid enim fenfus
ligens, totam didionem , nihil aliud quam interie- enet,faluosfacnos,ofili Dauid,inaltifsimisi
tionem efle exiftimauit-rteprehedit Hieronymus 51 Quod ergo recentiores quidam interpretes ante Auftorb
D.fii!arium3qiioddixcrit)fcribensinhcloci//o- medixerunt, vald probo, hax verba ad Deum,t- fentcntu,
^ne-' /iredcptionem domus Dauid fignificare, quod quam adperfonamagentem:ad Chriftum , tamqui
ama . ^ Hilario , vt arbitror, mutuatus, dixitAm- ad patientem referri oportere : precatur enim turba
elnCom brof eimmeritforta{Te,vtpaulpoftdocebimus, Deum,vtnouum regem, diuquedefideratferuet,
io Luc. c. vterquereprehenfus.Alii^/i4,hymnum,aclau- acpro^eretjficutdecodcm Chrifto loquens, dixit
9. dem fignificaredicunt,vt Euthymius hoc loco. Ali) Dauid m, Aicingcre gladiotuo fuper femur tuumpoteatif- mPfa!. 4*;
ramos quos ludan in feft ta berna culorgeftantes GmcAntende,profpereproctde,& regnaSolemusenimno- ver^+ i-
ctemire iblebint'Hofanna, Hofanna, vt vir quidam uis regibus regnum, aut vrbem regiamineuntibus,
noftro tempore in Uteris Hebraicis fingulariter do- faufta praecipes acclamare,-y*Vw/ rex: quod & ludamos
luscxHebrxorumcommentariisobferuauit.Nam (jolitos falbere multis exemplis compertum eftn. ni.Reg.ei.
quia geftantes ramos, folebant canere Hofanna, fa- Quod ergo turba clamt H/iww, perinde eft, *
cbm eflc dicunt Hebrari,vt Hofanna,ipfi vocarentuf f dicat, Viuat rex : quod autem ramos pra>fert, con- yetf. lf. j?.
rami. Itaque ea conuetudine excita tam turbam ra- fuetudine triumphantium , & gaudentium videtur 4.Reg.c. u.
mos arborum defregiTe Se damaGTe Hofanna filio Da- facere:lblebant enim Iudxi,ficut & citerae gentes,in *
*</,quafi dicat,pra?tcdite,& date ramos filio Dauid, pracliorura lxtitia ramos arborum ferre, vtapparet t Pltl,1P'
vi 6 An vt nefcio quis dixit , manibus date liliaplenis. Placuit ex Scriptura ' *'j '^^
haecfentcntianoftro tempore quam plurimis, quo Itaque minime aentior iis, qui exiftimant, turbl c>Ij, fl.
nonnifi noua.&inaudira placer folent,mihi,fortaf- illamconfuetudinequadamfeftitabernaculor ra
fe quia nfatisintelligo,nullo modo placet.Prim, mosarripuiTe. Nam in tabernaculorum felo.non
quia ,vt paul infr dicemus, perfuadere mihi non latkia?,fed recordationis caula ramos prxferebint:
poflum/urbam illam conuetudine fefti tabernacu- hancautem turbam triumphantium, &betitia ge-
k)ruminduftamfuiTe,vtChriftoramosprxferret. ftientium more practulife manifeftum eft, prarter-
qud commune nihil eTetChrifto cum ramis taber- quam qud, qui hoc dicunt.myfterium etiam illius
naculorum : qui ideotantum geftabantur,vttem- fngularisfadividturabolere.Egondubito.quin
pusilludquombtabcrnaculisIudsifuerant,inme- turba non ,& inconfideiato mpetu confe- -*^?-
moriam reuocaretur:& non eft credendum,turbam tudinis: fed aut prudti cfiIio^ut,quodfimilius eft rc ramQ$
'\ illam, praefertim ducibus Apoftolis, temer, fine vero, diuinoquodinftindu id fecerit,vt omnes in- prauulenr
feni ramos prarcidifTe. telligert,quodDauid de futuro Meffia predixerat,
Veta de Veraigitur eft Hieronymi hocloco,& in epiftola impletum in Chrifto. Certura huius rei argumenta
Hofanna ad Damafum fententia , Hofanna tii pjnn bofchiahb eft,quod p etiam infantes iifdem verbis dicanturac- pYerf.if.
fentemia. na aut 0 hofebahb na, nihil hc aliud fignifica- clamafe, quod neque confiictudine,neque humano
re, qum faluum fac obleero , fumptumque elfe ex cfilio.fed lolo diuino afiflatu facer potucrunt.Ide
Dauide'. E nonclamarunt,Viuatrex:fedlocociusconfuetaiac-
fpfal. 117.' Dubiutn tarnen, ad quem, tamquam perionam clamationis Hofanna. Dicet aliquis, "neque cum hac
re fu if, agcntem.& ad quem, tamquam ad patientem, refe- interpretatione Grxcam, Latinmque conftruftio-
fl^cn fint r^A *"unt ver Da-Cmnes,q uos equidem viderim,ve- nem conuenire,nifi,ciiro precaretur D eum turba,vt
- tei es interprtes ad Chrftum referunt.tamquamad Chriftum feruarer, non diccret Hofanna filio'Datad: DfUt 1-
perionam agentcm ad turbam, tamquam ad patien- idfiliumDauid.Bcneiamnonnullisinrerpretibus ^7
tcm,quafidicar,icrua noSjfili Dauid. Sic Irenaus reipfumeft, Hebraicam eflc conftruftion , quam loi- 10.
h Traft YnI Origenes^Hilarius^Ambrofius ,Hieronymus,cV: &Gra.cus, & Latinusinterpresiecutuseft. Hebraei Iud'c-71-,
Matth, . Beda l. Atquehoc Hilarius, cAmbroiui, indicare enim verbum p c? iajcbabb, non blum cum quarto, *-.2-1>'
i Can. M. voluerunt,cum dixerant Hofanna, redemptions do- fed & cum tertio cafu copulare blent,vtpatetexhis p^4J.4;
xlncap.i?. musDauidfignificare,vtexprsccdtibus,atquefe- locis4. fltLrt-
Lucx. quentibus eorum verbis apparet: quai dicert,tur- Benediclus qui rcmt, ] Id eft,profpcr fit eius aduen- r Ex PCd.
11"' bam illam,qua: clamabat Hofanna,id eft , ferua obe- tus, ficut paulo ante r, recitauimus, lntendc, profpcrr, 44- f-
hunc loc. ro,profcflam , hac vocefuil, Chriftum tamquam procede, ®na. Q|M
domus Dauid redemptorem vcniTe. Innomme Domini,] In nomnie Domini venire dici- n' Domini
Rcfutatai- Hiiic fcnt;ntii muha repugnant, primm , quod tur,non folum,vt plcriiquc inrerpretibus vifum eft, dicatut-
quia
V
40 . . DE INGRES. CHR. N ERVS; *
quia Deo miTus veniebat : fed etiam, quia perfo. A ii- St intrauitlefus in templum .lNorifatiscom-
nam gerebat Dei, qui per eum , populum fiium vi- >..,..a i_ -t. -n' .
pertum cft.quando Chriftusin templum irKrauerirJ
a Ci.11.13. fitabat.Mircus addidit 1 , benediit;m quid yenitregnum Sunt qui dicant,eum refta via afino infidentcm per . '
patrisnori Darnel. niediam vrbem progreTum, & in templum Intraflc. quod
Hofatmainexcels.] Repetido eft cxvehementi af- Alij,non eo die, quo in vrbem ingreius efh fed po- templum
feftu profcita. Legimus in nonnullis antiquis C- ftridie:qucmadmodum videturnarrafe Marcus n, ngrcfus 't
ciliis,& in quibufdam prophanis etiam biftoriis ob- Matthxu.71 autem per anticipationem dixifle'Chri-
feruatum fuiTe,quoties vna,eadcmquc vox turba ftum in templum ingrelfum ci. Alij contrario ea- *n ta.it. ij.
Imperatoriacclamanterepcteretunex numero enim dem die,qua ih vrbem ingreflfus eft,in templum eti
repetitionumafl^clusxftimabatur.Quod autem dt- ingreiTum:Marcum veronon feruafleordinem nar
citHofannain altfiimis, qui oprime vidtur haftenuS rationisrfcd per recapitulationem, quod precedenti
interprctari,fic exponunt, quafi Grxc intelligatur die geftum erat,fequt nairaflTe. Ita fntit D. Augu-
pronomen,, qui es in altiflimis,cuius eclipfis exem - ftinus,quod ex his verbis P,confirmt, &reli&is iL 0 Lib.t.d
bP^L piuni profcruntb. Hoc mihi nimisdurum,& inufi-
lis abtjrforas extra ciuitatem ,quibus verbis indicat E- eonfeufu
tatum vidctur.Itaquepotis credo prxpofitionem uangelifta, Chriftum,antequam exvrbeexiret, vt Eug.c.?^
cExod
C4)X0 " u * Graecam
3ft,pro* in , pofitam efTe pro * ex, ficut Hebraic iretBethaniam,-diputationem3quamMatrhxus,c pVcif.17.
,pro ]Qmin, his in Iocisc,& illo ipfo Plmo, Marcus narrant, cum acerdotibus hahuilTt.-quluis
1<.\- quem m alij citant d . Ladate Dominum de calis , ladate Mircus earn non narret, nifi f cundo die,c^i Chri-
i.pr.i<. ff^xr(^,ideft,dcexcelfis,ficutant dixerat/e ftus Bethania Ierofolymam rediiflet. Alij, vtMat-
AP b' ' i"'" e''i:rcPet't'onem e^e manifeftura eft,& * Hebraif- thxum,Mircumque concilient , vtroque die Chr-
no- rfium,'&Scptuaginta interpretes Grxc, & Hiero- ftum in templum ingreflum fuiedict:quod pro-
uadu. nymus Latine imitatus eft, quem etiam imitatifunt babilequidem cft,quiaquotiefcque Ierofolymi
hocloco,&/^7?m, dxeruntpro, de altiffimis: hriftuserat,templumfrequentabat:fed eft didurrt
rogantenim Deum, vtdeccelo,hoceft,cce'itusdi- absre,quiaEuangeliftxnondeqocumquChrifti
uinitus.mirabiliter nouuti regem feruct.Hinc iutel- n templum ingrc!ru:fed de eo tantum toqui volue-
cCa.t9.1S. ligitur, quomodo quod Lucas fcribite,turbam ac- runt,quo eajquxjpquuntur^gebfunt.'vt pcri,qui
clamaiTepax in calo, & gloria in excelfis , non fit altert in templo erant,acclamarcnt,Ho/ri4j/j'oDrf//,&
r- t eiufdem Lucx fententix contrarium f , Gloria in altif- cerdotcs Chriftum interrogarent,vtr ea,qux di-
ap.x. A- mis De0jdrinterrapax homimbus. Nam illic Angel cercntur,audiret. Ea autem nonfecundo, fed primo
gloriam D eo, picem hominibus annuntiabantmc die accidifse probabile eft:cm pueri adhuc clama-
turbx&glornm.&pacem Chrifto //&, id eft, rent//<>/;w4,quod primo potius,qum icundo die
ab excelfis,& Deo precantur nam & apud Lucam fecifse credendum eft.Itaque D. Auguftini fententia.
* ponitur
pro *, inpro de. multo mihi yideturprobabilior.
* Dchoc Hcbraifmo paul lupr.i,ntiim Ctth er!t Pfal. Scribit etiam Ioannes 4 fimilem hiftoriam: fed v- C|nifjus
148.1. verba notare, injquo pntcr repecitionem prxpofi-
rofimile cft,quod Chryfoftorh. Auguftinus, & Eu- bis vcndn-
tiones 3 btt,Sc f min , in & ex eandem vim habene ibbrt
CD'OTiaa inSbn a'swn ja mfi1 h*uii* adonaiw thymiusexiftimant, fimilem efsc, non eandem, bif icsx- tan
bfch feamatim htlleluhu bamrr,tri4mim,liaiicDomin\xta que Chrift templo vendcntes& enttes eieeifse. plociecit-
de ccclis,laudateeuminexcels. Cum autem in tplumdicitur ingreius, prima pars 4Cl- 4
. Commota e vniuer\aciuitas. ] Non eft creden- templi intelligenda eft, qux atrium, & porticus Sa- 1,1
Quomodo dum.fingulos ciues fuifTe cmotos : fed vniuerfa vmuer ci- lomonis appcllabatur, vbi docere, & ambulare fole-
fit !*" uitas cmota fuifle dicitur,quia & maior pai s,& qui ' bat Chriftus Ms enim locus patebat omnibus f, nam
tacmitas,
au<5toritateprimierant,vtfcribx,Pharifti,& facer- j" reliquas duas templipartes, nonnififacerdotes 10.
dotes commotifunt,quadmodum dixit Euge- ingrediebantur,vtait D. Paulus M n atrio ergo tem-
S ., lifta , Magorum aduentu vniuerfam Ierofolymam P!i & vendentes, & ementes verfabantur. t ,j Hebr-
fuifle turbatam. Commota autem ciuitas , non gau- Vendentes.] Non pofsumus hunc locum melius, 9 e.Sc 7. '
dio,nonadmiratione,nonmetu fed inuidia,& mali- quna Hieronymi verbis interpretan. r,inquif, Qpmodo
gnaquadamindignationc.qud videretChriftot- primb feiendum , qnldtuxta mandata legis, augu.iftmo in ,n 1'
tum honoris tribui, vtex verbis fequcntibusintel- orbe Domini templo, & decunchs peni regionibus - ITiiUlli
ligitur, ficut monuitEuthymius. daorumillucpoptdo confluente t innumerabiles immolaban-
h Cap i j cx2sehiO. ] Non ignorabant, quis effet Chrilu, tur boix , feis diebus , tautorum , arietum,
cm eum per tres iamannoscognouiflcnt.ftdfenfus bncorHm:pauperibus,neabfquefacricto efent , pullos co-
eft,quantushiceft,vtttum honoris mercatur.'ficut lumbarum, er turtm-es'oferentius : acetdebat plerumquet
dicebant Nazareni , Nonne e biefahrifiliusi w> <?' de long vnrant , nia baberent yicHmas : excogi-
II. Topuli autem.] ! "oxK<"> Turba , qux aliunde tsHtrmt igitur facerdotos , 'quomodo prxdam de populo fa-
fecuta eum fuerat,n autem Icrofolymitanus popu- ment> & ommaamma'ia, quibus opus erat , ad jatrfici*
lus.Opponit enim rufticam turbam , qux Chriftum vendebant , vt <r vendertm non buntnibus , & ipfi rur~
fecutafucrar,Ierofolymitanisciuibus,quodhipcr E/'<w empta fufeiperent. Haue flroPhaw eorum crebra ve-
contcmptum,&inuidiamdicerent,Q/rfa'c?lll- memium inopia dtipabat, qui indigebant fmnpitbus , CT
per fidem refponderet : Inc e Itfus Vnplxta a Kaza- tmftlm hoias non babebant : fed ne 1 tmerent qui-
*reth., Cum autem Prophetam
I M fc t . 0 Jau. ones: &
dem /it* <Cu7jj L.^...r../ . .^_*
Vilia mumfcula. "j
Pojtferant i'.aque '/ mm
&
vocat , non qualemc-
que , fed Mefliam ilium iam olim promiifum, diuq; mul.irio%:qui mutuam fub cautioe datent pecumam: fed
expec"tatumintelligit,vtexfuperioreacclamatione quia erat legepneeptam u , yt nemo yfuras acciperet , & u Lcu.if j
Dcut.ij i?.
CbriQus pcrfpicitur: proptere enim dixerat,Hofannalio Da- prodejfenon proderatpecunia fcencrata, qux Commodi nihil
faitPro- uid,5c,Benediclus,quivemt in nomine Domini. Non enim babe/et, & interdum fortem perderet , excoghaucrtmt cjr
pha. regis folm, fed eriam Prophetx nomine, Meifias alum teebnam, ft prt nummularis Colybtslas faceren\
iDeut.ci. promifluseratjVt'Pro^ffrfW/f gente ,tua, Crdefratri- cuius vcrbi iproprietatcm Latina lingua non expnmu.
Yi'kt ' ' tu*sJ'cutwe'fttfc*!ubittibi Dominus Deus tuus: ipfuni Colyba dicuntur apud eis, qux nos appedamus tragemata,
I Aft audtts-.quod Petrus , & Stephanus 1 de Chrifto in- ytlytliamutmfcula ,yerbi gratiafrjxi cicais ,, *
Tripex'7' terpretantur. paffarttm , iTpoma diuer generis, ]git quia vjbr.isac-
ChiHti pa- St74a7{4reth.] Trplice patriam Chriftum habuiffcj ciperenonpoterant , colybi*,>qt;i pecmiam fenerutierant
ui- Bethlehem, in qua natus:Nazareth,in qua educatus: pro vfuris acclpiebant arias Jpecies , ytquod numino non
e Qit-1-} C3pharnaii,in qua plerqjverfat' eft,expofuimus m, Herbat, inhjs rebus exigrent , qux nummis coemwituri
451 COMMENT. IN MATTH.
Cetera mihi placentilludtantim certum non eft, 17. Et reliBis illts.] Pn'ncipibiisiaccrdotum, &
quod Hieronymus refcrr,eam confuetudinem a- Seribis de quibus K didum erat. Quo autem cod- k yctf [f
cerdotibusintrodudamefe. lio eos reliquerit, varia; funt fententiae. Euangelifta
CttaEpif- & cathedras yendentium columbas ettert.) D.Hiero- quidemita videtur fcribere,vtChriftumfignificet,
fcoposSi- nymus',& Ambrofiusb non putant,poTe bocad certa aliqua,& non leui de cau eos reliquiTe. Alio-
raoniacos. verbum intelligi,abfurdum cxiftimantes^olumba- qui non erat.quod diceret,dr reliBis Hits abtjtforai', fa-
aHoc loco rum vnditores.tamquamdoAoreslegis.cathedras tiserat,vtfcriberet, eumfeiu Bethaniam recepife
Lacx" '9 *baDuifle. Itaque admyfticum feniiim confugiuntt quodibi haberethoipitium: cum autem dicittrrf-
vditorescolumbar fcpifcopos cflTe, qui dona Spi- liclisilUs,Cigniczre videtur, eorumcau dicefitTe
ritus andi pecunia vdunt: hienimin Ecclefiisca- ErgoChryoftomus, Audorimpcrfcdi,&Euthy-
thedrashabent,quamallegoriam & Cteri omnes mius^roptere eos reliquiffedicunt, ne ab illisante
veteres interpretes fecuti funt : fed non ublato ta- tempus comprehenderetur, Thcophyl. vero, quod
menlireralifenfu. Igitur venditores columbarum eiusprjfentia,atquecolloquiisindignieflent.Vtr-
cathedras,in quibus fdrent, habuhTecredcndum que proba bilius.qum quod Hieronymus, Beda,&
eft, non quales legis dodores : fed quales ciufmodi Strabusexiftimanr, nonaliadecaui difcefiffe,qu
-rerum in foro venditores habere folent, " qud ."paupercm efiet, hopitium in tanta ciuiute
Cur'cathe- Curcrgodicetaliquis, non potiusdiciturnmu- non inuenirct.Nec eaim credibile eft,neminem fuif-
dra rend- hriorum.gum colbas vendentiii cathedras euer- fe.cm tam multi iam in eum credidifTent, qui do-
tioolum- tifie ^ cnTnummularij potius, qum columbarum mo eum velletrecipere.
bas eacrcic. vcncitoiescathedras habere folcant?Rcfpdeo,v- 18. Efuriit.] Sunt qui exifttment,non eriife ver,
luife Euangcliftamdicere quod erat maius:pmcr- cm matutinum effet tempuj;id,vtoccafionemac-
mittere, quod minus: in nummulariis autem nuius ciperet cdendi miraculi, efurire finxifl, vtintit
erat, corum menis vn cum pecunia, qumeorum Euthyrhius,nefcioetiam, an Auguftmusl. I deft, iLi.qa*.
cathedras cuerterc:proptere menfs,non cathedras vald probabile. Nam, vt poftea dicemus.eti finxit Euangeli:.
dixit euertiffc. Meritomirturmulti.quomodo n- inficufefrudumquirere,cmnonignoraret,fm- "^!'-
mularij, & reliquum hominum genus auariflimum dum non habere.Cert fi ver efurihycd mihi vi-
Chrifto non refljterint. R.ed Hieron. refpondet, detur Chryfoftomus exiftimare, n naturalem fuit
Plerique arbitrantur,maximumej}efigmrum , quod r Lt- ffamen:lcd voluntariam,& fponte accerfitam ,vt
clean i \*rusfu[citatMec,qmd ex y'.ero Umen acceperit, caumhaberetmiracul eddi,quemadmodum * . ,
' 1 quid adlordanemiox auditat Vains', quod transfigura- docuimus,tempeftitemillam,qUJeipfocdifcipu- ' l4'
dloan.j.. tus in monte gloriamoendittriumpbantis*. Mihi inter- lis nauigante.uireccepit, non naturalem, fed cius
eMau.} 17 niagna ,* fecit , 'hoc videtur mirabilius efle , quid ftudio,& volunmeexcitatamfuiiTe, vtoccafionem
fMar. 9.u. 3omo y & dio tempere contemptibilis , &in tantmvilis, haberetventis.mariqueimperandi, Scoftendcndi
clirUUmT pocacriKifigreturtSmks,&VharifMscontrafefmen- poteftatem,acdiuinitatemiam,
laculnm " tibus,& yidentibus lucra fua derui , potuerit ad vnius i9.Etnihilinucmtinea.]ru&\im in ficuChriftum
Hicreny agelli yerbera,tantam eiicere multitudinemjnenfa[quefub- noninueniiTeno eft mirum,cm,vticribitMarcusn, nCa,n.ij.
m fernen- 1,& cathedras confringere,& aliafacer, qua innitus ficorum tempus non eflet:erat enim dies mfis Mar-
mnfccijfetexercims. lgneum emm quiddam, atquejyde- tij vndecimus, vt ex Euangeliftis apert colligitun
reum radiabat ex oculiseius, r dittinitatis maieas lucebat quaefiuife mirum eft.
ittfacie. Quod hereticorum icribit interpres, Chriftum ...
i?. Scriptumefl. ] QK>d Ieremias de hominibus fui quxfiuiTe in arbore frudum , quod ndum cogno- facete
temporisdixcrat,adnummularios,& venditores - > iTet,qua?nam arbor eTet, putafTetque, cum long ignoranti
lumbarum accommodat.Simile cxemplum notaui vidiTet,aliquam aliam arborem eiTc ex iis,qus tune Chtifto ni-
_ i s musfupris.vbinon interpretatur prophetiam , fed maturumfrudumhabtrentjridiculumeft.Namne- buit'.
J' ad peribnas fimiles accommodt. que,quac effet arbor, Chriftus ignorare potuit, neq; **lum m
Infanws l. Ex ore infantinm. J Dubium , ari qui clambant, vllam arborem tempore ma turum frufr habere "
erc fuert infantes omnino fuerint,an pueri iam grandiuculi, potuic. Et.vt fingamus, quemadmodum hxreticus
qui Chiilto qUj cm turbarn clamantem iudiaiiTentjHcfannafilto dicit,Chriftum arborem non CognouifTercur Uli ma-
acclama- ^^/^andemcantionemjVt ca folet a:tas, imitati ledixit, ciimficumeffe videret,qua:nondummiatu-
' funtJiilarius,uftor imperfedi , & Strabus pueros rosdeb:ret habere frudus ? Sciensergo,& prudens
quidem.fednoninfantesfuifreputant. Chrylbft. Chriftus ad arborem diuertit.neque ignoras efTe fi- '
Euthymius, & Theophyladus infantes : quod ego curryieq; frud non haberc.-ed fingens fe querere
mu|t magis probo,k quia idChrifti gloriam magis more hominum , quod feiebat inuenturum non ef-
augct:& quia verba id fignificant.&quia eo sesu di- fe:fiue,vt miraculi occafionem captaret, vt A ugti- T., .
hc t 40 cere videturChriftus,ficutapud Luchdeeadre ftinus Chryfftomus, & Euthymius in hune lo- ueVcEu-
\oc[ue;ni\x\icc[tmftUuMerintJapidesclamabmt. cumicnbcesexiftim5t,(iue,vtegoarbitror,vtmy- gclictju*.
pralmorum ferfttji laudtm. ] && ror tid eft , perftQam Efterium,de quo paulo poft dicemus,dedararet. jj.
locusexpli- laudem confecutus es. Eodem infu dixit Dauid Altera quiftio eft, cur arbori malcdixerit,eamque
catus. tpmo' iifadtbabbt\,fmjdafiilaudem,ide,a.bcm, arefecerit,quafi punir vellet, quod fhidnonha-
perpetuam,& immortalem laudem tibi comparait)". beret,cm habere non deberet eo tempore, quad-
ilnPfj Q^isapudDauidemfcnfusfitjinCommtariisiex- modum Marcus quafi arborem excufns dixit , non
plicabimuSjDauidcm fe per infante, & la- emm erattempusfiarum. Id ego non irae impetu,qu i in _ ^..
dentcm appellaffc, ex cuius ore gratias prodeuido Chriftum cadere non poterat.non patna? inferendas talaca^"
Goliath agcntis,magnam Deus laudem confecutus cauffa,quam nec arbor merebatur, nec poteraten- arefectu
eifet.vt ftatim fequitur,Tt deflruas immicum/Zrvltorem, tire, fi mereretur , fed iolo myfterio fadum credo: p Tra.in
ideft,quiainimic,&vltordeftruxifti:huncenim quemadmodum Orgenes p, Hilarius, & Hierony- Matth.17.
fenfum Hebraica verba fecipit, qua funt huiumo- mus putant. Myfterium autem fuit.qud cm Syna- ^j^^g"
Chriflus diDpinai '? lehafcbitb oieb ymithnek\em, goga arbor e!Tet, Deo in vinca ua plantata/ru&- co|e"_*
Denm fe a(j verbum, ad ceflarc faciendum inimicum & fe vt queineafpequxfiuiifet,numquaminueniiretvl- ioaedc-
elTe often- ^{(.ntcm. Obiruandum eft, Chriftum feinhuius lunv quemadmodum apud Iiam dicit q, Expect", claratur.
accommodationefententia Deum declarare. Nam ytfaceretyua? , &fecitlabrufcas,8c vt per aliam apud qcap.f. n.
quodDcoDuiddixcratjfibidideftmterpretatur Lucam parabolam declaraturr,rfrZw-,inquit,/7c* r"-4-
babeat
\
4JJ . , DE FICV A;EFACf A; ;
habflut (jhH 4m pl4nt4uminyine*fi44,& vtnit tjn*m>s A eV Denon ex hominibutfuilfi Qjted ergo ilJj re*
fruiiuminilU , & tun inuenit : dixit 4 culterm fplderv noluerant , Chriftui riuni? proponte dofef
yintdi Ecu 4nni trts fwit ttxti*mo [ parbola^iiiiumfuIetoarinlibepffflHm, eofqi
inficHlnf4b4C, & nonmbtnio -.fuccidt try illm, vt tmd penituiinexcufabilei,qud^ff} publeaBii mere*
Um ttrrm 0CO4p4t ? q u e mad mod um ergo Ule fucci- . ces lo um , crcddertnt, & ad cms prxd ix i oiuin
dit, U Chriftui a relacit , id eft, legem v erf,& Sy. egerint pcenitentam,pi n ce {}]{ cred c-r e. m-c pai -
nag(sgam,quia bonorum operum Ihim non fere- tentam agerc veluerint,Persbole,qu vjue ad Ib
vC ai *>at ' ebroguit;hoc eft , quod alia parabola paulo verba* vtnit UtmufiXXdlttir, facill eft. Heme qu \ .
4i' poftdocct,cuiujconclufiocft>,*^/rrfW',i ?'/r*- duoihabcbatriliei.BortdubiumfquinbeuifiMa- ''|,!
yMmDH^d4kutrymif4^fritBmtwtAn'KMixm |iidubium,quidufintfilii,Mlrunijeunteftn= tnififil
propteregemibu dandwm, quia frutuifeure fu veterc$ interprete!, duoflioi,populofduai0l- '
rant : propterel ludadi'aufcrendum , quia fi-uci us tem , & ludaeum fulTe di*erm quorum prior i
non feccrant : led (ilium potiui dorm m rut, it hre- Deeper naturalem legem i (Tu invmea Ais /abon
dera ynicumoccderanr. ^c/pondert ft nolle , quia ne legem quid em na>
Qs?**^^ Atridcturper arboremiignincari,nondum fuiffe cu rure volut, port.- ductus pnenittnm in vi- e
*r"?irfi temPu, vtSynegogafruuiaflTerret : tmtnimtrtl B ncam vuu-rit, id cli,n<;n ibl.im naturalem, fed lui
lit.etra, te"1t:,!fiCjr:,">- R.tTpondeo,noncui re ca ufa arefa- gelic ciiam leg, m receperit,atque feruaiu-rii.Cr.n-
UchTi ' Ctam fiiuTcficum cd ra::ti!m volffcC hrihun, fa- ti a iudaicus;iu.lus Deo m vmeam u ,id eje^t-m
aoatttet. o illo fine vil verbii, declarare, fe Synagog are- femare refpondtt Il iturum effe u mulu .inqmt , cux fStei, if\
facturum,! ! - uhim non arferebat: qticmadmo- Ucmtti tjl Dominus,f4Ctmnstftoi\$i non iuit, <d eft.non *
dum arbor illa rrudumn^habebac Ineoigiturt- fecit, quasin legepr^ceptafuerent. Ita rg#nei f^'lp''9
turn, quod Chriitmdocere voluit, ficua Synagoge & Athanafiui SQiryflbftomuf, & imperfM, fccSft'i
fimilis eile deljet.qud neutra fruumbabcbat. In Heronymuf,Bed*,&Eurhymi$'. ih.jci.,cu
/c:-vtj d Chnftui dicerc noluit fimi. iscle n Ccterum probabiJe ; , ex J<-co K vbi par.. bob g vcf.^.
debet,vt quemadmod tempui non ert,vt cui ha conduditur. duo los, duo boffiinum ludiorum Al c*pofu
beret fruum ira tpu$ noodum eflt, vtSynagoga genera /gnificare ; prmum, plebem f publififlos,
bona ope -a fjcer.t;etfi (co aliter Hieronymum in- meretr/tcf f & pecfor*<s , qui iuib Deofflvin^ft lutu'a
terpretan:bocenim inter arbortsAbominef inter* . i t: '..>'>< -.id -^... U-gcm:n-m verbis fed
loterarbo-^J^^*Tboretranin^n>aona^lcerto quodao* r-iiol.-crtpoi.dm.nr/n.wai.. n obicrii men.':
mfcho- aiim tempore trudu$frrredebri homines verb de- po)L.; verobvni.isc>.crn b.&r prdicat', i. #$ffl-
minct4ir- bent toto vit* ftur rempore beoefacere, Totaviti moti ,,ci ...-. , .un olum v. t i , |< .
Crumaie- nobis ; art.- tota deoet {le frugfera ; qUC iruauerttflt fed hu-m.-clieam ctbm eee j) r..iU: fe- f
it**- quam non pmer volunutem noftram ftcrilef ficit. u n u : m ,< te. > : ., n . ; a v & Pbsrifre*, qui vU .,
10. r .:<: Difcifult.}Dc leq^uenttqu tertuf Oe .11) ... < > ^ e , Jbondeeimt ituros,e'lc(1d ell,
fUttab - j' : . i -I v u - .: .'- -lus fu- - 1 _:;is oI)'n.;a.i. .ntm,& mu . u. leueram .i q.e per-
rat,ccm--c u r . ' ..j beiiU am rtucrtci en- f ct<m pe- tt. ba .iut :bd j ici a non Krunt,quia le- .
tur, vtapparet ex - . ' gem minime feruarunf , Mette loiffJ, de quo l'ro-
11. ElMHb-fi(M4erttt.]i f Ai4XtAwT\:i df p!u-ta;lccucibtriint,crc.iidc unt, vt< hriilusipfe
W 1 #* putai nii.vt i o cnt qu. dubitantapud.fe in vtram- deekntfiUd tili ftcii dftam foins quod team, & " *u
le Ra.'.4. partem arg cura; i. itaahbi b. in-..-i voteres aucroi es Auc'tor mipti feci a.iimad- ' '
10. AmfdtmJe ucdi*+\*tm$t r w ^ iblm, neri i t.Credi bile urnen eft , &, ne ab omnibu s anri -
.__ f fie -a factum
quodin i- cih j_ *usett4ofbu$dt&e4amus,pi^ftimfe
jj j.. ja.^_:i_..i i:/' 1 . A A ^tfbuff
14 totrrtjbd & tu vu. J Non refpondft Chri- Cb/iftum re/pei<f, vt Geotdem , & ^udaieyfB pp-
ftusad quaritionemfacerdot.tmnic a .d ra verkatea pulumobibv^&obl^ufigniftarct.N^
mag irritmir,fcd alia propofitt qua^ione vuU;vt (^^^^
earn fo! u en tes ipfi i i bi refpon deant.Nam nonpote*- bmjk ^| epre0* imago efle vide*
ramrdpoodere,bapt)fm Ioannis e corlo cre quia ban* r^c videmu* alio ]o ,Cbttftum imiJidti#
omra teftiinooioiconttii ftitm confiten, Oui- rum fmum parabola Gentil* , kv&kum f&*
non luxmana , cd djuina poteftatrfjeere , que pttmfiznifcifewUiiftg9, mLu,-,i,
faciebat^tta loanne*deilbtdbmomip*flwrat'. $ ftMkm , * mttwkts frtufc* w w rtgmm **'
^ cctAvmDtscutpi tdlitftitt* mm4i* faottfm Videtur n jt^bi* verbis ndiear* etiim ft=
; mol*" * **nn*' Cb/tftu, non fatm baptdm, 4$^<(\^9 Dei n>
fieni- 5"c '$ bapozabaMd ornnem eu pro* gredtwo eife quad/aodam it Ofign int^rpr>
facet, fefi,nenv9mnem mtfutum , mnem prdkao fj^^quafi'CaVut 45 %*?, eo$ qudam ipfof
nemyitqnedo^nam^eiMdfn^.m cwnquib^age^>^#jo$ 1<:4$
ciimcoai U% Moyffs tntdiigibattM^vtaic ^4^^^\^1^^^^
i tafat,f.p paujus *> &/ mjnftmm b&rtt c.uumciit*- E intr4miff^fuirU^^ tSeJU in r^gnuo oe tngre^ *
i/,.;tt(Y-u-'i i .vcj/v/.wrf; .t<(>/A<w'f. ^tfoa/>lie$ i&f&t visear toiiw* br^ vofuif-
7* iVVr ^ J&ytfa.jVlmrefyeatt, necego fit jfedjpoti? (is*fdot^iftr#gefl i ingrcCuro?
- - -,J mon- s conequCtia poftabre videba tur , quia id ve- ccdcVc.-no'i quod illifiqaiffftff^l4 qU^d/^ffi Jfgs f*9m94
tC fepOodcre ti"" ' '- ' 1 ' J .'./.> >/.-<-<; <]/- ,-. ri - d . ! .1 r-ni Iti! :"i m non
^
gm i care fol et, r,
cuaquod di^r^^if/^wdu^q(^w4^ >1**('4>>&1$) * eG*fi9.f>
ligturaut, ouod cfeqyi,*; ad nimire$dia> rmfit* mem %4 Wir4tim*h A44 *****
ru0tClTtr,iIt, vnde effet Joo s laptifmu$: Cferj>> 4|aod*t>di faUotv&nfu/iuius loi^l, p^Kcednsf yoj
ft*4ixtillis.in qua poteatecajceret,qu' acieb| jnregn^mcxelorum,ideft,y?afla yew? ^4> fftffft
ai, Hm*m^**t dwsffof, j fefo^eratK far eyemplum vobis prxbeotday? ga$ft ^^
Cxdote?ed CbriftiqJi"ftionem rel'pond) e , ne Vosmtm vidtntts . hkfftftffit, >^
ipoodemes Chrifti aucxontaem aflerere ogereHr 4/1^^^?^^'14^9^^^^^^
* COMMENT. IN MATTH. ft*
tentiam agebant, neeorumquidem exemplopro- A &colipo(Tet:qucmadmodumdicitapudEfaiamic, ..
uocati,aut crcderc,aut pnitentiam agcre voluiftisj Q^idejl, quoddebui vl rafacer vinetme* , & non feci ei}
propterca,vtopinor,non dixit Vt"7A*i53*?, Propomit enim Chriftus, ca quae domini vincarura Qnidper
in regno Dei , fed tU iLt! artbet n Stt * , in regnum facer folent, vt coloni nihil ab illis defiderare pof- fcPem *
P>* fint.quominus vineam bene colant,& partos fruftus *'"t8nifi"
|l. Vtmt enim ad vos 7M>mM.JNuncrefpondet, rcddant.Solentautem,qui vineam plantant.primm
quod facerdotes refpondere noluerunt,docentque, ntque, fepe cingere, ne aut beftiar,aut
beftir,aut fures poflint
poifint irru
irruere.
Ioanncm Deo milium fuiTe,proinde eius baptif- Deindetorculatad colligendam, premendamque
mum non humano, iddiuino conflio inftitutum. rut um. vindemiam edificare. Poftremo,turrim, panimad
Inyutiitc.] Hebraifmus *[eft n(vjXTn3r- rnamentum, partim vt ex ea vinitor fpeculetur , ne
rech tbed.ik.tM eft,pcr mod um iuftitix , iuftitiam prx quis in vineam inuadat. Etil icio omnes veteres tu
fe ferens Iiabitu, & moribus viri iufti. Videtur enita ftores exiftimare,h3ec trit fuam quodque habere fi-
Chriftus non tarn de vera,internaque iuftitia,(etfi in gnificationem. Namfcpem plerique Dei tutelam,&
_ lim de ea, quae facerdo-
Ioanne verifima fuera t ,) quam fcerdo- Angelorum cuftodiam interpretrur.vt Orgenes I, i Traft h
tum opinionefola luftma efe videbatur, pofita m Ambrofius m, Auftor imperfefti, & Hieronymus", Matth ,,.
folis rebus externis,in habitu,in ieiunio,& aliis eiuf- icut d ici tu r , Vt quidderuxislt maceriam eius , <T yin- In P-
modi,qua: fuerunt in Ioanne fingulares , & ficut di - i
damant % !
eam omnes, quipratergredtuntur ytamli maceriam
Liiez 10.i0e
a Cap.ir.i dixit*, Demtemm Ioannesjicque .^'^:, cnim cius D eus dcftruxiiedicitur, quia auxilium, co
O4 dicunt ,d<tmonm habet. Cum ergo eam iuftitiam quo eam protege olebat, atque tueri , retraxit, 5c .79. ij,
Ioannes prae i ferre^quam fccrdotes aut fol a m,aut ab eaquodammodo difceflit,vt diciturinfr v,Deus p Vcrf.ij.
. maximam elTeiudicabapt,excuitioncm nullamha- virtutwn conuertere,refpice de calo , Cjr fide , yiu yi-
bebant, quamobAn illi noiveredid iiTent. tteam ijiam, Ali) fepem, nomen A braham,& Ia-
Hunc Hebraifmum exprefs legim Prouerb if. ,V Cob,quoIudceris Getilibusdiflinguebtur,
1 Aft.ij. tes transferendam : quemadmodm Paulus Bar- ,, lapidem cadere fper aliquem eie, Chriftum de t Sermone
4. nabas, Iudxis dixerunt, Vobis oportebat primm loqui clo ad eum iudicandum ,&condemnandum veni- de verb
yerbum Dei : fed quoniam repellttis illud, & indignos yos re. Itaque perinde eft, fi Chriftus dicat, miferum Dom.*0-
iudicatis itema yt, ecce conueninmr ad gentes. Quod quidem effe etiam in hac vita,quifquisin fe non cre-
m Veri! . Qr'gencs annotauit pris de vinca didum efe m,lo- dit,hoc eft, fuper lapidem cadere, miferiorcm futu
Eccleialo- catam fuife agricolis: nunc autem non loca ri, fed rum in altera vita,cm ipfc eum condemnauerit,hoc
cata [ad* s dari gentibus: quafi pris Iudxis propter mrita eft, cm fuper eum lapis ecciderit: eodem prorfus
cut fit data promif mercedelocatafit; pofte gentibus gratis modo, quo D.Ioannes", mortem primam,&fcun- u l0
Ccnti us. jataj (ubtilepotius, qum verum eft. Namneque
dam quafi duaspoenas, alteram minorem , alteram ' u.t
Iudaei magis, qum gentes^ vtillis vinca locaretur, maioremdiftinguit.
46t, CAP VT VIGESI-MVM-SECVNDVM, 4i !
1 ,' . .
, ; 1
CAP VT V IG ESI MVM-SEC VND VM.
in Matth. Theophylaftus<,,Gregonus c, dcomnibus iudxis Hilarius veftem nuptialem Spiritum finftum in- in hunc'
10.
eQjjfl 4j. etiara, qui ante Chrifti incarnatibnemfuerunt, in- terpretanturjficut ChriftusloquimrI.froj!irMM/fr- locum,
dlaeomra. telligendumputant.Idprobabiliu,quiailliprocul- tc inciuitate, ijuo^dvf^e indtumtmymute ex alto Augu- IApdlueJ
tlnHom. dubio fuerunt,quiferuos rege miffosadeftjveteres ftinus vero", Chrifti gloriam efle dicit, quamquif- ^*^*0'
faSJuM ProPnctas contumeliis afredos oteiderunt. quisquarrit.nuptialiindutuseftvefte: quifquisaut conafaa*
'Qgnhpdo' AtquomodilliChriftiaduentutamremotiin- non Chrifti,fediam in Ecclefia gloriam quacrit, ve- itam,c.ie{
hu!,b*si uitari ad eius nuptias potuert? Refpondeo ad futu- ftem nuptialem non habet, quia non Chrifti, fedfu
itmoti ad ras nuptias inuitatos fuifle.vt in venturum crederent ipfiusgeftatinfignia.Exiftimauit,vtapparer,D.Au-.
fumas nu- Chriftum)& interim verbo legis, atque prophetar guftinus veftem nuptialappellari, certain aliquam,
t-Ti ~ Pa*cerentur > quorum prarcepta fi feruarent, ad vlti- & infignem veftem , qualem ponfus ipfe geftaret
mc.'tUe ma5 lasJd cft,cleftes,ad quas & no,, qui in primis fcut videmns regis pueros certi, atque infignis eolo-
verfamur, inuitamur, nuptias peruenirent: &, vtaitC ris habere veftes,qui regius color appellatur,ex qu6
(fov (. Gregorius f,& eos qui ante incarnationem Chrifti, regis eTe pueri cognolcuntur. Vcrim hanc confue-
iivEaaog. &eos,quipoftincarnationemfuerunr, Deusinuita- tudinem, autapud Iudzos, autapud aliam aliquam
uit , quia incarnatiovem vnigeniti,<rper prophetM dixufu- fuifl gentem legere non memini. Itaque nuptiilem
turam , <r fer jlpoolos mmiJmt fatiam. veftem vocari puto , non certam,& infignem,qual
Quinta pu s, funt ferui. Hieronymus indicat in eandem , aut fimilem omnes grrent inuitati : fed
multis codicibus fingulari numero leruum legi.qu- pretiofiorem,atquefp!endidiorem quotidiana,qua-
admodumapud Lucam:fed & notri codices bgunt lern blent homines, cmad nuptias inuitantur, in*
iruos, & earn leftionem, vt plenior tt , videtur fen- duere , vt fponfum honorent, & conuiuium conde-
tentia poftulare. Qui fuerint ferui, quos Deus ad in- corenr.atqueeiufmodi veftem ille.qui fors eieftuj
uitandos pnmiim Iud^Osmifit, non eft difficile : ta- eft,non habebatjideoque in tenebras exteriores mit-
men non omnin auftores confentiunt. Hilarius titurquiatemeraria?fuitimpudentia,ad conuiuium,
enim folos Apodlos fuiTe dicit Ali j omnes aufto- vbi omncs pretioia vefte indu t i erant, fordidum, at-
res,vt Orgenes, Chryfoltomus, Auftor imperfefti, quepannofum venire.
Hieronymus,Gregorius,& Beda,Prophetas,& Apo- D Sed quid per cam veftem fignificetur.id qufrimus. Caluinifta-
ftolos. Namprimmpropheta:miififunt, &contu- Caluiniftarum interprets,nupoalemveftera,fidem nun de fide
meliis affefti, atque occifi: poftemilfi Apoftoli in effedicunt : omnia enim fides illkfunt,cum nulla il- C1pfine
plateas, &exitus viarum, vt omnes non luctaos tan- bs fit fidcs.Nequeconfiderant homines valde,vtfibi juj*1"1^
tum, fed etiam Gentiles inuitarenr. videntur, acuti, inuitatum ilium, noa nifi per fidem
Q2rit Theophyladus , 8c quifquis fuit Auftor venire^ut in cconaculum, id eft, in Ecclefiam ingre-
opcrisimperfedi.quomodo vocatiiunt,qui inuitati dipotuifle. Venire enim, eft credere. Namilli,qui
iam fuerantraut quomodo inuitati fucrt,antequam inuitati non vencrunt , proptere non veniflediun-
vocarcntur,cra inuitati,& vocati idem elfe videan- tur,quia credere noluerunt.Itaque habebat quidem
tur. Refpondct Theophylaftus , probabiliter per ille fidem, fed veftem nuptialem non habebat: non . ;
legem naturalem inuitatos fuife, vt ben, pique vi- ergo nuptiafis vefti* fides eft.
uerent, poftc per prophetas, vt venirent,vocatos. Vera & propria cft Tertulliari n,Orignis, Chry- Locus inii.'
Melius tarnen per legem Moyfis inuitatos dixifet. foftomi, Auftoris imperfefti , Ambrofij , Hierony- 8nis contra
Per legem Nam pernaturalemlegem,nontantmIudii,verm mi, Gregorij, Thophylafti,&> Cuthymij fententia, ^"l^j
nasjraicm omnes etiam homines inuitantur,Nec enim in eo pa- veftem nuptialem, charitatem, bona opera , &.vitam f0|a' pjc,
osmes ho- rabola rei fubieftsefimilis eft, qud pris homines fidei Chriftiaox relbondentem fignificare, rique ad falucem
minesvo- inuitati, pcftc vocati fuiTedicantur; fed loctus eft belliffim, aptiflmequeconuenit. Namvt,quiad nonfuficir;
,u* Chriftus ex confuetudine,& dixit, nonquodDeo nuptias inuitati fimt, veftem loco illo dignarn^efta- Lide Re-
erga Iudaeosfaftumerat: fed quod vulgo ab homi- re debent:ita qui ad Ecclefiam per fidem inuitati ve- o^cj^"'1,
nibus fol ebat fieri : fic autem fieri folet, vt homines niunt, vitam ageredebeni fidedjgnam,& hominc e Dataii '
adconujuitim pris inuitentur,rogenturquc:dein- Chriftiano,& videmusin Scripturis,bonam vitam Domini,
de, cmtempus veniendi eft,vocentur. perveftemfignificari, vtloannesaitp. Dicii, tpddi- P In ApocJ
Sexta pars eft,quodrexdum conuiuium celebra- unimty&loct^iletttusiO'mdlwsegeo,&nei, tjuiatues '1--'
rcturjingrefusincccnaculumdicatur.lngrediinco;- ntifer,&miferMiis}&p4uper,&caw,<2rnuduj. Suadeo .
naculum,&difcumbentes dipiccre, interpretatur tibiemereatneaurumigmtum, probatum}vt 9(uf>lesfiasJ&
Auftor imperfefti Deum homines tentare, vt appa- yeflimentis albis wduaris , vt non apparent confujio nudtiatis
reat, quantum quifque virtutis habeat, & an loco ttucSt Paulus q, Induitenmm hominem , qui fecundim q a4 Epht;
Quid fit in- quem in Ecclefia tenet, dignus fit. Melius Hieron/- Deum cream efl, in iuflitia& facilitate veritat. Sc ah-
xtaje in mus& Beda,intrareinccenaculumDcumintelligt bi r, Expoliantes vos veterem hominem cum actibu* fuis, r
twaca atj judicium venire, 6 eos, qui veftem nuptialem C^induemesnwumeum)^reneMd^inainitionem(ecHp* ! *
V iij
'47 COMMENT. IN MATTH. 468
dum im.xgtnem eiw , qui creauit ilium. Itaque dent nobis A nihil coacb:Item,quod Lucas ait, vtpauperes,debi-
hanc veniam Caluinift.e, vtexhoeloco probemus, les.cxeos.&claudosinconuiuiumintroducantjtan- t
folam fidefn ad flaterh itis nonefle, quandoille, tm hoc fignifieat, nullam gentis, nullam perfonaru Nullagtni
;' 4 qui in conuiuio erat,fidem habebat: fed quia veftem habendam efle rationem: id omnes acqualiterad cis nul'a
riuptialem, id eft, bona opera non habebat, in tene Euangeli conuocandos: proptere autem Chriftus Pcffon,ati*
bttts exteriores eieftus eft. pauperes, debiles,cxcos,&claudospotiiiJ,qua aliud tM|# _
Dicetaliquis, quomod, fi fidem habebat, extra hominum genus nominal : quia eiufmodi homines predicado-'
cnaculum,id eft, extra Eccjcmm eiectus eft: quafi vocari non folent, vt intelligeremus, ab Euangelico tione Euan,
malit rex homines fidem non habere, qum fidem conuiuio neminem excludendum. g*1]-
habere fine operibus. Facilis fblutio,hxc ad diem iu- Quod autem dicit , cowfelle intrure , non fignifieat, Compelle
dicij eiTe referenda , cim Deus eos , qui fidem fine ad fidem cogendos efle homines : fed ade rogan- mtraiequid
bonis operibus lubucrint, extra conuiuium,id eft, dos, adeincitandos,vtquodammodcompelli vi- ^ncat-
extra clumeiiciet, in qud ante incelo eflent: " deantur. Denique&illudadieftitiumeft.qudl iu- j yf.iji
ifSr fed qud cm eflent in Ecclefia, in cceloefle vide- betur ille qui veftem nuptialem non habebar,mani-
bantur : quia fi cum fide opera coniunxiflent,in ccc- bus,& pedibus alligari : quod tantiim fignifieat, cos,
lum tranflati eflent. , qmdamnandifnt,itadamnandos: vtfntentixexe-
Canera, qui in parabola diciitur, adiedtitia funt,& cutioni refifterc non magis poifint, qum fi manibus
adornamcntum,&narrationisc6plementumappo- & pedibus ligati.eflent.
a VcrC+i fita : quale illud eft, quod 1 dicitur taurimei.CraltilU 13. In tenebras exteriores-] De tenehris exterioribus
ecfafunt,q\iod nihil aliud fignificat,qum omnia pa- difputauimus alias rt. m C1.I.11!
rata eiTe,Deum homines expedare, prxfto omnibus 14. 7Hulti funt yocati, pauci yero eleEli.] Hxceftpa-
eTe eius gratia,non ftare per ill,quomis homines rabolse cclufio, if qua illud videtur aliquid habere
ab impietate fua conuertantur : fed tauros, & altilia dirficultatis,qud,cm ex iis qui vocati fuerar, vnus
nominauit:quia ea eranf,qua;infplendidis conuiuiis tantiim eicctusfit: Chriftus concludat,*/* fnntyo-
olebt dari.Tauros enim vitulos,aut iuucos appel- uti , pnuci veri eletJi. Non enim pauci, fed omnes, vno
lauit,qui neccaftrati efTent,nec aratra traxiflent,quos tantm excepto, elecli funt. Repondet D. Augufti-
in deliciis apud ldeos fuifTe ex multis Scripture, lo- q nus ,illum vnum,qui eieetus fir,omnium reprobe- n in li.con-
b Gti.i y. cisintelligimusb:homoetiille,cuiusperditusfilius rum, qui multo pl ures, qum eledi funt, perfbnam tra Don.
i Re.t8.14. redierat.apudLucamc.vitulgiuatoccidiiuflit. fuftinuiire:ideconclufiiTeChriftum,w<//7i')'<>f'<- Poil cell"
vera eft fignificatio, etfi non ignoro, multos ti,p4uciveroelecH. Verm,potisexiftimohanccon- Jacmi
veteres auctores, necefTariam parabola? parte exifti- clufionem non ad prxima verba , fed ad totam fu- e
mare, & propriam , atque diftinftam habere fignifi- periorem parabolam effc referendam , in qua vide-
cationem. Nam Gregorius per tauros, Patres vtteris mus, multos fuifle vocatos, paucos veniflfe, & ex illis
Tcftamenti : per altilia, Patres noui, qui vberiorem ipfis,qui venerunt,non omnes electos efle.
acccperuntgratiam,& quafi fpiritualiter fignati fue- Curergo vnustarftm eiicitur ; cm ex iis, qui in Cur vnas
Quid pet runt, putat intelligendos Theophylaftus pet1 tauros conuJuium,id eft.in Ecclefiam ingreditur,non vnus tan tum
tauro* sc jpfum vetusTcftamentum,peraltilia,nouumintelli- tantm,fdmaiorparseiiciendifint,ideft,condcm- cieusfit;
altiliain- git. Hieronymus, &Euthymius melius, nihil aliud, nandi,vt alio loco Chriftus indicauit, IntrateperAn-
telligatur.^ qUjm conuiuijopiparamcopiamfignificarj. gu4mport4m,qu4m angu4portd,& 4rBaeflyia,qu*du-
Adieftum etiam complernenti, aut ornamenti ctiddyit4m,&pducifuM}quiinuemunteAm\ fupr %&,./> 0Cap.7.i}'
d Yf.j.' eaufeft,quodddicitur,alium in villam iam,ah'qm D iutts vix ftlmbitur, impiut & peccdtor , vbi partbunt4 i4.
adnegotiationem famabiifle, quod Lucas dicir, Non difficile refponderi poteft, Chriftum parabo- pi.Ptt.4
alium dixifTcMgrf boum emi quinqu,\, duxi: lam non contra Gentiles , fed contra ludaros propo- li
^ hxc enim omnia tantiim fignificant ideo inuitatos fuifle, qui primo loco inuitati non tantiim venire
venire nolaifle, quia tporalia fpiritualibus antcpo- noluerunt, fed feruos etiam regis, qui fc inuitabant,
uerunt: nequefeparatimquaerendumeft,quid vn- contumeliisaffcdos occiderunt: de illis ergo cqn-
quodque eorum per fe fignificet; ne,dum quaerimus clufit, multi funt yocdti,pau yero ele&i. Voluit deinde
plufqum oportet, aliquid quod non oportet, inue- quafi obiter etiam docere,cos,qui veniiTcnt.fiue Iu-
niamus. Si quis tarnen huiufmodi deleatur feduli- daei eflent, fiue Gentiles, non deber fibi confidere,
Hocleco; tate,Origeneme,& Ambrbfium t legere poterit, Se proptere quod in cohuiuium ingreffi eflent : poffc
fin Cem. multa, qualia quaerit, inueniet. Pratere illud adie- eniraciici, fi veftem nuptialem non habuerint, hoc
ineap. Lu- ftum,quodSfcriptumeft, regem mififleexercitum vtprobarct, ftisfuitdicere,vnumexdiicumbenti-
CaV4f fuum, vt homicidas illos perderw, nihil aliudfigni- bus, quia veftem nuptialem non habebat, eieum
" fica re arbitrer, qum Deum de iis,qui vocati venire efle. Atcmplureseiiciendi fint, qumretincndi,
noluerunt, graues pnasfmpturum efle. Quam- quare non dixit plures eieftos fuifle, paucos reten-
qum, quodChryfoftomus, Audorimpcrfecl:i,& E tosquia non id agebatrfd illud tantm,vt probaren
Euthymiusexiftimant, Romanorum exercitu m fi- multos vocari, paucos eligi. \
nificari, qui fub Tito, &VefpafianoIudxospen 16. Et mittmtei difcipulosfuos cumHerodUni.\ De qc Hero-
internecione deleuit, probabile. Probabilius etiam, Hcrodianis, quinamfuerint, nonnihil diximusfu- diaois co-
quod Hieronymus, & Gregorius feribunt, exerci- pra^hc quia proprius eft locus,paulcopiofisdi- pieu ftf-
tum Dei angelos efle malos, per quos Deus homines endjim eft. Sunt ergo, qui exiftiment, Herodianos P^"*10-
bW.77;"45. punit, iuxta illud *tlmmifsionesper angelos malos. Simi- Gentiles fuifle, fortaffc cosqui fub Hcrodisditione
Vetf. j. Jeeft, qud ferai, qui fecundo loco mittuntur i iu- erant, vtAttorimperfei/ minima, vt mihi vide- .4.
benturinexitusviarum,&adfpesire,&omnesad tur, probabilitate. Cur enim Gentiles, qui Iudos
nuptias vocare, &, vt ait Lucas, rntrascompellere. contemnebant, Herodisludarorum regis, auteert
Nam per viarumexitus,& per fpes nihil aliud i- Iudxinomen fibi quafi honorific,arrogaflent?Alij
gnificatur.qum non efleadhibendum vllum difer- eos dixerunt itavocatos,qui Herodem Antipam lu
men loci; fedeundum inmundum vniuerfum,& daeor regem pro Chrifto habuiflent, vt Theophy-
' Euangeliumomnicreaturaepridicandum, vtChri- lactus,&EuthymiushoclocQ,& Philaftriusinhacre-
rCati.T9 ftu* pofte dixit . Quamquam Gregorius viarum fi Herodianorum. Itaque mirer D. Hieronymum
&larc.ii!i; exitus^ftionura noftrarum vitia efle dicit: quia Soi- cribere.nihil fe de hac re vmquam legfle.cm Phi-
' ptura, aiones noftras, vias appellat ; allcgoria non^ laftrius paulo ante eius vixerit xtatem. AlijHerodis
1 milites
A9 CAP. XXII. D RSVRRECT. CONT S*DDVC. 470
milites Herodianos vocatos fuifledicunt, vtidemA mr Attics qualem pondere fuifl dieuht. Argenti
Hieronymus,& Chryfoftomus. Proba bilis eiTet opi- aurem drachma Hilpanicum Rgale, id eft, quinqu
(,!! nomen tantm notaremus.Nam & Cxaris mi- Gallicos lolidos pdit. Vnde qua/ftio exiftit,quomo-
lites Gdarianos vocatos legimus: fed obftat, qud dodenariusccniusappelleturjquafifinguli nomines
iam Herodes rex mortuus erat:itaque milites habere fmgulos tantim denaris pender blerent, cum vi-
non poterat : alter vero Herodes eius filius non in deamus Chrilum h pro fe, & pro Pctro ftaterem, id h cao >"
Iudxa.led in Galilxadominabatur.aut Romanis po- eft,quatuor drachmas argenti,& quod idem eft.qua- 17.
tis feruiebat. Quare eius milites,v t fingamus Hero- tuor denarios foluifle. Repondcnt quid,diuerfum
dianos vocatos fuiflejerofolymx efle non potuert. hoc ab illo fuiTe tributum, quod milla ratione mihi
Aljeos ita vocatos volant, qui negabant, tributum videtur probari pofle,& pofleiisrefutari, quibus
Iudxis Cslari bluendum: hanc enim paulo ante illo loco docuimus, Romanos nullum aliud tribut
Chrifti aduent auetore luda quodam Galilso ex- lud .vis imperafle,qum quod pris tplo per ingula
a cap.f- 57. titifle ehm colligitur ex Actis Apoftolorum a,& capita foluebant ; foluebant autem, vtillic diximus,
-i Actiq, opert fcribirtofcphus , fuifle autem Herodianos dimidi um ficli,id eft,duos denarios Romanos argen*
it.cap.i. appellatos,qudillisrexHerodesfaueret,vtIudeo- teos: nam moremfuiTe Romanis iisgentibus, quas
rum iniret gratiam, fquenon ver modo ludxum, " debellabant, non aliam pecuniam, quam rgenteam
fed Iudaics etiam libertatis vindicem effe declara- imperare, feribir Plinius '. Probabilius alij refpon- iLib.jj.c./
ret. Hoc mihi minim probabile videtur efle: aut dent, duos denarios, fngulos ludios Romano Im-
enim Herodem ego non noui, aut iis , qui tributum peratori blitos fuifle foluere : diuiim enim fuiflle
Cxlari negabant, minim fauiffet homo Romans monetamin duas partes commoditatis caul.
poteftatis,quaregnumacceperat,adulator,quique 23. InilUdie.] Nonomninocertumeft.aneadem,
non folm regnum fuum , vt multis locis Iofepbus fuerit dies, qua Chriftus Pharifieis , & Herodianis
tradit, verm fuam etiam familiam, fuofque liberos tentatus fuerit : poteft enim Hebraifmus * efic,quo
ad Cxlris voluntatem, nutumque gubernat. pro tempore dies dicitur,vt fenfus fit.fub idem terri*
Quinam Dux ergo opiniones mihi videntur efle probabi- pus , id tarnen probabilius eft, quod Orgenes, &
efftnt He- Jesplterajqushuicoppofitaeft.eorquiexiftimant Au&orimperfehfentiunt,eandemfuiredicm,qua
rciam. eos Herodianos appellatosfuifle, qui Cxfari tribu- ic Matthxus , & Marcus Lucas m,ita hanc hifto- Hoc loco,
tum bluendum efle contendebant:ita ver vocatos, ftoriamcumprscedenticoniungunt/vteadcmpror- 1 "p-'*-'
qud Herodes Cxfari impens faueret , & vtlofe- G fus die accidifle videatur. C*P *04
phus ait, Cxfaris tributisin lud quodam modo * Hebraifmuaqnodies pro tempore fumirur, frequen- 17 '
c T.aa in PrselTet. Ita Orgenes c, & Hieronymus - fentit,&, lffims - ncc nplii egec , duotantum breuiter ptofc*
Su! tvidetur, Cyrillus Alexandras'. Scribit enim, ''"fa" ^ '3 teT**!l*f *
-UCJj Herodianos b.icanos frnfle quitnbutacollige- 3*^3 ^^^
USS bat- HfC 01 e Cft Prbabilior,quod vero firm- BfteM ,,? dkmmtdmtk, darum
' le eft,Pnarifxos,qui Iudaica libertrem maxime de- eft diem fumi pro tempore.
fendebanr,& Herodi,vtaitIofephus,aduerfabantur, jictehmt *d tum S.Mucxi. 3 De Sadducsorurii
finxiflefehuiusquxftionis,qus inter ipfosA- Hero- fecb,qualis fuerit,& vndehabueritoriginem.fcri-
dianosagitabatur,iudiceconftituifleChriitum,qu pfimusfuprMlludhocloco prtermittendum non n cap.j.7;
magis malignitatem fuam occultarcnt, oftenderent- eft,fuiiTeillos Caluiniftarum fimillimos, homines in Caluiniftie
que fe non tentandi, led controuerfix finiendx eau- primis incrdulos ; nihil enim quod ipra naturam sdduca:o^
i,eum interrogare, cm ideo quxftionem propo- eiTevideretur,crederevolebanr,propteremortuo4^'imi*milli"
nerent, vtininuidiamChriftumadducerent. D rumnoncredebantrefurreioncm,irrifores, vtvel
QHomcdo Nam fireipondiflet, tributum Cxfari foluendum exhoclocomanifeftumeft,vbiChriftumipiumin-
Phavifari non efle, la?ix maieftatis arguiflent i vtpoitefi>ee- terrogantes,vtmortuorumrefurreftionirridercnt,
Caridura runt f, Huncimtnimus jubuenenttm gentem turAtn,& ridiculam etiam quiftionem propofuerunt. Num-
'ibant CU" frh*bentem tributa dare C*fm: fi foluendum efle dixif- quam ego hiitoriam hanc lego , quin mihi Caluini- Caluinirta-
{ Lac j i.i. ^et: non vidcretur efle Chriftus,& promiflus Iudso- ftam aliquem cum homine Catholico,& fimplici di- r>n ridcu
rumrex, quitantmabcflet,vteosquemadmodum putantemaudirevidear,Chriftus,nquit,dixit,0jf 'um argu-
iperabant tributis liberaret, vt Gentiiiumpotms qmdintratinos,inyentrmyadit,<^infect^mittittar , ^^"mU
tyrannis ficeret tributarios. Confirmatur ex Luca rgo fi corpus Chrifti in Euchariftia cft, & in os in- chariiam."
hace conieftura , qui eos fimulatoresappcllat , tum trat, in vcntremvadit,& in iceflum emittitur,& oMatdu/.
g Verf.i. etiam ex verbis Chrifti 5, Qwd me tentaits bypocriui alia fimilia , qux homines iftij vt Scriptura p vocar, 7-
Altera opinio cft , eorum , qui fufpicantur aliquam on'S letfim,ir>ifores, id cft,impij, qui & Deum, 8c ho- P '"Lm
Herodianam,id eft,aulicam fuifle ftam eorum,qui mines ridcant, dicere lolent. Bene eft, quod docuit
Herodiregiadulabantur, cui, modo regnum iuum non eis Chriftus refpond ere ^terraitsmfckntes Smptu- ycrf4 .
coniruaret,omnis religio bona erat, qualeshodie w,^cvVrtrtc/I)rt.Namquicquidiftirelieiofiho-
funt.quos vulgo polticos appellamus. Sed hace fen- E mines fingant, non alia ratione corpus Clirilti in Eu-
tentia cb minus,quam iiipcrior, probabilis eft, quod chariftia effe negant, quam qua Sadducxi mortuo-
nec vllum veterem,& grauem habet auorem, rum negabant refurreftionem: quia naturae vi vide-
vllis probabilibus coniefturis confirman potcft. bant fieri non pofle,& Dei virtutem,id eft, pottiam
Hoc tantiim habet probabilitatis, quod illi nihil rc- ignorabant : led dehacredidurifumusi.Illudeti r *,
pugnat, quodquevideantur EuangeliftsdeHero- animaduertendum eft , quomodo tres icbc inter i retid
dianis , tamquam de aliqua ia religionis loqui, maxime contraria, Se qus capitales fergerebant interfedif-
qualisPhanfeorumiCc Sadducsorum eratCum illis inimicitias, Pharifxi, Herodiani & Sadducxi ad ar-
enim coniungunr. guendum,atqucirridendumChriftumbeneconue- j"f,"m e
10. ii flendemnt et deruum. ] Hoc loco de niant : eadem prorfiis ratione, qua hodic Lutherani, ucniunt,
Romano denarioagi ex eointelligirur, qud Cxfa- Caluiniftx & Anabaptiftx,&cxtcra^ortenta, qux
risimaginem,atqucinicriptionemimpreflam habe- noftra tulit tas,quamuis inter i de religion edigla^
rer,quara Iudxi,vtrem maxime exccrabilem in fua dientur,&alij aliis hxretici fini, alij alios fupplicio
moneta neququam impreflflent. ignis affieiant, tarnen ad perfequendum Chriftum,
1 Quid de- De denario autem Romano, etfi varix fenten|ix ideft, Ecclefiam rcdconfentiunt.
nat.usRc- nt,illisaflentior,quidcnariumargcntcum, drach- 14. Moyfes dixit, fi im mortms /fM.].Dehaclege
Banui. ' Y iiij
471 tO M MENT: 4 N MATTH. 47
a eap.i. i- quomodo intellige^ida ciTetjUipr'1 diTeruimus. A Jescrunt Angelis,quiincIofuflt, facile ex Marco
19. Errdtis nefcenits [] Quia Scripturam refutatur. Ergopotiscredeum,voluiffeChriftum
SadducaaUegaurant,refpcdet Chriftus eos Scri- futurum ilium beatiflimum ftatum ante oculospo- i
Hom.71. pturasnoiuntelligere,vtChryfoO:omusbannotauit. nere,ideequetamquamdereprxfentilocutumeiTe.
D uas autem Chriftus erroris caufs affert , alteram, Non abs re Auclor imperfecta quirit.quid fit,qud,
qud Scripturas non intelligant,alteram i qud Dei cm Chriftus de ieiuniis,& eIeemofynis,aliifque vir-
virtutem , & potentiam ignorent , vtapcrtis Mar- tutibus fpiritualibus locutus eft , non aomparauerit ca/Htas '
ceap.ti.14 cusfcribite. homines Angelis, cm autem de caftitate, compara- vhta$ An-
Erroris Vidctur Chriftus Caluiniftis plan repondere, uerit. Refpondet,quod verum eft, nullamtam An- gelica.
Caluinilta- qUj Hem duabus de caufis errare fclent.qud ne- gelicam eile virtutem, qum puritatem.
rumdux que Scripturas intclligant, quar cognidone maxi- $2. Egofum Deus .] Difficile hoc loco eft
1' mgloriantur,&quod fideiChriftiana-dogmata n intelligere, quomodo Chriftus ex hoc teftimonio
Scripturse virtuWi^d ingenio io meciantur. Lctotant ill i efficaciter argumentetur. Difficultas autem duabus
extra - Scripturas,& quo melius intelligant patriofermone _ in rebus fita cit. Prima, qud ex eo, quod Deus di -
clefiamlegi le<5titant,poiquegrauiteraccufanr,quod tas necab xerit: Egofum Deus , Deus lf<uc,& Deus lacob,
poiTunt, omnibus,nec vulgari lingua legi permitramus, fed non videatur bene colligi Abraham , Ifac,& Iacob
nonintcl- non propteremdisintelliguntjquafextcriBccIe" adhuc viuere: potuit enim eorum Deus appellari,
' fiam legi quidem poflunt , intelligi n poffuniyjuo- non quatenus erat, fed quia aliquando fuerat ? ficut
d .8./4. modo enim d Eunuchus illx regina; Candacis homo Iacobus,& Ioannes dicuntur filij Zcbedsei,cim Ze-
prophanu*,Tfaiam legens intellexiflet.nifi illx Philip- bedus mortuus iam eflet, & nemo mortui, fed viui
pus Ecclcfix doctor fenfm explicaflet f quafi vero hominis filiusit : quia fcnfus eft, eos filiiTe aliquan-
Sadducad non vulgari etiam lingua, & diligentius, doillius filios.
qumCaluiniftx, fcripturam lecti tarent, Hxrctici Altera eft, quod etiam fiprobetur Abraham, Ifac
tarnen, ficur Calninifta? erant. & Iacob animas viuere, non continu probatur, eos
Hcbrai f- O. In refurrecHone enim.] Id eft, poft refurrectio- reirrecturos efle. A d priorem quarftionem quidam
mus nota- nem- Hebraifmuseeimeft. vt nvtf ' refipondent,argumetivimineoeffe,qu0dDeusnon Deus cur
bil de quo ^befchub Ad o n a i eth fchibath tfiien, In conuertendo ciTtc%o ego Egofum Deus , hic dicatur
IqJ x DominuscaptiuitatemSion, id eft, poftquam conuertit Dew \fAC y&DeusUcob. ItaChryioftomus,Euthy- Dois Abra-
yejf'ijj SautRcfurreftio vocatur tern pus, quod poft Re- mius& Theophylactus. Atpoteftobiici, poiTehoc bam.
furrectioncm cenfequuturum eft , vt fupr f, ficut etiam fic intelligi ,Ego fum Deus ^Abraham, id eft, ego
totum tempus , quo Circumcifionis lex viguit, fum Deus ille,qui fuit Deus Abrahi,dum Abraham
g ad Rom. Circumcifio vocaturS. viueret. Alij refpondent,Deum vocari Deum alicu-
4. to. Nonnubhtyneiuenubentur.] HebraiGnus fimul,& ius, eiTeabeocognofci.&coli, ficutvocatur Deus
Hebraif- Gracifinus eft: Hebraifmus, * quia tertia pcrfona Eliae,&Deus DanieUdeft.quemEliasj&Danielco-
Grarcifeiuj p'uraI's Pnmtur Pro verbo imperlbnali pafliuo , vt lebt.Hincergo colIigi/Abraham,Ifac,& Iatob ex-
firaul ,n quibufdam verbis apud Latinos dicunt , pro dici- tinos omnin non efle,quia Deus eorum Deus vo-
tur,fic nubent.pro nubctur.Grscifmus autem,quem cabatur.id eft,ab illis colcbatur. Alij exiftirait,argu-
Latinus intcrpres Litinit te'noluit reiblucrc.aliquo menti vim in hoc efle.quod quamuis eo fenfu Deu?
fortafleconfilio': nam quia Gracum verbum * Abrah,Ifac,& Iacob,vocari poflet,quia aliquando
vtrumquc fignificat,& nuberc, quod fceminarum,& eorum fuiflet, tamen credibilenon fit, Deum digna
"xorem duecre, quod virorum eft , & codem verbo tum eTe,eorum,qui mortui iam eTent,Deum appel-
vtrumque dixit, Graxum interpretem imitari Lati- lari. Hoc ctiam tenui pcndetconicctura.
nusvoluit.-quodea xtate barba rum,vt opiner, non Semper ego exiftimaui, aliquem altiorem latere
putabatenficenim&Tertullianusin libro de refur- D fenfm, quem vulgus non intelligent. Quod Chry-
rectione carnis , & Ruffinus in expofitione Symboli foftomus, Theophylactus, & Euthymius dixerunt,
Apoftolorum locuti funt, & Hieronymus ipfe, qua- verum effe arbitror.fd non itis. Nam in procul-
ttis videatur dicere fe non ita vertife,ta.m dclart, dubio argument! vis eft,quod Deus non dixerit,ego
no'uiiTe corrigerc. Senfus confit , poft refurreftio- fui , aut ego eram , fed Egofwu Deus , Deus Quomodo
ncm eque viros vxores duuros efle:nequc fmi- 1[,<? Deus IdCobfed credo fnfm efTe,ego fum,qui Abraham !c
nas nupturas,& vno verbo, non eue futuras nuptias, feed us percuffi cum Abraham, Ifaac,& Iacob de eo- alij bic vi-
* Hunc Hcbraifmum.quo Gtern tertia fingularis pro im- rum propugnanda pofteritate,ideoque femare vol, 5"eturilCn"*
perfonali fumitur , habemus Pfal..j. fvybl quiaadhuc illi viuunt,& precibusmequotidieibl- Abraham
' ^^''**'/^**//1//4^*.151 licitant, vt ipforum filios ab ifigyptiorum capti- Deum pro
dicet.vii &virnatuseftin ea.prodicctur.Nofter.Niimquid uitate liberem. Soletnus enim federa non mortuis liberatione
Sion(datiui cafusjdicetjidctjdicetur.homo & homo catus feruare,fcd viuis, quia non inter mortuos, fed inter Hebraco-
el inea- # E viuosferiri folent. Video, quid refponderi pofTu.fi ["m toSa-
_ quomodo Sedfunt ficut Angel Dei.] Non compart Beatos quisfubtilitatesquaerat, cdconfiderandumeft,vo-
fint'n "' ingra omnibus in rebus, fed in ea tantiim, qua de luhTe Chriftum nn omnipo neceifarium , fed tam
Iis fimil!" agebatur, qud nuptias inituri non eflent, vt Hiero- probabile argumentum afferre, qum ad coarguen-
nymus annotauit , quia nimirum immortales erunt, dosSadducxos ftis eflet.Nam & hac ratione eorurn
idcoque opus illis non eritnuptiis, qua? nonnifiad impudentiam&arrogantiamcompreffir, qud cm
propagandum,&perpetuandum mortale hominum Scripturam irridentes adduxifTent, quafi Chriftus
genus inftitutifunr. Quam rationem Lucas explica- expedir feab eaquftioncnon pofTet,quam propo-
h capit.io. uit h' QK'.inq1"1 dignibatebuntur fxculoillo, & refur- nebant, docueriteQsadeoobtubs,&indo<rbsefle,
35. j 6. rcciione ex mortuis, eque nubent, eque ducent vxores, neque vt nec ad minimum quidem argumentum ex codem
yltr* mori paterqnt , xquAes enim 4ngelis funt. Moyfe ad probandam refurpetionem adduc"tum
Animaduertimus, omncs tres Euangeliftas Mat- repondere poffenr.
thajum, Marcum,& Lucam prarfenti tempore vfos Eodem modo Caluiniftac aliquando refutandi, at- Contra
cfle,a:quales Angelis funt.cm ante futuro eTent vfi, que irridendi funt, apud quos & mulicrculx gloriari Caluiniftas
non nubent,nequenubtur. Nam quod Euthymius folent, melius Scripturas fcras, qum EcclefiiCa- fiptura-
exiftimat, verbum,/><,noneiread homines, id ad tl|plica;Doores,Ambrcfium,Auguftinum,Hiero- rum CoSni"
Angelos referendum, tamquam fenfus fit, fed aequa- nymum intelligere. Proferendus enim illis aliquis ^
' locus
*7* CAP. XXII. DE INTER ROG. PHARIS.
474
locus
*v eft,t vtintcrprtrcntur,
I . - J quem
- cminteiligcre
mm w A ficum fuiTemanifeftum eft . iEt vrf.|4
non pofint,fuam ignorantiam, aiquefuperbiam aut 36. QfodesimanJdtHmma'mminleze.] Id eft, ma* po,ltluu*
confiten, aat agnofcere cogantur. ximum omnium madatorum , pohtiuo proluperla- ^XQ} pro
A'lterius qua:ftionis non ita difficilis explicado eft. tiuopoitoexHebraeorum *idiomate, vtexMar- fUpCtltiua
e loco
rtfu.icdio NimSaddued,vtOrigcnes,Hieronymus,&Audor apparct. xcap.u,,
jnottuoi imperfedi annotaucrunt/proptere futuram nega- * HuiusHcbraifinicxemplumfuiaerepoffiimusci i.Reg. 18.19-
probctur. bant refurredioncm , quod animas immortales efle 17.18. :2' vaiifmachh Eliab achia
**p.ij.i. non crederr,idque ex Adis Apoftolorum a perlpi- h*gt*d*l. Et audiuit Hliabfiat-i eius magnai , id eft, maxi-
cuum eft- Itaque probata teftimonio noto an imam ffius, cum dice pnmogenitus Ifai patiis Dauid.
immortalitate,& refiirredioillis probabatur.Adde, 37. Diliges Dominum Deum .] Marcus 1 pris po- ' "P-1*- *
nit, Audijfrael, Dominus Deus tuus, Deus ynusefl: quo
quod olim non folm inter Iuda>os,fed inter omnes
rum vcrborum iolum initium Matthxus hie propo-
etiam fer Ph Joophos hx duar quxftiones, altera de
fuir,quodapud Moyfen vrrumque mandatumeo-
immortalitateanimarum,altera decorporum retir-
dem loco fit,eodemquerfferatur,primum enim eft,
xcdioneade copular.! , iugttxquefuerunr, vt pro
vt vnum tantiim credamus Deum,deinde,vt eum ex
vna eademquehabcrcntur.Itaque videmusaudor
. 1-45 fecundi libri Machabacorumb ex animarumimmor* toto corde diligamus, quia qui plures credit, amor
diuidit, vnum ex toto corde diligit, nemo enim
in i (r tal'C3te relurredion probare, idemque facit Diuus duobus dominis ferme potefl ,m m Sup. i. 4
eJConith. Paulus c,vbi omnia fer argumenta, quibus refurre-
dionem probat, tantm ad probandam animarum 3 Extotocorde
T-v tuo,&ex T
,&* tou anima .] Sunt '>', qui |*
.
1 dionem probat, ta ntm ad probandam animarum
immortalitatem valent, fed uia nemo refurredio- * fubnl^meo iudicb drfbngut. Mb omnia
immortalitatem valent, fed quia nemo reurredio-
vnnm hoc videnturfigmficare,vt Deum, quantum
n em negabat.nifi qui animas crcdcbat cxtingui, ea-
poflumus, diligamus,, & omnia,, qua- habemus, illi
Dt q'io- d.m argumenta refurredioncm probant. -, , ....
impendamus, quod Diuus Anguftinus n his verbis nLb , e
n.uJj lit Noneft Deus mortuorum, fed viuentium.] Abraham,
expouit ,Cm ait toto corde ,tota anima', tota menie,ttul~ do.Clui
RORBOffl Iiac,& Iacob, mortui iam erantfed negat Chriftus
Dai & eo modo moruos cfle,,quo Sadducad exiftimabant, iam vittHoflrxpartemdereliqmtwAvacaredebeatf&tjua' Uian cu.
fit. filocum dare, y tallare yelitfruiifedquictjuid aliud dtligcn- Deum
id eft,ita vteorum anima? eiTcnt extinda:. Nam eo
dum yenerit in animum, illue rapiatur , quo totius dilectioni '^ete cr
fenfu, quo nos mortuos folemus appellare eos,quo . Dcnique qua; diueris
V L- in Deute
loto ltA
cofd5
impetus cumt. v.erbis ^a
rum animaefunt corporibus ieparata:, Dcusnon ronomio p dicuntur, vno continentur verbo > quod o cap. 6 %.
folm viuentium, fed etiam mortuorum dominus
dicitur d, vt Chry foftomus. Lucasp pofiiit, Diliges Dominum JSeumtuum,<3' ex om~ pcap.10.17
nibus yiribu' tuis.
Lucas addit quidam, quod argumenti vim non
Terret hec exaggeratio Caluinum , & impofibi- Caluiniro-
augere,fed minucre videtur , tmnes enim, inquit, vi- lia hominibus Deum prxcipere mentitur. Ex c, in- lf* j"tj""
mt, Si enim omnes illi viuunt , etiam qui extindi r , nminib ^um prxapere hoc,
funt,illi viuunt, ideoquenon fequitur,
funt, illi viuunt, ideoque non fcquitur, Abraham, Abraham, C , ^'^TV. ,
, ,? ' y itpthcn.
^p'c
Ifaac, & Ucob , extinos non (, quemadmodum tT^t^^^d^.^Pt^ ditur-
vtrummaioreimpietats, an ignorantia didum fit. I" harm.
Chriftus probare voluit-Repondeo, Chriftum cm
Nam impietatisquidemfummeft,dicereimpofli- p*"^"c_
addidit^wwc enimyiuunt o,rantum rationem reddcre
bilia nimis Dcum piicepiiTc:quod tamen ferendum oa
voluiCTe, cur Abraham, liac, & Iacob, qui mortui
fortaTe eTet, fi tantum prcepiTet , etiam ab funt-
erant , viuentes nppellaflet, quia nimirum omnes
iis,quiimpofibilianonfecerunt, cVgrauiflmas, & Caluini
non ! am, qui corpore viut,fed etiam qui mortui
fempiternas pnas exigeret: quis enim hoc, vel ho- ignorancia,
funt, Deo viuuntmon tantm,quia eorum animi vi
mo maxime impius diccre potuit , nifi Caluinus,
uunt, fed etiam quia enacere Deus poteft, vt in ia
qui omnes impietate homines fuperauitrlgnorantiae
corpora reuertantur,& eomodo viut,quo ante vi-
*p*.i} uebant, ficutdixitc , Kon eftmortua fuella, fed dormit, ver fuit ccx,non vidcre,quo modoipfc fibirepu-'
gnaret cm diceret,neminem hocpraceptumfcrua-
vel qui nobis mortui funt,Deo viuunt, quia nos fola
re polTe.Qins enim infus eft, Diligts Dominum Deum
. videmus corpora, corpora autem mortua funt: Deus
tuum ex toto corde, nifi vt Deum, quantum poiTumus,
Cur Cfiri v'^et animas, animx vero viuunt. D diligamus ? poflumus ergo praeceptum hoc ieruare
flus hoc lb. Soletmultisquiri,quidcaufje faerit,cur cum
quia,qultum poiTumus, Deum diligere vtique pof-
Inn rfus tarn multa, ttaque perfpicua in Scripturis fcris de
tdtimonio futura reurreftione teftimonia int,n potis Chrt- imuszdeindeconcludens, nos Dei prtjeeptaftruare
; , ftusadduxcrit.Rcfpondent Origenesf, Hicron. ^'^1'^^ non pofle,quomodo intelligttfine gratia Dei,an c
fTraftat m n . r vr r gratia? h incgratia.quid nobifcum difputar.qiu id*
Mi
.. &Be.ia,Sadduc.Eos
... non recepiiTe
- alios j Scripturjcfa-
" /1 /it lUrStlmaf: ; -
Proriusdl"musficumgratia,n3iamnobH,fcd l- Deo I,
crae libios, quam quinqu Mofis: ideoque exMofis r._.--:_:.._;
oliSMdeoaucexMolis ' '
ficit iniuriam,cuius gratiar,atq; virtuti limites ponif. q ad Pbil.4.
libris eos CHriftum arguerc voluiTe. Erant etiam in D.quidem Paulus q omnia fe pofle dicit,in eoquife 13.
hac re Caluiniftarum fimiles, qui eos rciicir libros,
Caluipifl quibus conuinci hrrefimfiiam vident. EtverCal- confortat,& Dauid '.IrrDeo, inquit , meo tranfgrcdiar1 i,faI 7-
mtfrum. Sed de hac quaetione copiofius alio dicemus.'0"
pmc/"" u'numboclocodicerenonpuduit, ita Sadducaeos
loco.
"ant iibi Prophetartimlibros reiccifle,ficut librum Ecdefia-
contntios. ftici, & Machabiorum libros ipfi reiiciunt. 59. Diliges Deum tuumficut teipfum.] Hc duo mixi- Duo kxs
s"p.vo. if.Phus ex its legis doctor.] Lucas 8 dicit, quemdam xima totius legis prxcepta Chriftus efle dicit, cm mandata,
'40, diftinda abaKis Drarceptanonfint, d caeterorum orani Dt}
ex Scribis confutatis i Chrifto Sadduceis, fubiecif- compdium.Narnxm praecepta in duobus tabulis manJatotu
fc , Magier , bene dixtslis , cjramplis , inquit , non au- fcripta r el/rlent, in prion, qu.vadL Deum, in poterionn. .fnntcoia-
pendium.
deb*nt tum <uiau4m interrogare, quodapparet nonad qua; ad proximpm diligendum pertinbant- prioris
Phariffos, & Scribas, qui indepotius,vtaitMat- tabula; compendium erat, Diges Dvminstm Deum tm
thiusjoccafiontm Chrftum iterum tcntandi acce- tx toto cordetuo: porterions vero , Diliges proximum um,
perunt , vt fe Sadducacis dodiores ...w.v efle oftenderent, cutteipfutn. Q i iomodo ergo, dicetaliquis,
..w4i.wHwv..vf , r*~-omnium >m,
ftj.je.it - ~ -
. fed ad Sadducacos efle referdum. Qem autem hoc mandatorum maximum Chriftus efle dicit , fi di-
p.rx.il. joco jviatth^us legis dodorem , Marcus Scribam ftinda mandata non funt>perinde enim videtur efle,
j uuviwuui j lTliUlUi " CT1U<1111
appellat, vnde intelligimus , quamuis Pharifeorum, aefi diceret,omnia mandata efle maxima. Kepon-
Sc Scnbarum diuerfa eifent officia, aliquando tam deo;nihil aliud Chriftum fignificare, quam omnia
eumdem.& Pharifa;um,& Scribam - fuiflc.Nam
.,....v.-.a... hunc
mandata hue tendere, vt Deum diligamus ex toto
legis dodorcm,de quo Matthus loquitur, Phari- corde,&proximum,ficut nos iplos}queaudmodum
475 COMMENT. IN MATTH. 476
ad Rom. D.Paulus * dixix,ple>:ititdo legis e dileciio,8c Gent idem A efll Dicunt ei, Dauid, att illis, quomodo ergo Dauid in f tritt*
15.10. Chriftus Concludit x',lnl)iscluobiismandatyniuer[alex , meat eum Dominm ? Alij ver duo Euangelifhe non
Vf. 40. padtt, er Vhpbetx. interrogationem, fed obic&ionem folam pofuerr,
Quomodo autem intelligcndum fit, Diligesproxi- Sc quia non dixerant,Chriftum Pharilzos,& Scribas
nmm tuum ,fici4t teipfum , duabus ex rebus pendet, al- interrogafle, non dicunt, quomodo vos dicitis, fed
tcra.vt feiamus, quis dicatur proximus , altera, quid quomodo dicunt Scriba, qu od autem dicunt , quomodo di-
fignificetdileftio illa./rf.Quis proximus habendus cunt Scriba, cum id' non Scribse,
' fed Scriptura' diceret,
cap ie 40. fit Chriftus apud Lucarne integra parabola cxplica- fupr 8 dgclarauimus. Dicebantur enim Scriba ea g Mp ,7j
proximus uit, omnem hominem proximum efle. Quid autem dicere, qua: in Scriptura non omnin erant exprefla, 10.
omnis ho- fignirkret partcula, ficut, facile non eft dicere. Nam quia Scripturam interpretantes id dicere docebant.
5J c(t- quidam matcriam notare putant, quafi iubeamur, 4.Z. Dicunt ei, Dauid.] Quomodo Chriftus filius
Quomodo _ ; : n _l: i;_ iu Dauid vocaretur, diximus fupr h. h cap.i.
dilibc idus omnia proximo velle,que nobis velimus.alijqualita-
proximus. tem,& modum, vt fenfus fit modo,id eft, propter 43* Q^iodo ergo Dauidiniritu.] Id eft, cum D ei
Deum, proxim nobis efle diligendum.quoipfi nos ipiritu pknus eflet, cum nonfuo, qui falli, mentiri-
diligere debcmus:alij affectum,vt eo afFcdu,conat- que poterar,fd Dei fpiritu,qui falli, mentiri
que proximum diligamus, quonosipfosdiligimus. poterat,loqueretur. Hebraiimus* eft, qualisapud Hebraif-
Omnia arbitror ficut vna fyllaba comprehendi.Nec Dauidem Sc , Ego dixi in excejfu meo. mus.
enim dubito, quin Deus voluerit, Vt& proximo * Hic Hebraifmuseftnhoc Haimo in yerbo jann iPfal.Jojt."
omnb,qusEnobisoptamus,optaremus,&cumpro- *fc4V^.quodadverbumelinfclinandemc>fe(lnos ha" K PfaI-
pterDe, ficut nos ipfo^&eoaffcdu, quo nos infos bemus.L" cefumeotii meat. Cxtcrum propm ad hunc *.
... - ... ' - Hebraifinum yidcturacccdcrc , quod habetur F.zech. 57.1.
diligeremus, fed ilUiddubium eft,quemadmodum
i tib i; de alicubiD.Auguftinus J difputauit,quomodo proxi- ' 'K'JJI'I veitiftai ktruch A i> o n a i,St edu-
xit mein fpiiitu Dominus, ! Domini.
era ici. c. me ea,qua; nobis velimus, velleiubeamur,cm faep
6. lib. 10. ipfi nobis mala velimus,diuitias,honores,voluptates, 44. Dixit Dominus Domino meo.] Hoc eftimonium I jn cum.
*lom/ ,8j & quomodo eum, ficut nos ipfos diligere-, cm nos 1 expofuimus,& Iudsorum caulll.itiones refutaui-in Pfal.109.
epilt. ad . rl . ,v ' , r 1 _ ....
Pfal-
mum ficuc ipibs,quam propter Deum amaturos efle, cm Deii abaliquoex iis,qui tempore Dauid Pilrrios fcribe- uide fcri-
nos ipfos ex toto corde,ex tota anima,ex totis viribus diligere bant, fuifle compofitum vt putat Aben Ezra: altera, ptus eft , &
diligere de- iubeamur: quodfi facimus, non poflumusnosdili- non de Chrifto,fcdaut de Abrahamo,vt communis ad Chri-
beamus. gere aliter, qum oportet, propterc iubemur, pro- hodie eft Iudxorum error, aut de Dauide, vt Aben *m
' i I . 1 1 *
Proximum ximum eodem modo diligere. Obijcietaliquis etia Ezra,& Rabbi D.mid exiftimant,autdeEzechia Iu- n inTrypb.
cur diligere exprimo precepto Deum ex toto corde diligendi, dxorum rcgeintelIigendum,vtpoft Chrifti tmpora Li.j.eon-
lubemur, vr confequi,vtproximum,ckfummoaflredu,& propter ludios cxpofuifle ex Iuftino n & ex Tertulliano* traMarcio.
aosiplos. j)eum diligAmus,quarc opus non erat, vt eum, ficut difcimus. Vtramque.vtdixi.cauillationemmultisil-
nos ipfos,diligere iubcremur. Facilis refpfiojmins lie argumentis refutauimus,& ex hoc manifeftc vtra-
na turalem proximi, qum noftri amorem nobis efle, que coarguitur. Nam fi apud veteres Iudaeos,Chrifti
Se fe quemque maxime amare,proptere hanc nobis tempore certum non fuiflet, & hunc Pftlmum Da-
diligcndi proximi datam efle regulam, vt eum, ficut D uide compofitum , & de Chrifto intelligcndum efle,'
nos ipoSjdiligeremus. Nam cuiufdam dofti alioqui facile alterutrum Scribx Sc Pharifiei, qui pofteriori-
Theoiogiintcntiam minime probo, quiputathoc bus Iudaeis mult doftiores erant, vtiquerefpon-
loco , de charitatis dilectione non agi diflcnt. Nunc autem recentiores Iudxi patrum iuo-
cap.it. jr. 41. Congregatis autem Vbariftis.] Marcus feribit, rum filentio apert condemnantur.
hacquarftionem Chriftum propofuifle,dum in tem 45. SiergoDjuidvoCAteum Dominum, quomodoitueius
plo doceret, fed facilior tft folutio , in templo fuifle f/??]Loquitur Chriftus ex Phariiforum opinione,qui
Pharifips congrgalos, Mircus Se Lucas non dict, Chriftum purum hominem futurum cxiftimabanr,
Chriftum Pharificos interrogafle.fedconcionantem cm Scriptura non folm hominem, fed eti Deum
dixilfe, quomodo dicunt ScribaCbriflum filium ejfe Dauid? futurum praediceret. N on ergo concludit Chrifti ar-
f Lib.4. de fedjvtait D.Auguftinus f, hoc nihil intereft. Nam gumentum.non efle filium Danid: fed efle pluquam Cfmfluieft
conCEug. Mattha:us pofuit, & interrogation ,& obieclionem filium Dauid , id eft, Filium Dei, ac verum Deurn, pluquam
cap. 74- Chrii Si<*d vobis,inquit,yidcturde Cbrto,cmusfiliut ideque Dauidem Dominum ipfum appellafle. US *
verusceus.'
. 1 L_
A P V T VIGESIMV M-T E R T I V M.
Arida in
in regnum cceloium,Pharifaeorum quidem opi- mi imitationc.terr appcllauitjVt Mofes 8, quemad- criptura
nione ingrediebatur.Necenim proptere fluus effi modmScGrarcinonnumquamaudoresappelbnr. 1^*' ,ro>
non poterat, qud Phariiiorum non iruaret tradi Interpretado eft Chryioftomi , 3c Euthymij in Qmd figni-
tion es , fed loquitur Chriftus, ex Pharifeorum opi- hunclocum, nonScribarum,5cPharifxorumdiU- ficet mare,
nione,atquedocbina. Hicfenfus exiis, qux dicun- gentiam, fed reidifficultatem declaran, quafifenfus fc atidara
i Verf. 16. turinferius d, facile colligitur. ilt V vobis ScribisA Pharifais, qui morum veftro- cucuiic.
icdemccps. 1^ ^4 comeditts domos vtdti*mn] Nonnulli putant, rum prauitate ade legis diuim ftudio aliengenas
D.Hiei onymum,& Origen,quia hunc verfum non auertitis, vtadeo difficile fit.velvnum tantvim ex il
explicr,non legi(Te,5c quod in ocbauo Euangelior lis ad veram religionem adducere, vt opus vobis fie
canone,quo jblusMarcus,Lucafqueconuoniuiit,po- mare,& ridam circuir : fed manifeftum eft, non rei
fitus fitdeuis conicctura,qux potras in canon.qum difficultatem , fed S criba rum, Sc Pharifxorum ftu-
in Euangclium valere debuit, pra:fenim cum omnes diumjambitionemquefignificare.qui magna follici-
& Latini,& GrxciA Syriaci codices lcganueTeautc p tudine Gentiles ad Iudaicam religionem pertrahcre
hos duos vcrfus hunc.atquepnecedentem apud au- conabantur, vel ambitionis caua, vt popul Dei au-
toresGra:cos tranpofitos, fiipr monuimus. gre vidertur, Sc fuain<5titatc,dotrinnque guber-
Qai ratio- Domos viduarum Scriba?,& Pharifaei, id eft faculta- narc,quadmodum nonnulli interpretes exilimant,
ncPhariGri tes dicuntur deuorare, qua autem ratione id face- aut, vt Auftor imperftfti putat, vt auto Iudxorum
tidoaium rnt,nontisexprcTum.Qiudam ideo eos deuoraTe numero/acririciorquoque numerus crefceret.ma*
onos de dicunt, quia confolationis caua viduarum domos iuquead ipbsluer perueniret.Vtrumquede Scri-
uorateat-
frequentabant, 3c conuiuiis pro officij dignitate ab bs,& Pharifeis credi poteft. Profelytos appellabat qq profe-
illis excipiebantur.quibusfacultatcs fuas confume- Gra;ceos,quiexGentiliumfuperftitioneadIudeo- ly.
bant. fie Euthymius. Alij, quia dum anlitatemfi- rum religionem vnrant, quos Hebra:i onj gerim,
mulabant,viduxadeos,vtiporumprecibuscom- Vocare folt,5c Chriftiani neophytosappe!labanth. juTiro
mendarent, tamquamadviros andos ventitabant, Ztcurnfa&usfueritj'acitislumflwmgehenn* ] Notus Hebraim.'
& eorum orationes pretio emebt: hoc probabilius, eft Hebraifmus, quo filius gehenni dicitur, qui ge- i 1 Reg.io.
quia ftatimfequiturj/ow^terirwnfjorrfBfej.quafi caua henna dignus eft,ficutno f3 betnmauethiiusmortis, K "P--.
ignificetur , quarc viduarum domos dcuorarent, qui morte dignus de gehenna autem diximus.
X
/
48j . COMMENT. IN MATTH. 484
E>uplo% qum vos.] -&, ad verbum, dur- A cfl*e,qum aurum.Argumentaturautem exilio natu-
pl:ciuj,quuim>o: Id eft, vos quidem duplici condena- rali, quodeftapud AriftotelemSaxiomate, propter eLb.i.pa.
tione,mppliciquedignieftis,illumautem plufqu quod vnquodquetAle,2r illud mag Namaurum,quod ller-..
duplici dignum faciris. Quomodo autem Scribac,& in templo et, non eftfenftum, nifiquia templum.
mVetf.pf*- PhariCridupJici pcenadigni eflent,3 explica uimus, nftum eft, templum igiturmagis fanftum.
cedcuti. quiadupliciter peccabantj & auaritia, & fimftitatis 22. Etquicumqueiuratinccdo.] Quacad huiuslociex-
fimuhtione. Quare vero peiores profclytos filos fa- plicationem pertinent, fupr f difta int. fcap; f ^
cerent, non tisc!rat,cum vixillis peiores eflepof- i^.Etreliquifiu.] Quidam tempus prarteritum,quod Ita Bezi,
Profclytt fent.Auftorimpeifcftiex;ftimat,proptereprofcly- Graeceft, perprarfens vertendumputant.&relin- qdi reddir,
quomodo tos maiore, qum Plmifeosfupplicio dignos fuifle, quitis,fieutpra;fcnti tempore dixitjtcimatis mentam, *omiK-
peiotcj qud quidem graius peccarent, non credentcs in cjranethum: fed melius nofter intcrpres , non folm, *
Phaiifeis. chriftum relifta iamidololatria, qum fi numqum quia propisGrarcum verbum fcutus eft,ted etjam,
reliquiflent. Chryfoftomus ver Pharifios ftudios quia fentenciam melius expreflit. Significat enim
conatos efle,eos,quos ab idololatria reuocaflent,pe- hoc loco tempus illud praetcritum Scribas,& Phari-
iores facer, qum fe. Melius idem Auftor imper- ** fieos, Dei grauiora praccepta iam diu non minus,
fefti,& Euthymius, ita efle natura compara tum , vt qum fi abrogita eflent,obliuioni dediTe.
itia potis,qum virtutesimitemur,&inrebusma- ludicum.] Exponit qua: fiint illa grauiora legi*
lis difeipulis magiftrifcil uperentur. prcepta quaciam diu reliqueranf,nempeiudicium,
16. Ducescaci.] Duces vocat, non quod veri duces quo vnicuiqueiusium redditunerant enim Scriba Scriptum
ent/edaut propter officium.quiadocendi - Sc Pharifeiin multiscaufisIudaeorum.iudices,vtdi- dettfhtut
re fungebantur, aut ex eorum opinione, qui fc alio- ximus & nihil magis Scriptura deteftatur qua per-
rum duces profitebantur, quemadmodmidola ex .& corrupta iudicia,vtspparetcxhislocisb. g cap"' '
Gentilium opinione Scriptura oletDeosappellare, Mfericordtam.] Mifricordiam vocat charitatem Det.iJ
& pleudo Prophetas Prophetar nomine ipe vocat. in proximum , quam D eus omnibus rebus antepo- 19.
Hcbraifm.' gjcumque iurauerit per templum.] v, in tern- nit, hoc enim eft, mifricordiam Wo, & nonfacrificium ', ij.
plo,ideft, per templum, vt in fequcntibus>Hebro- hoc eft^uodtantoperecomendatapudMicnacam*, fc j''"'
rumidiomate * 3f pro in,8cproper. Indicdbotibi, homo, quid fit bonum,& quid dominus r^- Q^ee.
* Hums HcbraffmifrcqucntiKnu,Pfal.i7.jo.duofappe- quirdtktetytiquefa(ereiudiaum,&diligeremiflricordiam, & fupr
ditatcxemph -p a chi btch f quia in n, fcupte,& c &f0llicitumambularecumDeottio,6cap\idZicharuml, .
4llbK3 Mh4,, & i Dum,, id z,Pei Dcmracum. UCait Dominus exaciturm, dicens , indicium yerumiudi- '^P'""
"Hihi e. ] Id eft, non debet, eft reus, vt ftatim Ute,& mifericordianiy& miferatisnem facile vnufquifque e*'' '7,
dicit:quod,vt qudam volt, nonabfolut,fed com- cum fratre fuo.
parate intelligedum eft,nec enim eft vero fimile, tarn , Etfidem.] Fidemappcllat, nondiuinamillam, qua Tides boc
Qiijdeitiu. impudentes finfie Pharifieos,vtdocerentiurareper inDeumcredimus: fcdillam humanam,^^" locoquid.
lacepcrtc- templum, null eiTe peccatum,id minus efle, qum pacta conuenta [eruAmus, quamdiciorumfMorumejuecon- "'
plum,&iu- pCI-aurumtempliii!rare,etfivtbdiximus,multive- ftantia definitur, quam Deusndiligenterferuarivo- nLcutC
jo^nfj^pi," teres ductores ita fenfcrint.Euthymius iuramentum luit, ^fnima/xnqvlt, quit peccauerit," contempto Domino
b cap.j, ix, ' vom interpretatur,aut iufiuradum,quo aliquis pro- negauerit proximofuo depotum,quodfideieiuscreditumfuc-
. mittebar, fe templo aliq-iid oblaturum efle. Idenim tat,yelyi aliquid extorferit , yelcalumniAm fecerit , reddet
iuramentum propter, Scxbs,& Pharifiei, quorum omnia, perfrAudemyoluitobtinere,integra,& quintan*
muiti iccrdotcs erant, magis doccbant obligare, infuper partem Domino cm damnum intulerat : pro peccato
qum ( quis per templum iurau jflet,id cft,fe templ. fuo offem arietem iw maculatum de grege.
dificaturum quia,quae templo offe. ebtur,in pb- 2*. ExcoUntes eulieem, camelum Autem glutientes.] So-
rumlucrum reddabant,al:ud vero templum nemo D letincalidioribusregionibusmultosculices vinum
poterat id'ficare. Coafta,8cminim probabilis in- habere, vtnecefle fiepe fit.quivoluntbibere, vinum
terpretatio.Hieronymus ver, Theophylaftu s,& D. pris excolare,vt cuLces tollant.Inde fumpta tranfla-
Thomas fic intcrpretatur, fi quis in contentione, feu tio. Camelum autem ex more patria? pro re maxima
in aliquo iurgio , vcl in caufie ambiguo, iuraflet in pofuit,vt fupr . Apptret autem fuifle prouerbium, e .'
teraplo,& pofte conuiftus efletmendacij,non tene- quale illud fuifle diximus ibi , facilis eft camelum per Hebreoti
batur criminis reus : fin autem iuraflet in auro,& pe- foramen acus tranre. prouei-
cunia, quae in templo facerdotibus ofFerebantur, fta- 2 j. <aod defom eft colitis^ pAropfidis ] ri i^a-nv **
^ tim id, in quo iurauerar, cogebatur exloluere. Rur- mviei*, exteriorem ,&paropfidisprfew>aut,quod i
fum fi quis iuraflet in altari,periurij reum nemo reti- Grrcis verbis propis abeft, quod extra (Alicemt& -
nebat, fi autem peieraflet in oblationibus, hoc eft, in ropfidtm eft Calicem vocat populum, paropfidem pa-
hoftiis, in viftimis, & fimiliter in cacterls, qux ftere- tinam,quacibusfumitur,vt apud Pollucem,& Athe-
bantur Deo iuper ahare,harc ftudiofiflm repeteb- E . N otum eft carmen veteris potae * quam mtd- *
tur.ltaq ue hi auftores auaritiam eius traditionis ori- tA, magnquepAropfidecanet. Lucas catinum appellauit, Sat. j. j
ginem fuifle putant. Qupd autem aurumtempli in- quod aut idem, aut fimile vas eft.
telligendum fit, dubium etiam eft. NamTheophy- Intus Autem. ] Id eft, qua intus fnf , intelligitur Quid fit
laftusaurum illud intelligit,quo tplum intus velti- enim-w. Calicem,& paropfidem vocat ipfumhomi- paropfis,K
tum erat. Euthymius vero va,cdelabra,cacteram- , quae extra calicem,& paropfidem tunt , ordes 5ui<1 liU"e
que auream templi fuppelleftilem. Hieronymus& corporis, quaeiunt intr, fordes anims. Significat otl '
eda omn templi pecuniam, quod eft probabilius. ergo, eos de corpore lauando, atque mundando ni-
17. Qwdenim.] Partcula caufalis hoc loco otioa misefleollicitos,deabludisanim3fordibusnimis
videtureff': nullius enim rei causa redderevidctur, negligentes. Videtur hoc etiam fuifle prouerbium, Pronev
ebnifin. led Hebraifmus eft, quo folt Hebrei non rei,de qua quo fignificabatur , aliquem minus neceflaria nimis bium Hc-
loquuntur,fed vcrbi,quo vfi funt.aliquando ration! ' curare,magis neceflaria negligere,quemadmodm fi breorom-
reddere,quemadmodumin Idiomatisannotauimus: quis vas,quopomm,antcibumfumoret,extrinfccus
excmplumeitin Scriptura <1 ' chi hu hah- mundaret, intrinfecus non mundaret.
i.Paul < . hecor, quia ipfe primegenitus e, & infr d. Reddit 26. Vi fiat & id, quod deforis eft, mundum ~\ Quasri-
* . ergo Chriftus rationem, curPharifacos careos appel- tur quomodo, mundatis iis, qua: intus funt, ea,quae
*>- lauerit, quod nunirum non vidant templym maius extra fun, munda fiant, cum nihil obftare videatur
4*5 CAP. XXI. DE CHRIST. AD PHAR. SRM. 48
quin poffitaliquis mundo effe animo, fordido vcr A po:c!b faluicfTc, cm viperafitis; quoi non ideo Mal? aoaB
corpore, dictar id, quod d eft, mundum fieri, dick , qu ileri non poffit, vt peenittntiam aganr,& tuimti<
cum inferiora mdata funt:quia non magis inquinar, falii Gat, li d qud eiufmodi homines, qui tarn diu- CI- P0
quam fi immundum non eflet. Non enim, quod initat tunvjir. Icclcrum iiiorjmcaliumobduxerunt, raro
a .., , in os^eoinquinat bominem , omnia munda mundts 4 peenitentiamagere, & lui eficble^nt, autqu^d
b Ai .1. i 9. Qnjtdicatts[epulc!)raVropbetartm,& or,at:stno- adeo obdurati in malum effent, vt auerti ab eo puffe
mmentatuorum.] lloldem Prophetas,&iuftos vide- non vid-rentur.
tur appellare,vt aliis locis annotauimus,& ex Ioanne $4. ideo.] Non rcddt'caufam, cur Prophetas, Sa-
e doeuimus. ficut fepulchra, & monumentaidem picntes,& .ScribasmiTurus fit: nequeenim propter
cap. 5.17.
funt:eft enim ex Hebrrorum idiomate eiufdem fen- Scibarum,& Phai iiorum nequitim miffurus erat,
tentiae aliis verbis varit.? repetitio. ./bdificabant fed reddit caufam.cur e is effent occifuri,quia nimi-
autem Prophetarum fepulchra, cum vetuftate col- rumferpentfs eranr,&genimina vipciarum: frpen-
lapi effent, vt Hilarius exponit. tium autem,& viperarum proprium eft,homines oc-
Sepmlchris Conftatex hoc loco, Prophetarum , &iurorum cid er.. Lucas 1 aliter d\clt,bro:mjnq j'n,<jrfiipeniM i cap.11,44
1-- -.
honor ha- fepulchra in honore apud ludaeos habita fuiffe. ' Deidixitimittamadlosproph\tM,<~^po]}olo's~& lit t - .
berifolitus. Qiod autem ea Scrib, & Pharifxi collapf reinte- occide-ittCrperfequentur,vhi videturalicuius Prophets
grarenr,noQ vituperatione.fedlaudedignum erat.vt teftimonium allegare , cm nihil hodie talein Scri
Trac*, in Orgenes d, Chryfoftomus, Euthymius admonue- ptura legamus. Credi bile, eft, ita Chriftum,vt Lucas
.. runt, neeproptere. eos Chriftus reprehendit, fed narrar, locutum effe, nec dixiffe : Ecce ego mitto, vt ait
quia cm eorum xdificarent fepulchra , maiora ipfi M atthaeus, {ed,fapientia Dei dixit , mittam ad tilos, &c.
patrarent homicidia qum qui prophetas illos,quo- ne, fi diceretjfgom/ffo, Deum lefacere videretur,cu- Dei pro*
rum fepulchra xdificabant, occ i dorant. ius proprium eft, mittere prophetas, fed Mattha?um P*' eJt
3 1, Itoque teimonio eftis vobifmetips, quia filif eflis n- fenfum, non verba recitaffe. Idem enim eft, pientia
rum,(jni Prophetas ocoWmmr.] Bene hoc loco concludic Dei mittet, & ego mittam, quia ipie Dei fapicntia p ? eta "
Chriftus exeo, quod dicebant Scrib,& Pharifxi: erar, &exambiguitateverbi inuidiam euiiauit. I ta
Si fu ffat.us in diebuspatrum noftrorum, mn eemusfoctj eo que noluit vllum vllius veteris prophera; citare tefti
rum in [anguine Vropbetarum, eos tcftari his ipfis verbis, monium , fed quafi ipfe Dei voluntatem interpreta-
effe i eorum fil ios , qui prophetas occid erunt,ed retur, futuraquenuntiaret, ficur vcieresProphetae
e cap. . 48 paul aliter argumentum rccitatLucas 'tprofec 'o, in- flebantdicere flW chohamar Adonai, Dieere
quit , teficamini, qtid consentitis openbus pairumvero bac dit Dominus, itailledicit fapientiaDeidixtt,de, '<1 Hc*
rum/juom.im ipquiaem eos ocaderunt : adificaiis decreuit, Hebraifmus *. SK
eorum fepulchra. Crcdibilc eft,vtrumque Chnftum di * HuncHcbraifmum fupra notauimus,'lliusftiam eiera-
xiffe: fed alterum Matth.vum,alterum Lucam reci plumiltud cx j. Reg. fu'iiiciemus 2 TOK'I
taffe. Supereft videre , quomodo apud Lucam bene 'blWn vatomtr tl btnau ibUuftmli, & dixit filiis fuis,
Chriftus concludat, cos teftificari ioperibus pa- fternite mihi, id Ht prxcepit.
trum fuorum conientire. "Prophetas , & Sapientes,& Scribas. ] Lucas dixit pro-
Chriftus Non videturmihiex animi (ententia Chriftus id phetas,& A po!lolos,vnde cftat,Chri(l um pbfto-
quo ammo concludere voluiiTeiid tantm propofitumillifuif- losfuoSj&ScribaSj&proph-tasappellaffejVtaccom
ha: dixe- fc, illud ipfum argumentum , quod ad probandam modat ad Iudiorumconfuetudincmloquerctur,
I1C. inititatem fuam Scnbx, & Pharifaei afferebant, ad apud quos legis doctores Scriba vocabantur.Solct
probandam eorum nequitiam in eofdem rtorque- enim ita a'iquando Chriftus loqui, Vtfupi ,& D. iccap,i.(,
re, quafi commune effet vt Rhctores vocant , quod Paulus It Sapiens,ybi Smba^bi cSquifim bumfCuli. ' Cor.i.
in vtramque partem equvaleret. Qm enim fepul- D 35. Vt yeniat fupervos.] Recle Euthymius annoti- **
chra p: ophetarum ardificabant , viden poterant, aut uit particulam,Tf, hoc in loco hon cauim, fed cuen-
ideirco facer, vt cos honorarent, aut vt magis quo- turn fignificare. Hebraica * autem phrafis eft, alicu- Hebraifm,'
dammodocciderent, id eft, eorum memonamvn ius fanguinem fuperaliquem, aut fupereius^ caput
cum corporibus fcpelirent ; quemadmodam folent vcnire,id eft homicidij pnas dare,vt infr \$ m 7
latrones, quos occidcrunt,non humanitatc, fed alio eius fuper nos,& fuperlios mflrosjid eft,nos,& filij noitri
homicidij genere,ne repcriantur,fepelire.Scriba;,& cul pa m praftabimHS, & fi quid in hoc peccati eft,
Pharifari priori fenfu: Chriftus pofteriori argumen- pcena$libenterIuemus.Similis phrafis Icgitur aliis in n Luc to.'
tatur, non quod iudicaret eos eo animo fepulchra jocis n,quemadmodmLatinidicebant,/^i<i'w4/i
prophetarum edificare, vt patrum fuorum nomici- J'fiet,' mihi CT capiti 1
meo. Sic Seneca . ] ' 1 1 *
i.Reg.i.ui
diis confentirent, fed quod faum ipfum in earn * Hunc Hebraifmum habercus j. Ree. }}. his verbis Lib. 4. dc
etiam partem non minus, quam in contrariam poffct afcVtCU DiTOT 13ll * demtbtmiiro/cb , bene,ficin.
aliquis interpreter^ & (anguines eorum in caput Ioab 11,& re- cap jr.
Quid fit . 32^ Et vos impit ntenfuram patrum veflrorum.] Id eft, uertetui fanguis eorum in caput Ioab. quoJ cftioab dc ho
jmplere occidite eos prophetas, quos illi,quia non dum erat, micidas fc commilis pecnas luiturum.
menfuram occidcrenon potuerunt. Intelligit autem iipfum & A fanguine JlbeUufti,vque adfanguinem Zacharitfilif
J1""- eos,quosinfii fe miffurum dicit. Hoc enim eft.im- Baracbu,quen>4ccidiisinterten>plum)<r altare.] Mani
61 plcremciiram patrum fijorum, eorum fcelera^tque fcftum e,voluiffe Chriftum dicere eosdaturos poe-
homicidia maioribushomicidiis, celeribufquo cu- naSjob mortem omnium prophetarum, quicumque
Non impe- rnulare. Adnourt Chryfoftomus, Theophylatus, vnquamoccifi Iudaeisfuerant-Numerataut Abel 4Abel car
ratChritus & Euthymius.Chriftum his verbis,etiami imperare inter prophetas , quia fuo facrificiovidcturChriftt interpro-
fed praedj- videatur,non imperare.fed quod futurum erat,prs- facririciprfdixiffe,vtindicatp.Pauluspcmdicit, Pbcus nu-
dicere: qaemadmodum apud Ioannem dixit luda?, sAbel fide plurimam hoiam obtulijfe. Enumerat etiam pHebiL
Ioasn.ij Quodfacis.faccitis. Facilis dici potuit concefllonem inter illos,qui Iudzis occifi fuerant.cm ab illis oc- 4,
7-
Virgil. 4. eiie,qualis illa apud poctam e.I,fequereltaliam ventis. ciius non fit, quia Cain, quo occiis eft.omniho-
Ancid. . Serpentes,geniminaviperarum.] Hunc locum h ex- micidarum caput fuit, & quarauis non fuerit natura
hcap.jiy. planauimus.Senfuseft,cm viperarum filij fitis,quid Iudseorum pater, fuit imitatione. ltaqueillius filij
poteftis effe, nifi vipers? non enim folent filij paren- effe Iud-ci figmficantur eodem modo, quo dicuntur
tibus meliores effe, peiores blent. filij effe diabolis. Ita ludas dixie r, r*illis,qwinviam ^toh 44'
QuomodbfugmsiudtciojebemtX\ Id eft, quomodo Cain abitrnit. Ita Auftor imperfeh expoluit. 1 Vertu '
X ij
48; COMMENT. IN MATTH. 488
Vulgarivhoc loco de Zicharia qurcftio eft, de A rum viueret, qui peccauerant h. Ira ergo Ph mfxos h r-Reg-if.
De Zacha-
ria {'..ra quo.cm multi fierint,Cfrriftus ioquatur.Nonnulli fccrdotes, &Scribis, pcenas exfoluturos fnguinis *7.
cliise filio. audores exitimant, d.- Zicharia, Ioannis Baptifra prophetarum, non qud ipii occidiiTent, fcdqud
An rnerit patre loqui, veterem narrantes traditionem, qua? in cm eorum Refpublica, eorumque maiores occi
jl er loan- nonnullisapocryphis librislegebatiir, hodiquein diiTent, & ipfi occidifle putabantur. Ita Hierony
ms Ba-
ptritae. necio quo,vt vocatur, Proto euangelio lacobi legi- mus, & Beda.
tur, fuitTein templo Icrofolymitanoparatum lo- Alij dicunt, fepe filios pro partibusptenas dare,"
cum,in quo folse virgines cfiderent.Virginem vero cm eorum mores imitantur,vt Deus comminatur
Mariam Chrifti matrem , poft fcelicem partum in ",>o fum Deus^elotes vifiians iniqwtates patruminfilies i Exoduo:
templum ingrefam voluiffe inter virgines, vt fole- vfque in tertiam , O" quartam generationem. Alij alios 1;
batjocurrf habere, prohibit.im fcerdotibus,qud etiam , cm patrum fuorum peccata fequuntur, pro
filium peperiffet, defenm Zacharia, qui virginem illis non puniri , fed propteredici puniri pro illis,
feiebat, ea decaufa ceteris lerdotibus inter tem " quia cm eorum exemplo non refipuerint, maiore
plum^ altare occium efle. rta Orgenes D.Ba- pnasluunt. Sic Chryfbftomus,Theoph)'laus&
. filius b,Theophylilus,&Euthymius hoc loco. Si
Matth.i. mile quiddam refere de GnoftisEpiphaniusc. Euthymius interpretantur.
. de Ego de illa quasftione, vtrm filij pro patribus ali-
hum.Chri- Qux' traditio, fi ex bonis libris probaretur, hunc qudo pcenas ioluant, necefle non arbitrer hoc loco
b genera- locum valdc congruenter explicaret. Fuitcnim Za difputare, cm fine eius explicatione poflit intclli-
tione- charias pater Ioannis vltimusprophetarum,& per- gi,& ea quseftio in Exodo , nobis traiata fit. - cip.xt.r;
in coram
hxted. fpicuum eft,voluiTeChriftumfignificare,Scribas,& do autem hoc loco, Chriftum humano, vulgarique
Pharifros, daturos cffc pcenas anguinis omnium moreloqui voluiiTe. Ncque aliud quicquam figni
prophetarum, qui occifi eflent, primo vque od vl- ficaTe, quam Scribas, & Phariikos tarn graues pro
timum. Nomen tantm patris Barachinon conue- fuis homicidiis pcenas daturos efle, vt patrum etiam
niret. Ncc enim illius Zacharias pvrem Barachiam fuorum homicidia portare viderentur , non qud
vocatum legimus. portaueriiit.fcd qud feucris puniti fuerint, aull-
. Alij putant, Chrilum loqui de illo Zacharia, qui que meruerintmifericordiam , fic cnimfblcmuslo-
ex duodecim minoribus prophetis vnus eft.Is enim d Q qui de aliquo.qui cum multas fecifTet cedes, & puni-
cap.i i.
filius Birachix fuifle dicitur,quam opinionem Ori- tus non fuiflet , ad extremumnouo homicidio per-
gcnesChryfolomus,& Hieronymus refcrunt,Stra- petrato deprehcnis, atque fufpenfus eft, omnia fi-
bus vero fecutuseft. Alij huncfuife Zichariamil- mul exfbluit, non qud exfoluerit figillatim omnia,
lum,filium Ioiadaefccrdotis,qui e inter tcmplum,& autqud maiores pcenas dederit,qumquas provl-
i. Paral.
14.11. altare occifu s commemoratur,qu3e& Hieronymi,& tima cdemerebatur,fd-qud fine mifericordia pu-
Bedf,& omnium fere pofteriorum interpretum opi nitus fit, & tantas foluerit pcenas, quantas mximas
nio cft,co ceteris probabilior,quod folum illum Za- potuit. Hunc efle fenfum hoc loco euentus docuit,
chariam in Scripturis nter templum, & altare occi- vt confit x his verbis J, rclinquetur vobis domus yera \ Verij^J
fum legamus, & eft vero fimile, Chriftum notam hi- deserta, & ex toto capite fequenti. In illo autem exci-
ftoriam, & acris teftatam literis commemoraTe. 11- dioScrib2E,& Phariiei vixpotueruntmaiores,qum
lud nntm non cucnir,qud Zacharias ille in Scri- dedre, pcenas dare, quod, qui Iofphum legerit,
ptura non Barachia?,fed loiacit filius appellatur. Cui facile" concedet. Sed fi nullum alium prophetam,
obiclioni duobusmndis interpretes refpdcnt.Pri- nullum Chrifti difeipulum, verum blum Chriftum
mm, vt Hieronymus ait, Chriftum non ad vocem D ipfum occidiiTent, mult grauioribus pnis digni
nominis.fed ad fignificationem repexife.Barachias erant. Itaque tantm abeft, vt pro patribus fuis pce
enim Hebraic benedicium Domini fignificat, id eft, nas luerint,vt ne pro fequidemipfis itis dignas pce
hominem iuftum,&diuina ab mdantem gratia,qua- nas luere potuerint: fcd,vt diximus,dicuntur fngui
lem Ioiadam ficerdotem fuifle Scripttira tota tefta- nis omnium prophetarum pcenas foluifle, quia
tur. Aiij Ioiadam binomium fuiiTe putant, fimulque qum mximas poterant, exfoluerunt.
Ioiadam nomine, & Barachiam cognomento appel- l6. Amendicevolnsy renient hac omnia fuper genera
latum. Conieftura probabilis eft,quod D. Hierony tions iflam."] Et afleuerationis partcula , &
mus afHrmet, fe in Euangclio, quo Naeareni vte- totius iterationefententix confirmt , quod ant di-
bantur, pro filio Barachia; filium Ioiadarlegiffe. xcrat, ne quis inancoa. fuifle putaret comminatio-
Curdicatut Alialcloriobiectiopoteftoccurrcre, qud Za nem. Generationem autem iftamvocat totum lu- Generatio
Prophetar charias ille non fuerit omnium prophetarum vlti- djEorum genus, fuper quosea, quae dixerar, ventura pro genere
vltimus oc mus, qualcm videtuf Chriftus figrrificarevoluifle. erant. Notus Hebraifmus * in dor, generatio, id
ellus. Nam & multi poftcfucrunt, & Ioannes Baptifta vl- eft, genus.
timus occiis. Facilis iolutioeft, voluifle Chriftum * Hunc Hebraifmam habemus Pfal.ij.. VtfY "tVt 71%
de illis tantm agere prophetis,quorum cedes fcris E ^ttUrJorefchau, hare elt generatio quatrentium cum, id ell,
eiTet literis confignata,ne Scriba;,& Pharifii patri hi hint hominum genus.
bus fuis occifos fuifle negare poflent, inter eos au- 37. Quoties yolui nngregate filios tuos, ficut gallina
tem quosin fcris literis occifos legimus, Zacharias congregat pullos [msfubalts,& noluiil] Semper iudi-
illeloiadx filius vltimusfuit caui violentam efle interpretaonem , quam fepe
Quomodo Alia hoc loco qua?ftio moueri iolct, quomodo D.Auguftinusadhibet in hunc locum, W,inquit,
quai raaio- Chriftus minetur, omnium veterum prophetarum congregare, & noluifli , id eft, etiam nolcnte te congre-
xesfccert, fanguincm fuper Scribas, & Phariftos venturum gaui. Senfbs enim eft facilis , quern prater illum Quj (t
poleristri- eiTc, cira ipfi eos non occidiiTent, & non debeat fi omnesprorfusauftores veteres fecutifunt, Deum volui con-
buantur. lius patris iniqutatem portare f. Quidam reipon- Iudarosadmelioremmcntcm vocaffe,& venire no- &
f EiecbzU luifle, ficut fuperiore parabola m declaratum eft , & no'uim-
dent , omnium Iudaorum veluti vnam efle congre-
> 9.
gationem, & quafi Rempublicam. Vidcmus autem vt per Salomonem" dixit, vocaui, & rentdis , xtendi ^^-^^
in Repblica , qua; maiores fecerint, pofteris tribu, tnanummeam,& nonfuit, qui afie ret,c per prophe- n Prouerb.
vt Amalechitae, quiafilHsIfral ex gypto reuer- tarn , vocaui, & nonrefyondiflis , locutusfum,& nonau- 1-14.
tentibus tranfitum per regionem fuam conceder ditSj&faciebatis malum in oculis meis , & quanolui, ele- 0 Ia- *P
jis, tk p, mocaui, <& non erat qui repunderet , locutus g( ^
g Exod 17. noluerunt S, delendi efle dicuntur,quod fiitum non
I.I4. cft,nifi annis pft plus quadringentis, cm nemo eo- wn, <r mn aitdkrmt per , Locutus futn ad qr.e17.1j,.'
489 CAP VT VIGESIMVM-QVARTVM.
4*0
vos mdni conjurons. & loquens, ey non diidiis , & A aduentu dicturifintdeChrito,fW/3/^TfOT'w 1
vos,& nonreifondiflts. Idem enim cil vocafle, & con nomine Domini, de difcntiunt. MjIc exantiquifl-
gregare voluifle, idem eft non refpondifle,& noluiP- mis, vt rcitt Auftor imperfefti, in quorum ipf
fe congregan. intentiaeft, dixerunt, multis ex ludis ibfinem
38. TLccerclinqueturvobis domus -vtt dtfertd.] Part mundi in Chriftamcredituros, atque eos difturos
cula ceci, propinquumtempus vrdetur indicare, vt efTe, ened0us,qm venit in nomine Domini. Hieronymus
multisaliis lpeis,quos nouuimus . Dornum auten hune cnfijm eTe putat : Non videbitis me , donec
cap.t.i.
eorum.aut vrbem appel lat, vt Beda exiftimat, quia confiteamini, id eft, nifi confiteamini me efle ;
eorum erat habitado, qusequep*ulo poft vaftanda qui venit in nomine Domini. Euthymius, & Theo*
erat, ficut Deusolimapudlfaiamfimili commina- phy'aftus,&,vtvidetur,etiamChryfoftomusrevera
tione vfas dixerat b, Ocndam yobs, quidego facidm vi
bcap.j. ludios in fecundo Chrifti aduentu difturos efle
ne*, duferdmJepem, Ci" erit in direptionem, diruam - p\itint,Benediclus,qutvemtin nomine Domini,in\litos ta
eiiUyr erit in concdcdtionem : aut, quod eft pro - rnen, atque coaftos. r
bibilius , tefnplum, quemadmodm Hieronymus, Ego inuitos quidera eos difturos puto: animo xtr Quom0(j
Theophylaftus,& Eithymius interpretantur, quia men, non ore.Sicenimmihiloquividetur Chriftus, iudi ho
quemadmodm olim.ita etiam tuncadeo in templo quermdmodm il rex alicui fe pro rege non agno- difturi
1 uo Iudari cfideban t,vt tutiillmum in eo prxfi Jium fcenti diccrer,fupendam te,& tune dices me efle re- fuQV
lerem. habere viderentur, vnde Propheta c, noliteconfiderein gem ; non enim lignificat,eum verbisdifturum,fed
7-r* verbis menddcifydicentes templum Domini, templum Domini, reipfa experturum ee. Quemadmodm apud Za-
templum Domini e. Nam& tempore Ieremia? paul chariam f,&IoaniiemS. Ftdebuntinquemtrdnsxerunt^ fcap.u.tor
antequ Chi Idaeis inuaderetur, fimili Deum com- quod cnim illicdicit,Wrwrf, hc dicit, duetis. Allu- gcap.19.57.
minationcvfumlegimus d, reltuidomum medm,dimi ditautem,vtopinor,Chriftus ad id,quod paulo ant
I.. 7
la Com. bireditMcm mcam. Nam quod Ambroius ' per do- acciderat h, vbi cm pueri in templo clamarent, Ho- j, Cap
ta P<l.){. mum, IudiorumSynagogamintelligit, autmins. (.mufilie Ddtdd, (acerdotes, & Scriba? indignantes di xiAC
probabile, autallegoricum eft. xerunt , dudis, quid ii diemt ? quafi blafphcmare eos
59. Dico enim veins.] rvedditcaufam,curdefereada putarent, quod Chrifto canerent, Hofdmidfiio Dduid.
corum domus eilet, quia ipfc nimirum,quotam- Przdicit ergo Chriftus.venturum tempus,quo tem
quam veritate, figura implebatur , paul pft erat pore etiam id cm d icere cogantur. Annotarunt hry-
ex hoc mundo difeeflurus. Itaque ficut domus ha- ^ oftomus,& Theophylaftus,& Euthymius illud ad-
bita tori bus vacux rucre folent, ita templum, eo dif- ucrbium dmodo, id eft, ab hoc tempore, non pun-
cedente, diruendum erat. ura temporis, fed pafllonis tempus fignificare,poft
Seca adus Donec dicdtis, bndictin , qui venit in nomine Domini] quod , etii ApoftoU, & nonnulli alij difcipuli eum
Chrifti ad Secundum Chrifti aduentum fignificariomnescon- iam (uicitatum viderunt, I udxi, dc quibus loqueba-
uceas hic fi enrjt auftores.Quoraod autem lud ci in fecundo tur, non vulerune.
gaJcacur,
X iij
451 COMMENT. IN MATTH. 492.
Mar.ij. ies Mi, 1 3 Tuncfiquis Vobis dixcrit: h Ecce hie e Chrius,aut illici nolitc credere, 4 Sr-
LK.17.tj. gent enim ffeudo Qhrii, pfeudo Prophet*: ey dabuntgna magna,Cr prodigia, itaVt
incrroreminducanw (ftfieri potefl) etiam ele fit. 1$ Ecce pradixivobis. z6 Siergodtxe-
rint \obis , Ecce in deferto efi,nolite exire : ecce in penetralibus, nolite credere. 17 Sicut enim
fulgur exit ah Oriente, ( paret vfquein (Dcidment : itaeriteyaduentus Filij hominis,
i Luc.17: 28 Vbicumquefuerit corpus, illic congregabuntur & nquila. 2,9 Statim autem po tri-
**.1). btdationem dierum illorumfol obfeurabttur, & luna non dabit lumen fuum, eyella cadent
Luc u u decali & minutes calorum commouebuntur : 30 7* tunc parebitfignum Filij hominis in
irc',l'J' ca^ ' & tunc pldngent omnes tribus terra : ey videbuntFilium hominis venientem in nu-
;.' bibus cali cumVvrtute multa, ey maiefiatc. 31 1 Et mittet angelos fuos cum tuba, eyvoce
f iP.cr. i'. vtgna : ey congregabunteleclos eius a quatuor venin, afummis calorumvfque ad trminos
. t corum. 3 z Ab arbore autem fici difeite paraboUm , cum iam ramus eins tener fuerit ,ey
folia nata , feitis qu ia prope e aas 133 i ta ey Vos , cm videritif h omnia , fcitote quia
prope e in ianuts. 34 Amen dico vobis, quia non prateribitgenerado ha-c, donee omnia h
m lue 17. fiant. 35 m Cerium, er terra tranbunt , Verba autem mea non prateribunt. 36 De die
ntfGen.7.<. utem la, & hra nemo feit, eque Angel calorum, nifolus Pater, 37 n Sicut autem in
diebus Noe, ita erit ey aduentus Filtj hominis : 3 8 cut enim erant in diebus ante diluuium
cometientes hibernes nubentes ey nuptui tradentes, vfque adeum diem,quo intrauit
inarcam, 39 ey non cognouerunt donee venit diluuium, eytulit omnes : ttaerit ey aduen
tus FiUj hominis. 40 Tunc duo erunt in agro: vnus affumetur, ey Vnus relinquetur. 4 1 dua
molente s inmola; Vnaajfumetur,eyvnarelinquetur. ^iVigilate ergo , quianefcitts,qua
o r.Ther. hora DominusVecrvtnturusfit. 45 "jllud autem fcitote, 0 quoniam fi feiret paterfami-
.'. jt. bu, qua hora fur venturas effet , vigilaret Vtique, ey nonfineretperfodidomumfuam.
Luc.".}*. 44 Jdeo eyvos efiotc parati , quia quaneit'ts hora, Filius hominuventurus efi. 45 Quis
putas, e fidelis \eruus,eyprudens, quemconimit dominusfuusfuperfamiliam fuam vt
p *. det ill.t ab um in tempore ? 4 6 P am ieferuus, quem cum venerit dominus eius, inuenc-
J" ritficfacientem.A.'j Amen dicovobu, quoniamfuper omniabonafuaconitueteum. 48 Si
autem dixerit malus feruus ille in corde fuo: Moram facit dominus meus venire: 49 7*
caperit percutere confer uosfuos, manducet autem, ey bibatcum ebrios : 50 Veniet dominus
fcruiillius in die, qua non ferae, ey hora, quatgnorat : 51 ey diuidet cum , partemque eius
qsap.j.u ponetcum hypoeritis, q iUictrit fletus,eyridordentium.
inf.ii.50,
yt ifufaffc / tdificjtiones, ] Struftura* tem-
IN CAPVT XSlV. pli. Eft vald vero fimilc, quod Origenrs, Hila
rius,, Chryfoftomus , Theophylatus & Euthy-
egrrffus lrfusde templo that. ] - miu$ annotauerunt , motos fuiTe difcipulos , vt
9y S \*a* TOfstTo im i5 , Et Chriftotempli ftrufturamoftendcrent, verbis, qu
egrejfus dbibtt rrmp/e.Nofter inter- audierant f: Ecce relinquetur nobis domus veflra Jefert4, cif.fttt)
prs videtuiiegiTe , *) it\davi tut aut, vt quidam putant,admiratiorje,quafi fieri non v.? J.
" imi *i *t* *** , meliore fenu. poflet, vt tantum , talquetemplum vaftaretur,aut, Curdifa'-
'tMvtrt Nam fjreffus lefus abibdt i templo, vt Grace legitur, vtalij ex illis, quos nomimuimus audores cxifti- Pulisdhrc
^'f'-"*. ~ tautologa vidctur efle *. Adde quod nonnulli mant, egqueprobabilis iudico, commiferatio- '^1^
reididic etiam codices Graci eamdem, quam nofter inter- ne, quafitampulchrum,&admirandumtemplum fuetnt,
abib,'fed prs fecutuseft, letionem habet. vaftari ferendum non eTet. Itaquevidentur, vtait.
fidelis in- ^ccefferunt.] Marcus * vnum tantum difcipulum Orgenes, demontratatempli ftruuraatquepuU
lerpretis aeccfiffe dicit- Euthymius exiftimat omnes difeipu- chritudine, Chriftum adcommiferationemflcere
" 1*$ de tempHpulchritudine,&ftrufhira inter ** voluifle, vt latam. fententiam de eius dcmolitione
tt omittcs fecollocutosad ChribmacccffiTe,vt Mattheus air, reuocaret.
Yba ic- vnum autem ex illis pro omnibus dixiiTe, Mdgier FuerattemplumilludabHerodede integro miro Temp'l-
plo.quein rfff'r,^WM/rfp</,vtaitMarcus.Poteft&perfylle- opere idificatum,longitudinc centum cubitorum, timi ai'
Grxco feo pfjni iniatthius lecutus ee,qui difcipulos acceflifle altitudine totidem, & amplis, viginti lapidibus bilis ilru-
habcntui. cjt)qUja vnusdifcipulusacceflit1ficutb dicit, indi- candidis , atque firmifimis , longitudine viginti- clur*' -
^Syl'ros cnatos fuifle difcipulos vnguentieffufione, - quinqu cubitorum, latitudine duodecim,aItitudi
ccap.aj.}9. latroncm blafphemaJb dicat. interpres videtur negationem non legifle, & qui-
4
491 CAP. XXIV. DE EXCIDI IEROS. ET MVM FIR 494
d.m fenfis cftmclior, fignificatenim Chriftus, vt A qui pridixcrat, vrbi , ac templo eucntur elent,
etiam,atque cam ftrudui rempli confiderenr,qu quod fign ipfius adueutum effet preccffurum,quod
magis euerfionem admirtur, non enim relinquetuf mundi coniummatione;n,vt Hilarius. Hieronymus,
lapis fuprr lapidem: quo etfi per cxaggerationcm & Strbus adnotarunt, quod, quimultis refellunt
lib. 7. de di&um videripotcfti vtingens tantm ruina, & va- verbis nihil mihi agerevidennr. Kim quod hrifti
bello lu- tatio dccIaretHr.qualemlophus "deferibir, tarnen aduentuSj& mundi finis eodem ttmpoi efutrusfit,
dako c. 9. noneftpaffadiuinaprouidcntia, vt exiftimare quif- quid quilo obftat, quomins diftmftde vtroque
& I0" quimpoffet,Chriftumvel in vno lapide per hyper- Apoftolidoceri velint? V tique & tepli vaftarionem
bdloqucndofuiffcmentitum.ScribtChryfofto- vt paulo poftdicemus, eodem etiam tempore futu-
. mus\&GregoriusNazizenusc,&Theodoretusd, ram putabant,nemo tarnen negat.de rempli euerfio
j.aduer-julianumApoftatam, dum imperaret , Iudiiscon- ne,&deChriftiaduentu,diueriaseffequiftioncs.
fus ludacos. cefl(J"Cj vtleroolymiranumremplumrerauraient, j. Ttidti enimvenitm in nomine meo.] Haud dubium
' u a lu ludios incredibili alacritate conatos facer, effo- cft,quin A poftoli ftatim poft tpli excidiumyChrifti
jijnum U* diffcfundamctaveteristemplt, vtnouareponerent, aducntum,& mundi finem futurum purauerint, fed '."
Li. j hift. ignemeximisfundamtisexliIuiffe,multquecon- anChriftusdcexcidioIerofolymirano,andeaduen-
Ecclce.io. fumpiffcexiis.quiidificabanr, i ta ldaos fuis - tu luo,& mundi fine refpondeatdd & du bium,& ob-
I:luni nibuSjChriftipradi(ionemc6plcuiirc. Vetusenim curumeft. Vetuftioresautores omnia referunt ad
A,0<2to templum, fi quid iupererat,itadirocrunt,vt lapis fu- finem mundi, vt lremus & Hilarius m, & Grege- 1 Lib. tl
com- Pra lppen1 non rcmanerer.nouum ver,ne inchoa- rius n.Alij hec,qui dicuntur vfque ad illa verbale c. x%,
tus rrita- re quidemdiuinitus prohibid potuecunt. fiquis ,debloerofolymitano excidiointelligivo- Hoc
iu$iu re- j. Sedente autemeo.] Hoc die quarto, pofteaquam lunt, vtChryloftomus,Theophylaftus, & Eutby-
dificando CUmramis,& acchmationibus in vrbem ingreffus rnius. Media mihi placet lententiajquam&Auguti- Euwp. "
mPl0', effet Chriftus, accidiTc inter omnesconuenit,dque ni p,& Hieronymi acBedi4 effe video , Chriftum o Vcrf .
C^io fin- ex Euangeliftarum coUationefacilcolligicur.Nam confuse de vtraque refpdiff, ficutcfus Apoftoli P Epift.io.'
elisdic- eodem die in Bethaniamfeccflitjfecdo veroexBe- interrogauerant.Quod certoeumconfilio,arquedi- Hoc
busgftara thaniarediens, ficui maledixit, tertio ver die,cm uinofeciffarbitror,nequispoffet finem mundi - Si
fe- itrum ex Bethania reuertcreturjdicipuli arefiara gnofeere. Exiftimabant A poftoli, hic eff cohicb, de excid.o
f . videruntficume- Eodem autemterrio ex leruilem finem templi,& finem mundi, noluit Chriftus hune Icrofoly-
15.14. i. r Bethaniam de more rediiffe,vt ibi notem ageret, q illis errorem eripere , ne poft templi euerfionem, in nicano, te
f Cap. xi. cx Luca f intelligitur. Itaque die quarto Bethanii longum expeftationem porngentes, fecuri effenc d*&ac*-
37' fuit,& quia nullus Eulgeliiti narrt, eum antediem Diligentia tarnen, atquc prudentis lectoris eft , qua: ^q^
quintum,quo Pafcha cclcbrauit, Ierofolym reuer- delerololymitanocxcidio.&quidemundifinedi-
l( s tiTe,& quiaMatthiusSfcribit, eum fuiffc in domo ctur.fubtiliconieluradiftingere.HacergOjquae pfeU(j0.-
' Simonis leprofi duobus diebus ante Pafcha, Betha- nunc Chriftus dicit,ad vtrumque videntur pertine- ehrifti ante
niamautemfuiffeadradiccmMtis oliuarum dixi- re: nam & ante Ierofolymitanum excidium multi excidium
cap.xi.i. mus\Quarecredibileeft, Chriftum, cum in mon- Pfeudochriftiextiterunt,& ante finem miidi muiros lerofoly.
tem, qui paulo plus mille paffibus ab vrbe diftabat, futuros,Iones in Apocalypfi teftatunquare cm ge- "V**? .
afcendiffet,exeovrbem,actemplumcontemplatum neraliter ntentiaintelligi poffit, reftringenda non ueimt*
effe, &aliquid de futura ciuscalamitatepraedixiff, cftjncSpirituifanfto^uoChriftusloquebaturJimi- . .
quodoccafiondiicipuIisprbucritinterrogdi,</ic tes praefigamus. Scribit Lucas r extitiffe Theodam r InAtis 1
nobu,quAndth*cemn id ex Marco, obfeura licet con- quemdam, qui Iudatorum populum conturbauerit, Apoll, .
i cap i}. 3. ie&ura,colligitur ', Et federet, mquit, Monte oli- dicentem ie e(Tealiquem,id eft,magnum prophetam.
contutemplumy 'mdiam eum profpexifle,& - EiushiftoriamIofephusfcommemorar,itemquede ,
tcmplatum fuiffe templum, & de eo aliquid dixiffe. aliis fedudoribus t feribit multa.Hieronymus Simo- 1*^."4j
bAcceJferuntdd eum difcifuli.] Marcus ici ibit quatuor nem Magum inter eosrjumerat,qui falso Chrifti no- t n SC
tantm accelliff, Pettum , Iacobum , loanncm, & mine venerunt, quia virtus Deimdgnd vocabarur u. li.i.de bcl-
Andream. Itaque dubium eft,an,quod Euangelifta Huiufmodinugatores infinita Iudorum multitudo '"Iud.c.i*.
dicit,fecretacceffiffe, intelligendumfit, illosqua- iquuta eft,diuiiio plane iudicio.vtqui Chriftovero u A<a >,
tuor fcreto ab aliis difeipulis ad Chriftumadiiie, Dei Fio non cred deranr, fedudoribus crederent,
atque eum interrogaffe,aut,vt Euthyntius exiftimat, ficut Chriftus pradixerat Egbytmi nomine Vatr x ioan j.
acceffiffe omnes, fed fecret ab aliis hominibus, vt mei.&nondccepitsme: aim yenerittn nominefuo,ilkm 41'.
non nifi difcipuli effent.lllud prius probabilius vide- dccipietis,8c, vt ait D.Paulus , Eo quod cbdriidtem veri- 7 * *&
:(- mr.ProptereenimvidcturMarcus,eorum,quiac- tdtisnonreceperimt,-vtfdluifierent,ideomittetilksDeuiofe- Thef-*- I0-
luDtadcum ccffcrtnominaexpreffiffe, & eft credibile quatuor mionem eiroris , vt creddnt mendacio,
tantum illo$ difeipulos, qui Chrifto omnium erantfimilia- 6. ^udimriemmeis.] tu^nn-n khv , audituri
Scipu Sc rillimi, & fecretioribus myfteriis intereffefoliti,fo- tutemeflis, fed d,dutem, pofitumeftpro fi, emm, vt
eur> ' los voluiffe de re maxima Chriftum interrogare,exi- fupr1. Itaque melius nofter interpres, qummulti z Cap.ij
ftimanteSjfaciliseumfibifolis, qum omnibus in reccntiores, reddidit: reddit enim Chriftus cauam t.
cmunedifcipulisdidurumefle.Erat enimdetem- eius,quodfequitur, videte , neturbemini, quafidicat,
pli excidio periculofum loqui>quemadmodum Ste- propterea moneo vos , ne turbemini, quia pradia,&
. In AAis phano obieumeft, *Audiuimus eum dicentem, quo- opiniones pri'liorumaudituri eftis, 77ba'^k,^ **
Apoft. cap. nidmlefuiKd7arenU) hiederuet Ucum ifium.Q autem mhijuar, beltd,& duditiones bellomm, ad verbum,id eft,
*-- dicipulosmoueret, vtidinterrogarent, incertum: bcllorumrumores.Hebraimus* ny\nvfcbemuldht
credi poteft,naturali eos ftudio,quo omnes homines duditio, id eft, rumor. Qudam nimis lubtiliter hic
teneri folent/utura, maximque , qui fe,patrim- duo dfftinguere vidtur, in quibus Origenes,& Eu-
que fuamattinguntfciendiadduos fuiffe: fed Au- thymius,quorumillealIegorichec pnelia interpre-
*^ "tor imperfei in meliorem partem interpretatur tatur, ea qui in vrbelerofolymitanacommiffafunt:
cos defiderio, quo tenebantur, Chrifto in regno ecc- rumores ver bellorum, qui in aliis luds ciuita-
lorum fruendi, de mundi fine interrogaffe, quafi ni- bus gerebtur. Si quid intereft,malim hoc modo di- QH?d. nt
mium illis tardare videretur. 1 ftinguere, vtpnliafintpnlntia, rumores prilio- 1. &
di- 1"1 erunt,cr quodgman dduentus tui,&con~ rumfuturorum: vt fit fenfus,eos,vt fuis oculis multa ^
iupuli. " fmmdHornsftculi}'] Tria intcrrogant,qudoea mala, iara prsfeotia Yifuros bella, &iisauribus alia iam incerfits "
X iiij
495 COMMENT. IN MATTH. 49
inflare audturos] & bellum ex bello, malum ex A orbe predicandum,quod ante Ierofolymitanum ex
malo oriturum efle. V \ cidium eque fitumfuiTe confit, eque fien po-
* Sic i.FUg.i. 14. 31 ' thb*h ajfch*- tuife.Chryfoftomustameu,&Theophylaclusinfua
muhhb, non *fl auditit. noftct, fama, lnttia perfiftunt, vt hxc omnia de folo Ierofolymi-
Oportet enim hoe fieri.] Non oportet abiolut: fed tao excidio intelligantur, quos multi recentiores
oportet: polita hominum malitia,pofito Dei decreto interpretes fecutiunt. Argumento vero quod obij-
quo conftituerat punir Iudxos , ficut fupr dixit *, citur,rebondent,etiam ante templi euerfion Enan
c i Ii Cot. t* w reniantfcandala. Sc, vt D.Paulus b, Oportet liumfuifle toto terrarum orbe prxdicatum, vt te
il, i) * harefesejfe. Hxcde bcllis Iudaicis , qui vrbis exci- ftatur D.PA\us4.Fidesjnquit,veraannunci*wrin-vm- q Epilf;
Mala ne- dium prxceiTerunt, quxque Iofcpho e deferibtur, uerf> mundo, Sc r, Numepdd non audierunt ? & tjuidem in d Rom. '
cefle effe plcriqueintelligunt3vtHilarius,Chryolomus,Au- omnemterram exiuit[onus ><< infines orhisterr* verba C I-*-
vcumfit orimperfefti, Euthymius, Theophylacbis, Beda, eorum. At cert in multis orbis terrarum partibus t8c*P-,-
cLibr.10. Alij de bcllis Antichriili, quxantefinenjmundifu- Euangelium prxdicatum non erat, cum& patrum fiutl,ee.
Antiq. le tura funt,vt Hieronymus-Vtrumquepoflumus pro- noftrorum memoria reperta fit quarta pars orbis lium non
totiseptem babiliter intciligere,cim altcrum ex hiftoriis,& cer- ** multo ceteris maior.vbi nulla Euangelij notitia vm- fu't baile-
libm de toiamcuentu: alterum exloannis Apocalypfi pro- quam fuerat: & D-Auguftinus fteftatur multas fuo na* Prstii-
daico betur, & non eft, vt ante dixi, cum gcneraliter intcl- temporeinAfricafuicgentes,quxEuangeliumne- j""^10
ligi poteft, inanguftumarandafententia. que acceperant,nequeaudiuerant. Vera iftant,fed .
Sedmndum eft finis-] Quidam mundi finem intelli- facile multis repondetur hyperbolicam efle Diui f Bpifljo.
. ' gunt, vt Hieronymus,& Theophylaus. Alij finem Pauli corrcionem , qua dicit Euangelium in toto
Icrufalcm, vt Euthymius. orbe prxdicatum , quia in plerque locis prxdica-
7. Confurget enim gens in gentem.] Hxcetiamcom- tum erat : eodmque modo Chriftum hoc loco lo-
mumtcr,& de tempore Ierofolymitaniexcidij,& de cutumefe. Nam cum Ierofolyma vaftatael, vix
d EpiQ so tempore Antichrifti intelligit Auguftinus , cuius vlla erat regio ex ijs , quxadlud vquetempus re-
' ententiam eorum opinioni prxfero, quiadfblum pertxfuerant, vbi Euangelium non nonuiTet.
Ierofolymitanum excidiumreftrmgunr,vtChryfo- Etpradicabitur.] Sunt qui putentparticulam,tr,hoc
ftomus,Euthymius,& Theophylactus.Exempla bu- loco aduerftiux vim habere, quod in fimili coniun-
ius prxditionis multa, qui volet, leget apud lofe- ^ diene Hebraica 1 tutu, eil vfitatiflimum: quafi d icat,
eLibr.ioJ phumc,&apudHegefippum'. quamuis ha?c omnia euenturafint, tarnen nihil ob-
Antiq.ca.7. Et ermtpeitenti*,&fumes.] ^*-\ , labunt,quo mins Euangelium toto terrarum orbe
t. St 4 & fames rpcftilenti^tranCpofis verbis,quxvelinGra> nuncietur: ipum enim fibiper gladios, per ignes
li.i. de bel- cjSjVci Latinis codicibus facile tranponi potuerunt: viam faciet,quemadmodum Theophylatus,& Eu-
10 Ci'o tac''m$ tamen Grxcis propter magnam vtriufque thymius'vidtr expofuiffeJvlihi fenfus videtur efl*,' 73
til %t. nominis fimilitudinemr probabilius autem eft,ita le- quamuis calamitates illa?, quas Chriflus expofuerar,
f Lib i cap. gendum,vt logitur Grxce,quiaGrxc prouerbium Ieroblymitani excidij tporeeuenerint: tamen exi-
II. &.& eil(<J'A//wAe/juc,po(lfampeftis.ftautemGrxc ftimandum non efle,finem mundi propterea inflare,
le.fc 17. paronomafia.que Latine exprim non poteft.Pamem Pjius enim Euangelium toto terrarum orbe prxdi- '
quidem ante Ierofolymitanum excidiumprxcefliTe carioportere, vt claris dixit Marcus Etmmnes Cap. ty
g Aft Apo- ex Scriptura coIl;gitur,& Iofephus tradit h. gentes primiim oportetpredican Etungcliwn, id eft, priuf- 10-
tol.cap.ii. 8. //c autem omnia initiafunt dolorum.] ldcft,parua quamveniatmundiconfummatio,vtAuftorimper-
8. mala,fi cum iis,qux pole fecuturaiint,confertun feri interpretatur. Euangelium autem regni vocat,
h Libr.io. Mctaphora mulicribus parturientibus fiimpta p quo regnum coelorum nuntiatur appropinquare u. u Vtc.jo;
Mc"hore eft, qu^ initio nuntiosquofdaminftantis partus do- Curautemita vocetur, illic 1 expofuimus. &cap.+.i7:
partu- lores fentiunt : exiguos umen,fi cum iiscruciatibus In teftimonium omnibus gentibu*.] Inepta eft haretico- & cap. 10.
rientibut comparenmr, quos erumpente infante experiuntur. rum interpretado, id eft, vt fit lex omnibus gtibus: 7 - ,
niulicribu Solet Scriptura fiequenter futurarum calamitatum legem enim in Scriptum teftimoaium appellt, vt , Hce-
bra1i?t$Cre dolorem hacmetaphoradeclarare,vt Dauid',Ji<- Mirabiliateflimomatua Domine: quod,vt verum fit, ad inter-
ptui Cri" 'er> vtftrturxnMi &lfaiasK, fropter hoc ornnts mams hue tamen locum apt non hxret,vbi Chriftus figni- pretatiore-
i Pfal.47. diftluentur,& omnecorbomimicomaltfcet,& conteretur. ficare voluit ide Eugelium omnibus eTegentibus prehendi-
Terf.7. Torfimes, & dolores tentbunt : quafi parturitns dolelmnt, prxdicandum, nequis veritatii ignorantiam poflct tai^ ut'
.13. ynuftjuifcjue ad proximum fuum ftupeoit : fades combuft* prxtexerc, quo minus fluusfieret, eque res in eos^1? " :
I ti *' vH^'us eorMm ' ^ fropterei replt funtlumbi meidolorey qui Euangelium non recepiTent,aut receptum non
car. -i. j. ^ prdit y ficut anguflu parturientis. Similia feruauiiTent,infiapremoiudiciotcftimonioeflct,quo
Ier.4.51. exempla in Prophctis paifim leguntur m, quale illud conuicli condemnarentur, vt Chryfoftomus.Hiero-
& s. 14- & Michxx n, Comprehendet te dolor ,ficutparturientem , dole nymus, Beda,& Euthymius exponunt,fimilmque
lytuctt. (r fatagefilid Stan, ijudfiparturiens. intentiam expofuimus luperius z. Cap..4
& 5 tc l1' E4mmAma^tt"aUtiniquitas,refge[crtcharitds\ Et tunc veniet confummaiio.] Chryfoftomus,& Theo- &cap.ie.
4'4 Senfuseft, tantamfuturamefle omnium ferhomi- phylaftus Icrofolymitanam confummationem, id
Bztck.|0. numinChnftidifcipulosfxuitiam,&crudelitatem: eft, raftationem intelligunt. Hieronymus, & Beda,
if. (hanc enim iniquitatem vocat ) vt qui aliquam alio- omnfque vemftiores auitores confummationem
efee ij 13. qui charitatemhabebant,qua Apolllos cxterque mdi,quod mihi videtur eTeprobabilius.Credibile
V*^ 4 '* Chriftianosexcipereolebt,atqueiuuare,exercere enim eft, Chriftumadea,qux Apoftoli interroga ue-
Charitas non audct: hoc eftjcharitatem refrigecere,quia vix ranr,repondie.Interroguerant autem,quod fign
qaomodo quifquam reperieodus erar etiam inter Chrilianos, eflet conmmationis *, refpondet prxdicandum a Verf. i
lefrigcfceb qui Chrilianos iuuarc vellet, ne & ipfe Chriftianus Euangelium per omnes partes orbh terrarum:atque
o la 1. cTevideretur: exemplum eft apud D. PaulumV tunc futuram confummationem. Intelligit ergo con-
Epitt.ad prima, inquic, mea deftnfione nemo mihi affmt,fed omnes me fummationemxculi, de qua Apoftoli interrogaue-
Timoth^. derelituerunt,nonillismputetur. rant. Cxterm non videtur fnfs eTe.quemadmo- oangelu
^ 4 ' 14- Et pradkabitur hoc Euangelium regni in ymuerfo dum Hieronymus cxiftrmat,Eugclij per totum ter- pdieatio
f Hoc le- er^'e ] Hinc colligit Hieronymus, & Beda p, nonagi rarum orbem predicationem certum cfTc fignum in- Pc.r '^mo
co , Sc fup. detempliA vrbis vaftatione,fed de fine mundi,quia ftantis mundi confumantionis:nec enim certum vi- 0 ^ fi-
ttrf. dicitur , pris Euangelium in vniuerfo terraRim lum habemus fignum, & iftud eft nimis Chrifti fen- is mandi,
497 CAP- DE SECVND CHR. DVtfTV. 4<$
tentiamarcbrc. Sedfcnfs,vtopinor, cft.confum A 8c am viderttis circitmddri letufalem ab ) vt aie
mationcm mundi non ante futuram.qum Euangc Lucas, quorum alcerum Matthus, akerum Lucas
lium peromnes orbis oras predicate lit. Hoc cnim prxtennifcrit, quemadmodum videtur D. Augufti- p Lib.t d
ceitum,Euangelium prias omnibus gentibusprxdi- nus p fendre. Cette ita fentitEuthymius. confinfu,
eandum:illud inccrtuml, an fimulatquc praedicatum Alii de feditione ilia hoc interpretantur , qua?fub Buang.e,
fuerit,finiendusfitmundus. Floro pra?lde,Zelotis auioribus, (ita enim feditio- 77.
15. Cum yideritis dbomiruonem.] Etiarn hoc ad fi- nis duces vocabtur)interIudxos excitata eftata vt
i Lib. .. nem mundi Ircnaeus refert , & Hilarius, & Auctor Ztlota? in templum (eft recepernt,illumq; contimi-
imperfed b,quam opinion Hieronymus, & Beda, nauerint,vt lofephusq deferibit. Etquidcm feditio q Li. t de
b Hoc lo
co. etil non omninofquuntur, improbare non audent: ante Ierofolymitanam vaftationem contigir, fed , vt bello lud,
cCa.it. il. &verofimilequiddamAnrichrifti tempore futurii eamcredamabominationemappellatam.adduci n cap.i.
dvThcf. efleapudDmielemclegimus, & D. Paulus fignift- poflm. Chryioftomus,Euthymiusj & Thcopliyla- Non fuit
. 4. cat d cm dicit, Antichrium intemplo Dti/ Densfit, us Titi Imperatoris imaginen) in templo pofitam ze :aruin
rumultus !t
Loqumt feurumee. fuiflcdictreamqueabominationemappellari. Sed, fedicio.
de dcfola- Sed boc loco,quamuisfortafs ad tempus Ami- vtidprobcnr,nullum, quodfeiam, vicinumeorum
r'onc Icro- chriliChriftusetiamfnfpexerit,tamendeIerofoly- terapoium auftorem habent : nihil cnim de care,
folyoaicar mitana vaftatione eum locutum efle, dubitare non qui interfuerar, Iofephus icripfit.
polmus ..neq- quifquam.praeter eosquos ante no- In re prorfus incerta pro vero - quod vero fimilius Abomina-1 1
miruuimus,grauisauc~tordubitauit.Refertaliquid, videtur, habeo,abominarionemdciblationis ipfam tio defola-
ad explanationem huius loci icire,vnde hoc teftimo- appellari delolationem,phrafimqt>e efle Hcbrxor, lionis eft
ipfa defola
ni fumpmfit:duobus enim in locisdc futuraabo- qua abominado dcfolationisdicitur, id eft, aborni- tio.
minationc locutttft Daniel e.ErrareCaluinus dicit nabilis,& horrenda defolatio ,"ficut Diuus Paulus r, n.adThcf
eCap.j.t7
&c.ii.ji. eos, qui ex pfiore loco ffumptum exiftimant: errare imi Hebraifino * operationem errons dixit, id eft,
Caluinus ego dico eum,quod ex pofteriore S fumpt efle pu- operantem , Sc eftlcacem errorem , homines in exi-
xcprrrun. teti nam, vtin ciusloci commcntariisdemonftraui- tium rrahentcm.
dicur . mus, Daniel hoc pofteriore h non de Antiocho,aut t Simili elk Hebraif.Pf jo.i. fifttX '
f Cap
gCap.iz. de Tito, & V-fpafiano, fed de Antichrilro vaticina- lttf"r 4"M>m Liai mcthfuinh , m petr*m fntitudnis , ,
h Cap. il. tur, & priorello ita futuram in templo abomina- dtm'Lm 'frM, noller d$mm rtf4,j, u.rt , refugian,
i Cap.,. -- * j L- tr tutiflimum, quale eft cuiufque
ifqu domus.
tionem cum Chrifti morte coiungit, vt dubium elle 1 1
non poilu ,quin detempli vaftatione loquatur, qux Vnum illud eft, quod huic interpret! tioni obftare
minimointerualloChrfti mortem fecuta eft. videtur, quod Chriftus de futura: vaftationis lgno
Maior quxftio, qua? illa fit abominado de qua lo agatjCuius vaftatio ipfa>fignum eiTe non potuit^Ref-
Abomina-
tio defola- quitur Chriftus. Auftores illi, quos diximus, ad An- pondeo^ionfuiTc Chrifto propofitum , vt hisver-
fioais quid tichrifti tpora ifta rctulifle, Antichrift ipfurrr abo- bisdoceret,quandttraftandtplum .! et. Id enim Abomina
fie minationem vocari putantrqubd, vtD. Paulus ait, illis aliis verbis.qud^ucas rcitt, indicauit,Cm vi* t io defola-
; Their. in templo quafi Dens feffurus t.nJemqneprofdnaturus, Hie derilis circumdiOi ab exercitu lerufale;n,fcitote,qu4 appro- tioilik
ronymus prxter hanc duas rcitt opiniones,quas - pinquauit defolatio eius: fed tantm monere voluit,vt eltDamclis
qu probabiles videtur cxi.timarealt'era eft^bomi- cm vidert abominandam illam vrbis , templique prophetia
fuiHe con>-
nationem vocari ft^tuam Cifaris , quam Pilatus in deiolationemintelligerent , Danielis Prophedam pletam:
Non fiiir templo poferat:altera,ftatuam Adriani, quxpofte impietam eTe, fublatflm efle icrificium , a&umque
fltraa Ca pofita eft.Noutr mihi videtur efle. proba bile. Nam prorfus de populo ludaico, ita vt non amplius,que-
iaiis aut ftatufm Cxfaris Pilatus in templo non pofuit,fed in D admodum poftBabylonicum exili acciderat,vrbs,
Adriani. vrbem folurn induxit,idquecl im intempefta nofte, tcmplumqueidificareturmon amplius inftauraren
&in vexillis militaribus.-dandenftetit.nifiad pau- tur acrificia,fed abrogatam efle peni tu s legem:cut
cosdics.N4mPilatusviusIuda;orumprecibus,ve- Daniel prxdixerat,E eritintemplo abomindtio defoldtio-
I Lib.i*. xillafubduxit, vt Iofephus 1 mihi auftor eft. Adde ms,& vfque dd confmtmMionem , &finem perfeuerdbit de
Antiq.c.f.
& lib.x.dc quodcmhoc Chriftusdixit, iamidfaum fuerat. jo!atto. Itaque Euangelifta? verlaa non itaconiungo,
belloludai- Itaquonon potuiteamftatu abominadon appel- quemadmodum plerilqueinterpretibus iungilo-
co cap. 8. lare.Minus Se ftatu Adriani, qui longe port Ieroio- lere video,Cw yideritis dbomindtionem defoldtionis , &*
lymitan vixfexcidi. Loqt if ur enim Chriftusde Tunc qui in lucUdfunt fugidnt dd montes i fed totarn fen-
abominatione, qux futuri excidij fign futura erat. tentiam hoc verfu concludo, nequeexfequenti fuf-
Alij ipfum Romanorum exercitum.qui Ierofoly- pendo, Cum yideritis dbom i idtionem defoldtionisdntem t t
mam obfedit,abominadonem vocat putantrqu- locoJdnclo , qutdvtld eftd Ddniele y quemadmodum &
1 mTra.19 admodum Origones m,eamque opinionem plerique Euthymius interpretatur. Nam qud nonnulli ha?c
recentiores interpretes complexi iuut, non fine ma verba Euangehfta? elfe putant,&prentheficlau-
gna, vt videtur, probabilitate. Nam quod Chriftus . dunt, probare non poflum.
hoc loco dicit , Cum yideritis abominationem, apud Lu- " i. Tunc.] Omncs interpretantur, , cm vide- Tunead
;i Ca.iMG. quid 1 efe-
Cam ,dicit.* videntis circumdari abexercimlernfd- ritis abominationem defoladonis.Ego conuenienter
lem,tuncfctote,quiddppnpiqHduitdefoUtio eins. Perfua- fupei ioris verfus interpreta tioni hoc tunc no ad pr lauir.
xima verba,fed ad omnia,qua: ffupr difta funt, re- i Verf. il
dere tarnen mi hi non poflum, Romanorum exerci-
tum abominationem hc appellari. Vemm, quia ferend efle arbirrOrquafi dicat,cm audieritis pre-
9Ca.t).M, Chriilus additfldtem in locofdncio,8c,vt Marcus ait , lia,& opiniones pra?liorum,& catera,qux dixi.futu -
untemvbi non debet, qua periphrafi minim dubito ra; vaftationis figna videritis,qui in ludxa st,fugit
Ieroiblymitanum templum fignificari,qucmadmo- ad montes. Quibus verbis Iudaici populi interitum
dum Daniel expreflb dixit nomine : Romanor au- denunciat: ad montes autem iubetfugere ex vulgari
tem exercitusin templo non ftctit,nifi exciiiam.& fugientium c6fuetudine,qui ad montes plerumque,
vaftata vt be.cm viftor.vt Iofephus ait, Tito duce, & loca inacceTa fefe rccipiunt:ficut t Angel dixert
templum nice dit: itaque non poterat futura? templi Lot,'n montejaluum tefdc , cm ex Sodomorum vrbe tOenetj^j
vrbifque euerfionis fignum efle.& cum dichantenty fugereiubert,quofortaffis Chriftus alludit.Loqui- verf,j7.
fiat jam aliquam videtur indicare. tur enim c dieipulis, & hominibus piis, quos vult,
uLib.-.hU
Vero fimile videtur efle , Chnftum vtrumque di- ficut Lot Sodomorura^ta Icroblymorum vaftado- itox. Ec4 '
xifte , & cum yideritis dbminationem , vt ait Ma 1 1 hi u s, BemeFugere. ScribitEufcbiusu.Chnftianos, qui
499 COMMENT. IN MATTH. 500
imminente erofolymi tana calamitatc, in vrbeert, A ibbatum, minime ad fugam apta funt|hyems,quia
diuinitusadmonitos,vt indeeffgerent.Nam ceteri frigorehorrid.i,quilutofa,quia pluuiofa eibfabba-
lud.Li ,qi: i non iblm in Chriftum non credidirant, tum,quia religioneludi-i prohibebtur vitra mille,
fedeum etiamnnm perftquebantur , non modo ad-1 aut,vtalij volunt,bismiile paflus procedcre.Ita Au- j
moniti non funt.verum ex omni potisluda partim guftinus 1 Hieronymus, Autorimperfedi, Chryfo- ^1'^1\
metiis.partim fefti Pafchalis cau/ in vrbem addueti ftomus,Theophylaftus,Euthymius,Beda,& Gre- miftmit
font, in eaque conclu!, vt quafi viftimaemactaren- gorius m interpretantur. in Eaang. '
tur,vtidem Euiebiusannotauit. Obiiciunt Chryfoftomus, Euthymius, & Theo-
a Vfque ad Cxtera , qua: icquuntur 1 , nihil aliud fignificant, phylaftuSjvidcri hac ratione Chrift.ibbati obfer-
verba vse^ quJm ingens.acfubitum malum futurum elfe,adeo- uationem commendare,quam aut iam abrogauerar,
aucem
quenon cffefugientibusnerendas vllas moras, eti aut excidij Ierofolymitani tepore abrogativolebat.
1. Refpondentillumcumludasex iporumcfuetu- 9^
vt res maximt neccflrias expdiant- hoc eft,<7 in te
ilefuerit,non deftrenddt tollere aliquid de domofua, & qui in dine,& opinione loqui,qui etfi n debebt prardica- non *tum
agresin reuertatur tollere tunicam fudm. Te<a domorum to iamEuangeliojfabbatum tarnen oberuaturi erat: bat. "
bca.10. 10. in Paliftina fuiffe ipern plana doeuimus : quia bis reprehendendi,&quia iuperftitionetenebantur,
ergo fper teda Iudii ccenarcolcbant,&ambula- " & quia ea impedid mortem effugere non poterant.
re, monet Chriftus, vt fi quis forte, ctm futura ca- zj. .) ditio non idem, de quo ante
Defcriprio lamitasingruerit, fupsr teum fuerit, ne defcendat Chriftus locutus erat, necproximum fignificattem- h^Je
fugxfubi- in inferiorem domum.etiam, vt pecunia, aut aliquid pus,(d quidquid inter Icroiolymitanam leuerfion, gnificat. "
f*: adfugamneceffiriumaffumat,iedautialtu,autre- & mundi finem temporis interiacet :quemadmod
ptarione,aut alia,quacumquc pofllt.celerrima ratio- Chryfoftomus , Hieronymus , Auetor impeifedi,
ne ii cripiar,quemadmodum iuTus eft Lot,cm ex Theophylatus, & Euthymiusadmonuert. Sic fu-
Sodomisfugeret,retrononrefpicere,ideft,hulIam prn Euangelifta dicit, IndiebusillisyenitlodnnesBd- nCap.jr.'
moram interponere. Solet ita Dcus per Prophctas ptiflapradicdm in deferto Iudaa,cum triginta poft annis
cap.4<.j. demagnisloqui calamitatibus, vtapudleremiam , veniflet .Tranfit ergo Chriftus fine, & excidiolu-
Qmdigitu^yidiipfospduidosy<jrtergdyertentes fortes to- dzorumad finem mundi : fuit enim Ierofblymitana
dea s rum cajos,fugeruntanciti, rejbexerunt : terror yndique, illa vaftatio,quafi figura quedam,& imago vaftatio-
ecap.49.ti it Dominus i Se infr d,fVf ,Jaluate animdsveftus ,& nis,ac finis mundi Nam.vt vulgo dici lolct, quod fit
tritis quafi in deferto , & c, fugite , & terga yertite, in circulo, fit in clo.
defeendite inyoraginemhabitdtores Dedan, quoniam perdi- Saep mihi multorum Caluiniftarumirriperitia,aut
t Zach.i., tienemEfauddduxifupereum ,tempusyitdtionisy Sc alius potis fatuitas comrmTerationemmouit,qui f hoc Re<krgni'
propheta ifugite de tenu Aquilonis , dicit Dominus3quo~ foloteftimonioabf-cclefiaCathoIica difceffiff af- aS'
in quatuor yentis cali dtfperfi vos , dicit Dominus, firma bant,qud dicere foleamus , EccebceB Cbrislus fatuitas ce.
SSionfuge, qua habitai dpud filiMBdbylonis. Itaque, in Eucharifta,rc i7/c</?indrari,rccf*//irincuftodia, tra -
quod Hilarius exiftimauit hune locum litteralem ideft, in ptnetralibw . Se Chriftus dicat nolite credere, riftiim.
fnfum habere non pofle , interpretis eft amantis ab Digna hoereticis infnia, digna Deo prouidentia , vt
legoriam. qui fe ingeniofiflimos effe putant.tam ftolidi int, vc
19 . Va autem pragnantibus , & nutrientibus , in Ulis die- huiuimodi teftimoniis,moueri Ce de fua religionef-
bus.] GHgeneshoc fenfu pra;gnantibus,& nutrien- nant.Noneftrefutatione dignus error, rifii delud
tibusvied.nunclari putat, quia tanta hoftium cru- poterat, nifi habenda effet imperitorum ratio.
delitas futura erar, vt ne prYgnantibusquidcnr, Primm,quis non videt, nihil aliud Chrift dice "
nutrientibusmi]lieribusparceier.t:hac enim ratione D re voluifle,qHam fe promiflum Mcfiam iveniTe, EtpliMtio
aliis e:iam locis hoftium feuitiam exaggeratam legi- necalium expectandum : propterey?quis yobis dixe- aJcaluini-
mu$,Vte,Scitiftxfiilums ft> fikis ifrael maU, ciuiutes r,(de alio quouis, qui poft fe venerit,fque Chrift ca.
R 4-Keg. .
11. eorum munitas ignefuccendes , &' iuuenes eomm interficies effe menti&tuT. )EccebiceChriflus, autEcceiUic, ere- lummam
glddio , panmlos eorum elides , &pragndntes dtutdes, quod dendum non eTe? non enim eft, nifi vnus Chriftus, refponfio,
hCa.if.i. poftea" compietum legitur, & Amos' , Super tribus qui iam venit. Deinde quis non videtdoqui eum de
i Cap.1.13. fceleribusliorum immon, &fuper qudtuornon conuertdm hominealiquo,quioculiscernatur, qui dgito de-
eum, quod dijfecuerit pixgndntes Galddd, ad dildtdn- mftretur,qui miracula faciatD.</,inquitJigna ma-
Lib.7.de dum terminumfuum. Theophylahis vero id , quod in gnd,&prodigia , ita yt in errorem inducdniur ,fifieri potefl,
belloludai- obfidionelerofolymitana accidiffe Iofephus icri- rtfwf/fS'.Aliquosiameiumodi veniflecribitEu- oLib
co cap. t . bit, denuncian exiftimat fore,vt nutrietes mulieres, febiusjmultosetiam venturos, Ioannes in Apoca- fbr.Ecclcf.
lypfi praedixit:multosquotidie venire magno no- cap.. J :
filios ftios edere cogcrentur.Melis Hilarius, Chry
Qnjd fit foftomus, Hieronymus, Auetor imperfci.Euthy- ftro malo experimur: huiumodi enim omnes hrcre-
quod Chri- mius,Beda,& ipfequoque Theophylactus , Vapra- tici funt:maximqueCaluiniani,qui tant Gneur,
ftusprx- gnantibus r mtirienttbus dici putant,quia illas vteri.hc ,
aut,vbi kJ .
eorum ha?refisviget,Chrift eflcdicunt,de
gnantibus Jacftentium infantum, oncre grauata; fugere non po- E his monet nos Chriftus, nolite credere quia fitut quif
a.nuj"eu" terunr,vt ftatim dicit, Orate yyt nondtfuga ye/ain quis poft ipfumfeChfiftummentiturus erat \ non
i f i .. '
precatur. byeme, ycl jdbbdto. Chriftus futuras cratjfed Antichrirtusra omne cor-
Car potius Potuit Chriftus chudos, mutilos, inualidos,aliof- pus myfticum Chrifti,prter corpus ipfius, quod eft ChrifH Ec-
elefianoa
ttles.qum que partim expeditos ad fugam homines nominare, Eccleia, quantumcumqueiEcclefiam effb menti- eft coccus
alios Bomi- q. vjdetur mi\ pra?gnantes,& nutrientes, non pro- retur,non Ecclefia,ed ynagoga Satani.id eft, non h crtico
u pterc (bliim, quod impeditaceffent, nominare vo- Chrifti.fed Amichrifti corpus futurum erat. De - turti)
luiffe,fed quod in maximisdelitiis.maximq; fecu- reticis igitur, n5 de Euchariftia,aut de eipo loqui- Hirctici
rx cfTe vidercntur.Solent enim in maxima fecuritate turChrftus,quemadmodum& Autftor iinperfccfli cbittco'r-
nuptiis,aclibcris operam dire, quafi dicat, va; illi s annotauit. pus_ ^
qui in miximisdclitiis &icuritate veriabuntur, & 24. Etddbuntgndmdgnd ,& prodigiaA De falfo- p cap.7. u.
cira calamitasinuaferit.fuger? non poterunt. rumProphetarum miraculis,an verafint, ipr p di- Caluinusin
_
CutKyemis . r ..o. Oute _ ,dutem. .' yt non.yfiut J,f>.
ftt'd yeflrd
J inhyeme,
' \ yel
.. putabimus.RidicuIi vero hoc loco haereticisutqui q1*^
te Sabbati Jatate.] radem ioc ratione dicit,qua paulo ante di- nasfalos ProphetaseTedicunt.quod miraculafa- ^,1,
xit, Va pragnantibus , " nutrientibus, quia ficut duo illa ciamus.Tam tuldenim unt,vtex hacChrifti fen- f3Ccnribu
. feeminarum genera: iia duo hxc tempera hycms , Sc tentia colligant, omnes qui miracula faciunt,falfos creddurn.
cTe
jo CAP. XXIV. DE SECVNDO CHR. ADVENTV. 5o*\
eile prophetas,qua ratione non Apoclos modo/re- A rat , & fignificat fofe,vt cm venerir later? non po
rm Chnfturn etiam ipfum falfum foifle l'rophe fit.ficutcadaueraquilam non later: id vbicunique
probare poflentmon id dicitChriftusomncs,qui mi- fuerit naturali qudam fenf illud tnuent
f rcula fa<fhiricrant,profalfisprophetis habidos ef- Qaiautemfint, quosaquiliscparat, idincertum
fe,fed non omnes continuo pro veris habendos: ne- cft.irrn.rus1 & Beda >beatos,quiiam Chriftofru- r j ; ^.j
que creddum Ulis efle,quialiumpraedicamChri- tur, qu-quean-eiudicij tempus fruituri funt, aqui-gHoc 10-
ftum,quantumuis magna miraculafacientibus.non lasvocari putant,quod altifimvolauerint,& Chri-
enim eundem prxdicatChriftum, qui non camdem ftumfcqumiur, quocumqueeat)& cumeoadi- ''
Fcdefiam predicat,Ecclcfiaenim Chrifti corpus eft. judicium venturi fint. H.Jarius ver , & Auetor im- a4Ullae
Mcnet ergonos Chriftus , vt Caluiniftis, Sc citcri perfeti,eos farftos intelligt iquilas appcllari , qui
Nonprzdi harreticis, etiamfi miracula faciant, neququam ere- cm Chriftus venerit,viu; rcperientur.quique, vt ait
ttihHB ^amus Quam igit4r infam funt, qui itaillis nullum D.Paulus1[,rapienturcumillis,qui de caloyenerint in *, h r.adThef,
q.ii en 'cm fteientibus miraculum credunt? Chryfbftomus, Sc Euthymius, Angelos, Sc fanftos ^.
tcclciam ' innrerem inducantut.fifieripoitfl,etiamelec7i.]Ctim martyres, quibus Chriftus comititus veniet, intel-
nn przdi- icixfifieripotcsl, indicatjiieri nonpoTe. Nonpoteft ligunt. Alij omnes homines, vtTheophylatus, &c
car. autem,pofitadiuina pra?d ftinatione, vt Theologi ** Beda : hoc mihi videturprobabilius, fignricatenim
'"onis" ^'> cx hoc loco prxueftinationis firmitatem, Chriftus omnes homines ad locum , vbi ipfefuerit,
ititudo. &.vtvocant,certitudincmcolligentes, vtiudiccturconuolaturosefle , ficut aquilx ad ca-
Loquitur Chrirus,non de quouis, fed de finali, vt daucra conuolare folenuitaque velint nolint , illum
Ilcfli quo- ta dicam,errore.Nam fcp clefti in errorem induci videbunt.
irodoena- p0{runrjfecl in errorc mori n poflunt, quia fifties in 29. Sol obfeurabitur. ] An ver obfeurandus fit fol, gj^jjjj
'prou die cadet .uus,tr refurget a,quod Lucas b feribit Chri- non tiscertum efl;ftd cxmeo iudicio probabihus, xuic i ^
i( 4 rumPharila.isinterrogatumrepondi^e^OTTf* quemadmodum & Orgenes, & Hilarius videntur icuuijtur4
b p 17, regnumDeicumobferuatiene,nequedtcent:Eccebic,aut ecce exifmare.
iV/r,necidemeft,nequecontrarium:illis cnimtan- O^iomodo autem obfeurandus fir, alia eft quarftio
tum voluitdicere.nduentumfiium adeo fubit fa- Putat Orgenes, mundum incendio cfla graturum,
tutum efle.vt non pofit ex cleftibus lf ms prxcn- tmtamque fumi copiam futuram eTc,vt fol obfeure-
tiri,qucmadmodum pluuia,alirquctempeftatesfu- tur. Alij exiftimant, gloria, &plendoreadue-
turaecognofcuntur:itaquenondeberehominescoe- nicntisChrifti,fore,vtfolipobcurari videatur,fi-
lum obfcruarcjfcd animum pietate, & virt ute exco- cut ftelLc , apparente foie obfciirantur ita Hilarius,
1 I _ W 1' s !lt-
lere,w tnim regmtm eclorum intra yos efl. Hic vero illa Chrvfoftomus,Hieronymus,Theophyla<usi& Eu
externa figna propofuit ,qux eriam eleftorum ani thymius, vt Iaias , \ Erubefcet luna , cir confundetur fol, i cap.t4i)
mus nifi moniti pris eTent , tentare poterant. cm regnauerit Dominus exercituwn in monte Sion, Cir in le-
26. Si ergo dixerint vobis,ecce in deferto efl,nolite exire , ec- rufalem, Cjr inconfpeBu fenumfuorum fueritgloricatus.
ceinpenetralibus , nolite credere.]] Propofuit diio pro Nonnulli Theolcgi obieu nubis obfeurandum
omnibus, loca contraria, defertum, Se penetralia, id efe,at plerique hjreticorum interpretes non reuera
eft, conclaue, & intimam , maximque reconditam obfeurandum e(Te,d homines adeo ftupefaftos fo
domuspaTtem,vtfignificaret,quacumque ralione rest folem ipfum videre non videantur. Solt enim
quocumquehabitu,quocumqueloco aliusChriftus, Propheti in fimilibus calamitatibus dicerc obcur- K ^
vcnirer,credendumilli non ee. Vltrde deferto, Se dum erco!cm,vtlfaiasK,ErrDow7> yemet - ,n
penetral ibus qu arrere , fobrij non eft interpretis. delit,& indignationisplenus , & irx , furorifque ddponen~
falainift ^
17, Sicut enim fidgur exit b Ornente.] fealuinifta; de ) dumteruminjolitudinem ttf peccotores eius conterendos de
fuum^I- 'uo noc uanpeio nterpreuntr \ quod momento ea^ptom.imelltcali,&[plendtre4rum non expandentlu
gur com- temporis totum terra: orbem ab Orinte vque ad men[mm: obttnebutus ejol in ortftu,& Im* nonfplen-
jirinres Occidcntem oceupauerit : nec enim infani homines, debitinlutninefuo: Sc rurfum1, & tabefeet omnis Cap. 34 4,
prchen- quid Chriftus dicat, fed quid cr orifiioconueniat, cali, & ornais militucorum defluet , fient defuit folium de
dantnt' fpccbnt.Chriftusfeeundum adutumfuumfuguri yinedySc Icremus m, Amos n,Ocadit eifoltcm*dbuc
comparat,quod quemadmod fulgurfubit,&in- effet dies, confufa et& erubuit, Sc Ezechiel,0 (jr eptriam, m CaP- ' 1 9
expeftatemicarelct, eque ququam obferua- folem cum extinclusfueris, calos,r nigrefeere faciam elUs eius , n cap 8 0
nube tegam,& luna mndabit lumen (, omnia caP'J1*7*
re potcft,quo p6to terr pori< fit nubibus eruptu-
Ademus : fie ipffubito,& cum minim putabimus, ve- luminaria cali marere fatum fuperte, &Ioclp , facie
Chrifti cor niet,& fient fu Igurvno momento ab Oriente vfque eius (ontremuit terra, ptotifml cali ,fol, & lima obtenebrati h cap . z . 10
C0" at^ 0cc^ent6 elucct : fie ipfe veniet adeo fpldidus, funt,(jrelU retraxnunt fpiendorem fuum , Si infr 4, Et
& illuftris.vt nemo e non vidv-at. Ita , inquit, erit <sr dabo prodigia ia celo in terra jatiguinem , Ci* ignemt
aduentus homims,\t Hilarius, Hieronymus, Chry- Cr yaporemfumi,fol comerteiur in tendras , O" luna infan- 4 Ver^ ie*
foft. Auorimpcrftfti ,Sc Euthymius interpretan- guinem antequamyeniat dies Domini magtms,&lM>rribilis, ' *
tur.In tarnen CaluiniftarumEuangeliumfulguri E & iterum r , Iuxta , eft dies Domim in yatle concifiom, tQ ,
fimile ciTe non nego, qud, d,vtfulgurfubit,&cm Sol G" Lunaobtenebratifunt , Cr edtt retraxerunt fplendo- tj> **
antea numqiram apparuiTct, crumpit: ita nouura rem
hocEuengeliuminauditum ante, &inexpeftatum Mihi non opinione hominum,non rci illius op-
apparuerit: & , vtfulgur momto tporis euanefeit pofitu, fed ver videturobfcurduse(Te,vt initio di- Sflfter*
xi,6: vt Auftor imperfefti operis affirmt. Primm, ob{catibh
ita male fundata hxrefis breui tempore collabitur.
^8- Vbicumque fuerit .] ^^cadauer, quia eodem modo in Chrifti aduentu , atque in eius *
qued metap!iorar,qua Chriftus vtitur,magisconue- morte,obfcurandum effe credendum eft:in eius au-
^BCom nit DAmbrofius'.ruinam vertit, ficut & veteretn tem morte ver obcuratum fuile legimus : deinde,
in Kai. 4g. interprctcmaliquandoprocadaucreruinam cuer- quia alia quauis ratione obicurari paru videtur eile
dPbl.ioj. uflealiasdannotauimus. Aquilas, ficut & vultures & conftat, Chriftum magnum aliquid , & numquanj
4 blere ad cadauera volare not eft,& apud Hebros ant vifum dieere voluiUe , fbre, vt , fe ad judicium
videturfuifleprouerbium,quemadraodumcolligU veniente,Sol ipfe,& ftcllx omnes contremifeant , Se
h'h ' ' ' a ^ e' *'cumtP4t ' j'nquit , cadauer fuerit , ftatim quafi metu pcrculfie fpiendorem retrahant, ficut fi>-
*^ ''^''Chriftus ergo fe ipfum cadaueri compa- lent homines timor pertetriti in intima fnguinem
' ratjficutanteineadem fentemia fulguri cparauc- trabere. Se extrinfecus^xpalicfcerej^ac eniraraooe
505 COMMENT. IN MATTH. ;o4
Sol patiente Chrifto obfcuratus eft, quafi moriente A ra m mutundent: nimis videlicet fer.
T)c0 exhorrefceret Omues tt ibits terrx.] id eft, ex omnibus aliqui : non
Etfidlx codent de calo.] Eadem de ftcllarum cafu enim boni plangcnt,fed potis Utabuntur; quia</-
aTra&.ia qua?ftio eft, an ver caur.r fini. Orgenes-1 feribit, ligmt aduentum eins,vt ait D.Paulus . ^ ad Tim
Miuh.40. non cafurasinterram re ipf,fed amiifuras lumen, videbuntflium hominis yenientem in nubilnts cali.'] " j . Im'
Stella quo- V, quodterreftreinillisfuerit, in terram cafurum, Id eft, aeris. Defcribit ipum Chritus, tamqua.n chitu? fe
modo ante
diem indi hoc l'latonicam olet cholam.D. Hieronymus co- Deum,cuius proprium cum gloria fimu'.&maiefta- Deumde-
en * fur*'. dem modo cafuns dicit , quo folem obfeurand ef- te,&terrorevcnire,iuxtailiudnJ Dens mamfec ye- elarat.
fe putat, quia Chrifti fplcdore non lucebunt ; idm- met, Deus noer, Grnonebit. Ignis in confpeciu emsexar- ^ p^''4S i-
que exifti m i t ed a . N n u 1 1 i v teres etiam autores, defect, & in cireuitu eius tempeat valida, Sc 1 , Q*i_f>anis
non veras ftellas,id da:mones,quibus plenus eft a'r, nubem afcenfum tmm , qui ambulas fuper pennas vento- |P a'' I0'"
quiqueftellarumnomineinteIligtur,caurosdixe- rum. Fuit Chriftus nube eueftus in caelum * ,eo- 19
runt. Alij ex reettioribus prirtim Theologis, non dem ergo modo,ficut Apoftolis Angelus dixit I,ven- i Verf.
veras ftellas,fcdeasquascrinitasvoclt:qu:c in are turuseft.
conflantur,cafu ras dicunt. Multorum opinio eft, n ji. Et mittet ^Angelesfias,] Et cum Angelos {mif- Chriftidi-
vcre cafuras, fed fore, vt, quia non lucebunt,cadere furum dicit, & cum iuosvocat, Deumfeeiiedecla-,""1""'
videantur: quod mihi ego nullo .modo perfuadere rat, hoc enim proprium Dei m,Q^ifacts ngelos tuos
po : dixiffet enim Chriftus,ficut de Sole,& Luna ffiritus, & minim tuos ignem vrentem. m Pfal.iof
dixerat,fore,vtnon lucerent: nunc autem,cum dicit Cumtuba&vocemagna.] Vbiquc cum tuba Chri- 4-
fore,vtcadant, maius profedt aliquid fignificare ftus venturusdicitur", non olum, quia tubahomi Cl!ra,l! -
voluit. Itaque Chryfoftomo,& Euthymiolibcntcr nesad iudicium vocandi funt : ied quia tuba regia: baadhibe.
rhriflo af
firmt! 2- aTentior,qui vereftellascafifras putantrmagisenim maieftatis indicium eft : canftur enim tubis antere- tur.
gi qum Chrifto id affirmant:, quam Ariftoteli neganti fieri ges,cm ad locum aliquem veniunt, o Ve i. ad
Arillo'.. ne- poiTe, credendum eilcarbitror. Oralis futura fit tuba, verane, an metaphorica, Cor I5-'l(r
ganticre- Et virtutes calorum commouehmtur.] Recentiores neciciri poteft,necneceife eft, led eft tarnen proba- 1 ^T c
dendum. interpretes fire omnes, virtutes clorum ftelias vo- bile,non veram,fed metaphoricam futuram efeftu- Qj,ais an.
Cari putint, ficut militia ccelivocarifolent.Atftellas q bamqueappcllari, vocemaliquam magnam, rauca, te dicmiu-
cli dixerat cafuras efle, quod plus erat, qum com- onoram,horrendam,& tubs clangori fimilem, qua- die futura
moueri:quareciedendi'mnoncft,hoclocodeftcllis lern fe Ioannes 0 in illo vkimi iudicii ipedaculo, '. &
Virtutes ltiqui.Veteres auftores,vtOrigcncs,Chryfoftomus, quod vidit audiuiife dicit.Itaque,quod Chriftus di- '
cccloriim Beda.EuthymiuSjTheophyl. Angelos clorum vir- cit, cum ttaLT voce 7*g<<,perinde cft,acfidicatww ..
t] lint. tutes appellan dicunt, quemadmodum in folemm tubdjd eft voce magna, vtconiunftio,dr, quemad- cap. 4.1. &
Ecclefix hym no vocantur calijcalorumque virtutes: s - modum multis aliis locis , exegetica fit. Iuuat, quod cap.ij.6.
fum itaque eTefore,vt Angeli ir-fi obftupeicant , & Grasc eft in pleriquecodicibus fty ^ pe?f
qunfi attoniti commoucantur. Fgofcmp;r e.xiftima- luyhtii cum tuba Tf/f'rftfi*,quemadmodum legit
Cardinis
Domen in ui,virtutes ccrlorum hoc loco vociri , quos lob alia Euthymius , autrww tuba magna, vt legit Cbry fofto-
feriptura metaphorac-rr^iV/riccp/^vocat ,& Moyfcs in Dcute- mus, non enimduasrcs,fed vnamtahtm Chriftus
qu>d figni- ronomio % & ficut dicun'ur cardines terrxd ,& car voluit fignificare, fie IiiardiciturP.C/rfwrf, ne cejfes,
ficet- dines maris ', qua metaphor,! nihil aliud, qum fir- . qu.itubaexaltayocemtuam. PC3P- >* 1
b Ca.it. 14. mamentum.tk'roburfiqnificarur, quodipfum vir- Dubiumctiam cuius, aut quid fignificans vox illa Cuiusvox
Cap. 50.4.
di.Rtg.t.8 tutisnomcn dcclarat.Itaq. docet Chriftus c.irdmes . futurafir. Nam Ioannes 4 ipfius Chrifti vocemfutu- tubaifutura
Prou 8. i
lob. j6.
f 1 Epifl.
cap. 5. 10. virtutes calorum commouebuntur : elementa verb calor (rfacientiaverbum eius. Magnus enim dies Domini, & !. .'&c-
foluentbr, tena auttm , dr qut in ipfa junt opera , exuren- terribilis yalde , f quisfuflinebit cum } Ioannes >-0 y.i..i.'&e.
tw. Angelos in iudicio tuba canentes inducit. D.autem
l%.%Mparcbitfignwnfuhomims.]Q\lo fignum fi- Faulustvocem Archangeli futuram dicit. Itaquecft ti^Tbef.
Quid c filii hominis vocet, auoribus inter fe non cuenit. verofimile, & Chriftum magna locuturumvoce,vt * '
fignum filii
faoroinis. Orgenes virtutem, & gloriam , quam fibi Chi iftus Angelos fuosmittat,& Angeles, Archangelos,cite-
in cruce comparauit,fignum filii hominis vocari pu- rofq; cceleftes fpiritus in tubs fimilitudinem clama-
tat,quafi fnihs fit, omnes vifuros elfe Chriftum tan turos. Necexitimandumeft, vocem ipfius Chrifti
ta cum gloria.atque maieftate venientem,vt dubita- tubamappellari, quia dubium non eft,Chnftumex
re non pofint,eum verum elfe iudicem.Ad eundem hominum confuetudine, Se more loqui. Non blent
fer modum Hieronymus, & Beda victoria? Chrifti autem reges, fed eorum miniftri tuba clangere.
vexilhimintelligipoiTeputant.Auctorverimper-- Sunt qui purent, exantiquisIuda:orum "conuenti-
^ft^pafrionisfigna.vtflagellorumvibices, clauo- bus.fumptam efle metaphoram.ad quosfonotubx
rum cicatrices fignum filii hominis vocari dicit. Co- homines conuocabantur.vt legitur alibi u & fupr \ u Nam
munis fuit Temper opinio , crueem fignum filii ho- Verofimile id eft, fed illud fortaTefimilius, bello
minisappeHari:eamqueincoeIo,autinareChrifto - ' . . , lia.
traduftam efc fimilitudinem adhibeturenim tuba, *3 6]
Cfticrsap- veniente , quafi eius vcxillum apparituram efle. Ita nonfolm ad conuoeandum fed etiam ad terren- Tubas hic
pai'itio Chrybromus, Hieronymus, Beda > Euthymius, & dum,vt apud Ifam', Omnes habitatores orbis, qui me- *fus vnJe
Chrifto ad Theophilats^uod ego maxime probabile eTeiu- ramim in terra, cum eleuatum fnerit fignum in mo^tibus, fumptus-
iudicium videbitis, G" clanzorem tub* audtetis, Se apud Sopho- p.t s.j.
dico.Loquitur enim Chriftus de figno filii hominis ' . i b , . _ \ . r zci 14.17.
TCiiicutc.
tamquam decerto aliquo, Se noto vexillo,quod mam Dies tuba rciavgons Juper cmttates mumtas , & ^n
aliud qum crux elfe non poteft. fuper ngulos excelfos,(y tribulabo homines, & ambulabunt,
Ettunc] Cm videbunt fignum filii hominis: ipli vt cm , qma Domini peccauerunt , & a pud Zacha riam a ,
enim coniun&io verborum , latentem habet reddi- Dominus Deus fupereos videbitur ,r exibit ,vtfulguriacu- acap >.I4.'
tionemcaufi:, quafi fgnificetur, proptere omnes lum eius. & Dominus Deus in tuba canet, & yadet in turbi
tribus terr plancturas elfe, quia videntes fignum fi ne Auri.
lii hominis exterrebuntur. 31. arbore autemficidifciteparabolam ] Id eft, ac
plangent.} Id eft , dolore, pnitentia pe<5io- pite, au dit fimilitudinem , quam vobis ex arbore
fiei
5o5 CAP. XXIV. DE SECVMDO CHRIST. ADVENT. 50$
a cap. ficipropofiturusim. Luras%cr dtxuillis fimilitudi- A enim omnia codera redcunr,& i'olent vcteresauito^
*>. jo. , Videteficidi;eam,& omnes arbores, tkm producunt iam res nunc iaoc,nunc illo modo loqoulta fehtit O ige-
tx fefmtnm, [citis quiaprope e 4.ts. credibile verum- nes & Chryfoftomus ,& Angtit;nisl,& Grego- ; Traft in
quedixifle Chriftum. rius **,& Hieronymus, Beda, Sc Thcophylaftus n. Mmh.jo.
y,. Inianuis.] Id eft, prop,ante p?des, fiatinr.Hc- Alij interpretad Amt, ignor.ie diem iudicii, id eft, . 78.
Gen 7 braica phrafis, qua lis illa ^,nonne,beniegeris,repies'. nondum expertum fuifle, vt Origencs , & Epipha* jBJjJ^|*
' 4 ' 'fin autem mal * , flatim in foribus peccatum , nius p,& Chryoftonius a. Alij dixert,fcnfum efe 4lhr
clac.j.j. &c> Ecce iudex ante iamum fiit, id eft, cito ventu- filius hominis feit, mfi Pater ciat: fed quia Pater juarbr. &
rus eft. cit, filius etiam hominis feit, vtEuthymius. : b.i.deTrin,
* Hebraic (ic habetur affetach Omnes ifta? interpretationes mihi vidtureTe non c,,ll,t Iib-
ehateth nbet, ad oftum peccatum eubans. ade6 accommodate. Nam illi,qui aut cmper.aut ad con^ej^j
H.GenerAtiobjec.] Recentiores harreticorum inter- tempusChrifto ignorantiam tribu erunt. reiiciendi njch'c l2"
prtes & nonnulli c:iam Catholici,qui nimiseos aui- omnin lunt,quia totaScriptura fcra rcfvllunti;r,il- m Lib. 8 re
d cquiblent.xtatem exponunt:qua(fenlusfir,an- lquc maxime Diui Pauli teftimonio r,inquo[unt - gift.cap 41.
tequm atas illa hominum, qui mue viuebmt, - " tbefaurifapiewi^ ,&fcientia abfconditi.llh ver rece " l? '&
teriret.mturamleroolymitanam vaftationem.Fuc- prilima interpretatio eorum , qui exiftimarrt, ideo 0^"
TUnt etiam, qui ita exponerent antiquifimiolimau- Chrift dicidiem iudicij ignorare, qud nobis cum |OCo
ores:fcdeosOrigcn:s fimplicesappellat. Ltvero non reurlauerit, non admodm magna niti videtur p Hir.
hucnoneffefenfum.cmaliummelioremappofue^- probabilitate,quia ifto modo etiam Pater ignoraret, 1" 'lom-
rimus,apparebit. Chryfoftomus, Thcophylalus, quia nobis non reuelauit: qua etiam ratione,;.Ha alte- ^Trini.
Euthymius,&AuoroperisimperfeT:i,3Ciieration raGVigciiis&Epiphani) interpretatio refcli poteft, [Jf "
homin fideliinrerpretantur, quafi dicatChriftus, ideo Chriftum ignorare diemiudiejj, qua expertus chriito ai
etfieiufmoditammultt\tamquemagnaecalamitates noneft. Nam tuque Pater expertus eft. tempus
ventura.' unt tarnen Eccleliamvfqueadfinemmdi Multi veteres,& graues auftores,vr Athanafius f, ignorancia
Qnidfuge- nonperituram. Hieronymus ver generations ora- Ambrofius r, GregoiiusNazianzenus", Auftor dif- "'buenda
igit,quafidicat,priuiqumge-
! .. niumhominumintelligit,quafidicat,priuiqumge- putationis inter Arium,& Athanalum coramPro- J-'j"rc non et.
tloco. nus humanum finiatur, ea omnia, qiifprxdix rar, bo.Theodorctus Cyrillus ^Auftorimperfedi2, tra ArUn*
ucnturaeTe. Mihi generado hoc loco totusmdus aperttdocucrunt, Chriftum, quatenus hominem, t Lib5.de
videtur appcllari, heut alibi creatura vocari folet, diem iudicij ignorauiTe, atque id hoc locodicere <? c. 8.
quia totus Creams, totus genitu s eft. Itaqueverus voluiflc. Quodctfi audidonc prima horrendum vi- u?raj 4 .dc
fenfus videtur eflfe.adc certa eiTe,qua:Chriftuspr- deturefle, adhibita tarnen mterpretadone, verum xAnarhe"'
dixerat,vt non ant finien Jus ftmundus,qum eue- habere poreftfcnfum.IUudquidcm in primis teen- . contra.
nerint.Id ex verbis fequendbusmanifeftcolligitur. dum eft, Chriftum, tamquam Deum, nihil ignorare Cyrill.
Valetta C/*")inquir,Gr terra tranfibunt,verba autem prx- potuifle: illud pranere, tamquam hominem neque Lib ?.
editiodc- teiibunt. Qnarequi progenerarioncatatemtranitu- diemiudicij, nequcquidquamaliudienerafTe: fed TncfiUXl
fendiiur. lerunt, iniuriam fecere fentemiae. nodus hic eft,quod cm diimus,Chriftus,quatenus " 49
beza jj# Calum Cr terra trartfibmt.] Hebraifmus , * id homo eft, ignort diem iudicii,dictio illa, quatenus chiftus
, peribunt fecundm praefeotem ftatum, yerba potcft aut peciem,aut caufamfignificare;ifpeciem, quatenus
dutem mea nonprxteribunt, id eft, non fallent, non erunt ltnfus erit,Cliriftum humano intelledu nefeire diem
faifa. iudicii; quod omnino falfum eft: non enim fola diui- d'.em iud'"
Verbum 13p hhbr, tran fi ait, habet etiam defmendi na, fc cdam humana natura diem iudicii nouit, qoriodo'
Cgnificationem , vt ex hoc cxemplo patet Reg. . 17. qU3 jn ipfa humana natura, Vtait D. Paulus , Cunt verum fit
vaUhhtiar haabl, tranfi^tjH, lum , cum mm fdfietU & {{ MCl)dili : fi caufam a Coloff.'i.
defiiffet iugerc , re finem luu. mpoiu.fl. D fi?nificat> fenfus crit> Chrjftum ignorare, id eft,non
56. Dedteamemilla,&horanemofciL,tie *n*eli calo- (cire diem iudicii, quia homo eft: fed quia homo
rum, mfifolut Vater.] Nondubiura.quinctiam Filius Deus: nam fi homo tantm fuiflet,quantumuis per-
deap . hominis excludatur: quemadmodum Marcus d di- fems, quantumuis Deo gratus, non fciuiTet ilium:
ferns dixit verbis, neque Filius, mfi Voter. quemadmodiim neque AngeJi Iciunt, qui&perfe-
Chriflus Itaque grauis hoc loco Catholicisolim cum Aria- iflmi & amicifiimi Deo fiant. Non ergo negat
dicmiudi- nis quarftio fuit, dum hincAriani Chrifti diuiniu- Chriftus, feetiam hominem diem iudicii fcire: fed
cjquomo- tern reftita re conarenrurjquod ChriRus diem iudicij negatfeire, eo titulo, qud homo fit.
isignora- dicerem r ignorare. Nonnulli vetercsauctorestcfti- Placuit aliquando mihi hi'cad huncmodum ex-
icdiatur. mon,j J.flicultate prel e confugerunt , vt locum plicata fententia, quia & vetcrum fcriptorum aufto-
vitiatum eTc diccrcnt:nec legendum eff<e,neque Fdws, ntatcm tucri , & hunc locum apte explicare videba-
Hoc lo- mfiVater,vt Hieronymus c,& AmbrofiusF.Alij Chri- tur. Nam etfi fciebamobci poiTe, hocnonvideri
co ftum ignorafle quidem diem iudicij.quamdiu in hac E coniienitcr Chrifto,&: accommodate ad id, quod
V"lb" * dC v'tat*u't: fciuifle ver fimul atque ad Patremafcen- agcbat,dici potuiflTc,quia nihil refercbat, quo titulo,
^'^** Sic Orgenes , cm hic Chriftus diceba t, quve ratione diem iudicii feiret.-poterat enim,quo-
mitatth. eum diem iudicij ignoraTe,fcribir,poftrefurreclio- modocquefciret.illum Apoftolisrcuelare:refpon-
ver feiuiffe, quod tunc rex, & iudex Ptre debatur, illud tantm Chrifto propofitumfuifle,vt
conftitutusfit Habiti fiant Themiftiani cognomento Apoftolorum cupiditaiem, curiofitatmque cohi-
Agnoctx pro haeredeis, quod docuerint , Chriftum bcrct,ne fcire vellent,quar Angcli nefeirent. Sed ani-
ii lalbi de diemiudicij ignoraTe , vtDamacenus h ajatorcft. maduertonunc, non iolm negare Filium hominis
h Vermilli,vtexeodcmDamafcenocolligitur,fim- diem iudicii fcire,fed etiam affirmare, olurn Patrem
pliciter,& fine vlla diftin&ione diuini, humanrque fcire: quo verbo non foliim Filium, fed etiam Spiri-
naturae ignorantiam Chnftotribuebant,quiacrcde- tum antum videtur excludere.
bant diuinitateminhumanitatem fuiTc conueram. Sed nifi fillor eodem modo Chriftus loquitur,
Maior pars antiquorum auftorum exiftimauit,Chri- quo fupi dixit k. Sedere autem ad dexteram cr fini- bc*.io~.i$:
ft ignoraTe diem iudicij, noa quod reuera ignora- firam, nonemeum dare vobts , fed quibus paratum efli Solusiatet
uerit edquodfecerir,vtnosignoraremus,qudno- fatremei. Itaque indicate quodmagis eft,inonfi> 4urationc
bisreuelare noluerit,qud eius corpus,id eft, Eccle- ]i\m, vt hominem, fed etiam, vt Deum, modo quo- j.e? .1U^"
Ha ignoraucrit, quod fe fciic dilfimulaucrit. dam diem iudicii ignorare, non qud ignorct; fed catu]"
50) COMMENT. IN MATTH. 508
qud no ipfius ft officium, circ,ficut non dixit.qub- A nonnullinouarum rerum amatores,& vertunt& cx-
bus paratum eft me, fed i Paire meo, non quod non ponunr, diflecabit: putant enim ad nefcio quern ve
eaam ab ipfo parat effet: fed qud regnum parare, terem Iudaeor mor Chriftum alludere, apud quos
id eft,predelinarc,non ipfius,fed Patris officium fit. iiimmum fupplicium erat, hominem medium difle-
Sic etiam Patris eft, conititucre,quando folucdus fit carc,vtexDinicle,& ex alio loco h, colligi exifti- gcap:t).'
mundus, qudo dies iudicij futuru s firjioc eft,quod mant. Apud Romanos quidem eiufmodi fuiflc mo- t 5?.
Apoftolis dicit % Non eflveflmmnoffe temper* , yelmo- . remGellius 1 feribif, apudludaeos ver fuiffe non hLi.i.Rcg,
a A4-.1 7.
menta ijutpaterpofuit infuapoteflate.ProptCTC&iblus ipfe credo,apudquos.vtdiximus quatuor tantm fup- f',1'-
rcirefigniticaturAtqucnicnififallor,veruseftsfus. phciorum genera tuiilelegimus, in quibus hoc non cap ,
57. Sicut dtttemin diebtuHoe.] am? Ji o ii&i-p numeratunpneterqum quodjVt paulo poftappare- K cap.j.ti
Nie, fient dies A'ef , fic erit aduentusfilij hominis , id eft, bit, non potcft in hunc locum hic infus conuenire. ij.
quod accidit tempore Noe,accidet tempore aduen Alij ergo interpretantur dtuideteum, id eft, priuabit
tus mei, vtfequentibus verfibusexplicatur. promiifisbonis^tque mercedc,vt Hilarius hoc loco:
40. Vms ajfumetur, & vnus relinquetur.] I d eft, vnus alij priuabit eum gratia qua eum pris donauerat,vt
eligetur,& faluuserit: alter reprobabitur,& peribit, Origenes,& Theophylaftus.
vt Hieronymus , & Theophylaftus interpretantur. Verus fenius eftquem Hieronymus,Euthymiu, -
Lucas b idem narrar, quail alio tempore, atque alia g & Auctor imperfecta ecuti funt, diuidet eum, id eft,"
Cap 17.
' occafione dium: fed, vt Euthymius exiftimat,cre- eijeiet ex familia fua,(eparabit famulorum fuorum
dendum eft, Chriftum bis idem, atque dmcrfo tem njimero,ficut fupr1iuffitrexeum1qaiveftem nup- leap.ti.n;
pore dixifle. tialem nonhabebat, extra ccenaculum eijci, & inte- .
tf.Qria borafur venturusejfet.] ma 47* nebras exteriores mitti. Itaquc duo fuppicia notan- Diuiicie
qua rigiliafurveii : nofter interpres aliis ver tur: alterui^qudabofficiojquomalfinhisfue- ^ *
bis fenfum expreilit.-quaquam arbitror,non fine c.au- rat, remoueatur: alterum, qud inergaftul, vbi ne-
fa Chriftum potis dixiffe,^ vtgdia, quam qua hora: quam ftrui funt,torqudus trudaturLoquitur enim
nimirum quia dixerat paulo itit,yigilate,id eft,agite Chriftus accommodate ad id,quod masferuis fieri
excubias moremilitum. Alludit ergoad eumdem folet, qui non priiis medij diflecantur, deinde in cu-
militarem morem,quofolenr milites, neabhoftibus ftodi.im cruciandi mittuntur ( quam enim ineptum
improuifiopprimantur , totamnoctem in quatuor hoc eft? ) fed pris remou entur ab officio;fi quod ha-
ditributam vigilias cxcubare,nefcieBtes,qua vigilia bebant, honorificOjdeinde cruciantur.
hoftis vturus fit. De vigiliis autem,& ecrum more, Varttm/jue eiusponet.] Partem vocat Hebrxorum Patris no-
ftipr c nobis dictum etQuod autem Grgc eft ye- more, miiram eonditionem, vtapud lob m,bttce meninferr
Cap.14.
if. nit, rcc"t nofter interpres in futurum vertit y.nturus pars bominimpif iDeo , & kareditaverborum eius i Do- pwraquaai
dVcrr.fcq. effetficut infr d: id enim,verbum printis temporis mino, &n, Hxcepars hominis impi) apud Deum,<r)wrc-
ecip.i7.ii. ahquando fignificat: vteannotauimus. P ditatyiolentorum3ic apud Danielem,i, & fulphur, aCnxi.\\
4.5. tdetiilis cibum in tempore.] Id eft, vtvnicuique & Spiritus procellarumpars calicis etrum. Sic contrario 0 PfaJ.ioi.
fjmulodemenlumfuumdiftribuat.Lucas f dixit, t in bonam partem * accipitur, cum dicitur p, Dominus p PfaLij.;,
f cap. 14.
det Ulis in tempore tritici menfwarn, fenfu eodem: allu pars btrtditatis , < calicis mei, & Deus cordis mei, 4 pW>74
4*. Crpars men Deus in tternum. i6'
dit enim ad veterem famulorum morem , quibus
qui omnium fideliifimus erat,prxponebatur, vt eos Pial. if. f. fic habetur, ^ > A d N A i
gubernaret,& pro cuiufque meritis cibum diftri- menath chtlihi. Dominus pars haereditatis .
bueret. Solebant autem raro vfu pecunia: pro mer- Cum hypooitis.] Hypocritas vocat feruos pigros,&
cede, vt i alerenr,triticum accipere, provt quifque ngligentes, vtfimili parabola declarator inferius , ;
plus, minfvelaborauerat,quod vfqueadnoftram hypocritas aut appellat, quia qui huiuimodi funt, v 1( t( J0;
mcmoriam multis in locis fa&um eft. Hoc eft, quod non folent nifi prifente domino laborare, & vtait Hypocrita
dicit Matthaus, ytdetiis cibum in tempore, id eft, in D. Paulus^, ad oculum feruire, vt non tam boni fint quinara
state ;& quod ait Lucas, vtdetillis in tempore tritici ferui, qumvt efle videantur. Huiufmodiquifunt, Ephcf
menfuram. in ergaftula mitti lb! ent, atqne torqueri: e Chriftus 6(i
Cilainns 46. Sic facientem.~] Id eft,dantem lilis cibum in tem alludit: fignificat autem infernum>qui pigrorum lo
in harm* pore , attentum in officium fuum : vnam enim ipe- cus eft , vt ex iquentibus apparet. lllic erit flcttv, &
Erifrausin ciem loco exempli pro toto genere pofuit. ridordentium, de quo fletu,& ftridore,pr t nobis t . 1^
Teil.
51. Et diuidet eum.] Haereticorum interpretes, 8c diftum eft. ^i.
collegiis me : nudust&* non cooperuiftis me : inftrmus, & in carcere, er non vifitaftis me.
f
$ CAP. XXV. DE PARAS. DECM VIRGIN. 514
opera bona intelligunt, fine quibus fides non lucet, A nymus Apoftolicam traditionem vocat.vtnPafcha,
alacob.x. id eft, mortua e *, & quibus, fi adfunr, fides ardet, lu- ide ante nodem med iam populum dimirterc non
* cct.oftcnditur. Oende, inquit \ mihi fidem tuam ne liceat, qud Chriftus ea hora,fieut olim in jgypto,
Ver .18. rittibiu^Gr ero oendam tibi ex operibut fidem meam. Hc venturuscrederetur, ludios ctiam Mefiam fuum
Verf. 8. dieuht virgines fuua: c, D.ttenobtsde oleo yero , quia media node expedarc. Sed in Chrifti cntentia hat-
Fis fine Umpades nosr* extingtmntur , non quod fine operibus rundum, nefritis diem, eque boram-
bonis ope- ftatim extinguatur fides, fed qud, cum per opera Quod ergo media node venifle dicitur fponfus,'
r,b"*l"u" non lucct, extingu videnur,& non magis, qum G nihil aliud fignificat, qum eo tempore veniiie, quo
car atTide- omnino extinda eiet,ad falutem valeat: vcl, vt Au- minime expedabatur. Qms enim crederct, media
tar'extin- dor imperfedi interprctatur, quia itacomparatum. node venturura eflc , ciim omnes homines iumma
da. natura eft, vtquemadmod/am fides bonis operibus occupt quies,queraadmodum retfl Gregorius.Hi-
fouctur.&confcruaturjiufinc-illiselgucatj&pau- larius, Hieronymus, Augu(lnusK,Theophyladus, Eodem
latim extinguatur. Sumere ergo oleum in lampadi- & Beda interpretantur? 'co.
bus in parabola eft,bonorum operumcopiam & ve- Nona pars eft,clamor, qui media nodefadus eft,
luti thefaurum quemdam in futurum Chrifti aduen- t eteeonfusyemt. Hic proculdubi clamor ille eft, qui
turn recondere, vt Chriftus dixit d, "thefaurifate yobis B, per tubam , & vocem magnam fignificatus eft ', vt j ap pre_
' thefaurumincoe!o,ybi eque rugo, eque tinea demolitur, or Origenes,Chryfoftomus,Audor imperfedi, Euthy- eedentH y
fures non effodiunt. mius,Theophyladus,Hieronymus,& Auguftinus m Clamor qiji
quid Qinta pars untvafa,qu3E Hilarius humana cor- expofucrunt.
fini- pora eiredicit, quemadmodm Diuus Paulus e di- Decima pars eft, qua: ponituribi *, Tunt furrexerunt m EP,ft u0
i.adCor. rk.habeniusthefaurnninyasficiUibus.MzYihsinknimi omnesyirginesilUy&ornaueruntlampadesfuas, quod Hi- 0 Yerf*7,
4.7. aut coalcientiam interpretabimur , qui bonorum larius de corporum refarredione, atque rcforma-
operum fedes, & receptaculum eft. tione interpretatur. Melius eadem epiftola D. Augu-
MoriTjuara Sextaparseft, quod fponfus dicaturlongamtra- ftinus, Audor imperfedi, & Beda hoc loco expo-
hat spon- xiifemoram, quominimdubiumeft Chriftamfi- nunt,audito rumore adutus Chrifti,fore vt oranes
fusquar. gnificarevoluiife, longumreftare tern pus viquead homines, qui quafi opprcifi fomno de il!o non cogi-
aduentuin fuum,vt faliam difcipulis opimonem eri- tabant, vcluti expergilcantur, ficut D. Paulus dicit,
pcret,qui exiftimabant cum ftarim poft refurrcdio- efliam nos defomnofurgere,mnc enim propior e
nemventurumelTe, quemadmodm Chryfoltomus falsu quam cum aedidimus . Ornare vero lampdes oadRo.i),
obferuauit. Eod^m modo Hieronymus, & Hilarius fUas, elt opcra,qux quis facir,ad reddendam in iudi- u.
moram fponfi pnittii tempus elfe dicunt. Loqui- - cio eorum rationem in memoriam reuocare.
turautem Chriftus accommodate ad virgines, qua: Vndecima eft, qud virgines fatuas dicunt fapien- ^-
fponfi aduentumcxpelabant,q .iibus quia ftatim,vt tibus , Date nobis de oleo yero, qui* lampades noflra extin- tio ratua-
illae fperabant,non venit, nimiummorarividebatur. ;rfMr,quaredubiumnonet,fignihcarifore,vtho- rum,& re
Sic enim natura fit, vt expedantibusomne tempus mines, qui bona opera non habuerint, nimis fer,
longiifimum effe videatur: alioqui noluit Chriihis ciim iudicabuntur, Sandorum auxilium implorent, -''^L.
ex fententia fua fignificare, longe aduentumfuum vt Audor imperfedi interpretatur ( quafi vehnt fe cent. '
fiEit adhucabeTe; nam, vt Ioannesait t~,Kouiimahorae, aliorum bonis operibus tegerc.
' eque cuenicbat ad parabola: fententiam, vtdoce- Duodecimaeft, qud fapientes virgines refpon-
ret, longe aduentum iuum adhuc diftare , ne homi- dent, Ke for nonfufjcUt nobis>& yobis, ite potws adyew
nes.quos diligentes, vigilantes,atque para tos efficere denies, & emite yobis : vbi duo animaduerfione digna
volebat, negligentes,defides,& fecuros efficeret. funt : alterum qud ipientcs virgines negent infi-
Septima pars eft, qud omnes virgines dormitafle pientibus auxilium, non qud, fipoflent, darenon
dicantur,atquedormiiffc,quod Hilarius, & Chryfo- vclint: fed qud tarn fer dare non poffint,vt Chry-
j; Hoc ftomus g,& D. Auguftinus h,& D.Bafilius i interpre- foftomus, Euthymius, & Theophyladus exponunt:
loco. tantur.omnes virgines mortuaseiTe,antequm Chri- & aut,quodprobabiliuseft,quia,vtAudorirnperfcdi
bEpift.uo. ftusveniret: Audorver imperfedi dormiuiTe, id ait, nemo crit in illo tarn horrendo iudicio, qui fibi
iln morali- eft negligentes fuiffe, quod fcil probarent , nifi itis confidat,ti'fque bonorum operum habere vi-
bus cap. f. ?qu ipientes atque infipientes dormiuiTe diceren- deatur, hoc enim verba illa fe ferunt, neforte non
Virgules tur. Itaquedormireinterprctor,defineredeaduen- fufficiat nobis, <r yobis.
dormitafle tu Domini cogitare; & eum eo tempore, quo venit, Q^ibus verbis eque Ecclefiauheiurus, qui San- -
curdican- nonexpedare,quod&bonis,&malisaccidir, &om- dorum meritisconftat, nec eorum in alios homines the"uVu1
nibus,quidiualiquemexpedarunt,euenireolet,vt fufFragia tolluntur, quafi vnius bona opera iuuare qUls fu.
expedare eum definant , & illis iam non expedanti- non polfint alterum. Eadem etiam ratione probare-
bus , aut non cogitantibus , hoc eft , dormientibus tur, Sandos etiam, dum viuerent, alios viuentes fuis
veniar. precibus iuuare non poruiTe , quod omnibus Scri-
Media Quod & temporis, quo fponfus venit, id eft, me- ptut is acris ctrarium eft, ex i,fdcm etiam dicimus
qnid deuo- dia: nodis circftantia dclart, quae parabola: oda- Sdorum meritis mortuo's adiuuari: hoc enim apud
tct- ua pars eft, quam, qui ex confiietudine fine alia fen- Lucamp Chriftus declarar, F^o/r/inquit, yobis amicoS p Cap if
tentiaefignificationeaddudamefleputant,qudio- demammonawiquiutis,ytCHmdefeceritis,recipiantyos in 9.
lerent fponfi media node ad domumfponfx venire, E xterna tabemacuL: ficut & aliorum fidem/nquelabo- Sanclorura
quemadmodm hxreticorum interpretes dct,fen- rem alijsfstpc prod efle, ex alio loco q multi, vtillic
fum mihi non folm non aflequi, fed etiam euertere diximus, veteres audores red collcgerunt. Widens, m"aul
videntur,&intericrcpugntiaconiungerc.Sienim inquit,J(fusdem eorum dixit paralytica: Confidefili,remit- t
media node, non ante, fponfi veniebant, quomod tnntur tibipeccata tua. Quid ergo cft,quod hoc loco fi-
moram fecit,cum media nox nondum eifetquomo- gnificatui ? Illud nimirum tantm,i n iudicio illo ex-
d vifus eft virginibus nimiummorari, cm icirent tremo vnumquemque ex propriis operibus, non ex r
antemediamnodem venire non deber? Fuerunt alicnis eiTeiudicadum, vt D.Paulus dicit r,&vnum- [0*' *'*
media noT vcteres auc^orcs > 4ul Chriftum media node ventu- quemque onus fuum portaturum , vt ait alibi r. Sic fad GaU %
erentol ru.m .ei^c crcderent, quod Chryfoftomus, & Euthy- D.Auguftinus t exponit:atque ita intelligendum eft, t EpiUol,U-
temquiaf. miusprobabileputant,& hymno quodam Ecclefia- quod Hilarius, & Chryfoftomus fcribuntvdcclarari ,a 4ua.m
ferant. ftico cfirmari quodaramod vidctur. Earn Hiero- hoc loco neminem aliena opera iuuare. fiepecuaui.
r V ... mus no.
Y 14
COMMENT. IN MATTH. $i6
54
Qui fint Alterum eft,qud fatue virginesad vendcntcs mit- 14. Sicut enimbomo petegrc procifcens ] Imperfecta
vemkatcs tuntur, vt oleum fibicm.mt. Vendcntcs Origenes,3i & pendens oratio. Nihil enim eft, quod partcula?,
1. Auftor imperfccti Ecclefia? Doftorcs interpretan- Sicut refpondeat.completque ntcntiam,vt Orge
tur, qui verbum D.i non pretio , fed falure, & fidei nes animaduertit. Itaque intclligendum aliquid K in
confeifione vendunt,ficut D.Paulus i\x3rwnqwtro qux ncceilario; vt,ficeftregnum Dci,quenaadmodumJ Matth * Traft,
ft t.a Coi yeflra funt,fedvos % & ficut eos,quos ad Euangelium dixit, Simileeregnumccelorum decern yirginibu*. Similis I VciCi.
lt. 14. duxcrat , gaudiumfuum (y uron.tm vocat . Augusti oratio apud Marcum m.
b Ad Phi- nus vero, Grcgorius & Beda, vendantes adulatores Poteftdubitari,numeademhxc parabola fit, at-
4 l'PF-4- 1- intclligunt, qui filirum laudum fimos venditare queilla, quxapudLucam eft", multa entra Mat-
n Cap.ij.
iblent:quafi per ironiam hxedifta lint: Itc ad adula tha?o hc,& Luca illic dicuntur di.Timilb . Lucas & Ii.
tores, quorum laudaonibusdeleftabamini, & vi alio loco, & occaione alia propofita narrt, cum
deamus, quid vobis corum laudes prodefle poTunt. pranduTet apud Zachaeum leroolymam veniens,an-
Hieronymus in hunemundum fatuas virgines, id teqnm afino indens earn ingrederetur: Mattbjeus,
eft, homines bona opera non habentes his verbis re- cm federet in monte Oliuarum , tertio poft cele-
mittiputat, vt bonorum operum oleum multo fibi brem iilum ingreTumdie, vt probauimus0; Lucas
Cap.i4.|;
labore comparent. decern, Matthus tribus iruis dominum bona fita
Auftoris Credo hanc partem parabQlx non eTe : fed orna- diftribuifle narrt: Lucas fingulis feruis minas fingu-
femcnua. mentum excor.fuetudineeiusrei, qux aut poterat las dediffe; M atthus vni quinqu talenta,alteri duo,
accidere, aut vero fimilis erat, ad explendam narra- tertio vnum: Lucas primum feru vna mina decern,
tioneir adicftum,ficut& quod fapientes virgines di- fcundum quinqu lucrifeciTe : Matthxus primum
ant,nefo>ic nonfuffciatnobn,&vobis : vrrumque enim quinqu ralentis, alia quinqu, fecund um duobus,
non-d aliquidfigniricandum, fed quia vero fimile quatuor; Lucas feruum illum pigrum minam ua m
rat, ad cum modum refpenfuras fuiflfe, virgines di- in fudario ligatam habuifTc: Mattlixus in terram de-
xiiTcpcrhibcntur. Iuquc opcn?pretium non farit, fodiTe. Qaibus arguments adduftus Chryfcfto-
qu' borum verborum fenumnon necciTariafubtili- mus diuerfas putat elfe para bola s.
cVcrf 10, tat.- difquin't, id ex fcquentibus <= intelligitur,vbi di- Hieronymus tamen,& Ambrofius P,vnam iciunt. yna tan-
cturvirgines fatua: ad emendum oleum abiiife.-nec Hocpotis probo, & quia ab omnibus rectioribus rumeftpa-
enim ea reOgnificari poteft, cos qui bona opera non etiamauftoribuseademefledicitur, quibus nolo ,
habuerunt, in hurxmundum ad ea emenda, id eft finemagnis argumentisdiiTentire:& quia vixvero Pn - In Cora.
comparanza efle remiitem'os. Vm*fqui[qut enim refe- videtur fimile, Chriftum tarn breui temporis inter- ^''' '
ret, provt ante diem ilium grjfirit in corpore, fiuebomm,fiue illo bis eandem parabolam diuerfis verbis pro-
dial Coi. malum,\t docct D.Paulas fed dictum id eft.quia, pofuifle. Quod ergo Lucas alio loco, & tempore,
j 10. vero fimile erat, virgines fatuas ad emendum oleum quffl Matth-ruspropofitamfuiffcindicat, nouum
cim ab ais virginibus illud accipere non pofent, non eft, vt Euangeliftx in loci , temporis circtim-
ituras 1/,& oportuit Chr ftum vei ifimilem texe- ftantiis dicrepare videantur, dum fumma? rei gebr>
renarrationcmiquodfihocaliquamfignificationem non ordinis,ac temporis rationem habent. Creden-
habet, illud tantm.vt mihi videtur, fignitcare - dum ergo, hxc Chriftum, antequmlerofolymam.
teft, homines ftukos, & improuidos imis Cero, Sc ingrederetur, dixifle, quia id Lucas dixit, Matthus
Cum tempus iam prrterierii , bona volituros opera tacuit,non contradixit. In caeteris vero rebus,quibus
comparare, & fer efe diligentes. videnrur difiderc, non Chrifti verba, fed tonus pt-
Spenfum Decimatertia pars eft.quod fponfus dicatur venife rabolxfcnfum explicare voluerunt: fenfus autem&
eniflequid interim;quod ncmodubitat,Chrifti ad indicium ad- apud Lucam,& apud Mattharum, licet verba varit
L uen*umignificarc.Decimaqua: ta,quod qua: parate idem eft: eftquc credibile, Matthxum potis, qum
erant cum fponfo ad nuptias,id eft, ad nuptiarum lo- D Luc Chrifti verba retuliTe, & quia pr'rfens fuerar,
cum.&conuiuiumintrau crin: quo vita beata deca- & quia diftindius videtur totampa: abolam enarra-
e Apoc. 17. ratur , vt indicat Ioannes feribens % Gtudexmus, ar rc. Fortafe Lucas,quia Chriftus in precedente para-
7 exulten?us,& demus lori.im Deo , quia venerum nupti* agni^ bola regnum ccclorum decern virginibus compara^
Ver . j. ^ yxor (-us ^) & f, { ixi, mjj J~yt% beati, uit,eumdcm hcnumerum vfui paiiit.Scd id ad fen-
qui ad nuptiarum agrti vtcati funt. lim nihil rcfrt.Vellem,Auguftinu< in libris de con-
Decimaquinta eft,quod ianuaclaufa fjiifedicitur, fenfu Euangeliftarum.lam de hac rc fententiam cx^
cmfatuxvirginesrcdicrt.qucdnihilaliudfignifi- pofuiTct: fed qua>ftioncmnon propofuit
cat, qumeis nimis fer bona opera facer voluille, Videndum nunc eft quo paralwlx fenfus fneter.
cimfcmpusiamnoncflet operandi , ficut Chriftus Eodem,vtaitEuthymius, quo ilia fuper.'ordefidcli
g loan. dixit ?, V-nitnox,quand nemopotefl optrark neque vitra feruo,quem dominus long abiens fimilix fus dici-
difcutiendum eft, quo modo futu* virgines perafto tur pnefeciTe . Eodem ctiam,qu prxcedens para- q ?
iamnouimoiudicioinccelum rcdicrint, ianuam- E bola decern virginum : acccptam Deo fid:,& era- 4f
que pulfiuerint, Sc Chriftum follicitaucriut prcci- tiam diligentia. boniTque opcribus cxcolcnd* m,ar- 9^ fit'n"
bus,vtfibiaditumaperiret.Harc enim omnia ficut & queaugendam ee, vtdefeait D.P;u!us ' Etiratia l'ibolatfcn"
ilia, qua? paulantdiximus, nonadfipnificandum, tint in me yacua nonfuit:fed abtwdar.iis Ulis ommbtts lobo- r r. Cor. ij
fed ad explendum, ornandmque para bola? contex- roui. Tumetiam vnumqucmqiieex propriis operi- 10.
rum adiedla funt; neque quia idincoeloeuenturum busiudicandum '. Deniquenos pergratiam Deo f VerCit
acceptam eiufiiem gratia? acceiionem mreri. &''
fa Ham. ia eft, fed quia inter homines vero fimile erat, euentu-
* . .lu -,
bic verba rumfuiTe,&:,vtaitGregorius h,illud tantm indica- Qii partes parabol.r videri poftunt , duodecim
tur , ibi iam Deo nonpoffe mereri, quodpetit, qui lAc noluit funt. Prima, homo peregr proficifeens: quo nemo Quae if
lene in dubitare poteft Chriftum fignificari.E-'prefls Lu- paraboue
audire, quod iujfit. cas x, Homo quidam nobilu ab- t in rtgionem longinquam Pa^S'jjy-
Sciiprara Ii. Nefcio vos ] Omnes & vcteres,&noui Theologi
>d .-in - aeeiperebi regnum. Nobilem enim vocat; fed non re- j ^'
numquam, obiruarunt,fciendi verbum hoc loco.&aliis confi-
qjod ap- milibusnon cognitioncm.fed affeftum declarare,&, gem: quia nondum regni poiTeionem acceperar,
probare, vt vocant fcicntiam approbationis,quafi dicat Chri- qua accepta regem appellat: ficut &: Matthxus nunc
i. ad Cor. non approbo vos, nonagnoco profiliismeis, homincm, poite regem u. Secunda pars eft,quod u verf }4-
Bph i} iut,vtait Auftor imperfecti, non video in vobis fi- homoillenobilis, id eft, Chriftus, peregr dicatur
k 4. 30. ' gnaculum Spiritus mei,de quo loquitur D.Paulus '. proficilci,quodChryfoftomus,& Theophylaftus de
/17 CAP. XXV. PARAB. DE TALNTIS.. 5i%
incarnationevidturinterpretari:quafiperegcpro- A lig int, vtIuftinus,i,Origenesr, Hilarius, 10- q In imbi
fcctesfuerit, cm clo in tcrram venir: & peregr ftomus , & Theophylactus t. xlij genualius omnia | **
abierit,cma terra in coelumrediit, non quod coel gratis, quam vocant, gratisdata; genera per talenta f -^0"-^
terra longdiftet,fed quod ftatusille Ch'rifti cotle diuerintelligendaeevolunt.vt Anaftausl,.QujC Mattj, .
ftis,quo & anteinca rnationem in forma Dei erat ; & omnes interprctationes,nimis mihi Chrftifenfum fCanon.tf
port afcenfionem (detad dexteram Patris longiifi- reftrirlgere videntur.Itaquegeneraliter expono, ta- tlnhunc
lenta omnia dona, qua? Deo hominibus darioltj locum.
ath' 1.7. mab eodiftet, quod habita uit m nobis, habituinue- fignificare:interquargratia,quam voct,graturh fa- u 5*!
ftal.ti.7. tHS> Demo aut po;lus vermis, ( non bamo* opprobrium
beminum >&abiet:Hoplelisb. Ali) peregr prefectura ciens, cuius fuperiores auctores non meminerunt,
dicunt, quia in caelum afcendit, quod long abeft primum locum tenct.Eam Deus hominibus tribuit,
terra, vtOrigenes, Auftor imperfec~h,Hieronymus> vt adhibita fua cx parte diligentia multiplict,& au-
Beda. Alij, quod non nifi longo poft tempore ven- geant,non vt in tcrram dcfodiantad eft, otiolm efle
turus effet , quemadmodum , fi multorum annorum finant,quemadmodumdcfe dixit Diuus Paulus,Cr
peregrinationcm ucepifct , vt Chryfoftomus etil gratiaeius in me vacua nonfuit ,,& ficut eofdem monet
indicauit. Hoc mihi magis placet. Nam loci diftan- Corinthios,dcntoperam,negratiamDei fruftraac- prmuin i0i
tia nihibtemporisverolginquitasmultumadrem cepife videantur y. , Mummtet
pertinebat. Voluit enim Dominus longa abfentia Quinta pars parabola? videri poteft numerusta- Dei dona
feruorum fuorum fidem,diligentiamque experiri, lentorum,quod alij quinqu, alii duo, alii vnum t- 'net.
vt alibi e, &fuprd. tum data lnt. Hoc enim Hieronymum,& Bedam, XI-adCor'
t Tertia,mntferai,quosmaiorpanveterumaucro- alioiquenonnullosimpulitinterpretesvtibtilitcr JxCotti
rum Eeclefir Doctores interpretantur : quod iilis quxrerent,quid per quinque,quid per duOiquid per De numero
d Hoc cap. Chriftus diuer talenta Jd eft, alijs maiorem, aliis vnumfignincarettir :&,vt alii per quinqu talenta talentoiom
wf.. minorem gratiam ad predicindum Euangelium, Se qtnnqucfenfus:perduointelIedurn,&vohintatem.
Qmn (int ad exponendas Scriptural lacras ctulifle videatur, per vnum memori.im:lii per quinqu talenta quin-
eTtia in vtO"genes% CVyioft omus, Hieronymus, Beda, quelegis libros: per duo vtus, nouumq, Tcftam-
UnuH Euthymius,&Thcophyl. f& D. Ambrofiusg,& tum : per vn totamScripturam acram interpreta- -j
flicomm. Cxfarius\Inhancfententiamiuftinus hanepara- rentur : quodfententic Chriti videtur eTecontra-
IncLuc bolimautexpofuir,autaccommodauit. Alijfe.-uos rium>quihaud duhiplus perquinque, qum per
. omnes homineSjilt
' Chriftianosintclligunt omni- duo,qum per vnum fignificarc
' vo'uir.Horum
' vero
i'iuTtyph* bus enim Deustalentumaliquod.id eft,gratiam ali- magnorum licet auftorum ra tione, atquefntentia
' quamdedit,quanegotiartur:ideft,adiunc"ta uadi- plus duo,qum quinqu fignificarenr. Itaquc hunc
ligenm , & eiufdem gratia; incremcntum , & vitam ego numerum nihil ad lnfum parabolx pertinerc
1 Qu*it. cternammererentur.SicAnafta(ius"c,&Theophilus arbitror, quod ex Luca manifeltum eft, qui n alii cap.i^.iji
lLb Ai ^ntiochenus. Hancegointcrpretatione alterame- quique,aliiduo,alii vnum ra!ent,ied fingulisfcr-
. ' - lior^miudico, quia vt ait Lucas,non blis Apoiiolis, uisfingulas minis data fuiiTedicit.Q^od fi numerus
qui Euangeli) Doctores erat, led omnibus, qui ade- ad parabola; fententiam pertincrer,Lucas eum mini
ranr,auditoribus, parabolam Chriftus propofuit, Sc me variauet.mutauet enim Chriftifententm.Quia
quia , vt frp monere fbleo , non eft fine neceiTariis vero illud in parabola potifim augebatur,vt doce-
argumenris Scripture fetitentia reftringenda. ret Chriftus, alios homines cum gratia Dei diligen-
Vocaint.] Adnotartquidam nouorum ha;retico- tius,alios negligentiuscooperari,hoc tantm Lucas
rum interpreter hue in vocandi verbo vim eiie, vt expreffit dicens, vnum ex decern illisieruisvna, mi
fignificctur,nullum Ecclefia; Doctorcm ,nifi legiti nas decern alium,quinquelucrifeci(re.
Door m vocatum, E uangeli deber pra;dicare.Iam do- Si quid numeras apud Matthauim myfterii habet,
^, cuimus,nonagittm de doctonbus Itaquc fjtilis hoc tantum haber, vt generaliter fignificetur , nec Quid nu
nifi l.-c;iti- eft ifta fubtilitas,fed n eft tarnen, quamuis aduerl- ^ omn bus hominibus .cqualia Deo dona dari.rec e- iticT merus mjr-
Cg'uw
tUJ. riorum confilium contemnendum : rect enim mo- qualiter omnes cum acceptis cooperan donis.Quod ficet.
nentnos: vt cos, quia legitim vocati nonfupt,non autem dicat, quinqu potius,qum ex: duoponus,
Ecclefis Doctores id h crticos efe inrelligamus. qulm tria, in eo nihil exiftimo cfc myfterii.
Quarta pars eft, quod dicatur homo illeiruisfuis Qiod ver ait Chriftus, ta!en;a diltributa eife Quid pet
bona fua tradidilfe,quod nomine talentorum expli- ynicuicuefecmulmfrepri.vn virtuttm , hand facile eft PtoPrian
myCrf Tf caturrn. Itaquecadem pars parabola; eft, mdiditeis interpretan. Hilarius Ai >or imnerfecxi ,&Theo^ ^ut?fm,.
icdeinceps bona fua, Sc quod pofteaqui tur, -vni ddit quinqu ta- phylactuspropriamcu'uque virmtem ,hdem tntel-
[ tenta, ciij autem duo , alij verb vnum. Talenta ergo , & ligere videnrar,quam prout quifqae maiorem , auc
bona, qui Deus hominibus diftribuit, Diuus Am- minorem haber, maiorem, aut minorem Deeacci.
nln Com. brofius naturalem ration eTe dicit,quam qui di- pit gratam.Periculoa fcntentia,fi intelli'oant nos fi-
in Luce ligenterexeblit, dignu* videtur e, vteius natura; dem ex nobis ipfis habere, vt propria cuiuq; virtus
Quidfitta- gratia infupcraddatur,ideft,vtplura illi committl- dici poIit.Nam.vt ait D. Paulus a, Deidonum efl. Fuit CpheCvl
ltntaDr- tur talenta. Hoc& nimislatpatet, quia omnibus in eo Orgenes errore , vt ex Commentariis b ppa- In huae. 4
mmo
tridimm teims hominibus
1 1
natura data n cm /^u
eft, -nl.- de
Chriftus J_ .u.
folis fi- E ret:fuitaliquandoetiam Diuus Auguftinus , vtip(e lcum;
delibusloqui videatur, & non video , quomodoe fereprehendens aduerfusPelagianos feribens fjepe
Verf.! f. eo verbo,qixod fequitur ,coha*rere poffit : vnicmque teftatur.Melius Hieronymus,5c Beda videtur mter-
fecHndwnpropriamvhtutem. Nec enim natura, aut na pretari . vnicuique fecundum propriam virtutem , id eftv
turalis ratio vnicuique fecundum propriam virtu- prout fequiique ad reeipiendam gratiam diiponit:
tem dataet.cmnemo,antequam naturam h iberet, hocenimEcclefiafticum tft dogma, licet haeretici
virtutem vllam habere poTet. Alij bona, & diuer rpugnent, Stotnnino verum, quamuis non aufim
talenta , diueri officia Ecclefiaftica interpretantur: affirinare , id Chriftum dicere vohiiil;: In medio re-
^ quale eft Epifcopi t Prcsbyteri, Diaconi, vt Auetor linquo.Nam aut vera eft interpretatio,aut fimillima
pHom. 5J.imperf.ctip. Alijfenftis, vt Hieron. & Beda .quo verz.Non exiftimauerimabiurdum,fi quisdixerit,
rum interpretatio eadem ratione,qua illa prima i- propriam cuiufque virtutem natura eTe, quam etii
ui Ambrofii refelli peteft. Pleriquenlentum ipfum ex Deo non ex nobis ipfis habemus.tamen nihil tam
Euangelium,& verbum Dei , quod Doftoribus ex- noftrum vocare poffiimus: &eft vald meoiudicio
ponendum,atqueannuntidumcomrnittitur,intel- verofimile , Deo non raro in diftribuendis donis
Y ij
$\9 COMMENT. IN MATTH. 520
gratix gratis data?, natura; vniufcuiufque rntionem bemus:defodere ergo talcntum eft, gratiam Dei, vt
habere-.quisenimdubket Moyfi proptere" guber- loquitur D. Paulus mvacuttmaccepiffe. Significatur
nandi fpiritum, & gratiam potkis,qum aliis contu- dcindenirnius quidam timor perdendi talenti. o t.Cot. ,
lifle,quia natura prudentifimus, &, vtScriptura Vtrumquevu venire blet his, qui nimio quo- Contra E,
Num. teftatur, omnium hominummitiflrnus erat1 ? Scio dammetu vota,autEuangelicacfilia vio!andi,di- uangelica
i- & poffe,&aliquandofokrebalbutietem,vtEfaiasbt cunt fe Pola prxceptorumobferuatione efle velle con'filia
bEfai t.6
adhibitis ex altari carbonibus eloquentes efficere contentos,nedum confilia obferuarevolunt,ne prat- ioani mem
Scio & per afinam Ioqui c, fed hoc rarum , illud vfi- cepta quidem oberaent,id etdum talentum ad ne- S^*^*"
c Num. . tatum eft.Quamquam mea hire eftfententia, non il- gotiandum exponunt.nonfolum lucrum nullum fa- tntcs#
la quid omnino certa, fed ceteris, vt mihi videtur, ciant.fed fortem ctiam perdant: namplerumque &
probabilior, verbum hoevniemquefecundumpropriam lucrum perdunt fortem, & eque confilia obfer-
yirtutem , non ad aliquid in parabola fignificandum, uantEuangelica,neqtieprxcepta, ficut feruus ille
fed ad explendam parabola: narrationem.ex confiie- negligens caufatusfeaufterum, & rigidum habere
tudinehominum, ex quibus parabola iumebatur, dommum,quimeteret^binoniminaflet,ideoquer
Chriftum adhibuifle:cuiufmodi excmpla multa iam talentum in terram defodiens.non ibliim nullum fe-
.. - .in fuperioribus parabolisadnotauimus,vtin hoc ip- cit lucrum, fed talentum etiam.quod maxim vole-
uk^0*- foca pite d. Quia ergo folt homines bona fuaferuis bat defodiendoferuare.perdidit.Auftoroperisim-
: ' non terrrercj&xqualiter, fed pro cuiuiq; virtute , ac perfedi.talenmm in terram defodere efle dicit acce-
fide diftribuere, dixit Chriftus , hominem ill perc- ptam gratiam obrucre carnali vita : A mbrofius ver
gr proficifcentem, alii quinqu, alii duo , alii vnum p recbrn naturalemquc rationem obruere volupta- p in Com.'
talentum trzd\d\ffe,vnicuiquefecundumpropriamyirtu- te Sed ha?c allegorica funt. Ille.quem indicauimus adiy.c.Lue
tern , non quod Dens fecundm propriam cuiufque nifi fallor , verus eft fnfs: Lucas non dicit , feruum
virtutem gratiam diftribuat : in eo enim non eft pa- ilium negligenrem aeceptam minam in terram defo-
."v rabolaadremfignificatamaccmodanda,fedquod difle,fed fudario alligafle , eodem fcni. Vtraque
id homines, de quibus Chriftus loqucbatur , facer enim metaphora , quamuis diueria , idem Ggnifica-
foleant:&, vtfxpediximus,voluit Chriftus in para- tur, gratiam, dum nimis timide fcruare volumus,
bolis vero fimilia,& fieri folita narrare: ctiamfi nihil otiofam reddi, & ad extremum amitti.
ad finerh parabola; pertinercnt. Dubitantnonnulli; cur potius Chriftus dixerit, talftaccc CurquTn5
cVetCio. Sexta pars eft, quod diciture, Domine quinqu ta- feruum ilium, qui vn quam cxteros, qui plura ac- pit,illudic>
Itnta tradidii mihi, ecce alia quinqufuperluaatusfum.Si- ceperant talenta,in terra ea dcfodiflc.N ihil fortaifis condit, &
militerquod deeo,quiduoacceperattalenta, dici- in myfteriicft cum Li'casdicat,fineulos feruos aliiquiplu
QJ fie va- tur f *" "uo lucratum efle : quid enim lit aha talen- minas fingulasaeeepifle: fi quid au ten eil, hoc efle [''^^j*'
jia talcnta ta fuperlucrari, vari vetcres interpretes exponunt. arbitror , vt ferui illius culpa , negligentiaque exag- '
fuperlucra- Uli quosdiximus, per taltum verbum Dei intelle- geretur,quicmminusaccepiflet, minore quoque
xiflc,prxtere ctiam Anaftafius pluratalenta fuper labore, &acceprumferuare, & eo negotiari potulc
lucrari, interpretante r plures homines Chriftianos qud cum non feecrit, dignus fuit, quo illud ips
g i. ad Cor. faccrc, ficut loquitur D. Paulus S : Kam, cum liber ef- quodaeeeperat, vnum talentum tolleretur. Quod
Pi x0: . fem ex omnibus , omnium me feruumfei, vt plures lucrifa- non ita ad rem parabola; fubieftam aecommedan-
cerem , & f'actus fum ludis , tanquam ludneus , vt lud/tos du efle puto , v t fignificetur, femper eos , qui minus
lucrarer : iis, quifub legefunt,quafub lege ejfem, cmipfe Deogratiarumacccperunt, efle in eis excolendis
non ejfemfb lege, vt eos , qui Jub lege erant , lucrifaecrem. negligtiores. Nec enim id perpetuo verum eil, fed
plura talenta fuperlucrari, eile dicunt , maiorem j) vt fignificetur,magis efle reprehendendos, qui cum *
Scripturarum , qux fibi commiflx fiant , & diuina minus oneris aeeeperint, minus diligenter, forti-
rum rerumnotitiam fibi comparare, vt Hierony titerque tulerunt : & qui cum minus aeeeperint
mus k.AJ, fidei opera adiungere, vt Hilarius '. gratia;, minus bene rationem reddiderunt , quia fa-
% In Cora
.. omnia Chrili fentcntiam nimis reddunt anguilam: cilius eft parus, quam magna pecuniae rationem
itaque Auctoris imperfefti mihi placet interpreta reddere.
do, vtaeeepto talento plura talenta fuprrlucrari fit, Ocbua eft ibi4, Vomukumlrero temporis vemt do- _,^
accepta gratia bene vtendo gratif afeenfionem me- minus feruorum illorum: qua parte dubium non eil , fe-
reri: hoc enim &Catholica docet Ecclefia , &apt cundum Chrili aduentum fignificari, qui longo
conuenit in hunc locum, vbiid Chiiitusagebat, vt poft tempore futurus erat. Nona eft, 'quod eodlo-
doceret, eos , qui aeeeptis talentis bene , diligenter- dicitur, Crpofuit rationem cum eis , quod nihil aliud
vf. it que negoriatieflent, dignos efle.quibus plura talen- fignificat, quam Chriftum in iudicio rationem acce-
' ta traderentur. Hoc enim eft, quod ait *,Tolliteitaque pta gratiaeabomnibus,quifeciusieruosprofit6tur,
4b eo talentum , & dated, qui habet decern talenta ,&', exaurum elTe. Decima eft ibi T ,4it Uli dominus eius, 1 Verf.".
1 raCtj. Omnihabentidabitur, cir abundabit. Nifi forte magis j^.Euge,fcrue bone Grfidelis ,quimnpaucafutifidelis ,fuper
placet, plura talenta fuperlucrari, hoc efle , perac- multa tcconituam,c\uod idem &alteriftruo,qui duo
ceptam gratiam plura bona opera perficere:vnde il- talcnta multiplicaucrat,rdicit. redocctChri- frerf
lud ciquatur.qud modo dicebam'jVt quo quif- ftus,'maioraibonisferuis,qum
: - 1 ipforum mrita, Maioraboi
que plura bona opera facit, maiorem gratia- accef- pra;miadaturum efle, quit nonfunt,condign* paflones ^^"''^
iionern merea tur : ficut illi, qui alia quinqu talenta Imius temporis adfuturam gloriam , rettelabitur in no- ^um mcttj
fuperlucratusfjerat, vnum infuper talcntum inuti- bis t , Se neeccului vidit, necauris auduit,n'.cin cor hominis 01,
lis ferui datum eft. afcenderunt , qwt Dominus iis ,qui diligunt H- prxeniadi-
Sptima pars eft in his verbis m ,qh autem vnum lum , vt Hieronymus obtcruauit. Qind ergo ? ali- tur- g
mTetf.iS
Taleatum cceperat , abiensfodit in terram, & abfcondit pecuniam quid accepturi fumus pra;mij,quod meriti non fue- -'4
in im dominifui. Itaque videndum efhquid fit talentum in rimus?minimid quid dico : omne enim quod ha- , Cor.tW^
defodere terram defodere. Duo mihi videntur hac re fignifi bituriiumusprxmium,aut meriti erimus,autprar- Nonfumu
quid fit. cari: nimia negotiandi'negligcntia, cui opponitur, mi n erit,fed quia no ad arquatatem iuftitia:,fsd ptuspramu
quod pofte huiufmo.ii ieruoDominus dicit n,Opor- ad analogiam dantis,&accipientis aduertendum eft, acceHtur4
a verf, 17.
tm te commitert pecuniam meam numulariis : numulariis primiumdtcitur maius elle, quam mcritum. Nota fuefWB$,
cnimdamus earn pecuniam, qua negotiari voiu- eft Alexandri vtus hiftoria , qui cim po'tae, vt opi- Quo f:nla
rfius ; in terram defodiraus earn , quam otiofam ha- nor,propter compofitum carmen, vim magnam pe- prmi bo-
cune
3*
a Horn:
ia Eaan
Kies fine inutilem,inanem,mortuam,qucmadmodm D.Ia- habent probabilitatis , plus habent allegoria, qum
operibuj cobus kappellauit. Ver ego rationem, cur Chriftus literalis interpretationis. Itaque in rc prorfus incer-
eft* fed' ixcr'it,quod videtur habere, e(Teputo,q\xdCe:iuusiUe, ta, quod vero mihi videtur eflefimillimum,lequor,
inut'is. qui pecuniam in terram defoderat,perindepecunil Chriftum fuper nubem aliquem lucidam, & illu-
b laci. iy. habebit, aefinonhaberet, quiaotiofa, & inutilis ftremfeirurumdre,& quia nube euedus inecelum
a#.x4.*s.- erat. Significat ergo , eos, qui fimiliter gratiam Dei eft ', eodem modo dicitur eile venturus, quamuis id I Aft.i ?-4-
habentjita vt per eam nihil boni agere conentur,non ) non tarn ad nubem,qum ad veritatem aduentus re
tain habere, qum habere videri gratiam, Dicetali- ferri pofle feiam, & quia vbique in nubibus eceli
quis,fi ver gratiam habet, quifichabet, quomodo venturus dicitur ra, & quia per nubem videtur lern- m Vre.ii.
dicit paul pft non habenti Iamdiximusillud,mww- perdiuinamaieftas declarari". |o.& t.
benti non eue ad acceptam gratiam referendum, fed * Hebraifmus eil frequentifimus in troqueteftamento ** ,
ad gratia; incrementum, quod eiirn habere deberet, 5ius . vnam cmplum fufficiet huic fimileex Pfalm.i. 3. *? r
non habet : nam feruus ille talentum, quod aeeepe- W 13 bdcM hMim *l, D*us glmi unart
rat,habebat:fed lucrum non habebat.De lucro ergo fttk- nofter' Deut m*fi*tis ""-''
didum eft nonhabenti, de talento vero, quod habebat }i. Et congregabuatur ante eum omnes gentes.] Hc An omnes
quidem,fedjnutUiter,&nonaliter,qumfinonha- etiam Orgenes difputat, an omnes omnino gentes homiaes in
beret,ditum eft,quod fequitur,dr quodyidetur habere congregandac fint , an illae tantum, qua; tuncin viuis *?$^
auferetur ab et. fuerint, aut foli Chriftiani : & ij an omnes, an ij tan- "cc"rnt."'
30. in tenebrat exteriores.] Detenebris exterioribus tm,qui,vtait D.pauluse,r//if/<iWi:& illc,& Eu- 0 j.Theff.
e Cap.J. il. nobis ditum eft . thymius exiftimant, folos congregandos eTe Chri- 4. ij.
ji. Cm veneritfilius hominis ] Videtur explicatioE ftianos,quiaca;teriiamiudicatifunt,vtaitD.Ioan- .
Cor hunc ha:^ elTc parabola; prnecedentis : dclart enim Chri- nes p. Beda quatuor hominumordineseTe dicit; alij p cap.j.ii-
deiadicio fius, quomodo iniudicio radones cumiruis fuis enim, inquit, non iudicabuntiir, fed iudicabunt, vt
^nfern"^ P^turus ^l'vt ^ixerat fupra ^qucmadmodm Au- A poftolis, quibus didum eft, Sedebitis <? vosfuperfe-
d Verfx> dor imperfefti adnotauit. Cur filius hominis Chri- des duodecim iudicantes duodecim tribus lfrael<\,Scdc qui- q cap.i9-
eCapj.10." ftusappelletur, diximus*. bus ait D. Paulus r, nefritis quia ngelos iudicabimn', it.
Inmaieatefua.] Id eft,oftendens maieftatem (ham, Alij qui iudicabuntur, non iudicabunt : ilui tarr ed r i-a^^or.
quam tunc,cra ha;c diceret,non oftendebat.Oppo- erunr.vt illi quibus dicetur, Venite beneditlipatris mri,
nit enim tacite prarfenti futurum tempus , & primo poidete paratum vobis regnum a conflitutitne mundi : efit-
aduentui fccudum.Probabile,quod Chryibftomus, riuienim, & dediis mihi manducare: fitiui, & dedisis '
& Hieronymus exiftimant, proptere Chriftum de mihi bibere, infrf. Alij nec iudicabunt, neciudica- verCx^-
futura fu maieftate, & gloria mentionem intulifle, buntur,fed peribunt : qualescrunt omnes, qui extra ^.
quia paulo poft, mortem crataditurus,&praefentem Ecclefiam reperientur, de quibus dicitur i,wnrefur- Pfal i -
infirmitatein futura compenfaret gloria, & dileipu- gern impijin iudirio. Alij non iudicabunt , (ed iudica-
lorum animos,ne in fide nutarent, erigeret: quod & buntur , & iudicio condemnati peribunt, vt illi qui-
js locis fecilTe facp fupr obiruauimus. bus dicetur , Difcedite a me makdiBi in ignem ,
~Bt mntt utneli cum to.] Omnes Angelos cum eo qui paratus til dabolo,<r angelis eius. Ef enim, <X non
CAP. XXV. DE IVDiClO FINAL!. >ff
ifrrttyrW fjH1*; iff-* *- Scripturavbiqueom-A mo ex lue vita decelferunt ,|cu n fint propter ope-
C)rnncs he- nes homines ftaturoscfiedicitiwifc tribunal Clmfliyvt ra,fcd propter vitiofim originan condnandi.Cer Infantes nt
minesiu- nferMDKtjijittjqnepropria ba
a've^c"1 " ,ue malum b. corporis tproutgeU in D.
Qjodautemait corportfi-
loan- tus, & mimme
effe,ficutad hafitansrefpdeo,
dexteram ad finiftr
alios infant;s,qui non futuros
propter ^^'"j1*
lulu oJ
fniUram
4'" ncs,cQfumncredtt,itnliCMuse, refit Theologi m- bona opcra,fed propter fufeepti baptifmi gratia - ciunc.
id Rom. terpretari olct.non opus eil, vt cius caufa in iudicio uandifunt. Atin iudicio.vtexfententh manifeftum
o. dicutiatur,& vt eorum verbis vtar,iam iudicatus eft videtur !, nifi de bonis,maliq; operibus age-
i. . iudicio diicuffionis,quo minime indiget,fednond tur.Idconftanternego:meritaenimcuiufquep6de-
iudicatus iudicio a pprohationis-Dcnique enfus eft, rabutur.que non Temper in operibus.fed in folo ali-
; . _fi dif-
ade mala eft cius caufa , vt opus non fit , vt in iudi- quando animo, in ola gratia , in ola origine conll-
cuilionis & -
approba- cium traftanda deferatur : ciim enim non credat , fe ftnt: fed', vt diximus, non fuit Chrifto propoJnuob
Monis, ipfecondemnat, ficut de hxretieit dicit D. Paulas d, omnes caufas.cur alijfcludijaldnahdieTcnt, ex-
d id Tit 3. Subuofns tfi,<t eiufimdie, Crdelinquit, cumtproprio plicarerfed cxemplum tantinvna fpecie proponc-
tt. iudiciocendemnatus. re>ex quo alia: etiam fpecies,& caufa; intelligertur.
Solent in (chola 1 Theologis qu-rdam obiiei pri- R $4. Tune diett rrx. ] Non vocauerat fe regem ant,
mum, quod illa verba,Efu>iuienim,&nondediflismihi idhomincm, &Filium hominis, & apud Lucaiti
rnaridncare,tk illa his contraria , Ejuriui , cir dedtis mihi hominom nobilem , qui peregrt profedrus elfet , Vt
, pofunt ad ooines homines pertinere. regni capefleret 'poileffionem , nunc vocat regem , Chrilus
Qfirc oou Multi enim damnandi fiint , qui efurientem Chri- quia de eo tpore loquitur, quo accepte jam regno rex cur dU
oaines -
dicaadi vi. ftum non videruntrcm ilium penitus ignora rt,nec rediturus eft: tum etiam, quia ante nondutn regiam catiu,
...... . feirent paupcres eiusperionam gerere:deindeinfn- deferipirat maieftaterranunc ca defecipta mrito c
tes qui autaluandi, aut damnandi int,necpTOpte- regem appellat.
rea" faluabuntur.quia Chnftum eirientem pauert, His qui dextris tins erunt.] Incipit ab honora bilio-
nec proptere damnabuntur,quia non pauert: non ribus,morem hominunobferuans,aut,vt ait Auetor
ergo in iudicium venturi funt.Vna eft huiufmodi ad imperfecti,proptere ab his, qui dextris futuri st,
omnes obiedtiones,& expedita refponfio, Chriftum id eft. bonis initiumftimpturus eft, quia propen-
vnam ipecicm pro toto genere pofuifle, ficut in ex- fior eft ad lluandum , quim ad condemnandum.
plis facer conmeuimus:nec enim omnibus, qui lal- ~ Fenite.] Vocateosadle,quia vukegniiuiparti-
ndifunt,dicturuse(t, bfuriuiemm, & dediftis mihi cipesfacere,ficutdicitapudIoannemf,{ quis mihi
manducare,nec omnibus,qui damnand^E/wrwe, & non miniflrat,mc fequatur: & ybifum ego,illic& minifler meus
dediflis mihi manducarefed quibudam: hoc enim ex trit: quia ergo ipi paterm regni poflcflon cm -
plotantm docere voluit,fe neminem temer aut rat, ad eamdcm poflclonemfruosiuos vocat,cm
faluatur,autdamnatur effc, fed iuftifima decau- dicit yenite.loquitur enim, quafi continuo in caelum,
i,eaque public, & coram hominibus declarata, rediturus,vultque, vt (fe ferui fequantur.
quemadmodumin forenfibus fententiis fieri folet: Benedii Vatris mei. ] Quidam fic interpretantur:
vnde videtur Chriftus, metaphor fumerevoluifle. quos pater meus multis bencficiis cumulauit, quia
Ergo& infantes, & infideles omnes iudicabuntur: benedicere in Scripturis,beneficiis afficere fignifica-
fed illisjcr.r aut lutur.autcondemntur, alia red- re folet: non probo. Nec enim de prateritis benefi-
detnr caufa. Poteft a!iquisdubitare,curpotis di- ciis intelligi videtur pofle,quia maiora fortaiTe mul
xerit cottreiabitntHT omnes tentes aaH omnes homines: tis eorum,qui damnandi funt,collata fuert:fed re
fortjfle quia illud plus pderis habebat : explicatur ferendum hoc eft.nifi fllor,ad futuram gloriam,ad * ir:-' r.;i.
cnim nomine omnium gentium, non blum omniii D quam cos Chriftus inuitatJtaquefnf^&y.</m^
hominum multitude: fed etiam varictas,& ficiebat ^ perinde eft,ac fi dicat , dilei patre meo , & ab eo
adiudicis maieftatem , vt explicaretur eum diuerfa- terna vita donandi, vt fupr 8 cum populus Chri
rum gentium iudieem futurum efe. fto diceret, benedictas ,qui venit in nomine Domini , non l"^'1'*
aeeeptam praedicabat gratiam : fed futura Ali Deo 1
5 . Et Batuet ouesqiiidem dextrisfuis, hados autem i
Car boni nirisJ] Minim dubium eft,bonos oues, malos hee- adprecabatur, Itaque eorum fenttfam neququam
cun oui- dos appellari,cur autem, id eftdubium. Orgenes, probo,qui hoc ad prfdeftinationem rcuocant,quafi
bus.mali
cum her Hs Ellthymius,& Theophylactus, bonos quidemoues, tacite reddatur caula , cur falui fiant , quia nirrurum,
coniparaci. qu'a mites iunt:maIoe hircos,quia afperi, Sc per - benedii Patris,ideft,abeo praedeftinati funt.
rupta-afcendentes,id eft, non re<5ta,& plana inceden- Tojfidtte.] KKncf'ofJuiouTthxrcdititem regni capite De nrerifo
tes via,vocari putt.Hilarius vero,6iChryfoftomus, quo verbo Cahiintlta iniolenterinfltant,quafi hc' conttaCal-
itemque Eut'iymius,&TheopIiylaftus,bonbs oues, omne noftrum meritum aboleatur.Si cnim.inquit, unum.
quiavtiles,&frut5tuofi:malos hircos,quii infruduofi haereditas eft, merces non eft, eque labbri, & meri-
funt. Credo ergo prim um proptere Chrift oui, tOjled origini datur.quia filii Dei Cainiautemijf
& heedorum metaphora , , .
vfum fuiifc,quia verfu pr- Crhxredesstl nos D. Paulus h argumentan docuit,fi-
cedenti dixerat, drfeparalnteos ab imicem,cmpasior^ Iii autem per fidemumus, fides eorum opinione hRom-8i
fegiegatouesabhcedis : per oues omnes bonos, per hoe- hgrefis eft, ita omnis res conciditin nihilum. Vitam '7'
dos ma'os intelligi vluifle, quia oues hcedis melio atternaminScriprurismercedem appellari, negaii
res funt. non poflunt,fupri, vbi de hac etiam re nonnihi
Eademque de caul dicit,( oues ad dexteram,hce - diputauimus: tum etiam liis in locis *. >p. t'.t
Cur ouesk dos adfinitrampofiturumeTcquia locus dexter fi- Sed non deeft hominibus ingenise hireticis ref Se cap.6. Sc
fcxt.r,?V niftro honoritiectior eft, quadmodum& Hilarius ponfio, mercedem appellari : non quod merces fir,
itjcollo- 1,5(1 magis probo.quamilla fed quia ficut merces poftlaberem datur, quamuiS Sc . to. i.
i.ad or;
canii fiat. Origenis,Hieronymi,Bcda, & Autftorisoperis im- non propter laborem.Incitiafi'malignita te careret, 5.8.14.,.
perfeH, qui exiftimant, proptere bonos ad dexte- mileranda: quia malignitati coniuncta eft,irridenda. 18.
ram, malos ad finiftram futuros elfe.quod in Scrip Si enim alius non eflet locus, quam hieipfe, de quo Apocnofj
tum acris dextera bonum, finiftra malum fignifica- difputamus, ex eo perlpicuura eflet,vitam a:ternarn
re bleat, vt e, Corfapientis i dextera eius , & cor flulti m non iblm poft opera , fed eti propter opera bona
cEcd.ie i.
' finiflra tllius , id eft , cor fapientis femper bonum, cor dari ,ideoque ver proprieque efle mercedem. Eo-*
ftulti tamper malum cogitat. dem enim modo,eodem contextu,iidcm verbis.eo-
SolctquaT,vbi infantes futuri fint,quijne bapf dem leufu bonis diriturPw>c bcntdii4trisrHtiy^tf<i
7 COMMENT. IN MATTH. 528
fde paratum yobis regmtm 1 conflimione mundi : efurwi A }t. Efuriuientm.]Piu\o ante Caluini inter pretatio-
tnimjzr dediflis mtl manducare ; atque dicitur mahs.Itt ncm refutauimus, qui particulam y enim, non cau-
waledicH in ignem sternum: efmm enim,& non dediflis mi- im, fed coniquentiam fignificare dicit.
himanducare: ciim autem de malisagitur, manifeftum Poteft aliquis dubitare, an hace ipf verba , quae ,
eft , non folm coniquentiam , vt hxretici putant, hie ponuntur, Chriftus fit in iudicio pronciaturus. ^1"
fed veram etiam caufam fignificari: proptere enim Legi enim nonnullos rectiores interpretes , qui ne- ^'^
vdamntur,quia id ver.proprique meruert.Chri- garent: quod nefcio,an fine temeritate fieri poffit II- fit pronuo-
ftum eilirientem non pafentes: ergo & cm bonis lud ego vero fimileeffearbitror,nonha?ciolum, fed ciatuius;
dicitur, Finite, pojdete regnum : efmut enim , (S" dediflis alia etiam nonnulla, quae aut Chriftus non dixit, aut
mihi manducare, non folm confequentia,fed vera eti Euangelifti non exprefit , in illo iudicio difturum
caufi,&meritumfignificatur. Sed ex aliis etiam lo- effe.Necenim,vtfupr diiputauimus,omnes, quire-
cisclarisprobari poteft: gnumclomm acceptai funt, proptere funt acce-
O modo ProPr^ cn'm merccs eft, &ha>reticiipfi confiten- pturi,quod efiirientcm pauerintChriftum,&eftcre-
Be*titodo tur>4U5B non ft*^im Pft laborem, fed etiam propter dibile,vnicuique,cur eum ad regnum ccelorum ad-
fit merces. laborem datur dari autem propter labor ex eo - mittat, rationem expofitur : hoc enim & ad iudicis
gnofcimus,quod maiori labori maior detur ,'minori officium,& ad beatorum gloriam pcrtinebit.Cur er-
minonat hoc codem modo D. Paulus teftatur dart godehistantum,quifeeiurientem pauerant, men-
. vitam aeterna dicens " , ynufquifque autem propriam mer- tionem fecit? fuprrepondimus.vnam peciem loco
! cedem aceipiet fecundumfuum laborem: loquitur autem exempli pro toto genere pofuiTe ; ideo autem hanc
'..de eo, qui plantat, & de eo, qui rigat: quid eft ergo potis,qumaliam bonorum oper peciem propo-
fecundhnfuum laborem , nifi qui plus laborauit, maio- fuif,quia nihil nobis magis commendatum eTe vo-
remrqui mins,minorem mercedem aceipiet. - Iuir,qum earn cliaritatem,quierga prximos effet,
tere, cm Chriftus dicit f\iptb.quirecipitprcphetam qui ipf, quamuis multas habeatpecies, in hac po-
bcap.10."" in nominepropbetA, mercedem prophet* aceipiet: enquired- tifimumobferuatur, fiefurientespauperesaJamus:
fit iuflum in nomine iufli, mercedem iuiaceipiet, quis inz quemadmudum Euthymius adnotauit.
mentis dubitare poteft,maiorem& minor prophe- y. tunc re fyondebunt iufli, quando te yidimus efurien-
ta, ac iufti mercedem diftinguere voluiTc . prout ttmi ] Putat Orgenes , & Autor imperfefti , iuftoi
Riaioris meriti eft.propheta , quam iuftum qulibet hoc non obliuione , fed humilitate refponuros efie,
hofpitio recipere,quadmod eo loco probauimus. quaf non agnoctes in fe virtutem illam charitttis,
_ . Cur ergo vita acternaharreditasappellatur? Id nifi cuius caui Chrifto laudati effent. Potis credo,
t -ma here- errore fuocaecieiTent, facile intelligere potuiffent, ideoitarefponfuros, quod Chrifti verba non mtel-
ditas appel nempe & merces,& harreditaseft:merces,quialmeri- lexcrint:non enim ignorare potuerunt,fealiquando
lacur. tis,hxreditas,quia filiis datur.Sed illud iftos decipit, pauperes Chrifti caui pauiff: fed quia hriftus no
qud Deumhomin fimilem eTe pufauerunt, apud eft difturus:efurierunt enim pauperes,& dediftis eis
quos hereditates temer, fine iudicio quibufuis manducare, fed ejuriui, ejr dediflis mihi manducare ,&
filiis bonis, malisdarifolent. Non ita Deus,qui fciensfenumquam Chriftum ipfum pauiffe.interro-
dat regnum ccelorum folis filiis, quia foli meruert: gabunt,^<*</i te vidimus efurientem ? id conftat ex
. & non iolm,quiafilij,fed quia digni funt, ideoque Chrifti appclluioned. dVerf.40.:
oon sequalem omnibus partem, fed maiorem melio- 40. Quamdiu. ] ip hor. Qnitcnusfecislis vm de his
ribus, quod prudentis eft patris, facer. Scio Chry- fratribus meis minimis, mibifeciflis : id eft, quod illis fe-
Caluinl foftomum,Theophylac"tum,& Huthymium adno- ciftis ficut&infre. eVerf. 4f.
feomma' ta{T jn vcrbo / hanc vim ineffe.vt fignifi- 41. Difcediteme.] id eft, procul abite: nihil enim
"f"ft cet,non quoquomodo accipere, fed tanquam haere- mihi vobifcum eft , non noui vos , qufcrnadmodum
' ' ditarjum.tamquam proprium, tamquam debitum: fiituis virginibusdixitiprC fVerf.iij
,' . fed eos Caluiniftas non efie, ne Caluinus quidem ! Maiedicli.] Obferuauit Orgenes, & Chryofto-
ignorat,qui proptere qud liberum arbitrium, & mus,non dixiffe,malediclt Patris-mei,ficutiuftisdi-
bonoramoperum mrita 3flererefolent,fp;Phi- D xcratS VemtebenediiVatris , quia Dcus non ma- gverf.
, lobphos appellat. lediionis,fed benediionis: non poena; , fed prfmij
Varatum yobis regnum.] Id eft,predeftinatum, vt fu- suictor fuit,non quod non etiam pcenae auftor fuerit,
pr c,vbi pronomen vobis , eandem vim , atque illic fed quod prarmia libenter, & ex animi propenfione,
eaf o.i j relatiuum ijM/,habcrearbitror,vt fenfus fit, yobis , pcenam inuitus quodammodo , vt uftitiae fiiae fatis-
id eft, merentibus, ficut illic quibusparatumeftiVatre accret prasparauerit.
meo, id eftiis, qui illud merucrint: nue enim caufa- In ignem sternum ] Refellitur his verbis antiquus 0{[!.
lern particulam , quae verfij fequenti ponitur, refe- Origenrftarum error,qui pcenas inferni fempiternas rurocrror
rendamefle quidam putant, Efurimenim: vthsecfit futuras effnegabt,aduerss quem Beda,& Theo- refciiituide
fententia,poifidete regnum, quod proptere vobis phylaftus hoc loco difputant. Quamquam Orige- pnarum
Pater meus prardeftinauit, qui efuriui, Cr dediflis mihi ns , hune locum ediffrens,benedepccnar3eter- nfermfine
w4w/c-<re, vtChrybftomus,& Hieronymus inter- ^ nitatefentit.DifputaturTheologis,an verusillefit j *nfcr-
pretantur. Quod an verum fit,non eft hic locus dif- ignis. Duo in eare certa fiint: alterum quod fides nfverBS,ii
putandi.- illud tantmdico, videri mihi Chriftum docet,vera eflefupplicia,quse non cogitatione (o- metaphori;
glorificationis potis, de qua agebat, qum praede- lm,fed fenfu, taduquepercipiatunalterum minus eus.
ftinationiscauUmredderevoluiff,vtexantitheto certum , quia fides non docet, fed t amenomnium
manifeftum eft, Difcedite inignemterimn,quiparatus fer veterum auftorum teftimoniis confirmatumj iHo^''
tfdiaboloj" *Angeliseius : efuriui enim,& non dediis mi- ignem illum non eiufdem atque noftrum eflecon. n*r^oS %
. hi manducare. Hic enim cm eodemloquatur modo, ditionis^quemadmed Orgenes i, & Ambrofius trah/4. ia
hon reddit caufam, cur illis iam inde ab acternitate & Hieronymus 1,&Damafeenusmtradunt. Inde ta- Matih.
ignis paratus fit: fed cur in ignem mittantur: immo m;n non fcquitur, verum ignem non eff, quod etil K I Com.
ne illis quidem , fed diabolo , 8c Angelis eius ignem nonnulli negant , non videtur fine temeritate negari '^ *'*
illum paratumfuiffc dicit: quod, vt pofte docebi- poffe, quia vbique Scriptura pcenas illas inferni, ^^' '
mus/atione non vacat. Eodem ergo modo hic in- ignem appellat,qua;,fi metaphora, non veritas effet, m Lib 4 do
telligenda funt vcrb2,yenite,poideteregtm. Efuriui aliter aliquando vocarentur, minufque frequenter fidc,c. vif;
ijlim^dtdiftistmUmandufArif ' ' ignis dicerentur. mt>.
' cxs
5i9 CAP VT VIGSMVM-SXTVM.
gui pwtiue diabolo, & ^4ngclis nus.] Non dixit, A ciaor. Ita Orgenes, Chryfobmus, Theopliylactus,
quiparatuscftvobis, ficut de regno coelorum dixc- icEuthymius. Eidcm fonaTc decana, non dixit,
v rj. rat a, Pojfidete vobis regnum, quia Deus omnes quiparatuseltconiKtutionenvjnji,ia}tdcregno
j xb., Inmines vtdt fiduosfieri b,&quia Deusmortem non fecit ; coelorum dixerat%q.iia nimrum, regnum cceor, Eoi.c.^
fecit mmbominmre^imt,^ ipfe i^nitisfemifcmt ejn'io- qaodfua (ponte propter homines fecerat , mundi H-
Sap. . i;. mbus . Regnum ergo coslorum ab omni a;ternitate corititutionepra?parau.rat: id cft,antcquim homi-
Eccl.7jo omnibus hominibus (fiflui cfievellent) prepara- nes ipfos faceret. Ignem ver non nifi peccato
uit : ignem autem xternuni non nifi necemtate , & ccactus, ideo non conftitutionc, fed poft conftita*
quodammod coahis,vtangelorumpuniretauda- tionem mundi,& poft peccatum illum pr,pa;auit.
natus nonfuiffet homo iUe. 5 RefJ>ondcns autemJud.ts,qui trddidit eum dixit : Numquid
egofum Rabbi ? Ait illi ; Tu dixifii. 1 6 S Cnantibus autem eis, accepit lefuspanem, & gi. Cor. ,
benedixit,acfregit,deditquedifpulisfuis, &'ait: A ccipite, & comediteibocefi corpus meum. >4-
17 Et accipiens calicem, grattas egit,& ddit iis, dicens : 'Eibite ex hoc omnes. 18 Hiccfi
enimfanguis meus noui tefiamentt, quipro multis effundetur in remltonempeccatorum. 19
Dico autem Vobis: nonbibamamododehoegenimine yitisfqueindiem illum, cm iud'
hibam \obifcum nouum in regno Patris met. 3 Et hymno diclo, exierunt in mmtem 0//f
ti. iiTuncdtcit Ulis Iefus: h Omnes vosfcandalum patiemini in me,in ia noBc. Scriptum
efi enim:1 P'creutiam pafiorem^ difergentur uues gregis.^i. Pofl^um autew refiirrexe- 17.
ro, kpracedamVosin Galilaam. 3$ Refjwndcns autem Petrus,ait Uli:1 Etfi omnes [canda- zac.,i;
li^ati fuerint in te,egonumquamfcandali^abor. 34 Ait Uli Iefus: Amen dico tibi, quia in Mar>ltf .
hacnole, antequamgallus cantett termenegabis. 35 Ait Uli Petrus: m Etiamfioportuerit 7. ^ ^
memori tecum, non te negabo. Similiter ey omnes difeipuli dixerunt, 3 6 Tune venir Iefus m *. .
cum Ulis in villam,quA dicitur Gctbfemani,& dixit difcipulis fuis: Sdete hc,donecvadam luct*. jo
illuCjgr orem. 37 EtajfumptoPctro,& duobus filift Zcbed<ei,c(zpitcontrifiari,&ma(!us
ejfe.i Tune ait illis:Trifiis efi anima meavfque ai mortem : uinete hiCjO* vigiUtcme-
.531 COMMENT. IN MATTH. 55
cum. 39 Et progrejfus pufium,procidit infaciemfuam,orans, & icens : Pdtermi,poi-
bile efi , tranfeata me calix ifie: wrumtamcnnoncutego Volo,d ficuttu. 40 Et Venir
dddifcipulosfuos , inueniteos dormientes , r dich Petro : Stcnen potuifiis \>na bora Vt-
gilaremecumi 41 Vtgilate,& orate,ut non intretis intentationem. Spiritus quidem prom-
ptus efl,caro autem infirma. 41 herumfecundo dbijt,& orduit,dicens : Pater mi,non po-
teil biccahx trnfire, nifi bibam ilium,fiat Voluntas tua. 43 Et venititerum, eir inuenit eos
dormientes : erantenimoculieorumgraudti. 44 Et reliftis Ulis>iterum abij^& orauit ter
tio, eumdemfemonem dicens. 45 Tune \enit ad difcipulosfuos}& ditillis : Dormite iam
& requiefeite : ecce dppropinquduit hora, & Filius hominis tradewr in manus peccatorum.
Mat 1 4. 46 Surgite, earn us: ecce dppropinquduit, qui me tradet. 4 7 n Adhuceo loquen te, ecce ludas
u.c. : vnus de duodeeim yenit& cum eo turba multa cum glddu's,<rfuibus, mii prmcipibus
ioa'n.i. 5. fcerdotum,^fenioribuspopuli.48 Qui autem tradtditeumydedit Ulisgnum, dices'. Quem-
cumque ofeulatus fuero, ipfe efl, tenete eum. 49 Et confeim accedens ad Iefum, dixit: A ue
Rabbi.Etofculdtusefieum.50 Dixitqueillilefus: Amice,ddquid\>enii>Tuncacceerut,
& manus iniecerunt in Icjum,& tenuerunteum. 51 Eteccevnufexhis,quierantcum lefu,
extendens manum.exemitgladiumfuum, &percutiensferuum principefacer dotum amputa-
oGcn.9.6. uitauriculameius. iTuncaitilliIefits:0 Comertegladi tuum in locumfuum:omnesenimt
Apoc.15 u. j acceperintgladium,gladioperibunt. $\An putas, quid non poffum rogare Patrem meum,
pifain.io. grexhibebit mihi modo plufquam duodeeim legiones angelor um ? 54 p Quomodoergo im-
plebuntur Scripture, quiafic oportetfieri}}}Jn ilia bora dixit lefus turb'tsCTamqum ada-
tronem exifiis cumgladijs,(<rfu(ltbus comprehendere me : quo ti die apud vos fedebam docens
q.Thr.4. in tcmplo,& nonme tenuifiis. 56 dutem totumfdc1umefi,vt ddimplerentur Scriptu-
I Mar.14. va prophetarum. r Tuncdifcipuliomnes relitto eo,fugerunt. 57 Atillitenenteslefum, duxe-
$e LU^.runt adCaipham principem facerdotum , X>bi Scribe ,& [niores conuencrant. 58 Tenus
ioan.i.i4. ailtem fique batur eum longe,y[que in atrium principis facerdotum. Et ingrejpts intro fb-
cap.i^. ijt'.'^t bnn"*^jf^*> tin Ififil pedes earw,& Mtepitye- prodideratiT/^wz/i^.Itaquecumcorpus.&fanguis ^ Vf.i).
. . . ^w<Wf|i^SV!rtiiilJS^^ilWa. PirxtercMat- V. Chrifti exhibits funt, nemo Apoftolorum ienorar*
' - r r' - ' ' .tudamefleproditorem.
: argumenta ita mouent me,vt facile hanc opi-
fanem ySit.iiiiii & cumi'dmfaclfJfethora,difcubuiii nionemprobaturus eifern , nifi contraria pluresha-
gcu.14. v^fc^unVeilf'i cum dtftflj agni loqui, proptere4 berctuftores , & magis vulgo probata elfet. Fue-
\^-' icnImfihr^.n'taiik,qtiiigmisccrt,ftatoquetem- runt etiam qui dicercnt.udim &cce'ia:agni,& cce-
'" 'poie cortiedendus erat. De ccena igituragnidicit n;e communi,&perceptioni corporis ,& fmguini*
' 1" <tnrc,&4ticut hoc loco Matthus ai . Chrifti fui (Te prafentem , eq 1 percepjlTe , fed fan-
rr r\n Abfrdusctrti eft qbod aij quidam hoc, &aliis guiBcmquidem bibife, corpus vroftruafle, vtai
Pafcha
anno ce
SpjHien- t fcnpit, "Minus contiderat mii, nifimtwnfufeepiffet of- bat , 5c quafi cautionis caui apud Marcum profite
r-fin- ft3m. Ergo pro me doluit, qui pro fe nihil habmt, quod dole- tur: omnia tibi potbiliafunt; cum enim addit, fednon
fr- ret , orfequerata deleclatione diutnitatts tenue , tadio qwd ego yolo, fed quod tu, indicat ciim ixix,fipojftbile efl.
Com *lrmtu!,i tfwur. Sujcepitenn triitiam meant , yt miH nihil aliud dicere voluifle.qumjw,aut u rebus in-
(lt. ftutmlatitiamlargtretur,& yeigifs nom defeendit yfque tegris, fifalua. gloria tua velle potes.
ad mortis ' , yt nosfuit yfiigijs reuuaretadvuam. Refellitur etiam ex Marco Caluiniftarum error Dens piar
Confideiiter ergo tnitiam nomin , qu a crucem pr dico , nrc qui putant Deum plura facer non pofle, quam quae potett fa-
enim Fftciemincarnationts fufeepit , fed yeritatem. Debuit vult: nam etfi apud Matthaeum idem e,fipcffibtleefi, ee, quam
ergo & doloremfufcipere , yt yinceret trtflstiam, non exclude- g.fi is , apud Marcum idem non eft, apud quem de "jc\eoatre
ret. enimhabent fortitudinu laudem,qmuporem magis Dei potellate Chriftus nondubitat, Omnia, inquit, 1
vulnerum tulerint , quam dolorem. tibipoibilia i tint. D e volntate a ut cm dubitat, id eft,
38. 'riise anima mea yfque ad mortem.] , quali homo dubitans loquitur. Quod dicit, 'Pater
Itriftttia vndiqueobfeius eft animus meus, eodem orationis initio , aptum ad conciJiandam gratiam
.114 omninfenfu,quoin perfona ChriftiDauidc dixe- exordium eft, vt Hieronymus adnotauit, Marcus
rat, citeumdederunt me dolores rnenit. Chaldatcum, & Grxcumcopulauit verbum ; jlbba
Qiid fti Q^pd autcm dicit vfquead moriem , Orgenes, Pattr, Grxco Chaldaicum interpretans, quo Chri-
^fCeea Hilarius & Hieron.tempusfignificare putant, quafi ftu$ vfus fuiflc creditur, quod& D.Paulusduobus
incm6* dicat, triftis eft anima mea, fedtriftitiahrcnondu- locis fecit1 quod D. Auguftinus myfterioaliquo jRom 9Jf-
rabir,nifi vfquead mortem. Aliena, vtmihi videtur, ft&um putat.vt fignificaretur Deus&Iudoruro>& Galat.4.e.'
interprtatio: necenim Chriftusid agebat, vttrifti- ) Gentilium paterefle. raLi.jJt
ti.irmignitudinemminueret,fcd vtaugcret: minuif- Tranfiat i me.] mpthStT 9 ift, i mtjiX, con{enfu
fctautem,fidixiiret, cam non nili vque ad mortem vtLatini loquuntur, pratereatme. Buang.c 4,
thiraturam. Aliam interpretationem memirti apud . Caltxifle.] Pafio, mors iftj terribilis. Cur calix ap-
atiorem quemdam recentiorem legere, Trtftts eft pellctur, nobisdidum eft". Putant Hieronymus, /
t>;i>ra fque ad mortem,id c(, ade triftis, vttri- & Beda, ideo dixtfle calixie, vt Iudstorum calicem
fiti.i ipfi mortem mihi aflferri videatur, quemad- indicarct,id eft, eorum peccatum, atqueinteritum;
mof'um vulgo dicere folemus, morior dolore, mo- nonenim Chriftum mortem iam, fed Iuda;orum
jior fame. Verus fenfiis eft,quem Euthymius indica- pernicicm timuifle.Sed fupr probauimus, verti-
uit, triise anima mea yfque ad mortem , id eft, tarn tri- muifie mortem, eataquefnifle depreca tum.
... ftis3qum fi iam morerer,ficut Dauidd dixit, Qrcum- Femmtamen nonficut egoyolo Jedficut tu. ] Aptappofi-
dedertmt me dolores mortt*, id eft, tarn magni, qum, qui ta modera to: fie enim naturae infirmitatem oftendit,
in morte fentiunrur. , vtvltra diuinx voluntatis trminos non egrediatur.
Suinetebic ] ^tvan, manete. Eodem verbo vfus eft Colli^itur ex hoc loco , vt ante attigimus , duas in Du voi
Marcus. Alios difiripulos paulo ant,non foi m ma- Chriftofuiflevoluntates,humanam,atquediuin,vt Juntares in
e YCj*. rere, fed ctiam ledere iuflerat e, hos manere, Sc vigi- in fexta fynodo generali hoc ipfo teftimonio proba- Chrio:
larc, id eft, in llatione efle, excubias agerc, quia pro- tum eft. Prauerea,non efle fadum hoc contrari fen-
piores peneulo erant , cuius volebat efle telles, ficut tentii D.Pauli "vbi dicit, Cbriumexauditum fuiffepro q
, paul poft f,non folm manere,& vigilare,fed ctiam fmreuerentia; ne enim hic.quamuis calix ab
orare i bet. trficrir,nn exauditirs fuit.cm hac conditione ora-
39. Et progreus.] Lucas , Et auulfus t ab eis , quo ucrit, Sipofibtlceyid eft.fiyis : Paterautem nolebat.
verbo, nefeio an nimis argute fignificari quidem pu- Dubitabitaliquis,quomodo Chriftus humana vo- chriftu
tent, ilJum non libenter tribus illis chariflimis di- luntate mortem recuiuerit,cm Deusvellet.vtmo- veluntatem
icipjs difeeftifle. reretur. Videtur enim contrariam diuina voluntati humanam
gF.ii. Vuum.] Quantum pufillum illud fuerit.Lucas %, voluntatem habuifle, quod fine peccato fieri non contrariam
4L vtuthymiusadnotauir,exprelfit, quantum, inquit, poteft, quia, vt Auguftinus f dfinit , peccatum edi- *jbuit
iaclus elapidis. Quarri poteft.cur fecetferit difeipu- clum, falium, yel coneupitum contra legem Dti , diuinm- ^ j_ t
aCom. lisoraturus. Scquutus eft.vtait D.Thomas h,prxce- que yoluntatem. Paulo ant diximus Chriftum in hac contra Fai
- ptum fuum '. Tu autem cum , intrain eubiculum oratione italoquutumfuflc, vt fi proi lus fuiflet ho- ftum c.17.
isffl- tmm, & c'audeciumtuum,8c , vt tgo ctiam opinor, m >,o!i neque diuina voluntas cognita eilet, neque
' humanam confuetudinem, & veluti verecundiam latis cfletfortitudinis ad mortem fuperandam,rclin*
Ce
y
V
9 CAP. XXVI. DE COMPIIEHENSIONE CHRISTI. fio
Rrfrus an coloco, quem modo not mimas, putat Pettum non A plurcs n.c piuriores legiones nominafe, vt indio* -
rcp:chendi fuiflcreprehenfum, qud ferui Pontifias am iculam ret poifefc pro duodeeim hominibus.duodecim !e- Duodena
^JU,t- abcidiiiet, id enim Chrifti permiflu fecilfe exifti- giones habere, quarum vnaquxque fex angelorum rius nume
f. I.JI. mjt^ atque hoc, verbum illud apud Lucam ' fignifi- mila continebat , aut aliquant plurcs , ( Vcgetij rus <;.
arc, Sinke vj'quc hue > quafidicat, fufficit aurieuhm lenrentia vera eft. Nififortcmagis placet, duodena- ptu" Plt>
fcrui Pontifias abcidiTc. Decjetero, mitteglddtum riumnumerum pro omni, & perfecto numero poli- *'
.18 .^tuumiiivdgindm, quod ait Ioannes , quia Omnes qui tum efe,vt, Sedebitts & vos [uper duodeeim fedes, iudicdn-
dccepoint glddtum, glodio pertbmt , vt hic dicit Mat- tes duodeeim trtbus lfrdl, qixemndmodirm Augutinus,
thxttSa fed admoneretantm Petrum arbitratur, ne & Beda ilium locum interpretantur '. i Saprl
vlt. pugnct. Vcrumtamen manifestum cft,Petri fa- Colligit hinc Orgenes, Angelos bonos perpetu 1>**
um Chrifto reprehend, vtnedifputariquidem contra Angdos malos bellum gerere.-ideque ccele-
Pttras ver debcat. Cur ergo reprehenditur? Pnram,quiailla ftem mitiam tammultis Scriptum' locis appdlari.
trprrh;n- non cratdefcnno, quid enim vnus homo contra - Mitti quidein frquentera Deo, vt homines non fo-
iis.&cur. hortem vnam feciiTet, nifi milites irritarct, vt crude- lm ab Angehsmalis, idabalijsetiamhominibus
listracbrtChriftum? Deindcquianoncxp.cbtoB tucantur^ppuret exilera hiftoriaic,vbi tanta Ange- 4 Reg. s,
Chrifti reiponogladiopcrcultrat. Poilrem, quia lorum multitudoin vnius Elileiauxilium mifla eft, l7-
etiamii poflet, non debuit tarnen Chrifti mortem vtmontemoperireuhoc eft,quodait Dauid \lmmit- 1 PI-a( ^
impedir, ficut Chriftus ipfe poterat duodecira le- tet Angelus Dominiincircuitutimentium eum>& ciipjeteos,
. gioncs Angelorum Ptre peterc, qui fc dfende- Hebraico c<we-/;,caftrametatur Angelus Domini
rent, fed maluit Patris parre voluntati , & Prophc- in circuitu timentium eum, id eft, angelorum caftra
tarum implere vaticinia , quam rationcm Chnrtus in vniucuuque circuitu poner, nc quis cum lxdat,
eVerf. tj. hoc loco reddit c,& apud Ioannemd, Cdliccm , quem & m, jLngehsfuis mdndduit dete,vtcuftodUnt te in omnibus m pj ?p
fc t4. dedit mihi Vdter, non vu, vt bibdm ilium ? ficut fimili de vustuis. Mitti etiam aliquandOjVt in bello pro nobis tt.
leap it in caufa Petrum reprehenderat *, Vdde poftme Sdtdnd, pugnent, confit ex Daniele". Ex ea conuetudine eap .
tcif.. 6. f4nJdlu>n es mihi,quidnondpts, qivt Deijunt, fedeaqiu
loquutus eft Chriftus. 13.10.11. e
homimm , quia voluerat eum lucipienda morte de- 5 4.. Quomado ergo implebunturSeripturd, quidc oportet lx" l'
hort.iri Cur crgoChrilus gencralem citat legem ficr} Et deficiens oratio eft , & Hebraifmum * con- Hcbraifm
Quia vbicumque exceptio locum non habet, lex lo- tncns,intclligcndum enim eft,quo modoimplcbun-
cum habet & non habebat exceptio locum in Petro, turScriptura.qux dicunt,quia fie oportet fieri: & il-
qui bono quidem animo , fed quo loco,& quo tern- \ud,qmd, Htbraorum * more pofitum eft pro infini-
Caluini pore non debuit.gladiumaccepit.Suo hic more Cal- tiuo,ficfieri oportere.vt dixit ddeoi,fltdti,cjr Luc. 14.
tjntumclia uinusnon folm Petrum, fed omnes etiam difcipu- tddi corde dderedendum in omnibus, quatoCuttfmtVrophe- li- **
in Apofto- OS) qU addefendendum Chriftum paratos fecie tt,nnnebttcoportuitpMtCbriftum,0'itdtntrdre ingloridm
ai' oftenderant.rogaucrantque, Dominejipercuttmus in yi<irW>Scripturxautem.& Propbeta:.dequibus Chri-
glddio ftults, atque amcntcs appellat. ftus loquitur, funt p, Dominus volmt cnteme eum in in- p ifa.jj.io.
Chriftus 53- rAnfutM, quid nttt pojfum modo rogdre Tdtrem?] f/mitdte: pofueritpropeccdtodnimdmfudm,yidcbit fernen
To'uotaiie Duplex his verbis Caluiniftarum error confutatur, Ungduum ,W voluntas Dcmmiinmdrateius dirigeturjSc4, q Dan.j.
moituus & ChriftumneceiTariomortuum eflc,& Deumnon <&pofihebdomdd.isfeXdgintdduds><,ccidetm-Cbrlus,&non .
tontraCal- p0flcplura>qUarn)qUfac-luvult,facerc.Nam& Chri- enteiuspopulus, qui eum negamrus eft.
Deuj Iura ^us ind't fci fi voluiifct duodeeim Angelorum SimiU Hcbtaifini exemplum nobis prrbct Ffalm.i.
legiones Pac petcre potuiTe, non mori,& Dcum dix.ffct reg & populos contra Demi *
f e i fac ,= , . , . ' ,;r Chnftura ciusconiuralir, fubiungit, Diliu.npanius vincuJa
. quam duodeeim legiones Angelorum hbi mittcrepotuil- D dBetvW0M||gennm Cu.n hoc loco ,,, di.
faef re fe f nec fame voluiiTc.
tt:iasCj " Dubitabitaliquis,quomod dicat Chriftus, Pair ccates, vcl Itmor, dicendo.
* Hunc Hebraifmum Ellher j.4. habemus his verbis
cbnUiis fibinonncgaturumfuiife duodeeim Angelorum le- ' " ivx 1? ran ' hivt *A*'
qaaraiione giones, fi ab eo pctiuiiTet, cum paulant, quod ab hit uhudi, quia indicauit eis ^uodipfc Iudatus cflct, nolter.
flerereti. eopetiuerat, vtcalix fetranfiret, ncgauiet. R.C- dixrrat enime>s, fc *flc [udxum.
" 0>on^eo^hriftum ex natura ip rei,non conlidera- Hoc autem ide Chriftus dixit, vtoftchderet i
atpntAtc* tISCircumfttijs,locutum eTerquifi diceret, puthe non violente ad mortem trahi, fed (pont ire, vt Pa
fi non ciuiflem decretum eTe Patrc meo, vt morc- tris decreto per Prophetas promulgate fatisfacei ct.
rer, non potuiftc me duodeeim legiones angelomm Ioannes r aliter Chriltum PctrordpondiiJe fcribit,
ab copetere, emque mihi daturum non fuifTc. Cdlicem,quem dedit milii Vater,non vis, vt bibdm illuni ita- n,
Duodeeim legiones Angelorum.] Et res,& dieftio Roma que probabile eft , quod Augullinus exiftimat 1 f Lib. 3.
na eft, qua etiam Euangeliftx Grace loquentcs vil vtrumqueCliriftumdixiiic, primm, Cdltcemquem conftoft
funt, ficut multa alia Latina vocabula vfurparunt. dedit mihi fdier, non vis,vt bibdm ilium ? deinde,^o/of/e
N ulla cnim gens, prater Romanos, legionibus vte- ergo implebuntur bcriptttrx ?
batur. Itaquc credendum eft,cx Romanor confue- ^ Videtur autem mihi Chriftum ambigu nomine
tudine, quituncin ludacadominabantur, locutum caiicis hoc loco vfuseiTe, cmenim pauioantdi-
fLVt. de fuiffe. Apud Romauosautem, vt Vegetiusf,&D ccbat, fipoftibile eft, trdnfedtk me Cdiixifte , calicem rem
BI*M' Hieronymus cribunt,lcgiocx milliahominum c- accrbam,& horroris plenam appcllauit.Hic rem po-
" 1 6' tincbat,aut,vtPoIybius?,communes legiones habe- tius iucundam,& fuauem videtur appellarc : hanc
bant quatuor millia ducentospedites; equitc-svero cnim vim hichabent verba, Cdlicem quern dedit m hi
trecenros, in grauioribusautem bellis pedites quin Pdter,non*vis,vt bibdmillum ^uafidicat, nonpoteft
qu millia, quits trecentos. Quicquid fit, hoc cer- non elfe, & ilutaris,& iucundillima ea potio, quam
tum cftjVoluiflc Chriftum, ingentcm Angclornu- mihichanfirnus Pater meus porrigit: nam.vt tdi- t cap. 10J
merum fignificare. Opponit autem Angelos homi- ximus, vtramque in partem & bonam , & malam,cV: ix
nibus.multos paucistpotentes impotentibus,& quo proreacerba,& proreiucunda calixaccipitur,quia
rum vnus vna nofte centum oftoginta quinqu milr folet eodem calice aliquando amara, aliquando dul
*4Regj: lia hominumoccidit in exercitu Sennacherib h. Et cs potio exhiben'; Cdlix, inquit, meus inebr'uns, quam
}j. mihi quidem vero fimilevidetur,Chriftum Angelos frrff/mfj7?ideft,qumdulcis,&fuauis u? loquitur u PfaT.
nonmi!itibus,cd difcipulisopponcre, qui vncum quidcin Chriftus vtrobique de morte fija, emque f
luda duodeeim erant, ac proptere duodeeim non
Juda calicem appellat , fed in oratioe , antequm Patris
m- Ce iij
ti COMMENT. IN MATTH. 6lZ
fcntentiam audirer, calicem,id eft, remdirHcilem,& A Iudus,quACxpeditvnumhominemmtri propopido. Seque
horribilem appellabat.nunc Parris cogrnta volunta- batur autem lefum SimonV etrus , dr aim difcipidus. Difci~
te, eandem mortem calicem, id eil, rem libi iueun- pulus me,;: Ule erat notus Pontifici , & intromit cum lef in
jsjjyjnondirimim appellat. Nihil enim non dulce, nihil non atrium font 'fias. Non dixit apert, ab Anna ad Cai
faaue nihil iuaue eft obedientix. Solus Lucas 1 (cribit.jwfe yjque pham Chnftum dudum fuiffe, fed fitis, fuprque
non dulce huc,id eft,fnite,adhuc plura patienda mini funt, quer ignificat, cm dicit dudum fuiffe ad Annam pri-
elt obe admodum fi Gallicc diecret , Laiff:\-les encores faire: mm , indicat enim deinde dudum ad Caipham, &
diencia:, vndeapparet,& omnes qui aderant, difcipulos, pro cm dicit, difeipulum illum, qui Pontifici notus
a cap. . Chrilto pugnare voluiffc, & Chriftum reipondiffc erat, ingreflum cum Chrifto in atrium Pontificis,
f. omnibus,fed ad Petrm conuerfum nominatim cor- cm paulo ant dixiiTet Caipham fuiffe Pontifice'm.
ripuiTe,quod,non expedato rcipon(b,feruum Pon Cmergcaddit, f introduxiffe Petrum in atrium
tifias vulneraiTet. Solus etiam Lucas narrt, Chri Pontificis, ibiqueabancillaoftiariainterrogatum,
ftum ferui illius auriculam tetigiffe, atquefanaife, an ex diieipulis Chrifti effet, negauiffe, minime du-
voluitnimirrn Petri errorem emendare , fimlque , biumrelinquit, quin & Petri negatienes omnes, & -
his, qui le comprehendebant, oftenderc, potuiffe fe g citera, qux deinceps icribit, in domo Caiphs Pon-
ab illis defender , qui abfciifam auriculam folo tificis fada fuerint.
tadu fanare potuit, fe enim effe, qui monicat,& *- Illud etiam magis hos audores in errorem impu-
ficAt^deducit adinferos,& reduciv'.
i.Rcg.i. Pontificis Malcho nomen fuiffe tradit c. Solus ioannes feruo lit,qud Ioannes poft multa n,diav.& mit eum Sin- n Vcrf.t4.
ligAtum ad ifham Tontificem:qu&R poft prima Pe-
6.
cap. 18. 55. Qwtttf.] Marcus d, Qo/j"/i>,inquit, eramApud trincgationem,&alia,qui iam fada nar-auerat,An-
10. vos in templo docens , dr mn me tenm , fed yt impleantur nas ad Caipham ligatum miferit:fed int,qui ca ver-
d cap. 14. Scripturx : quibus verbis Chnftus indicat ijs , qui le ba tranipofita effe putent,& de locofuo mota.debe-
4? comprehendebant,non coi um induftria,aut viribus' re enim effe poftilla , & addtixerunt ewn ad iinnam ^(-^^*
fc ab illis capi, fed Patris volntate, & Scripturarum primum, erat enim fecer Caipb*, qui eratponiifex anniitlius: qUa3n, pU_
decreto. Si enim id eorum viribus, & ftudiofieret vt ftatim fequatur: & mit cum ligAtum Ad Ca- tant.
Ixpciamant, cm quotidie federet in templo do- . Et quidem oratio, & fententia hacratione re- o VerOj.
cens, comprehendiffent,quod cm tentaffent facer, diflmcohxret,& Cyrillus hoc modo legit. Si hxc
non potuerunt e. Hoc eft, quodapud Lucamaitf, corredio non placer, dicendumneceffarioeft,Ioan-
e Luc. 4.
30. baeehora veflra, &poteflas tenebrarum, id eft, nunc po- ^ nem pofte, cm in narranda prima Petri negatione
Ioan.S.;9 teftis facer in me,quicquid'ix bet,* non qud
1 1poten- occupa tus fuiffet , anteqiiam apert dixiffet Chrift
f cap. 11. tiores fitis,fed quod hora venerit,qua Patre decrc- ab Anna ad Caipham miffum fuiffe, per epanalepfirn
tum eft, vt moran pofte, quod prxtermiferat, refumpfiffe rwMir
j 6. Tunc difcipuU omnes reliBo to fugerunti] Petrus KP vTov o vvttc <hAtrov <b)( Ka'iM , Vt verten-
quidem fequutus eft eumquamuis longo interuallo dumfit: mierat autem eum ^mas ligatum ad Caipham^
f. Itmque Ioannes, vtipfeteftaturh.ltaquequod Sed illud prius, mihi magis proba tur.
g Verrue,
h cap. ig. 15 Matthus dicir, omnes, aut pro plenfque accipiendii Cur ergo ad Annam duxerunt primm , Ponti- Curad An-
eft, vtTheophyladusintcrpretatur, aut dicen dum, fexnon erat ? Joannes tacirusrationemreddit, quia na dudtuf
ftatim quidem omnes diffugiffe , fed paulo poft Pe- erat focer Caiphr, cuius, vt probabilt eft > confilio^'
trum,& Ioannem redijffe,& Chriftum fequutos elfe. Caiphas plurimmvtebatur,&eft verofimile Annae
i Verf. i. 57. J.d Caipb.tm.] De Caiphafupr diximus. Ioan domum in via fuiffe.
cip.i. nes ad Annam prim dudum fuiffe fcribit, atque 59. 'Principes autem ficerdotum.] Grxc additur m
If. ita quid fcribit, vtvideatur multa, quae poftea nar 01 nifio-fcTi$t, & feniores.
In domain rt in domo Anna: fada fuiffe fignificare, (, t
vt primam 60. Et noninucnermitJ] , y^ tv&v, 3l mMv 4-vJ-
AnneChri- Petri negationem, primafn examinatione Chrifti deD ^pTj^v <B&tn\3vvjw y^ v&v,& noninttenerunt: tf
Uu5 piin
duclus elt. difcipulis,& doftiina, quemdam exadftantibus - quidem multts accedentibus falfis teflibus , non imtenerwit.
laphum ill i impegiffe.Vndc non folm in vulgus,fcd quam repetitionem nofter interpres , aut non legit,
in magnos ctiam aulores D.Auguftinum, & alios aut expnmendam non putauinhabet tarnen aliquam
opimo perm inauit, ea omnia,qua: diximus,in domo vim Quid autem teftibus opus crat,cm vellent,fiue
Annzcontigff.-.Sed hace entetia ex tribus alijs Eu- iure,fiueiniuria Chriftum damnare? Volebant flagi-
gefiftis manifeiliffim refutatur qui fummo cfenfu tio fuo iuris fpeciem obtundere.
teftantur,tres Petri negationes in domo aiphsPo- . Voffwn deflruere templum Dei. ] Cur hi dHO alfi Cur falfi
tificis accidiffc. Qjjn ex ipfo D.Ioanne perfpieuum vocantur teftes, cm verum teftimonium dixiffe vi- teftes ap-
cft. Nam primametia negationem in domo Pontifi- deantur? DixcratenimChriftus./f^^/o/wWfw- Pcllcntur-
eis fadameffc narrar, cm ipfc, qui Pontifici notus p um tribus dtebus reAdificare e. Rede Orgenes, Chry- p Ioan,x*
Annas non erat, Petr introduxiffer. Annasaut non erat Pon- loftomus,Hieronymus,cda1Theophyladus,& Eu-
erat Ponti- tifex, fed foccrCaipha?,qui erat pontifexanni illius, thymiusrepondcnt.proprere fallos appellari,quia,
R-x, fed - vtidemferibit Ioannes. Nam quod Lucas "ait loan- quod Chriftus dixerat, & malo animo, 5c diucrfo
c L>' IUI" ncmBaptiltamfubprincipibusfacerdotum Anna,& fenfu,& alijs verbis recitarunt. Chriftus non fuerat
i-is .
1 cap.} i. Caipba ccepiffe pcenitcntia pr.rdicare, nonitaintel- locutus de templo illo fecundo Salomonis, fed de
ligcndurneft,qualcodemanno vterqueSc Annas,& corpore fuo, ve continuo Ioannes explicuiit, nec
Caiphas Pontfices fuerint, non enim eratnifi vnus dixcrat , pojwn deflruere templum Dei , etiamii poterat,
pontifcx, fed quia praccdenti anno Annas Pontifcx fed dixerat: Soluite templum hoc: id eft, foluetis, aut Ci
fuerat, vt Iofephusaudoreft,&vtroqueanno Ioan folueritis, & egointribus diebus illud, Hebraif-
nes pcenitcntiam prardicauit , diciturfub Pontifici- mus *. Magis etiam apud Marcum q verba mutant,
bus Anna,& Caipha prxdicaffc. nos autuutmus eum aicentem , ego dtjJoluAm templum hoc jS>
Aug. quo. Sed D.Auguftinum.&aliosaudorcs fefellit,qud factum , & pofl triduum aliud non manu fAtium tdi-
undo F-il- ticitam & obfeur D.Ioannis tranfitionem non ani- cAbo. Matthxus dixit, hos fallos teftes, qui hoc
f s fir. ' . maduerterunt. Ita enim fignificat ab Anna ad Cai teftificati funt, duos fuiffe. Alij Euangeliftxnume-
r-* pham tnddumfuilc Chrifti -m, vtnon nifi attctus rum non exprimunr. Duo autem proptere fuerunt,
lcdorobferuare poffir. Etadduxerttnt, inquit, turn quia manu fadi erani, id eft, principibusfacerdo-
adJinnaw primitm (erAtenimJocer Caipbtt, - tum, V: fenioribus fubornati. Subornarunt autem
tifex Aim illius. ) ErM autem Cdipb/tf, qui conflitm dederat duos, quia lex erat, In oreduown, yel trium teium^
\
6 CAP. XXVI. DE CHRISTI ACCVSATIONE. f
a Dtu.. i7. abit *. Sicut aduerfus Stephanuin in fi- A dum de hac re interrogatum, primum Ptifice an-
. & 9-if. mili caui alios duos falfos teftes fummifcrunr b. te mediam no&em , cum primum ad illdufcus cil,
A.f. i}. Ait b\zxc\is,&noneratcomniemteflimonium illorwn, deindc teto Concilio fado iamdic, cm prius non
jcf iJi -nut m Av /A/w* v-mv. fie quidem cis apertc refpondiiTe videretur, fed tantimii tudi-
eomtneftimomumaquuin erat, aut xquale.Q^<\\zm. X7&.Auguftinohmagisarcntiorsqui eamdem htfto- h Lib.'j.de
interpretantur, pos inter --fe telles non conueniTe,, ......
riam *,.
eile .
dicit. vtim
Quis cnim
enim creaar,
credat, pofte iterura e
de fconini
confenfu
, .......... poitea Kerum
ficut videturnofterinterpres
videmrnofterinterpresintellexiiTe,
intell exiiTe, fed verba eadem re interrogatum
inttrrnoimm fuiTe *; /~,;.,~,
Chriftum, crn \ ~ ant EuanS-
lu"i'
Gr.-Ecaaliumfenfum prat feferunt; & necfic quidem tam difcrtrepondiTct, Tudixifti, & vt Marcus ait, caf*7'
eorumtetimonium arqualeerat,ideft, fufficiensad ctiamclarius: Ego Cum: & Pontifextam beneintelle-
damnandum Chriftum. Hanc enim vim habet illud, xerit,vt feiderit veftimenta fua.ac dixerit: Quidad-
cjr neee quidem, id eft, quamuis aftlrmarentfe audi- bucegemusteflibu. Ecce nunc audits blafpbemiam. Ergo
uiTe Chriftum dicentem : Ego dijfoluam temflum bet quia Mitthustempusnonnotauit, Lucas notauit,
manu faium , & pofl triduum aliud factum a//- cm faftus cifet die, credendum eft, Matthxum fa-
ficabo : non iudicaflc Pontfices , pofle propterea cbm illud peranticipationemnarrauiiTc,idque non
Chriftum ad mortem condemnari. Nam teftes qui-0 fine cauia, quia cceperat Chrifti examinationes in
dem inter fereft conucniebant, cmcadcm vter- Iud.rorum Concilio exponere, & ea interrogatio
que verba, & codem fenfu recitarct. vna examinado fuit, vt deinde cootinua etiam ora-
* Similem Hebrailinum Ics-cre pnflumus ffalm. t. I. tionetrS Petri negationes cxponeret.
1 > *^ *- Qupdautem Matthsusa Pontifice,Lucas ab ora
nte nach.Uthuha , pollula me,& dabo gentes - ;$ inrerrogatum fui{re dcc es Chri-
redicatcn cuam , ideit , fi potuljucus i ,. - . a .
' '. Jw:&MmhaHisadiuratum, quod non dicit Lucas,
Curergo,dicetaliquis,StephanuJnondealiocon- leuccft; nam vel Pontifexprimm, deindeomnes.
Ad. u. uiftus crimine lapidatus eft ? quia duo fall teftes . -It ' 9
qui in Concilio crant, Chriftum interrogarunt, vel
dixcrunt , audiuimus tum dicentem, quoniam lefm Haza- quia Pontifex omnium nomine interrogaba!, Lucas
remibic deflruet locum iflum. Reipondeo, niulta in illis toto Concilio interrogatum fuiTe dicit.Adiuratio-
verbis, qua: duo illi fall teftes ex Stephanofeaudi- nemautemfilentioprxterijt, vtfolcnt Euangcliftae
uiifementiti
_ , funt.contineri,
lefumenim r DcmeTe multa preterir.
conhtebatur, quod lud ris blafphcrriia erat, &iube- 6.^ i
i Leut.l4. bantur blafphemi lapidibus is obrui d. < Ibi pratrca -T. -~-^/<.j
prabre C eadmque coramnancpnraumiupra-expiicauimus,
f
Pilato t Chriftum vfus eft. Marcus i*^\
S^iST* Teri.lf;
caP- ^-
. j
addebantreft.diviire,nm , rtr-Uwt^l-^ ^mquecoram Pilato Chriftus vfuseft. Marcus p. fe^
addeban t te(tes,dixi{Te cumb&nmti trdkwKS/pM i darius feribit, refpondiiTe Chriftum , Egefum, quia
trddidtt nobu Mtyfes. fenfiis idem eft. Vndeintelligitur , non fignificari, 6i%
6 i. Etfurgens Princeps facerdotum.] Non debebat qUod Auguftmus putat, Tu dixifli, id eft , non ego,
iudex irgere,fed dcre.fed non loquitur,tamquam quafinonafErmet, fe Chriftum"eile. Lucas m aliter m cap.it.1
iudexintribunalifedens, fed tamquam lcerdos iri Chriftum refpondiiTe ait: yobisdixero^on credetis mi- *7*
fynagoga, vbi quifquisautloquebatur,aut legebat, )nfiauttm cjr intemguero,non rtfpondcbitis mibi, neque di-
t Lnc.4.itf. folebat furgere, vtapparetexLuca0. tnittetis. Vero fimile igitur eft Chriftum bis ea de re chriilus
tbil refpondes.'] Quid opus rcponfione erat,cim interrogatum fuifle , primm fimpliciter,& fine ad- bis de ca-
teftimonium, quod contra Chriftum afferebaiiir, ne iuratiene, atque tune repondiTe,quod Lucas ait: Si cm rein-
ipbrum quidem icerdotum iudicio, vt Marcus fi- dixerovobis, noncredeiis. Peindcadiuratum Pontif- tcrroSatU
gnificar,fufficiens efe vidercturrLoquitur ex aff.Au ce, atque tune refpondiiTe, quod Matthxus,& M ar-
malus iudex, & Chrifti ilcntium. ex quo debuit te- cus feribunt: / dixifli, ego [um: aut, quia egofum: He-
ftimonij colligere vanitatem, in culpa? argumentum D braica* phraii.Vtrumqucnim dixiifecredibileeft-
traht,quafiChriuus ideo tsceret,qud fibi male ef- * Hebraifmi huius oxcmplum habemus pf^lm. 77 }?
fet confcius, & quod fibi ipfi leue teftimonium eiTe ic?3 ' n)3l vmiKthtr cW , b*fthr htmmah, Se
videuatur , acri int rogationeexaggerat,quafidi- recordatusclkquiacaroipl, noiler, & recordatus eltquia
cat, nihlnerepondcsj cm tam magna tibi crimina fu at.
obijeiantur? Refpondetautem,non folm, quantum interroga-
}. jAiuro te per DeumDiuum.'] iopxlo> n tur, fed plus etiam, quam in'terrogatur, quia de fum-
bt* i vnf, quod propri ignificat,Dci nomine, moreicapiteagebatur,anipfee(rct Chrirtus Filius
& quafi mandato aliqum.iut ad loquendum.aut ad Dei,quod nullo modo conueniebt eo loc, aut ne-
faciendumobftringere; frequens eiusreiapud lu- gare,aut diifimulare, fed libere potiusprofteri, cm
daeosvfus erat, vt ex facris hterisintelligimus. eadecauiinhuncmundumveniifet, vt tamquam
Situes Cbriflui Filius Dei.] Qucmadmodm vulg Filius Dei pro flijs Adami moreretur. Additergo:
docerc foles,quemadmodum tenonnqum appel- erumumendko moins, ditiod videitis filium hominis fe-
las:ea enim de caufa alias voluerunt Iudaci Chriftum dentemhdextris yirtmis Dei,r yenientem innubtbus cali.
fio 10. )i. lapidare.quod fe Filium Dci etTcfignificaflet f.Non Illud, vcrumtamen, non habet apud Mfltthxum.cui
agebatur de ea re,fed confilio Pontifcx Chriftum rcpondeat,& pro fuo nffitio aduerftur.cm aducr-
interrogat, an Filius Deifit,quia - , tancomncmocca-
. . - fatiua.vt voct,partcula it.ltaquc videtur mihiad-
<!/ quxreret
fionem .,-*-- eum -i- 1 blertque
condnandi, ' 1
Chri- uerfari verbis,quarnonexprelfit^u;ingelifta, fedirt-
ftus docere, Fili lfe Dci. Crediderat eum in iu tclligendareliquit, exprefitautem Lucas, Si dixero Ad quid re-
dicio interrogatum non e(Tenegaturum,& non pofc yohis,nontredetis mi,ycrwnUmen amodbyidcbitis Filium teratur ve-
meliorem reperiricaum, vtad mortem damnare- hominisfdentem dextris ymuis Dei,& yenientem in nubi- ,uro wmc"
tur, qum fi conuinceretur aliquando blafphemafe. bus cxli : quafi dicat, quid opus elt, vt vobis rcpon-
Qaamaef- Erat autem eorum iudicio magna blafpheraia, fi deam, cm credituri non tiv Melius eft, vt rebus,
fctblafphe quis fe Dci Filium appellalTet, quia non poterat na qum vt verbis fidem vobis faciam;venict exgo tem-
nti* fe Fi- tulls Dei Filius efe, quin D eus eTct. Itaque Iu-
hum ci eorum etiam iudicio,Ananorum error eonfutatur. pus.quo tempore filium hominis videatis fedentem
naiuwem , *- ~
natuialcm - . J- . ,7z. "_ 0' . .. ~. dextris virtutis
' Dci, & venientem m
^ci,tx. in nubibus Cceli,
cli,
fa[eri. Lucas? narrafhxcipfaacc.diifefadoiam die: Etyt vt velitis nolitis, credere cogamini , quod nunc
..... . ' .vg.uuui , vjuvJU 11U1H.
g Cap. ti. ftetus,
.- inquit, efl dus, comtneruntferneres;r*z1,&princi-
r*"~- mihi
mihi dicenti
dicenti non
non credith,
creditis, ficut
ficut alio
alio loco
loco dixit- Rmibi
dixitfimihi
(es acerdotum ,<J-Scr6*,& duxermttllum in Concilium non creditis , propter opera ipfa crdite n. Solct enim Chri- w. 14.
Jmm dtcentes, St ti es Lhriflus, die nobis. Quapropter ftus incrdulos Iudxos ad refurredionem fuam & ,0-
rnit^pute^diucrlbioae^oriaipjbfqueChri-^ addiem iudicijmittcrc, vt fupr 0 Generatio cap-11-
r L .... t J9.&164.
Ce T
15 COMMENT. IN MATTH. .
Cr adulterafigntm qtixrit,(rfignum nondabrtur ei , ?iifi- A ahpamilli impegiffe, qud Pontifici refpondiflet,
gnum 1 Trop '-et.* : & a, Ecce uit oea nubibus & yide- quid me interroga ? intenoga eos, qui we audierunt, quid l0-
* Apoc.i.
%it cum onitiis eadus , & qui cum pupugemitjcr plangentfe m; quafi parum rcuerentercum Pontfice lo
7.
afer cum omnes tribus terrx. queretur,/r,inquit, reotides Pontifici ? Chriftum au-
Quodautem dicit, modo, Grc, V , non tern refpondifle, j male locutusfum,tcimoniumperbibc
Partcula
T ctv fignificat ftatim poft illud tempus , quo Joquebatur, de malo , fiatitem bene , quid me cadts\
TI
quam vim eos vifuros filium hominis fedentem dextris virtu- 68. Vroplxti^d nobis.] Q^ia vulgo infgm's Prophe-
habeat. ris Dei. Loquitur enim ddie iudicij,quo die in nu- tahabebatur ,& ipfe Filium D_i feconfrflus fue- ft cap lf.
cap. 19. bibuscli venturnselt,fuprb/ed lgnificatjludios rat1, perirrifionemobuelatis oculis eum candentes . 4.
?. Sc . 14. non efle viiuros Fe ab eo tempore, id cft. morte fua, interrogans fropbeti^a nob,quis e,qui tepcrctiffiA ficut, 1 4.
donee videant eum fdentem dextris virtutis Dei, cm in cruce penderct,dicebant,_/rfxJ/>-4(-/f/^>^/'<'-
&venientcm in nubibus cccli, quafi per negarionem dit nunc de cruce,& credemus ti9. m cap.i7.
dicat. Deinccps non videbitis me habitu rei,vt nunc 6p. Vctrus yerofedebatforts in atrio ] Quomodo Pc- 4*^
videtis, fed habitu Filij Dei fedentem dextris vir- trusin atrium Pontiflcis ingreiTus fuerir, loannes n **>
tutis Dei,& venientem in nubibus cceli. Tacite igi- exponit. fernes, inquit,abat adoiumfor. txiuiterg 1 * ,
tur primo aduentui fecdum opponir. At quo modo difcipul*s alius , qui erat notas Vonttfici, Cr dixit oiari<t,cr .
dextris virtutis Dei fedentem viiuri erant , qui imroduxitVctrum. Matthsus tantm dixerat, ingre
Deum ipfum vifuri non erant? nempo viiuri erant fumfuifle . Quomodo autem nunc dicar, eum fe-oVerf5:
Chriftum tar.ta cum maiefiate venientem, vt facil diiTeforis in atrio, difficile non eft,cm in atrio erar, Petrusquo-
intelligsrcntcuminmciiore, vtitadicam, dignita & intus erat, & foris: intus, quia intra ambitum m<buus
tis parte locatum effe, hoc cfr,(edcre dextris virtu dium,& vitra primrim ianuam; foris,quia non erat &sn^~.
tis Dei, m.iximcdiuini'.atcmoitcndtre. A dextris in interioi i domo, fed in atrio, & iub dio, vbi prafi- *
autem virtutis Dei, Hebrailmus * eft, pro/ad po diarij mili:es,& Pontifias, cerdotum,& feniorum
tentem dtxteram Dei. Qnpmodo autem in nubibu9 fimuli erant.
Cap. 19. cccli venturus fit, fp docuimus. Et accefflt ad tum ancilla.] loannes dclart an-
it. Sc C.4. Huius Hcbraifmi exempla alicjua fupra citauiraus. cillam oftiariam fuiffc.que oftium i Iii apcruerat.Lu-
jo. H'c etiara adicmus illud ex Ifai. 3 t. de Chtiilo etiam cas vcrait,adignemtuncfediiTe,idemqueaitMar-
diccnt: 1 1? t'hhth erot chocho, ttfomi fea
cus , erat enim ignis accenfus in atrio, vt in prafidiis
gradiens
icns iu
lu mult tudine potenti,
muittuaine patcntn, ftu
im virtutis
virtuns fux,
iusc, ptp
pi#> vir-
- .... i/rri- n rr
(uaeopiofiffimak
cute (ua abundant, flima. D.
copiolillima Se abundantiflma. D. Paul.
Paul. Hebr.
Hebr.,1 j.,. mili ar.bus efle folet, vt omnes arcumftare poflent.
propius accedit fciibens fedet ad deitcram rnaieliatis, cm &calefien. Itaqueex Euangcliftar collationc colli-
idem fit leitet inaicliatis.c detera virtutis Dei. gitur,Pctrum Ioanne in atrium Pontificisintrodu-
Iudzi qu- 65. Scidityeimentajua.] Multirurn gentium con- ctum,& ab ancilla , qua: oftium illi aperuerat , recor
do vtftcs fuetudo fuit in luftu, 81 indignationr vettern difein- gnitum ad ignem, qui in atrio erat, cum alijs aeeeifif-
feindete dere , vt etiam ex Homero , & Virgilio manifeftum fe; aneillam verprimm tacuiiTe,quiafortaiTcnori
fol ti. eft- ludxi nutem duabus potiffimum in rebus veiti- fans cerra erar, an bene Petrum cognoui{Tct,cm au
Iiud. X. menta feindebant ; in luctu.vt his in locis * : deinde
JfLn f. Sc Ii. tem fxp in eum intuita effet, melilque agnouifler,
d Gii.)7. cmaliquam contra Dum bUfpbemiam audiebt, acceffillead eum ad ignem fedentem, dixiffeque:
*9.)4& ficut rex Ezicliias c auditis blafphemijs, quas legati f tu cum lefu Galileo .] Vocat Iefum Galilaeum, lefus Gali-
44- IJ- Sennacherib contra Deum in (ft luerant , veftimenta ignominia: eauia, ficut qui iniquo erga eum erat ani- l*us coniu-
Num.14, ff cidifledicitur,8:ThaJmudift tradunt, vtnonnulli mofolcbantappcllare,&quia, ciimin Galila-a plu- rae|'caui*
Iud.11.5f. adnotaucrunt f.traditioncm fuiiTe,vt audita blal phe- rimum verretur, Gailius fortafle eflc credebatur, <llCUur
I Reg. 4.
lt. miaveftimcta fcinderenr. Putibant autem magnara &quiaomncs ferccius difcipuliGalilxi erant,p. Sic IoJn
efleblafphemiam.quod Chriilus fe F Hum Dei ciTe jj Iulianus Apoftata, & Chriftum, & Chriftianosom- P in'7'
a. Reg.i. .
&13.19. profitcretur j itaque clamat pontiftx , blaipbemamt: nes Galillos appellabar,vtaulor eft Socrates4. g Lib. ji
e4.Reg.19. Qligiddepb, contumeliosc& impie aduerfus Deum loannes 1 non fcribitancillamdixiTcPetro : Bw biit.Ecelef.
i.
f In Ijb.de locutus eft, hoc enim& Hebraicum vcrbum cum lefuGMao eras, led interroga ffe cum: Nnmquid& ^j*' (| ,
Magill, giddeph,8c Graecum -*7 , propri fignificat. tu ex difciptdis es hominis iflius* Lucas ver f, Qfm um cc^.iu
traft, de Facitaurem contra iuris ordinem fmmus facerdos, ridiffet ancilla qttadam jedtntem ad lumen, & eumfwjfet. 5$.
quad.morte quod iudex cm fit, accuitoris partes fuicipiat , & intmta,dixit,eybiccum illoerat. Itaque credendum elt,
lud. accufatorcs, iudiccs faciat. omnia hxc ancillam illam dixiffc, primm dixifle
66. Reus e mortis. \ Iubebatler, vtqui blafphe- Petro, quafi dubitando: thimquidr tu ex difciptdis es
g Leut.14. maTct, bpidaretur , proptere & hoc loco reum hominis iius7; vt ait loannes. Deindc afirmando id em
is. mortis elfe dicunt,&alis, cm fe Filium Dei appel- dixifle: Et tu cum lefu GaliUo eras, vt ait Matthxus. Po-
h loan. 10. laffct , voluerunt lapidare ''. itremtfd circumftantes conucilm dixifle, " bic
31. 67. Tunc expuermt in facicm eius. ] Iftud , Tuncy cum illo erat, vt ait Lucas.
non fignificat tempus illud, quo Chriftusconfcflus 70. ie negauit coram omnibus , dicens , nefcio quid
eft, fe Filium Dei efle,& quo Iud.ricbm.iuerunt, dicis.] Quod coram omnibus Euangelifta Petrum
reus e mor s, fed temr>us potius prarcedens, nut con- negaffe dicit,aut ideo fecit,vt circtimft.intiam decla-
fus totum tempus iflius notis.Conftat enim ex L ret.qua crimen augetur,aut vt hiftorix fidem faciat,
I cap. . ea interrogationem illam Pontificis,& Chriftire- ne Apoftolorum principem falso accufre videatur,
ff. fponfioncm fiiam eflc lucente iam die, & h.cc, quaiomnes,quiadcrt,pro teftibus adduce?. Quod
qui nuncMatr.hanis narnt,fita fiiiffc dcnote,dum autem dicit Petrus: nefcio quid dicis: fcurx negationis
Chriftus in domo Pontificis vindus tcnebatur,em- emph-ifim habet, quafi dicat, non folmnonfum,
que Petrus negabar. quern me effe dicis, fed tantm abfim vt firn, vtnc
xAlq autem palmM facicm eins dederunt ] 0] J j>fci. intelligamquidem, quiddicas. Sic enim fo! emus re- c''^Uinl
Chtilus OT(w,fuftibus,autbaculiscxcidcrunr, vel forte cre- fpondere.cmab eocrimine,quod nobis obijcitur, ne.rat.
erep:dis pidis,quibus Iudxi plurimm vtebantur, \a.i enim longiflim nos abefle fignificamus , non intelligo
fu 1 eis ex * vnde verbum * duclum eft,& virgam, aut fu- quid dicas,necio quid di -is. loannes feribit Petrum
Cas. ftcm,& crepidam fignificat: & eft vero fimile ludxos refpondiffe, non fum. Lucas,ow noui lum. Marcus, ne-
contumelia? caui crepidis faciem Chriiti excidiffe, quefcio, eque noui quiddicas, i ol Jh., Si wm/jtu, 77
Marcus, & Lucas feribunr, faciem prius Chrifto ve- \y*{ , eque noui eum, eque fcio quid das. Credi-
l4uiffe!Ioarautemprisqucmdanjcxa.!',ntibu$ bieel, hie omnia exaggerandi caula Petrum di-
6i7 CAP. XXVI. DE PETRI NEGATIONS 618
\-iire.Primmfiinpliciter,oj,vtaitIoannes,cm A docuimus, maxim voluerit Petro inconftantiam,& '
ancilla quifidubttandointerrogauiifet: Ntmquid& mettam cxaggerarejproptercenim dixit,vt Marcus
tu exdtfcipuks es hominis iflius} vt idem Ioannes fcribit. fcribit a , priufquamgallus vocem bis dederit^ terme es ne-
Dende cam ancilla inftaret , & diccret affirmanter, gaturus : Sc omncs Euangeliftx tres Petri negationes aJ? I4'
quod Matthasus ait, * tu cum leu CUaoeras, Pe- expofuerunt,plures nemo; quod mirdumprofe& J
trum rcfpondifle, nequt noui ilium, nequtfcio, quid diets, effet , fi fxpis , qum ter Petrus negauiflet. Rurfus
vtMatthxus, Marcus,& Lucas fcribunt. omnes Euangeh'ftxnotauerunt, port tertiam nega-
71. Egreditnte autem illoianuam.] ^ j tioncm gillum cantafle, & quafinegandi finemfe-
*7i ih 7nixHva. JLgreffum autem eum in veBndum, ciiTe.Petrum enim galli admonitum voce,verba Do-
Marcus ait, & exijtforas ante atrium : & 'alius cantauit, mini recordatum , & culpam fuam, cm foras exijf-
quodadfententiamidemeft; nam veftibulum ante fet, lachrymisabluiffej & Petri crimen augere no-
atrium erat, ficut in amplis xdibus eflefolet,& nota- ftrum non eft, hxretici, vt iblent, augent, qui & Pe-
uit Marcus , gallum ftatim cantafle, quia folus dixc- tro , & eius fucceflbribus infenfo animo funt.
rat, antequam galUu vocem bis dedtrit, ter me negaturut es. Magismirortamleuibusconiecrurisinretam gra- Ral;one,
?etr\is er- Vndecolligimr, circitermediamfuiffenoctem; eoB ui,& contra Euangeliftarum, & contra Chriftitcfti-quibus ai.
eitet me- Cnim tempore galli primm cantare iblent. Ioannes monium hos auctorcs recepta omnibus (rculis, au&i plus
acra " rf vero ^anc ^cundam Pet" negationem faCtam fuifle per totam Ecclefiam fententia difceffifle. Prima eft, "r
mum '" ^'cit> cum Petrus ad ignem calefaccret fe. Vnde quod Joannes primam negationem in domo Ann Pe"am
g* jit. colligimus , Petrum, fimulatque Chriftum primm contigie fcribere videatur; alij autem Euangeliftx ^me
negauiflet, quia fortafle circumftantibus vexaba- tres prxtere negationes in domo Caphx facas runt reii
tur, quail Chriftidifcipulus eflt, aut qua alia caufi, fuifle narrent. Iam enim docuimus h,negationem il- ciuntur.
ab atrio in veftibulum exijjTe, deinde, vtremdilfi- lam primam, de qua Ioannes fcribit, & estera, qui b Veri. 57.
mularet, ne fuga, quod fibi obijeiebatur, confiteri eodem loco narrt, non in Annx, fed in Caiphxdo-
videretur, ad ignem redijfle,& vt ait Lucas:poflpufil- mo accidiffe.Secunda,qud Marcus videatur fcribe-
lum, id eft, nonTongo interiefto temporis fpatio, ite- re, Petrumab eadem rurfus ancilla interrogatum,
rum ncgauifle. Illud autem pufiilum quod Lucas ait, iterumnegauifle,vt paulo antindicauimus; quod f
neccfle eft tres,vt minimum horas intelligamus,quia itaeft, cum Matthxus apertdicat, a liatri ancillam
idem Lucas fcribit inter fecundam,& tertiam nega:- fuifle, diuerlxfuerunt negationes.
tionem fpatium fuifle quafi horxvnius,& omnes Sed Marcus non dicit, eamdem ancillam fuifle; Dl-jnunt
Luangeliftx dicunr, ftatim poft tertiam negationem nec vero fignificat; nam cum dicit , articu- rationes ac
gallum cantafle ; vnde colligimus tertiam negatio- lus ille non ftimiturrelatiu, quafi ad ancill oftia- trina tan-
nem facbm fuifle cirriter horam quartam matuti - riam , de qua ante locutus fuerat referatur ; & cm mm nega-
nam, id eft, paul ante auroram,quo tempore gallus dicit, '/i-, ittmm, non fignificat ab eadem iterum toadfttu-
cantare folet. ancilla interrogatum fuifle Petrum; fed ab ancilla Mc"
Erat enima:quinoc"tium, quare media node, quadam, fcilicetaltaiterum interrogatum, ficut ab
quo tempore Petrus primm negauerat, vfquead altera pris interrogans fuerat, quemadmodum di-
ortum fobs fx fuerunt horx; itaque fcundum galli frtis verbis Matthxus fcribit-Tertia ver coniedlu-
cantum vero firmle eft incidifle in horam quartam ra nihilo firmior eft, quod Lucas videatur dicere,
matutinam, & cm inter fcundam,& tertiam nega- non ab ancilla , fed viro quopiam Petrum interro-
tionem fuerit vna hora, fequitur.fecundam negatio- gatum ncgauifle. Cum enim dicit, alius videns eum di-
nemaccidifle circiter horam tertiam,ac proDde tres xit , & tu de Ulis es, non fignificat diftincte fuifle vi
fere horas inter primam, & fecundam negationem ^ rum, fed fuifle alium hominem, ficut Petrus vocatc c verff e-
interceflifle. homo, nefcio,quid dicis. Cm ergo Lucas aut neciret, '
Ex Ioanne etiam colligimus quomodo partici- autexprimerenollet, vtrum vir, an feemina fuiffet,
pium t^ixSocTu, quo Matthaeus vtitur, interpretari qui Petrum fecundo interrogaTet, dixit communi-
debeamus,nimirpoftquamexijffet,vtbintelliga- teraliumquemdaminterrogafle, nimirum vb&nnp
tur,quodaitIoannes,& ad ign redijflet.Cm enim hominem, qui & de viro,& de feemina communiter
exiretin veftibulum, vidit cum alia ancilla, &reco- dicitur. Vtrumautem vir, an formina fuerit, exMat-
gnouit;ficut cum in atrium ingredcretur,oftiaria vi- thxo , & Marco colligendum erat, qui nominatinj
derat,atquecognouerat.Eaergoancilla,quxcxeun- dicunt, ancillam quamdam fuifle.
temviderat, cm iam Petrus ad ignem redijflet,ac- Quarta eorumconiecturaeit, quam fuperiiisat-
ceflit, & dixit ijs, qui ibi crant, <jr bicetat am lefu Ha- tigimus, qud Ioannes iecundam Petri negationenj
\areno,\t ait Matthxus,Lucas non dicit ancill fuifle, exponens multis interrogatum fuifle dicat, nwn er
fed potiusindicat fuifle virum,& poflpullwtjnqit, ij>fe ex difeipulis Chrifli effet. Itaque cum prxter tres
alius vuhts eum dixit, & tu de illises. Marcus verita illas negationes, quas Matthxus explicauit, quatuor
loquitur, quafi eamdem ancillam, quxant Petrum alias,apud alios Euangeliftasfibircperirevideantur,
interrogauerat,fuifleindicet,ici" ' /<TS v- vnam apud Ioannem in domo Annx, alteram apud
-xKtv fi^tr Ktyetv rait ^-, rurfum autem eumdemIoannem,cmPetrusmultisinterrogare-
cm yidiet eum ancUla,(apit dicere circumflantbus loan- tur,tertiam apud Marcum,cm ab eadem interroga-
nes autem cribit, multos fuifle, qui in hac fecunda returancilla,quartamapudLucam,cmviroquo-
negationc Petrum interrogarunt , Dixerunt ergo ci, dam, feptem fuifle colligunt. Alias tres refutauimus,
numquid & tu ex difeipulis eius es ? fu pereft illa,quam ex Ioanne,fecundo loco colligr,
Contra Qus Euangeliftarum fntentias, cm conciliare qux multo minori negotio refutari poteft. Primm
eos, qui af- non poffent quidam, in eum errorcm ("fie enim au- Ioannes non dicit multos fuifle, qui Petrum inter-
ftront Pe- Cafter appeilo)induftifunt,vt Petrum fxpius qum rogauerunt;tantm dicit, v -ni,dixerunt ew
ter Chnftum negaffedicerenr, & nonnulli quidem , id eft, dium eft ei ; Hebrainus * enim eft, quo
oeaffc, fepties.Satiuserat,ignorantiam confiteri fuam,qum folent Hebrxi, verbum imperfonale pafiuum per
& Petro , & quatuor Euangeliftis,& Chrifto etiam tertiam perfonam pluralem exprimere fine fuppofi-
ipfi facer iniuriam. Nam& Chriltus non quater, to, vt amant, ideft,amatur, quodquamuis abvno
non quinquies, non fepties , fed ter tantm Petrum tan tum fiat,verum chficut in quibufdam verbis La-
negaturum prxdixerat , difturus vtique negaturum tini etiam faciunt , perbibent, ferunt, dicunt, pro perhi-
farpii, fi fxpis fuictnegaturus; cm, vt eoloco betur,fertur,dicitur. Ergo,quamuis vna tantm an-
COMMENT. IN MATTH. 610
cilia Petro dixilTet , numquid & tuexdifcipulis eius es? A gallus cantauit. Qiij temporis circumftantiatamdili- prxdiflio
ver potuit loann;s fcribere, dixemnt ergo ei. Deindc gentcr exprcfla eo pertinct, vt apparer, Chrifti pne- veraappa-
credibile eft,primm ancillam cpile dicere,Ni- dictionem veram fuifle , antequam gallus carnet , terme ruit-
aid cir tu ex difcipulis eius es*, deindc- eos, quiaderant, negabisb. Omnes Euangelift.E notauerunt eodem b Verf^..
ermonem prbfequutos : fed non proptere putan- confilio eamdemcircumftantiam, fed Lucas magis
Te
dum eft, diueilas fuifle negationes. cxpretlit.
* Hcbraifmi huius in plurali pailiuo pro imperfonali 7\- Et recordatus e Vetrusyerbi lefu.] Mirum, cur Petrusnoa
eicmplum nobis non occLirrit.fiiigulaie tarnen aftiuum pro ant recordatus non fuerir, cum ante mediam no- tamGalli
impcrfonal^Gcn+g.t.poniturnaKM 2pvh >1"'"' ftem port primam negationem gallus cantaflet. For- "tu.quam
UuhhKob,viomir,&nuncUH>t U(ob.&dixit,fionunci*- tafle gallivocem non audiu erat, aut quia femel tan- chfiIlil"-
rum efl lack, & ,fi. turn cantauerat, fperabat fe non ite urn negaturum^ ,
Vna&ea- Et erat cum lefu N'amne.] Marcus ait, ancillam aut, quod omnium veriflmurneft, non folo galli
dim ancilla dixiife circumftamibus>rri f/?.Lucas vero,&tu Cantu,fed multo maximChrifti refpecb admonitus
-""!"'1.0 de iUis Ioanncs ^cm,numquid & tu ex difctpul eius eft, vt fignificat Lucas c, Et amerfiu Damms refyex Ca.u '
hzc dixe *s? Omnia ancillam dixifle credendum eft. Primum, B fetrum,& recordatus e Vetrus rerbi Domini. Ita Chry-
rit,
numquid- tu ex difcipulis eius es} \tt Ioannes;&cm foftomus<|,& Ambrofius% Detnque, quos lefus resficit, d Inhunc
petrus negafler, affirmanteraddidiffe,eWf7/w esi florant delictum 2 Kegauit primo >etrus,(r nonfleuit, quia locum.
vt ait Lucas : dcindead eos.qui aderant,conuerfam mn reifexerat Dominus. Negauit fecundo, noneuit, quia omm'c"t.
dixiflc,& bit de Ulis e,vt ait Marcus; nam cum lefu Ka~ adliucnonretpexerat Dominus. Hegau tertio ,& refpexit n ^uc
\areno erat, vt ait Matthxus. Jefus,cj" Ule amarijfimc fleuit. Et Leo f, l^efpexitergoDo- ( Serm.j.d
71. Et iterum negauit cum iuramento. ] A uget Petrus minus Vetrum,& inter calumniasfacerdotum, interfalfitates paffione
crimen. Primum enim non iurauerat, (cd negauerat: teium,wtercadentium,&con>uentium iniuriasconitutus, Domini.
nunc & negat,& iurat. Lucas fcribit,dixifle,o homo non Ulis mbatum difeipulum conuenit oculis, quibus eum prxui-
fum. IoannesautemjOTtf/flW.qualecredibile cft,prius derat effe turbandwn , Cjr tu Ulis conuerfa e yeritatis in-
iimpliciter dixifle,<w fum,\t ait Ioannes,dcinde cum ffettio , ybi erat cordis facienda cometi , quafiquadam Uli
aut ancilla, aut ij qui aderant, inftarent, addidif- yox Dominiinjonaret,acdiceret : Quid habes Vetre, quod in
fe, quqd ait Lucas , o homo , non fum, poftremo, cum tuamconfeientiam refedit ? ad me conuertere , in me confidet
adhuc vrgerent, dixifle, non nom hominem, vt ait Mat mrfequerc, pajonis iempus e, nondumtuiycnit
thus. hora fiipplictj. Quid metuis,quSdetiam ipf fuperabu ? No
7 j. Et po pufillum.] Poft vnius hora fpatium , vt te confundat inrmitas , quam recepi; egodetuofuitrcpiduH
Lucas exponit. tu de meo eo fectirus. ,
jiccejferunt qui kbant. ] Sic ctiam Marcus dicit. Tria in his Petri neg'ationibusobferuand funt. Tria inhij
Lucas ver, jtiius quidam ajfrmabat dicens , er hic Primiim, non cofttigiflb polle omnia, quae Mat- negacioni-
cunnlloerat. loannes declarar, fuifle cognatum eius, thius narrauit,antequm deillisdicereaggredere- bus obfer*
cuius Petrus auriculam abfeiderat, qui .irErmaret f tur, cum vnapars eorurn,quseant dixit, accident uan
Petrum in horto cum Chrifto vidifle. Credendum orto iamdie, vt quod Chnftus 3 Pontfice rpgatui
eft;Cogna;oillofcruo Pontificis incipiente, a|io$ fe- fuerir,vtrum ipi eflet Chriftus,vt conftat ex Luca 8, g ,
cutos fi'.ifle. cm manifellum fit, tres Petri negationes diuerfi-
Galilxi ex Nam & toque!a tua manifeum te fecit.] Mardis , & mis eius noctis horis accidifle ; Matthus ergo , &
fermonc Lucas, Nam & GaliUus e. Quomodo Galilsi, cm Marcus, quia narrare ccepei ant, quae erga Chriftum
quomodo Hebrao fermone vterentur, ex lingua cognofci po- eanocle fala fuerant, earn totam hiftoriam prius
cognofee-
icatur. tuerint, Hieronymus his verbis exponit, qudyna- abfoluere voluerunt, qum Petri negationes inci-
(juxquc provincia , & regio habeat proprietates fitas, O* yer- perentrecitari: ideque negationes Petri fimulvl-
naculmnloquendi fommt yitare non pojt.; ficut vidcmusD timo loco pofucrunt. Lucas diuerb,quia de prima
Ephrataeos non potuiflealiorum Hebraorummore petri negationedicere cceperat, omnes fimulexpli-
fclnbbcleth , pronunciare, fed pro fchibboleth, carevoluit, priufqumnarraret, qua; Chrifto facta
Iud.n.rf. nb^D fibboleth, quod multiscaui fuit mortis \8- cflcnt; folus Ioannes negationes Petri cumhiftoria
cut in Gallia videmus, ciim omne- prouincijc Galli- Chrifti permifcuir.
cloquantur,Aquitanos,Aruernos, NcuftriosPa- Secundo loco caiiendus vulgaris error eft eorum, PetruJ f#
rifijs facillim dignoci. qui putant fidem Petrum perdidifle,nec enim fixera dem non
74. Tttnc ccepit deteari.] ^^^/'^ execrari, perdidit, ed negauit, quod aliud efleTheologi di- perdidir,
quod ve! ad Chriftum , vel adipfum Pctrtimreferri cunt, quemadmodum & Prudentius at in libro Clim chrh
neg-
potcft,vtautChriftum,a'jtfeipumexecratus fuerit: Cathemcrin. uir.
fed quia neutrum conftat, mlorem dubiam in rae- Fleuit negator denique h Hyrnn.i-.
liorem partem interpretan, crederque, Petrum fe Ex ore prolapfum nefas:
ipfum execratum , ideft,diris, vtLatiniloquuntur, Cum mens mancret itmocens ,
deuouifle, quod fpecies execrabilis iuramenti eft, jLnim'uque feruaret fidem.
qualis illa, qua male alfueti Galli vtuntur,/f Diable Tertio loco,alterahuicoppoitafententia fugien- petrUVer
m'emporte, fi ie le cogrwis. da eft, multos licet, & bonos audorcshabeat, Pe- &Cummc-
In tentstio Etiware, quia non rtouijfetbominem.] Creuit femper trum , cm Chriftum negauit, aut non peccafle, aut dacio Chn-
ne creuit ' cum tentatione culpa. In prima negationeprimum cert mentitum non fuifle, fed falua veritateambi- ftum^g1"
culpa. dixeratj nonftm,dcinde,non noui ilium, poftremo nefcio gulocutum, vt & Hilarius, & Ambrofiuscribunt. Ult"
qttiddicas. In fecunda adhibuit iura menturn. In tcrtia Nccenim, inquiunt, mentiebatur, qui eumhomi-
execrationem, emque vero fimile eft, fxp ingemi- nem fe noffe negabat, quern Deum cognofcebat.
nafle. Hmcenim vim habere videtur vcrbum illud Quos, vtopinor, auftores his verbis Hieronymus
ccepit deteari, quafi fxp& multis modis execratus nott : Scio , quofdam pro affeBu erga <Apoflolum 'Petrum, Hilarius
fuerit,ficutGa'li dicunt de homine,quifp,& mul locum Imnc ita interprttes , ytdicerent Petrum non Deum Ambrofius
tis modis iurat,J/ acommenc'i /ww.Marcus etiam fcri- neg*ffe,fed hominem ,&eflefenfum , nefcio hominem, quia 1'1{_
bit, Petrum cxecrationevfumfuifle:Lucas,& Ioan fcio Deum. Hoc quimfriuolumfit , prudens leBor intelli-
nes fimpliciter dicunr, eum negauifle, hanc circum- git , cdefendmt Jlpoolum , yt Deum mendacij reum fa-
ftantiam omitientes. ciant. Si enim ie non negauit , ergo mentitus Dominus, qui
Chrifti Et centim gallus cmauit.] Lucas, adhuc eoloquente dixerat. jlmcndito tibi, quia hacnoth antequjtm allus
CAP. XXVI. DE PETR PONITENTIA. * i
cantet, termenegafns. Cerne quid dicat , me negabis,nonho- A ret, & pcccati fui peteret vcniam. Teneren&n pof-
minem. Quamqum poflumus Hilarium,& Ambro- ummc, qum infignemnouorum hreticorumim-
ium ab errorc, benigna interprctationc liberare, ve pudentiam craducm, qui, vt probent nullam in no-
non negents&negauiue,& pecoTc, & mentitum biseTepropecCatisiatisfactionem, Ambrollj bver- b Initie
fuTePetrum,fedtantmita locutum dicant, vtex baproferunr, Lacrymxseius lego, fatisfactionem mi lego: Lu.*
verbis eiusaliquisverusfcnfuselicipoifit, quia di- quod reftimcnium j ne Caluinum qutdem, qui m- Explicatuf
xerat, non nom hominem , quod interpretan pofemus, nium do&ilmus videri voluit, citare puduit. Rcci- !cus. A~
non noui tamquam (blum horninem fedtamquam tabototum Ambrofij locum, vtiftorumimpuden- "j,1}^
1) cum. tiam,Sc malignitatem leor profpiciat. V/jw,inquit, fctics cor_
Ferns Et egrejfus fow fteuit dmare] Non potuit, vt aiunt, dolmt,&fieuit,quiderrduit,yt homo- Nm inuenio,quid di- rupt eira
es efluS fc- Hieronymus, & Beda, in atrio Pontificis agerep- xerit,inttemo,quMcuerit:ldcrymdscwslcgo,fdtisj'dBion m tus contra
tas pceni-" nitcntiam, foras illiegrediendum fuit. Fcciflet con- nonlego, fedquod defendi non pote, ablupote. Laudntla- btisttftic*
"nam ftantis,& fortis, i quo loco peccau erat, eodem crymxdelidum,quod Vocepudor e confiten, & rtus nro*
eg". pcenitentiam egiTet, & coram quibus Chriilumie confulunt,& yerecundxlacrymxfine horrare cnlpdm loqimn-
noTe negaueiat, coram eiem conRTus fuifet : vt tur : Idcrymx crimenfine offenfiont yerecundx confitentur, U-
negationis damnum repaiaret. Seditanatura com- crymx veniam nonpostulant, fedmerentur. hmem.curtacuit
paratum til , vtibi pudeatagere pceuirentiam, vbi fetrus,ne tarn cite venixpeiitioplus ojfcnderet. sZntcflendum
peccarenon puduit.Quamqum Petrusnontamin- e^uampeiendum. Bon^lacrymXyqudleuantcdpam. Qui-
hrrnitatefortaTe, quam Chrili verecundia cgreTus bus verbis claris potuit Ambrofus dicerc Petrum
eftforas, qud eius confpeum, quem negaucrat, pro peccaio fuisfciiTe , qum, huant lacrymx de
liftinere non pofler. Quacumque tandem ratione lictum 1 quam, lacrymx ternam non poulant, fed ni
egreflus fit , magnum pnitentii prebuit excm- rent ? quam, bom lacrymx , quxleuantadpaml Ergo
Lib. to. plum, rectque de illo feribit Ambrofius . cmdicit, lacrymal eius lego, fatisfachonem non lego: -
Coramcnr. Idpfus ptntiurum vtdis eft. Nihil mihi necuit, quod negauit tisfaionem, exculationem,& purgationem .ippcl-
in Lucam. "Petrus : profuit, qubd emtndauit. Duixi CMiere cemtmU lat; & vt vulgo loquuntur, fui iplus iuftihVatio-
Lapfus perfidorum- "Petrus itaer luches nerauit. Salomon contubenno ncm. Signifcat igitur, Pctrum noncxcufaTe cul- Sarisfacb'd
rriliseU bentut deeeptus ertxwt. flernt tgitur amare Varus, vtla- pam, fedfleuTc. Hocel, quod ait , T&oniwenio quid proexcui-
lipcen^&ynisculpamabluerei, & vt Clemens Romanus cri- dixerit, inuenioquod fleuerit. Sed i(ti boni Thcolgi, tionefunii-
untia ob plt, tarn alte in eius animo cius delicti dolor fedit, qui aut nihil, aut folam Grammaticam ciuat, ne tur
Chritti ne- vt totovita* fuse tempore, quotics gallum cantan- Grammaticam quidem apud DkAmbronum intel-
gauoncm. temaudirct, procidens in genua lacrymas fundcr lexcrunt.
1
6 COMMENT. IN MATTH. 614
cuntomnes: Crucigatur. A'it iisrI'rajes: Quid enim malt fecit} A t magis clamabant,
%
637 CAP.^XVII. DE PILATI EXAMINATIONE. iff
tcm,F Iiumquc DciefTccognouiTcjSf caprofpcxif- A Pilatus, tptid enim malifecit ? Itqueexiftimarcaliquis
fcnula, qux ab eius necc Ierofolymitanr ciuitati. pollit particulam jSSpofitara eiTe pro, migitur, quai
cram cuentura,quibu$ ne maritus mortis eiusandor dicac,i vultis, vt crucifigatuf , quid igitur mali fecn
muolueretur,vercbatur id eft,reddite caufam,curcrucifigend.usfit.Ego non
So.muor
Uifputatur nonnullis , quale id fuerit fomnium. his.qux dicuntur,fdhis, quxtacenturv&intelli-
Quatuor enim genera ab iis,qui de ea refcripferunt, guntur, refponderearbitror : enim omnia Euan-
tradifolent. Naturale,quod corporis conftitutio5& gelii>arecituic, fed vt Ioanneslcribit, Pilatus da-
natura gignitjalia enim btliofi,alia inguinei,ali me- mantibus Iudxis, tollettolle,crucige ewm , pris refpon-
Unehohci ibmniare folent. Morale, quod ex cuiuf- dit&egem verum cmclgdm .'quafi dicat, non crucifi
que ftudiis,adion;bus , cog tationibus , &moribus ffm^fdemm w*//iwMimileemplumlupradno-
uacitunfic cnim comparat ell , vt qua; aut agimus, tauimus s.vbi docuimus particulam veruntamen , non r c.i.<4
aut vehementer cogitamus , & cupimus , ea fomnie- refpondere iis,qux exprimuntur, fed iis,qux intelli-
in Th*e- mu. Itaque ment Plato * alia etiam Phi!ofophi,& guntur , quxque ab alio Euangelifta Luca exprefa
uto. G u Je hominis lpientis, quim exterorum hominumforn* funt; Lucasaddir,dixhTe Pilatum hoc loco , anrifiam
*"- nia eTe oportere arbitra batur. Diuinum quod Deo, g ergo ,1<( SV <*Toy,aut caftigabo verbis, aut
aut per Angclos,aut fine vilo Angelo frequenter im- cardam flagris-QuamquamexIoanne, Vt paulo port;
mittitur, cuius in facrislirerii, & multa, & nota funt dieemusabgellatumfuiiTcapparcat. Port hase enim,
cap. . i, exempla.vt fpr difleruimus. Dia bolicum, quod que Matthxus,&Marcus hoc loco fimijiter narrant,
Quale tait diabolo immittitur ', cuiufmodi raaior parseorum, fcribit,verberibusaxfum,ipinis coronatunj, purpu-
fomniuin obfcrM funt,vulgo eTe creduntur. ra indutum , & ad ludxos produdum fuiflc, dicente
rions a- Huius mulieris fomnium naturale fuifle nemo, Pilato,rr/w^vt,velmiferabili pedaculo s feroces
quod fciam,dixir, eque vlla cum probabilitatedici Iudxorum animi placarentur Sed Matthxus, & loan.!?.;
poteft. Morale fuifle nomiulli, aut putant, aut non Marcus, quia de Chrifti condemnatione agerecce- mj-
negant , quafi mulier ideo de Chrifto ea node foro- perant, nenarrationis filum rumperent , ifta propo-
niauerir,quodfciret eius inter ludxos caufam agita- fueruntinfrim,vt D.Auguftinus" exiftimat. QMim- mVrrf.i^
ri.Opinio non vulgaris mod, fed vetus etiam fuit,vt quam Hilarius, M itthium,& Marcum rcdumnar- 17 '* *s.
cEpil al Ignatioe,&Bedid,cxai5lorefcholaftics,Vtap- rationisordincmtenuilfepuinr.Sicutetiam,qui bis "aa[**
Philip. ' pellant,hiftorixintelligimus/diabolicum hoc fuifle Chriftum flagellatum arbitrentur, primm hoc loco c ' 5'
lo hure fomnium. Dia bolum enim tunc ccepiTe, Chrifti di- -, ad mitigandos Iudxorum nimos > vtcocontenti chriiiusan
Corav uinitatem eognoicere,& myfterium mortis eius.qua fupplicio abfolui permutrent , vt fcribit Ioannes. bis Bagel,
hominum genus liberaturus eratJntelligcre ; quare, Deindecm iam condemnatus clfet ; quod Roma- Iitus tue"
conatumper mulierem eius impedir mortem. Sen- norum,vt Hieronymus ait, eflet confuetudo, vine- 1*
tcntiameo quidem iudicio,quamuis bonos habeat minem nifi prisflag;:llatiim,crucifigerent. Quod dc
audores, minime probabilis : nem diaboIumChri- Iudxorum crudeliutc facile credi potcft : fed ex
Hoc^iom ^' diuinitatem pris cognouiffe ex Euangelifta- Euangeliftarum hiftoria probari non poteb Qiiam-
mam mon" rum tei^Tmonis probaturn nobis eft, & fi impedir quam Beda in ea vidctur cifc intentia.
eit immif- Chriftiroortem volebat.curnon potitisludxorum 14. ittnc Vibt.'u videns ,abd
; nihil proficeret
, , fed mdg
.
fam i du- nimos, qui totius trjgccdix audorcs erant, qum tHmtdiusfieret.] Non excuat Pilatum , fed Chriftum,
. alieftigcnai mulicris,cmus fexus etiam, qux verx di- dumdocet, Prarfidem non vilo idneo teftimonio,
uinariones int , /omnia creduntur huiufmodi in- non vilo probato crimine , fed folo popularis fedi-
fomniisterritabat ? A Deo igitur illi immiTumeft tionis metu,Cl-iftumdamnauiflc:&itadamnauifle,
f ser. 11.de fomniumrVtOrgenej, Hilarius, Leo f, Chfyfolo- vtdamnando etiam bfoluerit.
paieoe. mus, Hieronymus, Euthymius, & Theophyladus 5, D Mceyt* depu Ituit nunus 1.] Sunt qui exi- De lotion*
glohuac exiftimant. t ftiment^on folm Iudxormfiiiflec.Tremoniam,vt manuum
Quxruet quidam,cur non potis Pilato huinfmodi iudicesreum mortis iudicaturr, aquamanusablue- cou
fivnniem Deusiniecerit. Chiryibftomus, Theophy rent, vt traditmefto.fed aliarum ctiam gentium dcmn2tlo*s
ladus* & Euthymius, duashuius rei rationes affe- confue t udin cm, vr ex Triclinio Sophoclis interprete 0 Deut.ii.*
CarDeiis runt,vcl quod indip;nusfuerit,cui id Deus reuelaret, confirmant,& exilio Virgilij carminep, <.
kocfomniu vel quod minus illiludxis creditum fuiflet , tam- }>lelxUoh4*ttodireJ[um,&Ciderecrriti p t.iEnei.
Fiuao quam homioi fufpedo , aut corrupto iudici, qui ad jittrecire nefdsi dmeemeflumine yiue
dimittendum Chriftum iomnia confingcret.VoluiT, Ablutro.
vt egoarbirror,Deus,fi de diuinis,nobis confiliis li- Fuerit fan mos aliarum gentium, Rofnanornm
cetconieduramfacere.ita condemnari Chriftum,vt cert non fuit,vt etiam Orgenes adnotauit,& exRo-
tarnen omnibus modi's, omnis generis perfbnarum raanorum hiftoriis manifeltum eft. Potis ergocre-
fententiisy omnium elementorum veluti fenfu , eius do, Pilatum, cjuamui s Romanum hommem, in caui
innocentia teftata eiTet; prptere non lblm Iudxi tarnen hominis Iudxi , &apud Iudxos Iudxorum
multi.quiin Chriitumeredebant,non fblm Iudex, cxremonia fuam innocentiam teftari voluifle. Scie>
qui fententiam in eius caufa laturus erat , non folum bat Iudxos manuum ablutione innoeentiam fignifi-
tiusvxor, mulier ante profana, &teftisminimfu- Ecare,vtexillo,quempaulant fgnauimus Deute-
fpcda,non lblm Ccnturio,& milites,quipaulan- ronomij loco perfpicum eft , & > inter in- qpfa> f j
t crucifixo Chrifto conuiria diditabant,(ed obfcu- ntcmesnunusme4s,Ced non abluitur tamgraue crimen
ratu Sor.fciflV petrx , diftuprum velum tempIi,con- aqua , redque de Pilato fcripfit Leo r , Necfurgont r ter..dc
cuFa rerra.Chrifti innocentrx, atque diuinitati tefti- corttdminttum dnirrmm mdmts lot* , in Sferfis */ di-
monium prbucrunt. Saluam cam fuifle mulierem giwexpidtHr, tjuod'fdmtddnteimpid mente ctmmittitur. Ex- k'i'ij'c"^
propter fomnium illud,quod deChrifto habuit,pro- ceffit qutdem VtLtiodpdm f/ , tjui illum no- laumedo*
habiliter Origens,Chrylftomus,c5:Theophyla- tnineCdfdristerritrnn^&itmdksyoalMiincr^dtfmddef- manas,
dus exiimant. fc8nmfuifreleris imfmlermtt : fed necipfe enafit redtum , qui
.tt?'M4. Q^ij enimmdUfecit ] Eodemmodo^irqueiif- cooperdtus feditiofis rdjuit iudiciumfrofrimn ,( inaimen
arami"* etr' vertJS Marcus fcribit h, & Lucas , 7 *wV trdnfimtdliermm.
Mi'mloca itvn 'cauGuis partcula ^fWff,dimcilem oratio- Innccensegofum i fdnguine mhuitu,] Dclart ver- piatu$mf.
igi'mrpo- nem reddit,quia non apparet, cuius rei eauaredda- bis.quodabutioneaqux fignificabat.&antequam ntur;fe in-
. tur.Clamant Iudxi, Crmfigefrueifige fw.Refpondc Chriftum -condemnctjabfoluit, dum iuftu/n efle te- noecntem.
Dd iiij
6 COMMENT. IN MATTH. 640
ftatur.i ver ipfum Condemnat,qud quera iuum A mianum Marcellum n. In ea vrbe,'atque regiohe lu- n Lib.
efle affirmt, eumcondemnet.mentitur ergo, cura . dios etiam fuiffe, ex A lis Apololorum0 colligi- oc*p.i.io.
dicit,JWfe/.nec enini,condemnato iufto.in- mus.Quamquam incertumeft, Iuda:ufne,anGent.i-
nocens effe poterar. lis Simon ille yrenarus fuerit. Vctercsenim auto-
15. Sdnguueiusfuper nts ,&fuperfiliosmflns.] Idcft, res Hilarius , Ambrofius,Beda,& Leo p, GentiJcm pscri<jc
nos & filij noftri fi qua in eo culpa cft,pra.flabimus; fuiffe putant in eoipfomyfterium pontes, quafi fi- paffionc
Hebraif nospnamluemus; Phrafis Hebraica *inScriptu- gnificatum ea refitfore, vt non credcntibus udads Si/uon Cy.
mus"' " rafpevfitataJ. Similem apud senccam obferuare Gentiles Chriti crucem ampleclerentur. Ca?tcrm, tcilusiuc-
a Leint jo. mcmini. , quia Marcus qdicit,patremiuiffeAlexandri, & Ruf- V5nc 6e"-
f.tuif. HuiusHcb:aifmiIuculcncum cxcmplum fupr attuli- fi,probabilius fortafle videri poteft, fuiffe Iuda:um: q'cap 5
lofue i.ii. muscxi.Rrg.t.)>. quodtalccrt , -jflS< nVN 3' 'Cl nominat cnim eos quail vulgo notos,aut, vtnonnulli
..Regit. n,0m3lin3SymSyaillfc-jf'4 dem, chindm f- urpicantur.qutfi Chrifti difcipulos.
&T ? 4 m*hbdU^vmbhsthtb & - Hmc dm,ariautmnt.] Q^id effet angariare", docui-
Uleeix.14. l s fancmncs gratis ,quos cftuJit Icub delupcr me 3c defii- rT & <-,- l T-n"" r ' t_
j ' ?..;
per domum patas mci , n . .Ai
noer , q> L~.i.. mm- mus ^IoannesHci
moutbu Mngumtm ' 1 r m ifeat Chriftum
i crucem
j faam
-r baiu- ,
M1
(cr.t,m 1, </ , oAb.cx mt,& < domo r,rh ,. lafle > 4ud cil cum Matthau Se Marci fehtentia fcap.19.17
. FldgelUtum trddidit,vt crucifigeretur.] Flagella- conciliari potet , fi dicamus principio milites Chri-
b Verf.j. tum ant.vt explicauimus b. Quale flageJlum fuerit, fto crucem impofuiffe , ea'mque per totam Icroioly-
Chtittus minime confiare poteft,& inaniscuriofitatis eil quae- mitanam vrbcmgcftaffc:in exitu ver vrbisangaria-
qaibuivit- rcre;vu!go ex ipinis fuiffe creditur-Euthymius ex fu- tumSimonem Cyrena?um,vt earn vfque ad locum,
giscarlu. njcuiibaut Joris fuiffe coniieit. Probabilius eil fuiffe vbi crucifigenduserat,portarct,vtOrigenest, Atha- tTraft.iii
virgas,quibus Romani vtebantur; proptere enim naliusSAuguftinusii Hieronymus, Beda, Euthy- Matth.5j.
liores ante Confules virgas ferebant. miui,& Theophylalus exilimant. u In fcr.de
17. Tuncmilites rprdis.]J lftud rc,non fienificar,
* Vidctur
^n confuetudo
fuiffe, vtquir emeifigendi P-*"":
ce Domini
confccutionem, & rirum, qua; narrantur , contex- erant,luamquifqueportaretcriicem.Itaquepropte- x L b
tum, fed totum illud tempus , quo Chrifti paifio du- " i'" impofita Chrifto eil. Cur autem pofte conl kuao-
rauit. Hoec enim, quae Matthus dicit, tunc fada condu&us Simon fuerit, vt earn gelaret , Euangeli- gel.c.ip.io.
cVerf.t}. fuiffe,antfuiffefala,cIoanneprcbauimusc. Ita- itenon indicant, fed vero fimilis quorumdamcl CurChri-
que tunc idem valet, atqucfub idem tempus, id eft, conieura,ade& vigilia, & bgris fatigatura fuiffe ^"nm
paulo ante. - ' Chrilum.vt portare vltr non poffet.Nam quamuis,
Sufcipientes lefum in Prjttrium.] Id ei, in locum, vt Deusportctyoww<t verbo virtutis natu 1 am ra- queporu-
vbi Pra-toris tribunal erat, qui Pritorium appeila- menhumanampcrinde.vtfi Lteusnon cffct,pati per- uerir.
cap i it. batur.Qcalis fuerit locus,Marcusdexponit,w/r mittebat. Sunt quiputent, Iuda*orum ftudio id fa-
tuion duxettmt rum in atrium Vmori). Erat ergo tri- lumcffe, adeo Chriili mortem aeeeicrantium , vt
bur.al Praetoris in atrio aliquo, aut atrio vicinum, quia Chrilus cruce grauis felinare, quantum ipil
vte,quicaufashabcfcrant,conuenirepoffeht. Cur volebant.nofi poffc videbatur,robulumconduxe-
. milites in cum locum Chriftum deduxcrunt, ex rint hominem,qui crucem portarer,
euentu licet facer conieftu ram, voluiffe eos Chri- Fortaffe &rnylerio id falum eft, vtChriftuiini-
ilum tiibunali , quafi regem , irriilonis caufa col- t'o quidem crucem fusra geftaret, vt veterem Iiaac ,
locare, videmus enim , & coronam 11 , tamquam implcret figuram , qui ligna , quibus facrificarctur,
Regi , impofuiffe, it induiffe purpuram , & pro ice- humeri's fuis portauerat', vt Chryfoftomus a, & Gencti:,
pti oarundincm dediffe. Reliquum erar.vt in tribu- Auguftinusb .&Theodoretusc interpretantur : po- 6'Homj|
nali quafi in throno collocaretur. Hie autem onv- fte v"o portaret Simon , vt re ipia doceret , quod ^ l0
nia, qise milites feciffelegimus,,Pilatiiuffu ex loan- verbis ant docuerat*. Siquisvultpo tnc venire, db- Trieb
ne co\ipmusTunc.'m<]uit,dpfrehendit PiUtus lefum,& neet femetipfum , Cr tolb'cmconfuam , drfequMurmc. loan. 117.
flagellduit ,dr milites plecientes cortnamde fpinis tmpofue- D It Ambrofius e , ttius ordo noflriprojeBus eft , vtpris In IraP a
runteapttieius". crucisfiutnphdmniffe erigeretydeinde mdrtyribiutrdderet ^
eloan.ij. ongregduentnt dd eum vniuerfdm'cohortem.] quafi ad trigendum. eUb.inU
*'*' reem^'tmagisirrifierent. Narrt hoc loco Lucas f, fecuta s fuiffe Chriftum camio-
18. Er exuatteseum.]^^ ieurnt <u)tq* cmexuif- mulieres, magnamque populi multitudinem , quae Allege"*
fcnteMm veilefua. plangebant, & lamentaba ntur eum. Mulieres qua; Simbmi
ChUmtdem coednedm circumdederunt ei.] Purpuream, fuerint , Matthus g exponit i reliquam vero multi- ^'0;
fcsp ifI7 vt Marcus f, & Ioannes s exponunr. Nemo neicit, tudinem populi confluxiffe vero fimile eil, quam fo- tsnts
g cap. if.%. purpuram proprium habitumfuiffe reg,non apud lamia Chriftum credidiffeprincipesfaccrdotumdi- fCap.,.7.r
Purpura Romanos foliim.fcd apud alias ctiameentes. Itaq;, ftabant'^NarratprsetereaLucasijConuerfumad mu- gVerf.s.
regias ha- qUOS yolebant reges ibi prximos eile, ais pro ma- lieresChriibmdixiffej/wIirp/f7:ideft,mulie- hloan.7-
h'" Efd'1 no bcncficio concedcbant,vt purpura vti licereth. s Ierofolymitanse ; phrafis Hebraica * qualisillt .*yrr<tj.
I" rx 19. vhBentes coronam de inis.] Spinas in corona; Gallorumeft,quaParifienfesciues,filiosPariilenfes %f
i. Mach io, modum ccinnanies, atque vincicntes Chriili capiti vocArcfolentwliieferefuperme,fedfuper vts ipfas flete:
10 & ti il. impofueruntcoronam.vt regi ; de fpinis, vtcondem- id eft,noliteflere propter me, ed propter vos jalttr
&U-43 44- nato imponunr,vtfignificenf,non verum,d ridicu- _ Hebraifrous *fufermetid eft, propter mc,fu'mdm tete
5-',& miferabilem cffc regem. Eodem pertinet, ventent dies. Cm dick cc,tppropinquare tempus fi-
irus coro." quodarundinemin dexteraeiusprofeeptropont. gnificat, quafi iam ante oculosfitjhanc enim plerum-
natur. 3J. Exeuntsdutem.] Cmexvrbe exirent aut fta- que eius particule vim effe diximus . Itaquenon Cp-h-
tim egreifi Vrbe.No enim dixit Grace |0 per dubium , quin proximum excidiumjeroiblymita- ierow'jr-
aoriftum,fedi^f^e.ti'fXorM,vtfigniflcaret,inipik numdefignet,quodfub Tito , Sc Vefpafiano falum mitanero
vrbis porta hominem illum Cyrenenfem offendiffe. eft,quo tempore cum Iudati omnes,tum mtximemu- excl,diu.^ri
lnuenerutit hominem .] Cyrenxus appeila- lieres adeo miferabilem calamitatem expert* fimt,vt pr* " '
ia.Reg.i. batur,vcl quia Cyrenenatus,vel quia inde'oriundus nonnullae, quemadmodum Iofephusifcribit,fuos j j,ibr.7.<(l
9. erat. Erataurem Cyrcne, & vrbis regionis Decapo- edere infantes coacrafint. bell. Iue
x Lib , c.f. Icos in Syria caput, &totiusDecapoleosregia,que. Hc Hebraica phraC vfuseftauid Pf.4i.,, fetibens,
m Lib eX Pr,nclPc vrbc vocabatur '. Legat.qui vo- ,1X 31 vbetb tf0r,Si filia tfor,Tbi nos legimus k. filutTy,
IctjPliniijm "j&Strabonem'jcJ: Melamm, &Am- ri,pro rouliibu$ Tyriis.
4 CAP.XXVlI. DE CHR. IN CALVAR. PROFECT.64fr
* PrarpoGtio bp qiwpropri habet yim pnrpoGtionis fu- his parcel, qui mead cruccm adegerint? Simili D-
per.fumitur
. cam po
r -- rpistpofnione
i rpropter
-r I, vtin .45--
r- Petrus argumento vus eft i , Tempus e,vt wCipidt ntdi- 1 i.Fpifl.c.
0173 11]|1 * bbdlitch htrigenuolhdiam, cium d dtmtei: dutemprimum nobis,quisms eorum/ui **,*
quoniam fupcr tc occidimur tota die. Noftei.quoniam pro*
pter tc mortircamar tota die. von credunt Dei nungeltol rfiiuus yixfdludbitut itnpius,
Crpeccdl$rvbipdrebunti
i i- ^ t i _
j Denomine
Dicithoc Chriftus mulieribuspotis,quamvi- }j. Et venerum in locum , qui citurbolgothd,quoaejt cajuar,Ci
ris.&quia credendum eft.mulieres potis, qum vi Cdliuri/c locus.] Hebrxi caput ; golgoletb, appel-
res in ca populi multitudinc, qux Chriftum fcquc- lant,qudrotundumfit.Syri,&Chaldxi vniusadie-
batur,Ijmentatas fuifTc, atque planxiiTe , vt muliebre ftione litterx J Golgoltbdb. Sic tnim legcndum
ingenium eft, & quia maiorem ilia: , qum virimife- eft , fed fcriptorum vitio vnam detractara litcram
Cur cfiri am' ioli Ierofolymitina cladeexperturxcrant. fuifrearbitror ,errorcmdeindetemporislonginqui-
(hi pro- * Vctatautem propter feflere,iindicans, Tecum mini- tate confirm atum.
pter fcfleri rncmal agi, qui vt Patris obicqueretur voluntati, Cur ita locus ille vocatusfuerit,fatis compcrtum ^r ** Sd
etet. hominTque diabpli ryrannide liberarct, non tra- non eft. Antiqua, & multorum Vctcrum fcriptorum ,^;^
herctur vi/edfponteir'ct ad mortcm.paulpftad jj aufloritatenobilis opinio eft, ideo Golgotha.id ell, Al]am fe_
dcxteram Patris exaltandus, & nomen accepturus, Caluoi iam.aut cranium appellatum,qud ibi Adam pultut in
quod eft fuperomne nomen. Iubetautem easpro- primi hominis caput repertum ciTet.Vctuscnim tra- monte Cal.
ptcrfeipfasflere^udipxeffentmprtisuxpcenas ditioquxdam inualuit, coloco Adamumtuief- "*"f*
iuiturxjcuiuscauf Ierofolymitanum excidiumim pultum,vt Orgenes , Cyprianus Athanafius^in ^ ^*
minerermon quod illx ipfx,qux tune flebant mulic- tam'cntentiamHebreorum magiftros auctores pro- #
Jresjerofolymitanam illam calamitatem fubiturx ef ferens, quod etiam facit Ambrofius". In eadem fen- 1 Ser. de ie-
int, qux fortaTe omnes ante id temporis de vita de- tentia D.BafiliuseftS&Epiphaniusp.&Chryfofto- fo"c.
cefllrunt : fed quia Icrofolymitanx mulieres, qux mus 4 , & D. Auguftinusr, & Paula , & Euftochium: 1Jp*
tune f. turx erant.tot, tantaque mala paflurx efTent, doftxmuiiercsin epiftola adMarcellam,quxapud cru^
vtdicercnt : bedt*eriles , & ventres , quinon genuerunt. EJierony mum extat. Quam opinionem D.Hicrony- fti.
Qaomoo jsJam etfi cum illis perfonis loquitur , tarnen non de mus 'mrito fortaie,fed minus meo quidem iudicio Adam in
mubercs lli s ipfis perfonis , fed de toto perfonarum genere, probabili#rgumentorefellit,^cW/o^>/wv, inquit,</e- aluaria
Itusallo- quod dtcit.inteingendum cil, vt ' , qmtm /pt ?e ceat t jiddmum non iuxta montent Sis,
..,, r
^ lerojolymitdndm cPu'tum
quebatur, vos in inpanitentum , qut antem poji me venturus ep, vrbem qux Iebus pris tppelLbatur ,fcd in Hebronfuijfefe- l'/b Coin
bec exci- ipfe vos btpti^tbit in Spiritu]*n8o& tgni. Non enim in- fultutn. omenHebron, inquit Iofue, antvccabdtur ~ Lucio,
um rifu- ^ jca{ eos ipfos 5 qmbus cum loque batur , Chrifto ridthArbe.Mlam nttximuj ibi inter Endcim fitus eft : nomen in Com.
a*cap frifle baptizandos, qui numquam fortaife baptizati enim Adam eo loco non eft proprium,fed appellati- in.c- l^3'.
' funt : feil ludios, qualtsillicrantSpirituinC'o,& uum,qud mirmnon eft,Hicronymum virum qui- P^H?rei
igne baptizandos. de m maximum, fed aliud agentem prxteriifTe. Alij Anchoratb
Bedtf ftenles,&vtres,quinongenutrunt,&vberd.qut forma monticuli humano fimilis capiti,vbi locus ille qHomil.in
non Idclduerunt ] Muliebrem lamentationem defri- fitus erat,Caluanum appellatum putauerunt, vtCy- Ioan.g^.
bit, qux in rebus aduerfis conftnz magis de fi!ii$ rilluslerofblymitanusuautor eft; fed earn opinio- r^""-7J-
fuis,qum de fe follicitx, eos quafiiui oblitx lamen- nem idem Cyrillus ex topographia refellit. Kectnim, ^i^p0j"
- tari folent. Itaque,vtextremam calamitatem Dauid inquit, ltco)quiCdludriddicebdturitnonsvllusefl.Exi{ti- c;ut'c }t
77 *' deCcberGtb, dich iluuenescommcmeditigms^&wgi- mat ve. idem Cyrillus locum ilium prophetic, fin Com."
ns eorum non fimt IdmentdU. Alia ratione, fed firmli, Caluariam,id eft, caput dictum elfe, quod ibi Chri- adhunclo-
. eius calamiiatis magnitudinem fupr c declarauit: ftus caput noftrum moriturus effet. cum-
V Xdutemprgndntib*s,&nutrientib$4s in illisdiebus,qud D Hieronymi,& Bcdx fententiam magis probo,ide ^Catech'
& eiufmodi mulieres impeditx ad fugam fut urx ef- cum locum Caluariam , aut cranium nominatum, eommun"
fnt,& duplicem dolorem pro fe, proque uisinfan- quod i bifacinorofi homines decollarentur, ideque
Voxhomi- tibuspercepturx. humaniscapitibusplenuseTet. Nam qui crucieo- Caluiat
Tunc incipient dicere m ontibut, ddtte upemos ,&- dem loco afngebantur,cm animam egiflent, tolli ad }jOCj S/ut '
nom citre
ptica husfiperitems JVoxefthominum extrema patientium fcpulturam 'olebant : qui vero fecuri feriebantur,vt 1 1 us'
iiim. mala,qui mori vellent,nec poflunt^dolonfque mag Hieronymus putat,infepulti mancbant.
nitud in fu pera ti, montibus ctamant , vt fuper e ca- itdederunteivinumbibere cum feile w/?ww.] Mar- Vinum
dant, & velmiferabili morte prxfentibus malis eri- cus1, Myrrhdtum vinum Chrifto porreclum fuifle di- nyhatum
dcap.t 19. cit,quod auclores alij alia ratione concilirf' Augu- ^uaLc f"c~
cap io 8. piant. Eadem phrafi apud Iftiam', capud OcecjSc
fcap..!. in Apocalypfi f.extrema miferia declaratur. Itinusy wjrW;4/;/,vt an Marcus, vmum fuifle putat,fcie ,^5
Chrflus Q.uidfiinvijidili.gn3 bttefaciunt yindrido quidet} ] non feile infectum ,fed Matthxum feile miftum ap- xcap^.i}!
car elino Compara: fe lrnoviridi,ludxos rido : quiaquem- pellaffe, quodamarum effet , & folemus quidquid y Libr.j.dc
admodum lignum v;rufe ad incendium minime ap- ama rum eft,autfcl,aut feile miftum appellare. Putat coni"-Eug.
prt. etiam idem Auguftinus,quem Beda,&Strabusimi- caP'1''
tumeft, aridum aptifimum : ita ipead fupplicium
mimm aptus,id eft, minime dignus, Iudxi ver - tantur probabile eil vinum & myrrha,& fellefimul
tirimiideft,digniffimierant,finonobaliud,obhoc E fuiTepermiftum,& Matthxum fellis, non myrrhx;
certipfum.qud Chriftum, quem pro Seruatoie Marcummyrrhx , non fellis meminifle. Euthymius
Vafa ir fuoreciperedebuerunt mortitraderent, autem exiftimat, duplex Chrifto vinum diuerfis
44 fint, Quod hoc ioco Chriftus lignum dridum vocat,D. hominibus,ab aliis myrrha, ab aliis feile mixtum ex-
gAdRom. Paulus 5, alia metaphora, ya\d itt dptdininteruum ap- hibitum fuifle.Sudt qui piis mulieribus, qux Chri-
pellat, ideft, vafa adefragiliajVtquouiscontatu ftmn lamentantes fequebantur, pris vinum myrrha
contercntur,quibuseos vult hominesfigniicari,'qui commiftum datura fuTe, quod tormenta, & cru cia-
cumulantes peccata pcccatis,adeo tun ad tus fnbituhs dari olebat, vt conditi vini ardore alie-
fint, vtnif infinira Dei miericordiafuftenraret ,de- natis enbus dolorem aut nullum , aut minorem ca-
*I'*M-'4 hfcens eos terra confumeret. Tropherx eiufmodi perent Sunt qui liuncpotum,& ilium quemLucass, fc
4134'"11' &hominesftipulx,iram vero Dei flimmx comparare & Ioannesf, Chrifto iam crucifixo,& extremum pe- acap *}!!'
AMie mi fblenth. Argument nur igitur Chriftus minoriad nfpiiitum em ttenti datum fuilfe tradunt , vnum,
M.lach.4. maius : Si Deusmihi innocentinon pcp?rcir,fed pro eundmq; fui.i dicant,cuius ntentie_ primusChry-
aliis me tam grama fupplicia fubireiuiit,quomod foftomus autor fuit,quem fecutus eft Euthymius.
643 COMMENT. IN MATTH. 644
Chnftus ad Sed ex dueH apud Euangeliftas narrationis ferie A vno obiter verbo doceret-
crucem bu pcrficuum eft,fuifle diuerfum. Nam Matthus, & Quxri nonnullis folet , cur hoc mortis genere ^c^Q'f
fuit*"* Marcus non obfcur fignificant, antequm jn cru Chriftusmon volucrit. Litis rei, qui multas ra tiones gvo|Ucil|
cem tolleretur, myrrhatum illi vinum datum fuifle, viderc volet, Gregorium Nyflenuni i , & D- Tho- 1 inorado
qu crucis dolorem minus ientiiet. Lucas vero, & mam lgat. Mihivna DPiuli ratio fatiscft.Volu it ncdeRc.
Ioannes non folm iam crucifixo, fed etiam extre- Chrirtusignominiofiifimum genus mortis pro nobis ^"^'
mum exhalantifpiritum , cm omnesiam cruciatus fubire _ , vt ea etiamrationc&feipfum
i r dimitte.
i -iet- , & K . " torn,
-, '
perpcfTus eilet , ilium alium potum porrectum fuifle lamerga nos chantatem declararet , & numilitatis hums Ion.
tradunt. Deinde Matthxu s, & Marcus vinum fuifle nobis exem plum relinqueret ; Humiliauit ,inquit , e-
dicunt Lucas & Ioannes acetum ; nam quod in codi- metipfum fa'us obediens vaquead mortem , mortem autem
cibus Grxcis hoc etiam loco eg^id elt,acetum legi- crucisl.EtPcnus"\lnbocenimvoc.ttiefli> ,ejuia&Cbri- ' Ad Philip
tur , quamuis & Orgenes, & Chryfoftoms , & Eu- uspaffus epro nobis , vobis relmqttens exemption, vtfe.qtta- * ^
thymius,& Hieronymus, & quodamplius eft, * Sy- tniniveinaeius. f ,'
rusinterpresita legiTe vid ea tur, tarnen vitiofam e J5. Voflquam autem crucixerunt cum , dimtferunt vei-
felcctionem ex Marco manifeftum eft, apud quem g mentaews.] Lucas " cribit Chritum.dum crucifige- n cap ij 3,
eamdcm hiftoriam enarranrem , nemo vmquam nili retur , pro crucifigentjbus his verbis orafTc, TAterdt-
vinum legit. Ccrtiflmum utem argumentum eft, mitte Hits, non enim fcinnt , cptidfacitmt. Quibus verbis Chi flus
sVctf.+S- quod idem Matthus paulo pft *deilloipfopotu, haudobicurindicat/e etiam pro illis ipfis^quikus "["^'0
crucifigtbatur,mortemobirei vnde& vetusprarde- Itn^ts c"
quem Lucas, & Ioannes morienti iam ia.m Chrifto
datum fuifle dicunt,loquens,f cotitinw,mquit,currtns ftinatianorum , de quo alio diximusloco, & nouus- n,or lum
vnus ex eis aeeeptam ongiam impleuit aceto; Cr impofuit Caluiniftarum error confutatur, qui Chriftum pro contra Cal-
arundini . er dabat timbare. Potum ilium fine vlla aro- folis prardeftinatis mortuum fuifle docent. uinum.-
biguitatcab eo,de quo hoc loco agit.omnirio diftin- Soiiem mittentes.] Marcus", Diuiferuntveimentaeius 1*14'
mnenles fortem [aperis , quis quid tolleret. Lucas p.ditd- Pcl,'t4-
guensihic vinum, illicacctum:hic antequm crueifi-
geretur,illic crucifixo;hic vafe, vt credendumeft,il- dents vero veimenta eine mijerwtt fortes. Itaque tres
iic fpongia,& arundine; hic non petentijllic peten ti Euangelifto: Matthxus, Marcus, & Lucas, maxime
Chrifto,dicentique,vt ait Ioannes, Sitie Saturn efle. vcroMircusitacribunt.quafiomnes Chrifti vefte$
N fter certeinterpresmon acetum hoc loco,fed vi - fortibus diftributxfuerint,nequealii;er profc&o in-
in Com num Itgit.ficut & Hilarius,& Ambrofius b,& Augu- tclligcrepoiremus , nifi rem diftincbs explica et
in Lucam." ftinusc,&Iuuencus<,&Seduliusclegunt,&,vtego Ioannes Mdttes ergo tcmcrucixijfent eum ,acceperunt ,* !3
a Lbr.. de quidera opinor.etiam Hieronymus. Nam fnon ace- vefltmcnta eins ,<?fewunt quatuor partes vnicuique militi 4*
couf.f.uag. ti,fed vini mentionem fiicit.Sed aliquis improbdo- faitem , CT tunicam : erat autem tunica inconfutilis dejuper
<us ex vitiato cdice in Matthxi contextura , qui coutextapertotmn. Dixerunt ergo ad inuicem , nonfeiadatnus
hft Euang. cum Hieronymi comiticntariis eft, expunto vino earn ,jedfor:iamurde illa , Cuius t. Vnde pcrfpicuum
Lib. j. acetum intrufit. Certe Hilarius, Sc Ambrofiushunc, eft, non omnes Chrifti veftes, led folam tunicam
Carminum & iluAi , de quo idem Matthus pofte G , & Lucas, fortionc diftnbutam fuifle, quemadmodum Eu-
fyjCom. ^ atque Ioannes feribunt, diueribs pofte fuifle pu- thymius obferu^it. Sunt qui ex Luca, quinqu
g Verf 48. , Mn 1 9 nCqUe e ea re quemquam , qui attente Euan tunicas Chriftum habuiflecolligant, fed cx'Ioanne fl^"/^
geliftas legeritjdubitare pofle arbitror. manifcft colligitur vnam tantm habuifle. Dicit
* Syri interprets hsec alba funr , fi quis ea defiderec enim milites veltimenta Chrifti, & tunicam diftri- De Chritti
buiiTe, quaficxtcrisvcftimentistunicamopponens, veftibus.
ntfchitbachaUdacbalit iambatitba.Sc dederuntei, vr bibc-
ret acetum,quod erat milium cum feile, vcl cum abfynthio. quod Euthymius acut vidit. Qax autem fuerit tu
Er cm guajfet noluit btbere.] Marcus icribit nonc- nica, quxue extera veftimenta , compertum non cil,
cepifl^qud.cm diflonarevidcatur, minime diflo- conieftura tarnen aliquid , quod firnile vero fit, con-
nat.Mtthxus enim accepiiTe indicated eft,guftafle, ^ fequi poflumus, tunica m fuifle cam, quxpoftinte-
Marcus non aeeepifle indicated eft,guftafle, Marcuj rulam (fi ea tarnen Chnftus vtebatur ) corpori pro-
non accepifle,id cft,non bibifle, quemadmodum D. ximeadhxrcbat, totumque tegebat hominem , nul
. Auguflinus eo.quem paul ante notauimus, loco in lum enim veftis genus eft, quod vero fimilius fit , fu
terpreta tur. tura caruide.Cxteras ver wertes , & fuperiorem to-
Cur guita- Curguftatumvinumbibereno]uerit,coniectura* gam, cuius loco purpura Chriftum milites indue-
rantr, & caligas, exterque indumenta, quibuste- 1 cr '* '
^"Ul'""m locus eft. Puto, ne contemnere datum demorevi-
u;k'LUI numvideretur,euftarevoluife. Vt autem oftende- nues etiam homines vti olebant , intelligcnda efle
Dlbcrc - \ . , f* arbitror. e
luit. ret , fe ad ferendos crucis dolores eo medicamento
non indigcre.noluifle bibere. Nam & nos,crn mini Vulgaris eft opinio probabilitate non carens , tu
me fitimus,ad bibendum ab amicis inuitati, vti bene-, nicam illam inconfutilem matre Chrifto adhuc
uolentix officium agnofeamus, oblatum guftamus puero, fahm fuifle: quemopinionem Euthymius TuBca in.
vinum ; vt autem temperando fttisfaciamus, gufta- tamquam vetuftiorem&recitat,&approbat. Dubi- confutiii5l
tumnon bibimus. tare lector poterit, an latronnm etiam veftes mili- chriflige-
Hoc duplicipotu , quem Chrifto datum docui- tibusdiuifxfuerint; nihil enim de ea re Euangelifta* nitrice 6
h Pf 6i.11/ mus, impleta Dauidis prophetia efth. Dederunt inef- feriptum rcliqueruntNon dubito quin confuetudo <^**
meamfel , rinfiti mea potaueruntme aceto. Nam pri- eademapud ludxos,& R rnanos fu crit, quam nunc
mum vinum illi cum feile , aut myrrha miftum, quae apud omnes gentes efle videmus,vt eorum,qui capi-
propter amaritudnem, vtdiximus, felappellatur, tepuniuntur, veftes carnifex tollat. Quare & latro-
deinde acetum datum eft: at Propheta fei non po- num veftes militibus , qui carnificum muere fun-
tum,fed in efeam datum dicit.Sanc quidem, fed quia gebantur.diftriburas fuifle credendum cft,fed nimi-
de fellc tantm loquebatur , quod fi alio liquore di- rum Euangcliftx, quia latronum, id Chrifti -
lutum non fit,magis cibi , qum potus fimilitudincm ftoriam narrabant , & in veftium latronum diftribu-
habet,cicam potius,qum potum appellauit. Eofor- tione nullum feiebant fuifle myfterium: b!a enim
. tafle confilo Matthxus , quamuis fortafsiciret vi confuctudinc filiflediuifis : diuifionem autem ve
num illud non vero feile , fed metaphorico, id eft, ftium Chrifti, non confuetudine fo!im,fd etiam
amara myrrha dilutu m fuifle , fdle tarnen miftum myfterio factam fuifle, vt Dauidis impleretur pro
phetia f, Diuifermt veimenta mea ftbiyO'fuper ytem ^',t,,,'
fuifle dixit , vt Dauidis prophetiam impletam fuifle
45 CAP.XXVII. DE CHRISTI CRVCIFXONE. 46
meammiferuntftrtem , de vcftium latronum diuifione A efllefusKa^arenus , quife^egem ludsorumfrtit ,refpon-
mentioncm non fecerunr.de diftributione, fortitio- dit, Qodjcripfi>fcripfi, id eft,quod me fcriptum eft,
nque veftium Chrifti,fecerunt. mutare non poflum , quafi diuina teoerctur manu,
Matthxus j-jac e caufa adiecit ftatim Matthaeus , vtimple- qua prius,vt ea verba feriberct>impu]usfuerat,
""iasmat "tur,quoddiftumeftperprophtamdicentem;,iA- Non dubito, quin Pilatus his verbis, tfl lefus
ximc" citar tfcrunt yfimenta meafii, &fuperyeem meammiferunt Ha^arenus,^exlud<orum,i\ih aliud fignificare volue-
foluus. foitem. Quamqum hic verba in antiquisGraCo- rit,qum,qudfcribiluday poftulabarit, ///cf//hr/
rum codicibus non inuenio, nec ea Orgenes j & Na%arenus,qui fe Iuditorum Regem fecit. Sed diuina
Euthymiuslegunt. At legit vtiquenofterinterpres, effecitprouidentia, vt id illisdiceret verbis, quibus
legit Syriacus, * credibile cft Matthaco feripta Chriftus verus Rex Iudoeorum eTe fignificaretur,
fui(Te,qui inter omnes Euangeliftas ftudiofiffim ve- Extorfit Deus ab inuito indice veritatem.
teres prophties Chrifto implctas fuifle vbique z8. Tunccntcifixijunt cum eo duo latrones,vnusddextris, Cuc chc~
oftendere conatur. O* yms i finirtt.] Cur cum latn^iibus crucifixus d'lsbcun?
* Jyrut interpret in Babls Regiishte habet hoemodo fuerit,Marcusfvnamredditcaufam,vtIiar imple- tronibus
KD3 Vont 'tfuS Syi Sai - returprophetiae.c^f^B^r^fwf/?. Sedhax crucifixus
- vhTM-i^'^^ m*d,m Jvhem.r caufa Deum mouit, Pilatum vero non rnouit, qui de fit.
hud ma,m : d^hal^a na**,*, b.n.ththun v.hhrthbofch, impiends prophetiis homo profinus non cogita- f"P- -*
ertmtHftfa.t verbum, Vt implcretur id quod dictum eft
Pcrmanum;rophet>partitifu1nveftimentamcainterfc,& .bat.
* .Itaqueah^quaPilatumimpulent,
r , .. t . -b
caufa qua:- ecap.u.U
aP
fuper Teltemmcammiicruntfortem. renda eft. Puto enim iniquitatis Lax velamentum
Dt titalo 37 Ef impofuerunt fuper caput eius caufam ipfius fcri- qusrere yoluifle: fi enimfolum Chriftum egiifet ia
Cnicis. ptam.] Id eft,affixerunt mea crucis parte, quatfuper crucem , improbis Iudiorum precibus,ncniure,id
Chrifti caput eminebat. Vtrum tabella aliqua ligno fecifle credi ptuiflet, cm autem vn cum aliis cru-
crucis affixa , an in ipfo crucis ligno titulus illc feri- cifixit, & quidem cum huiufmodi hominibus , quoi
ptus fuerit, certum non eft fed & vulgo creditur,& nemopoflet mrito damnatos cTc dubitare,fore cxi-
eft multo probabilius,fuiTe tabellam, & quia vix m ftimauit , vt quemadmodum pnar, ita etiam culpae
ipfo crucis ligno tarn multa verba tribus linguis,tam fimili tudine,Chriftus vn cum latronibus damnaruS
magnischaraderibuSjVt praetereuntibuslegi pof- efle videretur. Non diiimile vero eft, ludios etiam
fent.fcribi p'otuerunt : & quia nemo eft , qui homini follicitafle,vt cum latronibus crucifigeretur,vt igno-
cruciaffixo eiufmodi titulum pofiturusnonferibe- miniofior eius eflet mors.
retintablla,&quia veteres hiftorici tradnt , titu- Cur autem medius inter duos latrones Chriftus Cur Chii-
lum ilium cruce fcparatum ab Helena Conftantini pohtus fuerit,& humano Iudaeorum,& diu ino con- 'tus,n'
Huff, lib. matrc fuiffe fepertum1. filio faftum eflearbitror. Iudx-orum quidem , vt n"cruc-
i.Hiltr. Non foletquiri.&quxri tarnen poTevideo,an et- ftendereat.Chriftumfacinoroforum liorainumca- xus.
Ece.c.7. iam latronibus pofiti tituJi fuerint, Probabile mihi put,quafi ducemcfle;propterca in medio cruciflgen-
Cruccs la- viderurfuum qnemque titulum etkm habuifle.mo- dum curant, vt eo contumeliofi honoris genere,
tronu * rem enim fuiflcvfitatum,vt his, qui in crucem age- Chrifti ignominiammagisaugeant. Solent enim,la-
ntolis non
"on bantur,cui mortis fuper crucem poneretur,eque tronum duces cum foeiis comprehinfi , & in medio
carueianc.
inftituto,Chrifto etiam iuperpofitum fuifle titulum. eorum, & fublimiore loco fufpendi. Diuino autem,
Namquod Ambrofiusinorationedeobitu.&vita vtvita in medio peccato poneretnr, vtquieamvel-
Theodofij.acalijnonnullifcriptorcsantiquitradt, let.acciperet.Myfterium euentus dec]arauit;exduo-
crucem Chrifti,cm ab Helena inuenta eft,ex titulo bus larronibus, inter quos crucifixus Chriftus eratj
ab aliis diferetam fuifle, minime repugnar : potuit D alter credidir,altei bla(phemauit.
enim titulo difeerni, non qudillahaberet.alixnon ^Omnesad fepeccatores vocat, qui inmedio om-
haberent , fed qud in titulo crucis Chrifti feriptum nium crucifixus cft. Et fgo,inquit7 exaltatusfuero d ter-
citetiHicelefusKa^renusBjrxluJ^orum. Exquibus , Admeipfumh. Traxitadfe omnia,non Ioan;i*.
verbis perfpieuum erat.eam Chrifti fuifle crucem. efFecl:u,fed volntate: nam vtrumquelatronem,qua- 3.
beifi* Hic efl lefus Ktx Iud'orum.] Marcus haec tantm fi vnumdextcra , altem m finiftra manu prehendens Chriftu
CnicisChri- in titulo ponit verba, fl luddorum.Luais vero c, Hic tradere ad fe voluit , fed vnum traxit , altcrum non ^
luritolus. eflBj:xlud*orumAoimes,leftuHa%t>enusB!XludM>- traxit,quiaduci fevnuspaflus cft.alter non eft.Inue- le/rocat. '
ccap.tj.}8. r(#wj[taqUecmomncsEUangelifta;titulifententiairi nit& Tertullianus aliud in hoc loco rayfterium./fw-
expreflerint , nemo tarnen eorum videtur omnia f^jinquit, Chrius inter duos latrones crucigiiur, Chri-
tituli verba pofuifle. Ex omnibus autem hic fuifle ftum Ecclefiam , & Chrifti dpftrinam appellans^
verba colligere nobis licet, Hicefllefus tijt\arenus l\ex quemadmodum Chriftus ipfe aliquando vocat,<<-
\udmum. le,Saide,quidmeperfeejueris i ? cm non Chriftum Sau- Adt.j 4,
Cor P latus luflu Pilati eum titulum Chrifto impofitum fuifle lus.quemcxtincbicredebat; fed eius Ecclefiam, do-
httac Cruci Ioannesdocet,fiue recepto pofueritmore,qud iu- <rinamque perfequeretur. Sic plerumqucaccidere
nmlaffigi dicis,qui reum damnauerat , eflet, damnationis eau- E v^emus , quemadmodum Tertullianus ait , vt inter
Tolueiit. fam, pofito fuper caput damnati titulo, exponere,fi- duos contrarios herticos Ecclcfia crucifigatur.Do-
uepriuatoin folo Chrifto confilio id fecerit, cum cebantEbionitE Chriftum folum fuifle Deum;ho
aliis,qui cruci affigebantur, non feieret titulus poni, mnis vero flam fpeciem habuifle , Ecclefia in me-
vt quia Chrifti eaufa iuftiflima erat, immeritque & vtrumque coniungit Chriftum, & verum
damnatus fuerat , publico illo elegi purgaret fefe, Peum > & verura hominem elTe docens. Docebant ccj .
vt mrito Chriftum damnafle videtur , quod re- Sabelliam Patrem , Fihum , & Spiritum fandum non doarina *
gnum contra Csiris fidem afFedaflet. Quocumque vnam folm naturam , fed vnam etiam efle perfo- inter dUeS
fuo confilio Pilatus id fecerir,diuino impulfum con- nam;docebant Ariani Patrem, Filitim, Spiritum lia- errores mo
cea.,, tI. filio fecifle,exIoannee manifeftum cft, vtiudex et- ^um non tres tantm perfonas, fed tres etiam efle <*':
. iamipfcqui Chriftum damnauerat, illo ipfo titulo, naturas-, m medio Ecclefia eft, vnam naturam, tres
quo mrito fe damnafle declarare voluit, immerit perfonas efle docens. Docebant Neftoriani in Chri-
fe damnafle declararet,& Chriftum verum Iudior * non duas tantm naturas, fed perfonas etiam efle,
Pdaras que R m id > ( efle teftaretur. N im cum lu- uas ; docebant Eutychiani , & vnam efle perfonam
confi X1> qui titulum legerant, PilatumrogauilTcnt,ne & naturam vnam; m medio Eeclefia eft, qui vnam
1 ripht" fcriberet,H:f/i lefusbLa^rtnus l\ex udwum, fed, Hic perfonam duas naturas efle docet. Docebaat Mani-;
47 COMMENT. IN MATTH. $48
chxijhodcjOeLutheran^&Caluinianidocentjnul- A bent, dum Dauidisdc illo' praedi&am prophctiam
laminhomineeflcarbitrijIibertatcm,omniaautna- implent : nam ctfi defeipfo ea verba Dauidfcripie
tura.autdiuina effici gratia, docebant Pclagianitam rat, quafifibi abaduerariisfuisdicerentur , minime
forte,tara robuftum in nobis effeliberum arbitrium, tarnen du bium eft, quin fu perbna, quod Chairo
vt gratia Dei non cgeamus ; Ecclefia in medio eft, euenturum cffet,fignificauerit.
docctque& liberum in nobis arbitrium eiTe,8c diui * Huiiis Hcbraifm eriam fupra meminimus , cuius ctiam,
na tarnen indigcre gratia. hoc maxime illuftic cxcmplu.n ille pareil, G nef.j.4 19.
59. futereuntes autan Mapbemabant.] Praetereun- ' ' (htck*pbttt htbatb ' , quia lUi
tes dixit , pro omnibus , qui praeteribant, vt docerer, complacuerac in filia Iacub. No (1er , a:iuL>acciuin paella a
non ab vno , V el a paucis, fed ab omnibus vulgo ia- valdr.
data in crucifixum Chiiftumfuiffeconuicia. 44. id tpfum autem.] Id eft, eadem verba, autaliis
Motio ca- Mouenrs capita fua.] Inter Iuda'os moucre caput, verbis eadem conuitia,y/ es Cbrius ,faluwn fac temet-
pitisinferi- aliquandocomrnifcrationis^aut admirationis cum ipfum,&nos,vt Lucas 0 explicauit. if.
ptura qj commifcraiioncconiunftx,aliquando ver irrifio- Ei latrones , qui crticfixi erant cum eo . ] Eod em n u m e-
figmficct. nisfignumerar. Commilcnitionis.apudIobe-, Confo- g ro, & iifdem verbis Marcus feribit. Lucas vr
acap.i.4. i4r(r<j.(gg Y0S fermonibut, (srmmurtm caput meum fuper vnum tancm lacronem ha:c conuitia in Chnftum
. yos, & infra b, Vcncrunt autem ad eum omnes fiatres & iaftaTe dicit.Multi itaque antiqui.maeniq auto Vnus rint
vmuerfa\orores\ux,{scmchqutnoueranieumpnus,0-co- res putaueruntr initio quidem vtrumque Jatroficm tconcsChri
mederant eo in doweeiuj,&moueruntjiferew huiufmodiconuitiaChriftodixiffe,pofte vero al- ito funt
,& confolatifmt turn , id eft , fleuerunt cum flente, terum 3c miraculis , qua patiente brillo fiebant, & conuiaati.
* Rom. 1. vtadmonet D. Paulus*, & Ec"clefiafticusc, lnocults fingulari eius patientia, & manfuetudine animad-
15. fuulacrymatur inimicus, & quafiadiuuansjufiodietplantas uerfis,in Chriftum credidiTe, & larronem altcrum
etp.u.i*. tuasycaputjmm mouebit , &plaudetnianu, id et, dolore conuitiari pergentem reprehendifle,Origenes Atha
fe, & mileratione commoueri fimulabit, & Icrc- nafius p, Hilanus.Chryfoftomus, Theophyia<5lus,S: p Ser. con.
mias d, Vifieret terra eorum in defoUtionem , Cf in fibilum Euthymius*, & Iuunncus', quod Ambrofius, & omn
d c.iS.i. Hieronymus, & B^da probabile eTeputant. Proba- h
fempitemnin. Omnis , quiprateriait per cam, objlnpejcet,&
bilior tarnen aliorum fsntentia eft , vnum tantm ^0 oc "
mouebit caput fuum. Irrionis vero fignum 1 hxc
C4.Reg if. indicant ,//' te,&fubfannatiit te virgo filia Sion,po fuife latronem , qui conuitiisin Chriftum vfus fue- r In -
te ctput mouitfilia lerufalem ,id eft, irrifitte, & vt Galli rir, vt Cyprianusf , Cyrillus Ierofolymiranus t , Au- maib.A,
lit }7>* dicunt ;ll t'afaicl Unicque , & Duiid f. hanc ipm Q gu!tinusu,Ambrofiusx,Hieronymusy,Lco ,Gre- biflor.E.
* Iudiorum aduerfus Chriftum motionem capitis
longe prarmonrans , Omnes videntes me ,deriferitnt me, Q iomodoautem Matthaus,SM-ircsplura!iiiu- pa^o'^
locmifuntlabiis,<r mouerwit caput. Totus enim illc Pfal mero latrones blafphemaTe dicant , haud difficile t Caicch!
mus die Chrktop tiente intelligcndus eft, vt Chii- diftu eft. Hieronymus, Auguftinus,& Ambrofius in- communi
Verf. 46. fhisip'e indicat o.cius exordium vfurpans^1" , Et ego terpretantureTcfylIepfim,quadevno, pluralinu- M-.
Pfal. 10S. ^ jWH Opprof, ,tm alii f viderunt me,& mouerunt capita- mero loqui iblcmus : quod Ambrofius , & Augufti- ^ -
icc\. i j . /-'d cft > mecientes in me oculos dcril erunt. 91, nus multis Scripturarum probanc exemplis, vtb, ,^.
nouiffimo deridebit tc&poea yidens derelinquet te, <& caput jidfliterunt reges terra , &principes conuenerunt in vnum, x in Com.
Thr.ti;. fuum mouebit adttjdeyContn te. Sc ,Vlauferi*atfuper aduerfus Dominum , & aduerfus Chriflumeius, cravnus inLucam.
te mambus omnes tranfeuntes per viam.fibilauerunt, & mo- tantmrex Herodes,vt Petrus cinterpretatur, ad- In Com-
uerunt caputfuperfiliam letujaiem, - uerfiis Chriftum conuenerit. t d, Sanfti perfidem vi- |"munc :
Chrilo 41. & Rfx lfrael efl, defcenda't nunc de cruce.] Non cerunt rgna, operatiftwtiuflitiatn,adeptifnt repromisiones, z jrm
quomodo erat regis,de cruce defeendere, qui nihilo robuftior, obturauerunt ora leonum , extinxerunt impetum ignis , cum de pafliont.
hatc verba
coQuemic. nihilofaciendis miraculis infignior caeterishomini- folus Diniel oraleonum obturauerit, ice, lapidan, t Ser.17.ie
bus fit necefe eft:fcdaccommodatadrem,dequa D inquit ,funt, fectifunt , tentatifunt,inoccifioneglad*imortui Io^cIf.
Umtxircumieruntmmeloiis ,inpellibus caprinis , ctcntes.an- 5'|'"'
agebatur.haec verba intelligendafunt.Eum enim re
gemintelligebant, qui Mefias effet, & Filitts Dei, gutati, aff, cuta iolus Iaiasectusfuerit. Obier- notanja<
qualem fe Chriftus profeffus fuerat: vt apparetex uauitEuthymiuscoconlio Euangeliftasnarrauiff, bPfal.i.i.
1 P t J l. M arco 1 , < 'briflus r ex lfrael defeendat nunc de cruce , & ex etiam latrones conuitia in Chritumia<ftaffe,vtqu3r, A a.i;
we -l- Luca m^Aiiosfaluosfecit,fefaluiimfaciat,fibice Cbrius quantafque contumelias paffiisfuiilet melius intel- *7j . (
ligeremus, cm non folm principes facerdotum, '
Dei eleBus .
4). Confidit in Deo , liberet eum , fi vidt.] Oftendunt & exteri , qui eum in eum vfque locum adduxerant, l y^'f ,^
facerdotes excitatem fuam, quod contra fe ipibs fed latroHes etiam, qui eiufdem poena; focij erant,
Scripturam profrant; nam hie verba, quibus vt quique, vt ergafe, ita erga illum commiferatione
Chnfto conuitiarentur.vfi funt apudDauidem in commoucri debuerant,conuitiis eum affecerint. Iu-
n Pfal.tj..Pfalmo ".quemtotum de Chrifto feriptum eTe dixi- daeos eos fuifle latrones vero fimile eft, & ex alterius
muSjimpiorum hominum funt , qui non diuinam fo- confcffione,qui tamquam Chriftum Iudaeis expe-
lm prouidentiam,fed Dcum etiam ipfum de medio cbtum,etiam in cruce pendentem excepit,& ex alte
tollebant;iuftumque.& Dcicolentem Dauidemir- rius conuitio , quod Iudaeorum more , eademquein-
ridebant,
. .- , quod
4 in adueriis .rebus Deus confideret,) p credulitate ingerit. D Scribit Lucas frelpondiffe
1 alte- Latrnee
*"
Co'fidit ,inquiunt,> Dco Jtberet ewn,quo)iiamvult eum , id rum latronem, & cumquiblafphemabatreprchen- fueruntlo-
efhquoniam amauit eum,fcilicetDeum quafi dicant, diffe , Keque tu, inquit, times Dcum , i<H oCf o ? ceV, xu
liberetipfum Deus, quem amauit. Itaque eodem quae verba vari inter Ce iunda , varias poffunc at'li'^
modo inteiligcndum elt , quod concis hoc loco di- interpretationes admittere.Primam,fi fic iungantur,
cxturdibnet eum.fi v*lt,id eil .fi eum amat.Hcbraifmus nec times Deum , vt illud , referatur ad times , id
* enim eft * cfyaplxts , velle , id eft , amare.in Gra;- eft, non folm non amas, & reuereris Deum , fed ne
cis codicibus ma gis expreffa fententia eft, pyrae-8 times quidem , quemadmodum recentior es quidam
rvr e*Tt , ti $K{auuTv, lilxret nunc eum ifivult eum , id interpretes exponunt , quorum fententiae minime
Sicctdotet eft.fi amat eum.'codem Hcbraifrao feruatomam 3a/
imptuden- fbfcribo,quia non dubito,quin bonus ille, & fideli
te/chnt wt*V, Graeei non dicunt. Efficiunt etiam impru- ltroperuerfum illum latronem cum Iudaris volue-
crucifixum dents (cerdotes, dum irridere Chriftum volunt.vt rit comparare. Quae comparatioin illa dielionewe;
dcniflr. fua ipforum irrifione verum Chriftum um eff pro- obfcurdeJitefcit , quafidicat,noniblmifti, qui
poena
649 CAR XXVII. DE CHRISTI CRVCIFiXN. tjo
pnacart/ednectu,quiineademespcena, Dcum A phi afim aus dicbonis vis explican potuit, Jiy -
times. Secundam,fi fic.necDeum tu times.vtitcn , nihil quod virum bonum non deceat , quibus
fus, non folm homines, fed Deum quidem ti verbis indicare latroille voluit , non folum nullum
mes, vtalij nonnulli explicant, quorum fcntentiam magnum fcclus, fed nullum etim vel leuiffimum
idcirco non prebo,quia ingeniof,ncque ad rem peccatum in Chrifto elle. Nihil enim vlla rcprehen-
Qis fit accommodate eft. Nullamenim hoc loco emphafim fionedignum egifTe, hoc eft h," dicebat ad le- Cap ai;
ftui'us ho- habebat, vtfidelis latrodiceret, non folm homi- [um, Domine memento met, cm veneris in regnum ttmm,
rom vsfbo . ncs,fed ne Deum quidem times. Itaque dubium mi tr i <t/n\iicL r* in regno tuo.Itaque non eft fenfus,
nim, ncquc n non ^ a j nuncm0c!urri coniungenda funt cm veneris ad regnandum , fed cm veneris iam
tu times verbi,neque tu times Deum, etiamfi Grxcc tranfpofita
, regnans, cm veneris non ad acquirendum rcgnunij
fint 1 ipoCn cC toy flier, quod reft nofter inter- fed regno iam acquifito, quemadmodum venturus
presintelligens, tranfpofiris verbis traieitionemil- ad judicium cft.BreuiSjfed plena ntentixcotifcfio
lam paulo obfeuriorem dilToluir. Scnfus ergo eft Paucis enim verbis & regem, c Deum Chriftum Latrore-'
non folm ifti, qui cm nihil peenx patiantur, nulla confitetur , regem, cm dicit , cm veneris in regnum gem &
pcenarumiftius hominis mifratione commoucntur, g ttmm: Deum, cm Dominum vocat, &ita regem fa- J?u.m
quin potius metus Deiobliti, contumelias in eu m cit,vt condonare peccata pofit : MfwfMfe^nquit,. COpteUt^
' ' ' 1 ~a
laciunt, fed ne tu quidem, qui, cm eadem amciaris Ethceumreurredurumindicat,necenimrogaTet,
pccna,non conuitiari, fed mifereri debuifti Deum ti quemanimamexhalantem videbat, vt fui, cum in
mes, fed eius potius fieutcxteri, timoris oblitus, af- regnum fuum venifTet memor eTct, nifi & reirre-
flicto aftlifhonem addis. Hoc eft,neque tu times Deum, fturum,& poft refurredionemregnaturum credi-
qui in eadtm damnttone es , a u t quod tn eadem damnatione difet.Q4x confeffio,cum ipfa per feadmirabiliffima
ts,\t nofter vertit interpres 077 li n$ xmS xfi(<a.v i, eft> tumconfideratis tcrapons, loci, & perlonarum
qux verba obfeura etiam fnt. circumftantijsadmirabilior.'vt Chryfoftomus ,& c Hbrn.:
QvA (it Qmbufdam nouis interpretibus valde noua qux- Leod adnotarunt. Q<, inqu it Leo* iflam fidemexhor- de cruce
1) in ea- dam plauit interpretado, on tJ ut Kfi/Mv , tatio perjttafit* Qim doctrina imbuit* Quis pradicator - ^atr-
ces dam- id eft , quia in ip( damnatione es , quail dicat, cum cenditi Non viderai pris acia miracula , cefauerat tune , cr u_ _
Mtionees. anima iamagas,& in upremo fupplicio vcreris,De languenltum curatto,cacorum tuumtnatio, vtwpcatto mortuo-
non times. Quam interpretation! verba Gra-ca pati rum : ea ipfa , qua mox erant gerenda , non aderant t(jT ta
non poilnt: non enim dixiffet Euangelifta, Itj * -nS rnen Dominum confitetur,r regem , quem videtfupphojfui
u-rd nf/Mt77 T,fed nJvttiir^ up/uav 7: fie enim ejfe confortem.
Graeci loquuntur. Significant ergo Grxca verba, Memento mci.] Modefta poftulatio: enim petit, latroni
non ipim damnationem, fed camdem dnatronem vt fe participent regni fui faciat,aut aliquem honora- modefta
Cxterm quia eadem damnationon nifi per compa- tiorem in eo, qum exteris locum tribuat, non vt ad P'tula-
ration dicitur , alia ex hoc verbo difficults exiftit, dexteram, Velad finiftram eius led eat, quemadme- -
cut qua damnationc,id cft,cum qua poena (pcenam dmvxor Zebedxi pro filijs fuispoftulaueratc, fd e cap. xol
enim damnation em,aut,vt Grfce cft.jyritatnudicium tantmdicit,wfiffo wf,quafi dicat,nemccxcludas, 11.
appellari, manifeftum eft ) larronis damnatio com- ne habeas peccatorum meorum rationem , fed pro
paretur. Quidam cum Iudxorum damnatione com tua raifericordia,& benignitate, vel ad vltimum me
paran putantjtamquam fenfus t,neque tu times Deum, locum admittCi Ret ex hoc loco D.Auguftinus f ^ g:
magis quam ifti ludxi, cum eadem, qua illipcena, Purgatorium probauir. Videbat enim latrofe paulo contra Iu-
propter contumelias in Chriftum iatatas,dignus fis. pftmoriturciTe,&orauittamen Chriilum, vtfui bn.c,%.
Quae explicado noftra^ quam paulo ante expofui- poft mortem rncmor eifetjid eft,peccata fibi condo- Purgato-
mus,opinioncvidctur confirman: diximus enim,la- naret: credebatergo Iudxorum inftruclus religio- g^000*
tronem verbis illis, nequetu, cum Iudxis colhtum ne^ etiam poft mortem pectata remitti, quodalibi,
fuiffe.Alijcomparationcmcumalteriuslatronisp- D qum in Purgatorio fieri nonpoteft.
na fieri cxiftimant: quafi dicat.ciim eadem,qux ego / ixit iUilefus, Jlmendicotibi,hodiemecum eris in
fatiariSjtamen non magis, qum cxtcri Dcum times paradifo- hunc locum verba difficilem reddunf,
lane interprctationcm ideo reijcio, qux abs re eft. Hodte,lnparadifo, 1. Aduerbium hodie, quidam, Aduerbium
Credo ergo inter la tronis,& Chrifti pnam fieri c- cmfententiamintelligercnonpoiTent,adprxierita hoJic cum
parationem,vt fenfus fi t,cum in eadem,qua Chriftus retlerurit, quafi dicat Chriftus, Amen dico tibi ho- 00 fit iuni
poena verferis, & quod plus eft, tu quidem mrito, die.non, hodie mecum eris in paradifo,quemadmo- 8*<1
ille ver immerit, tarnen eque peenx focictas , dum Theophyladus rcitt. At infipida, & eneruis
eius te mouet innocencia,vt ciusmifereare.Hic enim fententia effet , quam enim emphafim habuifle-t
iVcrfji. fenfus recle in hunc locum cadit3. Amen dico tibi hodie, potis vtique dixiffet: Amen
Er nos quidem mfl, hieverb mbH mali geit.] Prxce- dico tibi nunc. Alij meo quidem iudicio etiam ab-
dentis fententix correio eft. Dixcrat, alteram la- filrdis,illud hodie,3 extremum iudicium extendt
tronem in cadem,in qua Chriftum, poena efTc.videri tamquamdixerit Chriftus: Amendico tibi, hodie me
poterat in eadem etiam culpa Chriftum eile fignifi- cum eris inparadifo, id eft, poft reirrcclionem,& vlti
care : corrigit,exponendo fntentiam , &nos quidem mum iudicium. In qua tarnen fententia nonnulli mi
iui:hicautemmbilmaligeit. Prudenterfe cum altero _ nime maliaudores fuiffe videntur,ex his qui fneto-
latroneconnumerat, vtmodeftior, & meliorfitre- rum animas ante fupremum iudicium beatas fore
prehenfio , enim videri poterat , alterum nimis rapn crcdidert,quorum magnus numerus fuit.HoC
acerb,3fpcrqucreprchendcre,qui fefe vna cum il- fi dicere Chriftus voluiTct,non bene latronis refp*
Biin- lo reprehendebat. NMmaligctt,vJi ro^si'.Non difet precibus. Nametfitantrailli, quantum pe-
Ina placet mihi noua verfioquorumdam, qui -mv in- tiuerat, conceffiTet, vt tune, cum in fuum regnum 1
rfBr folens transfrant. Nam ctfi id Grxcum verbum ali- veniret, fui memor eTet, tarnen perpicuum eft, et.
ffiiecrm. quando fignificat> tarnen hoc loco aliud fignifieet, Chrifti oratione plus eum latroni, qum petiuerar,
necefle eft : quia infolens dicitur, quiequid nouum, conceder voluifte. Petiueratlatto, memento mei,id
QjidYoluit ^ inufitatumeft,quamis malum non lit,&manife- eft, dimittemihi peccatamea: rcfpondet Chriftus,
bo pet ftum eft, hoc loco non pro re innfitata, fed pro mala mecum eris inparadifo, id eft, noq folum tibi peccata
! verbum 77JBf pofitum elTc, cum latrodicere vo- remittam, fed ptimo te loco collocabo, hoc eft, in
I macare; lueritjChrifti'm omni vacare culpa.Melius per peri- paradifuminducam,idquemecum,quafi dicat,iuxta
E e
6SI COMMENT. IN MATTH. 6$t
me, vbiego ero,vt alio loco dicit, ybiegofum, illicr A Animan requiefeere ?
Ion. i. rnimer meus t*. Petiucrat lacro , non vt ftatim,fd Gremio ferns abdita j'ancli
t. vt.cm in fuum regnum venirct,recordareturfui,re- t\ectibdbit , yt E!ea\ v,
pondet Chriftus, bodie mecum eris inparadifo, non tam Q/ floribm yndique eptunt
longe differam preces tuas: quod poft multa fcula Diucs proeul dfpicit Ardens ,
tibi dari poftulas.hodiedonabo. Illud crgo./W'r.illi Sequimur tua dtctd redemptor,
latronis verbo, chti veneris in regnum tuum, refpondet. Qubus dira morte triumpbans > '
Quod miror interpretes no obferuafle.Solus Augu- Tua pet yeigia mandas
b Lib. eon- ftinusbvidemranimaducrtiffe.HocergoeftW?. Sociwn ciucts ire latronem.
tra Felic. In paradifo autcm diusrfiflimis fententijs, & ve- Hinc perfpicuum eft,quomodo tertium illud vcr-
cap.ii;. teres,& recentiores auctores mterpretantur. Alij in bum intelligendamfit, id eft, vbi ego ctiatm
paradifo, id eft,in ccelo, vt Cyrillus Ierofolymitanus ero, quegoiturusfum.
Ca com *GrcgoriusNy{TeTlusa, Chryfoftomuse,& D.Au- Rideo cum in hunc locum commentarios h trcti- p a .
,j ' " guftinus f. Si roges, quomod eo die latro incelo corum lego. Hinc,inquiunt,colIigitur non eTe Pur- rumcom
a Serm. de cum Chrifto ( poterit, cm Chriftus non nifi gatorium, & numquam culpam fine pcenre remiflo- haercticos
Ref Dom. port quadraginta dies in coelum afcenderit : refpon- ne remitti, cm latroni vtraque fimul remifTa fuerit, dcfcndiiur.
e Hom.t. cnt partm nonnulli hormauftrum, partim ij, nec poft mortem ad Purga tori relegatus,fed ad Pa-
htr"" & ^ eofUTTl compleftuntuf opinionem, Chriftum radifum deductus fit. Scilicet tarn ftupidifunt,vtex
f Traftar n quatenus Dens eft, vbiqic eife, idcqu,& in clo vrio cxemplo generalem legem colHgant. Latrbni
loan. m. eodieLic.Magndi'mcctuiflorumententifir, non fuit Purgatrium,ergo nemini eftdatroni remif
Pctparadi- probarimihi non poffh quia oculis ipfis cerner faculpa,c\: poena remifTa eft: nemini ergo,cm culpa
f"n3uidfitmihi vider,voliiiTChriftamfignificare, nonfo- remittitur,poena rctinetur.Ift fane modo eque -
dm. ^ea~ 'a tronem> efim ipfum, eo die in e Para radifus,neque infeiTiUS effet am,nondico,alteri la-
difo futurum fuifTe,vbi tune, cm harcdicebat,non troni,qui cum hoc crucifixs erat,fcd infinitis etiam
effet. Eft enim in hac fentta,& tacita quxdam per- hominibus, quidamnati funr, paradifus non eft, an
fonarum fimilitudo , & locorum antithefis, quafi di- colligemus, nemini ergo eft? Non folm huic latro
cat,ficut nunc mecum in cadem pnaes, ita mecum ni, dequoaginius, fed etiam Apoftolis, multique
hodiein eodem eris paradifo. Alij exponunt,w^.<r- alijs beatis infernus non efhnemini ergo eft. Vtinam ;(
Jifo, id eft, in loco Adi, vbi tcrreftrisf.iit paradifus, Q eorum vera effet ententia , infinitis enim , quibusacu|pa f*p
vtTheophylac~cus,& Euthymius.Scd hi ductores b- Deopunimur,maliscarercmus.Quisnegat morbos, reman
lam paradili vocem fequuti , Chnftum port; mortem miferias huius vkx,mortem ipfam, originalis pecca- pn-
vn cum la trne in Mefopotamiam ine caui dedu- tipcenameffe? Atquiremiifa originalis peccati cul
cunt , aut vbicumque tnndem paradifus ille fait. pa, poem ifta; retinentur. Qis ignort Daidiadul-
Qmd afhirus eo fe Chriftus poft mortem contulif- terij culpa remifla, retentamfuiflealiqu pacnam"? ,)}.
fe'tiutquid latronidediffc-tbencficij^uodin eo lo Dixitque Ndtba ad Dauid: Dominus quoqtic tratifluHt pec- '4 %
co poiiifTet, vbi nihil effet nunc perce pturus volu- catum tuum: non moriens,yerumtamen qtioniam bla ^beware
Pitadifus ptatis, paradifo iam dfcrto,atque vaftato? Sunt qui feeii inimicos nomen Domini, propter verLum boc,ius, qui
Adz) nom putnt, nullum ccifum defignari locum,fcd paradi- vatusetib' , morte morietur.
ftamp'ius ( appcllari, vbicumque Chriftus fit,& vndecum- Ad hunc locum pertinent qua? fcribit Joannes , pCa.ij.tj.
que Deus videatur. Quia ergo anima la tronis Chri Stabant attiem iuxta crucen Jefu mater eius , C? forortnatris i6-l7-
ftum fequutura erar, Dcmque eodie vifura, in pa eius Maria Cleopbx,(jr Maria M.tgdalene, de qui bus in
radifo cumeo ftura efedicitur. Mu ti recentiores fra 4 diccmus. Cm yidijfet ergo lefia matrem,& difcipu- q Verj.
interpretes magno fauore hanc fententiam profe- pj> htmantem, quem diligebat, diea matrifua, Midier, ecce fi
quuntur, cifqueatiftores Auguftinurn.&Bedam lms tuus. Mulierem, vt opinor, non matrem appc-Uat, chriUus
citant, quam ver ipf viderint. Interprctationem vtdefertam,& viduamfignificct. Cum autcm dicif, matrem
Ctrt cuiucumque autorisfit , approbare non pof- ecce filius tuus , non commcndatilli difcipulum, fed Ioanoi
fum: & quia Chriftus de eo,vtdiximus,loquebatur ipfam difcipulo : quafi dicat, non omnino te defer- ^tmmCIb
paradib, vbi tune ipfe non erar. Siautem paradifus tamderelinquo: ifte flifcipulusmcascrga te mple-
nihil aliud eft, quam locus, vnde videtur Deus, ciim bit vices, tequeconfolabitur, tuebitur,&egentem
in cruce penderet , in paradifo erat. Deum enim vi- i\et.Dein(L,dicit difcipulo,Ecce mater r<*,contrario infu
debat,&, vtomnes Theologi conientiunt, num- propter perfonarum diffrentiam ha?c verba intclli-
qum beatus efTedefijt. genda funt. Nunc enim non difcipulum matri, fed
tinusAbr- Valdemeiudiciummeumfallit,nifi paradifushoc matrem difcipulo commendat, quafi dicant, hanc
hxhic Pa- loco Abrahaefinusappelletur,vbi viriSanfti, inte- deinccps loco habebis matris ; cam coles, cam fola-
rarfifus ap- j-imdumcili aditus pateficret, detinebanturr ille bere, earn dfendes, earn ales.
pc -cur; jfjiin locus pro paradifo , & requictis loco habeba- 45. ^ffexta autem b$ra.\ Exiftit hoc loco difHcilis De hoia
tur. In e'umenim, tamquam in locum voluptatis.aut ^ qua;ftiodehora,qua Chriftus crucifixus fuit. Nam 4ua c""^
cert quietis,mortuus LaZarusab angelis deportatus Marcus1" hora tertiacrucifixumfuiffl dicit. Erat, in- ^1^
gLuc.it. effe dicitur P. Ergo quia in cum locum eodem die quit, koratettia,(ycrucifixermiteu:n. Vnde colligunt t
U. Chriftus defeenfurus erat, vtfei fanclisillis patri- quidam, cum tenebrje fictx funt, per tres iam horas ij.
h i.Epift. Dus oftenderet, & fpiritibus , qui ibi detinebaatur Chriftum in cruce pependiffe: nec enim,quod Mar
"r'u'r ' Euarieelium pra?dic3ret,vt Petrus h docct,& vt indf cus fcribit, Matthax) contrarium eft, quiquamuis
Quitt, redicns captiuamducerctcaptiuitatem, vt D.Pau- non exponat, qua hora Chriftus crucifixus fuerit,
7i.ador- lus 'interpretatur, adeum locum latroni promittit, cum tarnen dicit, hora fexta poft veftimentorum di-
Kod. fc eum eadem die dedufturum. Miniis mihi hrc ftributionem, poft Iudxorum in Chriftum iam cru-
1 d E^ftft ^entent'a pl*cerct' fimea tantmeiTet. Nunc ver cifixum blaphemias, poft Chriftij latronis collo
m de aut vcbcmonterfallor, aut in eadem (ententia multi quium, faenas fuifle tcnebras,non obcur indicar,
Gen.ad li- fueruntandores, Iufliaus , Athanaf]usI,Augufti- eum ar.tehoramfextamfuifTecrucifixum Repugna-
teramc.34 nus m, Prudentius n. reautcm Marco Ioannes videtur, qui hora circiter
n In hym- Sed dum refolitile corpus fexta Chriftum Pilato damnatum dicit Etat, in- fCa.iJ-41'
B.!n "e" WeuoCAS Deus y rtque refotmai, quit, parafceHePafcba , bora quafi'fexta. Itaquenonfo-
Sntm. 0* reiont ibebi} lum tenia, vt ait Marcus, fed ne fexta quidem hora,
653 CAP. XXVII. DE CHRISTI CRVCIFIXI ONE. 654
qua Matrhxus tensbras iam crucifixo facbs fuif- A tia crucifixum, horam fextam i Iii hors, qua cnicifi-
lcdicit,crucifigipotuir,cm um multa inter damna- xus fuerat, opponent, banc enim vim habet partici-
tionem , & cruccm fada fucrint. Dudus militibus pium illud, frofmwt filnqua pris fada non eTet
in Praetorium Chriftus,fl3gellatus,coronatusipinis, &aduerfatiua partcula 1 autein, per quam, eamho-
indurus purpura, multis modis illufus, dcinde ad lo- ram,illi,qua dixcrat Chriftum fuiflc crucifixum, op-
cum Caluarix lente, vt homo tantopere fatigatus,& ponit.Itaqucfi quis Euangeliftx locus corrigendu*
cruetm portans progredi poterat, ductus eil, qua; eilet, Ioannis potislocus,vtnonnulli etiam putant,
omnia vix vna integra hora fieri potucrunr. Hunc corrigendus videretur.vt pro hora fexta apud illum,
_ _ . nodumduobus modis foluit Auguilinus'.Primm, tertiamlegamus.Sed&hocft,Scripturm non cor- -
1*11 bora tertia,vt ait Marcus, Chriftum non rnLt ma- rigere, fed viciare, & cadem manebit quxflio, quo-
ic b. 3.' de nibus.fcd Iudxorum linguis fuiiTc crucifixurmtertia modo potuerit Chriftus hora tertia damnari , cm
coafeola enim hora Iudxos apud Pat clamauiTe, Cruciftge, dicat Marcus,hora tertia fuiiTe crucifixum,cmvna,
Eojng c.i}. Crucifige. NonpotelKmcoiudicio. hatc interprecatio vt minimum hora poil dnationem crucifixus fue-
rils 0CU Euageliftarum verbis cohirerc, Marcumcnim rit,necefle fit. Res eft fclis& ab ipfo etiam Lyrano
hura tertia non ^e metaphorica linguar,fcd de vera Chrifti iam explicara, nifi multi interpretes,dum nimis dili-
eiuciims crucifixioneloqui, ex eo manifeftum eft, qud con- gentes,& fubtilcs fle voIunt,difHcilem reddidiTcnr.
citur. tinenter dicat, eum crucifixum, & cius veitimenta Diximns Hebreos diem in duodecimhoras,quas e Cap.to.
Ci diuii. Dcinde quia iam ante dixeratb, clamalTeco- Aftronomi vfualesj&inncquales vocant,diftribuiiTe, 3
Vci ram Pilato ludios, Qrmfigeeum. Quid illinuncin duodeeim rurfus horas, in quatuor partes, ficut& Hcbrati
mctemvenilTet,vt itcrumdicerct,Chn[lum ludzo- horas noctis diuidebant, nifiqudquatuorillxno- d,Be^iu%
rum linguis crucifixum ? DeniqucexMattha:o,& lis partes proprium habebantnomernnilitare, vtderent. '
Marco,& Luca perfpieuum eft , Chriftum ante ho- \ cuodia, aut yigilit dicerentur , quia milites,
ram fextarn crucifixum, quiaomnes hi tres qui excubiasnoduagebanti ternas finguli horas vi-
_ JEuangeliftx fcribunt, eo iam crucifixo, fadas fuilTe gilabantChiatuor autem partes diei quarum fingulf
tenebras. Laque non potuit hora fexta crucifigi: tribus contabant horis, quia proprio carebant no-
multo etiam mins Pilato condemnari. Quare fi mine, fine priced entis partis diei nomen accipic - *
alteruter Euangelih Marcus,aut Ioannes mterprc- bt. I taque totum triumhorarumfpatium,quod in-
tanduseft, potius interpretanda eft Joannes: cuius ter Solis ortum& horam dicitertiam interiedum
fententia minus videtur pofle cum exterorum Euan- q erat,ab hora tertia,qui vltima erat,hora tnia voca-
geliftarum fententia conuenire. batur, fiquis proprie,vcrque loqueretur. Obtinuit
Altera D.Aucuftini folutio eft, Chriftumhora autem apud eos,vtapparet,confuctudo, quod vide-
fexta non diei, fed noctis, vt aie loannes coi.demna- mus apud nos etiam obtinuiiTe,vt hori fcquentes ex
tumfuiTc : hora vero tertia non nodis, fed dici, vt pneedtibus nomen accipcrent,fieut nos poftquam
ait Marcus,fuiflecrucifixum.Ncc enim dixiifcloan- mcridianihonfignum datum eft, vfque ad horam
teem hora fex'adi-i^utabfolut hora fexta, fed cum primam , aut cert vfque ad maiorera hora; partem
adiedione, hora fextl Parafceucs: erat, inquit, Para- meridianam horam appellamus, cum propri non
feeue Pafcbthoraejuafi fexta. Parafctue autem erat non meridiana, fed prima pomeridianafit, nam meridia-
iolm dies, fid etiam nox, aut, vtD.putat Augufti- na eaeft,qux ab vndeeima inchoatur,& duodcima '
nus,noxpotis,qumdits.Hicinterpretaciovclip finitur. Itaquealiquandodicimus de lpatio loquen- -
Auguftino minus quam altera, probabfli s vifa cfl:& tes, quod inter vndecimam eft, cTe horam vndeci-
verofacilisetiam.qumjltcra, refutan poteft. Do- mam,aliquando eiTeduodecimam,nuncprinci[ io,
tCap.*i? cuimus fupr,& ex Lucac certum eft, pns diem il- nunc fine nomen accipicntes. Eadem prorfus con
st. " luxilTe, qim Chriftus ad Pilatum ducerctur: ergo fuetudine Marcus, & loannes loquuti funr. Nam Marcus
etiafi fimulatque coram pihto ftetit,d5natus fuiflet, quia Chriftus,& damnatus.& crucifixus fuit eo tem- ioannes
non potuilTct hora nodis lexta damnari. Adde qud poris fpatio, quod eft inter finem hon tcr.ix, quod reftecoo^
multa ante damnationem.poftquam ad Pilatum du- idem fcxtaeinitium, crat.&fincmiexti, quod erat ciliamur.
tus eft, interceTerunt, multis Pilatus tergiucrltio- initium nona?, Ioannes ex fine f-atium illud appcl-
nibus conatuseft Chriftum abfoluere, examinauit Jans, vocuit horam fextam: Marcus ex initio voca-
eumdiligentcr, an ipfe rex Iudxorum cifet.mifitad uittertiam: fed quia non eft vero fimilo, loanncm
Herodem,renufitHerodes:flagellisremilTumcici-- fextam horam vocaturu fuiiTc, nifi fpatium illud ad
dit. Sunt qui conieduram faciant, apud Marcum finem fextinclinatum fuiiTet:ficut non iblemus,ho
fcriptorum culpa viriarum elle numerum , & pro ram primam pomcridianamappcllare,nifi cm mc
- fexta, fcriptum efl'e mmt />, facil em enim,& ridiana,& fmis tranida eft, credendum eft, Chri-
lubricam per notas , quibus apud Gncos numeri ftum poll horam dccimam,& femis, fi noftro more
icribi fc)lent,erroris viam finite. Scribuntfex hacno- horas numeremus, damnatum fuifie: refpondebat
tas , tria vero hac, y. facile fuit propter notarum fi- enim hora tertia fioninoftri; iexta duodecimi, ter-
militudincm vnam pro altera poner. Nimis audax ^ tia & femis erat decima & fmis: eo ergo tempore
fcmpermihihxcconicdura vif eft, & quia non ali damnatus efi Chriftus,idcIonescribit, hora qua- ^
nititur argumento, quam quod, quiea vtuntur, non fi fexta damnatum eiTc : poli vnam circiter horam j^""^
poffint huius locidifficultatem explicare, & non de- noftram,id eft hora vndacima & (mis crucifixus eft, hora deci-
bemus, vt Scripturam interpretemur, corrumpere. quam Marcus horam tertiamappcllat: quia totum ma & fc-
Dcinde, quia, vt vera conieturaciTet/'locus tarnen illud fpatium horar ab hora tertia vfque ad fextam mis, cruci-
non explicaretur. Fingamus enim diccre Mai cum, hora tertia vocabatur.Itaque per dimidiatam horam ^|s ^ota
hora fexta crucifixum fuife Chriftum , quomodo crucifixus iam fuerat Chriftus, cum tenebrrfafti ^'p4
hora fexta crucifigi potuit,cm loannes dicat,hora funt, qua dimidia hora: pi rte, & veftimenta miltti- '
fexta fuifle condemnatum , & inter condemnation bus diftributa , & conuicia Iudiis in Chriftum
Se crucifixionem neceTe fit vna , vt minimum hora iacbta, & latroni paradinas promiTus eft.
interceiTerir. Quomodo Matthius,& Lucas, iple VndefequitHr, veramnoneTequorumdamopi- cj,rjn.U
etiam Marcusfcribunt, hera fexta, cum multante nionem,quidocent,Chri.1amperfxhoras,id eft, pcr qua_
crucifixasfiii^tChriftuSjtcnebrasfuiflefadasAd- npna matutina vfque ad tertiam pomeridianam, li tuor horas
d Verf.jj. dequd ipfeMarcus poile"1 feribat / 3 &t cruceviuum pependiife.N on potuit enim hacratio- pependit.
KmifSa antem herajcxta,c\m ant dixiflet, hora ter- ne , quam expofuimus , plus quatuor horis viuus in
Ec ij
55 - M M E N T. 1 N M A T T H. 6$6
cruce pender, cm poil horam vndccimamcrucifi- A nubium dcnfarum oppofiuonem faftas arbitrantur
xus fuerit: hora nona,id eft, tenia pomeridiaha , aut tenebras,quemadmodm in jgyptoolimpernebu-
a Verf. 4-. paulo poft expirauerit, vt conftat exfequentibus lasfichs fuifle legimus,ita vt jgyptijnon vidrent,
kjo- NuUrunt Origen cs.&Theophylaftus, Cbriftum Hebrjei vidrent 8,ita Orgenes fentir, &vt videtur g Eioi. ioj
ea hora crucifixum fuifle, qua Adamus peccauerar, Chryfoitpmus b, &Theophylac"tus, & Euthymius'.
quiacircameridiempcccallctraditur.Alijjquahori Quare faft.c fueririt , non eft ab re quaerere. Q^i hHomiUa
Adamus paradifo eiectus fuerat, cadem Cbriftum dam ad fignificandum Iudrorum cccitatem factas ^i"com
paradifi occluim inuam moriendo referaflc, Beda, fuifle dicunt, vt Leo . Sed bis, inquit , vocibus veris Qat ^hri-
& Theophylaus. Crucifixum etiam dicit fexta ho- uls.atque Uffbem reddunt omnia elementa Tefyonium, fto pariert-
.. rtLucas , autemfere boraexta.non qud non eft &ynaminyosfementiamfernnt. Ctlum, terra,fol , fide- tc tenebrx
fctixta,fed aut quod itis non eTet certus, num ho- raque, indignos vos [uo'minieno proteantur, terribili motu, ^*&' *"-
ixta completa iam eflet , aut cert nolucrit affir - inj iitque defetlu Huebras mundo yert citatts oendunt. jc * *
mare. Adiecit,/erf,vtfoIemus,cmtempusdeicribi^ Alij in tanti fecicris deteftationera obfeuratum fuif nc *
mus,& non magnirefert, prcis temporis punctum f blem, vt Hieronymus icribit. Videtur, inquit,
notare. Horam enim fuifle fextam, & Matthius hoc jj mihi clarifmum lumen mundi, boct, laminare maiui re-
c .. loco,& Marcus 'affirmant, 'f/jo^vm Si Z>y-t -, traxiffe radiosfuos, ne aut prudmem videret hominem, aut
jj'. faEidautemhorafexta.Exym\int3i\iiemixcs Euange- impij blatpbemantes fu luce fruerentur. Quam etiam
hftx, fextam horam, id eft, meridianam, quo maius rationem indicauit Leo. Alij ad figniheandum,
. miraculumappareat, tunccmmaximt Sol medio Chriftum iuftitiae folem oeeubuiffe. Occidet, inquit
c!icurfuvigeret,tencbrasfuiiTefacbs,ficut Amos Amos x ,fol in meridie, fie Cyrillus Hieroblymitanus l Cap s. 9;
d Cap.8. 9. dixcratd,OtTw/cr Je/ >/;. Contraria enim viden- m. Alij ad declarandam duiinam iram, vt nonnulli m Cant.
Tencbix tur eTe, ideque rflagismirabilii; Solemin mcride recentiores putantinterpreres, quorum opinionem com-
meridian* eflfes& occidere.Eo etiam confilio,vtopinor,fextam probabiliorem ccnfeo,quod Scripturarumphrafl
~ horam Euangelifta:no:auerant, ne quis tarn illuftre confentanea fit. Slet enim Scriptuia, diuinam in ,; ,ra
1 ' miraculum,& meridiana luce ca riusobfeu rare - homines iram folis obfeuratione declarare, qud foiisobfcii-
naretur , dicens , non veras fuife tenebras, fed quia homines diuinam experti iram , atque ueritatem "tace in
eut matutinum, aut vefpertinum erattempus, ali- vfqueadcoattoniti eTefoleant, vt folem ipfum vi- ictiPtuta
i..-, cuius grandiorisnubisobiefluvias fuife tenebras: derench Ytleantur,ficut& vulgb,ciim magnamali- eiSnatttr;
qua? veri tenebrae non erant ^ cui pecnam coinminamur, diccre folemus, efficiam;
>Tenebrt {aliafunt.] Non arbitror, tam dens,tm- vt in meridie ftellas videas. id eft, vt nox tibi eTe vi-
que obfeuras fuifle tenebras,qum media nofte, ne- eatur, quia plenis lachrymaram oculis blem cer
que Sole.ncque Luna lucentc eTe folent : fedquales nere non poteris. Sic Icrcmias n,lnfimatae, quape- nC
obfeurato plena eclipfi Sole fieri videmus.Namne- prit feptem, defecitanima eius, occidu ei ftl , cmadbut
que Chrifti mater,& loannes difceTerunt,neque mi- effet dies, confufa e,& etbuit, & Ezechiel 0 cum Dcus 0 Cap. ji.
lites,& citeri qui adcrant,quos non Chrifti amor, vt Pharaoni jtgyptquemagnamcalamitatem mina- 7.1.
difeipulum & matrem iuxta crucemretinebat. Mi- retur, Operiam, \^mT,ciimextinclusfuerts,ccelos,&ni-
rum enim profe fuiTct, 11 cum per tres integras grefeere fteiamelUi eius , folem nube tegam, r luna nott
horas tam denfas, quam noctis vidiTent tenebras, Oabit lumen fuwn : omnia luminaria cali mocrere faciam fui
Quomoo nondifceffiflencQuarationetenebriillifaftsfuc- fer te,<? dabo tenebras fuper terram tuam , dicit Dominus
Soutecli- rint,quia Euangelift.tnon exponunt, certo feirenon Deus, & loci p, jl fade eius, id eft, propter iram eius: Ci_ t f.
p(s inpaf- poTumus:coniecl:uris,quodvcrofimillimum videa- contrmuit terra, motijunt cali,fol, & luna obtenebratifunt;
f'c*^'^ tur> confequi poTumus. Nonnulli naturalem Solis & ellaretraxerunt>lendoremfuum,Sc',,Daboprodif-iatn _ v .
ill taita et. r r-rr j- r j- r u , J. r , . r 1 . jo.
Sobs harc eclipnm fuiiedixerunt, vt miracuh magnitudinem ca!o,cjrwterra,fMgmnem,irtgnem,0'vapcremjumt:]ol }I.
e.liptsntn eleuarent: homines feilicet Chriftianx religionisini-D conuertetur in tenebras, Zrlunainjanguinem, antequamve-
tUit natu- mici,vt Origenes.c: H icronymus hoc loco referunt, mt dies Domini magnus,C bombil,8c T, Vopuit, populi in t Cap.j. j4.
lu. ^ c,ui'.3usficile eft eor impictas, incitia'que refuta- yalle Conctoms ,quiaiuxtefl dies Domini w y alle cono- i-i*;
ta. trat Pafcha: tcmpus.quod numquam nifi in diem ms,fol,CJr luna obtenebratifunt,& ellt retraxerunt>lendt-
15 JLuna: primi menfis incidebat,cm pleniilima Lu- remfuum. Et Dominus de Sion rugiet,<jr de Hierufalem da-
naeft: Solis autem eclipfis,quainarqualitatecurms bitvecem fuam,& meuebuntur Cali <f terra. Illud etiam,
naturalis afirorum fit, non poteft nifi noua fieri Lu- quod paulo ante pofuimus f, Occidet fol in meridie, de Araos
na. Tunc enim cum Sole conigitur,& inter ipfum, diuina ira diftum eft. 9.
&afpetumnoftrumintcrpofita, eius nobis lumen Alij ad expergefaciendos Iudatos, obfeuratum Sol obfeu-
auf.*rt. Alij per eclipfim quidem Solis facbsfuifle exiftimantfuiTe folem, vtmiraculiraagnitudinec- ratuseft,vc
tencbras^ion quidem naturalem.fed fupra naturam. moti Chriftum agnofcerenr. Non improbo , fed ta- Chrifti di-
Cm enim Luna Sole dimidia ccei parte diftaret, men mihi ea potiffimm de caa & tenebra , & - uinitatcm.
Vtfolct.cm plena eft, iubente Dco.ceififlf retro,& tera miracula , qua: Chrifto moriente contigerunl, telUie,nt:
ad Solis locum rcdijfe, cmque bfcuraTe , quem- fafta fuiTe videntur, Vt Chrifti teftarentur diuinita-
admodm ptente Ezechia rsge Solcm decern gra.. tern. Nam , vt fupr me dixiTc mcmini, ita Deus Fi-
c fa.jS.R. dibus contrario curfu recurriflclcgimus Hicfen- fium fum damnari,ita mri voluit,vtin ipfadamna-
f in Epift. tentia auftpre Origene, & Dionyfio Arcopagita* tione, iri ipfa crucis ignominia, iri ipft morte eius,
. id ?oly c. qU fe cum |n iEgypto tunc eTet , vn cum Apollo- non folm innocentia , fed etiam diuinitas maxime
phane familiari fuo earn eclipfim prater naturae le- eluceretme forte fi abiquemiraculismortuusfuifTet,
gemfadamnotauiife feribit, fersapudomnes iam purus homo crederetur, eo etiam magis, qud cruci
Catholieos obtinuit, & cft ip per fe fine vilo etiam affixus finiret vitim, ne inde defeenderet , tlamanti-
aiiftorcvaldeprobabilis.IUudttmvidcturrepu- bus Iudaris: Si films Dei efl,defctndat de cruce, Cr credt-
gnarc, qud, vt paulo pft diebrifumus, tenebrx mus. Cruci ergo ipicntifllmo Dei confilio multa,
ilixnonnifiin Iudxafaftx fnt. I taque non potue- magn'que miracula opponuntr,vtfides,quxcrucs ,
runt in Egypte loco tam long difitoapparere.Sed ignominia infirman poterat, miraculorum multitu-
hancipm obiedionem poftcdiiTolucmus. Alij t- dine>magnitudinqueroboraretur. Alia in hune Io
nien auctores per radiorum fubtractionem , folem cumfUpereftquiftiojqumlattenebriilladirfiii
obfeuratum fuiTe putant,quafi puderet eum,tantum fuerint. Mattharus fupcrvmuerfam terram fadas fuifle t Cip tf
videre feelusjvt Hieronymus interprctatur. Alij,pr dicit, idcmqueMarcus t, & Lucas u, alijs licetver- u Ca.t|.
657 CAP. XXVII. DE 5GNIS MORTIS CHRIST. 6$
bisconfirmant.ltaquemulti boni aucbres,vt Chry- A D. Paulus f (cv\^\t,qmindiebus camsfu'peces, fuppli- cH-b;j. g.
foftomus, Euthymius, & Thcophyla&us toto terra- cationefque ad eum , qmpojft ilUimj'alimm facer montx
rum orbe tenebras illas fulas fuiile putant, idque valide , &" iacrymis afferent , exaudttus efl pro
ifl confirmant,qud Dionyius-icribit: fcio Agypt fuareuerenti/, Qud tam vauda voce mbribdus iam ciamo
d^hci - c"m ci^ct' cas vi(-iflc. Magis rigenis ferner.- Cnriftus exdamauerit.fupra humanam natui m eft. chri* in
P,. ' mm, qui fuper folam ludxam faasexutimat.t Solet nm non iblm morientcs,fed timntes etiam cruce mica-
Per totam quia propter folos Iudxos, elque, vbi Euangelium hiortem vox in p imis deficere. Chriftus , qui , etfi culofus.
ttrrarum thriftus prxdicauerat, fctx iunt, vt eius diuinitas, quia horrio rat,moriebatur, tarnen quia Deuiirar,
"^"fiS vt paul antdiximusjdorinqucchrma, etui,& fupra hominem magna moris voce damire potuit.
'o'utum ' quia vero fimile non eft, nemin ex tam multisGrx- ' Cuifecerit,exiftimai)dumnoneil,caula, myfterio- cnr Chr-
corum & Latinorum hiftoricis,rem tam minbikm, que vacare, Orgenes putat.ideo magna exclama ( ftus in cru-
tam vniuerim memori proditur fuifle.fi toto ter- voce,vt oftenderet magna ih mortefua efle myftena, e clama-
rar orbefab,cognitiquefuiflet. Addo ego ne fien hon omnino improba biliter, fi rem totam in allego- uil*
quid potuiiTc.vt per vniuerfam terr,id cft,per tot _ riam non conuertiflct:cxiftimat enira magnam fuifle
penitusterrarum orbem,hora fexta tenebrx firent, * vocetn, non qud valida, & fonora furit, fed quod
cm in media orbis terrar parte nox tc fuerit in plena dodrinx, atque myfterij; omnem enim hrili
plerifque alijs partibus vbi dies erat, hora cert fex- vocem magnam eile , Euthymius magna Chriflum
ta,id eft,meridiana efle non potuerit,cm diu er lis in voce clamando exiftiraat , indicare voluifle yer fe
locis diu erfo tempore, meridiesfit. Etmanifeftum, pati. Atea ratine potis oftendifletnonpati, cn
Euangeliftas.non olim miraculum narrare voluifle, tam validus.tam integer efle videretur, vt tanta voce
quod tenebrx facbe fucrinb: fed ita narrare voluifle, clamare poflet. Potis ergo credo , ideirco magna
vt hora ixta, id eft meridiana, cm rnaius miracul voce clama c,vtomnes,qui dcrant,& Pfalmi verba
erat, faum fuile dcclarartnt. In his ergo locis, vbi recognofeerent , & c eum efle intclligerent Chri- "
mendies non erat.miraculilldfaftu non eft-O^d ftum, de quo ta cripta fuiflenr.
ergo modo tres Euangelifte fuper vniuerim terrain EU, EU lammafabaUbniX\ Marcus t,Elo,tloi, dem f i .
tenebras illas fjasfuifledicunt ? Re rigcnes ntentiipaululminflexo verbo,eodem tarnen He- ,4
repdet.vniueralem illam particulam vmtterfm zvit braico V troque enim modo Hebrsidicunt,Deus
totam, accomodate ad locum, de quo agebatur.intcl- _ m.us, &/>'.,& Eloi. Vtro autem modo uixcrit Chri-
ligendam clTc.Gerebatur res in ludnijufer vniuerjam ftus, difficiiis non eft conieitura. cm enim Pfalmi S j pfci, t;
ergo terrain, id eft,fuper vniuerim ludxam tenebras verba recitaret,credendum eft,noh /ei,aut Ebaifed
bL Re f-cbefunt,ficut Abdias bferuus regis Achab.qui ad Eli dixifle, qucraadmodm in Pfalmofcriptumeft.
t.o. e^ quarendum Eham miflus erat, inucnto dicit : Ctmt Xccadit quod > qui aderant, exiftimauerunt Eliatn
- Dominus Dens trius : qma mn e gens regnum qui non inuocare,quod non tam facile* xiftimare potui fln t,
mftrit Dominus meus te reijuirens : cm dubium non fidixiflet Eloi, qumiidixit, Eli Uimrna [,
fit, Achab , non ad omnia regna,fcd in omnes regni fchaba\thamy Syriac dium eft, qua tunc
fui partes nuncios mififle. Lucas autem ait , Factum lingua Iuda.i loquebantttr, Heb. a. ce >jfi3J> bha^ab-
t Cjp.t. i. gutem in diebus illis , exijt edichm a Ctfare ^iuguflo, vt thani, Dauidis quidem verba filrit qucrcntis apud
defcriberetur vniueijus orbts. Non enim totus omnino Deum , quod ab in rebus idiicrfis defcrtus vide*
brbi , cuius Dominus non erat, fed illi orbis partes, rctur. Hoc eft, quod ftatim (quitur, 'nyi'D pini
quibus Romanum Imperium termina batur , Ca?- ; , mifchubhdthi dibre fcagatbi , longi
fare deferiptas fnt. Putatetiam Orgenes, in iiuiuf- i fjate verba rugitusmei, id eft, lbnge abeft, vt , *
modi locutiortibus aliquid hyperboles eile, quem- q qaereli apud te mea; vllam niihi ilutem , & libera-
admodm,chi vulgo dicimus,per toturri mundum tioncmafferat,quod Hebraici nominis limilitudine
quxuite, idcftmultisinlocisquxfiuitc, vt nihil Septuaginta interpretes verterunt,/Mjyo iuni w ov-
aliud Euangelifta; dicere volucrnt, cum tenebras '<* H-* * -^ fin , Unge faUttemed
per vniuerim terrain fias fuile dixerunt, qura verba delickrum wromm, id cft , ego clamo proilute
tenebras lorig latque fuifle fatas. mea, peccata vero mea contra m earn llutcm ad t
0^oomo(j0 CS3 ergo ra tionc fieri potuit, Vt in ifigypto Dio- clamant, ita vt ab ea longe abfim. Cxterum,quii to-
k itgypto nyfius tenebras viderit, necenim aut epiftbla: illius tus PalmusdeChriftocriptusjeft, vt peripicitur -, ^ yer^ : y
ionyfius aucloritatcm.autauoristetimoniumreijciendunri EodemntmanusmeatyO' pedes meosi dimmerauerunt omnia Verf.i/
trncbias. c(fc iudicj mus. Opinor per integrara lunseppofi- o'a mea: Sc rutCus i, diuiferuniveimentameabi,cy fu-
tinem tenebras illas facias fuifle, ideque in Iud.-ea perveemmeammiftrunt foriem, qua?inalim,quimiri
vbi plena erat eclipfis magnas ctiam fuilfe tenebras, Chriftum conuenirenon pfunt, d ubi um non eft,
inalijs vero locis vbi luna noritotum occulta bat lb- quin, cum Dauidhxc diceret, proPpio.retad Cliri-
lcm,minorcs fuilTcprout alius magis, alius miniis ab ftum. Proptere ergo mrient Chriftus eius Pilrai
lrbfolymadiftabat.idequeiniCgyptoDionyfium exordium vfurpauit, vt doceret feum cfleChri-
ecliplm viderc pbtuiife, magnas vero illas tenebras, ftum, d quo totus ille Pilmus loq u eretur.
quaeinluda'aferuntjhonpotuiflejquamquamille Sed alia liinc oritur qxftlo, quotodo Chriflui ij .
magnas etiam tenebras vidiTe feteftatur, fed ma- feDeo derlidum ver dicere potuerit. ccludc- ,|
gnas, vtarbitror,vocat,cumalijs, quasihSlis d- dx hoe loco aureS fiiiit Bxreticbrum blafphemii, chrifteia
teftu fieri folent, comparando. quorum magifter Caluinus defperationis vbeem cruce def-
At cur harum iplarum tenebrrum,qux in ludia hanc fuifle dicitampimn errorcm impo etim erro- pcf-t 9
fadxfunt, ncmoautGrarcus, utLatinuscripttr reconfirmans,oportuifleChriltum,inqumir3Di "'bucbti,
meminijimmovermeminit. Nam Orgenes Phle- hominibus debita effurtdebtur, omnes damruto-
gontem Chronicorum criptorem citar, qui de ea rum experiri jpecnas, inter quas Vn eft , nullam fpe-
eclipfi mentionem fecit. rre falutem. Nam Chriftum delutefua defperafle
4 6. Et cire* hor ntnam.] Qax tenia: noftrx po - non iblm impium, fed hot rdu m etiam auditu eft,
: Sdper meridiana? refpondebat.vt txpoiuimusd. & ipfo Chrifti morientis faorefutatur- In mam,
vrrf* cap. CUmatdt Jejiu voce magna. J exclamatdt ; v traque meruit, uus commendo Fpintum meum . Quo enim mo- x
- .ihn ratione clamoris magnitudinem Marcus cx-
enim do fpiritumfuumin manus Patris commendabat, % blc -f
prelhr,& addita verbo prxpofitioneepiufinfignifi- quo nullam falutem perare ccrpcrat ? Ncquc ver 4 *
cantc,& adhibito cpitheto^-rccf mxrrf.Hoc eft, quod recede erat, eque potuit omnes dnatoi um peeoas
tS9 M M E N T. I N M A T T H. 66
experiri, vtdiuinam placard iram, alioqui& - A.. lie fiantes , qui Eliam Chrifto vocari putauerunt.
fphemare eum oportuiffet, & cartera facer , qua:. Theophylactus cxitimat, fuiffe ludios, non illos
damnati faciunt,quxetfifaciuntlibenter,pnxta- quidfacerdotes,Scribas,& Pharifxos, cxterque,
men peccatorum funt. qui feripturarum fcientiam.aut habebant, aut profi-
Qhriflo Quin ne illud quidem fuit neceffrium, vt Chri- tebanmr, fed imperitum vulgus, qud cm Scripm-
non fuit ne. us tam magnam fubiret pcenam, quam multi pro ras,& literas ignoraret, Eliam Chrifto vocari exi-
ccfftium Chrifto martyres fubierunt. Non enim magnitudo ftimauit. Alij, doftos fuifle ludios, autfacerdotes,
tot pnai pern x,qux quantacumque fuiiiet, cum peccatorum aut Scribas,& Phariios.qui non lingua,aut Scriptu-
fubircquot noftrorum muititudine magnitudinque conferri rarumignoratione,fedprocacitatequadam,&nonH-
'asauSk non Poterat > fed conditio perbnx placauit Deum. nis Eli &c Elia, fimilitudinc, irndendi captantes occa-
fubicrmit. Quicquid enim Deus pateretur,tantum erat,vt qu- ionem dixerint , Bliam yocat ie. Quam fentcntiam.
uis iratoDeo fatisfaceret.Faceffat igiturifta blafphc- Hieronymus^ Beda referunt , nec omnin impro-
mia, fatis blaphemiarum Iudxis in cruce pendens bant. Alij Romanos milites fuiffearbitrantur,qui fi-
Chriftus accepit, opus non eft, vt ab hxreticis inter- ue Hebraicas ignorationc ligux, vt Hieronymus,
prt i bu s addexteram iam Patris fedeas pluresacci- g Beda,Stiabus,& Euthymius cxiftimant,fiuc irriden-
piat.Vctcresigitur auftores,etfi alia ratione alij hunc di licentia dixerint, Zlim yocat : quo animo idfece-
locum explicauerunt, ideonati funtomnes, vtam nnt,iudicarenonaudco,arErmarc Romanos milites
Chrifto gloriam aflererent. Receptiffima apud illos fuilTe audeo, quia Matthxus, & Marcus eos ipfos,
interpretatio fuit, Chriftum hxc verba non fu , fed qui dixerant , bliam yocat ie : aut ex illis certe ali-
noftra,id eft,omnium peccatorum perfona pronun- qucm,acetum ftatim obtuliflc Chrifto indicant. Lu-
ciaffe. Cm enim hic locus ad confrmandum erro- cas vero ,& Ioannes, p eos, qui aectum Chrifto por- 0 Cap i '
remiiiumab Arianisobijccretur,tantumabfuiffc,vt rexerunt, milites fuifledicunt. fs,
ChriftusfuiffetDeus, vtietiam Deoderclicxum 48. Et continuo curren* ynusexeis acceptant ongiam p Cap.ij.
clamauiffet, Catholici auftores refpondebant, non implenit aceto. ] Matthxus hocloco,& Marcus 4, ita
pro fe/cd pro nobis clamauiffe, quos cm Deo de- hftoriam texere videntur , vt indicent propterca ' CaI,,
iertbs.ab coque alienatos vidtret,in eius gratiam rc- vnum exmilitibus accurnffe,vt acetum Chrifto por-
poner vol bat. Sic Athanaius-,&Gregoriu$ Na- rigeret, qud Eliam inuoeare vifus effet. Qui non
a Orat i & zianZenus b> & Cyrillus Alexandrinus c, & Agufti- fatis inter fc videntur cohxrerc : quid enim aceto
. contra nus d, & Leo e, & Ioanncs Damafcenus f, & Euthy- cum Elia? Ioannes rem magis explicar,. >o/W,inquit,
Ar.Sfcr.j rhius ,cxponunt. Indee, inquit Leo, quodcaputno- fcitns lefus,quiaommaiam conjummata unf.id eft,fe paf-
&4aducrf fum Dominus lefusChrius omniain fe ayons fui mem- fumeffe,qux Patris decreto pati oportebat,nihilquc
bbt udd transformaos , quod olim in Vfalmo entetauerat , idin fupcreffe, ni vtillianimamredderet, confummare-
Deiis de' fift^* cru<^s f** ndemptorum fuorum vece clamabat: tur, inquit, Scriptuta, dixit, Sitio, id eft, vt implerctur
Deo fit Deus, eus meus,refyice in mespare me dereliqtti Hanc Dauidis prophetia in ti mea poJauerunt me aceto, di- r f (i
Vcrbum. interpretationem ex his, qua; continuo fequuntur, xit,fino, id eft, declarauit fitim fuam, de qua Dauid tl
Orat. 4. verbis Auguftinus confirmt, long afalute meaverba- loquutus fuerat , tempfquciamcfleindicauit, vt
^^^K^delittownmeorum: quae in nos, non in Chriftum con- ibi aectum potandum porrigeretur f. { loan.i?
fids ad uenirc poffnt. Alij dereliftum fe Patre dixiffb Mirum videri leftori poteft,quomodo coin loco
ReT. putant, quod.cm in forma Dei effet, Patris decreto aectum ad manum fucrit , vt Chrifto daret-ur. Ioan-
c In Com. exinaniflet (metipfum , forma'mque ferui accepif- ncsfcribit,-v< ergo eratpotum acetoplenum. Sed deillo
inPfal.ii. fojf, limilitudincm hominum facus,& habituin- ipfo vale, quorfumillic politum fucrit, dubitaripo-
'aTioc ucntus'vt homo, quafi cum tot, untque expertum tet. Nondubito, quin de more ibipofitumfuerit,
f Lib. j.'de fapph'cia quodammod pcenituerit faclum fuiffj^ qud hominibus crucifixis, aut cruci affigendis acc-
fidc.cap.i*. homincm. Ad hunc modum Orgenes , non admo- tumdarifoJeret. Curautem darctur, de eo diffen- uraCjtum
In Ivjius dum, vt mihi viderur, probabilits Mihialiorum tiunt interprtes, Thcophylaftus, quem omnes re- <jatum cru-
fcociCox. fententia mgis placet, qui Chriftum hxc verba, centiorcs lcquuti funt, ideo crucifixis acetum dari cifixis.
tamquam hominem , profeipfodixiffeputant,ficut folitumfuiffeputat, vtcitis morcrentur, &cru-
dixeratt Pater,fifoffibtUefljranfeat'me calixie. Cm ciatibus liberartur. Potis credo,folitumfuiffeda-
enim&homo,& Deus effet, tamenvtillo loco dixi- ri, vtrecrearctur,ii quismetumortis, antequmin
mus, ita Deus hominem, quafi diuinitatemluam ce- crucera fublatus effet, exanimaretur. Inhuncenim
hibens pati permittebat, vt fi purus effet homo. Ita- vfum 8c capite pledendis, & his, quibus fetavena
que ctfi Deus fit, tamen yt purus homo orat , vt pu- tfahitur inguis,etiam hodierno die dari folct. Quia
rus homo fe Deo derelictum queritur,non qud fe autem Chittus in cruce ublimis pendcbat,nec ace-
ab eo derclilum putarct, in cuius manus paulo pft tum in ipio vai bibdum dari potera t, ipongia acc-
fpiritum fuum commendauit,ld qud ita fc pati vi- to raadefacb , & arundini impofita datum eft. Pro
dcret,quemadmod fi ab eo derelius fuiflet. Qu- arundine hyflopum Ioanncs dixit. Itaque nonnulli
bbrem &homini i Dcoderelili more clamt: Deus arundincm, autcalamum cxhyffbpofuiffeputaue-
rui. - meus , Deus meus , quare me dertliquiil vt hominis ex- runt, quemadmodum Euthymius t interpretatur:t In p.
trema patientis fiipplicia , & Deo derelicti perib- nam etli apud nos hyffbpus humilis cft hcrba,tmen Ioan.i?.
h mli,adu. nam exprimat. In hanc fententiam Tcrtullianus h, in Iudxa regione calida in arbuculam excreiccre;
.^. Hilarius Epiphanius Cyrillus Ambrofius' m,3c quod nec ipfum per fe mihi probabile videtur, cm
Mauh m HicroyrnuS " interpretantur. Cxteriim Hilarius, & eque Plinius,neque Dipfcorides,ncque quifquam Hyflopns
Htef.ij Ambrofius caut,prudtrque legendi funtita enim eorum, qui de plantis feripferunt, hyflbpum vilo in cit herba
1 Lib.io. exponunt, quafi moriente Chrifto diuinitas fit ab loco tantac magnitudinisnafei dixerint, vt exea ca- bumU-
imm.in eius anima,& corpore feparata. (7*/<V,inquiunt, lamus fieri poffit , & auetor librorum Rcgura con- ma-
1^*1 U ^tm lH*n*t'it" fe(drdtil>ne ntoriturus. Benign bonos trarium omnino doect. Nam" dicit Salomoncmde Llj,r
*c' cg c audorcs interpretan decet,vt non putauerint diui- omnibus plantis diputafle cedro, quxetinliba-cap.4.5j.
n nitatem ab anima, & corpore Chrifti ver fuile fe- no,vqueadhyffbpum,qxegrediturdepariete:vbi
loch. iiinctam,iditacumpaffiim,itafuiflcmortuum,vtfi manifeftumeft, hyflopum pro minima herba pofi-
L >cjs - (Viunch ab eo diuinitas fuiflet. tam cffe,qux maximisccdrisLibani opponitur, tan-
brofifde"1 Q^Mnmtem^c^K > & audientes dicebant, timabeft, vtin ludxaarbuiculafuerit. Probabilior
ciaiau. Eliam vocatic.] D*ibium,quifu4.rint tili, quidam il- Thcophylafti fententi eft, arundincm Ioannr,
66i CAP. XXVII. DE CHRISTI CR VCIFIXIONE. 66&^
propter aliquam fummorum foliorum fimilitudi- A vera, ante Chrifti aduentum Eliam venturura efle.
nem , hyflopum appellatam , fed eque iftamipfim Quadcre dilputauimusc. Ergo etfi, qui hxcdicer cap.i.i*
fimilitudinem video. Sunt qui exponant, ipongiam banr3rvomanierantmilites;tamen,cm inter Iudxos & 17.10.,
hyflbpo.vt aitIoannes,circumpofitamfuifle,id eft, viuerent, eorumdevenruroEliaopmionem cogni-
arundini hyifopi herba circumligatam ; vt hyjfopo'i tamhabcbant,exequloquebantur.
non tertius,fed fextus cafus fit,quo inftrumcntum h- f $yriaci intcrpmis funt rjRi ip*3fl viattt' "'
gnificatur. Sufpicor orgo Ioanncm noluiTc dicere, ^ Kr)K w vtmeruffbcchUKu ch. \n tmtlt, & di-
fpongiam hyflopo circumpofitam , tamquam cala- leiui,t,inite videamus an veniat Elias,
mo.quo acetum Chrifto porrigereturfed tamquam * Hcbraifmumttlom nonreperi.nifnn i.Reg.tf.iC.infiii- 1 *
medicamento, quod vn cum aceto exanimatis dari gulan.vbi Samuel ait m,7i m JNI pin
ioleret.Scribit enim Galenus, hyflopum aceto mix- htreph vtaggUaUcha & afcher dUbtr ', fine fee
turn exanimatisanimumreddere.Ergoprimum qui- permitte.Sc nuaciabo tibi, qu loquutu elt mihi Dominus. 1
dem hyflopum arundini milites circumligarunt,de- jo. lefus autem itertm damans voce magna,] ante Cur Chril
inde hyflopo rpongiamcircumpofuerunt, quemad- Chriftus voce magna clama uerat Proptere dicit, fpiritu
modm Ioannes feribir, vt Chriftus hyflopi fucciim ^ iterum clarcauifle. Marcus c, lefus autem , emiffa voce miirui
vn cum aceto exfugert. magna ? expirauit. Indicat in exprimenda magna Chri- I^'^*",
acap.ij ji. 49- Cuteri autem dteebant.] Marcus a non exteros, fti voce Euangeliftarum diligentia , aliquid in ea re ft *ma"
fedillum ipmm,qui acetum daturusoccurrcrat,hxc fuiflemyfterij. ltaque otiofum non erit ciusreira- d Verf.4i.
Corroio dixifle feribit , Sinite videamus , an renit Elias ad depo- tionem quxrere. Multas , eafque probabilcs veteres c p.ij.j 7.
(wrumdE ^.^(.wjtaquenonnulli interpretes Marci locum auetores reddunt , Origenesf, vt oftenderet Chri- f Trft.in
"h'di^ vitiatam cfl putant, tc pro Aspa?, pi-rdegendum ftus, fe non timide, fed confidenter , & fecure mor; Matth-W-
{ ci Koimi iht)tr,9U , c*teriautem dkebant ,nt , vtait vt qui fciret,fe poft mortem,ad Patris dexteram col-
Mattha?us,vtlixc verbao/' // apud Marcum locandum, & nomenacccpturiim , quod eft iuper
exciderint, & pio Ai^fcriptumfuerit As^f^ptf omne nomen. Cyrillus Hieroiolymitanus , & Catecfi,
p7s,quamcoTredionemSyriaciinterpretisaudo- Chryfoftomush3Hicronymus,Euthymius,&Thco. ,}.
ritatc probant, quiadhunemodumreddit; *dice- phylaftus,vtoftenderer,fenoninfirmitate,hon vlla Hom.j9.
bjnt autemjinite videamus, an Elias veniat; deinde natura; neceffitte, fed volntate fu mor, cum tarn ,
nonnullorum Grxcorum codicum fuffragio, qui ad valida voce clamando moreretur. Idem Euthymius, :
eumdem modumapud Mircumlegunt.poftrem, vtvfquead extremum fpiritum , qucmadmodm
quiavidemus, Marcum Chrifti paflionem non ea- tota vita fecerat,clara profiteretur voce, fe Patrifu
IJitioTuI dem modo intentia, fed iifdemetiam,quibus Mat- efleconcordem, cm fuum in eius manus fpiritum
gitidefcnl thxum, fere vbique verbis fcriberc. Nonaufimta- commendaret. Nonnulli ,idcirc magna voce mo
duli, men finemaioribus argumentisScripturam emenda- rientem clamafle dicunt,vt omnes intelligerent, quo
re, quam qui interpretanrur , prouerbium illud ob- vque fe propter peccata hominum demififiet, cuius
femare debent , ne moueas lineam. Cert D. Augu- fementix auftor Ambfofiu s .
Libt.j.dc ftinus , Marci locum tractans ita legit , vt nos hodie Vidctur mihi,ficut exteris, qua; tunc acciderunr," Tn cap;
conCBuag. icgjmus ; etil miror,enmmodum non atisoluifle. miraculis, ita vocis quoquemagnitudine,dminita- *}Xec.
-'7- eque corrcftio ifta ad conciliandos Euangeliftas tcm fuam declarare voluifle, vt qui fuprahumanam
neceflaria mihi videtureflcrnamhxcMatthii verba, naturam in ipfo extremo fpiritu tam magna clima-
Cateri ro dkebant , Sine- , -videamus, an renit Elias libe- rit voce, plus eiTc,qum homo crederctur. Confir- chriitus
uwjiwm.nonfunr, vtegoquidem opinoradea ,quse mat hanc rationem, qui conftquutus eft euentus. hsc vocis
verfu quadragefimo ohuo, fed ad ea, qux quadra- Nam vt ait Marcus l , Vidcns Centurio , <ui ex aduerfo contcntio-
gellmo feptimo dicla flint, referenda. Nec enim cae- flabat , quia fic damans exfirafsetyattt ti homo Fi- nc wu
teros opponitilli, qui currens acceptam ipongiam UusDeierat. Quid magna ilia voce clamans Chriftus d'a"am
impleuit aceto,redillis,quidicebant, Eliam rocat tfle: dixerit, Lucas m Coins exweSit,Tater in manus tuas volui'c"'
quafi dicatEuangclifta,quidam dicckint,Eliamvocat commendo firitum metan. Spiritum, animam vocar leap, ij-jy.
iftexMffi vero dicebantySinefridearnuSyanveniatllias libe- manifeftum eft. mca>:3,
ratiseum. Inter quoscasferos, ilium ipiumfuifle ere- Commendat igitur nimam fuam in manus Pa- 4f.
dendum eft, qui currens acceptam ipongiam impie- tris, non infu, quo pij homines morientes, ea- ^"J^am
uitaccto,vt aitMircus. Atnondicunt,Jimff,fed/f, demque verba recitantes animam fuam in manus "*
quafi cum illo.quiad dandum acetum currebat , lo- Dei commendare fblcntjnec eo, quo Stephanus pri- Cnriilu?
qucrentur.R.cfpondeo,Hebraicameflcphrafim,qua mus martyr , cm lapidibuS peteretur dixit : Domine Patri com-
ctiam,cm de raultis Hebrei loquuntur , dicunt, lefu ,fufcipefpiritum meum*. Homines enim animam mendct. ,
' t\tnberefb/ie. * Marcusautem quia vnum nomina- fuamDeocommendant.vt earn non damnent,fed vi- n ,7-$
1 lim, quafi cum ceteris loquentem , id dixifle narrt, ta; artern partieipem faciat;ficut folent.quiin capi-
nondicit,dixifle.fwf,fedfinite}videamustanrrniat Elias tali caufa rei aguntur,vitam iiam iudieibus comme-
liberansmm. Quid hoc ad acetum ?Hincmea confir- E it:. Non fic Chriftus, qui feiebat fedamnarinori '*
maturopinie, eos qui hxc dixerunt , neque illi , qui pofle,nullumque habere peccatum,quod fibi 1 Patre
acetum porrigere volebat, fed omnibus in communi remitti precaretur : fed cbmmenoat illi animam
dixiffc : Sine3videamus , anreniattlias , neque acetum fam, ne eamrelinquat in inferno, quo defeenfur
ideo olitum fuiTe da ri, vt citis, qui cnlcifixi erant, erar; & ne detfanlum fuum yidere corruptjonem:vt de ip-
morerentur.fed vt animum potis rciumcrcnt. Nam fo Chrifto loquens Daud dixrat o. Vno igitur vt pfalm.jy.
quia morientem Chriftum videbant , Eliamque , vt dicam verbo , tamquam paulo pft rcpetiturus,intc .
putabant,autc putarcfimulabant.inuocantem, vi- rim, dum mrtuus per triduum. qux apud inferos
tam eius,dato ad recrea ndum animum aceto produ- agenda fibi erant,agit, animam fuam in manibus Pa
cer voluerunt; ne,antequm Elias veniret,morere- tris quodammodo deponit , hoc eftj commendofpiri-
tur, Scvtexperirentur, vtrum Elias eum liberaret. tummeum :quemadmodfiquistridui facturus iter,
Proptere vnus, vtdiximus, ex illis ipfis qui dice- familiari,cui confideret, amico,quod domi fuxeha-
hint,Sine,videamus,an veniat ilias librons emtmd qux- riflimumhaberet, cuftodiendum interim darer,di- .
rendumacetum,quod illi darer,accurrit. Cur Eliam cens, hoc tibi commendo. In hanc ihtentiam Ter
finxerint,fcventurumcxiftimare,cauieflepotuit, tullianusp, & Ambrofius *,bxc Chrifti verba in- qincap"}
qud recepta vulg interludios effet opinio.ea'quc terpretantur. Sumpfit autam ea Chriftus ex Daui^ Luc.
iiij
66y GOMMENT. IN MATTH. 4
Pjo.tf. de,&adfe,quodde feipfoDauiddixerat,paulu- A tioncmiquucirunt,&uchariH*(crificium,&fa-
lum immutito fenfu accommodauit. Nam Dauid dsfactionem bonorum operum.crediderunt.
non ainmim faim , cd vitam fu ira , quam per fpiri Sed ifti otiofi homines,vt nihil agaot , Chrifti ver- Quo modo
tum fignificauit, commendauerat:Chnftus au- bum interpretan tur, confammatunt e,id eft , nihil iam aece ffaria
tem fpiritum fuum inimam fuara vocat & apud Da- ad ilutcm hominum aut mihi, ut illis faciendum fiiu aoltia
uidem oratio condidonalis eft,quafi dicat.quotie- reliquum eft. Cur ergo credimus ? cur ba ptizamus } *-.
cumque, ut,fi vitm meam in manus ruas commen- cur Eucharifttam fumimus ? cur bona nobis opera
dauer,etamfi in extremo vrfer vita: periculo,r/f- etiam poft Chrifti mortem exiguntur ? ciim illo vn
miidd eftredimes me, Deits ycriutU, id eft,fidelis,qui verbo, confummtum ejl , falui elfe poTumus Apage-
quemadmodum mihi promifti temihimperaf- isifti deliria. Alia visineolatet verbo , quod ifti
futurum,ta facies.Hc autem loco,non conditioni- acuti,vtfibi videntur, homines non viderunt. Indi
lisddabfoluta oratio eft. car Chriftus,fe tune, non ant,non poft mori voluif-
Imitfpiritum^ Hoc etiam verbum noncoacbm, fe ; non enim n itura lege, fed volntate fua,& officij
Chriftus
u-4antaric fed voluntariam Chrifti mirtemfignificat , vt Am- caufa mori , vt Patris voluntad , decretque fatisfa-
mortuus brofius,Hieronymus,& Beda notauerunt.Ei hoc diclo, B ciar Cuicm ante non idsfeci(Tet,mori noluit,cm'
eft. inquit Ambrofius', tradidit fpiritum, & benetradidu: iamfeltisfaum eTet, etiamfi natura , vtdiutius
qui non imuut Amifit. Deniijue Mattbius tit, emifitfpi- viueret,poltularer, tarnen ne perfunftus iam officio,
ritum : (tudmim emittitur, yoluntarium efl , quodamittitm, fruftra, vel paucas horas viuere videretur, mori vo-
bc.jj.jo. necejf.tr. Eodem pertinet, quoJ aitloannes b, CT luit. Hocet, confummMun e, quafi dicat, tn pus
incliiuto capite trudidit fpiritwn: fignificat enimChri- eft, vt animam ponam. Hinc factum eft , vt Pilatus
ftum infirmttate, fed volntate inclinaiTe caput, myfterium non iiitelligens.cm Chriftum iam mor-
quafi fpiritum leuiter pofiturus. N jn ergo intelli- tuum cfTb intelligeret , mirareturd. Minime igitur dMar.tf.
gendumeft, Chriftumin ipfo illomigno clamore hisaTentior,qui& inCommentariisis,&in con- 44j,ii(tUI
ipirttumemifilTe : pris enirn clamafe credendum cionibus docere folent , Chriftum propterea qud cr c[jui
eft , vt Matthrus , & Marcus feribunt, deinde incli maiora partotam notcm,qum Litrorfes , fupplicia latronibus
naiTe caput, & fpiritum tradidiiTe , vt ait Ioannes Id pertuliret,citis,qumillos,fuire mortuum.Hi enim fit mortuus.
pudMatthxurahoc loco ambiguumnoneft, qui auctores, vt Chrifti pafioncm augeant, myfterium
aoriftovfus eil tempore, ^ pan-iT * fUtuti imminuunt.
irvulp* ciindamafsetvoce magnx emifit fpiritum. Ma- S^i.Ef w.jR.er.' D.Auguftinus'obfruauirnftud, e Librj.de
gismbigu dixitMixCiis,pH fori* (ujkhp , emit- jcrr,fignificare , velum tcmpli ftatimatqueChritus cenCEaSg;
tens roce n mjgnxm,hd exMitthato interpretan necef- fpiritum emifit, fuiTe difciTum , ita vt mors Chrifti, '-
fc eXemittens , id et.cum emififet.Putat Euthymius fcifi veli caufa fuiTe demonirretur. Itaque quod (
Chriftum inter clamorem &piritus cmiIonem,ma- Lucasf, veli feilfionem cumtenebris, quzviuente cau.
trem.vt narrar Ioannes,difcipuIo commendalfcSed adhuc Chrifto facti funt , iunxerit, per anticipado- fcap.a1.4f.
exipfoloannc contrariumapparet, qui multo ant ncm hiftorix feciile credendum eft.
matremdicipulocommendatarafumccommemo- felum templi feifsum e in duos partes i fummovpHe
rauerat. Scribit autem idem Ioannes , quod pertinet deorfum.] Ad emukmmodum icribitMarcu$s,quod gcapjf t*.
ad hunc locum, Chriftum antcqum caput inclina & fciiTum fuilfe velum , & in duas partes iciflum,& Quid {([i
ret,& fpiritum em\ttcrct,dxiic,Confummatum efl,quo fummo vfque adimum tarn dUigenter Euangeliftat templi -
Inepta ra verbo mirum.quaminept Lutherani, & Calu niani cdmmemorant, magni alicuius niyfterij indicium 'uin "gn'fi-
ti-) hereci- eft. Maior parsantiqaorum interpretum, hoc fuifle auent-
torum con. piffimabutinturvt Euchiriftia:facricium,& om-
ira facnti- ne:n noftrim (tisfaionem tollant , quafi Chriftus myftirium tradiderunt, vt fig ificaretur , vctcra i-
ciiun M'!- dicere volu^rit omnia iam ficrificia efle finita , nul- cramenta atquefiguras,qua: vix doclifimusquique
fx, V Cils- lumque deinceps ofF-Tendum, omnem tisfacbo- legis intelligcbar, fuiTe fcifa vel patefafta,Yt omnes ^ t> Cor.jJ
faft o'ii" ncm, omne n undficationem noftram cTe perfe D inipfumSxnum Sandorum , quod velofeparaba- i.
bononm tur,id eft,in ipf veteris legis penetralia.occultifima- Traat in
operum. ct im'. Atqui Ciriftus neque defacrifieij fatisfaio-
ne , fed de paffionefua loquebatur, fignificautque, que myfteria intueri poiTent.Qi enim antiquis - *"
-c .- t. 11 i , . Lib. ioja
confummtum e(Te,id eft,finitumquicquid paTurus brzis in figura contingebant, nos ablato velo, vt Ucam
erat nihil iam fibi uperefe, nifi vt animam , ait D.Paulus Vrt<f/^4yio,contemplamur.Huius in- |in Com(,
quam non alia ratione, qum vt moreretur, fumpe- terpretationis,Origenem Ambrofium ,Hierony- ad huae Io
rat,nequealiaratione fumptam retinebat. Accom nium '.Cyrillum Alexandrinum m, Theodoritum cun\-
modate enim ad locum, ad tempus,ad rem fubiei Dv Auguftinum , & Theophilum Antiochenum>, ^>^b10,">
hic verba interpretanda iimtErat paflionis tempus, &Leonem4, & Scdulium hunc locum carmine red- or'arjn'n
pendebat in cruce Chriftus, pertulerat omnia , quae dentem.auftoresinuenio-AlijjSynigog abrogado- Danielem.
laturus erat pro nobis fupplicia , dicit, Cenfummattm nem, & veluti diTolutionem fignificatam fuifiepu- o InPf.<a;
r/?,id eft, nihil iam mihi patiendum fupereft, quem- tant: vt idem Auguftinusr, &Csefariusf. Aliiipam &7o&lib.
dmodm fi asgroto , cui chirurgo membra fecan - Chrifti pafionem finitam eTe ; carnem enim Chrifti ^0^"'^
tur, finita (eftione), vt eum conibletur , aliquis dicat, per velum templi fignificari, veli difcifione, aut fra- fer ' ' e
aftum,id eft, quiequid doloris patiendum erat , iam tionemearnis, aut animar carne feparationem, vt verbis Do-
paiTuses,nihileftreliquum. Denique nihil aliud fi- ^ Cyrillus Hicrofolymitanust, ScTheoddriii *yj- niinifecun-
cRora.?. gnificare Chriftus voluit, qum quod D.Paulus in- dentur exponere.
dentur exponere. Alii,vclum,
aI, velum, quafi
quafi vefter
veftem ruiue um loaa-
terpretatur c. Chriftus nfagens ex ', templi',' ' &
* quemadmodum
J ' ' ' in ludu
Iud.ti ' :' veftem Pnj^'a'" '
mors illiyltranon dominabitur. Et , vtfingamusdefa- feindere folcbant,ita templum^orientefCKrio.Iu^ q Serrado,
crifieiis, & figuris veteris legis locutum eiTe Chri gentismodo veftem fuamdicidife. Ita tuthymiiToe paffion.
ftum , quemadmodum non dirfiteor multos etiam fcSedulius" hunc locum exprimens. r Serm.de
veteres autores interpretan, tamquam infus fit, llludounstewplum maieris culmina templi *et1P "4-
ciifimtmutum efl,id eft,omnes prophetie,omnes figure, Trocubuifse viaens/itu plangetais Aumni , de Pa "'j' '
vetis legis impletacfunt, quod& fciiTotemplive- Sauciadifcifso nudauit femrA velo. aU Iudaici po- tCatech 4
lo,vt verfu fequentidocebimuSjfignificatum eft:ta- puli in diueras partes diuifionem,difipationemquc u Dia n.
m .n, quid adtollendum Euchariftia (crificium? fignificari credic'erunt, vt Hilarius . aI, templu m Imsetib.
qu:d ad t'-illcndambonorumoperum latisfiftionem ilud , quod ad illud vfque tempus (num fuerat, x L'-' Car-
jam b ipfi veteres auctorcs , qui hanc interpreta- deinceps profanumfore,vtThcophyUc"ts. aI p)t- ^j^,' "
665 CAP. XXVII. DE SIGNIS MORTIS CHRISTI. 666
Hebr.j. palatamrjfe fanciorum yum, vt art D. Paulus \ id eft, A rum nifi poft refiirrcdionero Chrifti refurrexiTc eos
i. apertam nobis ianuam cli efle, qui ante Chrifti exiftimant, nifi quod Hieronymus i & Beda monu-
mortemocclufafuerat,hcerque omnibus, qui ve- menta ftatim poft Chrifti mortem aperta fuiiTedi-
linr, ingredi. Nam velum illud templi ide oppofi- cunt, quamuis mortui non nifi poft Chrifti refur-
tun^iu quis prater fummum Sacerdotem, idquc fe- redioncm refurrexeriot. At quorfum ftatim aperta
mel in anno ,& nonfinefanguineinSanda S infto- fepulchra, fi refurreduri ftatim nonerant mortui?
rumingrcdcrctur.cceli figuramfuilfe,idem D.Pau- Miloigiturcredere,nequemonumentaante Chrifti
b Fed. cap. lus cft.Itaquehxc interpretation illa,quani refurredione apcra fuiiTc, nequerefurrexifle mor-
vcii" 14. & primo loco pofuimus, plurefque audorcs habere tuos; fed Matthamm, cm ccepiflet ea miracula,qua;
diximus , mihi magis placent. moriente Chrift contingeranf, commemorarc.hoc
Qiid cerrse Et terra mota e , er peirafcijfafunt.] Non poTumus etiam ceteris copulafle,cuius caula, fiut & ex-
HthUS in terrae motu, petraiumquefciiTione.idem quod in terorum, Chrilti mors fuera t. Cur mortui illirefur-
firifo velo,myfterium recognofeere. Myfterium ta- rexerinr,merit quiri poteft;fed ratio non eft diffici-
Chri'li fi- men aliquod eTe credendum eft. Puto.Chrifti diui- lis. Voluit Chriftus rcfurredionis.fua: habere focios, Cur cum
nicaac nitatem his duabus rebus declaratam. Solet enim t qui ciufdcm efenttcftes.SifolusrefurrcxiTer,phan- Chrifto
St. diuina prsfentiaatquemaieftas terre motu, & pc- tafmaeife credi poterat; cum alios fecum,qui fimu.l ?ahi re"
trarum conculfione hgnificari , vt c, Dens , cum egn- refurrexerant,adduxcrit,fucil probauit fe refurgere i**e~
t PL 7
dertru in conipeclupopuli lui, cm pertravfires indejertt, potuhTe, qui alios ifcitaucrat.
ti
- terra mota e: tttmm cali ditiiauerunt a facie Dei Si- Propteredicunturilli,quirefurrexerant,multis
asinferi- Mi, i facie Dei lfrael,Sc d, moueatur mare ,&plenitud in ciuitateapparuiflb Fuit etiam hoc fingularis cha-
piara iodi- 6rbtitmarumt & qui habitant in , a facie Domini, ritatis argumentum. Solus mori voluit, qui non fo- chriflu
? lie ejuoniam venit tudicare terratn. & Dominus regnauit,
lus refurrcxit. Nam latrones illi,qui cum eo crticifixi r0ius..moti i
Pal 97. irafcantur populi , qui fedetfuper Cherubim , moueatur ter- fuerant, non Chrifto, fed fuis ipforum feeleri- voluit , fed
ra, Sc montes exulta , cut al-tetes , GrJolies, fient agni bus fucrant crucifixi. Qui autem cumeo fufcitati pontefur-
.*.!. , fade Domini mota e terra, facie Deilacob, & funt, abeo fufcitati funt. Mors eius refurreclionis ""^^.
- facic eius contremuit terra , motifmt cjeli. Potcft& di- noftrr caui eft , mortis noftrx caula ipfi nobis
4.7. uinaira, qusludsis imminebat, fignificari. Nam fumus.
&ira Dei motu terra fignificari folet,vt h, Dominus Quiri etiam loler, vtrm illi, qui tunc cum Chri- Qui cum
10.
h loci.}. dt Siort rugiet , & de lcrujalcm dabit vocem f<am ,&mo- fto refurrexerunt , mortui iterum fint. Theophyla- Chrifloie-
. uebwitur cali Cr terra , Sc Ego mouebo caelum pariter, dusmortuos poilefuiife credit. Magis aliorum re- ^urrcxc-
1 Agg* i CT tenam y Gr fubuertam folium regnorum : Cr conteront centirum interpretum opinionem probo, qui "$'
1.4- fonitudment regm gentium , Cr fubuertam quadrigam, <T iterum mortuos, fed cum Chrifto in ccelum euedos 5 no^
s Kil 4 f. *[ctnforemeiu),Sc , Contrbala funt gentes ,Gr wdinata fuiTe dicunt. Quid enim inter yiuosegiiTenr, qui di- hint.
7 funt regna , dedit yteem fuam, mota e terra. Idem de uinariam gloria; guftumaeeeperant? peioris profe-
IVerC4j. hocterrxmotu.quodfupra'.detenebrisqua-ftum loconditionisfuilfent, qum numquam fuiTent
eft,qua;ri poteft, qum lat patuerit. Orgenes in fo- exfufeitatifi finu Abrahi,vbi in loco qui'ctis erant,
laludxa, ficut& tenebras,fa:umfuilTeputat, Au- ad turbulentam vitam fuiTent reuocati , vt inca diu
dor verolibrorumdemirabilibus facrxicripturjr, imnerent, iterummoriruri. Qujdqudinfinuillo
Lib. t. qui Auguftino falso tribuuntur m,longisperuenif- Abraha,vbieosfuiflecrcddum eft, cm cosEuan*
fcicrbit,& in Thracia vndecim vrbes corruiTe.Ne- gelfta nttos appellet,certi alutis erant: in hac
Icio, qum fit fimile veri in Thracia , vbi innocentes vita certi eTe non poterant,cm iterum peccare pof-
hornines erant, vndecim corruifle vrbes, inludaea ^ fCnt? Addcquodfi iterum morituri refurrexilent,
vero,vbifceuspatrabatur,nullamcorruire. non multis, vtait Euangclifta, fed vulgo omnibus
fi. Etmommenta aperta Junt.] Non latis liquido ex apparuiTent: & qucmadmodm anteqjm more-
Euangeliniscolligipoteft,quo tempore monumen- rentur, inter homines humano more verfati fuiTent,
taapcrtafuerint. Chryfoftomus hoc loco, viuente vt Lazarus Chrifto fufcitatus verfatus eft. Nunc
ad hue Chrifto aperu fuilTe putat: eos enim , qui re autem,ciim dicat Euangclifta appaiuiflc multis, mi
furrexerunt, Chriltum fuifle ad inferos euntcm co- nime obfcur indicat, non omnibus communiter
mi tatos. Id non videtur verbis Euangcliftae confen- appiruiffc, fed quibus oportebat Chrifti refurre-
tancum ,"qui quamuis non explicct, an ftatim poft dioncm confirmare; quemadmedm de ipfe Chri
Chrifti mortem monumenta fuerint patefida: ta ftus, quia non iterum moriturus, fed paulo pft re*
rnen poft eius mortem patefada fuiffc minime ob- diturus in coelum,rcfurrcxcrat, ncquc omnibus, led
icure indicat. Theophyladus ftatim poft Chrifti folis ApoftoIis,& alijs fidelibus vifus eft, vtait Pe
mortern aperta fuiftc putat, ficut ftatim fciiTum eft trus i, teibiu prmdinatti .1 Deo, eque quemadmo- n At. 10.
Mortui velum , mota eft terra, ruptae funt petn. Atque bee dum ante mortem fuam cum ipfis poftolis quoti- 41.
taam quidem verba videntr prx iftrre.lllud ttm ob- di,& humano more veratus eftjid tunc apparebat,
Chiiito ftat, quod cm monumenta non fuerint aperta, nifi nunc difparcbat.
vt mortui relrgerent,autvtrefurrexiiTeteftarenturj . jj. Vencrmt in fanUamciuitatcmJ] Icrofolymam Car Hie-
. & mortui illi non reirrexerint, nifi vt faa refurre- andarh ciuitatem appellat : nunc qud tune fanda rufIem
RU
dione Chrifti ref rrcctionem confirmarent , fuper- effet, cm fuiiTctreccnti Chrifti ca:dccontaminata, && ci-
uaeaneum videtur fuiffc, ante Chrifti refurredio- fed quia pniis propter tcfhplum, & Sanda Sardo- u|- p
rum, qua? inca erant, fanda diccbatur, vt Hierbny-^c * *"
nem refurgere. Quidcnim interim egiflent ? Dein -
de, quod vald fit vero fimile , Chriftum eos,qui rc- mus, & Beda interpretantur, qucmadrr.cdum Sc
furrexerunr.apud inferos adhuc commorantes, ficut Matthius poftquam Chrifti difcipulus faus eft,
canteros, qui illic erant, vifitalTe, eolqueindcfccum quia ante publicanus fucrat, publicanus etiam ap-
ebduxiiTe, vt iceum ctiam refurgenterefurgerent. pcllatur, fupr . 0 caP- I0-
Denique,quod verfu fequenti idem Mattharus feri - Et apparuerunt multts.] Cur hon omnibusA cur his ' '
bat , Et exeuntes de monumentispo refurreclimem eius yc- raultis apparucrint , docuimus P. f -"*
nermtin fanilam ciuitatem , vbi fie iungi yerba viden- 5 4. Centurie autem , Cr qui cum eo erant , euodientes
tur, vt, qui refurrexerunt, non nifi poft Chrifti re- lefum , yifo terra motu,Cr his , qua ebant , timuemm val-
furredionem dicantur refurrexiisc. Itaque hisad- di,dicentes, veri Filins Deierat ie,] Marcus , aliam q cap. if.
dudiargumentis Orgenes, Hieronymus, Sc Beda, rationcm tjmoris affert, y[dens} inquit, Centurio, qtti :x j .
1
667 COMMENT. IN MATTH. 668
aduerfoabai , quiafie damans expirajfet ,ait ,yerhicbomo enim, paulo poftdicit, qitxfecutx erant lfumk GaIUa>
- Filius Dei erat. Vtrumquecenturionem mouifle ere- fed fuifle long cruce,& vt Grxceft,*Cjyott> (?_
nis &.ilior dendumeft, validummorientis Chrilli clamorem, ^l<m,poa pedantes.
de Clirifto & fa&asin vniuerfaregione tenebras,&motum fu- Q fequutx erant Jefum a Galila miniflrantes '.]
bitum terra:, & cartera miracula, quae omnia Lu- Tribus rebus piarum mulierum ftudium Euangeli-
cas , vno comprehenditverbo , videns autem Lea- ih dclart; primum qud ibieflent , vbi Apotoli,
a cap, tj.
tuirio, quodfactum fuerat ,glorifiauit Deum dicens , verebte qui fe cum eo moriturosiaftauerant , eflenonaude-
47.
homoiuflut erat. CurCcnturio, & milites tantopeEC bant:dcinde,qudGalilxavfquc,reliisdomibui,
timuerint, non ell difficile cogitare. Verebantur, & patria Chriftum fequutx fuerint : poftremb quod
ncdiuina inipibs, qui fceleratE necis miniftri fue- Chriftominiftrarent. Q^odduobus modis intelli-
rant, vindida conucrteretur, cm Chriftum Dei gendumeft,& quiailiiieruiebant ,& quia defacul-
e(Te milium agnofecrent, quern credebant-, 1 tatibusfuisneceflari fuppeditabant, vtLucas'tra- leapt.],
filij fui mortem inultam pr cteriturum. Lucas dicit, dit. Videtur Deus, quia viri fidles deerant,mulie- Muli
Centurionem glorifica ( Deum, id eft, veritatem res, qua: & mortis, epulturarChriftitetesefent, jpenii &
i
669 CAP. XXVII. )E CHRISTI SPVLTVRA. f?t
rfrmur, & cruciatibus libcrentur , farrea.' virga A Chriftum de cruce ,& fepere, quia fibbari
pcftusobtuDditur,vtftatimexamincntur. orium, atqueobfcruatio vefpcreincipiebat: pro
sequitur apud loanncm y <Adlefu> aittemciim ve- pterc ergo , antequm vefper efetj& fabbatum in-
mfjiie, vt yidcriint rum iam mormon, mnfregerunt tint ciperet, Chrifti corpus fepelire feftinarunt, ne, fi
c-itraJedrnuSmilitum lanctalatus eins apcruit, & continu v nuflet fabbatum, ipelire nonlicuiTet, ft Marcus
exktfaagts,& aqua. Quod miles Chrtti latus ape- Siticas cxponunt: Et cm um fWb effet pife,inquit
ruerit , & fua petulantia , 8c diuino confilio fecif Marcus \quia erat Varafceue, quodefl ante fabbaMm, - S "P- -
Mvfterii i credcndum eft. Petulantia quidem fua , quafi ferret mi hfepb ab Jlrimatbia ,Or tira Lucas vero h, <rdies *c
indign, Chriftum tarn breui tempore mortueffe, etat Trafcucs,& fabbatum illucefctbat, id cft,apprpin- s 4.
i jqur de & fefe cruciatibus & Iudarorum ac militum contu- quabat. 1 taque quod Grac Mattharus dicit o-^of
liereCh: melijs, &irrifionibus eripuiflTe; idequecm vider, j*vo(vi, vert clriori fententia potft, tum [ero pi
to manan- ymQ e i]U(jerc pollcjilluditmortuordiuino au- rt , quod Latini dicernt, inclinat iam ad occafum
tm confilio, vtindefanguis,& aqua deflueret, hu- die.
manxialutjsfymbola.quemadrnodmomnesvete- Venit quidam homo dites.*) Abs re videri poterat; lofeph ab
resauftorcsinterprettur.Namc Chnftifanguine'g Hu uangelift homirtm diuitem fuiffe diceret, Arimachau
redempti fumus,& aqua baptimi,cum qua eius quo- fed confilio non caruit. Vomit tacite rarionem red- 1'5 fue-
dammodo mifcetur fanguis,abiuimur,& per fangui- dere, car aufus fuefit corpu* Chrifti prifide - " . -
nerh Euehariftia, quaalimur, per aquam baptiimusy tere: & cur tam facile petitum impetrauerit , quia
quo nafcimur,duo precipua falutii noftrar iaeramcR- homo diues erat. Cuiufmodi homines apud Ptxfi-
ra fignificatur. Ide Chriftus pcraquam , & fangut- des, & iudices grtiofi efle folent, vt Auguftinus Lib.i. ie
nveniflediciturS&treseurteftes,quideChnftoJ animaduertit ,& Marcus Vno verbo fignificauit, St cnrfii
in terris teftimonium perhibeant, fpiritum , aquam, audatier, inquit * , introiuit ad Tilatum , Or petut corpus faua"g'
& Qnguinem : fpiritum qui fuper eum defcendity itf,f. . K Vcx
Verf.. wmque Filium Dei effe teftificatus eft,baquam, & J\ Jrimatbta.] Arimathasam Tudxorum ciuira-
Wi fanguinem , qu ex eius mortui latere profluxerunn tern fuhTe Lucas feribit J. Et ciuitas,&Ruma, & I p.iMi.
Quod , cm humanuni non effet, Chriftum non fo- Remptisautore Eufebio appellabatur. ErataUtcm
Kim hominem , fed Dcus etiam fuiiTe dclarauit. in tribu luda; m. mlud.>.4i,
cim^Csr. GoI"o$ ha;c Cyrillus lerofolymitanus ediiTcrit c. Kamine lofeph. ] Ad fmern hiftoria; facif, quod viri ^*8-*-
Trimum Mnyfes, inquit, muuuit lumen in [dnguinem : G" nomen cxprimit. i '
leftupofiremo aejuam emij de Utere ynhionfaigittnc, fur- Qui & ipjedifcipulus erat lefu.] Reddit occulte cau-
tjfe propierdtuscdes; alteram iudiMnttSi alteram verb ta- f3m> cur offici fepulturar Chrifto e.xhibuerif. Ioat-
mantium: ata propter credentes, & nun credentes. Vilatat nes ^ a difeipulum Chrifti fuifle dicit, vt occttltus n cap. t9.
enimdixit, lnnocens[ & aqualauitmanus. Clamantes tarnen Sct propter meUm ludaormn. MircuS nobilcm 3S-
autem dicebant , Sanmseiusfapernts. Erattt igitutl/ac duo decurionemappellar, qui & ipfe,inqnit,erdt expeBdns
de Utere ffortaJftsiudicamiaquaiclamaynibHsyerbfanguir. regnum Dei, 1-^/ twnif, nobilis cenftiiariHs,\t
jic rurfus aliter intelligendum , ludis quidem jangua eciam D.Hieronymus interpretatur. Eodcm modo
Cbriiams yero aqua: ilks quidem, tamijuaminfidiatortbust vocat Lucas", additque, eumnonconfenfiffecon- o capj.
exjanguine condemnatio: tibiyro nunc credenti per aqudm filio, & a&ibus Iudacorum. Vnde facile colligifur, ft.
falus. enim temerifacht* efi. ji(fignarfmt emm prio- folm confiliarium eum fuiiTe, fed illi etiam in-
res patres mri, & aam eius rei caufam. Cum emmdu- terfuifle confilio, quo ludxide capiendOj& cruci-
pUxfit baptifmi falutaris yirtrts, yteintuangelifs, yna figendo Chrifto deliberauerant, nique in eorum
quidem qua bapti\atis donatut per aquam : altera ytrb fan- yoluiTe ire intentiam.
donan martyrum in perfecutwmbusptr propriumfanguinem, j<j. flic aeeeit ad filatuM.] Antcqnm lbbarum
exitt de latere alutari fanguis (sr aqua , propter earn, qu*D veniret.vt Marcus p,& Lucas ^jfignihcantNortlice- p tsp.if.
effet futura, Chriiconfejonem, & inbaptifmo ,& intern- bat damnatorum corpora fine iudici facltate de- 41. , .
poribns mar,yru cotifirmans gratiam. h ty Mia Uteris , aut ipelire '. Ideo lofeph Prafide corpus q cap.ij.
bums caufa. tvier fuerat primaduthix pecedti, qax de Chrifti poftulauit. g je
latere creata e. Sed lefus, quiyenitt vt viris fimul, ac Tunc films ittffii reddi corpus. } Marcus ' feribit, on.
mulieribus, vt folueret reconcihationem , aperait latus pro rniratumfurrfePilatum , cum audirettm cito mor- f cap.ij. "
Stnaitlc wlribuff rt folueret peccatum. Itaque profana eft , tuume4FeChriftum,accerfitumqucdfCemurio- 44.
iqm tx diuino adueri confilio interpretado Caluini, qui, nerriintcrrogafT, numvermortuuseTt, cumque
irti [a- qud nguis,^fa|flua ex latere Chrifti manauerit, mortuum iam eTecognouiTet, corpus eius concef-
:n-ra- naturale fuifledjeioannesip rem fupranaturam fiuelofcpho. Probabileeft, fraudem timuif Pila- pIa[Uf
fuifTefignificaufflB||<7*W/f, inquit, tetmoniumpet- tum,n forte lofeph Chrifti difcipuliis^uamuis oc- frau<jcai t.
con'ra Cal m^lU't & '*< Wimonium nus. Qfcua enim res in- cultus, Chrifti tamquam iam mortui, cm adhuc vi- muit.
. "credibilis videri poterat, confirmt fe vidife , & ucret, corpus petiuiflet, vt ipecieexhibendifepul-
vera narrare. Quod autem Chrifto crura frata non tura:;& cruce eum,& morte liberaret. Omnia di-
fuerint, myfteno loannes factum interpretatur, rt uino f&a corifilio, vt iudex ipf, qui Chriftum con-
i Fiodi . impleretttr Scriptura d, Os non cmnminuetis ex eo. Quod dcm*nauerat,ver mortuum fuiiTe ex Centurionis,&
4. etfi proprideagnoPaichardilum erat, tarnen quia aliorum qui crucifixum cuftodiebant, tcftimonio
agnus ille Chrifti erat figura, quod de agno dictum cornofceret,dque eius morte teftri poffet,ne qui Cur T
fuerat, dcChrifto dictum loannes intelligit. Rur- pofte diceret non ver fiirrcxiff, qui ver non - cx <jifc,pU
tZic.u. fiim aliam Scripturam impleram dicic c, fidebunt, let mortuus, fed vnus adhuc de cruce fublatus,& in lis fepuicus
jo. in quem transfixerunt , quae quidem in Scriptura non fepulchrum inclufus. nonfueiit.
omnino impleta tune fuit, fed impleri cpta. MirabiturfortaTealiqui'jnon Apoftolos.noncai- , 1
Tune ehriri iri Chriftum transfixerunt , quae vna teros, qui ipalm ChriltidifcipulosprofitebantuT,
prophetia; pars erat : in die autem iudicij, vide- fed lfephum, qui occultusdicipulus erat, & Ni-
f Apoc.i:7'bun*, > transfixerunt: vt idem loannes f inter- codemum, quem Iofcpho ea in readinmentofuiffe"
pretatur. Ioarmest fcribir,qi6cipfeoccultusdifcipuluserattc'P^n?-}9'
57. Ctm autem ferb fatltan effet.] Serum vocatnn (venerat enim ad Chriftum noftu propter Iudxo- J^0*"^'1'
veperum, fedtempusdieiad vcperuminclinatum; rum metum") hoc fcpukun offiemm Chrifto ex- x Lib. in
fi enim vefper faiflet , non licuifict hmmibus iftis hibuiffe. Repondet Ambrofius % Quidfil aim Lucamio.
0
\
67l COMMENT. IN MATTH. 67i
Huit, quod mn sfpoftoli, fed lofeph,& Nicodemus Chri-A 61. Erant autem ibi Maria Magdalene,"} Vide fu-
ftum fpeliant, vnu* inflits, 4 confiais, alter, in quo dobs non pr d, dVerfjf.
erat ? Talts enim Chrifli fepultura , qw fraudem, iniquita- Et altera Maria.] Mater Iacobi &ofc, de qua edi- eVerfj*.
temquenonhabeat. Obfiruim igiiur tergtue>fandi locus , ejr ftumeft. Earn enim hoc loco alterius Maria; nomi
domefiico ludxi tcflimonio reijciuntur. Nam fi Apofiolife- ne intelligendam efle, ex Marco f peripicuum eft. fcap.ij.
felijfent, diccrent , vtiquenonfepultum, quern raptum efle Soletica Matthus loqui , vtcm Marias nominar, 47.
dixtrunt. Magdalena primo loco nomen exprimat, alteram
59. lnuoluit illud in fyndone munda.] Minime du- autem Mariam dicat Iacobi, & lofe matrem intelli-
bium eft, quin lofeph honoris cauia,non qualicum- gens, vt infra 8. Quidillic, cm Chriftusipeliretur gCap.iS.r:
que fyndone, fedmunda Chriftum inuoluir, quam muliercs agerent, ex Marco h,& ex Lucaicolli- h cap. if.
Marcus *, eum emiTe dicir, vt non folm mundam, gitur: nempe obferuabant,vbi Chrifti corpus pone- 47. in.'
a cap. i%,
fedetiamnouamfuiiTeoftendat. Quamquam vete- retur,vt ehpfo fabbati die,redirent,& illud vngerct. 1 * lb
4.
res auftores non immrit diuini confilij myfte- 6. ^Altera autem die, qua eftpofi Varafceaem.] Id eft,
rium in eo fato cognouerunt, oportuifle, ChriiU die fabbati, quo eo anno Iudaei Paiha etiam cele-
corpus,quodmundilmumcrar,& fyndone inuolui brabant, vt'nobis * probatum eft. * Cap.itf.
munda,& in nouo ipulchro reponi. Conuenerunt principes [acerdotum , ( 9hdripeiddfild-
Honot fe- 60. Et pofuit in monumento [tu nouo, quod exciderat in Mm.] Qui in Sabbati nimisctiam fuperltitiof ob- Iud*' all*
palrurx petra.] Et haec ad Chrifti honorem pertinent > ideo- feruationc totam religionem poner videbantur, J^bfcttnm
ChriiU ex que tarn diligenter ea Euageliftae expofuerunt.Nam Chrifti odio obca?cati; Sabbatum violant: enim y0iant-
bibitus. quod Chriftum Iofcphus non quolibet, fed infuo licebat illis, aut lege,aut ipforum traditionibus, die
ipfius monumento condiderit,iplus enim fuifle mo- Sabbati , eodemque Pafchaz adire iudicem, milites
humentum Matthus indicat, cm dixit, quod excide petere,ad monumehtum armatos ducere, fepul-
rat, & quod in ec monumento , quod non maiori- chrum obgnare.
bus, fed ab ipfo fibi factum fui(Tet,& quod non lapi- 6 j. 7(ecorddti fumus.] Mjluntfuam negligentiam,
dum ftrucbra fa'bricatum, fed in rupe excifum ef- &oblimoncmaccufare, qum vidri in cuftodien-
it, honoris fuit. Non enimfolentinhuiufmodife- do homineiammortuo minus efle fcduli. Dicunt
pulchris, nili viri magni,&nobilcs fepeliri. Lucas enim quafipris recordad non fuiffent, Rtcorddtifa-
non folm, nouum monumentum fuifle dixit, fed rnus, ne Pilatus mirari polit,eos initio militarem cu- .
addidit b, in quo nondum quifquam pofitusfuerat. Ioanncs ftodiam non petiuiflepunc cam fepulto iam Chrifto
b cap i;, ver c, quod exteri non narrarunt, explicauit, aro- poftulare.
cap. if matibu etiam Iofephum Chrifti corpus condijffe, Qva fedu&or ille dixit adhuc viuens.] Sic Chriftum Catholic!
4o- fim mos, inquit, eft ludaofepelire. Morem fuifle dicit, appeilabant,qudipiorum iudicio.iduceretpopu- ab Hxrcti-
non qud omncs etiam de plebe homines, fed quod lum, ficut nunc hasretici Catholicos, quia veritatem e" cxcm" .
primarij viri ita fepclirentur. Vidcmus ergo lofe- docent, fcdu&ores vocant. Ioannes 'jWfwwynquit, |yu^res
phum, & Nicodemum nihil prorfus honoris prter- multum erat ut turba de et: quidam emm dicebant,quiabonut apptlhm
mififfe,quod Chrifti fepultura: non adhiberent. At- efl, alt) autem dicebant (Scribac feilicet, icerdotcs,& tur.
Oportait qui morcuum tunc corpus erat. Quid viuofjduri Pharifan) non, Jedfeducit turbas. 1 cap.7. u.
Cbriltum
& munii erant ? In hoc etiam myfterium effealiquod veteres To tres dies refurgam. ] Non dixerat Chriftus fe
concipi, & audores tradiderunt;oportuiflc Chrifti fcpulchrum poft tres dies, fed tertiadie refurreuium cfle, fu-
munJ fe- niatris vtero fimile efl"e,in quo nemo alius poftus ef- pr re. Itaque placet mihi eorum fententia , qui hoc m Jg
fta. fet;oportuifle Chriftum &mund concipi,& mund Joco po tres dies, pro intra tres dies,aut,vt Latin di- L 10 iy.
fepeliri. j) cimus,tcrti6 poftdieinterprctantur.Sicenim intelli-
Veritas re- Pertinent etiam haecad probandam refurrefionis gendumefle.cxeomanifeftum eft,quod,fificerdo-
v.iniliuiu, Chriftut
ici,ut V [unis1 amer iniciugcicui, III til, Chriftum
futretions fidem , vtBeda, Theophylaius,& Euthymiusad- tes,&Pharifieialiterintelligerent,ideft,
hiuc pre- notarunt. Nam fi nouum non fuTet fepulchrum, non nifi poft tres tranfaftos dies refurreturum di- dps
bacur. dicereludseipotuiflent, non Chriftum, fedalium xiffe, non erat, qudtimerenr, ne forte (patio illo (ccj ntra'
qui eodem locofepultus fuiflet, rerrexifle. Sidi- trium dierum difeipuli eum furarentur. Nec enim tres dies re;
uerfisftruftumlapidibus,difcipulos,fufFoflls lapidi- cos ante diem Chrifto diftam , eumfuraturos effefjrreclu-
' bus Chriftum furatosfuiTe,quod,cm in rupe exci- credendum erat. Deinde,non folm tribus illis die- ri^m Pr*dl:
bus, fed multis etiam poft ipulchr cuftodiri cura- x-rat-
um efletjdicere non poruerunt,vtHieronym.& Be-
da obferuarunt. Eodem fpecbt, quodftatimaddit uiffent,cm,qui poft tertium diem reurrefturum
Euangelifta , Et dduoluit faxum magnum ad allium mo- dicebat, non fignificaret,ftatimpofttertiumdiem,
, ne quis caufari poflet, Chriftum, cm mor- fed non ante tertium diem effereiurredurum, atque
tuus nondum effet, remoto lapide fepulchroeua- eodem modo, quoapud Marcum n Chriftus dicit n cap
fiffe,aut difcipulos, aperto monumento , cm facile intelligcndum eft, Oportet filium hominis pati multa, & jr.
aperiripoffctjfuratos fuifle corpus, vtrigenes in- reproban} fenhribus,& fummts face)-dotibustcr Scribis,
dicauit. O" occidi, ( pofi tres dies tefitrgere.
DeCcriptio Deicribit hoclocoBeda, Chrifti monumentum 64. lube ergo cufiodin fepulchrum vfque in diem ter
fepalchri excorumfide, qui iuo tempore religionis caui Ie- tium.] Qucmadmodum paul ante cm dixcrunt
hrifti ex roblymam ibanr. De monumento, inquit, Demtnife- Chriftum dixiffe pofi tres dies refurgam, illud pofi non fi-
cda. runt , qui ntfiro xtatis tempore de lerofolymts revere, quid gnificabat tres dies tranfaos effe oportcrc , antc-
domusfuerit rotunda , defubiacente rupe exfd, tdntdalti- qum refurgeret,ita hic,cm dicunt,rfqueindiem ter-
tudinisj vtintr'o confifiens homo, yix manu extenta culmen tium, illud vfque non fignificat initium,vt foler,fed fi-
poit dttingere , qua. habet introitum ab oriente , cui lapis ille nem tertij diei , quafidicant, iube cuftodiri it pul-
tnagnus aduolutus , atque impofitus efl , in cuius monumcnti cbrum, donee tertius dies tranfaftus fit.
parte jiqwlotiariftpulchmn ipfum , hoc efl, locus Dominici Keforti yenidnt difcipuli eius.] -\, quod quidsm Beza qui
corporis de tador petrafaBus efl, feptem habens pedes longi- nonatis congruo, vtmihi videtur , fenfu vcrtunt, fic vcttit
tudinis, trium yero palmarum menfura, eaten pauimctito ne qudndo : cm enim vtrumque didio fignificet, arguur-
dltius eminens. Qui videlicet locus, non defuper.Jeddldtere magis conuenit in hunc locum, ne forte, qum ne
meridianoper patulus efl, vnde Corpus inferebatur , co quando, cm non dubitarent cerdotes, & Pharifa
lorautem eiujdem monumetiti, acluuli rubicundo alhu di- de tempore, fcddefjlo. Sciebant etenim, difci
eitur ejfe permixtus. pulos t fi furaiuri corpus Chrifti erant, intra tres
illos
73 CAP. XXVJL DE CHRISTI SEPYLTVRA. 674
Ulosdies fuifTcfuraturos; ca-tcrum, anfuraturief- A militibus)&Iudiis,&faccrdotibuscopioiin,vtait c cap. ,
fentdubitabant.quod explicanr, neforte renixntdifci- Mmhxus e pecuniam poHiccrentur , vt mcntiren- it.
Ut aus. tur, ChriiK diicipulos dormientibus fe Ycniflc,acdc
Et furentweumP[ Gr.rc additur ct/*] noc"tu,quod fcpulchro iftuliffe corpus ? fponte enim iua mcntiti
Sc ad participium i\bii/-n( , venientes, & ad vcrbura fuiiTcnt. AlijGrajcum verbums"^<7t ita intcrprctan-
r^i^mmf furtntur tum , rcferri potcft, vt aut fenfus fit, tur,quafi impcrandi modus fit, habete euodum, quod
ne forte noctu venientes , aut ne forte noctu furen- nihilo mihimagis placet. Prafentis ergo temporis
tur : quamquam eodem tempore,& venturos, 8t fu- indicandi modi verbum eft, quo Pilatus non impe
raturos crederent, nihil intercft, quomodo verba ra t, non diciteos cuftodiam habere, {d concedit, vt
iungantur. habeant,quafi dicat,quidquidegomilitum habco,
Et diunt plein , furrexit mortui*.] Q^aii dicant, no in veftracft poteftate, he euodite ficut fcitis: quod
bis & hominibus elegantibus, atqueeruditisid di- ret carmine Iuuencusexprefln*, * Ub/y
cerc non audcbunt,minim credituris,fed imoerita Et PiUtus ad h/tc miles permittitur, irniuit. 1?
multitudini, qui facile omnibus rumoribus ndem Seruate, vt vultts , corpus tellure Jepultum.
I Hirctieo- habet. Solebant enim Iudxidicere, quod de nobis 6 6. Uli Mem Abeuntes munierunt fejHtlchmm.] Militi-
1 inmoble- nunc hirctici ia^tant, Chrifio non nifi rudes, & im- bus. Idem enim verbum eft *>/^*<%, quo paulo
I dp Indai- peritos homines credere. Ioannes Repondcrunt ant& icerdotes d cum Pilato peterent, vt fepul- VtiC.f4.
I fobs ra- ergo eis ( Pliai ifri) muquid & vosfedutH eflis ? numquid chrum euftodiretur , Sc Pilatus e cum refponderet, e Yi. 6>.
I esCtinn- ex principibus alujuis credidu m eum, tut ex Vbariftis fed he euodite ficut fmis , vfi funt. Itaque fic verba iun-
tfeos tc.
? *7. mbdbtc, quAnonnomt legem, maledtili funt. genda iunt, qua; hyperbatofunt feparata : illiautem
Et erit tnuiffimus error peior priore.] Priorem erro- dbeuntes munierunt fepulchrum , fign*ntes lapidem cunt eu
rem vocant, quod Chriftus adhuc viuens multis flodibus, vt extrema verfiis verba primis copulcntur, sCpUiCrum
perfuafiflltfaciiSjVtilli interpretabantur, diablica munierunt fepulchrum cum cuftodibus, lignantes figillofui
virtute miraculis, fe Filium efle Dei: nouiffimum lapidem, <r$&yi<mt\ti iiv Aiflsc, cum ante lapidem obii^na-
ver.f difcipuli populo perfuadeant, mortuis eum obfignailent, aliquo nimirum annulo , aut alio quo tum-
refurrexifTc, quern ideo priori pciorem foredicunt, figilloeosfignaifecredcndum e(l,ne,aut dormicn-
qud in pofteriori prior etiam contineretur error. tibus militibus, difcipuli aperire pofient, quin fur-
Nam fihomincsfibi perfuafiiTcnt, mortuis Chri- tum ex figilli violationc deprehenderetur , aut ne
iura refurrexiTe, quod omnium difficillimum erat, milites ipli pecunia difeipulis corrupti, corpus illis
facilius omnia, qua; viuens docuerat, vera efle cre- traderent: quemadmodum Darius lacum leonum,in
didiflent. quem Daniel coniectus fuerar,annulo fuo obfignaf-
65. Habtis cuodiamJ] Quidam milites, qui tem- fedicitur f, neautalijdicerent.fc Danielem furtim. f ^D g
fttrapli cu- plum cuftodiebant.intelligunt. Fuiflc enim aliquos, HberaiTe, aut alij in lacum ingrefl eum occiderent, ,7.
qui templum etiam arman euftodirent, ne qua vi &leonibus occifum euulgarcnt.
ioferretur, ex intelligitur, qud inter alios in Admirabilis, mobfcuranda Chrifti diuinitate& Admirabi-
tcmpliminiilros sp<rnty(, id eft, Dux etiam connu- gloria, facerdotum fedulitas. Admira Isilior diuina h faecrdo-
{ '. Lacti. meratur b- Putantergo, Pilatumrefpondere, habetis prouidentia,qua: ipfbrum diligentia, atqucartificio c?ef
euodiam; quafi dicat, quid opus eft vt militantem ad illam illuftrandamvfa eft. Timebant facerdotes, [."'ot'diui-
cuftodiam me petatis , cm vos' etiam milites ha- neplebi difcipuli perfuaderent, Chriftum,ficuti di- na proui-
bcatis, qui fepulchrum cuftodire poffint ? Probare xerat.reurrexire.adhibentcadccaufaculodesilli dtntia.
-non pofTum interpretationem. Quid enim opus ipfi non iam plcbi,fed jpfis quibus adhibiti fucrant
eratjVt facerdotes Prxfide milites peter#nt, fi mili- facerdotibus.&PharifEis Chriftum ref rrexiTe te
tes i pfi,quodadhibercpoftnt,habuiiTcnt. Aut ergo ^ ftati funt . Obfignaucrunt fepulchri lapidem, ne ca ff
non habebant, autfihabebant, vt diximus in tem- quis corpus furari poffer, ille ipfc tarn diligenter ob- " '
plo, ita euftodiendo templo addicti erant, vtalium fignatus lapis fidem fecir, Chrifti corpus non vi,non
invfumadhiberinonpoilent. Prxtere fi de Iudiis fraude de fepulchrofublatumfuiiTe: fed diuinavir-
militibus, qui templum euftoditbant, Pilatus lo- tute fufeitatum. Nihil claufum,nihil obfignatum eft
quutus fuiflt, cum dixit, habetis cuflodiam, certum Deo, fed comprehendam, inquit, fapientes inafluteo-
vtiqueeflet&indubitatum, cos milites, qui fepul- rum Rede dixit Hilarius : metus deinde furandicor- ^ lob j.
chrum cuftodierunt, nonfolumludaros, fed etiam poris ,Cr fepulchri ettodia , atqiu obgnatioultitix , atque i. Cor.},
ex facerdotali genere fuifle. Nec enim alij cufto- tnfidelitatts teimonium e, quodfigure fepulchrum eius vo- 19.
diendi tcmpli curam habebant. Quid ergo opus luerint , cuius praxepto con/exifcat , de fepulchro mortuum
fuifletjVt poft rcfurrectionem principes facerdotum fufutum.
CAPVT VIGESIMVM-OCTAVVM.
occafumdie. AtquetumdicitjfabbatumilluxiiTe, id
-
mus nota- 3iy
bhereh,
r * vefperam
appellare.
rr Cuius rci rpnmum eft,incepifle, aut appropinquaiTc. Cxtcrm quo mi-
dus fcenenscaput multa exemplafuppediubit , * P/k- ns & hanc, & fuperiorem interpretationercrprobe-
* Vcrf..* Rmij^uit ,efl refym ,& wane diesynus , Crfactum ejl mus,nonloquutionis infolentia,fdhiitori: Veritas
, dies [eemdus. impedit.Probauimus Matthium , ficut & alios om-
* Huius Hcbraifmipluraexcplaprofcrrcopi^s n tft,tam ncs Euangeliltas, non vefpcrtinum, iedmatutinum
adhac vnu pro nollro m<tiruio notabimm.Ex.K..fc legi. tempus notare voluifle,nihiI ergo ad hunc locum lu-
nusoitfvo vd 1 w ' wtn ai? "pnV
cernarum ex Thalmudifiis pcrtinetaccenho, nihil
hhtrob-vU*i* cht :> N i >w '/( ichetbttn mtrttihMi-
fraiimtvheKtryclptic,Sc feicci <quu Dominai cduxit vos de Hebraifmusrpropri enim , & Gricc Matthaeus, auc
terra gyptij&manejlioc eft.fcQuenti lie loquitur enim de. Matthxi inter prs locu tu s eft. Voluitnamquefigni-
*. , ?
MaiiDa.,quam nonadI icrttum
/
dicm, i I 1 f
'"^-~'Z.TI~?J-A~bZnA
fcddicduncicqucnti t
n ficarediem juceicerecpiiTe.Ahiinterpretantur
r > r . vc-
I
collectant ' fperam , id eft , noftem llmccfcereccepifie in prima
LIierpre_ . . .
Soltnt quidamj hanc mterprctationem propterei admodum fbbati,quiafieincontrario
diemfequentem inclinara erat,qucm-
diem noftefeere dicarrius;
tatioquor refutare, quod Matthxus non fimplicitcr vefperam,
dam iciici- fedvcfpciam fabbati fuilTedirat. Vcfpcra autcfab- nonqud dies no&cfcerepoit, fed quod nox iam
xur. bati pa rsibbatifir,nccefle eft, ficut & mane fabbati. Tappropinquet,& dies quodammodo in noftem con-
Atnox, quxbbatum cenfequuta eft pars fabbati uertatur,& vt luuencusfcarmine dixit,
f L'b.4,bll
non erat.vcfpera igirur fabbati vocari n potuit. M i Syder iam * venturo cederfoli Euang.
ra tus fum quorumdam intcrpretum legens comm- Incipiunt,tumuli mares turn vijerefeptum,
tarios,viros iudicio & cruditione prxf tantes.e-am le- Concurrune.] Ad hunefermedum Auguftinus,Eu-
ui rationc vero Matthai fenfudifecujfle. Primm thymius, & Theophylaftus , quibus ego non tota
animaduertere debucrunt, Matthxum nondixifle fcntentia,id fola cnttte explicationc diflentio.Pu-
<T7rtf* $<mCCa.Ta>v vcfpcra autcm fabbati , fcVvJV tantilli, noftem hoc loco dici lucefccrcergo -
ad verbum .fi.ro i bbatorum,aut tarde fab- ftem,ficd diem lucefccre Matthrum dixiiTearbitror
batoram.li itahccrctLatin loquLAdmonuitautem c neutrum nequenocbs,nequedie'nomn 'efed*tU
Gregonus Nyffenus homo.fc lingua,* natione Gr- cc*r m bPn',, <u *'TOr, fer autem
cus,& eum vt op.nor,f ecutus Ambrofius:hanc phra- ftbbati.ea, quae lucefcit in vnarn fabbati , vbi cum in
fim apud Gra.cosprrpri fis;nificare,tranfifto iam illo articulo t aut noftem, aut diem intelligi neeefle
abbato,longo intcruallo ; fie cnim Gricos loqui fo- fit,r.ra:corumconfuetudopoftiilat, vt diem potis,
lerc e'4*' m Wf nay)irtif ,fens , fro offortuno
quim noftem intelligannis,vtipr 5, & apud loan- g Cap *.
temfore ;/?<,& e4*7>( ua.s,tTan$*cld longe hora,c r'4*' nem k,& libro Aftor ',& apud lacobum . eque -
at ^idjongi feriits^.ujm cfuseraf\ eodem ergo fenfu
niemini, articulum ilium abfolute pofit legere, vbi Ii 1
Jvlatthium dixille nCC-rmr , fdifabtdi , id eft, nox intelligeremr.Hacetijm ratione mollior, & mi- Ca^ + J ^
muhantctranfuclofabbato.quia inter ibbatum,& nuscoaftafcntentiaeft.Namdicmilluccfccre,&res, & 10-7.
tempusmatutinum , quod notare volebat, tota iam & loquutio eft naturalis: noftem illuceicere, vtdici Cap 4.1
nox intercdent. Qud Ii Matthxni vefperam fab pofllt,mrns tarnen vfitat,& non nifi per figura dici
bati appellaifct.-tamen non continuo fequeretur par poteft. Poteft contra banc interprctationamobiici,
tem fuifle fabbati. Solet cnim Scriptura ita frequen- quod neminc- tamcn obicftum video, tautologiam
ter lcqui,vt vefperam alicuius dici vocet, cuius pars D vTdcri, aut minus cencinnam filtern orciuonem vt
non fit, fed cum cenfequatur, tcce Valend* , inquit dies in primam fabbati luccfcei edicatur , cum per
Dauid .fnf cuflim, Gr ego (xnwrefederefoleoiuxtitrcgem primam fabbati , dies ctiam, &quidem eademdies,
ad yef:evdum.Dim itte tr*p nie,vt abjeondar in agro yfque ad qux lucefceredicitur,intelligatur. Abfurdumid vi-
ytSperam d:ei tertU * , vefperam diei tertia; lquentem deri pofet j li diei nomen exprimeretur ; cm autem
ti.Reg to. ( appcllans.Cm enim rex noftu cocnaret,fig-
expreifum non fir.non rjiagis abfurdum eft , qum fi
Eiod . nificabat,iecumenoncoEnaiurum,alibi b,Etfer- dicamude diei Dominic3rmar.eloquentes,ciicm in
tjg, uabiits eim rfatte adquartam decmiam diei menfis huiusjn - Dominica illuccfcerc.Nam & perDominicam dicm
molabitqueeum Vniuerja 1 idtitudo filiorum lfrael ad vejfe- tntelltgimuSjfed quia dies non cxprimitur,&fi.nfus
ram, vbi manififtumdl, vefperam vocari dcima: eft,dicm Dominieam illuccfccre.tautologia non eft.
quarts diei noftem fubfequentem.qus non decima: Jn primafabbat.] t'n / vnamibba-
quart a;,fed decimx quinta; diei pars crat,cm agnus torum , magis exprefla ntentia. Significatur enim
non decima quarta.cd decima quinta^d eft inhoa- praepofitioncin cum quarto coniunfta cau motus,
ta iam die Pafcbac , azymorum fefto immolaretur. atque progreius progrefus noftisindiem. Sic etiam fortafis
SimilcinLeuiticoc, & Numcrorum libro d exem- nofterveiteratinterpreSjed fiicilfuit criptorum
iap.j.j. plum eft. Vndeconftat,nullam inter Matthxum.& incuria in fir.cdiftionisvnam M.pcrireliteram. No- Sabbatum
exteros Euargeliftas cTe difeordiam ;eadmque ra- E turn eft apud Hebraros, fabbatum,&totam he-bdo- apud He-
tione intclligitur 1c ipfo Matthn'.m non diTentire. madam , & feptimum hebdomadis diem appellari, br*os ln-
Nec enim vcfpcninum fimul,& raatutinum tempus, cumquetotamfignificathebdomadnm, primheb- '"^'"J*10
fcdfolum,vtdiximus,matiitinumfignificauit. Illud domadisdicm,primam fabbati; cundum,fecdam doma(ia"
moucre leftorem poteft, quomodo fi nox eratjuce- fibbati.eodmque modo fequ entes dies appcllari;vt
p feere dicatur.Sunt qui ita Hebraros loqui folitos pu- apparctex fequentibus Scriptura? Iocis1. Adnota- lLuc.i.tii
tant, quod noftis initio lucernx in domibusaccen- uerunt autem quidam, cmfcptirrustantmfignifi- 0..7.
derentur,idquee\Thalmudiftarum probant tradi- caturdies,imC5ev fabbatum fingulari numero, cm 1 -1'--
Hcbraif- tionibus , qua fcntentia non procul Hieronymus tota hebdomas,<nfTaplurali dici folere,vthoclo- neap i i*
- abhorret. Ali) phrafim Hebra-orum efic putant,qua co,& apud ,& Lucam "-, &Ioannem ,& ",
*.15 54 lucefcere tempus dicitur,ciim incipit,tranflata ex die in Aftisp. Idperpetuum non eft. Nam apud Mar- 19.
Miaron
fene fignificafione, quia tunc ineipit dies eTe.cim ineipit cum * legimus prima fabbati, cum tota heb- P "P 10 7.
ftippro- ilTucefcere.Phrafim Hebrnrorum efle reft dicunt,& domas ficnifice-tur, & contrarioin f\,6Lis" ''1'
V Iff
fin<jnare, ex Luca e p eripieuum cijr dies, inquit, erat Tarafee- fi nQQi-wv. die fabbatonltn , cm feptima tantm , , 7
Ff ij r' *
*79 COMMENT. IN MATTH. 68 <S
Vans apud Cgnifie^turdies.PerrSvnarafabbati pro prima fab- A hil aliud rpugner, mihi non facil prfqafcrira,mu-
H'Krrn< bati, Hebrxorum idiomate ,* dicbm efle,tam eft
Hebreos lier,antequamilluceceret, ad (epuicrumperuc-
pro piimo
Vulgare, vt difficiliora fpeantem indicare pigear, njiTe. Vix enim muliebris animus tam audax cfle po-
T4cium,inqit,e yeJfere , & mane dies vmts , id eft pri- tuit, vt obicura adliuc node fepulcrura inuiferent,
musa. Nofter interpres Hebraifmum in Latinita- & in illud ingrederenrar. Itaque ctiarnfi fi Marcus
a Gen.i.f- tem foluit.cm illum retinuerit. Solctidface- non dixifet, orto iamfole,Sc Ioannem dicen:cm, cm
b Mat.K.i.
Luc 14.x. re,Gue quo alio confilio , fiue fola vertendi varietate adbuctenebrx eentt8c Lucam dicentem ante Lernt mu-
Ioan.10.1. deleftatus. Primum autem ibbati diem , noftram lieres ad monumentum veniiTe.ita intlligendos exi-
Dies Do- fuifle Dominicam,nemincm ignorare arbitrer, qux iimarem , vt non rempus , quo ad fepuicram per-
niinicus c(t & quia in ca creatusA quia poftc redemptus refur- uenerunt , fed quo egrefle domo fuerant,notaie vo-
primus Sab-
genteChrifto.mundus fuit, loco fabbatiludxorum luifent. Hinc etiamintcligtiir,qiiomodoipfeipfi
bati. expta fuit celebran: quod & Gaudentius c,& Scdu- Marero non repugnetr cum enim dixit wtt mane,
Traftat. lius <l,dixit, ~ defignauit tempus, quo domo difccTerant : cm di-
in Exod.i. C'peiatinteredpotriiafabbatafalix xit erbaut orienrewro/o/?,tempus,quo ad fepulcrum
d Hoc lo Irradiare dies,culmenijui notninis alti peruenerantjndicauit.
co. ^4 Domino dominante tralHt,primufque v idere VenitTrtaria'Ma'delena, & altera filaria.] De Mara
"Promeruit nafcimundum,atqut refurgereCbrium. Magdalena diximus fupra lftAltcram autem Mariam ' Sup.c.vci
* Hunc Hebraifmum pretermitiere dea eueramus, fed nc vocat vxorcm Ckophx- mitrem Iacobiminoris,& J<
ab in (Ii ruto reccdaraus;, ynum llius ozemplum profercmus Ioi,vtfuprm, quemadrhodum ex Marco" per- (l af>'17
Gcn.io.t5 1 0^3 3* tbt 111 vlhhtbtt
ftent tanimfchem hatched fdeg , cipfiHhcber nati' picuum eft. Nominat et:am Marcus Saloni cm, quae o cap is. j
funt duofiiij, nonieu vnius Phclcg.id ctj r mi. mater erat filiorum Zebedxi. Lucas o multo crura ecap.t,
Videndum nunc eil,quomod cxreri inter fe eu- plures.Errff,inquit,M(<r4 uagdalene\& lobantta. Erat 10
geliftx in temporis , quo mulieresad fepulcril vene- autem Johanna vxor Cuja procurators aeredis, vtidem *t^r ^
Lucas p docucrat : & Martalacobi , & tier* , mtt cum fCpUjcrura
runtjdeienptione conueniant. Maxima interMarc,
& Ioannem vidctur efle diiTenfio. Marcus enim dicit eis ernt , id eft , quaturn to vnrant de Galila , vt dixe cum mulie.
ertoiam/i/r.mulieres ad monumentum veniiTeiloan- ratfupr4. Itaqueunt, qui putent eriam Beatam ribusveac-
t\cscmadhuetenebraej)~ent : quod idem Lucas e.aliis Virginem Chrifti
Virginem Chrifti matrem
matrem ad icpulcrum cumbifce
ad icpulcrum cumbifce rit-^
ec.14. 11. fcribit verbis,'^ /mveniiTe. Sunt quiMarcilocu C mulieribueveniffc, vt Grcgorius ' Nyli'enus
' ' r, & Se Pp.3.
qcap.i3|f
corrigant,& pro *i*Tt'tKtu/]& n'hfcjirtoiamfolc 3ad duliusf hunc locum cxplicans, J Lib.t.ar.
dita negatione jfenfuque in contrarium mutato le- Hoclttmiuis orlu fOULi.de
gendum putent, x tit aan^tul- /, nondum Virgoparens,aliaquefimtdcmn muere wan es refunt.
orto foie , non alia moti conietura , qumquod in filejjisatomatica notlit -venere gementes
nonnullis Graecis codicibus lega tur t- aa7t\cw]Q- jd ttimulum. Et ver nemini Bcatam Virginem
lAn^dhuc orto foie; Sc quod ita f legat Jiuicbius; pie.ate,& iludi erga Chriftum concefiTe,nc dubi-
' ^ ^ac'^ fuerit.iyllabam vnam *'* excidere.Nimij te- tari quidem poteft,fed veniiTecum aliis mulieribus
cm.cap. , nus.conc;uragc frubraex uicbiopetitai,cm ne ad monumentum, band ta facile mihi pc-ruadeo.
mo fere veterum audtorum aliter,qumEufebius lc- Videmus , neminem E uangeli ftar um de ca mentio-
gat,ipfum noftrum interpretem iulegiTeperipicu nem ci (, quam profco non prxtermifitfent, fi
g fn Epjft. eft,&Dionyfius Alexandrjnus?, &D.Auguftinush, cum extris veniTct. Videmus, omnes Euangeliftas
ad Bafil. Sc Rupcrtus i, & Lyranus ita legunt. EiTct quidem Magda!enam,ramquam omnium mulierum , qua: ad
fc Lib )) . de a p tillim a 1 en t en ti a,fi ncgatio.vt ifti auflores volunt, fepulcrum veneranr,nobiliifimam , & velut aliarum
conf.Euan. ]CgCretur j fed vt faep admonemus , non eft tarn ob- D duccm,primo loco nominafle. Atqui facram vtique
"n cVo fcuri$ indiciisScriptura, qua; fanftiffima nobis eue Virginem , fi cum illis veniiTet, Magdalcp^ antepo-
Ioann. ' debet,corrigenda Malo, licet miniis ingeniofam, n,v'tln'n"i
fuifl'ent. Dixit Ioannes,! Mariam
M";'m Chrifti
< 1 - ai matrem , *
Be
m Com. vulgarem interpretationemfequi, vtmulieresyxWf Mariam Cleophs, & Mariam Magdalenamiuxta cru-
in cap. mani,\X ait Marcus,&,cm adbuctenebr*efent,vt Ioan- cemfuifle : Mariam Chrifti matrem ante omnes po- MariaChri-
Mat.ii. nes dixi^domo egreflx fucrint, ono ver iam fole, fuit. Idem nempe ca:teri hoc loco fecirTenr Euange- iti mater
liftar,fi cum cjEteris mulieribus mater Chrifti,ad mo ad non venit
ad monumentum pcruenerint. Nam etfi non magno mor,
ab vrbe diftab a t pa tio, tarnen mulieribus utis mag numentum veniTct. Illud ctiam mihi videtur incre- mentum.
num erat,vt cm adhuc tenebra; efTentjCgrciTe domo dibilius , quod idem Gregorius fcribit, Matthsum,
non nifi orto iam folc peruenirent ; quemadmodum cum alteram Mariam dicit, B. virginem Chrifti ma-
Dionyfius in illa, quam fiep dtauimus , epiftola in- trem intelligere ; cum qua: illa fit altera Maria, ex
terprcutur : aut vt orto^d eft.oriente iam folc ad fe Marco,vtdiximus,fatisappareat.Ioannes folam Mag-
pulcrum peruenerint. Oriri enim bl dicitur,non fo- dalencm vcnirTe cribit , ea , vt opinor,ratione, quod
liira cm folare corpus fupra terram ap paret , ed ct- Magdalena dux exterarum fuerit , omniumque no-
iam cm eius radii notis tenebras difpulerunt; vt biffima,&qud fola cum angelis colloquia mifcuc-
' _ ... _ i_l.tIoannes enarrare. Alij
nt , qux volebat i::r .
uangeliftx
Auguftinus, Euthymius, Beda,Theophylatus Se
_ ... Lyranu&exponunt. Qux non omnes eodem numero,fed omnes tarnen plures
Conciliarut J. - ^Cf . ... >- interpretatio
1 _ .melior
/ i iam
... vn commemorarunt, quia propoiitum illis fuit do-
Marcus
Marcus cCU crit>& probabibor, fi legamu* , oriente umlole,vt
Auguftinus,& Theophylaus legunt ; fiue ita Grx- cere, mulieres tres primas fuiffe teftes refurredionis
feipfo &
cum aliis cum aoriftum interpretantes,<w<m/A<u'J-id e,aia~ Chrifti, & oportebat duos, vt minimum , teftes nu
Euangeli. lit^oA- , fiue Grxc non tu cmKivl- legerint, fed merare , quia in ore duornm , vti trium teium flabit omne
tis. iTWoi'^jquemadmodum ego facilis emendare verbnm t. Proptere Matthxus duas , Marcus tres,Lu- t Deut.17
aufim , qumvt negationem k intercidifle dicam. cas plures numerauit. Matth.ii.
Njm eque fententia tan topere muta tur, & facilis Vidert [epulcrum.] Marcus , vt Chriftum vngerent, 1*
venifle dicit,idemqueindicat Lucas *,portantes , in- ac*?-Jit'
fuit,fcriptoremGreum **-$ dianirbov-
quit/juaparauerant^romata. Ioannes aduentus caufam xctt,%*' '
7-fcribere,qum integram prxtermittere dictio-
n em> eo prxertim in loco,vbi ea ublata nemini non non expoiitrvndc etiam nonnulli auitorcs occafio-
ablirdtis inius , & proximis verbis repugnans vide- nem acceperunt, vt exiftimarent bis mulieres ad ic
retur. Qud fi ad hunclegamus modum, nulla inter pulcrum venifTerprimm, non vt Chriftum vngertj
Euangeliftas repugnantia eft. Nam idem eft oriente fed.vtaitMatthxus, vtipulcrum vidrent, dei.nde
iam foie , & nondum orto foie. Tam en quamuis m- vt vngerent. In quibus cil Dionyfius Alexandri-
CAP. XXVIII.DE RESVRRECT. CHRISTI. n
kHoc loco nu$,& Hieronymus Sed hanc opinionem , 8c fupr A Icgitur, quod vix vllum habet fenim , & Leo i. Di-
*^ w " refutauimus,& infr verfu tertio pluribusargumcn- cunt intur ii pbantafmatkiCbriiam,qu*fubMtiaSal ,Lo5.us
adHedibia. . _ . , * * J J r i t ~ , Iam emen.
Cor Matth refuta lumus. uatorts axat Ugno , qne tacuerttm ]epulcbro,&reuoluto atus
dicat venif- m'
Cur ergo Matthxus ''
dixit,ad r
videndum fcpulcrnm monumenti lapide, quttertiadiecarofurrexerit. At exver- {jn g,
fcad Tiden, venifle ? Non vtique,vt indicaret, ad videndum tan- Lr.r
bis Euangeliftamm manifeftum eft , pris
y.rtL.jfl . Mons
Chriftum d f. *
dum fepul- tmipulcrum , non ad vngendum Chrifti venifle refirrexifle , qum Angelus monumento Iapidem '-
ram. corpus, fed vt indicaret, venifle quidemad vngen- reuoluifft. Nam Matthxus apert dicit, terrx mo-
dum,fed dubitantes tarnen, an poffent vngerc,quia tum propter Angel defcenum fuifle facum , crec
iciebantmonumentum magno clauflim fuifle lapi ]uit, tem motus j'actus emagnus Angelus enim
er, inqi
de. Itaquc follicit de ea re in via inter fedicebant, Domini w defeendit de edo , Cr accedens remluit lapidem.
Met t.i.J. qws reuoluet nobis lapidem ab oi menumenti.h ? Significa- Qud fi Chriftus nondum refurrexerat , nonpro-
uit ergo Matthxus , venifle cas, vt vidrent ipul- pter Angel defeenfum, fed propter Chrifti refur-
crum,num ita claufum,& munitum effet, vn ingredi recuonem fiftnm dixiflet. Proptere Marcus non K w*J4
poflcnt&ingreflxvngerent Chriftum. vt Chriftus refurgeret, fed vt muliercs ingrederen-
}. Et ecce terra moitufaBus e magnus.] Diio fff,in- g tur, & vacuum corpore fepulcrum videre poffent,
dicat terr motum euntibus,autappropinquantibus lapidem ab Angelo rensotum fuifle fignificat :Etdi-
adfepulcrum mulicribusfaum efle. Hxcenim vis cebant,mtiyM^dirmicem,quis reuoluet nobis lapidem ab oio
eiuseft.vtdocuimusc. Cur terrx motus faftusfue- mommenti & residentes yiderunt remlutum lapidem:
cCap.tf *
Cur terrx rit, haud obfcur indicar Euangclifta, quia Angelus quafi dicat opportun venifle Angelos , &mulieri-
defcenderatdccoelo; vtitur enim caufli particula, bus de remouendo lapide follicius, antequm ad
cft in Angelus enim Domini defcendit. curautem deicenden- fepulcrum accedercnt,lapidem reuoluifle. Denique
cti te Angelo fa<uifuerit, idquianullusindicatEuan- qua horaChriftusrefurrexerit,nemo vmquam mor-
"<"'" gelifta, inquxftionem vocari poteft. Probabilis eft talium,vt Hieronymus & Gregorius Nyffenusro, Qu*ir.<;
ratio.quamChryfoftomusd', Euthymius ,'& Theo- cEuthymius docent, fcire potuit. Qua autem ho- a<lHedib.
Homil.in phyladusdafferunt, vtconcufl terra cuftodes, qui ralapis monumento amotus fuerit , ex omnibus ^
th.tj. dormiebanr, excitarentur, & refneHonis Chrifti Euangeliftis compertum eft. Cm enim terrx mo-
- cogerentur eTe teftcsjn Chryfoftomo non ffen- tus,vt in Matthxus,propter Angcli delcenfum facbs n Hoc Io,
tior,quod etiam mulieres excitatas putet ; dormiuif- fuerit/actusautern fuerit mulieribusiamad fepul- .
fe enim graui opprefls fomno-Quis enim hoc de ca- crum appropinquantibus,vt particula illa/crc.figni -
rum diligentia chntate credat ? nefcit dormir ficari diximus Angelus autem, vt idem Matthus
amor.Credo ego.ob earn etiam cauim factum fuifle fcribit,lapidem reuoluerit, fequitur appropinquan-
temmotum, vt& cuftodes, & mulieres intellige tibus iam mulieribus reuolutum fuifle. Quaautem <
rent eos, qui fplendenti veftituiuxta fepulcrum ap- hora appropinquauerint, omnes Euangeliftx expri-
paruerunt , non homines fuifle , fed Angelos , id eft, munt; dilttculb enim, cm adbuceffent tenebrt, vt aie
cxleftes , atque diuinos nuntios Motum enim terrx, Ioannes , domo profexad fepulcrum, vtaitMar-
Dei prxfentiam,aut alicuius,qui Dei perfonl reprx- cus,o,aut oriente, iamfole peruenerunt. Tunc ergo
fentetjfignificare, multis scripturarum exemplisdc- lapis reuolutus eft. Non eftigitur reuolutus, vtdc
f fcap. 47:p. monftrauimus f. Vt ergo & cuftodcs,& mulieres An- ftpulcro Chriftus exiret', neque ante nouos iftos hx-
gelis fid ha berent.oportebat, vt tenx concuifionc, reticosid quifpiam cogitauir. Nam omnes veteres
no folo fplendorc Angelos efle cognofeert. Potuit interpretes docuerunt , quod & Euangeliftx plan
& alia terrx motus else cauf, vt intelligerent cufto- decent, lapidem non proprer Cbriftum , fed propter
des,Chriftn funofublat,nechumana,fed diuina mulieres fuifle reuolutum,' vt Hieronymus cribit, oadHedb.'
virtute>quia iileiple terrx motus fiebat.reflirrcxifle. Valijquos paulo poftcitaturifumus.Necaliter Hi- ^?c HU
^Angelus ',
enim.'tDomini
j defcendit
. *deca*.]
j ?.G.
. yj,tKoty
, larius, autLeofcnfcrunt:Namqod dicit Hilarius, 111 & Lco"
xp* wmat $ if.* vtjnKuv mwKmrov Kbott D Deumrefrgenti filio coeleftium virtutum minifte- 1 * *
Angelus enim Dominium defcendiffet de calo, raccejfiffct riamififfe> non fignificat ,mififle Angelos, quieum
.aichri
cor fepulcrum) reuoluerat lapidem. Vna caui curde refurgentem adiuuarent , quafi fine'eorura auxilio
IAifcpulcr clo Angelus decendiffet,expcatiir, vt lapidem exiredeipulcronon potuiflet, ledmififfevtteftes,
decendit. monumento reuoluerer. Alix conicurx noftra; re- Natqueprxconesrefurreftionis eius eflent ; quemad-
linquuntur. Chrybftomusg tres prxtereirationcs modum in Chrifti tentatione, non venerum Angel,
fnp'.i i"3" an<crt> Primam, vt Angelioftenderent, Deumillic dum diabolo tentaretur, ne iuuandi caula venifle
Pkl t.
fuifle fepultum,cm adpulcr , tamquamin ccelo, viderentur; idpoftquim tentatuseft, port vio-
vbi Deus habital|alfiftercnt. Secundam , vt mulieres ri*m venerunt ,'(vt triumphum agerent , & viorem
docerent,ver Chnftum reurrexifle, monerntque, Dominum recognofeerent. Qnod autem dicit Leo,
vtid Apoftolisqumprimmrenunciarent,qud fi & reuolutomonumenti lapide , qua. tenia die caro funexerit:
ab Angelis edobe nonfuiflent, minime credidif- nonitaintelligendumeft,quafiablatiuusi]le,rrK/r#
fentjCm conftet ex Ioannc , etiam poftqum ab Ulis lapide caufam,id quafi fignum , effectumque ar-
dox fuerant, non atis credidifle , fed exiftimafle gumentum fignificet ; tamquam dicat,qux carofuic
potisfurtoab aliquo fuifle fublatum. Teniam,vt illa,quf tertia die refurrexit.vt reuolutomonumenti
omnes fraudes, & machinationesanteuertercnt,nec lapide probatum eft.Sic enim intelligendum efl"e,vel
Iudxi, cuma udiflent l'.riftum refiirrexifle ,alium ex manifeftum eft, qud ftatim de re fimili lo Hxrettei
pro eo in eodem fepulcro ipponerent,vt non refur- c^miixtvvelquaUcorpuslefusdifcipulorumyifuiclaih* . CUr ]^ene
rexiflevideretur.Cur autem lapidem Angelus remo- s adeosoiUingrcffusintuitrit. Ita enim egreffumdel- _"^<
ItpU cor
^ArTTlo uerit.de eonobifeum hxretici difputant. Vna enim pulcro Chriftum,ficutingrefsumaddilcipulosfuif- obltantc
{(solutus corum pars ( nam alij quamuis in&ni , fanioris ta- f credebat,vt omnes alij aulores ,'quos paul pft lapide fcl
tra Cal- men iudicij funt ) proptere lapidem ab Angelo re- citaturifumuscrediderunt. pulcro exQ
iniftas. uolutum fuifle putant,vt Chriftus refurgeret, & fe- Alia ratione hxretici nituntur hune locum deuita-
bc pulcro exiret.quod & Hilarius h.dicere videtur,^- re,nefatericogantur, pofse Chriftum, quifepul-^ ^jer^s
. .mon m ge[MylnqU\x)p0minidecabdefcedcnj], & lapidem reuol- crononreuoluto lapide exfiliuerit, inEuchariftix pCr lapida
uens,'& ftpulcro aflidens, mifericordut Bei Tatris infigne quoque Sacramento vn cum magnitudine panis ef- peneuatio,
t, refurgentt Fdio ab infers, virtutum calekm mimer fe. Ceffiise egrediendi Domino lapidem dicunt, & neQ* eg rcG
tnittemis , (Gc enim legendum arbitrer] vbi mytrU ad mollis materix modum, locum Chriftia ;rpori ftt,
Ff 4
t
6 COMMENT. IN MATTH. 684
dedi(Te.Atvndeidprobatit?Noslapidenondurnre' A lieres, Ioannes vero folamMagdalenam Angelosvi-
moto exiifle perfpicuis Euangeliftarum verbis com- diflcnarret-Quintajquomodo Ioannes fcribatMag
probamus; illi emollitum fuifle lapidem , & quafi dalcnam, cm primm ad fepulchrum venifTet,lapi-
aquam.aut arem folido ChriAi corpori ceififlc,nul- dem reuolutum inucnifle; Angelum ver nonvidif-
lo vllius Euangelifbe verbo, nulla conieclura , nllo femifi poftqum redierat, Sc difcipulis Chrifti refr-
boni auctoris teftimonio probare pofliint; folo metu reionem annuntiauerat,cm Mattharus , Marcus,8c
confitendx vericatis probant, teile valdfufpecTto, Lucas non folm,cm primm venerunt,vidiiTe An
quiqufacillim coirumpitur , nefi id conceflcrint, gelum i fed ab eo ctiam iuflas fuiiTe ife , & difeipulis
Sc corpus Chrifti in Euchariftia, eTe pofe conceder annuntiare dicant.
cogantur.Doccntomnss veteres auiores, Chriftum Ad primam quaeflionem , qui D. Auguftini - ^f**"
eodemmodo, quodevctro matrisegreilusfuerat, nionem fequuti, txiftimant, bis mulieres, non qui- |s at
Se fepulcro euafifle , & ad diicipulos ingreflum dem vefpcr,& man, vt Hieronymus ait , fed orto vfi fint.
fuifle,id eft,ita vt corpore fuo matris corpus,fepulcri iam die,ad fcpulcrum venifie,fcil, nefeioan etiam y Libr -, de
lapidcm,iomus,vbi dif ipuli erant , fores nec aperi ver.reipondcnr.cm primm venerum vidifevn, conf Eug.
rer,nec rumpcret,nec quod fimile rupture eft.ernol- R cm fecundo vidifle duoi. Alij primm quidem.an- Cap.14.
aOuxftad ^rct > ~ec^ penetrarct , Iuftinus martyr*, Chrybfto- tequmin fepulcrum ingrcderentur, vnum vidiiTe
orthTit7. rnusb,Gregorius NazianzenusSHieronymus11, Au- Angelum , deindein fepulcrum ingreTs,<aut vnum
b Hum. t. gulinuse,Euthymiusf. & alterum.vtindicat Marcusyaut duos, vt Lucas ,&
de loan. Etfedebatfupereum.] Sedebat per lapidem An- loannes fcribunt , intus vidiiTe ; quemadmodum
Bapt. gclus,q u a fi mulierum aduentum expetans , Sc quafi Theophylaftus * , Sc Diuus Thomas a interpretan- ^"^"1'
In Trag, tur.Noloaliorumiudicioprefcrrimeum.Itaqueli-1 c" **
de Chrilo indicans i,qui lapidem reuoluiTet; fedebat enim fii-
pat, per opus fuum.Quomodo autem federe hcdicatur, cebit per me ledori fequi in re minime comperta, aHocloco
Qnxtt.g. cm apudLucam fiantes introducantur Angel, & quod h -nillirnum eTe vero iudicabit. Tarnen ego
iHcdib. quishpisillefueritjfiiperquem Angelus fedebat 5, quidemtria hoc loco ani mad ucrto, magno multorii
eer. de duurifumus. interpretum recepta confenfu , quae perfuadcrc mi
temp. i}. ^ Erat autem as~peuscwcut{ulgur,&veimentum hi non poflm. Primum eil .mulieres bis ad monu-
fie'cm. eiuscutnix.~\ Omnes Euangcliftas inblitum Angel mentum venifc Chrifti. Secundum, cm primm
gVeif.feq. habitum iludise dccripfcrunt, omnium verdili- venerunt, aut nullum , aut vnum tantm vidiife An-
gentiifim Matthus. Marcus11, & yiderunt, inquit, rgelum.Tertium,vnum extra monumentum,aIterum
h cap.i.y. uuenem tdentem in dextris coopertumola candida , Sc Lu- intra, autvnum extra duos intra vidiiTe : quae tria,
j ca cas ificce duo viri eteruntfecus illas in yeefulgenti.loan- quia ex illis video omnium5quas propofuimus,quae-
Kcap.j*' nei n-'t&vidit dues singelos in albisfedentes , vnum ad ca- ftionum explicationem magna ex parte pender,
it put, <Jr vnum ad pedes, ybipofiium fuerat corpus. Non opera: pretium me fafturum arbitror,fi refutauero.
vaca t tanta diligentia mylerio , cuius & aliud iudi- Atque primum, &fcundum, quia iu copulata Mulierct
cium eil. Sip legimus Angelos vfitato hominum funt,vt diilrahi non poffint, fimul funt,& communi- femel -
habitu , ita vt hommes eTe crederentur , hominibus bus argumentis refellenda. Primm quidem , cm tuma(I fc".
IGen ii - apparuilTe1. Hicautem nouo veftieu, noua fpecie, Mattha>us,Marcus, & Lucas mulieres ad Chrifti fe- "ajru^
Sc it.i 1 sc nouo fplcndore Angeli videntur. Minime difficilis pulcnim vcniiTe dicunt, dubium proie non eft,
19. t. conieftura eil, ide miihic Angeli fuerant, vtece- quin de primo earumloquantur aduentu.Proptcre
lefti, diuinaque auftoritate refurreclionis Domini enira dixerunt , fummo vcniiTe mane , vt indicaren!
lui V fidem facerent, Oportebatea venire fpecie, vtne- venifl,cm primm,& per(bbatum,& per fquen-
D. t. 16. mo eos Angelos eifedubitare poffet. Cm ergone- tem fabbatum ,noc"lem venire licuit,quafi totamin-
Zich.i.r. ceTcnonfit,vtAngelieTccognofcantur,quinpo- > fomnes nodem egerint, tempus illud expectantes
Tob.,;. (.1, tmsintereiTcr,vtnoncognofcerentur,cornmuniho- matutinum , vt ad ipulcrum properarent. Atqui
fii.tj. minum forma mittuntur, ficut ad Abraham ul ,& ad tunc, cum mane venerunt, dicunt eas vidiiTcAnge-
weMcuti ' Lotn)&adTobixfilium mififunt:cmautcmvti- los ;nifi velimusapertam eorum verbis vimaferre.
forma' . le eft i vt Angeli eTecognofcantur, peciem humana Deindenemo,qui attent Euangeliftas legerit, dubi-
pauierint. illuftriorcm pra; i ferunt,vt in Acb'sp. Quem ratio- tare poterit,quin mulieres, Angelorum monitu, Pe-
m[Gen.i8.t nem Cyrillus affert 4 , Gregorius ver6r,& Beda' tro.&Ioanni Chrifti refurreftionem annuntiauerint;
T ' ' a''am 4uo4uerat'oncrnre^^unt>cur^P'cn^ent'^1~ illos vero & mulierum teftimonio, & audito Ange
cap 7' ^'tu Angc'iappaiucrinr,ncmpevtrerurgcntisChri- lorum viib,cxcitos,ad ipulcru m accurrifl~,vt ipfi fi-
qltb.inlo*. ftigloriam, & gaudium de eanoftrumdemonftra- bioculis iuis fidem facerent. Scribit enim difertis
II cap 46. rent-Eodem pertiner, qud Marcus iuuenem vocat: verbis Marcus b, Angelum mulierilAs dixifTe , ltt,di- cap. it.f.
r . in numquam enim Angdi alia,quam iuuenili forma vi- cite dijeipulis eius & Petra , ergo pris viderunt Ange
Euang. t o. cri f0let>t,vt eorum , mmquam fenefeens, & femper vi- lum , quam Petro renunciarent , & quim Petrus &
loci C'm &MV"ytt',lts>vt ait Dionylius igrtmmortalitas, ligni- Ioannes ad fepulcrum venirenr. Quid enim opus
Cur angeli ncetur.Po.rMatthafus.&Ioannes Angelos;Marcus, erar.iubere vt Petro dicerent,refrrexiTe Chriftum,
iuuenili & Lucas homines appellant;ii;i,quod erant, hi,quod fiipfiam venerat, & vacuum corpore fepulcrum
furma ap primo aipectu videbantur,declarantes. E oculis fuis vid erat ?
parent, Multa: ver hoc loco propteream .qui inter Euan Quiautemexiftimant, bis ad fepulcrum venifle Mulitres
cclefc
hiet.c.ij. geliftas videtur e(Te, difordiam , difficiles quaeftio- mulleres, &{ cum pnmum venerum nullum vidiiTe rBpe'me
nes funr.Prima.quomodo Matthxus,& Marcus vn, Angelum , illud etiam dicunt, aut dicant necefle eft, aduenm
Lucas & Ioannesduos Angelos fuiiTe dicant. Secun- prius Petrum , Se Ioannem ad fepulcrum venifle, non Tidfle
da,quomodo Matthseus dicat, Angelum fedifle fuper quam mulieres vllum vidrent Angelum , quemad- dici aon
lapidem, quem reuoluerat , qui vtique extra monu- modum videtur indicare Ioannes, cuius narratione Pote*'
mentum erat, ita vt Angelum ipiura extra monu moti in hanc fententiam impulfi funt. Hoc autem di
ucap.tf.f, ment! 1 m fuifle neeeTe fit. Marcus ver u,& Ioannes 1 fertis Marci verbis omnin repugnar. Prxtcreane-
xc.io.il. inrra monumentum , illeiuuenem,hic duos Angelos quaqum obcurc Matthaeu s i n dica t, cod e m tempo -
vifos fuiiTe dicant. Tertia, quomodo Matthaeus, & re,& milites,& mulieres vidifle AntreJum ^prxtimere Vf.i."
Marcus Angelum fedifTefcribant, cm Lucas dicat, autem eius extemtifunt cuflodes , &>f$ifwrt velut mwtui.
ftantes Angelosa mulieribus vifos fuifTe. Quarta, Manifeftum autem eft, milites, antequm Petrus, 5c
quomyl Matthasus, Marcus , & Lucas plures mu- loannes ad fepulcrum venirent , 5: Angelum vidifle,
4585 CAP. XXVIII. DE RESVRRECT. CHRISTI, 68*
& exterritos difcefliffe. Nec enim Petrus, Sc Ioanne$ A ramm foris oftium habens, qu introitus eifcr, intus
tarn audafter ad fepulcrum veniffent , nifi ex mulie er fepulcrum, vbi corpus reponeretur.quod alio
ribus cognouiffent, iam milites dicefiffe. Nam mu clauderetur lapide. Eiufmodi autem fuifle Chrifti DuolapU
lieres, cm adhuc mihtibus ipulcrum cuftodire- fepulcrum, quale Auguftinus animo finxerat,& Be- e% Inoftio
tur, venire aulas mirum non eft. Solotmilitaris fu da ,& Brocardus 1, oc omnes qui viderunt, vno ore "^nhufn"
ror in virs acccndi,muliei ibus parcerc.Scribit pr- confirmant. Duo igiturerancbpides,.ilter foris quo K|ee" '* .
a eap.14 tercLucas ',eo ipfodie,cim duo ex dicipulis irent ttius monument! oftium cludebatur, alter intus, Much
in Emaus, Chrium fe illis adiunxie comitem, eof- quoclaudebatur fepulcrum,vtrque Angclireuol- lindecn'p
b4 Vcrf tr qucdixireb,Nf<ofw ferabamut,quiaipfe effet redem- uerant primum.vt mulieres ingredi poffent; fcun- bis Hic-
. ).
* purus lfrael,& rtuncfuperluc omnia , tenia dtes eft hodte, dum, _
vtvacu? fepulcrum
f*^ I _ viderc.
__ I _ . . I ergo non riir*lcn,&
Angelus ntfa 1 im Xi
quodbacfaa-junt : fed& midieres quxdam ex noflnster- fiiperprimum,fed luper fecund urn fedebat. Sienim 0COU1"1
rueruntnos, (jtut ante lucemfuemnt ad monumentum,<2 non fuperprimum fediflet, primo afpeftu mulieres ter- faua,
itmento Corpore eius , venerum dicentes , fe etiam vtfionem ruifet , eque auefuiffent in monumentum introi-
Angelorumvidxffe , qui dicam eum viuere , CT abierum qui- re. Et conueniebat, non fuper primum/ed fuper f-
dam ex mm ad monumentum : & ita inuenerunt,cut mu- " cundum federe lapidem, & vt oftenderctfidcfv
iieres dixerimt. Minime dubium eft, quin cm dicit: pulcri lap'idem amoniife, vt mulieres vacuum fpul-
bierwit qutdam ex noflns ad mommentum, Pctrum , & crum viderc poiTent, & vt ipfo quodammod digi-
Ioanncm intelligat. Atqui pris dixe at, mulieres to,locum, vbi Chriftus pofirus fuerat, vacuum de-
vifioncm Angelorum vidiffe,eamquecPetro & cx- monftraret. Sicut m dicit : Surrexitenim,cut dixit. - m VciT.*.
teris difeipulis narrafle. Ad hxcaliorum etiam gra- nite, videte locum, vbi potuserut Dominus. Cmergo
mffimoruminterprctumau&oritasaccedit.qui cum Matthasus dicit, Angclum remouiffclapidem,vtr-
primm mulieres ad fepulcrum venerunt, Angclos que lapidem intelligit : cm dicit iedille fuper eum,
Orat.tde vidiffe putant ; in quibus Gregorius NyiTenuseftc. fecundum intelligit, qui intra monumentum eran
Chriili rc- Cm ergo, qui bis mulieres ad monumentum ve- Nam ciim fuper vtrumque federe non pofer,necef- Angel i
funcio- niTcdicunt, non alia ratione dicant, quam ne loan- ft cft,aut fuper primum,aut iupcr fecundum federit. mnlienbus
*** ni, quividetur fignificare mulieres, cm primm Mattheus fuper primum fediife non dicit, Marcus, ^".*'
venerunt, Angelum non vidifle, repugnare videan- Lucas, & oannes fuper Iecundum fcdiffemanifeft d0'i"pjgU"
tur: cmqueprobatumfatis, vt opinor. nobis fir, dicunt, cm dicant fediife intus, ergo& Matthxus, non npri_
cm primum venerunt, vidilfe Angelos, nulla illis cm dicit fediflefuper eum , fecundum lapidemin- mo.
reliqua ratio eft, quamobrem bis dicant, adfepul- telligit. Vndefequitur etiam fccundm Matth cum,
crum veniiTe mulieres. Nam locum Ioannis ita pau* Angelum no foris, fed intus mulieribus vifum cfle
lopoit explicaturi fumus, vt nulla prorfus appareat Obijciet aliquis, qud Matthxus n fcribat dixifle nyetr g;
repugnantia. Conftat ergo&Temel tantm veniiTe mulieribus Angelum, venite,yidete locum,vbi pefitus erat
mulieres, & tunc cm primum venerunt, vidifle Dominus, quafi eas nondum in monumentum ingref-
Angclos. s, ad ingrediendum inuitet. Scio etiam hoc multos
i cap. Tertium, facilius eft refutare. Marcus d, St resfi^ interpretes fcfellifle, quod exiftimarr, mulieres his
4- S- cientes, inquit, -viderunt reuolutum lapidem,& introeumes verbis ad ingrediendum in monumentum inuitatas
Mulieres in monumentum , -viderunt iuuenem Jedcjttem in dextr. efle,cm non ad ingrediendum, fed ad venidum,id
DOn v.ic- eft, adaccedendum , & videndum fepulcrum inui-
innc ni Dicbirus nimirum erat Marcus, alteram Angelum
An- extra monumentum vidifle, fialiquemalium extra tentur. Ncc cnim dicit Angelus, introne, fed venite-
gelnm la vidiflent , vt vulgo creditur Matthxus indicare Erant cnim ism intra monumentum , vt Marcus,&
ta mona- Accedit quod& eum, quern Matthxus, & cum, j) Lucas difertiflimfcribunt.Cmenim ad monum-
quem Marcus mulieribus vifym fuifle dicunt, cx tum veniflent,& prxter opinion em , primum lapi
ijfdcm, quibus adnftilieres vfus eft verbis; cumdem dem, dc quo in via follicitx fuerant, remotum intie-
fuiflemanifeftumeft. Vterque enim dicit : Koliteti- niflent, audaeringreifa funt, cm intus effent,&
mere vos : fcio,qudlefum, qui crucifixus efl, qusritts. Cm Angelum fuper fepulcri lapidem fedentem vidff-
ergo ille, dc quo Matthaeus,& ille , de quo Marcus fentjobftupefacbercftitert, non audentes ad fepul
fcribit, idemfuerit Angelus,& Marcus, cm mu crum acceder. Angelus vero primm iubet timo-
lieribus intra monumentum, perfpicuis verbis vi rem poner, No//ff,inquir,rwfr vosyfcio,qu lefum,qui
fum fuifledicat, Matthiusveroextr, vifum fuifle crue fixus c,qtmitis; furrexii,nonefllc. Deinde inuitat
non dicat, fed tantum fuper eum , quern fcpulcro ad accedendum, videndumque fepulcrum, Vcnite,
dimouerat, fdifle lapidcm,fcquitur, non extra mo videte loam, vbi fotus erat Dominus.
numentum, quod Matthus non dicit, fed intra, Obijci etiam poteft, quod Lucas 0 fcribat, & inut- .14;
quod Marcusdicit, vifm fuifle. Maximquccum nerum lapidem reuolutum monumemo,& ingrejft noninue- 1.3. 4.
ecap.*4 4. crteri etiam Euangeliftx, Lucase, &Ioannes f,non nerunt corpus Dvmim lefu,&fMum e dum mente confier-
f op. to. foris, fed intus, dicantjduos illos Angclos vifos. ejfeatde iflo, ecceduoviri fletemnt [ecus illxs in vefle
Scio,quid plerofque, vtalitcrfentiant, interpre- fulgenti. vbi indicat pris mulieres nonfblmin mo
tes moueat. Scribit Matthxus S, Angelus emm Domini numentum ingreffas fuifle, fed ad fepulcrum etiam
j Verf. i.
descendit de codo , & accedens reuoluit lapidem , & edebat quod intus erat , acceffifle, idque vidifle vacuum,
fuper eum: apert fignificans fpcrillum ipfum lapi qumautab Angelo inuitarentur; aut vllum vid
dem, quem reuoluerat, fedifle Angelum. Illum au- rent Angelum. Kefpondeo, Lucam per anticipado- Lucas cum
temJapidem non intra, fed extra monumentum fuif- nem locutum efle ; quia enim eo properabat animo, Iiis conci
fe colligunt,ex Marco h. Qi,inquiunt mulieres, rt- vt narraret,mulieresChriftumin fpulcro noninue- hatur.
http, i g.y
uoluet nobis lapidem ab oflio monumenti ? in oftio igitur, id niffe.quia iam refurrexerar,id dixit,antequm com-
eft, foris, lapis erat. Quod fi fuper eum fedens mu memoraret, Angelos ab illis vifbs, eorumque tefti-
lieribus vifus eft Angelus,cxtra monumentum vifus monio Chrifti fuifle confirmatam refrredionem.
eft.Miror ncminem,quod fciam,interpretum obfer- Hinc primx fimul, & fecundas quaeftionis ear quin-
uafle duos in monumento fuifle lapides, &vtrum- que, quas fupr pofuimus,explicatio colligitur. Pri- CurTnue
quefuifleab Angelo reuolutum. NamSc D-Augu- mx, duos fuifle quidem Angelos, quemadmodum tautum
u0 fti'nus1 fufpicatur, monumentum Chrifli non iblm Lucas, Ioannefque commmorant, idquiaynum Angelial,
i Libr j'.de
coof^Euig. contmuifle fepulcrum, fed xdificiu m fuifle, quam tantm cum mulieribus loquutum fuifle creddum a'li^un
eft (ncc enim necefle erat, vc alter, cum nonnifi ^!?"ne"
cap 34. ipfe maceriam appellat, vt vero fimile eft, concame-
Ff ij
> f
i
...
6$7 COMMENT. IN MATTH. - 88
eadcm dieer poflct,loquerctuOMattha;u$,& Mar- A tcrgerct, vngeret, ofcularetur : rurfus K, Thariftus x cap.u.
cus, quibus propofitura erat, quid rnulicribus An- ans bac apudfe orabat , enim ftetifle credcndum
gelidixiflent recitare,vnius tantra meminerunt, fi- eft, cum oraret , hominem praeenim profeflum hy"-
cut contrario, cum m ultx mulieres ad monumen- pocrifim,& I oannes, 1 Ego baptizo yoi in aqua , mdius \ . .
tura veniflent, quia vna pro omnibus Magdalena,& m verumetit , quem vos nef:itis , id cl t , inter vos
cum Angelis , & cum Chrifto loquuta eft , cius tan- eft, prafens vobis adeft.
tum Ioannesmentionerafccir. Lucas ver, & loan- Quarta quzftio altera propofira confimili qua:- Qaarnc
nes, indicare voltes ngelorum teftimonio Chrifti ftione oluitur.Quxritur,cur Ioannes folam Magda- qux'liomf
refurreionem probatam fuifle, teftiumnumerum lenam Angelos vidifle dicat,cm caeteri Euangeliftf exP ic*n'-
vt exprimcrent,necefle fuit. Conueniebat enim duos plures dicant,qua viderunt,fuiflemulieres? Qua?ro
filtern Angelos fuifle teftes, vt inoreduorum, vel fimilitcrergo, cur Ioannes fc-lam Magdalenamad
trium teftium ftaret omne verbum;& videmus in fi- monumentum veniiTe dicat,cm caneri Euangeliftae
mili cau,afcendenteinccelum Chrifto.duosetiam plurcs mulieres venifle dixermt Non fuit Euange-
candidis veftibus Angelos apparuifle, qui cum & liftis propofit,omnia penitus connumerare. Plures
ad cxlum ire, & eodem modo rediturum efle teftifi- jj iuxta crucem Chrifti mulieres erant: multi etiam vi-
a Aft.i. lo. carentur *. ri, vt Lucas m indicauit, Matthaeus n tres tantm no- m --
Repugnare huic interpretation! videtur illud, minauitmulieres,quajca;teris¬iores,&diligen- ^
cap 4 qud Lucas fcribit, Angelos mulieribusdixifle, tiores erant, virum nullum. Eadem ratione Ioannes, ff# *7'
j# ' Quid quaritt* viuentem cum mortuis^.Si Ioannes c, An- & folam Magdalenamad monumentum venilTedi-
e cap. t o. gelos dixifle Magdalena?, mulier quid floras ?. Facilis xit,& folam vidifle Angelos, quia baud dubium eft,
* olutio, efle iyllepfim, qua, quod vnus fecit , totum quin Magdalena precipuas eius officij egerit partes,
d genus fecifledicitur, qualemfuprdexpofuimus,& & omnium aliarumfueritnobiliflima. Quod vel ex
44. " multisScripturarum exemplis confirmauimus , vbi eo intclligitur, quod esteri etiam Euangeliftr, cm
latrones conuitia in Chnftum ia&afle dicuntur, plures nominant.eam mper primo loco ponunt,vt
.. quvnus latroiaauerat,&apudD.Paulum*pro- Matthacus,& Marcusp. o cap.ir.
jj.}7. pnetae fedi fuifle, cm vnus fcusfueritlias: ora Qnintaquaeftioreliquaeft, qua: in blius Ioannis i<- 6l k
leonum obturarte , cum folus obturauerit Daniel. explicationeverfatur,quiqueomniumftraliarum j^"^'
. Angeli ergo apud Lucam, & Ioannem, cum mulie- difficultatempepcnt.-quomodolones4 fignificare pCaJ, jJ4#
ribus loquuti dicuntur, quia alter eorum cum Ulis videatur, Magdalenam,cmprimmadfepulcrurn if.i.
loquutus eft. venit,nequcAngelum,neque Dominum vidiTe,fcd q cap.w.i.
Explicado Secunda; vero explicado quaeftionis ipfi iam per ftatim,vtlapidemreuolutumvidit,recurriiTe,& Pe- * .
fecund* femanifefta eft. Probauimus enim, Angelum.de quo tro, Ioanniqucnuntiafle, Tulerunt Dominum de
qiucftionis. Matthus loquitur non extra fuperprimum, fed in- monumentoy&nefcimus,vbipofuerunteum : pftverfi- ^.
tr monumentum iper fecundum fedifle lapidem. gnificarredijfle, & Angelos, Chriftumque vidifle.
Itaque nuIlaeainrcinterMatthxum,& Marcum Tam peripicu hsc Ioannes dicereplerique inter-
cajterofque Euangeliftas diflenfio eft. preti bus vifus eft,vt ex eo alios Euangeliftas,quic6-
Explicario Tertia quaeftio etil multis difficilis iudicatur, trarium dicere videbantur, explicandos putauerint.
tertix. admodum fecilis mihi videtur elfe, quia in vnius Tarn perfpicu mihi alij Euangeliftx contrarium di-
proprietate verbi tota res vertitur.Qu|rebatur,quo- cere videntur, vt ex illis Ioannem explicandum pu-
modo Matthacus, Marcus, & Ioannes ftdifle Ange- tern. Nam fi non fententix peripicuitate , cert nu
los, Lucas ver ftetifle dicant. D.Auguftinus,& qui mero vincat , equum eft. Quis autem credat , tre*
eum fequuti putant alium, de quo Matthanis, & Euangeliftas, quafi communicato confilio confpi-
Marcus,& alios, de quibus Lucas,& Ioannes loqu- rafle, vt obicur loquerentur. Facilius creditueir,
tur, fuifle Angelos, facile fibi videnturrefpondere,^ vnum Euangeliiram,qum plures, obfcur locutum
fllum fcdiflc.hunc ftetifle. Quid ergo Ioanni facienr, efle.Magdalcnam & rcliquas mulieres Icmcl tantm
qui de illis ipfisduobus Angelis, de quibus Lucas ad monumentum venifle, & antequam Petro, &
feribir, loquens, fedifledicit, cm eos Lucas ftetifle Ioanni nuntiarent, vidifle Angelos,firmifllmis no;
dicat ? Alij pris fedifle, vt Matthauis, Marcus, & bis argumentis paulo ante probatum eft.
Ioannes fcribunt,dein,vt cum mulieribusloquercn- Quo ergo modo Ioannes interpretandus?Non ftr- IanBci
tur furrexi ( , ftetifleque , vt ait Lucas. Diin&io uauit, vt Euangeliftis fispe contigit, in hiftoriac nar- MPlic4tllt*
meo quidemiud icio minime neceflaria, cm feci- raone rerum geftarum ordinem,& quat fimul gefta
lis poffimus, explicata verbi proprietate, quod Lu- fuerant, non fimul, fed alia pris, alia pofteris com-
f cap.t f. cas ftetifle Angelos dicit , interpretan. Dicimus ( mcmorauit; fimul & Magdalena venerat,& Ange-
Stare in landi vcrbum,& Latin, &Graece nonimperre- losviderat: pris venifle,& lapidem vidifle reuolu-
fcriptura imn corporis habitum,fed folam aliquando prasfen- turn , pft Angelos vidifle, narrt. Quod probabi-
Snifim! tiamjfolam aliquando quietemfignihcare:ftare enim lius videbitur, fi huius ipfius non feruati ordinis
' dicitur,noniblm,quiretuseft,fod etiam, qui prx- caufimaliquamnoniraprobabilemreperiamus.Pu-
g cap. it. fens eft, etfifedeat: exemplafunt fupr 8, Umendico E ut Gregorius Nyflenus r, Magdalenam Petro, & r Orai.d
t. vobis,funt quidam de hic ftantibus, id eft, ex his, qui ad- Ioanni nihil de Angelis,q uos viderat, dicere voluif- Rcfurreft.
funt ; qui prsefentes int , qui nonguabunt mortem; do- fc, qad ft delufam crediderit , veros fuifle Au-
videantjfilium hominis venientem in regno fu , Sc apud gelos , proptere non dixifle Chnftum refurrexie
h cap.nl Marcum h,c;,inquit, abitisad orandum, dtmittite, ftd tulerunt Dominum mtum de monumento , tr nefeimus
Xf, quid habttisaduerfuidlinuem; enim iubetvtreti vbi pofuerunt tum. Ego cm Ioannem lego,peripicere
orent.fed vtfttnt,ideff,vtquietiorcnt,autvtftent, mihivideor, eum omnibus prstermiflis rebus, eo
id eft, coram Deo ftfe quodammod fiftant , & re- properare voluifse, vt exponeret , quomod ipft, 8c
prifentent, quia oraro Deum, alloqui eft,&apud Petrus continu ad primum Magdalena; verbum,
i eip.7. j7.*-ucam ' & tttemulitTy quttratinciuitatepeccatrix, vt ad videndum ftpulcrum cucurrifsent. Itaque & felones
jt^ ' cognouit, quiddccubuijfet in domo Tharifai, atttdit alaba- Angelorum, V Chrifti omia vifione, fuam,& Pe- cut omift-
rum vngucnti, & flans retrifecuspedes eiustUcrymis emit tri ad monumentum feftinationem exponit, non vl- rit na"iiC
rigare pedes eiuSy&capiUis capitis fuitergebat^ ofculaba- la quidem glorix cupiditate , qua: ab tarn procul *^",
tur pedes eius : non enim erefta erat , fed ad Chrifti aberat,vt ne nomen quidem fuum exprimere volue- - &
pedes prouoluta, cm eos lacrymis rgaret , cap illis rit ; fed iludi probands rcfurrcftloni s Chrifti , vt bs .
"ai CAP. XXVIII. DE RESVRRECT. CHRISTA
^um primm fe, &Petrum, oculatoseiusfuiete- A tunc intus fdentes vidifle Angelos.
ices declararen, mairque hifloriipfius habcretur Et facti funt relut tnortm.] Exnimes timor,
fides. At non iolm Ioanncs,dicetaliquisifed eque quod & Daniel^cm Angelum vidiec,accidiue le-
ipiquidem Magdalena Petro, Ioanniquenarrauit, gimus d.f non remant, inquit, inme foriitudo , fed& ca tQ g
i Angelos,& Chriftum vidifle, quin indicat non fyeciesmea immutata e inme emarcui , eque babui *'
vidiiTe,cm dicit,tuleruai Dominum de monument, quicquam yirium. Tinmerunt autcm cuftodes,non
& nefcimuj,ybipofuerunt eum; fi enim Angelum iam vi- humano tantm timor, ne i quafi Chriii cufto-
dinrct,&abeodeChr^irefurrcftioneilii{retcdofta, dibus eius corpus repct.*retur , qud cmreddece
dixiiTct vtique,refurrexi;re Chriftum, non de monu- non poiTent: quafi aut negligentia fua difcipuli fura
mente fublatum fuifle,idque & Angelorum vifione, ti client , aut ipfi pecunia corrupti illis tradiduTent;
& teftimonio confirmait: dixilfequod mult plus pccnasluerent;fed multo etiam maxime diuino.ne,
ad faciendam fidem ponderis erat habiturum , fe cm vidrent Chrifti refurrcftionem diuinitus ac-
Chriftum ipfum vidifle. Quid fi proptere Pctro, & cidiife, ciquediuinitatem confirmare, diuinitus
Ioanni, fe Angelos, & Dominum vidifle non dixit, etiam aut immiflo fulmine, aut dehifeente terra ab
qud ill i fimulatque primum audierunt verbum, eo punirctur, vtqui Iudzorum celeri operam -
non-expec"tatis pluribusad fepulcrum cucurrerunt? fitiflent: quemadmodum Pilatus, cm audiuifitt
Quid i prudenter noluit illis Angelorum.Sc Domi- eum Filium eTe Dei , condemnare timuit, & abfol-
ni vifionem exponere, fd ita narrare faftum , quafi uendi qua;fiuit occafionem e. Timuerunt etiam vib e loan* r>.
fublatum olum de fepulcro Chritum putarct, vt Angelo mulieres ', cdnullus buangelifta indicate .
eos,& ad vife^adum fepulcrum, & adquaerendum tantum earum,quantusmUitumfuit,fuiiTetimorem, f Verf-8-
Chriftum magisaccenderet, credens fore, vt fiad vt exanimes firent. Contra vero Lucas verecun^ Mj rcl l6'
monumentum irent,& Angelos , ficut pa, & Chri- dum pctiiis timorem , quam vllius periculi raetum l\,c % . .
ftum vidrent; necfuo illis telHmonio iam opus ef- fuiTe fignificat. Cw, inquit, timerent,& deciinarent
% eap.i4. fet?Obhrevidetur, quod Lucas a icribat, mulieres vultum tn ta/rom* Vul tum enim in terra m declinare,
j. dicipulis narrafle,le etiam ad fepulcrum vidiife An- non tarn fuit timoris, qum verecundia?. Et vero
gelos,& quodam ex dicipulis, id eft, Petrum,& quis inolito,& fupra humanuni Angelorum vilo
loannemadfepulcrumcucurriire; fed non dimmile nontimeat? TimuitDanicI 6. Timuit Zacharias h. g Cp t9-
vero eft , initio mulieres nihil de vifis Angelis, & Timukipfa Maria virgo i. Sed aliter boni, quam * r
Chrilodicere voluille, eque de ipa Chrilu rcur- mali timent. Auget enim malis mala confeientia ti- !* Luc
reefrone quicquam affirmare, fed quafi furto fu bla- morem. Timent mali,vtnequferuij ne pnas dent; ^;!,1'|
tumexiibmarent, tantm dixifle , tuLruni Dominum timent boni, vcfilij , ne coram Angelis minus reue- )
mttm t&uefcnuj, ybi pfuerunt eum ? vt quemadmo - rentes elfe videantur, & quia non poteft humana in- aliter boni
dumdiximus, ad vifendum fepulcrum difcipulos firmitasdiuinum ferre conipec~tum. Timent milites, alucrmali
e-xcitarent : quod ad excitandum Petrum,& loann & exanimantur. Timent mulieres,fed non examina- timent.
cseteris ardentiores itisfuit,ad excitandos , & per- tur; quia, vt D.Antonius, quemadmodum refert D.
fuadendos reliquos, finis non fuit, ideegrelhs iam. Thomas s,&Hieronymus ',dicit, cum bonus An- K inCom.
Pctro,& Ioanne,vt ceteris dicipusjdem facerent, gelus bonis hominibus apparer, etiam fi initio, inu- 1 Hoclo- '
rem totam claris expofuiiTe , narraiicq ue i, & An- firato apeftu timorem inijciat , ad extremum con- c.
geos, & Chriftum vidifle. Hoc enim Chriltus apud folationcm, & animi tranquillitatem rclinquit. -
cap i< Marcumb,illisexprobrauit, quod fjs,quiyideranteum litres ergo, non milites Angelus tim entes confola-
t3^ ' rcfurrexijfe,noncrediderunt. interpretado, &ipfa tur ro. Holite, inquit, timtrevosy vt D.Hieronymus,& m VcrC
perfecredibiliseit.&ab ijs, qui credere noluerinr, poeta luuencusadnotaucrunt Hnncenim vim habet
rtfutar non poteft: hac cnimratione uanglifti j-) pronomen iilud,vw, vtftatimdidturi fiimus.
inter fe omnes maxime conueniunt. Ioannes ergo /. Rjondens Angeiuti] Id eft, exorfus verba
fuum,8f Petri ad fepulrum aduentum primm rur- facer ; iipe enim hune iam Hebraifinum expofui-
rare voluit. Quod cm feciliet, redit peranacepha- mus, quo riJjr bbanab, & relpondcre fignificat , & lo-
liofim,adexpondam Angclorum.& Chriib vilio- qui ireipere, vtfupr n. n cap.rt.
VctCn nem<:- "Maria autemabat monumentum fow florans't Nolittimerevos.] quafi dicat, milites timeant; qui &.;
. ' dume/gofleret indinauit fe, & proexit in monumentum, malo hc animo, quafi Chrifti refurrec~tionem im-
&Didit duos ngelos in albis. Quod autemdieitincli- peditun venerunt; vos,quaenon vtimpediatis,id vt
nafle fe, cm Marcus, & Lucas in monumentum in- pietatis iili,& chai ira tis officium cxhibeatisjveniitis,
troijiTedicantjContrariumnon eft: vtrumque enim nuliam timendi caufam habetis. Hxc eft vis ilhus
fecit, & introi jt, & inclinauit fe, vt ipulcrum vide- pronominis vw.quafi illas militibus opponat, vt Cy-
ret; aut inclinando iintrauit, cm non pedes, led rillus Ierefolymitanus , Chryfoftomus p, Grego- 0 eatecb.
caput, & corpus intra monumentum immiiflet, vc rius 4,Bcda,uthymius,&Thcophylatusadnota- m'.
(pulcrum videro poTet, uerimt.?<<f4t3inquitGrcgorius^tf^OT4wrfx/- P Hora.90.
4. V* tirnere autem eius.] Angcli, de quo proxim ^ uentumjupernorum ciuium : pertimefeant^qui carnalibus de- |^m't'1!*
loquebatur.Quamqum&terrrarmotuterntosfaif- dertjs prajfi, adeorumfefoetatem peningere pojfe deife- uan2,lI
fe euftodes credendum eft ; fed quia res naturalis vi- rant : yos autemxurpertmefcitts, qux yeros conclues videtis.
deri poterat, multo magis Angel conpetu territi Scioenim, quod lefum, qui cruaxui efl^qumt.] R.cd-
funt. Quo autem modo Angelos viderint,ciim ipfi ditcaufam, cur timerenondcbeant,qudnonma-
foris, Angeluvt diximus,intra fepulcrnm ellL-nt,non lo, fed bono, ac pi venerint animo, vt Chrifii cor-
Cufiodes ^ne cau^ qU3Eri poteft. Credibile eft, Angelos cm pus quirercnt , & reiigiofum 11 i vncionis officium
qaomodo primm venerunt, & primumaboftiomonumcnti exhibrent: dque fe fcircconfirmat,nefort,quam-
* ipfi Aa- lapidemremoucrunt, enamforisoftendilTeiefc, vt uis bona fint confeientia , tamen proptere aliquid
gelum vi- cuftodes viderent,ac tcrrerentur,ciim cam etiam ob c mali timeant, quod neciens, qua de caula vene-
denot. caufam venifTent, vt cuftodes hrii refurredionis rint; autad furandum corpus, aut ad aliquid aliud
teftes vel inuitoseTe cogrent. Credibile etiam, cu- agendum mali veni(Te,fufpicari pofit. Qod autem
ftodes, poftqum remotum viderunt lapidem , in- Chritum,& Icfum proprio appellat nomine, &cru-
grefos intus, antcqum mulieres accdrent, vt vi- cifixum fuiiTc, dieit, ad faciendam etiam pertinet ri
drent, num Chrifti corpus in fepulcro effet, quod dem, vt oftendat, fe red Chriftum noffe, nec igno-
cuftodis, ac fidei fu commiifum fuerat , atqua rare eum, &rucifixum,&mortuum, Sc eo Tocq
6,t COMMENT. IN MATTH. 691
* fcpulcum fuifTe ; fcirc tamcn ie cum rcrrcxiTe. A ftantinopolitana in Trullo habita, vtferer decre-
Apud Marcum', lefumtU\arenum crucixum, Anlge- tumcftijVt Balfmonl,icribit; idqueeft totiusfc- g aoii
t cap. i 7. lu$ Chriftum appellat,pluribus verbis Chriftum de-
r etiam Ecclefix vetcre confuetudinc cfirmatum, ?.
* .
fcribcns.quodeodempertinet. Sed Matthanis Na- quxfacrumillud de refurreftione, quod nunc die n In Com.
zareni vcrbum prxtcrmifir, Lucas k alia Angclorum fabbati hora vixaliquando decima cclcbramus, ad a^D't>n.
eap.i4..
rcitt verba, Quid, inquiunt, qutrit yiuentemcum mcdiam noftcm celebrabar. Alij fub auroram circi-
mtrtuts\ loanncs rurfus alia c, Trlulier quidflow} omnia tcr galli canrum refurrexiffe credidcrunt. In quam
e cap.to.
dixifle Angclos crcdendum eft. Primm rrulicres fententiam Gregorius Nyflenus' magis inclint. i
ccepiflc plorare, cm fepulchri oftium apertum vi- Romanos etiam ea hora, quafi tune Chriftum refur- refuneft.
dilleni, cxiftimantes Chrifti corpus fublatum fuifle. rexiTe crederent, folitos fuifle bluere ieiunium,
Atquc hoc eft, quod bit loanncs, Maria auiem Dionyfius audor cft : Euthymius etiam affirmt,
abat (orisfloranstvnam nominan?, omnes intelligens: earn omnium anctorum Patrum opinionem fuifle,
mox plorantes in monumcntum ingreTas efle, An- quam& ipfe, vt probabijiorem, fcquitur. Certifti-
gelque illis dixifle, Quidp!oratt & de fola Magda- mum eft, quod & Gregorius Nyflenus in ca, quam
lena loqucns,ait loanncs, Magdalcnam vnam pro " paulo ante diximus, oratione, & Hieronymus ,& Quel\
omnibus rcpondile, qwa tulerunt Dominum maim, vt Euthymius I moncnt, qua hora Chriftus refurrexc- atl He
idem fenbit loanncs, tunc fubiecifle Angelum, qui rit, neminem fcire polie mortalium ; blum fcirc f^oc Io_
pro fe,& altero Angelo loqucbatur, Holttc timereros: ipfum, quivtvoluit, &quando voluit, refurrexit. co
J cio enim quod lefum, qui criicfixnt efl, quarit , yiueniem Cxterm , cm certa dfunt argumenta , aliquis
tum morons', quail amicis verbis earnm incredulita- conieebiris locus eft,& in rebus inccis, quod fimil-
temfubrcprthendat. Si enim Chrifti verbis, quibus litnum vero cft, dum verum ipim appareat , pro
adhuc viuens fc tcrtia die refurrefurum arfirmaue- vero rcncndum,fub auroram refurrexiflecrededum Subauro-
rat, fidem habuiflent,non quaerercntvmentem cum cft. Cm enim Angel ideo de clo defcenderint.vt "m chri.
mortuis, fed eum viuerc pro certo ubi perfuafif eum furrcxiic teftarentur; probabile eft, ftatim, vi |'"*["~
fent : ad extrcmum fubiecifle, quod etiam Mat- furrexcrit,defccndiflc, nefi interim milites, aut ipfi, habet' Ec-
thauis, Marcus,& Lucas feribunt, non e hic,funexit, qui occlufcrantjiacerdotesXepuIchrumapcruiircntj cic(4
efquc iuffitfe ad Apolllos ire, & Chrifti illis rc & corpus non inueniffent, furto fublatum putarent, hymnoAu:
furrctUonem annunciarc vt idem 1res narrant ^ idquenon iam data pecunia, fed gratis rati fc vera totl ,UCIS
-Euangelifb " dicere diuulgarent; Angclos autera fub auroram ve- tu("ar:
6. Hon e hie , (itrrtxit enim.] Non litis fuit dicere nifle, ex eo manifeftum cft , quod ad eorum aducn-
n'oneflhic; poteratenimillicnon efle, nec tarnen re- tum mota fit terra. Terra? autemmotus mulieribus
furrcxillci., quiainde tranflitus, aut furto fublatus; ad fepulchrum appropinquantibus, vt ait Marcus,
proptere addit, funexitenim, quail dicat, ide non oriente iam fole facta cft. Tunc ergo Chriftus re J
eft hic, non quod tranflatus, vt vos putatis,aut furto furrexit , aut non multo cert ant relrrexerat. Sed
Molieres fublatus fit, fed quia rcfurrexir. Qnod nenouum & hanc opinionem tantum proba bilitatis habere vo-
qualiiuctc- ncredibile videatur, addit, Sim dixit, confirmans luimus, quantum ea conietura, qUac nobis proba
dulxrtdar. ex verbjs Chrifti ipfius rciurreftionem , & earum ta eft , habere iudicabitur.
guuntur. incredulitatem tacite notans, tamquim dical , fi
7. Et cito euntes.] Cito ire iubet, & vtqumprimu,
Chiifto crcdidfletis,diccnti fete tiarcurrclurum qui ob Chrifti mortem trifles ert lauifhmo rcfurre-
d cap. i. die? fpr d, facile nunc fine meo etiam tcftimonio, lionis ncio recreentur, & vt nutans cor,antcqu
xi.SC 7.1. eum refurrexiffe crcdercris penitus cadat, fides fuftincatur. Marcus m Angelum m cap.ifc
St 1.0.19. & fenitespidett Ucw,ybipcfitM em DmiwJ.] Quod & jj fie dixiiTe ait, Jte,dicite difaptd eius,& Pr;Petro no- 7\
i\ 41. fuo, & Chrifti teftimonio probauerat, nunc expe- minatim dici iubet, ne quia tcr Chriftum negando
rientiaconiirmat,& ipfo vifu nititur fidem facer; peccauerat , exelufus efle ab eo beneficio videretur,
Venite, inquit, yiiete locum, vbipofitus erat Dominus; Do- vt Gregorius n, & Euthymius docuerunt. Hom.u
minum cm vocat , Deum confitetur. Quis enim Q.uidfurrexit.'] Eum furrexifle. Sa:p etn Hcbraif- in Ewg-
Prter
Deum nul- prxtcr Deum,Angelorum Dominus eftVidtur de mum explicauimus.
lus Angc induftria ijfdcm vti verbis , quibus auftore loanne, Et ecce pracedet yos in GdiUam.] Indicat Angelus,
lorum Do Magdalena va fuera t. llladixerar, tulerunt Dominum Chriftum iam in Galilieam difeeffifle, aut qud ita
minus cA. meurn; illedicit, Venite, -idetc locum , fbi pottts erat putaflet, autqud feiret eo animo Chriftum fuifTe,
Dominus; non folm fum, fed omnium & homi- cm Fefrrexit , vt iret inGalilxam, &fe licdifci-
num,& Angelorum Dominum vocans. Hoc enim pulis oftenderet: nri malimus prxfenstempus He-
indicar, cm abfolut, Sc fine vlla adiclione Domi brarorurn more pro futuro pofitum efle, quafi dicat,
num appcllat. ecce prarcedet vos in Galilxam, quantumeumque
Qoa hora Diftulimus corto confilio in hunc locum quaeftio- feftinetis j feiebat enim Chriftum momento tem-
Chulus nemillam,qunam hora Cht iftus refrrexerit.quod js poris hue illuc volitare. Ignorabar, vtvidetur, An
ttiiircxit. hoc prjmm loco mentio de cius refurreionc gelus, quod paul pft futurum etat, Chriftum f
fala fit. Nofte illa, qua: inter fbbatum, & primam mulieribus invrbemrcdctintibus, oftenfurum efle.
hebdomadis diem, quam nos Dominicam appella- Facit ctiam hoc,ad accendendum difeipulorum ftu-
mus, interceffit, refurrexifle : quod ego quidem dium, vtciimaudicrint, Chriftum iam, vt in Gali
feiam, nemo non dixit. Illud ctiam apud omnes fer laram procedat, difeeffifle, magis e feftinarent , St
auores confiare video, non ante mediamnolem fequi non pigeret, fi prarire pigebar.
refurrexiirc.ctfnon defuerun^qui propter Matthxi Mira humana infirmitas cft , mira inconftantia; r06rmitif
cVcif.i. verba , yepere ^ c, vefpere, id eft, noctis multo erat facilius, Chriftum in Galilxam euntem, kum*n*
initio reirrexifledixcrint, vt Dionyfius Alexandri- & quidem iam ffcitatumatquc gloriofum, qunj mira,
f In Epift. nus f auctor eft. Ea opinio neque fidem inuenit,& in crucem infirmum, 8c ignominix pleaum fqui.
ai Bali- corum verborum.qui bus a ddufti funt cius auftorcs Atqui illud omnes polliciti crant , nc hoc quidem o ap,i
deio. explication.fpr eft nobis refutata. Media furrc- prxftiterunt. Nam cm hak mulieribus difcipulis jf.
xifle noctefi cut media etiam nofte natus creditur, narrata ,>(/funt ante illoscut delir4mentum,ytrb*
multor opinio fuit ; qui,vtidcmfcribit Dionyfius iUa,vt Lucasrfcribit. p cap. 14J
proptcrei Onadrageima: ieiuniii media ante diem Duplex in hunc locum incidit quarftio. Altera 11.
Pafcha node foluebant , quod& in. Synodo Con- cur in Galilara potis, quam in Iuda-a Chriftus fc
CAP; XXVIII.DE RESVRRECT. CHRISTI. 69
xilfe ,idcoquenon potuiiTe,nifi diuinitslocutum Tfeudo prepbetdfurgent, id eft, exiltent, autfe demon- F.xod.|x.*i
elie.Qnre & Chriitum ciTe,quem viderant,crcdcre fti are incipient, &p, [urgent enim Vfeudochrifti. Non ocap.i44..
oportercjcum ab eodem Angelo fore , vt cum vid cnim Marcus docere voluit , qua hora Chriftus re- P Verf.it.
rent , priditum fuifle. Sic Samuel, vt Sauli perfua- urrexilct , quod vt docuimus 4 , incertum omnino yei6
deaoea.quJE illi pracdixcrat,futuraeflre,qua;dam alia eft, fed qua hora Chriitus mulieribus apptruilTet. "
pr.i- J :xi -_q .: v eodem die Saul experturus erat , vt ea Quodautemfolamnominet Magdalcnam ,autideo
exterisfidem facerent . Cm dbterts, inquit, bodie i me, fecit,qud foli prius Migdalenxapparuerit , vt pau
imtenies ducs yiros iuxtd fepidcmum Bichel innibus - l infr difputaturi fumus, autqud cum omnibus
jdmm m mertdxt , dtcentque ttbt , * dd D fimuInmlicribusapparuerit, tarnen cura fola pris
auas teras permarendas t. Eodem modo Chnftusf, & Magdalena locutus fuerit. Verba Ioannis plus ha-
t 0 nr,inquit ,dtxtyobts,prmjquamJiatiyt, CAmfadwn bentdificultatis. 1
floann.14 fueritfCreddtis. Marcus 5 paulalitcr dicit, >&S<fH7nv Sunt igitur,quiexiftimentbisfe Chriftum mulie
ij. v/M'sficut dixit yobis , vt Angelus non i,fed hriftum ribus dcmonftrafle. Primum, foli Magdalenx adhuc
S P-i <-7. hoc pr.xdixifle dicat, alludetu verba Chrifti , qua: iuxta fepulcrum hrenti,&: retro refpicienti.vt loan
paul ante mortem difcipulis dixerat , &poftqUdmre~ nes diccre videtur. Deinde omnibus mulieribus,
Kttauh.i 6- Jur/exero Iprttedam yos in Gdld <dtn h. Fortalle hoc loco
quxad fepulcrum vnrant , vt difcipulis nuncia-
pro mi- dixi , VTmv dixu legend um eft ; facilis enim Sc rcnt,redeuntibus. Nam cum omnes in monumento
Maldonati Grject- vnius hten mutatione,& Latin vnius de- eTent.digrcfisjVt abcrint,aliis,Magdalenam adhuc
fio^ulalis traftionc lapfus cfle poruit, & fi ita legatur , nulla in
Kodcilia. plorantcm iuxta fepulcrum reftitifle,cmque rcfpe- Magdalene
ter Mlttr)a:iim , & difcordia erit ; fed facile xilTet'rctr vidifle Chriftum , ab interrogatam, oliquomo
corrigercnon audeo. quid|ploraret, autquid quajreret, hortulanum ra- du Chriitus
8. Etexieruntcitbde monumento cum timte 'Cr gdudio appartient.
tam rcpondifle, Domine,fitufuulifti eum,dicitt mihi,&
magno.] Qud cit exierinr, & Angelorum iuflu, qui P egotumtollam, Chriftum refpondifle nomine cam ap-
Veif.pjp- illis dixerat ', cito emits , dicite difcipulis tius , & timore pellantem, Maria,Sc caetera, qui loannes narrt tunc
ctdenti.^ mul,gaudioque feccrunt. vtrumque enim ferti-
accidifle,mox Magdalenam profe(Sam,indc cxteras
^B^e& nare hmincs cogit. Cur limul timuerint , fimul qux prxibant , mulieres curriculo confequutam,
raetrint gauifcnt, facilius cft , vtfaftaexequifquc,fieo cumquevn cum illis pergeret,Chriftum illis iterum
t^iadio loco fuifTet, conieclura , diiudicet , qum vt nos fimul euntibus apparuifle,vt hoe loco Matthxus fcri-
nplturfuc verbis explicenius. Timebant, quia Angelos vide- bit. SicD. Anigultinus r , &Seuerus apud D.Tho- tijj, } e
rant& cocleflis.diuinrque natura; confpeum,quia mam Alij duas quidem, fed aliter faas apparitio- nBaut
ferre non potert , humana natura reformidat. Gau- ns fuifle putant , prius enim Magdalenam iblama,d 14.
debant.quiaaudiucrantChriftumrefurrcxiiTe.Mar- monumentum venifle, atque tune illi quemadmo- ^;
CUi a it ,4f ilU exeuntesfugerunt de monumento j inuafrrdt dum feribit loannes , vifum fuifle Chriftum; deinde
1(tf l* enim tas tremor, & pauor, LP nemini quicquam dixerunt:
vn cum exteris 'mulieribus ad monumentum re-
timebant enim. Quod autem dicit , nemini quicquam diifle, &cuminderurusad Aportlos reuerteren-
prxtimore dixilfe mulicres, non ita intelligcndum tur.Clmftum illis in via, vtait Matthxu.s, occurrifle.
eft,quafi nemini proris , ne ipfis quidem Apoftolis, HiscregoriusNyflenus auctoreft. Vtramqueopi-
qux viderant, dixerint ;nam exLucal manifeftum nionem,qua bonos habet auctores,non tam pro
" eft , eas difcipulis dixifle fein monumento vidifle bare cogor , qum non refutare. Sed nefcio, quo.
95 COMMENT. IN MATTH. 9*
modo mihi nfcdit'animo:, vtvix mihi perfuadereA ego exiftimo,hxcfuitvifio, dequa Matthus, &1
poffim,aut Magdalenam bis ad monumentum vcnif- de qua Ioannes fcribit , non difficile poteft ea , quae
fc,aut bis illiapparuilfe Chriftum.' Quid enimcogit inter Euangeliftas videtur ce , repugnantia , conci-
nos ita 1 entire , cam Matthxus apert fignificare vi- liari, Ioanncs enim non dicit, Magdalenam pedes
deamr, & omnes fimul mulleres adipulchrum ve- Chrifti non retigie/ed Chriftum dixifle,/ me tan-
,& omnesfimul rediiieJ& omnibus redeuntibus gere. Atqui fortafle , ciim hoc Chriftus diceret, iam
occurriflc Chriftum ;Nam quod Marcus ait, vifum tttigerat, vtnonnulli etiam interpretes exiftimant;
M fuifle primum Magdalen,facillim interpretan pof- fortafle Chrifto etiam prohbeme tetigitvt res im
qu8 ratio- fumus, vtMagdaknamnon ceteris mulieribus, fed portuna. & pertinax eft amor, simile enim fupr g le- g caP- S^j.
jicptimo Apoftolisopponat; vt fenfus fit,nonquidem pris gimus exemplum,cm Chriftus coscuraflet;illif-
Chriitus Magdalena? , qum estcris mulieribus , fed pris i Hi que pracccpilletjdicens, yidetene quisfeiat ,li, inquit
pparuit. qum Apoftolis apparuiflc. Namvtdic~turiumuss, Euangelifta, exeuntes diffamauermteum in tota tora illa.
Chdftuf mt*ito a Catholicis creditur, quamuis criptum non Obdientix enim , & pietatis genus eile putaucrunt, bcdieia
primum fit,Chrilum, primum omnium, matri fus apparuif- Chrifto in hac re non obedire.
Mariasmi- fe. Quarenon poteft eTecnfus primum apparuifle At folam Ioannes Magdalenam prohibitam fuifle qUandonS
tiippaiiri. Magdalena, id eft, inter omnes muercs primum ab dicit,ne tangerct Chriftum.Quid i omnes prohibite obeduc.
ea vifum fuifle. Qud autem Marcus folam nominee fnt, fed Ioannes , quia de fula Magdalena loqueba-
Magdalenam , nec mirum eft , cm Ioannes nullam tur,ficut iblam ad iepulcrum veniffe dixerat , folam
aliam nec ad fepulchrum venicntem,ncque reuert- vidiieChriftum,ita iblam prohibitam tangere,fuifle
tem,neque Chriftum vid entern nominaucrit,& con- dicit? At exteri Euangeliftx , qui de aliis loquuntur,
ftet exaliis Euangeliftis,& alias cum ea ad iepulcrum non dicunt eas fuiTe prohibitas : nec Magdalenam
venifle,&rcuertentes vidifTeChriftum.Et cur folam prohibitam dicunt:quemadmodum ergoid,quodin
nominauerit Marcus, paulo ante rationem expoiui- Magdalena faftumfuifTeconftat, pra:termiferunt;ita
mus,quodcum ea primum loqui coeperit, & fortafle id ipfum, quod in aliis mulieribus eadem ratione fa
inter omncs,qux fimul ibant, prima Chriftum vide ftum efe probabile eft, prxtermitterc potuerunt.
nt Magdalena. Qud autem Ioannes icribit, etil dif Qnia non quid Chriftus fieri vetuiTet, fed quid fa
ficiles videtur, haud multo difficilius explicare pof- ctum efTetjnon Chrifti voluntatem, fed mulicrum in
fumus. Primum , quod dicit Magdalenam ad fepul- Chriftum amorem declarare volucrunt.
crum ftantem , atque plorantern, conueriam vidiiTe Qud fi,vt plerique putant,hic ab illa,de qua Io-
Chriftum,fic intclligi poteft.vt conueriam dicat,non ns fcribit,diuerfa fuit vifio; non quidem eadem,fed
refpicientem , fd redeuntem. Nam etfi contrarium fimilis tarnen oritur quarftio, cur illic Magdalenam Quarechii
videri poteihqudhortulanum Chriftum efe puta- Chriftusfe lngere prohibuerit:hic eadem Magda- {tus illic
ucrit,qucd non putaTetnifi in horto,vbi iepulcrum lenam,&ca?trrasmulieres non prohibuerit. Q^iidfi Magdalc-
erat.vidiffctjid ipfum ita intelligi poteft, vt dicamus & hic prohibuit,fed id Euangeliftx prxtermiferunt? "4m fc un"
Chuflus Chriftum reuertentibus quidem iam mulieribus, Ioannes,quiahanc vifionem, fidiuerfa fuit,non nar- KjjjEjj '
quomoJo fednondumhortum egreffis, aut egreflis quidem, rauit:cxteri,quia quamuis narrauerint,tamen,vt mo- non>
vthottula- fed quafi'ad hortum eundem Chriftum apparuifTe, dbdiximus, non quid Chriftus vetuiifet , fed quid
dd-n aut caaPParuhTcforma,vt facile hortulanuseflecre- mulieres feciiTent , declarare voluerunt. Itaque &
utt ' di poffet;ideo hortulanum exiftimafe. Quod autem omnes prohiberi, & omnes tangere, licet neutrum
Chriftum illam interrogaTe dcit,qmdplow >creden- expreflum fir,tamen potuerunt. Hinc fiue omnes, fl
dum eft ctiam,cum reuerterctur,omnes,maximque ue aliqux tetigerint, fiue omnes , flue aliqux prohi
Magdalenam plorauiTe , quia vt GrcgoriusNyfle- bits fuerint, dux tarnen adhuc quxftiones manent,
nusait, &exhocipfo Ioannis loco perfpicuum eft cur aut omnes,aut aliqua? tetigerint;omnes certe tan
Magdalena etiam affirmant! Angelo reurrexiTe gere volucrunt;& cur Chriftus, aut omnes,au t folam
Chritum.non atis credidit. Nam poftquamidAn- D certc Magdalenam prohibuerit, aut voluerit fltem
gelus affirmauit , adhuc plora t.quafi n reurrexiTe, prohibere. Ad priorern quaeftionem natura ipfa re-
cd furto fublatum fuifle crederet; adhuc dicit, Bo fpondet. Quis enim Chriftianus fufcitatum ante ie
niint.tufflulifli cum, dicito mil : adhuc dicit A pofto- videns Chriftum.non fubito perfufus gaudio in eif
lis,/mffrt Dominum de monumento^ ntfcimtu}ybipofuc- amplexum corruifTet ? Mulieribus autem modeftix,
bioin to.j *untcumh,cum enim hic dicit,iam Angelum vidie0 & verecundia fuit.non corpus amplexari, fed pedes,
c Vcif.j. copise probauimus.Qupd autem blam Ioannes no- vtTheophylacl:us,& Euthymius docuerunt. Erat Genus
minat Magdalenam , minus etiam mirum cft , qum porro inter Iudsos reuerentiar, & adoranonis genus . fcr_WM
quod cam Marcus folam nominauerit , cum Marcus prxfertim mulierum erga viros, pedes tangere:ficut ^ .
non cam folam , fed cum ea alias mulieres ad monu Sephora h mariti pedes tetigit , quail deprecabunda, gr.
mentum venifredixiiTerJoannes autem blam veniiTc & mulier illa Sunaniitisi, cum ad Elifium veniTet, & Ex od. 4-
docuit. Non auderem diTentientibus totinterpreti- eius pedes tetigit orans, vt veniret, & filiumum ?* _
mortuum fucitaret. QuemadmodumGrscosado- x*' eg'4'
bus hanc fequi fententiam , nifi priclarum habcrem
audorem D.Athanafiumd. raturi genua tangebant.
.] phoh fchakm lechen,Pax yobis, fe enim K9 '[* mtytd twTt'ia , &.6i^t7e, *) bit yxuiuv }\d
din otar,
Hebnei falutare folent,
de Chriti vertant ^iTiauete. Vtuntur quamuis
, _j autem
. Grxci interpretes ey^queipfipropwrenMamplexatarefedityinciuitGTie-
~ Hebrxiear falu- cus* Poeta
** * , e qua confuetudine,
I _ 1. ' Se ems
. - . .
VT ,I.J
incar. : de
Pax vobis tationis forma, cum alias,tum maxim,cm cos,quos gine multa Plinius nefeio qum ver, philofopha- * . ,
quando falutant.nontimere.fed bono animo efe iubent , vt turt, Eum cert morem diu in Ecclefiaviguifle, vt Llb'"x*
Hebrxi di- *"sm locisc,quod in hunc locum aptcormenitjquia quiEpicoposfalutabant, eorum genua manu tan
ccrefolet"
cGcn.43. en*m timori plenas mulieres vidcbat,hac ' ' ' ratione gerent,ex nonnullis veterum Conciliorum decretis
13. lud. 6. llutat.'Prfxrofaj quafidicat, bonocftoteanimo,non intelhgimus. Sic ergo Magdalena reucrentiae cau-
ii.Sii9.1u. aduerfriusjfedamicusvobisvenio.qucmadmodum ti " Chrifti pedes tenuitr fic omnes hoc loco mulie- B^M"'r''
verfu fequenti illis dicit,e//<f timere. res pedes eiusadoraturattenuerunt, quod expheans
lilt at*um aeeeerunt , & tenuemnt pedes eitu,] Ioan Euangeliftaaddidit ftatim , & adorauerunt eum , pro-
nes indicat, Magdalenam pedes Chrifti non teti- ptereergotetigorunt,vtadorarent. Altera tangen-
fe. io.17.
giTe,prc>hibitam enim Chrifto diecnte nolitt metan* dicauf elfe potuit , vtcxperirentur,num veruseflet
crtjiondw enim afcendiadpatrem mettm. Sieadcm vt Chriftus , an fpiritiis aliquis , qui faifa ipfa Chrifti
peci
4.
667 CA?. XXVIII.DE CHRISTI APPARITIONIB. 66%
ipecie deluderet.vt Thcophyla<ftus muiros auctores A eorum dorina , & rcligione iudicent
exiftimafe dicit. Potueruntidfacercmulicrc$,non Adrcmvtrcdcamjproptereanullamihiexfupc* Simpby St
acap.t4 finecxcmplo .-nam & Apololi , vt ait Lucas4, cum rioribus placet interpretatio,quod cum nulla earum Elucida
57. primm vid iTcnt Chriftum, putaucrunt CeBiritum ratio.quam
i
ytaere. emm r j- Chriftus
ajeenat rcddir, conxicaut t>^(\v.nendum
adj vatrtm mmn. mquequarendaalia
""0*10"
',. interpreta-
t0 r
Cut
Cut Ch Chri- Curergo Chriftus, aut omnes, aut lolamltem explicatio eft , cum qua harcratio rcftcconucniat.
Vtvs Mag-Ma prohibuit Mjgdalcnam, ne i tangeret ? Abipfo .Ego quidem fimplicias , nullum licet aucloiem ha-
dalenam fe Chrifto ratio ciusrei addita einondumcnim , inquit, bens,& minus ingenise interpret! rifoIco, voluiTe
tangere afcendiad rairem meum : fed ea ipa ratio difficiliorem Magdalcnam ita Chriftum tangere, qeafi eunaam-
prohibuc-
quarilionem reddit. Quid enim lbivult,W) metange- plis non vifura , & quafi timer^t, ne Htimabircr,
re,nondumcnim afcendtad Patrem meum ;qua(i poftquim autad Patrcm aicenderet , & occafionem eunaam-
ad Patrem afcendiet, tum taruraet ;quemad- ple&endi, &adorandihabituianon cfllt. Axl hunC
raodum fiepe D Auguftmus argumenratur. Atqui cius fenfum Chriftus rcpondet, nolime tangere : non-
proptere tangere eum poTe, ac deber videbatur dumenim afcendi ad eurem meuin , quafi dicat, tis ha-
quianondumsfeenderatad Patrcm: fi enim alcen- bebistcmporis,,vt me ipe tangas, antequaua ad pa
di{fet,necdeberet,necpofltttanere. Quidamnon tremacendam, nunc noli me tangere, no!' ad pedes
omnin fe tangi Chnuum prohibuifle exiftimanr, meos hirer?, fed cito abi adfratrcs meos, & die, vt
fed eo modo , quo Magdalena tangere videbatur, cant in Gahljam.vbi me vid cbunt.Huic interpreta
quafi hominem , qui eodem modo , quo ante mor tion nihil aliud vidcturobihre, qumqud Chri-
tem familiaritcrelict inter homines vcriturus.&fe- ftus non dicat , nondum afcendam , aut nondum af-
fe omnibus tangendum praebiturus } cm non ita cendo,(ed nondum afcendi ad Patrem meum. In promptu
cum Ulis, ficut ante veriturus effet, fed more piii- refponfio eft , ita vnlgloqui folemus, nondum dis-
tus,qui nec videtur.ncc tangirur , fed aliqando ap- cefGjCmfignificare volumus, nos non tarn cito dif-
Qjx ad paret,aliquandoabit.SicIutinus martyr , & Cyril- cfluros.fcd fatis adhuc temporis, vr cum amico,
)ribod.48 lus1. Vndedidtcam in Ecclefiam manaiTe dicipli- qui nos interpellate vult,colloqui polimus. Docui-
Lb rt. in nam,vtfpiritufanificatismyfterits clamare folitum mus etiam ahis in locisfepe verba non naturalem,^
oan c.to. cnfttjS^McZffc/i.ficut Chriftusantcquam acende- proprium actum , fed agendi voIuntatem,& dteret
anaaba- rct.&Spiritum ftnftumin Apolllos mitte ret, non fignificarejvWo ^//c4r,inquit Petrus p,id eft, decreui p caa.ir,"
eis m la- J _ . .. . r fi_,:_ r.
rismyc- cft paflus fcmulieribus tar.gi. Nam fi Apoftolisfe iread pifeandum, cm enim hoc dicebat, nondum 5
rsfolirum tangendum pnebuit ,:: "Plpate, inquit, &yidete ,fic ibat,Refpondentalij, venimm & nts tecum , id eft, ve
acclatuari. Thomam hiiut in latus luum , & in locum clauorm nire volumus.nondum enim veniebatur.Eodem mo
A Lac. 1,4. digitum i n ferre , fecit necefiiri.vt eorum incred u- do Chrifto di<ftum e!\,nondum afcendi, id eft,ndum
39-
c loan. . litati taftu mederctur , fiait ante mortem fuam afeendere decreui ad Patrcm meum. SicrgoChri-
argrotostau curare confueuerat. Irgeniofa inter ftusornnesmulieres e tangere prohibuit, hoc fnfu
pretado, fed quemodo hxrebu ratio , ntudumcnim prohibu ir:fi blam Magdalcnam , ideo folam prohi
dfcendittd TAtrcm tnatm < buit, quia fola hoc modo , &^ hoc animo tangebat:
Alijproptejte prohibitam Magdalcnam tangerCj idee difcipulis tangi non prohibct.fed eospotius
quia indigna tm , vt Chriftum tangerct.qua; de dus ad tangendum inuitat;pd/^f,inquit,rjr videtcftiafyi-
refurrecbone etiam teftificante Andelo dubitabat,& ritus " ojf.t non habet , & , infer digitum tuum hfte, q Luc. 4.
viuentem cum mortuis adhuc quarr cbar,C hryfofto- Ci* yidemanus me^n" ffcrmanum tuamt & mitte in latus 39.
fHomil.de ftiusf,Arnbrofiuse>Hieronymush Auguftinusi. Alij meum,& noli ee incredulus.fedfidelts r. 1 'o.*o.*7
loan. Bapr. myftcrk) factun piuantrper Magdalcnam enir%gen- Cur prius Chriftus mulicnbus, qumviris,& Cuf.Ptlus
gSer. jt.& tiumEcckfi?mfignifj;ari, qua: non ante credidit, quidcm Aooltolis vilus fuent,qucn nter interpretes A '
*?**6' ctrodcftChriflumtancere, qi.mad Patrcm afeen folet. Eiusrei vna ftatim ratio ledoris animo, etiam Uclispfl
aub.Cem. t rr . n c , . T> i~i -M .. ,
. : (, diiTct,vt,D.Auguftim s interpreta tur. Myerium P non qu crentis occurrjt , priores Chriftum videre refurraio-
aliquod elTe vt concedamus, timen folum eiemy- mulieres, quia priores quluerunt : digna fuit ea ncra appa-
a<iHedib.& fttrium, recaliam fubefTe caum , conceder non mercede earum diligentia. llU, inquit Cyprianusf, j-j^*^,, 9
* <* i- poflumus. Aliamidem D.Aumiftinusiirdcmduobus prima riderunt,& cogneuerunt, tu ardentius dtlcmu):t,cut -(
raa de obi- 1 , ,1 r 1
n8l{ locis), intcrpretationem arrert,ou.im piius verbis deuotius /jUitfierunt. & Hieronymus: Q/ fi quxreiant,
Epii. 5. hicrecitabo" :JVr,inquit,/r vdmt credilejtu hocefl,c quitta currebant , & tnerebantur obuium habere Dominum
X Tr-. in fe Spiritualit)-tatigi iptdiffe, & 1 a crv urnfimrius quip refurgentem , Cr printm audire j ^iuete, yt malediEum
loan.i^. & feiniwtsfcnbiis ejucdaninicdojfcendu .idvatreni, quificin t4* mtdierii in multeribuifubuerttrctur. At cur mulie
eoprofecit y-ytvairt agnofeat qualem ^aliternonreBetargi- res potis , qum vi ri priores qua^fiuerunt Mulie-
iii&lib ' i**r>f}oce>t>ot fect in tum creiw: rnndtmt emm afeendo ad rum ftudium,& pietatem, cum Apoftolorum ilu
4.de Tri- Vatrem mtum : ibi me tanzts , r-uando tut Crtdidtris ram non di, &pictate comparare , noftrum non eft, vtdica-
nit. cap. i. jfw^4rr,wZ)f?;/.Scqiiitur Fulgentius Auguftinum, dif mus,propterc mulieres, non Aportlos Chriftum
lxtrft. cipulus pra'ceptorem Ad cundem fere mc>dum ad monumentuni venientes quaefiuide, qud plus
it. in loan, chrvfoftomus0 intcrpretatur.Ne/i'.inquit^if tantrt, cumftudij, & pictatishaberent; hocDeoiudiciuni
fumpta rtendtbts tarigtre,Jed credere. relinquamus, aliam nos rationem , qua; in manifeftp
font.
sLflkt.ad Caluinusfinevllaconieduradicit, Chrilumhxc ^ eft, afFctre poffumus; proptere mulieres t hrifturjn
Thraf. verba non dixiTc,nifi pofiquim Magdalena non fo- quaefiuerunt.quia eius corpus vngere volcbant. Va
o'Homil.f. lum eius pedes tetigerat , fednimium ciiam tetige- gere autem mortuos,ficut lauare , & inuolucre , non
ticicfurr. rat,& contreftaucrjt:quafi Chnftusnon tactum,fed tam virorum , qum mulierum erat officium. Non
nimium, Scimporrunum taclum prohibeat. At quid ergo mulieres Chriftum , id corpus Chrifti qu.rre-
cum nimio ta tu, quod fequirur , nondum enim afcendi bant , proptere ab Angelis reprehenduntur , Quid
adpatrem meum ? N ce ta citus prx teri bo , q uod al u i- tji4tritis yiutnttm cum mortuis t? Tamen quia hocip- tLuc. 14..
nus Magdalena- pietatem, &rcligionem fuperftitio- furnpium officium fuit, remunerationenon caruit,
nem appellat,& fti:dium erga Chriftum ftultum fer- vt prifia; Chiiilum vidrent. Alia quoque potuit
uorem vocatquod vel fcriberchorruillem^ifi iudi- eiTc caula, cur Chriftus mulienbus priuiqum vins
cafTem Ecclcfix publice int- reffe , vr quemadmo- volutrit apparere.Prfeuerant mulieres digreiEshac
dum hretici de inciis viris, *c muli^iibus loqui ilhcdiicipulisjnon folni vique ad Chrifti mortem,
folcant , Catholici feiant, & ex ipforum verbis de fd etiam vfque a'd Hnem fepultura . Itaquejmulie- u Luc ij,
Gg *
COMMENT. IN MATTH. 7o
res refurreAionis eiut telle efle poterant , qux& A non venerunt,vt mentirentur,pecunia dita eft. Sunt,
mortis,& fepultur* eius tcftes fuerant. Scribit ctiam qui putent.fpe elicienda icerdotibus pecuni mi-
Chriftus,faciliusmulieres,qum Aportlos vifo fe lites illis.qux viderant,renunciafle, icicntes quamuis
crediturasefle.vtertingenium mulicrumad creden- auariflmi clfent, tamen vique ade eiTe aduerfus
dum magispropenfum facile , qum virorum. Chriftum animatos.&tantopere timere, ne refurre-
Euentusiddocuit. Aportlos enim enam vifo Chri- xifle cederetur, vt facile diuinarent fore, vtpecu-
Infikverf. fto dubitilfe,Iegimus\Mulieres vioquidem,&au-. niamfibi ad celandam eius rcirreiionem darenr.
*7- ditoangclodubitalTe.exIoannccoIligimus, viib au- Non facile hoc credo, nec enimi capitis periculo
Luc* . tem chriitodubitafle, nullo ex Euangelifta colligi- expofuiiTent , ipetam incerta; venerunt ergo non vt
' mus. VoluitergoChriftus,permulieresdefua iam pecuniam emungerent, fed vt officij fui rationem
refurreione perfuaas Aportlos ad credendum r.ddcrent,neforcaflsapud Prxfidem ramquam de-
paulatim prxparare.AliasHilarius,& Ambrofius, fed firti officij refagerentur.
allegoricasrarionesafFerunt. Quxruntalij,curaon il. Et congtegati cum fenioribus.] Scribas ctiam in-
ipfe Chriftusprius,qum Angelimulieribus appa- telligit. His enim perfonarum generibus , Iudaeo-
. ruerir.Inpromptu ratio eft, quia minime cum Chri- g rum Concilium conftabat,vt docuimus". Detcftan- nc1?-1 4-
ftum efle credidiflent, nifi priusab Argclo de eius da facerdotum contra cognitam veritatem indurata
refurrectioneedoebefuiflent. malitia , cm auariiTimi fint,. mendacium tamen, &
10. Tune ait iUn.lefus , nolite timere.] Vero fimile eft damnationcm mam emunt. Sed non poteft pecunia VerltS*-
mulieresad pedes Chrifti, quamuis vna ex parte.re- veritasvinci. Namillosipfos, quiad mentiendum v^ililT
pentino perfufas gaudio,qud eum ante fe vidrent, empti fueran t , milites credendum eft, & glorioim
a alia tamen ex parte tremebundas aeccfifle, &num Chrifti refurrcionera Srlcerdotum , qui', vteara
phantafma eife dubitantes , antequam propiusreco- obfcurarenr.pecuniam dederunt,facinus inter fami-
. gnofeerent, &loquentem audirent : propteredicit liares fuoseuulgafle.
i\\is,t!olite timere. 14. Etfiboc auditum fuerittiVrxfidc.] m ?-
Jtejenunciate.] Idem easfacere, quod Angeli,iubet, apud J>rafidem,Aut coram Prafide, id eft>fi fama ad prafi-
vt Aogelorum vifionem veram fuifle confirmet;ita dem peruenerit,hoc enim fignificatcV.vt apud Pau-
Chrifto Angcli , Angclis Chriftus mutuam opcram lum , cm * /^ Vontium Tilatum, aut fub 0 Tiffl0t
prxftitcrunt. Ton{ioVilato, vt nofter vcrtitinterpres, quafi legerit
Fratribus mets.] Quidam fratres Chrifto eius - . Fortafle & hoc loco pro m , legit re , quod ali-
bcap.u 4 gnatosvocatos putant, vtfuprb,meliusomncsdi- quando,vtaliislocisobleruauimus,c perfonaagte
* Vota fcipulosintelligemusjvtdixcrat Angelus c,Ctieuntes, in verbis paflluiscopulatunidcoquc vcrtitxf/vf^.
' ' dicitcdifcipidis em, qucmzdmodum cfedus cthm de- Porerant milites mrito Prarfide timere , neab Crente
clarauit : mulieres enim nonfolis Chrifti cognatis, illotamquamnegligentes,autprxuaricatorespuni- 'jf"' tB:
fed omnibus etiam Apoftolis eius , nunciaucrunt re- rentur. Contra hoc pcriculum,fuamillilcerdotcs mtIU{IllM,
Verf. furreftionem,infrd,&npud Lucarne, &Ioannemf. viciffim mentiendi opcram polliccntur : futurum.vt
ecap.14.10 Vocatautcmomnesdifcipuloj fratres, quod,ficut ipforum mendacium fuo ctiam fuper addito menda-
cap, .0.17 jpj~Ci qUamuis alio genere quam ipfe, Dei filij eflent, co Praifidi perfuadeant.atque confirment. Trxfidcm
gcap.t. qui* eius faciebantvoluntaem3ficutdixerat5,Q/e fibi milites defendentibus, qui eos maxime accuirc
4,9 s o. eft muter rnca^ quifuntfratres meilCr extendens mamm in deber videbantur.fcil erediturum: tmitm, inquit,
Cur dife- difcipulos fuos dit: Eixe mato mea:&fratres mei : quicum- Hilarius p,<i cuftodtbus,qut omnia kacviderant , argento re- j^,"'"'1"
aChrifto" ^wemmfecer"'v^unt4tem^tr*s >2' inc<eliscfl,ipfe furreiiienisfilentim,& mendacium furti. Militumautem
ppellati! meusfrater,&foror,& mater e.Nanabo, inquit, nomen mendjaciumfubtiliter, i eleganter his vcribusSc-
h Pfalm ti. tuumfratnbus mtisjd efl,dtfcipulis h,vt d Hebraros i ex- dulius 4 coarguit , q Lib.j.afi
ij. ponit D.Paulus. Hoc loco peropportune Aportlos Fare improbe cuftos,
i cap. t. it.
fj-atres appellauit , Sc vt fe Chriftum efle oftenderet, s~j>ondefcelerata cohorsjiCimftus,ytaudes
qui eos iam cum in media concione eflet , digito de- Dicere,conrufiofmitm produius ab antro
monftratoSjfratres fuos efle dixcrat,& vt blanda fra- Stpitos latuit,cuius tacet inius amichtsi
trum appellatione deieos metu eorum nimos al- Cuius ad exuutasfedet ngelus ? anne beati
lcuaret,& ad fe vifendum inuitaret. Corporis ablator yelocius ejfeputauit
Verf. 7. Vt cant in GaliUam.] vide qua? filpr xdicta unt. Soluerecontefum^tjuamdeueciareligatitml
Sciebat Chriftus , Aportlos blo muiierum teftimo- Ci*m morafitfurtts contraria i cautius erg
nioinGalilasarruturosnon efle, fedfacit,quodinfe Cum Dominopetuerc magis fualinteatolli.
cft,& quia expediebat,vt eo irent, fcque ibi primim Mentita eft vox yanai,tamen iftafiguran*
vidrent, ire nihilomins iubet, multa iam eiufmodi Kes b^et egregiam,ludais confit ademptum,
obiruauimus exempla,vbiChriftus non id.quod fa- Qwm nos demtopotamuspettore Chriftum.
eiendum,fed quod fieri oport ere ciebat,fieri iubet. j. Et diuulgatum eft verbum iftud apududtos vfique in
it. Qw cum abnjfcnt.] Vt Apoftolis, quemadmo- hodiernum dtem.] Nempe Chriftum difcipulisfurto
dumChriftus,&Angeliiuflcrant,renunciarcnt. fuifle iublatum . vtC'hryfoftomusr, Euthymiu,rHomfI;
Ecce quidam de euflodibus.] Indicat, nonomnescu- Seucrus, 8c Rabanusapud D Thomam exponunt. Marth,
ftodes vcniTe ad principes facerdotum. Curautem Ncque qui aliter interpretetur inuenio, etfi nihil ab- fin Ce*"1*
non omnes venerint jdiuerie coniehirx funt, aut furdieflevideo.fi hoc ad id quod Euangelifta dixe-
quod catteri animo perterriti nihil aliud haberent rat,referatur,hocipfum velinter ipos ldeos diuul-
curac , qum vt fugerent, 8c quafi malfuni officij gatum fuifle,milites data lcerdotibus peoinia cor-
pnasdaturi,deiitercerent,autqudaufin6fuerint ruptos , dixifle , atquediuulgafle difcipulosi dor-
id nuntiare facerdotibus non credituris , fd in ipfos mitibus furatos fuifle corpus: ncque huic interpre-
potis culpam, calumniamque conieuris, quafi tationiquidquam ad probabilitatem deefle praeter
prxuaricati eflent, pecunique Chrifti corpus dirti- bonum auclorcm video.Ceterm e per fe probabi-
pulis vendidiTentj&miraculifigmentofceluf velare lior,qud,vthocdiceret,qumvtillud,quod omnes Duulgiu
conarentur: autqud, quiad icerdotes vnrant, interpretes dixifle putant,pluscaufe Euangelifta vi- aPu<1
1 LitM.hift omnium nomine venerint.vt Potaluuencui 'inter- detur habuifle. Magis enim conueniebat hiftori,vt j^j0',5
Eu"- pretatur: idque ex infr dicendism colligitur, non docerer,fcerdotumfraudem,neapud ipfos quidem frausfala
mYex .ix, cr,imiiistantumqui venerunt, fed illis ctiam, qui Iudiosjatuiflc , ne quis exiftimaret, fc illis falfumia Cbu.
7oi CAP.XXVII. DE CHRISTI APPARTION. 7t
obiecifTe crimen;qum vtdiceret, ludios crcdidiTe A bus fimul difcipulis, aut plerifque omnibus vifus eft.
Chriftum difcipulis furto fiiblatum,quod vt expo- Nam etfi priuatim matrifu.c , Magdalenas, Petro,
ncret.hiiloria minime poftulabat. duobus difcipulis cuntibus Emauntem apparuerat,
16. Vndecim autem dijdpuli.] ludas enim aut iamfe- tamcn omnibus, aut plerifque fimul difcipulis non
fc laqueo pnfocauerat , vt omnium fix auctorum nifi bis ante apparuerat:primm eodem die, quo re-
fertopinio, autcertfpe omnisflutisabkcta , Ia- fuiTcxerar,abfenteThoma:icund octo diebus poft
queumeogitabat , ncqueaufus fuerat , poftquam Thoma iam pnfente: tertio hoc loco , cm feptem
Chriftum vcndidiiTet,ad A poftolorum redire con- difcipuli in mari Tiberiadis pifcarentur.Nono appa
fortium. Oportcbatenim Dauidis impleri prophe- ruit omnibus fimul difcipulis in monte Galilxi,vt
tiam ,.tt habitalio eiui defera, & epifcopatum dus accipiat hoc loco Matthius ait. Arque hc, vt Chryfoftomus
VUS if "tier *, vt Petrus binterprctatur. Videat , fi volet ie- cxiftimatjvltima fuit ante Afcenfionem apparitio,cur
biftno! ctor,qua; nobis fupr1 dicta funt. Auguftinus decimam addit cam, qua difcipulis in
ccpt7.4 hiermit in Galilaam. ] Non ftatim;fed port oc~to,vt ccelum afcendens vifus eft. Ex D. Paulo p alii dux p Cor.r,
bbr.5.lc minimm,dies, vt D.Auguftinus'* ex Euangelilta- " apparitionescolligi poffc mihi videntur. Deindejn, 6 7.
eonCEg rum hiftria probat. Multa enim Matthxus prxter- quit,T/ efl.plus qim quingentisfr*tribusfimtd, ex quibus
Chriltus taittit,qux,vtalij teftanturEuangeli: tamper octo dies multi manent vfqae adbuc,quidam autem dormierunt. Hein
primm B. Apoftolis adhuc lerofolymi conuenicnti bus facta de vifus efllacobo.) Quibus fi earn ethm addamus,qua
Vitpoftic- funt. Qui,vt, quoordincaccidcrint, intelligantur, D. Paulus poft afcenfionem in ccelum fibi ^atov vl-
lurrcionc alienum non ent ab hoc loco quibus , & quo tempo- timo tamquaw abortiuo,vifam effe dicit, tredecim om-
jppiru t.. rc Chriftus poft refurrectionem apparucrit , obiter mno Chrifti appiritioncs repcriemus.
in explicare. Pnmum quidem matn f u apparuic, non himontem, ybi Ceniteert Ulis Dominus.] Niliil de
pfo refut- quod Euangcliftac factum dicin^fcd.quod fieri de- monte Chriftum mulieribus dixifle tradunt Euan-
itionis. eucrit, credendum cd. Nec eorum mihi placer dih- gelifti,neqae confit, m id mulieribus.an Apoftolis
Jitippa- genua , quiin hac opinionc inanimisferomnium dixerit.dixiife tamcn aliquando ex hoc loco perpi-
Catholicorum iam inhrrente refutanda multum cuum el.aut ante mortem,cm His dixit, poftquam
opera? conimunt. S ecu nd eodem dicquo refurre- autem refurrexcro , prxecdam vos in Galiliam , fu
xit, apparuit Magdalenx,aut foli , vt D.Auguftinus, pr 4,vt putat Euthymius, aut , polt reiurrcionem > qc.i. jt."
Sc pleriquc interpretes putant,aut , vt nos fumus in cm Icrofblymx difcipulis apparuit, vt quidam exi-
terpretan , vncumaliisinulieribus, quiadfepul- ftimmt. Cur in montem difcipulosire iufTerit ,non
,
eloM.io. ci um fimul vnrant
., . Tertio,
1 vt maior pars
1 r fentit difficile fufpicari poiTumus.Volcbat cum illis liber,
auctorum, omnibusmulicnbus, qui ad rnonumen- & fine arbitris loqui,quod quoties volcbat facere,in
tum vcncrant,fimul rcdeuntibusipparuit,quod eo montem cos ducebat vtapparet fupr ' , vt Euthy-
dem ctiam di* factum cft. Quarto eodem quoque miusadmonuit. Quisillefuerit mons, cei tum no i
die Petro crcditurapparuille; aut.foli, vtputaLeo eft.Hoc tantm conftit,fuifTeiuxta mare Tiberiadis,
tI ... - I X f,aut,vt vero fimile eft, ctiam loanni, cmfe- qui Se lacusGenefreth,&mare Galila-xappellaba-
na Michael pulcro rediifienrjVtcouigitur ex Luca - unexu Du- tur '. Nam ex monte.vbi difcipuli erant , ad marc il -
Conltant. minus vrr,cy apparuit Simtni , Sc ex D Paulo 1 , tradidi lud qu i fi propinquum pifeatum ibant , vt confit ex & M 18.
"P i f- emm obis in primis , quod accepi : quoniam Chrius mor- Ioanne t.Quapropter eorum opinio, qui putant cum tca .-Lt.
cip.i4 34 tHUS tftjecundm Scripturas ,propeccatisnoris ,&quiafe- foiffe montem, vnde pofte Chriftus in ccelum eue-
I Coc), pahus e,& refurrexit tertidiefecundm Scripturas,& tus cft,vcra cfTc non poteft , quia hic , vt Muthius
quia yifusefl Ceph/e. Quint eodem rurfus dievifus fcribitjin Galilia erat, ille autem , vnde in clum
Lac.14.1j. eft duobusillis difcipulis euntibus Emauntem '.Sex D afcendit,mille,aut,vtalij volunt, bis mille paffus ab
to eodem die fubvefperum, decern difcipulis, ab- vrbelerofolyrfla diftabat, vt ex Actis u probatur. ucap.i i }
fente Thoma ,Ierofolymx domicongregatis appa- Ali] cum montem fuifTe exiftimant , in quo Chriftus
ruit K.Vndefequitur.eodem vcfpere, Sc cum duobus transfiguratusfuerat,quem plerique Taborium ap-
i^an.io. jyjjjpjjijj tmjuntj cnafTe, vt Lucas leri bit, & pellant,quaderediximus fupr x.
;cap.i7;
Icrololyma: decern dici puls apparuiife. Morccnim 17. Et videntes eumadordueTunt.] Id eft,adhibita ex-
fpiritus, magna locorum fpatia momento temporis trinfecus adoratione crediderunt , conf.ffiquefnt
pern eabat. non folm Chriftum , fed verum etiam cfe Deum,
Hi fex apparitiones eodem die, quo Chriftus re- cm de eius iam refurrectionc dubitare non poffent.
fu rrexir,accid erunt. Septi m octo poft d 1 es,vndecim Dabitationi enim adorationem opponit, cm ftatim
iimul Apoftolis prxfenteiam Thoma in eadem vrbe addat , quidam autem dubitauerunt. Quibus in verbis
1 low ie. Ieroiblvmorum apparuit etfi Hieronymus in mon quiri folet,quomode difcipuli poft tot,tque aper-
is. teilloGililii, dequo Matthius loquitur, hanC - tas vifiones dubitauerint. Nonnulli non ex vndecim
pa ritionem faftam putat,mins,vtmihi videtur,pro- difipulis,fcd ex alior numero, qui difcipuli etiam
babilitcr.Odtauo feptem difcipulis, Petro , Thomx, P appellabantur,eos, qui dubitauerunt, fuifTe putant;
duobus filiisZcbcJxi , Nathanac'li , &a'iisduobus, cmeum poft refrrectionem numquam vidiffent;
quosEuangeftxnon nominanr.pifcantibusin mari inquafententiaThcophyl ictuseft. Ii j de illis pfis Quinam
, alilii vifus eft. Qnare quod ibidem Ioannesdi- Apoftolis,qui Chriftum adorauerunt,dictum exifti- fuciint qui
. mloan.11.1 . . . " a, jrir- -
Veri*. cit *, btcum tertomdmfejttM ejtlepv dyctpulisjuts, cum rnint^quidam autem dubitauerunt, non quod eodem lo - hoc loco
co,ac tempore , Sc adorauerint , Sc dubitauerint , fed runt.dubitauc
refurrexijfet Imonuis .nonficintcUigendum eft,quafi
tertantum priusvifusfuiifet , riimfaepius iamappa- quod Uli i pfi, qui tunc in monte adoraucrunt , prius
Qmmodo ruiiTe,vt probauimtis , manifeftum fit : fed aut,vt D. Icrofblymae dubitalTenc Q^am ctiam interpretatio-
"nieChri. Auguftinusintcrpretatur",vtilludaduerbiumffm&, ncm refcrt &approbatTheophylacbis.Sed dubium
. Hut appa- nonadnumcrumapparitionum , quafi tertio tunc non eft, quin Euangeliftanon folm tempus tem
itolis dica" aPParucrit> fed ad numerumdierum,quibus app pore, locum loco, fed perlbnas ctiam perfonis
ter. ICa ruit.refcratur enim ratione tertio tunc appa- diftinguere voluerit; alios fuifTe, qui crediderunt,&
eLibr. j.de ruit. Primo enim dic,c]uor.furrexerat,fexiesappa- adorauerunt, alios qui dubitauerunt. Manifeftum
<of ug. rucrat Oo poft diebus itcrum,nunc pifcantibus di- enim eft, non omnes dubitafTe, non ergo eofdem &
a?,lJ- feipulis tertio apparuit. A ut,vt ego intelligi poiTe pu- dubitiTe,& adorafe intclligit. Ali) interpretantur,
to,vt Ioannes non de quauis apparitiorie , fed de pu nonnullos ex Apoftolis fimul atque in monte vide-
blica, & generali loquatur , qua Chriftus , aut omni- runt Chriftum,adorabundos procidifl"e,alios cuncta-
7o5 COMMENT. IN MATTH. 704
tus effe,ac mbftitiffe.Wi quidem de Chriftirefurrev A meo quidem idicio ad huius reiexplicatlonnc-
ione,& diuinitate dubitantes, fed an ille, quern vi- eommodate.Loquitur enim hic,non dequ-alibet po- Peqeap.
debant,quemque alias poft rcfurreftionem epe vi- teftate.ied dc ea,quam Apoftolisdabat,id eft,de po- ttftatc bic
derant,Chriftus effet. In hac fententia videntur elfe teftateregni fui fpiritualis acquirendi, colligendi- ^tlllus
Hora.in. Chryfoftomus*, & GrcgoriuiNyfenusb, &Iuuen- que.quam ad rem ApoftoJos mittebar. Et ita loqui
Matth.91. cus,&Eurhymiusc'. AlijquodMatthxusdicit,^- tur, quafi earn poteftatem ante refuuxftionem non
Orat. 1 liem Autem dnbitoutrant , non ad hanc vifionemjqui in habueric, vt alio loco idem Athanafius annotauit.
dc rcfur-
retfl monte Galitexaccidit , fed ad eam,quaIerofolymae Nam tamquam de re noua A\c\t,\datatmihiommspo-
ca Cora accidrrat,cm Thomas dubitauit, &cmalij difei- teas,euntes ergo docete,&c. Non ergode ealoquitur
d Luc. 4. puli fpiritum fe videre putauirunf1 , referendum poteftatc,quam vtDeus , de ea , quam vt homo,
7 exiftimant , voluiffe enim ftudentem breuitati Mat- fed dc ca , quam vt redemptor hominum habebat,
Ioan.io.it. th-cun, omriej Yiones,'quibus Chriftus difeipulis quamque per mortem, krcfurreconemfamfibi
x apparucra,vComplccli, &quidquidin illisnota comparauerat. Quia enim omnes homines fuo fan-
tudignum acciderat , indicare., Accideratautcm.vt guineredemerat, ius habebat eos in regnumfuum
nonnulli difeipu , maximeque Thomas dubitaret, 3 congregandi,& veluti fubditos fuo efficiendi.De ea
ideo ergo d ixi t, quidam autem dubitAuerunt , onqui- ergo loquitur poteftate, de qua illi Patre dictum
i dem tunc in monte Galilxa, led pris lerofolym*". eft '",Dabo tibigentes hartditattm tuam/ poe/fienerrrtuam m PfaUt.
Dicctaliquis IeroioJyma* non iblm Thomam, & trminos tena,Sc de qua alio etiam loco n', Sede dextris PC
nonnullosalios,fed omnes omnin difeipulos dubi- mets , donee immicos tuns fcabellum pedum tuorum:
e Luc. 4'. tauiffe.putaffquefpiritum fe viderec. Repondent dequa perEfaiam" ,Ecce dedi te in lucem gentium ,vtfis OCJP-4j.(.
7. . qui hanc fequuntur interpretationem , vold , vt mi [dus meavfque ad extremum tetra. dtcit Dominus,
hi videtu^probabiliter.Lucam communiter dixiff, in tempore plcito exaudiuite>Cr in die faintis Auxih.itus [um
dicipulos exiftimaffe fe fpiritum videre, non qud. tm , Crftruauitt ,cr dedite infaedus popuii , vt fufeitarts
omnes exifti:nauerint,fed quod aliqui,ficut dixit fu- terram ,<T pojdtres hereditates dijfiptas ,vt dceres his qui
prMittha'usf.latrones in Chriftum crucifixumie- vinclijunt, exite ,&his quiintenebris ,reuelamim\ Dcea
fc.17.44.
ciffe conuicia quia vnuslatroiecerat. Pfecmihi pla- loquitur poteftate.dequa Daniel p , jlfyiciebam in pcap.7!};
cet fententia, vt Beda? etiam, & Theophylacto pla- vtontnoEiis , tr ecce cum nubibus cali, quafiiushomi- J4.
cu iffe video. nis veniebat , & vjque ad Antiquum dierum peruenit , CT
18. 1 accedens leftu .] Sunt qui putant,hxc non tunc, incoiifyeciueius obtulenmt etim : dedit eipoteflatem , Cr ho-
fed pofte in vkimademonftrationc, quale Chriftus norem ,CT regrmm , CT omnes popttli, tribus, CrlingH&jcr-
difeipulis oftendit , cm vdlet in ccolumafceqderc, nient ei : ptelas eius,poteasaterna, quo non aaferetur, CT
- - 1 '
accidi!Tr,quod vald mihi probabile videtur. Multa rtgmtmtius, quod nan comtmpetur. De ea denique lo
gcap.ii. ctiim narrt Ioanncsg caeteris Eiiangcliftisprster- quitur potcitate, de qua apudloannem s dicit, * qcap.if.j).
it. vf- rnifl~a)qua?poftmontis Galilaex apparitionem, &an- fidite, ego yici mmdum. Hanc fibi poteftatem per mor
quead fi- tequam |lc firent. qu nunc Ma tthaeus (cribit,con- tem , & rcfiirrcccionem fuam datam elfe dicit , quia
1 tigerunt. Quod Petrum Chriftus ter interrogarit, earn meruit propter quod, inquit, exaltunit ,& rPh,*.j.iOi
Simon diligis meplus hu ? qud il Ii pafeendarum ouium dtdit tili nomen quodtjuptr omne , vtinnomineltfu
fuarum curamdederit;quod qua morte moritu rus cmnegenu flettatur caelefiium , terreflrium , CT infernorum,
effet, fignificauerit.qud Petrus deloanncdixerit: hoc eft : Data e mtbi omnis poreflas in caelo , CT in terra,
hteautem quid} Chriftus refponderit ; Si tum volo - quapoteftatead propagandos regni fui lines Apo
re, doneeveniam , quid ad te ? turnefequere : qud exierit lllos mirtit , vt rctiftimmihi videtur Vigilius fin- f ^
fermo inter ffaires , quod difeipulus ille non moritur : quae terpretari. Q^od autem dicit m calo <r m terra, pro- uer>EutP
h In Com. omnia'1 Deo iuuante explicaturifumus. ptere dicit , vt vbique e, quemadmodum fgnicat
in loan. Data eflmthi omnis poteflds in calo ,& in terra.] Qupd D.Paulus, regnandi poteftatem haberedicati fed ex
Chriitus Apoftolis poteftatem Euangelii(prxdi- D hoc eius regno quajdam pars, id eft , ea qua in ccelo
f ote- candi tradat, datam fiifi in ccelo, SciQterraomnem ent.iam penitus acqui(ita,& pacata erat:altera , qux
ftatem c- pi'teflatcm dicir,eo fpeftat,vtdoccat, f nihil fibi te- inxerris, fpirituali bello aequirenda, quam ad rem
memotet. mere arrogare , nihil xIii s dare, quod non habeat.Sf, Apoftolos mittebat.
vtvulgloquuntur,fuas illis quodammodo literas 19. Euntes.] Intelligit in vniurfm ternm , ficut
patentes oftendit,quibus conftet.qua eo"; auftoritate dixerat, data e mthi omnis poteas in eeU , Cr in terra,
Apoftolos creet , &tantam illis concdt potefta- ipic enim in clum, id eft,in vnam partem regni fui,
tem.Illud durius videri poteft, qud fibi datam om- qux iam pacata erat, vt in folio fuo ad d extera m Pa-
nem poteftatem dicat, cm earn ipfeper fe habeat. tris federet, afeendebat; Apoftolos in alteram par-
Locus pto Non preeteribant hoc negligenter Ariani, fed contra tem.id cft,in omnem terram mittebat.vtad fe omnes
diumitate Chrifti diuinitatem inter alia Scripture teftimonia, hominesreuocarent.IdMjrcustapertisdiit, Eun- tcap.i ij.
Avianos1* ^oc ct'm Catholicis obiiciebant , quafi Deuseffe tes,mc\mx.,inmundumvniuerum. Opponi: autem vni-
plicatuj.. " npn poTct , cui poteftas non innata, fed data effet, vt uerfim terram Iudxorum terminis , quibusant" ueap.to.^
i In orat. Athanafius i ,& Cyrillus auores funr. Duobus Apoftolorumlcgationem definiuerat. In iw, in- ^^f"
contra Ati m odis ver eres i II i Patres refpondebant Primm data quit , gentium ne abieritis , CT in eimtates Samaritantrum flt
llot.qud fibi omnem poteftatem dixiffe Chriftum , quia cum ^ ne intraueritis. Tunc enim quafi hereditario iure Iu- sc quim.
Dcus ex
Deo fit homo ficbs eft.cam cum natura humana aeeepiffet, dxorum rex effet , ad folos ludzos Apoftolos mitte-
Verbum. vtnobifeum communicaret. Itaque non tarn fibi, bat ; nunc per mortem , Sc refurrectionem fuam ia
Lib.;.in quam nobis datam effe fignificare. Sic Athanafius. omnes homines regnandi acquit to iure^n totum or
loan. cap.}. Deindc aeeepiffe quidem poteftatem, quatenus ho bem terrarum mittit , declarans nunc per mortem
mo erat,quam quatenus erat Deusnaturaliter habe- fuam,difruptam fuiffemaccnam.quaregnum fuum
bat.Sic G regorius Nyffenus , & Cyrillus Alexandri- intra ludaeorum fine's feptum continebatur,vt ait D.
nus. Potcrant fine vlla abfurditate conceder etiam, Paulus x,idequelongius nunc effe regni fui limites x .
quatenus Deuserat poteftatem omnem ficut & na- proferendos, mari yfque admare , Craflumine vfque
turam ipfara diuinam Parre per arternam genera- ad termino orbis terrarum y, aos regni, id eft, 7P^'-71-
tionemaccepiffc.vtiidcm au<ftorcs illud interpreta- Eccleficcfia: , qum orbis terra; fines futuros effe:
l Lue lo.tfc Iio\cnt,Omnia mihi tTAditAfunt Patremeo^. priusin Iuda?a tintiim notum fuiffe Deum > zP*17/1
Hxc omnia ver quidem dicunmr , fed non ltis vbique cognofeendum. Populus, inquit , quem non ce-
705. CAP. XXVIII.;dE INSTITVTIONE BAPTISMI.70S
gmui, feruiuit mihi, in dudttti durisobediuitmihi'. Q*- A dqud,&ffiriti4fdnc7o.Conftitcihmt Apoftolosnum-
44- 4. erunt , qui drtte nonwtemgdbdnt ^inuenerttnt , quinan quam aliter, quam aqua baptiza'fe, proptere cnm
- I&t g s.j. qutfiuermt mt ,& yocdbo non plebem , fiebern inter Chrifti,& Ioannis clifcipulos xmulatio nata eft,
Ol . . Ergo quandoquidem me miilieftis , cui qud Chriftidifcipuli,ficutloaniK'sfadcbat,aqua j joan
_ t). Rom. 9. ddta e cmmspoteflds in calo , & i tend , & me vobif- baptizarcnt1. Philippus etiam sunuclium illumCan-
a cum communicata (hanc enim emphafim habet dacis reginxita proculdubi inftitucrat; deber eos
hoc loco partcula ergo. ) Duetefioa humanara fpien- qui in Chriftum credidiftcnt, aqua bapfizari. Cm
tiam,quanihilcftregnomeomagis aducrfum; flul- enimadaquam quamdam perueniTent, ecce, inquit
i .Cor.i. fi,ta ennn e AH Beumd, fed diuimm, qua: apud Eunuchu s,aqud,quii prohil/tt me baptism m ? & * refyon- m . 8. jfr
X1' hominesftultrtia cft,docetc crucem meam , ludis dit Vetrus,mmqmddqudbt quisprobiberepotejl, rtnon bapti- * .
quidtm'fcandalum,gentibuidutemultitiam; ipfisdutem ">- ^turhi^quiSpirittimjanciumacccperuntcut'nos} la ex 4ff 47
et. Cor.f: catis Lk/j is , Grxcis Dei virtutem , & Det/apientidm % figuris etiam per Apoftolos declaratis manifeftum
4 Marcus fquid doduri cTcnt expofuit ,prddicdte, in- cttScribit Paulus-", Patres vetcrisTeftamenri in ma- "-Cor.ie.
f cap.ii If. c\uiz,Etidrlgelium emni credtuTtt. ri baptizatos efle.ScribitD.Petrtiso peut in di'uuioper *' E
..
Iocds ex- Hoc verbo noniolmnunc Anabaptiftx, einfa- g aquamottodnimAliberatxuni ita mvcmilis formx bap- i.xi
pl cinn de niush.rreticorumgenus,quomagisfibi faperc vide- tifmum mullos homines liberate. Vndecolligitur,quem-
baptifmo tur, fed etiam nonnulliantiqui , bonique audores admodum mare & diluuitim aqua conftabit, it
I :. abufi funt,vtTcrtuflianus g , ?c Nicetas k , vt proba- baptifmumaqua perfici deber?. Hinc Selcuci,&.
tbiibd rent baptifinum infantibus f nifi mortis penculum Hermix hxreis rfutatur,qui, vtaudor cltAugu-
Lpn&no; imminerct.dandum noncTe, quod Chriftus ees qui ftinus p.fineaqua baptizandum putabant. qud vbi- P t.ienijr."
-, ii^Com. baptizandifintprisdoceriiubeat,& infantes doce- quecm Ioannis^baptifinus cum biptifmo Chrifti ^^0"1
inora.Grc. ri non poffint. Non animaduertunt, Chriftum hoc compacatur,illeaqua,hic Spiritu indo,& igneper C^
^"Jaz-,n loco non vetare, baptizan eos, qui doceri non pof- fd dicatur. , inquit, baptizo ros in aqua in paniten-
r funt , fed tantm iubere omnes qui pris dodi fue- antem po me yentums e ,fortiorme e , cuius non
rint baprizari.Reliquos vcro,qui nondum dodrinx fem dignus calceamentd portdre,<pfe ros baptisabit in Spiri-
capaccsfuntjf faluosefc velimus baptizan opoi te- tufano,r igiq. Audiui ego meis aunbus Caluinia- \^"m^'t
loan.}.}. re.non hic.fed alio loco doeuit , vt dixit niquisre- num Miniiirum fimilia diccntem,noftramque riden- Luc^ \
rtdtttfucritcx aqud ,& Spiritu fdnelo, nonpote introirein tem.vtille vocabat ,fimplicitatcm, , & ignorantiam, i'oan. r.17."
rectum Dei. QuapropterCaluins,&ciushxrefis fc- q qu6d crederemus , baptifmum neceflari deber
tatorts, qui eumloannis locum non de baptifinik- aqua conftare. Npnenim, inquiebat, magis aqua *ftl';'f'
cramento , fed dc fidei regeneratione intelligendum oum i-nc conftare debet,ciim.bluribuslocis Chri- Minirtri
fie contenduntjnulloScriptura: tcftimonio itis ef- , ltus jgne, quam aqua baptizaturus dicatur. Sicilti arrogantia
ficaci probare poffunt, infantes baptizan oportere. boni dotores Scripturam interpretantur.
Et quidem cimCaluini de pnrdobaptifmo aduerfu s Cm ergo Chrilli baptifmus baptifino Ioannis Baptifmus
AnabaptiDas librum lego , ridere oleo , viderque opponitur,&Ioannesaqua,Chriftusigne,& Spiritu chnil1 *e
mihi videor,hominem hzreticum,dumfiiis,non c- fanfto baptizare dicitur, noneftfenius, Chriftum '*
cleiaarmis aduerfus alios hacreticos pugnare vult, aqua baptizaturum non eile, fed non folaaquaba- railt-
locas con- turP'tlr in pugna becumbentcm. Etabfurdis,& ptizaturum , vt Ioannes baptizabat , fed prarter
I va Calami, infolentis codem verbo Caluiniftarum interpretes aquam, qua extrinfecus adhibetur, Spiritum fan-
idemif abutuntur,ncqucRomanumPontificem, eque vl- ft.im intrinceus efFufurumeTe, quiimmiflofpecie
fiooc Do- lum alium Ecclcfii Catholicse Epiftopum, Apoito linguarumigncfigniicetur, vt die Pentecoftes fa-
oiis, & lorumfucceiTorcmdicipoflre, cm Apoftoliaddo- lum eft.qucmadmodum Damacenusr interpreta- rli4.Jeff.
_ Faftoram cendum mifll funt, ipfi non doceant. QuidCaluini. D tur. Qare ex his locis tantm abeft, vt colligitur, ba- dc oriho<1.
9 explcalas ftarum Miniftri ? an Apoftolorum fucccTorcsiiint? ptifmum aqtja conftare non oportere, vt alter potis ca^ l0,
Ipoftolc
At illiquidem docent, fed , vt omnes faciunt hoereti- Caluiniftarum error inde manifeftiilm refutetur,
cijApoftolis contraria docent. Cseterm, vtde do- qud inter Ioannis& Chrifti ba^kifmum nihil di-
drinx genere nihil dicamus, quod noftrum omni (enminis ciTe dicant,id contra hunc errorera fupr
antiquitate probatum , ipforum omni antiquitate copise difputauimus. fCap.3it
damnatum eft,de hoclolum difputemus loco. Forma quoque bapiifmi prifcribitnr his verbis. Deforma
Obiiciunt illi nobis,quod Epifcopi noftri non do- Nam ct ex hoc loco,fi quis fubtiliter, & pertinaci- & verbis
ceant.Obiiciamusilli nos quod illi quidem doceart, ter tcrgiuerfari velit, fatis apertc probari non polit, baptifm.
fed addocendum miflinon fuerint,quemadmodum hanc qua vtimur, baptimi formara eile oportere,
Calainiirae Apoftoli miifi funt;<f e mihi, inq\iit,omnes poteas in ago te baptizo in nomine Tdtris , & Filii , CrSpiritusfdnili,
r - :t : non calo cjr in terra, lunteseigo docete : Multfaciliusnos tarnen Ecclefiae traditions , verborum cnfum inter
poffnnr.
probare pofiumus, Epifcoposnoftros docere, qum pretante , probatur. Sic enim iemper Ecclefiam ba-
illi fei Chriftoad docendum miflosefTe. Nam non ptizaiTc inde pcrfpicuum eft, qud quicumquealia
folmEpifcopinoftri, fcdipfictiimpcritifacerdo- vfi funt forma,ab F.cclcfia da mnati funt. Excommu-
tcs,quos ifti Moloifi canes,canes mutos, & non val- nicantur t omnes Epifcopi , & preibytcri , qui aliter, t Cbr. *
tes latrare,vocarefolent, ctiarr.fi nullum dicant ver- E qum in nomine Patris,& Filij,& Spiritus Sanftiba- Pol- 4*
bum,milistamcn,qumillidocent, dum venientes ptizauerinr. Iudicati funt Marcion iftae verum non
Caluiniftas,&c*teroshrcreticos,infolentem,nouaav- dare biptifmum, qud hac forma non vterentur^
que dorinam afferentes dgito demonftrant. apud Ircnaeumu.&apudEpiphanium x. Proptcre r Lib.i capj
Baptizantes eos in nomine Vatiis , & Filii & Spiritus Paulianiftarum baptifmus in Concilio Nicenoyi).
faneii.] Dodlrinx baptifmi coniungit facramentum, damnatus eft,quia hac verborum forma non vteban- Harr. 14.
non,vt CaluinusdcliratjTamquam accepta; iam gra- tur,vtex Concilio lxto Carthaginenfii.&exlnno- ^"',19'
tiiigillum/edtanquamdocirina.fideiquefignacu- centio primo a colligitur. ergo ratione omnes V
lum,atqucprofeTionm./Se^/^fii'Gra;cis,aquamer- argutia?,quibushbrumverborumfcnfusdcludipo- ..
Aqna ba- gerc, lauar e, ablucrc, &c. Tertullianus folet verter, tcft,refcllendx funt , vt fi quis dicat,fenfum non eiTe,
ftfmi.rra tingerefignificat. Itaque ipfa verbi proprietate fa- baptizantes eos innomme Vatris^Vilii, " Spiritusfdnlit
br'a*CCC " crament' materia declaratur, aqua baptimum con- ideft.inuocato.aut appellato nomine Patris, & Filij,
fici dcbrre,qucmadmodum Chriftus ipfeapudloa- & Spiritus infti ; fed baptizantes eos audoritate
ttp j.f. nem magis expreflit,/?, inquit, quisrtndtusfucritcx Patris, 8c Filij, & Spiritusini : quemadmodum,
707 COMMENT. IN MATTH. 70S
multi$ beb baptimum in nomine Chrifti datum le- A nus \& Ambrofius'j&Didymus^&Theodoritus h fQ r
gimus,nonquod,quibaptizabat, dicerer, Egoteba- & Fulgentius faabuacd
ptizo in nomine Chrifti,fed quod Chriiti aucbrita- Marcusadditad hxeverba n,Qm crediderit , Cjr la- *
te baptizaret i vt alio loco difturi fumus : pmere fi f6\<ttmfuerit ,falns erit : qui verb non crediderit , condem- fcpifeJ
quis dicat,n fequi cx hoc loco deber eum,qui ba- vabitur. Signa autem eos , qui crediderint , httcfequentur: In orat.j.fc
ptizat.dicere.Ego te baptizo in nomine Patris,& Fi- nomine mea dtmonia eiicini, Sec vtraque re baptifmi ThcoL
lij,8c Spiritus fan<5ti; id enimChritus non dicitf, fed cfFetumfignitcans. Saluos enim nos facit non (ola \^b^
: Spi; erfeftum fign Sp.
fatis eicji aquam fundat , & dicat, in nomine Parris, fides,fd etiam baptifmus, vt Diuus Petrus fcribit
p ,
& Filij & Spiritus fancti;denique fi quis argumente- Quod autem dicit gna autem eos , qui crediderint ,hxc kshZA
tur,ppffl- hrc verba per difiuncboncintcll:gi,vtfen- fequentur, non folm, quiciediderint, intelligit,fcd ty.lio/J
fus fit.baptizantes eos in nomine Patris , vel Filij, vel etiam,qui baptizati fuerint. Nam qui credcbanr,an- 1
Spiritus faneti, quam interpretationem videtur euc- tequambaptizarentur, huiufmodi miracula facer ^
tus probare ; frpe enim in nomine folius Chri- non folcbant; cuius rei in Actis Apoftolorum p illu- rlla
fti datum ab Apoftolis fuiffe baptifmum, multigra- ftrifimum exempl cft.Nec ita intelligendum,quafi m ia,
ues auflores funt- Iftas , inquam , omnes fubtilitates omnes , qui baptizarentur ,ha?c miracula fii turief- omn
vna Ecclefiae traditio,optimi facrarum literarum in- fent, fed quia multi fafturi erant, &ijnenfblm ,e.^,A
terpres omnin diffipat.Nec enim difputamus, quo- fuo, fed aliorum ctiam nomine , & commodo faftu- ortfaej
mod hoeeverba intclligi poffint,fcd quomodde- ri, vt & fiu , 8c ipibrum fides corroboretur , genera- DobuJ
beant.Debcnt autem eo intelligi fenfu,quo Chri- liter loquitur, Signa autem eos qui crediderint , \- lib. Je i,
fto dieb funt, non quem fibi quiqne animo finxerir. quentur. eque Temper ca figna quuta cffclntelli- UIn
HocautemChrifio fenf dicta fuiffe,vt Apoftoli git, fed cm ad idei confirmationem erit neceiTa- ^*tuI^
Cmbaptizarent,diccrcnt, Egotebapti^o innomineVa- rium,quafi dicat,eorum qui crediderint, fides mira- tg4
tris,& Fit\& Spiritus [, vfu , Sc traditionc confit culis conrirmabitur.Sedfincm ilium EuangelijMar- cap.?,
Ecclefiac , qua? his femper, aut idem fignificantibus ci copiofis explicabimus . n
a Aft. i.8. 20. Docentes eos femare omnia , quMumqut mandaui 0I CP-M
Cur Chri- verbis baptizauir. Quomod autem Apoftolf ali- yobis. ] P temes cos jcti*ic ,
' ' T
d . baptif- quandoin nomine Chnfti baptizaTedicantura, lo oft tidem,& baptifmum,pra:ceptorum ob-
mum liai i co migis idneo difputabimus. feruationem em adiungit, indicans, neque fidem,neque 3
Yoluetic in Potcft ment qua;ri , cur Chriftus voluerit hac baptifmum ad falutem fatis efl'e , nifi Dei ctiam - ]
n omine ra- formt dari baptiimum.Multsrationcs eiusreiarFer
tris,& Filij, ce ptaferuemus, vt hoc loco Theophylactus obfcr- fuos god
ri poffunt. Prima, vtdeclaret, vnde vim baptimus .11 it.
uauit. ' . * &hH
&Spaitus
fan*. haberet,nimirum ex Patre.qui Filium fuum mifit, vt Etecce ego yebifeum fum.'] Mitrebatad docendum,
i.Cor.t. pro hominibus morretur ; ex Filio, qui baptifmum quafiadpugnamcum vniucrfbtcrrarumorbefufci- -
it. inftituit,& quodammodo fnguine irrigauh, 8c fer- piendam Appftolos : verendum erat , ne tant operis
Li.de fide
orthodoxa tilem.vberem,erficacem effecit;& Spiritu fando,qui molCj&futurorum pcriculorum praruifionedefpon-
ad );u- ficut aqua extrinfecus nimos nificando lauat. derent nimos. Iubct eos forti animo effe, Se contra
tum. Secunda , ne, qui baptizabantur , humanum tantm omnia pericula confidenter obfifterc , Ce illis afftu-
d Liar. j. de aliquid f recipere putarent , & non folm homines rum efle, & quidem non fer , id opportune. Hanc
Bapc. con dicendo, Ego [um fauli.ego *4polhb, fed Dem ipfum vim habent duae illas diftioncs , tece, 8c ego. Nam ecct
tra) Don.
cap. 9.10. ti. quodammodo diuiderent,dicentes, Egofum Patris, pnfens,& opportunum fignificat tempus , quafi di-
. Ego fum FijjEgo fum Spiritus fancTri,n in vnius tan catjfimulatqueopus erit, vbis adero improuifs,&
Trinitatis tm perfbna: nomme baptizarentur. Tertiam ratio- vt in prouer bio eft , Deus machina. Diio autera
niytciiiajp nem Fulgentius adducitc,vt homines eumdemre- D ige.fignificat eum, qui eos ex omnibus periculis libe-
ez hoc I generationis fux audorem effe intelligcrent,qui ge- rare poffit : quemadmodm fi pugnanti miliri dux
rit proba-
tur contra nerationis auftor fuera t,Patrem,FiIium, & Spiritum dicat,bono,fortique animo efto ecce ego tibi opem
Sabellianos fnum. Senfus ergo verborum eft , baptizantes eos fero, vtapud loannem rdicipulis dicit, ctnfidite,ege rcp<.aj
e Epift.ix. non veftro nomiAfcd nomine Patris,& Filij,& Spi yiei mundum. Ego igitur vobifeum fum,qui mundum
contra A. ritus fncti, id eft, declarantes, atque teftantes,id vici , contra quero pugnaturi etis : ego vobifeum
ranos.
fSer.a c5- quod facitis non veftra/ed Dei Patris,& Filij,& Spi- quicquamf,egoum contra quem princeps huius mundi non habet
vobifeum fum , cui Pater promifit .|<.;:
tra Arian. ritusfandi perfona faccre,ne vefter, fed Dei baptif-
St in orar, mus efTe credatur : fcut de baptimo loannisinnu- fore.vt poneret omnes inimicos meos fcabcllum pe- *e"
dexterna merislocis fcribit Auguftinusd, proptere Ioannis dummeorumt. tPfI.ioM
fubltantia baptifmum vocatum fuiffe.quod fuo nomine, at Variant veterum auftorum de huius loci inter- Horas M
Iil,& S.
fanfti cetra que perfbna , licet aut iuffu , aut inftinftu Dei ,non pretationefententia; : Qmdam,Chriftum non de hu-
Sbel, gre autem Dei perfona baptizaret. Itaque hacvcrba,w mana/ed de diuina natura loqui putanr,qua vbique
gales , Sc ia nomine Vatris,& Filii, & Spiritusfinii , non tantm ad prxfenseft,vt D.Auguftinusu,& Fulgentius1. At ioann.<o.
orar.in hoc verbum baptizantes, fed etiam ad cos, qui baptizant, aliquid mins generale Apoftolis Chrrftum pro- xXib.i-
dift/Ow- referen da funt. mittere manifeftum eft. Aliter enim cum illis,qum
ma mihi
trAitfunt Porro cx hoc loco re veteres aurores Trinitatis cum cacteris rebus, qumquecum carterishomini-
iPmtrtmre. myfterium probauerunt ; hinc ab illis Sabelliani re bus f futurum fignificat. Alii ergo de diuina proui- ^pjj
Lucio, it. futan , qui ex hoc etiam loco fiium errorem confir dentia interpretan unt,perquam Deus, hominibus nuitiile<i>
ftindifp. mare conabintur,Patrem,& Filium,& Spiritum n- mag js,quim rebus mutis , & inter homines iuftis po- h '--
contra Ari um vnam tantm effe perfonam, quod Chriftus tius, quam iniuftisadeffe dicitur. Itaque fignificare
in Concilio
Niccnoha dixerit,baptizanres eos in nominibus, fed in nomine Chriftum fe, etiam fi difeedat , tamen cum illis futu
bita', ft in Patris,& Filij,& Spiritus fancli. Refelliteos D Ba,fi- rum effe, quia Spiritum fan&nm fuo loco miffurus
cpi.adSera. liu$e,hinc potis colligi tres effe perfbnas , vnam na- erat, vteos omnem veritatem doceret : v eos diri -[0.14.1
contra cos, turam,quia cum Pater , Filius , & Spiritus fanctus, vt g er et, ac gubernaret , quemadmodm d ixerat , von % Lib. 7- 1
qaidicebtt tres diftinebt perfbnxnominentr, vnum tamen illis relinquam ros trpbanqs. Ad hunc modum Cyrillus Tuo1'"*-
Spir fanft
elTccreatu- diuinitatisnomen,vna auoritas fit. Alexandrinus , &SaIuianus',& Leo interpre-
r,Scinpro- Hinc alii aduerfs Arianos,Patris,Filii,& Spiritus tantur. Quae omnia vera quidem funt : caterum non ""^pi
feir.reg.Ca- f.n i diuinitatem.equalitatemque probuerunt,nec tantm quid verum fitjfcdquidadcnfum huius lo- uj.Dei.
tholicz. enim nos in nomine vllius creaturae baptizari. Sic ci maxim accommoda tum,qu.rrimus. Fateor,Chri, bEpiftj^
g Lib.x de Athaaafius f , Sc Hilarius s , Sc Cregorius Nazianzc-
Tiinitatc. ftum , quatcnusDcus eft, vbique elle , fed aJiam hc
709 CAP. XXVIII. DE MISSIONE APSTOLRVM.
- prarfntiam uam Apoftolispollicetur; fateor,Chri- A tm ad prdieandum ludis Euangelium pofto-
ftum, miffo Spiritufanfto, Ecclefiam vQjueadcon- los mitterct, prafentiam illis & auxilium Spiritus
(ummationem frculi gubernaturum , tdqueex hoc infti promifit m. Cum autemtradentyos , nolite cogitare m Capte
loco colligi nonnego, qucmadmodum illi, quos tjuomodo,aut quidlaquamini,noenimyos eisrftriloqumini, i?.to.
modo nominauimus^uc^orcs ret collcgerunt: fed fedfpirittts Patris vtri, qui loquitur in yobis e , nunc ad
non quaerimus, quid ex , quod Chriftus dixit, col- docendas omnes gentes miffis, fuam praefenfiam,
ligatur, fed quid dicere voluerit. Optira mihi auxilium pollicetur.
a HomiLin Chryfoftomus 1,D.Hieron.b,Profperc,Beda,& Eu* Vfque ad confummationemftculi.] Indicar,fe hon curt
Matth.9t. thymius hoc loco videntur expouTe, vtChriftus folis Apoftolis, fed cum omnibus, qui in eoruna lo
fa in epiil. non folum de diurna, fed de humana etiam pnelntia cum fucceTuri erant , loqui, quos cria m Apolllos
ad Dama- j0qUatur : non qud quatenus homo eft, corpore futuros effefignificar. Nec enim vndecim illi, qui-
"bibr i de cum A poltolis futuras effet praeens: fed qudfaiio- bus cum loquebatur, vque ad confummationem
Tocat.gen- rem, & auxilium fuum praeientiam appellet, quod farculivi<turierant,vtD.Augufl:inusi>,&Thcophy- ifo g Je
rima ci. non folm, quatenus Dcus, fed etiam, quatenus ho- ^ laftus 0 annotauerunt. Melius qum Hieronymus, Gen. adli-
Quomodo mo> Apoftolis prxftiturus erat. Dicitur enim cum qui his verbis fignificari putar, Aportlos vque ad ter. cap. s.
Chnitus iUis futuruseTe: quia auxilio illis omnibus in rebus eonmmmationemfieuli viuros effe quia etiam fi *" J1"111*
5^. futuras erat: ficut Deus dicitur d cum Iofeph fuiffe, corpore mortuiUint, fcmperanimrfviuunt. Cate- om"
tarum di- & cum in foueam defeendifle, quia illi etiam in nun non promittit Chriftus ic illis in ccelo, vbi opus
cat. carcere opem tulit, yenditttm, inquit, iuum non dereli- non eft,fed in terra,in puluere,in arena,in certamine
d Sap.io. quit,fedipeccatoribus liberauit cum t dejeenditque cum coin affuturum.Illud D.Hieronymus p,&Gregoriu$ Na- pAdu.Htl-
- foueam. Etrurfume, Et fatriarch/t Amulantes Iofeph yen- zianzenusi, reftmonuerunt, prarpofitionem illam, uidium.
f pial 7 ' iawA in Aegyptum,ey erat Dem cum eo,Sc vt dicitur f, yfque, non cxcluderetempus,quod poft confumma- q Orat.4.
0 * '}'* Tkiultatnbulationes Utorttm,&deomnibHihtsliberabiteos tioncmflculi futurum eft, quafi fignifcet Chriftus, aeTheolo-
Dominur.Sc vt feribit D. Paulus B, Deum fe ex omni- poft frculi confummationem , i cum illis futurum f"'nfca{d
g t. Epift. bus perfequutionibus eripuiffe,&vtChftuscum noncTe. Quadcrcfuprlrdifputauimus. Atquehac prtcuia_
adTim.}. 5tCphanofuit, cm lapidaretur, quia eum in ccelo ratipne inepte qusedam recentiorum Hebraeorum rum,vique
ftantenij&quafimanum porrigentem,auxilimque argutif refelluntur.Non enim dicitur,hifi quod du- &donec in
h i fercntem Stephan vidit k, & quemadmodum bium effepoterat. Dabiurn non erat,quin poft con- knpmra.,
S{ ' ' Deus Iercmia? propheti officium recuintidicit.Nf fummationemficuli Chriftus cum Apoftolis luis in * ap"1"
timtas a facie eorum , quia tecum egofum,yteruam te, dicit regno fuo futuras eilet: an autem in certamine cum
i lerem 1 Dominus i,Sivt Ezechteli dicit *, Eccc dedifaciemtuam illis futuras effet, dceopoteratdubitari: ficut Pa-
g. yalentioremfaciebus eorum, &fitntem tuam durtoremfron- ter dicit filio f, Sede a dexiris meis, done immices [(\,
s Cap. j. 8. tibus eorum, yt addm.intern, Cr yticemdedifaciemtuamt tuos fcabtUum pedum tuorum ; non enim fignificat,poft- 1.
9- ne tunea! eos , eque metuas a facie eorum , id eft , fortes quam eius inimici fubieti fuerint , ad dex t cram Pa-
quidcmilfunt, fed ego te fortio: em facia m, hoc tris feffurum non eile: quin tunc magis quodam-
eft : Ecce ego yobifeumfum yfjue ad co?iftmmationem fe- modo fedebit , quia magis eius gloria , maieftfque
culi, mifis enim ad pugnam auxilium promittit, & demonftrabitur. Quamqum ea interpreutio,
vt ait Proper cumcut oues introieritis in medium lu- quam mod adhibuimus , vera eft, nihil abfurdi fe-
' " G- pwwywtetkwrtwfirmiMttrttuiarc, feddemeapo- quitur,fidicamus,cadidione-^e,iequcnstempuS
cium cap.t. teatecondite ,qmyvfque ad confummationem ftculi in excludi. Nam eo modo, quo fe Chriftus cum Apo- '
Mitt.ii*. tmmboc opere non derelinquam; non ad hoc, ytnibil patio- ftolis vfque ad confummationem fxculi futurum
mini,fed, quod multi maius e,pr<rfliturus,yt nullaftuien- D dicit, id eft, pugnantesadiuuando, pofteculi con-
tiumcrudelitatefuperemini. lnmeaenimpoteflatepradicabir iummationem , quia non pugnabunt, led regna-
w , Cr per me et , yt inter contradicentes , inter furentes, bunt, cum illis non erit. Ent autem alio modo, quia
jibrahafilijdclapidibusfufcitentur: egoinfinuaboquoddo- cdent, & bibent fupcr menfam eius in regno ip-
cui: egofatiam quodpromi. Dcnique qucmadmodum fiust. ttuc.ii
jo.
Cg iiij
SANCTVM, IESV
CHRIS3TI EVANGELIVM
S.EGVNDVM MARCVM.
CAPVT PRIMVM. ,
NIT IVM Euangelij left Cbrii^iltj Dei. Sicutfcriftumefi
Matt j. r. injfaia propheta : a Ecce ego mitto Angelum meum antefreiem tuam,
MjUc j. i. quipraparabit Viam tuam ante te .3 Vox clamantu in d'ferto: Parate
blfai.40.J-
loaun i.ij- Viam Dominanciasfacitefemitas eius.^Fuitloannesin deferto bap ti
tans , pradicans baptifmum pnitentU in remiienempeccatorum.
5 c Etegrediebaturadeum omnis Iuda regio,& Icrofolymita vniucrfi,
Luc 1.4-
Matrii.} 5.
Cr bapti^abantur ab illo in lotdam flumine , confitentes peccata Jua.
d lcu . 6 Et erat Ioannes vejlituspilis camcli, & %onapcicca circa lumbos eins, d (Jr locuas, Cr
cMatih 3. melfilucjlre edebat. Et pradicabut dicens-.j cVenitforterme,pome : cuius nonjum dtgnus
procumbent lucre comgiam calceamcntorum eius. 8 Ego baptiauhos aqua, itte ver ba-
pti^abitVos Spiritufanio. 9 Etfaclumefi : in diebus tllisVenit lefus a'a^aretb Gali
la i ey bapti^atus efi a Ioanne in lordane. 10 Et flatim afcendens de aqua, vidit calos
f Lne.j.'*. apertosj Cr Spirimm tamquam columbamdefctndentem , Cr manenteminipfi. 11 Etvox
a in** faft* de clts : Tu es filius meus ilelus, in te complacui. 1 g Etfiatim Spiritus expulie
1.4 * 11 cum indfinis, Et erat initferto quadragintadiebus,& quadragmtanotlibus : & ten-
Lac tabatur Satana: ertque cum befiiu,Cr Angeli minifirabantilli. 14 h Pe quam autem
^Matt.r. traditusefl Joannes , yenit lefus inaliUm , pradicans Euangelium regniDei, 15 di-
Mat 4 Cem : Quoniamimpletum cjt tempus } appropinquauit regnum Dei : pniteminiyCrcre-
Luc 4- u. dite Euangclio. ig i Et prateriens cusmare alilaa , Vulit Simonem & Andreamfra*
iMat-4 ". tremeius , mittentes retiainmare, (erant.enim fifeatores ) 17 Cr dixit eis Iejus: Venitc
Xuc * *" po mc,eyfaciam vos fieripiatores hominum, 18 Et protins relicl retibus , cuti funt
& tangens eum, ait Uli : Vol, Mundare. 41 Et cm dixiffet,atim difceit ab eo lepra,
tsr mundatus efl. 43 Etcomminawse ei,flatimcjue eiecit illum-. 44 grdicit ei: Vide ne-
mini dtxeris : fed vade, oende te principi facerdotum, & offerpnemundtionc tua,q qua 4Lfui
pracepit Moyfes in teimonium in. 45 At ie egrew cpitpradicarc,& difamarefer- 5'
monem , ita Vf iam non poffctmanifcjl introire in ciuitatem , fed forts in defertis loets e[fet>
Cr conueniebant adeum Vndi^ue.
verborum
gelifta?. _r - " 1
gelitititulum adiecerit, in Matthaci titulo difputa trum Damianumnlego.Mereturaliquamridcm .
uimus.Do Marco,quia mins,qum caeten Euange- malus audor,& id confirmat,qud Petrus rilium ap- j . 55.
liftx,notusfuit,nonnihildicendum. Et quideni,quae pellet fum, vtfoltmus, quos baptizauimus appel-"1 -
adEuangclij fcriptionem pertincbant, incommuni lare,quemadmodum Sc baptiimusipfe u regeneratio Ylta
Dc Mateo ad quatuor Euangcliftasprefitioncante Matthacum vocatur.Ceterumnonconuenitquod Origenesp,& in'fer.de
luangeli pofita nobisdicTta fiint. De homine nunc agimus, Epiphanius 4, & Dorothcus r cribunt, eum vnum Mar.Eug.
fta,<]ai$cu- quis,c,jifquefuerit,& quid egerit in vita memora ex feptuagintaduebus fuiffe difeipulis. Addit Epi- Ad Tit.
ic ' ** bile. Filium fuiffe Maria; ciuisIerofolymitanae,tius, phanius vnum ex illis fuiffe, qui audito fermone de 3- * - ,
!'!. edenda carne, bibendque anguine Chiiftiab ['
ad cuius domum,Petrum vinculis ab Angelo folut
Lucas* de node veniffctradit,Grfcus Sclioliaitesb, ^ offenfi diceffiflent, Petro ver ad Chridumreuo- Dcumlde.
A4.li.
.; & Dorothcus in Synopfi, &Theophylatus, Sc Eu- catum. Verum exijs autoribus,quiPetrdi.' Mar- q H cf^i.
a. thymius aufores funt; & opinionem ipft nominis hoc Euangelifta loqui putanr, ij , qui eum Maria; r I"
In Com. fimilitudo nullo etiam auftore pi obabilem facitCe^- Ieroiblymitana; filiura fuiffe dicunt,cumdcm efle,de *?^* %
buiisloci. fiderAns,\n<\\xh Lucas.T; aJ domum Mari* mdtris lodn- quo Lucas f,& Paulus t Ioquitur,arbitrantur,conib- ^' ' *
nis,tp4icegnmwMuirM4rm ,ybitrAntmulticong(gAti, brinumque fuiffe Barnabx. Nam Ioannes ille, cui J9.
Cr ordnies. Q^od etiam matrem ex filio decribit, in- Marcus cognomen fuir, Barnaba; confobrinus er, t Colof. 4.
dicateumcV: Chnfthnum,&matrcnobiliorcmfuif- vtferibit Paulus": alij negant, auteert nonaffir- ,e-,.
fe, qualem Marcum cm r.titatis opinione, tum mant. Audor Comment, in Marcum, qui Hierony- **!^f'n"
Eugclij prxdicatione,fcnptionqucfuiffeconftat. tribuuntur,Leuitici fuiffe generis tradit.Velltnj t
7i5 COMMENT. IN MARC, yl6
teftimonio aut argumento aljquo probaTct : nunc A fu Chrifti,./?cJcnptum f/iVNec enim prophets Mar-
autemexfola eius audoritate fides pendet, qua? eo cum feripturum Euangelium, atquehuncilli titu-
minor eft,quod ignotus eft audcr,cV,vtapparet,non lum daturum,(ed Chriftum venturum,& Huang eli
vetuftilimus. prirdicaturum prardixeranr.Nequc vero dici poter,
Marcus A Pctro in JE gyptum pr^dicandi Euangelij caufa illud verbum , ficut feriptum efl, non ad initij , fed ad
Alciandri- miflumfuilT<:>& Alexandrinum cftitutum Epifco- Euangclij nomen eile referendum, atqueita verba,
nus Epif- pum nemo non dicitauflorum. Eius vero honoris fententimque oha?rere,quafi (enfui dt.lnitium ba-
U d <*eclinandi caufa.pollic fibi praxidiTeapud multos \ eft,pra?dicationis chrifti, de qua praedicatio-
Marco'fibi vu'g circumfertur audores:fed grauem ego,& an- ne feriptum eft , ccf ego mitte jLngelum ame te.
-polliccm tiquum eius hiftorice auorem quatrens, nullum in- id enim, quod fequitur, an e te, indicar, hxc verba
feindente uenio. EtnonebquodOrigeni.&alijsquibufdam non folmadEuangelii, fed etiam ad initii nomen
refcllicor. feipibs rdigionis ctiam cauia minuentibus vitio da- rcfcrri oportere. Idem enim eft tmtium,&c ante te. Prx-
tur,uargelifta? fine certis tcftibus tribucdum.Nam terca quia,eti Hebrui ex principio libri titulum to-
quod Lyranus refpondet.id eum diuino tadum fpi- t ]bro dare (blent, vt ex Gcneli perfpicuum eft : ta-
ritu feciile.quoddcSamfonc,& Razia credit Augu- mcn a huncmodum libros ordiri non folent, Ini-
ftinus,in Marco credibile non cft.Cmenimabipfo tium libri Genefis, aut initiumExodi : dixifetergo
Spiritu fando ad Epifcopatum vocaretur,quomodo Marcus, Liber Euangelijjefu Cbrifli, f\ earn confuetudi-
potuit ab eodem Spiritu vt Epifcopatum fugeret,ad ncm feqUi voluilTet.quemadmodiim Matthxusdi-
infertndas fibi manus impelli? Alexandria; itaChri- x,[.iber Generations lefu Cbrifli: autfimpliciis, Euan-
ftianorum formafle mores, vt cos indicans Philo, de g-lium lefu Chrifti , ficut dixit laias, V\ ifat* filif
Therapeutis, id eft, fupplicibus, aut contcmplatori- jlmos, & leremias , Verb* leremiaprophet*, & Ioannes
bus, librum fcripferit,vt mirabiliter genus illud lau- jn Apocalypfi, ^focalypfls lefu Cbrifli. Senfus erg eft,
lib. i. darct vite, Eufebius*,& Hieronymus b,Dorotheus , litium Euangelij, id cft.prxdicationis Euangelica? iefu
hilt. Eccl. Theophyladusaudoresfunr. Odauo Neronisan- ebriih, fuir. Hoc enim verbum aut aliquod fimile in-
cap. iy.ee no Alcxandnaemortuumfcribit Hieronymus. Do- telligendumcft.
Mn vit rotnc"s verfub imperio Traiani, Aprili menferu- SicutfcriptumefltnlfaiaVropheta.] Mattharus Chri-
Mary " dente colloinieda loco.cu Bucolus nomen eft,vf- ftj generatione, Lucas gcncrationeloannis Bapti-
c In Sy- queadlocum,quiAngelorumdicitur,tiaitum,ignec fti-iuumcxorlifuntEuangeliu-nJoanncsmultoal-
nopfi Quo crcmatum,&inBuclofc-pultum.QuodtotEcde- tisdiuiniratis a?tcrnitate,Mircus breuisfumpfit
tempore fbftica rcfcllitur hiftoria, qui procomperto tradit, CXordium. Nam omiifaafternitate, omifa humana:
monuus. nilllum Pritcr loanncm Apoftolum , & Euangcli- ,& Ioanis,& Chrifti generatione.omiiTa ado-
ftam Ti aiani imperium attigifle. rationcMagorum , omiTa fuga in ^tgyptum , omif-
Euangt- I* Ini'.ium Euan :cltj.] Euangclij nomen, quot mo- foreditu,omiifisdeniqiieomnihus,qua:Chiiftusvf-
lium quid disdiceretur, incommuni ad quatuor buangeliftas que ad annum Tiberij decimum quintum,xtatis ve-
hic figuifi- pra?fationcdiximus.H oc leco quidam Euangelicam rfuxtriccfimum,vtaudorcftLucas \ aut fecit.aut ' cap.j.i.
cac- hiftoriam intcrprctantur,eifquc exordium ofytvmu p3ffUJ efb, fola orfu s eft predication , quafi fibi lJ-
tium Marco vecari putant, quafi dicat, Exordium propofuiifet, folam Chrifti dodrinam,& miracula
Euangelij,id eft.hiftoria; Euangelica-,quamfcnbo, dodrinam confirmantiaexplicare.Itaquetiiumtan-
Ioannis I'aptifta? prardicatione fumam , ficut de llo tm annorura Chrifti texit hiftoriam.
d cap ,.{. in IfaiaProphcta41 fcriptum eft, Voxdamanus tnde- Q^a-ritur multis eius confilij ratio. Credo ergo Curprar-
fe>to,parate rum Domini. Ali) pro lege Euangclica,no- probabilillimam hanc etfe; Matthium, quia pro- dicntionc
uoqucteftamento, quodChnftus fancicbat.atque D mifliones Abrahamode fcmine.in quo client omnes ?!uf is
pradicabat, fumi exiftimant,quafiindicare Marcus gentes benedicend.r,& de futuro regno Chrifti ex cepcrii!
volucrit, eundem Ioanne fincm veteris,initium vero Dauidis familia nafcituriinChnfto completas fuiTe
e cap ) i. fui<renouiTeltamcnti,ficutinMalachia Propheta oftenderc volcbat, vt eum omnes promiflumeiTc
fcriptumeft, Ecce ego mitte Angelum meum ante fadem Mcfiam intelligerent , vt Abrahame, & Dauide
titam, <uipraparabit nam warn ame te. SicChryfofto- exordium petiu'ifle,vtapudMatthum ex Hiero- ..
f Homil.i. musf,&Theophyladus,&Euthymius S. Vera qui- nymo,& aliisdocuimus auftoribus. Marcumvcro
m Mar. dem fentcntia/ed quod ad loci interpretationem at- fedanrem bi euiratem alia idem ratione cfficcre vo-
g In Com. tina, non id, vtopinor, Marcus a gcbat, vt doceret, luife; docendo, tale (uiiTc Chrifti praxheationis ini-
vndclex Euapgelica, fed vnde Chrifti pnrdicario tium, quale prophets pridixiftentfuturu efte Mef-
iniriumhabuiiTct.Namfiidegiiet.nonlfaia&Ma- fia?, vt eum Meifiam efle conftaret, quamrationcm
h cap. jr. bchia;,fed Icremi potiusprotulifletteftimonium . Beda 'reddir. Ccepitautem prardicatione, & bre- I In Com.
31. Ecce dus vt nient, citeit Dcminus,cr feriam domui lj'raeUr uitatis , vt opinor , caufa , & quia non tarn hiftoriam
dotnm ]udafceduj nouum, nonftcundumpaftum, quodpepigi de tota vita Chrifti, qum compendium de eius do-
ctim patrtbui eortim indie,quaapprehendi manum eorum,yt trina, arque miraculis, quibus confirmara doctrina
edcenmeos de terra ^iegypti. Kecentiores fer omnes elTct,fcriberc volcbat. Ab annoautem Chrifti trice- Cur aban-
intcrprettshunclibri titulum elTedoccnt,abfolut fimo eeepit, quia tunc Chriftus propriceepit face- nrrice<-
poitum,& ex fcqutibus minime pendentem, quafi . re,atque doccre. Nam qud annos natus duodecim, ?^
dicerct Marcus: Scquitur,aut incipit Euangelium fi- fedens inter dodores difputjuerit m,fingulare,& ex- ^oeeerit.
Ii] Dei, ficut rudioribus,& minus literatisfeculis traordinarium fadumfuit, quafi futuri Euangclij m Luc.i.
mos fuit libros inferibere , & quemadmodm Mat- pradudium, eque enim id apert & padim faciebat, 47.
thxus fimili rationetuangelium fuum inferipfit, Li- quafi dodoris profeifus officium, fed quafi vnusali-
ber generations lefu Cbrifli. qUjs de plebe puer , vt fcicntiae fuae exhibito docu-
Senfus Illam ego interpretationem magis probo, vt non ment, auditorum in feanimosexcitaret,&erigeret
emrdii libri titulus fed pra-dicationis Chrifti principiumfi- in expedationcm fui. Baptizatus verb non ira, fed
Euangtlu gnificctur.Quafi dicat Euangclifta, Chrifti prardica- publice, in tcmplo,& quafi vnusdemagiftris in Sy-
.Marci. tio tale habuitinitium,quale prophet! venturi M ef- nagogis dedort m f ferebat. Ee,inquit, palam lo- n Ioan.iJ.
fixprxdicationem habituram efle prardixerant. Pri- cuius fan & Quotidie, inquit, apud yes fedebam docens 10-
mum, quia, fi hie titulus eflct libri, non bene verba, in templo , Si Ego femperdocutinSynagoga, & intemplo, 0 Matt'
qua- fi.quuntur,coha-rcrcnr.Quis enim fenfmjnitium quo omnes ludai cormentuntf. ^ i8-
Etiangeli] lefu Cbrifli, id eft, incipit liber Euangelij Ic- Jefu Cbrifli.] De his duobus Chrifti nominibus [0.
77 ' CAP. I. DE INITIO EVANGELIL jig
Capiat, diximusapud Matthsum, eque hisduobus ver- qwtfi folui non pojftt. Prsetere quia& Syriacus inrer-
bis, vt multi exiftimant, materia.fed auc"tor Euange- prs * ita legit. Deinde, quod nulli prorfus auftorcs
lij notatur. Non cnim fenfus eft, Initium Euangelij, Latini legant, inprophetu. Nam Irenaus Latinus qui f f Lib.
in quo dc Chrifto agitur, fed quod Chriftus attulit, femel tantm ita legit , eodem capite s legit in ijaid cap. a. *
docuit, prxdicauit. prepheu,vt facile intelligi poifit, cum inpropbetiskgit, S Et c-
TdtjDei.] Cur potiusFilium Dei,qumfilium Da- autlapfumfuiiTe memoria, autfententiam,non ver-
uidis, quemadmodum Matthacus appellauerit, vul- ba recitare voluifle. Contra ver auores antiqui
garis eft qua-ftio. Ad quam in Commentariis Beda Grarci ita etiam legunt, vt Chryfoftomus, aut quif-
refpondet, voluifle Euangcliftam,vtmmoribusad quis autor eft h,& alij eo vetuftiores,vtalicubiteita- h Homn.a
maioraerigercmur,dum exMatthso Chrilumho- tur Epiphanius. Dcnique, credibilius eft aliquem, Marcam.
.. minis, ex Marco Dei Filium difcercmus. Ratio pro- cm videret duorum prophetarum teftimonia ci-
ftromlcs" babilis.ild exiftimo ego omnibus Euangclillis pro- tari,vt Porphyrij obicftioni refponderet, qui, vt
Chrirtufn pofitumfuiffe,vtChriftidocerentdiuinitatcm; fed Chryfoftomus,& Hieronymus tradunt, huncChri-
Dci Filium cm ad eamdemintenderem metam,diuerfis caree- ftianis locum obietabat, vt Euangeliftarum argue-
ce!cbrar ribus egrefi funt. Mattha?us,& Lucas ab humana retignorantiam; prolf4CcripfilTe,inprophttu,quhm
ioicnde- cxorfi generatione,diuinitatem humili fumpto prin- contra, pro prophtus fcripfiflc aliquem inlfdid. Mat-
cipio paulatim,& accommodate ad Iudaorujiinge- thaeusquidem & Lucasdeeademre loquentes, non
nium fe infinuarunt , dum ex natalibus , modque dicitur in prophetts, fed in lfaia ; fed in promptu ratio
mirabili nafcendi, Chriitum Gumeffe probauerunr, eft, non duorum prophetarum, fed vnius tantm
qui per prophctas promiflus , ludis expectandus Ifaiae teftimonium affereBant: itaque nolumus arga-
erat populiRedemptor. Idem Ioannes facit,dum dc mentum ex lilis fumere.
aeternitate diiferit. Marcus, dum oftendit eTe eum, * Synad intctpretishzc vcibafunt '
ante quem Pater Angelum fe, qui eiuspararetviam, Atckatib bifthahhat . fcuc fenpeum tit
miTurum promifcrat. in Itta Prophte.
Sim fenptum efl.] Sunt qui hare verba non cum Tantm obftat, quod cm duorum hcpropheta- enm
praeccdentibus, fed cum fequentibus iungant; Quod rum teftimonium Marcus inducat.non vidcatur cife du, rum
fere omnes faciunc, aut ficere cert debent, qui pri- credibile , altcrum tantm eorum nominalTe. Qui- propheia*
ma ilia verba , lninum .* lefu Chrii , libri titu- dam, quibus
aucbr Lyranus
. eft,
-j fannon malus, ni-
BBVJMW .1* 111" rum !etu*
lum cfleputantjVt fit oratio prapoftera^iunchabens^ mis mcoiudiciofubtilitcr,&philofophicrefpon- a. t
fenfum,fuit to.tnnes in deferto pndicans,ficut fcri- dcnt,folum nominatumlfaiam,quia eius vltima funt vnius 'tan-
ptum eft in lfaia propheta,^* ciamantts in deferto. Sed verba,& folent res ex fine nomen accipere. Alij Au- tum lfaia*
non dubito , cum verbis praeccdentibus eTe copu- guftinum fecuti, quia & per Ifaiarn, & per Malachi fi lt m1"
landa, quemadmodum paulo ante deroonftrauimus, idem loquebatur Deus, nihil fuiife difcriminis, aut 0,
& nunc exalterius interpretations abfurditatc ma- vtruinque,autalterum tantm nominarc.cm idem
gis afErmatur. Nam fi ad lquentia referan oratio, femper Deus citetur audor.Hanc interpretationem
praepoftera,infblens,& durilhma crit,quanec fcuan- cur lequi non loleamus, in Commentariis in Mat-
geliftavti folet, nequequifquam homo non omni- thaum i diximus. Mea igitur, fi quid valeat, hare eft i cap. xji
no barbarus vterctur: praeterqum qud non erat ententia, Marcum,foluni Ifiam citare voluifle; ^e* 9.
Euangeliftaeconfiliumin loannc,fdinChnftocon- clamantts in deferto , vtprobaret, quod paulo ante di-
fiftere,eilque,vtdiximus,probarcdiuinitatem. Ita- xcra:, Initium Euangelij lefu Chrii. Vox enim illa in
que credendum non eft, propter Ioannem ; fed pro- def\1, initium fuit Euangeli;,id quia intel-
pterChriftum, prophetarum teftimonium attuhfle, ligi non poterat, id prophetade Ioannedictum
vt oftenderet , Chriftum eife eum,an te cuius facicm j-j fui(Te,nifi ex Malachia; adiunxit quafi explica tioncm
Deus fe AngelumfuummiTurumdixerit, vt paulo Malachix teftimonium vnm ex vtroquecontexes,
Lb. j. uperiusexIrcnio!,,&exBcdacadnotauimus.Sen- & folumlliamauftorem facis.quia pars precipua,
. i. fus ero tjnitium Euangelt,\ eft,Euangelica; di- & in qua tota confiitebat vis probationis, qumque
ein hnnc cationis jcfuCbrii fuit, aut ita fe hibit,ci4tjcrtptum potifim Euangelifta producere volebatjfaiae erat.
; :n
Com.1 e in ifdid propheta. Extitit enim loannes in deferto a. Ecccegomitto7\ Malachia: teftimonium apud Mat-
baptizans, & prxdicans baptifmum pnitentix , vt thaeum , liaise vero apud eumdem 1 expoluimus. * Cap. it.
hoc loco Euthymius indicauit. Quare poft illa ver- 9. Venit lefts i Na\Areth GdUU*.] Oppido, vbi -
h^lnitiumZudngely lefu ChriifilyDet, punumindex Chriftus port reditumab ifigypto vfquead annum 1 CaP 5-3*1
finita; periodi effe non debet , quemadmodum ab auatis fuse circiter triccfimum nutritusffuerat, vt col-
iis ponitur, quihunc libri titulum eifeputant, fed IigiturexMatthxom,&exLucan,additG4/7rf<t,non m Cap. .
virgula , quae oftendat ex confcquentibus pender diftindionis, f.d decriptionis , & declarations cau- 4- '
fententiam. fa. Nec enim alia Nazareth extra Galilaeam erat. Ma- ' CaP
In lfdidVrophetd.] In plerifquenuncGra-cis codi- gisMarcus, quam Matthus locum exprclfit. Mat- c"4-"*
cibus legitur , tv-nf vejii-nuf, inprophctis, atque ^ thius enim tantm dixit , veniife Chriftum Gali-
i Lib. j. ad huncmodum Irena.usd,& Theophyladus ,& laea, Marcus ipfum Galilafac oppidum, vndevenerat,
c.u. ii 18. Euthymius , hoc loco legunt. Multo meliorem 1c- indicauit. Euthymius.
tionem eTe arbitror, quam in vulgata habemus n. In te compldcm.] te &'*, inquomibtcom-
Volgata editionc; Sicut feriptume in ifdid prophet*. Primum, pldcuitvt Chryfoftomus0, & Euthymius legunt. In 0 Hom.3.
titiodc- quia omnes Latini codices ita habent, deinde quia textuquoqueGrco Romani Theophylai,eodem EdhioTuI-
faditur. non omnes Grasci aliter habent: quin ex Hierony- modo legitur, quamuis in commentariis quomodo gtadefen;
e Li.dc opt. moconftat , easetate omnes etiam codices Gricos ipfe legcrit, non apparet. Latini codices fere omnes dltKr*
nrctaa*- *ta legifle, quemadmodum nunc Latini omnes le- habent te cjmplacui,itquc ita Grc credo noftrum
it. gunt. Cm enim quarftionempropofiiiTer,quomo- lcgifc interpretem, multque meliorem efle letio-
dohoclocoIegeretur,j'rf]crpi<f/? lfaia propbe- nem. lJrim, quia non dixerat, HiCtfi Filitumtiu dilc-
ta,Ecceegomittodngelummtttm , quod in lfaia, fed t/w,vtMattha:us. Qupdfi dixiflet,confequens efle
in Malachia fcribitur,nouiffimo duodecim prophe- vidcrctu^vt diceret,w ejuo mthicompUcui,ied dixit, Tu
tarum : non refponditGra:ce legi, ficutferiptum eft es % diletus. itaque magisconfentaneum ra
in prophetis, fed Stleat, inquit, banc qudiuncuUm tioni eft, vteamdem fecundam perfonam alloquens
imperitd prsjumptio , & ego errons yenidm depre(dbort izt>intc compLciti. Deinde qiu^ Lucas p,qui eodem pe -t t
7i9 COMMENT. IN MARC. 71
modo, quo Marcus dixerat, Tu es ilmmeutdileBm, veftigio erecepcrit. Quin verimile eft, per ali-
codem mododicithc, mi uJcumov., In tecomplacui. quem faltcm diem Chriftumiam baptizatum apud
Demumfacilisfcriptoris lapfusfuit, vt / feri- Ioannem manlfie, vtpluribusde fehominibus, di-
pferir sT.Sed duplex hinc oritur qua?ftio;altera,quo- uerfis diebusad baptifmum ventitantibus teftimo-
mcdodicrcpentEuargelihr,l}atns verba recitan- nium perhiberct.
tes, dura alius cribit dixiiTe voce illa de ccelo miffa, Spiritus ] Sar das, qui decenderat fuper eum,& vt
Concilian- Hice Filius mem dilcelm, in quo n.ibi beneccmplacui ; aj an loannes >, fuper eummanferat, quemadmodm i Cap.r. jj.
tur Euan- dixiffe, Tues films meus dileths , in tecomplacui, altera Chryfoftomus hocloco,Euthymius,&Theophyra-
geliii Jum cm vtroque modo vox illa ccrieftisdiccre non po- "tusKadnotauerunt.Hocenimfpirituplenus Chi i- In Com.
jntrr fe tuci t3vtronam modo dixerat. Priori &faepeiam re- ftus,\4aitLucas ^agebatu^quematimodum deijs, 'nc.4.Mar.
fcibisdif- |pllcjmuSj&-nuncbreuiterrerpondcmu5; non fern- qui non natura, vtChriftus, fed adoptione filij Dei 1 Ca? 4-
etepant. p^.^uangj-jiftispropoiitumfuiHejChriftivcrbajfed unt, dicitD. Paulus, qmcuniqne Jpiritu Deiaguntur,ij
fenfum recitare; fenfusautem idem cft,fiuc dicas,7"w funtfiltjDei m. Indicantergo Euangcliftx Spiritum m Rom g
es Filius meus dilcelusjn te mihi complacni,ue eodem de- fandnon itainChnftumdecendirc,vteumtant
monftrato hrito,H/c/? Filius meus dilccusjn quo mihi oftenderit,ftatimque difccTerit, fed ita in mfiffe,
lenecompUaU.Vtrohiquc enim lgnificatur,Chriftum vt ftatim eeeperit cum agere, & omnibus deineeps
filium eile diledum Dei , quod maxime doceie rebus gubernare.Si quislongicrc de hoc fpiritu dif-
Euangehftse volebant. De pofteriorcverqua.ftio- putationem dfi lerat, lgat qui icripimus alibi n. nMtth 4"
r neapud Matthamm * copise diximus. Expultt.] j8*'m/, expellit, aut cijcit, Mattha?us Cap. 4.
? 3- jz. Etatim.] Quod Marcus dich atim, Mat- i^6 -n r m^f^.rQ-,duiiuseab Fpiritu; Lucas p, p Cap
b Ca thxus b.dicit Tunc. Tune, inquit, fefiu duiiuseinde- ^jto * -nS mtC/uavi tlsiiw {/ney,& agebaturin>*-
*' fertum, id eft, fimulatque baptzatus fuit , & Spiritus ww/f/fo.odemienfutres Euangcliftaloqu-
fandus defeendit fuper cum. Expreifislocutuseft tur, fed Marcus aliquanto cfficacis, & quia plus cil
Marcus. Videntur Euangcliibcaliquid myfterij in- qum >/k,& quia prarfenstempus maio-
dicarevoluiiTe, qud tamoftudiodeclaraucrint,ila- rem habet vim, rmquemagis ante oculos ponit.
tim poft baptifmum Chriftum in defertum fcctlif- Et indeferte.] it, Sne< b w" ifnfxajit eratibiinde-
fe. Fortafs Spiritus incti,qui fuper eum defeende- /rno.Quod Marcusimperfcdo vtitur,temporiscon-
rat, efficacitatem oftendere volucrunt, qui vbicum- tinuationem fignificat,oltendit cnim.totos dies qua-
c Aft fuc a^4u'^ boni agit, nec moras patitur , ficut c ^ draginta Chriftum in deferto verfatum fuiffe, ita vt cfmih,s
%pirtus* in miflone Spiritus faiidi manifcftis apparuit. /- abeo non difcellerit, quodnullus alius tarn apert continate
' fandicHi- pletifunt, inquit, omnes Spiriiufar.tto,0 cecperuntUqui. exprcllit Emngelifta : nam Matthus, & Lucas tan- in defcrto
cacitas. An rortae,Chrifti diligentiam in exequendis man- tiim dicunt quadraginta diebus iciunaffe, c enim nunfit.
datis Patri?,qud fimul, vt Fatrc miffa de ccelo vo- apud Luce m diftinguenda funt verba , Etagebaturin
,& IoannCjintento rligitc, Eu.mgelijaudor,do- s}iritu m deferto diebus quadraginta , id eft, vt illic eiTct
etrque eft dcclaratus.-fccad pugnam accinxerit,fe- quadraginta dies, mi^ju^o^tentatus diabolo,id eft,
fecollegerit,acrccepcritinfolitudincm,vtcumdia- vt diabolo tcntaretur, aut, vtdicit Marci inter
bolo principe mundi huius. fingulari certamine pu- prs, tentab^tur diabolo. Eodem hoc ipfum pcrtinet
gnarct, ecque vido mundus fe totus facile vince- quod ait , quadraginta diebus, & quadraginta mBibus.
retur, ponc-rentrque inimici eiusfcabeJlum pedum Quamquam hie vltima verba, & quadraginta noiti-
cius. , inquit, tudicium e mundi, nuncprinceps huius husi neque hoc loco Grace leguntur,nec apud Lu-
d loan it ^ndie^Cittur foras d. Venit princeps huius mundi,& in me camq, & videntur ab aliquo ex Matthaeo r hue fuiP q Cap. 4;
31. & 14.50 habet qwequam, & poffct fccuruid;cere> Confidite, fe tranflata. Notant hoc loco diligentcr haretico- *
loan. 16. ego vid mundum c. rum interpretes, hancChrifti indefertum iccflo- * **
Fortaflcetiam diaboli diligentia notatur, qui fi-D ncnij exempli fuide Angularis: femel enim tantum P'Cbriil
h ed mul Vt in Chni}o. sPiritu finftum defcendentem fcceffiiTe , ficut & Eliam f, vcriti , ne Chrifti fadum nte
'gentia- vidit.qua folet inuidia in cum impetum facer cona- ad proba ndum monachorum inftitutum afreramus. tra hxreti-
tus, explorarque, num vox ilia, qux ccelo mifla Primm quidem errant , quod putent Chnftumi- cos'
eratjvera effet. Cui Chriftus,ne hoftem timcre vide- rnel tantiim folitudinem petiuie.Pctiuit enim quo- ^}-Rcg
retur,in folitudinenl obuiam procellit.Quod autcrn tics aut ab Euai-gelij pradicatione vacauerat,autali- }"4'
f Cap: i. loannes dicit f, altera die yidit loannes lefum yementem quid magni aggredi volebat, vt ex Matth. r,& Mar- t Cap j. x
i>. adfe, nemo putethuic loco eile contrarium , quail Co u,& Luca , perfpicuum eft. Itaque non lingular* fci^ij.
nonftatim Chiiftus,vt ait Marcus,in defertum feceP fadum, f;d confuotudo fuit: Erat, inquit Lucas , li *>.i7-t.
ferit, cm eum altera die loannes venientem ad fe diebusdocens in templo, notlibus verb exiens morabatur in u **-*3-
viderit. Loquitur enim loannes de Chrifto non iam tttonte,qui vocabatur Olmeti. N on ergo femel in vita,fed &t'- 4<- *
baptizatOjfedad baptifmum veniente.M aiorcm re- fingulisferenodibus,id eft, dimidiatemporis parte x Cap.< tx
gVetfji. pugnantix habet fpcciem,quod eodem loco S idem Chriftirs, vt ita dicam,monachus erat. Rurs idem Scf.it.
&3<- loa^nnes dicit, alteradle ? ti/W,poftridie, iterum Lucas2, &egreffus, inquit, ibatfecundm ctmfuetudinem Cap.tr.
abdt,loannes,& ex dtfeiptdis cius duo, & reipicitns lejum E inmmtcmOhmrum. Et, vtfingamus femel tantum per ,7 _
ambulantem dicit, ecce Agnus Dei ; hoc enim poft bap- quadraginta illos dies in iolitudinem abijfle,cur ne- non^fcmcl
tifmum accidiffc conftat. Duobus modis hie nodus minem vmquam iftorum Eugelicorum hommum, fed ,
folui potcft, autabufum fuiffe Ioannem proprietate vt femel tantiim , non dico per quadraginta, fed per in deferte
verbi t imCtiov , & peridie dixiffe pro altera die, vt vnum tantiim diem (nifi fortaffe voluptatis non ora- ^Ult-
nofter vertit interpi es, intelligens fortafs non effe tionis caufa ) in folitudinem feccderevidemus, fed CeP't4
fcniiim ad proxim infequentem , fed ad alteram huiufmodi ha?rericorum interpretamenta , qu.villi, i9'
quampiam diem referendum, autaduerbium flatim, ne nobis Chrifti,& Ioannis blitdo, habitus, iciu-
hoc loco non momentum, fed brcuc temporis in- nium, cibormque deledus ad virtutis culturara,
h Cap.4.1. teruallumfignificat,vtillud,wc,apudMattha;um , feruire poffint, comminicuntur,apud Mattheum' a CeP- J.
Chiillus quod multisiamlocisadnotauimus. Hocenim tan- multis argumentis refutauimus. & 4
"a 'lafi m 11*11^^'^1 docerc voluerunt,Chriftum ftatira Et tentabauir a Satan.i.] Quod Hieronymus , aut
accrtun?0 poft baptifmum, id eft,antequam pradicarc, autmi- quifquis audor eft commenrariorum in Marcum,&
petiit. racuUracereccepiflct, alimveadionempubliom Beda ex hoc verbo co!ligunt,Chriftunl nontcrtan-
aggrederctur,feinfoiitudinemreccpiffc:nonquod tm,vtfcribit Matthus b,fed frequcnter,aut conti- .4
nenter
7n CAP. I. DE CHRISTI TENTAtl^E,&c. 7n
nenter potiis pertotos quadragintadies fuiTe ten- A inciperctin Iudxa predicare. Ioannes omnm no- K Cap. j.
tatum, probabile natura (ua eft: led ceno cx hoc bis dubitationemtollit, quia clariflimis fcribit ver- l *. "4-
loco colligi non poteft. Ncc cnim neccffeeft vt en- bis peraliquantum tempus vtrumque, & Chriftum, J^.lftu*
usfit, perpetu perquadraginta illos diestentatum & loannem fimul prxdicafTe, baptizafleque. Prius '^
fuifle, fedinillisaliquotiesfuiiTetcntatum : praeter- enim predicare in Iudaaccepir,dicipulfque colle- ioannes
timfi Gnrcafequemur verba, arque diftinftionem, git, qui cius nomine baptizarenr,qum iret in Gali- in carcereth
ju r.tl w ififuft iiM&t 7tcTwg3twi'-7tt , mt&L- Ixam.'&adeoquidemcollegitmultoSjVtloannisdi- mittcrctur,
tyfjpet iro i Cr erat tbi in tiefen quadraginta fcipuli inuidere viderentur , vt patet ex his verbis 1, 1 Ioan 5-
dies , tentatm Satana. t venerunt ad loannem, ty dixerunt ei, l{abbi, qui erat *6'
Eratque cum beijs.] Inter beftias,& quidem feras, cum trans hrdantm,& cuitu teimomum perliibuii,ecce hic
fievenenatas; hoc enim Grarcum vcrbumtietoi', fi- bapti\at ,& omnesvemunt ad earn. Cur ergo Matthaeus,
gnificat- Quibus verbis tantm voliiit Euangelifta, Marcus, & Lucas de illa prima Euangelij praedica-
fummam declarare folitudinem.vbifoU ferae bftiae tionementionemnon feecrunt; Ratio nobis, cum
verfrcntur, quque nemo mortalium penetraret,vt ab illis expofita non fuerir, confiare non poteft : fed
Thcophylatus,& Euthymius indicauerunt. eft tarnen probabilis,& non difficilisconieiturajide
Et .Angeli mimrabam Uli.] Beda ita exponit, quafi earn prsetermifiiTe , quia priuata quodammod fuit
Angelitotoillo tempore, quo Chriftus in defcito viuenteadhuc,& predicante Ioannc fuit enim tem- Quomodo
fuit, illi miniftraUjerint. Inter beias, inquit, morabatur, pus llud qoChriftus fimul.ac Ioannes praedicaue- chriilu*
/ bomo;fedminierio ytitur angtlico,yt Dnw.Carterumex runt, quafi legis, & Euangelij, id eft, nois, & diei prsedicaue-
i Cap. 4. Mittthio a manifeftum eft, non nifi peracta iam om- crepuculum quoddam,quo etil lucebat aliquo mo- 'J" C
. nitentatione, partque victoria Angelos accefilTe. do Euangelium quafi k>l quidam, nondum tarnen petfttc
Nam prisquidem.vtillo loco dilTeruimus, pararos omninortum eratrortum eftIoannemortuo,id eft,
ad miniftcrium Angelos Chriftus prohibuerat;& ne lege abeunte, & Orientis folislucediffipata. Poft-
diabolo ex Angelorum famulatu, ficut princeps ex . qum Chi iftus Apoftolos fibi aggregauit, id eft, fa-
comitatu miniftrorum , dux ex militibus fequenti- miliam afciuit.miniltrofque ercauit Euangelij: tunc
bus arque parentibus cognofceretur,& vtdiabolus primumputant Euangelifta: Matthaeus, Marcus, &
aggrtdi folumauderet,quem Angelus cinumvel Lucas,propri eeepiffe Euangelium prardicare quia
fpcare timuiiTet, & vt folus cum folo pugnaret, ne non iam folus , & quafi homo priuatus, fed & per fe
victoria alij.quir fibi ferri poiTet accepta, folfque q ipfe, quafi publicus Apoftolorum dux, arque magi-
loan. i. verdiceret: Egovicimundumb,Sc torcular calcauifolus, fter: & per Apoftolos in diuerfaloca millos pridi
ng & de gentibus non e vir mectmc. cabat quafi velis paffis Euangelij.
I a <} 3- j fuquam autem traditus e Ioannes venit lefus in Hinc inrelligitur, bis Chriftum fimilidecaufaex Bis Chrl-
d C*p. 4. GaliUam.] Marcus hoc Ioco,& Matthaeus d,& Lu- ludia in Galilaeam profugifle.Primm obtraditum us 4X Iu*
. case itadeiftaChrifti fuga loquuntur, vtindiccnr, in vincula loannem, vtMatthacus,& Marcus expo- j*a ID
am ftatim poft quadraginta illos in folitudine ados nunt.Nar Lucas nulla de Ioannis vineulis facame- ceflit.
J4' dies contigilTe. Ioannes vero f itajft longe golt fa- tione, folam Chrifti in Galilaeam ecefionem expli-
' cbmefTefignificare videaturi non folm quia pris cauit.Deinde,cmexGa]iliacolle<TrisiamApofto-
&vocatos Apoftolos.&baptifmumpereosadmini- Hsin Iudxarrfreueniffet, tantmque ibi difcipulo-
ftrat,qu cauf Phariftis fuit inuidia;;Chrifto ver rum numerum predicated o,baptizandquccoHgre-
ad deefinandam eomm inidiam in Galilaeam fecc- gafet,vt Pharifii magis ab qum Ioanne timere
dendi.praedicatum in Iud.va Chrifto Euangelium, inciperent ; tune cnim , vt eorum vitaret inuidiam,
& facta icribit miracula : (ha;cenim omnia per ami- rurfusfein Galiliamrecepit^uxtaillud^r/f^ec- m loan. 4.
cipationem dita intelligi poflent:) fed etiam quia j) punit hte, quia 4tidierttntTbarif*i,quodlefwpluresaifci- 1. j.
apert docet , Chriftum tunc in Galiliam euntem, pulosfat, qum loamies, reliquit Iuaaam,? alijt iterum in
Qn^bus de difcipulis fuis fuifiecoraitatem.Hascquaeftio ex alte- GaliUam. Arque hocfortalhs eft, quod Ionnesdi-
reb/s hc ra maximam parremqua:ftionependet;num reditus cit, iterum in GalilasamabijlTe^indicans anreite-
niaiinjc } jn Galilam Chrifti , dequo Joannes loquitur, rum ijiTe. Qua'rriquam non ignoro pofeillud iterum
dub. tan cm fjt)ltqUe hic.de quo tres alij fcribunt Euange- ad aduentum ex Galila Chrilli referri, quafi fenfus
pote . liftj. Nam fi idem eft, hauddubium, quin non fta- fit, non quidem irerum priiis in Galiheam ijfle, fed
tim Iannes traditus, nec ftatira poft rc-ditum foli- redi) Ife in Galilaeam, vnde ante vencrat. Hunc enim
tudiiiein Galilxam Chriftus difceflerit: quia id ex Hcbraifinum alias cxpofuimus.Hirere in illis verbis
{ Ioannc apertiffim colligitur. Sin autem non eft, du- aliquis minus excrcitatus leflor poterit: Vt etgocogno-
bium adhucmanct, an aliquanto tempore nondum uitleus\quiaaudieriwtVbarifai,quodlc[uspluresdifapdos
vocatis Apoftolis in Iudara Chriftus prsdicauerit, facit,<y baptist, qum hames. Quo enim modo dicere
antequm difceflerit in Galila?am,an ftatim difcefle- poterant, leiim plurcs qum loannem difcipulos f-
rit,fiCut trium Euangeliftarum indicat feries.D. Au- ccre,fi de loquebantur tempore,quo Ioannes iam
g Lib.i. dcgufti.ius *,& Beda h, &apudMnttharum eundem erat mortuus? Nam ante primam Chrifti in Gali-
coofenfu reditum effe putant,id Beda pris Chriftum in Ga- liam profeftionem, Ioannes in vincula conietus,&
Eaang. lilsam ijfle dicit,cm ibi Apoftolos fibi aggregauit: fecuri percu flus fu erat. Placet quod dois iam
if'foc lo 4uein fcditum Euangeliftx prtermiicrint,quamuis nonnullis interpreribus obfruatum eft, fenfm effe}
co " ex eorurl hiftoriaaliquarationecolligatur. Vellern Icfiimplures tuncfecilledifcipulos, nonqumeo-
icap.4. it. paterrut1 ratio, vttam bonis alTentirerauioribus. dem tempore, fd qum ant, dum viueret Ioannes,
Sed .inimaducrtOj& plan perpicio, in eo reditu, de flceiit. CurauterninGalila-ampotis,qumalium
quo Ioannes loquitur, iam ApoftoIosfuifTevocatos; in locum acceflcrit,cum plus in Galikea periculiefTe
in eo,de quo alij trcsagunt Euageliftar, nondum vo- vidcretur,vbi qui loannem occiderat, Herodes do-
catos fuifTe, quiaitarcditumeumin Galilaeam de- minabatur, apud Matthium "difleruimus. ^
fcribunt, vt non obfcurfignificenr, nondum Chr- Tradicans Euangelium regni Dei.] Hec,&qua;iequun- it.
ftum Apoftolos^abuilTe,fcdeos, cminGalilaram tur, copjols nobis , apud Matthaeum 0 explicata 0 cap 4.
veniiTc^conuocaffc.Manetadhucquxftio.an loan- funt.Nuncaliquatantum illic non difta carpemus. 17.15.
nes aut interim,dum Chriftusin deferto erat,aut fta- 15. Qjtoniam impletwn etempus. ] Aduentus Chrifti,
timpoftqumdcfertorcuertit, traditus fuerit,fta- & regni c^lorum prophetis pricriptum,maxim- P Gcn
timquefe Chriftus in Galilaeam receperit, antequm que Patriarcha Iacobr, Se Daniele 4i Sic D.Pau- iap 9
H h
"7
1
7*5 CAP. I. DE CHRISTI TENTATI ONE, &c. 7t6
quid exinrmitdte, mdldnuld cammit. Sunt qui putcnt A cnim illis cum illo erat, cm cius eflent crea tura?, id-
eam fignificari potcftatem , qua cum doctrina mira- que ipfi & cert fcirent, & haud obfcur eonfitercn-
culaconiungebat, quod Scribx, & Pharifxi facer tur,San<um Dei.id efhverum Deum appellantes.Et
a Vcrf.t7. non poterant. Ethocprobabile eft, nam &infr * vtnon effet.aut id ipfi non cognoccrent,tamen plus
hacdecaui Chrifti docbinam auditores admirati quiddam mihi hoc loco ca videtur phrafi fignihcari.
dicuntur; qMMmdocirindb/tcnotia:quidinpoudte etidm Q/W nobts,Cr tibi ? id eft, quid nos tihi inali fac;musx Q^ ignl.
(ntibiu immundis imperat,<S" obediunt ei? hxctnim^o- qud bellum contra nosgcris? quid nos torques? "ccc 4U1<*
teftasfaciebat, vt CnViftus confidenterloqueretur, non tequi Sanctuses Dei, fed pcccatotes vaamtis, "^j* *
Cap. i. 8. infra ,& apud Matthxume,& Lucamd, quid ifla &quafinoftrifint iuris , ad internum ttahere cona-
cegitdtuincordtbui veflni Qwd efl facility dtcere paralyti- mur. Sic vulgo folemus loqui,cum pugnantibus no-
c Cap..4- , Dimittuntur tibi peccdtd tuadndicere, Surge,tolle graba- bis cum aliquo, aliquis nobis non inimicus fuperue-
j. .7. tumtmm,& dmbuld\ytdutem{cidtts^uidiiusbominUb4- nir,vt ilium fccumbcntcmdcfcndat. Quid mihi &
i %*' ^ Poteatem *n ttrr* imittendipeccatd , att pdrdlyiico, tibi tibi eft? id eft, quid tibi ego mali facio? fact fTe h ne,
Jico [urge : tttlt lttumtmm,ar ydde in domum tuam : T finque me cum aducrario meo pugnare Hoc cod
furrtxit, & 4% in domum fuam. fenfu dixit Dauid filijs Saruix: Qutd mihi,& vobtsfitij
. Et eratinfynagogd ferww.JLocum Eulgelifta de- Sarw id eft, Quid vobis mali feci,quod mea femp^r
e cap. 4.3 j. fignauit,ficut Lucas e,vt no iolm loci ratione,qaod confilia turbatisp. Hancinterpretationem confirmt p t.Rtj.i*.
ipfum ad faciendam fidem hiftorix momcnti quam verbum illud.quod equitur: Sao,qubds Sdnclus Dei, IO-
plurimum habcrefolct,fcdmultirudinc etiaminnu- quafidicat, nihil contra te molimur, fcimus te extra
merabiliteftium,& teftium quideminimicorum mi- peccatorum hominum aleam pofitumeflfe, fcimus
raculum comprobaren Nam& in fynagoga aum nos in fobs peccatores ius habere. Qud autcm
f loan it eft,quo Iudxi omnes folebantconuenire f,& prx- proprio nomine, & cognomine Iefum Na2arenum
,o. fentibus Scribis,& Pharifxis Chrifti hoftibus, qui Chriftum appellat, eo pcrtinet,vt probet, quodfta-
quafi fynagogar duces erant, factum eft. timdicit, feeu'm prob ccgnofccre.
Homomiiriiuimmnndo.] id eft, fpiritum immun- Obferuauit Ambroiius % primm omnium dx- q L .
Hcbraif- dum haben. Phrafis Hebraica,* Latinisetiam non- monem, Nazareni cognomentum Chrifto tribuifie, Comro.ia
aies. numquam vfurpata ; nam & illi dicunr,eiTe inarmis, vt oftenderer, fe melius cum cognofccrc, quam ho- Lucara J
id eft,armatum. Curautem daemon fpiritus immun-^ mines, vt eft gloria? cupidus,& amator,inuentorquc
Cap .. dusappelletur, diximusapud Matthxumi. Scribit nouitatum.S.d limilius idetur vero, itafuile pris 1
S: it. 4j. Matthxus h, cum totam Chriftus Galxam prxdi- vocatum vulg; damor.mque vfitatumillinomen \
h Cap 4. cans 0bijiret,& miraculorum eius increbuiflet fama, tribuiffe.
** oblatos illifui(re,quacmqueiret,xgrotos omnes & Venifii.] Inquibud im Latinis exemplaribus ad-
quidxmonibus vexabantur, vtab eo curarentur. ditur : ante tempui; quod autab fcriptorealiquoex
Itaquefuntquidicant hunc,de quo Mai cus loqui- Matthxo hue tranlatum : aut ab interprete potis r Cap, i.
tur,da?moniacumvnumexilliifuiiTe,quosMatthus aliquo expofitionis eau (a ad marginem pofitum, $
dicit, ad Chriftum adduftos, qui non forte in fyna- deindc ab alioquopiam exiftimante non expoftio-
gogam venerit , fed parentibus , autamicis addu- nem, fed corre dionem efle,in textum indu&um cre-
us fit. Probabile, non certum. dibile eft , fi mecra confulamus exemplaria.
Hune Hebraifmum habemus 1.4.'. 13*3 01K Perder nos.] Quidam perder intcrpictanturaufer-
ji3> di*m bicbr loidUn, homo in honore, non intcllc- re n bis, quim habemus in homines poteftattm, vt
jit.noltcr, Homo cura in honore effer.id eft, lubens maxi- Euthymius, & Thcophyladus, alij torqucre,& in
mura honorera in creations Deo acceptum. D infernum mitiere. Hoc magis placet, vt apud Mat-
5 Cap.4. Etcidmamt dteetu.] Idem Lucas narrt', quod ideo, tlvEumf expoiuimus, quia quo hoc loco Mai eus Se fCap. .
ii. vtopinor, prarterire nolueruntjVt indicartntdimo- Lucas 'dicunt 5*< perder, dicit Matthxus /3im- 19.
nis de Chrifto teftimoni non obfeurum, fed vlque vmu toreuere,&c quia apud Lucam "rogantdmones c CaP-4-
ade darum fuiiTcvt neminem ex omni,qux cgre- Chriftum, ne fc in abyflum ireiubeat, fed in porcos * 4a f
gata tc erat,fynagoga latere poTet,clara enim voce ingredi permittat. p'
cbrntlTe. Vtrmautclamauerit,antequmChii- scioqtas fis.] Grxc c7<f tnv's *7,noui te,quiss.Tex-
fto exirc iubcretur, rel quia maiorcm,qum ante ab tullunus ' kgit,/oo,^/j,nullo difcrimine fentcntia?, x Libr. 4.
i . 5. eius praefentia dolorem fenfit, vt Chryfoftomus , verborumadmodm exiguo.NififomTcinillislo- cont.Marc.
videtur dicercjvel quia cognito Chrifto, timerecer- eis vitiumeh facil enim litera vna s. fequentiprx- & libr. ad-
pit,nefepelleret,ficutaliosdemoncspellerefolcbat; fertim fimilipotuit inter tranfcribcndu'm exciderc. UCICPiax.
an potis iuflusiam.&coaftusexire, incertum; fed Quatenas dxmones Chriftum cognouerint, apud
hoc tamen fecundum probabilius, quia credibile Matthxum difputauimus. Itiqueeorumnonpro- y cap. 4:
vald eft, cum dolore quodam motum, qud fibi bofententiam, qui exiftimant, damoncs Chriftum
difeedfndum elle videret,quercntem clamauifle. non cognouiffe, fed adulantes,& quantum in feerar,
14. Qiidnolts&tibileft4H<\drene!'] Loquitur vnus menticntes,hocdixifle Chrifto.ncitorqueret.Non Dsemones
proomnbusdarrionibus, quafi indicans, Chriftum enim dxmones foli, quos facil poflemus credere Chriftum
omnibus bellum indixifle, aut pro omnibus qui in fuiffe mentitos , affirmant fe Chriftum cog^nocere, cognoue:
homine erant; plures enim in eo fuiffe credibile fed ipfi etiam Euangeliilx, qui mentiricerte Spiritu"'- .
lCap.f.9. eftdxmones, ficutin illoaltcroinfr'.&apud Lu- ir.omoucntenon potuerunt,docent eos vereco- * L'3*/
m Cap.. cam , & in Magdalena", vt videntur Chrybfto- gnouiTe Marcus infr r, Crnennebdt ealoqw/juonidm 4I% ' '
J. mus,& Euthymius interpretan. Qudautem dicit: febdnt eum,& Lucas Exibdnt autem mulitsdamonid
D Laex 8* Qmd noLts,&tibi ? nrn eft fen/us, quid nobis tecum cldmdntia,Cr dkentid,quU tu es Filius Dei,<jr increpdns nm
1 % Cor comune? quid fimile t ft? ficut dixit D.Paulus %Q^ nebdt ealoqui , quid fctebdnt ipfum effe Chrium. Habco
"4.15. tmmpdrticipdtwiuitidcum iniquitate, 4Mt focietas lud ad etiam huius fententixauftores muks, quos apud
tenebwlQuAdutem conditio Cbritdd Beiiah Hoc cnim Mattha:um nominauimus. 4
fidixiflet, magis culpam fuam aggrauafTet, qum Decognitioneergodxraonisnondubito,decon- Dimonmn
cruciatum deprecatus effet, cm nihil fe boni com- fefione dubttari poteft, num coaa nouis cruciati- confeffie
mune habere cum Chrifto confiteretur Nequeille bus expreTafuerit, an voluntaria. Beda pu- "*,*
nifi fallor, quem omnes fere interpretes fequi video, tat. o,inquif, voluntatis ifla covfeflio e/juam premium (^* Ua*-
verus fenfus eft : Quid nobis tecum rei eft ? aliquid fequitur confittndi : fed neceffttatis txiorfij , qudcogitimtitos
Hh ij
717 COMMENT. IN MARC. 718
. In re dubia magis in alteram partem animus A quo tempore licebat, quantum poterat homini no-mxime^
inclint, fuifle voluntariam, non tarnen ex charitate, cere: idem nunc,vt ait Grcgorius 4,foleacere: ^qu.
fed ex proprio amore,& metu poena: profe&am: nec inqu it, yt ammta, qui prius terrenafapuerat,amare cceleflia n"<1'fcc"
enim fimile veri eft Chriftum , qui confitentem ds- coeperit , antiquus aduerfarius acriores ei, quhn confueuerat, e(l Um
mon cm, veraque dicentem liiere iuiit, ad confiten- tentationes admouet, ira yt plerumquecreentem animam q ,,
1 - . . _ !.. . irrt . ... ficut
. . ante
-i numquam tentantrat
* ... . , quando
J pojfi
^ . dbat,
J.I .. ?in _Eieck,
dum autis crueiatibus impuiiile. tentet,
. in Sanu Dei.] Putat Chrvfoftomus aut qui . ems Vnde & damoniacus, qui i Dominofanatur , ab exeunte da-
hunc lo- nomen profert, d.cmones hoc loco maligne Chn- difeerpitur. Quod autem incir, hominem difeer-
cum 5. ftum non fanctum Deum, fed fanum Dei appella- pfiffe, non fignificat vllumilli abftuliflemembrum;
uiflcjVtnon Deum,fed hominem confiterentur.Me- fed torfife atque cruciafe vehementis. Graecum
Deus ab lis uthymius,&Theophyla&usadnotauertnon verbum am^nv proprifignificatlacerare,autla-
Hebiseis dixifle Sactuifed pof addito articulo empha- niare, quod D.Auguftinusr,& Beda r,vertunt, con- r b-*.k
dicitur fan- tico, SttnSha ilie, vt oftenderent , fe non eo fenfii an- uexans eum, id eft, contorquens, & crucians. lu- nCD<11
ctus ilie. ftum eum appeliarc,quo prophetae ini vocaban- quenonefthuiclococontrarium, quodferibit Lu-j Ho'|C0*'
mr ; id quo Deus ipfe , quafi proprio nomine, - cas t, nihil illi nocuilTe, id eft , nullam corporis eius .
minabatur San&us. Sic enim folent Hebrasi Deum partem debilitafle.fd in medium proiecifle,vt idem [ ..
tip Ksdofch, Sanumabfolutj&finevllaadietio- Auguftinus, & Beda, tum ctiam Euthymius mo-W-
ne vocire,vt apud liiam b,& Daniclem '.Quod au- nuerunt.
b cap i. 4.
&)!.!.& tem non dicunt, fanftum Deum, fed Sanctum Dei, Et damans magnat] Pri dolore , vel coaus
perinde cft,ac fi dicant finetum Dei Filium, qui vni- Chrifto , vt omnes intelligerent, eum non call, aut
40.4. ceianftus eft; ficut apud Lucamd, Quod nafeetur ex te pontefua, fedinuitum,& maiore coaum exire
.4. 10. ~anftum yucabituristi Dei, Sc infri c, quod ifti dicunt poteftate. Qd illa voce dannon dixerit, & feiri non
dcap.i .5;. SantumDei, alij daemones dicunt, Filium Dei. poteft,& otiofae curiofitatiseft quarrere.Euthymius
cap.]. 11. 25. it comminatus e ei ] jtw7M)i',adiun:ismi- voces nihil nifi dolorem fignificantes fuifle dicit,
f Lio 4 nis,& imprecationibus praicepit, vt Tertullianus 1 quales apud nos funt interietiones quardam , de-
trj Marcio- interpretatur, aut os illi obftruxit,vt ait Euthymius, que Euangeliftam non expreflffe, quid clamans,&
nem. quemadmedum infr videtr hoc verbo delca- exiens daemon ille dixerir.
& 4^fl '& tU5, Quid proprifignificet, apudMatthaum S ex 27. It mirati funt omnes.] efljufiw pra timor ob-
. Euthymiodocuimus. Verum quid fit caufe,necio, ^ ftupefaii funr; fimili verbo Lucas vfs eft", &fa- u CJp ^
h cap.ii. quamobremnofterinterpresapudMatthaeumlm- eins, inquit, e pauor in omnibus, & ftupor. Grae-3i.
1 7.1 . pcrincrcparc,apudMarcumferefempcrcomminari cum verbum nonqualemcumque, fed rcligioura
13. 8c verterjt) n\fi qUa non iem fortaflefuitinterpreSjVt meturo cum admirationeconiunum proprifigni-
1 in Idiomatisexnonnullisconicuris indicauimus. ficat, vt ex illa Plutarchi ' intentia intelligi poteft, x Libi.<U
Obmutefce-] Cur tacere iubeat,cm loquendo eius <(** t iwnay. &xCov Vj*CO *^ <A^UP-
magis gloriam illuftrare videatur, dubitareahquis fuperflitioergaeaquainfub imibus Iocufuntfluporemepera-
Lib. con- poteft. Tertullianus 1 proptere id fecifle putat, vt tur. timueruntcrgoilIi,& admirati fiint chriftum,
ta Mar- oftenderet, i eius inimicum elfe, qui nollct cum eo aliquidinillodiuinitatiscognofcentes.
cioncm 4. verba mifcere. Alij,quia Euam lingua
lineua ua
iua fefellcrar, Quanam doilrina.'] Dorinam vocant, non id - 0,
nifir|cnT" ^n8ua punitumefle,neloqueretur, itaBeda. Sunt im,qud Chriftusdocebat,id poteftatem eijeien- eil poteft
impofuerit ctiam > 4U' ac^ declinandas Pharifscorum calum- di dxmones cum doctrina coniunam, quia dotri- eiiciendi
" nias id fecifle putant, ne dicerent fi fibi diabolo te na ea confirmabatur poteftate, vt ftatim dclart, d*n>one*
ftimonium perhiberi pateretur, ilium cum daemoni- Qa in poieateetiam i,bintibusimmundtsin>perat,& obe- * *,m
bus conietudinem habere, quemadmodumapud diuntet. Lucas \ paruodilcnminc rem narrt. Qwe ^a
cap it. MatthaEum illi obiecerunt. Tertullianus aliam ra- D efl, inquit, bocyerbum , quia inpoteate,& yirtuteimperat y cap. 4.'
tioncm affert,qua & Chi yfoftomus Sc Euthymius J, immundu sfiritilus <?exeum\ Verbum dodrinam vo- 5.
1 Hoc lo probant,noluiife Chriftum Patrcmendacij,verita- cat, ficut nunc,quidquid Deus docuit, Dei verbum
co.
^1,;,. . tisaccipereteftimoniu. Videturmihi voluifle Chri- pellami. Scnius ergo eft, qua; eft ifta dodrina
fcnfim di- non intempelhue, temer obtrudere diuim- tarn efficax, vt earn qui tradit, blo verbo dxmones
uimtatcm tatem fiiam, fed fenfim,ac paula tim earn hominibus eijeiat ?
fuam voluit infinuare, provt corum ingenium, fidclque patieba- .] N ouam appellant, quia non erant ibliti in
infin!intbUS tur'Ita v^emus non folam demonibus:fed A pofto- fuis Scribis,& Phariisis fimilem doctrina: coniun- .
in nuate. jjs etam ^uj$j g quicJem omnium Apoftolorum fa- videre poteftatem. Necinterrogantdubitan- z A.i7j
miliariflimis prscepiiTe,ne diuinitatem fuam, cuius . tes au tim probantes, ficut Areopagitaeilli 2, Qfi*e I9-t0:
mMatt.17. peciemperpexerant, cuiquamdcclararentm. Vo- hicnoua qua a te dicitur, doBrina : noua enim quadam infers
9. lebat enim fugere hominum inuidiam. Quod ergo aw thus nom : fed interrogant admirantes, collau-
ab Apoftolis dici noluit, multo minus conueniebat, dantque. Solebant, inquit Chryfoftomus, & Iu-
vt dimonibusdici vellet. daeorum Exorciftas daemones eijeere, fed non illo,
Er exi de homine.] Quafi dicat, non quaero iftam E 4uo Chriftus, imperio, Exiab bomine. Ideononiuos
gloriam,quam mihi tribuis,id hoc quxro,vt ab ho- xorciftas, fed Chriftum admirabantur.
mine exeas. Non quaro gloriam meam : efl quiquarat ,& 28. Et procejjlt-] i*b6fv, exijt, euafit.
Ioan i iudicet n, fed vt homines tuatyrannidc liberem, Ttyttmor eius.] '<wr auditus eius , id eft, fama,
jo. captiuam ducarn capriuitatem". Hebraifmus* njnofc /cfcfw^^.ficutapud Lucam
o Pfal. <7. 26. St difceipens eum.] Quare tunc potis, quam vertit interpres, quod Euangelifta dixerat, %t, id <*P-4j
19. Ephef. ante hominem difecrpfcrir, quern poifidebat, non cftjionum.
4.1 immerit queri potcft.Refpondcnt Theophy laftus, Illuftr; eft huius Hebraifmi cxcroplum liais ft. I.
: m?
vtaftantesintelligerent.quanto <homo ille
... *malo
....
libe- nnbaj 0 yb ' 1:; partN a mith*.
ratu1! eflet. Sed haec ratio ad Chriftum potis, qum min lifehrub/athenuvt.rchh A don ai hhl mi nigUtha.
Quis crcdiJit audicui nollro feu rumori nobis delato,
ad dmonem pertiner.Non enim da:monis,fed Chri- biacliium Domini fu -erquem, feu cui rcuelatum clt, de
fti id eratconfilium , vtcollatiin eum hominem ab Cbrillo loquitur piopheta.
jpfb beneficij magnitudo conftaret. Chryfoftomus 29. Etprotimts.] w9f,yki;/w,vtfuprb,fedde!e- Verf.w.
p Homlf. p,vcramrtdditcaufam, quia videbat daemon, fibi atur, vt fspediximus, varietatenofter interpres. 1t.1t.
*, difeedendum clTc , voluit dolore quodam, rabie, Hoc autem loco hanc habet vim, vt indicet,miracu-
CAPVT SECVNDVM.
taren intra j9 dicit illa : Quidia cogitatis in cordibus veris} 9 Quidefacilitu dicere pa
ralitico: Dimittuntur tibipeccata:andicere:Surgeytocgrabatum tuum,er ambulalioVt
autemfeiatis, quia Filius hominU habetpoteatem in terra dimittendipeccata , (aitparali
tico) 1 1 tibi dico : Surge, tolle grabatum tuum, Cr y>ade in domum tuam, 1 1 Etatimfurre-
xit illc:& fublato grab ato , abijt coram omnibus, ita vt mirarentur omnes,C honorfica-
rent Deumjicentes ; Quianumquamficvidtmus, Et egrcfjus efi rurfus admarc : omnif
Iii."'.!/? 1ue tur^a V adeum^ decbateos. 14 d Et cmpmeriret^idit Leui Mplmfeden-
735 CAPVT SCVNDVM.. fi
lern ad teloniumt& dit ii : Sequere me. Etfurgensfetuttts e cum. 1 5 Etfaclum eft, cum
accumberet in domo iiuijmultipublicaniyty peccatoresmuldifcumbebant cum Jefu^di-
fcipulis eiuticrantcnimmulti)qui&,fcq4ebantureum.i6 EtScriba,& PharifaividenteSy
quid manducaret cum publicum*, ey pcccatoribust dicebant difcipulis eins: Quare cumpubli-
canis , ey>pcccatonbus manducat & bibit magierVeer ? 17 a fcc audtto lefts au lis: rTifc
7Vob neceffe babcntfani medico,fed qui male babent.non enim Veni Vcare iuosyfedpeccato-
res, 18 tterant di[cipuliIoannu3& Pbari/ai ieiunantes : ey veniunt&Jicur.t iuiigfrtare
difcipuli IoanniSjty PbarifdorHmieittnantjuiautem difcipuli non ieiunant} 16 Et ait illis
' ** ' Numquidpoffuntltj nuptiamm tquamdiufponfus cumillu eyieiunare ? Quanto Mat ?
tempore babentfecum Jj>onfum}nonpoffunt ieiunare. zo V"tnient autern dies, cum auferetur '
ab eistonfus^: & tunc kiunabuntiniis diebus. 11 Nemo affumentum parmi rudisaffuit
VetmentoVeteri:alioquin auertfupplementum nouum veteri y & maior feiffurafit. u
Et nemo mittit vinum nouum in Vtres Veteres : alioquin dirumpet vinum vtres , 7* vinum
ejfundeturyey Vtresperibunt :fed vinum nouum in vtres nouos mitti debet. 13 cEtfac~lum l*'.*'
e iterum , cum Dominusfabbatts ambularetperfata , * difeipuli eius aeperuntprogredi, d ke 1 1
C2r Vellenficas. 4 P barifei autem dicebant ei : Ecceyquidfaciuntfabbatisy quod non licet}
ZjEt ait Hits d : Numquam legiis quidfecerit Dauidyquando neeeitatem habuit, & efu-
riitipfe y & qui cumeoerantt quomodo intromit m domum Deifub Abiatharprincipe
facerdotum, 7*panespropotionts manducauityquos non licebat manducare , e nifacerdoti-
b'*f, & dedit eisyqui cum eo erante 2,7 7" dicebat ei: Sabbat um propter bominem fatfum, & e Leu. i^.^
- - -/ w -.'-~~~**.*,^uvvawm propter neminem
nonbomopropter fabbatum.iS
non homopropterfabbamm. 8 harne
Itaque dominus eil flUu* hoministetiam
efilius An-.."- -r '
fabbati.
H h ij
73 5 COMMENT. IN MARC. 73*
Cur Scri- Capharnaitas , fed Scribas etiam , & Pharifios , qui A Synecdoche,vfusfuerit, qua maior pars pro toto f-
bas& Pha- ( ex omnicafiello GaliU& , & ludaa,"& Jerufalem, maturjfuiffquemultosdiuiteSjprairtimnegotiato-
i ltxos ad - - * -
'ljra fu i iTc prfen tes: quicmmimicieflentChrifti,non res,qui mercatura caufa iuxta mare habirante*,& fuo
culum vc. folura praefentia,fed etiam incredulitate, & rcpreh- quifqueintenti lucro ad audicndum Ghriftumnon
nifle Lucas fionefua magis illuftre miraculum rcdddert Cum veniffLnt.Eosnunc Chrftusquarrit,vt & eos doceat,
fcribat. cnim dixiffent , quidbicjcloquitun.bb( hmat. Qinspotefl admirabili plan confilio quxrentcsfeauditoresfu-
a Ver(, dimitiere peccata, mfijolus Dem ? ' Chriltus fumpta mde git, non quaErentesqua?nt,2ffrf j inquit, quinon
b Vcif.io occafionc,yt,mq\i\tb,]ciati},quiafi!ii<s hominis habetpo qufierunt me. b Idem facer Chrifti concionatores de- h Ifa.tf;.!.
rt^ teflatem in terra dimittendi ycccata , ait paralytico : Tibi dice
bent Altera ex eff&u caufi colligitur,Volcbat Mat-
jitre,tcUeTabatum tumb" rade in domttm tttam. thaum picirijideque ad mare tendit. Theophyla-
j. Etveniunt ad cum ferentes paralytictim.] Quidam, c~tus,& Euthymius plauius , budfque facti miraculi
qui paralyticum flrebant , aut , vt magisrxprimatur eumfugiiTeputant, idequefrequentii populife-
phraiis,latores quidam paralytici. Non enim eft par- ^ ceffiiTc. At verofifugerefrequentiam voluiflet, ad
ticipium , fednomen paiticipale, quaha funt , qua; folitudinem vrique, non ad mare, vbi maximam ho-
Hcbraif- Qpud Hebrxosparticipia habitus appellantur minum multitudinem negotiationis caul fuifle cre
mas" we/c/;'w,fercntcs,id cft,latorcs,qui ierre olentzqua- dendumeljfcfecontulifet. (
c Matth i'. ^em Hebraifinum* eifediximusc, Exiit,quifeminat 14. Ef cm prateriret.] Voluit Euangelifta hoc ver-
j, feminarefemenfuum. "th^c feminans, id eit,fcraina- bo,vt yidetur,fignificare, Chriftumnon qua fi fufee-
tor.Vocat amcm, ferentes paralyticum , vtcgo quidem pto confilio Matthi quifiuifle : fed pratereuntem,
arbitrar, non eos modo, qui geftabant, fed opines, cm eum forte admenfim fedentem vidiflet, quaf
quicomitabantur, parentes, cognatos, amicos, qui ex itinere vocafTe.Ncpe,vt intelligcremus,illum non
eumadChriflumafferebant. Nam geftantes poftc ex longa confuetudine, fed primo ftatim intuitu.co-
diftinguit:Q/ iquatnor,mcsmi,portabatur.SiC natura iba que per tranennam hominem penituscognouiTe
verifimile cit, paralyticum , fi alieuius erat conditio pra?uidirque,qualisqi;antufqucfuturus effet.
ns , non fuis, fed ab inflrioribus, autfamuliSjaut Vtdit leuiiAlpbai Gradea fer omnia,ck Latina etiam
conduiftis hominibus fuilie portatum. multa exemplaria proI<,leguntLeuin, nullo di-
* f-Iuiufmodi participia apud Hebraros reperiuntur, feriminefententi^. Dehisautem nominibus, Le,&
qua adiciuorum vim habent , in ipfo verbo dare poffumus j4lpbxi, S de cognomento Matthxi , quo poft voca-
excmplura ex Gen4,. 3 > mVJ? . J?bw
tionem'A poiiolusillc, Sc Euangelifta dituseft, vi- ,
tZ."iXO aitJb CZ'NCO vltbiu jchaUhbche^otb hhfch- dend funt^quxapud etidcm Matthxumdiximusi. lC3?-1*~
r chuminm nofcbtim mitt ob mitjraiim,ti Patri fuo mific fi
ent hoc Jtc-m afinos ponautss ex bonis jgypti,quod p ai- iy fMum eft cm cemnberet in dome eius.] Indi
ticiciium adicftiui vim habet. < cant hic verba, harum alibi domum, vbihabita-
Q<; quatuorportabatur.] Non temer Euangelifta ret.alibi tc!onium,vbi vefigalia colligeret, habuiTe:
portanti numerum defignauit, quamuis nobis ratio domum intra vrbem , tcloniumadlittus maris, quo
minus conftet.Beda vel ad quatuor Euangelia,ve ad vecTtigales merces apportabantur. Nam ex telonio,
quatuor virtutes,quas morales vocant, quibus quafi vnde vocatus eft, fcquutus Chriftum in domum ve-
gradibus ad Chnftum venitur , hue numerum perti- nit, ibique magnum Guio conuiuium exhibuit.vt
Cur qua- nereputat. vera.fedallcgoricafcntentia VoIuit,nifi ait Lucas . * "P- f-*
ruor aefti. me coniedura fallit, Marcus morbigrauitatem indi- Erant enim multi , qui & [equebantur eum.] Hocblus E^""1?5
.....
dixit er1 1 r n
Marcus,vterhcacitatem,fructumquepra;dica- j- pratdicatio-
rB^ chrili.
tus fit. carc,vt maius miracuum appareretjadeo fuifle'para-
lyticumillum omnibus diirolutummembris,atque tionis Chrifti declaret, qua moti multi etiam publi
totius corporis impotentem, vtnon ab vno,aut alte- D can! & peccatores eum tamquam magiftrum difei-
ro,fed quatuor hominibus geftari neceflefuerit. puli fedarentur. Hanc vim habet partcula illa , %
4. E: cm nonpojjent offene eum illipr4 turba.] , vv~ quafi dicat,publicanos,& peccatores multosnonfo-
tJ,& cm non portent appropin- lum libenter audiuile Chriftum , & qua; ab eo dice-
quareilli. Nofttrinterprcs melius mihi videtur ve rentur,credidifle,fed fequutos etiam fuifle eum,quo
rum reddidifle fenfum, qumalij quidam,quife eius quo pergerct.Peccatores autem vocat, non eo fenfu,
emendatorts profitentur. Intellexitenim, quodres quo omnes homines 8c funt, & vocari folent : fed ,
Hebraif- erat,Euangcliftam verbum is^nyymt Hebrseorum quo ludan folos GentiIes,autGentiliumfimilcs pu
nius- more pofuiffe loco coniugationis ' hiphlnl. Eo- blcanos, qui negotia Carfaris .'gebant , vt apud Mat-
dem enim modo Hebraei * verbo 31p Karab , quod tha?umdiximus,appc'labant. Hinccolligitur, quam
idem cft,quod iw'ieii> appropinquare,mutta ooniuga- uis folus Matthaeus ex publicanis ad Apoftolatura
tionc dicunt hiVjib , appropinquare facer , id vocatus fit , aliquostamen credibile effe , in aliorum
eft. offerre. difcipulorum numerum,ac fortafle ctiam feptuagin-
* Verbum , quod rft appropincparefacere ta duorum eleftos fuiOTe , de quibus mentionem
for femper offerre fignificat.vt Pial. 7 1.8> "' j: Euangelifta nonfecerint, ficut qui fuerint feptua-
3K N jDI m*''</A. f/ afehebar ifkribu. reges fchc. ginta i Hi duo difeipul, non declararunt. Vide plura
ba aiabia: ,& feba xi hiopias donaofferent. Noller, Reges apud Matthaeum1. lcap^'.re;
Aiabam & Saba dona adducent. 17. Kon neceffe habent }am. medico.] Aliqui offenfi ,vt Vnlgata
"Oiidauerunt teclumJ] msiya,<mt Tu}ej*p,detexerunt arbitror folcecfmo, credentque fieri non poruifle, r^'1,10
tectumjtenim clegansparonomafia. Q.isfequun- vteosvus efTet interpres, locum corrigerevolue- en ltur^
, tur^japud Mattlmimcexplicauimus. runt,pro medico, medicum reponentes. Sed nefeio,
d Vaquead utnefcsemfuiadmartAQuhePvettnsfatTir* an locum corrigentes deprauauerint. Malocrcderc,
ver jm i}. ' ' > > \ , , J ^- ,
ccap.5>.& olusdicitMarcus cum Mattha.'us,& Lucas eamdem magis fidelem qum elegantem interprctem, vt ver
. narraucrinthiftoriam. Qudautem dicir,r/i,indi- bum de verbo rcdderet, & vt Gricam exprimeret
catiampris ad mare fuiTe, vtdixeratfupra*, eo phrafim, Latinam etiam Grammaticam neglexifl,
cap.1.17. enimrefpcit hoc verbum. Qua vero de caula egref- V ^ fea- fyittv 0} 'ifrovn * , non neeeffitatem habent
fus e fuerit,non faris conftat:col!igitur tarnen ex b yalentes medid, vt conuertamus ad verbum. Sed quia
quae ftatim addit Euang. lifta,Er docehat eos. Ideo ergo necefTitatem habcremedici,Latini non dicunt : opus
g cap.!.)), ext ad mire,vt ibi doceret , vt Beda etiam animad- autem habere non quidem illiantiquiores/melioref-
Curadma ucrtit. Nir| etfi pris dixerat , omnem ciuitatem ad que.fed pofteriores qudam, vt nunc omnes fer di-
re egteflus januam domus fuifle g, tarnen dubium non eil , quin cunt,pro opushabere,dxit,necefle habere medico.
737 CAP. II. DE MATTHiEI VOCATIONE,&c; 738
Scnus hu- i g. Et erant difctpulilanni.<,0' vbariftorttm ieiunantes.] A fed ibbatum propter hominem faum fiait. Vnde
sIocidu-Duplicem hxc vcrba fenfum habere poTunt, vel iquitur.ita bferuandum fuitc,vt ncqucanimi.ne-4
tunc cum hoc accidit.Ioannis, & Pharifiorum diici- que corporis falutinoceret,atquc bac rationed viris
pulos reipfa jeiunaire,qud per eos dies, aut fponte fintisobferuatum legimus. Nam & facerdbtesin
lui, aut vetere aliquatraditione , qualcshabebant templo propter animarum faiutem diebus fabbati f
multas Pharifaei , ieiunium fibi aliquod indixiflent, viimasicrificandi caufa occidebant, & fabbatnm
vel non quidem tunc, fed tamen alias frequcntcr.et- non violabant. Hoc eft, quod apud Matthaeum m m
iam aim lex non praciperct,auttraditione, aut vo Chriftus dicif, ata nonlegifa inlege,quiafabbasfacer- Qupmod
luntario confilio folitos iciunare : vtnonacl:um,id dotes intemplofabbatum violant, &fine criminefnf, quod faeerdotcs
icap 17. conditioners verba fignificent, vt apud Matthaeum a dkitfabbatttm -violant, non fignificat acerdotes id fa- v,lrcr,f> .
t< ' adnotauimus in illis verbis, "Magierveflernonfoluit di- cicndo,re vera violafle fabbata , fed violaffe, fi prae- ,& no" V+
- V . < , 7 , latent fab
dragma,id eft,nonne folet ioluere? Vterque probabi- cepti tantum verba connderentur, quemadmodum batum
lis. Si priorem fcquamiir fenfum s credendum erit, Pharifaei, quibufcum diiputabat, confiderare vide- "'
Pharifaeos ex pra-fentis temporis circurnftantia ca bantur.violabantergo fabbatum, & non violabant,
lumnia occafionemaccepifle,qud eo tcmpore,quo violabant , fi prxcepti vetba non violabant , fi fen- ,
ipfi homines inter ludios religiofiifim ieiunabant, g fum confideres : & quia infus , r.on verba' confide-
Chriftus & eius difcipuli , qui fan&itatem quandam randa erant.re quidem vera minime violabant. Hoc
maiorcm profiterentur, non ieiunarent. Si pofterio- eft, quod dicit,afine criminefunt ?fi enim fabbatum
rem,ex prxfentis magnificentia conuiuij. Fuit enim, ver violaflent , fine crimine non fuiflent. orporis
vt ait Lucas,magnum:quafi plus velint dicere, quam verftniandi,tuendiquexcaula,Iofucvirumfanc~tum
dicant,fe,ac difcipulosloannisieiunarc {blitos,& fa- legimus dieibbati arrnatum Hebrsorum exerci-
me.fitique domare corpora; Chriftum ver,eiuiqu e tum circum muros Ierichontis circumduxifle " , & n jj-u tf T -
Machbaos, neviftoria; occafioclaberetur,fqu'e ,6 L' ' y'
difcipuios non modo non iciunare, fed dare etiam
operam opiparisdautifqueconuiuiis, ingurgitare fe- hoftibus inermes, & minime repugnantes traderent
fe,atquc inebriare.Hoc enim indicant.cm dicunt b, triicidandoSjdie fabbati praelium commifiTc . i. Mach.
bVerfi. Q<Mrf cum tulkdnis , &peccatoribui manducat , &bibit 1 8. Itaque Domina' eflfilm hominis etiamfabbati.]Hoc 1.41,
magierveer ? id cbcomeTatur, & potita:,vtapud apud Matthaeum p explicatum eft.Tantm hoc loco
,.., Muthxumcdcclarauimus : apud quern cxtera,qui exponcndum,quomodMarcushoc ditum ChrU PcaP' '*'
dVfquc ad fcquunturd,v>denpoteriint. fto rfrt, cm Phariei Aportlos ob vulisfpicas
ij. i}. Et factum e iterum.] Grsec non Iegitur , iterum, reprehend iTcnt:Matthxus ver.cm Chriftus in fy- chriftus
- neque Thcophylaclus , Sc Euthymius legere viden- + nagoga ilium, qui manum habebat aridam , curauif- bis hoe di.
tur,certnon exponunr. Leguntnmen Latinicodi fet.ishoc dixilcChrirtum credendum eft,vtapud x't-
ces,quos vidcrim,omnes, & conuenit apt lectio fen- Matthxum citatis probauimusauftoribusJllud dif-
tentix.Non autem fignificat,idipfum quod rtatim fc- ficilius,& magis huiusleci proprium eft, quom'odo
quitur , Aportlos die fib bat i (picas vellilfe , iterum hxefententia eX fuperiore colligatur. Non enim , fi
prius factum fuiTe : led Pharifieos aliam iterum ex non homo propter labbatum, fed ibbatum propter ,
picis occafionem cepifle calumniandi , quemadmo- hominem fatnmeftjContinufequitur, Dominum ,
Vetf* dum calumniad prisfuerante, cm paralyticus cu- cfiefilium hominis etiam lbbati.Et tarnen Marcus,
fvfqift'ad raretur. Qu* fcquunturf,cx commentants in Mat- autapud Marcum Chriftus, cm dicit, Itaque.hoc ex
Tf.i7. thauimgintelligentur. Ulo coliigcre videtur. Qtijdam ficrcfpondent,Chri-
: ... :i.. 17. Sabbatumpropttrkominemfa&umey&nonbemopro- ftum ex ipfo,quod filius hominis,id eft,omnium ho-
pterfabbatunf.]C\im Matthus nonnulladixerit,qu a minurn caput erat, habuifTe omnium rerum ,qua: ad
' h ap il r Muco prsetcrmiTa funt, quale ilIud,quod eft h , Uut falurcm hominum pertinerent,poteftatem; quare,
non Ugiis in lege/uiafJtbatisfaierdttes in templof*bbaiu>n cm fabbatum propter hominem factum cflet,etiam
Terf 7 violant,&fine cnminefmtl&ci, Si autemfriretis , wid efl, hbati iure fuo dominum fuiTe. Non difplicet, fed chriftus
mifericordiam voloi&nonfterificium condemnaf- fimpcis fortafle,cV bresis dici poteft, particulam quomodo
fetis innocentes'^ioc tamen quod Marcus dicit,ipfe pr- illani.f,/<<^f,non illatiuam,fed completiuam efle, ht Domi-
termifitjficut & Lucas .Senilis autem ert,non fui lie quafidicat, deniquedominus eft filius hominis, et- .**-
1 CJ'1"_ fabbatum inftitutum, vt homo perirct, fed vt & ani- D iamiboati.Ideft,fiicerdotes,& duces bellica fab- *
mfr- mo,& corpore fanus eTet:animo quidem , quia infti- bati rbfciuatione difpenfare potuerunt,multo ma
mram. tutiofabbati inter alias caufas, ad colendam rcligio- gis filius hominis poterit,qui auitor fabbati fuitrpo-
nem , & profitendam fidem facti Deo mundi fada tcftcnim princeps, qui legem tulit, non interpretan
fuerati,quae fi rite fiercnt,ad faiutem animar pertinc- modojed etiam abrogareHoc eft,quod apud Mat-
1 Exod 10. ^1 . corp0re vcro t qUia altera inftutionis fibbati tha:um 4,Chriftus dicit , Quia templo motor efl hie, 8c %
tcceplufijtiZm Salomon Inc. voluit etiam fortals obcu- '11"
De xa. caufafuit, vthominum corpora affiduo fexdierum
14. labore fatigatarequiefeerent, vtiiidemex locisma- r infinuare, fe,vt poftefccit, Iudxorum ibbatum r Verf.4t;
nifeftumc-lt. Itaque, non homo propter ibbatum, abrogatum.
CAPVT TERTIVM.
a Matt. . ilium. 13. a r afcendens in montem Vocauit ad fetquosVoluit tpfe:ey venerum ad eum. 14 Et
i. fiec\t\>t cfifient duodecim cumillo : &vt mittetet eos predicare, 15 Et ddit ilispotrflatem
Luc .1 j.
curandi tnfirmitates y(y eijcicndidamonia. 16 Et tmpofuit Simoninomen Petrus : \j &
lacobum Zjebedaiy& loannemfratrem lacobi , ty impofuitets nomina Boanerges,quod efl3
Fdij tonitrui : 18 & Andraam , 7* rfhdippumy ty Bartholomeumy & Matth* um y y
Matt. it. rijere3mpriwfiortem altiget. y tunc domufn evu dinpiet. 8 A men dico vobu .quoniam
omnia dimittentnrfiliu hominum pcccata,ey blafphemia , quibus blahemauerint : 2.9. qui
Lu cu. 10
loan.f i. autem blaPphtmauerit in Spiritum janclum , nm habebit tcmiionem maternum , fiedreus
d Mat'.h.u erit aterni delicli. 50. Quomam dibebant : Spiritum immundum habety 31 ^ E t Senium ma
ter e'w (y fratres : (y fivrisfiantes mijerunt aeum locantes eum , 3 1 {yfiedbat drea cum
Luc.g.19.
trbate dicunt eiiEcce mater tuay&firatres tuifions qua>unt te. tf. t refjrondens eis ait:
Qua c\l mater mea {y fratres meii 34 Et circumfpdnseos , qui in circuitu eiusfiedebant,
ait:EccematermeaJOifra.resmeit 35 Qui enimfiecerit voluntatem Dei 3 hiefirater meust
;
74* COMMENT. IN MARC. 744
feruuraDebdacmenesvocantjFiliuihDei, &,quod A ineptos eligimus aliquando, vt cos docendoaptos
Chrlflus idem efledocuimusjiandum Dei vocant. Nor ergo cfficiamus, tarnen cm aequ omnes inepti ,indot-
nnmquara
Ozmone FiIiumDeiadoptiuum, quales non modo Paulus, & que fint,magis ingenilos ,& hauriendi,quam tra-
fcruus Dei Silas, verum nos etiam omnes gratia Dei fumus; fed diturifumus, difciplinae capadores eligimus:Chri-
diftus eft. naturalem,ac verum Dei FiliumeieconfeTifunt. Si fti ver poteftas aiferitur , quia figniheatur, cum
autem naturalis Dei Filius eft, verus Deuscft. CJ^j non iuTu, autprecibttsalterius, nulla coa ftum le
de re plura in Theologicis de Trinitate fcholis dilic- ge, fed ibla fua libera volntate Aportlos ele
a In lib de ruimus:itis nunc eft Athanalium *,& ad Bedam le- girte. Caeterm quemadmodum paulo ant dice-
nat. human dtionem mittere. bamus, ita Apoftolorum meritum his verbis exclu-
verb.
b In Cora, vehementer comminabatur ni.] Adiunftis minis AjVt natura; habilitas non txcluderetur ; ficcreden-
in hunc lo pra:cipiebant,ne le maniftftum facerent,vt fupra c. dum eft, ita Teri Chrilti his verbis poteftateni, vt
cum. confilium, ratio atque prudentia nonnegetur. Ne- Chiiftwal
i . afcendens in montem.] Orandi caufiunmon-
capf.it- tem afcendi!e,exLucaJ manifeftm ert,vt fepe alis que enimindicatur, ita eum illos potiis, qua'm alios ""m alie
cap.f.u. facerefolcbat : Aportolosautem eligendi caufaaf A poftolos fua volntate elegifie, vt nihil adeligen- duendos
cendife manifcitum non eft, quanquam quia her dum praeter voluntatem,nequeconfilij, eque ratio- aliquata-
conueniebat , conuenit etiam credere fa&um eTe. nisadhibuerit Nam quemadmodum hos potis, tlonc du-
Mattha;us,quod de Apoftolorum ekctione iquitur. qum illos , ita hoc potis quam illo numero fua ele- "ae
pnsnarrat, qum miraculumfanati hominis, qui git volntate; atqui curduoHecim , non plures, nc-
manum habebat aridam,&qum quod fupr fcripfit quepa ciorts elegerit, omnes veteres auctares , vt
Marcus vcifufeptimo vfque ad hunc locum, & de a>ua Marth rum f docuimuv, non folm aliquam fcap.10.4.
e eap.i.t;. difcipulisfpicasdiefabbati vclkntibusSquamuis ex pr-eter voluntatem , fedmultas ctiam fuiflerationes
f Hoc loco, Marcof,& ex Luca E , peft illaiioc factam efle con- tradiderunr.
g cap. . ftet.ItaquevtapudMattha;umhdocuimus,crcdcn- Et venerum ad eum.} Apoftolorum indicatur obe-
..1.
dumeft Matth r-um,quod poftfaftum crat,prius per dienti ,quiftjtim voca i venerum, cm, quam ob
anticipationemnarrauifle;fiuc certo aliquo, nobis cauim vocarentur, ignorarent, itaquetogitarede
tam.cn cognito confilio , lucquia id forte memoria; Apoftol itu non potera ,t.Significatur,& liberum ve* Liberom
oceurrit prius,quod geftum erat pofterius. nientium arbitrium, vt multi recen iores interpretes Apoftoloii
Vocauit ad fe, qms veluit ipfe.] VocaTead idicit, notauerunt:ni.queenim dixifler Euangelifta vocatos aibitlium*
quafi cum illo prius non fuiient. Cxtcrum,credibi- (}>(1 & non venire potuifent.
le cft ,cm inmontem vn cum difcipulis afcendif i+. e fet > iffnt duodecim cumiUo.] Verba vitio,
fet, fubduxilcfefeabillisin aquemfi lum locum; vtopinor, fcribintiuiB tranfpofita , ad hunc enim
vtillicfolusorarct,quemadmodum cura alias fecile modumlegcndum eft, & fecit duodecim, vt eTent
i Macis. legimus 1. cum illo, quemadmodum & Grace legitur, & no-
Q/tosvoluit.] Ex difcipulis nimirum furs, quiipfum ftrum vertif inurprctem crederdum cft.*) Twnny
Luc. 9.18.
in montem edenTemquutifu>rant.Nam turba in ! , hm tur . Senilis autem et multo fa-
montem non acenderat, led in campeftriloco eius cilior,acmelior,fecitduodecim (Apolllos) cur au
cap 617 reditum ipicbbat.vt colligitur ex Luca K- Prius igb tem fecerit duas buangflifta expbnit caulas.Vna haec Ap0"*'0*
Ecclcfia tur ex turba hominum magno numero de in ex di efl,vf r//>r,inquit ,chw Hit, id eft, vt pfi tamquam fa-
qaomodo fcipulis iplis paruo , Apodlos elegit:ficut Ecclcfia miliarts &donc ticifempcradeflent; altera iyttosy
Chrifto fit
conformis nunc ex innmera plebe prebyteros multos,ex pres- inquh, mittetet pr dicare.
Quciii dc- byterisEpicopospaucosairumit.Drdit enim forma Qiianrop^er 5c poftoIos.vtaitLucas.nominauit,
lctum in Chriftuseos ehgendi , vt Chryfoftomus , & 1 heo ) id eit.mlos, fi .ut taodbriiautnuntij , fedficut
vocaudis phvl'dusindicauerunt- Quod autem dicit,me yo- legati mit untur, f-roptere non folm nuntiandi,
Apoltolis Urn ipje,8c ambitionem,&'mer. tum Apoftolorum ex id eft, Euingelij pf -di.andi , fed etiam baptizandi,
Ghr (lus
habuit cluait^ Chrifti poieftatem , atque auoriratem af remittendi peccara , aliaque multa faciendi potefta-
firmt. Cm enim dirit, ques voluit ^/i,,fignificat,noh temdicit,q od proprium lega torum eft. Dicitau- Apoftolt
qui ambierunt, fi quis fortafll .imbiit , fed tantm, tem, yt mitteret eospredicare , non ftatim , fed cm tem Ca m nu*
quosCiiriilus voluit electas cfll. Hequt quifquamju pus efTet j eque ftatim mifit , vt conftat ex Marco t, vt 'cgatl
initfibi honorem , inquit D.Paulus , fedquiyocaturiDee & ex Luca u.fedpris eos inftruxit longo iljo &di- ^l'*^
iHcb..4: tamquam '.Hoc modo idem Paulus i ad Apo- uino fermon. ,quem M a ttha-us ,8c Lucas y narrant, x Xoio cjl
ftolatum vocatum indicat , cm non fo'umambiret, Quare autem duodecim clegerit.apud Mattharum x &6.& 7.
m Rom . fed odio etiam profequerctur . Hoc tR quod Chri- didum nobis eft. 7 cap..to.
i.Cor.1. 1, ftus poftea Apoftalisdixit, Ne yosrneeUgifJedego Et dedit illis,] non ftatim, fed pofte, cum eosad z caP-lo-
n loan.if elegyosn. Indicat etiam , onqui mertKrunt , fed pradieandum emifit infra ,&apud Lucam b,& Mat- J * mt'
quosChriftus vocare voluir.eos ad A poftolatus mu thaeumc: fed hoc per anticipationem Marcus dixit, ccap.io L
Qupmodo
Apoltoli nus vocatos e|Tc : nonquodfimuifi4fficientes(dicebaxde quia de coram mifiione mentionemfecerar, in qua
non ex me ivltimoloco vocatus Paulus! 4/^/ exnob, ea Aprftolis poteftas data eft. Graca alium multo
ntis ciccti quaex mbts,fedfujficientianoraexDeo e o, fie vocat fe clariorcm habent fenjm , a^x*1" btegi-mvnr
func. ApAtalum pperyoluntatem Dei, id et, non fu is mcri- ri< v<r*(,' ) &/3' ttL cPtufn*, & haberepoieattmfa-
o i.Cor.5. t5,fed diuina eleftum voluntaic.Hoc autem cum di-
nandi morbos,1 eiickndi tUmonia, id eft, vt mitteret COS
ST-
p Ephef 1.1. citur, meritum quidem excluditur natura; vero ha pradicare , habentes hanc poteftatem curandi mor
bilitas non exeluditur , quemadmodum & Etithy- bos, & eiieiendi daemonia. 1 taque ha?c verba , ficut
q In Com mius,& Theophylafttjs 4 adnotarunr. Nec enim du- duo proxim pi arcedentia .yt effentcum ill,& ytmitte-
ment. bitofecinc L hrjftum quod prudcntifllmusprofedo ret eosprxdicare . 1 efcrenda funt ad verbum illud pri-
quirq'uefccilct, vt , qum quifqueaptusad id eet mum,/cO duodecim.
muneris V confideraret. Non neg , quod doti hic 16. Et impofui S.moiii,nomer>V"'rus?\ An tuncimpo- \j ^
quidam int rprctes docucrunt,hoc inter nos cChri- fucritjiut potiusiniti, - m ab Andrea fratrcfuoad 41.
De J s quo' Chriittimaddudtuseflei d, an poftc cm Aportlos ecaP..7*
aid al'iquod ftiim cTedicriminiS,quod nos, aptos eligamus, non
rnunus cli' fciamus minirtros : illc vt D. Paulus r de fe tertatur, ad onedtcandum mifit, inf e ,& apud Matthaeum f, fcaP lo>I
git.aptos etiam ineptos,poftquam elegit . aptos faciat; tantm & Lucam s an cm fup;r ilium fundare vellet Ec-f cf.
' racic. dico credere rae, aliquam cum naturx cuiuque ha ckliam *,apud Matthamm 1 dilputauiraus. ,g
i Col.r.ii- bere rationcm. Nam Sc nos dilapido ad docendum 17. E( lacobwn Zebeditif" Uanutf fratrem lacobi, icap.io.r."
G~impo-
J
45 CAP. III. DE APSTLORVM LCTON. 7tf
Cimpftdtenemin4.]VidctT Sc Latine, & Grite A dicuntur,n uditbres,fed Chriftu$,& Afoftli erat
hic eue folcifmus , nifi uperiori veru > Nam deauditoribus poft dicir,cjr conuemtatm turba.
quid,quod non exprimitur.intelb'gamr , nempe/ror, * , A " , pais Hebraic cit quidqid edi,
ideft,elegit ApoftolumSimonem , &impofuit Simoni mandive poteft-, .& quodlibet efcarum genus, cuius rci ex-
nomcnVeiw,dcinde fequatur,& lacobum Zfe,fup- cmpla funt innumerabilia , illud fufficietex Gcnef.j. ij.
]Ui\2 bt^ihhath afficha thecal lechim,\a
plc/fo'f,id cft.elegit Apoftolum. fudorevultustui vefecrispane.
Boanerges.] Non dubito verum cfle, quod in Com- il. Etcmaudijfent.]cTxc>)dKai'-no ,
mentariis J , Hieronymus indictt , ignoratione pere
iiiiCJp.l! & cum audijfent ii, qui ab tpfo erant , id eft , qui ad eum
Dm, grina? lingua: ade corruptum notai Vis , deflexum- pertincbant', Greca phrafis. Quiautem ij fuerint,in-
que hoc nomen eue , vt vix in eo primae originis ve- certum. AuftorCommentariorum,qui Hieronymo <y, fuernt
ftigiunt vllum appareat. Putat ille pro ojn '33 Bene infcribuntur.Apoftolos fuifle arbitratur.Improbabi- quiadChri.
ra hum , factum eile Boanerges , Non vt viri quidam lis opinio. Nam & Apoftoli intus cum Chrifto erant, Hum. ce-
doti exiftimant Di'T > Benerebbemfilntommii. Nam ijautem qui tenere Chriftum volebaat, aliunde ve- nendia
nec id Hieronymus dicit , Sc haud icio , an ver dici nerant, vt eum quzrerent j eque credendm eft, vtnennt-
poffit.cm Hebraic tonitru non DVirebbem, fed B ApoftoiOJ>aut dixiffe , aut cogitafle vmquam Chri
rahbam apyelletw. Ahj quo propms ad Boanerges , id ftm infinire>quema,
quemadmodum iiti dixerunt. Alij,qui
eft,ad vitiatum nomen acceder videantur,& proba- ab ipfo erant,ihterpretantur, qui crant ex eius patria,
biliorem icriptorum crrorem faciant , nominumfi- ciues,ac populares eius,vt Theophylado placct.Ni-
militudine j?a i mbeaeregefeb, legendum exiftimant, mis hoc generale eft, & nefcio, an vero fimile fit, tan-
id eft.filijtumultus.Nam quamuis regeJcb,non to tamillisdcChriftofui/recuram,vtcuftodirevellent
nitru , fed tiimultum fi^nificet, tamcn quia tonitru cum non multe ante, ex montepraeeipitare eum vo-
tumultus quidam vehemens eft tumultum pro toni luilTentl.Alij Chriftidomefticosfuiffeintelligunt,vt lLuc. 4.19-
tru poni , ideoque Euangeliitam interpret3tum cife Euthymius. Plurimorum opinio eft , quam Beda
filios tonitrui.Nam Sc Iouem ilium fuum idmque Euthymius, & ThcophyJausfequuntur,
4-1 f iimtw altifreraentem, id eft , altitonantcm ap- intelligcndos eiTe Chi iiti cognatos,quod,vt videtur,
pcllafle.lquia Sc tonitru fremitus eft. Probarem fi in- &exverborumproprietate , Sc ex infra dicendis m yattl
uenirem Viiregef, apudHcbnostumultum figni- confirmatur.Nam &Grca phrafis cognatos propri
ficare,quod nul quam inuenio. Nam etil mi ragdfch, fignificat', Sc videtur Euangelifta , rem ita narrare,vt
fignificat congregare, conuenire, tumultan, tarnen . eoidem fuifle indicet eos,qui ad tenendum venerunt
Vil regefeb, non tumultum, fed oongregationem fi- Chriftum , & es qui ad fores domus ftabant,volen-
gnificat, & fcimus auftores Gr-vcos Hebraicam lite tes eum cnuenire:illi autem, qui ad fores ftabant,vt
ram y bbain, in G y. Sc f & figura fimilem Euangelifta dclart, Chrifticognati erant : ergo 5c
blere mutare. Cuius rei in Scptuaginta interpre- hi , qui ad eum tenendum venerunt. Illud tantm
b capte tum Idiomatis ex Gcncfi " cxcmpla notauimus Vnde huic interpretationi videtur aduerfari, qud ifti^ui
fcji.t.j.io-non difficile mutari potuit. <' urChriftusSimonem ad tenendum venerunt Chriftum, dixifle dicuntur,
. Cephan,id eft, Petrum appelhuerit, in premptu ra- eum in furorem conuerfum efTe, illi autem qui ad fo
c Mattiuff. tio eft, & ab ipfo Chrifto obfcurfignificatur0, res aftabant,eius mater Beata Virgo, kfratres erant,
Cur TIaco- quia 1 ,fupcripfumfundataruserat
r i * t ri Ecclefiam.Curau- & creditu nefas eft,Bettam Virginem,aut dixiffe.aut
bas tlo- tem I*cobum , & Ioannem hhos tonitru i vocari vo- exiftimafle Chriftum fuifle furiofum. Hoc non me
- luerit, exeuentu coniecbirafumptaeft. Futuri erant mouet, vt ab hac intentia , quz tarn multorum au-
nitraiap- fecundm Petrum Chrifto fimiliariflimi, & Lun- orum eftjfacile diieedam. Exiftimandum enim eft,
I** gelijciusrdentmrniprecones Itaquevidemusfo- uan elft3mper loquutum fuifle, figu- fyiiepfis itl
htum eos vn cum Petro ad r fcr^0^^^ D ram n facris literis vfitawm, qua quod -
cap 9.. queadhibere, ad Transfigurationem infrd,&ad fccir,dicunmr fecifle multi.Matthus nvnus multis feriptura
icribit,difci- frcquens.
Marth r i j orationem horti infr' , & ad fufeitationem mortua pulos ob effufum in Chrifti caput vnguentum indi- n -*7 *.
Luc f. te pucllx filia: Archifynagogi f. Petro igiturtamquam gnatosmurmuraui(re,ciimconftetexIoanne0,bliim 0CaP 4 J*
, . dueijacobo, &Ioanni,tamquam duobuseiusfigni- indignatum fuifle,& murmurafle Iudam. Idem Mat-
..)7. fcns,noua dedit nomina.quia iniigmores huangehj thatus p feribit latrones,qui vn cum Chrifto crucifi- p cap. i7;
prsdicatione futuri erant. Rcliqua, quz ad hunc, Sc xi erant.blafphemafle, cm ex Luca 1 manifeftum fit, ^4-
10. 4 fequentem verfumfpeftant, apud MatthiumGcx- nonblafphemafle nifi vnum. Itaquenon folm ne- -*4
pofitanobisfunc cede non eftj, vt quia dixit Euangelifta , Chrifti cog- ' 1
V reniant ad Jomum.] Petri , vt opinor , domum hatos dixiiTe eum in furorem vcrfum efle , intelliga-
intelligit in Capernaum , vbi Chriftus , cum in eam mus,id etiam eius dixifle matrem , fed neplures qui-
! t S . veniebat vrbem , folebat diuerfari 'Viarn in ca vide- dem vno dixifle. Satis enim eft, vt vnus cognatusdi-
.? t.I. tur adhuc veriiri vrbe,cm ingrclTum in eam fuifle *
V 1.1. Marcus^ixeritegreflum ex ea.nondum dixerit. Etil ceret,vt ver Euangelifta dicere potuerit , id cogna
tos dixifle.
uthymius, Sc aham vrbem, Sc aliam fidehs aheuius Exierunttenere eum.] Vt vincirent , & domi in cufto-
domum fuifle putat diatenerettt. Erat pud Romanos lex r, vtfiquisin riailin - lib;
bnis apud lMytnonpoetftrtjue panem manducare.] NotaHebrb-' inaniam incideret,vintus cognatisfuistradereturj V1^' ' tic
z 5 rum* phrafis eft, qua panis pro omni: ponitureibo,
^ i_ ef* r-:_:i r 1 oe Cura
_ T.lli eque alia afficeretur poena. Similemfi non legem, Varreder
" cbo. & panem fumere , efteibum fumere. Quidam confuetudinem tarnen apud Iudfos fuifle putandum ruib.lib i.e.
verba ad (ohm turbam ,q aac Chriftum audiebat, r eft,qua vfi cognati voluerint Chriftum , vt eius vita; . Cic.t. de
frant, quafidicat Euangelifta ade fuifle audiendi confulcrent,pra:ripere Pharifiorum inuidia?. l^eucnt.
Chriftum auidam , adeoiri eius prardicationem in- D'cerf>."]Autapudfeanimo,&cogitatione,aut
tentam , vtfumendi eibi obliuifceretur. Beda ad etiam verbis.vtrumq; enim Hebracorum phrafis,qu
vtrdfque,& ad Chriftum,& eiusdifcipulos , ad audi Marcus imitari blet, figoificare potefticKamar/li-
tores refcrt.vt in illis docendi ,in his audiendi com- cere apud Hebrxos,* n folum dicere verbis,ld et- Hebriif-
mendetur ftudium.Potiiiscrcdo.ad folum Chriftum iam animo cogitare eft , vt dixi cuflodire Ugem tuam , id J? us-
& Apoftolos referri oportere. Nam relatiuum illud c(t,cogitaui,decreui,ftatuiapudme.Sed probabilius , ,*<
ct< quod Grxc eft , vix poteft ad alios , qum ad eft.verbis etiam hoc il los dixifle, cum ration s, qui 17 '
VctCto eosrt,piccrc:dcquibus dixcratic, *% 7, adert,& udiebt,reddere volucrint,quare Chrift
& ytnimtad domum. Ilhautem,qui in domum venifle tenere vcllent', quia infwrmm , iaquiebant , verftu eft. '
Ii
CAPVT QVARTVM.
:? ; I.
t
-,
P.
herede" E>i audiuerunt, funt, vttencant.quod habent,ne boni opens ajfurgit. Sed bac eadem terra primm berbam, Ecch.ij.
bent. 3US eorum coronam accipiat, neve diabolus fernen deinde sjnum , demde plenum frumentumpreducit in fpica.
a A ' i criprar,qucmadmodum feciTe legimus D.Paulum '. Herbam quippe prodcete efl inchoationii bona adbuc tent
ai. & is. S edjVtdiximus, loquitur ex hypothefi, quafi dicat, ritudintm babere. *Ad tficam veri berba perutnit , cm
*}. etiam fi, qui feminauit, nihil agat, fernen tarnen ere- fe tvrm ammo concepta ad profechm boni pertr*~
fcet.Nec ita intelligenda generalis fententia eft,quafi hit : plenum verb frumentum in fficafru&icatt quando
numquam aliter hat: nam & fru menti fernen , vndc iamintamumvirtuspreficit , vKfferobui, Cr peifcftiepc-
parabola iumpta eft , in fterilem , & aridam terram rts pojfn.
iacbjm,lxpnonnafcitur,nifiagricolxrigeturdilU 19. EtcumprodttxeritfntcJut.] Quidam Latini codi-
gentia. Idem omnino in fpirirutli verbi Dei accidit ces legunt, cumJe preduxerit fruBui. Plurcs ver, cum
feminc, vt concionatore in ridos, aut infirmos au- rxfe projluxcnt fruftus, quemadmodm Hieronymus
ditorum nimos infufum, nifiafiduaeiu dem con- Gregorius,& Beda legunt. Grxclegitur w vm&~
cionatoris opera rigetur, atque excoltur, minime q V >, crfi pi oduxerit,aut resident frudus.
crefeat. Sed nimirum parbola fumitur ex eo,quod Eft autemfruftusnominatiuus Angularis, qux res & prodaxent
non mper fir, fed plerumque fieri (let. Grxc,& Latin fenfiim obfeuriorem facit,& non i- pro produ-
Parabola De Chrifto dubirare lector poteft, quemod in tis,vt videtur, congruentem, nifi verbum <*tJV, htau
qeemoo eum parabola conueniat, cum illc prxcipuus verbi prter Giammaticas legesGrxcxlingux conluetu-
Chrifto j)ei feminator fit, quifi, poftqum feminauit, nihil dinem pailiucinteipretemur, cm produdus fuerit
ewoeot. agt)fl gratia fia auditorisanimum, quafi agrum non fructus,quamuis aciuum verbum iir,quemadmod
irriget, non d ico aliquandojfed dico,numquam ver- & Euthymius exponere videtur. Theophylaus
bum Dei germinabit, numquam fruum feret. Ac- vero ita interpretatur, quafi verbum m&Ji fignifi-
Cidit quodammodo , vtidem Chriftus & homo fe- cct,cm redierit,& ^- promeftefumatur,
tninans, & Deus inrementumdans, vnusfimul ef- inifquefit,cmtempus meflis redierit, hie enim
fet. Qua homo eft,feminat,ficut& Apoftoli femina- Gnc exponit, ?7w ^^ ti &( , quando mefis
uerunti qu Deus eft, datincrementum gratia fu, _ proceiTerit. Qua: interpretado magis etil mihi.qui 3
quafi perpetua pluuia animum irrigans. Fingamus altera illa Euthymij probatur. Nam aliud eft, fru*
(fi tarnen vel ringcre fas eft ) Chriftum non eTe fttirn produd eTe, aliud elTe ad meflem nuaturum*
Dcum,etiamfi poftqum Dei verbum feminaTet.ni- Produum efieiam paul ante dixerat: taque -
Veibvim c'rca ageret , ipfum per fe crecerer. Cum dendum eft,nuncaliquid aliud maiusdicere voluif-
negratia. cnimdicitur,verbum Dei vi fu, atque natura per fe fe,qudquemefi propinquius eTet : quodeft,fru-
iuiniul- crecere,non excluditurdiuina gratia, fine qua, noa mentum eTe mattirum.Quare idem Euthymius noi
Iva frua (jiCO) fruftum ferre, non crefcere, non nafci, id ne contentus cxpofitioneilla fuperiore,aliamadhibet,
yreferre feminariquidempoteftjredcxcluditurfcquenseiu, mcoquidem iudiciomeliorem, cum fruftus matu-
'MB ' qui feminauit, labor, atque diligentia. Nam &triti- ruerit. Egoad hunc etiam modum exponi pofe ar-
cum , quod parabolx materiam fuppeditauit, nafci, bitror,ctim frudus reddiderit(fub.}fruclum,vtfru-
autfrutum ferre non poteft.nifi ecelefti rigetur plu- dusaccipiatur.non pro eo,qui natus eft, fed pro eo,
uia; pluuia,qua verbum Dei rigari oportet.Dei gra- qui feminatus fuerat,qui & fruftus appellatur, quia
tia eft.Eadem ratione exiftimandum eft,verbum Da alterius feminis fruftum fuerar,& rcddere alium di-
fide conceptum, cius, qui audiuit, conatum, & ope- citur frudum , quia error alium producit.
ram non exeluderc. Nam nifi ille conceptum ver- Staiiwmiitit fJcem.\ Verbum line fuppofito, mp-
bum retincre,& quantum in ipfo eft, cxcolere cene- re Hebrxorum *, qui folent nomina verbalia in * Hebraif-
tur , nullum in eo proferet fruum : haud certali- ipfis verbis virtute contenta fa-pc non exprimere, me,r
ter quam-fi terra, qui fernen accipit, nihil agat, non fed intelligenda relinquere. Quamquam hoc loce,
I i ij
75, COMMENT. IN MARC. 760
qui fminaut, exfuperioribus repet poteft, vt ille, A vtnefcioquosolimhireticos Tertulliamis t dixifle quutuj efi.
quifeminauit,deindedormiuit,&eXurrexir,matura indicatrice verifimile eft,& multis excm plis refuta- t Li.de Re.
iam fegcte falcem immittat, quemadmodum Gre- tur. Multa enim Euangeliftae, vbi nulla parabola eft, .
a Lib.u. in gorius ' interprctatur. Mtflbris hoc loco nomine, ab eod ida commmorant : multa leftor apud Mat-
lob C.14.& Deum intelligi,falcis, eius verbum fignificari, fupr thaeum u cxcmpla reperiet. Probat etiam ex Luca a cap.j.f;
homil in Cx Theopliylalo diximus. fubtili inciecturaTertullianus, quia non notare- * 7.
Ezech.f. Huius Hebraifmi euam fuperius aliquafada eft men- tur,cmparabol loqucbatur,fi itafemper loqueba- x "-'-
tio, hic aut voum etiam exemplumprofcrcmus ci li.Rtuh. tur. Exiftimat banc eflc vim in ilia COniunftione, &y
cap.t.j.inhocipfoveibomctere rwp IV mtf3*pl> Vt fignificet,Chrift, cm multa prius fine parabolis
bbanmtb ^fWOeuIitminagroquem loquutuifuiiTet.&inparaboliscaepineloqui. Itaque
mcflucrmt, mtelbccudumeiK^ncflores. Nolter.& TBiineL- 1 -c n i , Zrr .1:
fucrin: fequerc. manifeftum eft, hanc generale per fe iententiam,ah-
qua eflereftringend interpretation. Tertullianus
Vfque ad 3* Ei AwA* > /,] Haec parabola Jlo foco , quem ante defignauimus, ita reftringit, vt
j}. apud Matthium expofita eiUdem autem ea Chri- de iudaeis tantm intelligatur, quafi Iudads lemper
cap. i}, ftus, quod prajcedenti, docere voluit:incredibilem per parabolas,alijs vero aliquando fine parabolis lo-
vim efle verbi Dei, qua: fieut granum finapis paruo quutus fueiit. Bcda,& Bcdam fcquutus Strabus , ad
initio ad magnum perueniat incrementum. hunc mod fcribunt,non hoc ita dit eft,inquiunt,
35. Et talibus multts parabolts lotuebatur eis.] Profite- quafi nullum apertum ad turbas fermonemfccerit, ctltoi
tur Marcus , fe non omnes parabolas , quas Chriftus fed per fobs parabolas loquutus eis fuerit,verum ita quomodo
tunc, alifque propofuit.recitare. Et veroMatthaeus potius, quia nullus facile fermo eius inuenitur , in hcdieitur
d cap. 13. plures hoc ipfo loco recifet, vt zizaniorumd, quo nonaliquid parabolarum fit interraixtum. Alij, fine para.
14. & illam fermenti.qua; idem, atque hxduae, quas hic vtmihi videtur,melius,alis quidem multa, tunc au- J>1,s.nn
e Matth.ij. Marcus recenfet, alia fimilitudme fignificat, illam tem nihil fine parabolis loquutum fuiTe.
51. a. abfeonditi in agro thefauri f, illam hominis ncgo- Seorfum autem.] Seorfum, ne alij, quidigninon
f Ibid v.4+. tiatoris, qua?rentis bonas margaritas 6, illam fagenae erant , intelligerent,& non habentibus, etiara quod
g VcrC 4. m[ffx jn roarC) & ex omni genere pifcium congre- habebant, tolleretur, fupr \ Y Vei}|
h Verf.47. gamis h- Acne lIluc* quidem fcimus, an Matthxus, DiJJertbat omnia. ] Etiam hare generalis fententia
qui plures, qum cxteri Euangelifta; parabolas rcci- reftnngenda.eft; non enim omnia omnin differe-
tauit, omncs Tecitarit. Nam quemadmodum Mar- bat, fcdquznonintelligebanr, autqua* interroga-
cum,&Lucam muirs pmermififle manifeftum eft, bant, vtTheophylaftusannotauit, & cx Matthzo * 2 Cap,:
ita prxtei mififfcaliquas,eft verifimile. Hoc eft colligitur. 3.
quod Marcus dicit.r talibus 1 parabolis loquebatur jj. Et ait iUis in ilia die.] Quadiebisiamconciona-
m,indicans alias multas, quas ipfenoncommcmo- tus fuerat, primm in domo Petri, deindc ad mare,
raucrit, Chriftum propofuiiTe. Vide verfum primum.
Provt poterant audire.] Plerique hunc putant efle Tianfeamuj contra.] TraijciamusftagnumGenei-
fenfum,vt dicat Euangelifta,Lhriftum i ad audito- reth, quod,mart ,vt fxp diximus, propter magnitu-
rumimbecillitatemaccommodaTe, idequepara- dinem vocabatur,& camus in regionem Gerafcno -
bolis, &fimilitudinibus vfum fuifle, vt homines in- rum,quajexaduerfoeftvltraftagnum, M*.9[m i?f
genio tardi,& non fatisdiumis rebus comprchen- ^ &y tranfeamus irt vlterioremripamaut regio-
dendis idonci,facilis,que dicebantur.intelliccrent. ncm. Quam regionem ex Matthaeo %& ex Luca ChtUlui
Ita non folm maior pars rccentiorum interpremm, Gerafcnerum fuifle confit. regionem
i Homil.in fedexillismagnis,atqueantiquis,Chrylftomus',& 3$. Et Am mentes turbam.] prm toy o^xecekre- Gafno-
Matth 4f. ThcophylafturK.Sednon dubito.grauespracfertim D linquentcs,turbam fcilicetad ripam.vbi erat,vt con- gUm tHn*
ioeiCom0* ie4uutus auores, Clemctem Alcxandrinum Am- cionantem de naui Chriftum audiret, fupr e. Vo- a cap s 1
ment. ' broluimm,Hieronymum,autquifquiseft,& Bcdam luit Euangelifta fignificare, turbam, quarinlittore bcap.V'i*:
1 i.strom. fcribfntem in hunc locum, quibus & tuthymius erat,non fuifle fcquutam Chriftum, quia naues non Vf,i.
m in pfal. acceder videtur, fenfum eTeomnino contrarium, habcbat,& voluiifc Chriftum ca occalione fe ab illis
43. ide Chrift hocquidem loco parabolis vfumfuif- fubduccre, vt etiam Gerajenis pracdicaret, ac mira-
fe , non vt auditores melius intclligerent, fed vt,qui Cula facerer.Volcbat criam folos Difcipulos eius mi-
credcrenolebant,difert,apertqueloquentiJoqu- racuH, quod paulo pnft, fedanda tempeftate maris,
tem per parabolas,& obfeure, etiam fi maxime vd- fadurus erat, adefle teftes, vt Thcophyladus exifti-
lent, intelligerenonpoflent. Nam&Chriftus ipl mat. Quamquam hoc poftremum probabilc non
nVerf.il. fupr", & apud Matthanim hanc, cur parabolis eft, quia, vt paulo poftdidurifumus, alij etiam non-
o cap. 13. yteretur, rationcm reddidit, vt videntes non vide- nulli,quiinalijscrantnauibus,Chriftumquefeque-
"chnttM rent'&audientesnonaudircnt'nequeinttiligei:cnr-' baatur, videremiraculum, admirantefquedixere,
non.vteba- hancfententiam tcftimonium orofert Iiiae p, au- tptisputAseftifle,emavmm,& mareobedtunt e
turparabo- ditu audiel,& non inteU:gctis,& videntes vidcbitis,& non ^ummteum^Uvteratinnaui.] Verbum finefup- Paolo ante
lisncintel- yidtbttis. In hanc fentenriam fupri, vt apud Mat- pofitq more ; intelliguntur autem - hic He-
fed qud t
culoquor,vtmagisacmagisintelligat: nolentibus hendum naui fufecperint, ficutnautse vetores,&
autem credere,&intelligere , adeo obfcur,& para- hopites peregrinos accipere dicuntur. Quod autem Ridicula
bolicfc loquar, vt, etiamfi velint,nonintdligant,& dicit, Ita erat in naui, ridicule quidam haereticorum haeretico-
hoc idem nomen ipfum parabolx confirmanf, quod interprcs exponit,ita,inquit,vt iacebar,capite in cer- zam in.lcI"
jn facris quidem litcris idem eft, quod Hcbraic uicalinclinato,vt diciturd. Attunccmportufol- j^verf
\* cbiddab, <&rxc !'/i'/>'ae,ideft,obfcura,& inuo- uit, non iaccbat, fed fedebat, quemadmodum con-
luta propofitio,qualis illa fuit, quam SamfonPhilt- cionntusfuerat,vt dixit Euangelifta c. Itaque melius e Vc^f. ti
Iud.14 . ftxis propofuit f. Idem ergo eft, j>rovt]>Qterantaiidire, Euthymius, ta vterat in naui, interprctatur, ita vt (c-
Chfe'mS ^^'11 provt digni crant, debar.Vcrumtamen nc hocquidem ipfum mihi pro.
- 3+ Sineparabolis autem non lot]Uebatwcts-] Nihil vm- batur.Nequecntm voluit Euangelifta habitum cor-
tabolas lo- quaw Chriftum Iud*is fine parabolis Joquut cflc, poris, Cb/iftus in naui crat,fignificare,qui nihil
76i . CAP. IV. DE CHRISTI PREDICAT. ' 76t
idremproriuspertinebat; fed illudfgnificarevo- A obediunt o'.'difcipuli effe potuerunt. Non enim di
luir, non fuiffeneceffrium, vtillumnautac, autdi- fcipuli,autquis Chriftus effet, aut quanta in facien-*
fcipuli in nauim induccrent ad traijciendum, quia dismiraculispoteftate polieret, dubitaflent. Aliam
Yexf. i. iam in naui erat, vt di&um fuerat a. Euthymius rationem affert, vtapparcret, non cafii,
Et .t't.t panes erant cum iiio. ] Seqnebantur illum natura li ve caui, fed Chrifti prouidentia tempefta-
nauiculxalix, qua? cum ca, inquaipfefedebat,ad tem illam fuiffeortam, vt Chriftus cdendi miraculi
littus erantjuepifcatoria?, fiue aliar. Quod ideo vi- materiam habret, cum omnes vidrent, non alias
detur Euangeliftadixiff, vtindicaret,nonolosdi- aues, in quibus alij nauigabant, fed earn (ohm, in
Icipulos , Ted alios etiam multos eius miraculi, quod 3ua Chriftus erat, tempeuate iatari, quemadmo-
in mari fecit, fuiffe telles, quo plus fidei adhiberetur um Beda,& Strabusfictum fuiffe putant.Scd banc
hiftoria: contra qum Theophylactum exiftimare opinionem apud Matthxum'1 rcfutauimus, vbi& d cap.j.
Veif.40. diximus. Neque enim illi, qui poftca b&apud Mat- cxtera, qua; vfquc ad fincm huius capitis lquuntur, *7
cap . 8 . 1 7 . thxu m c dixeru nt, mfutas e tfle, (uta ventus, Cr mare explicauimus.
a p V T qv I N T V M.
CAPVT SEXTVM.
T egreffus'mde , ab'ijtin patriamfuam : a r fequebanlur turn difcipuli* fefatt.i
#, eyfaflofabbato, cpit in fynagoga docere : 7* audientes ad- loc.V 1
mtrabanturindoflrinacitt/,diccntes : l^ndebuichac omnia fry qua- eflio*n + 44i
fapientia, quA data efl Uli: ey virtutes tales , qua permanus eins effi-
ciuntur ? 3 iVi < A efl faber , Afaria,jrater lacohiyey lo- ban. .
^* fipb,& Itda, Simonis ? e$r forores eins bicnobifcum funt} 14>
iff fcdndali^abanturin illo. 4 / dicebat tilts lejas : 6)/4 non efl propbeta fine honore, c Matte ^
nifi inpatria[,( indomofuay ey incognatiunefua. 5 Et non poteratibi virtutemvl- 1C 4 1
lamfacer, nifi paucos infirmes impofitts manibus curau^t, 6 & mirabaturpropter incredu- Ioan- *
litatem eorum, ey circuibat caflella in circuitu docens. y Et Vocauitduodecim: ( cpit eos Mac .
mittere binos , ey dahat Ulis potefiatem ffirituum immundorum. 8 Et pnecepit eis: ne- Lm^'.'i.*"
quiU tolleren t in Via, nifi ijs virgam tantum : , non panem, neque in \onaas,
9 fid e calceatosjndalas , ey ne induermtur duabus tunica. 10 Et dicebat eis : Quocum- e ket. itk
que introieritis in domum : illic manete, donee exeatisinde : 11 quicumque non receperint
> audierint vos, exeuntes inde, se un te pulucrem de pedibus Veflris in teflimo- i .>.
niumillis. 1 Et exeuntespra'dicabant,vtpnitentiamagefent: & dmonia multa eij- 4 ,
ciebant ,ey g Wigebant oleomultos agros, eyfanabant. 14 Et audiuitrex Hcrodes : ( ma-
nifefium enim faum efl nomen eius ) ey dicebat: Quia Joannes Baptifla refurrexit
mortuis:ey profterca Virtutcs operantur inillo. 15 Altj autemdicebant : Quia Elias efl. hMattb!*.'
Altj ver dtcebant: Quia prophetaefl, quafivnusex prophetis. 16 Quo audito Herodes BC#7<
ait: Quern ego decollaui Ioanncm, hic mortuis refurrexit) 17 lpfcenimHerodesmifit,acte
nuie jfoannem, ey Vmxit tum incarcre propter Herodiademvxorem Pbilippi fratris fui,
quia duxerat earn. 18 Dicebat enim Joannes terodi : i Non licet tibi habere vxotem fra i Lwit.18.
tru tui. 19 Herodias auteminfidiabatur Uli: ey yolebat occidere eum,necpoterat. 10 tic-16'-
rodes enim metuebat loannem , feiens eum viritm iuflum 0* fancTum , r euflodtebat cum,
ty auditoeo, multafaciebat,ey Ubenter eum audtebat. zl 1 1 cmdies opportunes accidijfct,
Herodes natalisfui canamfecit principibus,er tnbunis^ey primis GaiU. 11 cumquem-
troiffet filiaipfius Herodiadfs,ey falta[fit,ey placuiffet Herodi,fimulque recumbemibus,
rex ait : Tete me, quod Vis,& dabo tibi: $& iurauit ii : Quia quidquid fetieris
dabo tibijicctdimidiumrcgmmci. Z4 Qu*cmexiffet3dixi: matri fua: Quidpetam? At
illa dixit: Caput Joannis Baptifla. 15 Cumque introietflatim cumfefltnalione ad regem$
petiuit dicens : Volo, Vfprotmus des mihi in difco caputjoannis Baptifla1. 1 6 Efcomrifta*
tus efl rex : propter xufiuranum,fy propter fimul decumbentes noluiteam contriflare: ij
fed miffo fyiculatere , praeepit afferrt caput ' in difco. Et decollau'u eum in carcere. x80*
attulit caput eius in difee. Et dedit iud puelU ,& puelladedit matri fux. 19 Quo audito,
difeipuli eius venerum, ey tulerunt corpus eius: & pofuermt illudin monumento. 30 Et
conuenientes Apofloli ad lefum, renunciauerunt ei omnia, qu egerant, ey docuerant, 3 1 Et
aitillis: yenitefiorfumin defertum locum, & requtfeitepufillum. Erant enim qui \enie- K .?
bant,ey redibant multi: ey fyatiummanducandibabebant. 3 t f afeendentes in na- ".,.19.
uim abierunt in defer tum locumfeorfm. 33 EtViderunteos abeuntes,y cognouerunt mul- 1^tth' *'
eum,fdlui fiebdnt.
Huius Hebraifmi czeroplum aliud fuppcdicac nobis Pul.'
IN CAPVT VI. 71. iS ' * JIM 'Dtt? f*balhi badonti A don Ai
tnathtfi,poCui Domino Domino fcu Dco fpem,pro pofu
T cgrejfiu i>ule.~\ E domo Archifynago- Dominum Deem fpem mearn. Cuius contrarium il Ii rece-
gi, vbi eius filiam fufcitauerat aut ex runt , qui apud lfa.18.if. non feruato hoc Hebraifmodi-
a cap.j 4i.
Capernaum, vbi Archifynagogi do- cunt i:oriO 3jn VDV fchamtnu thazab maihtfe,
mum fuifle crcdibilc eft;, & ex Mat- pofuimus mendacium noftram.
b cap. 9. " " '' thso colligitur. 5. Et nonptterat tbi vmutemyUamfacer.] Miracula,
3. jVvi in patriar[.] In Nazareth; vbi educatus virtutes appllari, quodijs faciendis maxime Dei
Triplex fuerat. DiximusapudMatthumc, ex Scripture, & virtus, & poteftas oftendatur , nemo nefcit,&apud
fi~ bonorum autorumobferuatione,tripIicemChrifto Mattharum n docuimus. QuodautemdicitEuange- n 7>
tria,
cap.j. fuilepatriam^ethlehemnatiuiutis, Nazareth edu- lifta, non potuifle Chriftum in patria fu miraculum
eationis, Capernaum commorationis,& prardicatio- vllura facerc;id vidctur horrere aures.quafi non po
nis. Hoc loco eque Bethlehem, quznufquam, vt tuerit Chrftus omnia qua; vellet,& vbi vellet, face
opinor, in Scriptui is eius vocatur patria, eque Ca- re. Hic locus ex Gregorio Nazianzeno optim in- Non pode
pernaum,quiaibi erat,cmdicitur in patriam abijf- R telligitur. Inter alios modos, quibusdocet, non pof- ioSeripnirt
fe,fedfolam Nazareth intelligeredebemus, vbi eius 15 fe, aut impofllbileefle, in acris literis dicifolere, 'j""1"
d Verf.j. fratres.&fororescrant, vt dicitur infr d, & apud vruiseft, cim id facer non pofledicimur, quod fa- J*'"'1""
e cap. 15 Matthaeum*. Ita Iuuencus,& Beda intelligunt, me cerenoluimus, quemadmodmfratres Ioiph pdi- 0orat.4d
if lius, vt mihi videtur,qum Orgenes ^& Hilarius S, ctur,non potuifle fratri fuo vllum verbum pacificc Theologia
f Inca P- qui totam lud , Chrifti patriam hoc loco v ocari loqui, quia oderant ilium, id eft,noluifle,& vtChri- p Gcd.j4.
Matth.
1 Canon. in P utant. ftus ait 4, nonfotemunelusodijfeyos, id eft, nonvult: _
Matt. 1 4. Et [equebantur eum Jifciptdifui.] Hoc proptereivi- cm vos mundani fitis. Hoc modo Chriftus dicitur j *^f
detur Euangelifta dicere , vtrationemreddatquo- non potuifle in patria fua miracula facer, id eft, no- scripmra
modpotuerit Chriitus, Apoftolos indead prardi- luifle propter eor hominum incredulitatem,quam fre^uens.
candum Euangeliumin Iuda:am mittere,quia nimi- vtexaggeraret Euargelifta, maluit dicere non po- q loan. 7.
rum fequuti eum fuerant in patriam euntem. tuifle, qumnoluifle,vtindicaret, Chriftum impe- 7-
. EtfaSofabbato.] Cm dieslbbati venifTet,qijo ditumquodammodfuifleincredulitate hominum,
folebant Iudaci ih fynagogam congrcgari,videfupr quominus poflet facer miracula,uec per ilium, fed
h cip b. Qyjritur quibuidam,qu5obrem voluerit Chri- per auditores ftetifle,quo minus ea facerct.Nam cm
. ftus in patriam fuam ire, & infynagogisibi docere, duo ad miracula facitda.nonquidcmneceiTri, fed
cm feiret, neque doftiinam fuam, neque miracula tarnen conucnientcr requirantur, potcntia m fcien
i VerCs. ibirecipienda, vt infra dicit Euangelifta '.Refpon- te, fid es in patiente,cm alterutrum eorum deel,di- Id fieri Don
4. 5. dent Theopnylac~his,& Euthymius, ne vllam genti- cuntiir miracula fieri non pofl, vt excodem Gre- pofledicu
libus, ac popularibus fuisexcuitionis relinqueret gorio Theophylafus,& Euthymius adnorauerunt. turqUo<1
occafioncm, difturis fortafle, fi ad eos Chriftusnon
vcniict, futurum fuiiTe.vt fi venifler, crederent.
Hebraif- ..^drr.irabanturin tlocbina .~] id eft, admiraban-
mus, tur eius doftrinam, Hebrarorum * phrafis, qui pro uenit, nondecet, vtlugeant, vtieiunent. Hoc etiam
Wal if i. accuiatiu,ablatiuocum praepofitione 3 betb, in,vti modo hic locus potcft intelligi, vt dicatur Chriftus,
1 Vfque adfoi^n^vt K> KioUamulari in malignantibus, id eftmali- non pofle facer miracula, quia non expediebat, non
i gnantes. Quae fequuntur1, apud Matthiumro expo- eratiuftum,vt fiiceret,queadmodum,fi arquus iudex
cap. i).
45*. fita funt. homini-aliquid i iniuftum poftulanti rcipondeat,
non
769 CAR ^ DE EXTREME VKCT. SACRAM 77e
nonpoiTura tibi conceder. Hoc enimmodo ip e A eademdeciuimiratidicuntur1. St mirabanturludai I loo,7i
Chriftus alio loco lignification poflef hlijs Zebe- dtcentes: Qjtomodo hie litera*frit, cm non didicerit ? Hoc ijV
djci conccdercjVt alter ad dextram,alteradfiniftram ipfura colligitur ex Luca; nam cm dixiffet,Nazare-
iiam lderct , quia iuftum non erat,quo tempore id nos Chrifti doctrinam miratos fuifle,addic etiam di-
poftulabant, federe, inquit, ad dexttram meam, yd fid- xifle eos; nonnehiceliuslofeph ? quafi propteremi-
' ram,nonemeumdaiKyobis,infr(i:i,SiApudMitt\ixum rarentur, qud quem filium Ioiph eue arbitra ban-
'0C*P ' . Sic hoc loco dicitur, miracula facer non potuiTe, tur, tamdoftc.tamquedifert loqui Vidrent, cum
b cap. 10. quia aequum non erat, vt ingratis,& indignis homi- cirem, numquam literis luduiflc.
13. nibus eafareret, vt Theophyla&us interpretatur. Alia qui dim Marco, & Matthaeo pratermifla
Voluit enim Chriftus earn tenerc regulam , quam fcribit Lucas %vt Chriftus dJxeritj^oMf^rrftowi Vtrf.tj
Matth 7 difeipulis fuis ipfc tradiderat c Kolite, inquit , fan hancmtUtudwem, "Medice curateipfum, quanta audmimus *4-
c( ' ' Bum dart cambas, eque mittatis margaritas yeras ante facta in Capbarnaum , fac& hic in patria tua : kirnen died
forcos, nefin conadeent easpedibuifuis,& conuerfi difrum- vobtsjjuia nemopropheta accepttu efl inpatriafua : Se Eliam
pant yos. Notauit Orgenes d,Matthxum,& Marcum non fuifle milium in patriam fuam, fed in Sarepta ad
la Matt. tjjjjnTe, non pode Chriftum in patria fua facer mulierem viduam.Etmultosfuifleleprofosin Ifral
'chriu* miracula, vt fimul tarnen docuerint, fecifle aliqua; fub Elifaro Prophetajneminemqueeorunyiifi Naa-
pa- dmil\cx:Et mnfecit ibiytrtmes multas,\ndicins pm- man Syrummundatum fuifle: omnes fynagoga it
fimircuU cas quidem fecifle, fd tarnen aliquas, hic autem, ni impletos fuifle , furrexilTque, & extra ciuitatem il-
htcK fMCos fimts iitf^tis manibus curauit : nimii um,vt in- lam eiecifle,atque in montem duxifle,vt inde praeei-
mi . tc]j[jgCrcrnu5) qUi aiqiia ibi F<?cit miracule, plurafa- pitarent, quxeumadeum perueniemus locum, fi
cere potuifle, i eius regionis homines meruiflent. Deus iuuerir, explicabimus.
Exiftimant Beda,& Thcophylaus,ide Chriftum Et circuibat caflellaincircuitudocens.] Relicta ciuitati
apudincredulospluramiraculafacerenoluiffe,vtil- patria ingrata fua, concionabundus omnes circm.
lisparceret, nef? plurafciflet.noncredentesinex- pagos obijt, non loci, fed vtilitatis hominum ratio-
cuibilcs omnineflent,quodtammultis, tarnque ncmhabens.Vtile,vtThcophyla<tusadmonuit,c-
rjuiTjvcn magnis vifis miraculis credere noluiflent. Multo cionatoribus documentum,vt non tarn frequcntiam-Cohcr*-
ntnonfi- mihividcturprobabilis, iuftitia id potis, qum ciuitatum,qumindigentiumverbiDeipridicatio- I*"^,--
cciit mira- milcricordia fecifle Chriftum, vt miraculis indignos ne, illdque auid recipientium flutemquxrant; aus dai do-T
tob fuit miraculorumpuniretpriuationetficutnoncredenti- quales plerumque ruftici , & lmpliccs homines cumentum,
"A bus apert,& fine vlla parabola loquenti,loco poena: funt Fecit Chriftus,quodipfedicipulis fuis faciert-
in parabolis loquebatur, vt videntes non vidrent, dum prceperat nQuicumquemmrectperit yosjieque an- n Matt. le*1
iMatib.ti. & audientes non audirent, neque intelligcrent c. dieritfermonesyerosjexeunttsforai de dome,ydciitate;tx~ 14.
. Hanc rationem reddit Inuencus F. cutite pttluerem de pedtbusyeflrts,Sc , Ctim autan pofequtn- o Verf.130,'
fLib..hiit. TAlbus indxgnans prettfua muera Chrius. turyosinciuitateia,fugite inalianr.
^Choilvs mfi piucos nfimos impotis mambus curauit-] Nifi, 7. Et yocauit duodeeim.] Quos iam Aportlos defi-
quibmil pofuitnofterinterprcs,protantum,ficutctiamGrje- ghaueratP,illicvocauit,vt Apoftolosfacerer; hc,vt p a_
tacvb.in ce a ft pro {xepar. Correio hace eft iuperioris od prxdicandum mitteret. Vocauit autem nuncad 13,
.fairiap- fententis, ne quis exiftimaret , impotentem fuifle fe,vt eos inflrueret in viam,illiique poteftatem daret
nuit. Chriftum, aene volentem quidem miracula facer eijeiendi da?mones, aliaquemiracula faciendi. Nec
potuifle.vt paulo ant ex Origenemonuimus. Vide- enimant, hancillisdederatpoteftatem, vtdoui-
tur Euangclifta fingulis verbis miracula ibi fafta ex- mus<.Adhocvlquetempu,s)Chriftusfoluspra?dica- q cap. j;
tenuare voluiflc, & cum igrotos, qui curati lunt, uerat,& quafi Euangelij campum profeiderat: nuftc ij.
paueos; & cim non blo verbo, fd impofitis mani- matura iam mefle,meflbresmittit;vt ait Ulis r, Ego mi t Ioan
bus quafi vi curatos fuifledicir. Nequc enim du-D yosmetere,qmdyosmnlaborats^lijiaborauerunt,&yosin ,g
!
f
f| Matth.s. perfpicitur S. Verbum fine fuppofito ex Hebraeorum idiomate, vt
j* Et mirabatur propter incrediditatem eorum.] Sufpicor frpe monuimus; inteliiguntur autem illi , quibus
hace verba : Vropter incredulitatem eorum , non efle con- Apoftoli praedicabant, illis enim dicebant.vt agerent
iungenda cum proximo verbo, mirabatur, fed cum pnitentiam. Docethis verbis Euangelifta fecifle ,
prJccedentibuSjC'' nonpoterat ibi virtutcmvliamfacer, Aportlos, quod Chrifto facer iulifueranr, fimul
Vt verbum, mirabatur, parenthefi legatur, fenffque etiam, quae pnedicationis materia fuerit, exponit
t , & non poterat ibi virtutera vllam facer propter Hsc enim vbique, fiue Ioanncs prunim, fiue Chri-
incredu!itatemeorum,idequcmirabatur.Sicenim ftuspft, fiuepoftrem Apoftoli pnedicant. Prima 0,;4
linp.i). "pud Matthxum" verba iunguntur, O* nonfecit ibi vox eft Euangelij, vt homines pnitentiam a gant: materia
j' virtutesmultaiptopterincredulitatem eorwn. Et fi Euangc- regnum enim cjrlorum appropinquare n.Keque ma- predicatio-
lirta diccrevoluiflet, Chriftum eorum incredulita- g teriam, formamque prardicandi i Chrifto praeferi- nif-
tem miratum fuifle; nondixiflet, ibuvi*>t * nv ptam Apoftoli mutaucrunt, qud Chriftus apud B ^*l,b'f
vtsicu, led i3nvfM^t - ,a* vtSv. Qnp autem Mattharum eos mittens dicat , Emes pudicate,di- fp cap'^
modo Chriftus, Deus cm eflet, mirari potuerit, centts^ quia afpropinquauit regnum calorum, 5c apudLu- xeap.10.7
iapl.to. apudMatthium 'docuimus. cam , Et mit illospradicare regnum Dei ,&fanarein- cap.s-. '
ap 4.1T. Vidctur Lucas ^ quiddam dicere huicloco con- firmos. Vtrumqueenimpraedicantes dicebant, & pot-
j^mo<le trarium, T mines, inquit, teimonium iliidabant,ry mi- mtentiam agite, Sc appropinquauit regnum Dei, ficut dice-
Matra- rahantur in verbis gratU , qua procedebant de ore ipfius, bat Ioannes z. Sed vnus Euangclifta partem vnam, Matth. jV
rnoadi- quodvidetur,nilicredentibus, fierinon potuifle. alij aliam recitauerunt. Voluit Chriftus,&ipfe vti,& *
. Caeterm admiratio ilia ,& teftimonium non erat vt Apoftoli difcipuli fui eod exordio, formque
fidei,fedfcientie, eque enim teftimonium lli da- eadem Euangelij prsdicandi.qua Ioannes vlusfue-
bant,quod promiflus eflet Chriftus, fed quod bene, rat, vterentur,vt confirmarer, fe efle eum cuius pra?-
doctcque,8 eloquenter in fynagoga doceret: qod eurforille fuiflet. Nam & apud Lucam ' cum Se- cap.te^
m agis admirabantur, qud putarent eum filium ptuaginta duos ad praedicandum dilciplos mit-
efle i abri, & feirent Uteras non didieifle, ficut Iudxi tic, eamdem illis prxdicationis prxicribit formam
77t COMMENT. IN MARC. ^ 771
Seite , inquit, dppnpinquauit in yos regmm Dei. A naturali olei proprietatecurari? Non folemus ad Cr
. Et yngebant oleo multos *gros, <jrfanabant.] Multi gnificanda,qua oculis ceraimus, vti fignis Non vte-
Latini cdices corruptlcgunt,/<<<*<7fw>-,nonnulli banturoleo,inquiunt, Apoftoli,vt anitat miraculo
corruptiiifjp^W, vt oleum fanafle agiotos intclli- conferri fignificarent,fed vt declara rent, non fua,fed
gatur, quodetli verum eft, hoc tarnen loco non di- Chrifti virtute fanare morbos. Iftud etiam dicitur
citur Grace eft ibt&.mvov,[anabanti\ia. Aportlos abfurd; n eque oleum id poteftfignificare,aliena
referatur,quamqum fieri poteft,vt oofter interpres virtute curationcm fieri, & poteft fignificare contra-
legerit, tt&imvovn, fanabantur. Qnodautsm Apo- rium,ncquepropria,nequealiena,fed naturali ipfius
ftoli dicuntur vnxifle,& fanaflc multos,non licintel- olei virtute fieri.Deindefi ea decaufa,oleo Apoftoli Apoiloli
ligendum eft, quafi aliquos vnxerint,& fanare ten- vfi fuiilent, non folm in curandis morbis, led in car oleo
tauerint.quos non fnauerint,fed tantm fignificatur omnibus prorfus perficiendis miraculis vfi fuiTent. vtntur.
eos, quos vnxerunt atque fan*runt,fuiflc muks, vt N cnim minus cueniebat, vt alia miracuh, qum
Cap.i.j4. prafimilemIoquendimodumcxpofuimus.Hoc morborum curationes oftenderent, fenonfua, led
& cap.). 10. loco agendum non folm contra hareticos, qui per- Chrifti virtute facere.Et fi vtrumque oftendere con-
proliia tinacitcr contendunt, hic non efle fcrmonem de i- uenicbat,melis id poterant verbis oftendere,decIa-
d^Exuema cfamento CJttrema: Vnctionis : fed etiam contra rarque,qumoleo,quemadmodmfeciflelegimus
vudiene quofdam Catholicos, qui pene idem videnturdo- Petrum , ^rgentum^ Or aurum non e mihi : quodamem Aft.}.*,
cere, quos tarnen magna ex parte anas nondumno- babeo, bec ubi do. In nomine hfu KlaremfurgtyO" ambula.
uas experta harefes excufac Qijid autem iam atti- & Paulum c, Tmcipio tibi in nomine lefu Cbrifli exire ab c
nebat, vigente iam Luthcranorum, &Caluiniano- ea. Pratcre fi hancobcauim Apoftoli oleum ad- lS'
rum hareli, quoflam Au&oresdiccre, fcriptque hibebant, cur alij Chriftiani, aique dilcipuli, qui
mandare:oleum iftud ab Apoftolis non tamquam la- Chrifti etiam virtute morbos curabant, non adhibe-
cramentumad fanandos nimos, fed tamquam me- bant? Neque enim foli Apoftoli, vt& Scripturad,& d i. adCof.
d.camentum ad curanda corpora adhibitum fuiflc; experientiadocet,curationisdonumhabuerunt: at- II-
neque hie dcfacramcntOjquo nunc Catholica vtitur qui iblos Apodlos ol.o viosfuifle. Curergo,roga-
Ecclcfia,extremaVnc"tionis agi -Quod idem Luthe- bit ahquis,nullum,Chriftumgrotum adhibito oleo
rani,& CaluinianidcccuAtnon negamus (inquit) curafle,legirnus, Apoftoloslegimus,nifi quia ideo
' nos,eife facramcntum. Vbi ergo facramen tum eft, fi A poftoli oleo vtebantur,vt fignificarent, fe non fua,
hc non eft ? aut cur hie nein, li alibi eft ? Enimvero fed Chrifti poteftate curare morbos-Ifta quidem ra
qui hic de facramcr.to extrema Vnftionisaginegat, tione, ne baptifmusquidem facramcntum crit, led
ad tollendum hoc omnino lacramentum, autmali- aliena iymbolum poteftatis. Nam neque Chriftum
gnc,fibireticus- auti*nprudenter,fiCatholicuseft, quemquam aqualegimus baptizafle, quin legimus,
graehim facit. Quid cnim aliud eft facramentum, non eum, fed Apoitolos baptizafle*. Non ergo me- eToaa.4. |
conccdc-niibus ctiarh'hereticis^ifi externa caremo- dicamentum erat, fed cxremonia. *
nia Cbriftc inftituta , tamquam ordinarium reme- Videamus nunc, an Chrifto inftituta fuerit. Pri- Fuit
diumfaltis anima nimirum externa erat ca- mm quis credat A portlos non iuflos Chrifto - cxremonia
remonia, qua? c*trinccusadhibcbatur. Nam ficut remoniam vllam in faciendis prafcrtim miraculis a Cknfte
vifibilis aqua, ijs qui baptizantur: itavifibile oleum vfurpafle, vbi potcrateorum tcmeritatem non fe- intituM-
agiotiiinfundebatur. Negantaliqui,fuiiTc caremo- quutus efFeftus argucre? Deinde quis non vider,
mam, quamuisres fuerit viibilis,& externa, quod voluifle hoc loco docereMarcum,fccifle Apolllos
folummedicamentumefleputent, medicamentum in ilia fua legatione, quod Chrifto iuffifucrant? In-
Fuit carre- autem, quamuis vifibile fit, caremonia non fit. Hocjj ter alia autem qui eos fecifle fciribit, ait argrotos vn-
mo nia.non primo loco refutandum. Quaroigitur, fimedica- xuTc oleo, id ergo vt faccrcnt, Chrifto illis prafcri-
meica- mentum tantm erat, cu r ad omne morborum ge- ptumfuerat. Denique, fi Chrifti inftitutio non fuif-
mcDtuiu. nusadhibebatur? enim eadem omnibus curan- fet, numquam lacobus f tam afleueranter prarcepifi ( Cap. $.
dis moi bis medicina opportuna eft, id plerurnque, it, vtid presbyteris Apoftolorumin hoc officium
qii3E vni prodcft.alteri nocet,& vt ipfi inter femorbi fiiccefloribusobferuaretur:JJrwMrr (inquit) g Vcrf.14.'
contrarij f unt : ita oportet remedia morborum efle in yobu"1. inducatpresbytres Ecclefia>r oientfupereutn -
contraria.Deinde,quorfum Apoftoli medicamentis gentes eum oleo in nomine Domini. Non negant bochare- 4
vfifuiflent? enim medicinam, fed Euangelium tici, neque Catholicorum, quod feiam, quiiquam;
profitebantur, mifsique Chriftoerant, poteftate fed negant ideo hanc vnftionem inftitutamfuifle, vt
donari miracula faciendi, quibuSjquampradicabit, eflet facramentum , nam & manusa?grotis iuflitim-
dotrinamconhrmarcnt.Anmiracula ita facer con- poni k, & ipfe imponcre blebat, vtfupr',&infr s, h Mar. .
4 ueniebat, vt qum maxima,& qum illuftrillima, an 5c apud Mattharum1. 1.
ita,vtnemiraculaquidemefle viderentur?Sioleoad Hocad tertiam partem definitionis pertinet,an ' Verfj. ft
curandossegrotos vtebantur, videri profeflopote- ita inftituta fuerit Chrifto, vt eflet ordinaria animx **'\ i
rant, aut nullo miraculo,fcd medicina: arte, aut mu- medicina. Minime, inquit Caluinus, fed vt quamdiu ' *3*
to cert minore miraculo. Non ergoadfananda fo- in JZccleliaduraretcurationisdonum, eius fymbo- 1 cap.?, ?,
lm coi pora,fed ad curandos facramto potifllmum lum,& comes eflet. Cur ergo , vt ante diximus, non *J.
animo agrotos vngebant. Aiunt fuiflc quidem me- omnes qui donum habebant curationis, ea vteban-
dicamt tum.non natural e tamen,fcd diuinum, quod tur caeremonia ? Cur Apoftoli ipfi non in omnibus
imprefla quadam Chrifti virtute morbis curaret, curandis agrotis vfi funt? Nam claudura quidem il-
idcqcmiraculi fpeciem non minuifle; adhibitum lum,quem Petrus ad portam tcmpli fanauit,olco noa
enim fuifle , tamquam fignum finitatis corporis , vt vnxit m. Cur mortuos quos iufeitabant, non vnge- m a et j.'
' 1 " ' *' ' """ 6.
fi^nific3retur,quemadmodm blent mediis cor- bant? Nam Petrus puellamillam, quam in libro
pora oleo recreari : ita ab Apoftolis morbis curata A&orum , nee Paulus ilium adoleicentem , quem n^c*P'9
fuifle virtute giatiaqncdiuina,qux foletinfacrisfa- exanimatum fufcitauit , vnxifle dicitur. Curdeni- * ft to~
pcliteris.olci nomine declarari.Quid eiufmodi opus que lacobus eacarcmonia non omnes, fed Ecclefiae IO,
erat fignn,eum fe-quuta ftatim fanitas fidem facerct > presbyteros vti iubet, fi Chrifto non ideo inftituta
quam potcrat quidem oleum non augerc, fedabro- erat, vt verum facramentum, & ordinarium animas
gare,cxiftimar,tibushominibus, qui oleo adhibito rcmedieflct ; ImpofucratChriftusagrotismanus,
argrotos fanari vidrent, non virtute vlla diuina, fed oleo eos non vnxerat : iubet lacobus, presbyteros,
77? CA?. VI? DE EXTREME VNCT. SACRAM. 774
v.,gcie , manus imponerc non ubet. Cur A 14. Et audiuit rex Heroiei. ] Nomen &famam
qn'ae , mil (ju.i mi'iuum impofitio lacramcntum Je iL , ve ftatimexplicat Euangelifta:TO4wi/f/r*iwi>jn
iiic:at, led cuerna q.:rdam cxiemoma ad tempus faclum t nemen eis, Sc Matt hxus', Sc Lucas Toca i Cap.14.tJ
vmrpica ; vnecio verb icramcntum ciat , quo (- hxc h.ftona, qux 1 urucur.apud Macthxum expofi- Cap.?.?.
l;s . pafoyteris admindlrari j ta eil. * Vique ad
Prcfbyteri Nam quoa hxrctici foient diecre , pttbyteros jo. Et conuenitntts. ] i, & congtegantur*" ,0*
abeamus, refcl poteft. Cur enim cm de vnebone hue illuc in varias ludxxpartesad prardicandumddli...
loquitur.folispuibyterii fieri ubet : cmvcrb de patos.
o racione , omnes alios pro alhs orare prxci- Renuntiarunt ei tmnia , qna entrant, ejr docuernt .]
pic , nifiquiarrafbytercsfaccrdotesintclligebac, Narrauerunc ei, & qua: docuillenc, &quxmiracuU
qiubus lolis poterri vncbonemlacrarnencumadmini- fcciTent. Veibum enim mim facer abiblut pofuit,
lrari ? Habcc Se ipiritualem promiflioncm , id eft, pro facer miracula, vtapudLucam &in Actis , n CaP >7
animx curationem annexant , quod maxime foient iu Prxceperat illis Chriftus , vc doceixnt, & doftri- _ v'ff'f'1"
facramentis hxrctici requirere. Etfi in ptccaiis fuerit nam miraculis confirmarent , fupr * , Se apud Mat- q Cap'10.
.. (inquitlacobu* k) rtmitttnturti. Itaque re& Chry- thxuml,& Lucamr. Vcriufquerei reuertentes ratio- 7. *
Lib. i de follomus c , ex eo loco probat habere facerdotes nemilhrcddiuit. Quam ob caulm,icertum. Pieu- r Cap.^.t.
facctdctio. poteftatem, per facramenta peccaca remictendi. Nec quccamcindebfacumpucant,qubdxquumfucrir,vc APolion
Exir.nj . ver vllum fuit vnquam ab Apoftolis , feculum , qu illi, quo miffi fucrc,racionem lux redderenc leeatio- 1^.4
TDii'OtUlt r L f el _J .. 1 . rt 4uac cgctl*c
omnibus noa Pro vero "cramenco habitum ruent, vt ex - nis. Datumetiam concionacoribusexemplum , vt iichriftora-
bailis pro ^ern Chryfoftomi loco, & ex Innocentio I. d&ex quid condonando boni egerint , id acceptum rfrant tionemrcd-
fcumcDto Beda e, tum etiam ex mulcis vcfcrum Conciliorum Chrillo. Hieronymus , Scrabus , Theophyla&us. didtrunt.
kibita. decretis petfpicuum eft. Idquidemccrtc,& vc illi facerent,xquumfuit; & vt,
catiuni ^C tunc' inquiuntnonnulli, nondum Apoftoli la- noscos fecuTecrcdamus, quia facer debuerunt, ma-
iulpile. cerdotes erant , & non poterat facramentum ab aliis gis xquum cft. Stdakam etiam fufpicor fuifle cau-
t dari , qui m facerdotibus , & illi ipfi non baptizaros lam , Ii licet ex exemplo conieduram facete. Redi-
rWloco, tanrum, nec olm moribundos xgrotos , fed omne bant legattone fu gaudij,animique plein , quod res
iioCom- xgrcomm genus, caceos, mucos, debiles , cclaudos ex votofuccefilet : itaque in Domino quidem glo-
. - v,1gcijaH[i lactamencum autem vnebonis , nec non- riantes, fed gloriantes tarnen videntur, quaequedo-
' dumbapdzatis, Dec aliis, qum moribundis dari po- cuilfent, quxquc fccilfent miracula Cmifto renuii
terac. Muor quofdam Auores cam leu i inretanci tiare , quemadmodm Sc feptuaginta lili duo apudfCa_ j
moment!, vera communique fententia di ffidcre, Sc Lucam {. Exiftimat Beda Apoftolos non fo!m,qiyt l7.
Chnfto legis auclori legem imponerc. Potuit enim, ipfi fecilTcnt , docuiflentque , verm etiam , que
qui legem tulit, pro fuoarbitio lege vt.;. Nam&vc Ioannes paflus fuilfec , quafi ignoranci Chnfto rc- .
. ; ', foil eerdoecs bapeizent nifi aliud neceffitas poftu- nuntialTe, deeeptus, vtopinor , verbis Matchzi r C f.z*-
let> praeeeptum ell Chrifti, qui folos uflt Apeftolos Et sfcendcntei dtfcifuli cw tuUrunt corpus cuts, dr ft-- *
baptizare, & ex illis ipfu vnus D. Paulus affirmt , fc fttrunt Hind, vtritenttutHntiaHt/wit Itfu. Non
hon ad bapeizandum , fed ad euangelizandum mif- enimdicit Matthxus, Chrifti difeipulos, fed Ioannis,
fi.Cor.17. fum C(I * , & legimus tarnen Apoftolos, antequam D deeius illi morte renunciafle, quod idem ex Lucama-
)od.4.i facerdotes fafti tirait , baptizarte S. Quia enim ra- nifeftum eft : prxterquam quod Ioannes multo anc
none docenc, Apolllos, ut hondura baptizaros, aut fuerat occiis, qum 'ad prxdicandum Apcftolimit- ,
omius generis xgrotos vrtxjfle ne vilo difcrimiiie, terehtr , vtapadMatthxumudiputu:mus. Itaque u Cap.14,
cmimilo idSetiDturx exemplo probare poffin , & non pterant a prxdicaronereuei tentes, qua ,,
nos exemplis pbilumus probare contraiium ? Nam nouam , mortem Ioannis Chrifto renuntiare. Qux
certc Pctmsclaudumillumnon vnxit , quem ad por- reliara ht vfque ad finem huius.capicis , apud Mat-
bA.j.*. tamtcmpli fedentcm crauit b. ' ' t". ' thzum declaiauimus. '
CAPVT SEPTIMV M.
tum, quodpoit eum coinquinare , fid qua de homint f>roce dun t, ilia funt, qua communicant hominem.
1 6 Si quit habet turcs aumndt, audiat, 17 Et cum intreiet in domum turba, interroga bant earn difii-
puliente parbolam. l8 Et ait tills : Sictjr vos imprudentes tis ? " inteigit, quia omne extrmfecttt
tntroiens in hominem, non poteeum communicate. /9 Quia non intrat in ', /edinventrem vadit,
ejr in (eceum exittprgans omnes [cas. 1 o Dtubat autem, quoniam qua de homme exeunt', ia ~
f Geo.*, f. fficant hominem. i f Abinttu enim de corde hominum mala cogitationesprocedunt, adulteria ,fornica'
1ionesy hornut did. 2l Furta, auarttia, nequitia, do/tu, impudtettia, oculta malus, blafphemia , fuperbiay
g Una V-jnlfitu. 2\ Omnia hacmalaabintmproctdunt, ejr communicant hominem. . g Et inde [urgent abtit
1 +' in fines 7yri, & Sidonis : & ingreflut domum, neminem voluit feite, & nonpotuit latere. ij Mulier enim
flatim, vt audtuit de , cuino filia habebat fpiritum immundum, intrauit, ejrprocidit adpedes. 16 Erat
enim mulier Gentility Syrophcenijfagenere. Et togabat eum,vtdamomumeticetet de filiaeiw. 27 jQui
dixit: Sinepriits fatutati filios mone enim bonum fumerepanem filiorum, & mittett canibus, 28 At
illa rebondit, ejr dixit tili : vtique Domine, nam tjr catelit comedunt fub menfa de micis puerorum- 29 Et
ait tilt: Ptoptethunc fetmonem vade, exiitdamontum filia tua. 30 Et cum abiijfet domum fuam,in-
utnitpuellam iacentem fupra ledum, ejr damonium exiijfe. 3 1 Et itetum extent de fintbtu Tjri.ventt pet
' "* 9' Sidonem ad mare Galila intet medios Decapoleos. 32 h Etadducunt ei futdum, ejr mutum, ejr depreca-
Luc.11.i4. bantuf earn, vtimponat Uli manum. 33 Et apprthendenseumdc turba feorfum, mit dgitosfuosin au
ricula* eins : ejrexpuens, tetigillinguame'm. 3+ Etfujpiciens in caelum, ingemuit,^ ait : Ephpheta,
qnodeft,adapertre. 35 uatim apetta funt autes eius,ejr folutume vinculum lingua cius^ejrloqueba-
batur rede. 36 Etpr*cepitiQis,nccuidicerent. Jguantb autem eispracipt >bat, tanth magis pluspradica-
bant. 3j at to amplius admirabantur, dicentes, Bene omniafecit : ejrurdosfecit audire, ejr mutos loqut.
thub n*pht ttfchuthh thithum dctjur , vailtfaUam , -veth miracula facer folebac. Alij, qubd cos, qui cune
Umm* d'affeiil, ideft, rurumexiens IctusiconfiniTyii. aderanc, indignos, qui miraculum. vidrent , itidicaue-
& Sidonis , c renie ad marc Galilxae. ric. At viderunt ftatim effeclum. Alij , vc furdum,
mtraque curaturus , remocus ab hominum ccu
4dmareG*Uld.] Adftagnum Gencfarcch,dequo melis orarec ; 1 enim ex fequencibus T mamfe- Verf.j
'Cap.i.i^.
fupr dura eft. Credo ego , eodem confilio Chiiftum eum 4
/nttr mediosfinet Decapolcot. ] Iter habens. turba bminum emouill^ quo paulo p.uft 1 ptzeepit * Yerfj*-
Maldonat.inEuang. . I. iij
779 COMMENT. IN MARC 780
illi, cxcerfque, qui illum adduxcrant, cut iictrtnt. A Patriarcham lacobumfiliuslofephbcnedicentcmfe-
Quod ipfum, qna ratione feccric, illic exponcmus. ciflelegimus '. f Gen.4j.
Et mit dtgiros futs in auriculam chs.] Duabus Etexpuens tctigit Iinguam eius.] &cum 4-
Chriftus in hoc miraculo faciendo czremoniis non expuijfit, tttigit (fub. ) faliua Iinguam eius. Non eft
quidem neceiTano , fed cerco camen confilio vfus eft. credible ,in os muci infpuille,fed cm pris cxpuiifec.
eque cnim dubium eft, vc Chryfoftomusaic, quin fumptam deinde faliuam digico fuper muci iinguam
Chriftus 0*" Sc fine digici contactu , V fine faliua curare, impofuite ,dquecx Grxcorum verborum proprieta-
cur digito Quo auccm confilio rcrumque facer volucric, non cecolligicur. Alias etiam Icgimus Chriftum faliua cu-
tc faliua curise quxri folcc Reccpca apud bonos auftores ralfe excos ,vc infr *,& apud loannem h, quibusin g Cap.j.,,
>ius fit. fencencia eft, digito hrifti, Spnitum fandhim ; fa- lociseadcre dicemus. h Cap.?.*,
a Cap. . Hua, diuinam fapientiam fignihcari. NamcmLu- $4. Et fufpicieni in cxlumingcmuit.] Vcrumque,
Cap. cas * ^lcac> Chriftum dixide Jiin digne Dtitiicio da- Sc quod in ccclum fufpexerit, & quod ingemueric,
ag. monta , Matthxus h dicic, eum dixifie, fi m fptritu orancis fuie, vc Gregorius 1 Beda,& Theophylactus i Homil.ia
Dei etieio damonia. Itaque digitus Dei, & fpiritus exiftimanc Quamquam Chryfoftomus apud D. Ezcch. 10.
Dei vnaresVunc : Sc diuinam fapienciam Chriftoin Thomam,& Euchymius k, gemicum illum dolencis K Ia Com-
Homil in nos' '^cut ex caP^ce fliuam deriuari. Ita Gregorius Bruiflc, putanc, humanam condicionen! , atquemile-
Ezech.io. c Hieronymus, Beda, & Scrabus in Commencariis. riam.qubdicahomimbusdxmonilludercc. Vcrum-
Alij, vcqui homincmcocum initio manu fuaformaue- queprobabile eft, vt& Thcophylado videtur. Mini*
rat.totum per peccatum dcformatum,eadcm, qoafor- mc opus crac Chrifto,vc orarec, & xgrotis patre ge-
mauerac, manus reformarcc. Chryfoftomus apud D. micu eciam edito fanitatem pecerec , quam pocerac per
pa .
ras. Hanc ego racionem probo ; enim alio redditur. Pater, , grauat agott,quem4maudii{i\itm\ti.-
confilio videcur Chriftus, digitos hocloco in aurcs me,egoautem fcitbam , quiafemper me audit , fedpre- ul &-
furdi, faliuam in os muci immififtc , qum quofole- pterpopulum,quicircumat , dixi; vteredant, quiatu ^sorauc-
bat, toto xgrotantibus corpore manus imponerc ; vt me mifti. Ergo proptere nunc Chriftus, fi ex vno
corporis fui efticacicacem dcclararec, cuius concacu exemplo facer cie&uram licet, facturus miraculum,
omnes cuiarei morbos : vt cx Cyiillo Alexandnno Patrcmorac, vc qui aderant, imeiligerent fe ab eo
apud Macchiumannotauimus. -milium eile. Aham rationem Gregorius m , Beda, m Homil
Chtiftuidi- Videtur etiam voluilTc Chriftus, non femper - Strabus, Theophyla&us, &Euthymius n affeiunt, lo.inEzec
e,B,taten> qualiter fuam diuinicacem, potentimque declarare^ vt nobis, vt idem faccremus, cxcmplum prxberet. a la Com.
femper quod non femper, ctiam finos caufa lateat, conuenire Qutfnfpiciens> inquit Gregorius, in clum,ingemuit
qualiter de- iudicarec. Aliquando folo verbo dxmones eiici^mor- non quid ipfe neeearium gemitum haberet , qu*dakatt
clarar. tuos exfufcicat, oftendens i omninb ciTe Deum : ali- quedpofiulabdt ; fednosadeumgemere , qui oceloprafi-
quando tacbt, faliua, luto fanat xgrotos , accommo- dettdotuit,vt auresnoflraper dona sailiSpiritus apenn,
dans quodammodb potentiam fuam ad modum & lingua perfaliua oris,id eft, per fcientiidiuina locu-
agendi caufarumnaturalium, & ad fenfum , Sc con- tionit.foluidebcatadverbaprtdicationit. Allegonc.
fuetudinem hominuro. Quia ergo , qui Audi funt. Ephpheta.) nnGj")K Ethpathach, Chajdaicus eft
videncur fc aliqua obturatas habere aurcs, mittit di- impcraciuus paffiux fignificationis , Latin aperire,
gitum in aurcs kadi , quafi claufas, & obturatas tere- autapertus eo, ficut dixit lepiofo, Mundare, id eft,
braturus.autimpcdimentum, quod in Ulis crac, abla- mundusefto, fupii .Eodem loco vtrumque Chriftus o Capi.14
turusdigito. Et quia, qui muti func, videntur ligatam oftciidic, vcobiciuauic rkda,&fcvciumcircLturo,Ma".8>
nimia ficcitate habcie Iinguam , palatoqucadbxren- ^ qUj imperando curarec moibos , & a Patre camen 1?,/'"-&
tem,idequeloquinonpofle,ficut Piopheta lile dixit, omnemaccepilTepotcftatem , quicuraturusprecaic- C^j^
A Pl.ib UigMmeaadhdt faucibuimtis , & alio loco, aha- tur ilium- Qiixrunt quidam, quam cbcaufam Euan- oftcnct^
ir. rtat lirgua meafaucibutmeis, id eft, mutus flam,/ non gelifta Cba'daicum vcrbi m , quo Chnftu s vfustft, '
e Pfal. (. meminerotui, id eft, nifi laudestuas piadicaucio e, rctinuerit. Mirum.qum hoc locoincptus fit quidam
r* mittit faliuam in os muti quafi cms Iinguam hume- hxreticorum intcrprcs, qui minime apud eos incptus
cbturus , faliua autem potis, qum humoicm alium, iudicatur. Ideo,ine[uk,fecn,vt indicar etjnLm in ver-
quod humana faliua multos ad morbos mcdicamen- bo curandi vim fuijfe , nfquc fuperftitionis accufac,
cum 1 , Sc quod faliua humcftan lingua , Sc mobi- quod in cei tis qiiibufdam vcibis vim cflcaliquam exi-
lis, volubilifquc fieri foleac : nam & qui humidiore ftimemus. Fallor,nifi infame. Sienimfanusfuiliet,in- VerbaChri-
func cerebro, quia plus faliux habenc , loluciorcm vi- tcllcxiic profeo , fe concrarium fu illa racione fti , quibu$
demus habere Iinguam. Itaqucqucmadmodumpcr concludeicdcbuiil. Si cnim nulla in verbo vis crac, ,
metaphoram irdx aurcs claufx , & muta lingua, h- quid opus Cl;lt> vt Euangehfta llud ipfum.quod Chri- {*?"
gata dicitur, ita & per metaphoram, Chriftus digi- E rtus pronuntiai/erat verbum , &cadcm, quaillepro- c'hut
tum in aurcs furdi , faliuam in osmuci immific. Hoc nunciauerac , lingua rcccnfercc ; nifi vcdoccrct, quo Mm:fterin-
tancm inecreft , quod illa metaphora in veibis, hxc veluti mftrumento tarn infigne Chriftus miraculum fanire oft-
in fadis confiftit. Putat Euthymius Chriftumduos fecift'et, quque, qui eius perfonam gciunt'.fimilibus d"Br-
digicos in duas furdi aurcs mifillc , vnum dexterz jn rebusvtidebeant? Nam V gladium, quorcxali-
manus in auremdextram, alium finiftrxinfiniftram, quis hoftem dcuiccrit , diligcnter eius pofteri confer-
proptere, vtopinor, quod Euangelifta pluralivfus uant, coque, quotiespoiTunt.libcntci vti folent. Sed
fit numero. Deus quidem in duas autes digitos im- hxc non ideo difpucamus, quad vera elle exiftime-
mifiTeprobabilecft, quia vtrique auri audicndi re- mus , fed vc ftos rideamusiinfores. Nomtavimcf-
ftituic facultatem ; dexecrx vero manus digicum in fe pucamusimplicatam verbis, vc fi alterius lingue, ver-
dexceram , finifti x in mftram miiTc nulla ratio eft, bo idem figmficantc, fententia eadem proferatur, non
& eft ratio aliqua contraria : quia cum Chriftus ad- flt vm camJcm habiturum. Quin & baptifmum, Qua ratio-
ucrfus ftarec Cirdo , neceile crac, vc dexecram eius la- & aha omnja faCramcnta quacunquc tandem lingua nc n0' Ter*
tus furdi finiftro , finiftrumdextrolateri refpondercc. codem modo fenfu conferantur, idem cfliceredocc- '*
Nifidicamui , quod nulla potcft conieftura probari, mu$ . nCgamus camen , quod fti raagnam Chrifto fa- ft'nC!
tranfuerl in figuram emeu pofuiiTc biachia, quod ccntc, iniuriam irriforcs dicunt, nulJam ciusverba nus.
7*i CAP. VII. DE SVRDO ET MVTO CVRATO. 7S
vim habere, nec folum aliqua n, fed etiam innicam Aizaures, ligata lingua ciusfuerit , quodfurdi aurcs
habere credimus",feri>* entm eius califirmaiifunt, & clauis , muti ligatam Unguam habere videan-
a..} t- < fpiritu oris eius omni s virtm . fi eius aliuavim tur.
aliquam habuic, vc impeditam hominis muti folucrct $6. Et pracepit Ulis , ne ui dicerent. ] Non folm
linguam.cm.vt Theophylactus ait , tancum fitcor- ci , qui curatus fuerat , icd iis etiam > qui cum ad
pons excremencum , mulcb prefecto maiorem eius Chriftum adduxerant , quia miraculo interfucranr,
vcrbum habuifle credendum eft,quod voluntatis eius, przeepit , ne quid dicerent. Qjjod, quo confilio fe- fcap.t. \\
qua omnia pcrficit , inftrumentum erat. Domine , di - cent, multis um Iocis differuimus fupta f , Se apud * f-4J-
cebat ille, non [um dtgnus , vi intra fub tetlum , Mattharum . |"P'*4,
j--
fedtuntm . , & fanabiiurpuer
icvtrbo . .. meus b. Verum Quantoautemiispracipiebat ttantoMAgispluspra~ 9 i
IM, s.S. enimvcrb plusfidei Gentilisille Ccnturio, quam ifti, dicabant.] G rxcimus eft , quem maluit nofter in-
qui folam fidem przdicaiu.habcbat.Sed earn vim nos terpresad verbum exprimere , quam Latin loqui,
non in fono,non in Gfcis, aut Chaldaicis Uteris, id w J u-t iunli , /^ {arcr,
in fignificatione , qua Chiifti voluntas declaratur, ftquo magis tile ipfis praeipiebat , tanto Uli magispradi-
*.. coUocamus. Scimus,quid Auguftinusc dixeric, Non cabant. Idcmahisabcocuratisaccidit , vtapud Mat. j,cap 9
''"^^quia dicitur,fed quia creditur ,nonfonuttranfitns,fed b, & fupra'. Vbi an aliqua in Ulis , qui prohbeme 3,.
ChVl-* manens. Chrilo eiusmiracula przdicabant , culp fucrit,dif- icap 44.
IT- Cur ergo Euangelifta Chaldacum verbum red- putauimus. Hos hoc loco rede quidem Theophy la **
vitas, ncre voluit?vt maiorem, quemadmodum ego quidem ctusexcufat. D. Auguftinusk,&: Beda',vidcnturexi- Jjnc
arbitrar, hiftoriarfidemconcliaret.&rqubd plus au- ftimarc , non ferio Chriftum prohibuiTe, ne quid di- c .
oriratis.plusmaicftatis, plus vcnerationis ipum cercnt.fed potis/vt magis ad dictum incitaret; niti- 1 in buim
Chrifto Chaldaiccpronunciatum verbum habere vi- mureniminvetitum. Etvtaliisexcmplin ipfisprz- loci Co,
deretur. Tanquamfi nos Platonis anqu fententiam beret.debere eos fe non prohibiros ipfius iniracula Cur. p?""
proferentes , non Latinis cam, fed Grzcis iifdem om- omnibus enarrare,cm lili qui prohibiti erant,tam di- ''$"vt lar"
nino, quibus ille vfus fit, verbis rccitemus, haud du- ligenter narrauiTent. Difficile crcdicu eft. Cur ergo certnt.
biumquin & augeamus ftdem, & orationi plus au- prohibcbat , fi fciebat id non eife facturas : - Cur De
toritatis.grauitatilqucadhibeamus. bisprseceptatiaddit, qi nos non obfcruaturos no- prseccria
55. Et ftatim aperta Junt auresetus, crhttum eft uit? Facit ille quod debet, quodquem left, quam- bomimbu*
vinculum lirgua ttus ,<jr lt<juebarur rci~l.~\ Exponit dis non ignorer, nos, quod debemus, quodquem no- on^bfer-
his vcrbU Se celcritatem , & perfectionem editi mi- bis eft , minime facturas. uatuioi.'
raculi.Celritatemquidcm.qubdadvnChaftiver- 57. Et eo amplias admirabantur. ] Hocnoniblum
bum nullum interpofita mora,fed ftatim confequutus ad cos , qui ad Chriftum furdum V mutum adduxe-
efifectus fit. Nimirum ille ipfcdixeratphpathach.qui rant.fcd ctiam ad eos , qui ab eis , quid factum fuiflet,
fain. olim dixerat,& facta fum,mdauerat,& creata funt audiebant , referri poteft. Eft enim quafi applaufiy.
Perfectionem verb, cmdicit./flMttarirrftf, id Sc acclamatioca , quar audiebant approbantium. Id
eft , perfeetc curatus ett , non ficut il, qui medicina; etiam ex Mattharo m, fimdi apparet exemplo. Eieito, mcap. y .ff
artccuranrur.in quibus lolent plerumque aliquac prz- inquit, Umonio loijuutus emutus> & miratafunt tur-
tea morbi reliquiat remanere. Quod dicic de loqu- Meentes , Nufijuam apparuitficin ffra.
di, idetiam deaudiendi facltate intelligcndum eft, $8. Bene omniafecit ] Qaifi dicant, nihil in re-
Ivetf. fed loquutum potiusfuilTe, qumaudiffe rectc ilium prehendi poteft , quemadmodum pharifzi repie^
dixit, vcalluderetad id, quoddixcrat fupra', vbi cum hender conantur -, nihil enim fecit,quodbonum non
payxK'.i^ argiac diHcitc loquentem appellauerat, fie, quodque non in maximum hominum redundet
quafi dicat, non iam difficile, impediteque, vtante benehcium quoddifttibutiuc cxponunt,E//ri/-
loquebatur, fed reetc, arque expedite loquutum fuif- citaudire, & mutotlotjui , Grzcc, mm, id cftfacrc
fe. Dicitautem,apcrtasfuiircaures, & linguae folu- folet.
turn vinculum metaphorice loquens , quafi clau-
A P V t T A V V m. ;
N ditbustltis -sttrum cum turba multa tjfit^ nec habtrentqiwdmAniucArtnt^con a Mart tf
uoc+tts dtfcipuiis , ait Hits', Mtftreor fiuper turbam : aut tac tarn triduofufltnent
me , habenttfutd manductnt : 3 Etfidimtitre tes ittunos in domum (^ defi
cient in via-.qutdam enim ex lis de longe venerunt. 4. Et rr(pondcrunt a difepuli
\ fu*) vnde Ules quispotent hie (aturare pambus infolitudint ?j Et mterrrogatttt eos :
jguot panes babetis } gui dixerunt : Septem. 6 fit praceptt turba dtfeumbere fuper
terram. Etacctpiensfepttmpanes ^gralias agensfregit, & dabat difapults fuis,
apponerent%r Appouerunt turba."] . Et habebant fifaculospaucos:& tpfos be/iedixiti& iujstt . 8
Etmunducautrum,& faturatifunt,r fullulermit,cuod fupererat defragmentisy(eptem fportas : 9 Erant
autem qui manducauerant,qua quatuor mtllia : r dimit eos.xo Et fatim af enden.; nauim cum dtfci
puiisfuiSfVentt inpartes Dalmanutha.l 1 a Etexierunt Pharii, ejr coeperunt conquirere cum eo,quxretes b Matt.i t
a tllofignum de clo\tentantes eum. 12 Et tngtmifcens /piritu,ait. jgutd qeneratio iflagnum quxrit} A- *
men duo vobisfidab;turgenerattoni iignum.i^ Et dimitientes eos,afcendit iterum nauim } & ahnt S
transfreturn. 1 4 b Et oblitifunt panes fumere : & nifivmm panent non habebant fecum in naui. 1 5 Et
fueipiebat eis ,duem :Vtdcte& cauett fermento Phartfaorum , ej-fermento Herodts .16 Et cogitabant
ad alterutr\dicentes\$>uia panes non habemus.ij Quo cgmto,att tilts Icfus-.Quidcogitatis, quia panes
non babetis ? nondum cognofcitis,necintclligttts?adbuccACAtum babetis cor verum\\% Oculos habentes
videtts ? & es habentes non attditts 7{ recordamini: 19 quando quinqu panes fregi in i^.i.f^
futnque milita : quot cophinos frAgmcntorum plenosfuuliis ? Dieu nt ci : Duodecim. 2.0 Q ado r
feftempams in quatuor millia,quoifportasfrAgmcntorum tuliis?Et dicttnt ci, Septem. 11 Et dice bat eis;
Kk iiij
7gj . COMMENT. IN MARC. . . ~ 784
Quormdontndumintelligitis:iiEtveniuntBethfaidam,rfradducunt ei cacumt &rogabanieumtvt
ilium tangeret. is Et pprehnft man caci, eduxit tum extra vicum : & txfuens in oculos ems impofi-
fis mamlsfuis , interrogauit tumfiquid videret. . Et afpiciens , ait : Vtdeo homines , velut arbores -
ambulantes. 15 Deinde nerum impojuit manusfuper oculos etus : & cpit videre^& reflitutus e , ita vt
d Mattk. is cfaffojfafi omntfr a Et mifif [ iff omumfam,dicens:Vade m domum tuam :&f\in vicumin-
ciuc.j.i/. troieris^nemini dixens.27 d Et egrejfus tfl Iefus^fjrdifcipuit tius m a/IfII Fhilippt: & in via
mtirrogabatdifcipuhsfuos^dicenstis-.c^uem me dicunt ejfe hominesr 2% Qutrefponderitt ills ,dicentts:
loanncm Baptiflam ,alij Eliam^aHj vero quafivnum de prophetis. Tunc dicit tilts : Vos vero quem me
eJfcdtcitis?Rc(pondens Petrusyait ei : TuesChriftusijo Et comminatuse(leis 3 ne cuidtcerentdeillo.
y Et arpit doceretos^quoniam oportetfiltern hominispaii multa , & reproban fenioribus, &fum-
misfacerdotibus , & Seribis ,ejr'occidt: & poutres dies re/urge re. 31 Etpalm verbum loquebatur. Et
fMat tppvehendtns tum Petrus , inertpare cum : ^j^uiconuerfus , ejrvtdens difeipulos fuos commina*
,& i . 14. tus (fi Petro > dicens : Vade retro mefatona , quoniam non[apis , qua Dei (unt , fed quafunt hominum.
Luc. j.ij. ^Etconuocata turba cum itfcipults fuis, dixit eis : St quis vultmefequi , denegctftmeupfum 3dr
& 14.17. & tollatcrucemfuam , &fequaturmt. 5 Qui enim volueritammamfuamfaluamfacer ,perdet earn : qui
loan. n. is autemperdiderit animarfuam propter me , & Euangeltum , faluam (acieteam. 36 guidtnimpndtrit
gMac.io. kommt , filucretur mundum totum , & detrimentum anima fua faciat?'37 Aut quid dabit homo com-
Luc .. mutationspro amm.i fua? 38 Quenimme confufusfuerit >& xvbameaingeneratione iaadultera
*. 9- tjrpeccatriee : &films hominis onjan detur cum , cum venerit in gloria Patris fui cum K^ingelisfan-
J7 " t6' dis : h Amen dtco vobts , quiafunt quidam de huantibus , qui non guabunt mortem , donec vtdeant
AP VT N'N V NJ. , ,
te t. 6- ueril te manus tua,abfeinde illam;bone tibi,debilem introire in vitam , quam duas manus habeme ire
>
Luc. 17 x7- ingehennam, in ignem inextingnibilem: 43 vbi vermis eorum non moritur,& ignis non extwguitur.44.
Etfipes tuus te fiandalizat,amputa illum-.bonu etibi claudum introire in vitam aternam , quam duos
P * <l4pedes habentem mitti in gehennam ignis inextinguthilis.^p vbi vermis eorum non monturj& ignis ni
q Leu. 1. 1} extinguitur. 46" Quod oculus tuusfcandaliat te, eiice eum : bonum e tibi lujcum introire in regnum
Luc". [>1^05 oculos habentem mittt ingehennam ignis. 47 vb: vermis eorum non mornur , ignis 30
exunguitur. 48 q Omnis enim ignefalietur , & omnis victimafalefaltetur. 49 Bonum efifal : quodfi
falinfulfumfuerttirnquoiltudfondietisi Habefeinvobisfa^&pacem babete nter vos.
i i
79f " COMMMT. IN MARC. 796
no fpiritu, TheophyIa<ftus,& Beda Apoftolorumani- A confentaneum erat, vt quamplurimi, ipfius Homing
muminterpretantur, noninuidia, fed pocis caritate miracula facerent : Nemo, in quit, tft, qutfaciat virtu
prohibuifle. At reprehenduntur Chrifto. Repre- tern innomme , poffit cito male loqui de me. Alteta
henditur quidem factum, animus non reprehenditur. ex Apoftolorum vtilicatc : qui non eft aduerfum vos,pr
Credamus fan, vtcquum eft, bono fecille animo,ta- vobis eft. Quoniodaiatem hite fit intclligenda fcnt-
mcnquarationeprohibuit? cm enim rect , vtdixi- tia, & quomodillmonrepugnet, quiactrariisapud
mus, fe facer putaucrint , necefle eft, iufta aliqua du- Mattha?um vcibis eft d : Qutnoneftmecum,contrame d Cap. r>,
hrationefeccrintjea quarfuerit, quaeritur : quia eos eft, fjr quino colligit mecum, fpargit, illicdcclarauimus. **-
non fequebatur , hanc enim ipfi tationem reddunt. 41. Tuifquis enim potum dederit vobis , calicem aqux
Sed dc hoc ipfodubitatur, quare hac ratione , quod frigid* in nomine meo , quia Chrifti eftis,amen dico vobit
ipfos non lequeretur, prohibuerint. Non inuidebant, no periet mercede fuam. ] In hac eti fcntentia c pr-
opinor, iili eiiciendi dzmones poteftatem, fed cm cedentibus apte copulanda , magno interpretes iludi
fcircnt , folis fibi cam Chriftum auctoritatem tradi- laborant. Nonnulli fic exiftimant coniungendam , vc
diflc, volebant eius con ieruare difciplinam,neque pa- tertia fit ratio , qua probet Chriftus eum, qui fuo no-
ti , vt quifquam prxter illam , ctiam quod bonum per mine dsemones eiiciebt.prohibendum non eile. Quia
feeTet, facerct. Ideo gloriantes, vt diximus , factum p, enim dxerat: nemo eft quifaciat virtnt' in nomine meo,
hxifto narrant: Prohibuimus eum, quod minim pr- 'poffit cito male loquideme, addereiiunc quodam-
fectb feciflent, fi fua.non Chrifti caui,prohibuilfent. plius eft , non folm ilium rect facer, qui fuo nomi
39. lefus ante ait.] Aute aduerfatiua partcula indi- ne tantum pnftct hominibus beneficium , f edetiam
cat, Chriftum aliter, qum fperabant Apoftoli refpon- fiquis potum vobis porrigat in nomine meo calicem
diflc. Spcrabant illi fore , vt quod narrabant , tam- aqua* frgida!, adeb bene fj cere, vt pro re eti minima
' quam egregic factum , laudaretur Chrifto , quod ta non fit mercede luSamiiTurus. Ali) hortari Chriftum
rnen reprehenfum eft. Apoftolos,vt gloria fibi n quarrercnt : necenim opus
Nolite prohiben. ] In pofterum ; tunc enim iam cite, c tantiapud Dcd fint, vt quifquis lilis, vel calice
prohibuerant , fed tarnen ubet deinceps, fieavtivelit aquas frgida? dcdcrit.merced fit fuam habituais. Be
potcftate, nonprohiberi. Vuh Chriftus, nonfolm da^ Strahns fic, quia dixciatc. Quifquisvnumcx htt- Yerfv}7.
per Apodlos , fed per quofcunque ctiam alios dilci- iufmodi puerisreceperit in nomine meo , me recipit , ne
pulos doctrinam fuam corroboran miraculis. Quo quis poteftat fu excu fare poller, quo minus Apofto-
a Pbil.z.xS. prorus piricu D- Paulus' dicebat -.Quidtnim ? dum Q\obxtyztzt,bdd\d\R<z,Quifquiscnimpotumdcr>it vo~
omnmodo ,ftueper occafionem,fiueper veritatem Chri- bis calicem aqua frigid* , non perder mercedem fuam.
ftusannuntittur ? cfrinhocgaudeo, cd&gaudcbo. Et Theophylactusverb. N5 folum gram mihi eft, quod
Nuaj.n. Moy fes cm nuntiatum illi elTet nefcio quos alios ille in nomine meo da?moneseiiciat, fed fi quisetiam,
in exeicitu prophetare : Quis, inquit, tribuat , vt quod minus eft, faciat, vt potum vobis in nomine
nispopulusprophetet,tjr det eis Dominusfpiritumfuum ? meo porrigatjCalic aqua; frigida',adeb gratum eft, vc
e Pro. j Item nos faccrc Salomon przeipit c, oli prohiben mercede quantuis exiguum opus , non fit cariturum.
7 btnefacere cum,quipoteft,fivales, tjripfc benefac. Probabiliter ifthacc omnia dicta funt, fed tameh CaC-
Non eft enim, quifaciat virtuttm in nomine meo , & picor, fruftr quacri in diflbluto corpore iunfturam-
poffit cito mal loqui de me.] Virtut pro miraculo poni Nequcenim loco Chriftum id dixifle arbitror.
nemo nefcit. Male deChafto loqui, vt opinor, eft in Primm, quia vc-cx ipfaopinionum vaiietatemanifc-
ill blafphemare, quemadmod qui in ilium non cre- ftum eft , non bene cum fuperioribus fententiis cohae-
Malc loqui debant.folebat facer. Plus infinuarc Chriftus voluit, rebat: & non eft credend Chriftum parum cogruen- cbriftus
de Chrifto, qu^m verbis cxpreffit. Nemo poteft in nomine meo ter, & apte locutum faille. Deinde quod Matthus f alio
r' miraculafacerc, qui non meamagnofcat poteftatem, alio loco hoc Chrifto di dum referat.cum ad prardi- qum hoe
mque Chiiftefleconfitcaturifed pro.Quinoi/ con- E cand Apolllos mitterct,doceretq; qualia ibi hofpi- ^mPote
fiteatur me.per tapinofin dixit: qui pojfit cito mal loqui tiacligeredebert : ^binquit,' recipitvos,me recipit, ,
dt me. In promptu ratio eft; quifquis in nomine Chri cjr quirecipit Prophetamin nomine Prophet,mercidem A.
fti miracula facit , ipfa experitur te , quanta fit Chri Prophet accipiet^ quicquepotum dederit vni ex mi- g Cap.4
fti poteftas , cuius folo nomine fe ipfo etiam fortaff nimisiftis calice aquafrgida, tatminnemine difcipuli, 4M*
non credente , miracula fiant. Itaqucnon poteft non Amen dico vobis, no perdet mercedemfuam. Cm hoc lo- '
cito credere. Sic ergo interpretor etfi paulo aliter hace ententia non hzreat, apud Mattharum verb
Theophylactum, & Euthy mium, quos, cm poffum, harreat, quis dubitet, non hc, (cd illic fuifit Chufle
libenteraudtores fequor , interpretan fcio .* non pofle pronuntiatam? Aliquodetiam argumentum eft, quod
eum , qui nomine Chrifti miracula facit , tanto ab eo Marcus fententiam ilbm,quar iftam apud Matcha'um
Cito obligatum beneficio , male dc ipfo loqui. Cito -my antecedit, alibi non refer.it, nam fi remliiiet .hancpro-
tumcft pre p0fimm ci\ fgjv facile, quafidicat difficile eft, culdubib cum ilia, vt Matthauisfeci^copuLffet. Cur
autvix fieri poteft, vt quifquam in nomine meo, dee- ergo,dicct aliquis.alienoloco Marcus recenfuit i Re- .
mones eiiciat, Sc meblafphemet. Reddit ergo cau- fpondeo, quia fimile quiddam commemorauerat h'
fam Chriftus, cur ilium prohibere Apoftoli non de- Quifquisvnumexhuiumodipueris receperit in nomine
beant, quia, cum in fuo nomine da?mones eiiceret, ve- meo, me recipit. Quaeautem fihorum verborum vis,
nfimile efft,eum in fe credere;hoc enim eft non polfe atque fentcntia.apud Mattharum dictum eft.
male deipTo loqui. Euthymiusaliquantoaliter , quia 41. Et fuifqnis fcadaliz-auerit VKum ] Hicctiacon- j yut^,
fi foitaffe nunc non credit, fpeseft fore.vt cito credat. iungidebent ciumis, qua? dicta funt '. Sunt enim illis
4 o. Qui enim non eft aduerfum vos,pro vobis /?.] Qui antitheta, vtapud Mattha?u manifeftum eft. Marcus
dam Latini codices legunt : Qui non e( aduerfum vos, veto, non feruatootdinenarrationis , inter hxc duo,
ptovobiseft: vitios.vt ego quidem arbitror. Apparct qua? coniuncta elle debiierunt, longo hyperbaco, hia-
enim, Chriftum Apoftolis ipforummet verbis refpon- tuque lententiar, multa interfcruit.quar quia loco pof-
dercvoluiTe, Dixerant Apoftoli : Vidimus quemdam ta non funt,minus facile intelliguiitur, & homin, vbi k . ^
Car non fit in nomine tuo eiicientem damonia.qui non fequiturnos, non eft, coha?rentiam quxrentium exercent ingenia. *
prohiben- refpondct Chriftus : nolite prohtbere : qui non eft ad- Cartera k ex Matthari 1 cmentariis intelligi poiint. | Mitt,i/.
Chriftu? Hcrfumvos,pro vobis eft. 44. Irbivermis eorunon rnoritur., & ignis no extingu- 6. 8.
rarionrs Duas Chriftus caufas, cur ille prohiben non de- tur.] Verba funt I faise m qua? Chriftus eod ienfu,quo m Cap ?J>
teddidit' beat, reddere videcuc , alteram ex gloria fua, cui magis Propheta dicta fuerant,aptc adid,dequoagebat,ac-
797 CAP. IX. DE DISCIP. NON'SEQVEN: "CHRISTI.
commodauit. Nam,vt demuslfanmdcrtrage.quam A&ignenequepcenasdiuerfas, neque diaerfarum bo-
Dens in hoftibus Iudxorum r'a&urus crat,agerc ; quia minis partid, fed tocius hominis pn" vna'rh earocfcm;
ipiicarat dixcrat Dcus paulo ante , EtegrtdtentMr.ey vtdebunt totmq; ligmficauit. Vnum enim,& idem fuppliciurri
locus l'ai* 44 vtr$rum , qui fient m me tarnen ignis vcrc.vecmigmecaphoric dictum eft. Iuq; par-
fco*er- negarc nou pollumus longmsad infcrnas,perpctu.fq; cicuta illam, Et, no cam copulatiu.qum exegeticam
u
ignis eor no cxtmguctur, quod ex bello fumptum vermis non moritur, & ignisnon extingmtttr. .Reddit
non eft , nifiquiametaphoncum vermen, ignem ve- quippecaufam, qdar ign eor dixerit, quafi in igne !!!^
ram, nonmetaphoricum fignificar voluiti Ncciis futuri fint, quia, inquit, omnes illi igne falientur, id eft,
aiTentior, Catholicislit interpretibus, V docftis, qui cdientur, toircbuiuurquevelDti ca.rnes,qu3 ad efitm
vermcm ad anim, ignem ad corpus pcrcincre putant, igne alfantur. N ergo pec partcula ,,1
qu ai vermis confcientiaiti fignificet , damnatorum reddicur, cur ignis fuent appellatus. Nam qui priori
nimos rcmoidentem : ignis verum ilium ignem cor- etia loco viftima intelligent elfe putant, quafi dicat,
Jpiii nne poraexcruciantem. N am & igne non folm corpora^ omnis viimA igne fAlietnr,Gresca no Iegcit,qu crt>
Pbitei ti ^ et'am an,'1,i* torqucri crcdimus , & vermis non diuerfi fint generis, iftarrrn patiunturambiguitatcrri;
ttia'^^ folm animarum , fed multo ctiam magis corporum -? - wei3 Ki&icrfy< Recfc
ibit. ex, ex quibus gignitur, atque nutritur. Et indicat harc quidem, dicet aliqu, fi dixilfet, omnis enim igne cro-i
fententia, damnatotum animas nullam aliamprzter mabitur, auctorrebitur, aut eruciabitur, aut firml*
confeientiz dolorem fendre pcenam,quod przeer hz- quidpi. Slittur autc quors?quid enim faliric ignq
rctios nelcb quos, olim nemo dixit. Verme igitur, munehabet Refjiedentquidam,hofc habere, quocT
Maldorut. in Euang. Tom. I L I ij
799 COMMENT. I M MARCS ./ U
vtrumq-, & ignis,& fal humores exficcec. Ac quid hoc A natis , tamquam de viimis loquutus eft, & quia, vc
adrem,neq; enimdefiecandis humoribus,quod medir lex prscipiebat S, omnis vicfimafaliendaerat, dixit g ..,
camentum potis , qum fupplicium effet, fed de cru- etiam damnatos elfe falieudos : veruntamen corum'ty
dandis hominibus agebatur. Refpondentalij , ficca- faltemnon eife futurum iftum , quo alias vicfimas Cl
in humoribus res conferuari , Sc diuturniores fteii, liri lex prccipiebat v fed.pio fale fucurum illisignem,
yoluifque his Chriftum verbis rationem reddete, cuius perpetuis cmciatibus torqueientur. Quod au
quare dixiffet , non eife cxtinguendumigncmcorum. temaddit, Et omnis vtima (ale[alietur, dubiumnon
Qualisverb iftafuilfec ratio Nequeenim proptere eft , ad Leuitici legem alludere. Illudiamen nonnc- Goniunflj
, ignis non extinguitur , quia humpies ficcatj fed ideb gligenterobferuandum,coniunhnemillam, c^,*cx &pa;ticul
potis extinguitur , quia fubiecbe materiae hamore Hebrarorumidiomatc non tarn copulatiuatn, hoclo- comparan
confumpro alimento carens wutriri non poteft> VPr co.qum comparatiuam cife.quah dicat : Sicut omnis ** ,1
luit, inquiunt alij, rationem afferre, quarnobrcm,ci)m vicfima, quemadmodm lege prxlciibitur , fide filic
ide damnaticmciantur, non confumantur, quiani- tur, ita omnis damnatusfaucturigne. Cuius locutia-
mirum fahti func, & qua falita funt, facile conieruan- nis exeropla multa lecfori in Uteris icris , maxime in.
tur, faliti autem funt ign. Quod quamuis verum fit, Prouerbiis Salomonis occurrent h. Caelum [urfum, & j, Cap,;,
tarnen non dixcrat , igne damnatos non confumi ; Sc fi terra deor[um,& cor regnum infant ahile , id eft , ficut j,
id dixilfet.eius rei caufam aliam magis, vt opinor, pro- clumfurfum,terradeorfuminfcrutabilis eft : ita cti
priam attuliifet: Sunt qui philofophentur.corum, qua: corregis,&', ventm miquilo dijfipatpluuiaSidrfaciei i VerC xj
faliuntur alia folo fale, alia fale iimul , & igne faliri, vt trifiis linpuamdetrahtntem, id eft, ficut venrus Aquilo
igtnqua
aut de boms falcem omnibus agi putant , refpondent, homini fitienti, ita bonus nuntius,quidc terra longin.
piopteredixiifeigne faliri, quod ignem pro afflicfio- quaventuruscxpeebmr , iucundus eft* Nam quod
nepofuerit , qua homines quafi mordaci fale ad re- jn his exemplis non pris cm pofterioxi ; fed cum
dundantes humores exficcandos purgantur, fed earn priori pofterius comparan videatur,nihiliefei't, cm
epinioiiemlupirefutauitnus, doeuimufque de folis reciproca vbique iimilitudofir.
agidamnatis. * Coniunftioncm H:br,aicam,.&,tacitam etiam, &fub-j
Cbribsdc Quid ergo? Voluit,nfifallor,Chriftus de damnatis, intellecbira habere banc vim comparatiuam ex Ptou. i. conf. Eu
damnatis tamqua de occifis vidiraismetaphoricloqu. Solent Pfpitur . *bl d,ic,,iu,r ,1' 1a V aVC30 ^70 cap..
velan de enim, qui Deo, aut in hac, aut in alteravita tcPOtjOL Cf*Jg' Ub "? \ N d *' l'1*? "" * VttC*
viclinv In- r -n- f cor regisin manu Domini ;vbinoltcr. ileut diumones aqua-
quitur aut fempitcrna morte pumutur.VKStimzvocari, quod , Ttafc cor re4i$ in manu Domini.
1 tamquhgat2viaimx,qufacnficanti refifterenon jo. Bonumeftfal] Abhnerehcfententiafupe-
polfunUDeoadclarandaipfiusgloria^tquufticiam, tiore videtur. D- Auguftinus 1 cum his * coniunxu,
* Cap.)*, quodmodotrucidentur, iuxcailbdlfaia: , Gladius quafi Chriftus docerevelit , A poftolos deber ilium,
Domini repletas eftfangnincjncrajfatus efiadspe defan- qui fuo nomnc dsmones eiiciebar , tolerare pruden-
guineagnoru, & bircert de[anguine medullator arie- tcr> atqUe patienter. Vtrumque enim , & pruden-
b Cap tMm>viitmaenim Domini inBofra,&itttcrfe8io magna tiam, &paccm fale fignificari. Theophyladus ve-
p> * interraEdom : & Icremiac: b, EttuDomine nofti me, ro } qUia de fale Chriftus loquutus fucrat , docere
vidtfiime,drprobafticormeumtecum,cogregae6S<]uafi nunc Apoftolos, vt faltem habcant, id eft, doctri-
gregem ad viimam, &[antltfica eosin die occifionis, nam , & Spiritus gratiam , qua vim habeat reftrin-
o '4 ^*C' Die aitnmtc Domini Deiexercituu,diesvltio- gendi, quemadmodum fal, id eft, homines vitiisco-
nis,vt[umatvindiideinimicii[ui,deuorabitgladiust hibendi. Euthymius, inter fe Apoftoli contnderant, ^4ld ^
&faturabitHr,cr inebriabitur [anguine eorum.Viima monete Chriftum eos , vt falem, id eft, caritatem , Se j
enim Domini Dei exercituum in terra iquilonis iuxta pacem inter fehabcant. Mihi fufpicioefl Chriftum faj
d Cap. j i. flumen Euphratej"1, Deduct eos,fi(ut agnos ad vitti- D non hoc, fed alio loco hanc dixilfe fentenciam , ciun
4- mam,qua\iarietescumhdisiSc.ze.chxe\\%tiLoquere1 inultoantc Apoftolos exhortaretur , vt bono omni-
C i ^ 11 gladiui,gladiuiexacutuseft,<^rlimatus,vt,vtcadatvi- has elfent exemple , quo etiam loco cam Matthcus
f Cap. j?. imoi,ex Acutus eft\vt ffledeatjimatus eft:Scr,Dicom- iccitauitn.^,inquit,f)r [altera\quodfi[altuanHerit,^t.i^.\\
17. nivolucriy&vniuerfisauibus,CHnUi[f,belhis agri: Co- inquo falietur} Sed nimirum Marcus, vtmultaalia,
s*enite,properatey concurrite vndiq\ advifttmii ,qua alieno loco pofuit, non alia occafione , quam quod fa-
tgoimmolovobis,viimagrandetn [uper montes /[rail, lis mentionem intulilfet, quemadmodum iolemus in
vt comedatis carnem.ejrbibatis [anguinem. Quiaergo fubitis colloquiis vnius occafione verbi in alios labi
Chriftus Ifaiac teftimoni adduxcrat,in quo.aut de oc- iermones. Idem Lucas fecit . Nifi Gregorij entcn- Cap. if
eifione bellica, aut de damnatis, vtdiximus fumpta,ex tia placet, qui fenfum hunc eife putat , ne habcatisH
occifione bellica metaphora agebatur , & qui in bello ilium damnatorum, id eft, ignem,ied ilium, quo vili-
Deo occiduntur , eius vi&ima: vocantut , perftitit in mi condiuntur, id eft, prudentiam , caritatem , & pa-
metaphora Prophetisadmodum vfitata, & de dam- cem.qux per ilium fignificantur.
dTcm V M.
I
8j COM MENT.; :IJs MARCA.:.) fco-*
rofolytnAmttndtnut dlfdpuli (umDvmino uptb/utttA non (,& dominntur, & Aflpotos Chriflyrs do- trtEp,***
&timebant:quMmemintrAntfermonicinsi quo fepaf- J mifiari prhibueiit.Necerum negat Chriftus^autA rum aut<f*.
j'nrum multafumihis faterdotibus, &fortius, & oecide- jtoftolorum vn in alios, aut orines in alios, qui'Apo- ntaremv
dum pradtXerAt ejfetmetuentesne vtlipcumeo occidc lloUnoncTelu, habere potcftiCcm.Oftndicrec5na- *
rentur^velfaltem,cuHsvitA,&mAgijttriogaHdtbHtt D. Patilu,& quide poflc<duris in firbditos g-
Ouin (Int *n*m,corttm cecumbew, \ tc, velitAlndieaCjle virga eciam,id eft, magna feue- d . Cor, y,
4ui video- +1- ScItis.quia.quividtnntrprincipArigentibuS^ t rate vtipofle". Quin ex hoc ipiolocoretcolligi- to.
tur domi- Aw^-jv i^> iliirqui videnrat gentifaus impp- tur.Apoftolos aut habuile cune auc habicuios fuifle c l ^0'-i'
a*fi; rare.ideft.quidominatione in gentes clan funt ho- poi^aeampoteftac.SicmmnequehabbantUece- "*
milium operationcjVcrbum enim , quividen- tant poftei habituri.quorfufli illis hoc excrnpl,quocl
. arbitrer hoc loco lignificare eos non domina- ad ipos minim peitinebat . ptopofuillec ? Quorfum
ri, fed videri dominari.llliquippc maxime omnium ilusmodum ea vtendi poteftate, qu nunqu habituri
(Jorninancur , quia ty rannidem exercent, idque votait tant tiadidillbc Non ergo poteftac ncgat.fed inter Dicrimrn
etiam Chr.indicare. Sedgnificat,fam,& opinionc, g vlumfecularis , Se Eccleiiafticse poieftatis diierimen imerpoli.
ai. Cor. j. quafi dicacqui impetandi opinionc maxime excellt, ponit , quod feculares Magiftrtusplerumqueambi- cum & *
it. ' autquiopcimc-viderirur gubernare.vt*'vtJbxtnifif tione,c5cdomiiidicupidiraccpotctacexcrceant;Ec- cJefiak
:* n ipvqHisbideturtntervos(apie~sejfet\de(t,Ci clcfiafticihumiLer.mdeftc.&vtait Petrus.non^- Ma8,ftti*
Dcap.14. q4isfapimshaVetur,&bH ty?b< %, - minAmesinelern^edformafdligregii*. Rede Leo&, fU,'p.,.cl,
17. ' ^nm, Si quisvideturprophet ejfe,ah fpiritualis*. Et ititvoritrit magnus , qui futra totius Ambiiionis r. %.
BtadGal. Dominantur torum^t&TtwttLtmajjwi^omxnbtio- alienus,dicete Domino (uicumquevolucrit inter vos g'?. Jt.
.*.*. 7. nem, & ty rannidem ineosexercent.quafi imperium maior fieri fuvefter miniemfr qutcumqevoletrit in- 'MB'
tyrannide metiences.exitimantefquc, eo melius im- ter vosprimus effe terit veerferuusyficutfilius hominis *2%\. '
V p'eraieque'mque.quo feucnsinluosfubduos,quafi non vtmt minierAri , fed minirAre. Ettamen hac illis 4,. 4t. 4J,
Refelricur inVapta bello inancipia dominatur. tuncinfinuAbantur, qui de pullo valebant crefecre , & i Matt. o.
Caluinica- Vana funt, quae hoc loco hxretici difputant,Epifco- deinfimisAdfummAtranre. Vide qux de hac re , de-
lumouc- p0S Ecclelae CachohcxApoftoloium ucceforcscTe quetotorcliquocapiccapud Matthacum' diximus.
A P V T VNDECIMVM.
^^^T" cm appropinquarent Ierofolymay& Bethania^td Montent Olyuarum , mittit duos exdtfci-
aM.1t .t. J E *, p!(S, Etait >J/is,lte i c.ifti!lum,<fttod ontrjvos \- AUmmtroiHnUs tlltu nuemetts pul-
uc. i>. t. *if'/Ufn ligAtumb[nptt quem nemo adhuchomtnumfedtr.luite ,& adducttc.3 Ettjuisvobis
d'Xerti: QutdfAcituduite^quiA Demtito neceffarius e/f, tjr continuo dimitttt hut. . Et abeuntes
inuentruntpuUttm Ugatum,ntt ianuAmforts m biuio:r foluunt eum.Et quidam de illtcflanttbus duc-
j bsnttUis: ^uidfACttisfolucntespulIumguidixcrunteisficut tllis lefus^&dimiferunteis*
,4> y\> Et duxtrumpttUumddltfumx&mponunt tlliveimentAfuA^ejrftditfufereum.ZMultiAUteve
tme na [ firaucrunt invu-.slif autefrondes udcbantde Arboribus^r fiernebAntinvia. Etquiprdi-
Luc*C "t* q*i '< qiubbur\cUma ant Meentes (*\\ Be md:flu*,, qui vemtin nomine Domini: bt-
FiaL, i 1 7. nedtttu quod venit regnum pants nofin Dautd: Ho[anna in excelfis. 1 1 d Et intromit lerofolymam in tern-
'*M t ^- & circumfcriptis omnib. cm iam vejperd ejft hora exit' in Bethsnia cum duodecim. it. Etalia die
IO 4 ' cmexirentd Bethama^furiit.x^ cCumqi vidijjit longecu habenti'foltajvcnitfiquidforte inueniret
cM1t.j1.19 in eayjr cm vtntjfet ad earn ^mhilntuenitprtterfoltA nonenim erat tepusficorum. 14 Et refpondens di
xit ets :1am non a mplius in tterntt ex teucTu qutfquam manducet. Et Audiebant difcipuli etus. \yEt ve
ntunt lerofo ymam. Et eu tntroijjct in temfluccepit eiicere vendentes^ejr ententes in templo: & menfas nti-
flfa ft 7 *,ariorum,&CAtkedrasvendenHmcommbMeucrtit.\6 & non (ncbat.i'vt quifquam transferret v&s
Urem. 7.11. 1per templum : 1 7 (jr dotebatydicens ets : Nonnef rip tum eft. Quia domas meaydomus oratioais vocabttur
omnibusgentibus'Vos autemfeciftis earn fpelancam latronum. % guo audito, principesfacerdotumy dr
Scrib^quarebant quomoda eum perdercm: timebantemm eum^quontsm vniuerfa turba admirabaturfu-
per do Jria tins. 1 9 E; turn vefperafail effet^egrediebatur de u'Ute.x o Et cum mane tranrent , vi-
deruntficum aridamfacJam d radicibus.2 1 Et recordatus Petrus,dixit er.Babbi,ecce ficus , eut maledtxi-
gMat.7.7. fli^ruit.22 Et refpondens lefus att Ulis: g H abetefi dem Dei. 2$ Amtndico vobis,quia qmeumque dixe-
rit huic month Tollcre^ejr mittere in marear h*(laucrtt in cordef*o>fed credtdtrit, quia quodcumq^
dixerir,at ,et et.2 4. Proptereadtcovobts omnia quacumque orantes petitesy crdite quiaacccipiettsi &
Lu'-, u.fi cut nia,', vobts i)MEtiumabttis ad orandum^dtmitteft quid habetisaduerfus ahquem: vi ejr Pater ve-
& ig \f'.^er 1e* *n ca^u c^Mmittat vobis peccatA verA .16 QHodfivos nondmtferitis: Pter vefieryqui in
iLuc. o. i calis eMmtttet vohii peccata vera.xf i Et veniunt rurfus l' erofolyma. Et cu ambularet in temploiac-
ttdunt adeum jummifdeet-dote]i\&rib*t(jrfeniores : 8 ejr dtcunt et: In quA poteate hacfacts ? & quis
dedit tibi hac poteatetvtiflafacias\%4 Ufus aute re/pods ait tili r: InterrogAho vos ejr ego vn verbii, ejr
refpodete miht^ & diea vobts tn qua poteate bacfacia.30 Baptif,* Ioanis de ccelo erat an ex bomimbus?
Re(pondcte mthi.\\ At tili cogitabdtfecu,dicetes:Si dixerimusyde coelo jdtcet,^uare ergo no credidtis ei
3i<idtxerm9yex komtmbut,timemu> popul,omnes.n. habebant Ioanne, quia vertprophet'a effet,35 Et
rejfodtes dicitt Iefu:T%e(ctm<>. Etrcfjfodens lefus ait Ulis: Neqt ego dteo vob.in quapateflate hxcfaciam.
IN CAP. XI. topotiusdie,vtcoliigicurexloanncb. Namdiefexto
cumappropinquAret lerofelyma. [ Adi ante Pafcha, qui fabbatum erat Bechanix requieuie
millianapaiuum.vtconitat'.Acciditau- Chriftus vbi cna illa exhibir illi eft accumbente
tem hoc, fex diebusante vltimurn illud Lzaro eiufque fororc Martha miniftrante. Sequenti
Pafcha,quod Chrift?celcbuuit,aut quin- vero die, qui dominico noftro refpondebat, indepro-
koj CAP. XI. CHRISTI Qy^DAM 1 EXPLIC Sq6 .
fcctus, afmqueinfids Hierofolymam ingreflus eil. louis Bechania: fefecrinuic>vfquead vefper.quo.vt
EtBctljanwm.]t Ceb&yl^ijM&iiiictttln Bcchphagc, A Pa'/chacclebraret, acpaterccur, in Ierofolymredc.
jcap. Ml.^ Bcchaniam,vc apud Marcha:umar& apud Lucam1*, . Et cumjtabitis adorandum.^'i &\ *sr&<nv$-
t,cap.i*ij. fi Beda, Sc Strabusnon lcgunt Bethphage. Quar (c- pv'w, cumfleteritisomme/, id tft,adorand. Opinion?
= d quuntur S & ex commenants m Macdmim dincclli- corum , qui exiftimanc ,confuecudincm ludis ftiiic - Ga '
(. i*- gentut. vc liantes oraren , apud Macthxum', remtauirmis-
.. jg Quoaudtte.] O^uafifaclo.&orationeChnfii , Hoc loco proprie fign:flcat,ltare coi Deo, Vc conttac
**- x'" exftimulatiefent, vc confina de cius morte agicarenc, xMatchico . Vbi ai |i$ verbis Idem ixvt t fi offin SCap.j.aj.
Euchymms, ijii.wat ^^? , f/i'rff, & crn 4 mfauttuumAdaltAYt,(frl>recordAtusf*cris,quAfrAter 1+'
audilent Scnbx, & Principes facerdociirtb1' jMHi hAb'et-/tl'quidAduer.t,rclincueibimunustnu1n
TtmtbArit cmm eum^uonta amuerj'a turba Admiraba- ai antc-AtAr!t&uadepriu< r^ttitiarifrAtri tuo- Hoc ergo
turfuperdotlrinaeius. ] Timcbc vndelacUrios opox- ft,ftaread uraiidunbauca^offetcndiweireanreaUare,
ieba:, qubd vniuetfus populus admiuns.cumfcque- creance Dcunu Promantiataeriam Chiiibfuic hare
recur. TniKban^neipudcfererencur.fumqueaucco- cncencu apd Ma.ccliarum1. Haue fortafs Marcus LCap .tf.'
eLi.it la- ricatem, qui, vcaic Iotphus*. maxima apud onines fuohc loco non pofuit, fedcmdeiacionementio-
daic. antKj. erat.admitcercnc. Qua ctiam racione apod Ioanriem* n'm fCillt , adunxit etiam hoc, quod ail oracionem
*- crn vidillenc miraculotum , qux facicbac, mulcitudi- rnaxm percinebaC, vc videcur Hieronymus.auc quif-
f j* ";47' n,dicuncurcimuire.Coffr</,inquic Ioannes, Port. qU>s auonlleeft.cxiftimarc, Etfi eft valdc^re^i fold,
4 ' tices,&Pharifat Concilium.dr dicebant,Huidacimut; .hanc Clirift fiyiccntiam non femel , nec vno cantum
quia hic homo multagnafacitrSi dimittimus c, om- loco.ed fepiiis pluribus repetiu life, </c reif -
nes credit incH.dr vement omani, & tollet noftr toca, **7, Ain <* "w.Bis &ter rpted eft,quo dritte eft
(Srgenttm. Auc cimcbac cum.id eft.no audebt manus dulu, inquic apud PlaConc m. Itaque non ccemus "'^4
in c iniicere mecu plebis, qui eu m vniucrfaiqueba- Chriftus , id iam bis apud Macrhi n verbis doctoKfej n \^ .
cur, vc apud Luc . Principesaut<facerdot,cr Scribx, propofita etiam cade re parabola inanimisfixic ,Qui- &./. ,'4. "
^a.ij-47. Principes plebis ^uarcbkt e perder , inueniebt buslocis, quid hare libivellecentencia declarauimus. 0 Mate. i/.
quidfaceretilli.omuisn. populus fufpefus crat^Audies . S.<juidhAbetisaduerfHtAlique.]An\maducnii\pott .
19. EtcumvefperafAclAtjfet, egrdtebAtur deciuitAte.\ alio feiifu did hie , habere aliquid aduerfusal^qtiem,
Veibum *re///i/*r,nonfolma<tum,fedc5fuecu- cVapud Macchiumr. Namilliceft,iniurifeciilc,hic p Cap. /,14.
dincm etiam fignificat. Solcbacenimfingulisdiebus . Vcerqueenim,& qui fecit, Se qui accepic in-
ChiiCwfo. ^e^erfBetluniamieeedere, vbi hefpicium habebat , iuriam.dicitur aliquid aduerlus alteram habere j quia MjttIl %t
lebat iccc- maa verb redire Iciofolymam.vt in cemplo docerec, vicifm vterqucalteruoditi. Sed qui fecit, timetrqui ^
ere. vt colligicurcx Lu - , q'uod fecit tribus contincnter accepic iniuri.cupic. quircque vindiita. Reliqua vf-
. i7. diebus.DominicoJ 1 *,Martis:die verbMercurij,*: que ad fin capitis ex Macth.cmentariisintelhgtur
titi)9. __
A P V f DVODECIMVM.
T ccrpit Hits in pabolis lojtti : a Vi neam fain autt homo , & circumdeditfeptm t &fodit U- a Matt
cum, & .tdtficauitturrim ,& locAuit earn agricolis^& peregn pro/ecJus efi t Et mit adagri- ..
colas in temporefcruum , vt ab agrtcolis timet de fruclu . j ^ut apprebenfum eum ct" Jfal- ^ ,
cderubt t & dtmiferunt vacuum : 4 Etiterum mit ad tilos alium fcruum : tjr tnca- c
pite vulnerauerunt , rjr contumeltis affecerunt: (jr rurfum altum mifit iflumociderunv. ejr plures
alios iquofdamcxdeutesy alios vero occidentes. 6 Adhuc ergovnum habens filium cariimum:& ilium
mtfit ad eos nouiimum , dicens : <}* reuerebuntux filium meum. 7 Coloni autem dixerunt adinui-
cem : Hie e hares : ventte , occidamtts eum : ejr no/ha erit hxreditas : 8 Et apprebendentes eum , occtde-
runt :& eiccerunt extra vines. 9 Qutd'ergo faciei Dominus vinex Venid perdet colonbs :& da- } ..)>
btt vineam aliis. icxNec Scripturamhanclegtfl b : Lapidem , quim reprobauerunt adifiiantes^hicfa-
cl e in caput anguM. 11 A Domino faclumc iud, & e mirabili in oculis noftris?iL Et ejuarebant l8
eum teuere: drtimuerunt turbam ^cognoueruntemm ^quontam ad'eos parabolam banc dixertt. Etreli- .
lo eo 1\ Etmittunt ad cum tjuofdam ex Pbariftis , & Herodianis , vt cum aperent in ver- *t *
bo. \)ui venientes dicuntei: Magtfier,feimus , quia verax es, & non curas quemquam : nteenim vi- Mat 41.
des infaciem hominum , fedin veritate vtam Vei doces , Itcet dari tributum Cefari , an non dabtmtu ? is ^Ma. : . i .
Jihti feiens verfutiam t/lorum , ait illis: uidme tentat ? ajfertc mihi denarium , vt videam : 16 At
tili attulerttntei. Et ait ill : Cuius e imago bac, & infiriptio ? Dtcunt et : Cafartf. 1 7 Refpondens autem
lefus dixit Ulis : d Reddtte igitur,qu.efunt Cfarts , Cafari : ejr quafunt Dei, Dee. Etmirabanturfuper c ^,,
eo-.ic Et venerum ad cum Sadducai, qui dtcunt , refurrcBionem non effe :&' interrogabant eum dicen- Luc. t.7.
tes : 1 9 Magier , Moyfes nobisfcripfit , tvtficuiusfiater mortuus fuertt , & dtmiferitvxorem , (Afilies f Dw,1W
von reliqttcrtt , accipiat fiater etusvxorem ipftus , ~ refufeitet fernen fratrifuo. Septem ergo fratres
erant : & primus accepte vxorem , & mortuus e non relelo femine fecundus accepit earn, er mor
tuus e-.&nec ie reliquit fernen. Et tertius fimiliter : 11 ejr perunt tum mtliter feptem : ejr non
reliqueruntfernen. 2(ouiima omnium defunca e & mulier. 2$ Inrefurrecltone ergo citm refurrexe-
rint , cuius de bis erit vxor ?feptem enim haberunt earn vxorem : . & refpondens Jefus, ait Hits : Non -
ideo erratis, nonfcitntes Scripturas ,nequevirtutcm Dei ?2s Cum enim i mortuis refurrexerint , ne*
tjuenubent,neque nubentur,fedfuntficut angelt in ccel. 16 De mortuts autem quod refurgant, non le-
giis in libro Moyfi, fuper rubum quemodo dixerit illi Deus , inquiens : g Ego fum Dcus x^braham , & g tfroX }.
Deus ifac^jr Dens acob ? ij Non e Deus mortuorum, fed viuorum. Vos ergo multum errat : 2ih & hMatr. n.
aeeet vnus de Scribis , qui audierat Ules conquirentes , & videns quoniam bene illts reponderit , inter-
rogauit eum, quodeJfetpntnum omnium mandatum lefus dutemrejpondit ei: guiaprimum omnium
' ' LI iiij
7 COMMENT. IN ARCi- - ' sbt
Dent.8. 7. mandatum eft : i Audi 1frail , Dominus Deus tum , Dem vnus eft; o & ditigts Dominum Deum tuum
i ex Mo cord tuo,& ex tou anima tuu,(jr ex Ma mente tua, & ex tota virtute tua. Hoc eprimurn man-
Leu 9 i8 datum :$/ Secundum autemfimtle eft tili :k Diliges proximum tuum tanquam teipfum. borum
Mltt.il . : ..
Rom. i). 6. aliud mandatum non eft: 32. & tt tili Scriba : Bene Magier, tn 1)etate dixifti , quia vnus eft Deus, &
Calar, non eft alius prater tum :jj&vt diligatur e x toto corde , & ex teto intelleclu >&ex tota anima , & ex
lac. . 8.
tota fortitudtne :& diligere proximum tamqumfttpfum^ miuse omnibus ^oiiiauflomatibus^ &-
crifiew. 34 lefus autem widens quodfapienter reondiflet 3 dixit tili: Non es longe regno Dei. Et ne
mo iam im del x: cum interrogare:^ Et reiondens Je/us dicebai , doetns templo : guomodo dicunt
IPfl.IOO.I. Scriba. Chrtumtum ejfe Dauid ? 36 Ipfe enim Dauid dit in Spiritufantfo : 1 Dixit Dominus Domi
Mat. . 4t.
Lac. . il, no meo , fede dextr men , donee mmicos tuos , fcabeUumfedum tuorum. 37 Ipfe ergo Dauid
dicit eum Dominum ,&vnde eliuseiusi Et multa turba eum libenter audiuit : 38 (jrdicebate m
mMat.ij.j-. doclrina fu : m c.mt tei Scribis, quivoluntinolis ambulareJ ej?falutariinforo^ &inprimis cathe-
Luc. ti. 45, dris federe in fynagogis , & primos dt[cubitus in caenis : 40 qui deant domos viduarum fub obtent
& io. 4i.
n Luc. ! i. prolix* orat tenis ; hi accipient proltxius indicium : 4 1 n /fedens /efus contra gasjophylacium , afpicie-
bat quo modo turba iatfaretas mgaz,ophylaciumtdr multidiuitesiaabant multa. 41 Cumvenifjet au
tem vidua vna pauper , mit duo minuta , quodeftquadrans: 43 & conuocans difcipulos fuos, an Ulis:
Amen dicovobis, quontam vidual) te pauper plus omnibusmit , quimiferunttn gazopbjlacium. 44
Omnes enim ex eo , quod abundabat iis , miferunt : lue vero de penuria fu omnia, qua habuit , mit
tt um vtttum tum.
T cm egrederetnr detempto3 ait tili vnus. ex dif puls fuis : a Magier, affice , apicequaics ** 1 ' *
lapides , quales firucturo i Et refjiondens '(fus , ait idi.Vides has omnes magnas adi/fta- VMar.14.1.'
tienes ? reltnquetur lap:s fuper apidemy qui non defiruatur. 3 Et tumfideret ta monte L"c-'<
uliujium contra templuw 3 interrogabant eumfeparatim Petrus^ lacobus Joannes, r & *"
Andreat. 4 Ote nobis , quando fia fient ? & qttodfignumcrtl , fundo hxc omnia incipient confummo-
ri) Et refpondens le/us , cxptt dicere: b Videtene quisvosfducat. M ulti atm ventent m nomine .
meo dicentescuta egofum: cr multosfeducent. 7 Cum audierlUy autem bella, & opiniones bellarum yne * TtJi. \t
timueritis : oportet enimhae fieri : fed nondum finis. 8 Exurget enimgens contra gentcmi& regnum
fuper regnum , & uni terra motusper loca , &fames. Iniiium dolorum h.. Videte autem vofmet-
ipfos. Tradent enimvos mConciliis, &fynagogts vapulabitis, & antepr^des,ejr regesfiabiuspropter ,t .:,
mejnttfiimontum Ulisvi Et in omnesgentes pnmitm oportetpradicari Evangelium. Etcitmduxe- c > \
tint vos tradentes,noltieprocogitare quid loquaminr.fedquod datumvobisfuent in illa hora,id loquamt-M. '
niyhon enim vos tflts loquentesjed Spiritus functus. Tradet autemfraterfratrem in tem^ty paterfi* j^j'*' "*
hum: & confurgent fily inter parentes , tjr morte officient eos. j} Et eritsodio omnibus propter A Daniel.
meurn. Qui auu m uslinat rit in finemjsic a.nus er. /4 Cum autem videritis abomtnationem difola- ^a*7 lf
fiuntemyvbinondebef.quiUgitymtelligat: tune qui tn /tuteafunt tfugiant in montes. 5 Et qui fu- Luc. ri. 4.
fer tec7um3ne de cendal tn domum^nec introeat vt tollat quid de domofua. 1 6 Et qui agro erit3 non ro
meratur retro tollere veimentum uum. 1 7 autem prtgnanttbus , & nutrientbus tn lilis dtebus. 18 :
O'ateverbiVt hyt\menon fiant. 19 Erunt enim dies HU tribu latores tales^ quales non fuerunt ab initio
creaturjf tuam condidit Dens vfque nunc 3 equefient. 29 EtnifibreuUJfft Dominus dies, nonfutct
fala omms caro.Jedproptereleclos^quos elegit^ breuiuit dies \ EttuncfiQuis vobis dixerit, \^^
e Cbrtusyecce tlltc,ne tredideritts.iz Exurgent enimpfeudohrtlt^ pfeudopropheta,& dabumj/gna^tac. ti. .
portenta ad {edacendosji'fieri peteji, etiam eleclos. 23 Vos ergo vid/e. ee.eefadtxt nobis omnia, f
Sed in Ulis diebnspofi tr/bu Utionem tllamfol contencbrabitur,& luna nun dabit fpltndre,mjuumi if Et jogl x. 10.
flellt ctU trunt decidentes,drviTtutesyquin,cctlijfuHt,mouebuntur. 2.6 Et tunc videbunt filtum bomi- S Mat. ^.
ttisv.nientemin nubibus cum virtute. multa 3ejrgloria. 27 Et tunc mittet Angelosfuos congregabit*1'
tlettoifuos quatuor ventisca fummottrr, vfque adfummumcli. 1% Aficuautem difeiteparabotumi . ,
Cum iam ramus eius tener fuerit 4ejr natafuerfolia, conofcitis quia inproximofit tas'.ig Sie &
vostem viderttts htc'n n.fitotc quod inproximofit tnofitis. 30 Amen dicovobis3quoniam non tranfi-
iiHgeneratio bac^ionec omnia iafiant. ^\ Caelum & terra tranfibunt, verba autem mea non tranfibunt,
j 1 De die autem illo,vtl hora nemofiit3 eque Angelt in ccelo, ncque Filius? ntfipater. 33 Videte , vigi-
Jate & orate : nefcitis enim qan do tempusfit. 3 4 Stent horno, qui peregre profecius reInj un domfuamt
tr dedit feruisfuisfotefiatem euiufque operts,& ianttori puceptt, vtvigilet. 35 VigUate ergo ( nefcitit
enim quando dominus domus veniar.fero an media no etc , an gallt cant , an ) 3 6 Ne cum venetit
repente tnueniatvosdormientes^y] gnod[autem vobis dico , omnibus dico -.Vigilte.
_ ~ """"* A fperarcne fe templi refpccbi feruatu iri ; quibus Deus
IN CAP. XIII. apud Hieremiamcreipondct: Nfltte confidire in ver* c
cum egrederetnr de templo.] Videcucdifci- bis menacii, dicent tsfTemplum Domini, tempium Do-
pulusillcquifquisfuic.quitpliChrilou u- mHt,templum Domini eft.
turamoftcndit.cempus.locumq; veillirem- . AitiUivnusexdifeipulsfHs.]Mitth(iasi.Accefe- caP* 4**
be icen- plipulchricudinemdemontrarcc, idoneum quarfiuif- runt difcipHlieius,vt tfttnderent ei idificationes templi.
AimSt t- (,u force commouereeumad commiferacionempof- Lucas vero'Sr quibufdam dicentibus, quoi bonis lapi- ..
oblci- icrotiq; vrbilerofolymicana: , falcem propeer cem- dibmteir donis ornat effet. Verifimileipfospriusincer .*
,* pli amplicadinem , & religionem parceie qubd res i difcipuIos,vt Lucas indicac colloquucos ; deindc
pio.lus indigna, arque inhumana videiecur, vrran- num afiquem eorum,nomine omnium rogae Chri-
tum,camque elegans cmplum euerceietur. Nam (bra, vc lapides rempli, ftructuramque confiderarec;
_ vtapud Macchacum di\imus,occaiohuius hiftorix ideo Marcum dixiiTcvnum. Macrhaeum vero fignifi-
iciLu ^idetur fuilTe , qubd Chnftus paulbanc vrbiseucr- carTc pIuresfuilTe.quiidinccnogauerinc, nifi malimus f Epft. a
. fionem , excidiumque minacus fuiiTec . vc conftac ex fyllpfim eiTe.dicere.ckqua figura diximus,& capuc Heb'.ti.
Luca b. Obferuaueiunc ergo difcipuli cempus & lo- totum fcxemplis plenum eft.
cum,cm egredererur templo, vc cempli 1II1 magni- Magifter afpice qHalcslapides,dr(UAlesftruclnr*.]Et-r
todinem , elcganriamque prope confpiciendam pro- fi dicic #' vide.non aucem afpicere>aut videre, qum j
ponerenc.Sedquemhoininumpeccaca ad iram , vin- confiderate rogat,tcmpli magnificenciam, qum o| vfdueeJ
dicramque prouoeabane , placare faxa non poterant. Macchxo S ex Iofepho defcnpfimus , vbi expofui- verf. it.
Simile quiddam Iudjc veftuftioiibus accident, vt mu>, qux reiiquafunt11.
8n COMME NT. I N ' M ARC," :> <ttz
i . i, u. Et cum dux erint vas] Matthus, & Lucas* Kvapulabitis ,& ante prafidet%& reges,ftabitispropttr
Cap. it. aliaoccafionejaliquotcmpoic,ac loco Chriftodi- me inteimomumtlUr.Sc voluit fimilia^ut-quiafimul
"* ta rcfcrunt : cm Apoftolos ad prxdicand inter lu- alterum ex altero in mentem venerum , auo qCnafen-
xos mkreret Euangelium. Itaque uipicor,Marcum tentiam Vnam confiare videbantur, copular?, nifi bis
non fuo pofuifle loco , nec alia de caufa dixifle , qum foitafle Cbriftus halic fententiam , vt anas multaste - m Ca.10.
1 Vcrf. 9. quod1 paulo ante de re fimilifermofucrat: Vidttevbf- petiuit. Totum reliquum caput apud Matthatum m &4 -
mctipfos,tradenttnimvosinConcilH,e-infynagogis fatis expolitum eft. > n<* .
I
8i<5 . COMMENT. IN MARC 17
cum Chrifto tanquam cius fe&atorem ducerenc : auc A placent:illud tant diccre non auim,adoIefcentem il-
tencre conaci funtjnepe enimccnuerunt, cm aufu- ium maiorem , qum Apollo os caritatem tiabmc.
geric, vcverbumnon effocbim, fed affectum cona- Videtur hanc bltonam uko narrarte Marcus,vtqua-
tumque declarer, vc mules aliismlocis adnotauimus. ta milieu licencia, & fxuiciafuilkc dcclar.uec,qui non
51. Atillt reiciafindonc nudusprofuyit ab eis- ] lea folum in ChriLtum,led ineoseciam, qui ipium.eqac-
Hicronymus etiam & Beda legiiCjCcfi Graec <j, om- tericur, volucmv.fuamexcrcerecrudeiicaccm.
wurlegicur, id eft, relicta indone. Sindonem reliquit, 6i. Rurfumfummus facerdis im croaat eum ] AHiu- ^ 1
aucq.iiafindone mihcibustenebacur, &higeie. niii rans earn otr D:um viuum, veai: M icchae.is b. Cm gv
eainipforummauibustchta,non po:eiat,quadmo- cnim humana inter le teftimonia non conuenirenc, luiqui Ii-
* Gift' J" fecc lofeph paJlio 4 laciua illa muliere prehius % nequead condemnandum Cluiftumeriaminiquoiu- d,i,s
Idolefccn- iut 4uia cm conarencur cum appreheiiderc.indon, dici fatis idnea eile viderencur , ad diumum confu- S*.i&wa
ti,,a chd- quo expedidor fugeret.abieceric. Caricacis eucqubd git,&ieiurandocompellereconacur Chi 'bm , *li-'t
umamot. Chnftum fequebatur; infirmitacis verb fuit, quod quid quod moicedignum videacur, confiten, neqie
deferco profugent vt iKBcdr.Qutpjuisvcrofutt,tnaio- interrogat, an populum turbarle, an faifa docueri,au
rtminfe,au tm in cateris amore Dornini permanffe - templi fuerit minatus excidium, fed an elfet Films
probat,qui Ulis iamfugientibus^ipfe donee ab hoftibus Dei , quod fciebac iplum non negacurum.C nque i
coprehenderetur , vinculo caritatisajlrtBustH profequi erte refpondec , non quarrit an ira fie, fed anticipara
nonomit.Quauisnedutnperfctfa habuertcaritaie~,qui fententia condemn.it , quafi blafphemum, tanquara
comitatu Salutoris vel tcntusfugere pttuerit.Cxieta. non de iure, fed de facto.
i
Sis IN P V T DEciMVM Q_V I N V M> *i>
I N A P V T X V. .
J Tconfeftim mane.] Vtrumque hoc verbum A rifii diligencia , vt Chritbmcondtmnarent. Porro alnc.Math
\ eo percinet, vt indice Euangehfta, quanta vfi nihil in coco hoccapicc ell, quod non fie * copio-c -7-
* rucruic Principes lacctdotum, Scnbe & Pha- diftin&tque explicacum.
IN capvt decimvmsextvm.
Tcumtranfijfct fabbatum, a Maria Magdalene 3 & Maria lacobi 3 fjr Sleme emeruni r'- a * \.
mata, vt venientes vn^erent lefum. 2 Etvald mam vua fahbatorumtveniur;t ad - 'W'
menturn ^ orto tant (oie. } Et dtcebant ad inuteem: guts reuaueiobtsUpidcm db owme-
numentt t 4 Et refptcientcs vtderunt reuvlulum lapidem. E rat qu/pp magnus vald, 5 b Et MaV
tntroeustes in menumentum^vtderunt iuuenem fedentem m dextns , toopertum /tola candida, (y obftu- ^
puerunt. 6 gui dial tilts: Npliteexpaurfcete : / quaritis Nazarenum, crucifixum :furrtxii,hon eft
htc ' ecce locus vbi pofuentnt eum. 7 .W tteydictte difcipults etiu, & Peiro,quiaprjnedit vos in Gaitltami
ibieumvideliti' , cut dixit vobis. 8 At tile exeuntestfugerunt de monumento', inuaferat en/m cas tre- stjp v^
mor & pAU0*:& nemtnt qutdquam dtxerttnf.timebant enim. y Surgens autem mane d prima/abbati,ap- 18
permit primo Magdilen,de quaeieceratfeptem d/tmonta. le lilt vadens numiautt his qui cum eo ^1",-
fucrant^lugentibu^rfientibus. 11 Et tilt andientes quiaviueret,ejr vt/uo eet ab ea,non credtdrunt'. lie Luc.x^
Pofl bac autem duobus ex his ambulantibus oenjus e m al:aef/fgte,cuntibus invillam.i} Ettlheuntcs
nunciauerunt ater: Ulis tredtderunt. 1 4. 2(euiime recumben/tbas Ulis vndcctm apparuit: r expro-
hrauit iacredulitatem eorum^rjr durttiam cordis -.quia rr, qui nidtrant eum nfurrex:e% no crctdo Ht.
15 Et dixit eis: Emes tn mundum vniuerfumbpr*dicate Euangelium omni creatur.t. 16 gut credi dent,
(jr baptzalas fverit, faluus ertt : qui vero hon credtderit, condemnabitur. 1 7 Signa autem rc ^ quuredi-
dermtihacfequentur. f In nomine meo d^moniaeucient^linguis loquentrrrnouts. 18 g Serpentes tollent.' f .16.
& mortiferum quid biberint, non eis nocebit \ fuptr xgros mantis imponent , & benc habebunt. 19 /i8x.4.suo;
Dominus qtitdem . efus poquam iocutus eeis^h aumptus e m c 1,&edet dextris Dei. ///; t$kt. at.
auttmprofccJipradicauerunt vbtque Domino aopetante3 (jr (trmoncm cotifirmAnte , jiquitttibttsfignts: 5. e.
^ ft Lu 4
- ] CAP XVI ' inchoans fententiam , dtcit j Et valde m,\nlvna U>
jabbatorntn vtniunt ad monumentum , quafi vefperi
't? tranfifftt fabbarnm.] Vchemencer iromataemerint.man ad monumentu vcnerinc.Qu
.1* . :
h; miror vn. ex omni: antiquicatc
ti
Hierony- feribicr-^:L:. Marcus
\ . apudJ Macth'scum
W L1 hft expheaca
1; /..
ibub g Cap. kj.
. - ; i ' -
ibiam. V n. * , meminiire toc hoc capuc M ai ci in . Pofi bte .intern dutbits tx hn ambulantibus.} Hoc $6-
^ multis codicihus non tcperiii , & non- Maccharofcnpcum non eft, Luca vero opiofis f1 ^cti: *^
nullis -ie eo auftoiibus dubitan. M.igis eci miror,non fenbitur, qum Marco , qar apud Lu.cnm potis, yet^ '
maiorc Hicronym ftudioeiusauctoncac allciuifle, qum hoc loco exphcandum eft, vbi & Euchymij re
cm nulla protlus conicctura fie vlla ex parce prob.ibi- fellemus opiiiioncm , qui alios hos fuilc dilcipulo> ^
lis.fuiflcad Merci Euangelium adie&um. Nam qubd qum duos illo?, de qjibus Lucas feribic , exiftimat. .
nonnulli repugnanciam, quae incer Marcum hoc loco, 14. Aro/tiffin..] ^unequiexiftim^nc, Mat cum hoc
Cap.tS. & Matthum b, viduur elfe, caulam pucant eiuimodi locoagere ddie, quo Chiitlus vidciuibus Apoftolis
Hoccaput fufpicicni piarbuiire , abfurda prorfus eft racio. Ifto in clum afccudic,in tjuibus Augnftinus eft k,& Gre- k L'b. . c
., rco enim
- modo & vlcimum capuc Luca: - .... , & penultimum
, gorius1,, 6c
-~ Beda
...Ja hune
' locum cxponens,ideqac Mar- c6!-Euog-
-"ftj Ioannisinduccre deberemus : maior enim incur illos, aim dicere /^. H. ne opinion apud Matcheum f" *f _ -
Ter b'ipfo & Macchum^i'iim incer Matchum,& Marcum ap " rcfucauimus, cV Auguftinusipfe non iacisfirmusin Euang.}*i
fcnptum paree repugnancia. Dubicare igicur de huius cupicis ea mit , eque ieq Graecc tft , i/^nv, poftremo led i^ctt m ap.i.
any, polti
eft. auftoritate non licet , prjefcrcim Concilio Tndentino pofte,vc Hicron. vertit". A li|,vc Euch ymius^exifti- n t'b- *
non folm libi os omhc% quos nunc habemus in cano- inane, hoc eodem die.quoChriftps rclurrcxcrat.onu- oncr* nur vc~
ne, fed fingulorum cciani hbrorum fingulas parres - gilfe^.Hanc enim eile apparicionem il.am.dcqua loan- 0_ He - ioco.
probaiue. eque quifquam anciquus , & Cacholicus ues Icribic P. DuosenimdilcipuloSjdeqibus 4 dic^ p Cap. .
cripcor eft, qui hunts capitis , camquam vera: , legici- eft ,ad Apodlos venine, illique nunciak le Chi ift v. i?
maequc Scripcura; tcftimoniis vti recufauetic. Vfus eft vidiTe,cos verb non credidillc,cunc ven. He Chnftum, Ven* i
clib.vaa- Irenaus c, & quideinita vfus, vt aperce dixeric, nunc & incrcducatem illis cxprobiallc. Vxc opinio idtb
fcs c^n'" ^uan8cn) finem 4U1 Et Dominum qutdem Iefus vera elle non pc:c.ft , quia Taifa nicuur bat , bos duos
pofltju imUcutustft eis, ajfumptus etnccelum^&c prin- difcipulos alios RuTe, qum de quibus 1 Lucas agit, r ap.iv
.19. cipiumillud d, Initium Euangtlij Itfu chrtfti, abco- Polletquidem diiputari, etiamfil dem hi, aCq.ut ilh 4
dem Marco fuilTc conferiptum fuerinc , vu um llipris, an C hriftus ad ducipuios ve-
Etcitmtranjfcr fjhbatm.] id cft,fiiulatq; fabba- q ncrint.Narn Lucas l"ita vidcuu loqui,vc :nciicec,pn$ f Cap.t4
tum traufiit, ftacim poft folisocc.ifum.quo fabbaci fe- duos illos difcipulos venife, qumCliriiKim. Sed de ^
ftumtermmabacur. N5 cm lummo ftacim mane,diei ea quaritionc ftione eo apu i Lucam loco dputabimus.
fcquentis ad (epulchrum cum aromacibus vener nc, vt RtfumbnbsK Ulis vndteim > Hieionymus 't L b.
e Gap. b dicitur paui poll e: & non pocuennt multa nocLe,aut fcnbit tota period, & aluim quamdam, quam nc m j'c'1tra
J'1' r - eancomanc aromara emere,necelfe eft, vcemerinc die noftris Iibris non habems , in quibulci exempianbus
lJc:[i *' fabbaci poll fob's occafum CilcLo il fefto , cm eme- maxime Glacis, reperiri, quai non in omnibus, ledin
loan, ." rc,auc vender hcebar Id cciam nonobicurecoigitur paucis quibuldreperirctur- In qubufdajnyuit^xcm-,
Mulierese- ex^Luca, Et teutr'etet pa> tnert aromara,cJr vnautn- plaribuu (*r maxime in Gratis dicibus wxtaA4arrtn
mcrunraro- ta,"fabbato cjuide ln-^unt fecundum mindti. Quin ne cius Enaegtltjfcribitttr. Poc't cum eceubuient vn
ata vefpe- ctjam ex noc p(Q oco colligitur, non eni.n quafi de deeim, apparuit lcrns, ejr cxprobr.tutt incrcdulit>uem, Pcdpiarid*
' ' 4' m 1,,e eod , fed quai de diuerfo M ucus tempore loquitur, fjr durttiam cordis corum , quia his qui videront cum re ^'^um dW
Vneere
Cbriftura cm prisdicitmul'eres.cm triflet labb. tum, aro- [urgentem non crediderttnt: &illi fat i sfacteb ont dicen jaae a'j_
Tolueruat. mata cmiTc.vt venientes vngerenc lefum: . cm,no- tes. Scculumifludtniquitatis, (jr incredulit atit b[lan- mualpi'e.
MaldonaciuEuang. . I. Mm /
Sl9 COMMENT. IN MARC.
tiaeft, qutnonfinit per immundos fpiritusvcram Dei A rit,cedemnabttnr. Hoc ergo pradicatHri,quonia qui non
ttpprehedi virtute,idcirco iam nunc reuela iuftttia tuam. tredtderit condemnabttitr, cum htvtique no crediderint,
Admirabile plane eft atque diuin Ecclefiar iudicium, quod non viderat,nonne ipft pnmitusjuerant obittrgan-
qua: priorem huiuspenodi partem retinuu , poftcrio- dt, quod antequam Domtnu vidtent, noncrtdideuu eis,
remreiccic ; nemo enim eft, in Uteris facrisexercita- quibus pris apparutfei i Euthymius verb, quiduosil-
tus , qui non facile odoretur , priorem efle legitimam, los difcipulos, quibu* Marcus n Chriftum apparuilfe n ^a. 14..I
dicit alios.qum duos illos, de quibus Icnbit Lucas J, 0 Vcti-I4
pofterioiem notham atque adieditiam , quxque ve-
terem Manichaeorum , aut Montaniftarum eriorem fuifle dicit , putat pioptere exprobrale diicipulorum SyHepfis
oleat. Neque Lucas, nec Ioannes narrant, recubuiie incrcdulitatem Chnftum , quod his duobus dicipulu norauda
Caluinuj difcipulos, cm illis Chriftus apparuit,& funt,qui exi- fe cum vidiile affinnantikus , non crcdid,lient; dc-
in harm.
ftiment , non fuifle ad menfam , cm multa iam effet que foluni Marcum exprobratam narralle incredulita-
nox, & Graecum vorbum utnettums-, interprctcntur, tem , qubd eoium duorum diicipulorum Iclus memi-
confidentibus, quibus quia hxretici lnt, eciam fi mul niiTet. Hancopinionem lpr p rcfellimus , Scapud p Cap. J
to probabiliora dicercnt , minime crederem. Recum- Lucam plunbus fumus verbis refutaran. Quod gi- *7-*>.
bebant igitur ad menfam, neque enim alio fenfu id in tur ad hums loci quxftionem atdnet , fyllepfim eile
Apocoli Scriptuia verbumlcgi mcmini, nccvidetur fine ratio credo, qua diicipulorum incredulitas repiehenla fuifle
cecnabant ne Marcus id exprimere voluifle > quod leuealioqui, dicitur.quia vniusdifcipuIiThom incredulitas repre-
quando ad
eos venic & parumad rem pertinensvideri poterat ; foi talle, vc henlaell, vtapparetex loanne 4,dc qua figura vidcre q Cap.id
Chritus indicarec, eo Chnftum venifle tempore , quo tempore, icdor potent, quxin Mattbxum fcripfimus . r Cap..?n
qui ccenabant, omues fimul erant : aut vt, cm para- Suiatis, quivtdtrant.] Id eft, Maria: Magdalenx.cV 8*
tum inuenillec ci bum, cora difcipulis fumeret,& fuam cxtens muiieribus, qua; Chriftum prima: viderant,
ilhsrefurrediunemedendo, bibendoqueprobarct, vt difcipulilqucnunciaueranc , vteftapud Matthxum f Verfij
to. Petrus argumcntatur a. Nam quod hxreticoiumad- & lupia ' & Lucam u, & Ioanem*>& Petro,& loan- ,T-
ni, qui idem viderant, atquenuntiaucrat, *& duobus ^ C
41. ducit interpres, dixilfe Chriftum cm adhucdifcipuli
b Luc.4. hxfirarent, babetis hc aliquid,quodmanducetur b, non illis dileipulis, qutbusin Emaus euntibus apparuit , -
loan ti animaduertit aliam illam fuifle apparitinem , quam vt Auguftinus1 , & Euthymius exponunt. i>iea, quin bau.
' ' illic Lucas narrt, nempe illam , qua Chriftus eodem, paulo ante reprehenfa diicipulorum incredutatedi- +
quo refurrexit die , poftqum duobus illis difcipulis ximus, vera lunt; hxc etiammihvvidentur per fylle-x Luc'2
euntibus in Emaus vifusfuerat, rcdiens Ierofolymam pfimintelligda ellt,& bliusThomat hoc loco incre- Y Lib
loan. to. apparuic , cm Thomas non adefletc. Certumhuius dulitatem reprehend, qubd reliquia decern Aporolis 'conf. i,
/9.14. fententix argumentum eft , quod in fecunda appari- ft Chnllum vidillc conriimantibus, polqiiain ad eos . ij.
tione , qua3 odauo poft die contigit , 'difcipuli non du- decern congregatos veneiat , credere noluerat. z Man. :
bitarunt, aflueti iam Chriftum videre, in illaautem 15. Etdixtt cts.] Nontunccumiilisrecumbcrtibos1 7 '
apparicionc , quam fcribit Lucas, non folm vilo , fed apparuit , & eorum expiobrauit increduhtattm , led
oftendenteetiam manus fuas Chrifto , vt idem Lucas poite , cm in monte Galilacar eflent.
teftatur, dubitauerunt. Itaquenonpoteft hxc, & ilia, Enntn inmundurnvniHerfum.] Sunt qui exiftiment VtrumE;
quxapud Lucam, eft, eadem efle apparitio. iullos elle Aportlos Chrifto vniuerlum tetrarum uangclium
Cur dicat Vndecim difcipulos fuifledicit, quia ludas deerar, orbem peragrare , quod minime mihi videtur efle Per t0ium
vndecim qui feiam laqueo fufpenderat,autcert cum Apofto- probabile. Sciebatenim Chtiftus, id eos facer non or l cm ^
difcipulos.
lis poft traditum Chriftum non verfabatur. De qua re poflc, enonefteredendum, quod faceic non pote- Apoftoiis
Cap 2.7 t aPUl Matthxum d difputauimus. Thomas verb, qui rant, illis praccepifle. Deinde, quod hicpncipitur, pracdicatnm
.... . l6 ' ante dies odo cum difcipulis non erat, cm fe illis non folm cuncbs, fed lngulis tiam Apoftolis prar
e Lib. .de Chriftus oftenderat, nunc erat ; ideque erant vnde- Dceptumcft', fingulos autem totum terrarum orbem a Tradar.
Euang. eim e. Scio D. Auguftiniam f, 5c Bedam , exiftima- peragrare non potuifle, opinor, nemo dubicabit. Do- ,n **att.tl.
rctJeccmcantum fuifle difcipulos, qui proptere vn- cuit etiameuentus\ non tafuile hoc praeeptum in- Pll !i0.
g loan, .' ^ccinappellentur, quia totu? tunc Apoftolorum nu- telligvndum, vtaut fingvili, autfimulcundhvniucr-
i(. 17. merusmortuo iam luda vndecim erat, &quuisvnus fum terrarum orbem obuent , neque enim id re ipfa
abeflet Thomas, maioremramennumerieius partem priftiteiunt,cm non folm Orgenes c, fed D. eciam Ad Rom.
totius nomen numen retinuifle. Non inficior potuif- Auguftinus, ne tate quidem fua, id eft, quadrin- 10.18.
fe maiorcm partem numcri,totius numerinomen ven- genus poll Chriftum annis non dico ab Apoflolis, 0**0'1
dicare, tarnen non arbitror efle neceflarium, adas led ne ab vilo quidem Chriftiano doctore ex tarn [^"
anguftiasremadducere, quia cum Euthymio, &ahis mult5 Apoftolorum fuccellbribus multis in locisE- orbCm E-
nonnullisinterpretibus, piobabilius efle credo, ver uangelium pra:dicatum fuifledoceant. Qtiod noftra uangchum
vndecim tunc congregatos fuiffe difcipulos , cm hace memoria expericntia compertum eft , multis longa & nn praedi
b Lib.! de aPPalii:io illafuerit, qua: oclrauo poft refurredionem muiitatanauigationepatefadis terris , in quibus nulla ^J,""''. ,
conf. /,, die fada fuit , prxfenteiam Thoma h , vtpauloante notitia, nulla memoria erat Euangelij d. 1taque quod '71'*"
.. demonftrauimus. E fcribit D.Pau\s,fcddtcnumqHtdnonaudierunti Et
Et cxprobrauitincredttlitAtemeorHm.]Qao modo tue quid in terra exmit fonttseor ,ejr infines orbis
i . 1 9 exprobrauit.cmi antccredidiflcnt.- Auguftinus & terravtrba , per hyperbolcmdehistantmgenti-
in Euang. Gregonusk,& Bedahuncloc expheans, qu'aexifti- bus, de quibus Apoftoltisloquebatur,ideft. de Afia-
* Loco ci
tato. mt hoc accidiffe, quo die Chriftus in ccel allmptus nis, & Europaeis unelligendum eft. Qubd cm ita fit,
eft,refpdent, no proptere tune incredulitatcm illis dicendum non eft, id Chriftum Apoftolis prarcepifle,
l.Verf.ij. exprobrauifle.qubd tune non credert, kdqttoniam,vt quod eos non fecifle conftat. Tantm eigo voluic
verbis vtar Auguftini l, i*m erat ab eisajfenfurtis incoe- Chriftus , trminos ad llud vfque tempus^gi, Euan-
Itimjooc eis illo die maxime exprobrare volnijfe,qttia his, gelique praefixosieuellere, Vnonalios Euangelij,
quividerant eum refHrrcxijfc,no>:crcdidcrkt:antcqttam qumorbistenaium hues poner c. Nam & lex intra c Marc, ic
ipfi eumvidtrent, cum vrique poft afcenfionem fuampra- ludaeam terminabatur , Notus tn India Dentin Ifral $.
aicantibus illis 1, gentes,quodnonvidcrut, magnum nomen eius, Se attecm ad predicandum - -
m erf. . fuert ere ditur*. Po illquippeexprobratione fecutus, uangeli Chriftus mififlet Aportlos extra Iudeiex-
aitjdem Marcus 01, & dixit cis,Euntes in mundum vni- ceder vetuerat , In viam gcnii ne abieritis, & in ciui-
Merfumpradicate EHangelit* omni crearurd: quicredide- tAtesSamaritanorumnemtroteritis. Hos nc remouet
rir,e* baptiz.atusfuerit, faluus trit,quivtro nacredidt- trminos , Se exiguis regni Iudxorum aiigurtus totias
su CAP. XVI.DE CHRISTI RESVRRET. Su
orbis amplitud inf m opponit,quaf dicat ; A geniofi ih funt , qum viderivolunr. Noninuene-.^
iaminludxam folm, tpriistfedinmtmeiumyniuer- runt ipfi hxrefes fiias , fed abaliisolimhxrcticisin-
fum predicate. Rupta cnim ell iam per mortem , & re- uentas, & ab Ecclefia dimnatas renouaruntt Hie erro
iurreiooem m cam legis maceria , qua* intra Iudsez finquit Tertullianus o hunc locum traftans) fedeflif- Caliriiaei
_. ] fines continebatur a, experti iam fumus, quantum miiUiprouoCdntentttones. ideodicunt ,baptifmusnone nontnue-
apudludsosproficiamusraufcratungiturabillisre- neefftrius , quibus fides fatis e. Non ergo proptere ncrunp-
gnumDei , &deturgentibus facientibus fruum Chriftusfecundum membrum non repetiuit quod ? I'\''b- *
b Matt.u. eius b.Ergohxc verba etfiaffirmationeconftent,non baptiimus ad' alutem ncccTarius non eTet. Qbus '
4- tarn perafHrmationem , qum pernegationemintel- cnim verbis eius necefitasclarius doceri potuit, qua
ligenda funt,quafi dicatChrittus. lt, quoeumque quibus Chriftus dixil\>,nifiqms renatusfuerit ex aqua,& p oan.t.).
volucritis, quoeumque potueritis, vt. fcuangelium Spiritufanio.nonpotefl introire in regnumDei ?Non agi-
long latque diffundatis, millos iam vobisloco- tur,inquiuntilli,d* baptifmo. Vbi igituragitur ?aut
/um fines prxfcribo. vnde illi contra alios herticos Anabaptiftas proba-
PnubcU Eudngelium ommcreaturx.]Hxc Apoftoli- " repo!Tunt,debere infantes baptizan ?fed hunc fecun-
cx legtionis materia eft , vt prxdiccnt Euangelium. dum errorem, illic de baptifmo non agi , quia in i
Omnem creaturam hominem intelligi, d ubi tj ri non hxret loco,illic refellcmus. Fingamus tanttim dixiffe
-Homila Pote^ nequeenim , vt ait Gregoriuse& Beda d, Chriam&uiaedideritt&bapti^autsfueritjfaluuscrit:
inEuangcl. EuangeUum,yel infenfatts rebus, yel bruits dnimdlibusfuerat eque fecundam fententix partem addidiffe , quis
x9.Sc lib. 7. pradicandum. Quamquam ratio,quam hi duo afferunt non videret, non folm fidei, fjd etiam baptifino i-
ia lob.cap. autores,nefcio an fatis fit congrua.qud homoom- lutc tribui.cm pariter idem, Se eod modo de vtro-
* neminfe quodammod creaturam contincat. Ma- quedicatur, q*icrediderit,& bapti^atusfuerit aluusert
ltd com* fini dicere, attributioncm effe, qua nomen generis Adde quod non dixit : Qyjcrediderit,& qui bapti-
ment " vnitantmipecieiaccommodatur,ficutHifpanifo- zatus fuerit.iluus erit.qud fi dixiffet , videri pote-
Peromnem los infantes, creaturas vocant. Melius idem Grego- ratfignificaiTealterurrum, autfidemfolam.autba-
c -escura m riuse, & Beda notauerunt , proptcrehomineshoc ptifmum folum ad falutem fatis eife.quia per dilun-
omnis ho- |oco creaturas vocatos effe,vr nemo excipitam ge- tionem dictum intelligi poterat: fed dixit, <xcrtdi-
tclli- nera vocjbulo poTet intelligi. I taque avers creatu- derit & bapti\atusfuerit , fdlms erit i quod cum per dif-
e'b'pn ra,progeneratione,aut gente pofitavidetur. Nam iuntionem intelligi non pofit, vtrumqueadead
lib.i.Rcg. quod Marcus dicit ,vr*diCdte Euangelium ommcredturd', filutem ncceTarium eTe fignificatur, vt fi a herum,
eap.14. Matthxus fdicit, Docett omnes gentes. Opponit ergo fiue fidcs,fiue baptiimus dfit, nemo faluus effe pof-
t cap.48. omnem creaturam , id eft, omnes gentes vni Iudxo- fit. Cum ergo verba fequcntia nihil prioribus detra-
a Matth 10 TUm gent'a^U(^ens ac^ 'd, quod dixerat5,J/T>M>M- hant,non potcftea effe ratio, cur Chriftus (ecundum
0 ftwwnf<i>nfw,quafiedi(}:umilludrecindat. mcmbium non repetiucrit, quod baptifmus n effet
Qui crediderit, & bapti^dtusfuerit, [dims erit,] Pratter- neeeffarius. Nam fi in priore fent;ntix parte , baptif-
mittit Marcus,quodMitthxusdixit,8<^x/w musfalutiscaufa effe dicicur, & in poftcriori defc-
nomine Vatris & Filii , r Spiritus[- Cur baptifmum ftus baptifmi condemnations caufa eie fignificabi-
cum doctrina, hdcqucconiungat, illo apud Mat- tur.Cmidem Chriftus dicit , 5 w<r^?tf4mwW, q Marti?,
thxum loco differuimus.cft Baptifmus quafi publica fema mandata, rec"ticolligitur,eum qui mandata non 17.
fidei prohiXxo^&cco'de credUur 4diuflitUmtore dutemeon- feruauerit,ad vitam ingredinonpoic, ergo& cm
bRomjo. fefiofitadfdlutem h. Proponit credentibus,& baptiza- dicit. Q* crediderit & bdpti^dtusfuerit; aluns erit , rel
10. tispremium,noncredentibusiupplicium, vteoma- colligitur ergo qui non crediderit vel baptiza tus n
gisalliciat.-idautem Apoftolisdicit, vtaliis prxdi- _ fucrit,condemnabitur.Cert D. Petrus r,non magis n.Epiit.c:
ccnt.quoeosfaciliusad Ewangelium trahant. nos nunc fine baptifmate indicat iluos effepoffe, } u.
Miruin,qum multo? hxrecs ex hispaucis verbis qumolim tempore diluuij extra arcam No'c^uif- Non magis
Errores - natx fint: Primum folam fidem ad falutem fatis effe; quam potuit effe fuperftes. Et vero*quid attinebat, ^""
rij ex hoc quando ja hc Chnfto exigi videatur. Nouorum Eunuchum illum Regina: Candacis tam propri , Se ea-cf0ff^_
oeme/ " quidem hxreticorum, fed non nouus error. Nam Se vixleuiterincurruinftitutum baptizari.fimulatque ipusquam
?"" IrenaeusMarcioniftasineofuiffeindicatj&Tertul- aquainuenta eft, fi baptifmus ad falutem neceflarius fine arca
4Jolafide$ lianus^uteofdem,autaliosquoshxreticos,quiidem nonerarC nonne poterat expe&arerantifper, vtho- tcmP5c
ad bbiem dixerint,notat; 8f Auguftinusadeamhxrefim oppri- neftiore loco,commodiorc tempore baptifmum ac- f^UIj'
fufficit. racndamtotumdefide,&operibuslibrumfcripfit, ciperet? Q^ndcuftos illccarccris vna node Paulo, '
Qui error,prxterqum qud eft tam abfurdus,vt re- Sc Barnaba cum tota familia inftitutus , continu ba-
felli difputando non debeat , tota Scriptura acra, ptizatuseft,qtfafidcipfiusvita^utqueagcretur,fi
quanta eft, propri ver epiftola lacobi ' penitus re- in tempus aliud baptimumdifferrett ? <tAi<i '
1?- futatur.vbi & nos fumus, fi vitam Dominus, otium- Qua>crgofuitcaufa,fi eanonfuit, quareChriftus ' **
queconcelTeiit,reftaturi. fecundummembrumnon repetiuit ? Aliquamcert
Anabapti- Secundo non pofle quemquam, nifi tat iam ^ fuiffecredendum eft.d cm ea.vt probauimus^cau-
lUrumec- adulta, &diciplinae capacebaptizari, cm baptizan fanonfuerit,aliaqxrenda. Quidam hanc red dunt, Quascaui
rorqualis. jj tantum,qui crediderint,iubeantur, & infantes,qui qudetfi vtrumque, & fides, & baptifmus necefla- fjIt c"r fe*
t Rom.10. doceri non pofunt,ne credere poffmtidesenimexdu- rium eft, magis tarnen neceffaria fides, qum baptif- Jj
lin Hb de dituydudttus dtttem per verbum H \ 1 S Tl . In qua hat- mus,quia numquam omnino fine fide quifquam fal- membrum
r baptifmo. refi non folum nunc Anabaptiftxomnesfunt,fed& uuseffepoteftquia.vtaitD.Paulus^Jnfji/fi'w^- non repet-"
omCom- nonnulliolimCatholicijTertullianus'j&Nicetas-, bile eplacer Det:Cinc baptifino aurem aliquando po- "'{.
- in nonlongabea abfuerunt, vt in Matthxum n dixi- teft:putafi credens,&baptizaricupiens,baptizari oHeb.ii.*,
"orij^l" mus>vbi & hunc errorem fatis refutauimus. non potuit, fi antequam baptizetur , pro Chrifto vi-
nVenTin Tertio baptifmum non effe ad ilutem neceffariu, tcfundatx. Maiorememm dileclionemnemobdbct ,tudm xloan.ir.
inaum quod Caluiniani exfequentibus verbis colligunt, yt dmmdmfuamponat quispro *wi'i/.Ita Algerusref- .
^P1- quiacmdicatChriftus,^'weeOT^m't,C(eVi- pondety & DiusBernardusi.Veraquidfuntifta, ybb.j.de
ncap ^^nonadditalterummembrum^quibaptiir- fed non facile mihi perfuadere poffum , eo fpecbffe ^"" de
Bapt!ml tus non fucrit.quod vtadderetur,& orationisconfe- Chriftum.Idfortaffedixiffet,fi demartyrio, autde p '77'
eontraCal- quntia poftulare,&auditorisauresexpecbrevide> Spiritusfanfti efficacitate, id cft,de baptifmo, vt vo-
Minirtas. bantur.Ethicantiquusefterror,nequeenimtamin- cant, fanginis,autflaminis, non de baptifmi aquae
Mm ij
9 COMMENT. IN MARC. 8t4
necefltate Ioqueretur.vt ea ratione oftenderet, tan- A non folm fi ver , fed ctiam ii btn crediderit , ac
tammartyrij,tantamSpiritus.fanitic{revirtutem,vt baptizatus fuerit. Bene aufm credit, & baptizatus
is ctiam,qui baptizan non poflet aqua , folo many- eft,quiopera,qua:fidesabeo,&baptifrn.usexigit, .
rio,& fola Spiritus fandi caritate in cordibus noftris facit.atque hoc eft.quod paulo ante citatus DGreg. *^stteTt
efrui,ilutemconfcqueretur. Nuncautem,cmde diceTe"volvLit,7mc,mquk}yer4citercleUsfumus,quo(l & baptiza-
necefltate baptifmi agat , exaggerare eamdebuit, -verbis promittimus,operibus complemus. Indie quippebaptif- tuset.
non diminuere. Alij , quia fides quail genus , baptif- matisjmnibus nos antiquibois optribus.atque omnibus pom-
mus,quafifpecies eft, &fubhto genere fpeciemtolli fis abrenuntiare promifimus. Eodem modo interpreta-
necefle eft.fatis fui/Te dicere:^w>or^W<rr/f,quia qui tur D. Auguftinus m. Qeredtderit, cjr baptizatusfuerit, m Scr.n.
non credit.nonbaptizatur.cum fides procedat, ba- fduuserit#onytiqueinteltigimuseomodocrcdentem,quocU- ^ ^'j^*-
ptifmusfequatur.Verum id quidem,fed tarnen quid, tnones credunt , <sr contremifeunt , in eo numero baptiza- *^"
fi quiscredat, &non baptizetur, quid Iii futurum tos, in quo Simon magus baptiipripotuit, fedfalms ee non
eft,id enim didu neceirium erat, & tarnen didum ~pnuit\fedqm\damintuebaimineafcAiceifideconitutos,quA
non eft. *dpo*lo diflinguenteper detlionem operatur. Similiter ex-
Credo igitur ego,idquemagisaiTeuerarem,fi me- ponit Euthymius.
" fuit liorem, qum' me , audorem haberem ; nonfuifle 17. Signa eos qui crediderintjiacjequentur.] Non
praetermif- pritermillum , vtputatur, (ecundum illud mem- poflum meliiis huius loci difficultatem indicare,
fumfecue- brum, Et qui baptiz*** nonfuerit. Nam licet verbis ex- qumpofitis verbis D.Bemardi*Dodorisverepij *$er.pri-
dum illud preffiim non fit, fenfu tarnen eft , quia cim paulo an- & melliflui : biecminor,'\T\ciyi\t,fortac videbituripfis quo- 0cn**
membrura. t baptifmus vfl cum fide coniundusfuerit:& cum querehgiofisexhocyerbopr*ueniredetperatiotquamexyerbo
negatione fidci negatio baptiimi "n /ei eft intelli- friere yanffyeidat*faculanbut occafio yideretur. Q^senim
genda.Q' non crediderit,& baptizatus nonfuerit, andern- ea, qux inprafenti loco[criptafunt ,figna ytdetur habere ert-
QupmodD nabitur. Solet qu32ri,quomodo ifta tarn generalis Ten- dulitatis,ne qua nemofoteritjaluari, quoniamquinon credi-
vera fit hare tentia vera fit , QW crediderit , & bapti\atu fuerit faluus dent , condemnabitui ? Et fine de mpo btie e flacere n Heb.n.f.
gencraliSj cr;',cm multi, qui & crediderunt , Sc baptizati fue- Deo ? Re pondt eodem loco Bernardus : Kec difficile 4omodo
fentcntia. rint condemnentur. Negant id quidem heretici arbitrornofee ,quemadmodum intelltgifignapointpr'fentia, fj"t*"sc"
Caluiniftae, qui putant, neminem quiveram fidem ytfintindubitatafignacredulitat^acperboc & alutis. P- fux habere
habeatjdamnari pofle.fed harrfis partim eft iam ^ mum enim opus fidei per dileciionem operantis cordis com- cjnmpoffic.
piulo ant nobis refutata, <:mdocuimus nonio- punlhefi,nquafinedub9eijCiunturdmonia,cumerad\can-
lam fidem, fed etiambaptifmumadfalutemefTe ne- ture corde peccata. Exinde qui in Chrium credunt, Unguis
ceflarium,&alibibmagisrefutabimus. Nunc pona- loqtmtur nouis , cum iam recdant veterade ore eorum ,nec
h Rom 4, musquod verum eft.multos & ver credentes, V: ri' de aeteroyetuaprotoparentum lingua loquuntur o, declinan- Pfal.i+o.
t baptizaros rpsdamnari. Legat de hac re caut tiuminyerbamalitiaad excufandasexcujationesinfeccatis. 4
Grgcwumr, &Bedamd,quifquis errare non volet: Ver ifta dicta fiint; fed dubium nonel Chriftum
. in Fortajfc, inquit Gregorius, ynu[qui[qt4eapufemetip[um nondeiftis loqui fignis. Ergo quemadmodumfu-
uang Z9. dicat-.Egoiam credidi,[aluus ero. dicit,fifidem ope- * perioremillam.generalmque fententiam : Qjot
d in Cm. tribus tenet. Vera enimfides e , qux. in hoc, quodyerbis diitt didtritt&baptizatusfuerit^almf m'r^dhibitis certucon-
ad hune lo
cum. moribus non contradicit. Hinc e enim , quodde quibu[dam ditionibus mtelligendam eCTe dicebamus, ficctiam
Locus Gre- falfisfideltbus Paulus dick , confitentur [e noffe Deum, . haec,non abfolut & vniuers , fed cum nonnullis in-
gorij & faciis autem negant. Hinc loarmes aitf, qui dicit fe noffe terpretationibus intelligenda eft. autem iunt
Bed* ex Deum,& mandata eius non euodit ,mendax e. exi dem quinqu. Prima eft, hic non dea&u faciendi miracu- ^SJJ^
plicate: itafit,fidei nor/eyeritatem in yitxnoraconderatienede- D la,id depotettateagi. Certum enim eft,non omnes, ^
eTit.i.i<f.r
i.Epift.i.4, bemus agnofeere. Tune enimyeracttcrpdeles[umus,fiquod qui crediderunt, & baptizati iunt, re ipi miracula nti mUi.
fcap.i.i7- yerbispromittimus ,openbuscompiemus. Quibus verbis feciiTe.omnes tarnen illis alteminitiis facer potuif- euloium,
>? non fignificant,vcr.im fidem non habere, qui opera fe verofimileeft. Credidit cert Ioannes Baptifta,& Idanne
idesviua n habet, fed mortuam habere.vtLVcobusaitf^inu- quamuisScriptura non dirat.tamen baptizatus, fic- ^^;.
& fides tilem3& ad falutemhaud multo magis conducente, ut& ApoftolifuilTe creditur,/wtamen/fC'tK/- z^f P "
tnottua.
gGal. tf. qum fidem darmonum , qui credunt , Cr Contremi[cunt. lum p. S ccunda eft , non eTe hoc neceTario d fingu- p i0a.ie.
Regula Itaque veram fidem hi audores vocant, n eam,qua: lis hominibus intelligendum Cum enim hoc donum 41.
feriptur f naturam fpeftes, fides vera eft:d cam, qua? non faciendi miracula non propter priuatam cuiufque,
adraodum
obferuan- ilm vera,fed fruftuofa ctiam eft, tunc enim effica- fed propter communem Ecclefis vtilitatem concefc
da. citer credimu ,cmfides in nobis per caritatem operatur^. fum fuerit , valde vero fimile eft , non fingu Iii Chri-
.. Tenenda igitur hoc loco ilia quam multislocistra- ftianis fuifle datum, fed his tantm, quibus cenue-
didimus, recula eft:Gcnerales fententias plerumque niebat ad propagandam , & ftabiliendam fidem hare
eftfubintellec*i:is,Gnon exprimantu.r,certisquibuf- fierirhiracula. Quid enim neccfte erat, vtfingulx
. dam conditionibusintelligdas. Owmj,inquit loci', etiam mulierculae miracula facerent, cum id aliis
i Mttth. 7. qui inuocauerit nomen Dominifaluus erit,cum dicat Chri- vtile non effet , ipfis ver perniciofum eile poffet?
X*. tus k,Hon omnis,qui dicit mihi Domine, Domine, intrabit in Tertia eft , non de omni tempore, fddeeotantum
Eodem regnum cdomm. Dicit rurfus Chrius l,0mms quipetit, ' hoc cfTe intelligendum, quo ad eum finem , propter
cap. Terf.8 acctpit, dicit Iacobus , vetitis , & non accipitis. Rcddit quam ca poteftas conccdebatur, id eft,ad fidci pro-
1 cap.4.j. caufam : io^neiuxt^qubd maltpetatis, ytinconcupifcentiis pgationem,confirmationmque erant miracula ne-
yeriswjumatis. Vnde colligimus,generales illas pro- ceflaria, fueruntautemneceflaria, antcqum fides
miffiones ita intelligendas: Omnis,qui inuocauerit nomen propagata fatis , & roborata eflet , vt red Grego-
Dtmini,[aluus erit, h reliqua, quar,debet faciat,id eft, rius 1 , & Beda refpondent : Hjtmauid nam fatres met, q Hon.if.
non ftabit per Dominum, aut per eius nomen,quod quiaiafign non f'antis, minime creditis^*. jfdhacnecejfa- Miraculam
ad faluandum ftis eft per fe potens , quo minis fl- ria in exordio Ecclex fuerunt. Vt enim adfidem crefeeret cx
uus fit. Et omnis quipetit, accipit, intelligendum etc,fi multitude credentium ,miraculis fuerat rmtrienda , quia C^fueruntne;
benepetat, vtlacobus Apoftolusinterpretatur, id nos , cum arbua plantamus , tamdiu eis aquaminfundi- ceara.
eft,numquam per Deum,fedperipiumftat, quomi- mus ,quoufqueeainterraiam coaluiffeyideamus : &fife- r I libro
niis accipiat,quia aut iniufta,at iufta iniuft petit:ad melradicem fixerint , vnrigatio ceffabit. Simile quiddam ', d.e . "t
eundem modum.quod hoc loco Chriftus dicit,intel- feribit Auguftinus. Cum enim Ecclefia Catbolicaperto- 'glone
ligendum:Q crediderit, & baptizatusfuent,faims erit. tumorbem diffufa , atquefmdata fit , miracula Uin
Sty CAP.XVI. DE CHR. ASCENSIONE ET SSS-.&C.8**
nera tmpora durare permiafunt , ne animus femperyi- A ipfefecertcfuicitaueritjf/^owijfxw r/?,VtaitD.Pau-
bilia quareret, r eorum confuetudineigefceret germs hum*- lus-f* inrmitate ,fedyiuit ex yirtute Bet , & mtrtificatus Chriftus
a Lib. de , quorum nouitate flagrauit , Sc alioinloco4. FaEa qmdem unie , viuiatus Mem Ipiritux. Quemadme- Parre &
Ttilitatc iqiturfunt illamiracula opportunism}; lis mult uuJme cre
ctcdcadi dum ergo
creo iuicitatusaiJatre
fiifcitatus Patre perr
perattributionem dici- ^'1"0 ^
contra dentmm congrgala , dtque propgala , in ipfos mores ytilts tur, quiafufcitaremortuos magn^ potential eft, & tt iftt a
Manich. conuerteretur antloriias. N equc vero exiftimandum eft, potentia Patri attribuitur, ita & aflumptus fcilicet & $ & 4
CK. iamin crcdentibusomninofaciendorum miraculo- Ptre per camdem attributionem dicitur. quo au- 10. &t jo.
rum cxtindam cfle poteftatem , vtmultis verbis de tem modo aflumptus in ccelum fuerit,fufisexplicat & 'o. 40. Se
[ h Lib.xt.dc bac quaftionc diflerens b, multis D. Auguftinus Lucas y,vbi & nos copiois fumus.fi Dens volctjCx- 4 3
emirato probat excmplis. Quot ibi , quot alibi c in Epifco^- plicaturi. Hic de fola ad dexteram Patris feifione,de r^*'7'*1"
.1|.. patu fuo , quotfc ctiam pra fente , atque infpcdante quafolusferibit Marcus,diccncjum eft. |, 1, *
e Scrm.7. ad inci Stcphant Protomartyris reliquias duorum Etfedctdextris Dti.] Quomodo Chriftus ad dx- '10.*
de tandis.
annrum fpatio narrt fada cfle miracula? Quarta teramDei fdear, Cyrillus z inexplicablem putat.i <-or ifif*
cft,non ciTehocita intclligendum,quafi quicumque efl quzftionem.Tria funt3inquibusdifficultas tota' Vc1r
donoifto faciendi miracula Deo ornatuseft, fta g confiftitjquidfit.federejquidaddexteram Dei; qua Ad qJ
omnia,autfaciat,aut facer poffit, qtizhic Chrifto n rationetanquamDcus,an tamquam homoad dexte- 1>u.
cruentes confcquutura commemorantur,fed ita vfc ramPatris federe dicatur Chriftus. Rjdiculi non- n.Cor.ijj
alia ali) facer poflnt', ita Apoftolo Paulo interpre- nullicxnouis hzreticis funt , qui federe hoc loco, c .^.f
II Cor. tante d. Diuifiones gratiarumfunt, idem autem Spiritus > & certum quemdam humani corporis poftum fgnifi- J ^'i4,4'
* diuifiones mimrationumfunt idem autem Dominus: & diui- care putant. Nonenim federe in clo dicitur Chri- ,
Guiu ca~fgfj funt. idem yer Deus, qui oporatur omnia im
ftus propter habitum corporis, quem fi pedemus, chriHus&
omnium omnibus. nicuique autem daturmanifeatio Spiritus ad yti- ftaremagiscrcdiderim,qum fcdere;non folmquia benthnc.
vorboiuiD litatem , alii qmdem per Spiritum iLtturfcrmo fapent , alii ftantem Stephanus fe vidifle dicit,tm,cm indicare '? Itint, P?
on omni fermofeientixfrcundm eumdem Spiritum : alteri fides in ro vellerfeeum eodem prorfus, quo erat habitu, con- f!? :
bus curarlo <w bpiritu , aliigratiafanitatum in yno Spiritu:alii operatio fpexifles, fed etiam quia fiare perfedi, atque valen- a St.'7'.sfi
D'S donum yututum , alii vrophetia . alii difcretio Fpirituum, aliigenera
b;bcnubus tis;fcdere,aut iacere infirmi,languidi,aut lafl eft;ne -
)DClt. linguarum alii interpretatio fermonum. Viguit quidem ini queenimnifi aut quiefeendi , aut cibi, fomni'veca-
tio tantopcre miraculorum vfus , vtrariadmodm piendi,aut alius neceflltatis caufa fedemus., iacemuf-
Chriltianieflenr,qui omnia non facerent; ^ ve. Stare, naturalis homini habitus eft, qualern&in
Duo maxime fere omnibus communia erant.alte- Chrifto,& in beatis omnibus efleprobabile videtur.
rum Joqui linguis , vt a p pa ret ex .libro adorum. Quidergofit,Chriftumincoe]ofedere,3ptifimex
Q^amquam ctiam tunc linguarum donum pro- plicat D.Paulusb. Nam quod Dauid dixerat,/f/f '.Cor.rj.
reap 1 4 & prium fuilTe quorumdam docet E>. Pauluee^lterunj dextris mets, 'denec inimicos tuos [cabellumpedum l1-
i:.4&.& ij>. dxmooes eiicere , vtex Iuftino , Tertulliano , & La- tuorum : ipfe dicit : Oportet eum regnare , donecponat omties c qJ2 A
*. dantioalibi docuimus.Qujnta eft hoc ipfum, quod inimicos eiusJub pedibus eius. Sedcreigitur , regnare eft) chriltum
expofiiimus miraculorum donum non ftatim , vt Ecclcfia'mque gubernare, eadem phrafi , qua dicci e ad dextcri
fi.Cor.u. qujfque credebat, atque baptizabaturfuiflcconfc- folemusG r eg o r i v m x 1 1 1. nunc Romz federe Pattifedt
4)* 14 cutum : per impofitionem enim manuum , id ;eft, SicSedulius Poeta interpretatus eft, Nunc P u
'. p.n 9. per Conhrmationem, qua Spiritus fandusefFunde- Aihereat eueBus abitjullimis in auras, lunTv *1
Confirma- baturpotis, qumperbaptiimumid recipiebanr. EtdextramfubitipJeTatris/eundumqueguberndt. diu regnet
lionis facra Exemplum eft in libro Adorum f. Qua re' apert fi- Credo tarnen, non folm Chrifti regnum , id qui- vigeatque.,
"'lfm gnificabatur,baptifmum per Confirmationem quo- tem etiam fignificari , quafi poft^ongum nuius vitae Li.j .Cram,
pcificit dammodperfiei,quodiPontificibus quibuiam Dlaborem, poft pafllonem,poft pugnam federe, ac
bs.Vrbai Romanis didum non impudenter iblm,id etiam quiefcere,quafi rex in fuo throno dicatur alta fruens
Epiftol.i. indode ha?reticib rident. pace. Id multis Scriptura locis indicat, in quibus
' ' 19. D minus quidem lefus,poqnam locutus e eis.] Chrifti paifioni, atque laboribus cfionem oppo- Matt lf
Ikkfaiad non ^at'm acc'^CI unt Pft fuperiorem Chrifti appa- nit d.qualisillceftjpritercartcroSjn quoaitfcribcns i4.
cmftol.ad ritionem i, vt D. Auguftinus K,&Gregoriusl, & Be- ad Hcbrzos c^tfpicientes in autloremfideiyr confumma- Mat. 14 ft,
EpMtop. da videnturexiftimare , de quorum opinionefiipra torem lefum, quipropoto fibi audiojuinuit crucem,confufi~ L^f1" *>
Hirp.dec6-n difliruimus : fed acciderunt trigintaduobusdie- necontempta, aiaueindextera fedts Deifedtt. Habeohu- A, ',.'**'
iecradifc. bujpofl. lus interpretations auetorem AmlroIium f. beeun- fI>
t c\f MU ^am aPPari,''fl3', vt diximus, fada fueratoda- dum, inquittconfuetudineninoramilliconfeusoffiertur,qui Rom. 8.J4.'
I In v 14. uo poft refurredionem die n,verfatus autem eftcum alique opereperfecto yicor adueniens honoris gratia promere- . i
lLbr..j. de Apoftolis Chriftus poft refurredionem , dies qua- turytfedeat. ltaergo& homolefus Cbriuspafonefuadia- ---
cf.Euang. draginta . Deinde apparitio ilia fada eft Ierofoly- bolumfuperans, refurrectioncfuainfirmarejerans, tamquam f ^*m,1',"
tl'" mis, vt feribit Ioannesp, poftediieipuliieruntin profeBo opere,ad codos yitlor adueniens, audit avatrt,jedead Qujdintei-
w Eua"*' ' Galilzaminmontem, in quern prarmifcrat eos Chri- dexteram meam. bgendunr .
lia 0 "ftusi.Iterum ver rediit cum difcipulisin Iudzam, ' Dextera autem Dei quid fignificet,maior eft quae- pereidex
n vr. 14. quia volebat cos Icrofolyma Spiritus fandi aduen- ftio. Qui certum in ccelo locum,dextera; nomine de- "ara. j'1""
elo.io.ttf. turn expedare, indque ordiriEuangelij przdica- fignariputantjquodnonnulliexhuiustcmporisha;-
?Aa.i j. tjoncm'. Quadragefimo autem poft refurredionem reticisfaciunt.audiendi non funt, quiaadcoiuntab- chrilius*
^ -s
* die : duxit eosforas in Betbaniam Oltueti,axquc irdi,vt ab aliis ciufdem dse paulo dodioribus hz- cum eil in
wionem in ccelum cernentibus illis cucdus eft f. Quzomnia, reticisirrideantur. Ncque enim Pater dexteramfi- EuchariiUa
on flatim quia exliteris(criscolliguntur,audorealio non eft niftramvemanumhabet,fedtotus vbiqueeft.Itaque ^ct ad
ftquuta eH opusrmonuittamcn hoc ipiumEuthymius. Toquam &cm Chriftusin terris eft, vtcerteftiinEuchari- patr"am
Chrifti af- i a r i\ r t ~ t
Cfnfie Lectins e , inquit ,non]olum,Jed & omma yerba, quotquot ftia, &vt fuit cm Paulo vifuseftg, ad dexteram hc.14.Vt.
i Mach x 8 e*s lCu,us e(l,iL die ref < u*,donee completif qua- etiam fed et Patris ; nam & ad judicium ad dexteram Matt.a.4
ii. dr/)gintadies,in quibus apparebat difcipuli* , cjr conuerfaba- Dei fedens ventu ru s dicitur, fprb, quod fieri non "Inlib.de
fbc.i4.4$ us cum as. poflet.fcertus fixufquedexterz nomine locutus in- <'de*?'.,|>
r - TN - p c.7.&hb.dc
lc'4 bdjfunptus e in ccelumJ] Aflumptus dicitur, non telligeretur,& eum errorem D Augultmus refuta- a?one
0 4' quaii Don ia ipfe virtute in ccelum aicenderit : fed uit. Metaphoricigitur dexteram fumi necefleeft: chrilticag
. . ficut dicitur ex moi tuis Patre fufcitatus t.quamuis fed de eaipi mctiphoradifputatur. Ariani,vtaudor
Mm iij
)
t27 COMMENT. IN MARC. CAP. XVI. 8*s
Lib. e eft Bafilius , dexteram Patris interpretabantur , - A Patris dexteram federe putar,femperque fedifle, nec
cp!i premum inter creatura$locum,quod exPaulobpro- cur pris numqun ante federe dicatur, rationcm
k Eph.io. baba n t : Ssjntans i mortuis , & cmituens addexte- vllamreddir. Sicetiam Athanafius1 , Bafilius, Da- l .
, tarnfuam in taUibuifupra prineipatum, &potefia- malcenus, Cyrillus", Alexandrinus . Alijvtho- m Out t,
tan,<y yirtutemt& dcminatien(m,<jr omne rumien, quod no - minem,federedicunt.Epiphaniusp,& Ambrofius4. eonr.Ariaa.
minatttr nonJtlum in hocJ.<culo,Jed etiam infuturo,c quod Vtrumquc mihi videtur verum efle; nam cm federe \1 en
cEph. * f nos ct'am confeffuri cum illo dicamurc. Caterm proprium corporis lit, nondubium, qumChriitus C2p.
d Hcb.i.ij! perfpicuum eft iui Pauli teftimonium d, vbi Chri- ra4ionccorporis,humanxque natura: federe ad dex- Lib. +.
ftum A n^elis tamquam creatorcm creaturis oppo- t ra m dicatur Patns;non qud ver id eat, vt paulo cap. .
nens,^ quem,\nquity^4ngelorum dixit aliquando, Jede i fupr docuimus , fed quod eametaphora, qua fede- V .
Jextris mets -Omnium fere veterum aucYorum opinio re dicitur, corpore fit fumpta. Rurfus, cum federe Ioan MP-
eft.per dexteram Patris , gloria? , honoris, maieftatis addexteram Patris fit xqual em cum illo glorian ^ in An
potentix, rerumque omnium acqualitatem defigna- aequalem habere maieftatcm, & earn gloria: maiefta- cor,
e Ora t. riAthanafij sBafilijf,Auguftini qua fententia no- tifque acqualitatem , nifi propter hypoftaticam cum
cent. Aria*, lim temer difccdere. Cseterm vald meus in cam diuinitate coniundionem , corpus non habeat, fit vt
f Lib de opinionem animus inclint, vt exil timem, pcrdexte- propter diuinam naturam , qua patri arquai is eft, fe-
ipir fano nm non f0jum jtqualitatem , fed quiddam etiam B dere ad eius dexteram dicatur Chriftus. Humana
gTib . d SEqualitate raaius fignificari: non qud filius quid- natura dat Chrifto,vt fedcat : diuina, vt ad dexteram
goneChri quam maius.qum Pater ha beat, icio enim omnibus fedcat.
fti.cap.ttf. rebus xqualcs eTe,fed qud maiorem pra fe, fi offi- Cur ergoantequamadccelum afcenderet,federe
a ilb're u" c^ fcn&ionem confideremus, dignitatem ferat.cum ad dexteram Patris non dicebatur,cm iam eTet hu-
* J ad dexteram, id eft, regali in fede fit, Ecclefiam inde , mana diuina; coniunfta naturae ; diuina qualem
Qu:d per gubernans , donee Pater ponat inimicos eius fcabel- cum Patregloriam haberef ? Primm.quiaitaChri-
Dciteram iump:djmeius : ficutiniudicio non habebitqui- fto volemenondum eius humana natura glorificata,
imelliga-. dem re : pa maiorem,qum Pater honorm, non ma- erat.Deinde,quia Chriftus ipfe.vt Deus, ctfiajqua-
m iorem poteftatem, fed maiorem tami ortender, ac lern cum Patrehabebat maicftatem, extrinfecus ta
pratfcreret.quiaipfenon Paterludicis officiumvi- men non oRcndcbax,adhucyermis,&non homo . jl****
fibilitcrexcrcebit. Omne enim iudtcium Pater dediiio. formam gerens /m'f,adhucIaborans, adhuc patiens, chriftus4
Moueor confuetudine loquendi, vnde fine dubio adhuc pugnans non fedetur,dum pugnatrur. Stan racione -
metaphora ifta ad dexteram Patris fedenditraducb tern enim,vtille dixit t,mori oportet Imperatorem. triufque
eft. Cum tres fimulfedent, omnium more gentium, Sedeturpoftpugnam; fedeturpoft vitoriam;iedct, nanu* ad
qui honoratifllmus eft, fedet in medio. Cm autem qui triumphat,fedet,qui rgnt. Non praetermitten- p"r""
fedentduo,qui honoratior eft,fedeiad dexteram - dum,quod frenaeHSuobferuauit.proptereaMarcum et
xemplum
xempium eftcu libro
11 oro tertioRegumh,
tertio ive vbi cm Bethfa- defeflioneChnfti ad dexteram Patris egifle ab aliis f pf.u.7.
I0ac5.1t mater salomonis Regis eura muiferet,iuifit Sa Euangeliftis prastermiiTa, vt oftenderet impletam in t rhi. 17.
lomonad dexteram fuam alteram poni thronum, in eafuiiTeDauidisprophetiam1,!)!) Dimino a Vefpafia.
coque federe matrem , vt earn uperior agnoceret. meojeded dmnsmtts. nc m fioe
Solai Pater Animaduerto autem inliterisfacrisnulquam Spi- 10. Uli autemprofeEbprtdicauermt.'] Nonftatim,id yxtx ^.
& filius di- ritum finitum, fed iblum Patrera , & Filium dici fe- decern poft diebus, cum Spiritus fanftus in eos efFu- 4cm.
cuntur in dere,quod federe.vt dixi.gubernare fit,& non Spiri- fus eft Sic enim illis Chriftus prreceperat y , fed quia x Lifc.j.c.
ftdere111* Ws ^an^tus ^ ^ater * ^ms dicantur gubcrnarc} Marcus narrauerat, quomod Chriftus iuififfct eos
"c ' gubernare.inquamjextrinfccustnamintrinfecusqui-
ire in mundum vniuerium z,voluit doeere , ita Apo- J rV"
dem nimos honiinum regere Spiritus iancti pro ilolosfecifle,quemadmodum Chrifto iufi fuerant,
prium eft. Cm ergoblus Parer, & Filius fedeant,& vt GregoriusS&Bcdabadnotarunt. aVerf.ii;
Filius addexteram Patris federe dicacur/ignificatur Pr/tdicauerunt ybiqw.] Id eft, non folurn inter Iu-
.
honoratiore quodam modo eTe loco , non qud re- dios, fed etiam inter Gentiles, vbicumquepotue- *6 *'-
ipfa maior t,fed qud cm Regis officium exerceat runt .nulla iam vllius loci, vlliusnationis habita ra- . ,
tr-j r i in Com.
maiorem pn fe ferat dignitatem. Csterm eque tione.Videfuprac.
ipf hanc en ten ti m viris prxcrtim dois repu Domino cooperante.] Conatus eorum adiiuuante.Ne-
gnantibuitueri yelim;nequeledoremmeadudum gantCaluiniftae, &Lutheraninos eumDeocoope-
auoritateiiqui,cmneminem,quiiddoceat,au- q rari, atquiScriptura non Iblum nos Deid, fed quod d Vetf.'
orem inueniam , & qui neget inueniam Ambro- multo maius ert.Deum noftri coadiutrem , & coo- Liberum
i mH< fium 1 , feimque D. Athanafium Spiritum fantum peratorem efle docet. Nos cum Scripture loquimur, a/bitnum.
M ai don au ad dexteram Patris in fede collocare,proponere taa- cumScriptura fentimus; hasretici, qui nouo fenfu,
modeftu. ^ }| jn mc[Q relinqucreab aliis medodo- noua vtunturlingua.barbari nobis funr. Deus n-
,:' ribus iudicandam. t jermonem confirmante fequentilmsfigms.] Efficien- fter coad-
Chriftot an Tertia quxftionis pars nihilo magis eft faciIis.Nam dOjVtmiracula per eos firent, quibusEuangelicum iutor &
verbunvquodprasdicauerant, confirmaretur. Faeit fpawr
ad dexte- fi Chriftui,qua Deus eft , ad Patris dexteram , id eft,
rara Patri, rquatatcm federe dicitur , antequam in ceelum af- Marcus Dcum miraculorum auorem : quia etfi $
vt homo cenderet fedebat,quia aequaliserat : fiquhomo.ne Apoftoliea ver faciebant, tarnen eapoteftas non il- '
poft Accnfionem q,uidem fedet , quia aequalis Tatri lis natura, fed fingulari Deo dono concefla erat.
ee non poteft. Quod fi propter vronem cum diui Ideo autem hoc videtur Euangelifta dixiffit vt often
nitate, quam vocant hypoftaticam ad [>eia-qualita- deret,vera fuiTe quae Chriftus promiferat'jVtGre- VerfiT-
goriusf,& Bedaobferuamnt.Q!i'</to.inquit Gre- CC\J'
tera homoilleeucftus e(Tedicitur,ante Afeenfioncm
cueftns erat , quia ante erat vnitus. Hanc ob caufam %onus,conjtderanaumejt, qutdmemont commendandum, a
Cyrillus quxftionem incomprehenfibilem eiTedi- mfiijujdpraceptum obedientia, obedientiam verifigna fequw
' xit.Atillc quidem^ion vt hominem,fed vt Deum ad tafunt.
MALDONATI
SOCIETATIS IESV
THEOLOGL COMMENTARII
IN EVANGELIVM
D. LVC
P R F J T l .
CHRISTI EVANGELIVM
SECV.NDVM LVpAM, *
CAPVT PR1MVM.
SS7 CAP. I. COLLOQ. ZACHARIiE CVM ANG. 8;8
poteftatere faciendi miracula.quia Ioanncs,vt loan- y tioribus Iudsisaccipi,fed pro iis, qui tempore,de
icap.io. nesaItcrEuangeliftateitatur^gww<//w/foV,fcd quoProphcta loquebatur, viui citent, quafidieat:
eif.4i. virtutem dicit, au tomnemgenerahtervirtutem,& Comma corfatmm adfilios ,& corliorum.adpatres, (fie
fanctitatem, autanimifortitudinenv, &in corripien- cnim ProphetadicitJ id eft, patres, & filios inter fe
dis vitiis feueritatem, qua propria quadani ratione diifidentes conciliabit. Diflidercautem patres & fi-
fimili fuit Elias, lios inter i, indicat , non olim moribus , fed mult
a. Dubium vtrum de pretrito , an de futuro Eliae maxime religione, dum aliam patcr,aliam filius reli-
De quo fpiritu loquatur,hoc el,an fignificerjoannem talem gionem fcquitur.conciliari autem, dum doti , qua;
^"- futurum eile,qualis,dum viueret Elias, fuit; an qua- vera fit religio, cam,& patres pariter, & filij comple- -
e-dus fis>ct,m venerit ante fecundum Chrifti aducntum,fu- ctuntur.Quemadmodum patres, & filij vfque ad ca-
bHom'4. turus eft Orgenes b,Ambrofiusc,deprxterito inter- pitales aliquando inimicitias pro religione diflen-
ciaCom. pretantur Gregorius verod,&Euthymius e,& D. tiant, &pugnent,noftra nos hoc tempore mala do-
dHom7. Auguftinusfdefuturo. Dominusleus Cbrifltts , inquit cuerunt:qucmautcm admodum concilicntur , quia
'"" loco Auguftinus,</''r,* venit,& ipje Joannes Baptifia: Elias, Sc Ioannes , non habemus , magis aeftimarc ani-
fTraft +.C Cannes autrm interrogates . fiefe ttnfejfus eft Eliam non efe, poflumus,qum re ipfa experiri.
ia loan. ' quomodo ne Cbriflum efe. tytiqucficut verum amfeffus eft, At non difidebant Judxi , cum Ioannes venit , de 7t]
Chriflumfemmejfe.ficverumconjfejfujeft.nequc Eliamfeejfe. religione. Maxime vero difidebanf.tres enim per id Cum I.an-
Quomodo ergo comparabimus dia praconis cum dttiis iudi- te m pus lud oeorum fectas fuifle , Phafifaorum , Sad- * nJ
eis i. -dbfit,yt ptxco menttatur,'. ocenim loquitur,quo i audit ducaeorunijEflenorum Iofephus o auor eft, & Epi- reli^on/
iudice.Qiare erg Ule/um[um tliat^CrDomimtsjnfe eft diasl phanius, & Philaftrius pures etiam connumerant. diflidebanr.
Quidineo Domeaus lefusibriflus prxgmare voluitfuturum Ioannes verb quantum in jpfofuit.ad vnamomnes Lib 13.
aduentum(mm,(jr hoc d' cere, quia in iiritu tlia erat Ioan- religionem, ad vnum omnes tranftulit Saluatorem Aer.cap.j.
ttesM quod eratUannes ad pnmum aduentum ,bocerit ilias Chriftum, quern dgito demonftrauit , & peccau
adfecundum aduentum.yidctuT DAuguftinusipiritum mundiablaturum eTc clara voce docuit; idem Elias
hoc loco , non Spiritum ilium fanftum, quo loa- ante fecundum eius aduentum, facturus eft : nam &
nes in vtero repletus fuiflc dicitur , fed officium pre- tunc magnam futuram efic inter homines de religio^
conis Chrifti, & vocationem appellare qucmadmo- nediOcnfioncm Chriftusinfi dicit p. Verumtamcn,ft pcap.iS .
dum cm dicit Chri&us , Nefritis cui:<sft>iritus cis , in- lius hominis veniensputts inuenietfidem in ter "?
cap " 5$ f"g id cft,non intelligitis vocuionem veftram. Quae Et incrdulos ad prudentiam iuftorum.] Non aflentior
s,Spitini$ interpretado mihi vald placet.Beda vero, & Theo- . iis,quiexiiiimant ; hoc fecundum merebrumapud
-" phyl. devtroque Eliae interpretantur aduentu. Lucam fecundo illi apud Prophetam membro re
tiene fumi- Jnquit Beda,' ifirim, & irtute Elia prxcedere did- fpondere,dr corda (Hierum adpatres,mm apud Prophe-
m' tr,quiacnt lepritcoyenturiiudicis ,ita cpracofaBus e tam,membra illa,etfi verbisduo,re tarnen ipfa,atque
J{fJemptoris. Vnde & emuerfationeprorjus millima ambe fententia vnum funt.Quod Angelus intelligens prio-
defertafecuti}victufrugi, ycfiituinculti,cinBufuntdefcBi. ri cententus membro, quo tota fententia dcclaraba-
KAmboJ\egis,&l\eginaye\amam tolerant. Vide qua; de tur,fccundumpneterraifit, atqueeius loco, verbo-
..14 hac re feripfimus jpud Mattharum k. rum Prophetaecxplicationempofuit. Explicatioau-
&17.10.11. Vt conuertas corda pattum infilios.] Vcrbafnt Mala- tem ha;c eft , er incrdulos adprudentiam iuflorum , id eft,
chia;i. Qua: ideo mihi videtur Angelus vfurpaTe,vt ad fidem,adreIigionem erum,qui melius de fide,ae
1-'- doceret Ioannem eum efcfuturum,quemP ropheta religione fentiunt. Fidem enim prudentiam vocauir, Fidcm vo
yante faci Domini venturumdixerat. Qinmquam cmincredulitatieamoppona^ficutiblet feriptura, tpruden
*^'*' harcapud Prophetam verba nondeioannc.fcd ven- D cosqui iufti, fidles funt, fapientes,aut prudentes tlua>^c\u.
turo Elia propriintelliguntur.Qui hand dubico- appellare. Eiusrei,quia innmera excmplaponi pof-
demfenfu, quo apud prophetam intclligenda funt; funt,nullum ponam.
nifiqud ad aliam perfonamaecommodantur. ?arare Domino plcbemperfeBam.] t'roi/uinu kucI? * Notraedi-
. Vcruntamen quis corum verborum apud Mala- >g.7urx*vu<r/Mvoi/tparare Domino (id eft,vt paret) popu- tio G rarer
Qaioam chiamfenfusfit, decodiibitatur. Omnis verineo lum prarparatum. Nofter interpres videtur, vt qui- Pr*Pn'~
finrPatres Verfaturquaeft!0,vtintelligatur,qui patres, qui rilij damadiiotaruntjlegiirexiiTjifTy^riicpfr/fM^id eft, tur*
apud Mala. appCl]entur, & q uid fit , aliorum ad alios corda con- idoneum, aptum, atque maturum ad Chrifti docbina'm
!i'im'fi- wertere. Patres igitur, quidam veteresaulores, Pa- fufeipiendam. Acfenfus profed eft melior. Nam
j. " triarchasintelligunt; Filios recentiores Iuda-os, qui parare Deo populum praparatum ,aut tautolgica,
long ab eorum moribus , fanclitatquedegeneraf- autminscertc- concinna,& apta oratio eft.
fent:ideoque infenfi illis anriq ui patres eftent; recon- His paucis verbis totum loannis officium declara- .7*."
eiliari autem eis, hoc eft, ipforum ad illos corda- con- tu^quodincoconfifteba^vtadruieipiend perfide Tot.um ^
uerti , cum slia; exemplo , dcfti inque filii refpice- Chriftum.animos hominum excmplo,pra:dicatione, *nu^S
lMal.4.tf. rent.Sic Hieronymus1, & Auguftinus'",&Beda,cri- baptifmo pra;pararet, id eft, aptos efficeret,& quafi f,t. -
m Lib.10. ^ens jn jlunc jocum. Alij Patres omnes ludaEOs,Filios ferendum Chrifto agrum prolcinderet^c nouaret,
itamute chriftum, & Aportlos vocariputant, ad quos& vt elcganti meraphora expreffit poeta Iuuencus4: qLib.i.E-
Elias in fecundo, &c Ioannes m primo aduentu, lu- flebemque nouabit. uang.hift.
daorum effent corda conuerfiiri. Adhuneferemo- Cum autem diciti'r Ioannes, plebem perfedam
dum Euthymius. Alij Patres Iudxos,qui priiis voca- paraturus , nemo fnfum eTe putet, paraturum ple-
ti,id eft.nati funt; Filios Gentilesappellari,vt Theo- bem,quae ante perfecta cflTet,fed paraturum plebem
. doritus". Alijcorpatrisadfilium,ideft,DeiPatris perfectam, id eft. perfectam eftecurum. Qnamuis,
ia4.c.Mai. ad Deum Filiumconuertendum,fignificari, fingula- tam facile fortafllshoceft,vtnon fecerimusadmo-
rem cnim Hebraic numerum legi , non quqd Pater nendo operapretium. Chg
Filio iratus effet , fed qud Elias , Ioannque eTent 18. e dixit Zacharias ad jngelum , -vnde htefeiam.] t^7'
effecturi , vt Pater Fium dlligere cognofeeretur. Indicat le non crederc,nififignumvideat,quodmul- AnZacha-
Hanc etiam interpretationem D-Auguftinus eodem tos alios virosfanetos feciflelegimuSjAbrahamum ', rias P;
70 locoadhibet. v &Gedeonemf. d6
Pattes & fi- Malim dicere", Patres , & Filios non metaphoric Duplex hic quasftio', an peccauerit Zacharias ? & ^1" 0 03
liihic pro- hoclocojvel pro Chrifto, vel pro Apoitolis,vel
...1 pro quare peccauerit ?, Peccaflequidem,
n :j r
omnes confen- 6_'
1 Libr.50.
priefum- ju<jis,>& Gcntilibus,, vel pro venilioribus,& recen- tiuntauctores, Auguftinust,Beda, 3c Thcophyla: ^om. 44.
859 COMMENT. IN LV 8o
a Verf. m. dus,& ex verbis Angeli colligitur*. Et ecctemtacens, A te , qua contradicendo peccaurat.
" non poteris lojut vjque in diem , quo hacfiant ,proeoquod Egoenimfumfenex,CvxermeaproCelfitindiebusfuis] 77.
mncrcdidtfli verbis mets. Si fola fpectaremus verba, di- Duas dubirationis fuae caufas afvrt , de quibus K CurZacha-
ceremus & Abrahamum , & Gcdeonem, &nifi no$ diftum eft. Opponit autem Angel ditis, naturales "** j.^?"
>ietas prohiberct,Bcatam etiamVuginem peccauif- caufas qui cum Angelo , am tamquam cum homine oppofueriu
e : quia verbis omnesaut Hfdem.aut milibus'vfi auttamquamcum Angelo, qui non diuina, fed natu- yerf.7.
funt : fed Deus qui non tantm verba forisaudit.fed rali virtute filium fibi polliccrctur , loquebatur. Si-
cor etiam , peccati , verborumque fontem intuetur, mile quiddam Abrhamus ',Angelo filium pollicenti 1 Gen 17.
iudicauitZachariam pecauilTcalios non peccauifle. refpondit , Vutafne centenario najceturplins , & Sarano-
bHoro.44. Siyerba attendamuJ, inquit Auguftinus b,/>W<<moor- Mgenariapa>et>c$an,n,qu*rifit occulte dicens,poftquam m Ge
didertmt Zacharias, & Trtaria : fed ties verb* yalcmns audi- cn[enui ,& dominus meus yetulus e , vluptati ope- '
re. BeuspoteflO" arda interrogare. Intelligmus carijfmi, ram dabo ? Sed Zacharias quidem , & Sara pecca-
quoniam Zacharias ,quando ait : Per quidtogno\cam hof-ego ucrunt , Angeli teftimonio ; Abrahamiis eo ipio,
enim jum fenex,rvxormeaprogre]fiorinatebus]uis,dejf>e- qudabAngelo reprehenfus non eft, non peccafle
rando dtxit,non inquirendo : Irtan* verb , quando e contta *it: g creditur , vt fupr ex Auguftino probauimus. Quqd
Quomodofiet iud,quia vium non cognojco ? inquirendo Ji d\c\\,Vroce\fitindiebus\uis, lupr" Hcbraifmum deda- n Verf- 7.
xit,non dejperando. rauimus.
74. Hinc fecunda foluitur quftio , quare peccauerit, 19. Ego fum Gabriel.] Quia videbat Angelus , Za-
Quak Z- nempe incredulitate, Quia non credidifltjnquit,verbis chariamlibi non credere, quod non litis ab eo cog- q^jj
chaar fuit $ed hanc iplm incredulitatem ,alij mams , alij nitus eiTetjexperfona.exauftoritate.ex officio fuo h- iud^oium
Aneelo'n minus peccatum fuifle putant , Caluinus', qui ne- dem facir. Dicit, fe Archangebm efTeGabritlem, il- tutor,
crefontis. minem (nctum , qui neminem iuftum elfe vellct, lumicilicet,quipopuli Iud^orumcuram gererefo-
c In hatm. qumagisZacharix fanftitatcmminuat, dicit, eum Kbat, & frequenter ad eum mitti", qumagisilli 0 Dan.g.^.
Caluinj ca- dc)ei potentia dulsitafie, qu.ifi f eerenon poffct,vt tamquam procuratorigentis, tutorquecredendum & 9m%Xi
icrfus* Za ^ eX iene fimul^Sc fterili cotiiugc liberos tollerct. erat. Ideo fortaflisille, non alius ad Zachariam mif-
chanarare- Sedquis.nifi Caluinus, credat , virum fanclurn , & fuseft,quod IoannisortusadRempublicam Iudaro-
fcllitur. dolum dubitauifTe,an Deus id pofletfacere, quod rummaxim pertinerct. Quare & ad Beatam Virgi- Cur Ga
ne Caluinus quidem, qui omnipotcntiamDeode- nem idem pofteamiflus eftpublicam populi falu- bridadZa-
trahit, facer poTe dubitaTet Lcgcratprofe& Za- tern nuntiaturus p,& fpetabat hoc ipfum ad Ioannis cbariam &
charias,atquecredebat,Abrahamoin extrema ipfius, laudem,YtquiChrifti Angelus^qoemadmodumMa- m",^urpne
vxorifqueiemperantfterilis fensutenatumfuif- lachiasvocat, nafcebatur,abcodem,quoChriftus, |'^'^
d Gen.zt.i. fe filium d. Melius alij , non ideo peccafle,fcd qud Angelo nuntiaretur,vt B.Auguftinus<adnotauit.Au- tS
feneftutem(uam,vxoriiquefterilitatem,nonDeipo- &orilitcm ruimdechnt,ctmdichjQwao ante Deum, q Hom.44
tentiam confiderauerit; contra quam Abrahamum id eft, vnus ex hisfum, quiDeominiftrrefolent. 8cm.io.
jRom 4.19. fecifTe laudans cribit D. Paulus e, Et noninrmatus Hoc enim fignificat phrafis Hebraica * MW 3S dc^antls-
e infide, confiderauit corpus fuum emortuum , cmfer bhamodlipbnt ADONAi,ftarcantc Dominum,qua
centum effet annorum, <r emortuamvuluamSarA. Sic Eu- Euangelifta vuseft,quiaolentrui,quiminiftrant,
thymius. ante dominos ftareintenti,ac parati,vt Ii quid domi-
7y. Caeterm hoc ipfum crimen Zachari exifti- nusiuflerit.exequanturr. rTob.iiif,1
Zacharias mo tribuetldum, cum pofimushunc locum minore * Hebraic* huius phrafis exemplumefl Genef. 18.11. Iob.i.tf.fc'
peccauit, eiuscu]painterpretari:itaquepodiiscrcdodcAnge- KSTi imy MTJ v*br*hm hhenu 1.1.
it lo,an verus e(Tet,& an Dco miuus,dubita(re,vt ver- hh.mt*hth*, o u . & Abraham adhuc ipfe ftans - D.7.io.
crediiiem, . ' , .fr. J ram Domino , noitcr , Abraham adhuc ilabat coram 1 Hom.in
eum qui pfa relpondcntis Angeh fignificant Et rejpondens Domino Euang.j,.
lo4uebatur Angelus dixit ei, Eg[um cabnel , qui ao ante Deum ColligitexhoclocoGregoriusf.Gabrielemvnum 79.'
eile Ange- mJ)usfHm ltqu a te, <T baeubv euangetearc , & S , Et ecce D cffe de primj$ nge,s } quod etfi dcQ mcrnb crcdi_ Gabnd .
f verf fW tMtn5F "rqd credtdttverbnmets. Non dixit, Wf> d aJ traaandum negotium maximum om- fr* "
g Vcrf.w. verbis Dei quod dicere debebat, fi Deo Zacharias niuro.vcrofimilefit Archangelum,ideft,Principem nu* an fit
non crcdidifTet, cum eum Angelus aceufaret, vellet- aliqucm Angelorum miiTum elfe; tarnen id hver-
quequm maxim ejus peccatum exaggerare.fed ba non probant, quia phrafis .vtdiximus, Hebraica
xxirpro eo quod noncredtdit verbis mets , non ergo pee- tantum flgnificat mitilrarc,quod omnibus Angelis
cauit,obucict mihi ahquis , cura non deberet temer commune eft. 0mnes enim adminiramii Ibiritusfunt,
crcdere,verum e(Te Angelum.Nque emm.quod po- yt fcribit D Paulus t> Colli^it ctiam Gregorius,& t ad Hebt,
h a.Cor.n. ftca' D. Paulus h dixit , ignorabat , [olere [e Satanam %n Bcdaj 0> cius recitans verba ,idmque ant docuerat 1 4.
,4k ft ca Anbtlum lucis y & 4uod bannes 1 nm omni Athanafiu, aut quifquis eft auftor , Angelos eriam, u ' Com-
utput . fptuiacdendumejjcfedprobandos fptritus vtrwnexDeo cmadnosmittuntur, Deo prsfentesafliftere: quia x Q^lt *
fint. Refpondeo , m hoc ipfo aliquam fuxTe culpara, dicit Angelus^/ Gabriel^ ao ame Deum.-Qnod ' cl dum
qud Angelo tam apert fefe oftendcnti , & tot hgna etfi verum eft} quia vt idem ait Gregerius , fiar- micluntur
pra: fe ferenti legations fuae ,_non facil cred.dent, cwn{criptus efijtngelicus sjiritus .furnmus tarnen ipfe[piri- adnos Deo
fed loHg tarnen!
Dco.aut Angelo,
Zacharias
vnale fuit tam feuere longa infantia punitus efievideatur, vt Quin contrarium videturfign ,
pecestum. indcum magni peccati magna poena credatur , non gCiue dicitur.quafi confpeftuDei veniendo difeef-
id magnitudo peccati fecit , fed quod non folm ferjt, Nam etfi vbique Deuseft,tameneomodo,quo
in poenam , fed multo magis in fignurn , & argumen- cj Angeli dicuntur aififtere, id eft, vt eft in folio Rex
tum veritatis mutus faftus fit. Cum enim fignum fedcns.inflodiciturefle ccelo, vnde,ciim Angeli
petenti Zacharias Angelus daturus effet, prudenter difcedunt,non aififtere,ftdmitti dicuntur. Quare
illud dedit, quod & ad leuandam peenam, & ad j0b> fcribit,venijfediequadatnfilios Dei,id eft, Angelos, : cap i.u
faciendam fidem ptifllmum erat : quia & in fe ipb q-etijfecoram illo , quafi pris, cm in legatione miifi
Zacharias experiebatur , Sc ea experiebatur par- vcrfarenturjcoramillonoaftarent.
861 CAP..COLtOQ. ZACHARIj CVM AN G. .
St mijfu) fum loqm dite, &hc tibi eudngeli^dre.^h. nem pernee, quam comminatus erat, quod fibi non
DecUratoffiaumfuum,&legationemexponit.Pro- credidilTet.videquxdiftafuntiuprh. hVif.ilj
Hib.t 14.priumenim Angcli officium eft , mitti. f^uia.1omnes Qu* implebuntur tempore fuo.] ,Cm tempu illud
Officiumddmmirjtoriifunt nritus , in mimeriummijfi, proptereos, Vcnerit,quod praefiniui, ideft, poft neuem menis,
prscifuum 5' btreutem cdpimit fdlutis. Hinc & Drnen acee- quibus folentmulieres vterum geftare.Simile excm
"Sclorum pic, vt Angelus, id eft' nuntius appcJhretur, qued plum eft illud , Secundum hoctempus yenidm,& era Sara i Genef.it.
b .34. Vtllt GrCfOtmi , , jedoctincmenefi. fitius. 10. Rom.
in Eoang. /rfi'i , inquit, ' gelosfuos sfiritus, & minirosfuos ignem Cur tempus poenar,& tern pus illud circumcifionii
: ?f.io,.}. 1 yrentem' infantil, potis, quam vllum aliud , Zacharias pra-fi- cur boe
Et-hac tibi cuangelttytre.] Hoc tibi bonum nuntium xum fuerit,qua:ftio eft loco non aliena. Faftus fuerat tpus po-
afierre. Captt Angelus beneuolentiam, vt hdem fa- mutusjurduque Zacharias, non tantm in pcenara, n* potms.
ciat , & tacit Zacharias incredulitarem exprobrat. fed magis etiam , vt dixirnus,in fienum. Non debuit a,i"ipi*fi-
- * v- *um fucrit.
Retinuitincerpres craecum euangeliz.mdi verbum, autemfignum durare , nifi quoad res, cuius fignum
non iolm, qud verbo vno Latino exprima non erat, eueniret. Et quia non tantm predixerat An-
poTet, fed etiam fortaflis , vc indicarct , hoc primum gelus , fore vt Zacharia? filius nafeeretur, fed prarce-
fuiffe 'exordium Euangelij, vbi ea primmvoxab perat etiam illiivtloannem vocaret,rautusvfque>ad
Angelo effet vf ta. Nam crfi , quod Angelus Za- circumeifionem , nominifqueimpofitionem,quaciri
chariar nuntiabatjEuangelium proprinon erat,pro- circumeifione fiebat,.pater manet ,& implere manu
cemium tarnen erat Euangelij. fiacogitur, quod pris Angelo nunciante credere
20. Eteccetmtacens t&novpoterishqui.] Oftenditre noluerat. Portulans enim pugillaremlcripfit, 24
Suangeli j Angelus auftoritatem fuam,dum oiutumZacha- e nomen ews %.
fttmuni riam reddit.Nam etfi id Dei virtute factum eft,tamc z. Erat plebs expe&dns Zdchdridm.] Extra tabernacu-
Angelus tamquam Dei legatus, Sc loquitur, &facit. lum, vbi dixerat! , multitudinem populi fonsoran- IVerCIo,
mien. Duo autemfaciteadem opera,punit Zacharias incre- tern conftitiffe Apparet Zachariam aliquanto tem-
dulitatem, & petenti datijgnum, quo credere coga- pore cum Angelo collocutufn; fiquidemplcbs tan-
tur.Eademrcs& fupplieiura,& bcneficiumfuitjlup- tam eius nioram mirabatur , neque omnia fortaffe
R cadem phcium peecantis , beneficium precantis. Ddtfirmen, verba.qua? inter Angelum,& Zachariam vitro citr-
baiefici mqitftei)miodrogAtur,ytipndijCi(UndoloCHtuseftyidm que diftafunt , Euangelifta receniiic Itaquemaior
cfoppliei tdeendo credere difcdt. Videtur autem 7>| (,/ forfran mora fuit , quam breue iftud colloquium,
tffltZacha- tteens, 8ctitn roteris lotjui,3\it, vtGrosce eft, %* ^ quod hcrcccnfetur,requirere videbat u.
fjui 4@- 7 ,eris tdtens , Gr loquendt itnpotens. 1$. Etfuclum e , vt implen funt dies officii eius.] Otto
Theophybftus pro videturlegilfe**>poViur- dies quibus finguli per vices fcerdotes fcerdotali
dir ;iic enim interpretatur, Zachariam non modo in templo officio fungebantur,vtdocuimus,r. Hire nVetf.j.
mutum, fed etiam furdum factum eifc. In qua etiam intclligitur, aliquot diebus antcquam Zacharias of
dm Com. fententiaeft Ambrofius, &Euthymtus d. Idqueex ficium fuum expleret , Angelum illi apparuiTe , ne
Vcrf.tf. his ' haud du bit proba tur. hmwbdnt inqui : , 'aus, que propterea quodurdus, muiuque fi<5tuseTet,
eptem yellet yocarieum. Si enim furdus non erat , quid ab officio difeeffiffe. Egregium dorumentum, non Sicetdotes
opus erat innucre, id eft, non voce,edfignis eum in deber facerdotes,incidentibus rebus aduerfs, mu- nun debeat
terrogare? Ita enim videmuseTe natura comparat, nusdeferere. 1 ^ incidenri.
vtqui muti iunt,fint & iidem furdi.Itaque Grfci eo- 24. Poli nos Mtem Jies.~\ Paueis poft diebui. Hos 5
Ii. Scfwdum,Si
- ** mutum, appellant,
if 1 adutrfis c^
Zahinas dem nomine, xa^if, vt dies vocat Euangelifta t illos de quibus locutus fue- $
fnrdiu & vocabulo vno duaram inter fe rerum coniAionem q rat,id eft, ofto illos , quibus in templo Zacharias mi- feiere,
nucusfuit dclarent Idem etiam Euangelifta infrfquem hic niftraucrat.
fVerfn. - 1 - _ J-
Angelus vocat na>7rrru,tdcentem, id eft, mutum, kav Et occultdbdtft mevbus quinqu.] Quamobcaufm .
appelkt:quod & furdum,et mutum fignificat. Qua- fefe Elizabeth praegnans occultauerit , varias di- Cur EHfi*
quam noftra lcftio tautolgica non erit,fi intelliga- uerfisauftoribuscaufaredduntur. Quidam pudore
mus, plus eile, non pofe loqui, qumtacere, cm fecife putant,qud iamenexconcepiTct,licutSa- feciltaue-
multi taceant, qui fi vellent, loqui pofTent. Quales ranrifiTedicitur,cmb Angelo audiuiffet,fe filium rit. 3
no! tra ztate Antuerpia: , Pictauis , & Lugduni non- habituram. Sic Orgenes e,Ambrofius, Beda,Theo- n Gen.ig.
n; los nouimus, qui cm pofTent , muks tarnen per phylaftus.c Euthymius. Repugnare huicenten- IO-
annoslocuti nonelfent. Significatergo Angelus, Za tiaevidetur, quodaliam ipfi Elizabeth caufm paf- ^mi,",
chariam non huiufmodi hominibus futurum- fimi- ferre videatur : Qw<< fiefecit mihi Dominus in diebus, p y^f fat
lem.inuitum enim non volentem taciturum efTe. quibus refiexit duferre opprobrium meum inter homines. '~
CaiZJCha Quam ob renVhac potiffimum poena Zacharias af- Sed ad hoc ipfum Ambrofius , & da refpondenr.
feftus fuerit,curiofum non eft qua?rere, cum creden- "Mrito , inquiunt , etidm fdntld Eli^beth erubejeebdt
fotJus'k.dnmfit Id faftum non etfeWatioM, & rationem - gdtidm , etfi non cognofceret odptm. * concepude
M. dum it, id uctum no ^J^^^ t hmms mufAtficr^e) U-
ntelhgcre ficlocu^
S Hoc le
aos,tdCetprophctd. -Nififdllor,inyne yoxtttius pleins obmu~ perinde eft ac fi diet , rifuime Dominus expofuit;
tuit , quid in vno lotus dd Dominum pet uoyjem , populus lo~ itamefterilitatisprobro liberauit, vtimemperantiq scrro 7>
quebdtur. Ceffdtiofacrorum , &fil ntium prophetarum, tdCi- obiecerit infamiar,' quafi annoia iam anus rci con de tempore
rurmtdfprop'-etdi&tdciturnitdjfdcerdotisefi.bfihilb&t, iugali operam dederim. Colligunt ex hoc loco Contincn -
& alium fuifTeinfumJ& hoc indicari myftcrium Be Origenes, & Ambrofius, &, vt videtur, Augufti- tlaluga
da dilfimilem affcrt caufam,>f^V/iWi^Cvtille nus antequam Angelus ad Zachariam veniret, il- ^^?
ait) locutus fuerdt : tacendo difceret credere. Optim om lum , & Eliabeth mutuo confnfu communi , & fcrUan p0-
nium Theophylaftus, tiiu-ms J tr J1to 7Ctk i , ii coniugalithoroabftinuiffe. enim de eau: cru- teil.
(tien x.nr , (1- , if fdj/ j$j -u^v. < Jiv^t-mx buifTeElifabetham, quod cmant maritithoro 84
Kapi vfiryf i oi*>mv,mtrito dutem hdeduo > dffus feiunfta aliquanto tempore vixifTet, in extrema fe- ^*
eyvtneque dudiret,necUqucretur,ndmyt tiSobedrfns contenu neftute.ineitata libdine ad nuptiarum opera rediif- tum
ndturfurd tdte,yt dutem contradicens tdciturnitdtt. fevidereturt . fem occul-
?roeo,qud noncredidifii yerbis meis.] Reddjt ratio- Cur racnfibus quinqu non pluribus non - tauerit.
86$ COMMENT. IN LVC 864
cioribusfefeoecuhiueritjCrcclendum non eft vacare a propagatione Chriftus nafciturus effet; itaquealie-
cauia Cauffam ver hcOrigenes,Beda,Euthymius, nos Chrifto fui (Te vifos,qui pofteritatem non habe-
& Theophylaus fuiffe cxiftimant,qudpolt quin- rent, quail nihil ad futuriM;fiagenerationemcon-
tum exatum menfem,virgoMaria concepilet,quafi tulilTent. Alij , inter alias ill i populo Deo datas be
tune deeritpudorecencepiffe an, cinn concepiTe nedietiones, vnarn illam fuifle , vt in eo nulla fterilis
ctiam virginem vidit. Eo hoc eft probabilius, qud millier reperirctur, vt pauloant ex facra Scriptura
ipfi B.Virgo,!ictcognataeiuseffet,menfeiamexto hcitauimus. Qiiare,expertem diuinazbnedidionis, E*o.if.
em nefeierit concepiffe,vt ' perfpicu eft.Monftra-
aExod.T. uiteTgo &alienam quodammodo populo Dei habitamfuif- p'
Chriftus Ioanncm,Ioannemonftrandus femulierem.quseftcriliseffet. '7*'
Quidam hxreticorum interpres dubitaTe Elii- Veram ego caulm fuiffe arbitror, qud fterilitas st.
8r- bethdicitdeAngeli promiffione, ideo non auimf alicuius & quidem grauis peccati poena eff videre- Cut iteril,
Hzreticus tamquam grauidam gerere: ne fi i opinio fvfelliffcr, tur,qud re ipi ludan experirentur, earn ob cauim tas |;
intcrpres
dr B.Eliza, ridicula fieret : quoad fexto iam menfe ita vterus in- fa;pe Daim mulieres,ftcriles facer. Concluferat Domi- 1^*^
bcch quid tumuitjVt neque ipi, alij qui vidrent, dubitare nus vuluam domus Mimelech propter Saram yxo-
lent at. poffent,effepragnantem. Sed ifti ex uo (blent inge- rem^Abrdbt '. Itaque videmus clamare Prophetam , i .
nio homines etiam ants incrdulos iudicare, qui- Dd eis Domine. od ddbis eis\dd eis vultumfine liberts, Cr
busprima fidei regula eft , non nifi qui aut vident, arentiasOmnes netjiiitid eorum in galgal , quia Ai exo- Kfeec f.
aut volunt,credere.Quomodo ~ ' dubitare poterat,qu f s hdbui eos propter mdlitidm adinuentie/mm eorum^de domo
quintum iam menfem , grauidum fentiebat vterum, eiicidm eos'.non adddmjpt diligdm eos Itaque pro eo-
quasmaritum.propterea qud dubitauerat, furdum, dem fere habebatur,fterilem eiTe mulierem,& alicu
mutumque videbat? qua: deniquedicebatrftr/rof ius graui peccati eam efle. Ita etiam mihividetur
mthi Dominus , agnofeens nimirum , Dei fe benehcio GregoriusNyffenus'fentirc. ! > lHomil.de
concepiffe ? Inter homines autem dixiTe videtur Elifabeth,quia s^aChti-
2 c. Quia fie fecit mihi Dominus.] Vt fterilis firnul, cm culpa non fubeffct, a pud Deum fterilitas igno- tlnatwi-
anuiqueconeiperem, quod, qui audierit, rid ebit,& miniofanon erat. Quin, vtnotauimus"1 , omnes rere (;7,
incredibile putabat. muliei es,qu in facris Uteris fterilcs numerantur,fuc-
S6. In diebus ,quibus reifexit Deus.] Tandem m Deo re fanc"tiiTima:)SaraJRcbecca,Rachel, Anna Samuelis
Rcfpicere placuit.cmque ego minime cogita bam.Indicat rem mater, & mater Sarnfonisn,quemadmodum fupra' n Iudicij
Deum^uid totam diuina prouidentiaprauerque hominum opi- Theophyliftus&Origenes'obferuauerunt. *
fit. nionemfuircfiaam.RefpexifTefeDeumdicit,He- Inmtnft dutem fexto.] Ab eo tempore, quo Za- J
braico* genere loquendi.quafi priusauerfus,atque charix Angelus apparueratp , vel quo conceperat ytAu
alienatus fefuiffet : tunc reconciliatus effet , non Elifabeth 4,vtEuthymiusinterpretatur.Irenanis vi- q Vcrf14.
qud ver, aut pris auerfus , aut tunc reconciliatus deturlegiffe, in ipfoautem tempore.Ambrofius ve- 1 Lib.j.cap.
fuerit,fed qud ant, quafi offenfus effet, liberos fibi rbf, eodem tempore, quafi ambo G rice legerint -
non daret,tunc,quafi reconciliatus,dederit.Refpice- lu -ni < nsuf. Exprimit Euangelifta temporis cir- ^inCm-
re enim nos dicitur Deus, quoties aliquid in nos c6- cumftantiam , non folm ad conciliandam fidem hi-
fert beneficij, quoties benignus , & fauorabilis nobis ftoriat.qua cofemper habetur probabilior,qu o pia
eft b. Poteft etiam hoc loco fignificare , idem quod, res temporum,locorum,rerum, peronarum circum-
b VtPfaL
87.1*. dignatus eft , vt infr , Quid refpexit humilitdtem dncillx ftantia: notantunfcd, vt declararet.quanto tempore
Vetf.48. fux, id eft, tanto honore humilcm ancillamfuam di Ioanncs Chrifto ma ior effet natu, quantque inter-
gnatus eft,& d, Qupnidm re/pexifii humilitdtem medm tfal- uallo, qui priceffurus praedicando erat , nacendo
dPfal.jy.i udfli deneceffitdtibus dnimdm medm , id eft , dignatus es pra:ceffifTet. Simul etiam vtoftenderet, nonnifilex
me.quamuis abiectum,& iacentem erigere. menfium fuiffe Ioannem, cm venientem ad fe Do
* Hoc Hebtaifrao Scriptura vtitut Gen 4.4. XWV VWy minum fcnfit,& exultationedemonftrauit, vtdiflu-
v*f<bhh Adonai tl Htbtlvcil D ruseftt. enim parafeeue cft futura narrationis. c Vf.4t.
minchato.&c tefpexit Dominus ad Abel Sc ad muera eius Parat ctiam auditorem ad id , quod Angelus dicet
H<braif- ^.uferte opprobrium meum inier homines.] B^efpexitdu- infr ".Aliasetiam nott Euangelifta circumftantias, Verf.ii.
mus ferre, dixit phrafi Hebraica* VOhritnrdablebdffirj vt D.Bcrnardus" obferuauit. dclaojibus
8r. id e,refpexit dd duferendum^utremouendum. Latin di- Quare fexto menle Angelus ad Mariam miffus fue- B.yirginjs.
Quirn pro- ceremus,adicoranimumad tollendum opprobrium rit, putandum non eft , quamuis caui nos lateat fe
broiaopul
b: i tos fte meum. Hinc apparer, probrofam apud Iudxos fteri- rnere faum cffe.Strabus ex Hieronymo, 8c D.Tho -
rilitas fue- litatem fuiffe, vt legimus in fcriptura e , vbi cm Ra mas ex Beda cribunt, fignificatumeffe,menicillo
rit. chel peperiiet, dixit, dbflulit Deus opprobrium meum. fexto, Chriftumfexta mundi state nafci. Neicioan
. \ Gencf.jo. Quamqua m duo teftimonia , alterum Exodi f , alte- tantifueritidfcire.Si humanamfeqiiamurconie<5tu- gj.
rum Deuteronomij s , qu.r in eam fententiam citari ram,quaealiquando in rebus etiam diuinisad verum Cur
ducit : caufa hzc mihi videtur fuiffe , qud voluerit An"
gcap.7.14. (olent, alieno infu citantur. Non enim praeccptum
ilhc/ed promiffum eft. Deus;Chriftum& Ioannem Dominum &fcruum, |^puS
* Hie Hcbraifmus fatiscxprelTuseit.Genef^e 17. {j^-^fdemptorem & teftem , paris fere setatiseffe, vthac
TDnb V2H T ^^a'^',",''il*e^',' *'"'- etiam re fimileseffent: fed debuitloannes nacendo
hdjrtchih mihbdl rf(b,Sc fultentauitmanum patris fui au- prsecedere, quem praceffurus erat praedicando. De-
ferre feu adaufcrendam eam defuper caput. Noter.&apprc- buit in vtero conclufum,in vtero ipfeconclufus , in
hcDfam manum patris leuateconatus eft decapite Ephraim. fansinfantem pris, quam vir virum inlordanede-
Caulm quamobrem dedecus haberetur.'non ean- monftrare, Dcbuitmiraculo conceptus maiori con-
dem omnes auctorcs reddunt. D.Ambrofhoc loco, cepti Chrifti miraculo fidem facer, ideo (ex men
caulm fuiffe dicit,qud puderet mulieres, quae non fium fpatio pricedit , quo tempore ncque tarn par-
alia decau(,qum pariendi,nuberevidebantur,non uuserat, vt ignoraretureffe conceptus , neque tam
parre, pudor e enim (inquit ille) fotminis\nuptidrum magnus, vt fenfum habere pofferationis videretur.
prtmid non hdbere,quibus bacfild cutfa nubendi. Eiith. ve AdhuncfermodumAthanafiusy. -n orat
ro ex hominum vitio earn opinionem natam putat, 7rl:J)us tfi Angelus Gabriel d Deo. ] Idem Angelus e Deipan
qud Iudazi nimis carnales effent , ideque ignomi- quiadZachariarn miffus fuerat. Vide fupr z. Dili- 2 Vcrf.u.
niofum cxiftimarerit , carere li beris. Sunt qui dicant, gentcr hoc Lucs narrt , omnibus peronarum , lo-
idcirco ignominioium id fuiffe, qud ciuspopuli corum, tcmporumcircumiantiisdcclaratis, vtdo-
ceat,
8y CAP.. DE ANNVNCIAT. DOMINICA.1 ' S66
ceat, rem toMmdiuinitu^faftamfuKTc, ideo, & An- .} gfyt, Hebraico verbo repondet t 9t.
gelum.quimilfiis fuerat, & Gabrielsm, id ell.vnum [cbalomla. Paxtibi, qua phrafi Hebraic loquentcm Melius
cprirais.& Deo mifTumfuifldicir; nonfuo venife Angclum vfumfuife,eredendum eft. Itaque uper- ne
alib.j c. nominc,It ena?us',Augiiftinusb,Grcgoriu$c, Dama- uacancum arbitrorillam eflcquarftionem, quam hoc dicaiur
b'srrai8 ^ *>^erIjar^u$l1* loco quidam mouent,vtrum,quod apud Grarcos cft, yfue , an
jeten. htciuitatem GaltU* cm omen Nazareth.] Vbi Maria, ^se^melius Latin , an ^/ vertatur. Vtroque Saine.
(. .& lofephhabitabant. Vide quardmmus apud Mat- cnim verbo & Hebraicum -hzxhv fclulomlecba, &
<j (am. thxumc. Grarcum ^tptisexprmiiriir.IubetMariam Angc-
deAffwf. MVirginemtleSJnnfatamytTo.] Qiirinhunc verfura ]us %?~ gandere,latari,non rimere,bono animo efTe,
a Hol' de diciPotcrantdl1T"is apud Maitnanimr',, . hocenim eft lb a^tfchalom Uch , vtoftendat.febo^
lauJ. virg. *> bi"grefus adearn Angelus.] IndicatMariamve- num.non malum Angelum efle,& non iniroicum.fed
ccap.t.ij. rcfuilTe noby^r/W4f,ideft,reconditamillamvir- amicum venire, non trifte, fed lxtum afierre nun -
i . ginem, quam Ifias pra-dixerat parituram, cum tium. Sic enim Hebrei*loquifolenr,quoties volunr,
"CJP " " in
'feiic'i4' in penetralihabitaret.
.5'' habitaret. Ceder, qui hodiedubitant
Qrn dere, qui hodie dubitant abeisquosfalutant,timorcmremoucrc,
ab eis quosfalutant, rimorem remouerc , vtpatetex
vt patet ex
ftre!- harericijcapudcognarum
ha;retici,&apudcognarum aKquerafutimcuman-
aliquerafuumeuman- hislocis. mGea.A.
i*W- * cillislaborantcmfuiiTemaIuntcredere,Iudaicomi. , Vnumeihisqusecitantur proferem admodum Ulu lt.
lantes, hi efle vrdenrur ingenio. Itaque non magis Ulis, flrcexcmplum Gen 43 .| ddS zd^iV nos'i <u 9 * &
qura apoerypho llius Proto-Euangelij auori, Vo mer[ehaltm lchent 'dthkaafi dixit-, pa vobts, ti- '
quod lacobi nomine circumfertur, credendumeft, mucritis. Reg /
vbi fcriptum eft.Bcaram Virginemfortad haurien- Cutidplena.) QuodGrax cft u%teJl>ivn. Omnes '
dam exiifTeaquam.cmilli Angelus apparuir. Vtr- vcteres auctores, quafi confpiratiohejaut, vtdicam
fmncubi enim&Euangcliftr, St antiqurs omnibus rcpu- melius, infpiratione quadam diumagratia plena, rcd-
culum fuit gnatauctoribus.Namc Lucas, &cm Angelum ad diderunt, Ambrofiusn , Auguftinus" , Hieronymus "Hoclo-
cumciAi- camingreflum dicit , fmedubiofignificat, cam intra P,& Sophronius , autquifquiseftauftorq , &Eufc- o nEncjl
gdasap- domumfailTe,cid Ambrofius.EufcbiusEmillenus, bius EmilTenus . Bernardum,& alios mille annis re- cap j4
parait, h f Andreas Ierofolyrmranus,& Beda.& Bernardus centiores auftores.qui interpretcm noftrum fequuti Sena &r.
hm nom. - _ . ' , _ , ., . _ ' .. . . . ... ,
d- virg. amrmant. Sunt euam qui putant , claufo dotnus videripoliunt,filentiopra:tereo. Hanc gitur inter-
oftio.Angeiumad B.Virginem penctrafTe.qubd.c pretationem, & omnium veterumauorumconfcn- dc "-
quia. Angelo, cm fpiritus eflet, opus non fuit aperi- fus, & incredibilishaireticorum diiTenfo confirmt, |n .^
rej&quiaadntiratcm, puritatcmquepertincbar qu?noftram,idcft,oprimampenxfiverfionem,dunj 3 Pnne
virginis , claufo efle oftio , valdecredibilciudico. ^ melioremqua:runt,care declarant ,fe inueniflepe- virg.
Quid autemagercttunccm ad earn Angelus ingref- iorem,qucfcl non vnam,fed tot, quoi funtapud ilios q m lena,
fus eft, quia Euangeliftanbnindicat, & traditio - interpi eresinuenerunt. Alius enim gratioam , alius gC^"^.p'
clcfiaftica nulla docet,ncfcio an pofitfnecuiiofita- gratam,aliusacccptam,aliusgratiamconfequutam, t *m j,om-[
tis vitio quiri, & finemaiori temeritatis vitio diflini- alius dilectam, alias in gratiam acceptm, alius gratis ,n h vcr-
ri. Hoc vtcredamus cius nobis ftnftitaspoftulat, iftificatam , alius gratiidJctaminterprouttir. Et baLucsr.
eque otiofamfuilfe,nec in re,quac non maxime de- cm Angelus exquifuifle ftudios verba videatur, Miffut
ceret virginern occupatam. quibusfanftifljmam rharet Virgincm : quafi eiui "^//
Anglos 8. le gratia plena.] Qnd ingrciTus ad Virgrnem mcrira nulla orationeaqr.are pcflct: jfti boni angel, j}
V'rjmem Angclus falutat, nouum non cft. Salutauit Angelus qui nouum nobis Euangelium annuntiarunt,inquf - Q^0mode>
lwh < il alter Gedcbncrh '. Sediljud nouum, & fir guiare rendis laborant verbis, quibus nihil de illa magnum, . virgo
omninoeft, quod ea vfis eft flutatione, qua nemo nihil fingularediecre videantur. Vtrm cnimuero gtatia P e"
ante mortalcm flutahs hominem vfus fuprat,' vt Angelus dum fingulaii, & noua vtiturfalutatione, *^^
iHomili* Orgenes , Ambrofius ,& Beda1 notauerunt: Curit fatis proftclo iridicat, nihil fc Maria? cum catens cos
inLuc.i. pnJentia ,\tic\u\tBedi,panebat , quiabenediclitms mortalibus commune 4ccrc voluifTe. Quodfitan- Hrctico-
iia Ceram. mAm ^ mtjfam leca cfi,naf<]Udm atitccam- tiim grarioTam,(:aut diledam.aut gratam , aut accep- rum vari*
pma.Sott MarU hacfdUtdtitjeruabatur:BerieenimJoljgra^ tam,autaliquid huiufmodi ex his, qutf Maria? hoftes vcrfioncs.
tiaplenadiciltf,ntai'oU(tatiayn,quatnnuHaaltiinerHcrat, hjcrctici commend funt, dixiffet, nihil lane dixiiTet ^'1C P"
ctmjectrtae. non Uli communccum multis. ' 0 .
ft- Quamquam fi hoc difch'men inter Marram Sc 7a- A-tjinquiunt, multi alij grati , autSpiritu fanfto ,4.
Salatitio chiriam obferuamus,quod Zachariam Gabriel flu- plcni dicuntur.Ioannesfupi1", Elizabeth infr t,Za- Qomodo
tula* D~ taicnon dicit'jr ; Miriam verorion fjlutauitmod, chariasu,Apftoli ,Petrusy.Omnesilli,quicongie- Bteclw*-*
fed fingularibus c tiam , Si cxquilitis Verbis falu'tatiit, gati erant 1,1 illr Diacon;, qui pri- , "
& ita prorfus , vr fuperiorcm inferior , dbminam 1er- mi elecTri funt a.Stcphanus b,Paulus c Barnarbasd,di- pvcrf , j.
% uus, Dei fponfam, coiuinuoque futuram irutrcm, fcipuli omnes ApofloIorumr. Adduntiniuriamnos tycrf^i.
Deiminiftcr'ailoquireuerentcr videre,tur.Vtfufque Chfiftofacere,cuiMaram,dum earn gratia plenam uyetf.ir.
rei caufa hf mihi videntur e(Tc potuiT. frima^ud appellamus,exiquerrrUs;M'jltos quidem,prster .- x Aft.i-.4-
Zachariusvir , Miria fcernina ciTet, & fceminaqui- riam ,Spirituntoimplc-to^fuile,fuperioracxem'- ^''4?'
dem virgo, atque recndita, virorum innafluct pa rtis docent:gratia autem plenum, prater M . 2i$g'} J;
colloqiiiis. Ideoquecredendumcrt,Mfm;qim iTtcphaeum lcgimus.Exqudifcirrus,interMariam, baV ?.i.sc
Zachnam, Angel virili apparentis forma confpe- & Cxrerosnftos, quiSpiritufrlroplonifuiircdir 7-jt.
ftu, atque colloquio magis turbatam iri.' Solent clntur,aliqu^dina^plaplcni,tlidlnefiedifcrimi cact..17.'
Angel, eos quibus apparent, Icuanditrmoriscaii ns,curri lli Spiritufnrfto,neingratiaiMarianon Spi- *a^''j t
benigne falatre , quemadmodum dedeonem An- ritu aniffo.fed gratia plena dicatur. e* yi'
gcluminum^uiadeummifrusfuerat.falurairelegi- Multoru.n opinio cft.fonum potis vocum,qum .
mus. Q.uamcauim Theophylatusetram mfinuat. Scriptararvfumconfiderantium, plsquiddameTe I'lusdt
Eimdemob cauam ta m fingul^ri lutatjone vfus Spiriru fnto,qurlm gratia repleri,fed contri vt fen P'enum
eft,quo plus trepidatura? nderet anim Altera caufa t?ntiam^cripturxconfuetudofacr,quedummulrO;cjff*j :
fuit, vt crdibiliora faccret[Angelus, qua: diturtis Spiritu fanclo, paucilimos gratia repletos fui/Te do- ntufan^a. .
erat. Veroimilc enim era: , earn qu.c giatia plena & cet , aut obfeure fignilcat', tanto matus , qanto ra-
I benedicta inter mulicres vocabatur3matrcm Dci,'f, iiushoccflc,qumil!ud:nonqudSpiritusfancl:us; ' ,'
quam aliam,futuram cite. qili fons, atque auor eft gratia;, gratia ipfa minofc .c
Oo .
ry :iCOMMENT. IN LV . 868
lr.-maiorcmenim.vteffc&ucaufamjVt creaturacrea- y demonftrauimus. ChriftumautemiWfehraiconce-
toremeflenecereeft : led qud, qui Spiiitu fanto perat, fed conceptura erar. Ergo non vocatur gratia
impletidicuntur, nonipfo fpiritu, fed donoaliquo plena, quod iam concepiflet, aut qud conceptura
Spiritus,quod fefc foris in faciendis fignif,aut alia re Chriftum effet. Atque hoc etiam mod,fi reft inte-
quapiamrriirabilioftcndat,dicanturimpleri. Qui ligantur, mihi videntur Ambrofius, Auguftihs, &
' verb gratia,non dono tantm aliquo,fed &gcatia iu- Bedafentire.
ftificante,&omniumdonorumlargitate,quatenus Dominas tecum Quidam hoc etiam verbum de ft-
humananaturacapitjComplcriintelligatur. . ( conceptioneChriftiintelligi volunt : quafi Domi- Dommus
Nec neceffe eft,vt omnes,qui gratia pleni fuiffe di- nus cum Maria dicatur effe ; quia Chriftus , autam "^?"
Non om- cuntur, parem gratiamhabuenti Plenusaquafons conceptus, cum illa erat, aut paulo pft concipien- '
" ^"'ra ft plcnusfluuius, pleni r,iuuli,tplus,&puriis in dus, erat futurus. In priori fententia Hieronymus,
tia dicun- fonte, qum in fluuio, influuid, qum in i iuulis eft. & Bcrnardusiunt. In pofterioreauftoresilli, quos
tur pares Plcnus Chriftus gratia, tamquamfons, in quo featu- moddiximus,gratiaplcnam,interpretariqui pau-
mtinea. rit,&ftagnatgratia,&inomneshomines,ficutexca- lo poil Chriilum conceptura effet; praterc etiam
pite in membra deriuatur.Plena Chrifti mater, tam- Euthymius. V traque opinio iifdemrationibus,qui-
quam fonti proximus fluuius, qui etfi miniis , qum bus vtraquc illa fuperior refutatur. Neque enim du-
fons aqu habet,pleno tarnen fluitaleo.PlenusSte- bium eft, quin hxc verba , Dominus tecum , illorum
phanus, fed tamquam riuulus, qucmadmodum bene pracccdentium expiicatio fint, <4uegratiaplena : quare
omnino Theologi quidam tradiderunt,&quifquis edem modo intelligantur, neceffe eft. Gratiaau-
ciusfe'rmonisde AffHmptioneaucrorfuit,quinomi- tern plena, -vt docuimus, non ideo Maria dicta eft,
ne Hieronymi legi folet. In fanflis,inquit,vatribus,& quod aut Chriftum concepiffet, aut conceptura ef-
"Prophetagratiafuijje creditnr > ne tarnen eatentu plena : in let, fed qud diuinis repleta donis, Dequegratiffi-
llariam yero ttiusgratis qua in Chrifto efl,plenitudo yenir, ma. Non ergo Dominus cum ilia effe dicitur , quod
aHocloco quamquam aliter. Hxc omnium veterum auftorum in ilia iam conceptus corporaliter habitet, aut qud
. in fententiaeft Ambrofij * ,Emiffenib, Chryfolbgi % iit.mox concipiendus , habitaturus : fed qudiam
bee verba. Bedxd, Rupertie,lietintentiam camdemnon eo- perillam gratiam,qua plena effe dicitur,lpiritualiter
Mtjfuj jt Jem modo oranesaudoresinterpretcntur. in illa fit.
' Quiautem eafueritgratia!,& quamobrem Maria Legimus hajceadem verba , & ab ngelisaliis, . ..
eSerm Li. gratia plena dita fit, de diffcntiuntauores.Qui- nonnullis hominibus r, & aliis hominibus ab aliis di- fn^V*
dHooi.j." dam gratiae plenitudinem vocant, qud in ea Chn- cb,vt in libro Ruth f, fed cum aliis dicuntur precan- +.
dcB. Virgi- flusipfehabitaret, in quobabitat ommsplnitude diuini- do, non enuntiando, cm Maris, enuntiando, non
HC. . tatc$rporaliter,&inquofmrtomnestlxfau>ifapientiat& precando dicuntur. PrecaturcnimBoosmefforibus
Cam Jaia" ftienti* Dei. * Hieroh. & Sophron. f & Auguftinus 6, fuis.precatur Angelus Gedeoni.vt Dominus cum il- QoomoJo
ticorum." &EmiiTensb,& Petrus Damianus &Bernrdus hsGx.kugyiImnsi^egratiaptenaiDminustccum.Da-^^^'
t7. IcHiipfi audores hoc inter iediffentiunt,qudalij, winusnq\ih,tecum,fedplufquammecum. In me enim licet ||ne cus
QuareB.vir quia iam concepiffet,alij,quia mox cohcepturahri- fit Dominus,memeiipfum creauit Dominus, per teautem geni- t Ser. der*,
^ieifffii* ftum erat, gratia plenam vocariputani. In illis eft tusr Domirws.lta ebminus tecum, ytfit in corde tuo, [it ,8.
i CalofT Hieronymus, GregoriusNcocifirienfis1, in his inytertuo,adimpleatmentemtuam,adimpleaiCarnemtuam.
j.9. ' Ambrofius, Auguftinus , Sophronius, Chryfologus, Itaquevtroquemodointelligendumputat. ' t l00-
f Inlecis. Beda,Rupertus m,& Athanafius", quorum ego fen- Benedicta tuinmulieribus.] Falli etiam mihi viden- Virgotft
quo* pauo tentiam probabiliorem iudico. Neque enim Ange- turnonolm hxretici,fcdnonnulli etiam & Carho- bcnedifta
ante nota- lus>C{Ualis cm Chriftum conccpifTet/utura efferffed lici , & non indofti prorfus auclores qui hsec verba "i
e Tn Erich 4U*^S 'am c^ct ! volunt fignificare. Et nondum precantis effe dicunt. Non cnini'precaturangelus.vt "fUj "
cap.,. MariamconccpiTeiGm hxcilli Angelus dixit, ex D DeoMariabenedicatur, fediambnedilaann-
b Ib hxc fequentibusperfpicuumeft, & Grarcum verbum tiar,atquedeclarat. Quamnimmaiorem illilDeo
verba, y^e4TO^Vn,qudnoftrintcrpresrrf/^/fw<<mrt'd- benedifionem optar potuir, cjum vtimplerctur
A* L*\ didit,pnterititemporiseft. ItaquejCmdcconce- gratia. Atqui, iam gratia, vt docuimus, plena erat.
brid U'G1~ ptioneagitur , perfpicu Angelus docet , nendum Manifeftum pra-tereacft, haxtria verba gratiapLena,
i i':im j de concepile,fcd concepturam cTe,cm degratia; pie- Dominus tecum ^Benedicta tuin mulieribus, cim eodem
nntiuitate. nitudine , non implendam fore, fed plenam iam effe contextu eodmque tenore difta fint, effp etiam eo-
Ii. Mara: dicit. , dem modo intelligejida. Duo vero praecedentia, vt
t in h . tfjrern jpfamremotisc6nideremus verbis, - demonftrauimus,non optantis.autpredantis.fedan-
Virctms 1<ins vt,4ue fUIt gfariSE > quod Deo Maria grata, nuntiantis, arhrmantisfunt: & hocigitur tertium,
linhom. quamquod Dei mater effet: maiorismeriti,qud Sc'w,Hebfcum*fmkif>iumW3 barucb,benedi&us
lfannon. Denmanim, qum quod corpore coneeperit, vcl pro futuro poni.autpro imperatiuo,vtinilloexerh-
ti b.Ma* ehriftoipfoteftante.&mUlicreilla dicente, Beatus po Benediclus, quiyenitinaomine Domini , dpudMat- *
n'X|'n \oc[%y^tr,quitepon4uk,0'ybera(p^luxifti,Tcponk, Qui- thxum ",id eft, benedicendus eft. Sed practeritorum "p-ij-j?-
piulo . nimi, beati qui audiunt yerbum Dei, r cutodiuntillud, in- verborum intelligentia cogit nos hoc loto id vef- *7'
P r.ptj* ,'frp. Deniqucjfiproptcre gratia plena diceretur, bum aliter intelligcre-Cm enim de re pretrita An-
\
ft
- _
9
397 CAP. I DE CANTICO . VIRGINIS. M
gra, quamobrem Euangehfta tempus notauerit A ftet, Ioannem nonfeptimo, fed nono menfe Datum
triummenGum, quos apud Elizabetham Mariam efle. Secundum argumentum plus habere videtar
manfiiTe dicit,nifi vtindicaret>vfquead eiusmanfif- probabilitatis. ttaenimf'ateor, Lucas loquitur, vt
fe partum.Praeterea,quia credibile non eft, M iriam, indicare vidcatur, antequam EhTaberhae tempus pa-
qux caritate impulft, cognatam, quia grauida erat, riendi e.Tetimpletum, Mariam diicefiTe. Caeterum MosEuan-
inuiferat, & tamdiu cum eafuerat, haud dubi, vt hoc ipfum argumentum non mouebit cos, qui ob- geftarum
pragnantem adiuuaret,cm partui,id eft,dolori,at- feruauerint.litpe Euangelift.isfolcre, prius narrare, otabilis.
que periculo prxima efle^decruifle. Dcinde, quia qua; pofteris ara funt, vthifturiam, quamtexere
illa ipfa ratio, quae illam impulerat, vtpraegnantem inceperant , abfoluanr. Exempla funt apud Mat-
inuieret^mpellebat.vteiusexpearetpartum.Inui- thaeum i notata. Qi.a ergo Lucas Maria; hiiloriam Cp.i.fc
iVetCj. ferae, vtquod Angelus dixcrat a, Etecce Elijabethco- narrare ccepcrac,voluitabfoluere,antequam de par-
natatua, Cr ipfa concept!filium infenectutefua, re ipfa ex- tu Elifabetha agere aggrederetur. Ideo dixit, quo-
penretur: quisdubitet voluilleetiam experiri par- modo ad earn Angelus miiTusve(Tet,quidillidixiilet,
tum, viderque, quo res euaderet, prxiertim cm quid ipfa refpondiret,quomod cognatam' inuillf-
tam prope exitum eiTet Adharcciebat vtiqueMi- g iet,quomodfalutaffet,quomododomum redijTet.
rialoannis myfterium.qud Ghriti 5.1 i i fui prarcur- Reduca veroquodmodo Maria in dorr.um fuam,
for futuruscTet; quislibi perfuadeat,nuluile natura aggredituraliamhiftoriam, quomod Ioannesna-
etiamvidere,quemtantumfciebatprophetamrutu- tus elfet. Atque dcirco pris dixit, Mariam redijTe
rumeTc, quemaudiueratpragaudio,feaducnicnte domum, pofte veroaddidit; Elifabebautemimple-
invteromacrisexultaiTe? Ueinde,qu3e,nondico,co- tum efl tempus panendi. Ad tertirm refpondeo, non
gm ta, fedquarlibetalia alicuius caritads mulier, c omnino Euangeliftam tacuiiiejvljnam apudo gna-
pertres apud pra;gnantcm manfifet menfes, inflan- tamuam fuiile tempore partus. Cum enim dixit,
te iam partu difceaiflet? Cur ergo credamus, fecilfe manfifle apud earn quafi mbus menfibus , non obfcurc
Mariam.quodaliam vllam mulieremfacturam fuifle indicauit, intcrfuiue partui, quern intra tres illos
indignum eft credereDenique tempus cum hacin- menfes accidere ncceife erat. Ad quartum eodem
tentiaretconuenit:agcbaturenim fextusiam m- modo,quoad fecundumrefpondendum eft,autix-
fis,acfortalfiscxj lus erat: verba enim Angelinon tumiammenferoconceptulolnis.cm ad Mariam
bVaC^f. repugnant b, cm Maria ad vifiundam cognatam Angelus venit, fuiTe tranfacbim, aut fi non erat, non
domo difecfit. Manlit tres apud cognatam mehfcs q faille necelarium, vt nono menfe loannes"
fortaflls ntegros vt pofte dicemus : fed efto, inte- nafceretur. Quod autem quinto loco objieibatur,,
gros nonmanferit; cert fer ntegros manfiiTe ne- non decuilTe Virginem intereTe partui: non intelli-
gari non poteft, & nonum Elifabethae meniem, fi go cur minus decuerit,partuiintereiTe,qum parre;
non cxatum,inchoatum tarnen fui(Te,& fer trani- parientem videre, confolarique, atque adiuuare,
ctum, cm ab ea Maria diieelfit. Poterat ergo Elifa- qum prargnantem inmfere. Ea vero conietudoj
betha parcre.antequ Maria diccderet: eque enim quae affertur , folitas fuiTe virgines inftantc part
neceie eft,quemadmcdm experientia docet,vt no- difeedere , vereor ne fifia fit. N os enim inter hone-
nusmenfis,vt grauida pariat, tranatus omnino fit. ftiffimas etiam gentes, cam confuctudinem non vi-
Soient enim inchoato nono menfe ali.v mulieres ci- demus i contrariam ver videmus,vt non folm do-
ts, alise feris . Hibct etiam ha*c fententia meftica partui virgines interfint,fed alia; etiam ami-
cHo'm.. mclioresauftores, Or;genemc, Ambrofiumd, Be- , atque cognatx adueniant aliunde, vt paiitura;
dlhCom. dam, Strabum, Lyranum, auorem Scholaftica, vt miniftrcnt.Etfi eiumodi confuetudo forte fuit,non
vocant, hiftoriar. Habet ipam etiam Ecclefiam.quae erat neceTarium vt Maria omnes aliarum virginurri -
tertio menfe pol conceptioncm Chrifti.Ioannisna- confuetudines obferuaret.quia ita virgo erat,vt ma-
talem celebrar. ter efler.
itt. Argumenta vero, quibus alij autores in contra- j7# Elif*betb autem impletum e ttmpus pmendi ]
olauntur riamfententiamadductifunt,fjcilroluuntur. Nam ^Tempusnouem menfium , aut circiter, quod partui
'odImjU* 4uo<^ ^bjiCitur , Euangeliftam non dicere, Mariam muliebri , ommuni naturx lege prefcrtptum eft. t
manfiiTe apud Ehfabetnam tribus menfibus,fed<//M/ ObferuauitOrigcnes,Ambrofius,&Thepphyladus,
menfibus mbus , non magisindicat minus, qum plus nonomnibus, fed folis indis mulieribus , tempus
tribus menfibus apud earn permanfife. Habemus paridiimpleriinScripturisdici,vtElifabeth3ehoc
enim cxemplaapud Euangcliftas,vbi,illud quanon loco:& Miria?f,^i/, vtait Ambrofius fltnitudinm K cp.
fignificat mins , fed aut plus, aut iuftum cert nu- iuflivtubabeat, inanes autem diesnt impiortm. Sed non
merum. Scribit Marcus % numerum hominum, quos
Hu*fi in Chriitus feptem panibus , & paucis pifciculis fatura-
fcuptura ucrat,fuieqiiah^rrm^fcribitMatthUsffuif- , r wllu.-
quid igni- ^, mulieribtu ,&1. Scribit rant.Dixerat autem Angelus de vtraquec Mari,&
tfjj'p g ?> Ioannes numerum eorum, quos Chriftus quinqu Elilbetha,forevtconciperetfilium.ae0areretiidc
( op. 15. panibus, cV duobus pifeibusfatiauit, fuiTe quaejuin- Euangelifta.non contentus dixi(Te,vtramqu conce-
que milita s feribit Matthaeus h fuiTe quinqu milita viro- E piTe,addidit impletum fuiTe paridi tempus, id eft,
SCaP e- rttmiexceptimulitribusiO'paruul- Solent ergo Euan- fuotemporepeperiTe, quafidicat, nevnoquidem
geliftseamadhibere moderationem,vtdicant:fN^j die retardatam fuiTe diuinam prorhiifionem. .
" non modo cm minorem numerum fignificare vo- j8. Et audiuerunt.] Credibile eit vicinos,atqueco-'
luntjfed cum aut de iufto numero certi non fnf, aut gnatos iam atitea audiuitTe coneepifle Elifabctham,
exiftimant,non eTe neceTarium iuftum omnino nu- fed dicuntur audiuifenuncquod in partu maxrm,
merum declarare. EtjVtconccdamuSjLucam minus Dei erga illam cognouerint mifericordiam. Ante
tribus integris menfibus fignificare voluifte, tarnen partum enim dubius femperj&multis expofitus pe
rllud inde contra noftram opinionem probari p- riculis coneeptus eft; tunc cenfetur perfetum,tqu
teft,quia, vtdiximus.neceflenon eftad patiendum, cumulatum Dei eTebeneficium, cm, quaeconce-
vt totusnonusmenfiscxatusfit.etiaminhismulie- pit, etiam peperit.
ribus.quae menfe nono pariunt, namdepartu fepti- Quia magmcauit Dominus mifericordiamfuam cum itUX
mi menfis hic non difputamus,& qui difputant, rem Quod magna Dominus erga illam mifericordia vlui
nobis agerevidemur minime neceflariarnjCiim con- eflet. Magnam ver vocat mifericordiam , qud
Pp
t N\EN f. M Ev.
fterili , & ctii dediTet filium'ficut ipfairidicauitfu- A fatbusimponi. Niimante,anpoftqumcircumci-
4Veif.tr. pr1 fus puer'efletjid non fatis cpertum habetur. The-
t congratttlabantur ei.] t.ajt<tuiiiyjfii w, adver- phyladusquidem , Euthymius, & Chryfoftomus
bum,CorfWf< ,Qod ideo videtur Euangclifta apud D. Thomam pol circumeifionem impofita
Verf. 14. dixife, ve indicare!, impletum fuiTe.quod ngelus fuiTe purant. Id qua raticnefadumincircumcifio-
pridixerat,/ multt in naiiuitate eius gaudebant. ne firerit.& in baptifmo nunc fiat, diuerfae diuerfs
59 Etfa&umeflindicociauo.] Ab ortu.Is enim lege auoribus ratiortes afferuntur. Theophyladus IJ.
ut o cir.
Gen i ^'cs Circamcilioni prjefcriptus erat apud eum qud tnuc homines Dconafci , & indies populum cumcTfiwx
>f.Leu it.j dcmLucam". ElegeratDeus octauum Circumci- referri cenferentur. Alij, qudnominum impofitio &baptifmo
dea. e |.;c fionediem,muItisderaufis.Primafuitvtmyftcrium dominij argumentum effet, ideoque folitos fuiTe nomen im.
vejf. il fignificarctur.Septem dies temporalem,otauus fpi- dominos,aut noua eruis fui nomina dare.aut mutare Poni".
IS + - ritualem,&xternamvitamdeiignarefolet,quiaie- vetera, quemadmodum legimus Iofephum Ph-
u Cur
c cir ptemdiebustota temporalis vita circumaatradu- raone, Saluatoremmundi lingua iaappeliatumr,& rG.^;
cumcifio
otaao die c'tus> oCtauus 1"> eft. Qiiod autem vitra tmpora- g Danieli,atque eius fociis nomina rnutata Adnota- 4
fiebat. lern vitam ct,pirituale,&.tcrnum ebCircumcifio' uit hoc D.Chryotomus , & Ioanncs Damacenus J |
autem fpiritualem lgnificabat vitam,qua opera car- u.In circumeifione igitur, impofita fuiTe nomina, defoutndij
e Ser. de nis amputanda erant,Cyprianus '.Secunda fuiTe cre quod tunc infantes iugum,ac fruitutem Dei fubire repr.&cu.
Citera. ditur,qud odauus dies, tranfa&a iam hebdomde, iacipereviderentur. DPan.
primus fequentis hebdomadis dies ert, quo Chri- Alterum,quod hinccolligitur eftjConfueuiTe pie- !^>'*'^C
buseratxeurrefturuSjVt docremur, nouam poft rumq; Tudfos infantibus nomina patrum,aut cogna-
Circumeifionem vitam inftituendameTe, nfque torum imponere. Hune cnim il Ii fecuti morem,non Nomina
Cum Chrifto refurgere deber , & in nouitate vitx aliaratione Ioannem Zachariam vocare voluerunt, patenram
fL'b.}.Epi. atribulare .- Cyprianus f,& Augustinus & quifquis qum qud hoc nomine pater eius vocarctur. Et Ms apud
cft d auftorfuitqq.veterisSinouiTeftamenti'1. Valen- pert , cum dixiflet mater velle Ce, vt vocaretur loan 1^*;-
^crbis'r C riniani ad aferendas fuas illas ogdoades eo myfteno
nes reCponderunt tKemoefl in cognatione ma, (mvocetur * '
Dom. & abutebantur.vtlrenarus 'au&or eft. hocnomint. Hxc,inquam, eius itatis confuetudo fuit,
fer. mi. de ViniriMcirtumcidere puerm.'j Hinc nonnulli colli - vt apparetjnam pHmisillisfculis,quxninticrisli-
temp. gimt.rrtorem ludiorm fuent.vt pueri in Synagoga teris confignata , nihil legimus eiufmodi : quin ex
h l^u. 19. i
cifc^mciderentur,interpretes,T>7Tr, parentes eius euentualiquo plerumque nomina dabantur, ficut
i Lib. i.cap.
ihSynagogam , vtpucrum circumciderent. Nam Euaprimum filium fuum vocauit Cam, quia pojfedit,
.Sf quos alios poteft intelligi veniiTe? & verumque pa- inquit^omwem ptr Deumx,Sc tertium vocauit Seth di- x Gen ^
Circuin ci- ientenidreumeifioniinterfuiffe manifcft conftare cens,pojuitmihiDeMfemen4liudprojibely,&Nop&- y Gen+1
fio an dorai k,nec potuifTevenire in domum fuam,vbi iam erant, tre fuo Lamech vocatus eil N oc,quia ifle, inq dit,con- .
gcrct vei jn Synacogam , vbi non erant. Denique etiam filabiiur ns operibus , & l' bon bus m annum noflrarum in
in iynago- * . * . 1 n j- 7: i terra, cuimaledixit Dominus', Sc Abraham voeauitfi- zGen 5-M.
gl> ' nunc earn inter ludios confutudmem permanere,
Verf. . vtin Synigoga circumcifio celebretut. Alijdomi jium fuum , liac , quia dixeratSara : Rijumfecit tmln
i. factam fui(fe malunt, nam nullam alibi , quam in do- a,&Iacob vocatus eftlacob, quiafratrem jumin ..
mo faamfuilc in Scripiuris'legi Domicircumci- vtero ipplantauerat , & frater eius Efau vocatus eft -s-
fum Abrahamum , & domi cumdem Abfahamum Edon,quiarufFuseratb,& Phares vocatus cft Pha- bGcni-
1 Gen. 17. filiumjVernaVqjeomnesluoscircumcidinre1. Domi res.quia maccriem vteri diuiferat % & Moyfes voca- c lf,
St phoram nlium, quern ex M iyf fufceperat , arre- uit primum filium fuum Gerfam dicens, adueaft m 1(.
xi: pto circumcidiife cultro, ne ab Angelo perimeretut1 r/Ti*</>x,fecundum ver Eliezer, diceris, Deuspxtris
* Dorni Iofue totum circmcidiffepopuur.traie- mei adiutor meus , O eripuitme de manu PharaonisA. Sic dExed a
m Exod. 4. fto deftrto n. Cert Ioannem n^n in Synagoga, fed Iofeph primogenitum fuum vocauit M inafles, dr- .
ir-
n lof.j.tj. in domo paterna circumcifumfuifTe, fatis mihi vide- cens Obliif mefecit Dens omnium laborum meorum , &
D miapud turex hocipfolco probari poiTe. Conftatenim Ddomspamsmei, alterum ver vocauit Ephraim, di-
1 '1 i.rus fie- 'Iifahethim matrem Ionnis , cm circumeidere- cens, Crefcere mefecit Deus interrapaupertaiis e. Eo- eGsn.4;
batcircura- fvir^fiiifle pr;F(chtem,cm refpondcatojNf^^w, dem modo Anna voratur filium fuum Samuel, quia fi.52.
o'veif.io vocabitur foamies-it non poteratododierum pur Deo eum petiuerat. Ioannes igitur moreantiquo, f 1 Reg i.
pera exife domo,&in fvnagogam ire,Cum in (angui ficutNo, & alij fancti,quos'nominauimusab euen- '
pLeui.'i.4- ne ex prafcripto legis, triginta dies effe deberetp. tu riomenaccepit,qud gratiofusapud Deumfutu-
Q ji ergo dicuntur venide, vt puerum circumcide- rus eTct,vt docuimus. g Verf.13.
reht ? pofTumusihtelligereamicos, atque cognatos, Curautemhoc Euangelifta commemorauit his
dcquibusdidurriera't'\ Neque enim dubiumeft, verbis Ambrofiusgexponit, Wri fancusEudngeliia JfJjT
cj Verf. fp.
quirt aliqua cclcbrilate.amicis.eognatquconue- pr mitttndumputauit , quod plurmiinfantempattis nomine jj
rrentibus, ybicumque tamdem circumcifio fieret, Xac ^ariam appellandum putauerunt, vt aduertat , ntatri non Cur hoe
fiei foIerrTQnemadmodum nunc & apud eoidem nomen alicuiusdiiyiicuijjedegeneris , fed id fariBo infufum Euangelifta
ludiosjicapudomnes gentes qua: circumciduntur, Spintu,qmd ab Jlvgelo anii 'Lachara fuerat prxtiuntiatum. pratnmten-
fieri traditur.PofTurhus St aliter interpretari.veniTe, iumma eft.voluiire Euangeliltm mdicare,omnibus dum Puu"
id efH, ventum efTea'd circumcidendum puerum, vt amicis,&cognatis rcpugnantibus ipatretamcn,Se
Hebtaif- Hebrtorum pbrafisfit , qui terti perfon plural matre ore Spiritus fanch loquentibus, Ioannisno-
mus Ubi vtntur pro verbo imperbnali pafiiuo. Fingamus men puerodatum fuiffe, vtimplereturquod Ange-
r.otarus. rg'. Latine dixife, & ventum eft ad circumcifio- lus dixetiV,Cf -vocait nomen eius Ioannem. i Verf.13.
hem oeH, nonvtique fignificaflet, parentes, aut 6o.Stre>ondens mater eius,] Refpondiife mater di-
alibs exurtedomo,autiiuealiqu,(edcceptumfuif- citur ,autqaia interrogata fuerat, quod vald vero
e ai.de puero circumeidendo. fimile eft.cm Zacharias mutus, ac furdus commode
E^vocabant moi.] Volebant vocare, incipiebant interrogan no po(Tet:aut quia ipfa ex puerperio de-
vocare, confilium mibant de vacando eo Zacharia, cbens, confultantesde vocandofilio,nomine patris
amici fcilicet,& cognati,qui conuenerant. fui.Zachariam intudiuit,aut quia Hebraico idioma- Hebraif.
fiomin pliristui Zachariam.] Duo ex hoc loco colli- te refpondere dicitur,quiquis etiam non interroga- mus fre*
quenter
gu'ntuf.Atrm et}confueuiTe apud Iudfos in cir- tus.etiam nemine ant locuto aggrediturloqui. notacas.
cmc'lii6h,ficiit apud nos in baptifm , nomina in- Neqiuquam, fed voabitur lpannes.\ Ncque ab An -
901 CAP. t. DE NTIV. ANNIS BAPTIST,!
gelo ipl audierat,vocandum ee loannem , quin in A Sedprobmirdfidesttdbulis cum fcribere tentt,
Flifibeth fblotemp adyn folus cum olo Zacharia locutus ImplicitamfetuitperyerbdfondritidlingUdni.
P reu j?" fueran eque Zacharia, qui rautus,acfurdus erat. Idcmauftorlibror dmirabilibusfacra; Scripturf
|t laaa- Reliquum ergo eft, vtcmSpiritu fimcto implet fentire vdeturm.llludprmEuangelilbErepugnat, L*b-JI
nis iwm. fuit ,totum mylerium per reuelationem cognoue- qui Zichariam nomen pueri fcripfiffeait.Secundum
Verf.41. rit,quod pris Angelus Zacharia* declarauerat, quo eft vero fiinile. De auditu rcftitut'o nihil di'cttur, fed
fcilicet nomine puer voe3ndus,&quantus,acqualis credendum,aures eihrh eius,qu imul occlula; fue-
(,Hom.>. vir futuruseffct,vtOrigenesb, Ambrofius, Beda, rant.fimut apertas.vt Euthymius admonuit.
tVbifupia. Euthymius, & Thcophylatus obferuauerunt. Et 6.Etfaci(seftiimor.] Gaudium potius,quam timo- t
quidam Ule inquit Ambrofius c,mutusintmdre vocabu- rem inde nafci oportebat. Sed tfimor fie voatur , ex Timor.pr
Imtfilii nequiwt vxmi >fedperpropbtidm Elifdbetb didicit, Hcbraeorum *idiomate religio,reuerentia.Quafi di- ^j jL
quodmndtdiceratd niArito: lodmese, inojuit, nomeneius, cat, ex re cognita,impletos fuiffe omnium nimos re- tu-
hoC efl,noii ei nos nomen imponimus,qai idm i Deo nomen acce- 'gione,intelligentes tot fignis,non pffe nifi fingula- mitur,
p'tt.Hdbet yocabulumfuum quod agnouimns , nm quod elegi- realiquid,&admirandum, Deo portendi. Vidcrt
na< 4 mus.Habetit hoc merhdfdnclorum,ytd Deo nomen dccipiant. Efabethamfterilem,aimque pperiffe.Vidernt
'"'"'in t, Quotnamnewoeincogndtionetud.]Vide,q$Tuprd mumm factum propter incredulittem Zachariarm
iccipmnt.
diximus. Licet hoc loco animaduercerc , carnales 8 Viderant marrem nouum , & iriufitatum infanti no
crVaUs fpirituales homines inter i pugnantes Amici, &co- raen impofuhTe. Viderant patrerh idem fcripfiT
tamTpiri- gnatijVtfierifolet.carncmtantumconfiderantesnci- nomen indicafque id ab Angelo datum fuiTe. Vi
Itulibus menaliquod gentil* dare volebantpuero;pater ve- derant ft-tim eius iolutam linguam. Magraamhaec
JlUgUJt, r,& mater,quia non tarn carnales , qum fpirituales omnia religionem animis hominum ingnerabanf. ft>
parentes erant , gratiain ,noncarnemfcquuntur,& Similcrri phrafim apud Marcum n adntauimus. tfcap.4.4* .
* C*P- J-1*-
loannem ,quafi gratiofum , quemadmodm Deum * Hic Hcbraifmusftcqncns in Sciiptura reperitur, vnum
velleintell!gebanr,vocandumeiTccontendunt. exemplumhoccrit.Geu.io.il. rliftOiPOa D'fib
6i. Jnnuebdnt tutem.] NutibnS , ac lignis interroga - f{t tnittrab tlohiiH hammakom h*^z.t , tan tum non
bant, quia non folm mutus, fedfurdusetiam erat timor Dei in toco ido noftcr, forficannon cd t mot Dei in
erttfio. quemadmodm probauimus e. Iuuencus lcripto locoifto.
exiftimatZachariamintermgatum. Omnia yerba bac] Resomneshas , qui in Ioannis
fUcut' muti injfd pdrentis conceptu,ortuquc contigerant,quas pauloant ex-
Confulere,f:riptoque rog.mi ediare nomen. pofuimus.
6;. EtpouUnspiigillurem.] -, tabellara qua- 66. Et pofuerunt omnes , qui auditterunt, intordefo.~\
Ieshodie memoria cau/ apud nos eTc folent. Quia Reputabant apud animum fuum quidea fibi vel-
loqui non potcrar,& nolebat,vt alio, qum quo An lent,quid ve futurum portendeient , quxdepueri
gelus iuTerat nomine vocaretur,pugiliarem , vt icii- illius mirabili conceptionc,ortuqueftrebantur Po- Poner in
here in cordealiquid,aut contrario, poner cor ad ^r<*' 1ui*
beret,poftulauit,Theophyllus. At quomodo p-
ftulauit^nutibuSjSc fignisjinquit Euthymius. aliquid Hcbrailmus*tftjquolgnifictur, de eoco-
\oame$ e nomeneius-] Non dixitjfitjaiit crit, id eft,vt gitare,infr . >.94
* Huius Hebraiflni praeter citara hoc etiSrn eiempf cfle & xi. 14.
ndicaret, non i tunc nomen imponcre.fed ante ab
poteft.i Reg.ti.ia i3jbj 31 l^T >1 ?>* *-|
Angeloimpofitum declarare: &non poflemutare uitefchim DuUtthhmddthe.Tim b*lltch beltbbAho,* pofi.it Axl
homines quoddecretum Deo effet, vt ex Ambro, DauiJ verba haec in cordc fuo.
fio paulo ant recitauimus, Qtiis,ptitatpnerie erb}) Quantusfuturus vir,quan- bze.40.4.
Et'miratifunt ifwrr7.}Intelligentes nomen non ab tusprophetajquitotconceptus.totnatusmiraculis Da4n4 '\,y
lominibuSjfcdDeopofitumeiTe.quando&mater, effedicitur.
homi & . v*f.
cum nemo in tota gente fua effet, qui in eo nomine Etenim mdnus Domini erat cum illo ] Verba fimt Lucs it.
vocaretur , loannem tarnen vocari voluiffet & Za rationem reddentis,quamobrcm omnesapud feco-
charias ignorans quid Elifabetha refpondiffet (fur- gitarent, qusde loanne dieibantur , dicerentquej
dus quippe erat) idem cripfiffet nomen, Theophy- Qwsputds,puer ie erit ?
lac*lus,& tuthymius,& cum p.nremaudiffentdicen- Manum Domini, eius potentiarrt fignificare, tarn anus Po
tm , Ionncm nomen eius effe, id eft , iam Deo id notumeft,vt opus non fit exempli?. Aliquandoma- mini cjuid
nomen accepiffe. nusetiam Domini prophetia vocatur, quod impetu
,jo. 4- edutem Sito. J Q^pd dicit illico,indi- quodamacviin'iominemirrujt; vtfolet Scriptura
bfofirio cat,ip(km nominisiropofitionem caufam fuiffe , vt loqui,dicens,Jrr7f tneumfpiritus Domini ;.Huius fign- p rad. 4.^.
wm.nam im ped i ta prisZacharii lingua blueretur, quemad
ft cauffa ficatus multa apud prophetas excrtipla legunturq. 19 8tif.i4
teddita - modm veteres auclores oberuarunr. Orgenes f, Vtcrquefenfusconuenitin hunclocum.Nam&Dei Execii.j. _
GrrgoriusNazianzenusg, AmbrofiusiSc Bcdah,& porentia, & fpiritus prophetix cum loanne fuiffe Eztc.i.|s
i.
f Horn, in lv^aximus i,Ret7i inc\uit,vox diciturtcuius momnteprtto- vere poteitlignmcan. Cxtcrum nondicunturcum 7 t ^o1'
Loc.f. m , fdcrjwemuw redemptions human* ureU dudum ctepit illo fuiile quod aut ipf miracalfaceret, aut futura (> '
gOrat* i diidire mortaliiai. Vt enm yenerandus Baptifla mut patri
prxdiceret (quamqum linguam patri foluiffe, quia
. " dptruit lirtutm , dures bominum fdlutdris irmoUauit graues dicunt auors,negandum effe non arbitrer)
iHom.i de dUittEX *Qnw,mquit,ttludqHdntoejtitporemirdndtm, fed quod fingularia incodiuinse potentias, & pro
w.lcan, quod Zacharias tp[e ,dum pracurjorem fdlutdris rerbi conci- phetic figna cernerentur. Angelus parti vifus, infan-
bptt. piendum fenili dluo , paulo tardius aederet , filentio repenti* tifque conccptionem annuntians- Zacharias pris
tdcitumitdtis obmutu.t,necpnimm Uquendincepijfet vfwn> mutus,dende non folm loquens, fed de infante ip-
ri nomen pueri , quo yocdndus effet , dauoris virado rela- fo prophenns.Stcrilis,& anus pariens. Nomen diui-
xojfit ? pilque itafatum t, yt osjacerdotalerfttod trepidatio nitusimpofitum. Hxc enim omnia magnamineo
colligduerat dubitantis , metitumplii ndfce'ntts abfolueret, & Dei potentiam dechrabent, fingularmque euna
repdrdta pdtris lin'ud tnfantts gloridmtedreiur. Videtur prophetam futurum portendebant.
Iuuencus' cxiuimare Zachariam non feripfiffeno- 67. Et Tacharas pater eius r'epletus e Spiritn fdncio.] . .
mdS- men Ioannis, fed cum feribere tentaret , reftitu- Tunc. Namant impltum fuiffe, aut prophetaffe Z *
tumilli fuiffe fermonem ; aut certe fimul & ferip- non legimus. Etquidem* ead m cauffa credendum (
fiflenomen, &loquendi recuperata' facltate pro- eft, Spiritu fano replttum fuiffe, qua loquendi dminitui,
nunciaffc. recuperauitfacultatem, quod nomen filio Ioanmi
Pp iii)
5> COMMENT. N LVC. 904
im pofuiffet, quafi manu fu fubfcribens,atque con-j A t fecit redemptionem plebi fu*.] Plebi fuae dicit, cm
firmans, quod ante ab Angelo dictum credere no- j omnibus etiam gentibus redemptionem feciffet, id- '**
atibr. . m iuer3t. yjjf (inquit Ambrofus ) quimbonui Deui,& queZacharias non ignoraret. trat enim/**,qu:E
Lucam. facilisindulgerepeadtit Hon folum dbUureituitfed etiam ide veniebat, vf illuminaret hominm venien-
in^erdtdConceiit.lHedudummutusprophetatib'cenimvrd- teminbmcmmdnm9 erat propitidtio pro peccatis mflris, P Ie*W>i
tidDeimaxima, quodeum quem negatterdt, confitttur. Irl nonpronoflris dUtemtantum,jedetidmprototiusmundi q,&, ^ j0J tl<
camdem fententiam lcribit Beda, Q^/rf,inquit,|"<- vmspro omnibus mortmsefi ific, dedtt redempiionemfemet- 1 , Cor.j.
perni muneris efl Urgius,fiprompta dd Cop*endumner<tfi- ipfumpro omnibus nobis f. Qmaprimum ve.;it,vt redi- 14..4.
deifitpieUi* Scceloqueia,qu( foUe abldta diffidenti,04m meretplebem iuam ifrael, illique foli praefentiam ( i.Tim-t.
nrituprophetU efl rejmuta credenti. Qjjo lenfu Zacharias fuam exhiberet. Nam alias gentes non per fe,fed per 6
Spiritu fano repletusfuifTcdkatur, iprdocui- Apoftolos,& Apoftolorum fuccellores vifitauit. Et "7'chti-
bVeifvij. musb. Dixit autem hoc Euangelifta, vtintelligere' Ifrael quidem quodammod ex debito redemit, ftuspiolu-
mus,ci omnia, qua; paulo polt Zacharias cecinit,ex quiafuum Iii promifer.it aduentum, alias vero gen- d*isredi-*
Spiritu lanero fuifle profea. res cxfola liberalit.ite.Theophyla6tus.Vidc qua; di- rendis -
' 1? Et proplxtduit.] Propheiaifedicit,nqudquidqutd ximusapud Matthaeum t,& alibi u. naUdia.
Qeomodo in hoc cntico dicit , prophetia fit ; multa enim di- qut przterito tempore vfus fit Zacharias , cum de tca"p J0 (
Zachaiias cuntur,qui ad laudes potis Dci,qum ad prophe- refutura, id eft, de morte thrifti, qua nos redemit, .1{,;
prop bet ti,(rn pertinent , vt illud ipfum exordium , Benedibus agi videauir,nonnulli quxrunt.Beda &Strabuscanf-
uei,t" Dominus Deus Ifrael. Q^mquam ilia; ipfac laudes ex fam hanc elTe putant, quod redemptio etii facta non
eodem prophetico fpiutu prfeta* unt;& fuo quo- erat,tamen erat in proximo, vt perinde eifet,ac fi fa-
dam modo, dum prophetiam ornant, ad illud pu ti- taiamfuit jidedeiliatamquam de re pretrita
ncnt.Sictotumcarnem prophetia dicipoteft. Zachariamloqui Lyranus, & alij,locutum elTepre-
68. BenediBus Dominus.] B.nedicatur, autlaudetur phetaram more, qui de rebus futuris propter certi-
Dominus. Vel,dignus eft Dominus, vtbenedicatur, tudinom euentustamquam de praeteritis vaticinan-
atque laudetur.Hoc etiam eft Hebraicc -| bdruch, tur. Potins ego exiftimo, Zachariam rem iam practe-
Mar t vt,Be*iediBus, qui yenit in nomine Domini'. e\\h exemple ritam fignificare voluiiTe. Dicit enim, DeumfccilTe
Mi'ii. in promptufuntinlibro Pfalmorumd.xorditur redemptionem plebi ; non qud redemptio ipil,
2 gratiarum actione : quia magnum erat Dei benefi- quae non Hfimorte,&refurretioneChriftip;rfec'ta
d'pfalm.17- cium,quod pta?dicabat. fait,abfoluta efler,fedqud inchoata.quodqueiam
*7&i7 <- Deus IfraeL] Deum ifrael vocat, non quod uda;o- redemptor venifler. Itaque Deus, quantum in fe
&30. n.ac rum tjmumjnon omnium etiam hominum Dens t- erar.-~iiToiam Filio fuo,redemptionem fecerat;tan-
tRom.j.ij. fet.vtait D.Paulus, fcdquiain folo Ifrael coleba- tttiieliquum erat} vtChriftiis morcretur. Eodcm
tur.Itaq;defcriptioeft veriDei.NTolusDeusIfrad, fenfu dixit Simeon fe vidiiTe/rf/^ri , id eft, falu- xeap.i ji
I9f. verus erat Deus.GcntiliumDijidola erant,aut,vtait tem, & redemptionem Deo miiTam,quianimirum
SblusDeus, Dauid f,</<ewow4,quemadmodum Euthymiusanim- redcmptorein viderat.Non u go eft prophetia,dicet
Ifraelis eil aduert.Sic Darius S publico edicto cc fitetury m? aliqais, fide re pretrita Joquitur. Nemonefcit,c Prophetii
y^",r^us' conflitutum cft deaetum,yt in vniuerfo imperto, & regno meo, Gregorius.aliiqueauftores multimonuerunt.etiam c:iim Pri-
tremifeant ,Gr paueant Dam vanielis. Ufe enim Dem vi- rcrum pretrita rum eTe prophetiam,cm eiufmodi 1""
oicauir. j ' t. . ri a. r r rr\ i r .
f Pfa.9j r. tunsfir aterms tn \xculd. Cum vocat Deum viuentem, Iunr,vtnon pomt,niiiDeoreuelante cognoIci,qua-
an.s.t. indicat exteros omnes Deosmortuos efle, quia , vt Hi hace erat. Nam feire iam tm venifle redempto-
Pfal.nj. ait Dauidb yOshdknt , & non loquentur,oculos babentfir rem , cmadhucinmatrisvterohteret, nemonifi
. oWf-AliapotuiteTeratio,curDcum Ifraelis prophetico fpiritu potuit. Quare recr Orgenes ' .;
appellauerit : quia hoc nimirum epithctum, ad rem obferuauit, duas contineri in hoccanticoZichariae m Luc
dequaagcbatur,pertinebarj agfbatur autem de re* n prophetias,alteram de Chrifto,de loanne altera mjil-
demptione potifllmm Ir.re!is,ficutlatimZacharias lam de re priterka,hanc de futura efle
dicit, Q^i* vijttduit Grfectt redmptionem plebifu. Sunt 69.E' erexitcornu fdlutis nobis-] Cornu, potentiam Corna pro
qui velint,allufiTehocnomineZachariam,adfcedus Hebraica * phr ififignificari,nemoignont,quia vt porentia
i Gen.17.7. illud Dei cum Abraham '. Etfldtudmpatlummeumin- aitTheophylactus, qua; animaba comutaiunt,ea in ^^4'
terme,&te.arinterfementuumpoflteingenerdtionibusfuis cornibustotum fere robur habent. Exempla funt
faderefempiterno.yt fim Deus tms firfeministuipote. Vt multa in his Pfalmisz. Sic multi hoc loco accipi pu- 2 *"*
indicari.t,propterfcedus illud, Deum populumfufi taryt,idqueegoconfirmo.Comu igiturilutis appel- *
kVerf 1 vh1taiTc,vtaitfuprk.Ita Dauid1, BenediBus Dominus latur,cornufalutarc,ideft, diuinamanus,atquepo- ,4g3t4.
1 Pfalm Vo- ^tm f<eCf4lo>& yqe infaculum,Sc alibi m. tentia,qua: nobis alutem affert , vt *,Deusmeus ddiutor i'fal.i;.!.
i+. Qmavttduit.] Liberauir, redemit, vtftatimfequi- meus,&fperabo in eum,proteBor meus fir cornufdlutis me<e. i9g-
ropralm.71. tur.Hcbraifmus^cftjqui&in bonam,&in malam ErexiiTc autem hoc cornu Dorninus dicitur quafi ^,
'B.&ioj. partem accipifolet.Cm in bonamaccipitur,ignifi- pris deiectum fuilTet, dumopem populo fuo non "(rxctt
A*' cat beneficio aliquem afficere^utaflflicto fer- ferebat, nunc ver quafi ereum ,& in fublime fu-
vlftare rc,mifcrum liberare, aurredimere, vt his in locis. blatumappareat. A tauriseft ductametaphora,qui,
quid He- Sicaccipiturhocloco. Bed3,ftfitduit,inquit,Dominus E quo robultiorcs, & ferociores funt, eo altis extol-
bieisfigni* plebemfud,qudfilongd ivfirmitdte tdbefcentem,& quafiven- hint cornua Sic loquitur Dauid \ bPfalj*-^
ficet- dhdmfubpeccdto , vntcifiliifui jdnguine redemit. Cm in " Hcbraic phrafiscxcplum nob,$ etiam fuppeditat i.Reg. g- '
Gen ., maiamumitUrpartem,,gnificatccontrario,affligc- ;<> *bi fie legimu W,0 pp fin pu dx pT mm 18 15 w' ,
Exod?,?' re,pnas quafi iudicem ab aliquoexigere, vthisin Ao^"-,,fVt>T Mtfchich, Oomi-
Jixod j \6 if 1 4wv16vn,iiujui nus iu iicabit fines terrai ,& fubhrrabu cornu Chrilli fui id
&4ji. Iocis ,&apudprophetaspaujm. dl,potentiam* plorm reiiMcffi* Saluatoris noftri.
Pfal.s.j.& txrxempl s,qtii adducit . vnum referam Significat etiam cornu regnum, aut regem , fiue 199.
4no.&7?. pf.79 veri m. in quo hoc veibum in bonam partem umur regni gloriam,aut quia, vt Beda, TheophyIactus,& Pro Rc"e
o Exd\o ' ^^1? 1 *? 2 15 0,1? Euthymius exiftimant,cornu oleiReges inungeban- ctim.& g*
if*^;; autquiaRex,vtegoarbitror uglo -
Hai* , .17. Tideb viita vineam iftam.In malam partem Pf.ft. s. tUI" "1 & HlC etUm Unfits rede m e.Reg
V- 1 ''" an hdxitfatblifxd c*lhggoiim,c\i- locum congrut,eo etiam magisfortaire,qum alter, ..
giaad V (ca.i .iasomn.es gentes , feu intende ad cailigendo qud myfterium magts expnmit , dumnonquod- J-Rt- !?
mnes peccatotes. cumqucDco , fcdillcipfetamdiuexpe-
5)05 CAP. I. DE CANTICO ZACHARI^. 906
atus Chriftus miTus declaratur. Et qud vidcatur A Talis Hebraifmus, nifallor.ea apud Ifa.cap.7. verfi(.
i Pl 131. ad Dauidis prornifionem alludi . lilacproducam corns* vbi fic legimus, >* js^ijT obya .nano :
17. Dauid, faraidlucerndm Chriflo meo: & qud hoc fit pro- helo 4ii mmthffht mthhoimt v*lo tbiret , an ne ego racen*
pri, erigere fi um iam quodammodo ludxorum Sc Osculo, & non cirpebis cor meum. Noller paulo aliter,
cornu, id eft, reg n efficere.vt rcpulluc fcat,& cref- Quia ego uceo s, 4c quail non videns, & mci oblira es.
cap.u. i. cat, quo infu dixit Hiias b, Egredietur virgdderddicc
71. Sdlutem ex inimic noris.] Stent locutme, id c, 103.
lejfe, &qud ftatim iequatur," In domo Dduid puert fui, queraadmodm promiirat nobis, fdlutem ex intimen QiLi<J ft f**
Sc quod frequenter Scriptura per cornu, regnum li- mflrit, id eft, fore, vt nos ab mmicis noftris Iiberaret; \atea} .ex
cDan.7.7. gnificet c. Et qud plerique auctores ad hunc mod itaerexweMfer</<<//,ideftJlbcrauit. Beda,ck /';_
.14.&8. hie mterprctantur, Beda Theophylad. Euthymius. Euthymius cxponunt, Wtxit nobts Cornu,fdlutem exini- Z\L in
j.S.. . Indomo Damd.] In tamiha Dauid, regnum pro- mcis K0flris > qual. appofitio fir; quod temer tclligat.
Il- milium erat d. probauorim.
3Pj7. i*. Vuerijm.j serui aut mimltri iui } ieruumautem, Qur>s i01miCOs Zacharias intellrgat, Euangelifta
Vuerijni.] Serui autminiftri fui; iruumautem,
PUjr n. aut miniftrum Dei Dauidemvocat non folum, quia non dicit, acnifi certfeiremus, Zachariamafflatu
>oo. Deo pbcuerat, ficut omnes fundi Dei ferui vocan- Spiritus fandi locutumfuifle, fufpicioaliqua fubire
Diu,dcurturjVfqueadeo.vtucus quodammodo glonaretur, animumpolTet, Iudxorum more,& opinioneloqui, InAronnn
P.J p. . fe virum inueni(fe{ecundum cor fuumn.Sc omnes Reges - r .
kruusDei , ... .J. e. qui Chritum regem ideo venturum putabant, vtfe ^a '
icarer. DOm dicer nur U vus Dmm r, uecta emmd ab hoftibuscarnaiibus,ideft,Romanis,&alijs g- tCge>
ei.Rcg.13. qua fecerdt Dauid feruus ems; led etiam quiaminifter tibuti quibus opprimebantur, liberaret,in regnum
14. fuerat Dei,inoius populo gubernancio,iuxta Jlud , reftitueret. Sed ficut Chrifti regnum fpiritualc fuit,
1 ReS-'5 Et elegit DmuJ ferttttm fuum , & fuflulit eut de gregibus
ita debemus exftmare,de fpiritualibus inimicisSpi-
"ke is eutum>de po [atantes accepts , pa, cere IdCob fama* ritum lanftumperZachariamloquUd eft,de detno
,jV fmm%& lfrdelbdreditdtnnfudm: Sc quia in ea iplare nibus.vtTheophylaftus exponit. Vnde colfigitur,
g pfal. 77. Chrifti perlbnam geflcrat,& illuftrilfima iilius figura quodad intelligendos prophetas, diligentereftob-
7. i. fuerat. Itaprorfus, vt Chriftus multis locis Damd feruandum,Zachariam ficinterpretari.quicquid ve-
Cbnitus appelletur,& eo nomine populo promittaturh.
teres proplietsde Iodaeor liberatiAeex hoftium
fins ee ko**! ^ p'roi fdnilomm , 51 i [i poteftate vaticinantur , vt Eiias & Hieremias r, q Cap.t:
nem'inc ffopbetdnm eins.] Hyperbaton eft, ad hunemodutn Ezechielf,& Ofee r,& Michaas u. N erao igitur pro- 10-& 'e
piomiflus. refoluendiim. Sicutiocutuseftperosfandorfuo- pnetas legens, nudam damfequaturhiftoriam, ciim vi- f^J''1"
h Hier. 30. rum prophctarum,qui frculo fuerunt. Partcula Ii- dear eJ etKlm/qu;2 maxim hiftorica virtpntiifin*-
impnilrnnra videntur inter
* CUt,aUt ad Pr*cediarcrrfl poteft,nempe ad illud, pretc Zacharia in Chriftum fpeftare. . it. ec
- 4- Erexitnobu cornufdlutts, vt Euthymius, & T heophy- J9- 7-
14. 3 Et demanuomnium,tjuioderunt nos.] Intelligitur wxo i"Cap.tj.ti.'
ladus referunt, vt lit lenfus, ita nobis Deum cornu xe/i-j^rwf/owwif/^ideft.promifit ialutem.liberatio- &'+-1 4-
<
falutis erexine.quemadmodum per prophetas ohm nmquc de omnium qui odermt wu.hoc eft.fore.vt 1 ^-' '.
romiferat. Aut ad ftquentia \dlutemex nos libtraret de poteftate inimicorum noftrorum. *'
nj. Vtrumquc congruit, fed illud probabiiius. Repetitio eft , apud Hcbnros in his prxfertim duo- Repetitio
toi. Vult Zacharias,& eifidem commendarc, quod bus nominibus fiequentiflima*. Hehrxs
Deas vcrai qU promiferat de futuro Mefia,fideliter prftitent; 71. Adfdcienddmtmfericordiamcum ptribus noris.] * ^J?*- 1
edcnditur. idem enim eft cutlocutuse,icfidketct, ficutpro-
utitmt Af f*p 7r imTpy nftv,ytfdceret mifericor- ,g x 1Q"
miferat : 6V oliendere ea qui de cornu falutis, id eft, didm cum ftribus noris. Id eft, ide erexit cornu fdlutis 9. & 41. 11.
de Chrifto iam milTo dixerat,vana non effe.fed vera. nobis, vtfaceret imfencordidm cum patribut noris. Aut, & j* i|. *
& prophetispridia. Prophetas itaque omnes, d ideprormfit/rf/Hifmrx')c/i noris, vtcum patri- 7 & *8i
neminem nominatimcitat,teftesadducit,& quo ma- bus noftris faceretmifericordiam: vtriqueenim re- 141 *,*'
gis eorum teftimc*iumcommendct,Santos appel- ferri poteft. Si priori illomodo interpretemur,ifi-
jjt,quaficxceptionet)mnimaiorcs.Quodvtrumque fu$ erit , mifericordiam fuam erga patres noftros
& qud prophetz, & qud faneti fuere, c valet, vt Deum oftendifle, qud filium fuum milifler, qum
eos ciedimus vera pr.rdixiiTe. admodum Origencs, Beda, Theophylafftus,& Eu
101. Quod dicit, qui dfdculofunt, ?ut fuerunt, vtroque thymius interpretantur. Sipofteriore, Deum tune
Prophetas enim modo verti poteft,quidam fic intclligunt.quafi
omnei de omnesomnin prophetx,quiab initio conditi mun- cum promifit,magna in ea ipl re erga patres noftros
F chiiJto - mifirricordia vfumfuilTe,quia propter eos Chriftum
propheta- di fuerint, de Chrifto prophetauerint. Nam & nobis promifit.
rent, fc Adam ipfum ciim dixit , Hncnmcos extjftbusmeis , & Sedquia prioremfenfumomnes fequuntur, eum ti".
caro de carne med ', ad Chriftum, 8c Ecclefiam proipe- & nos fequamur, exponamfque, quomod patres Qiimodo
Gcn.i.tj, xiTe teftatur D. Paulus . Et Moyfem quinqu li illinoftri iam tunc mortui, ex Chrifti aduentu Dei "5^"
ilphef 5
bros legis de Chrifto fcripfilTe,Chriftus ipfe docet ', mifericordiam dicantur percepilTe. Idduobus mo- tw '**
I!. 1 . rv II* _ _J_ . cordiam ex
1 loan. j. Sc de reliquis propheiis dubiumnoneft, quia etfi dis auctores intelligunt. Orgenes J,&Theophyla- Chriltiad-
4. non omncs fortafle nominatim de Chrifto locuti ctus *j qud illis etiam patribus Chrifti aduentus, & uemu per-
funt tarnen omnes eorum prophetiz , alix quidem E redemptio profuerit , fide enim , & gratia nafcituri di-
lones.ali.'e verpropiusin Chriftum proipiciebat, Chrifti faluati funt, vtait Petrus*. Euthymius verd, Hom t<),
- ,. .. ^ qudproptrillosrecordatusfuent Deuspromilli z ln Com<
ita Beda. Simphcius etiam interpretan poflumus, vt
Kebraif- Hebiaifmus* fit tV ivof , obiyo mehbolam k fd- fui,&miferitChriftum.Mifencordiam enim erga - aA ij.
ini, ctdoj eft,qui olimfueruntj quafidicat.ficutlocutus los fuilTe, non modo, qud illis Chriftum promi- -
eft per os veterum fuorum prophetirum. Quemad- filTet, fed ctiim qud fuo miferit tempore, vtdatam
B Gcn.i. modm in Scriptui a m dicitur, li funtpotentes fuctdo illis feruaret fidem. Hoc magis placet, quia fequitur,
4- yirifamofi, id eft, ifli funt gigantes illiantiquiade Et mtmarari teamemi fui fdntli : qux explicado vi-
.14. celebrati,5 n, {eminifcercmtferdtionum tuartm Domine, deturefleprxcedentisfententi*. Itaquefruftrhc Caluinu
f. Cr mifertcordiamn tuarum, qua afteulofunt , i d eft, a n ti- Caluinusdifputat, mifericordiam Dei, non patriar- nos "".-
quarum, quemadmodumexplicaturinalio Plmo charummeritum fuife, qud Chriftus nobis da- noodebet.
Md. m , Vbi funt mifericordid Utd entiqux , Domine , ficut iurai tusfuerit, quafiid quifquamnoftrumnegaret. Me- dCuS nobis
w.
P Pftl.ni. Dauidin veriutetud Similis locutio illa cft P, Etcuflo- lis ex hoc loco collegiTet, multa nobis beneficia confertbe-
4. diam legem tu.unferriper in[*culum,& injaculumfxculi, id conferre Deum propter fanftos illos patres, quod neficiapro-
cft, xternam. lc cum difcipulis fuis negat. Nc eoirq obfcur Za- Pie^Petre
>
o7 ^' COMMENT. IN tVG-' 90S
eharias indicat, in grtiam illorum , cornu nobis - A liber Hi feruiremus. Qui timorem hoc loco ferui- 107:
lutis erexiffc, nccius foederis, quod cum illis tam iem,quem vocantjinterpretantur,vefborumnexum De qucui.
amicis,gratifquefibihominibuspepigiffet,obliuifci nonanimaduertunt, quiatis apertdocet, nond* more blc
videretur. timoreDeijautfeniilijautfiliali.feddetimoreinimi- aSawr- j
Memorari teamentifui fanili.] VtfancSH foederis fin corumagi, finquo elTemus Dco liber feruituri.
, cum illis initi rccordaretur. Explicatio eft, vtmod Theophylafti non probo fententiam, aduebium
'Gr^cif- diximus, fuperioris fententta. Gracifmus quoque ffiaxfint /iwer,cumparcicipiop<r9'c7af liberatiiun-
mir. idem.rccordari.id eft,vtrecordaretur.Reminifci te- gentis quai cntentia fit, nos alias non fine timorc,
a Lib $. ftamenti fui fandi,vertitlrena?i interpies ".Quid au- id eft, non fine peticulo, non fine bellicis cladibus,
<ap.11. tem teftamentum vocet, ftatiro explicar. . .. . non fine fanguinc liberaros fuiffe, nunc vero fine
105. 73" <p* iurauit ad Jlbrabam patt ern ne- vilo timor, ac periculo liberandos. Acutis vidit
Qupd fit rum.] <ajt ct2&ii '-mniff. / , locus fenfu Euthymius hyperbatone(Te,eomodo, quoexpo-
hociufiu- facilis, verbis difficilis. Iufiurandum Graecacni- fiiimus , refoluendum. Qnandohocfaftum fuerit,
randum. tiuus eft, vnderegatur non appjret.Quj.dam vitium perpetua Ecclefia? vexatiofacit, vtmerit dubite-
fufpicantur, deberque pro cfwc, Spx. legi, jd eft; mus. Siquemadmodumdocuimuse, nondecorpo- tVeif.71.
iurifiurandi,quod,& faciliserror fuerit vnius literas ralibus, fed defpiritualibus hoftibushocintelliga-
in literam firpilcm mutationc : qudque genitiuus mus,quemadmodum omnes fere interpretes intelli-
Ncmpeu. etiam praeceflerit JiaSmut reftamenti, Vt appofitio gunt, (ententiaeftfacilis,&ali)sScripturlocis ex-
n . eTe videatqr. Memoran tehrnenti fui faneb, iurif- plicata. ATd/'re,inquit, timere pullus grex/juia complacuit Timor
iurndi, quodiurauitad Abraham. Vtcndum hac fatriverodarevobtsregrmm,inftif,8CiCondite,egovici multiplex,
coniecturaiudicarem, fi effet neceffarja^alicuius mundum , tcf7rtw/i,inquit Paulus h,qmaJieque mors, "oa'V
codicisaufloritateprobaretur. Carteriim,quid atti- eque vita, nequt Angeli, peque pmcipamt , eque pote- | *^
net locum corrigere,quem poffimus aliter interpre- flates, eque yirtutes, eque inantia , eque futur* , ne- jg,j9.
tari? qumque& omnes codices,& omnes interpre- que altitude, eque profundum , eque creatura alia poterit
tes aliter legerint ? Si liceretexerccread hunemo- nos fepararek catitate Dei, qu*e in Cbrto lefu Domino
Non licet dum ingeniuaa.multas non minus fubtiles coniedu- noflro.
in ceui- ras inueniremus, quibus non corrigenmus, inter- Quid ergo alibi iubet nos cumtimore &tremore no- ici.
gendis fa- pretaremrque : fed peruerteremus literas facras. ftram ipforumialutemoperaii '?& alibi, Fide *t, 0omodo
ens libns Aj- pripofitionem v$ icundm,intcllicendam effe r noli ahum [apere, fed time . Iubctnos nobistimere,
ugere. putant, iicut cum (jrarcidicunt tevrnv pro ^7fomv. non ab hoitibus. Nam horns quidem,non lolum per noftrjm
Qua ratione fenfus quidem facilis eft , & confe- Chriftumdebilitatus.fed vicusomnino,atqueliga- oprande
quens, yidfaciendam miferiardiam cum paribus noris, tuseftl. Non tam illein nosinuadit, qumipfi nos beamus.
& memorari teamentifuijanBi ccimdum iufurandum, in illius manus damus. Circuit quidem tamquitm Leo i Ai Philip.
quod iurauit ad Jlrabam patrem norum, id eft,ficut iu- rugiens,quarensquemdeuoretm, edligatuscircuit,qua- *-J[l'Rom
rauit Abraharoopatrinoftro.Qiveraadmcdum Ma- lesfolentcircumferri vifi, nec morder nos poteft, u 1&
VctCtf- rii dixit*, cntlocutus e adpatres mrts sibrabjm&fe- nii volentes, & quodammodo prouocantes. Q"j 1 ..
mini eins in ficuld. Alij hoc iungunt cum verbo fe- inquit, equi Vobis noceat,fi boni Amuiatores fueritis " 1.
quenti , daturumfe nobis , vt infus fit, Trlemorari te- Vera eft Chryoftomi intentia, neminem l*di nifi m *-Pc*
mentifuifaniifSc lrcu 'fr , dare nobis iufiu- feipfo. dira ifi
randum, quodiurauitad Abraham pat rem norum, id eft, 75. lnfanBitate&iuflitiacoramipfo,omnibdiebuno- fep[0
vt recordaretur teftamenti fui ini , & vt nobis flris.] Non iolm declarare mihi videtur.quomodo n i.Pcci.
prftarct, quod fe prjrffiturum iurauew Abraha- Deo,quemadmodmdixerat,feruiredebeamus, fi - it.
mo patri . Q^odnimis mihi violentum vide- cut Beda, & omnes fer interpretes exiftimant: fed V>> .1
tur,&quia dura traitftio eft, Iufiurandum,quod iu- ** etiam Eu gelium legi tacite opponere.&cuiufmod i pletfl,u
rauitad Abraham patrem noftrum, vtdaret nobis, fit vocatio vita? Chnftianx, breuiter indicare. In vc- Euangelij.
& quia <fw of dare iufiu randum, id eft, praefta- tere nimirum lege, qui Deo feruicbanj,non tarn in 0
re quod iureiurando promiferis, nefcio an quif- vera fanclitate, atqueiuftitia, qum in vmbraqua-
quam Gra:cloquens,dicerepotuerit. Theophyla- dam iutitiar,acnc:itatis,id eft,iniuitijsc.trms,vtlo-
tus,& Euthymius referuntad verbum pnecedens. quiturD.Paulus0,feruirevidebantui:in Euangelio .?.
Recordari, vtlitmetathcfiscafus,& idem verbum vero,nonin vmbra,f din veritate,noniniuftitiacar- '
quod paulo ante genitiuum habuit, nunc accufi- nis fed in iuftitia fpuitusferuitur. ^f;rt>,inquit^)er4p, p Iub.+,
tiuum habeat.Cuiuffnodi figuram fupr notauimus Cfnunce,quando veri adoratores adoubunt Vatreminftiri- 4.
<c Vcif jj. c,cut locuttuc ad patres noros Abraham, Cfeminieiui tu,&veritate. Atquehxccft vocatio vita; Chriftianr,
tn ffcula. vt pi\,inft,& iuft viuamusin hociculovTheo- q i. Thcf.
. Ego fie intelligo, vt fit appofitio, non vllius qui- phylaclus,& Euthymius fanftitatem.&iuftitiamita 47.
Appofitio jtm vcrbijfed totius pricedentis fententia;. Adfa- diinguunt, vtlii ctitasad Deum.iuftitiaad homi- Ki Tir,t'
fcntentuB citndam mtferimdiam cum patribtu noru, iuurandum nes fit. Itaque his duobus verbis, vt alij quidarn ad-
quodiurauit ad 'am patremmrum, id eft, quod eft notauerunt, vtramque legis tabulamcontineri. Ma-
iufiurandum illud,quod iuiauitad Abraham.Atque E gis mihi probabile videtur,vt iultitiageneraliter ac-
adhunc,nififallor,modum,intellexitBeda.Ad quod cipi.ttur,omnmque virtutetn,etiamipfamin DvUm
autem iufiurandum Abrahamo praeftitum alludat, pietateni comprehend it.
alia eft qua?ftio , ad quam rct Theophylatus re- Coram /f/.jOmnesficinterpretanturjnon fil,non
d Gen. ti. ipondet,adillud allufionem fieri ,>ermcmetipfumiu- fimuljt, fed ver, non folm hominum, fed Dei
**.i7.i8. rauifdiett Dominus, quiafectibdncrem&nonpepercitfi- etiam iudicio,Theophylatu$,& Euthymius. Phra-
lio tuovnigenitopropter me , benedicam tibi, Cr multiplcalo fis quidem Hebraica *, id proprifignificat, vt u-
fementuumcutcllascali,&velutarenam,quxeinlitto)e pr ' expofuimus ; fed tarnen hoc loco maiorem r Vctf.
mart,poJfidebit fernen tuum portas inimicorumfuorum,cjr be- quamdam vimhaberemihi videtur. Opponitenim, no.
nedicentur in femine tuo omnes gentes ten*. nifi fallor, legi Euangelium. In lege, homines non Le3 K
74. Daturumfe nobis,] Explicat, vtait Euthymius, Deum,fed Moyfem,autalium prophetam,vel icer- ^"c"0
quid in illo iureiurando contineretur,nempe fore,vt dotem videntes,Deo feruiebant.In Euangelio vero,
hoc nobis daret, hoc nobis concederet beneficii, vt ipfum intuentesDeum, id eft,Chriftum, quia ( Fer- f ioan. j.
libtratideinimicorumnororumpoteate, netimore) id eft, bum carofatlume, <"babitauit in nobis. Itaque omnes .
CAPVT SECVNDVM; . *
5>17 comment: in lvc 918
opinor, quia ipfum per feSaluaroris nomcn fpldi- A erat,poter4quedercpra:fehti,certo, & aflcuerter.
dum,& Ixtum erat,& falutem expedantibus iucun- cuiuis loqui:tamen poterat mater,antequam pa
dum auditu,& gaudium illudmagnsquod promi- ftores venirt,inderemouere,&aut materno amore
ferat ArigeJuSjpr fe ferens.partim vt ad prophetias in vinas accipere, aut alibi poner : quod fafturam j L . ,
illas alluderet, quas paulofupr com em ora u im us, ri efle,Angelus diuinauit.Atque hoc sfu pria- chiift.
quib'IudaeisChriftusSaluatoris nomine promiflus nns dj& Euthymius intcrpretantur , eflque e fimile e Li.i.Reg.
fuerat.Quod ait, To/j,perinde eft.ac fi dicatjud jis admodm exempl, vt probaret Sauli Samuel,vera of,
quibus promiiTus erat, fed habet aliquando maio- effe.quedixerar^&fibi diuinitus reuelata,hoctradit
rem vim , qum fi dixiflet, IudaHs. Maiore enim fe- fignum, um dbteris htdit me , inuenies duos yiras iuxra
ritaffeclu paftorum nimos cum dicit , yobis , quafi fepulcbrum x\dchtl inmbtuBeniamin in mendie , dicntqut
illis veniffet folis. tibi inuentdfunt dnd,ad tptas ieris perq unendas. 4I
Qtnr Chriflus D*WMw.]Chriitus ille verus Deus, Maior qusftio eft,quoroodo potuerit tam facile QuomoJo
quern Iudzi omnes expeftant. Defcribit Chriftum paftores locum inuenirc,cm Angelus ttum dixe-P***01""
rit.inftcm in praefepi pofitumefle,nec,inquo prae-?ue 1
Angelus omnino talem , qualem Iudzi venturum
fperabant,vt probet paftoribus (dem fuam, fe non jj fepi effct.declarauerit.Credibile eft,Angelum loc potucimc,
ehtjfti di- vana,fed certa,& explora ta nuntiare, atque iis con. omnino paftoribus defignafle,&quodammodo de-
umitas ex stanea.qusludxis credertur.Re& ex hoc loco iHonftrafie digito , fed nimirum Euangelifl i dftu-
hoc loco
piobatur. Chnltidiuinitasprobari poteft Cum enim Angelus dii non fuiffe,vt omnia Angeli verba , fed ea ttum
Chriftum Dominum vocat,Deum eTe fignificat. quae ad rem maxime pertinerent , quaeque myftcrii
Jn cutitAte 2X</.]Potuit Angelus breuiiis dicere, Jn aliquid praEfeferrent,recitaret,qualeeftillud,qud
"Bethlehem , fed voluit ctiam ea ratione Chriftum de- in ciuitate Dauid eflet natus .quodquein prxfepi
feribere, & eum,de quo loquebatur^ver eTe Mef- eum inuenturi tflcntjquoiumalterumad defciib-
lam fignificare,qui & in Bethlehem , & ex genere daro perfonam veriMefllaE,alterumadfaciendam
nafeiturus erat, ideo & vrbis , & Dauidis nomcn diftis fidem erat neceflarium. 41.
expreflir. 15. Et fubitifttld efl cm ngele multitude "^2jg
Ii. Etbocyobisfigmm ; Inueme'is infantm pdnnis in- .fet/f/f'i.]Militiam cleftem,AngeIorum multitudi- jeit* *p- '
uolutum ,&potwninprifepio- ] Vt probet Angelus, nem vocari,dubiumnon eft. Soient enim Angeli, . '
fea Deomiffum efle, verique nuntiare, fgnum ad- qui incelo funt, Dei milites appellari f,fiuequd flob.ij.j?
hibet,id eft,argumentum,quod fidem faciti fie Ga- Deo,tamqu duci milites obediant,vt Beda aitifiue
briel dixit2achariap,3,E/firf eris t4cens,&nonpoteris lo- quod iis etiamad gerda bella pro militibus vtatur
uiyfrjueindiem,t]Ho bdcfidtitSic Maria; b,Et ecct EUfd- Deus,vt ex Daniel eg perfpicuum eft.Quamuis alio ? ' *'
tetb copita tud,Cr ipfd tocepitfilium in ferieilutefud,& hic quod fenfu, militia cosli in litterisfacris h idolola- 4, ^
menfisfextus eft illi , quA yocdtur fterilis. Sic ille alius tria infamis efle foleat,fte!Ufque fignificet.qus pro t. mi.,.?;
jd.' .}6. ngelus Gedeoni duplex ddit fignum . Diisvaniflmishominibuscolebantur. Multi , &
37- lllud mouere le&orem poteft, qud fign ipfum, noti funt loci.
. '2* . quod hoc loco Angelus tradidit.non fatis cert efle Duobus nom in bus Euangelifta Angelorum mul-
saluatou's videatur. Quo enim modo fequitur,mfantem ilium titudinem exaggerauit,&qud non fimpliciter An-
quam vcru, Saluatorem efle,quia pannis inuolutus,& in praefepi gelos,fed militiam, quafi magn Angelorum exer-
ftccrtuffi. pofitus erat ? Inde potis proba ri poff videbatur, citum appellauit,& quodmultitudincm fuifle dixit.
humano quidem iudicioremzftimntibus Salua- Quod ait,multitudinem Angelorum c priore An- |*
tore non cfle.Nota; funt ex Ephefino Concilio fa cc- gelo facbmfuifle,interpretari poflumus,aut multos Angcloi
tisNeftoriinegantis, feDeumbimeftrem, trime- alios ccelo venifle Angelos,qui ant non vnrant, ^nalu.
ftrmve vocaturum,Quidam hoc fie interprettur, vt eda,& Euthymius intelligunt-'aut , quod mn gis
quafi Angelus non dederit fign, quo fibi paftores probo,multos alios Angclos^qui ibi c altero pnus
crederent,fed quoinfantem dignofcert,& abaliis, D erant,fednecapparebt,nequeaudicbtur;autap-
- fquieflent,infantibusdiftinguert.SicBeda;/OT- parre, aut audiricertcpifle. Subit autemdi-
td^um,mqmt,folertms^ucdgtiumndti SUuttris ddtur, " cit3qud deimprouifo,autapparuerint,autaudiri
infdtem rmTyrexceftum oftremedfdnmffipidtUtitihu in- cperint. iDeu.i7:<:
mluttaninoninemdtis dureftrdtoriis,jedinfrdfefibus inue* E pertinebant omnia,vt non vno tant, aut duo- & ^.ij.
mendum.Ali) gnumhoceifc.quodCnnftustamqu busteftibus i, in quorum tarnen ore omneverbum _ .,44 |
Veritas debuit figura; refponderejin veteri aut Te- ftarelex preipiebati fed omnium fer Angelorum 52n
ftamcnto.duospotiflmmhominei, Chriftifigur teftimonioXhriftiortus,Saluatorifqueomciu pro- (ttiscbritii
fuiffe,Moyfem, & Cyrum ; vtrumque autem , dum baretur,rectqu e feribit Cyprianu s kTtJultiflicatur te- adhibctur.
infans effet, in fumma inuentum fuiffe paupertate. Jtes,miluidcalefhscocUmdt,creditpdftortim cmewy& txul- J?M*
Nota vtriufquehiftoria eft, altera exfacris, altera f.Redetiaro Bcda,& n minus ad mores, qum c
x prophanis auft oribus. Bernardus ctiam in iis eft, ad fenfum huius loci accomodatc^ne.inquit >endn-
jui paupertatem,tamquam verum Saiuatoris fign geli^dnttmntiendtum inCdrntDeum/nexmultitttdomiliti/t
iaupertas datum fuifle putt. Quod eomagis arbitroradmo- _ caleftis dduoldnsjconionoinldudemcreatcris ore prorumpit,yt
ft verum. ^ res , qum adliteralem,quemquaerimus, fenfum &fmficutfmperobfequiideuetiomcmCbrifioimj>enddt,&
ehriili fi- accommoda tum. Sun t qui ex eo,quod Angelus di- nosfuepdriterinftitudt exeplo/pMtiesyeldliepsfrdtrumfd-
jnuin. cit,pofituminpraefepi,colligant, praefepeillud ,in er* nuditionisytrbisinfonumuyelipftleBdJme duditd/aut
quo Chriftus iacebat,cclebre,&valgci notum fuifle fietdtisfunt,ddmtntem reduxerimus, Deoftdtim Ludes, ore,
<juod, nulla alia adiefta loci notatfbne , paftores, corde,& opere reddendo}. Angelo^
vbi locus eflet , intellexerintjidque ex Brocardo 14. Clorid in dltijfms Deo , & in terrdpdx homimbus rumhym*
confirm ent.Caeterm Brocardus non fcribit,quale, borutyolmtdtis. ] Breuis licet fit Angelorum hymnus, nus.
qumve celebre fuerit, dim Chriftus na tus eft,fcd multas tarnen habet difficulta tes.' Illud confit, Dei
qualefuafueritaetate. laudes in eo cani,eiufque duas efle partes alter,in
"**. Sic igitur exiftiroo,fignum quod Angelus tradif, qua de Deo, alteram, in qua de hominibus agatur.
Sftstfiea' in co confiftere,quod futura pratdicat.fore, vt cm
illud. U eb paftores venerint, infantem in praefepi pofitum Tres alii facmnt,vtG/eW<<w dltiimis D,vna fit;br-;
^ Itera \ln homimbus bondyoluntds , quemadmo-
inucniant, qud.nifi Deomiflusfuiflet.fcirenon dum GraEc legitur3tcrtia.Quam opinionem poftc
potuiflct. Nam etfi iam tum infls in prefepi pofitus refutabimus.
9*9 CAP. . DE CANTICO ANGELORVM. 930
In prima igitur parte illudfolmdubitatur,fmtne A ceffiiTet,ficutdecIarauerant, Deoacreffiffegloriam,
hie verba optanrium,peccantiumve Angelorum,an Qnidautcmacceflt, quod pluris faciendum, m a-
annuntiantium,id eft, an Deo Angeligloriam op- gifque pridicandum eilet , qum quod pax illis
tent,quafi dicant i Gloria in excelfis fit Deo , an an- cum Deo eiet conciliata ? Eftque hoc ccnfiietudini
nunticnt, tanquam (idicerent; Gloria in excelfis eft IcquendiSciipturarup confentarieum. ty/r,inquit
4. Deo. Multis intcrprctibus,optantiumeireplacet, Diuus Pbbljs,e pax nofira,e]mfecit ytraque ynum u, Le- nBpfciJa^
YoxcltAn- quod,vtaitLuos,Deum Angeii laudarent,qui ve- gem mandatorum decretis euaatans,vt duos condatm fe- /''j*:1*
gclotum ro laudant, optandi modo vu fcLant. Atqui inde tnetipfo,tnvmtmnouumbminem,fdciens pacem-.Cr rccon-11' '
,00U* ,n " ego conti ario annuntiantium elle probo, hit enim eiltet ambos in corpore , Deeper ,innr(censini-
optauum. laudare,non,bonaei quilaudatur,optarc,quaenn- micuiasi emetipjo : & veniens euangeli^auit. paam vo-
dum in eo fint,id, quae in eo iam funt , pra.dicarc,vt bis , quilongifuiis ,<s" pdcem iis , quipropi. Q^riiam per
abaliis cognofeantur , aut apud fc cert confitcri. ipfum 1> aeeeum in ym jpm u au fairem,
Omnes Pilmi exemplorum plenifunt , qui cni 6c,xiu.catiergo exfide, pacem habeamus dd Deum , per x aj ;
D cum maxime laudant , res ab mirabiliter geftas Dominum norum lefum Cbrium,perquem, & habemus dC- j.i.i.
pfit oj. commmorant . Prsterc canentes Angeh.ea quf g eeumperfidem in gratimifiamjn quaamus- Atque ita
kioi. ' priore Angelo dicUfucrant, proculdubioconnr- Nicetasinterpretatury. yinComm.
marc voluerun:. Illc autemnondixerat, quodfum- Bon' yolw/tatis.]Gr.vctboaA voluntas.Eft aut noMt.t'.de.
rum erat , fed quod iam erat factum Annuntiauerat, ivAti* propri,qux ab Hebraus vocatur w/, ^[chi' bc'
Saluatorem natum eilc:crgo & ifti nihil Deo optant, nifi quod tyn retjon , in icriptura facra , & de Deb, *+>
iedeum ob milium Saluatorcm laudant. Adde, & de hominibus: U/s*/' ver .quantum equidem <^/S/
quod Icq ;ient;a vLx optan. is eifc poifunt , Et intertd obleruarcpotui,feredcfoloDedicifo!et:fignifi- infenpeura
pdxbomimbu , vtiliipfiauaorcsconfitcntur. Atqui catenim bonam Dei ergahomincs voluntatem,&, quidfit,
vero fimile profet non eft, tarn paucis verbis,tan- quam vulgo vocamus, gratiam : quod vetusinter-
topeielaudandirationcmfaiftcmutatam. Ita etiam pres iblet reddere beneplacitum,ficut verbum <;-
Quid fit Theophyhctus,& Euthymiuscxponunt. XHV beneplacerc '. zEphef.i.j.
gloni in Sn\uscrgocft,C:loriaindljflmis,de,incctlopar- Cxtcrm duplex hiequaeftio eft, alter quomod 49.
akiffimii ta eft }eo hoc eft , materia lorificandi Dcum An- legendum, altera, quomodo verba iungenda : ex his Q^omocl0
bLib i dc S-^S4U" 10 cclo funtjChriLlo nato,cxhibita eil. Ita- enim duabus rebus fenfus huiusloci colligendus eft. fa^^
fer Dom.in 4UC nnn 'ungo illud,/ji/JmM,cumDfii, quafi len- Otnnesnunc Gra?ci codices habent vJbic*, bona
mon e.io. fusfit,Gloria Deo,quieftinaltiffimis,qacmadm- voluntas, atque ita omnes non antiquiffimi Grco-
c Deut. ji. dum quoHam intcrpretari video, led in altiffimis, rum interpretes legunt, Andreas Ierofolymitanus,
jlob.if i; Gloria eft Deo, id eft, Angeii, qm in altiffimis funt, Nicephorus, TheophylactUs,Euthymii:s, & hi -an-
&i ! eumiauc^nt.auclaudent,vtexponjtDiuus Augu- tiquioi Gregorius Nazian7enus Sed nun dubito, a 0rat t
d infer de ft'nus K.*Soletenim caelum pro Angelis,'ficut terra multis fretusaUCtoribus alnrmare,Gracos nunc Pafdu.
hudibuj B. pro hominibus accipi c. dicesihoc loco eTe corruptos , legendUmqueelTe G sci co-
Mari*. Et in terra bomimbus voluntdtis.] Sunt qui vAKdf voluntatis , vt noller legit irtterpres , cu- d c 4 cor-
iLibie.ii. duo.vtpau'.o ante dixinlus, in his verbis membra ius magna profcfloauctoritas effe debet : &omncs * '1' >*
InComm Jifjineuant & , px hmimbus bentyoluntds: fere antiquiffimi aucbres Latini iimul, & G a;ci ">
i Hm. m, . . . . Origen. ;^. Cyrillus *,Ambrous<J,S< qui fu- 1,'cnfum
lue. it. bona enim voluntas, non bonx voluntatis Graece
Tuft.de eft. Sic And -eis ierofolymitanus i , Niccp iorus % pr cita ri funr,Aupu!Hnus,Ca.'farius,Lco, & Grcgo- ^'JK"tt'-
nit.Bom. Theophyladas, & Euthyraius f. Ego vnum untm n j d j / f\ bHom.in
rius,Bcda)Bernardus.R.atioqueipidocct,ita effele- Lucami5.
ib t.de m;mbrumc!Tc arbitrer, vcbuftior^s fecutus aucto gendum. Namquis quxfoinfus eft, in hominibus cinLib.d'c
. ,.. reSjOrigen^mt;, Cyprianum Hilariumi, Am jro bona voluntas. Exponunr quidam , Ei in terra pax ho- nar.Dom.
iLib.ide fium*,Auguft'numk,ScuerianumapudChryfofto- minibus, qu.Eeftbona Dei c'gaillos voluntas vt fit *Cat- >*
ftr.Dom.io mum^Cxfarium^LeonemnjGrcgorium %Bedam D oppofitio: fed hoc qum vilentum eft Prter- d Scrl l'
iDonte.c.io p,B rnard.)m^. quam quod, vt ante probauimus, non funt duo
Ilnfer.de Necfenten n fatis aliter confiare poteft.Namcui membra, fed vnum,quare nomen pacis ncceffario
L'if"
Hom.it. , in terra.nili
' . hominibus,
_ pix efTe poterat?Itaque
* j i cum hominibus iungi debet.Itaque non poteft alte-
t $er. (. de J opponitur terra , D hommes.quod Deo gloria, rum fubftantiuum , nifi in icundo cafu cum iifdem
nitiniute. hominibus pax dicatur e(Te : iidem rurfus homines rect coniungi.
oLibr.i g. Angelis opponuntur, quod in ccelo Angel DA glo- Reliqua igitur eft altera quaeftio , qua ratione ver- jo.
hotfl* "am in cerra homines hominum pacem celebrare; baconiungendafinr,ideft,quonamfitgeniti uisbon* Ad <laoi
po Cornm r'^cantur- Q'J'$ crg ftnftis eft, Et in terrd pdX hemini- voluntatis referendus, ad pacem,anad homin;S. Qui- rcfertur
q itr. 4. in. Mittarous enim nunc illud roluntamAc quo dam enim ad pacem ref runt , quafi fenfus fit ; Et in .
tipl natal. poftediiTeremus. Adquos hominibus paxeffedi- terra pax bon.t voluntatis in hominibus, id eft , pax iunwtis,
. Sc citur , ad Deum; an ad Angebs,an ad homines ? Sunt ex bona Dei volntate , liberalitaique profeta.
f"flf!^" 4Uiid homines dicant,quafi fenfus fit,homines, qui D.Cyprianus* ,c Ambyliusf, & Beda E Bernar-c in rra ilb
nCariito P"$interidiffidebanr,venienteChrifto concilia- dush
, &vtarbitror, nemo non antiquusquidemJc
^ na-.Clu.
fcSer.i.dc tos* Nnnconuenit cum hacinterprctatione , quod " audoradliominesrefert,vtpax,non omnibus ho- f Serm.ij.
fiiiftoAn- infir,&apudM:tth4mnplede teftaturChri- minibus, fed fis tantm , qui bonae funt voluntatis, gin Com.
et.: fer. ftus iKtlite drbttrari, quid pacem yeierim miiterc inter- annuncietur. AfTentior, fed1 quo fenfii dicantur ho fanaAnd?
M.delaode, ram :1> pacem mitten, \ed gladium Venienimfe-
mines voluntatis, in eo mihi videor multis
bper at- p*r4rchc>inem adtterjus patrem juum, &ium dduerfus eorum , (non fine ratione diffentire. Putant enim il
uib. mdtremJ, & rmrum dduerfusfecrum [turn j& inimtci li , bonse voluntatis homines appellari, qui bonam
47- hominis dometei ems. Ali) ad Angelos pacem refe- habeant voluntatem , 8c ad recipiendam diuinam
KoBfnnt runt, quafi homines, qui pris propter peccatafua mifericordiam,& pacem illam, quaeannuntiabatur,
cttohmus Aneelisinuifierant.luDlatoper ^hriftum peccato,
parus mc- ... . .... _ '. r . , r , propenfam:quales illi ipfi paftoreseranr,quibulcum
tra,fedn reconcilian illi ! : que nadmoduin videntur Angeliloquebantur , vt iidcm omnes, quoscitaui-
'cap.it.ji. Cyprian' is i, Gregorius , 6c. S.-^erianus exponere. mus,auftores explicant; &quidem itavtAmbro-
fcap.10.34. Alijad Deum, quod migis probo. Credibdeenim fuis lignificari his dicat verbis pacem non debiti ef
tuft de cft? dechralTe Ange os, dum Deibeneficiumcrga
fe, fed meriti , quafi pax non quibufuis hominibus,
com. homines laudabant, quid eolucri hominibus ac-
fed bona earn volntate merentibus p remittitur,
1
951 COMMENT. IN LVG. 931
Quod fummo licet profcdum au&ore, imitari le- A ri praeferunt, quod ihtim fequatur. Et omnes quiaudie-
dorem nolim. lam docuimui hiJoniat non homi- runt mirati[unt. Atque ita Theophylacbis cxpronu -:
num , fed Dei erga homines bonam voluntatem i- eumdmque fenium carmine luuencus K exprcfir, Eua' '
gnificare. Difyergunt lat cleris vaga femina fama:
Homines itaqUe {cnis eft, Et tnterrapax hominibus boni volun- Mirantes laudantjatantes conupuerunt.
lontfit id eft , iis , quosDeus amauitjquiDeoplacue- Nolinuamenleuiterab interprete noftro difcedere Defeuditat
prxdelli- runt , quos bona Deus profecutus eft volntate. cm nulla prelertim neccflana cogat ratio. Senfus lUo Yul-
nati. Quibus verbis pradeftinati defignantur , non qud eft congruus , Cognouerunt de yerbo ,-quod dium em ^aw'
non omnibus hominibus Chrittus pacem attulerit Ulis ab Angelis,id eft, re ipfa compererunt vera fuif-
cm dicatD. Paulus pacificafle omnia ,fiue qu>. inter- fe,quae fibi Angel dixiient. Qjpd autem fequatur,
aadCololT. ris , flue qua in calo fnf1, & cdediFe redemptionem je- Et omnes qui audierunt miratifunt , potuitreftintclligij
lA0\ metipfum pro omnibus b, & pro omnibus mortuum ef- etiamfi ditum nonfuiet , id paftores euulgale*
qi.a m. ec, fed quod eius pax, atque redemptio non omni- quia ex illis ipfis verbis fatis poterat intelligi bos'
el*. Cor. bus,fed folispradeftinatis.quieamreciperevoluo- narraflequa; ab Angelis audiuiQent. iiotauimus in Hcket
4. runt,profutura eflet. Quia quospradeflinauit,whosvo- g Hebraorum idiomatis morem corum eTc, vtante- mus-
ii Ro.i.to. cAuit, & quos vecauit , hos & iuftificAuit *. Potisergo cedentia,& caulas taccant:confcquentia,&euentus
fighificatur, non hominum mrito , fed fola Dei mi- exponant
fericordia)atqueliberalitate,& vtipfiuspraedeftina- 18. Et omnes qui audierunt.] Paftores narrantes.quo-
tionis verbo vtar t vbx.AbenepUcitOy vt nofter ver- modo fibi Angcli apparuiflcnt, & c|uid dc eo puero
tit interprcs, hanc inter Deum , & homines reconci- nuntiaflent.
liatam efle pacem. Hoc enim eft,quod quafi hunc lo- Et de his qua dicta erAnt i paoribus ad ipfos.] Mirati
cEph.1.7 . cumcxplicansicribit D-Paulus, in quo - fnt deiis,qua; fibi paloribus dicebantur, de vifis
demptiontmper [angainem eius remifitonempeccatorumje- Angelis,& de iisqux fibi nuntiaflent. Greccnoneft
cundm diuitUs gratia eius. propofitio , Et , legit Ambrofius , & fententiam
15 . EtfaBum eft , vt dxfeefftrunt ab eis jingcli.] Docet rnagis viiktur impedir q um adiuuare.
Euangelifta,nonfuiiTe irntam Angeli orationcm.fed 19. Maria autemconleruabat omnia verba hac.]Omni*
perafifle paloribus, atque ftatim eosdevifendo verba paftorum;aut potis omnes res,quaeque ipa-
Chrifto deliberaflc. Vtile moribus noftns exem- ftoribusdeChnftonarrabantur,quiqueipiinto-
yi plum. Omnes infpirationes bona:, Angel funt, qui taChriftinatiuitate accidiife animaduertit. Pucant
Infpiratio- nobis Cliriftum faluatorem noftrum nuntiant. Ciim Ambrofius, & Beda, Mariam aliquod paloribus
nibusdiui- difceflerunt, cuntandum non eft , ne iniela in am- myftenum quod ante ignoraflet,didicifle.Oblrua- .
nis ftatim mum noftrum fana defideria refrigecant. Statim bat cert,vtopinor omnia, non quafi filijfiii ignara Ma7iaali-
randura6 quaerendus Chriftus, qui non nifi in Bethlehem, id myftcrij, fed quafi laeta nouisfignis, paftorumque qnedi pa-
eft,inEcclefia,&mprefepi,idcft,infummapauptr- teftimoniis confirman, quae ipa pris ex abriele
tate,infummahumilitateinuenitur. didicuTet. Hoc enim eft, quod Euangelifta dicit: yfterinm
Et videamushoc verbttm, quodfAcium eft. ] Ambrofius, Conferens in cordejuo, id eft , fequentia cum preceden- 1 '
fSer i in ^^eda &Bernardusf, Vtrbum hoc loco Chriftum tibus comparans , & magnam omnium ad eiufdem
cntica ipfiiminterprctantur,quodir<<fwprwfi'pw4|p/Dfi<, myfterij confirmationcm, & fidem , confenfioneai
g loan i.i. S & quod carofactum eft,& babitauit in nobts,b & dequd animaduertens , quemadmodum exponit Euthy-
h rtoa. 1 14 quemadmodum paftores, Ioannes etiam dicit *,qW mius.Omnia verba hare quidam, vt Theophylaftus
i i.Ep.c.i.i. yiJtmw oculis noris,quod Audiuimus , & manus noftra con- refert, interpretantur, verba paftorum cum verbis
\3~\dabar, trcilaueruntdeVerbovitaannuntiamusyt'jisSzddxibium Gabriclis conferens1. Alij melius, omnia Co- Icap.i.j:.
bunf ro"t nncft>'*'f''^,"',Prorcqualibetponi,vtfa;pemonui- lm,qua;dicebantur, idetiam quajfiebant.faluta-
apuy re* mus.vfitato paflim Hebraiimo, quem Sc Euthymius Dtionem Angcli, conceptum fine viro, partum fine
b' xoi Tfi- hc animaduertit. dolore, paftorum aduent um , & quxab illis de An
num. Quod Dominus ojlendit nobis.] Quafi dicat,ne Deo in- gelisfe vifis,auditique narrabantur, Euthymius
gratifimus, quandoqujdemtantuminnosillecon- Theophyla<us,Bernardusm.Beda vero , cum vete- in 1er in
tulit beneficium.vt natum nobis Saluatorem perAn- ribus prophetiis Mariam qu fiebant, contufle pu- Ua vba
gelos oftenderet. Tranfeamus ergo , felinemus, fe- tat. Qm fAnc?*sjnq\iit,Scrij>turas legerat, & feiebatpro- AP0C-
quamur.quvocat, Deum. Sic etiam apudfedicere phetas, conferebat , qua ftcumfuntaa de Domino, cum mJfgT
oportet eos,qui Deo ad meliora vocantur. his,qua nouerai* Trojihetis[cripta de Domint , G" collatA ad *
jj 16, Et venerum feftinan' es ,& tnuenerunt.] Duo his inuicemcogntuit inflar caleftium Cherubim,[ociafifi vultus cal.
Duo hc verbis Euangebfta indicare voluif, paftorum dili- luce concordia. Dixeratenim Gubriel,'ecce conciptes invte~ f-
notan:ur,& gentiam cm felinantes venifle dicit:& eorura,quz rt, & paries filium. Tradixerat Ijaiaso, ecce virgeeenci- Maria Tir-
qux fnt. ao Angelo ditfl.i facrant, veritatem, cum dicit,inue- piet, r parietfilium. Prxdixerat TAiaas afilias Sion in ford^fiL,'"
niflepuerum pofitum m prafepi, ficut Angelus di- turre gregis aduenturas, tr foteftatem primam tuncejfe ven- conrulem.
xerat NotaruntOrigenes^mbrolius,& Beda.quod turam Dicebant paftores ,jupemafibt ciuitatis in turre grrgis o Luc. 131.
, Sc litcrale imul,& morale cft,ide paftores inuenifle apparuijfe cohortes , qua canerent chrift*m. Legerat 0 eaP- 714
Perfona Chriftum, quia felinantes venerum. Quodatitem Maria^BoscognouitpoJfeftoremjuum,^ afinusprafepe Do- P*i:n-4
quo vil dr, dicic Euangelifta pofitum inprafepio, Ambrofms3ic Be- tnmi[ui.Ftdebatinfraji'ptDetiumvAgientem,qmhomi-^- '''"
f ^Ql~ d*^'^3 abAngelo confirmare dicunt, mediocre, nesfaluat,AC iumenta, & in hfingulis , atque huiufmodi
dem* " " Ambrofius, jW tibi hoc vide exemplum, non conferebat , qua legerat, Cr comparaba! his, qua audiebat,&
vilisperfonapaorum. Cent qovilior adpmdcmiam,eoprc- yidebat.
tiofior adfidem. Kon gymnapA choris refertafapientum, fed , Quod dicit in Cordefjuo, indicat apud fc omnia ibr- _ t*\
plebem Dominusfimpticem requifiuit , qua phalcrare audita, uaiL-,nec in vuleus indicauiile. Singulare h umi lita- Ur dlc!c
c?fitCarenccnet:JimpltcttdsemmquaTttuy>onambtttode~ us, atque modeltia? virginahs exemplum, quemad- fuo.
fideratur. modumadnotauit Ambrofius. )>Jf4mw,inquit ,fan-
17. Cognouerunt de verbo.] G rice fts^aieiw amb- clam virgints m omnibus caflttatem , qua mm minus ore pu- rlnfer.ilb
guumcil Verti enim poteft,autfow)K/,vt nofter dca,qumcorpore,argumentafideiconfercbatincorde.]idem nrcrb
vertit interprcs,aut diuulgarunt , vt alij quidam inter- Bernard s 1 obferuauit. ..
prtes noui tranftulcrunt. Virumquecongrucntem 10. Et.reuerfi [um paflores.] Videri poterat, non si*~
lubctfcnfum : fed quidam ide pofterioremprio- magnopere necellarium , vt Euangchita diceret,'^-,
riiitinuU.
5>J3 CAP. II. DE CHRISTI CIRCVMCIS.ET PTl^S. 934
paftoresadgregemfuum rediiffe, fed proptert di- A aliarummulierummore purgari. QuodetfiOriee
xit,vt oftcnderct, omnia fui flTccompIeca,qucmadmo ns credere nonhorret , horrent mrito pij omnes
dum illis ab Angelis numiata fuerant,& vt ex eorum auctores, horret aliqua rcligioneimbutus animus.
gaudio declararet,verafuiffe omnia,quseiplsb An Quid enim in ea virgine effe poterat , quod purgari
gelis dicb fuerant,quando tam lani , quafi compotes poffcr,qua;Deum fine viro conceperat , finecorru-
vori rediiffent Hoc eft quod dicit, In omnibus,qvA - ptione, fine dolore pepererat. Itaquefiiurifperito- Hatcrcg.
dicrant,V yiderantjkut dtwn e adilles. rum regula vera eft, ibi legem locum habere , vbi le- p
Ii. Etpofiejum Confummatifunt dies t,vt circumeide- fis ratio locum habet, lex ilia Mods in Maria nullum "yom
returputr.]] Intelligendum : circumeifus eft, ficut lex abebat locum, cmeius in ea ratio locum non ha- mularios.ff]
acap.M cipiebat,vide qua: diximus fupr a. beret. Ratio enim legis, qua mulier port partum de pat.
Cur circumeidi voluerit, qui innocenscm effet, mundari iubebatur,erat, quod effet immunda Maria > notant,
Chiiltus circumcifionenonindigebat,quiriblct, facilque vero mundifima erat. rftrdo S
curcircum-akomnjkus refpondemr, exempli caufafeeiffe, vt Erat autem mulier poft partum duobusmodis 'elt' e '
cidi - noJ docerct diuinis parre legibus. Venerat enim, vt immunda.& politic, & moraliter. Politice quidem, ms.cx I ji.
.<-'7- ipfepoftedixit,<w/ff>//f/f/<</j/^/fre:baut,vt g ideft.qudattinetad externam veteris illiusEccle ff.adlac.ui-
folucret adimplendo,vt Orgenes interpretatur. Et fia; politiam, quia poft partum blet diu purgari fin- liaIB-
ficutvolit
1 fieri exrauliere,ita
'' voluit fpontc fu fieri guis, qua; res natura fiia turpis eft, etiam cogitatu : & ^/ulier
AdGaUt "ublegec. Alij dicunt,noninfua, fed totiushumani voluit legiflator mulierem certo poft partum tern- p0ipanum
M ' generis perfona circumeidi voluiffe. Inquemfcn- poreimmundam iudicans , horroremmanns iniiee- jmmuuda
Chriftu* fiim exponi Beda : t\ede.nptor , inquit , nofler/jui vtpec- re,nevxoribuseotemporevteremur,vt&illosho- lege habe-
Bon in fu, C4tjl tnundi tolleretfiae peccatoyenit in mttndum, peutfuo ba- neftioresredderct,& mulierum infirmitati eonule- iUI
in - { -r u noyf Ytmcdia, pncurauit , id efl, nefirts abluendts ce-
ret.nec imbecillo adhuc ex partu , & frafto corpore
entris leribiu,4tarum,(]U4JubtttJauacujCon] ecramista eitam ctr- nims libidinofis, Se intemperantibus maritis ve-
petfona Cumcifiont, tjUdmjuf"Xpit ,nonfuA, iput nulla erant , admiffa xarentur. Moraliter autem cenbatur immunda co
circumeii pur*amt , fed noflr* in-ti natura: yetuatem doeuit innouan- rara Deomulier, non qud fanum non effet ma-
'iem.tr nunc -videlicet em perfei yitiortm bepurgandam, trimonium, auteius immundus effet vfus, fedqued
& in nouijm a dufigmficaus.ab ipfamultifaria: morula, perconceptum ex viro originale in prokm pecca-
4CmortispeepenitMeflerednr4nd*m.' tum traduceretur,ficut dixit Dauid i, Ucee enim inini- PL t<4
enmen eius lefusj] Grace / ' , & quittions cenceptus [, <? inpeccatis concepitme muer * Honj-8-
ytCAtwm f.Coniuntio <2rredundabit,mfi aliquid in- , quemadmodnm Origenes , & D.Aueuftinus !'lJ:cu\.
telligatur.Intelligendum autem eft,quod paulo ant lexpofuerunt. Lcu>.
docuimuSjCircumcifiis eft , & e mmen eius le- Vtraque ratione Beata Virgo lege bluta erat.Nam .
[m. De nomine Iefus.quardiccnda erant, apudMat- eque (anguines illos fiiperuacancos & horrendos, Virgo pu-
cap.iti. thaeum d dixim us. Curautem in circumeifione no- qui mulieribus folent flu ere poft partum , I Ii fluxiffe jWiftanoU
tcap i ). mina infantibus poncrentur,expofuimus fupr e. credendum eft , qua; fine viro conceperat , fine cor- laLr"t (,nc
- i r ob partiin
partum
^Ha% ^i-"^ veC4tum e *b ^ P^Hftjium in yter concipere- ruptione,ine a peruone, fine dolore pepererat, & n in,n,unja
' immi
oomodo ' J Voluit Euangelilta docere, neque caftj,nec hu- in peccato,fed in fpiritusfin&ificatione &conccpe fuie.
2tvdCitu$ mano , fed diuino confilio factum fuile , vt Chriftus rat,& pcpereratChriftum.Hanc vim h.ibcre quidam
Uu, ita vecaretur , cm antequm conceptus effet, id putant , verbumillud Euangelifta;, fetundiim legem
illi ab angelonomcn datum fuiffct.Ratio nominisab Tvloy, quafi dicar, nonfecundiim vcritatem, fedfe- t
illo altero Angelo,qui apparuitloephf, reddita cft, cundum legem Mariam fuifle purgatam , id eft, non
tum. mi. & illic nobis explicata, quia ipfefdmmfacieiptpulum quod purga tiorrc indigeret,fed vt obfruaret legem,
fmm ipecctiseorum. D fie Atiguftinus m,& Titus Boftrcnfis crarcus Autor m Qnxit.'
l.EtpoflfmimpietiJ'mitdiespurgctitmseius.] Prfter- citatus D.Thoma. Alij ex verbis ipfis legis id pro- ^o.inLeu,
mittit Lucas Magorum aduentum , quem Matthus bant,qud ita lex habeat Taulierfifufceptofemineptpe- l-*.*
jcapvn. narrt S,is enim prior fuir,qum purgationis dies , vt reritmakidumjtmnimdd erafeptem diebusiuxta dies (.-
iljic probauimus. Atque eo fortaffe confilio Lucas timis menrm. Harrent in illo verbo , jufeepto femine,
pmermifit , qud de ea re Mattharum fcripfiffe fei- quafi Maria, qua; non ufeepro ex viro femine/ed ex
ret. Nam de circumcifione,& purificatione, de qui- Spiritufinftofineimine conceperit, immunda effe
bus nihil Matthiusdixerat,ip(e-diligentcr egir. nonpotuerit. Sic Titus Boftrcnfis, & Bernard us , 0 Serra. 3.
. Graec ' *5(,|" ', dies purgattoms eius, Thcophyla<tus,Beda in Commentariis, & Origenes de Puriic.
targitio genere fminino, id eft,Mari.x Qudam codices P.fiuc Cyrillus eft eorum commentariorum auflor. p 8.
vatixnon Grxci habent , 'j,mafcjjIino genere, id eft, Suntquibushic ratio non placet, qud Hebraic 111 Leuu?
htiftifjit. chrifti ,fed vitio manifefto : cuiuscauffim fuiffe fu- * fitjmftfl ein th.i^riabb,femimcauerit, ad verbum,
fpicor, qud puer proximcprsecefliiTcr.Alii codices id eft, fi fernen feccrit , fiprolemgenuerit : vocatur
lcgunt>i/7ii'ipforum)vt legit OrigenesTheophyla- enim proles ab HcbnEisaliquandoy-iT^rrrfW^femen.
us,&Euthymius,vtadimtrem, &filium refera- Iudicetleftor , dum modo tcneatBeatam virgineni
tur.Qud fimiliter vitium cft Genere enim formini- purga tione non eguiffe.
nolegendumeffe, dquefola matreagi exlege ipfa * Verba legis funtnKOt
:01 '
iltu cltltur D perfpieuum cft, vbi de folamulieris Ca'a11 ? '.'fchnckithifchrtuhvtialedch zachar vetmnti-
' purgatione fit mentio. De infante tantm dicatur,vt, b,fchihhth (jinulicrcam frminificaucrit, & p)cpercrit
fi mafculus hicrit,circumcidatur octauodie, de viro malculum imtnanda erit feptem diebus. vbi 3 cum , habet
nulla mcntio. Itaque interpretationem Euthymij vira partcula: fi. fie 1re. 5 X. is. UK 3 (hi giJtcra annun-
non probo dicentis, vxorum purgationem viriset- ciauero nobr, < annunciauero.
Himico- ianiibleretribui. Minus etiam illam Origenis, qu Cur ergo fiibire legem voluit ? Cur voluit Sc S};
tuaiudici iporuminterpretaturmatris,&filij. Quemaufto-. circumeidi Chriftus, qui cm circuroerfionis finis Cur . Vir-]
F*pole- rem cum fol cant incrcdibili faftidio ha;retici con- clet^ircumcifionenon indigebat? Refpondet Ber- Kol5gcm .
temnere, tamen errantcm hoc loco,qum alibi vera nardus . Quidcfl autem , qtibddicimus , Beatam . *"'.1 Pur'"
.
purificmt.quidyero ,, qtlbd
V .<ipfwn
^ lefum dieimus
. ncation.
circumct- ql^T^m,
dicentem iqui maluerunt.
(o. q tnjparuis
icario Defolaigiturmatrefermoeft, ac de illa ipfa , non di*.Emmuerbtdm mnindtguit tU.i purificatione , <juam nequt [.7,
i . Virgil figniheare Euangelifta voluerit , locum in ea Ule rcumafim. Kebis ergo & bic circumciditur, Gr UU
legem habuiffe,debuiffque, quafi effet immunda, purificatw, pnebentes excmplum penitentibus , vt i vi-
955 COMMENT. IN L VC. 5J6
tiis continentes p>nm ^er ipfdmcontmntUm circuncida- A tranimittitur,aniiTntio aurem,vt diximus,mafculifit
viuy,deinde commitsperpanitenAmpurificemur. \ quadraginta diebus,fcrmna: coginta.
4 Lex hxcerat,vtfi mulier mafculumpeperiflcr,per Quarrit D.Auguft. eodem loco, fi propter pecca- .
Lex mule- fiptem dies immundi effet , iuxta dies feparationis tum originale tranfmiiTum infilios purgabatur mu- An pro fi
ns puerpe- menftrua?,id eft eodem ritu , eodmquedierum nu- licr,cur non potmsfilijpurgabantur, cm peccatum "fi-
ioxplica- mero confortio hominum fepararetur, quo mulier, noninmitreiHinfiliiseQet?Reipondet,etiam ft- ^.4,^"
tUr\ dum menftrua pa^iebatiir/eparari iubebatur, ocb- liospurgariiuflos.ficenim legit, &iungit verba le- fjert
uo autem die infans circumcideretur , ipl vero tri- gisd. Cumque expletifuerint dies purifications fut profilio, dLeuit.it."
ginta tribus diebusmaneret infanguine purificatio- fiueprofilia,dtferet agnum armiculum in holocauum,& pul- 6.
nis, ita vt nihil illi fanctum tangere, nequeintero- lum columba , fine turiurempro peccato ad oflium tabernaculi
plum ingredi liceret. Quod fi peperifet fceminam, teflimonii, ita inquam Auguftinuslcgit & iungit,vt
vtrumqueduplicabaturttmpus. Nam primum erat hase verba pro filie, fueprofilia , non copulet cum prx-
immunda perqutuordecim dies, eodem ritu, quo cedentibus , fed cum fequentibus, vt fignifiectur,
menftruata mulieres immundc ennt.-deinde per pro filio, fiue pro filia kerificium offerendum, e-
fexaginta fex dies in iinguine purificationis manere queinfantes,fici;tmatremperfcparationempurgari.
**^n'huu *UDebatur* QU;E opinio eque ab alus auctoribus recepta eft,
ratio* U1US Solet huius legis ratio quxri. Ac primum cur pris eque cum textu verborum congruit,quo nequa-
per feptem,aut quatuordeeim dies mulier, qua? pc- quam obfcur fignificatur, non pro filio ,autfilia,
peri(fet,eodem modocenfebatur immunda, atouefi fed pro matrc.quia filium, aut flliam peperit, facrifi-
menftrua pateretur. Eius rei non admdm difficilis cium offerendum. Itaquefacilius refponderi poteft,
eft coniectura.Partusipfequafi genus quoddam erat inctificandis,atque mundandis peccato originali
menftrui, ex menftruo feilicet genus , menftruoin infantibus.aliud fuiiferemedium, feeminis parentum
vteroaIitus,menftrueeditus. Ideo eodem modo& fidcm,&oblationem;maiculiscircumcifionis iacra-
quxpepererat, &qux menftrua habebat, immunda, mentum.
elTciubebatur, eodmque feptemdierum fpatiofe- n. Sternferiptum e in lege Domini.] Alia hxceftlex
bleu. iy. parari . Si vero peperiffet fceminam, immunda erat quam habet Scriptura e. Vbi propter primogeni- ^j^'1*'1
i9- non iuxta dies. fed iuxta ritum fenarationismenftruq, tos in JEypto interemptos, vt eius beneficij perpe- Homlii
quia pluribusdiebu&qum menftrua, fed eodem ri- tuam ludai memoriam confruarent, iuffifntom-
c^u^fl.^o. tu mt imnvinda.Etli IXAuguftinusc , hoc etiam in- nia tarn hominum , qum exterorum animalium pri-
in Leuit. ' teriptem, fiue quatuordeeim, & inter triginta tres, mogenita Dcoconccrare. Sed pro primogeni ti s ho- pi^' ,
fiue fxaginra fecdics quod attinetad ritum purga- minum ,'aflumpfcrat fibi Deus tribum vnam Leui f. nica Deo "
tionis inrereife putat, quod feptem fiue quatuorde- Itaque hominum primogeniti ofFerebantur quidem confecrata.
cim primisdiebusadeimmurid.1 cencretur mulier, Deo in templo, & pretio redempti refumebanmr fNum..
vt quidquid tingeret, fieret etiam immundum , reli- parcntibus, quia eorum loco, templo Leuita: fcruie- -
quisverodiebus vfquead oblationemfacrificij,non banr. Primognita ver aliorum animalium, fimun-
quiequid tangeret. eifet immundum : ipia tarnen ea- da erant,fcrificabantur : fi immunda redimebantur,
tenus immunda cflet.vt ncque in templum illi ingre- mundis eblatis eorum loco s.Profert Lucas verba le- g txod.jj.
di,nequequicquam fanebim tanire liceret. Ita vt gis : Omne primogenitum adapa-itns yuluam ,fanBum Do- -&-.
hxc feparatio eodem modo ab illa ditferre videre- mino recabitur: id e, fintum erit , eo Hebraifmo,
tur,quo nunc apud nosmaior minore exeommuni- quem fupi h expofuimus,de quibus verbisad Chri- c,aP 1V-
cationedifferr. ftumaccommodandislolent orones &antiqui,&re- Ji*
'gf. fokt,curvtriquc dies, & priores feptem in ccnrioresintcrpretesdiiputarc.
Cur dies in ca qU3E rnafculum, & pofteriorcs triginta tres in ea, Q^dam foli Chrifto hanc legem propri conue- t%.
fornlna* qua;fcem!inmpeperifer,ficrintduplicati.Duascius nire putant, folum enim proprie vuluamaptruiffe, AnChrido
forint du- reicaqfasfuiiTc arbitrer, alteram naturalem, mora- D quifolusclaufaminuenerit. Jta Origenes', &Ter- folihs:1
plicati. lern alteram. Naturalem quidem, quod vtPhiloio- tullianus *,& Ambrofius,&GrcgoriusNyifcnusl,& ^
phi, & Medici tradunt, maculus in vtero quadra- Epiphaniusra,& Hieronymus ",&Theophyladus, locum 4. '
ginta diebus,fminaoftogintaformetur,animetur- & Euthymius , & Grxcusautor apud D. Tho- Kinlib.de
que. Quodubiumnon eftrefpexiife Deum, cum mam. Pio quidem fenfu hociftos au&ores dixifle carneChii.
raulicrem, quxmafculum peperiifet, quadraginta, credendum eft, idqi;e pofte docebimus : fed abu- . (
quae fceminam, oftoginta immundam haberi uiifit: tuntur tarnen coruirj/teftimonioCaluiniani, vtpro- exrcw*
At huius ipfius rei quaritur ratio, cur tanto tempo- bentChriftum verematris vterum apcruie , eique xeftamento
ieDeus mulierem immusdam elTe voluit, quanto abftulilfe nafcendo virginitatcm. H.rc enim inter collettis.
j, . - in eius vtero formatus,atque animatus eft partus. Ad alhs in numerabiles eorum etiam h rrefiseft, vtma- m Haerofi
da fueritU" eam quaeftionem , cm nullam lex rationem reddat, trem Chrifti in partu virginem fuiTe negent. Quod '78-
mul crura- non pofumusnifi ex conieura refpondere.Forma- & alios iam olim hxrctico$docuifle,&Epiphaniusp, *^'i c3t'
diu. turftusexmenftruinguinemulieris,quarecer- 8c Bedai teftantur. oflfclo- '
tifllmum fignum eft concepiTe mulierem , fi nec Nolim equidem dicere, quod viros nonnullos, eo.
morbo.nequextateimpedienre, menftrua illi fluere _ dooscertcl, atque Catholicos fine cuiufpiam re p Harrcfi
definanr. Propter fa Dguinemillurn, quo feetusante prehenfione noftra state dixilfe video , Chriftum 78 ,
partum in vtero formatus eft, mulicrnonfueratfc- modoquodam matris vterum aperuifle. Nametfi 1 ^oe'.'"-
parata, quia extra corpus non efluebat : poft par- pio dicuntfenfu, tarnen ad ea verba inuetx Catholi- " e9
tum vero totusfimul cum ftu exilio forma rocen- corum aures inhorrefeunt. Nec eos auctores vete- AnChrihs
(batur affinere, quare tot diebusfeparatur mulier, re^qui Chriftum vuluam, & quidem folum aperuif- Marias -
quot menftruo eius inguine in vtero formatus eft fedicunt, quafi damnatos erroris deferendos efie rum.aPe".
fotuSjfi maculus eft quadraginta, fi formina , c&o- arbitror, fed in bona m partem interpretandos. Non . fit. ""^
ginta. Moralis ver ratio elle potuit , qud cm facit ftisiudicio meo, quod refponderc quidam ~
propter peccatum originale in ftum tranfiniftiim lent, illos contra Marcionifta s , Sc alios haereticos,
pararetur mulier,tot diebusfepararidebuit,quot qui Chriftum negarunt verum corpus habuiife,id
peccatum tranfmifit. Tranfmifit autem peccatum dixilfeardore abreptos difputationis, ne Chriftum
quadraginta diebus in mafculum.in fceminam - incorporeum phantafma facer vidercntur , fi dixif-
ginta : quia per animationem peccatum originale fent , matris vterum non apcruiTe. Eodem enim ra-
, one
*
f
/ .
957 CAP. II. DE CHRISTI PRESENT At I ONE, " 95$
tionediceredebuiiTcnt,Chrftumapertisaddicipu- A genitus fuit, quod nemo mihi melius, quam Beda
j loan. . los ianuis, ingrelfum fuiffe *. Melius alij, tantum eos videtur cxpofuilTe : Itaque quod^it, adaperitns yuluam,
tiiCi*. aurores fignificarcvoluiiTe.inueniiTeChriftumvte- (onfuett natiuatis more loquitur, non quid Dominus neer
rum claufum: necenim, quod claufum non eb ape- facrirtnirisbojpitium, quodingrejfusfanclificarat , egrejfui
ritur,, ideque dixiTe cum aperuiffe, non qud ape- deuirginajfe eredendusfit , iuxu herticos, qui dkunt, Bea~.
ruerit, nam nec alij propri infmes aperiunc , cum tam Mariam Virginem yfqueadpartum > non yirginem ejji
corrupta am matris virginitate apertum inueniant: po partum : fediuxu fidem Catholicam claufo rirginisvte-
(d qudfiChriftumcum alijsconferamiiSi potis ro,quafi sfonfusfuoproceje de thalamo. Alia meliere ra-
illc qui claufam,qura alij, qui apertura inuenerunt, tione Chrittus ab ea lege liber erat , quia cm filius
aperuifTe videatur. Dei naturalis eTet, opus non erat, vtei in templo of-
7#. EgQfemperhocfenfueosauctorescxpoii,vtnon ferretur. Sedfecithacinre, quod apud Matthaeum
Qjomodo de re ipfa,id eft,de apertione vteri.fcd de apertionis 4, eum feciTe legimus , vbi interrogatus Petro no- q capita
interpre- effect u loquatur; quali dict, ita Chriftum cx claufo mine eorum.qu i tributa colligebant, num tributum *ii <
cx'^"e vtero,qucadmodumfiaperuifet. Tamquam loIuerer,refpondit, quid ttbiyidetur Simon, t\egesterr*
bloan fidica"s,illum aperuifle fores b,autSpiritumfanc"r,uro quibus accifiunttributum,yelcenfum\ iflus, an abolit'
aperuifle clos c, quia & ille tam ver ad diicipulos pis ? cmque dixiffet Petrus ab alienis, intulit, ergo -
(.5. ingreflus eft, qumfifores apcruiTet, & tam ver berijuntfil^yt autemnonfcandali^emuseos,yadeodmare%
l*! SpiritusS. de ecelodefeendit, quimil ver aperuif- & mitte bamum,& eum pifeem, qui primus ajeenderit, tolle% " -'
tccelos. Intelligebant quippeauetores illi, tanto- & aperto ore eiusinueniesateiem, illumfumens da eis pre
pere in facris literis exercitati phrafim illara, oftrirt mt, &te. Eodem ergo confilio in templo offerri vo*
yuluam, non fignificare ver aperire, led prim nafei, luit, quamuis lege non teneretur, ne quis offendere-
quod.qui primus nafeitur, viamalijspoft fe nacitu- tur Iudaeorum.
Aperire ris aperire videatur. A ut.vt alij interprctantur,ipm>e 14. Et vt dorent boiam.] Alia ha?c erat lex '. Cm- t Lufc.T
wluam el yuluam , eft fcecunditatem matris re pa probare, que expleti fuerint dies purifications fu* pro filio, pue pro i.
primum oftenderquenonclTefterilem, quodfacitquiquis filia, deferet agnum anniculum in bolocauflum, & puum 7*
nitci qoo- primus nafeitur. Sicut contrario claudere vuluam, columba, fiue tunurem pro peccato adoiumtabernaculi tefii- Sj^jCT
eodocum- aut vtcrumjgnifiCIt)fterflem facer mulicremtficut ' ) , quidfi non inuenem mams cms , potuerit offene _ "B1 "
^ Deus dicitur , mulleres vuluam, aut vterum aperire agnum , fumet duos turtures, vel duos pullos columbarum> quorfum,1
dG.tj. cm fcecdamracit.quatfterilis erat d. Ergo & Deus G ynum in bolocauflum, Gr alttrumpro ptecat: oraU:quepn
;).. magis proprivulumulierisfterilis, qum nonfte- ea Jacerdos ,<r fie mundabitur. Vbi lmiliter diputar
rms,ciimeamfecdamreddit,apcrire dicitur; quia pottft, pro quo hoftia illa offerretur. D.Anguftinus,
quamuis neutram propri aperiar, tarnen dum facit, vt fupr meminimus f, pro filio offerri debuiTe pu- fQuft 40J
ApudSur vtvtraquepoflit parre, magisprcpriiterilem,quas tat. Fefellit eum qud cum haec verba profilioJiuepro a i-eujt.
tom.i.i. ' claufa.quamfcecundam, quae natura fuaapcrta elle filia , cum prascedentibus iungi debeant, cum Ce-4
leb. videbatur,dicitur aperire. I ta prorfus, nifi fallor, au- quentibus copulauerit. Off-rebantur igitur illa fa-
fHomiLin oresillidixerunt.folumChriftvuluarrapcr'iiTe, criricia pro purgatione mulieris, qijemadmodura
" . non qud aperuerit propri.fcd qud folus clauim cm leprofus , aut qui feminis fluxum patiebatur, St
itiPe^g0' inuenerit.folusper numquamapertam exieritHunc mulier longahabcnsmenftruamundabaturt. Diui- , Lett.t4
Chriftus eor fuiiTe fenfum ex Amphilochio GricOauftore tes offerebant agnum in holocauftm,& pullum tur- j. 4. IU*
diufo rte* e didici,qui his verbis rem breuiter exponit ': Qjn- turis.aut columbas pro peccato. Qui ver tam pau. 14. t-jU
M exjjt. tHm ptrtMtt ad virginalem naturam , Virgiri claura radio peres erant, vt agnum emere non polfenbofferebant
J 1**" mtc^aPerta funt: yn* Mpotentiam (emti Domini, duos turturcs,a u t duos pullos colum barum.alcerum
denatiuit* *>bil claufum, omnia apena. Didici ex ipfo Hieronymo D in holocauftum, alteram pro peccato. Pro peccato yeeeatut^
iTiid t. vnoexijs aucloribus, qui duriffimedicerevidtur, autem , non qud mcnftruum, aut fiuxus iminis quomodo
inEaang. Chrift vuluam aperuiire.i"o//,inquit,t7)n/?ii'/<- morboaccidensmoralepcccatume{fet,fedqudle- Anus -
Unhom fas p0,ias yufavirginalis apemt,quA tamen claufa iugiter gale, quemadmodmomniscorporisfecundmle- >niidica
Domini U petwfrQa? modo intelligi poteft aperui- gem immunditia , peccatum dicebatur ; non qud tur*
7li ' fe,& umen claufs iugiter permanTc, nifi quia non ipfum crificium peccat diceretur, aut pro pecea-
Qomodo ver aperuit, fed tam ver exijt , qum fi aperuiTet to non vilo certo , id pro peccato tantm in genere
t in idem Gricus illc audor D.Thoma: fcribit. Cactcrii otferretur,quibus duobus modis nonruillos cum lo>
wahab'0" allorum aucStorum fententias nihil atti- cum interpretan video. Agnus autem,tu rtur.vel *
" 1 uc" net,qui vno omnes.confenfu,claufis vteri vijs, Chri- lumba offjrebantur, quia mundiffima,& fimpliciffi-
In ferm. ftum exijTe docuerunt. Ambrofius b,Leo '.Gauden- ma funt animaba , & de mundatione agebatur.
de Und. B. tius K.GregoriusNyiTenus'jFulgentius^Eufebius Obferuarunt hoc loco omnes interpretes, tantn! ytf
Maria. Emiienusn,Damafccnus*. Illud quoque,quodin fuifTe Iofph, Marixque paupertatem, vt agnum Pa?erii
ibtiba1" peblicisprecibuscanitccIefia:Qw*iwVrf/fw<<- vn emere non poffent. enim de cauf videtur loftpfc *
Fblaiim. triinafcendononminuit,fedfacrauit, totidem verbis ex Euangelifta non legem totam , fed earn tantiim par- B-Vlt8ln*'
luetjHhm Auguftino * fumptum eft. tem,quaead Mariam pertinebat, recitafTc, partum-
mm,& Reliqum igitur eft, vtdoceamus, quomodo ea rum/tut duospuUoscolumbarum,vt'mdicxret,non agnum,
lexinChrifto.&eiusmatrelocumhabuerir.Alijalia fed aut duos pullos columbinos propter inopiam
ra"one putauerunt cam legem in folo Chrifto fr- obtuli(fe,Beda Auguftinus '.Dubitt aliqui,qu a
mi'nvt uatamfuiiTe,quiadicit,/rfnc/ Domino vocabitur, Sc fierbpotuerit, vt facultatem emendi agnum non ha- co' .
Chriftm ' folus Chriftus inter omnes homines veratquena- buerint.ciim Magi iam veniiTent, &aurum, thus, & Jj^''"
lTului tura fuafanus fuir, ita Vigilius p. Sed non eft fen- myrrham Chrifto obtuliffent. Quid enim de y cip.vv.rj
sptrait, fuslegis,vtquodinftumeftDomino,ofreratur,fcd thefauro aclum elTet? DeeareapudMatthaeumydi- 74.
noeemt vt 1 fndlum non eft, oblatione ianum Dorni- putauimus, inde lector petat. An MarU
olib.4.'de no fiat. Contra ver alij dixerunt, nullomodole- Graiies auctores lego, quiexiftimarevideantur 2
We onbo. gem Chrifio, & Mariaeconuenire potuiifc , quia nec Mariam fimul duos turture , & duos pullos colum- duo^pul- '
J'M4 illa viro conceperat, nec ille vterum apruerat. barum obtuliffe, qud vtrumque videatur Euange- ls colum-
'Scr.14.de CiEterm,vtfuprcxpofuimus, vterum aperire,non lifta coniungere. Itanifi fallor Orgenes fentit1, & barum o'b-
Plibcont %mficat aperire,fed primogenitum effe.Itaqehoc Ambrofius . At lex non vtrofque, fed alterutros tu|rit- -
i'ycb.j.' fenfuyerc Chriftus vulul aperuir^ quia ver : tantmwbbat offerre pauperes, aut duos, inquit, \
L
m COMMENT. IN LVC. 94o
Abraham *iiniimt'mutf&t , & Lugas verba A poflt, ad multum fem'um propagatam fuiTe trjdir.
Patriarch* legis recitauit; neque credendum eft,Mariam plus, Alij cam opinionem rcfellunt ; nec tanti res eft, vt in
**f*. mmfve,qumlcx pracipiebat,obtulie.Vtrosigi- eaperueftigandamultm opera: poner debeamus.
turobtulit?tunur/ne, an pullos columbarum Id Sacerdotemnonnulli fuifle credunt. vt Cyrillus le
nefcioan poillt quifqu,cm Euangelifta non dicat, rofolymitanust,& EpiphaniusS. ContraTheophy- fiobomiL
neque hoc magis, quam illud indicct, amrmare. Scd latus,& Euthymius exifHmt,meliore puto iudicio. de occuifc
i quid in re penitus inccrta cie&ura valet, imilius Nam fi facerdosfuiflet, non id tacuiflet Euangelifta, DJ)m.^"i
mini videtur veri,vt duos pullos clumbarum,qum cum tarn diligenter hominemdecriberevoluiflet. |jjpt " s
vt duos turtures obtulcrit , & quia facilis reperiri, Caecum fuife,& ad Chrifti contaftum , cum eum in phetarum,
&quia minore pretio emi potuerunt;& quia eil cre- vlnasfumeret,recuperafl"evifum,apud Celiun inue Non fuit
dibile, rem fuifle magis vfitatam , columbas, qum nioh, qui inter Cypriani opera circumfertur. Sed aectdoj.
turtures offerre. Itaqueilli, qui ex domo Deifpe- nec tarn infigne miraculum,& ad rem tantoper per- h Llbr !:
luncam latronum fecerant, non turtures in facrifi- tinensfilentio Euangelifta praeterijflet. mere..:..
t Mat th. il. c'um > fed columbas dicuntur vaenales habuifle*. . Ztrefymfumacceperdta' Spiritufattt.]Grxch *u diotumji
. il, Cur
" dixerit pulloscolumbarum,& non columbas, g1 1 1$ x*^(*wnojityoyy & erat ei diuino orculo re- vigilmo
71 aut pullos turturum , Bernardus banc putat fuifle uelatum.vtapud Matthaeum '. Quomod oraculum ' cap. i t;
pullo aufanbqud licet alis per columbam Spiritus in- iftud accepent.noftrum non cftdiuioare.Hoc tenea- *
columba- jcfjgnari foleat , tarnen quia libidinoa auis eft,
columbafB nondccueritnifi ea aerate, qua libidinem nefcit, of- mus, quod Euangelifta nobis tradit.illum ipfum Spi-
ritum fanfum, qui in ipb erat, id illi reuelafle.
dixcrit. ferri pro Domino.Turtures autem,non pullos turtu- Qua ratione,occafionve,inccrtum; nifi quod eft 77:
b ter. (9 . in rum dixifle, quod tuitur cafta quacumque fit aetate. proba bile, voluiffeSpiritian<Sumaliquos Iudaeos " noc
Cant. cant. jj[oc f cuj placet, liberum erit amplecti. Monendus Chrifto in tcmplum oblato, qumgrauifimumpu- ^
tamen,antequm ex hoc loco difcedam, mihi leftor blico in loco przberc teftimoni, quo omnis popu-
eftjOrigenis opinionem caueat,qui non veras turtu lus intelligeret, cum quem expeftabat, Meiam na-
res, verTvc columbas, fed turturum, & colbarum tum efle, ideo duos state, & initatedigniifimos
fpeciem fuifle dicit ; credendum enim eft, Mariam, fide teftes, fexu diucrfos, Simeonem, & Annamele-
tfi lege non tenebatur , proprie eruafle legem , vt gifle.Quatuor ergo de caufis Simeon inter omnes lu
Euangelifta hau d dubi ignihcare voluit, cun tan- dios eledus eft,vt Chrifto teftificaretur,& quia fan-
C1-/T- - - - -
to dixit ftudiofeciflefecundm legem Mofis. - iffimus,& quiapropheta, & quia maxime fenex
15. Et tat htm erat in lerufdlem.] Dicit ecce, vt rem erar,&quiafommaauiditateeiusdefiderabatadu-
ante oculos ponatD elcribit ijs fignis hominem,qux tum. Haec omnia tacite indieauit Euangelifta , pri-
eius auoritatemcommendare poterant, quo eius mum, cum virum iuftum & timora tum fuifle dixit;
Simeon fe- de Chrifto teftimonium mams videretur. Nomen fecundum, ciim dixit Spiritum inftum in eo fuifle;
quality eius ponit ad facienam fidem hiftorie- lufum&ti- tertium,cm ait, non vifurttm mortem, mfi vident Chri
fuciit, " tnor.itiwi, Grxcc,lv\aH fium Cr reli^iofum fmle dicit, Eemwjrquartum.cmfingularitericribitjCumexpc-
& vt eius commendeturreftimonium , & vt verofi- tafle conblationem Iftaclis. I taque quod Lyranus
milius fit, quod ftatim diuruseft, Spiritum fan- dicit, ardcntisoranti Simeoni vt Deus Chriftum
ftum in illo fuifle , reiponlumque ab eo accepifle, fuum mitteret, D eum id reueIae,non tarn probabU
non viirum fe mortem, nifi pris Chriftum Domi- le,qum credibile eft.Quod autem feribit Nicepho*
ni vidiflet. Omnia denique eo tendunt,vt qum gra- rus K,legenti oraculum Ilia; Ecce virgo conpiet, <r t lib,
uifimum eius teftimonium habeatur,quod non tarn ftrittfilium , atque ea de re follicito adititifle angel, . u. ,
huroanumjqumdiuinumfaerit.New/o/ww^^e/', nuntiafleque, non pris moriturum, qum Emma- ' MP-7 1
i Vb.t in Crpr(f)!),inquit ,& *p*orii>tu,[edeii*m nueleraillum,dequoillicagebatur,ruis vidiflet - |
jLnc. ' ifenioribus , & wftu gtneratio Domini Mcipit teflimonium. D l\% eius auoris fapit ingenium , quaflibet fcpe ex "
Omms atas & vterquefeXM , tuentorttmque mkdCuU fidem vulgo opiniones colligentis.
aruum. Virgogtnerat,erilfnt-jmutm loquitur, Elijdbeth Kon vifumm fe mortem.] Non moriturum. Nota
frofhet4t,7^4gM4dort,vtmclAufMexuUM}vi(itucoriC- Hebraeorum * phrafis mo mm rtothmnuetb, videre
tur, iufius exfecUt. mortem, aut guflre, id eft,reipi moriendo experiri,vt
ixpttlansconfolAtimemifrAtl.) xpectafle dicit con- Bedaetiamadnotauit. Multaexempla fuppeditant
folationemlfral,ideft,aduentumMeHja;, nonfo- Scripturaecitataem,&infrn. mtCU.^
lm ficut omnes alii Iudati expe<abant,fed,vtpo- * Simiiem Hcbrseorum Phriifim continetPfil^t.vetf.j
ftc declarat.fciens, Spiritu fano reu elan tc,cum fe, bis bis lUp*) ^oS. "im 31 *WMat.i7i.
76. antequm moreretur,viiurum elfe. Quod autem air, UmnetfAhh* U ijrtch hethat, 9c viuat adfauc in acternnm, Sc Mltcl'','^ |
Quomodo EuSfiritusfanclus twine*, quidam fie interprerantur, non videat bueam. NelUr.viuitadhucin fncrti:ftonvide- ncaM"1^'
* vt spiritu fantificationis,&, vtTheologiloquun- bit interitum. Quodetgohicdicitur viderefoucam, ertdein 1'<
f..: U S loqufndi genere videre mortem dieitur. ' *
ni videret Cbrium Domini.] Chrftus Domini ^
i JCIU Ul tur,gratia iuflificansfignificetur, quia paulo ante iu-
. ftus fuifle diftus erat, quemadmodum Grcgorius id eft, vnftus Domino, aut iuflu Domini futurus
uflu Domini futurus ^iftns.
diftns
.v-.Aituruserat,& omnes "'
tum intcnieunt. Vtrumque fane f^irkum habifle "Reges, quia Deo elefi, vngi iubebantur, Chrifti Jjj*
credendum eft;illum quia iuftus erat,hunc,qutt fta- omini vocabantur_. Q^mquam Mtfllas ngula- Jb lM,
i
tim prophetauit. tt.-:j
Et r
videtur Euangelifta : 11 dixif-
ide J - -r riquadam,5f propria rarione, Chriftus Domini di- ftjigt.il
: fe,Spiritumfancbimineofuifle,vtrationemredde- cebatur, quiafingulari etiammodo, id eft, Spiritu
. , ret, quomodo ab eodem Spiritu fano refpoaium fano Deo vngendus erat, in eo enim requieuit
- - accepiflet,mdicans proptere acciperepotuifle,quu
Sfirim Domini, Sfiriau'ftfknti* , &inteUeBus\ Spiritus
Spiritus fndus in eo erat. tonrj &fortitudin, Spiritusfcitnti*& pietatit,& repleuit
Permi Ga- Sunt qui exiitiman t , hunc Simeonem magiftrum tum Spiritus timoris Domini f. Atque de eo proprie di- p ifti. lt. *
ktina. ^ fuifle Gamalielis, ad cuiui pedes feD. Paulus deru- dum eft , fropttrei vnxit tt Dtus , Deus tuns oieo mitix p Pf1- M
tuet di r j Te dicrticipuium ver Hellelis,vnum ex
confortibus mis i vt Patres omnes tradiderunt, **
dAo . auctonbusmagnaerngregationis.quiinThalamu- Euthymius Chriftum Domini , id eft, Parris, pro
u ),' ' dicis libris Simeon cognomento Iuftus appellator. pter eius fimilitudinem vocatum putat , minus pro
*Lib i ' Neicioanaliquideiufmodi Nicephorus inaudiuif- babilits
ap 1 1 fet , qui * vitam illi , vt Chriftum fuis culis vider ^17. t ytnit in Spiritu.] Impulfus Spiritu fano?
941 CAP. IL DE CANTICO SIMEONIS.
vtTheophylacbs.&Euthymius exponunt. Iuuen- A Nunc dimittt, viriura effcfupicor, legehdmque di- Vota rte
Libr cu * moncnte autreuelante Spirituiinfto, Tt in i;tt.SedomnesGracicodicesmagnoconfehiule- braei per
h it. Euao- templum veniret: eo enim Chriftum,quera cxpccb- gunt ' dimittis. De quorum verborum inter-
jcl. bat, veniflc. pretatione difputatur. Quidam fie exponunt, non '^*""
jfque vb curuato defeffiu corpore, templum quafi de tempore praecnn loquatur, dictque, ft '
Jam grouior pntrt, monuit quod Spirim , iamjam de vita migrare j enim.cdra hsec diceret,
Eccemul paruum gremio genitricis lefum animam agebac : fed quafi iam mor fibi tranquillo
^dtemplum fenfit venijfe. animo beeret. Tamquam fi dicerct,quandocumque
Et cm inducerent puerum lefum.] Iii templum , vt tibi placuerit, ftruum tuum ex hc vita dimitiere, in
Domino , quia primogenitus erat, offerrent. pace dimittes, cm viderim oculis meis Saluatorem
Scriptur "Parentes eiu/.] Parentes vocat,Mariam,& Iofcph,il- tuum. Non improbo, fed alium fenfum, q uem Cy-
iaiu ho- lam.quia ver parens erat, hune quia parens effe cre- prianus ,& Euthymius 1 indicat, magis probo. Pro- 4 Lib-
niinum debatur,vtexplicatEuangehfta ".Loquitur Scriptu- miferatSimeoni Deus,fore, vt nn antcqum Chri- jOnr0m
opioionem ra fippenumero iuxta temporis, Se horainum opinio- ftm vidiflt moreretunquafi poftqum vidiflet.fta- " 1
loquitur. nernjVt Hieronymus adnouuit.Sic Maria ipfi.qU Km moriturus effet, cm vita illinon ali decaufa,vt
b in hp? non cx Io^ph > fed ex Spiritu fando concepiffe fupr ex Nicephoro retitauimus,qum vt Chriftum,
Icrm.ii. 11011 ignorabat, Iofeph Chrifti patrem vocat, infr e viderer, p red ua effe vidrctur.Hoc erg cm fei-
c Vcrf. 4*. & Euangelifta d. Alijan quibus Orgenes patrem ho- ret Simeon, etiam fi tue non moriebatur, tarnen quia
iltiiji. noris caufa Iofcphum vocatum fuiffe dicunt, qud le ftatim morirurum credebat, tamquam moriens
nutritius effet Chrifti ficut folemus matres nonfo- pnnd vfus eft tempore : dimittis feruum tuum
lm eas, qua nos genuerunt,fcd eas etiam qua; lafta- Domine. Dubium, ad quem hc verba dirigantur,id
uerunr, nutrieruntquc, appellare. eft,quem Simeon Dominum Vocet. Theophylaftus
VtfacerentfecundumconfuetudinemUgpro ] Vide hoc loco, & optimus auftor fui temporis Algerusf, ftibii.di
eVeiCij. fupr e." . adChriftumreferriputant. Hincenimprobant, Si. SiC,caP,u
i4. z8. Et ipfeaccepit eum in ylnas fuas.] Particulars & rneouem Chrifti diuinitatem cognouiff, qud Do-
T>- hanevim quidam habere putat, vtfignificat Simeo- m in um cum appcllauerit. Melius alij auftorcs ad
Eteuim 1) iait & facerdotem,cui oblatus fueret, Chrift Patrem referurtt , cuius Spiritu relponfum Simeon
bat in vinas accepiffe. Malim dicere, ficut &matrem, acceperat,Bon viirumfe mortem nifipris Chri-
qua m fortaff ea partcula vim habet. Nam matrem ftun* Domini videret
in vlnis geftaffe credibile eft,icerdotem in vinas - Secundum yerbum tuum in pace.] Sicut mihi promififti.
cepiffe,probarinon poteft.Sedfortaffenullamcadi- Sed dubium eft, quo haec verba refcrantur, ad ver-
c"tio vim habet,fed iuxta Hebreorum idioma redun- bum,/wto,vt fenfus fit,nuncdtmittis,id eft.ex hac vi
dt. Cuius reiadeo multa funt excmpla,vt notari eon ta eripisme, ficut mihi promififti; an adnomen In
debeant. Quod in vinas Chriftum Simeon accepir, pace, vtfit feniu^ timcditnittis me inpace,id eft,conten-
non credentis modo , fed vald etiam amantis fuit. tum , atque quietum animo , quemadmodm mihi
CoropletHiurenimquosamamus. Quare,plus Si- promiferas. Ad vtrumquerefertur.CmcnimDeus
roeonreeepit, quam illia Spiritu fineto promiTum Simeoni promifit, fe illum non dimifiirum , nul
fuerat. Promiffum erat fore,vt videretmon iblm vi - Chriftum vidiffet, promifit Chrifto vifo, fe illum ick
det , fed etiam tangit , atque compleftitur, &, vt eft pace dimiffurum.
credibile, ofeulatur. Quem inde vir fanftusfruftum Atque hoc eft, quoddicit: mc dimittis Jtmm it.
pereeperit, facile per equifquearftimarepotcft.fl: tuum.Domine^ecundmyerbumtunminpacenpaceiXem Qa^fitdi*
fHom.ij. Origines findicauit, Fimhriam, inquit,yeimenti lefu, Cyprianus t interpretatur, quafi in pacemtanqHam 1
midier tetigit :& [anata e. Si ilia ad extremam partem ye- D fenon in pace, id eft, contentum , atque tranquil- Lib.dc
jkmewitantm emtlumenti babuit,<}uid putandum e de Si- lum mori dicat, fed quafi ad vita; terna; pacem , ex Mort.
tneone,qui injuasylnasaeeepit infamem, & bradiijs tenens exhuiusviwcarceredimitti.Ineamdemfententiam
Utabatur, atm^g4udebattyidensparuuUtmkfegtflari,tui Theophylaftus interpretatur. Alij quafi pace iam m
adyiticios venerat refeluendos ? Qrunt nonnulli.quo- per Chi iftum inter Dcum & homines concilia ta, vt
modo Chriftum fine indice cognouerit. Quafi vero Orgenes u, Ambrcfius & Gregorius NyTenus u Hom.ir:
idem ille Spiritus, qui fanofeni promiferat fore, apud D.Thomam. Euthymius tres affert expofitio- * la Com*
vt Chriftum antcquam moreretur,oculis mis cerne- nes. In pace cogltationurm Nunc enim, qua; me per-
ret,quique,vt in templum iret,eum inftigauerat,non turbabant,dc diuina incarnationecogittiones paci-
illipotuerit, & puerum oftendere, quemadmodm, ficifunt. Vclinpccfecuritatis.quiadeincepsmor-
hoi '**' & luuencus exiftimatfaum eTe. tem nonmetuam propter nimiam fenedutcm. Vel
68.aP Etbenedixit Dem.] Laudauit,gratias cgit.qud fibi in pace gaudij, quia dbinceps non conttiftabor pro-
Qui Dcum promiTum praftitilfet. pter libemtem Ifi-a'lis ; iam enim vidi liberato-
. -Nunc dimittis feruum tuum Domine.] Carmen eft rem. Res facilis, qua; verbo explicari poteft. Inpace,
1 gratulatorium,qualc illud Marie fupr S.Sc illud Za- id eft, contentum hucufque vixiffe, a;quo animo, &
*njlIe&~ charixh. Solent fere, qui Spiritu fanftopleni Deum minim repugnante morirurum, errj Saluatorem
Lto.it i. laudantjcarmine laudare. Meliores enirn verfus Spi- viderim.
Bwi.ti.i. ritusindus,qum pocticus furor facit. Sic Moiesi, In pace enim in icris Uteris mori dicuntur, qui in pae
tlnd.f.1. flc Debora'tjficAnna'.Deilaudcscaiminececine- maturi,contentivitxprterita;fpatio,& vtScriptura "eri ^uii
U^bV runt.Itaquegenusiplumdicendinunieri'.artrilum loquitur, plenidicrum, atque rebus vfiprofperis ex r,r*, .,
cM'it 6 indicat, Simeonem Spiritu fano'p.rf: hic ce- hac vita difeeduntiquemadmodum Sc hoc loco Ori- Y ^' ,
. ij. ciniTe. genes indicauit. Exempli funtinScripturisad mar- .
iol". * dimittis.] Videturdicendumfuie:Nuncdi- ginemnotata . Simile quiddm Iacob 2 dixffetra- . Par.34.
o bb.i. ad mittes,&quidem Cyprianus Origcnesn,& Am- ditur, cm Iofephum filiumuum quem mortuum lS-
^'l01, brofius , Fulgentius , Beda, & Lyranus p ita expo- credebat, vidiffet oculis: Iam l*tus mriar.quia vidifa- I?!"* > 6-
? Ii . -i- .. J . . ,. * l'lilm.A..
jo. nunt, vt futurum legiffevidcantur.Piitant enim op- ctemtuam.&jttperttemterelinquo. zQejJ.
Numdi- ttishacceffe verba,quafi Simeon, vifo iam Chrifto, 30. Quia yiderunt oculi mei falutare tuum.] Salutem ,0.
fttt, aa Deum orauerit, vt fedehacmonali eriperet vita, tuam, quam in mundiuri mififti, quam Zacharias* < i.6gt
^Bitteslc- NamHebr.Ti votafuaperfuturumtempus explica- redemptionem appellauerat -jnyw icfcbubhabecbi i'mconi
refolent. Quare quod apud Ambrofium legitur f*b*tm . Sed quia foleat Sepuagint tjW ^ fi^1^
Rr ij e4
I
S>4> COMMENT. IN LVC. 944
icjcbuhhab, verter tmivov, Sc. Lacinus interpres mn- A xerir, credcdum eft, non temer fadum effe.vt mul-
ftnc ad verbum\ Ululare, am confuetudinem & Grx- ti audores boni notauerunt. Caui non fuit, qud
Cur Si- c^ Lucas,& nofter interpres Latine fecutus eft. Salu- gentes in tenebris,Iudsi in 1 uminc verfarentur , 11- r loin. i."
moon flu- tem autem Dci fe vidiffedicit, quia Chriftum falutis luminal enim hominem veniente in hun mundum;Sc
tare Dei vi- audorem vidit. Et fi omnes fer v teres interpretes, Iudansdidumfuerat, quail iacentibusintenebris,
diffe fe di- Chriftum ipftim ialutem , quafi ialuatorem vocari Surgeilluminarelerufalem^uiayenitlumen fl,'fedqud 1 Ifa.io.i^
a*Pfalm 6t Putant> Bahlius%& Auguftinusk. Iudri, ficumgemibuscomparentur, inlucefuiffe
b Libr.i. ' 31, Q^dparaiantefaciem omnium populorum.] Quem videri polfint; quiavnius, veriquc Dei cognitio-
eontr. d'u. faluatorem in confpettu omnium populorum, gen- nem vcnmnque Chrifti fidem ha bebanr. Duplices Duplices
legis , & timquc pofuifti, vt quicumque vellent, ebcoil- deniqueScripturatenebrasfaeit peccator & igno- in Scripta.
Proph.cn. uarentur Omnes populos inttlligit,non tantimlu- rantia?; gentes in vtrifque, ludxi in alteris tantm r* tenebra;
dxos,fcd etiam omnin gemes,ficutftatim exponit, pcccatorum tenebris veribantur. In quam fcnten-
Simeonco- lumenad reuelationem gentium. Admiranda Simeonis tiam Athanafius, & Cyrillusapud D.Thomamcx-
gnouit vo- fides, qui primo intuitu obuolutiadhuc falois in- ponunt. Alia ratio reddi potell, qud de Iudaeis
cationii fannsmyfteriumilludcognouitj&credidit, quod aliud quod diccret habebar, Chriftumlis gloriara
gentium vjx pctrus Apoftolorum princeps poft vifum , au- allaturum. Nam etfi gentibus magnam etiam attulit
myflenum. dtumqUe f doccntem Chriftum , poft ilLim audi- gloriam luti coniundam.Iudxis tamen prcipuam
tarn vocem : Jin oues babeo, qu*non{unt ex hoc /, quamdam,& fingularem attulit. Prim,qud ex illis
Toan tmtt "ff^dducere c, poft demiflum de clo effet propgatus, vt indicat D. Paulus m,& vt Beda, mRem,>;
\6 ' ' vas illud quafi linteum omnium animalium genere & Theophyladus,& Euthymius exponunt. Deinde 4. s.
d Xft.io. refertumd,intclligerevixpotuit,aut credere, Chri- qud fuamillis folis praefentiam exhibuerit, apud
.14. fti redemptionem non blimad udxos, fed ad - cosilos miraculafecerit. Prxtcre qud illis pro-
teras etiam gentes omnes pertinere. Rede id apud miffus venerit , & eorum impleucrit prophetias, co-
D.ThomamGraccus illeaudoranimaduertit : M- rumlpemrcipfaconfirmans non fuiffevarmm.
tende, inqit,fagacitatmdigni Cr yentrandifems, ante- jj. Et pater eius,& mater mirantesfuferhujpitdi- jf.
quam dignus yideretur beattytoms , prtoUbatur falutem cebantur de tllo.\ Patrcmeius vocatloeph, non quod lofcpbp:
Ifrael. VtAuumquod^erabatobtinmt, txclamatjevidijfe verpatereffet,idqudnutritius,quemadmodum ter h'iffi
falutem omnium populorum : ade enim infantineffabile - Orgenes D,& Auguftinus c multis verbis exponunt. "1^"'"'
barillurauiteum, ytprocejfutemports ftcuwdmoxfibifit-^ enim phrali folemus non folm eas,quxnos ge- " jj^jj
rent nota. Sed nimirum non fuopte Simeon ingenio, nuerunt, fed etiam quae ladauerunt, maires appella- confenfu
feddiuina, ficutApoftolipofte, id confecutus eft re. Aut,vtputat Beda,& ante illum Hieronymus di- Euing.
gratia. xcrat,exhominumopinione,quiIofcphpatremexr-cP-i.
s i. Q? cur Simeoni tam cito , Apoftolis tam ferd ftimabant effe Chrifti , vt infr explicit Euangelifta
Cursi myft.crium illud reuelauerit > diuino iudiciorelin- *. Vide qua: ipr diximus . .};
meoni tam quendum Si quid tamen humana in diuinis ferutan- Mirantes fuper his , qu* dicebantur dallo-] HxC Eu- xj.
cjtomyfte- jjj confiliisconiecturapottft, vero iimile eft, ide thymius ad ea tantm refert , qua Simeone di<a <lV
fi^reueU- Simeoni reuelarura,quiaconueiiiebat,vt is, qui tan- fuerant, quafi proptere Chrifti parentes non ante,
tum. * totenebiturdefidcrio Iudxorum videndi lluato- cmpaftoribus,noncmMagisadoraretur,fcd
rem, faluatorem etiam videret gentium, cognofee- nunc, cum Simeone laudaretur, mirati fuerint^
r:quemaiusfe,qumexpc<abat,bcneficium acce- qudmaioraab eodcChrifto, qum paftoribus,
piffe: qtiemadmodm & Gra?cusilleD. - quimab Angelis, qum Magis didafuiffent. Pro-
dor admonuit; ideo Apoftolis antealeenfionemin babilius mihi videtur Orgenes r,ad omnia, quae r Hom.ie
clum Chrifti,non reuelatum,quia conueniebat, vt prima Chrifti coneeptione vfque ad diem illum ac-
myfteriura, quod ante id tempus praedicaturi non ciderant, hxc verba referre. Omnia enim inter fe
crant, ignorarent. Priiis enim qum Spiritus fanftus collate admirationem augebant.
in illos mitteretur,prohibitifunt extra Iudxam prae- Poteft dubitari, quomod Maria , qua: tam dili- %t.
dicare: lnyiam,in<{uit,gentiummabieritts,&inuitates genterab Angelo, antequm Chriftum coneiperet, Maria rit'
e Mat.to.f. Samaritanorumne mtnieritne. edoda fuerat,qualis, quantque,quem coneeptura goauom*
83 Qiipd quidam verbum parafti ad prasdeftinatio- erat,futurus eifet/idmirari potuerit,quae de 1II0 Si- do "c 0113
De vbo nemriferunt.mihinonprobaturi noncnimSimeon rneone dicebantur, cm admirationonnifirei no-"*
parafti. c pr^deftinatione , fed de praedeftinationis agit ef- .uae,Sf ab eo qui admiratur,pris ignrate effe foleat.
fcdu,qud quem Pater ab omni xtermtate Saluato- Erat quidem Mariaab Angelo doda, myterij fum-
remmittcredecreuiffet,fuomififfettempore,vtpro- mam, maximque, qud ad immaculatam ipfim
priis ipfum oculispoffet cerner, quamquam Pro- coneeptionempertinebit; fed fingulas myterij
f I cap.it. copius f inea fententia eft. partes edoda fuerat, nequeeratneceffariumDco
lfa. 31- bmen ad reuelationem gentium , Cr gloriam pleb illi reuelari. Crefcebat enim ficut Chriftus homi-
ifrael.} Quod alutare parodiante faciem - num opinione,ita etiam ipfare vera,ipientia,& xtx-
/ mum populorum , Lumen dd reuelationem gentium , per te. Eiuimodi ergomyfterij partes, & vtitadicam,
appofitionem, id eft , vt lumen effet gentibus reue- myfteriorum myfteria cmenucleatis, & diftin-
landum: populo ver tuo Ifra'cl magnam allaturum disaudiebat,admirabatur. ,
glonam. Videtur Simeon ad vetercs Ifaia; prophe- 34. Et benedtxit eis Simeon.} Gratulatus illisftum
g lt.49.4. tias alludere voluiffe, quahs illa , Trope feci iuflitiam flicem prolem, beatos illos dixit, qui talem habe-
meam, noneUngabituiyCrfaluimeamnmorabitur, Dab* rentfilium.SicutElifabeth reademgratulationedi- feapM;
h Cap. t o. in Sionfalutent , Cr lfraeli glorian meam, Se h, Surge, illu- xit , Benedia tu inter mulieres , Cr benediius fmciui 4f.
11 minare lerufalem , quia vaut lumen tuum , &gloria Domini ytntris tui : & rurfum , Beata qut credidii , quoniamper-
Chrirtus 1'- Quiaeccetenebr* operientterramb<? caUgo ficit/ttur, quxdtila funt tibi a Domino. Itaquenonma-
lamen m populos: fuper te autem orietur Dominus ,& gloria eius in te gis colligi exhocloco poteft, quod nonnulli colli-
Scriptiiris vtdebitur. Et dmbulabmtgentes in UminttmtCrBsegesin gre conantur, Simeonem , qum exilio, Elifabe-
dicitur. fylendore ortut tui. thara fuiffe facerdotem. Sed de hac re iam f differui- Veri-
tcT^x & Chriftum lumen appellari vald eft in icris literis mus. Improbabilis omnino eft eor opinio, qui hxc
9. f. & Ii. vfiutum Qubd autem ad reuelationem gentium non folm de Iofeph & Maria, id etiam de Chrifto
4. nunlirael, ad glonam ver Iiraloon gentium di- didaeffe putant quafiSimeon non folm parenti
45 CAP. II. DE SIMEONiS PROPHETIA. 49
bus,feci ctiaminfnribe,iedixcrit.Quodcxipiver- A fenfus, muiros eofdem &cafuros,&rerre(fturos.
t* t- 1 : . _.-C*. ' *' l t : ii . :~ lu ' n
borum Euangeliftae ferie refutatur. Mirbilius quod idem Orgenes exponit. Chrift interprta
Br Axir i/ Matrem matrem /.] Notauit Theophy- pofitum fuilTe in ruinam, &rej'urreclionem multorum, id tip Origc-.
lactus, ideo Simeonem ad folam Manam.vtdicerer, eft,vt ipfe in mortem caderet, multi ver alij in vita" nis tei
qui fequuntur, relido Iofepho Ce conuertilTc.qud rcfiirgeient. Inter eos etiam, qui ad aliorurri ruinam, tu ' '"*
illa vermater,ille non ver pater eiTct Chrifti. lJuto ad ali'orum refurredionem Chrftum pofit expo-
etiam banc fuifle cauim , qud res nonlofephum nunt, int qui genitiu multorum, nori ad ruinam, fed
|, attingeret,fed Mariaxn.Non cnim Iofephi,qui vique ad folam refurredionem rfrant, qafi hon multi
Curad Ma- ad Chrifti mortem non vi xit,fed Maris animamgla- cafuri.fcd aliqui cafuri,multi Vero alij reirrduri fi-
riam fer- diuspcnetraturus erat. Ettuam, inquit, ipfiusammam gnificcntur. Scd non dubito, genitiuum multorum, &
rnonem Ii- pmMy;,{ fUdu. Ac fortafle non alia de caufa illud ad ruinam, & ad refurreilioncm elTe referendum,
uturtn" ^c Chriftodixit, Ecee hiepotwe in ruinam, quam vt quemadmodum ratio ipfa Grammatical poftulat.
hoc diceret de Maria. Vidctur emm lis triltia mif- Meliore ludido Grcgorius Nyffenus apd D.
cere voluiiTc, & cm Chriftum falutare Dei, lumen Thomam obferuauit, cm Simeon lumen adrcutlalit-
gentium , gloriam Ifraelis appellaTet: Marisque g wm'iwfi'wwparatumdixitjabfolut fine Vila adie-
benedixiflet, id eft, beatam earn tali fufeepto filio dionedixilTe,quiaideoparatumfueratiVtomnesil-
przdicalTct, vtrhifque etiam futurara diucrii generis lo.quicumque vellent,fruerentur : cm autem dixie
poffionem prxdixifle> vt Mariam ad tolerantiam in ruinar, & in refurredionem, ddidife multorum, quia
praepararet. nec ceciderunt, ncc furrexeruntomhes.
j2 fCf pofitus e bit in ruinam, & in refvrreimem multe - Et infignum,cui contradicitur. ] entuuev einhi -
Chnitus rSinlfrael.] Facilis fenfiis: prxdicitfore Simcon,vtin }/4vov,& infigmm, cm contradiatur. Nefcio an faciliof
^uomodo Chriiltjm alij non credentes offendam,cadant,atque hic locus fuifletj finemoeumexpoiuifTet, fed fecit
in roinam, damnetur: qualcs plerique Scribarum,& Pharifa?o- multitudo,& varietas interpretationum, Vt difficilis
&inie(ur- mmfuere: alij credentes refurgant, id eft,pcccatis videretur. Multi enim interpretes diftinxerunt varia
multorum "berentur. Quemadmodum non iolum taregonus fignorum genera. Aliquando,inquiunt,fignumacci- jo," .
pfitusiue- Naziamenus seda,Theophylactus,& Euthymius, pitur pro lignificatiohe, aut pro eo, quod aliquid (i- ^gn.' '^
tit, icd D. etiam Petrus interprcuturb,& D-Paulusc. gnificar. Aliquando pro miraculo.aut prodigio, vt '$^~
Orat. 19 Quod autem pofitum dicit,non fignificat,ea ra do fiebant figna, cJr prodigia multa in populo \ Sc, figna mr* hA&\
bbEpift. nc L)eo miflum fuifle,vt in cum aliqui non creden- ^ non vidimus,im pon eprophetia,1 &i,pfuitin Jlcgypto fi- I Kai.?: ti.
C.l.7.1. ?3 9-
ci,Cor.t. tes orTenderent, quemadmodum nonnulli, non itis, *pa fua . Aliquando pro feedere aliquando pro ). }
4> vt opmor, prfen ter interpretantunnec folum eue- vcxillo "totidemque modis hune locum exponuife 4-
tum,vtalij putant,Ggnificari arbitror.Illud nimium, Nam fignumcontradidionis,autcui Contradicitur, 1 Gcn-' ,f<
hocparumcft:icdindicat,ita propter le caluros alios, cue, quia cruci eius,qua;ialtemnoltramfignificar, m iV",17*
alios urrefturos,quafi ide V cnifl'ctjVt alij caderent, ludispariter,&gentibuscontradi6tumelr.7</<fM, .
alij refurgerent: quamuis non ideo veniffet,vt aliqui inquit, jeandalum, gentibusauttm ultitian. Sic Beda, m .
caderent, fed vtomncsrcfurgercnt. Omnes emmfal- & Theophyladus exponunt. Quam interpreutio-
ttdtui "M fi volebatd. Quemadmodum cm ipfe de i nem Euthymius etiam recitauitJdem Chriftum roa-
M. ' cil'ylniudkiumtgotniiuncmmdumytnuyt^tdnmyi- gnum fuiuemiraculum, quia & conceptio, & nati-
iloao. j. dentt vidtant,& tjuividtnt,CACifiant. *on figniheat, fe uitas, & vita,& mors eius tota miraculis plena fuit,
W- proptereinmundum venilTe, vt aliqui caeci firent fcdquibus multis non credentibus contradicere-
flean..9- f Et** enim lux ver*, quxdluminat bmwemvt- tur. Ejicicntctnim eod^imonia, alij credebant,alij
menteminbmemundum. dicebant. Beelzebubprincipe dtmoniorumeijcitdAmonia,
I,. Atque hare eft vis illius didionis , vt non ca- infr . Qux expofitio plcrifquercccnrioribus pa- o cap. tt.
VeibipoC- fus, kd confilium fignificetur : non qud eoconfi- D cuit audonbus. Et fgnum foederis fuiTe inter -
ni- tu de- lio in cuiuquam ruinam poitusfuerit, fedqudita Deum,& homines quidam, vt Nicolaus Lyianus, ^.1:
ilaiaiur poitus,ita comparatus, vt in lioc de induftria D eo f nf^rfir^tantlir Sunt
interpretantur. Vltnf nttl linntim vita?,
qui in fignum Ult quoadio-
^
pofitu s vid eretur, v t al iqui caderent. D i cam for tal. ir nes noti-aedirigendaecTcnt, pofitum dicant. Alias
6c claris,& breuis. H uiufmodi locutionibus qua interpretationes taceo;
les in Scriptura multe fiint, non Dei confilium, fed Signum igitur hoc loco, vt quod res cil, breuiter 9.
tameertusfignificatur euentus, vt diuino confilio dicam,accipitur pro cofigno,inquodfolentigitta- Chrillrfi
ll-lz locus tribu polTe videatur. 5imilislocus eft, exquoma- rij collimare,quem iximt Grxci vocant,vt r, Tetendit qumdo
r J rr ir i iienum hic
cipofitus. gnam hic lueem accipit,apud Iiiam , Dominum exer- nrcumjuum,Cr pojuitme quafi Jignum adjagutam. ltaque ^atur
tP 8. ij. cituumipfumfdnciificate, ijcpauor vetr,& ip[e terror vt- fcnfus eftjChriftumpofitumeiTe in fignum, in quod p Thren.j.'
" 1j I .i rr
er. Et erit vobn infanclicationem , in lapidtm autem offen- omnes fer Iuda:i non lolm lingua, fed etiam manu .
fienu, & m peirdmfcandaliduabujdomihui Ifrael , tnl*- tela fua conjicerenc , non enim contenu ilepc bla-
qutum, Cr in ruinam babxtantibus Jerufalem. Et offendent ex fphemaiTe , etiam crucifixerunt , fadmque clTej
ets plurimi, Cr caderjt,Cr c$ntertntur<rirretientur V ca- quod Hipani patrio proucrbio (blent dicere,ftulto-
pientur. Cm enim Deus non in ruinamfc, fed in rumfignum. Quemadmodum Zacharias 4 dixit, Et q cap.iU
landificatiohem populo
11 fuo pofitum
eile dicat, ta- ai^icUntinmt,ejuemcoxeruntt Etloannes *,Etvide- ,0-
men muiros eorum fua culpa cafuros arhrmat. Hie b'teumomnuoulus ,& qui tum pupugerunt. Hune efie r APoci
verus eft fcnfus, nec velim alias quafdam interpreta verum fenum, ex eo perlpicuum eft, quod cm c'1'7'
tiones, quas apud Origcncm, & Theophyladum certum fit , voluilTe Simeonem, Chrifti paflloncm,
inuenio, ledorem fcqui : ruinam non peccatum, fed mortemque fignificare, cm ftatim dicat: Ettuam
ipfius peccati cafum, & interitum (gnificarc : diem ipusanimam pertranfbit gladius, nulla praeter hanc in
ruinam & relurredionemclTc, nihil enim aliud cfie terpretatio fit alia,qu ad eius paifionem, mortem
refurgcre,qum peccatum in nobis cadercmon alios que polht aecflmmodari. autem expofitione,
eflc qui cad nt,al ios qui rcfurgant;icd eofdem pris aptillima metaphora, eius mors declaratur. Configi-
peccatis.quibusfupcrbcftabantjCadcrc; polka in tur enim lep, confoditur , laccratur lgittariis fi-
nouam vitaxn refurgcre. Itaque genitiuum ilium giium , quemadmodum in pailone Chriftus lpinis
mulurum non eflc rcpetcndum,quafi fenfus fit, in rui clauis, haila confoflus eft.
nam multorum,& in rcfurrcdionem multorum: fed Objiciat aliquis, non bene cum hac interpreta-
cumdem cum vtroque nomine iungendum, vt fit tione epithetum iilud conuenire !>/$/?, cut
947 COMMENT. IN LVC. 94*
contradicitur, non enim fagitrariorum figno contradi- A Qnae opinio, ead illa qua probatur, ration e, refuta-
* citur. Refpondeo,fenfum eflc, Jfigrmm,cui contrAdi- tur Nim cn-i C'jrifti&Minxgladiusid.autcc-rt.
turj eft de quo igittarij inter fc contradicentes alij limilis fbrefigriificetur,& Cktifti gladius verusfue-
cura alijs certant, de quo transfigendo contcndunt, rit, ferro enim occifus eft, vcrmque martyrium
in quod c^rutimfagittasfuasiaciunt, alijs affirman- fubijt: fequitvir& iV'anaegladium ferrurn fuiilc,ac-
fi^mV* "^us ^ ProP'us a"igifle.alijs contradictibus. Quo que martyrium. Qn^d neque auorcs Uli conce-
cui - verbo fignihcatur fore, vt ccrtuim Iudsi in Chnrt dunt, nee vlla exhiftoria,vtait Ambrofius c,probari c jUprc.
dicitur. manui injiciant. A4quehaeccftcaul,curnondixit, poteft. Vero fimiliora affl-runt, qui non mortuam tat. Non
j contradicerur.fed cuicontradicitur,i\it vt Hebra;o- iuxta crucera, fed exaniraatatn fuiilc dicunt: fed ne- fuit exiai.
rum loquamur modo, contradi<ionis, quia non sft quehocipfum credeodiimet.&et tamquamcrro- maw-
epitheturu Chrifti , fed figni. Non enim fignifieat, ri arKne, nonnullis notatum auctoribus.cm n -que
Chriftum futurum elTefignuftiyfoieque, vt Uli con- in Scriptura icra, nccinvilo antiquo,& bonoau-
tradicatur;quodfidicerevplHiflet,dixifl(.tpotiuso<i dore lega mus. Contra potius Jegimus,eamChrifta
a Li.de . few/r<ii-rtw,vtTertullianus vcrtit ",ftut, vt idem alio moriente iuxta crucem tamintcgris fuiife fcnfibus,
Chrifti. modo transfert, contrudictbile : fed fignifieat, futurum vt cum ea decruce Cfariftus Ioquereturd. d Ioan.ij",
fimilem figno,cui contra d ici,id eft,de quo feriendoj Alij gladium interpretati funt.dubitationem in fi-
configendque certari (biet. Hocnon animaduer- de: cum enim tarn afflium, abiedumquevidiflTet
tentes quidam interpretes dixerunt, ptoptere Si- filium, dubitaife. Cuius interpretationis primus fuit m'0Rj
meonem praefenti tempore vfumfuilfe, quod iam auc~tor Orgenes % eum deindenonnulli Grxcipr- Chrifti da.
tunc cptum fuiflet contradici Chrifto j iam enim fertim icuti funt, Chryioftomus, Auguftinus,aut bitaffeqni.
ant turbatum Herodemfuifle, omncmquelcroio- quilquis auclor eftqq.veteris,&noui Teliamenti f, <|nifcn-
lymam cum illo, iam, dum Chriftusad quae- Amphilochius 8, & Theophylactus h, citt & D- eu^ra .
rcbatur,occifosinftes.Nonenimdeea,vtdiximus, Bailium 'in eamdem fententiam. Etquid hunc|e'.
contradidione,fed demorte,&paifioneagit. Nemo Auguftinus,autquifquisilleeftauor,inmortedu- cami7.
ad hune infum propis qum Orgenes acceffit,etfi bi tafle, ait, fed ftatim fiiifleeiufdem Chrifti refurre- f Qsffi.
is ipfe non litis mihi videtur aflecutus. ione confirmatam : sicque interpretatur verbum 7*^m .
}5. Et tuamipfiuAnimampertrAnfihitgladius.] Hune illud, Pertranfibit- Q^nd Autem,\nciu\t, adtecit dicens,& & Do
etiam locum varias interpretum fententia: obfcurio- tuam ipfius Animam pertranfibitgladius, -et reuelenturmtdto- j, i ,
95. remreddidcrunt. In duabusdi&ionibus obfcuritas(2 rumcordiumcoguationes, bocvtiepufigmficAuit, quiAetiam i inEpift.
Q^id hc eft)anima,& gladio, Tuam ipfiut animAm, mirumquo- quam gefiumefl/nyftcriumincArnittioms SduAto- adOpi.
fit anima. nedoHugo, bonus alioquinauorintcrpretetur, ris,inmorte Domini dubitaret,ita tarnen, vi in refurre'clioiie,
tuam\nc\\i\xjpus animam,idefi atiimam ipfius Chriflt, qu* hrnte , cjr vmutefimretur : omnes ftuporequodam in morte
tua eftjpergladium Chriftipafjitnem intelligAmtu.Non mi- Domini dubitarent , mn tAmenindubttAtionemAnertnt. Stc
dus altera eiufdem auctoris expofitio mirabilis eft, mm Animampertranfit glAdtmfidubitdtio nonfemAneat in
Tfum ipttsAtnmAm,\d eft.tuamanimam^uaseft iplius cogitAtiene , fed peAturuperuenitnte reforwAnte fe priflind
Chrifti.Grc nulla eiumodiambiguitaseft,vbige- virtute. D.Thoma: , & aliorum pofterior um illoau-
nitiuus vtJ >/>tf,fo;mininus eft,nec poteft ad aliam, ftorum piecatem laudo, qui ita hos veter es autores
qum ad Mariam, referri perfonam. t fiambiguus interpretan conati funt,quafi dubitation em,nonin-
efler, tarnen ratio ipi non paterctur.vt aliam perfo firmitatem fidci| fed re um vifarum adrnirationem,
nam. quam Mariam referret. , ftupormqueappellauerint. Cterm vereor,vteo-
Gladio i Gladium omnes eonfitentuf, nonproprieaeeipi} rum auctorum verba hanc interpretationem admit-
metapho- fed meuphoric , dque Ambrofius *, & Beda - tant. Melius de fantifima Virgine cocitandum,cu-
ric fumi' nuerunt. NcZ/7,inquit Ambrofius, hiftoria docet, D ius finctitas,& in filij paifionc, confia tia conicuta
"lib t in &bacyltAMariAcorporalisneciipAffitnemigraj)e.Honenim eft , vt vulgo fola tunc fidem credatur retinuiiTe.
Lu cap. t. Amma,fed corpus materialiglddiotra[t4erberMur.RtfiTio, Quod etfi verum, vtopinor,non eft, cique bonis FiJes B,
qua id Ambrofius & Beda,aliquc nnulli recentio- cfle Thcologis rcfutatum : tarnen hoc cert indicar, Vf^
Anima res auclores probant,non iatis efficiat ; quod fi pro- omnes homines pios iudicaife, maxime eius fidem m0||Cnte
ttiam cor- prie gladius acciperctur, non dixifit, tuam ipfim moriente Chrifto, fuifle conftantera. Inuenio, qui conibwiu-
pusfigmfi- animam, fed tuum ipfius corpus pertrafibit gladius. gladium vltimum Chrifti iudicium intelligant , &
Nam anima,& pro totohomine,& pro fob corpore ignem illum,quo omnes probandos efledicitDiuus
contentum pro continente fumi folet. Ferrum, inquit Paulus x, in quibus Hilarius eft1. Sed prseterquam * l-Cot
bPfal.104; Dauid, perttanfiit ei$is b, cm de ferris cert quod1 illa
" opinio de igne purgatorio ab omnibus ft Cc
13. compedibiis loqueretur, quas non animam, fed cor ,
fine diferimine fubeundo, etfi Origenis,& fer anti- pf,i. lit.
pus attingebant. Res ipfaex hiftorijs manifefta eft, quiifimicuiufqueauftorisfuit, tamen mrito po-
quamuis'alio argumento probari non po(Tet,beatam fterioribus Theologis reiecb eft ; ideo non potell is
Mariam ncque martyrij, neque genusaliud violtx efle sfus huius 1 oci, quod ifta ratione nihil de Beata
mortis fubijTe, itaqueneceflceft, vt gladius aliter, Virgine fingulare diceretur; cttm ma nifeftum fit, S-
quim pro martyrio,aut violenta accipiatur morte. meonem aliquid de illa propridicere voluiTe. Alij
Scionond'.fuifle,qiii pro morte non na turali,id gladium verbum Dei elfe dicunt, quemadmodm
Maria Vir- violenta ipi putarent,non qud gladio Maria oc D.Paulus "appellat. Quern gladium ' * Marii animam m ad Epb.
go non cubueritjfed qud, dum iuxta Chrifti cruc eifet,vi tranfijfle, quia Maria verbum Dei, eifquemyfte- '<>'
motte vio opprefla doloris animam cxhalauerit, alioqui nihil
lenta a.ue rium intellexit. Ad huncmodum Ambrofius ".Me- c0(aclib.de
Crucem de ilia his verbis fingularediftum fuiife; fi naturale, mini &apud alios interpretes legere, gladium hicvUg>'
obtjt. " ficut omnes homineSjtantm mortem obijfet. Earn pro amore pon, quafi futur dicat Simeon, vt amor
vim habere dic"tioncm,cJr, citm dicit Simeon, Et tuam erga paticntem filium Marioeanimum vulneraturus
ipfius animAm pertrAnfibitgladius,quafid^cat.ficut Chri cflct. Nam& amor gladio aliquando comparatur,
fti, ita etiam tuam. Nam de Chrifto paulo ante dixe- amantfque animum vulnerare dicitur, rulnerdfti, in-fl carit.4
rat eum in fignum,cui contradicitur, pofitum fuiife, quit, cor meumforor mea : (dlonghocabeftfenfu <i.
indicans, quod mortis genus fubiturus eflet: fubijt huius loci,vbi deamore , fed de dolore agebatur. q*
autem Chriftus vcram mortem : ergo & Mariam Verior aliquando vulgi, qum ipientum fenten- g^' ^
eamdem mortem doloris plenam fubijfie, fi quidem tiaeft, quod dum fimplicis ve'ritatemquatrit, fa" iBte||igiiii
idem vtrumque gladius transfoifurus fignihcatur. ci lids inuenit. ldhocloco accidit, vbi probabilior mt.
94* CAP. II. DE SIMEONIS PROPHETlAi 950
mihi videtur vulgaris opinio,gladium vehementem A Yum, qui afufpicioneproceirant.
dolorem ignificare,qulv]aria exfilij ptffionVger-; Melior fententia eft , minus licet graues auorei
ceptura erat. Quaniquam non vulgi tantum.fed etil ^abeat,eorum, qui ha*c verba ad fuperiora referunt,
Hieronymi.aut quicumque alius eft ai.ftor a.Bedae, bkpotus efl in ruinant,&inrifurreffiontm mtdtortm,
binCom.
in Chriftoautemnon folusdolor , fed vera etiam,& re8ionemmultorum,vtreuelenturex mtdtis cordibus cogita-
corporalispaflio.arque ade mors fignificatur. tiones;id eft.vt eo patitnteappareat, quo quifque er-
Dicamhk,quodanIecbri probaturusfin^nefcio^ ga ilium animo, qua quifque fide fir. Quod non - ,r
NeoVuo Gladius hoc loco qui Mari animam rjaniiurus dj-* pu uiflet in rebus eius profperis. Si enim Regis ve- Qupmodo
-Ijdij fed citur.non ipfius Marias, fed Chrifti forcfignificatur. niTet habitu,temporaliaq; Iargitusfuiflet beneficia, etiam nun
Tnus/itum Non enim duo fimiles , alter Chrifti,altcr Marii/ed nemo non eum fecutus fuifl*et:fed abieum.affli&, clll P-
cefled. vnusttntum Chrifti gladius defignatur , ipfaeius & tarn multa patientem videntes, alij fequebantur: t,entemnl-
ur- mon ; atquc ille ipfe Chrifti gladius Maria? animam alij profequebantur.alij crcdebant,alii imdebant.In "t
penetraturus dicitur , quod occifuruscamomnino lpft cruce ex duobuslatronibus alius tamquamDc ?Cuelcatur,'
effet, vt Chriftum,fed quod Chriftum occidendo, oratalius tanquam homincm nefarium, fccleratum-
eamefletvumeraturys. Sumpfitemm.vtopinor.Si- qucblafphemt,vtre<S Beda,&Theophylaftusf,& f iaCom:
meon dc medio metaphoram. Saep vfuvemt,viali- GregoriusNylTenusapudD.Thommexponunt.Id
quis tarn rortiter gladio , aut haila qucmpiam trans- hodiquc fit , Chrifto , id eft , eius corpore Ecclefia
fodiat, vt in alteram partem gladius egreflusaqu Cathoca , inter Turcas, & hareticos.maximq; in
proxim aftantem ,fi non occidat gnuirer vulncret. nglia patiente.aliisfidem negntibus,aliis pro fide
Hoc indicauit Simeon Chrifti etiam pafioneeuen- moricntibus.Qupd&Angelicusaudof Bedadefup
turum.vt idem ille mortis gladius, qui ilium occifu- dixit tempore : Sed &vfquehodte , inquit , & vfque ad
rus erat.matrem eti.&r came,Sc affe>tu,& loco pro- confummstienem ftculi prafentis Ecclefia animam gladius
ximam vulneraret,atque tranigerer. Vulneraturu, dtoijma tributioriispmranfire nonceffat^cum gmfidciab
transfixurumque fgnificauit,cum dixit , Pcrtranbit: '. p tbis contradtci, cum audit Dei verbo mullos cum Cbri
non occifurum ,cum non corpus, fed an:mam dixit, rejurgerefedplures kcredulitate ruere gemebunda pertrailat.
vtindicaret, non corporis mortem, fed animi dolo- ^ Nihil nie pr-ererea notandum , nif partieulam,^,
rem effeeturum. Haec eft emphais illarum duarum non cauam, fed euentum . & coniementiam fignifi-
dictionum cr animam. Cum enim dicit O", (i - ic I care.vt iru.um:. , is iam locis adnotatwhus.
eumdemfor^ladium;qui&Chriftumoccilurus,& 36. Et erat / prepbetijja.] Erat in Ierufalem mu-
Mariam vulncraturus e(Tet:& ciim dicit animam,nt>n ;cr quaedim nomme Anna, quae fpiritum propheti-
mortem.fed intimum dolorem dclart. cum habebat; Alim diucrfi fexs Eangelifta pro-
Vtrmlenturtxmultiscordibutcogiiati nts:]\\\a\ hec ducitteftem , quemadmodum obferuauit Ambro-
verba iungunt cum proxim prarccdentibus , quafi fius e.Koniolum,inqvit,ab^ngelis,&prophetis,&apao-
ideo gladius virginis animam penetraturus eftet, vt ribus,\edtttAmhtnioribMsrtuisgeneratioDomitnaccipit * ^'^.
appareret, quid quifque in animo gcreret, aut cert teimomum.C mnis tas,Cr vterquejtxusytuentorumqimtra- *"
foret,vt ex eo hoclequcretur.Vtrum enim parricida culafidem arut. Virgo generat.erilis parit}mutus ionuirur,
Vt quam ^cauflam hic.an euentum fignificet, modo non di- Elifahetb pnphetat,Agus adtrat, yter claufus exult,:t..yi-
tia habe{ fputo.Ad hunc modum Origenes,Hilarius,Chrylb dua cofiutur,wus expeCtat.it infi i,Vropheuuit ttatjiSimeo,
bdoco. ftomus i Amphilochius , Theophylaclus iis in locis, pnpfietauerai apulata comugio ,prophetauerat virgo : debuit
quos paulo ante demonftrauimus. Diuerfo tarnen etiam vtduapnpbttare, ne qua aut profejo deejfet^tutfexus.
apparerent. Hilarius vero ideo cxtremiiudicijigne &gcnus, Sc tatis conditionem exponit. *,- ' "
pfobandam,vt eius,ficut & aliorum hominum cogi- qunjfcw ?batmeUstde tribu *Afer, vidua , maior oftoge- audes."*
4Cor,4. tationespatefierenr,& vtait D.Paul us c,illtiminarentur naria,nc quis eum putaret,ignobilem,&obicurum
h */*few/^ffrm.Vnovtrumque verbo refutatur, citare teftem. Laudat verofimul ab aetate, fimul
quod Simeon non folum de Maria.fcd de multoi um continentia, ciim dicit cam iptem tantm vir-
etiam loquaturcordibus. . ginitatefa innos cum viro uo vixiife, reliqua vf-
Exaliis etiam auftoribui nb'nriulli funt, qui fi- queadmubam ineftutem aetate viduam perman-
militer legant , quamuis non fimiliter interpre- fiiTcifi.nulpietate.&religione, quod dies, no-
Sir.ji.in tcntnr- Ambrofiusd. lile, inquit, intelligit, <]uiubu- tes eilet in templo: fimul abomnifan&itatevitae,
I.11I. lam&awtm mentisvigort tranfeendit , Or lam animam, morumqueiueiitate,quodieiuniisfemper,&obfe-
tfuam pertranuit gladius , adreueienda cordis txx^ltaperpe- crationibus feruirelfimul diuinis donis,quod pro-
lua pranno Ubettatis attolbt, vel examinandis fermonibus pheticum haberet fpiritum , quem fi non habuifer,
folliciti (ermens,quefcumque virtutisfu*aurefufcepttit,my- - tarnen erat conditio perfoua?, vtneminepoflet
j, erijfancltficaijfcrituali. Videtur dicere voluiie, ver- eius teftimonium reeufari.
ijdfitt bum Dei , quod gladium mterpretatusfuerate, ita Quid quod prophetiifa erat, & non humano, fed
MtDtur virginis animam penetraturum, vt eius patefacerct diuino fpirituloquebaturiRectc- dixit Ambrofius b. Annah
"bL"* cogitationes. Admirabilis etiam eft interpretati, ideo Anna (? ipendits viduitatis , & mcribus talis in- fine pro-
citati* quamEuthymiusadhibetzfrf/fii/rjinquitjfg- duntar, vt dtgna plant* fmfft crtdatur, qua redempiorem phctifla.
ne " tationes eorum , qui fuipicabantur : bac mn ejfe illius ma- ventjfe omnium nuntiant. Quod dicit procejfrat indie- Lib.i.in
cLb.j.de CM. Sicut enim multa ad earejpicfentestquahomtmsfunt, busmultis, Hebraimuseft,quoadmodumnisfi- uc*
Jug. dtcebant, htminem taniitm ejfelium Maria : ttarurfum gnificatur aetts, vt lbpr Qod autem Ait i vifffni- j^. j ^,
alij attendentes odea , qua dignitatis eius erani , fufpica' ttefuajic interpretor , quafi dicetei, prima fua pu- ** : 1
bantur^ quod efet tantum Deus, effet bac mater, eius: bertate, prima virginirate, id eft, ab tempore,
twx autem muentes tarn amare dolentem, ac plurimm quo virgo efle eeepit , ficut dicimus pueritia , id
lugentem , naturaqut cedtrt , crediderunt, qtid mater effet eft,abeotempoTc,quoaliqiiiscpitefrc puer. Tunc
i & rttegtbant y ut prodebartt cogitationes cordiumfut- enira faemu incipit propri virgo dici : .ciim nubi-
Rr Sij
$5i COMMENT. IN LVC: 95*-
lis efle incipit.Necenimpropri virgo eft.qu capax A firmarct.Qjis fortafle caufa fuit,curEuageliftaver-
F"mij* non eft corruptions. VoluitergoEuangeliftafigni- ba Anns non recitauerit , quia indicauerat, in eam-
e turTre" ^cric ' Annam a pma fua pubertate, id eft , ab anno dem iententiam,qua Simonem pris.locutam fuile.
Infigneea. duodecimo, autcirciter nuptuidatamfuifle, & fc- Confitebatur Domino.] LaudabatDominum,*utgra-
ftitati ex- ptem annos vixifle cum viro, quo mortuo ab anno tias Domino agebat,exHebrsorumidiomatern>
cmplnm. decimonono aut circiter vfquead oftogefimura iadah, nifi qud Grsca prspofitio maiorem addit
quartum permanfifle viduam , vt eius caftitatem yimM^^oyTo^ciftmcontebatur/ide^hud^hit
commendaret,qusprofet.o valdtam longo tem- Deum.confirmansea.qux Simeone didafueranr.
, pore, tamque immatura tate amTo viro, probau Dominum vocat Chriftum,quia ftatim fcquitur ,Et
tftScio alios exponere,vixifle cum viro virginitate . hquebaturdeillo , quodde Chrifto intelligendum efle
fua,id ert, ex quo tempore nupfit: ex quo virgo efle perfpieuum eft. Dominum autem hauddabi voca-
defiit:fcd minime probo. uitDeum mn* Adonay , itaque Chriftum Deura Chriflam
37. St hxc yidua yfque ad amos oBoginta quatuor.] effefignificauir,Euthymius. Ann" D,s
Grsc. ii-mv fy/owm Tia<mov circiter annorum oBo- Omnibw, qui expeBabant redemptionem lfrael. ] Grxc't* confiteIur'.
^inta quatuor. Nofter interpres videtur legifle ios ef^xxiM,ifrw/4/fw.Origenei<,Ift-acllegit.Euthy- dHora.i?.
tiv yJbitwm. Twaiv )V)que adamos oBoginta qua ' mius vero inlerujalem. Vtraqueledtio bonum habet
w.quemadmodmm vertit tque fie quidam expo- fenfum. Nam fi legamus in I feni s erit , non
mint quafi ocbginta quatuor totos annos vidua quidemlocutamefleomnibus, qui expedabant re-
permanferir.Mins probabile. demptionem.fed iis tantm, qui ernt in Ierufalem.
Qtanondifadebat de templo.] Qus frequens erat in Si vero legmus /frael, hic erit fenfus , locutam efle
templo. Non difeedebat, dixit Euangelifta , per hy- omnibus , qui expecbbant populi Ifraelitici redem-
perbolen.ficutquivaldcfamiliarisalicuieft, dicitur ptionen^vtfupr' Fortafle vtrumquefcripfitEu- yCIr.lf
l0t ab eius latere numquara difeedere. Non ergo dici- gelifta , omnibus qui expe&abant redemptionem
Pise multe- tur,non difccffifletemplo,qudin templo habita- Ifraelislocutameflein Ieruilem, vbihabitabat;ncc
re templa ret, vbi habitare muhen bus nnlicebat, fedquod enim dicebat,mulieremconcionabundam per alias
frequrarc oifidufrequentarettemplum, quemadmodumfa- difeurrereciuitates Quid annonomnes Iudsire- Mulierem
debent. cerc piasmulieresdecer,maximquc viduas.Etqui- demptionernliraeliscxpcdabantExpcftabantqui- nondocet
demOrignes, VEuthymius nonabsredixerunt, dem.autfecertcexpeareprofitebantur, fedalij, ?0DC!001'
proptereSpiritum inttu Anns datum fuiflc,quod vel incerto tempore, vel minore cura : alj aut eo t- fa^mi
templum freqieptarct. EoqueexcmploChrilbanas pore, quo venit, aut maiore, expedabantdciderio
mulieresad frefuenranda Lhriftianorum templum Hosopinor intelligit, hos Anna auidipres difeendi
Caluinus cohortantur,alio prorfus ipiritu qum Caluinus.qui Chrifti aduentum auditores dcligeb
Annam pe- parm abfuit,quin Annam.ob frequentatum tarn af- 4S . Et yt perfecerunt omnia [ecundttm legemfiomini-.]
az aceufit fidu templum fuperftitionis argueret Pudukpa- Multis de caufisEuangclifta hoc videtur dicere,&vt
iupetltitio- iam dicere,fed iis qui eius moresjtylumque peripe- Marix, atque lofephi religion declararet,qui nihil
lut n ar. ^umi,abent,fatisdicitapert. eorum,quslcgeprsceptafuerant,prtermifcrint:&
lo, leiumu,r obfecrationibuiferment.] Qui interpretan- vtindicaret,in Chrifto omnia, quae in primognito,
Deo iciu- tur,ita quafi , & obfecrationibu* , tertius fit cifiiti ac Rege fieri oportcbat,ritfaftafuiflc:&vtinlnuai
niis &ora- fignificeturqueieiuniis,cVobfeCrationibusferuiiflc, ret,non ob alia caulm,Tofeph,&MariaminBethlc-
tteaibn ideftjdedifleoperam, nonlrismihi videnturGn- hemtamdiufuiflecommoratos,quamreligionis.
uiebat ~ c* verD' proprietatem animaduertere bttiynvt l\euerfifuntinGaliUam.]Vtrumztimrcuetter'mtia
Iciunij de- quod inicris quidem litteris non datiuum rei , fed Galilacam , an prius ex Bethlehem fugerint in ^Egy-
fenfioad- perbnarfolet admitiere. Quarenon eftfenfus.ieiu- ptum ,deindeex iEgypto regreififecontulcrintin
etfusCil- niis& ortionibus dedifle operara : fediciuniis& Galilam,vtMatthaEusindicat,apudillum f dilputa- feapuj.
utaum. orationibm Deum coluifle, {*. D uimus.Pra?termifitLucasfugamin^Egyptum,atque ***}
srstiwc.IraqueexhoclocoCatholicaaducrfusnouos Magorum aduentum, fortafle qud fciret,deiisrc>
hzreticos fententia confirmari poteft , iciuniurn non bus fatis copios (cri pfifle Matthaeum.
folm exercitationem , & mortificationcm efle cor- 40. crefeebat , &confortabatur?}>iritu.] Dfc De Cbtilt,
poris,fed ctiam rcligioniscultum,cum Anna iciuniis totaChrifti pueritia,& adolefcentia viquead annum pnemufc
etiam dicatur,Deumcoluifle. Honperfe, inquitCal- tricelmum, nihil ncquealij Euangelifta;, nec Lucas . c :
in Harm. $* fedquatenui ad orationem refertur , ieiunium ad narrant, praeter id quod infr 5 folus commmort, yctf.4l<
' cutum Deipertinet. At Euangelifta eodcmcontextu, Lucas, Chriftum cm duodecimefletannorum,&c
eodmque modo dici t, Annam iciuniis , Se obleera, cum parentibus in diem feftum Ieroiblymam venir-
tionibuscoluifleDeum,oratioautcmperiaddiui. fet,clam feabillisfubduxifle , &cum Doctoribus
bLib-de or. pcrtinet cultum. Ac Cyprianus quidem cert difputafle. Quid reliqua fecerit state, hoc vno ver-
Dora. Annam dicit ieiuniis illis,&obfecrationibusDeum bo comprchendit, creuifle corpore ,& lpiritu,quod
promeruifle. aliis verbis pofte repttith, dicenseum creuiflep- . yerf{ti
38. f bteipfahorafuperueniens.] Eodem momento pientia,& atatet&gratia apudDmuy& homines. Qup-
temporis,quoimeonin vlnistcnebat Chriftum, il - E rum verborum quia eadem eft fententia, vtrumque
* lumque diuinum in eius laudem hymnum canebat, fimul locum hie explanabimus.
Annaquafi eodem, quo Simeon fuerat,vtin templ Omnis in eo qusftio verfatur quomodo fpiritu, iof.
Veniret.afflataSpiritu fuperuenit. Suam fingula ver- fapientia , & gratia creuifle dicatur,cm ab ineunte Chriitus
ba emphafim habcnt-Nam quod dicitH/r,vnica fyl- actate,& fpiritu, & fapientia , & gratia plenus fuerit, .^
hbaomnesillostituloscomprchendit,quibus paulo & non i ta quidem plenus, quemadmodumloannes, r"-"^
ante Annam ornauerat.Hxc,inquit,talis,ac tanta foe. & alij nonnulli homines plcni fuiTe dicuntur , fed JSk :
104- mina,teftiquedignifima fide venir. Et quod dixit, ita fpiritu, fapientia , & gratia crecere non poflet, catur.
A"nac de. jpfa fcowndicat ,ade. opportunu'm fuifle eiusadu- Ulud certum , eque diuina fa pientia , qua vt Deus
it ;! ^.l" tum,vt non nifi Spiritus fancti impulfj venifle vide- prarditus erat.quia infinita, eque humano fpiritudd
diuinuni retur,quemadmodum c de Simeone dixerat,f < elt.anima.quiaimpartibiliselt.crefccre potuifle.De
fnit. injjrituintemflum. Et quod dicit, fuperueniens, aut vt humana ft pientia omnis eft quxftio. Fuithicolim
cYcrf.i7. Graceft,cOTW^,^4wj)aut,4g(7/?i>oftditideve- locus acri admodum ftudio inter Catholices , &
niflcjVt quas Simeone de Chrifto dicta fucrantjc- Arianos agitatus , diceptabaturque ea difpu tatione,
553 CAP. II. DE CHRISTIPROFECTVIN SAPIEN T.&c. 954
fummareIigionisnoftr3r,diuinwas Chrifti. Obiieie- A uis non eodcm modo fapientia, & gratia, qoaetate,
bant Ariani , Dcum non cfie , qui fpiritu, fapicntil- profecerit. Nam atte quidcm ver,ipientia & gra-
que profcciflet.llepondebant vari Catholici : qui- tia,foJa homin urn opinione proferir. Obiicitur de-
dam,profecifle quidcm verc,fcd humana, non diui- nique,qud fupr* tidem de loannedixcrit, futra- r c*P--
nafpientia,& profccifie.vt hominem,non vtDeum, temaefccbat&cobfortabdturspiriiH) loannes vero non
tSer 4 et Athanafius %Epiphanius *,$ , Cyrillus c fola hominum opinione, fed ver creucrit. Refpon-
Aria. Fulgentius d, Beda, 8c Euthymius. Libenterhanc deo etiam de Iofcpho,& Maria idem dixiife, nam
InAne. fentenamomncsh3ereticinoui>Ltherani,&Cal- vtrumque Chriili parchtem appellauit, tamennon -
b Ub.dt uinianiamplexifunt.Magisferendum.fi cor,quos fequitm-,autIofcphumeodcm,modo,quoMariam:
Inc.dom. nomjntujmus i patrum aucSbritate commoti, fecif- autMariam nonaho raodb,qum lfephum Chrifti
fent:fed,vt puto.ncfcicbantjcam aliquorum Patrum FuifTe parentem.
Tbe.7.fuiflecntenriam,nonfccuturifortafle,ciuiircnt: 41. Et ibdr/t partntn'eiru.] Quomodo Iiephum
nb.d*ra tantum contra illos bellum ufceperunr.nunc autem Chrifti parentem vocct,diximusfupr u. ytrfjj,
fide ad Re- c{jm f0ja im pietate addui fccerinr.qua non San- ferngulos annos in leruf*lem ditftflo Pafebtt.] Iub ebat
f iLb * ad israodjfed Chrifto ctiam , quantum pount,de- lex, vt omnismafeuluster fmgulisannis coram Do.
Tb'r trahunt,ferendum profc non eft. Ha?c aliquorum mino apiareret, in fefto Pfcha, in fefto hebdoma
veterum au&orum refponfio , non immcritb eft darum,id eft, Pentecoftes, & in feite Tabernacul-
pofterioribus Thcologis , fubtis rem cxploranti- rum \de foeminis nihil diccbatur,quia,cm ideo - x Eibd. 1
busrepudiata. Et vero illi ipfi , qui eius fuerunt au- ramDominoapparerent,vtprofiterentur,virquica- *7 &
ores , Athanafius , & Cyrlus,quafi ca non fatis fi- put eravpro formina profiteri videbatur. on pro- j* * f . tS
dentes,aliasadhibuenim. NonverinfcprofeciTe bibebantur tamcnmulieres,fi vellent,id facer reli- Myicrcs
fed in nobis, quia vt nos fpiritu, fspientia,& gratia gioniscau. ItaqueMaria , ctfinoncogebatur le- etiam pro-
proficeremus,effccit : itaque non de propria Chrifti . ge,& longe templo habitabat, tamencumfuofp- fiteri pbc:
perfona, ed de perbna corporis eius, quod eft Ec- fo lingulisannis ad templumveniebat.Curautcnon tanu
clefia , vt multa alia, id eTedium. Item quod rem veniret Ioph,nifi in feo Pafchae in templum,cm
magis continet,nonver re ipa,fed demonftratio- ter per annos fmgulos venire iuberetur,caufam fuif-
ne,,oftenfionque, & hominune opinione profecife, fe credendum eft, qud tam long ab lerofolymis
e Hom.in quod & illi quos diximus , & alij omnes veter es, re- habitaret,quatuor fcilicet,aut circiterdie rum inter-
Lue .te. eentiorique auores docuerunt , Orgenes c,Epi- allo. Hugo,& Lyranus cum iis,qui longis habita-
f la Ancb phanius f, Gregorius Nazianzenus , & Thcophyla- rcnt,dilpenitum fuiife dicunt,vt non nili diePafchg
g Inorar. usb.Cxrius'jVigiliuii.jGaudcntius^&Damaf- venirent. Nam eo die, nemo nifi morbo impeditus; t0
Bafil * cnusm. excuibatur. Mihi non videturpiobari polie, lofe- tofephus
harnt PofterioresTheologi rem magis illuftrarunt, qua- phumnon nifidie Pafchae venirefolitum. Namct folodiepa-
lociCom. druplicem in Chrifto fuiflefeitiam, diuinl.beatam, EuangehftafoliusPafchxmcntionemfcit,nonne- fcb* nott
i Dial. i. infuim,vi cparatam, quam experimenraiem vo- gattttmen,aliisduobus fettisdiebusconfueuifleve- j"1^"
*Lib.,.&f. caueriu^. Ergo necdiuina,nec beata, eque infuf nire : fed quia , quod narrare volcbat , duodennem ^
Wn refp 'ad ^*a proficerepotuifle, qui.i infinita erat.foJa pro- Chriftum IerofcJyma^infciisparentibus.remanfife,
Pd. oiae. ftcifl experientia, quemadmodum indicat D.Pau- die Pafchae contigerat, folius memiait Pafchae.
fllmtba lus'.cumdicit, Didicttexits,tiu*f4jfiuefl,olxcli?nt4>n; Mrito verdubitat Auguftinus?,quomodopo- jUb.t.dc
I0.14.tf. Confirmt Theophyladlus banc interpretationcm tuerint Iofeph,& Maria,vn cum puero Chrillo per eonf.EugJ
9*ttneitr exfcquentibus0, vbidiciturcum doctoribusdipu- fingulos annos Ierofclymam ire, cum Archelaus ibi cap. ie.
m'lnib de wffe,omnqucprudcntiam eiusmiratosfuilTe. Vn- regnaret, cuius metu, vt Matthaeusait'jfeceTerant Q"0^0"1*
loabas na- de colligir,proptere dium efle, eumprefeciflea- in Galila;am.Duobusmodisrelponder^ut,quuddi- rofofyroa^
lurif. pientiajquia fuam hominibus fapentiam oftendertt. D cit Euangelifta, non eiTc intelligendum de omni ge- venetit tj
lo*. Obiicitur contra hanc interprcutionem non- neraliter tempore, fed de eotantm, quo relegato pore Ar-
,c'cn'u nullis , qud P non lolumapud homines, fcd etiara iam Archelao, fine vilo eius metu venire potuerum: bclai.
fluadru- aPuc* ^ fapientia , Se gratia dicatur profecife. auttimorem Dei , & legis eius'obfcruationem Ar- 1 M
piti. Neminem vero virr.Hebraic pbrafis ignorare,idem chelai timori practulilfe/acilque in tanta hominum
nAd Heb. eTeapudDcum,& ver, vt cum Zacharias, & Eli- mulutudine , quanta eodicleroiolymamconflue-
!* iabethiuftiapudDeumfuiflrcdii:untur.R.eipondco, bat,potuiTc latere. HoccftprobabiliusrquiaEuan-
0 Verf. 4t. querMdmodm recentiores orones Theologi, gelifta nullo excepto , per fingulos annos venhTe di-
Obieoni nonnulli etiam veteres relponderunt,fenum eifi, citAquialofephus' Archclaum decern annos reg- a lofepn;
contra bc profechTeapudDeum,ideftver, non quod verb naTe tradit. Itaque cum hoc ipfumaccidit, quod l'b.^.Aa^ .
interpreta- profecerit , id quod hominibus verc , id eft non fo- modo Lucas narrt , aut Archelaus adhuc regnabat, "P- 1 '
tionem re- \v[m apUj homines,fcd etiam apud Deum proficere aut vno cert anno ante regnare defierat. Nam He-
rhrafis H T'^crctur- Obiicitur,quod eodem modo dicatur - rodes Archelai pater , vtapud proba- b cap.i.ii,;
braicart" picntia, & gratia, quo aetate profeciffe : Ute autem uimus.dos vt minimum poftnatum Chriftum,reg-
& ver profecerit^ion fola hominum opinione. Reuo- E nauit annos.
,32^ candum in memoriam eft , quod multis ibpri locis 41. Et cumfaBus effet atmorum duodecim.] Deeft in fi-
1 phneelo- adnouuimus , folere aliquando in Scripture, verba nehuiusveri'usad explendam (ntentiam , J andit
hitnanto in eodem pofita contexto., non eodem modo accipi. & fuer cum illis, eo nimirum Hebrarorum idiomate;
Denm.de ^/^inquitChriftus, ,&? quod fupr ntauimus. c yer; Jj
SL VP"** ' > fi 4uia bc verba eodem contextu dia Analcenderit Chriftus cumparentibusinlcruia- 109.
pvlrf.tt funt,eodem modo accipi oportet.fcqueturillud ab- em per fingulos annos, an eotantum anno,quohaec Chriftui
cjCap.i. 4. furdum.Deum non aliter Patremefle Chrifti, qum contigerunt,quiagrandiufculus erat, coeperit afeen- 4"',*
i loar.ao. noftrum,quodex eademScripturafalfumomnino dere,irtcertum : fed eft probabilius per fingulos an- m"
''verba in effe con^at* ^*temtrms~fepe[iremermsjmsy inquit nos afcendiffe, idque mihi videtur uangifta,ob- mam cuhra
eodetnlo- Chriftu$f,dubiumnoneft, quin priori loco, animo, feur licet, indica/e , cumnon dieit.eo anno afeen- fSib
eonon o- poftenore/:orporemortuosappeliet,fcdcomunxit dife.fcd remanfiTe in Ierufalem, quafi infinuans,
dem modo in eundcmcontextum/quia vtrique,quamuisnon alijsannisafcendiTequidem, fed non remanfiTe: &
accipienda. eodemmodo,mortui dicantur. Sic hoc loco fapien- quafi fatis efleputaueritdicere.afcendiiTe parentes,
ci. 11. tiajgratia^&wate Chriftus dicirarprofccife,quam- vt& puerum afccndiOe intelligeremus. Atqueita
COMMENT. IN LVC. 9S6
*55
Inhomil. Bcdafcmtta,&lBUcncusbcarminehunclocumrcd A quedeillo inquirer*. O^Becfuntipfaperfcpro-
ja hate ver dens; babil ia,qui$ enim credat,matres,fuiosiuosparuulos
ba. id tcmplum Utispuerumperducerefeis latere fuo pailas fuiTe difcedere? & videtur turn
bi. Li. hilt, Omnibus annorum vicibus de more \olcbdnt. Euangeliftse,tum inter fe repugnare. Nam cm dicit
Euang. Euangelifta , parentes cxiftiniafe, eum eTein comi-
43. Confummatijquediebui.] Graec tt TihtiOHW-
>mv lt r/M&if , C0* cum peregient dies , id eft, cum JO- tatu,& inter cognatos.atqueamicos cum quxhuitk,
Maria fcptem azymorum dies rite eclebraf non obfeure fignificat, Iofephm ,& Mariarfimul
e Leu.13 6. fent3quemadmodm lege prxceptum erat c.Expref- iie.putafleque Chriftum cum pucris ,fed cum
71 fit hoc Euangelifta , non 1 olm vt leges feruaret hi- cognatis,& amicis eflc. Alioqui non inter cognatos,
Deut. i.. i>orj.c , qUae circumftantiis temporis , & loci com- & notos , fed inter pueros quxliuiflent. Pugnantia
mendatur/ed etiam vt Mari.r,& lofephi religionem eiiam inter fe dicunt:fi enim pueri grcgatim, fepara-
oftenderet, omnia, quae ad Dei cultum pertinebant, timqueprogredi folebant.quomodo pater cum ma.
ritperagentium. tre^mater cumpatrc.vtillidicunt, cfleputabant,
Remanfltpuerlefuiinlerufalem^ mneognoueruntpa- cm ex confuetudine fcirent , non poflcnificum
rentes em.] Infciis parentibus. Parentem vocat et g pueris ? Quod autem dicit Euangelilta , exiflimantes
i ver f 17. iam Ioieph, earatione, quam fupr d expofuimus. effe in Comitatu, ideo dixife arbitror, vt parentibus
no. Tria hoc loco quiri poflunt, cur voluerit Chriftus omnem negligentia; culpxque fuipicionem remo-
CurChri. ucret. Non enim negleau, & incuria ,'fed credente*
tuc eazta remanere in Ieruflem : cur ea xu te , non ante , non
te nieta- poft: infciis 'parentibus. Videtur Chriftus in in comitatu cognai or um , & amicorum effe 5 iter
fatem re- ipffua puentia, pecimen aliquod diuinutis fus vnius diei fu i le progrefsos.
eanfenc. pubre voluiTe , ne , fi pofte annos natus trigina Venerum iter dm.] Vfquead nodem , quo tempore
nullo dato ant fapientia: fiitj documen o,de impro- crcdebantjVt erat vei o imile, puerum ad fe ccenan-
uifo ad docendum prodiiffet, homines magis admi- di , & hoipitandi caufa venturum , quem cum vid
rarentur qum crederent. Nam cm & hunclpien- rent non venire,quxrere coepert. Vnius igitur diei u"^'0(j
tisc fui: guftum dediiTet pucr,tamen poite dicebant iter parentes confecerant , cum Chriftum , puerum 0 tt.
e Mat c.i) Iudxi , Vnde ^uicfapientiahac, & vnmes ? c &,Qewe<fo defiderarunt : dicmalterum in remetiendo cod em duun. cbri.
hicliteraifcit^cmnendidicerit ? f Idautem duodecimo irinereconfumpieruntitertiodiecmeum diu qux- ftusinucn-
f Ioan.17. fiuifsent,inueneruntintemplo,in medio Doctorum,tu* fit-
xtatis anno facer conueniebat , quo potillimum
Duodeci tempore incipitpuerorum ingenium apparere,& ca- vt buthymius exponit, melis vtique , quam qui
mo anno peffendii liceris aptum effe. Atque hac ratione quae- vmus diet iter,ficmterpretantu_r,vt eundo , redeun
e.utpi"e~_ to explicate eft a Beda ,prima'& fecunda Alio et doqueconfiimptusdics vnus fit, Ierofolymx vero
cime"* de!" *am mo^ & idem Beda, & Ambrofius ad fecun qu X rendo duo. ill ud enim EUangeliftx verba magis
dcrit Chri- dam quxftionemrefpondent, proptere duodecimo pra: fe ferunt,cum dkit}venemnt iter diei.
flus, xtatis fuo.- anno fpientiam fuam oftendere ccepifle, 46 Et factum eft po triduum ] Dubium, an tribus
gin Com. quod hoc myftico numero miffurus pofte eiet diebusomninotraniis, an ipb tertio die Chri
Apoftolos ad prxdicandum Euangclium. Quid ex ftus inuentus fuerit. Vero fimilius , tertio mucntum
hoc loco veteres hxretici Valentiniani colligcrent, fuiTe die. Hoc enim ea phrafis aliquando fignificat,
bLib.i.cap. Irenxus docet, nec operepretium eft eiuimodi de- vtcum Chriftusdicitfemoriturum,& poft tres dies 1?
id eft , die tertio refurrefturum m , atque ita fentit $ t
17. liria rectare.
Cur clam Ad tertiam quxftionem Euthymius ,&Grxcut Euthymius. Qupdautcm tenia die, non ant
parentibus illeaudor D.Thomx refpondebt , ideo clam parcn- poft fuerit inuentus , Ambrofiusnmyfterium inter- Lib t in
ttfflanfcrit tibusremanfiffe, ne,fiid illisindicaifet,autabipfis pretitut,Potriduum, inquit yreperiturintemph, vt effet . Luc>
impediretu^autillis, fi moremnongcffiiTet,videre- indicio, (u po triduum trimnphalis illius pajjtonis injede
tur non itis obedire* Magis alia ratio, quam affcrt cceleiy cjr honore diu'nofideinor*fefufeitatusoffenet , qui
Beda.mihi plicet,proptere id feciife, vt often derct D mortuus credebatur.
, r - -,r ( Irmencrunt ilium in templo.] Et cm tpuere)ent, iaquT>
aliumie habere patrem, cuius res, lilis etiam non
confultis.agere deberet.quodque illis foleret obedi- Origenes tnon inuenerunt inter cogntes : nec enimpotertt
re.voluntate folitum facere.non dubito.Qupd ergo bumdsuctffutie DeiFiliumeominere: non muenerunt inter
Euangelifta dicit,rfmrr/ft in lerufalem,non ita intelli notos ,qui4 diuinA nuior erAnt notitu ,ftient4que tmortdi. 0 hobi.ij:
gendumeft,quafiaut errorc, aut.cafu, fed quafi Vbi igitur inueniunt eum -.in templo. Ibi enim inuenitur. Films Filius Dei
certo , diuinoque confilio id fadum fuerit. Et qui- Det.S't qiuncio er tu qinjicris FiliumDci, primum in vbi bbc-
' 19. Jem Orgenes ' videtur exiftimare , inuifibilem fei templo,tllucpropria , tin Chrtflum , [ermonem , atque[- nicnaus-
in^ibilera ^cc'^e> vt Ierofolymac remaneret quemadmodum tiam,id e Filium Dcijeperics.
fe fecit. pofte volentibus eum Iudaeis lapidare^bfcondit fe, Sedentem in tnedto doftorum.] Inter dotores.Hebraif- Cbriftus
X. loa. 8.59. id cft.difparuit, inuifibilem fei fecit Idem quo- mus , * vt , medius veflrumetit , * id eft,inter vos , *J
que videtur apud D.Thomam,Gracus ille quem ci- cnim,vt opinor,ifignificatur ilium in loco doorum Dodorum
mt,auc"tor, i nd i care , eftque credibile hominem prae- confedie,vt quidam intelligunt.Nam Euange- fedit.
fertim Graecum ex Origene fumpfifle. lifta tamquam dodorem , fed tamquam difcipulum p loa t. *<
r- l'KVLJ' . cumaudifsetantum,
44. Exiflimantes autem tum effe in comitatu.] Cm fediffeindicat, -
&interrogafle
omnes Iudxi ad feftum Paicha: diem conflu ere fo- ^didt.quaidifapuhfu nt partesmec id tanta illaScri-
lerent.credibile eft,turmatim,oppidatimque, & ve barum , & Pharifxorum iperbia , quos Euangelifta
nire folitos,& redire. In eo igitur comitatu Nazare- dodores vocat, profedotulifset. Sed in medio do-
thanorum ciuium, cognatorum prxfcrtim,amico- dorumfedifledicitur,quia credibile eft.dodoresin
rumque puubant parentes effe Chriftum , vt ex orbcm uxta parietes,cditiore fedific loconuditores
euentu colligitur.intcr eos enim folos eum dicuntur vero in medio, humilioribus fubfelliis , vt multis et
quxfiuifle. iam locis fieri videmus.
Opinio Hoc certius, quia ex ip Euangelifta fumptum * Hcbraifmum eumdem reperimui Gen. tj.'io. fnfly^ 'cbiifto*
quzdam eft , quam quod Beda 1 , & dam fcutus Lyranus '\22^-'""[', *>tthtcl> ***,* juditeris
sedx reti- tradunt mortem fuiffe Iudis,vt venientesad feftum, Hephronfedensie medio filioium Cheth. parti non
uur. domumque reuertentes,(eparatim viri, mulieres ac Mdientemlos&inttrroianiem.] Notrdodoris fed <_^"*
&homil7n Pue" ProRrcclerentur Ita faclumyvt pater cum ma- auditoris agentem perionam Rede id Gregorius _s} pjtt,
bxc Tuba. wc,matercum patrc puerum eflc erederet, nec vtcr- animaduextit q, VigiUnti , inguit , ctnderatitntpafan- Palt.e. %C
,57 CAP. IL DE CHKIS'TI INVENT. IN TgMP. '95,
dum e, quod, cum lefw amwfum duodecim dicttur in medio prtferebat , yt diceret , E'ojQr pater tuus,fedj>atertuus > in-
dolbrumfedens,non docens , fed interrogans inuenitur , quo quit.tTgo.
txemflofcilicet oflenditur ,ne infirmas docerequis audeat, 4.9. Et ait adlos.) Sola mater interrogauerat,F&V
ilkfuer doceri interrogando voluit , quifer dignitatis poten- quidfecifli nobisfie? fed quia profe,&Iofeph interro-
tiam ,yerbum fcientU iffis fuis docloribus minirauit, gaucrat,vtriquerefpondet,vtrumquedocere vols.
QuamquamexEuangclifta colligitur ,ita illum di- CW e, quod qwtrebatis ? ]Non rcprehendit pa- Chtiftu
fcipuli perfonam cgiiTe , vtdum intcrrogatus re- rentumerga fecuram, follicitudinemque , fed Fa- non repte-
fpondebat, magnos illos magiftros multa doceret. trem Deum parentibus hominibus anteponit Re- hendit pa-
Propterea enim ftupebant omnes iuper prudentia, fpondetquidem reprehendentis modo , non quod rtM 5
lineen, icrefponfis eius. Multa Beda, in eamdem fernen- ver reprehendat,fed qud fi parentes lciuiffent,qua
*- ^,, 4uam Gregorius feribit , qua Sc ad explica- in re, & quam ob cauim occupatus effet , ver fuifA
J * tionem huius loci,& ad mores apta funt. fent reprehendendi, f, vt fe fequeretur, Patris eum
Ckriltw 4.7 Stufebant autem omnes , quieum audiebant ,fufer negotiisauocare voluiffent. Itaquenon Vt argueret,
jkuifai frudent4i&Te^onfiseius.']fmr^cvrati ,fuperintelligen- fed vt doceret, reprehendentis habituminduir. Nec "
^ualiterin- fM,ideft, quam acute, & bene res int eilig-., et Eft g debet pius leftor Caluinum audire.quem dicerc Chrilus
iogttt$. credibile, tamquam difcipulum interrogatufi , Sc non puduit, Mariam Chrifto mrito reprehenam. non argu<-
q in dem de ma ion bus myteriis.cumvidert doio- Semper enim Terpens ifte infidiatur Mariac calcneo, J,*1^'^
res,illumfupraeiuscaptumitatisrefpondere. Nam fed ipiconteret caput cius.Scribit quidem Ambro tra gn^
qud quidam hxreticorum putat interpres, refpon- ius,Chriftum hoc loco arguiffe ma trem , fed eo fen- num.
um hoc loco Hebraror more, pro quouis pon fer- fu,quo nos explicauimus, dixit.
mone,nonconuenit in hunc locum, vbiChriltus ab Nefciebatis.] Videtur ignorantiam reprehender,
Euangcliftaa idiens folum, & interrogas inducitur. quo J ea nefeirent qua feire eos oportebat. At vnde
4 S . Et -videntes.] Iofeph & Mara. Ad eos cnim hoc id feire potuerunt ex Angelis.ex paftoribus,ex Ma
puto referendum potius, quam ad omnes , qui ade- gis,ex Anna,dicuntaliqui. Sciebant quidem ex illis,
rant . vt quidam volunt. vt fupr diximus,myfteri j fu m mam, eum mu ndi al-
idmiratifunt.] Non icut alij propter prudeniiam, uatorem miTum fuife , lumenque ad reuelatnem gen*
&rcfpona cius.-nam eius prudentiam, feientiamque tium f/uiffepropofitum , fed fore, vtpuer adhuc de- f Sup.v. iil
son ignorabant, fed quod eum pr.rt.-r opinionem in fcrtis parentibus fe fubducerct , vt cum doftoribus ,
medio doctorum difputantcm repraient. in templo diiputarct, nec debebant, nec poteranc
it dixit mater etus ad tllum.) Placet,quodpit nonnul- fcire.-eam igitur ob ca;ilm admirabantur.Non eigo
li notaucrunt , non hoc intim , & coram omnibus eos Chriftus reprehendit, fed reprehendentis fpecie
matrero dixiffe>n? glorian eovidcre;urfilio.fed pri docet, quemadmodum docere,iimulatanonnum-
jofeph pi- uatim poitcl finita diputatione. Apparet etiam ex quam increpatione.folemus pueros, etiam cum nul-
B effede' hoc^0vkickriflmc Iofeph paterC hriftinomi- lam in illis culpam animaduertimus , vt acriusad
BjftMtBr: natur.eum ver non fuiffe patremrvidemus enim difcenda,qusdicimus,eorum nimos incitemus.
Iofeph , fed Mariam quail parentem liber, achire Qa iniisqutatrismti funt.]OngcncsS,Epiphi- fj^rm10j
fuo Chriftum interrogare, Q^dfecifli nobisfe ni^s ,Auguftinusi,Euthymius,& Hugo putant ,ea f (n*rrc 9ft
tili, quid fecifli nobisfici ] Non funtaccuuntis,aut qua? Patris fui erant, templum appellari , Dei cnim e chiifti
reprehendentis verba , fed mirantis , arque dolentis. non hominum templum erat. At non um locum lo- parentibus.
Necrogatcur idfeceritjCurcum dodonbusdifpu- co,qun negotianegotiis.perbnasperfonisoppo- 7-
tauerit : fed cur iu fecerit, vt parentibus infers caula ncrc videtur negotia Patris fui cxleftis,negotiis - ^* ~ i
doloris fuerit. Hanc habent vim duo verba Hobis nibus humanis , etiam parentum beietati , obedien- trj^fl?
&fie. tia:,confolationi. Sicu t alibi dicit , Meus eibus e.vtfa- chriltus
. Eccepater tuus, & er dolentes qurebamus te.] Quae Orfw>o/w/rf/fwo,/yw'mi^fie^.Primufejueobferuat dieu.
C'Jtdolfnt runt aliqui, cur dolebant , curve quarrebnntCiui- Dipfe.quod nobis pofte tra didit obferuandum. qw it loa. 4^4
""1" ft"m> fiF'hum Dei effecredebant: nec emm Filius matpatremfuumtaut matrem plus quhnme.noneflme dt-
taut ml Dei rrare,autperire poterat: refpondentOngcnes gnus '. Ipfe fuus quodammodo voluit prius eTedi- ch"li?
wifsum. b,& Euthymius c. Non puto eos ideirco dolaiTe fcipulus.vt eius nos difcipuloreiTenon pudest Per- Vo|uit "(
bHoai.ij, quia putarent erraffe puerum.nec pe iiffemec pote- lonam yero Dei Patris, perfona; hominis patris op- (bus difei^
cioCotn. j-ataccidercjVtMaria ,qaa;fciebatfedeSpirituian- ponit.DixeratMaria.P^friieiijrrgo: docet fe alium pulut.
ftoconcepiiie,qui& Angelum loquentem,& cur- veriorem,cuimagisobcdiredebcat, Patrem habe-
Tentee patores, & Mmeonemaudiuerat propheMn re. Rc hinc Epphanius m , Ebionitas refellit, qui m /
temtimerer.nepuerum perderetoberrantem. Aliud Ghriftum IofephihliumelTeputabant. jo
quiddam dolor,& quarftio parentum, qumfimplex Oportet me ejfe ]Decet,nontamaffirmationem,qum Cbnus
letor intelligit>^nat.Quomodo enim tu,fi quaodo negationem lignificariarbitror.qufi dicat.Oporte ?5fWry"
Scripturas legis , quxris in is fenfum cum dolore bat,me non alia in re,qum inPatris mei negotiis oc- eQpor't"*
quodam,ac tormento, non qud Scripturaserrafse, cupatum effe,noninpuerilibusludis,noninhumi- quid figni-i
autperperam quid habere arbitreris, fed quod illas _ nis curis.rrat enim hreticus quidam interprcs,qui fiect.
intrinfecue habeant veritatis fermonem, atquera- * necefitatem hoc verbo <ignirari dicit,quafi non
tionem , & tu nequeas inuenirc, quod verum eft : ita potuerit Chjiftui.aliud facere,qu faciebat. Scilicet
& illi quxrebant, ne forte reccfliTe ab eis, ne relin- non ftis harretici habcnt.vt no!;is, nifi Chrifti etiarri
quens eos ad alia tranfmigraffe,& quod magis puto, ipfiarbitrij libertatem tollant. RefutatOrigenes0, Hocloco
ne reuertiet ad coclos , cum illi placuiffct iterum Valcntinianos,& veteros illos omnes herticos, qui Hirctici
dcfeenfurus.['atremquomodoIofeph, Maria vpcet Chriftum'Filium Dei veteris Teftamenti effe nega- tolItChci
i Vr.x7. Chrifti,diximus d. bant, cm hoc loco eius fc dicat agere negotia. iftert^
eScr.qpQ. obferuauit D. Augltinus e modeftis fuiffe vir- 50. Stipfi mn intellexerwa vertym, quod Ucutuseflad 1 "r"8te *
Ch-i^ar &ni$i qd non dixerit, Ego & pater tuus, fed p<t- eor.]Verbum quidem in,tellexerant,quid(ignificaret, ^odver-
oifla' ut tutes, regoXbrtftum , iuquit ,fepcrerat, Ungelas ad cum Patrem fuum Dcum apperlabat,diceb'tq; eius .,
IVugmif. eam-rejteratyCjrdixeratei.ecceconcifies inytero ,&faries fe ngotia agere opQrterc:,ije.queenimidpoft An- tsus n*
Tlium:0- yocabisnomen eius lfumT, hic trit magnus , rfi- gelos,poft paitares, port Magos, poftSimeones,poft zc"
iius Jtiwitocabiw. Meruerat parre Filium Jlttffi- nnai.poter.int ignorare, fed myfterium,nimirum
mi.<r erathum'lUma , necfejrtmto, necinerdinenomints verbinoninteilerun;que.ereatnegotiaillaPatri
i
959 COMMENT. IN LVC: 960
plus, qusvocabat, vt homines primm docercr, A bus. X^wdfipatres in non fuerini , fubiiciatttur his,quifa-
dcindeproillismoreretur. ItaquenequeEuthymij trumttatembabent. Quid loquor de parentibus , Cr Jiiii?
intcrprctationcm probo.qui vcrbum non intcllcxif- fi lefus Filtus Dei fubiicitur Iofepb ,v & Mari*,, ego nonfub-
feMariam,&Iofephumputatyideft,qudtemphim, Ociar Epifcopo, qui mihi Deo ordinatus e pater ? Kon
domum,aut rem Patris fui appcl!aflet:nec aliam eo- fubiiciarpresbytre , qui mihi Domini dignationeprapotus
a YetC. 47" rum , qui hoc non de Iofcpho & Maiia ,id de aliis e fUto quod intelligebAt lofeph, quia maior fe erat lefus
auditoribus intelligunt, de quibus dictum fuerat, quijubikiebaturfibi, & feiens maiorem eefubiettum ,tre-
upebant [aperprudentiay& reonseius. Aut Ii de Chri- pidus moderabatur imperium. VideAt ergo Vnujquifque,
fti parentibts hoc dictum fit , per Jynedochen intel- -quodfxpe melioribuspr-tpotusfit inferior, & nonnumquam
ligendum. Non enim Ioieph limul , Sc Mariam , fed axcidat , vt Ule , quijubiecius e , tnelior fit eo , quifibi yide-
folum Iofepb non intellcxifle. tur cjfepr/epotus. QuodcumintelUxeritdtgnitatefublimior,
51. . defzndit cum eis , CT venit Ka\aretb , & eratfub* non eleuabiturf ex to quod mam e,fedfeiet , itabi
dttu/illis.] VideturEuangelifta confult harc addi- meliorem ejfe fubtetlum, quomodo CT lefus ftdriethsfuit
diflc,nc letorexiftimaretjCmancipaflecChriftum, Iofepb. Alia multa videre lector poteritapudGrego-
& pofte,vt negotia f'atris ageret , obedientiam pa- Hum Nyfleaum * , copios hunc locum edifleren- jj
rentum neglexifle. Dicedit ergo cum parentibus, tem,& apud Bernardum '. ,11,,
&f"ubditus lilis eft, vt qui fe piulo antludiorum Et maier eiusconferuabat omni verb hoc in Cordefuo.] Cot.ij.it,
docendomagiftros, Deum elle ortendem, terrenis Magna cura videtur hoc Euangeliftadocere.idem Ter>
etiam obediendo parentibus>hominem profiteretun enim dixerat fupr f. Et animaduertimus , cum mul- ffi/fr
fimulque exemplum nobis reuerentis relinqueret ta aha non folum de Maria, fed etiam dt Ioieph
b Hon.i. ergaparentes,vtOiigenesb,Ambrofis,Beda,Theo- dicat, vtquod Chriftum ambo quxfierint8,quod $-^
Libro t. phyla&us , & Euthymius adnotarunte. Ambrofi) miratifucrinj h ,quod tamendia, htaque Chnfti laudib.B
m Luc. in verba, quia illuftnora lunt, ponam : Qutdenim ma- animo recondiderit, femper de lola Maria dicit. V.itfcr;
C'1- gier virtutis , nifiofficium pieutis impleret i Etmiramwfi Vnde intelligimus, duo Euangeliftam voluifleli- mCub
Chnftipre- f*iridefert,qui[ubdttur motril Kon vtiqueinfirmitatis , fed gniiicare,&lingularem Maria? dihgentiam in obfer- fTe,,
darum ex- pietaps ia [ubieftit e. Et infr, Dicepotius tua vtilitatis uandis Chnlti myfteriis , Se maiorem quamdain fi- g t, ^
cmplum precepto, CT exempla pietatis dgnofce. Difce , quidparenti- dem,cognitionemque, vnde ea prohcilcebatur ob- & 4*.
jeucrenti, bus wis dbeos y cum legis, Ptre Pilium non voluntatey lruatio. Quia enim magnam in Chriftum habebat ^ rC)j*
ionU^i non opere,nontempore dif(repart. Et fiperfonis duo:potea~ fidem, quidquid ab eo fieri videbat, obfcruabat.4*'^
ci'pa'riteV teynumfmt. Et vttque nullum Vater ille caleis laborem Q^iodipfumobiruauit Orgenes. P/j,mquit|,*/>- Dl]gtnt,
le fj periodgenerattoms expertuse. Tu matri debes pudoris iniuriam, quid, quamtde homtne [ufpicabatur , vnde & euodiebat Bi Mariai
res. yirginitdtisdtfpendium, partus periculum: matri longa fat- ^ omnia verba dus in Corde fuo , non quafi pueri , qui^ duode- obttia
ia , matri longa difer imina , mifert m ipfis votorumfm cim effet annorum , fed tius qui dt Spirit fantfo Conctptus Cbrftof^
iiibusmaius penculum e, Cr cum ed'derit quod optauit, fuerat.
partuabfoluitur, non timor. Q^td anxios panes loquarpn 15 Et lefus proficiebat fapientia , CP Mate , &gratia]
iorum profeciu , cr multtpiicaios aliens vfibus cenjus , ia>- Voluit his paucis verbis Euangeli fta breuiter expo-
BaqueagncoUfemina poerorum ttotibusprofutura*. Hon- nerc,quid Chriftus vfque ad annum xtatisiiiz trice*
neprobis objequiafaltem oportet rependi ? Breuiter ex eo- fimum egilTet , nempeapientia ,&xtate , &gratia
dem loco, & Arianos refcllit , & Catholicorum mo- profeeie. At fortalTe propterea fuperiorem narra
res informat, bat hiftoriam quomodo anno natusduedeeim cum
iio. Kectc etiam Orgenes*, hoc exemplum Chrifti, dooribusdifputalTet, vtexeo vno intelligereraus
Obeiientia n0n folm ad carniles , fed etiam ad fpintu ales pa- exemplo , quantum portea xtate progrelTus profe-
fupenori- rcntesaccommodat.i)/c4m/w, inquit, filvjfubieUieffe cifiet, qui adhuc puer, eo vque profecerat, vtdo-
'" parentibus noris , maiorminori fubiicitur. Hamquiamato- dores dilputandoperaret Quo autem modo in-
>jequebonis remlofepb videbat xtatt , propterea eum parentis honore - tclligendum fit,Chriftum iapientia,xtate,gratiaque -
exhibenda. luit,omnibusfiliis exemplum tribuens,vtfubiiciantur parentis profeciiie,fupra > difleruimus. ireC^
"Horn. to.
iuLucam. ,,). :
CAPVT TERTIVM.
jermonum Ijai* Prophet* : cVox clamantis in deferto : Parate \>utn Domini , recias jjjM
facitefemitas eius. 5 Omnis Wallis implehitur , Cr omnis mom , ? collis humiliahitur.
& erunt praua in direcla : & aftera in Vm planas, Et VUchit omnis caro flutarc
Dei. 7 D icckit ergo ad turbas, efts* exibant , Vi bapti^arentur abipr (jenimma vpera- d M,tr'
4
96i CAP. III. DE 10 ANNIS PR^DI ATI ONE. 96z
turn turbt, dicer tes.Qujdergo faciemtuhi Reffondens autem dicebat Ulis; a Qui baba duos a (
hil amplias,quam quod conitutum e vobis ,facialis. 1 4 Interrogabant autem eum & mili
tes, dicentes : Quidfaciemus Cr nos} Et ait Ulis : Neminem concutiatis,neqe calumniam fa-
ciatis:Cr contenu efloteipendiisVeris. 15. Jbxiimante autem populo, & cogitantibus om
nibus in cordibttsfuis de loanne,neforte ipfe effet Chnus: 1 6 . rcfpondit Ioannes,dicens omni-*
-bus'b Ego quidem aqua baptizo Vos : veniet autem fornorme , cuius nonfum dignusfoluere Mt.j xn
corrigam calceamentorum eius : iffe vos baptZabit in Sptrttufanclo, Cr ignii 1 7 . cuius ven- IOann."*i s.
tilabrum in manu eius , $r purgaba aream fuam , & cong>egabit triticum in horreumfuum, Q Aa- -
paleas autem comburetigniinexiinguibili. 18. tfulta quidem , & alia exhortan > evangeli- . ..
^abatpopulo. 19 Herodes autem tetrarcha, cm corriperetur ab illa de Herodiadevxorc 4.}.
fratrisfui,<sr de omnibus malis,qua fecit Herodes, adiecit & hocfuper omnia, & inciufit Mar,i ?%
Joannem in carcere. 11 e Faclum eft autem, cim bapti^aretur omnispopulas , <r lefu bapti- e
"%ato , & orante y apertum e cesium : 12 & defcendit Spiritus fanclus corporalifeeficut Mar. ?.9.'
columbainipfumi&voxdeclofafiaefl'.fTues films meus dileclus,in te complacuimihi. 25 fwkn.3.17.
Et ipfe lefus erat incipient quafiannorum triginta, vtputabatur ,filius lofeph, quifuit Ht/*, fnft.95jf>
qui fuit Mat hat , 1 4 quifuit Leui,quifuit Melchi,quifuitjanne, quifuit Jofeph , quifuit 1
Mathath'u , qui fuit Amos , quifuit Nahum, quifuit hefli, qui fuit Naggc ,z6qui fuit
Afahath, quifuit Mathathi*,qmfuit Semei,quifuit\ofepb3quifuit Iuda,ij quifuit 1-
nayquifuit Refa,quifuitZorobabel, quifuit Salathiel, quifuit Neri, 1 8. qui fuit Melchi,
quifuit Addi,qutfuit Cofm}qui fuit Elmadan, quifuit Her, 19 quifuit lefu,quifuit Ehe-
^er,quifuit lorim,quifuit MathAty quifuit L eui, 3 quifuit Simeon, qui fuit luda, quifuit
lofeph,quifuit lona, quifuit Eliakjm, 3 1 quifuit Melea 3 quifuit Menna , quifuit Matha-
tha,qmfuit Nathan,quifuitDauid,)t quifuitlejfc, quifuit Obedtquifuit Boo"^ , qui fuit
Salmon, quifuit Naaffon,^ quifuit Aminadab, quifuit mirant , quifuit Efi on , quifuit
Phares,quifuit lud<e,i 4 quifuit Jacob,quifuit Ifaac , quifuit Abraha , quifuit Thare, qui
fuit Nachos 35 quifuit Sarugtquifuit Rjtgau,quifuit Phalg, quifuit Heber, quifuit Sa
leg quifuit Cainan, quifuit Arphaxad , quifuit Sem , quifuit Noe, quifuit Lamech, 37
quifun Mathufale,quifuit Henoch,qui fuit Iared,quifuit Malaleel, quifuit Cainan, 3 8
quifuit Henos,quifuit Seth,quifuit damquifuit Dei.
pretantur. Loquiturautem prophetico.id e(t,po6*ti- ne quid fubeuntem in nimos noftros Chriftum of"-'t'a
coRrcmore,per profopopiuam dicsns(mntiteprc- fndat.Q^cm fijnfum,nemo melius qumEuthymius'ompis
SC i)
947 COMMENT. IN LVC. 968
an.aiadiiertit.qui & illud re-ft obferuauit, vniuerfa- A enim femper ad pietatem eft populusiqum qui pru-
Jeillud 0>m> non vniuerfalitcr accipiendum. Ncc dentiorcsfibi videntur. tt vero cm Lucas dicat.c
eni.n omucs valles exaltaras , eque omnes montes impericam multitudincm , 5c publcanos homines
& coilcs humiliates funic per Chnftum, id cit , non pro pubcis hbitos peccu tori bus, & milites Tsuum
omnia hominum vitia eorrecb ,quii multi viam pa- hominum genus ,Ioaancm de falute fua confuluiiTej
rare nolu.runt. Quamquam fiid quod pauloantc ibiosnoa dicit Scribas , & Pnarifaeos eum interro.
diccbamus, verum -It f..tura pro itnperatiuispolita galTw'. Interrogatpopulus, Q^ergofaciemus} Parti- it.
die,' 'peruacanea cil Ivtcobferuatio. Namquamuis culaf/gijiniicataliquidprius duale loannecn ,quo Qi0,Ma
non<>mn;s valles exltate, nec omncs colics humi- docucrit omnes auditores in errore veran, ea, PPulat
li .t fuerintitamen Deus,cuius ea v^x .ft.atque pra> qua ibant via , faluoseTe poffe ; aut aliquid cert in nt?(.
conium, omnes valles exakari, omnes colleihumi- e.imdemfeiitentiam,vndccollig:ndopopulusinter- uerit. *
liai i iu Idar, rogiuerk, quid ergofac emus} qua dicat, fi ita viuen-
Et videbit anms care fdutdre Dei.] ialurem , quam do,vt viuimus fi id faciendo q jo J ficim i$.lui cue
cap. 1 50. De as populo fuodarurusc/t,vt (up *. Omempro non poFumus, doce quid , vcialuifimus.ficerede-
homm-fumi ta n rcitum efr,vtopu< non fitexemplisB bcamu$.Potuerunt hoccoldg?reexiliis verbis,p-
docei e; dupbus autem modis ha?c poflunt intelligi. tentiam Agite, id eft, pi Jcteritadolenics peccata,vitanij
i-, Aut ita.vtfigniiiceturfore, vtomnes homines con - more. que in melius commutace, quaeali) LLmnge
Qi(u vi fp ft iri effent, quomodo Deuspopulumfuum pri lifte com nemorarunt. Potuerunt etiam ex iis qus
de no mjmLhaldxorum.ddnde Diaoolityrannidcl:* Lucas r,IoannemdixilTenarrit, GenimittAviperarum, f Vctf. ?.
teDe berarurus effet, ficut in Pfalmobdicitur Deuso^r*- quis eendet nobisfugerei venturAirA-.Facite ergofrutlutdi-
7 it ,m / in medio ten* , id eft, toto infpeftantc gnosp<x>tiunti*,\t putat E jt;iymiuf,& ex illis rurfus t, ' ei *
cP.'i,f| 6. terrarum <->rbe. Etc Ipfi. inquit, videntes te ( quod iAmfecurisadradtcem atborisp iA e:qiibuS extremum
7 Deuifccerat erga popul im fuum) admimi funt,con- Ulis interitum.niii rcfipifcant, interminatur. Potue
d Pl. 16. turb.tifunt, commotifuntjfemor apprebendtt ees , & d vide- runt & ex .1 Iiis multis , q u.e credible eft , gr miter, &
) ru fi ingreffus tues Deus.ingrejfus Dei mei,1\egts met qui tflin vchemeiitcrdixifTe loannem.nec firlTcab Euangdi-
faxte, id eft, quomodo eusgraderetur vemcnsud ftiscommemo. ata,quibj< propofitum non erat, in
tP.M.97 . &r " !amopempopulofuo.Simil-illudelte> Vide- tegras eius condones en rrare. verculfe, inquitGre-
ru>t om ves termini terrA- , ahitare
r.i ... Deir\_' neri
i bt illud ifuJ %o\it\&tei\terrerefuera>itturb*/t4ACo>ifiliwnqux- uHora.ie;
ic ipfa r.loquenns, Quish ceper4tusefl,&fecit, ^ rebnt Hocigiturcertumeftfignum,auditorcm pro- E"J.n\
f p. 41.4 ' g teratieies *b rxvrd'o- <, Dominus .primusy & m- feeiiTe, cmcommota,& ag tata confeientia, ad con- 1 in m'
roian< f
fcC ,1 CO. Jfi m s%egu[um*videruntinjulxi&timuerunt,i'KiremAttrr* cionatore.m venit, vt de fua eum falute eonfulat
li Ci.y i'lupwrunt 44 Dominus <\'fuum Q^madmodm illos Peti i auditores feciffe legi-
M oculis omnium gentium :& videbum omnes ies terrxf* mus)". His Auttm auditis Compunhfunt corde , &dixerunt yAft.i.jj.
i of 1..0. lutare Dei nori , b,Etjeient in gentibus lernen eerum , <T ad Varum , & Adreliques Apofleles , quidfaciemus yirifrA-
II. germen eorum, in mediopopuloruvr.omnes qu id rint eos,ctig tres^t cuftodem ill jm ca. ceris.qui tremefactus Pau-
no(cm ijj , ^i4 tiju it \tmen cm beneu.xu domtau . sie Jo ,& S Ix ad ped .s procidiiTe dicitur rogafleque, z Afl.ii.
dicebat me; en ix i ia Ka:iab 1 , Audiumu squedjiccaue- Q^id me oportet faCere^tUluusami %9 }-
rit Dominus aquas maris rubri advejtrum mtiei um,quAdt Ii. Qu habet duas tunicas, det non habenti.] Conful-
tgre' etsex &.yp e ,<3T quAfeccritts dHo'ms >*orum tus diuers generious hominum Ioanncs, accom-
J'egibuSfquterdntirarjs i rdAnem Sehen, (jrUg^quosinterfe- modit vnumquo Jqu : refp mdet. Singulis , inquit
Ci s,Ctr Mcaudientti (ertmuimus, & eUngmt cernerum, Ambroius * , generibus hominum Cenuemens tribus jan- a l>^
rcma"i in nobisiriius. q ius BAptid bannes retynfum. Quamquam , vt Theo c*' ' '
t4 Aut ita , vt fenius fit, fore , vt omnes homines vi- p'iylackus adnota jit, hoc inter fimplicem turbam.Se
Alii inttr- deant.id eft.guftcnt.exp ria itur,percipiantilutem publcanos, militefque diferiminisadhibuit, qurid
pieutio. )Ci t partieipefque fiant cms benefidj ,fi tarnen ve- turbam quia fimplicior erat,nonfol(im 1 malo- >ofti
lint. Omnibus eaim com nunc, ic fine diferimine nerc.fed bonum etiam facer prseepit ; publcanos
g . n - is, aut pertonarum fu (Te propofitam , ficut i dem verd, &milites, abftinere tantm malo, nemini-
X cap jt I. Haias vaticin i tus iucr^mnes: untes venue ad uas, q iein uriiin inferrc. Amjrofius b,quod turbe dicit, 7.
CT quinen habeas argentum,(reperAtejedite, & Comedite,r(- Commune om ibusputatecpricepturnrquodpu- piftn"
Ica <i nite^emite abfque argento, (tA<>\ que ylUcommutAtiine. St': blicinis,3cmilitibus,illis proprium , inquit, & ntcna"
4 Videbais,& gAudebitcer veru/n,<y ojfa yera quaherbi 4/14 efciorum prAceptAprepriAjt.-igutorum, mt\encordt4 com (,lcan0| %
m Yeti'.il. g'rwiAbunti&CognofceturmA ms Domini feruis eius,SC in, munis e yfus. \deicontmunApruepta omnibus ofctis, om- m,
Ego autem eetum & CegitAtienes eonm.tenie vtcongre- nibus tAtibusneceJfaria <J" omnibus defe>enda Hm pu- Ibid.
gemeumg ntibus,ZT l\nguis\<& venient CT vtdebunt glerUm blicanus,non miks exc pitwr , non agrieda, vel vrbanus, diues
wr4w.Vterq'je fenfismelior v deturetTe,qui-n lile, & pAUper omnes in Commune Aomenentur vt cenfetAnt non
n q e nGregoiiusn,& Beda.iff runt 1 :Q<4 omnisca- babenti. AiifericordiA enim plenitude vtrtutum e. . idei
i-. cm g. ,\ quit Gre^orius, accipitur ent'iis bumfalutAre Dei, E omnibus e prop.fita perfect* forma vtrtutis ,1 eveflimentis,
o ta Coia videlicet ri.im m hacvitaemms bomovi erenenpotuit. dlimentifquefuispArCAnt.^ t haec Ambrofius.Etenim
qi:q. Vbitrgoiii hac. enttntiA vnphttA priplsetiAoCulumniA *Vx- cmlmplex p )pulus non folcatadinfcrendimin-
tremt tudicitdiem tetendtA vbicm Apertis edii, minirAnti- iuriame.feproeliuis, nccvllofibi proprio laborare
bus ji felis , Confedentibus ^poelis in fede m aieflatts fut vitio,prceptumillicum onviibushominibus com
Cimjui apparuerit , emnts imnC eleUi , Cf reprebiparuer mune loauncstiadidit: Q^4c/,inquit, duas tunicas,
videbum :vt<Tiuide muntre ret ibutieuis-e^audeant, Jttrnnhabenti. i(
Gr inptflt in vltienefupplici) mperpetuumgtmant. Speciem vnam caritatis pro roto genere , id eft.pro Qa,',fen;
pcit 7. Djcebat ergo ad turbas \ \f ide Matin tarn p , vbi omni caritatis officio pofu t. Sicut Ghriftus apud fas haiui
4 Vf^ ic ai h ce &omn,a.qu lequuniur .explicauim is. Matthsumc, Bjwuienim, Or dediis mihi manducare, oui habet
eil.-o. lnterregabam eumturb dientes, quid ergo facie- Vna enim caritatis fpecie.-rtillicdiximus, omnes <ul1 jua''
I Vcci. ii. mus ' ] Hxcqueteq juncurvfqucad verba - intclligit. Itaque non sft h trend um in verbis : quod ^ ct'
Frauf te,Scc.' ah) Luangci.ftjenon nariant.Luca>fructjm, qui feecrunt, boni quamuisaulores jValdelabora f ' f^
pr ed caiio quem auditor m ex . misconcion percerperant, runt,quomodo idabApoftolisipfisferustumfuerit,
Iiis S.loan exp >n.t Pnmm dien commotam eius concione cm PetrusduiS tunicas, zonam , & calccamenta di- 4 Atft.ii.ij
Bapt. turba.n , Yt viam ab falutis quxreret ; propenfior catur habuilTe , Paulus vor & tunicam , &
9*9 . III. DE IOANNIS PREDICATION E. 97
i.td Tim. jam jVtOecumeuiusbJn fenfumigitur intendencia quem pradicabat, fi falui effe vellentfcum & Chri-
bAci.it. mens eft.quinec tarn anguftuseft,vt de folistunicis, &>4[* effet h t Sc iprc icircovcm{fet>vt , , ,
efcisprsceptumintcUigendum lit, eque tra la- adeumhominesadduceret,&,vtAngelusdixitl,">f tl ' '
tus, vt quiiquis duas habet tunicas , alteram neceifa- pararet illifiebernperfe&am i Id iam ant feciffe cred'en- Chrilbta
rio dare debeat,quemadmodm quidam nimis lite- dumeft,quamuisEuangeliitanondicat. Debemus quomodo
ralesimerpretesinteilexerunt. In vniuerfura prarci- enim exiftimare, Ioannem virumtamfanctum,tam io"nes
piturerga proximum caritas, & compendiolifima gnarummyfterij,tamamantemChrifti,quique idin lcaue* '
oftenditur elfe falutis via. Sed totum caritatis genus vnum Deo miffus erat, earn officij fui partem qua; i Cap.1.17,
per duas maxime necci"arias,maximq; communes eratpra:cipua3nonnegligenter praueriiffe.Acfortaf
fpecies declara tur, viftum, atqueveftitum.vtBali- fe cum hoc, quod Lucas narrt, dixit iam Chriftum
cHom.10. liusapud D Thomam, Gregoriusc, & Bcdahunc digitodemonftraueratriamdixerat, ecce^gmtsDei,
locum explicans adnotarunt. QuamqurnGrego- rcceqtttllitpcecatamundi*. N.ceniminhacreLUcas fcloan.n
riusquidem,& Beda, non propterehasduas fpecies temporisrationem habuit. Necmirumeft,itarefp- *>
polkas fuiffcputant.qud non habenti , fed quod diTeonem,cum Uiriftusipideeademreabado-
^ enim efle
.er carita- lefeente
|. :n_:interrogatus. X -iibonifaciam,vt
-r
clanti magis lint necelfaria,\Maioris illo QW babeam
tis,qui libincceffariaifunt,dare, quam <qua: fu per- vitar aternaml non reponderit nifi , Sj visad vitamin'
funt, dare, qum
flua Quod quidem verum eft.fed non proptere.has gredijema mandata* Magis vtiqiie praecis,qum loa- lMat.19.17.
duas fpecies loanne pofitas arbitror ; ld potis, ns, & minus nouidicens. Quisenimignorabat, ei Chrius
quod pauperibus magis fint ncceffariae. Nemo enim qui velletad vicam ingredi , fcruanda effemandata? minus do-
fine vidu,veftituquc poteftviuere.* ^ Ioannesaliquidvideturdixiflenoui,quodin Deca- j""^"0*
Etita videtur Ioannes orationcm fuam confult logo non omnino effet expreffum; vt qui duas habe- ^crmm
Ioannes moderatus, vt non vidcatur auditores ad rummam, ret tunicas,ei,qui nullam haberct,alteram daret. quam lo-
otationem fed ad necclariam ttumadfalutem caritatem obli- Caeterum cogitandum eft,vtrumque accommq- nes.
fucenful- gare voluiflc.Ide non dixit,qui habet tunicam,det datadauditorum captum locutumfuiffe,quima- *!
t modera- cam,fcd qui habet duas tunicas, detalreram ei, qui ioratunc.quamuisillis didafuiflent,caperenon po- ^"^0
bea ' nullam habet. Hocetiam obferuauit Ambrofius". terant.Etnoneratvinumnouuminvtresveteresim- a A?tliax
lac. U^ *' Misericordia tarnen, inquit, ipfius propoJpbiUtate conditions mittendum,neruptis vtribus effunderetur m. Similes difapulor
human* menfura feruatur,vt nenbi vmifqui) que tttumeri- de caritatis officiis loci funt apud Iacobum" , & acommo-
piM,f(dquodbabet,eumpaupenbusp.truatur. apud loannem . Maxijp vero huic loco affine eft, ^
to. Duas vero tunicas dixit, non cc tum tunicarum q quodfcribitD Paulus p ,& D.Hieronymusad ex- '9\
Quid per numerum,icdcuiufcumquevclHti s,&pcrveftitum explicandum hunc locum adducit Nun enim vt^ns %y
duaii tuni- cuiuicumque boni altcrius externi luperfluitaum tremiioyyobis autemtribulatio,fedex *qualiute.lnpr*f<n~ nCap.i if.
tur 0" denotans. Fien enim poteft,vt aliquis non cuas tan- ti tempore vera abundantia {Horum inopiamfuppleat : vt & *.
tum , ed multo etiam plures tunicas habeat,omnes illorum abundantia vtflr* inopU t fupplementum , vtfin 9 1 Ioant1,
tarnen illi ad tutandam vitam neceflaria: fint ; cum <fw/r.RefertTheophylausfuiffe, qui duastu- pV. Cor .
Ioanncs non cogit,vIbm dare non habenti. Et tieri nicas, duos feripturae fenfus litcralem, & myfticum 53,44. *
rurfum poteft,vt aliquis vnam tantumhabeat tuni- interpretarentur, debereque ctocorem, qui vtrum-
cam,&quia ea illi neetffarianon Iii , exloannis icn- queteneret,nonhabentibusimpertjri.Sed allegori-
tentia,eam illi.qui nullam habctjdare debeat Con- cum hoc ipfum eit.Migis ad rem pertinet,quod Ire-
trvero,cum dic'^non habenti1, nonfolum eumintel- nxusi ex hoc loco probarnos operibus caritatis iu- 4 ^4C
i git,qui omnin nullam habet, fed eumquictiamfi Hficari; cum Ioannes interroganti populo, quid , 4^'uftfica^
eliquam , etiamfi plureshabeat, tarnen ad tuendam v tfaluus effet, facer oporteret, nihil aliud refpon- mu^operi^
viampluribusindiget.lUi enim, quamuis multas ha- derir,qum vt exercercr opera caritatis. bus caiita-
beatjquifquispluresncccffariis habet ,darealiquam lh^Hampliuiquimqubdconitutumtflvobisfaciatis.] tis-
debet. Summa eft.duabus ex partibus obligaticmem D Gnecum vcrbutn-a^e-e-w^quoEuangelifta viseft, *''
l'- eleemoyna; dandilones praef:ribit;x inopia pau- ^.ambigua: cft fignificationis.Nam & facerc& exigere t<r<rwl'
nx 1" peris/i tuendatvitxneceTananon habean&exab- lgnihcat. Hoc poleriori modo nonfolum auctores vctbG*an
"bligarioln dantia diuitis , fi plus habeat, qum illi fit ad vium Grxci,Origenes r, Grcgorius Nazianzenus f,Theo- l"piz Cg~
confi- neceffarium. Eadem moderationelocutuseftChri- phylalus,& Euthymius, fed etiam Latin), Ambro- nificationis
Hat. ftusoptimusinterpres huius loci infr c. Vermtamen fiust.fiueis Ambrofij.fiue Auguftinieft,&Bedain quomodo
ec.11.40. jupere,dateeltemofynamt (Jrecce omnia munda funt hunc locum feribens interpretantur. Senfus eft me- ' .
vbi. Carterumquiaplerumque vna tunica vni ho- lior, qum quem Latina noltriinterpretis verba vi- luciT'"*
mini ad conferuandum corpus fatiseffefolet , per denim prxfeferre; quamquam& noftra veriohc f Homij.'
vnamtunicam, res omnes neceffarias : per duas, res admittit fenfum , eodtmquc modo mtelligenda eft, et. lulunj
omnesfuperfluas fignificauit Explicauithunclo- ne faciant plus qum illis conftitutum eft.rat enim t'nComm.
fQu{ft.i.ad cum egregie Hieronymus f Qinbabet duas tunk u,det illisconftitutum,quantumtnbuticxigeredeberent: 61 *"-7
Hedib. 4ltiramnonhabemi:^^fScytbiafrtgorant,&^llpi>ut plus facer, erat plus exigere. Publcanos fuiffe tri- devetbis''
mues/iudntnduabvti<^tribmtwns,[edvixpe^felltbus _ buti Cadris exaores,apud Mattharum ' diximus. Dom.
repeUuiJtur!<^dquidffgocorporinorofujficerepote>&hu-.^' 14. lnterrogabant autem eum CJ" milites.] Oftendit *Cp.^4'.,
manafuccurrert imbeclitati, qms nu os naturaprofudit:hoc quanta vi fucrit orationis Ioannis,quc etiam milites * I0'
ynaappeUanda e tunica : & qniequid m prafentibus ali- plcrumque feroces emollit.
mentis necejfariumejjocvniusdieiviciuj appellatur. Hoc Htminem coneutiatis ,neccalumniamfaciatis>&contenti *\.
mihi non paul magis placet, qum quodGrego- etteflipendiisveris.] Tria potiffimum militum vitia viti^q"1
;Hom.to.rius,6 &Bedafcribunt:I^o'rr,inquiunt,/(r^W<rw/w notauit,quibus id hominum genus infame eft, - fint.
' foaog. cum proximo duabus tunicis daturpraceptum3 mnahoede vna des,calumnias^iuaritiam,u latrocinia,ut extorfio-
dimnpotuitrfumamfivnadiMditurynemoveitur. Indi- nes. Abhiseosabftinereiubet. Nonquod fatishoc
mii!.t ,- CS nudus remariet ,i]ut aecyttycr riudus, illis nihil aliud facient: bus ad falutem effet.fed quod
juidedit. fit vero fimile eos, fi his rebus, quibus frequentius
Mirumvidcrilccftori poteft non aliam magis ex- peccareconfueuerantjnonpeccarent.necaliispec-
peditam falutis viam.auditoribus fuis loann often- caturos-Idemque de publicanis dicendum eft , quoj
diffe,& magis ad munusillud, quo fungebatur, ac- etiam iudicauit Ioannes , facile caetera vitia vitatu-
coramodatam.Quindiccbat^crederentinChuftum, ros;fiUlud quo maxime labora.bant,euitarent.
Sf iij V
M N T. ! N L V . 97*
%g Pr obarunt ex hoc loco nonnulli veteres etiara au- A quibufdam dubtatum eft,num refponlum hoc loa.
An fu licit clores, non eile illicitum ChriHano omni militare* nis,quod hoc loco Lucas,& Matthus ',& Marcus iCapi.tr.
Chtiftiano Ambrofius a,Auguftinusb.R.esperfcfacili$erat,Hi- recitant,Baptiftam dediiTe,idem fuerit, eodmque * Cap.ki. ;
militare, fi haercticusfpiritus, qui omnia hoc tempore turba- accident tempore.atque illud, quod Ioannes narrt. **
b V ft7 & uit,mdubiumreuocaflt.NamnequeChriftusCen- Vtidem efle videatur , facit fimilitudofcntentiae?vt fa*ft J^JJ
Lib?**, coa turionem ilium , cuius tantopere laudauit fidenvb diuerfum, fcit quod hie populo, & quidem non in- ponfum
traFauUum armisabftinereiuffit cneque Petrus Corneliumal- terroganti, fedtacit apudfecogitanti,illiclegatis datumlegiJ1
C.44. terumCenturionem, quern baptizauit, & in fide in- icerdotibus, & Leuitis , iifdemque Pharieis non tiscmn hoe
Mat . flruxit^eocgit mutare id genus vita:. Rede monet interrogantibus modo.fed etiam contraillum fubti- dc quo hie
d Aft.io. Ajbrofiuie,aut quod magis credo Auguftinus-V liter diiputantibusrefpondifledicatur,quodqi hoc ^,tur*
eScrm. 7. hoc prsceptum non adilos milites, led ad omnes ante baptifmum tribus Euangeliftis; ill ud poltba-
fSerm.19. inTniuerlummagiftratuSi&Ecclefixminiilrosper- ptiimum i Ioanne fum commemoretur. Inneu-
de verbis tinere. Htc,inquit, cognofctreft debet omm homo <h mili- tram partem argumenta int necellria , led in hanc
Dom. tdt.Konenimtdntumdeiis militdntibusScripturdtoftitrt probabiliora,: atqueita Ambrofius & Beda {entire
centiaom-" I* 4m4td militiddetinentur ,fedauifquismilitidfud ein- mihi videntur. Vterqueenim colligit exhocloco,
busreftori- vdovtitur,dignitdtisjud miles ddfertbitur. ideo h*c Ioannem prophetico piritu intimas animi cogita
bas aecum- fententidpote di,verbigrMid,militibus,prote9ribusicun~ tiones cognouifle; eque enim verbis illis , fed folif
modatar. < Reftoribus,& cuicumtue,i}Miflipendidpublicefibi de- _ refpondiflecogitationibus, quia dicit Euangelifta:
fe1a confeqmtur. Si amplias ejudrit , tamquam Cdlumnidtor, Extimante autem populo , & cogitdntibus omnibus in cord*'
treoneuor lodnnis fententid condemnatur. Ffqueddeodu- busfuis,neforte ipfeejfet Cn/?/.Quod fi ita eft^ion du-
umhrtinoleuitmdlumiVtMmquafiexconfuetudineyenddn- bium, quin aliud hoc ruerit ttffmonium, quamil-
turkgesorrump4nturiur*>fententidipf4V*nalisfit,0'ttul~ lud.quodloannesEuangelifta Baptifta exhibiturn
latamcauflapot ee fine caua dutem diuindfernen- fuifle refert , rfque conuenitaptiffim ; cum enim
dd milites loquitur , pote etidm ad clericos retorqueri, Ioannes non I erofoly, fed in deferto,ad Iordanis
<uia etidmmnmilitdreyiaedmurfxculo,tdmen Domino,& oram verfaretur , non poterant Iudaei Uli primores,
X . Uff. Dt0 **lttdtmu tficut dit J-poolus 6, Kemo militdns Det in- qui lacerdotes,& Leuitas ad eura legauerunt.in earn
4. tricdtfenegotiisfsculdribus. ^ venire fiifpicionem , num Ioannes Meifias eilet, niii
lj. Extimdnte dutem populo.] Gr. - exifli- id ex populo, quiad audiendum Ioannem exibat,
-4rrtf,4MffXj)fiUrt,idet,exped:atione, dubitationc- cognouilTent Quare credibile eft , pris populum
qua fuipenfo , vt ftatim dicit, neforteipfe effet Chtius. eam de Ioanne opinion em concepifle,illique,vt tres
Cum enim dtibitaret ; expectabat euentum rei , qui narrant Euangelis , refbondiflfe Ioannem. Dein in-
declaret,eHeme Meifias, an non. crebrefcenterama,Chriftoquebaptizato,& Ioanne
Mouebatur loannis (nitate, & officio baptizan- tamquam vero Meffia demontrato , principes lu-
di,quemadmodumexuangelioloannis conftat,vt dsorum rem ex ipio Ioanne cognofeere voluilTc:
cum Meffiam eiTe crederet,auertebaturcltu long cmvna ex parte vidrent populum, Ioannem tam-
loannes ab diuerfo , quo fuo Meffiam iperabat v enturum quam Meffiam veneran tem : alia ex parte audirent il-
Mefflas efle eiTe. Sed facile fuit illis.fi icnpturas uas conuluif- lum palm profitcri.non fe/ed Chriftum, quem ba-
Boa potuit. fent, intelligere oann em M effiam eife non polie, ptizauerat , verum eiTe Meffiam. Ita Se ego fentio,
cm tota Scriptura doceret , Melliam ex tribu luda, quamquam me Ambrofij , & edae argumentum
& ex domo Dauidis naleiturum,Ioannem autem vi- non admodm mouer.Nam quod Lucas dicit, exii-
derent&patre, &matreex tribu Aaron originem populojesr cogitdntibusfice, non negat etiam inter-
ducere.NotauitOrigenes,periculofum eiTe fi audi- rogafleaut de ea certrelocutum fui(Te;led tantm
tores maiorem qum Veritas fera t, de condona tore fortalTefignificat, Ioannem populi de fenimisma-
opinionemhabeantiindeq;nonnullas haerefesnatas gnam opinionem corrigere voluiiTc. Monenturhc Ceeeleia-l
dicit, idquenonnullis probat exemplis,qux videre concionatores,quemadmodum& Orgenes indica- torca5-
a pud eum lector potent. uit,neiepatianturlupra menta fua ab auditonbus c n
fa Ca it Ioannes * cribit Iudajos ab Ierofolymis ieerdo- honorari,autlaudibuserFerri,iednimiamdefeopi- meriiom
'P'1'?- tcS)& Leuitas aliquot ad Ioannem legaiTe.eum vt in- nionempremant,laudemque,& honorem i efferri.
terrog ren t,num ipf eiTet Chriftus. luque mrito fe in Chriitum dclinent.
CAPVT QVARTVM.
E S V S Utemflcnus Sprimfanloregreffus e dIordanc*:&*dge-
"Maf 4 U Spirim mdefertum , i diehus quadraginta , tencbatnrt
Jtl''1' diabolo .Et nihil manducamt in diehus Ulis : jp confummatis ilhs cjuriit.
fcy*^* tmm' lt & rrfondens lefus , ait HU i diftum e : n tentalis Deum tuum. 13
97$ CAP. IV. DE ISAIAS DE CHRIST PRO PHETIA. 974
Et confummata omni tentatione , diabolos receit db illo,vfque ad tempus, 14 fStregrtffus
efl lefts in virtute Spiritus mGaliUam , Cr fama cxijt pcrvniucrfam regionemde 10.
15 Et ipfedocebdt in]yndgogiseorum,Cfntdgnificabdturdb omnibus. 16 g Et VenitNa- g
%dreth> vbierdtnumtus, ey mtrauitecundum con/uetudinem {nam, die fdbbdtiinfynago- 4. i:
gamy& furrexit legere. 17 Et tradituseilli liber Ifttia propheta. Et Vtreuoluitibrum,lOAa4if-
inuenit locum, vbi fcriptumerdt: 18 h Spiritus Dominifuper me : propter quod Vnxitme, ..
eudngeli^arepdupertbus mit me,fanare contritos corde. 19 predicare cdptiuis rcmiwnem,
<Jr cactsvifum , dimitiere confraos in remiionem , pradicare annum Domini acceptum,
Crdiemreiributionu. 10 Et cum plicuijfetlibrum,reddiditmmiro,Cfedit: Et omnium
in fynagoga oculi erant intendentes m cum, zi Qotpit autem dUere ad itios : Quid hodie im
pleta eft hac Scrip turd in auribus Veftrts. 1 1 Et omnes teftimonium illi dabant : Cf miraban*
tur in yerbis gratia, quaprocedebant de ore ipfiui,Cr dicebant : Nonne hic eftfilm Jofeph}
3 f ait ilia: fttique dtcetts mihi bancfimilitudincm: Medice curd teipfum : quanta dudwi-
musfaftd in Caphdrndum,fdc<yhctnpatria tua. 2,4 Ait autem: Amen dico yobis, quid
nemo propheta deceptus eft inpdtridfud.x$i In veritdte dico vobis,multa vidua erant in die- i j.Rcg.17 4
bus Elia in Jfrdclfluando cUujum eft calum dnms tribus,Cr menfibusfcxicmfdfld effetfd- 9'
mes magna in omni tend: Et adnuamillmummius eft LliastnifiinSdreptaSidonia9
ad muli rem viduam. 27 k tt multi Uprofi erant m IfraelJub Elifaopropheta 1 Cr nemo eo- * 4.Rrg. j;
rum munddtus eft, nift Naamam Syrus. 28 Et replenfunt omnes infynagoga ira , bac au- 14
turba multa publicanorum , & aliorum,qui cum tllis eran tdtfeumben tes. 30 c t murmura
ban t Pharifai, &fcriba eorum , dicentes addifcipulos eius. Quare cumpublicanis,gr pceca- M.t.if
toribus mandcame bibitts} 31 Etreffondcns Jefus dixit ad tilos : Non egent qui fani
funt medicoyfed qui male habent. 31 NonVeniVocare iuftos)jedpcccatorcs ad panitentiam.
33d uitiUi dixerunt ad eum ; Quare difcipuli loannis teiunant frequenter <sr obfecrationcs d
deritis his, quibusfperaus recipere , pa gratia efi Vobis ? nam peccatores peccatbri-
busfrnerantur, Vt rt cipiant aqmha. ^ Verumtamenjiligite mmicos itflros : bene - oSuSf
fdc'ue,Cr mutuum date,ni))ilinde fyc antes : Cr erit merces Vera multa3Cr eriti iij Al-
tifinnyquia ipfe benignus es} fu: er ingratos& malos. 36 Eflote ergo miferico*des}cut
CT Ijitervcjfermtfericors efi. \j oliteiudicarty &noniudicabimini nolitetondemnareb
Cr non condemnabimm. Diminue , 0- dimtftemmi^ j t Date , & dabituryobu , menf-
ram bonam ,CT confertam yCr coagiratam)& fuper euentem dabunt infinum vefirum0. oMat. 7
Eademquippemenfura, quame^fueritis , remetteturvobis. $<> Dtcebat autem Hits 2*"'4 *4r
99i COMMENT. IN LVC. 99t
p m. io fmi\ltunem.Numquidpoteft ccusiga'cum ducerelnonne ambo infoueam cadu\o p Non
b*n.rj '* efldifcipulusfupcrmagiflrum:perfcftus autem omnis erit,fifitficutmagifler tins. 41 q Quid
7 3 autem videsfeftucam m oculograms tui, trabem autem, qua in oculo tuo efi , non confiderasl
41 Aut quomodo potes dicerefratri tuo: Frater,finc eijciam feflucam de oculo tuoiipfe in ocu
lo tuo trabem non widens} Hypocrita, eijce primm trabem de oculo tuo:ey tuncper>icies,vt
i .7 1.educasfeucam de oculofratr is tui. 43 r NTon eft enim arbor bona}qua facitfruftus malos:
'*' ' eque arbor mala,faciensfrutlum bonum.j^^ Vnaquaque enim arbor defruclufuo cognofci-
tur. eque enim dejoints coiguntficusineque de rubovindemiantvuam. 45 Bonus homo de
bono tbefauro cordisfui profer bonum : & malus borne de malo tbefauro profert malum. Ex
TM*t.7.u.abundantia.enim cordis es loquitur. 46 QuidautemVocatisme f Domine, Domine : & non
.n/facitU qubbdico 4 7 Omnis, qui venitad me,ey auditfermones 5,&facit eos, oendam
Vobis cuimilis fit: 48 Similueftbom'miadificantidomum,quifoditin altum,&poJuit fun-
damentum fuperpetram: inundatione autem facla, eftflumen domui Uli, & non potuit
camJuouere: fundata'enimeratfuper petram. 49 Qui autem audit,* nonfacit -. fimilU eft
bomini adtficanti domum fuamfuper terram nefundamento : in quam iUifus eftfluuius^
continuo cecidit : & facia eft ruina domus illius magna.
IN CAPVT VI.
^. T V m f/ autem in fMsto fecunde primo A uimus. Totum ctiam reliquum caput in eiuf-
^Efo*. m tunret perfatd. ] Hunc locum tine dem Matthxi commentarijs j prolixe cxpofi-bCip.j
<ap.u i. J&jjffap dfffcilfrn apud Matthxum 3 explica- m eft. 7.
, , a ,
CAPVT SEPTIMVM,
dit'qui erat mortuus,&- cpitloqu, Et dedit matrifu. 1 6 Accepit autem omnes timor:
. 14'. magnificaban* Deum,dicentes c\ Quia propbeta magnusfurrexit in nobis-.& quia Deus
loan. 4. i9. vifitauit plebemfuam. 17 Etexijthicftrmo invniuerfam luda am de eo, & in circa
AM.v.u.i.regionem. 18 d Et annunciatteruntjoanni difcipuli eius de omnibus bit, 19 Et conuocauit
duos de difcipu'lisfuis ldonnes, Gr mit ad lefum, dicens : Tu es qui Venturus es,an alium ex*
peclamus} 10 autem veniffent adeumViri,dixerunt ; Joannes Baptiftamifit nos adu
dicens : Tu es, qui Venturus es, an alium expetlamus Vii ( in ipfa autem hora multas curanit
a languoribus,<srplagis,dr fyiritibusmaiw, & kcisntltUdnauit Vif.) ' Et rcfyon-
ifi JM. dens, dixit Ulis : Emes renmciatcbanhi qua andfHr, '& yidifts c ; Quid tact vident
993 CAP. VII. DE FILI VIDV^ SVSCITAT. #4
claudi ambulant ^rfimundanturfordiaudiunt^ortut refurgunty pauperes euangeli^an-
tur: z. 3 beatas eft, quicunque nonfucritfcanali^atus in . 4 Et citm difceient nun -
tij Ioannu , caepie de Joanne dicere ad turbas : Quid exits in defertum videre f arundmem
vento agitatam i 15 Sed quid exits videre} bominem mollibtis Veflimentis indu tumi
qui in vefte pretiofafunt,& dehcijs, in domibus regumfunt. 1 6 Sed quidexiftis Vide te ? pro-
phetam ? Vtique dico Vobis^ plufqum prophetam' 17 Hic eftt de quo[criptum eft: a J,"*1;' ,'J:
mino Angelum meum antefaem mam, qui praparabit viam tuam ante te. 2 8 Dico emm M*.i;t.
Vobis : Maior inter natos mulierum prophetaJoanne IBaptifta nemo eft, qui autem mino> eft
nregno Dei j maior eft illo. 19 Et omnis populus audiens & publicani) iufticauerune
Deum, bapti^ati baptifmo I oannis. 30 'I harifiei autem legieriti confilium DeiJj>re-
ttertmt in femetipfoi ,non baptizan ab eo. 31 Ait autem Dominus : Cuiergofimiles .
homines generations buius,& cuifimilesfunti 22. Similes funt puerUfedentibus in foro,*6'
lyloqucntibus adinuiccm,Cr diccnttbus : Cantauimus Vob'u tibus,& nonfaltaftis : lamen-
tauimusyty non plorais, 33 c F*mit enim Joannes Baptifta, neque mandttcans panem, ne- c Matt- -
quebibens vinum,& dicitis : Dstmonium habet. 34 Kernt Filius hominis manducan;>&
bibcns,rdicitis: Eccehomo deuorator3 gr bibens , amicus publkanorum ,grpeccatorum.
35 Et iuicata eftfapientia ab omnibusfiljsfuis. 3 6 R^ogabat autem ilium quidam de Pha-
rif*is,vt manducam cum iUo. Et ingresdomumP harifiei, difeubuit. si Et ecce mulier, *Mt*fc
quxerat indltate peccatrix, vteognouit, quodaccubuijfetin domo P haripti, attulit ala- Matt. 14:3.
barumVnguenti: 38 Cr flans retroficus pedes tius,lacrymis capitrigarcpedes cius&ca- Ioini*'
pillis capitis fui tcrgcbat,& ofculabawr pedes eius, & vnguentovngebat. 39 Vident au
tem Pharifieus , qui vocauerateum, ait intrafe,dicens : Hieeffetpropheta,fiiret vtique,
qualis eft mulier, qua tangiteum : quia peccatrix eft. 40 Et rejpondens lefus , dixit
ad : Simon, habeo tibi aliquid dicere. Atille ait, Magifter,dic. 41 Duo debitores
erant cuidam feeneratori: vnus debebat denarios quingentos& alius quinquaginta. 4 2. Noh
habentibus dits vnde redderenttdonauit vtrifque. Quis ergo eumplus diligitf 43 Respondent
Simon dixit: /blmo quia is, cuiplus donauit. osi tille dixit ei: recle iudicafti. 44. Et Con
nerfus ad muliercm, dixit Simoni: ides hanc mulierem Intraui in domum tuam : aquani
pedibusmennondedifti: hac autem lacrymtsrigauit pedes mcos,& capillufuis terfit. 45 Of
culum mihi non dedifti : bac autem ex quo intrauit, non ceffauit ofculari pedes mecs, 46 Oleo
caput meum non Vnxifti : bac autem vnguento vnxit pedes meos. 47 Propter quoddico tibi:
I^jmittunturei peccata multa, quoniam dilexit multum. Cui autem minus dimittitur, mi-
ntisdiligit. 48 Dixit autem ad : e Remittuntur tibi peccata. 49 Etcceperunt qui fi- Matt.?.i:
muUccumbebant, dicere intra fi: Quiseft hic, qui etiam peccata dimittiti 50 Dixit autem
ad mulierem, Fides tua tefaluamfecit. Vade inpace,
d Veif 4o.
ligimus,nomenilli fuifle Simoni An fuerit Simon il- lium0, eiusconfuctudinis aliqua veftigia. Eaigitur oLib.ii.ep.
e cap.ii.*. le leprofus,qui apudMatthaeum s&aptid Marcum f, confuetudo fe- it,vt hcmulicrn folum idauderet Att.epi(t.
fcap.i4 j. chriftum dieiturexcepifle conuiuio , illic dilTerui- faccre.fedetitamquaiolitrau&fcdebitumChri-
mus.Vnd & alia quacftio intelligi poteft,an hic ea- fto ex hiberet, offici. Solebat enim id per mulieres
dem fit hiftoria atqueilla, qus illic Matthaeo, & -Mfieri, quibus magbqumvirii ars tota vnguentaria,
geap. tt.u Marco,&illa,quaeIoanneS narratur. ApudMat-' quafiresomninmuliebrii,& delicata tradabatur.
thienimdocuimuseffedmerim.Quarecredibite 1 taque pIuda?is Samuel pra?dicit fore.vtfiRegfibi P'-RtS 1
eft,hoc paulo poft ftiperiorem hiftoriam accidifle, poftularepergant,atqueobtineant, Rexipforumfi- ,,v
ideoque Euangeliftam in vnum coniecifle locum. lias vnguentarias (lias faciar. Secus pedes Chrifti fte-
curadeon- Etifige"demumVharif*idifydmt.] Non vteibum tifledicitur,quia qui ad menfam antiquo more fiiper
niuium vc- corporis acciperet, fed vt animar cibumdaret. toros accumbebant, ita iacebant, vt caput verftu
nerit. enim decufa folebat inuitatus non reeufare : ali- menim, pedes verfus exteriorem partem haberenr,
quando etiam non inuitatus ambire conuiuia,vt ho- qua miniftri fercula fcrentes,menfam obibant.
mines , inter corporales liras fpiritualiter inefearet, Lacrymis ccepit rigare pedes eita.] Red peccatrix Oratori*
h cap ij.j. vtinfrh. lacrymis fumit exordium. Magna ad rfeendum "
37. teccemdier/juA-eratincimtdtepeecAtrix:] Pehac Dcum oratoria: artis eft, peccatrem tacittimflere. paCat0j"
etiammuliere, qusnam fuerit, egimus a pd Mat- Qu^Hifi fu peccata flebat Intelligimui h-inc, earn tacimmfic
icap.tf.7. thsum '.Alia huius loci propria eftqua-ftio,quofen- -ittvcniendi ad Chriftum fuiflecauim, vc veniam te.
4. fupeccatrixoppelletur.Quidamnonalio]modopec- abeofuorumpeccatorimpetraret.Scitq uequi-
Cur hxc catricem vocari putant , quam quo omnes homines bufdameftobferuatum,multoslegi,quiad Chrift,
rotlela nulla infignes virtute peccatores nominantur. Fa- vtfanitatem corporis obtinerent,magnoftudiocon-
n*t> ciunthocreuerentia,&pietatequadam,nefanftam currerBt:qui vero peccatorum fuorum remiflioa
hancmulierem,meretricemfuifledicant,quodaures ^ petiturus venerit, prater hanemulierem, neminem
videnturauerfari. Sed conftanromnium veterum legi.Meruitfingulareobtinerebeneficiumjqutfin-
auorum opinio eft fuifle meretricem, fi non vulgo gulari ad Chriftum ftudio,atque animo venit.
proftitutam,parum crtcaft viuentem. Ambro- St cafillts capittsfui tergebat.] atis erat dicere,dfd-
Hom in fius,Gregoriusic,&Bedal.IdqueEuangeliftaipfe,& /*r,etiamfinonaddidiflet,f^jr'^, fedaddidit, vt
hxc verba. Simonjfitis indicant,quivterqueeampeccatricem orationi emphafim adhiberet, & caput pedibusop-
1 m Comm. vocat,quo nomine non folent, nifiimpudicxmulie- poneret.iNccdubium, quin habueritfcelix illa peo
res appellari . honeftiore enim vocabulo res minus catrix linteum aliquod , quod poflet tergerc pedes
honefta declaratur,quam figuram fmxtwf Grsci Chrifti:id fuit maioris humilitatis, caritatifque, ca-
vocant. Nec miratusfuiTctSimon,patile Chriftum pillis t rgere.qum linteo. Allegorias nen querimus, Capilliho^
ab ea tangidl aliis vitiis, qum impudicitia fuiTet in- ed tarnen aliquando obiter oceurrentes indica mus. noi cs,& r
famis. Et qui pudicam fuifle putant, non tam eiu$ Ambrofius * capillos, honores, quia mulieris gloria, fapufl"*.
honorem augent , qum Chrifti honorem minuunt. decufque, vtaitD. Paulus \ capilluseft : Beda res *^'''
E maior medici gloria eft, quo, quern curauit, ma- omnes fuperffcas interpretarur,quf Chrifti pedibus, . t Co[ u
ior erat morbus. id eft,pauperibus,iruire debent. lf '
Vt cognmtquodlefus accubuijfet in domo Pbarif* -J A p- ^ Et ofctdabaturpedes eius.] Hoc, vt opinor , in more
paret cammulicrem excitatam fama Chrifti, occa- non erat, fed fecit ilia mulier fingularihumi'itate,&
fionem ante quifiuifle , vtfua ad eius pedes peccata przeipuoquodam erga Chriftum amore. Habenr,
proiiccret. Nam quafi in infidiis pofita , fimul vt quod imitentur fratres exemplum , qui quos pcre-
cognouit, eum in domo elfe Pharifaci , locolcilicet grinorum!aueruntpedes,oiculari folent.
idoneo,vtofficiumilli,quod cupibat/uum exhibe- Et vnguento yngebat.] Vulgiris quaeftio, curnon l0-
ret,protinus accurrit. potius caput , qum pedes vnxit : vt & confiietudo ~
ittulit alahaflmmynguenti.] Plenum vnguenti. De erat,eVfiuealia,fiuccademapudMattha:umr,mu- jj^/c^
alabaftroapudMatthiumdiximus.Quamqum hoc licr,& Marcum {.& Ioannem t,fecifledicitur. Vul- tcp.iiT^
verum alabaftrum ex alabaftrite lapide fuiTe vero- garisquoquerefponfio,indignamfeadhuc pecca fcap.u).
fimileeft, cum & nomen id indicct,& nihil repu- tricemiudicaffe, qua; Chrifti caput tangeret, vtre- 1- 11
gnecNecenim fadumeft,vtilludapudMitthium, fpondet Ambrofius u. Id probabile, fedfieri etiam uioii' .
mlib ,j. & cimus ex Plinio 0 , aliifqiie autoribus , morem poteft , vt vnguentum hoc minus pret'.oum fuent
1.&3C. fuifle veterum,vtmyropolf ex alabaftrite lapide vn- & indignumeapitc. Nam illud , quo caput Chrifti
kooi CAP. VIL DE MAGDALENE PONTENT-. qqI
vntum fuiflcdicitur , alij Euangeliftx pifticum,at- A Ww,conuerfus ad mulierem dixit ,remitttinturbipec-
queprctiofum appellantrde hoc Lucas nihil dicit catatua.Kon ergo ante remifla fuerant,& tarnen an-
eiufmodi. Et dubium non eft, quin pretioloravn- tdilexcrar, id eft, officia caritatis exhiberat, ante
guenta capitifolerentadhiberi. lacrymisrigaucrat pedes Chrifti,antcapil!istcrfe-
t\. 39. Videns autem Vhdr/Jaus.] Multa fimul Phari- rat.antofculata fucrat,ant vnxeiat. Nonigirur fi-
'hai*f*i ^EUS Peccaf'^' imum>tcnierc iudicat ignorare Chri- gnificat,prus fuifle illi remida peccata.deinde dilc-
auo" & ftumqualiseflei mulier, quxipfum tangebat,cm xifl"e,& pofteriorem dileionem prions remifionis
quanta. non iolm mulieris mores, fed ipfus etiam Pharifei peccatorum fignum efle ; fed contra, pris dilcxifle,
aLibr.jo. cogitatkmcs peripecias haberet,vt ait Auguftinus a. dcinde remifla illi fuifle peccata.
homil.tj. Deinde, quod inde colli^eret Chriftum non efle Dicetaliquis, peccata illi pris remifla fijifle, id
prophetam. Nec enim omnia prophetx fciunt,& an remifla fibi eflent, ipfim ignoiafle, idqucilli Confirma-:
poterat recordari Elificum , in quo duplex Elia; Chriftum declarafle, cm dixit, remittunturci yeccata tui crrbnc
piritus erat, non pris cognouifle mortuum efle nmta:verbumGrxcumpra;terititemporispi>7w y ""[';
hlium mulieris Sunamitidis hofpitx ux , qum illi hoc etiam confirmare. Certhocahtfniani alio fuo t c 1 "
b4.Rrg.4. ipiinarrauitb. Prztere,quod Chriftum de fuoiu- prohibid ,dicere non poflunt. Putantenim,
7. dicaueritingcnio.NamquiaPhariixituVgidoinfh- neminemfidelem dubitare pofle , fibi efle remifla
ti fpiritudnctos fe efle profitcbantur,quafi prophe- peccata. I ta neminem ignorarepofl,vtrm fibi pec-
tlfi1.5a.it. ticumilluddicentesc,D/fr</fiwrJ'w/)f tangert, cata remifla fint^n non. Narrj fi quidem credit, rer
* 65- S- quiammdm Juin , vt idem Auguftinus interpretatur, mifl efle,fi non credhyion efle:an cedat auterrt, vel
ofFcndebatur,qudfeChriftuspcccatricemuliere non, neminem ignorare : eadem enim fide , qua alia
contretari piteretur. Quemadmodum & illialij, credit,debere credere fe credere.Etqucd attinetad
qui dicebant , quart cum publicum, & peccdtoribm verbum piav-m , dubium non eft, prateritum pro
dcap i.30. mdnducdtis & bibim ? d. Stultus denique erat, qui prarfenti poltum efle ex infr dicendis . Veit*}?
faluatorem peccatores-, medicum xgrotos admit- Maius etiam contra hanc intcrpretitibnem argu- ptartetiturii
tere mirabatur. Cuiufmodi hominibus recle alibi ment eft,qud fi vera effet, neceffe effet dicete njfc- F ^^fcn"
e Matth. 9. Chriftus refpondit c non venivtcareiuos,fedpcccjtorcs, licri illi peccatrici , anrequam ad Chriftum veniret, V fe,_,r
ij <c lup. &, non egentquiJanifuntm(dico,Jedqui male babea, remifla fuifle peccata, quod nefcio profecto, an illi inteiduui.
caps3t.11. 40. Et refpondens lrjus dixit dd ilium.] Non ad vcr- quamlibetbrreticiconceflurifint. Quis enim dubi- 15.
Chr'ltus ba,idad cogitationes,quas in Pharifxi animo pro- tat,illam non, vtob remifla fibi peccita gratiasage- An rnulierf
non'ttum fpcxe'at Qia ex re poterat intelligerePharifeus; ret,fcd vtrcmiflontm peccator quxreret,ad Chri- '^'^
prophcta, Chritlumnoiitanmm prophetam ,fed etiam Deum, ft veniflc-;Euthymius alio modo vidcturinterpre- *eiljr(,t pCC
fed ficDcus. dominumque prophetarum eifcMirandi Ghrifti in tari,cui plus dimiflum eft,plus diliget,'d <.ft,qui plus ttu rcmilla
refpondendo prudentia , atqueiuauitasfacit,vt ipfe debebat Domino plus eum diligebat, vt maiorisab fiat,
fcfe Pharifxus iudirio iuo condemnet , & , vt ait debin condemnationem obtineret. Quam inter -
fin.Lucam. 3ccjaf) jtM jus J}nfenia fbdrifau conuincitur , quafi pretationcm,nifi fallor, D. etiam Auguftinus' fecu- ] n Te
pbrtneticus , funtm fortAt , ex quo ligrtur. tuseft.Etquidem in ca mulierc,dequa quseftio eft, Horo.ij.
bond pcccdtncisytnumcrantur malaftlfiiufli, cm dicuur,in~ ita vidctur accidifle. Non enim ob aliamcaufam,
trauiiudomumtudm. Nec t fuum,quminfamis mu- tantumChriftocaritatisexhibuit, nifi quiavidebatj
lieris tuetur honorem : non enim refpondet fe pro- fe tam multa habere peccata , vt ad confequendam
phetam cfle,ququm id reipfa tacitus probat: fed eorum veniam,fingulari fibi caritate opus eflet. Sed
Pharifaeo mulicrem opponit,quam illc peccatricem non eft in vniuerfum verum , eurn plus diligere , qui
appellauerat, cogitque confiteri eum, illamfceflc plaidebet.Plerique dere credttores fuos.
meliorem. Vulgaris Lyrani,& poftcriorum interpretum re-
4.1. Dendrios quingentos.] De denario,quid eflct,dif- fponfio eft, potuifle Chriftum vtrumque colligere,
gcp.ii putauimus apudMattacumg. D &remia unta peccatd multa, quid dilextt multun, &
if. \ . Q^is trgo eum plus ddigit ?) Hie nobis habendum contrario, dilexifle multum, quia multa ei remili
eft. Qmi etfi huiuslocidifficultas,qua;rumma pro- funt peccata. Vtrumque enim ex altero fequi , quia
fe elt,non hic,fed in huius accommodatione pa- nec remifio peccatorum fine caritate, nec caritas fi-
h Vcrf. 47. rabola?,& conclufione quae eft infr h,confiftere pu- ne remilfione peccatorum effepoflir, fiivtrumque
tatur,tamcn meo quid iudicio eius diffcultatis ex- fitaltcrius cauff,genere diuetfo.Nam caritas caula. ^
plicatio exhorum verborumcxplicatione pendet. eftcfficiens.tqueformalis remifionis peccatorum: Rcmifio
lndicabo primm dirficultatem. & remifio peccatorum, caufla eft marerialis, & di- peccatoi,
Videtur ex hac parabola non fuifle colligendum, fponens caritatis.Sed cum vtrumque Chriftus colli- * cantas
quodChriftus colligit.multa peccata illi mulieri re- gerc potuifler, voluifle hoc potius colligere , qum 'al"1^u'c
mitti,quia multim dilcxiTet : id contr,propterc illud; vt intetligercmus,parabolajn,qu adduxerat,
multiim earn dilexifle, qud multa illi peccata r* nou per omnia remilioni peccatorum,de qua age-
miflafuiflent Nam proptere illi , qui quingen- batur,fimilcm efl*e:nam in pecunia, de qua parabola
Diffcuhas ts debebat denarios,plusremiflum eft, quia mu- erat,cauflamamorisfuifc,non contrarto:nccenim
cruaftionis tum Dominum amauerat:fed proptere plus pofte * quia plus alter illorum,qum alter dilexerat plus illi
inejuocon- Domin amauit, quia plus illi,qum alteri remife- remiflum fuifle,fed contra etiam. In peccatrice ver
^ftat' rat.quemadmodum his ,in quibus verfamur verbis, ila,non id folum accidifle,vt qu 'a plus illi remifsum
Calm'nier- fignificatur.Qus res fpeciofam Caluino,& exteris fucrar,plus dilexifset.fed etiam.vt quia plus dilexil-
rndc nouis hxreticis errandi occafionem dedit,neganti- fet, plus illi remium fuifset : cam difFerentiam , vt
busjhuic mulieri propter prcedetitia caritatis ope- ChrUtus oftendcrct,non collegifie, dilexic multum,
ra remifla peccata silla verba , quoniam dilexit mU'~, quia remifsa funt ei peccata multa ,cd remiajmtei
4fm,ficinterprctantibus,vtdiftioilla,^0W4w, non peccata multa , quoniam dilexii multm. Sufpecti mihi
caufam.fed enxciumj&confequentiarn fignificet. in'exponendis literis facris nimia fubtilitas eft.Num- it.-1
Q^od vtinam , nemo Catholicorum fecutus effet, quam enim magis erratnus,qum cum neftro indul- ^"1'* ^
Quxinterprctatio,vt ad nullum errorem viim ape- gemus ingenio. Efto , vtrumque ex vtroque fequa- ^^
: riret, tarnen reiieienda omnino eiTet.quia Scripture, tur,5c remifio peccatorum e dilcftione, & dilectio j^iptuva
t "7" &rationi rpugnt. Poftquam Chriftus Simoni di- ex peccatorum remifllone. tarnen vtrumque ex prd- arguitur.
i'Vtr. 4,7- xerat', remittuntui eipeccata multa, quoniam dilexit mtd- pofita parabola tamquam ex antecedente occulta}
1003 COMMENT. IN LVC. 1004
argumentationisjqua Chriftus vtebatur.reft colli- A catrix :tuin domotua,utain aliena: tu conuiuae,
1 '
gnionpoterat, & non debemus ^1 :
exiftimare , Chri- hofpiti, ifta ignoto ante, tu aqua pedts non lauili,
tum male , abfurdquecollcgiflc. Placueratali- ifta non aqua.fed lacrymis non lauit modo,fed per
quando mihi , vt Chritum inuerfa parabola vfum petuo rigauit pedes : tu os meum ofculatus non es,
fuifle dicerem , nec argumenta retur fimili , fed illa, ex quo intrauit n dcftitit ofculari pedes meos;
contrario.quemadmodum dixiflet.Sicutilledile- tu nec caput quidcm meum vnxifti , illa & pedes
xit multm , quia multum illi remiTum fuerat : ita vnxit.
huicmulieri contrario, quia dilexit multum, re- 4 5. 0/culum mil non dedii. ] In os fcilicet , vt mos
milfafunt peccata multa : aut quemadmodumille apudludaoseratvenientibusjofculumpacis dare OSojcuJjl
cui plus remiTum erat,plus debuit diligere: ita ego falutationiscaufa,Plenaexemplorumcft Scriptura bknitiw.
huic mulieri plus dcbco remittcre, qia plus me di- fiera g. niscrge.
lexit. Et quidem cim hancinterpretationem reco- 4. Oleo caput meum non vnxii. ] Orientales ingGen.17.
gnofco.etiamnum mihi magis placet:eamque liben- conuiuiis preciofisvnguentisvtifolitosfuiTeapud *7-&.
teramplec"reref,nifi alia mihi pofte,que magis pa- Matthium h docuimus. Opponit Chriftus fimplex *J8 7'
il. cuit.occuriflet. oleum, quo pauperes vtebantur.pretiofo vnguen- r1 t'0
interpreta^ Quod Chriftus hoc loco Simonem rogat , fiw- to,quo mule'r fibi pedes vnxerat :'opponit pedibus 41V *
tio Au&o- / mmflu* diliget ? etl futurum tempus elt, tarnen ex caput. )3
w confuetudine loquendi vim praereriti habere puto. 47. Propter quoi dico tibi.] Propter qua? officia, rt- Wa,-**4*
Solemus ita vulgo loqui. Hic pro Chriftovitl, ille mmyntur n peccata multa , qumam ddexu multum. ( Cor
bona fu dedir, vter ergo erit anior : id cft, vtrurn Qna: ad vim argumentations pertinebant , fupr 10.
eorumtu fanftjorem fuifle iudicabis ? Sic rogauit dcclarauimusi. Nunc de' ipfa perfe propofitione hcp.ii.
Chriftus. Qjjs ergo cum plus diligit, id eft, quem, difputandum. Qnmodo verum eTepoteft, multa 1 Veif.41,
tu iudicas ex effcctu ciectur faciens,plus ante do illi peccata fuifle remifla , proptere qud plus
minum fu dilexifle, vtrum illi magis amicum fuif- Chnftum dilexilct, cum nec cantas m eos.qui pee- taspecca.
fc fkvirH amieitie caufa fcenerator debitum vtiique catum habet, peccatorum remifionem , nequere- totremif.
remiferit ? Refpondet Simon eodemfcnfu, puto, mifllo peccatorum caritatem praecedat, vera Cv fi-nemnoo
quia cuiplusdimifit.id eft,credo, ille plus ante fce- tholicquefententia?Nam eorum opinioncm, qui pr*dit.
nerator diligcbat , cui plus ab remiTum eft de- exiftimant pofle caritatem cum peccato mortali - neccontia'
biti. Credendum enim eft plus illi diroiiTc , quo haererc, ne audidam quidem arbitror. Qudam re-
magis fe diligi fentiebat,alteri tantim non dimiflu- fpondent,verara caritatem ante peccatorum remif-
rum minus diligenti , fi tantumdem debuiffct. onem prxcedere non pofle, ofticia tarnen carita tis
ratione recl colligit Chriftus rtmitttintur ti peccata ex humana caritate profeca , pofle , quales erant Aft.io.<.
multa , quoniam dilexit multum. Fallor, nifi ad hunc c- orationes, & elecmofjna; Cornelii k. Eiufmodi Carinii
tiam modum Auguftinus* intellexit. Nam perprar- fuifle huius muheris officia , quaeficu t vera?,diuinas- offi,cia P'*'
a . 13.
teritum vcrtit & exponit. Debebat, inquit , vnusquin- que cantatis opera non erant, remifionem pecca- r rr
qttaginta denarios. .Alius quingentos donauit ambobus. trumproprienon merebantunmerebantur tamen f10npec.
. ca . Qgis eum plus dilexirtSoYum potcrat fimilisiocutionis tamquam difpofirioncs , non fummo quidem iur, ,
E t't*li" exemplum defidcrari.-quod apud Amos obferua- fed ex a;quo , & bono , & vt Theologi loquuntur,
uUdei prudensin tempore illo tacebit , id cft . tacebat, auc de congruo, non de condigno. Alij remifionem
tacere oportuit. peccatorum hc non pro culpa? , fed pro poena: rc-
44. Dixit Stmoni, vides hanc muliercm ? ] Emphatica mifione accipi , caritatem quidem non culpa:, fed
funtfingula verba, Simon, tu vir fcilicet , & Phari- remifionem fepe prxcedere. Alij non pre
feus, qui te fanctum , & videri vis, & efle putas , vi- ceder tempore, fed natura, quia vera caufla eft.
des hanc,non virum,nonPhariieum , fed mulie- D Omnia hxc dicuntur probabiliter, fed duo prima
rem , &-mulierem quidem peccatricem , id cft, pu funt probabiliora : poitrem, quia Chriftus nonb-
blicis peccatis infamem ? Quid expeclan dum erat, lm natura, fed etiam tempore , indien mulierem
nifi vt diceret, multo saclior cft tcrli enim peccata illam prisdilexiiTe multum, qum multa ifli pec
remifla funt:tibi aut non funt , aut pauciora certe cata remi tterentu r : cm p riu s 1 0to con i i o officia
funf,quod certum eft fien,grati*rem illam, & ma illi caritatis exhibuiffet.peccata vero non nifi in fine
gis amicam Deo cfle quam te. Nou dixit Chriftus illi remifla funt, cam Chriihraudiuit, remittuntur
hoc verbis.re vero ipfa dixit,cdiflcrens,quid illa fe- tibipeccata tua.
. ciflet,quid ille non fcciTer. Cui autem minus dimittimr , minus diligit. ] Credo
*>. Intraui in domum tuam , aejuam pedibus meis non de~ particulam quxautem fignificare folet, pofitam
ludoium Jij.] Sunt qui dicant , Iuiaeorum morem fuifle, eflepro -fi enim. Scnfus enim eft m^gis confequens.
uiScdUla vt conu'u's pedes, antequm ad menfam accumbe-
Reuocat Chriftus hypothefim ad theiim, vt forti!
uare ; quod rent> lauarentur, fie Abraham3 tribus illis Angelis, probet, quafiargumentetur, Cui minus diraittitur, mi
nonptoba- qui peregrinorum ad fefpecie ycnerat,pedeslaua- nus diligit. Intelligitur pars altera fententix, & ci bileb
tar. revoluifle. Sic Lot aliis Angelis <*. Sic illum in Ga- plus dimittitur, plus diigir,id cft,p!s,antequm illi rc-
cGcn.i.4. baa peregrinum e, feeiffe. Sed nec id apud vilum dimitteretur, diligebat: quafibreuis diceret, di- ttiffloni
e lud" i/ i grauem audorem lego , nec video ex illis exemplis lectio menfura eft remffionispeccatorum,crgo hic Peccat0IU*
' quae afferuntur colligi pofle. Illic enim illis non mulicri,quf mtiltm dilexerar,multa peccata remif-
tamquam conuiuis,fed tamquam hofpitibus,& pc- i funt. Probat enim priorem confcqutiam.fumpto
regrinis feifis , ac puluerulentis de via loti funt pe- vniuerfli medio, quo collegetat, multa illi peccata
. des. Qnibus iifdem pedes lauareviduas iubet Di- fuifle dimifla , quia multum dilexerat. -4:
Fi:Tim.j. pauiu5 f. Fruftr quidam hoc loco mihi videntur mouere Qnomodo
Gluillus Oi*! erP queritur Chriftus,fibi Phariico lo- qusftionem , quomodo propofitio illa vera fir, pls ^""^fc
nqueritur tos non fuifle pedes, fi id in more non erat Non diligenti, plura peccata dimitri. Nam loannem qui ^'^J 'a*.
ibipcdei queritur fortafle de illo, nec eum reprehdir,qud dem cert plufqum iftam mulierem dilexifle , non cata ^.
iolos non pedes fibi non lauerit , fed illi mulierem anteponit,
tarnen plura illi peccata remifla fuifle.F.i eilis foltio, t..
qudlauiflet. Potuitetiamconqueri,qubd fibi no haec propofitio quamuis abiluta cfle videatur, hy-
tamquam ', fed tamquam hofpiti , & pere pothetica eft:inrelligenda enim eft tacita conditio,!!
grino non lauiflet pedes. Elegans, & vehemens an plus habeat.qud ei remittauir. Denique non figni-
tithels. Tu Yir,iftamulier,tu Pharifaeus, ifta pec ficatur, quid re ipia magis, minfve diligenti remit-
too; CAP. Vil. DE MAGDALENE NTWT, *
tatur , fed quid natura fua mereatur maior, minorvc A miraculoruftiled dc fide iuftificante cftvNam
dileio.Maior nimirum, vtplura:minor,vt pauciora mulier ilia non venerat ad Chriftum,vtcorpore,fcd
peccata remittantur. Vt animo anaretur, quod eratiuftificri, id credidt,
48- Rtmittmtur tibi peccata * ] Jpimrrd, Ttmiff id eft confecuta. Sed & hune profefto locum inept
If. f*,nuncme loquente fimulqueremittente,quem-,. illi cirant. Primm, non Video hcibbm fidem, qa* Stili 1fic%
Qdonodo tdmodum de conuiuae inteilexerunt. q tfl bic ? Ore. Ulis probanda erat : quin fidem video per caritatm *' noni*
iis verbis intellexerunt nimirum his verbis, Chnftum peccata operatem,quamno5uftificaredicimuS,& quid 11*.
Ch"iitM 'iUidimifiiTc: itaquenondeclarauit Chriftus mulie- primum caritati locum datum pris enm , qum
temiferit. ri,antilliDcofuiireremiflapecata:fienimiddi* Chriftus diceret, Fides ta tefaluamfecrt,dixenrt
cerevoluiiTet , non fuiflentilli eius verbis ofentu miuuntur ei peccata multa , quia dilexit multm. Dein-
Non enim ignorabanr, id prophetas facerepotuifle de ctm dicit , fidem earn rriulierem faluam feci-
tl.K,egi*.idinDauidefecifleNathana.Sedfignificauit,tunc fe , non eo modo dicit, quo ipl dicunt fidem iu*
tj, cm loquebatur,; illi peccata fe remitti .quoddi- ftificare.
(umbentes offendit. Qucmadmodum in paraly 0 Nam illi quidem non docenr, fidem iuftificar, 4*>
tico illi, cui dixit j telle grabatum tuum , <sr ambu* famquam prcedentem iuftificationis caum , ld ^*
Ho*nif..<.b,dixi{ret,fanatuses,tolle grabatum tuum , & ram q u am os u tmanum i pft m apprehend entern iu- -f ^4"
ambula, non dubium, quia quamuis verbo prate* ftificationem. Itaqu per fidem nos iuftificari pu- rcticos
riti.temporis vteretur , fignificaflet , non ant l- tant , quia fide credimus nos eiTe iuftificatos nobif-
natum fuille: fed tune le loquente , iubentque que iamremifla peccata. qjii error tantm abeft,vc
inari. ex hoclocoprobaripollt vtexco maxim refute-
jtf Quo ergo modo dixerat ant Simon remittun* tur. N enim fides, quae mulienerti ifhrn falUam fe*
Quomodo turti peccata multa, quoniam diltxit mtdtutn ? Dixit ea cuTedicitur,credebat fibiChriftoremifTaeiTepec-
*1* rcm'ttb ' "' erat remittenda.&quia iam cata,fed pofle remitti.Quod his ipfisverbis non ob*
roba eeepta remitti.Nec enim momento temporis,fed to- (cur ignificatur.Opponit CnimChriftus fidem imi
to illofpatio, quo fuam erga Chriftum caritatem lieris Pharifxorum incredulitati.quidieebanttQw/j-
Culpa tota oftendit, peccata illi remiiTa funt,id eft poena: pecca- e bic ? non credences , pofle eum peccata remitiere*
momento tisdebitJe. De his enim propri hare verba intelli* Itaquecmmulieri Chriftus dcit ,fibs tua , indi-
ttmittuur, guntur.quicrefcentecaritateminuuntur.Namcul- car,proptere illam faluam facbtn efle , qud cre-
pni ere- pji2Ut tota manet.aut tota momento remittitur: & didilietpofle i remitti peccata , quod illi , qui
fccmeciii
1 jjy rauiierianceqUan3
;u: -i:J - hoc Chriftus
: ,: diceret
' , remif* murmurabant, non eredebant1 Mon ergo eb tnodo
w fim fuiflccrfdendum eft.
dicit, fidem luam fecifTe mulierem , quo ifti di
49. Stceptrunt, quimul accumbebant ,dictrt intra
t.\'ui&*-nttinjttpfis;i\it intrafe ipf>s. Quod quidi cunt iuftificarei Atqui fi hoc non probant nihil
probant.
ambigu efle patent ;po:Te enim fignificari.cos ta
Deinde cm mulier illa ad Chriftumvcnt.nOn fid*'f0i4
cite in animo quemque fuo id dixifle, id eft, cogitaf
dubi^quin fidem habuerit; fidei enim pedibus ve- muiier *
fe: aut inter fe collocutosjfubmurmurantes, qua; i-
nerat: at nondum erat pfofcdo iuftificati, nohdum eftiultli
quuntur. Verba priorem nfum magis mihi viden-
illi erant remifla peccata,non ergo fola fid iuftifica- eau.
tur prac fe ferre.Si enim dicert-voluiiet inter le mur-
ta eft. Si enim fola fide iuftificata fuiflr, lmul atque
muralTe, pot ins dixiiTetc .n/.cit , tr/wcem, aut ,(
fidem habuit, fuilfet vtique iuftificat. Quam illi
'^ '4t,ad irnacem.
confecutionem eque negant, eque negare pof*
Q.uisehiCtquietiam peeataditnittitt]
r I m prob n bile
juujnuiMviK lunt
funt tum
cum aoceantjOmni
doceant,omni habenti fidem.remifla eiT<S
\7- mihi videtur, quod nonnulli interpretes dicunt,hxc D id eft, non mputata peccata. Denique vt vnum eo*
Hc Ttibi verba hominum efle admirantium , quafi dicant rumerroremexerrorealterorefutemus, ipfi doclt
an nt ad- oportcreniaPnum virum, aut maiorem etiamviro ;5; .a ^1 -
- . ^.", ipil
quilquis iuftificatus eft.certo id fcire,nec vilo modo
' Chnftum elle, cum peccata remutat. Quemadmo- dubitare,remi{Tafib efle peccata. Ilia mulier , an-
cap.Lif. dum illi dixerunt mtric , quspuras hice, quia & yen-
tequm Chriftus illi diceret , remimmur tibi -
Maa..17. Hs,Cf ntari impt at, & obtdtunt i Hi nimis bene d
ta fiw.nefciebatfibi efle rmifla id enim Chri-
maliscogitant Faciliuscrediru cft, de Pharifaeo- ftotammultis,tam magnis caritatis poftulabat of*
rum ingenio ( pleroque enim eorum, qui fimu ac
ficiis , vt llbi peccata remitterentur , nondum er
cumbebant , fuifle Pharifieos verifimile eft ] eo* go erat iuftificata i atqui habebat cene fidem , fi*'
ifta murmurando ; & b'afphemia; Chriftum ac-
ne qua remiflionem peccatorum Chrifto tot la-
cufando dixirte. Sicut fmili occafione Scribse illi
Mp.9.7 tpudMattha:um4,fup/ % Quis e qui loqui crymis non petiilTet : non ergo fola fide iuftificata
up.j.u tur bUfylxmia ? quts ptte dimitiere peccata , m folui
Cur ergo fidei eius ilutem Chriftus attribuit fidei e
Demi riaci
r ~ Quod tune Pharifxi de Chrifto dicebant, id no- E quod Facilis
hacilisfalutisihitium
ratio ,( & fspe
fides
mulris
furir,Catholieis
fides enimexplicat,
txplicat, falus anr.
an .
ad hri- buawt.,
" p ui nunc hsretici , de facerdotibus Chrifti vicariis ftum mulierem adduxerat, & fine hde numquam ita
r" cum dicunt , eos blafphcmare, qud dicant,fe remittere Chriftu dilexiOet, vt pedes rigaret lacrym.s, capilhi
ocgmtfa peccata. SimiUs
Mtaufii Similis error, V qud Illi puubant
eVquodiUi ouubaftt homi-
homi* detergert.vnguentovngeret.Ftdcsfalut inchoa-
^"^'-nem,
^tcicpcc1 ^uo$
1 quern cernebant Chriftum, & qud hi hos,
yjjnf fjccrcjotcJ) humana, non diuina aufto uit,confummauit caritas.: pctniteaU imulus ^ . ,
fide aciderat , inquit Tertullianui , per penitemia
rtate peccata remittere: iam olim in Nouatianis ab
txfideiuicatmabeoaudiit , Pides tua te faluamfc~
lib.i.c.i. Ambrofio (, & ab Ecclefia tota refutatus, & i nobis
"Mil. i. apud Matthxum S. tit.
Vade in pace. ] Beda , & Theophylausbene
5 o. Dixit autem ad muhettm , Tides tua tefaluam fe ae,bene viue.iw/ amplispeccare, vt dixit illi apud
cit."] Hic vnus ex iislocisefljquosfemperharretid Ioannem \ > iuftitiam enim pacem vocari, quod J^* **"
'. noftri tonporis inore habent, vtconfirment nos fa* apud Deum pacem homini reconci iet. Malo Quiduv
Y\it* uo- 'a fdeiuffcficari. ouminept alios citare iolcant, fimplicius iterpreuri. Vade libera > fine. timor dem pact,
Boolalu mquibusnondefide, quam ipfi iuftificantem, fed poena; ob prxterita peccata infligendae. Eft enim
a; ;, de fide, qu mim culorum vocant, agitur,apudMat-
thaeum h docuimus. Hic vnus eft locus, qui magis modus cum falutationedimittendi,accommodat l5?,,,,^j
ad id quod prajceffit, jn^lligendusvtapud Mi>. *, e* ca e-
ad rem ci tari poc vi deba t ur, quia in eo, non de fide j ' %> -*"*-
\ >
007 COMMENT. I LVG. 1008
W_ _ ' .
gapVt T A V V m.
f
Tfaftum e deinceps, Cr ipfe iterfaciebatper ciuitfes -, & caeapra-
dicans & euangeli^ans rtgnum Dei: CT duodecim ,& mala
pMir.i.>. res aliqua, qua er ant curat a ff>irinbus malignis , CT infirmitatibus : *
Adaria, qua Vacatur Magdalene, e quafeptem damonia exierant, 3 0*
loanna \>xt Chufaprocura toris Hefodts, C? Sufanna , Cr alia multa4
quaminifirabantcidefacultatibusfutf, 4. Cum au tern turba plurima
vi!"'. * 1 conuenirent, CP de ciuitatibus ptoperarent ad cum, dixitpermilitudinem: 5 quife-
minatgeminarefernenfuwn : Cr dumfeminat, aliud ceciitfecus viam, Cr conculcatum elf,
Volucres cali comederunt illud. 6 Et aliud ceciditfuprapetram : Cr natum aruit, quia non
habebat humore.j Et aliud ce didit inter fyinas, CTfimul exorta ffrina fujfocaueruntiud.tt
Et aliud cecidit in terrambonam, Cr ortumfecitfrulu centupul. 9 Hacdicens clamabat:
ifai... )ui habet aures audiendi , audiat. 1 Interrogabant autem eum difeipuli eius, qua effet hac
parabola, 11 Quibm ipfe dixit: Vobis datum e, noffc myerium regni Dei,cateris autem in
AdW.u! parabolts :c vt xidentesnon videant, Cr audientes non intcigant.iz E autem haeparabo-
om. ni. ia Semen everbm Dei. 13 Qui autemfecusviam,hi funt qui audiunti deinde Venit dia-
boltUyCr toUityerbum de cordeeorum ,ne crcdentafaluifiant. 14. Nam quifupra petram:
qui cum audierint, cumgaudiofufeipiunt verbum : Cr hi radices non habent : qui ad tempus
credunt, Cr w tempore tentationk recedunt. 15. Quodautem in fainas cecidit;hifunt,qui au-
dieruntyCr afollitudinibuSy Cr diuitiis ,Crvoluptatibus vita cuntesfuffocantur, Cr'non
dMat.f.,f referuntfrulttm,i6.luod autem in bonam terram , hi funt ,quiin corde bono Cr ptimo
Mar' 4 audientes verbum retinent , Crfruftum afferunt in patientia* 17 d Nemo autem lucernant
m 4 6 acCe~dens, operit earn vafey aut {ubtus leHum ponit:fedfupra candelabrum ponit, vt intrantes
lideant lumen. 18 cNoncfienimcCcultumyquodnonmanifefictur.necabfconditum , quod
& it! 19. non cognofeatur, C? impalm veniat. 19**Vidctc ergo quomodo audiatis : Qui enim habet,
g i, bifurifa. qtiieumque non habet etiam quodpu tatfe habere, auferetur ab illo. gFir-
. j; }i. ncrun[ autem adillummater, Cr fratres eius , non poterant adire eum pra turba, li
nuntiatum e tili : Mater tuat Crfratres tui fiantforts, volentes te Videte. 1 1 Qui rejfon-
h Mat.s.ti. dens dixit adeos : Mater mea , (futres mei hifunt, qui \erbum Dei audiuntyCrfaciunti
M*ic 4. } 1 e autem in vna dieru : & ipfe afcendit in nauiculam , ejr difcipuli em , Cr ait
i
loo? CAP. VIII. DE MVLlER. CHR. COMlTANTlB. loi.
( ivVtllas. 36 Exiermt autem videre,quodfaclumefl,Cr venerum ad jefum: cy inttcne-
runt hominemfedentem,a quo dtmania cxierant,Vefiitum,acfana, mente ad pedes eiu,eyti -
muerunt. 3 7 Nunciauerunt autem iis,ey^ qui viderant, quomodofanwfacas effet legio
nes 5 8 6 rogauerunt ilium omnis multitudo regionis Qeranorum,vt difee de et ab ipfi : quia
magno timor tenebantur. Ipfe autem afrendens natiim,reuerfits e, 39 Et rogabat vir,
a quo damonia exierant, Vt cum eo effet. Dimifit autem cum lefus, dicens : 4 o Redi in do-
mum ,& narra, quanta tibi fecit Dens. Etabjjt per Vniuertm ciuitatem , pradicans
quanta tili feeiet lefus. 41 Faftumeft amemcumredijffctfefiis,exccpit turba: erant
enimomnes expectantes eum. 41 i Et ecceVenitvir,cuinomen lairus,&ipfe princepsfyna- Mmh. .
goga erat: & cecidit adpedes lefu,rogans eum wintraret in iomum eins, quia Vnicafilia erat ' %.
ciferannorum duodecimo'hacmoriebatur. Et contingit,dumiret, turbis comprimeba-
tur. 44 Et mulicr quadam erat influxu fangu'mis ab anms duodecim, qu in medicos eroga-
uerat fubantiam fuam,nec ab vilo potuit curar acccitretro&tetigitmbriam
'veimentieiMicrconfeimetitfluxus angmm eius. 46 Et aitjefus; Quk e quime te-
tigit f Negantibus autem omnibus, dixit Petrus& qui cum illo erant: Ticeptor,turhA te
comprimunt, & ajigunt,ey dias: Quismetetigit? 47 Et dixit lefus : Tetigitme aliqum
nam ego noui virtutem de me extje. 48 Widens autem mulier,quia non latuit,tremens Venir,
prociditante pedes eius -.(yob quam caufam tetigerit eum, indicauit coram omni ppulo:
quemadmodum confeimfanatat. 49 At ipfe dixit ei : Filia,fides tuafaluam te fecit; v
Vade inpace. 50 Adbucilloloquente, venit quidam adprincipem fynagogd, dicens ci : Quia
morttutefi filia tua,noli vexare ilium. 51 lefus autem, audito hocVerbo,re>ondit patripue-
U: Noli timere, crede tantitm,&faluacris. 51 Et cum venijfet domum,non permit in-
trare fecum quemquam , mi Fetrum, & Iacobum, & loannem, & patrem, & matrem
puelU. 53 Flebant autemomnes ,& plangebantillam. At Ule dixit: Nolite fierc , none
mortuapuella,fed dormit, 54 Et deridebant eurn,fcientts quodmorma effet. 55 Ipfeautem
fervent manum eius clamauit, dicens : Fuella,furge 5 Et reuerfus efytritus eius, &fur-
rexit continuo. Et iuitillidari manducare. 57 Et upuerunt parentes eius, quibus pr
cepte , ne alicui diartnt , quoi factum erat.
CAPVT NONVM.
a Matt. I / V OC AT l S dutem duodtc'm Jpoflolis, a dedit Hits Virtutem,
Mar.3 it.
& poteatem fuper omnia ddmonid , 7* Vf languores curarenr. t Et
b Mat 10.9
Mar.tf.g. mit tilos predicare regnum Dei, ( fanare infirmes. 3 Et ait ad il
las : Nihil tuieritis invia}neyue Yirramyne<jue nequepanem, ne-
que fecuniam , eque duos tunicas nabcam . 4 Et in quameumque do-
mum intraueritis , ibi manete, & indene exeatis. 5 Et quiaimquenon
... reccperintVos, exeuntes de ciuitateilla ; etiam pulmrempedum'vefirommexcutite in tefli-
monium / tilos. 6 Egrei autem circuibant per caella euangeli^antes 3 & curantes
i5 ubique. 7 d Audiuit autem fjerodes tetrarcha , omnia qua fiebantabeo^htfitabatco
quod dicetur 8 quibufdam : Quia Joannes furrexit mormis : quibufdam "vero : Quia
Elias appart-, ab alijs autem : Quia propbetavnus de antiquts furrexit. 9 Et ait Hero
des : Joannem ego de oilam : Quis efi autem ie, de quo ego talia audio ? Et quarebat Viere
tum. 10 Etrcucrfi Jpoolinarraueruntii quAcumquefecerunt : 0* ajjumptis ittis fecefiit
feorfum in locum defertum, qui efi Bethfaida. 11 Quod cmcognomffent turba , Jecuta funt
: ry* excepit eos3& loquebaturitsde regno Deiy& eos, qui cura indigebant , fanabat.
*4)* 11 Dies autem ceeperat declinare. Et accedentes duodecimydixeruntilli : e Dimitte turbos,
ioau. .>. vt enntes in cafiellat \illafque qua circa funt, diuertant,& inueniant efcas : quia hc in loco
ieferto fumuf. 13 Ait autem adillos: V os date Ulis manducare. Atillidixerunt: Nonfunt
nobis plus qum quinqupanes,& duo pifies : nifi forte nos camus , & emamus in
banc turbam efcas. 14 Erant autemfere Vvri quinqu millia. Ait autem ad difcipulos fuos:
Faciteillos difcumbere perconuiuiaquinquagenos, 15 Et ita fecerunt. EtdifcnmberefecC'
runt omnes. 16 A cceptis autem quinqupanibus,&* duobuspifcibus , rc>exit in ccelum,Cr
bcncdixitillis:&fregit, & difiribuitdifcipulis fuis, wponerent anteturbas. 17 Et mandu-
cauerunt omnes : & fatnrati funt. Etfublatum efi quodfvperfuitillis , fragmentum copbini
<^' J 8 f Et factum efi cumfolus effet orans, erant cum &1 dijciguli: & inter-
A
loij CAPVT NONV hi lot*
rogauitillos,dicens: Quemmedicuntee turbx} r<> AtiireJJ>onderunt,&dixrtoi't:foan*
baptifiam,alij autem Eliam,alij vero quia \ Prophetadeprioribttsfurrexit.io Di-
xit autem : os autem quem effeditis f Reondens Simon Petrits dixit, chriunt
Dei.z Atteinaepansi!losipra'cepit,necuidicerenthoc)ztdicens a, Quia oportetfilium a .:.:
hominis multa pati, ey reprobari fem mbtts, ey principibns facerdotum, & Seribist eyoc- jrl \
cidt,ey tenia die refurgerc.i$b D icebat autem ad omnes : Si quisvultpo me Venire, abne-biAjiu
getfemetipfumJ ey ^Uat crucemfuam quotidie,eyfequatur . 4 Qi enim Voluerit ani- ) & 1.
tnamfuamfaluamfacer , perdet illam : nam qui perdiderit animam propter me, faluamfa- m,j, }4?
ciet illam. 15 qutdenim proficit homo 3 lucretur vniuerfum mundum , fe autem ipjum ptr- 5\'y%**'
ar.ey detrimentumfuifaciat} Mam quimeerubuerit}& meosfermones\ hune Filius IoaD-
hominis crubefeet cum venerit in matejiatefua3 ey Patris, eyfitnlorum Angelorum. z 7 d e Mth.ioi
Dico autem Vobis Ver : funt aliqui hicfiantes, qui nonguabunt mortem, doneevideant re- '''. }.
gnum Dei. 18 e Faflum eft autempohacverba3fere dies otto3eya[fumpfit Petrum3ey U~ J;Tb",fc'
cobum, ey loannem3ey afcenit tnmontem vt oraret. 2.9 Et'faclae dum oraret 3 >ecies ****
yulttes eius alten a:ey Veitus eins albus ey refulgens, jo Et ecce duoViriloquebantur cum .9.1^
illo. Erant autem %JHoyfes3ey Elias3 31 vi inmaieAte-.ey dicebantexceum eim quem ^" "u
completurus erat in lerufalem. 31 Petrin vero }ey quicHmilloerant3grauaiierant fomno.
Et cuigilante* viderurit maieatemeitis3ey duos Viros3 qui ft abant cum illo. 33 Etfaftum
e,ctimdiJcedercntabillo , ait Petrasad Je/um: P receptor, bonumenoshiceffe\ey fd-
ciamustria tabernacula, VnumTib^eyynum Moyfi3ey vnum Eli* xnefeiens quiddict^
ret. 34 autem illo loquente, fafta e nubes 3ey obumbrauiteos: iey timuerunt, infanti
bus illtsinnubcm.tf Etvoxfatlae denube^dicens : f Hicejl Filius meus dilec4us,ipfum ( .^;tJ
audite. 36 Et dum fieret voxinventus e Iejus felus. Et ip taeuerunt 3 neminidixe-
runt in Ulis diebus , quidquamex hisqudviderant. 37 g Fatlumefi auttmin fequentidie, gMatt.173
defeendentibus Ulis de monte, occumt Ulis turbamulta. 38 r Vir de turba exclamauit, jrc
<Jjc ; Magier, obfecrote, reice infilium meum, quia Vnicus e mihi, $ 9 5r ecce fjfiri- li\
tus apprehenit eum, eytbito clamt elidit, ey diipat tum cum furna , ( Vix difee- ,
dit dilan'ians cum: 40& rogaui difeipulos tuo^ vt etjeerent iUumtCr non pomerunt. 4 1 Re
ifondens autem Jefus, dixit : generao infidclis,&peruerfa , yfquequo ero apud
pattar \fotf Adduc huefilium mum. 41 Et cm acceder t3 elifit ilium da,monium\0,dii-
pauit. 43 increpauit lefusiritum immundum, &nauit pucrum^ reddidit iliumpa* .^
tri eius. 44 Stupebant autem omnes in magnitudine Dei : omnibufque mirantibus m omni
bus, quafaciebat,dixit ad difeipulos fuos : ffon\te )>os in cordibus "Verisfermones ios : Fi
lius enim hominisfuturum e, Vt tradatur in manus hominum : 45 tAt Uli ignorabant Vff-
, bum iud,Cr erat velatum ante eos, Vt nen fentirent illud : ey timebant cum interrogare de
hoc verbo. 46 h Intrauit autem cogitatioin eos , qu eorum maioreet, 47 At lejus vi- {,M4tt,r
* dens cogitationes cordis fuorum, apprthend.it puerum,& atuit illum fecus fe, 48 & ait
tllis : Quicum que jufeperitpuer um ifium m nomine meoyme recipit : & quicumque me rece--
prit, recipit eum, qui me mit. Nam qui minor e inter Vos omnes, hic maior e. 49 Re-
fpondens autem loannes dixit : Praceptor vidimus quemdam in nomine tuo eijcienttm dxmo- f
nia , ey prohibuimus eum: quia non fequiturnobifeum , 50 Et ait ad illum hfus: Nolite
frohibere : qui enim non e aduerfum Vos , pro Vob'ts efi. 5 1 FaSlum e autem dum eomple-
rentur dies -affumptionis eius, ey ipfefaciem fuam firmauit, vtiretin lerufalem, 52, Et
mit nuncios ante conjeclum fuum : ey cuntes intrauerunt in cimtatem Samarita- ;
norum, Vt parar et tili, 53 Et nonreceperunt , quia facies eius erat in ]erfa
lern. 54 Cum Vidient autem difeipuli eiusJacobus, ey loannes, dixerunt : Domine , Vts,
dicamus , Vf ignis defeendat de calo , ey contmat illos ? 55 Et conuerfus increpauit iU
los, dicens : efeitis cuius Iftrims eis, 56 i Filius hominis non Venit animai perder i ea.j:r4
fed faluare. Et abierunt in aliud caellum, 57 Factum e autem : ambulantibus il- t
Iii in Vid ; dixit quidam ad ilium: Sequar te quocumque icr'is. 58 Dixit iiis lefus : Vvd- **'
pcsfoiteai habent3ey volucrcscli nidos: filius autem hominis non habet, vbi caput yc~
Vv 4
lois COMMENT. IN LVG. 1016
clenet. A it autem ad alterurn: Sequere me. Ule autem dixit : Domine permute mihipri-
mmire, 7*fepelirepatrem . 6o Dixit que eilefus: Sine,vf mortuifyeliant momos
fuos: tu autem >ade,Cr annundaregnum Dei. 61 E tait alter:fe quarte Domine, fedper
mute mihi primmrenuntiare hi y qua domifont. 61 Ait ad lefus: Nemo mittens
fumadaratrumtO* rejjricicns retro , aptus eregno Deu
, - qmu-
jIoA.4 . eam<*era vrbem difcipulos mifit, vt cibos emerent a. fequeb5tur,adoraturos ire lerofolyma,ide non re- T* P*
Id colligitr ex verbis fcquentibus, vt farerent &,fic cepert, nereligionem illam, & morem lerofolymis t0. cap.i;
bHocI- Cyrillus apud D. Thomam ,& Theophylatus b. adorahdiapprobare viderentur. Quemadmodum fi
to. Probabile ctiam eft, quod ijdcm au&ores dicunt, nunc harrctici hofpites, qui aduentantes omnes &
vcluiffe Chriftum difcipulos ex ercere, vcmiflipo-i hareticosi&Catholicosexcipiunt, fiquemCatho-
fte ad pra;dicandum,ajucti eilent pati repulim. Kc_mfciant,aut Romam.aut Compoitellam ire.reli-
ti At cur mittebat, cm non ignoraret , fore vt non gionis caufa, excludant hofoitio. Sxoe alias Chriftus
L chtiftus recipcrentur ; Refondent illi ipfi, earn ob caufam, lllaciterhabuerat, Se, vtcredibileeft, Samaritanis
fjosdici- vt difcipulos contemptui affuefaceret. Deinde ne fuerat exceptus , quiaautnon Ierofolymam verfiis;
julos vult qUjd intentatum erga Samaritanos relinqueret, quo fedludatain Galilse ibat:aut cert non quafi ado-
-* m'nus 'lu$ etiam gultum aliquera pneberet Euange- raturas ibac. Atque hoc ipfum Euangelifta fignifica-
*l lij, ne pofte caufari poTent, Chriitum ad fe non ve- re voluit , em dixit proptere receptum non fuifle
nifle, proptere non recepifle ; recepturos fuifle, fi nunc, quia facis eius erat untis in lerufalem.
venifler, vt Theophylatus ait. Qiu fuerintmifli,in- Qua*retaliquis,quomodocognouertSamaritani tt.
certum cft,tamen eit probabilis Euthymij fententia, adordi cauia Ierolblymam ire.' elt verofimile pro- am_rira_i
tVcrf.54. Iacobum,& loa nnem fuifle, qud ij foli dicantur 0 pinquum fuili Pafcha , quo tempore omnes vndi- _uomo<b
indignatiChriftopetiuifle,velletne)ignemdeccelo que ludan Ierofolymam grega tint confluere foie- **BrJI
in Samaritanos euoearent. bant. Itaque&exterr.poris conditione,& exmulti- a(j0-
%. Et intrauerunt in ciuitatem Samdritanorum.] Sunt qui tudine hominum tmul untium , & ex ipfo fortaiTe rtudi cauf-
Qi* fit exiftiment, non fuifle vrbem ipfam Samanam, vnde vultu , ex quo omnes pios,& religiofos effe homines la irc lf * *.
hocloce tota etiam prouincia Samara dia eit, inquamitii apparebar,imllexcruntadoratursire. folymam.
timara. jjj-cjpUj ngrefli dicuntur , fed pagum ahquem _a- 54. Cm vidient autem difeipuli eins acobus, & han-
m X ritanorum , quia Gratc Euangehtta non mhtv fed nes.\ Omnes quidem id vidifl credendum eft,fed fo-
kjuh? vocat. Non moueor argumento : nam& ea lmIacobum,&.Toannem , voluifle ignem declo
nomina farpe per catachrefim mutari folcnt,& fei- dedueere. Refertur tarnen verbum vtdijfent adilos
mus, vrbem ipim Samariaminreftafuiirc via, vt lacobum,&Ioannem , iJvnt /&* lnuCes
dCip.4.4. conftatexloanne d. Et pagus facil eum recepiflet, ,a>vrntvidcntes autem difeipuli ems lacobns,r Joannes1
quis enim reftitiflef itacert intellexit nofter in- nonquodalij non viderint, fedquod ex omnibus
terpres. qui viderint, illi foli vid entes dixerunt,->M/f/fwj,rt
5. Et nonreeepermt eum, quia facis tiui trat tunta in igtu defeendat de calo?
Hcbraifm. Itrufalem. ] Alius Hebraifinus, * id eft, quia mdica- Cur illi tantm dixerint, nullam itis probabiler ,^
* bat, fe Ierofolymam ire, 7 '<um luS im- coniectur habere poflumus.At ne quseltioncm qui- Cur acd
riumCht'i- quoniamfaciestiuterat iens, melius Latinus dem quiquam praeter* Euthymium attigit. Is ver but & \0l-
iL non interpres Hebrailmum expreffit- Si hanc rationem ifpicatur, proptere eos duos hoc dixifle.qud illi n.ct id <iixca
tteeperint. Euangelifta non r.ddidiffet, quamobrem Chriftum fuiflent miiti.Non caret probabilitate.Fortaflejquafi rmt 1
Samar .u n i non reccpilfent, aliam fuifle repulfac eau- Chrifti cognati vlciici volebant eius iniurias.Potue-
im diceremus.qud nullus inter Iudxos,& Samari- runt&iopte ingenio facer, vcfuntalij alijs velad
taos vfus effet, fed alijabalijstamquam prot'anis ^ iuftitiam,vel ad vinditam prOpenfiores.Certfece-
hominibus abftinerent, ita prorfus,vt mulier illa Sa- runt conuenienter nomini fuo.Quid enim mirum,fi-
marirana mirata fuerit Chriftum hominem Iudaeum los tonitrui fulgurare voluifle'vt inquit Ambrofius.
iloan.4, ctiam in maxima fibi potum fe petiuiffe r, concr An aliquid in eis fuerit culpx, nee noftrum eft fa- t.
* yer ludaei, illi, quod ex Samaria veniffet,exprobra- cile iudicare, nec illi funt, nifi certis conuidi rationi- Apoitoli ab
bant. Kormtbttitdtcimut nos quia Samaritams es tu, & buscondemnandi.Debetur hoc apoftolics dignita- omni culpa
f loan. I. damonium habes f? Citerm Euangelifta non ob cam ti, vt omnia eorum facb in meliorem interpretemur l'betanwr
cauim dclart reiedum fuifle Chriftum, fed qud partem. Itaqueimpudentiam CaluinidcteftariCa- ^"^^
verfus Ierofolymam iter tenderet; qua* raiio quo tholicus lector debet, qui eos ftulta fiducia elatos deteftand*.
modo intclhgenda fit, quaeritur. fuiffe dicit. Hieronymus quidem J,& Beda, & Titus 1 Quatft. j;
Echunc etiam Hcbtaifmumhabemus in Exod.3j.14. Boftrenfis vindiftam eos, tarnen fill, fed Chrifti ad ,' " "
ob *3 1DR4 vaitmtr fnnai ialichu.tc dixitfacies meat opUffe indicant,non vlla quid culpa.fed fola Euan-
ibunt. Nolter , faeics mea prcedet te. gelici,& Chriftiani fpiritus ignorancia : hac enim de
gQaeft f. Hieronymus 5, & Theophylaus fie exponit, caui Chrito reprehenduntur.^o^e/,inquit Hie-
idAlgaC quafi proptere Chriflus Samaritanisreceptusnon ronym\is,in legtvtrfati}in quatantttm iuflitiam noutrartt,
lo- fuerit , non quia illi noluerunt, fed quia ipfe noluit, tculum pro oado, dtntem fro dente, vlcifci nitmtur iniuriani
Cuf 1 s.a" quafi fenis fit,voluiffe quidam, fed non potuiffe re- & imitari Eliam,adcuiuJvocem duos Pentecontarcbos mili-
u0 ICCC- cipere
" * eum.ac
~ - ^' retinere,quia Ierololymam venus re- turn tgms ajjumpjerat.
fmi fit r_-L.il
ftinabat^ n non' log abeft Ambrofius.Quae
quo fenfu
JA 1 .... VIo mirum
Nec
JJ; :
profeft eft, id Apoftolos facer vo- u
Ckiiituf. interpretatio ex verbis Euangelift*manifeftrefcl- luiffe, cm tam multas vindicbecaufis habere vide- Cur Apo"
litur. Cur enim Iacobus & Ioannes ignem in cos de rentur. Primiim cxemplum Elia:. Deinde iuftiorejn ftoli Sama-
ccclo deuocare volucrunt, nifi quia Dominum reci- qum ille caulam ; ille enim propter exclufum lu- "tan* x-
pcrenolebanr? Aliquant melius Beda.Euthymius, daeisferuum, hi propter reieftum igiiominios Do- lelh 'gne .
h Eod lo- idemque Hieronymus \proptcre recipere noluiffe, minum, ignem in cos mitterc volcbant, vt Titus ar- ^Iwirn"
quia videbant ire Ierofolymam, vnde Iudzumeffe gumentatur.Inuitabat& locus. Samaritani enim illi
collegcrunt,& quia non cotcbantur Iudari Samari- fuerant, in quos & Elias ignem clo deduxerat ro, m t.R.eg. .
tanis, recipere noluerunt. Magisaflentior ijs qui id & duplici poena dignividebantur, quifimplicinon id.ii.tt.
religinis caufa faitum putant fuerant emendati ; He fi non aliud, cert moderatio,
Comnto ContdebantSamarirani, non in templo Ierofoly- qua vfi funt, culpa liberare potuit,w diemui Am-
intet iero- mltano> fed in eo tplo, quod Sanabalath PraL-felus brofius prorius exeufat.
foljrcmta- Darij in monte Garizim in Samaria adificauerat, vt 55. r conutrfus inertfamt eos. ] Incrcpai poffunt
Vv iij i
L /
loi? GOMMENT. IN LVC.
qui vacant culpa, ficut magiftro difcipulus, 11 quid A lerint,vt repula digni fuerint. Et videntr hietria in
ignorct, fine vllafiepe culpa rcprehenditur. ira narrati, quafi eodem tempore, eodem acciderint vocations,
t. Nefcitts, cuius Sjrut ets.] Videtur tacite piritum loco. N,quod Chriftus repulfo primo illo,quilcfe Jj."|n"ccke"
Spiritus euangelicum,ideft,fuum,quiinmititate,&manfue- bfcrebat, aliumfe non offercntem vocauerit, acn fto'n
uungcli- tudincconfiftitjlegali.id eit, Elias fpiritui, quem illi fepelirequidempatrem permiirit,videturdeindu-
cus qua is jjarivelki<kbuntur,opponere,quafidica^etifi ftriafeciffe,vtquiaderant,&vtrumquc videbanr,in*
id Eli.E in lege facer licuerit,vobi$ tarnen in Euge- telligerent, No volent, eque currentis i fed miferentis
lio facer non licet. In hanc fer fenttiam Hierony- effe Dei h. ec eligi omnes qui fe offerant, omnes, h Rom
mus.QmdergodePetrodicendum,qui&hacChri- quinonfeofFerant,repudari, Tertius vero videtur,
fti iam audita increpatione,& Spiritu infto vifibili- tamquam fe mcliorem alijs probaturum obtulifle,
ter etiam accepto Ananiam , & Saphiram verbo in- non petita venia,vt fepeliret patrem,vt fecerat prior,
& 4. teremit *? Refpondct Beda, dicrimen illud inter fedtantm, vtcertiorem faceret,&fiutaret. Ambi-
5. Legem, & Euangelium , nonadeo eTc perpetuum, guafiintGrajca verba ^^ 1( s wV /,
quin & in Lege aliqudo benignitate vtendum fue- renuntiare bonis mets , dgue ilks dilponere, aut, valedicere
rit, &in Euangeliovtialiquandoliceatleueritate. domeicis mets. Pofteriorem fenfum Cyrillusapud
it. V fus" eft in lege Elifxus benignitate ctiam in ho- D.Thomam,& Beda fequuntur. Mihi prior magis
Difcrimen ftes Rege Syriae miffos,vtcemprehenderctur,quos placet, quem & Auguftino 1 magis video placuie: i Lib %. it
lcSis fc cminvrbem Samariam,vbi hoc ipfum accidit,con- vertitenim, \enuntiareijs , qu domifunt. Mouetme, confcnfu
quod8hoc cIufiiTet,noluit occidi.fed ante paftos dimitti *. Vfus qud phrafis illa, nt 7, magis de rebus quam de Euang-
mtitatp0 eft in Euangeliofeueritate Petrus, Ananiam, & Sa- perfonis dici poTe videatur.
illa feutri- phiram occidensb. Vfus eft Paulus tradens Corin- &i. tt ad ilium lefus: Nemo mittens maman fuam
tte vtatur, thium ilium Satan, ininteritumcarms,vt>iritusfaluus ad aratrum,& reteiens retrb , aptus e regno Dei.] Meta
non eft (yet > Yfus e jn ElymamMagum, illum - phora eft ab aratoribus fumpta, qui manu ftiuam
perpetuum. ^ ^ vjas Dornini peruertcrenon defiftebatd. tenentes, oculos habent antefein fiilcum intentos,
t*' ' ' Ergo nec in lege erat defperanda benignitas, nec rectus vt fit, poteft bonus arator effe, qui refpi-
A.5. 4. in tuangeliocft contemnendafeueritas. Habet & cit in tergum. Quidam officia retfacias,quocum- lo;
- Euangchum gladium fuum , etfi rar diftringit. Et que oculos vertas , vt loquaris, vt edas, Vt ambales, Quae offi-
d' Ct'i * * quodChriftui ait, Nefcitu,cuiusjjnritusets. Non mihi nihil rcfert.quo refpicias, at vt ares, vtferibendore- Cla fine m-
l,'u" videtur propri de toto Euangelio,fed de blo Chri- q tosducas verfus,vt pingas,plurimum refert. Huiuf- j^"^0""
fto dictum eife, qui etfi poterat,& homines maxime modi regnum ccelorum eft , nemo poteft ad illud g*r"j
digni erant, vt ab eo pumrentur, non venerat tarnen, peruenire,nifi refta intendat via, quocumque recta nequeunt.
Verf. j. vt ftatim dicit , nimas perder , fed faluare e. Nec via dcfkftat, errat. N emo poteft rea ire via, fi alio
volebatarmis obtrudere, fed manfiietudine,doctri- refpiciat. Angufta cnim,& lubrica eft, nemo earn nifi
na, mira culis, Euangelium infinuare. Caeterm,cm attentus fequi poteft,fimul vt oculos auertit,aberrat.
opus eft,& ferro de terra,& igne de ccelo tuenda eft, Quemadmodum ergo non eft aptus ad aratoris offi-
& conferuanda religio, occidendi inuadentcs in - cium.qui iniea ad ftiuam manu, retro oculos ver-
clefiam Turcx, comburcndi tamquam proditores, tit; itaad regnum Dei, id eft, ad officium Chriftian
Religion* & trnsfuga: difeeden tes, hsrotici. Nec vlla belli iu- aptus non eft, qui poftqum ad illud animum adie-
nulla res ftior effe poteft caufa , qum vt religionis poffeffio cit , ad alia negotia curam & cogitationem diftrahi t,
ttminiuitis defendatur. Nulla res aut tam iniuftis armis propa- quae recb cum via deducnt.
armis pro- arj aut tam jujs jefendi poteft. Quid hcregnum Dei intelliei debeat.quarri po- ;
, ' ... . ~. , r ,r , n nr- P r r ^
tam iuftis tatuibtmtms nonyenttammai perderJedjaluare.] telt. Licet, eademferelententia,&coelumipum,& Regnum
defend po- Loquitur de feipfo in tertia perona , vt faep lolet- d Ecclcfiam, 8c dilcipuli Chrifti officium intelligere. P'1 4u,d
telt. Cut autem e'filium hominis appellet,diximus apud Nam qui retro refpicit, nequead regnum, ccelorum, {"^W "
f Cp i.io. Matthxum f , ludit autem ambiguitate vocabuli. quo tendit, facile perueniet; eque Ecclefiam quafi
t. Cum enimanima ,& pro toto homine,& proaltera Dei agrum benearar,& colit;nec bonus cftdicipu-
Ammafc hominis parte fumifbleat, dicipuli non animas, fed lus Chrifti, qui vtalia curet negotia, ab eius latere
>orninf0& corpora Samaritanorum perder voluifent ; iple de difeedit. Sed hoc loco Chriftus, de ijs qui idonei
pro altera anima fola refpondet, declarans , ipropter ilutem non erant,vtipfiusdifcipulieflcnt, proprie agere vi-
parte fumi- animarum maxime venife, fed quia ad alutem ea- detur. Nam ille qui dixerat, Sequar te Domine,fedper-
r- rum non conueniebat corpora perder , nolle id fa- mitte mihi pritts remmtiare his, qtMoomifunt, eius procu
in om. cere. Et yoserrp (inquitBeda*) cwusjpiritufignatiets, dubio dileipulus fieri volebat. I taque regnum Dei
eius & feEiamini. aftiu intelligendum eft.quafi dicat, nemo mittens ma~
ji. Faftume autem ambulantibus eis in via.] Anhaec, mtmfuam adaratrum1&reiJ>iciensretro,aptus'e regno Dei,
Sc qui proxim fequitur hi (loria , eius qui iuflus e- praedicando.
qui Chriftum, tempus petiuit, vt patrem fiium pris Euangelij praedicatorem,miIiti fimilem elTe necef lt#
g Cap 8.ij. fepcliret,eademfitatqueiIla,qu3;apudMatthum8 ^ fe eft, liberum, expeditum, nullis alijsaffixumcuris. Euangelii
narratur,& quo tempore acciderit.illic docuimus. Nemo, inquit ille optimus Euangelij praedicandi ma- prardieatoi
H*c'vbi ^t4*t^tert Sequarte Domine,fedpermitte mibipri- ^Aex,mditaniDeoimflicat\enegotvsfacdabus^ybc\], J '**
derint m"m 1 * 1 demi funt.] Hoc folus narrt quiin fladiocurrunt, ai omnibusje abinent '& ipfedefij , % Tm
Lucas, quod virum eodem tempore, quo duo fupe- dicit m, Quaquidem retrb funt oblimfcens , ad ea veri qu* 4.
riora vocationis exempla,que etiam Matthf com- funt priora extendens me ipfum, ad deinatumperf-quor, ad\ 1. Cor. 9 .
memorantur, factum fuerit, compertum non habe- braumm fupern*yocatinis Det , in Cbrio lefu. Quibus *l-*f.
mus. Sed eft verofimile in illa cadem Ierololymam verbis breuiter declarauit,quid effet, manum ad ara- m ,>n-- *
verss profelione.hc omnia contigiffe, & quia vi- trum mififfe , Deo vocatum effe,& retr rcfpiccre, 4'
detur Euangelifta oftendere voluiffe, quant aliter ad priores fieculi huius curas animum conuertere.
in ludasa, qum in Galila vocationes Chriftofue- Mitterc ergo ad manum ad aratrum eft, Dei militia-, M;ttere
celfiTent, cm in Galila neminem voeaffet, qui vtvocatD.Paulus,nomendare;3cinftadiocurrere; manum ad
non eum continuo reliis rebus omnibus fecutus quomodocurrer, retro refpiciens? Hxc expofitio
fuerir.multi etiam non vocati iequerentur,in Iudxa magis literalis videtur, quam illaGregorij n, & Be- 4uid fi*-
vero.nequequilquam vocatus fecutus eum fit,& ij, dae. Manum cuilibet in aratrum mittere eft, quafi ^^1' "*
qui fef ad fequendum fponte obtulerunt, ita obtu- quodam compunionis inftrumento, ligno,& ferro ,ne c"m
AP VT DECIMVMi bit
Dominiez paflonis duritiem fui cordis attcrere, at- A vtfimulcumEuangelijprardieationejautc propria1
quead proferendos operum bonorum fr&us.iperi- lute,fi regnum Dei pro Ecclefia,aut proipfo ccel
re. Qyam fi quii cxcolere incipiens cum vxoreLot acipiamus agi non polint. Citatcrnardus ex Epil. 4
,Gcn'i>- * ad ca , qui reliquerat vitia refpiccre delccbtur,fu- Paftorali Gregorij accommodatam huic loco fen-
lti 1 turi iamregni muere priuatur. Retro verrefpice- tentiam, quam apudGregorium non inuenio. Alia
recr,proprifequic6traria,autadecertdiuerfa videreleftorpoteritapud Baliume; e 10 Conft.
, monaft.c.
A PV T DECIMVM.
Eio.y.^o. resfucrint.vtpatetb. Eadem regula & illosfeniores, ' tius4. Fuerunt ctiam , quidcerent, EpifcoposDei 5m,
quos Deus per Mofem elig iulit,& illas palmas,qua Patris , preby teros Chrifti , diconos Apoftolorum <j
circum duodecim erant fontes, feptuaginta duas perfonam gerere,Clcmcns r,& Ignatius f. Prima opi- adSmimf.
fui{recredo,qu.imuisfcptuagintatanmm precipuo nioverior. 'Lib. .
numero nominentur : eadcmciue ratione quamuis Bt mifit illas bmos ante freiem fuarn.] Hebraifmus* J?onft:c 0'
Lucas feptuaginta difcipulos elecbs fu ifcdicerer, ante fe, vt alibi t. Quamobrem binosmiferit, ratio T^Sbetiii
feptuaginta duos electos fuiTe crederem. Adde, eftnon obfeura, Va foli, quia cum ceciderit , non habet .\%-
qud&Latiniomnes,&Grecimulti codices feptua- fubleuantemfe u. Voluit dicipulos fuos alios aliis , in 10.
gintaduoslegunt,&maiyparsvetcrumaucT;orum rebus aduerfis,aut neceflariis adiumento,& conb- Difcipuli
.. eiimderrinumerum ponunt, Clemens c,Origcnes lationielTe. Frater ,inquit,^ adiuuamijratre ,qua "r **fl
Contt.cap. fatianus', Anacletus^Epiptianius?, Augulhnus , emtatfmax. Quam rationem Orgenes, &Theo- *,enntb'n
dlndiI.de Gregoriu'.&Bedak. g phylahisfFerunt. Gregorius vero y attigit, magis '
tc&aiavnS Qudfiomnes aucores feptuaginta tantm po- vt mihi videtur, proprium, &literalem,qumillam, . it.
Daim fide, fuilfent.non plus inde profeso probaretur ,qum fi quam D.Auguftinusz,& Gregorius a , &Bedared- uEccl + i.
' In Ea 'P^C ^ua,18e^a fept'i^ginta fuiledixiflct:atqui iam dunt: duo caritatis eTe prarccpta : alterum quod in x Pro-i8 i.
ftp It}!'' Prbauimus, etiamfi Euangclifta dixiflct feptuagin- Deo , alterum quod in proximo diligendo verfetur, ^<**j ,
"Hzt.xo. ttjfeptuagintaduosfuiflecredidebuifle. Necinde hoc enim vt apparct , allegoricum eft: voluit etiam zUbV.i.d*
h Libr.t.de magis fequeretur,non nifi feptuaginta fuiTe difcipu- Chriftus dicipulos fuos perpetuos habere aftionum conf. tug.
conf.Eug. lOS) quia non plures ab audonbus nominarenturi fuarum teftes,nequis male eorum folitudmem inter- cap j^.
Ci*Atku' 4uam feptuaginta tantm interpretes fuilfe ,fquia pretaretur,quafi ideo foli eflent,vt Liborius fine tefte aE<i.Ibco.
c aa" omnes auftores , feptuaginta eos non feptuaginta peccirent.
i Libr. T3-duosvocafefolent. * Hebraifmus hie habetur Exod.34. 11.4,330 t"VU :ri
Morale. ij. Solus DorotheUS moucre poteft, quia follim >3V ^ nxbnenigMfthmiff*.ntthm tth hamri i
linCra. feptuaginta, Vtalij.vocat, fed etiam numerat,& fin- A#i,ecce ego eiieiens facie roa Emirrhum &
<f Rulorura nomina recenfet:mevernonitamultura Nofteir lofe ego eucwm ante icm tu Arnor-
Dorotheus . , & Crananiu.lic Thr ' 13
M.r-r
hdccaict. mouet,
. apud
quem
eius_ fcnptonsnumquamadmo-
. r, im r _ . , ]&[*\\
hbtlMtb* . , -, ...... .. cms
. abierunta-
,!. ' "
dum grauiSauctOritJSfUlL GrxCO hlitoriamkripilt ptuitatcm ad facis anguitiatoris Nofter.Paruuli eiusdueti
ingenio. Ac, vtnon longe lufpeebe hiftoriiargu- funtin captiuitacem ante facicmcribulantis ^dliante tri-
mentapetamus, vnde intertot antiquioresauftores buUntem.
folusfingulorumdifeipulorum nomina didicit? Qui Adnotauit Orgenes hoc imper vfitatum fuifle. ii.
potuit nomina fingerc,aut fifta ab alio leuiter credc- Nam & Mofi,vt ex ;$> populum educeret, da- Duo "per
repotuitnumerum. tum Aaronem fociumb,Ioiue, & Caleb eumdem
f. Alia reliqua eftquseftio, cur hocnumeropotis, populum murmurantem compefeuiffe, &interram dcftinatT
Cur hoc qum alio,eos Chriftus elegcrit. Eius numeri ratio- Chanaam introduxiflcc. Etiam Apoftolos binos Exo.4,14.'
numero ncm vnamfuprindicauimus, qudlud.vis intus Mattharo numeratos <*, binos etiam ad prxdicandum 4. &7.1
difcipulos - - '
elegcrit
Cariaos.
in quos fpiritus Moiis effiifuJ eft; eptunginta dua- trum & loannem , infre. Sed & Ioannes Babtifta, fcap. 19 .19.'
rum palmarum , qu v circum fontes duodecim ad- D cminvinculiseflet,duosex difeipulis fuis ad Chri- uatt.tui.
natr er.int : feptuaginta duum interpretum , qui (tum legatos mifit k. Optima duorum focietas Hif- RcaP- - *
feripturam Sacram in Gratcam conuerterant lin- pnico etiam prouerbio celebrara: eque neceTario bWatt Ut.
guam. Aliasduas affert Beda , alteram ,qud toti- folatio,& auxilio carens, tumultu,& difentioni-
dem mundi plaga; efTent , in quas effet difeminan- busabundans.
dum Euangclium. Nam in feptuaginta duas lin- jintefaciemzuiem fuAm^mit in emitatem, & itl
guas,totidraque gentes,illos,qui Babylonicam tur- ham.quo erat ipfe venlnms.] haud dubie , vt incultum QH.1^ eft
rimexftrucbant,fui(rediuifos,conftansveterumau- &rudemagrum fibi profcinderent,& vtinaratum m,ttete^
IGq. n.S. orum opinio eftl, quia totidem familias turrim iam campum Euangelij fernen iacerentrfacerntque rc acitm-
aedificafleexpracedenti capitecolligitur. Alteram nunc difcipuli, quod ante Ioannes fecert , pararent '
magisrtiamnum allegoricam,quamimpfitexAu- viam Demini ante facitm eius, & mnes intellige*
m Libr . guftin m duodecim A poftolos , duodecim anni rent pro vno Ioanne de medio lublato , feptuaginta
de conC menfibus , difcipulos vginti quatuor diei horisre- dujosipfi Ioannes natbs efle. Hoc eft Euangelij pro- Cfiriftan
Bu c i4 fpondere, quae aut propter Trinitatis myfterium,aut priumingeniumjfanguineCrecit.-meritqueTer- rum fcmeii
propter tres dominici fepulcri dies, per tria multipli- tullianoi, &loanneMagno*, diftumeft , Chriftia- eil fcn'gpii
cats, efficiint feptuaginta duas horas, quot difcipuli ftoruminguinem fernen efle, quo plures tyrannus ^"^a^'
erant. . ^occiderit.pluresnafci. ReliquaUpud Matthum, fub fincni.'
Manifcftum ex loco|hoc eft, idque veteres-nori &Marcumexplicauirrnjs: coniUle locos m margine Serm.i in
InEccIefia fugjtjuftores.voluifleChriftum.inEcclefiafuaali- fignatos. Nar.Ss p.
l^liqud ^uodperfortrum efledicrimen;&non foIumEc- 17; Bjfuerfunt feptwtgintd duo cum gatidio.]
difciimen. clcfiafticosminiftros hominibuslaicis,fed inter mi- Narrt Lucas quis fruflus fuerit miffionis difcipu- 1uc
niftros etiam ipfos , alios aliis ciTe fuperiores. Nec lbrum,beneillislegationemiucceifiife,adeoprorfus, ' 7%
nim eofdem , neceodem tempore* nequenumer<) vt gloriantes quodammodredierint. Scribit etiam Difcipuli
nequegradueodem Apoftoloi,& difcipulos elegit. Marcus m , Aportlos, cum ad prdicandum miii legationetn
Epifco i Indic3* A poftolorumpaucitas, eos difeipulis maio- fuflent,rediiflead Chtiftum,illiquenarraire,quid- uaj^itrbl
ApolWis resefe. ScdquinuncmEcclefia Apoftolorum, qui quid flbi in ea legatione accidiflet : fd Lucas dii}in- fuee^nfl"e
picibyt.f. difcipulorum", locum teneant, de eo inter anriquos ftis. Quod difcipuli ad Chriftumredierint j&'-. a- gaudent.
ptuaginta auftorcsnbnfatisconftat. tionemillireddidcrintlegationisiuae,oniciumipfo- mcap.^jo1;
difeipulis Communis opinio eft, Epifcopos Apoftolis, prs- rum fuitneceflarium.Reiiqueruntnimirum conci-^
acceflerut. |,ytcros feptuaginta duobus difeipulis fuccefliflc. natoribus excmplum> vt fi quid concionando bb-
io*7 . COMMENT. IN L V . ^ ie*8
nicgerint.ad Chriftum redeam,id rft, itliacceptumA Auftorum deprimo diaboli eceIocafu,interpre-
reforant, vtapudMarcum exHiironymo,&Theo- tantur,quemf Chriftus tamquam Dcum vidifledi-
phylao obferuauimus. catjCyprianusK.Ambrofhis1, Chryfoftomusm,Hic- K Lib.deie-
a]Lib.J:ic- Videtur Cyprianus3 , Gregcrius b, & Cyrillus - ronvmug",Gregoiius0,Beda,Thcophyla<ftus>ber- iun.&tent
c'hr'iuiCent' aPud P-Thom> & Bed* > & Elias Crctenlis < , aii - nardus P,& Euthymius. ' fb'M.
b Lib. iy quid in his difcipulis culpa-, aut miniisceitc perfc- Qjiorfum ergo Chriftus de cafu diaboli nuncagir? [J^5^*
Mor.cap.7-
"ta:
i virtutis notare. cxawfirmai adbuc
ii.--.--i -i fide,
i. ir.quit
. r m_ Be- Refpondent
i-, i . ,Cyprianus,
i f .Hieronymus, GregoYius,& u .
j:/vi_..iit_:.:_ H '',?'
i
Thcol
Nazpnz. cos non vlhelatos arrogantia hocdixiffe :fedglo- rar-' Alij rcferunt ad incarnationem Chrifti, quafi gL^j',e^
t4. riam Chrifto acceptam , cutndicant, In nomire dicat , nihil noui mihi narra tis, fubieda vobisfuhTe [n ^ ^'
Dii'cipuli gauif 'Stamen fcelici pridicationis,&miracu- dimonia, ego enim fciebam, Satanam eorum prin- p Set. Vie
gloriante" lorumfucccTu.Quod non modo malum non cft.fd cipem me vihim , & de carlo deieftuml. Cenfidi- ded.Ecd.Jt
. e"ameft aliquandoChriftianis docbribusneceQa- te, inquit , ego yici mnndutn , & 1 fcnit princeps huius fet.tjd,
Dolores riummec enim triftis eft obedicntia. Aftert fucceus mundi ,&in we non habet quicquam ,Sc,( Nunc princeps *
Chnltini laEtitiam,la?titiaflnimurnaddit,laborem minuit. Hoc huius mundi eiicietur foras. Sic Gregorius Nazianze- nr yj
bon o fue- non intelligit , qui non fecit. Cur ergo Chriftus eo- nus t , & Bafilius , & Cyrillus>apud D.Thomam,& itus dedia-
ceffu %** rum lititiam reprehendit 6 , Verumtamcn m hoc nolite Elias Cretenf-s 1 interpretation em ctiam Eu- bolij lapO
veifio 4u^m Noh reprehendit, fed docet , perficit: thymius,& The ophyla&us probant. Itaquecoelum biemtmi-
nec prohibet propter fubcb fibidsemonia gaude- aut pro aere ifto,in quo,:ntequm Chriftus veniret, ""jj ,
re, fed monet,vt propter fcripia in cceloiporum no- diabolusregnabat,vt Euthymius, & Elias : aut pro ^ea>1
minamagisgaudeant. Etcm mulieri dicentiinfr poteftate,&gIoria,quarahabcbat,vtTheophyla- ffoa.it,j
ecap U.i7. e> < renter (ui te portauit , refpondit f: Quinimo, tus ,& Cyrillus irtciligunt,accipitur. H-cvItima tOrat4.d
f Verf.ii. beati qui audiunt verbum Dei, y euodiunt illud , non ne- fentenua mihi placer : nam, vt fuperiusdixi,non Ii- Theolog.
Chrlts no gat,ventrem qui fe portauit , cfTe beatum, fed doeet, benter Chrifti difcipulos aceufo , quod prioris ftn- * ^*
negar Yen- DeatKudincmmagisinfidel:mentc,qumingigncn- tcntizauftoresfaccrevidcntur.Tantmphrafispro- ^onUm
cum pona- te confftcrc. ' ' banda eft. > # _ or
uitilicc. Domine, eliam damonia fubiiciuntur nobis in nomine fo.] Seiet diabolus, cm eins poteftasimpeditur ,dici rum.
Videntur hoc itadicerc, quafi ant non credidiflent de clo deiici,de ceclocadere, liga ri, foras ciiei. X1"c1',
fore , vt dimonia fioi lubiieerentur. Narrant enim Quale illud eft t , & apprehendit , inquit, </4 ,fer- Gteg^N"-
tamquam rem nouam, & quafi fibi prxter opinio- pentem antiquum , qui e Diabolus, & Sotanas, Crligauit rjiabpima
ifT rrem accident, admirabundi. Sunt qui dicant,chri- eum per atmos mille, ii'miteuminabytmy&claut^p' decloiW
Qwamente fturnillis, cmad predicmdum mitteret,nondc- gnauitfuperiUum. Quisille Angela erat), qui ferpen- iici quid fit.
^uHdixe" dilTc poteftatem eiieiendi djcmonia, fed morbos cuT - - ,
lim ran<^'' aloque miracula faciendi, tentantibustamen
- poftcjCm respoftulabat, dxmones pellerc,Chri- cegni
fti illis virtutem affuifle , rmque fucceflue pro vo- gnifcat,indicat enim feauore.viftorque, diabo-
to : id eflequod nunc mirantes dicant, etfomdamt- lumcecidiiTe. Tamquam fi dux belli fuas narrans
nia [ubiiauntur nobis , quafi dicant, non folm alia viorias diccret , videbam cumulatim hoftes ante
Kiiracula facerepotuimus,quorumnobisfaciendo- mecadere.
rum ded.ras potefta'em : fed d.cmones ctiam eicci- Qupd autem dicit fieutfulgur, alij fimilitudinem
mus quorum petefta-em non dederas : plusfecimus in fplendore ponunt, qud,cm ant diabolus ficut j^^w
qum fperabam is, plus qum iufferas, qumquc fulgurfplendidus eflet,vnde Lucifer appellatus eft, p^mon
cencefleras. Non poffum adduci, vthoccredam. D tarnen luce in tenebras cecidiflet, vt Ambrofius, quomodo
Nec enim magis confit dedile illis Chriftum pote- Chryfoftomus, Titus Boftrenfis,& Thcophylaus. cadat,
latem alia faciendi miracula , qum daunones eii- Itaqueparticipiumc^fAi/fw non referunt ad fulgur,
ciendi : neutrum enim narrt Euangclifta : quod in- fed ad Satanam , non enim efle fenfum videbam Sa-
telligendum nobis reliquerit ,. eadem illos mifilTe tanam cadentem ficut fulgur, id eft , qui ficut fulgur
poteftate , qua pauloant Apoftolos mifilTe dixe- akSeAyidebam Satanamficutfulgur, \ eft, qui ficut
gcap9ii rat5 A pftolis autem poteftatem in primis dclart fulgur pris erat, cadentem. Alij fere omnes autorci *
heap!:?.!, datmoneseiiciendi.&eoloco, &apud Matthaumh, in cafuipfo fimilitudinem elTeputant, vtfitfc-nfus,
icap.'io.zj. &Marcum', eamdem igitur poteftatem difeipulis videbam Satanam magno mpetu, vi cadentem,
**-7. dederat. Nec ver credibile eft, tarn mal Brftj-utos ficuteaderefokt fulgur. Hoc probabilius, quima-
rnififlcjVt earn illis non dederit poteftatem, quae ipfis gisadrem pertinebat, vtdeceletitatecafus, qurn
inprimiseratneceiTaria. Nihil enim magis hommes vt de priftino fplendore eiusageretur: cum vt paulo
commouebat, qum qud vidrent, non folm ante probau imus, non de primo , fd de fecundo
Chrifto , fd etiam eius nomine ab aliis ciici darmo- eius agatur cafu, quo per Chriftum in aby flum pra>
nia. . cipitatus dicitur , quod ab eo illius potcntia cocrci-
Cur ergo quafi mirantes dicunt , etiam dmonia * ufit.
fubiiciuntur nobis ? quam vim habet partcula illa ij. Ecce dedi ytbis poteatem.] IS"! Jfaui ifir -nt l0;
j; etiam ? Bifariam refponderi pofTe puto. Aut voluiffe %^%. Ecce do obis poteftatem. Quafi tunc daret,an- Q^omoJi
Curharcdi; difcipulos, vno verbo omnia, qui fecerant, explica- tnon dcdilTcr. Re Euthymius admonuit , non iamdetpo-
i*"1' re.&dicentes, quod omnium erat difficillimum , in- fignificari hoc verbo, ant illis poteftatem non de- (latero
dicare, castera fe etiam feciffe, quafi dicant, non fo- diiTe,fed pris datam tunc confirman. Etfi illud, *
lmcastera fecimus, quifacilioraerant, fed etiam quodprattere dicit, non probo, pris non nifi ad
drrnonesexpulimm. Auttacitintelligendum.non tempus, dum ea fungerentur Jegatione, eam illis
folm homines , fd da;mones etiam ipfos illis pa- poteftatem fuifTe concefTam, nunc vero eamdem in
TU'k. perpetuum prorogari. Quorfum ergo iam datam
1 8. Et ait Ulis : Videbam Satanam ficut fulgur de celo confirmt : enim erat fi non ad tempus,
cadentem ] Non facile ditu eft,quid hic verba figni- fed in perpetuum concefTa fuerat. Vtaptis caderetj
ficent , & quorfum Chrifto dia fint. Maior pars quod diurus erat , Pjwrnumtn in bec vilijegai^cret
/
iob) CAP. X. DE I VR IS P. CHRIST VM KTERRJOG. ,t|o
qu.iii dic;ir, nolo vobis datara reuocare p'oreflatem, In ipft hr exultautt iefiu fpiritu ] E x u ] tau i r a n i- a f.
quin , cria m arque ctiam confirmo , verumtamen in- mo lxtabundus, gratulabundus, volebatenim Patri Clir'jl
, tclli^ite, aliud me vobis maius contulifle beheri- grarias agere.quod cam potetatcm dicipus fuis
cium quo vobis potiis gaudendum fit , qud nomi- homiaibusfimplicifimis tradiciifTer, vtdxmones il-
jUb. j.c na vcftr.i fcripferini in ccelo. Irenaus a,Cyprianusb, lis fubiiccrcn tur, quam fapientibus, arque prudenti-
!* ' Ruffinus%13afiliusd, Nicctasc, Procopiusf, Chryfo- busnen dcdict : e enim refero : non ad id quod
proximo prxceflerat, qnu nomina vera ferifta frtt
Vucxpof. Beda.Theophylacfhis, & Eurbyrniush,/i^)fi,r if.j.Itaquc Matthxus h inchiftoi iam cum ca,qua:
fnnboli. fmpiones damonesinterpretamur, quail quod equi- fupr r narrara eft, coniungens , pratermiflis iisj 1' VeriT.ij,
PiaUS. tur horum verborum explicatio fit, & ( quxdifcipulis Chrifto, &Chrifto difcipulisdi-
c'ni i! virtutem inimici. I'robabilis interprctatio : led mihi l- &afuntjferiem non feruauithiftorixi Porro hune
* ja teralis videtu reife alia, quam idem aiTert Beda,vt ve- locum, Sc qua: iequuntur1", apud ilium t declara- ^)(-^
liani. rosferpentes,& fcorpionesintclligamus.Voluitenim Buimus- ' tup.a'tb
fhc liai. ChnftusfignificarejfedifcipulisddiiTcpotctatem, 15. Et ecce begiijeritus furrexit ,tertt4nsilltw>.~)
49. omnia periculafuperandi , non folm quxab homi- Solus banc hirtoriam Lucas narrar. Nam ilium, c!e
jHomil nibus, verum etiamquxbbeftiis,&dxmonibusfo- quo M3tthxusu,& Marcus x fcribunt,alium fuifb ucap
17.10 Gen. do&orem, illicdocuimus. Qua occafioricLegifpe- xcapu.i
fcluhuac lent accidcrc. Et videtur hic locus ex illo Marci 1 in'
tdligi deber, lnnominemeo (monis, eiieient , Unguis lo- ritus ifte Chriftum interrogauerir, incertum. Nec j^.
. quenurnouisferpentestol rat, &fimortifeam quid btberint, enim boc eodem tempore, aur loco, quofupcriora ^ct,t[is
Quam po- noneis nccebit. Excmplo efti> Paulus , qui morfus accidiflccredendumeft,cm necidEuangelifta in- quande
tdiattm in vipera, nihil acccpitnocumenti. di cet, nec ipfa res inter fe cohxreant, etfi Beda cum Chriftum
fopentes & ill is verbis iimghfiaudeterfu nomina veflrafcrijtufunt tentauetit
ffttpioncs 20. Verumtamen m bocnolitegaudere.] Non vctatdici-
bbeant. pulos, vtfupra diximus, gaudere, qud poteftatcm in calis , quafi fumpta inde occafione Legifperitus
cap. i.17. in damones haberent. Donumenim erat Dei, & de finxerit : fe in coelo etiam fcribi velle , vero fimile in
IS omni Dei dono gaudere licet, modo & donumip- fynagoga, aut in aliquo circulo , above publico loco
iAa.8.5. fum,&:gaudium,in auftorem fuum referaruncd fo- contigiiTc. Quandocumque,& vbicumque tandem
. kt ita Scriptura loqui,vt quod comparatione alterius
11.
II. "i i i- i s r accident rr : apparet , Euangeliftam / hoc ide comme-
De D <io- minus affirmatcr , abiblute negttur. Mifericordiam, ^ morafle, vt doceret, qua occafione Chriitus parab
tisgawiere inquit1, /, non faaificium : volebat vtque ficrifi- lam illam hominis ab Ierufalem in Iericho defcen-
ci'.im, qui tot initituerat lcrificiorum en era ,fed dentis propofuiifet, quam , cm vtilem , & myfterij
fer-t i- - *luia roinus.qum milei icordiam voloat, vclle I ne- plenam dofrinam contineret , prxteimittendam
onompa gai. Eodem p' orfus modo negatChriftus difcipulis ncn indicauit. Notauit nondiicenai, fed tentandi
^ooJ minus gaudendum elfe, qud dxmonesilJisfibiiccrentur: animo Chriftum interrogalfe, vt tacit caufam indi-
teto m- non qud gaudendum non ef.r, cd qud ninii$ caret.qnamobrem ChriftusLegifperito, non fimpli-
cuntir. gaudendum , qum q d ioforum nomina inccelo citer redquerefponderit.fd vicifim eum interro-
Matt u 'criPta c>icnt' ^ur auterr minus gaudendum lilis gauerit,* Lege quid[criftum efllquomod legislN on enim
' eTec , qudd emones pcllerenr/^cilts ratio, quam & fimplici rcfponb ciignus erat, qui non tmpliciter in
Beda reddidit. Pofjntid&maii.iniufti'que homi terrogaban s
:.7.. nes i cere ra. /ri , inq u it. dicentmihi in illa die , D omi M.tgifier quidfaciendo vium aternam po/fidebo ? ] Fin-
ne Domine , nonne m nomine \uo prophetKuimus , O" in nomine git le, uperbia inflatus Legifperirus,qui fe nihil ne-
tuo d&moni* eiecimtis , & in nomine tuo yirtutes mult. feci- . feire exiftimabat , klutis viam ignorare : Se tam-
mus.i Tune confitebot xllis , qt'ixnefc oyos. Quamqum D quam Chrifti dicipulus efe vellet , velutvnusd
exemplum illud ,quod affcrt Beda fiorumSceu* imperita multitudine rogat.E pcrtinet,quod magi-
4> ptumnoneft. Uli enim tentamnt quidem da^mo- ftrumappellat*
neseiiccre,red male fueeeifit. Quod autem ipforum - 16. In Lege quid fcriptum efli qtwhodb legis?] Qnm
inccelo nomina /cripta cfciit, mrito cosgaudere prudenter Lcgifperitum ignorantiam limulntcm
oportebat, quia non nifi iuftorum in ocelo feripta & callid explorare volcntem doctrinam Chrifti , ad
Eint nomina. Nomina in coeloferiptaeffe.eftfcripta Legem mittit ? Solebat id facer, cm tentabatur , vt
cfe in libro vit.v, vt aliis verbis Scriptura olet di- vitaret refponfionis fnuidianb Cm enim ad legem
o Eiod 31 cere . Docent Thcologi , duobus modis in libro mittebat,non tarn ipfc eos, qui rentabant , quam lex
SV3- vitae homines fcribi, aut fecundum artemam Dci |ire- qua rantopereglonabantur,condcmDre videbatur.
1 i% 19 ' deftinationem , qux fall , aut mutari non poteft, Oftendit Chriftus, falutis viam mandatorum Dei
Apoci i & aut fecundum prafentem cuiufque iulitiam , quae obfcoiAtjiem cfle, vt ait Beda y : dum Legitferit y |n f,.Jnc
17.S. lo. mutari poteft ; illos femel criptos,numquam delerii reFpo^mBrnfctlum nuits Saluator iteryita cceleis often- locum.
l-Scut7. hos deleri, referibique, prout nunc ex iuflis iniu- dit.
fti,nuncrurfus ex iniuftisiufti fiunr. Idcx his locisp CaluinoLegifberitomagisincredulus nonexani- 7 ,
LftesPf m3n'fcftum Devtra hieferiptione agaturnon mo.redfimulitc, &ex Legifperitiopinione Chri- Caluinidoj
819 & ex noftri,feddiuini iudicijeft. Qui de vera hoc intel- umhocdixifleait: legis enim pentum, non vndc, prchca(ij
Apoc-j. j. ligentes praedeftinatione , exboclococollcgerunr, fed quibus operibus quxrenda lalus efet, interro- tur.
- nftioris, autmelioris certconditionis Difcipulo- gantem;ad legem mifi/fe, qux opera doccret.& id fa^
llb.!'.T:' rum , qum A potolorum fui/Te collegium , qud cere iuffifle quod impoflibile fatu efet. Bonus fcili
...m Difcipuli quidem omnes, Apottoli
aje. V. Difcipuli quidem omnes, Apoftoli non omnes - non omnes pre- cetinterprestUhriltusdicit
ctinterpres:Chriftusdicit deopen de operibusloquens Hoc
Thon i deftinatifuerint, difcipuli potisqum Apoftoli eiTc pf,rT>z,iitedicit:Hoc nec facer potcsmec fife 1 VerfiS,]
part.quift.
eu merebantur. Scimus ex Apoftolisdamnatum fuifle ccris,propterea viues.
ludam & in locura fuum abiiffc- An ex dilcipulis Z7 . lile rejpondens dixit , Diliges Dominum Dettum .]
damnatusaIiquisfuerir,nefcimus,&nonfolmalte- Hacverba apud Matthxum* explican imus. Nam a x ^
Antidirc mtrum affirmarc.fedetiam feire velle, eft temer qud Lucas paul pluribus vtitur verbis , facile re-
puls dam- rium : qua temeritate long nonabfunt , qui nullis (ponderi poteft jMatthasum non fingula verba, fed
Mtusali- antiquis auftoribus , nulla traditione docli , horum verborum ,fentcntixque fummarn recita ife,autLu-
4isfiifciri Difcipulorum nomina recenfent:fed non ferunt im- cam aliquod verbum expheationis caufa addidiiTe.
onpoteft. pUnc,ip/enim,qua; inter ipbs apparet, in recenfen- 19. llleantem volens iuflicarc fe.] Oftendercfeiu-
dis nominibus diuerfitate,refeUuntur. ftum in ea faltem rc,de qua agebatur, id > ten
I
io3i COMMENT. IN LVC . ic*u
tandi,fed difcendi cauf id interroga Te, fnxit gno- A tacite ipi confeientia, non folm pr.iperes, Scmi-
rantiam , qu.r plus habere vidererur probabilitatis. ferabilesdiuitibus, quibus iutiari pofunt ; fed
Probabilius enim videri p->te ar,legilperitum igno- ipfos ctiam diuites paupcribus tamq'jam proxi mos
rare , quis in lege nomine proximi intelligi deberct; diligendos.
i qumq'iidadconfequendam vitam xternamagon- Probabiliifime omnium , quoslegerim,dicit Au- *- .
dam eilet, quod neminem Iudxum Iicebat ignorare. guftinusd,concludi quidem, Simaritanum Iudvoil-
. Nam quis proximus in lege vocaretur , apparet in- li,qui in latrones inciderat,fuiffe proximum, fed quia jf,"*ci
qms effet ter ipfos legis docbrcs fuifle controucrfum,aiiis for- mmenproxmi,ddAliquidefl,per'mde effe,ac fi contra in- penditur.
Prox,l" taffefolos Iuda>os,diisolos iuftos, aliisfolosamicos cluderetur,illum,qui in latrones inciderat,Samarita- d Lib.ide
deos con- prximos CiTcintcrpretantibuSjVtcolligitur ex Mar- no fiTe proximum. Conludit autem ,eum proxi- dod. Chri.
irouerfam. tho*.Fngit ergo nunc Iurifperkus.fr non rem vul- mum effe npbis, cui exhibendum eft officium mi- "P-0,
f.i). garem, & fibialiifque notam,dc'udcndi,auttcntan- fericordis.fiindiget, vcl exhibendum effet, fiindi-
**4 di animo interroga Te; fcdqu.rftionemdiffici]em,& gerer. Siqueorum,quosviderimau&orumfinten-
qui inter fummoslegis doctores vcrretur, propo- tiafequenda eft,h3ecequenda eft, fed indicabo,quid
uiffe. Hic mihi videtur effe finfus,quem vidiffeopi- g in ea defiderari videatur. Primum quidem, quod,vt
norBedam.ctfi Ambrofius,Th:-oplvylac~tus,Euthy- concludatur omnemhominem,qui indigere poteft
mius,& Cyrilluse D.Thom i citarus, ferio eum hanc auxilio,proximum effe , concludatur omnem,qui in-
ecundam quxftionem putant propofuiffe : ver digentem iuuat, eiuseffe proximum. Deindeeum,
enim quis effet proximus, ignoraffe, exiftimaffeque qui reuerindigcbar,& quo adiutus fuerat , proxi-
ibi.qui iuftus effet,folos iuftos effe proximos.Et ve- mum fuile. Cur non rcconcludebat Chriftus , &
rnondubium, quin id ignorauerit, cm poftc fineifto circuitu ? Praetercvidetur,fiitaeft,fumpfif-
Chriftodidicerit; fed non continuo fequitur, ferio fe pro argumento Chriftus, quod probandum erat,
eum,& difcendi caufa id interrogaffe.Nam etii igno- &ignotum per aliud nonmins ignotum probauif-
rabat, putabat fc tarnen feire, vi illi ipii confitcntur fe.Quaerebatur quis proximus effet, id eft,quisadiu-
au&ores. Qjautem fefcircputat,qinm re ipfane- uandus ? quis diligendus ? hoc Chriftodoccndum
ciit,non poteft difcendi animo robare. erat.Si docuitomnemhominen^qui indigere poteft
50. Sufcipiens 4-temIefus dixit.] Refpondens $- auxilio,proximum effe, quia omnis ciufmodi homo
xaCvt>v , quod nofter intcrprcs vcrt,fufciftre,cx- iuuandus,id eft.diligendus eft.fumpfit argumcnti Sc
preffo quidem G raxo verbo,fcd nonfatis perfpicua q probationis loco,quod probandum erat. Nam iftud
iententia. - ipfum in quaeftione verfabatur, num omnis homo,
tJ j Sxp docuimus , ad intelligendas parabolas pri- etiam fiadiumentoindigeret, iuuandus effet : nam
Finis para- mum ftu dium elfe oportcre , vt finem,ob quern pro- Legifperiti, non nifi amicos indigentes iuuand os effe
bol* huius ponuntur, intueamur. Huius parabola: hune effe fi- putabant,autcerte Iudxos,velfuoscuique Gentiles,
ijuisfic. nemmanifeftum eft, vtdoceat Chriftus ; quis ver Denique,vtreliquaconcedamus omnia,hicipiccer-
proximuj nofter fit ; fed quern effe proximum figni- tc fenfus anguftus eft.Nec enim foli,qui indigent,vel
ficaueritjid non fatis apparet. Nam fi in folis quidem indigere poffunt:fed omnes omnino homines, etiam
hxreamus vcrbis,is tantm nobis videbitur effe pro- fi inaigere non pofint, nobis tamquam proximi dih-
ximus,qui bene nobis facit. Hoc enim videtur tota gendifunt.
parabola concludi, non Iudaeum, non Sacerdotem, Nefirio an ] qui aliorum non probo ententias, $eueat*
non Leuitam , quamuis genere, & pitria?neceflltu- mcamfimaliisprobaturus.Dicam tamen,& probare Audons
dine coniunCtos,fcdSaman'tanum licet alienigenam, nitar. Generaliter probare voluiffc mihi videtur explicatur,
licet inimica: gentis honrntm , ludaeo.quia bene de Chriftus , omnein hominem proximum nobis effe;
eo m eri tu s fuerat, proximum fuiffe. Qod fi recipi- D fe id accommodate adLegifperiti,quocumagebat,
mus, inabfurdioremincidemus errorem , qumin perfonam , probauit. Putabat Legifperitusiut folos
quo Legifperitus ille verfari videbatur, illc enim iu- iuftos, aut folos amicos , aut folos cert ludios pro-
um iufto proximum cffc putabat , fiCyrillo,& ximos fibi effe ; poterat ex verbis ipfislegisaliquam
Theophylafto credimus, nosneiuftum quidemiu- errandi occafionemfumere. Nam rtbitb, quo
fto,fed eum tantm.qui benefacit, illi,cui ben facit, verbo vfa lex fuerat,cum dixit : diliges proximum tuum
proximum effe dicemus. Itaque Bcda?,quihunc vi- ficut tripfum,&c proximum & amiom,& focium figni-
deturfecutus fenfum.minimfubcribo. ficat.Voluit illi Chriftus,cum exanimo errorem eri-
3- Propiis Thaophylacbis , & eum fecutialij aden- pere, cogerque ipfum fuo ore confiten, non folm
eftaoTm- ^um acce^erunt hoc tota parabola concludi , cum Iudseum Iudxo * fed Samariranum etiam Iudseo , id
Ara indigct nbis proximum effe,qui noftra indiget ra -^Er qui- eflf,hoftem hofti proximum effe ; qud fi hoftis hofti
ope. demfi fpedemus, quaoccafionequftiaJ|^ue- proximuseft, omnem hominem omni hominiha-
rit , id cehcludendum clfc videbatur. JJJ^irde bendum cfe pro proximo. Probauit ergo rptimo, Gbtiftui
prarcepto legis: Diliges proximum tuwncutteipfum , id & enScacifimo argumentandi genere, ex effecl:u,ho- P" ,
eft, de proximo noftr.topis indigente iuuand, hc ftem hofti,id eft, Samaritanum Iudaio proximum ef '^
enim eft, diligcre : dubitarum fuerat Legifpcrito, f.quia fecit,quod proprium eft proximi,proximum mum ctfc.
quis proximus dicendus effet , id eft , quis iuuandus, ^ adiuuare. Proptere Chriftus in lud.ro , & Sam.u i ta-
cm indigeret auxilio. Id Chriftus docere voluit, noparabolam pofuit.
propofita parabola. Senfus ergo parabola? videtur Vnus reliquus eft fcrupulus , quod non videatur _ J*' -
effe.omncm, qui opisindigeatnotrx,fiueeiudem, Chriftus ad Legifperiti quaeftionem apt,accom- chr
fiuealiena: fit gentis,nobis effe proximum. modatquerefpondere.Rogauerat enim ille.quisfi- quomodo
yl Propis.inquam,hocadcnfumaccedit, fednon bi proximus effet, id eft, cui ipfe, non quis fibi bene tadluri
Adhu. nm attingit. Nam Sc Chriftus non interrogatLegifperi- facer deberet. Chriftus refpondet, quis proximus Q>eririef
fatii dedj- tam,cuiille,qui in latrones inciderat, proximus fuif- fit,idcft, quis ipil, non cui ipfe bene deberet facer. ,lloncm
fit'rox" fct,fed 1w,illib' Et Legifperitus , cuius Chrifto re- Fecit id Chriftus prudenter, vt Iudxorum notaret 1"'
mas. fponfiolaudaueft.nonrefponditillum, Samarita- mores, qui non blum aJienigenas', fed ne fuosqui-
bVerCj. no, fed Samaritanum illi proximum fuiffe e. Etfen- dem gentfres, tamquam prximos diligebant. Pro-
Yerf.}7. fusanguftuseftjfi enim foli qui indigent ope,proxi- pteredixit, ilium qui in latrones incidit, ablerufa-
mi funt , fi nemo indigeat, nemo nobis proximus lern in Iericho deicendrffe , vt indicaret fuiffelu-
rit , quem ex precepto illo diligamus. Atqui doeet dacum , & quidem Icrofolymitanum ciuciu, qui ma-
i ior
I
1
1
> .0: COMMENT. IN'LVC. 103*
lerofolymam verius,quemadmodumdixeratfupr A1 eius altiusledentisedebat pedes, & mulieris,& di-
a.Dcademenimprofecbvneagit, iadeumrefpi- fcipulxnimirum more,
ve8*rr" '1!00"10, Vhdeprobabilisconiecturaducitur,ca Duarum hic perfonarum officium obieruandum cbfti&
C,v "J ' omnia, quae ab loco vfque ad hunc Euangelifta lectori eft, Chrifti, atque Maria; : Chriftus hofpitio Mar * o&.
narrauitjin ea accidiTe proflctione antcquam Chsi- exceptus.iimul vt eftingreTus dom,docet,& de re- 1
1 lerofolymam perueniffet. ; busdiuinisloquitur,&priushofpitesfuos fpiritua-
ai. intramt mquoddam cajlcllum.] Grxe.w fdw,m pa- liter pafeit , quam corporaliter ab illis ip pafcatur. Excmplum
Caltcllu n guro.quemdam, ta caftellum Martha, & Maris lo- Maria omnibus omiflis, etiam, qux ad ipfius Chrifti onciona.
Marthas cur torum Lazari, vtloannes ait , quam ex e'odem loco honorem pertincre videbantur, ad pedes eius fedet, toribus &
Bcthania Bcthaniam fuiffeconftat , prope lerofolymam i- docentmque audit,magisfeaudiendo, quam mini- dtconbus
cap n i. tam,vtapudMatthxumcdocuimus. Caftellumau- ftrando honorare putat Chriftum Concionatorej 11 u'n-
cap i tem Marthx,& Maris dicebatur, non quod earum Chriftum,auditores Mariam imita ridebent.
d cap. n i. ellVtjfed quodibihabitarent.S.ddceareapudloan- 40. Marth* ditttm [atagebat circa frequens minie- Dj,
nem d difputabiraus. Cum propoluiffet Euangelifta rium.\ Grxc. diflrahebatur , turbabatur^ tota . '
narrare, quidquid Chriftus m hacfuaprofetionc ncgotioi erat, &occupatain miniftrando, ^aL
feclet,noluit prxtermittere, quod fecerat in domo AaKoritw,multum minierium appellar , non opiparum
Marths, quomodo Maria; ftudium in audienda, opinor coniuium , fed follicitudinem mulieris, ,
pereipiendaque ipfius doctrina , Martha; follicitu- qusrentis.quibus rebus Chrifto gratifican poffct,&
.r dini in rebus corpori necefTariis prxparandis an- fuara erga illum caritatem declarare. Vtrumque
tepofuerit. Erat enim vtile ad informandos mores proculdubio ex caritate profieifeebatur, quod fata-
cxemplum. gebatjd eft,tanto excepto hofpite follicita erat, qua -
Et midier quidam Martha nomine.] Loquitur Euan- ratione illi tisficerct , & quod multo ttebatur mi-
-:; gehfta de Martha , tamquam de muliere adhuc nifterio.
e cap . . jgnota , non quod nota non eilet , cum Ioinnes e ex Q** etit,& ait.] Adftitit coram Chrifto, quafi - ,^.
r-,>. torori bus Martha, & Maria deferipferat minus no- ram iudice,querelam uam, & ibroris aecuationem cuf foro.
, ' tum Laza rum : Erat , inquit , quidam languens Lasara propofitura.Non rogat iororem,cur fe non adiuuet. r & cbti-
a Bethania de caello Mari*. , & Martha foromeius , fed fed Chriftum ipfum quafi fubaccufans alloquitur, lumffub-
quia pe haenus de Martha mentionemnonfece- Domine non c tibi cura,quidforormeareliquit mefelammi-*c t'
rat, tamquam de muliere ledori adhuc ignota dicit, nirart ? Siue quia non tarn mirabaturororcm uam
A. i Etmultcr qutdam Martha nomme, Apparet Martham verbis Domini dcletatam,omniurrialiarumrerum
Martha maiorem fuiffe natu Maria forore fua,quandoqui- oblitam ad pedes eius fixam hsrere, quam Domi-
iraior natucm domus Martha: potis,qum Maria; diecbatur, ipfum rem,vt illi quidem videbatur, indignan
Mariaforc- 5^ JVlartha Chriftum potis,qum Maria dicitur ex- pati, vtMaria forore fu maiorc, vt diximus , natu
f s-rm ?.deccpiffc * vt notauit Bernrdus f. Maior etiam illa miniftrante,otio(aquodammodo& fine cura fed-
AfTum.B. iollicitudohofpitineceffaria parandi.indefortaffe retj fiuequiafcebat,nihiife,etiamfi fororiid dice-
Virg. nafcebatur , quod ipfius propri effet hofpes , & rer,cffecfturam.ecenimabbreDomihiauellipoffeJ
eius magis intereffe videretur vt nihil holpiti de- nifi Dominus ipfciuberec, cuius fermonibus oble- .
. effet. . ftata tenebatur.
Et hm'c erat foror nomine Maria.] Eodem modode Non debemus ex noftrismoribus de Sanctis udi- 47'
Maria qua- Maria tamquam ignota loquitur,eadmque ratione, careffed fi fpectemus Martha; verba, perlbnam ver M'hJ ni
reveiutig- & Martha: fororem effe dixitjtamquam taioris mi- jus remoueamus; videtur humanum quiddam in ?^*'
notadef- norem. Joannes g alia ratione vtrumque contrario illis apparere, primum quod Chriftum fubineufat, [ttfp.
cribicur.ic fcit modo. Nam & de ambabus fororibus tam- quod vteoncedamus, aut admirantis, autiocantissione.,
i^ail-s'0 4um denotiffimis mulieribus loquitur , exillifque potius, qum aceufantis animo dictum effe , tarnen
' Lu iran earum fratrem defignat : & Mariam Mar- Dfpeciem cert habet aecuftionis , atque querela?,
facia ;. tfij pracponit.Habuit nimirum rationem aliam,quod Deinde quod fuam oftentare diligentiam,tororis ve-
gcap.i.'i. cum iisageret,qui de mulieribus illis,qux Chriltum rodefidiam , & incuriam notare voluiffe videatur:
fcquebantur jfarpcaudiuiffent, de quarum numero Honetibicura,quodforormeareliquit mefolammimflrart
ha. duJcorores erant, quamobrem notioreserant, die ergo lli,yt me adiuuet. Denique,fi non Marthae,mu-
qum frater ipfarum Lazarus. Mariam verideo liebn tarnen ingenio confentaneum eft.ex aliqua in-
Martha;pra;pofuit, quod ilia lotis iam antlacry- uidemix fpecie hanc accufationem eiTe profeftam.
mis,capiilis tcrfis ,& vncris vngucnto Domini pedi- Nam tam xgr fbrtaffe ferebat , fe folam mini
bus eilet notior, vtiple Ioanncsfubiecith.7tf*r<<4- ftrantemrelinqui.quodilli ducipnteratlaudi,qum
h Verf.t. iemerattfuavnxit Dommum ynguento}cs exterfitpedes ciut fororem fuamcolloquio Domini frui, &apud ilium
capillisjuis. ' gratiofiorem videri.
4+. etiam fjcJensfeewpedzs DemuL] Quam vim ha . Si hoc illa animo non fecit,nos quidem cert facer 4:
E iam qui beat dictio ilia etiam, non latis apparet. Quidamfic foiemus. . Si quem videmus rerum diuinarura con- Contcm-
YiTi habet interpreantur , qua? etiam fedens.ficut alia; mulieT templationi deditum , tumultuolajiuius fxculi ne- P1"10"11^
hoc loco. res,Atnonnifiduarum mulicrum Martha;,&Maria; ^ gotia non curare, otiofum hominem appellamus:Ex d^fcnditur.
mentiofit, eft verofimile, domi fuuTeplures, illortm perfona loquitur , ait Beda i , m adhuc dtuin* con- in hunc
, " nififortaifisancillas,quasnon eftcrcdendumfedif- templattonis ignari,foliim quod didicerefraterna dile&ionis locum,
fe, fed miniftraffe. Alij etiam fcdiffe,ideft,nonfo- opus,Deo flacitum ducunt^dequecunBos,quiChriodeueti
lum liando , & quafi aliud agendo, fed etiam feden- eevelint, hincmancipatts autumant. Okt hoc quarnuis
do,ex otio atttam, contemplabundamquedocent aliquandoCatholicis fiat,hxreticorum ingenium,
audiiffe Chriftum. Non difplicet: fed magis accom- qui nihil ferunt iniquius,qum monachorum vitam, 1
modate ad id de quo agitur , exponi poffe arbi- vt ipfi vocantjOtiofam.
tror: vt (jgnificctur illam nonfolmnon fuicfol- Difccrnant quos accufant: qui enim otiofi funt, -
licitam in pirandis , miniitrar>difquc rebus neceffa- monachi non funt Si veri monachilunt, autactiuam rum vita
riis,ficut erat Martha, fed etiam omnis quodammo- fequiitur vitam,& tam oceupat funt, qum Martha: otie^ noB
do aiterius oblitam curx , ad pedes Domini fediffe, aut contcmplatiuam,& tam occupati funt.qum Ma- \m^'
vteius verbum commodis audirct. Aut etiam fe- .ria, proqua Dominus, forore acculante, refpon-"f*
diffe, licut fedebat Chriftus, hoc excepto, quodad dit: aut vtramque, & plufquim Martha, plufqum '
37 CAP. X. DE MARTHA CHRIST. EXGIP. 1038
Maria, tantum quantum vtraque fimul occupati A ni, & eiu$ vcrbura audiebat , hoc vnum agebat
erm.t7. funt. cmergo ^ Auguftins *,fuau ter au quia fciebat, hoc vnum eile neceflarium. Sccurior
verb. D. yeryum didciiftmum , & Cordt intentifmo pafceretur, cratfecus fummum bonum fedens, & quodam mo
interpellate Domino fororefua , quomodo putamus earn ti- do, ne amitteret, obferuans , ac tenens, propte-
mmjfeyne diceret ei Dominus , fmge,cr adiuuafororem tuam? re ne ad miniftrandum quidem illi difeedebat , ne
mira enim mltate tenebatur , quia profetlo maior eft fort amittcrctyquod tenebat. lnHemtsinq\ih,tjuem
refeBio mentis qum ventris. Excufata eft , [edit fecurior. diligit anima , termi eum, dimittam m. Martha m Cant. J4
Quomodo autem excu(ata eft , attendamus , insficiamus, vero, qu e per rerum temporalium ambages ad illud
fcrfcrutemur,quodpojfumus, vt pafcamur & nos. Cafllanus ipfum vnum ,ac fummum bonum peruenire cupie-
Coll. c. ^y^omine tibi placet t quod fotormeareliquitmefolam bat, periculofe exponebat errandi. Vnaviaerra-
legit. minirare. ri non poteft , multis poteft. Et iolet tempora
"Martha , Martha , follicita es , <T turbaris ergaplurima.'] lium rerum ibllicitudofufFocare verbum. Proptere
Quod bis repetit nomen Marthx , epitalra , Se dicit.
cmphaim habet : quod ait , follicita ts , & turbaris yMana,c
optmam 1partem
t clerttAGrxc.ayidiu)
e- utv/*
n it- _ 1,
u' Compara-
ergaplurima, duobus verbis cxprefllt , quod paulo *s< \**7obonam partem elegtt.bc\cnum,
j/icn>uru.jib vci , quinullamnic m h-
wv tonem |,c
ante Euangelita exprelTerat vno , Martha autemfa- fieri volunt comparationem. Sed, vt diximusfupr, fcr 0ften_
tagebat circa frequens minifterium. Hon ergo Dominus opus ex eo qud Mariam Chrilus laudat,Martham quo- ditur.
Jerm.t7. reprehendit y inquit Auguftinusc,/f</ muus diflinxit, dammod reprehendit, qud follicita fit, & erga
tTcib. Maria optimam partem elegit , non tu malam , led tila melio - plurima mrbetur,appiret comparationem fieri. ltanSer
Jommi 1 Etrurfuf , Q^id autem ? putamus nos reprehenjum & Auguftins" vertit , meliorem partem elegit. Caflia- iy ^Ye[\,
linha n ^tnifterium , quam cura bofpitalitatis occupa- n\is0,meliorempanem,8ep,optimampartem,Se Philaftrius Dom.
:piehendi- *&1 , qua ipfum Dominum boFpitio receperat ? quomodo re- i,maioremfortem,(c idem Auguftins r,& Gregoriusf, o Colla.i.
u.iedMa- ili reprehenaebatur , qui tanto hofpite latabatur i Hocfive- &Ambrofius, qui tbtnam partem vtrtit, eodemta- c'
a praefet- rum eft, dimittant homines quod miniflrant egentibus , eli- men loco,& alibi, per comparationem exDonit. Illic p 0 13;e>
Ubt gantbi partem meliorem, qua non auferetur ab eis,vacent dicitjiu verbum cognofeere, maius opus ejfe quim mimftrare "|n j,xiefi
'10 ytr^ ' \em docinna duicedm.rc. Se rurfus d,Mariam, diuina auctoritate fenttntia defimtm:\\ic quod fup reci- veteris Tc-
inquit, dteit optimam partem eleg)ffe,qua non auferetur tauimus , ttec Martha tarnen in btn* minifterio reprehend- ltam.m aha
dbea',(jr ideo intelligitur optima , quia CT per banc ad illam turned JHaria,quod meliorempanmelegerit^ntefenut.kc
tenditur,<y non auferetur; uta vero minieri) , quamutsfit ^ mihi quidem non videtur nofter interpres melius 1 -n *'QC
bona, tarnen auferetur. Ad eumdemmodum Ambro- comparationem,quaun verbis latebat,quam per fix- , Lib .in'
{jus Martha, inquit,i'n bono minifterio reprclxnditur, p.rlatiuum expnmere potuifle.Nam non inter Ma- .
fed Mana , quod meliorem partem fibi elegerit , antefertur. nam tantum , & Martham , fed etiam inter id quod lib. <. in 1.
( IdemGregorius %Bcda,&Th'-ophylacrusaclnota- Maria , & jd quod Martha elegerat , qua?que alius llb Rt5c-
Uoc. c. i, uerunt. H treticorum vero in tei p ctes , qui nullam quiuis cligere potuiet, comparado fiebat. . Qu* f^Serrou.
ithom.i*. comparationem fieri putanr, ex verbis feqnentibus cum eTent multa., debuit comparado per fupcrlati- n p| g
oEiech. rcfclluntur. uum,quem vocantjgradum fieri. tin Com.
fColl ie ^ ynMm * fCeflarittp.] Calfianusflrgtt, Quam vocet optimam partem,quam Mariam di- in Lucara.
Jtcol.ij forro paus opus eft, outetiam vno. Quod lit iftud vnum, cit elegifle , paulo fupr docuimus.Nempe elegerar. f'
tj, quod Chriftusneceflariumeifi; dicit, non !atiscoa- ad pedes federe Chrifti, eius verbum audire, eius fit^*pirs
?o. ftat. Quidam vnum ac fiiTipJicem cibum interpre- dodrina paici,&,vt vno dicam verbo, fuam alutem optima,
noo<lnm tjntur njaii reprehendatut Martha, quod multis quxrere,ceteranegligere.Ea optima pars erat.Spta quam ele-
Stilludvnu J- f if * T mihi videtur eile metaphora ab hseredibus.quorum g'1 Mana,
ntceflariu P1"11"15 fercnlu occupata eilet , cum nonnilivno
tlnra()aalequeparabiliefi.topu< Sic Bifilius ,& Cyrillus maiornatu apud Romanos quidem, &apud mul-
confentitis openbus patrum veftrorum : quoniam ipji quidem eos occiderunt , Vos autem di~
ficatts eommfepukhra. ^PropterearfapienttaDei dixit: Mittam ad illos Prophetas,
CAPVT DVODECIMVM.
V L T S autem turbis circumantibus , ita vtfe inuicem conculcarenti
Mati^.. cpit dicen ad dijcipulos fuos : a Attendue fermento Phanfaorum^,
muc io. ^^^ quod e hjpocris. 2. Nihil autem opertum eft , quod non reueletur-.
Mate. 4 . ^^ neque abfeondttum, quod non J, latur. 3 Quoniam qua in tenebris dixiftis,
in lumine dicentur: r quod in aurem locun eft in cubiculis , pradicabi-
turin tcclis. 4 D ico autem Vobu amic'tsmeis: Ne terreaminiab ijs,qui oc
cident corpus, poft hac non babentamplius quid faciant. 5 Oftendam autem Vobis, quem
timeatis: timeteeum,quipoejuamocciderit,kabetpotejiatemmitttrein gehennam: ita died
Vobis, hunctimeteeum. 6 Nonne quinqu pafferes vaneuntdipondio, Cr vnusex illtsnone
in obltuione coram Deo) 7 S ed Cr capilli capitis veriomnes numerati jmt. Nolite ergo ti-
xa mere 1 Myitispafjeribtupluris eftis Vos: 8 c Dtco autem Vobis : Omni;, quicumque confitflus
ll- fuerit me coram hominibus^CrFUius hominis confitebitur ilium coram Angelis Det: 9 qui
trim".!**' autem negauit me coram hominibus,negabitur coram Angelis Dei. 10 <* Etomnis quidicic
. j.i. Verbumin Filium hominis , remitteturilli: eiautem, qui inSpiritumfanflumblahcmaue-
rit, non remittetur. Cmautem inducent Vos in fynagogas, Cr ad magirattts,cr potea-
tes,nolitefolliciti eJJe,qualtter,autquidreJj>ondeatis,autquid dicatis.iz Spiritus emmfanlus
ocebit vos in ipfa hora, quidoporteat vos dicere. 13 Ait autem ei quidam de turba : Aiagir
fier,dicfratrimeo, vt diuidat mecum haredttatem. \\At iUe dixit iHi : Homo, quis me con~
ituitiudicem,autdiuiforemfupervos> 15 Dixttque adidos: idete,Cr cauete ab omni aua-
ria : quia non in abundantia cum/quam vita eius e,ex his quapoidet. 1 6 Dixit autem-
eEcclef.it. militudinem ad illos ,dicms : e Hominis cuiujdam dmmsvberesfruilus ager attulit : 17 Ct
,;' cogitabat intrafe,diccns: Qmdfaciam^uinonhabeo^uocongregemfTUclHsmeos} 18 Etdi-
xit: Hocfaciam, Deftruam horrea mea,Cr maiorafadam: Cr iliuc congregabo omnia , qua
nata funt mihi,CT bona meaner dicam anima mea : Anima , habes multa bona pofita in
annos plurmos, requiefce,comedctbibe,epulare. Dixit autem Uli Dem, Smite, hacnofle
animam tuam repetunt te: q<e autemparafiiuius erunt) $icc,quifibi thefauri%at,Cr
f Pfai. h, non efiin Dumdiues. . Dixitqueaddifcipulos fuos-.ideodico vobis: f Nolitefilliciti tffc
Maah. s animavera quidmanducetis ; eque corpori quidinduamini. 13 A nimaplus e qum efcap
W corpus plus quam veimentum. 4 Conderate coruos, quia nonfeminant, eque metunr,
quibus non ccellarium, eque horreum,Cr Dem pafeit illos. Quanto magis vospluris eis
Ulis ? 5 Qyis autem veflrum cogitando pote adijeere ad flaturam fuam cubitum Vnum ?
16 Si ergoneque quodminin%ume,pote\iis,quidde cateris folliciti eis} 17 Considerate
quomodo crefeunt: non lafforant , eque nent: dico autem vobis,nec Salomon in omnigloria
fu veiebatur peut vnum ex iis, 1 8 Si autemfnum, quodhodie efi'm agro, Gr eras in cli-
, banummittitur,Dcuscveit: guarno magis vospufilladeii 19 Et Vos nolite quarerequid
manducis , aut quid bibatis : r nolite inJublimetolli; 30 hac enim omnia gentes mundi
quarunt. Pater amemveer feit, quoniam his indigetu. 31 Verumtamen quarite primm
regnum Dei, & iuitiam eius :gr hac omnia adycientur vobis. 32. Nolite timere pullws
R Mmb. .grex,quia complacmt Patri Vero dare vobis regnum. 33 g Vendue quapoidetis , Cr date
io.aci.n. [^ Facite Vobis facculos,qui nowVeterafcunt3 thefaurum non deficientem in calis:
detillis in tempore tritici menfuram} 45 Meatus UleJeruus, quem cum venerit Dominus, in-
uenerititafacientem: 44 Verdico Vobisfquoniamfupra omnid , quapoidet,conituetiU
lum. 4 y Quodfidixeritferuus ille in cordeJuo: Moramfacit dominus meus venire:^* ceept-
ritpercutenferuos er ancillaSjO' edere,& bibere,ey inebriar. 46 veniet dominusftruiil-
lius in die, qua nonjj>eratt& bora,quanefcit,(y diuidet eum , part'emque eins cum infideli-
bus pone t. 47 Ule autemferuus,qui cognouitvoluntatemdomini fui,ey nonpraparauit,&*
nonfecitfecundum Voluntatem eius,vapulabit multis : 48 qui dutem non cognouit&fecit di-
gnaplagis, vapulabitpaus. Omni autem, cui multum datum ef,multum quaretur ab eoz
cm c&mmendduerunt multum,plus petent ab eo. 49 Ignem Veni miners in tcrram,& quid
\olo nifivtaccendatur} 50 Baptifmo autem habeo bapti^xri: & quomodo coarclor vfque
dum perficiatur) 51 Putatis quiapdcem anidare in terram?Non,dico Vobis,fedfeparatio- k Matt, io;
: 51 eruntenim ex bac quinqu in domo Vnadiuerfi, tres in duos, ey duo in tres, 53 diui- *
/
059 COMMENT. IN LVG.
ttre, inter Dees, numerare quiauaritiamjnnhabent. A & abundare,xtcra poiTc coniungi, quod non mi
Eademfbtilitare, fed magisad mores, qum ad cuiquam, fed 77c* quemqnam, dicendum fiflet, fi cum
Cot Chn- literalem infum accomodate idem Auguftinus,& illo iungerctur. Nempe non animaduerterunt , non
itusdmifo- Bcdaludunt in nominediuiioris.7k/cme.inquit Beda, rgi cafum illum,vt Grammatici dicunt, parte an
ffugeiit. rejutaturmcfrater , qm magtpro jupemx ymutts , cjr pacts teriore, fed pofteriore. Dicimus enim Gra;c,ficut
gaudiacommendanti, terrena diutfimis vult ingerere mole- & Latine fwi abundat mihi.
iam. Hamilia ipfadiuifio fpetfabat ad pacem. Sed tdcirco Scnfus ergo eft. in abundare cuiquam , aut , mn .'
Cbrius it refyondit, Vt oflettderet , ft maiora traliare,caque inabundantiacuiufquam, vtnofterinterpres rcddit,id ^'"["^
raturne ipfum, qui bufe petebat, Utemporalium return eft, non eo quod alicui opes abundent, vita im con- ^%
Curaadaternarum amorem, udiumque traduceret. Eodem fiftit, ex iis qua pojfidet,Aut exfacultatibus eius, id eft, non
plan conlio.quo il Ii alten, qui patrem fuum pris proptere ex eius opibus, eius vita producitur. Si
volebat ipelire, refpondit. Sine, vt mortui fipeliant mile eft,quod de cfiris ait Diuus Paulus , Efca nos non g [.rjot.i
a eip. . 6a. mortuos fuos',6c Iii qui volebat prisrenuntiareijs, commendat Deo : enim , fimanducauerimus , abmdabi- %.
Macc..4. quidomi erant, nemomittens manumfuam ad aratrum, mus, necfinonmanducauertmuSfdeficiemus. Aptumad-
Cr refyiciens retro, apttue regno Dei . rw,inquit Am- modum argumentum ad perluadendum", fublata
beip.9.tft. brofiusc, terrena aeenat, qui propter diuinadefcenderat: auaris hominib! vrilttate, quam in accumulandis
In banc ntc iudex ejfe dignatur litium , & arbiterfacultaium , viuo- diuitijs potiifimm quaErunt,vt vitam opibus tucan
rumhabens,mortuorumque iuSkium, arbitrittmque mrito- tur. Quorum Chriftus ftudium inanc,& irritum elTe Daiij
. EaHem rationes duas Euthymius,& Theo- docet, oftendens, vitam hominis non poTe diuitijs
phyla&us indicant. fieri longiorem. Quo illi ad feebndam auarimm loogi0t
15. Dixitque ad illos. ] Sumpta occafione ex eius argumento maxime moucntur , eodem Chrifto "ri ae-
hominis petitione, quarauaririx fpeci fe ferre maxim refeiluntur. 1ult-
videfearur, vt Beda , & Eurhymius adnotauerunt. 16. Dixit autem Crmilitudinem adil/os.] Gr. -m&o-
Captabat Chriftus omnem occafionem, vt homines xnv,parabolam- Itaque ftatim narratur,non eft hifto-
terrenis rebus auelleret.ad cceleftque transferrer, ria,("cd parabola ad confirmandum,quod paulo ante
ideirco & hanc oblatam arripuit, vt aduerfus auari- dixerat, Chrifto excogitata.atque prcpof ;ta,l ed ita
tiam inter omn.a vitia maxime homines terrera cxcogitata,vtfumptafit cxrebus,quarnerifolr,aut
deprimentemconcionemhaberet, qua& verbis & congrutercertijs,qua> vero fimile erat fieri folere.
templo hominis illiusdiuitis doeuit , terrenarumC Hominis cuiufdam diuitis vberes frutJus ager attulit.] II.
rerum cupiditatem efle higienda m. Q^oniam auaritia Gr. '*, regioJatifundium.Propoiitparabolam Psraboit
(inquit Ambrofius ) filet plermque tentare virtutem, non in diuite mercatore , fed in diuite agricola, qui bmusico-
Auaritm etiam buiut aboknda,& practpttm fubijcitur,& exemplum. muiros, magnfque haberet agros, qud hocfitdi- ? "'"
fiiindam Quod ait Euangeifta, Chriltum dixiTe ad illos, uitiar tuulimum genus,vt oftenderet,ne in eo qui- YMm aoa
effedoe Theophylactus ad fobs duos fratresrefert, quafi demgencre,quod omnium ftabiliflimum fit,ftabili- poffc
Chriftus eos tantmdoccrefimul voluerit,& caftigare, qud ta rem vllam efe. Volebat etiam probare,diuitijs vi
# IbidL cum inter fe diuidenda hxrcditate contenderent, tam non prorogari, idequeparabolam ineo diuite
credibile i "uerit herum alteri miuriam facer cona- propofuit,quimultos habebaragros, exquibus ma
tumfuiiTe. Id invidcntur verba praefe ferre: fed gnum frumenti humcrum collegiflet, quo maxime
vero fimilius eft, ad omnes, qui ad erant , efle refe videbatur vita ali, prorogarique pofle,vt c cogno-
rendum. Certquodduobus illis dicebat, nonfo- ucrimus, ne ilium quidem tanta illa fu vi frumenti, 9
lm omnibus, qui tunc aderant,(ed nobis et iam,om- viramvnaamplis noteproducerepotuifte, facil
nibque, qui haec aut leduri erant aut audiruri, di- intclligamus,quod concludendum erar,nullumg
L> Cm
Mare. 13. cebar. / lrt exponebat
Sieur ipfealio Avnnnr'Kl loco
1 r\ e,
m Qwto
*> .^M ^
nus- /. A in 1^10 *! 1 m /111 prorogari
eTcdiuitiarum,quo - < vita polit.
,, ,f Argu
A ml
j7- dico, ommbutdico. mentatur ergo tacite maiore ad minus, quafi 2lo
Videte, & cauete.] Videte, vt caueatis, aut a endite fumpto principio h: Siquod magisvideturinejfcjwninet j,AtiHot.j
animum ad fugiendum omnem auaritiam. Grac idquodmagis videturinejfe, writ.- topicis.
non eft ab omni auaritia: i nt ^tort^as, ab auaritia, Defcribit hominem diuitem, led minime' pium, ,t;
Credibile tft, noftrum interpreten* legifle S quia impij & iniqui homines nihil penfi habentes irap jnon
ih'.cn^loi, ab omni rf.-irtfrf,quemadmodum Auguftf- vnde lucrum veniat, modoveniat,ditiores eflefo- cu,Tn-
ittxtS. nus f ^ Bc<^a noc ^oco ^egunt* ^l lentemia eii plc- lenr. De ijs enim dictum eft, Tromptuariaeorumplend,ic^"m
hior.&efEcaeior. truBantia ex hoc in tUud ; oues eorttm fatof , abundantes in
. Quod autem quidam quzrunt,cur d ixeri t ab omni, egreffibusfuis, boues eorum a-ajfie. Kon e ruina maceria, ne-
dizitit quafi inultas fintpecies auaritia;, diligentia: eil non que tranfitus,neque clamorinflateis eorum i. Accedit ad - j pfjl. ,
omni necelri*. Eriamfi rni tantm eftet ipecies,reft di- rum auaritiam, & alia delitefeendi caui, qud illos 15.14-
auaritue- jjjrj.^ yt ab omni, id et,magna,parua,apcrta, occulta Deus tanquam filios non caftigat,non corrigir abla-
caueremus. Adde quod '* cupiditatem pro- tionebonorum: quin fieri plerquefolet,vt omnia
pri fignifieat plus habendi qum oportet: itaque illis ad volunrarcm affluant, vt illis ipfis, qusemal
venir Auguftinus, & voluit Chriftus , nos omnem appetunt, bonis ufoccr.tur: quia in labore (inquit) />-
immodicam habendi cupiditatem fugerc tninum non funt , c* cum hominibus non ageabuntur K flji.
I non inabundantia cuiufquamvita eius est, ex us Quare (inquit alter ) impiiviumt,jubleuatifunt, confit- j.
Vitahomi- qu*pojdct.~\ Cuiquam legendum,noncuiufquam,vt tatique diuitiis Semen eorum permanet coram eis, propin~
nis inabu- innonnulliseftexemplaribus. Difficiliora funt ver quorum turba , & nepetum in con>etlu eorum. Domus eo-
dantia ba, qum fenis. Senium enim hune efle manifcftum tumjecurafunt ,&pacata ,<r nonefivirga Deifuper tilos.
opuin non
confiftit. eft, & omnes confentiunrauctores, vitam hominis Bos eorum co/iCepit,& mn aboniuit, vaccdpepcrit , & non eft
in opum abundantia minime confifterc, nec enim friuata fottn fio. Egredtuntur , quafijregesparuuli eorum:
quo quit que dir; or eft,eodiutisviuere,vtfcquenti infantes eorum exultant lufibus. Tenent tympanum , O"
parabola dcclaratiir.Ad hune fenfiim aecmodanda cytharam,&gaudent adfonitum organi. Ducunt in bonis dies
funt verba,qui Grce fiele , '* met?' fuos,Cr in pnelo adinferna cfcenduntK Sc alter ro, Qttare 1 lob. .
~nv{v 7?ri '^ Kv-mtf^(v]vv tum. Ad verbum, via impiorumrofyeratur, bene e omnibus, qui prxuarican- * ^
quia non in abundare cuiquam, yita ipfius eft ex facultatibus tur, & inique agunt\ Hantai eos, ey radicemmiferura _
fuis: leuis quidem eft error, fed tarnen errant qui froficiunt,C-rfaciunt frulum , (rope es tu 0 ri corum, < lo/igl
dam, qui puant, illud nri cuiquam, cum infiniuuo rembus eorum.
loft CAP. XII. PARABOLA DE DIVIT FATVO. %
I- Quidergoeft, quod per Ifaiam Deus bonis res Ai promittebat(Hoc eft, quod reprchcnditlacobu . oca.4.14
Qjimodo omnesproipsras,malisaduerfspollicetur:J y eine- Q^gnordtis,^uidetitincrditto Similis infani,&fecuri
De"benu rfjytmditrim mt,bond ten* medetit : qmdnolutrit, diuitisdefcriptio eftapud Sapierttemp , Inutni reame - ,, _ .
nulisaduer " f dirjcundum prtuoCduentn, gudtuj cuordbttvos % mtbtfCtrmrtcmaaduCdbe tic boms metsJolus > (f>teJat,quod to%
fi promit- & Mofes b affirmt fore, vtfi prxcepta Dominiir- tmpusprtteriet> cir wor* dporopinquet ttjy rtlinquet omnid
tat. uauerint, omnia Iudxisprofper,<3c fxlicitereue- dliis,&mmctur. Tractant nunc locum moralit , &
alfa.n.i*. niant : fin mins/ame>pefte,gladio,captiuitate,& eleganter Cyprianus q,& Auguitinus'. qlnlib de
bDca.iS; ornn genere calamitatisafHigantur?Ficilisfolutio> . Dixit metem Uli Deus.] Incertum qu omdo di- erat, dorn;
Populum populo, &fils Deidiftafunt , quesquia amat, xerit. Quidam perfolam internam infpira tiouem di- &>nlib. d
fuumcaU- caftigatc. Anaftafiusdhunchomincm,quiinpara- xiffe intelligunt, vtEuthymius.&alijrecentiorei: Pere>&e-
gDnt, bolapotusetjludam.&quifquis.vtille.auaruseft, alij nechocmodoquidemilh dixiTejideft, fignifi-,^" s
cHeb.it.i. eifcdjci^fedco ipf0jquod eft parabola nulluscer- caTeDeum ,fedipimDeum apud fcquaficum dl- 0*4
dSSft'yf tus homo fignificatur. uiteloquentem dixiffe, cum eius ftultam fecurita-
14. >7 Quid facidm, quid mnbdl>eo,quocen*regcmfruBus tem conhtTifctJudteyhtc noH: rptent i
Dcfctiptio mtosl ] Hoc non dubito, quin ideo dicat Chriftus, ". Probabilius hoc eft, quam illud. Sed ego ver
horamu vttam magnas nobis diuitias deicriberet, vt eius Deumdixiffcilli, arbitrer Chriftum fignificare vo-
amorToc ct*am 4U' Ms qusfierat , expeftationem fupera- luiffe , fiue id per fe , vt Auguftinus ' videtur exifti -
^>atf. rcn^ Sedfimulindicat,quanumibllicitudinemipl mare,fiue per Angelum, fiue per Prophetamaliqu oinodo
fecum diuitixafferre foleapt : & diuitera nobis pin- fecerit.Alioqui enim perit tota vis, & gratia verbo- ^1
git varias animo cogitationes agitantem Qjcmad- rum , atque fententix ,qux in eo maxime cernitur, Dcut dixc-
modum& lacobuj , Ecce nunc qui dicitis , hodie,aut quodilhadeo inmultos annos fecuro, &dicenti rit-
crap 4 ij. (tdinoibimM in ilitm cimtdtem, & fdciemtuibiquidem fcxjequiefceycomcdcjbe, 0Tp/<<w,nunciatum *.d
annum, &mercdbimury& lucrum fdamns , qui ignord- fueritillaipfa nodeilli effemoriendum , omneque 0BVem',1*
tit , quid cri: in ') no. Qu* efl enim vid vtrd ivdporc cius cogitation es euer fas pen i tu s fuilc. Iraq ue Be- *
Diuei" rom dmodicwn pdrens,&deinceps txtermindbitur. Tune ma- dx opinioncm non probo , qui exiftimat, non aliter
taiius cit. xi m anxius , atque ( I ici tus diues eft, cm maxime qum ipfo fado il Ii dictum fuiffe, ipfam illi mortem
torn bonit bonis abundat , vtChryoftomust",&BailiusE,ec veniendo nuntiaf,tem pus effe moriendi.
abondt. Gregoriushobferuantcxhocloco. Cxterminiftis Stulte.\ Stultum mrito vocat , qui oblitus Dei
Hm in** tamva"" cogitationibus diuitis, nullum Deus ha- longamiibi vitam, migisplenamdeliciispoUice-
LcTerba betlocum,'rr4/f,inquit,dicebat , nincumDeo, bitur. Stultus 'enim, id eft, ppar inpiens proprio . .
ib.it. im ne cum hominibus quid em, per quosfxpelo- vocatur,qui non bene futuraprouidee.
Mor.e.a.. quiturDeus,confiliafuacommumcabat.Nerj?Z>rt tidcnotie.] PrztermittoGregorij, &Bedx,&Am-
,r,,t7. inconsJecJurius,inqmHdt*fimtvidiUiiis inomnitemforti. brofij t, quia aflegorica eft, nterpretationem Zur- crhaca
Hocetiameft quod lacobus indiuitibusillis , de 8e,id eft.iniftis mentis tux tenebris. Tantum quxro, 6bporral
quibusloquebatur.requirebat. Troto, in quit, ytdi- cur dixct bdcnoUe, potis qum hodie, vtplerum- quambac
Cdtis DomimurdHerVt^JtyixmmMtfdemHsboc.dMt que dicere folemus. Credo , vt breuius fignificiret , b'x,etit:
s Hc.4.if. . tempus : miflus enim ad ilium eft Angelus u , vt ^i7b c
i8- Etdixtfocfdcidmydeflmdmberrtdmedt&mdio- per fomnium nuntiaret mortem, quemadmodum ' ' 1
.] Hoc ccpitconhlij', quod non caritas , fed mitti iolcnt, & indicauitilli, neiequentis quidem -
auaritia fuggeflit. Caritas vtique poftulabat , vt diei lucem ilium eiTevifurum.-aut-proptirea dixit,
quando tantum habebat fructum > vt ne locum qui- hdcnoBc,quh diues ille , vt fieri aflblet , noctu fecum
demvbiponeret,lnueniret:quodfuperabat,faltern fuas illas vanas voluebat cogitation es, derudm htr-
) Hom.ia egentibu5daretJ'rf'4wp/4,vt&filius,ait, borredpdu- red mtdfie. in illi occupaftim,atque'defixum mortis
hzcrerba. perum ventres ejjefoterdnt. Auaritia poftulauit,perfua- nuntius oppreflc, nuntiauitque ilia ipl noftc mori-
if- fitque.vtvel magnisetiam fiimptibus vetera horrea turum. ;
f*p *b**^ demoliretur,&maiorarurfusxdificaret,rbifrudus Unimdm turn rptant 2 te.] Qijod tertia peribna
inmmfei". recondert, potis qum aut daret,autvenderet, plurali vtatur Euangelifta.occafiointerpretibusfuit
' donee maiore vendipoflentpretio. Exprefl auari dubitndi,qui eflent anima diuitis repetituri.Theo-
diuitis imago , non folm in parandis , fed etiam in phylaftusangelos intelligic repetituros fuiiTe. Ego
condendis , conferuandiique opibus diligentis, quxftionem arbitrer elfeicilem. * Hebrxorum HebrxoiS
Aaari elt miitantiique quadrata rotundis, Auaritis etiam enim idiomate id dium puto , qui tertia peribna idiomate
^cluen eftfpelucri maioriseiTe faciendisiumptibus libera- plurali vtuntur pro tertia fingulari verbi imperio- tercia plu-
ltm " lern. naIis*Petunt,pro petitur, faciunt, pro fit : quod & in rali$. aftiul
m i Horn. & lwcotigregdhdtomnid , qwe funt mihi, Cr bond quibufdam verbis Latin fit : dicunt, pro dicitur, K*
iahacTtr- mtd.] Bafilius m,& Beda,& Theophylactus Cy- perhibent,pro perhibetur,fcruBt,profertur.Perinde ."^
ba- rillusapudD. Thomam expendunt verba ilia, qui ergo eft rptant 2 te, diceret, anima :
n m . jitotmibii&bond mM.quafi ex iis verbis colligen tua repetitur te,aut,fi dici poiTet, repetitur te ani-
DinesCbi tesdiuitem illumfibi , non Deo acceptum tuliTe, E MzmtUim.Cypiiausvdmmdtude)yofluldtHr2te,Ttt- uj tibe
cceptera qud ager tarn vberes tuliiTet fruclus, quod nimi- [. orar dom.
f:rebac rumbona propria appellaretfua,quxpauperum eti Similcm Hebraifmumalis notaaimus fimilortamcnis &b.de
nod ag mn't>qUibusvtdiftrbueret,Deusipii tamquamdi- ^4 i.Re.5o.i4.habetur ^^ : Pere &c,e-
j!re,,Y fpenfatori,non tamquam domino tradidiTct, vt in- ipSrVvrVCa'banbj; . x Ub- 4- ,
' quit Euthymius. Quin in eo erraffe Chryfoftomus whuMti kditfihtd bhl hdtb,hm ,chd** Uch,. C<>"-Marc.
t ' \t . Uxm . quia ficut portio dclcendentis ad orzlium St ficur
ait,quodquxvere bon. non erant, bona vocaret. ^irt^bV^f JUTduZ
19. Et </ir<w4wm/M.jyitxmex,autmihimetipli: parsemdefeendentisad prxlium fcrcmaacntis ad fiircinat
agebatur enim de anima, id eft, e vita opibus pro- ecfimlterdiuideni,idet,diuideturpars.
roganda, quod eft argumentum parabolx. Intelli- Theophylai obferuatio neicio qum firma frt to.
, gendumeft,& fecit ita. propterea didum effe repetunt, vtfignificctur ab eo Anima cur
tnhos.qui Habes mult* bond pofitd in annos plurimos.] Quafidi- inuito an imam effe tollendam : malis enim ani- "petidica-
bimuho cat,iecuraeffepotes:habes, quo pcrannos plurimos mamrepeti, quia inuiti moriuntun bonis non re- tttr'
nos pro- alaris,nihiltibidceffepotott. Proptcre pau|pft peti, fed refumi, quia moriuntur libenter.Enimue-
aittit. vocatur ftultus , quia multos fibi anrios. vitx ro nec ea vis ycrbi eft, nec icmper boni Iibenter nao-
Yy ij
63 COMMENT. INLV . . 1064
riuntur. Qi>d fi id lgnficare voluiflet,dixiiTet po- A 3 * ttoliie timere pufllf grex.] Apte hoc ad fupe-
tius,animam tuam tollcnt,aut eripientte:hc enim riora Chriftus adiecit:crn enim nimiam follicitudi-
verba vimquamdam praefe ferunt :repetcre vero nemtcrrenarumrerumreprehendilTet,docuiftetque
potiusliberameius^qorepetitur,fignificatvoIun- omricmcuram,&peminDcuraccniiciendam,qui ArgUmen-
tatem.R.epetimus enim debitum,quod liber,ac li- non tolm homines/ed beftias etiam omnes aht:ad- tura i ma-
benter creditor foluit Sedtollitprxdo viatori.eri- dit argumentum maiore ad minus,quo pcrfuadeat iorcai mi-
pit inuito pecuniam, & tarnen andus erat qui dice- auditoribusmetumomnem.&bllicitudinemabii- aus*
bat,fo//f mmdmmtam*!. ciendamiftarum rerum. Deus decreuitdare vobis
aj.Reif.4- Illud quidem cert fignificaturanimam illi Deo regnumfuum: quod eft maximum, quomod ergo
Anima ^atam ^" ^ 4uo cu"et repctenda , non parcnti- patictur quicquam vobis deee ad vitam neccQa-
1 datut, bus,fcutcorpuv, acccptam:itemqueimmortaleri rium.quod eft minimum?
& nona efle,repetitur enim quod manet. At cur prafenti vti- Pufillum vero appellat gregem,aut Apoftolorfo- *',
parentibus: turternporc, '/^^^ quSAnltuturo, lum ccetum.vt quidam interprctanmr , aut omnium af
&cft im- quod magisconuenirevidebatur.cum res adhuc,de difcipulorum, vtTheophylactus exiftimat,autom- f[um fi-
. quaagebatur, futura eiTet? Credo voluit indicare, g nium eleftorum,vt ait Beda.aut omnium limul fide iium.
quicumdiuite,quifquis erat, loquebatur,adeo pro- lium, vtEuthymius,quod mihi ide magis placet,
pinquam illi elTe mortem , vt prafens iam elTe vide- quia ha?c ad cofdem, ad qos uperiora dieb viden-
retur. tur : uperiora autem ad omnes auditores , & eorum
, Qua dutem fdtdt cuius trunt ? ] Qujn illi potius di- perfona ad omnes omnino.qui credebant, dicb fue-
Cur nee fi- cebat, & ad aeternum ignem condemnabere , quod runt.Quod quidam dicunt.indicaiTe Chriftum fe ef-
gnificet illi multo vtique maius drat malum, qumqud eius, fepaftorem,cumdifcipulosfuos gregem appellauit,
iuttiitutn qui paraucrat, bona prirent, magifquc de earc, non admitto.Namet.fi fuit illequidempaftor bonus,
fempiter- quam de bonis fuis eum oportebat elefolhcitum. g qui dnimdmfudmpofuit pro ouibusfm .-tarnen hoc loco g Ioa.10.1K (
num* San quidem,fi non fuiTctftultus. Ca:terumloqui- eos non fuum , fed Pacris gregem videtur appcllare. I^J)an g\
tur accommodate ad eius, quo cum loquitur, opi- Proptere enim dicit illis timendum non eue, quia 1 *,
nionem,atquefollicitudinem znumquam fueratille bonumDominumjcumdemque paftorem cceleltem
follicitus quid fibi poft mortem futurum elTct : fed habent Patrem , qui non folum necclTanum illis ci-
quaratione multas anima: fui opes accumularet,fic bum,fed regnumquoque clorum decreuit dare,
enimapudfedicebat ,*Ammdhdbesmultdbondpofitdin quinonfolmipfos, qui oueseiusfunt, fed omnes
trmes phtrtmos :iC de harredibus quidem cogitabat, q emmbei,ipfdmdgisltliamtrith,dcyeit. bSu.vcrf.
quos intelligendum eft eum non habuifle. Qua ergo Non inuenio qui hoc loco quxrat quod ad rem 14. 17.
folianimi fuse tot bona pneparauerat, &animaca maxime pertinebar,cur hic Chriftusdifcipulosfuos *'-.f.
ipfa notc ab eo erat repitenda; dicitur , Q^pardi, gregem,& pufillum gregem appellauerit, prafertim c"r
cuiu< ernst i Non qud hoc eet per te maximum ma- cum metaphor* partes non itis inter fe apte herere \^S^r" ,! l
lm,fed, vt & vana eius opinio, & ftulta fecuritas re- videantur. Quid enim regno cum grege ? Puto,quia chi iitu
futaretur:& quia eiusopiniene maximum erat. Ni- exemplobcftiarum vfus fuerat i , vbi pecie vna be- appellet.
hi enim aEquauarusdolet,atque bonorum fuorum ftiarum omnes intellexerat , difcipulos etiamfuos i Verf. 14.
iafturam,quiafummum in illis bonum ponit. gregem appellafle:quafi diceret.cmDeus tam mul-
21. Sicequifibiibefdtm%M,zrmneflinDeumdiues.] tos,& tam magnos diuerfarum beftiat greges alat,
Sic accidit omnibus , qui fibi congerendis ftudent nolite timere vos,qui grex eftis hominum , atque fi-
opibus.vtcm minime putant,moriantur,&,qu3c liorum.i'fquepufillus. Nam & gregem hominum .fi
fe In hune fibi parauerant, aliis fruenda relinquant:Beda Stul lioru mque.q um pecudum maiore vtique Deus cu-
locum. tus efi,& in nolle rdpiendus. Gi. 7o< *->( airm, ti pafcet:& facilius per fe eft pufillum gregem paf-
fic quifibi iptbefduri\dt,Cub. erit : morietur,eum mini- cere,qum rmgnum. Nefcioctiam,an adpaftorum
me cogitt. D confuctudinalludat,qui, cum paucos aliquot arie-
Sibi thefaurirare voca t propter fc- folum nullo D ci tes pinguiorcs volunt reddere , ab aliis fegregant , &
Sibithe'faa; refpcu parare diuitias,ficutfeceratdiuesille,cu- paruo ex illis grege fado, &fertilioribus inlocis,&
xizarequis, ius parabolam pofuit, qui anima: fuar,id eft, fibifoli maiore cura pafeunt. Idemcrgafiliosfuosfafturum
dicatur. bona multa inannos plurimos pofitahabe/e vide- Deum,Dew//*w,inquit,?f me , (Hebraic^ire/;/
batur. pdfeens wf.vel Pdfcit) & mini miln dcrit , in Ucop*cu* ibi
t4. In Deum ver cfle diuitem multi interpretantur me cMecduit : juperdqudm refetlionis educduit me Q. K Pf*** l"
In Deum propterDeum parare opes,vt non fibi foli recondat, reglfrdel, Hcbraic 7\y~mhheh,pd[cens \elqui pdfeu) .
eiTxd.uicem fcd cum pauperibus etiam partiatur, vt Ambrofius, intende , qui deducs yrfut ouem lofepb l,ScDe peftxtdntes 7,t":
e In bu &BcdaC- Alij,iudiuitiaipoflidere,vt millis fpem dCtepiteum ,fdfcercldCbferuum fmtm.&ifrdelbdredA-
locum.nC non ponat v cliues ? faciebat, fed in fojo tern [tum m ( Hcbraic nunS lirebbotb, ddpdfeendum.) m1-f.77.71.
Deo, vtThcophyladus, vt idcmfit,Dm,&in Denique cum omnes alat homines, cum folemfuum
Deo,iut fecundum Deum. Alij.diuitemefle virtud- uper bonos , & mtlos eriri fdcidt\, tarnen propri pro- Mary
bus.vtEutliymius. Secunda interpretatio mihima- mittittimentibusfe nihil defuturumo. oPf.3.ii."
gis placct,quiamagis eft ad parabolanraccommoda- E Qpodm compUeuit Pdtri vero dm vobis regnum.] 17-
ta.Eodem fenfu videtur D.Paulus diuiteshuiusfx- Gr.077 1*<0 ni^^pldcuitVdtnyero.Oetyi, Regnn
culi,&diuitesDcidiftinguere,&illosvocare,quiin & proprietate verbi t//w7c alias fa;pediximus,gr- coc^otum
folis diuitiis fuis -.hos, quiin Deoconfidunt,& vno tiam fignificare. Itaquequod ab omnibus hoc loco ^d!!*"
loco videtur has omnes interpretationestres ,quas obferuatum, verum eft, fignificare hic regnum cce- volntate
d i.Tim.. fuprrffcitauimus^iTecomplexusd.D/wf/^inquir, lorum gratuita Dei voluntace, benignitatque efle prdeflina-
17.1i.1y. hums[culiprecipe , nonfublimefdpere, >eure in inettt nobis prfdeftinatum.Sed in eo hiretici errant,quod ^um'cd
diuitidr-.fed in De yiuo(qui prtfidt omnid nobis dbundt dd exiftiment , proptere qud fine noftris meritispr. "u"111*
fmendum) bene dgeredtuitesfienin bonis opertbus,fdcile tri- deftinamm nobis eft, & fine noftris meritis dari. 1
-^" ,>4, thtfduri^drefibifunddmentum bonum in Non magis id profed confequitur,qum fiquis
tiis quid fu. i dpprehendantvitdm atenum. Hoc etiam cft, prxmium illud, quod in ftadio currentibus datar,
Pi. iii. quod dicit 3.uidjiuit&fidffludnt,nltte cordpfonerejd fine meritis dari dicat : quia non currentium me-
f vj.ad eft,in illis confideree. Qui fequuntur apudMat- ritis , fed principis liberalitate faum eft , vt illis
veif.ji. thsumexplicatafaat. proponcrewir. Nametfi nondum merentibuspro-
to6$ CAP.XII.DE SERVIS DOM. EXPECTANT. 1066
ponitunnon nifi merentibus , vinccritibiis datur. A dixit,*Accinge tumbos mos j & tolle bactdum men m in ma-
Singula vcrbablanda funt, plena fauoris,&qud nutua,Cr vadcp. <, ..
dicit, complacuit, quo Dei ergaiilosbencuo]entia,& Ita prxqpos habere lumbos, idem eft,quod pa- ^f""
liberalitasdeclaratur:&quddicip4/nvr/?w,Deum ratumeiTe. Atque hic verius huius loci fenfuseft, ,t.
ipforum Patremappellans, quifiorumfuoriobli- quemadmodum Cyprianusq intcrprctaturr. Hoc piarcinger$
. uifcinonpoterita,&qud tdare -vobis; tamquam idem cft,quodait D.Paalusl'jLtefuccinciilumbosve- hmbos
4*' filiis fuis hxreditatem ? & quod ait regnum , ccclcfte ros , Sc Petrus ^Propter quod [uccinck lumbes mentis ve- ., ^
cilieet,nonterrenurn:xternum,non temporale. . ' rxfer.tte m earn , quaofferiurvbis , gratiam.I\\z vero vbitEccl
I. H- Rendite quapojdetis , date eteemofytram-] Do* mialtorum vetcrum autorum interpretado, quiac- r Et in Ut,
Hegnum cet,quarationcadregnumilIud,quod Pater illis de- cindislumbis caftitatcrri fignificari putant,magis eft dccihort.
doium creuit dire.venire polint.non follicit , &auar.- di- ad mores ,qum ad litcralem ienfumaccommodata: ra.c8.&in
*w&mr u'"as quxrendo:feddiuitiaspotius,fiquashabcnt & .id ipfurr^riam moralcm fenfum non litis eft pie- q^*
,en 1 ' paupenbus dando. Nam etfi gratias regna cceloruni na. N on efljpbla hie caftitate, fed omnibus ommV r' cap"
propofitumcft.emiturtarnen, fed tarn vili emitur,vt - no virtutibusintlruclios nos, atque paratoseTeiubet fph. 6 ;
gratis etiam dari videatur : Emunturtcmporalibtti - Chriftus. Tarnen quia fie Bafilus u , & Auguftinus x, 1 1. Ep.cap.
M,qut vt ait Hieronymus h,digmtate, es mritofniita fe GregoriUs ^Beda^liique fere omnes exponuntypo- -*J.
M^th^ " babent : quemadmodum centenariui numerus parue numero teritea interpretatio concionibus feruire. umCoro
m|<<rrtr.Hoccnimerecentuplumaccipere,& vi- Etlucernardentcsinmdmbusycris.~\Gtxcb,lnmam- 'x jrjVdc
tamreternampoffideree. busveflris, non legitur,acmulti etiam Larini non le- Terb. Dom.
iMutnj9, At qUoreo5 chriftus fine diferimine omnibus guntaudores, Cyprianus'i Hilarius ".IuliusFirmi- & lib.de
*' i. praecipit.vtomnia.quxhabent, vendant, Sc in pau- cushunclocum citansb, AuguftinusSAu&orope- cncp-7.J
^aemodo peres dilargiantur:quod apud Matthxumdnon - risimperfei i,Ambrofius,& Bernardus EjLegitta- ^,-*'-Mo
prxcipiitur mbusifcdillitantm.quiperfeuseil vellet/acicn- menGregoriusg,& Chryfologusb,&Bedai.Cxte- zj,jbft.'d
Ciiriftianis, dum cfle dixit Facilisfolutio,authiccumfoliset- rum ad fententiam non magni refertvtro modole- Quir.cap.ij,
Ttndint'* 'amc^'^'Puns loquebatur , qui perfedi efle vole- gas, quamquam noftra lectio fenfum ragiS expri- &li.deiing.
dp 'f ii. bant'autfiadomnei Chriftianosloquitur,dcanimi, mit. Cumenim fignificare voluit, oprterenosom- P13"1-
vt Thcologi dicunt, prxparatione, qux dicit intelli- nino efle paratos, non dubito, quin prxparatio ifta "* plalm*
genda fnf. Nam etfineceflenon cft,vtomrtcs,qus- magis explicetur,fi lcgamus,cJr lucerna ardentes inma- bLib.de er
eumquehabent , vendant , tarnen hune omnibus ^mwvfj?Wj,qumifimpliciterJCr/ttC(,r'.4rrf.lta- ere prof.
Chriftianis animum elTe oportet, vtquandocunque queillo potiusmodo legendum credo, quo La- re cap. tu.
poftulabitres.omniaqux habent.vcndantjVtChri- tina,qumquo Grxca legunt cxcrnplaria. cScrm.j9.
ftum retineant. .Solent ferui.cum eorm dominusnoftu vehit;ar- ^V^libr"
Pacite vobis factulos.] Solent auari, quithefaurum dentcsinmanibus tencntcs faces ante ipfum price- dec<5t 7*
condunt, inlacculispecuniam ieruandam reponiere: dcre. HociubetnosChriftusfacere.necaliudfaces dHoni.^."
itaquethelurum ipfum facculos vocat.vtitatimde- ardentes lgnicant, qum nos deber ade parata e Ser.i4~.1n
ciarat. Solct rupto vetuftate facculo, quae in eo erat, habere omnia ad excipiendum cum ad iudicium ve- piaI ' lS Sc
pecunia pcrire.Eo alludit,cmdicit,F4r/rf-o/*c- nerit, Chnftum, vtnihjl tunenobis, vclminimum rm'
tdostquinonwera[curn>id&imciu\i$ pecunia perire praeparandum fuperGt. Qid enim facilius, qurxi vigilia
nonpoteft. pulante fores domino lucernam , autfacemaccen- g Hom.ij.
Videtur faccuiospaupercs,dequibus loquebatur, der ? atqui hoeipfum vult Dominus , antequm in Euang.
t intclligere, vtinterpreutur Beda, lllifuntfcculi, ipfc ven iat, fum eiTc; fore enim vt neminem ex- hSerra.n.
fJ!!.rer. quinon veterafeunt, quiaquod illislatur,intjto pciftct.dumfacemiamaccendat i indecorum enim IlnCon5-
lacculi sut, t . * r. .. .... ,. r . rr . , r . . V . _ . Gracca:le-
(|ainone- ponitur i qui in thefauroscrclcit.quim lliscondi- id eilet, domini minime conueniret. Quo ,{.
iifciint. tutfaneratur inquit Sapiens, Domin/[uimifereturpau' pertinet illa altera parabola decern virginum K.qua- ra prafcr
pens',Sc Omnisqui reliquerit demuniyyelfratrcs^utjorores, ^ rum quinque,qux fatue erant dum extina? volunt tar .
tFto.19. jutpatrem^Htmatremfdutrxoremyautiiofyaut agrospro- lampades accendere.exclufx funtnuptiis. Necaha 3?-
4ii,u pternomen meum centuplum accipm f.Cc tera s apudi\lat- de caufa iuifit Chriftus, vt ardentes faces in manibus <^U"J1 tc"
-, ...,i)..f r 1 n rr * L r r r- i nerelueer-
). thxum hexpofuimus. noftnsellent, quam quia ita boni lerui facer lolnt: nasnma.
gvrq.ad $y Sint lumbt -veflri pracincli.] Qijja regni coelorum nec eft inquirendum iubtilius, quid innobisfaces mbus. ,
- mentionem imulerat, &adciusexpctationcmdi- fignificent,nep!us querentcs^umoporttjaliquid, Quomod
p..io. (jpulosaccendcrat docet quo modo, quo (tudioj quodminimoporteat, inueniamus. Icaqe quod parati elle
quavigilantia ,quohabitu txpecbreilluddebeant. Auguftinus I, & Gregorius Ambrofiusn,& Be- fjj^j|
id dclart iruorum exemplo , qui cum dominum da dicunt , lucernas bonorum operum exemplum Domino.
fuumnoctuieuerfurum cxpccbnt.non folum vigi* fignificare: Juodque idem Auguftinus aitlucer-K Matt. 15.
Jested etiam prxcinfti,expediti,attentifunt,& faces naseiTeintention bonam,& quodTheopliyladus 1.
ineenlt habentes.ne cum Dominus vencrit,in mora tque Euthymius , lucernas efe duas, alteram inter 1 Ser-39 dc .
fint; dumfeadminiftrandumprscinguntjdumfa- nam , quam mentem, alteram extemam, quam lin- ^"^"j"
cesaccendunt. guam efle dicunt ,qu\a 8c p corde credere oportet adiui- cm.
jb Solebant Orientales gentes , quemadmodum & tiamjjr oreonfeJfionem fieri adfaluttm;honisqmdem,Sc cap.7. 3
Otientali- modofaciunt, oblongisvtiveftibus,ideque,qui 1^5^"11*$^^^5 m L'br-i?.
temos miniftraturierant,collccbm veftem cinguloftrin- literale# M*f.e.7.*c
' mri'vc gebantadlumbos , neminiftrantibusefletimpedi- 36. t vosmiles bominibta expttlanbus dominum [uum ^'1'*"1
ifjun mento.Idvelexhis'manifeftum eft, kirnen, inquit, quando reuertaturknuptiis.] Similes ferais illisdequi- n incVtn'.'
i wingan dicovobts,qttodpMcingetfe,Gr faciei illos difcmnbere,Gr bus 1 didum eft. Videtur abundare coniundio cr: c fer.4i4..i
* traneiis mimrabtt Hits , & , Vrscinge te , &minira. quid enim eft, milesejfe komimbus expetl.tntibus domi- Pfalm.iig.
Yeifj7. chriftus etiam cum Apoftolis in vltima illa.cccna fuum,n\li prxcinftos habere lumbos, & ardentes oLib.i.cjq.
.17.1. pC(jCs lauare vellct, prxcinxiflciidicitur Sc Pe- lucernas teneremanibus'Sed pcrindeeft.acfidicat, Eoang.cxj.
trusvt de carcerc educcretur?&expeditusaditcr- & vosipli itaomninocomparati,vtleruieflefolcnt; v s er
Aft.u 8. cflet, iufluseftab Angelo prxcingi , Tobixfi- qui dominum fuum nou expcdant,vt.nuptiisre- yttb.
nTol,.j . lius Angelum ilium prxcindum, & quafi ad iter pa- uertatur,id eft, vigi!es,attentfpcants,dum veniat,
3 Rcg.)8. ratiim inuenit d. Elias quoque pr.r ciis lumbis aufcultantes,num pulfet.
currebatantc Achab0. EtElilxus Giezipucro fuo Dixit tquando rcuertaturi nuptiis, quia noftu fole-
Yy ii)
1067 COMMENT. IN L VC. \o6S
bant nuptias celebran , quod ex parabola virginum A vigilantes.] Cum'venerit dominus pforum,non enim
NohH*oli- mamfc"um e^ aA ex nuptiis illis', quas rex filio fiio de fe,fed de eo,qui nuptiis rediturus erat.loquitur:
i fecit , qua; & nou celebrate func , cm jlle qui ni* : '
ideoquenomendominihoc ' ' : ' loco
1 maioribus Uteris :..
txcclcbiai
IlltpllZ. pttalem veftem non habebat, in tenebras exteriores non fcribo. Qjamquampcr ilium ipifignificatur.
a Mai. eieftitsfitb. JEt nuptias agni in Apocalypfi cnoftu Declarat,quod futurum lit eorum feruorum opera;
2.
^ ^ fiunt.quia ad cnm homines inuitantur. Idem pretium , quos cum vencrit dominus ipforum , vigi-
' * nuncfer vbiquemoseft.Ergofolebant,quiadcce- lantes,atque paratos inuenerit.
namnuptialeminuitati erant, ad profundam vfque ^Amendico vobis,qubdpracvigetf faciei eos difcumbe- 37-
nofteminconuiuio manere, deindein fuamquif- rc,& tranens minirabttiUis.] Hoc quidem fieri non Cur hie
que redire domum:itaquc faeibus opus erat , & cu- fblet.qucmadmodum cartera, quaelpr narrauit,vt qua: fieri
non folc
iufque fruos domi expecbrc vigiles, 8c fbilicits, dominusad nuptias ear, vt intempefta redeat noee, dicantuc.
atque paratos ad dominum fuum oc^ipiendum, vt fores pulfet , V t ferui accinfti fint , & parati ad il
quacumque noctis hora rediret. 1 fuit, ium excipiendum : fed illa ideo Chriftusdixit, quia
quamobrem potis dixit, expeBantibusabminumfuum, fieri folebant, & debet parabola fiimi ex rebus vfita-
quandoreuertatur nuptiis,1 qum quando reuertatur ex o tis:hoc eo ipib dicir,quod vfitatumnon eft, quia vo-
7 I \ t i" /* J Ml...- . 1 !* _'I
foro.aut ex mercatu , autexagro,aut alio aliquo lo luit (ignificare dominum ilium tantam diligentibus,
Paraboll
co. Quia nuptiis numquam homines nifi nocbi re- vigilantibus , atque paratis feruis gratiamhabitu- ex rebus
uertebantur,fponib,&fponfa in thalamum inductis, rum,vt{faciat illis,quod nemo dominorum feruis fuis V fi an' s filai
& voluit tempus notare, quo homines minime para folctfacere, vt ipfisdifcumbentibusfruiat. Habet menda ef
ti eTefolent.Idautem no&urnum tempus eft, cm etiam res non vfitata probabile decorum: vt domi
homines, partim quia neminem intempefta noe nus nuptiis benccenatusrcdiens , & feruos vigi
venturum credunt, partimquia fomno opprimun- lantes, follicitos, & inccenatos inueniens, ccenare iu-
tur,miniis attcnti,mins parati funt. beat,illifque ipfe miniftret, vt nuptialis gaudij parti
Cbriftus Atqui illo ipib tempore, quo homines minus para cipes faciat.
nullo vm ti efie folcnt,nos Chriftus adeo paratos efle iubet, vt Quod dicit tranens Sa>Y,fmptum eft ex con-
quam tem &pra?cintoshabeamus lumbos,& ardentes in ma 38.
fuetudine miniftrantium , qui obirc menfm , & fin- Quid fit4
noseffcfc- nibus faces teneamus. Nullosprorius tempore, ne gulosconuiuas folent, vt videant, quid dfit cur traaueos
uro, nocturno quidem,quoquafi exigente natura fomno quam. Quaratione hoefitad Chriftum accommo- bocloc9.
indulgendum erat , vult eile fecuros. Venturum dandum,non effet nimis ingenise qua;rendum. Ni-
enimfortafTeficutinnodefurcm, &nec opinantes hil enim aliud fignificatur, qum ilium nbifeum glotil fuar
dVctfj9 homines oppreffuru m, vtindicatinfrd,&D.Pau: gloriam.quam habet, communicaturum, quemad- u cfo ce
4o. lus r,& Petrus f,&Ioannes S. Porro dubium non eft, modtn''^ iHe,qui
" : nuptiisrediife<r- dicitur
i- - , honorem bu com mu
ei..The(T.y. quin quemadmodum nos feruis dominum fum fuum cum feruis fuis participauit faciens illos quo- nicab.r.
*- nuptiis rediturum cxpe&antibus (imiles effe vult;ita dammod dominos , dum ipib miniftrante tam-
ft.Epi.cj. fe dominum illum,qui nuptiis rediturus cft,efTe in- qiumdominirecumbunt, ccenant.
gin Apoc. dicct.fe enim expeftemus iubet. ergo verus eft fnfus , fore,vt Chriftus nos ?3>.
f.}. ci.ij. Et aduentum quidem ad iudicandum fuum mani in clojfi vigilantes, & omnibus bonis operibus pa Chi lit LIS Ul
ja fcft fignificat,vt omnes etiam interpreta nturaufto- ratos inuenerit, dominos faciat, qui tamquamdo clofrru''- '.
Qua: Got rcsjfcdqux fin nuptias ,fortafe non eft iperuaca- iuos domi.j
mini, comedemus & bibemus fupermenfam inregno eius, nos faciet.
ilta uuptia: nea qUirencjurn diligentia , quod etiam atque etiam infi 0. Non quod ipfe nobis miniftraturus fit, in eo o cap. i 30
in accommodandis ad rem propofitam parabola- enim non eft para bola ad rem.de qua agitur.accom-
rum partibusmonere folco.VqJuk cnimcerteChri- modand;-. Qjod enim ille.qui nuptiis rediit.feruis
ftus fignificare lead iudicium.cum homines minim fuisrecumbentibusminiftrauit,tantum,vtdiximus,
putarent, venturum efTe ; fed voluit tarnen diccre fignificat illum feruis ibis inuiitatum honorcm*ri-
venturum nuptiis : fed ita venturum , vt illi, qui D buiffe. Eo fnfu ad Chriftum applicandum eft,
nuptiis redeunt, venire folent tempore,qu minim quod nobis in ccelo inuiitatum , Se incredibilem
venturi creduntur.Sed quia & agni in clolegimus honorem ,gloriamque fitexhibiturus, &paresnos
faApoe 19. nuptias h, non abs re plerique dixerunt ad nuptias fbiquodammodo facturus, quia ad menfamfuam
Chriftum iiffecum in clum afeendit, nuptiis re- in regno fuo federe faciet p. Itaque interpretatio- pLuc. xr."
i Hem. ij. diturum , cum ad iudicandum venerit pregoriusi, ns illa; Beda; q varia;, literales non fnt, quamuis
in Euang. Beda f Theophy ladus , & Euthymius , & Cyrillus non aliena;. Ponam hic eius verba , vt qui vlet e- q In huac
apud D.Thomam: quamquam Theophylaftus aliis qui poffit : Pracingit, inquit , fe,id efl , retributionem locum.
etiam modis nuptias interpretatur. praparat ,facit eosdiJcumbere,ide} in /eterna quiete refcueri.
Vt cm venerit , & pulfauerit , cenfeim aperiant .] Hcumbereejuippe norum in regno , yuiefcerc e. Vnde &
Theophylaftus cum venerit ad animam noftramjet- rurjum Dominus dicit r, Venient , & recumbent cum Jlhra-
r Mat. 8.-'
Apoc.}. iam interpretatur ^-flatenimadoiunii&pulfat, quod hamjfaac, &Ucob> Tranens Dominus mimrat,qitia lu-
'. cumfacit, confeftim illi nos deber aperire. Athic cisfuaillurationenos fatiat.Travt -vero xditlum eft , quia
non.ieiturdecoaducnru,quoChnitusadnos n venit, deiudio ad rretnum redit i ,yel arte, i Dominus nobis poli
Nonatruur
de aducntu vt bonos fac at, fed <-iideeo,quo venturuselt.vtbo- 1 F-/-
judicium tranfit, quia abi bumamtatts forma m.1.diumitatts
quo bonos nsinueniat: idcoque paratos nos efTe iubet, id eft, fu* contcmplationem nos ekuat. Et tranre nus e, infu
nci faciat, bonis operibus inftrudcs,quales, antequah%d ani- fycculationem nos ducere , cum cum , quem in huma-
fed mue- Inas noftras venia^cfTe non poiumus. Neque hic eft mtaieiniudiciocemimuf, etiam in diuinitate fo iudicium
niat. nimia fubtilitate , vt Euthymius monet,fcrutanda videmus.
parabola.Venietadiuefcium,pulfabit,umadiudi- j8. it venerit in fecunda vigilia, <? intertiavigi-
eium vocabit ],infonotubt, in voce arcbangeli. Aperie- liavenerit ,&ita inuenerit, beatifuntferuiilli.] De no
li.Thc 4. mus ci.cum libenter non mal confeij recipiemus,vt ctis vigiliis diximusfijpr !, & apud t, f cap. g;
Gregorius ""jor Beda interpretantur , confeflim,id eft, hic tantum notandum,non fic effc verba copulanda, t Matth.14.
m Hom.i3 nihil morati, habentes iam omnia bona opera noftra vt fenfs fit, quacumque vigilia noctis venerit , Sc fic
parata, vt opus nobis non fittergiuerfri, & moras eos inueneritjbcati erunt , fed vt hunc potius fenfum
nefterc,'aut aliis dicere, date nobis de oleo veflro, quia efficiant,beati erunt illi,quos dominus, quacumque
nMat tj,8. hora ois venerit , fic id eft , vigilantes , & paratas-
latnpades noflra extinguuntur.
3 7 . Eeatijerut illi,quos cm venerit dominus , inuenerit inuenerit.
ic69 CAP. XII. CHRISTVS AD VIGIL. HORT.&c; io7o
Caluhuie Inepta eft hiretici interpreris quxftio, curcm A non fe per peenitentiam ab illis Iibcrarunt,& ad ex-
Harm, ^criptura nos filies las appellet & Chriftus ipf cipiendum Chriftum pr.rparauerunt : in his ver le-
a Epbcf. j. Verbo fuo nobis praducear,nofturnis tamen vita no- uiora, quiaquamuis contra Domini le<.em,& vo-
I ThelT s ftra vigilijscomparttur Qui enim hocqucrir,non luntatem fint: tamen f cognouiienc Chriftum ad
f.' intelhgit, non propter obfeuritatem vitam nofti am iudiciumaliquando fuiffe venrurum , auteanonfe-
40. eompararincfti, imonecomninbillicomparari, fed ciflent : aut iam fafta^diiuifTent per pecnitcntiam.
Vita nolra iei fimul, & nofti fimilem dici, quia die & riefte Hicopinor, verus eft fenfus. Ergo quod de illis di-
dTe aCUm tota con^-at- Vigilias autcm noftisnon pro vitas no- cit , ferme qui cogntuit voluntatem Domini,^ nimfe -
noccom- ^r3E obfeuritate, fed proincommodiifimo, & mini- parauit,& nonfuit fecundm voluntatem eins, intelligeri-
pareiLi. mopinato tempore poni. Secunda enim, vcl tertia dumeft, qui prsterqum qudfecit contra Domi-
vigilia venturus dominus dicitur,quia venietfecuris ni voluntatcm prccptisdeclaratam, idequepec-
nobis,ac minira cogitantibus,quo tempore dorm- cauit, non fecit icundm earn Domini voluntatcm,
reomnes iblcnt. Quis enim tarn intcmpeila nofte cfUa feiebit um venire ad iudicandumdecreuifTe.
cum venturum putauiflet.'Nec illo ipfo tempore v- Et cm de altero dicit , qui autcm noncognouit , & fecit
turum fignificat, fi enim homines feirent neftu ven- digna plagis, intelligendum hoc modo eft , & fecit di*
turum, vigilarent noftes, dies vero dormirent. At- mi^//igM,faciendonon contra illa'm eamdem,de qua
qui numquam vult dormir nos,fed femperdies.no- paulo am dixerat , <r non fecit fecundum voluntatcm
fque vigilare, quia ncfcimus,quo tempore,die an dus : fed contra aliam Domini voIuntatem,qua pec-
nofte -, & fi nofte, qua hora, prima,fecunda,tertia,an cata ciebat prohibuiTe. Ideo fecdo loco non dixit,
quarta vigilia venturus fit. Hie ienfus colligiturcx 45- en:
non fecit contra Domini yoluntaiem , ficut ant dixerat, plagas
bVeif 4e. lquentibus , maximque ex infra feriptis , qui & nonfecit fecundum voluntatem eius : ne de eademvo- appcllet
Vfquead omnia c, apud Matthammd explicara funt. luntate loqui vtderetur, fed dixit, quia fecit digna fia-
4.8. lile autem ferm., qui agnm'tt voluntatcm domini
gis ,,ne quis poflet objicere, ii ergo non fecit contra ^terus v'~
- "F-14, fmi&nonfefr^farauit,r nonfecit fecundm yoluntatem Domini voluntatem, qua ilium ignorabat venire j, c'ap .
fiiUyVapuUbttmultts.] Hoc folusnartat Lucas, puto- velle, quare vapulabit ? occurrit, quia faciendo i Lib.'i.CBJ
YeiC40. que pra:cedentibuse refpondcre. Interrcgaueratil- contra aliam ciufdem voluntatcm, digna pa gis ad- inipi. ad
lie Petrus Chriftum,Do>if adnosdicwparabolam/tnad mifit. Rom.
ew?RefpondcratChriftus,i/fff. OmnescHim, Futurum in ltera vita fupplicium ideo p'lagarum **'
quos Dominus vigilantes inucnifltt5pra:mio; omnes, nomine dclart, quia in fcruorum parabola verfa- hec cfu-
quosdormientcs,& imparatos, fpplicio afficierdos batur : quorum poena folenteffe verbera,plura,pau- periocibus
eTe,fiue Apoftoli,fiuc alij eiTcnt. boeet tamen nunc, ciora'uc promagnitudinepeccati. Proptere de al- cohxreant.
quidintcr cos difcriminis futurum fit. Quod Apo- tero dixit}yapulaLit mnltts (phgis:) dealtero,T/- , 4i' ^
ftoli, & quicumque alij v oluntatem Domini cogni- bit paucis. Similis fententiaeftapud Iacobum*. Ori-^m "*rj,3
tamhabuehnt, fi fecundum earn nonfecerinr, gra- genes ' per cum quicognouit voluntatemDomini, rum ^u;b
uis punientur, quam qui non cogriofcentes Domi Iudanim; per cum qui nencognouit, Gentilcmin- fit.
ni voluntatem, peccauerunt. telligit.nimis reftrifta Jententia. Ser. ro.
41! Dubitari verb potcft,quam vocct Domini volun- 49. Ignem veni mitterein te>rm,dr quidvolo , mfi vt ?
Qoam De- taten; ; fi enim earn voluntatcm a ppellet,qua voluit accendatur*.] Quomod hase verba ad fuperiora - Ezcch'1'
to- jjOC> vcl illo tempore, hacvelilla hora venire t,quts hercant,quarcndum non arbit^r.difiunfta enim ab m in Com.
|||ItB1 cogntuitfenfum Domini, aw quis confilianus eitufutt, & ,
alijsfunt,& alio foi taiTe tempore Chrifto^lioloc n In lib. dc
f Rom: it. dit da,is" bvA ntiM fcitjtectAngtlijKirurfilwi difta, quamis ab Euangelifta ide in hunc locum baptmo.
34 mfifobs Tater. Et idipfum agebat Chriftus hoc lo- coniefta, quia, quod fequitur de futuris propter
g Matt 14. co,vtdoceret neminem cam Dcmini voluntatcm, D Euangclium pericutionibus, pratermittcre noie- d-ltr c "n"
3<* atqucconilliumlcirepoffe, idequeomnesdcber bat,quarm ideo Chriftus difcipulosprxinonuerat, 0 inhxre
.3. } omni tempore, nguliqu e horis eTe parats. Si v- ne ad cas imparati eflent : quo confilio & aduenusde 1.-
lun tatem vocat cam , quam nobis per datam legem monueratiui, iufleratqueparatoseiTc lumbis -bi's carbo-
declarauit, quo iure, qui contra earn ignorans fecit, cinftos , lucernafque ardentes manibus tencntes. "CL"
vapulabit?paucis quidcm,fed vapulabit.Nneiufta Quia eodem igitur coniilio vtrumque Chrifto di- Rffin Seid
ignorantia pececem excuiat? Refponfum quorum- ftum fuerat,eodem vtrumqueloco Euangclifta nar- Com. in
dam nirois iubtile mihi videtur; Chrift non dicere rauit, fine eodem loco, fiuediucrlo Chrifto di- cap. 9.
vapulaturum, quia non fecit Domini, quam ignora- ftumfuerit. Defcniumagisquxrcndum. ' Zachar.&
bat,voluntatcm;fed quia fecit digna plagis. Nam qu- Is autcm magna ex parte ex leftione pendet , qua; '*'^" 5*
uisidnon dicatur, neceflario tamen intelligendum Graece'jLatinquediuericft. Latini codices legunt, jcnfus' ]e_
eft, & quia codem modo de vno, atque de altero lo & quidvolo, nifivt accendaturt quafi noftcr interpres ctionis
quitur^ quia nemo digna plagis facit,nifi quia fcit Graje legerit tlfmnifi-, Gnci ver omnes , Gnci.
contra Domini voluntatcm. Ergo voluntatcm Do fi iam, accenfus eft. Noftram leftionem meliorem 3 . .
mini vocat eamipiam,dequaloqebatur, qua Do- g cTe paul apparcbit, atque itauguftinus legit *i '^
minusdecriuitaliquandoadiudicimvenircjquam & Gregorius '.ScBcda &Marcus Alexandrinus ,n 0fati
voluntatem Apoftoli,& alij,quosdcfuoipfeadutu . Alijnonnulli Latini legunt, Wo, vtaccenda- Greg.Naz.
monucrat, & fciebant, fciuntquc Chriftiani omnes; tur, vt Philaftrius , & Hieronymus p. Gneci hunc de modeft.
alij autcm & nunc ignorant, & tunc ignora bant, fenfumlcftionis fuxeTe volunt, quid volo,fii*mac- 'nJ%fcr-
41- Inter quos hoc erit diicrimen,qud illi,quiaciunt cenfus eft quafi dicat * nihil aliud volo , nihil aliud f'hocIo-
Cnralij'va- venire decrcuifle, hoc eft, fciunt volniatem Domi- habeo, quodagam, vt videtur Chryibftomus 4 in- co>
palabunt . m &noniepararunf,iedfefefomnotradiderunr,va- tellexiTc, pcrigncm Spiritum fanftumintclligens,t Serm. de
multis, alj pU]aDuntmult5, propter ea nimirum peccata, qui- & Elias Cretenhs r,& Euthymius f. At nondum Spi- temp.iog.
Ppaucispro- i j. ~ f. j ' .11 ritus fanftus miifus erat : itaque nondum miflus, u 1
pter ea dem busimpediti,& qualundormientcsrcpcnunturi hi j ,~ .' 1 i-c, cont.Ruffi.
pcccaia vero propter eadem peccata(fic enim intelligcdum, nondum accenius erat ignis, quern hi auctorcs in-lEoj |oco
vt fentcntia vera fit) vapulabuntpaucis.Qina eadeni tclligunt , videturquc ipforum intrpretatio eo-&inCom.'
peccata in illis hoc grauiora funt, qud cum Domi rum leftioni repugnare. lgaem,vtdixi,Chryfoft-in cap. 9.
ni contemptu fint quodammodo coniunfta, quippc mus Spiritum fnftum intcrpretatur , eodmquez,acn & 'f1
cius fcientcs voluntatem, qud venire decrcuifler, medo D.Augutinust, Orgenes, vtcitatHicrony- C\fo?fa*
aut illis fefe implicuert, aut cm ant implicuiTc nt mus u, & Hicionymus ipfeJ,&: Marcus eremita ';fript .
Yy iiij
loji COMMENT. IN LVC. 1072,
a In Com. & Ambrofiusa,& ,& Philaftriusc,& Grc- A enim qui pic voluntviuereinCbriflolefu,perecutknempa- aa.aiTia.
an nuncio- goriusd, Beda,&Bernardus e,&Nicetas fintclli- tientur, quid ergo ceflamus facer id, cuius caufad*
Mn libr de unt> ea ^en'4ue fcl'c omnium interpretatio oft tam ccelo in terram defcendit ? veniat mors, veniat ignis,
rjt* multis, & tam magnis auctoribus probabilitatem veniat gladius, non timemus, non fugimus, fed ob-
cap.3+. * conicuta: fedfiprxcedentia,&confequentiacon- uiam illi imus.fed prouoeamus.Siinile quidd Igna-
c In hxr.de fideremus; non atis mihi videtur cum illis cohaere- tius optimus Chrifti diicipulus magiftrum fuum
labiislfai. re. Volebatdifcipulorum nimos ad aliquidmagni imitatusdicebit, Vtinamfruarbev\s,qus. mdn funtpra-
* prxparare.vt ante praeparauerat ad fuum aduentum, parata, quas & oro mihi veloces tffi adinteritum,<r adfup-
i Sint> m4u*c 8> hrnbi veriprxcmBi lucerna ardentes plicia,Cr alliciad comedendum me, vtipfe fcribir,& In Epift.
in Ezech. inmambus veflns, & -pos [miles bomimbut expeciantibus Hicronymus'in eiusvitarecitauit. ad Rom-
&hom.jo. dominumfuum, quando reuertatur nupths. Nonpraepa- jo. tiaptifmo autem babeo bap.] Grace /#'<-
in Euang. ratur animus ad bona, fed ad mala; ad excipienda MiSm,ax, baptifmum ausem babeo bapti\ari,i Efi C P '
"urlficat dC kna> ^atisomncsProPeni>atqucPara'inatura^ua eft, baptifmum habco, quo baptizandus fum. Mor- 4s.
&Manx. ^unt' tern, & paflionem fuam baptifmum appellare du- Mrs Chri.
f in Com. Deinde fequitur h, Baptifmo habt* bapti\ari , drg bium non eft, &omnes interpretes conhtentur.Ter- ,llbaptjf-
jnorat.a. quomodo coarBorl quorfumab Spiritu fanoad ba- tullianns \ Cyprianus e, Philaftrius f, vt , fttt \^*^C "
dc Pafcha. ptifmum,id eft, paflionem fuam tranfitionemrepen- bibere calicem , qttem ego bibo ?& baptifmo , quo ego bapti- dlnlib.de
Nazfani tfacret, aut quomodo ifta inter fthxrerent? Si- y>r, baptizan* iimile illud eft apud D. Paulum h, baptifmo.
Vcrf }Zj. miliseft Euthymij interpretatio, per ignem carita- <^ndfacient,quibapii\amurpromortuis'i id eft, qui pro e In Epiit.
bYerr.50. temintelligentisj&Theophyladi, qui zelumex- relurreione mortuorum defendenda moriuntuu *d'uba'-*n;
ponit. Alij verbum Dei intci pretantur, quod Chri- Vnde nata fit phrafis , non eft difficilis coniedura. ^0
ltus venerat m terram mittcre, id eft, predicare; Solct aqua paflionem, afflitionemque fignificarc, g j^r_ IO-
i PfaI ni. quodque in Scriptura1 ignis etiamappelletur. Knne Tranfiutmus, inquk > per ignem, & aquam, Gr eduxii nos j8. ;9.
140. Cor norum, aiunti]h>, rdens erat in via , dum loqueretur in refrigerium V Sc, Saluum me facDeus, quoniam intra- h i-Cor if_
Prou.jo. nobul Sic Auguftinus s.,& Theophylaftus Quam uerunt aquavfque ad animammeam, Sc iterum, tripe me %9-
*8- interpretationem eadem rationc, qua fupeiiorcm, dcluto,vtnoninfigar: libera me abijs , qui odtrunt me, * dt g^"^
^cap.*4. pro{jarc non p0{fum ; quia prtcedentibus , atque profundis aquarum, dc, non mt demergat tempeflas aqua, fignat.
In licor, confequentibus non fuis conuenit. abforbeat me profundum, eque vrgearfuptrmtputeus os i PfaLc.
Adim.M. Vcrus mihi fenfus videtur elTe, quem Tertullia- ^jutm *.
.3. nusmobiterindicauit,igncmafflictionem,&resad- Nullum certius periculum mortis, qumcm al- * pf"-<8-
1 Hoc loco. uer[as fignitcare, vt Tranuimtu perignem & aquam, to iactamur mari. Ferrum ferro, vim vi repellimus, "
Qni/haiui t* tduxifUnos in refrigerium , c,cm ambulaucris inigne, incendium eflFugimus , contra tumentcs aquarum Morris pe
ln verii* nontomburer fiamma nonardebit in te , berat me moles eluari difficile eft. Qin defcenduntmaretnna- riculura
fenfas ex r aprejfura flamm*, qui circumdedit me, & in medio ignis nibus ,fademes operaHonem in oquis multis , ipfi y nimmt certius
Ten. non fumauatus P. Sichocloco, prxmunicbat enim opera Domini, &mirabiliaeius in profundo. ^Afcenduntyf- ^^Ram
m Lib.ado. dfcjpUiorum nimos ad ferendas fortiter futuras que ad'calos, & defcendunt -]que ad abyffes: anima eorum
a Pfal'rn 'if pcrfecutiones,& qu a:quioreeas animo ferrent, di- inmalistabefcebat : Turbatifunt , cjrmotifuntficut ebrius:
lt xit eipb mittendas eile, id eft, propter fe , liioque cy'omnis fapientia eorum deuorata e, ait propheta re>
gius 1, quo loco aquarum periculura aptillim de- 1 fM.106.
lcribitur. Ideo ergo baptizari , quod propric eft 4.4. *.
"fecund 4' ^lttAtt V*4 ihacem yem ^are m itrtAm > mn vd>*: aquis fubme^i, pro pati,ac mori : & baptifmus pro l7-
nVlbmi'0" ftdfeparationem,<T, r No vem pacem mittereSedgladium. aflliftione, pro paflione, pro morte ponitur. Quor-
q verf.jt. Hoc eft, quod ftatim fequitur, BaptifmYhabeo bapti- fum ver nunc Chriftus de morte fu mentionem
i 34- qari, ncc enim dubium ell , quin paflionem fuam D infrt, iam mmdicauimus. V olebat dicipulorum mSup.retC
baptifmum appellaucrit , & excmplo fuo difcipulos animosad ferenda former futura pericula roborare,
ad patientiam , tolerantiimque confirm et, qual di- oftendit ergo fe illis non folm corumdem pencu-
cat, difeite meo excmplo pad, nam Sc ego p.ilTurus lorum participem, led etiam dcem fore. Primm ft
fum: eamdem ergo perfecutionem, eamdemaffli- pro illis mortem oppetiturum.quam non iblm non
dionem, eamdem paflionem 8c ignem, & baptif- timeat, veiumetiamprouocet, &aegrferat tardare
mum, & feparationem, &,icut Mattharus, gladium tam diu : neillireformidentprofemori, quipris
appellar. Quo autem fenfu dicat ideo fe veniie , vt pro ipls mortuus lponte fiia fueriti Hoc eft quod
eum ignem in terram mittcret, apud Mattliaeum de- ftatim fequitur.
clarauimus. Etquomodjcoarior}] Id eft, angor,contriflor, sgr ."
47. Quodautem.aitjtr^w'/vo/ojW^-v ateendatur* per- fero, donee perficiatur, id eft, donee mors veniat. Chriftus
t'Quid eft indceft,acfi dicerer,quid aliud vol, qum vtac- QUodn6nulliitaaccipiunt,auciorcLyrano, vtigni- cfli*tat
quid volo ccndaturjCumpr0ptcrca venerim, vtaccenderetur? ficet Chriftus,ie mortem perhorrefcere, acreformi- t*mmr"
cendatur." Eodem modo interpretanda eft altera leftio, de qua dare: iicut dixit pofteipfainftan te morte, Tnis e
fiiperis nobis dictum eft, quam velo, vtacctndatu anima mea vfque ad mortem n, ego hanc expoCtionem n Mattii
fpfal.71.8c id eft,valdvolo,vchemcnter opto. Verum enim eft, mcntiChriftiprorsiscontrariamercarbitror.Idem i6.8.
ij. quod Euthymius fanimaduenit, t, vt,iutqukm, enim hoc verbo ignificat,i7ome/flCo>vV,quod pau-
Particula incrmentum, vehementiamque declarare, Quirn l ante fignificauerat,cm dixit, &quidvolo,nivt -
j,t, daUa,inq\iit,perta,& areta-fiat , quaducitadvitaml /? Atquiillic non timebat,ne ignis acccnderc-
crementu'm l, & Qum difficile, quipecunias babent, inregnum Deiin- tur, fed optabat: & ha;c ergo non (ont verba timtis,
declarant, hoibunt u Q^w Ipecio pedes euangeli^antmm pacem 1 ? fed optantis angi ft enim dicit,quod eius mors tam-
t Mat.7.i4- Domint Dominusnoer, quamadmirabileenomentuum ? diu diflferatur. Quemadmodmalijs verbis expref-
n Mar.io- paflm occurrent excmpla *. Verba funt non Iblm fum hunclocum exponit Irenacus . *A.liud baptifma, ub
'" patientis fortiter, fed acceffentis etiam, atque pro- inquit, babeo bapti%ari,& valde propero ad illud. Ambro- ,8< ' * *
* om-10- uocantis ignem,& gladium, quibus omnibus perfe- fius, Beda, Theophylaftus, Euthymius.
ypr t.io. cutionum genera dciignantur, Sc, vt idem faciant, Cur autcmcontriftaretur, quod mors tardaret, Curcomtri-
z Pfal.ii.5. difcipulos hortantis: quafi dicat, quorfum in hunc alia eft quaeftio. Ambrois ita videtur interpretan, ttarcrur
Pfal.30.10. mUndum veni, nifivt&cgopaterer,&omnes iimi- quafi Chriftus angeretur inclufus mortali corpore, *ai
& 7 1. 1. & > qui me fequuturi eilcnt , paterentur * Omnes velltque eo exui, queadmodum eius diicipulus di- mere
idai:C
1073 CAPVT DEC I MVM-TERT I V M. 1074
ccbat Paulus , dederium hthtns diolui, & ee cum A Aba quaeftio, quomodnunc ChriftuS mortem .
iPkil.vt Cbrio *. Htique (inquit Ambrofius b) qm'vfque dd prouocet,& defideret, cum appropinquantemadc , f*v .,
Hoc lo- perfc&ionem an'itur , He profeclione femus eft; fed etUm pertimuerit, vtfanguincm cxfudarit,& dixerittri- f^t^m"'
fo. % triis efl vfque ad mortem. No propter tem eTe animam iuam vfque ad mortem. Facilis Co- moncm
fMatt.ie. mortem, fed vfque ad mortem triflu t Dominus, quuteum lutio , hcfuperioreaniim; parte prouocabat; illic opiet,
conditio cotfoulis Affeclus, nonformido mortis offendtt. Pro- inferiore timcbat. Itaque nonfunt idem, vtputat qu*ra po-
babilius quod eda,Thcophylaus,& Huthymius Ambrofius, QumodoCoarcJor,&, triis e ammameavf- ftborrct.
dicunt, non fua, fed n oftra caufa mortem Chriftum queadmortem; lcdomninocontraria;iedideointerfe
optaiTe, non vtfe corpore, fed vt nos peccatolibe- non repugnant, quia in diuerfis fubiecT:is funt. Canc-
raret,& vtPatris fui, fiiodefimus muere, fuisfa- ra,quxinhoccapitefequuntur, apud Matthium
ceret voluntati. hobis explicara fiint.
CAPVT DECIMVM-TERTIVM.
D ER A NT autem quidam ipfo tempore, nunciantes Uli de Gali
la quorumfanguinem Pilatus mifcuit cum Jacrificijs corum. Et rc-
\ >ondens dixit iliis : Putatis quod hi Galilai pra emnibus Galilais pep-
catores fuerint, quia taliapaifunt ? 3 Non, dico Vobis : fed nipeeni- .
. tentiam habueritis, omnes tmliterperibitis . 4 Sicut ti decern Crofio,
( fupraejuos ceciditturrisinSiloe,Crocciditeos: putatis quia Cr ipda-
bitoresfuerintprater omnes homines habitantes in Ierufalem ? 5 Non, dico vobus : fedfipee-
nitentiamnon egeritis , omnes fimiiiter peribitis. 6 Dicebat autem CT hancfimilitudinem;
Arborem ci habebat quidam plantataminvinea sat Cr Venit quarens fruftum in illa,
Cr non inuenit. 7 Dixit autem ad cultor-empine a : ami tresfunt, ex quoy>enio quie
tens frutfum m culnea hac , er non muenio : fttecide ergo illam , vt quid etiamterram oc
cupt* 8 At refyondens , dicitiUi: Domine,' dimitte illam Cr hoc anno, yfque dum
fodiam circaillam , Or mittamercora : 9 Cr fiquidemfeceriifrulum : fin autem infutu
rumfucctdcs cam. 10 Erat autem docens in fynagogaeorumfabbatisA 11 Eteccemulier,qua
habebatiritum infirmitam ' decern Cr olo : Cr eratinclinata, omninb poceratjur-
fumrefyicerc. 12. Quam cmvideret lefus , Vocauiteamadfe,CT aittUi: Mulicr, dimijf
es ab infimitate tua. 13 Et impojuit illi manus, Cr confeim erecla e , & glorificaban
Deum. 1 4 Rcfjwndcns autem archifynagogus, indignons quiafabbato curaet efifs,dicebat
turba: Sexdiesfuntjn quibus oportet operari: in his ergovemte, curamini,cr nonindie
fabbati. 15 Reffondens autem ad Dominus dixit: ', Vnufquifque wrum
fabbato nonfoluit bouemfuum,autanum prafepio&ducitadaquare 1 6 Hanc autem.
liam Abraha, quam alligauitfatanas, ecce decern gr oftoanm, non opormitjoiuiaVinculo
iodie fabbati} 17 Et cumhac*diceret : erubefeebant omnes aduerfar'tj tius.^ omniipop Im
gaudebat in Vniuers, quagloriosefiebantab eo. 1 8 a Dicebat ergo: Cuifimile crcgntm Deit Mm i-
CT cuifirmle aimabo illuA 1 9 Simile egranonapis, quod aeeeptum homo mit in hortum j^;rc
fuum,(y creuitjCr faclum e in arborem magnam : & yolucres cali requieuerunt in ram s
eius. i o b iterum dixir.C mfimile aimabo regnum Dein Simile efermento,quod - .*;
ftum mulier abfeondit in farinafata tria, doneefermentaretur totum. zt Et ibatper cimta- 3?'
tes, 7* cafiella docens,& iterfaciens in Ierufalem. i$Ait autem Uli quiam-.D omine,fi-
cifunt,quifaluanturijffe autem dixitadillos-.n c Contendite intrare peranguam portam: c ,.7
- juiamultidicovobtf,quarentintrare,&'nonpotucrunt.z5d Cm autem intraueritpater-1^^^ .
familias, & clauferit oium, incipietis forufiare,&pulfare ofiium,dicentes : D omine}aperiio-
nobis , Cr refyondens dicet\>obi5 : c Nefcio Vos, mdefitit: 16 tuncincif>ietisdiccre:man-eUitth ^
ducauimut coram tc,& bibimns,& inplatea noris docuifli. 17 Et dicet vobts : Nefcio Vos
*ndcfins : difeedite a me omnes operarij iniquitatis. 8 Ibi eritfletus, Cr ridor dentiumvi .. $.
cm videritis Abraham,Crlfaac,crfacob,& omnes Prophetas in regno Dei, Vos autem
expelli foras. r9 Etvenient ab Oriente^ Occidente, Cr Aquilont^ Auro,Craccum-
bent in regno Dei. 30 g Et eccefuntnousfiimi, qui eruntprimi,Cr funr primi , qui cruntno-
uiimi. 31 h In ipfadicacccffcTunt quidam Pharifaorum,dicentcs illi: E xi, cr vade hinc: fJtToTf.
yuiaHerodcs vultteoccidere. 31 Etaitillis: ItCjrdiqteVulpi Uli: Eccceqciodamonia,^"'-10'
1075 COMMENT. IN L VC. } io7
Crfanitatesprfido bodie r eras, ey tenia die confummor. 3 3 Verttmtmen oportet me bo-
dijgrcraSy&feqHefltidie ambulare: cjuia non capit Prophetam peri) e extra lerufidem.
Ma.tb.ajJ4 1 Icrufalcm, lerufalemana occidts P rophctasejr lapidas eost<jui mittunmr ad termes
,7' \>olui congregarefilios tttos, tjuemadmodm auis nidttm fuum fub '& noluiii 35 Ecce
rclinjnetur Vobis domusy>eflraderta. D ico autem Vobisyquianon videbitisme, doneeve-
niat cum dteetts : Benediftus, quivenit in nomine Domini.
1
o77 CAP. XIII. DE GALIL. A PILATO. OCCISIS. 1078
. '' i religione maxime diffentientes.Narn Galilxi in tem militer peribitts.] Grxc. itti ^TtuoTtj mpcemtea*
Samaiit plo lerofolymitano adorabant, atquefacrificiafna yos^ifipcenitentiamegeriitf,omnesmiliterperibitti. Muhl ,0~
ni cultu offerebant;Samaritarji id nefas ducebanr, fuumin auores inter eos, quibufeum Chriftus loquebatiir, inter quos
re Dei di-
monte Gari2im,vt idem auftor eftlofephus, tcm- &illos, quorumfauguis cum ipfisfcrinciisfuerat fiac h c
plum habentes, vbi, vt mulicr ilia Samaritana Cha mixtus,in eodem mortis genere putant comparati Chnlloc-
nem fieri , quafi fignificct Chriftus fore, vt nifi cge- 1'
ilea. 4.. iro dixit *, adorare diccbantcponere. Itaquc Chri
bcip.-) ftum , qui*facis tw erat eunttsw lerufaient adorationis rint pnitentiam , ctiam ipforum fanguis cum eo-
Lib -- caufi, recipcrenoiuerunt iuprb , & Iolphusc ,Sa- rumdem facrificiismiiceatur ,cm Vefpafianole-
mariam mcdiam inter luda am , & Galilxam eiTe (li rofolyma capietur,quam in azymorum fello captam *
cit. Quod& ex Euangelilis queque ipfis facile col* fuifle Iofcphus crtbir. Ita Euthymius h , & Cyrillus h in Com"
dcap.4 4- ligitur. Scribit eniraloannesd, Chriftum exlud&a apud D.Thomarn ,Hugo> Lyranus, & ali\ Sed eo->
jn Galilxam cuntem per Samaiiam tranilre epor- dem modo, quodicitnunc, Omnes milher peribit,
tuifle.Quia nemo quatftionem attigit , nemo refpon- dicit paulo port' de illisagens , quos turris Siloe i Yerf
dot,mihi,quinodumftrinxi, vtcumquepotcro/ol- obrueret. Atquinoluit profect illi fignificarefu
uenduseft. turum,vtnifiagerent pnitentiam, omnes cafutur-
s. Duasobcauis mihi videtur ille , qui hoc Chri- ris opprimerentur , ficut illi decern icoclooppreffi
Car Gali- o nu nt iabat , Galilxos vocaTe eos, quinonGali- fuerant. Prxterquam qud hoc erat fibi ipil Chri-
lelli lxi,fed Samaritani erant Et quia v traque gensedio dum repugnare, volebat enim docere.illos, quorum
liCat illi,
Sama- Iudxiserat, itaque Chriftum ipfum pro eodem du- finguis cum icrificiis mixtus fuerat, non propter
... : it. cebant,autGalilxum,aut Samaritanumappellare; fuapeccata id pafTos fuifle Namfi propterlua pec-
cMiiib.if. quia quod ad odium attinet , pennde illis erat . Ac cata paffi fuiflnt, multi alij eadem fuiffent pai , qui
tf< fortafle voluit interrogando Chriftum ipfum per- nonminis pecratores, qum illi erant. Qui ergo
llH.14.70. ftringere, qui ab omnibus Galilxus elfe putabatur, modoinde colligcrst eos quibufeum loquebatur>
,(.
loua.7 ft. quaiinfinuansipiiusgentem,atqucadcoipfum efle pafluroscadem, quia meliores aliis non erant, cm
(su. S. 4I. peccatorem, cm Deus permififleteorumungui- non omnes, qui xqu erant peccatorcs, eadem paffi
nem vn cum facrificiis permilceri. Et quia Samaria fuerint.
Galilexmaiori.nobilioriquc prouincix vicina erar, Melius Bonauentura bonus iip interpres , corn- ti;
& iolcmusnon folm vlcinasvrbes, verum integras parationcm quidem inter hos, & illos fieri , fed non S. Bonauff=
ctiam prouincias vicinarum prouinciarum , prxfer- in eodem pnx genere quafi dicat, Gmnesfimilitcr iaix taiei*
tim nobiliuro nomine vocare S cut Cntabros non peribitis.ficutilli perierunt.noH morte corporis.led P^c"t10
folm , qui verc antabri funt, fed omnes ctiam cir- anima;& non te mporali,fcd aeterno fuppliao. Pro- Loquitur
cm gentes a ppellamus; & Flandros nonillostan- ba bile hoc ft; feel probabiliusetiamnum efle arbi- de morte
tm,qui verilint Flandri , fcdetiamHannones,& tror.vtnon hicumillii , quiPilatotrucidatifunt; animsr.nc
Brabantos, & omnes , qui fbillofuntclo. Potue- fed inter fc ipfi coparentur,quafi iciXytmriesfimili- ewperii.
runt ctiam Galilxi appellari,quamuis Galilxinon ter, id eftjfi mul nemine excepto ; ficut vnus, fie alius,
client, quia ludam illum Galilxum fequebantur. ficut paupcr,ita diuites peribitis.
Hos au t cm de quibus nicas loquitur, Saman taos Obiiciet aliquis abfurdum vielen pnam variari, t
fuifle, quamuis Galilxi appellcntur, cx hoc i po lo & cumdetemporaliageretur,qu*filli Pilatoocci- AbfutdurA
co intelligi poteft. Dicuntur enim in ipfis trucidati fifuerant,eodem prorfs loco , codemque contextu non cil
acrificiis, atqui Galilxinon alibi, qum in templo verborumad fempiternam pnam fubitotranfire. nim
Ierololymitano, vt diximus,facrificabant ; &ma- At fantm abeft,vt id abfurdum fit, vt in eo tota vis, r..s
nifeftumefthoc Ieroolymx non accidifle, 8c quia tota gratia confiftat orationis. Hoc enim agebat
tamquam alibi fatftum narratur ; & quia hiftoria D Chriftus, vtextemporalifhpplicio, quo affciilli
Iofephi , & Hcgefippi in monte Garizim , vbi Sa fucranr.au ditores fuos xtemi admoneret , tarn qua m
maria eft, teftatur accidifle. Acccdit , qud fi ver fi diceretjPdatus quidem corpus occidit.animas au-
fuiflent Galilxi, Pilatus cos trucidare non potuilTet, temoccidere non petuit ; nolite timerc ees , qtiiocci- Matth.to
cmnonGalilxx, fed Iudzx prxeflet , necvllam dunt cofus , Ainmam autttn non pojftmi occidere ' jcdpo- l9' K-
in Galilxos haberet poteflatem. Itaque Chriftum twsiimeiteum , qui fote & , Ccerftuferdite in 1 4"**
ipfum coram i tamquam reu m acculatum,vt Ga ebemum. Ncc cos mileros putatote, qui corporalem
lilxum efle audiuit , ad Herodera mifit , qui tetrar- il lim mortcm,qutm vos mihi narratis/ubierunticos
Lac tj-7. cha eratGalilxx*, Samaritani ver, quamuis Sa miferos exiflimtte.qui mortem animx fubituh funt;
maritani Galilxi aliquando vocarentur , tarnen quia quam vos profe fubibitis omnes, nifipexnitcn-
fub Pilati Gililxi ver non erant , fub Pilati want iuridi- tiam egeritif.
nantiurif- rlione, vt cx iifdem autoribuslofcpho, cW-lege- Nemo mihi hoc loco vim harum duarum Vocum, JJ;
diftione,
BonGali- fippocolligitur. Ita potuit Sama rtanos Pilatus occi Omties,r fimtliter \idctur obferuafle. Mihi vero per bu:s yciba
lr. dere. antithefim videtur Chriftus has duas partculas de omnes &
i . Et refyondens Jefus dixit Ulis.] Quocumqtie tan- E induftria vfurpafle, vt opponeret eos , quibufeum Cmilitcri.
Cat Chii- dem animo illi Chriftum interrogauerint,ita Chri agebat,illi$,qui Pilato fuerant occifi , quoique ipfi
osGali- ftus refponditjVt ' '
eos, qui interrogauerant , meliores miferrimosputabantfuifle:vtdocerctmaioraipfos,
lioi carfos
bicdicat. redderet, & exaliorum calamitate pnitentix illis & certiora pafluros efle , nifiagcrent pnitentiam:
mcdicinam faceret,diccns non minus ipibs, qum maioia.quia illi tempo: alia.ipii xterna:certiora,quia
eos,qui inter vidimas fuerant trucidati , peccatorcs illi non omnes , qui in eadem erant culpa.pariter pc-
cfle^iec proptere qud Deo nunc fimili fupplicio rierunt: ipfi vero pariter nemine excepto peribunt
nonarHciantur, xterna fupplicia, nifi pnitentiam Hoc eft omnes militer feribitis.
Atibune egcrint,fugituros.Beda ^QfHbwjnquitjtonipfdmoTS) 4. Sicut Hit decern ejr e?o ] Neque hoc qeaodo , aut
lofum. mm & bonos ejuoejtte c potuijfe mor beatorum martyrum quomodo accident fcimusnec enim quifquam ,aut
gloria dclart ;fed vita improba , pro qua in fecundam mor lacer, aut profanusaudor prxter Lucam narrt. Is juins' Si-
tem mitterentur , obfuit. Verum ad correctionem yiuentiumy nobis inflar eft omnium. Turrira hanc Siloe, non- locvbifuc-
vt ptflilente flagellate dttu fapientiorfieret , yel cene ad nulliauctores in ea vrbe tribus Ephraim fuifle di- rit-
'to.jj.i^.
extmplum corrigi nolentium , ideoquepeim moriturum , tali cunt, vbiolim area teflamenti fuerat1, fed cx hoc
funt m orte mtdllaii, ipibloco perfpicuum eft cam faiflc lerufalem ; &: [^1 lU
3 . No dtc obis t fed' labitis , omnes- quidem intra muros,cum dicat Chriftus, ^ U4.i. ,
079 COMMENT. IN LVC. 1080
& >pfidbitonsfuerint , (Mteromnes homines bAbitAntes in A Hifpania vlteriore videre licet ; ficut in frigidis, vtjfen,,^
lerufalem ? indicansetiameos,qui cafii turris obruti Gallia,nucesinvineisplantarifolent.Etfinonrepu-iaiud
fucrant in IcrufaJcm habitafle, & intra ipfam vrbem dio, quod Ambrofius h , Theophilus Alexandrinu,ftfqwnsn
oppreflos fuifle, vbialij dues aequc peccatores ca- .Beda, ThcophyladuSj&EuthymiustradidcnmtJ1.11"'-,
demvia prstereuntes opprimieadem ruina potue- perficumfynagogamludorurnignificatanijquodjj"^'
runt. Melius igiturfentiunt,quidicuntSiloenomen quemadmodum Hcus foliistantumabundat,itafy- * ^'
ruiflefontis, pifcina^auttorrcntis intra Icroiolymi- nagoga Tola externa cxremoniarum fpecieabunda-
tanam vrbem prope radices montis S ion fluentis, vt ret. Quod praterqum quod apte ad populares
cap..f. indicatlfaiasa, & Ioannesb Erat ergo turris iuxta condones didum eft, eoetiam eft probabilius eq '
b cap 9.7. fontem,aut piicinam , Cue torreneem,ideoquc turris fpedafle Chriftum,quod videmus alibi arefada fi A
Siloe vocabatur. fignitcaflefore,vt fynagoga etiam arefieret -Magis ' I ttCA
Futrtiis, quu & ipfi dcbitorts fuerint.] Peccatores tarnen aflentior Auguftino1, qui per ficumomnes,M1tltu
Chaldaica phfafi Chaldaica, qua peccatores >* chetebim, homines fignificari puut. lSer.jdc
phrafi pec- bteres vocant. Eodem modo hsecfent-cntia , quo Namfynagoga vinea potius, qum ficusetat. Ego 7- Doa
cantar de" *"" intelligenda,edemenimpertmetj,ytdo- tephiitAuiyineAm , yintAm de Agyftotranfitdi-
bitoies. C" ceat Chrilus non deber eos fecuros efle, propterea i , vineam Ecelefiam efle , deminum vero; vine* ^
qud eo caf non perierint, quafi ide nonfuerint Deum manifcftum eft. Colonus quisfit quaeritun domiau*
peccatores. Perituros enimuer peius, nifi egerint Thcophyladus, & Euthymius Chriftum eue pu- de* Dm.
pnitentiam. Illi vnius tantm cafus mentionem tant. At He potius ipfe dominus erat, qui veniebar, e"*-7)>.
Quomodo fecerant,qui Galileis quafi hominibus peccatoribut vtfruduminficurequireret, vt ait Ambrofius-Alij [
oppxcifi contigiet;Chriftus aliud etiamillis non iam remo- Apoftolos, vt Chryfoftomus, aut quifquis audor fi7t *
turti siloe turn, fed domefticum proponit exemplum. Quo eft", & Beda0. Atde re iam pretrita loquebatur, Urem 2 4
peccztores uonGalilaji, qui peccatores, fed Ieroiolymitani ci- antequam Apoftoli vmeam colre cpiflenf. Ea-nHom:,
pnasluc- qU1 anii habebantur, qualesfilliipfi, cum demrationcnonconuenit, quod Ambrofius ait - W.M"-
'- quibusloqiiebatur,efleputabant,occififuerant,& lonum fingulariterfuiiTePetrum/uperquemEccle-010 on'
occifiquidem non ab hominibus , ficut illiPilato, fia fundata cft;quodncque cum eo quod paulo antfe
quorum mors magis Pilati crudelitati,qum diuinse dixcrat, bene cohiret , arborem fuifle fynagogam,
vltioni tribu poterat , fed ab ipb quodammod non enim fynagoga: , fed Eccleiae Euangelicac Pe-
Deo fubito & inopinato turris cafu,vt non nifi diui- trUs fundamentum fuit.Placet mihiquod ait Augu-
r na id prouidentia peccata vindicante factum videri ftinus p,omnes fandos colonos efle, qui Dominum p ta.ji.ii
poflet. Et tarnen illi ipfi non magis , qum carteri It- pro peccatoribut rogent. rb.Dom,
rofolymitani ciues peccatores erant* j Sed probabilius c fignificari omnes, qui vinea:*"1"111
eYerCj.' 5. din yobis.] Videfupr.V Domini Sabaoth,fiueolimfynagog3e,fiue nunc Ec- Luca
6. Dicebattmtcmbancmilimdinm.] Grztcymvtb clefix curam gerunt. Horum enim officium eft h - 0-, ,_
dea il i itVn^^^i banCfuboUm, vt fuprd. Parabola cum colre,circa illamfodrre,&ftercusadhibere,idn Gun
it. ' ver faciliseft,nec longa indiget explicatione. Illud eft omnem darcoperam vtfrudumferat. Horum emn \i
Qaomodo mrito quaeri poteft, vnde pendet pars magna fen- eft Dominum rogare, vt altertimetiarn annum pa-EccleC/
hxe para- tentia:, quorfum fam Chriftus hoc loco propofue- ticntcrexpeder.ld ficiebat Mofescum dicebatwAtf""m s'"
Vd'entibus r'1 ncc cn'm v^etur **at" cum antecedentibus - ditnittc eis , finenfiteis, dele me delinm, Eiod.;i.
cohaueat hsrere. Sed fi parabola: finemconfidcrcmus,ha:ret iuemfcrtpfifli^. Amat fum quifque opus &griusjlt
aptiflm. Dixerat , nifi agerent fcdulo peeniten- colonus fert arborem non fuam exfeindi , qum do-
tiam,eos omnes perituros. Doccthac parabola,quo- minus ipfe cuius eft, quia circa illam laborauit,&
modperiturifint,nimirum,vtficus,quxfrucl:uni, non vult,i fi eri poteft, operam fuam perder. Qu?
quantumuis expeftata, quamuis diligenter culta, exemplo difeere ijdebent, qui Ecclefiascuramha-
Quibusin non fert, tandem exfeinditur. Tribus ergo in rebus bcnt, non dvbercieadiuftitiEfeucritatemifedad
rebus fi mi- fmjlitudo cernitur. Primim quod ficut ficusilla benigniutem .atque patientiam Dominum prouo-
Jitado con- fruftumn0nferebat;ita ipfi bona opera non facie- care. Gaudet Cliriflus fe fuis miniftris dementia
\ g bant,que.frucbsvocanturdignipnitentia?,fupr'. quodammod fuperari.
Matth' }.'. Deinde quod quemadmodiim dominus ille vinea 7. Ecceanrtitresi'mt.] Quod tres annos dixerit , ni- 1
plures patienter annos expekauit, dum ficus magis hilfortafle aliud cause fuit, qum quod foleat ficus J^Jj^
ac magis culta , & adhibito ftercore adiuta fruftum primoanno , quo plantata eft , fkp fruftumferre/i ^ cfiitm''-
ferret: ita Deu s illos patienter expeftat , donec non prime,{ltem fccundo.fi non fecundo,vt tardif- tio
emendentur, donec agant pnitentiam. Hmirdi fim,tertio: fi tertio non frrat, numquam Iatura vi-
Dtminus promijfioncm fuam, fed fAttenter *git propter yts, deatur.Signihcatur ergo dominum ilium vineat tarn
nolens alicjuosperire , jed omnes'ad panitentidm reuerti f, & diu expeftuiiTe, vt ficus illa frueturn ferret , quam-
f1.tetrt.9- , vt faceret vuas, &fecit Ubrnfc<u$. Poftre- diu in arbore eius generis expectandum videbatur.
S U'--x-4 mo qud quemadmodum dominus ille vineac,poft- Si enimt>x,aut oliua fuiflet,plures,qum tres anuos
qum expectaffetdiu ,necficusfruumferret,fuc- expedareoportebat. Indicatigitur DeumVniucu-
ddi tandem eamiufit, &in ignem mitti ,(id enim -, iufquearborisnaturam, ideftjCuiufquehominisin-
lict non exprimatur , fidum efle intelligendum genium , ac mores cognitos habere, recleqaefcirc,
eft,) fie Deusillospofidiuturnam paoentiam,atque quamdiu vnuiquifque expeebndus fit.frudumvt
expedationem , fi peenitentia: frudus nonfecerinr, ferat. Sunt qui non nifi infenedutelpiant,reliquo 001^
damnaturus fit , & in fempiternum ignem miflurus. aetatis tempore infani efle videantur , fimilespalmis, Jj^
funt propria:, cVneccfTaria: parabola: partes, in qux^umnouellxfunt^ihilnifilpinasferuntrcum"^,^,
quibusfententiatotaconfiftit Caetcra.vtopinor.or- fenefcere incipiunt, dulcifllmos proferunt frudus-
naroenta funt , & non neceflarib ad fententiam ac- Sunt qui in pueritia fenes, in inedute pueri fint , fi-
17 commodanda. milcsficui, qux ,quosfrudus primis annisnonfert,
Cur in ficu Q^aiceft illud quod in ficu potius quam in alia numquam fert. Ideo Deus alios maiore, alios mino-
uaii* a!?* arbrc parabolam Chriftus propofuerit. Quod non re expedat fempore.Hocarbitror efle literale. * \t
bore data alia fortafTe fecit caufa , qum quod in calidis regio- Illa allegorica , quae multis affcruntur, Ticsm- ^^
fit parabo nibusyqualisludaca eratvbi ficus facile prou eniunt, nos tres elfe leges, naturales fub Abraham : criptaminhaepW
la. nulla arbor frcquentior fit in vincis, vt in Italia,& in fub Moic:Euangelicam fub Chrifto,vt interpretan- boU.
tur
io8i CAP. XIII. DE PAR AB. FICVLN. INFRVCT. ibSSL
"? iUr AmbroCus "& Gregorius b, & Theophylaftus. A ftum , & diligcntiam boni coloni , qui non libenter
Eaikii. Atquisquartus erat annus.quo expeftare adhuc ro plantas exfcindit,non libcnter perdit : & qud fru-
gatur domin9?nec enim quam erit Iex.Aut tres lu dum ficus non tuleritjCulpam in fe potis,qum in
deorum gubernationes fub iudicibus,fub Regibus, illam coniicit,quod fortaiTe ante non benecoluerit,
fub Ptihcibus^vtait Euthymius. Aut tres hominis polliceturfein pofterum culturum diligentius.Vn
xtates.puerilcm, virilem , & fenectutem , vt Thco- denique faltem ann domino impetrat , quo foli
cQue.ft.70. phylaftus,& Athanafius e. Longius etiam videtur
circ terra, conieftquead radicem ftercora appa-
abcTc, quod Auguftmus dicit ter fenos annos ciTe reat,vtrum ipfius arboris vitio,an coloni neggeti*
decern & ofto, poft quos mulier illa , de qua ftatim faftum fuerit,vt fruftum ant non tulerit.Idemfa-
VerCrt. agiturd,curatafuerat. cere boni Ecclefixpaftoresdebent. ? 2r
it. Quid autem fit, dominum venire ,vt in ficu fru- Quoddicnvjque dum fodtam circa earn , & mtttam Ecckfir:
Quid (it do ftumCju5erat,docet Bafilius ^dementia, inquit.D
flercora, nihil aliud fignihearc arbitror, quam vfque ,
vTftu- "t* homines peculiare hoceft , non dim , autfilenter ingerit dumomnem illiculturamadhibeam, itavt nihil i Quid fufo-
qux- iJM <f/fi communicatumes pradicit afore, reliquum fit.quod Uli facer poflimusj tue fuccidl, dc7e '
-- fer hoc " <f petmtentum , V/ f^/mt cm ver dicere potucroWr/3 Wyfo* debtdfatt- 5>* ftcp
re vine* mea,Cr nonfeci ei ? 1 taque non eft fubtilitcr in- iv
1 im /f 1 intultt pemetem, fed fmulo fuo ex quirdum,quid fofia,quid ftercus fignificent.Nihil 1 iii.5.4:
& / 4 Jupphcandum pro popult peccdtts panas - enim aliud dicere colonus voluit , qum fe omne
g Exoi. )i. nunciabat dicens g : / dimitte me , & delebo populum remedium adhibiturum, quo ciufmodi arbores iu- Remedium
16. l. une. Simile quiddam in Euangelio edocli fumus ficu uarifolt.Id duplex eft^lterumjVthyemeadradi-
fumptafarabola. Itaque putat Bafilius nihil aliud elTe arboris fofla fiat,in quam aqua colligatur, quo adhibnutS '
venire Dominum adquaerendum fruftum in ficu, plus humoris radices trahant contra veri) in sftate .nU
qum earn admonere.vt frudura fcrat,illiquc com- terra ad radices ageretur,neeasSolis ardor exficcet '
minari fore, vt fi fruftum non ferat, excidatur. Ca- Alterum , vt per hyemem ftercus ad radices circ-
term illud n bene conuenit, quod antequm do- ponatur,quod & pinguedinem,& calore ad dat. Iu-
minus colono dicerct,vtficum exfeinderet, ternis uat hocmaximeficus.arbores natura fu frigidiifi-
iam annis venerat , vt in ea fruftum quxrerct , nec mas Si quit tam fubtiliorcminterpretationem Be
inuenerat. Imm proptere illi excidium commina- da; fequi volet nihil prohibet : Vfque dum fodm , in
tus eft , quia cm per tres iam ad illam veniflet an qu it, ilUm'-id es~i,rddicem infru&ucft mentis ligone bit
nos, vt fruftum quarreret.non inuenuTet Non ergo C .& yidel.cetprcffunrum, & kor-
vemre eft moncre.aut comma ri: ter um Dommus roYtm cUmmoms ineunens. Omnis quippefojin
venit,& femel tantiim cminatus eft. Venire igitur imo eft. Et nimirum increpatio^dum mentemfibidemonftr*tt
eft.Deum oculos ad vnumquemque conuertere.vt bumilut. Et miiUm ftercora , id eft , malorum, eputfecit ~
videat.ecquem fru hi beat , Sc colligat, nec enim ad reducAm& compuniHonis gratiam,
moueturloco. tjtufi de put recline ercoris exfufcitem. Ad eundem
it, Succideergoillam.) Loquitur accommodate ad pa- dum Theophylaus exponit. xl
Qoid fit^- rabolam,in qua verfatur; non ad rem per parabola 9. Si qiddem feceritifruium , fin autem , in futurum Oratio hk
cum fucci; fignificatam.Ncc enim Deus per miniftros fuos,fed fuccides eam.~]ln priore mem bro apofiopefis eft,abru- brupt
" ' c' per fc ipfum homines dnat , quod eft ileum fucci pta oratio, imperfc'quefententia. Siquidemfecerit a^ ctuf:
dere. Nifi dicamus etiam hoc fenfu per miniftros /r#,intclligendum eft,bene erit.aut no opus erit
damnare, quia illi ligantfuperterramfunt ligota & cam fuccidere, vt Euthymius admonuit:/ autemim-
bMatth.i* incalo h, quod cdi verum eft, tamen non videtureo D tlligendum etiam eft^ucium non fecerit^fimmin
& il.il Chnftus fpedare voluTe, cm non de ea condem- MW)qUafi dicat, ad fucciddum cam fatis eft
nationef,qua:inhacvita:feddeiUavltima,quae m temporis. Suntquimyfteriumeffeputent.qubdin
altera viufit,agere videatur. Ad parabolam autem priore parte colonus non dicat, quid faciendum fit
accommodate loquitur, quia non folent domiai vi- fi frudum fecerit,quafi iudici domino relinquere
nearum ipfi per fe, fed per fuos colonos inutiles ar volucrit,an fit illi mutanda fententia,rt ait Chryfo- ,
bores exfeindere. ftomus,aut quifquis ille eft audor ra. n '*
Vt ejuidetiam & tetram occupt?: ) Gr. tv* ii i^vivyr lo. Erat autem docens infynagoga eorum fabb*tis.~\ id *
Feos natu- >jquorfum etUm tcriAminfruBifcrAm redditiSoleni eftjfolebat doceri in fynagoga eorum fingulis die-
^ualir. arbores prarfcrtimmagnae.&fucculentafjqualis eft b9 fabbati. Hanc vim habent ilia duo verba , erat do -
ficus, omn circa terr humorem exugere, & quic- cens,Sc, fabbatis , Cur in fynagoga, if cur iabbatis, ncap.Mt;
quidpropceftfoli aliorum feminum fterile face- apud M arc expofuimus . Eorum autem obferua-
re.Hoc eft ^afuv, infrugiferam &fterilemreddere. Ita- tionem qui putant no m en fabbati, cii plural i poni-
qj ea ficus non folmfrudum non ferebat;fed etiam tur numero, totam hebdomadam fignificare,apud ocap.i.
efHciebat,ne alia femina rudum ferrt.maxim vi- Matthaeum o refutauimus, quin potius hoc loco di-
tes.qux circm erant.quibus non folm neceTari, ^ ftnbutionem pluralis numerus ignificat Hebreo-
fubtrahebat fuccum,fed vmbra etiam ipfa nocebat rum idiomate , qui dicunt,1p33 npaa babckjtrbabo-
qua; omnibus fere rebus noxia elTe creditur. Hanc kjer, in matutitiis, in matutinis, id eft ,fingulis diebusmanet
vim habet partcula illa,% quafi dicat, quorfum c Quemadmodum intelligendum illud ein matutinis pfaj -
relinquamust cmnmodofruftum nullum fera t, melitabor in if, *p. Vtrumque hoc loco Euange- ' 3
fed etiam, quod peius eft, tcrram exugat,& exhau- lifta cfulto cxprefit.Synagogam quidem, vt indi-
riat , impediatque, quo minus vites , & alix plants caret fequs miraculum coram omni populo in fy-
ferre fruftumfuum poifint/ nagogam congregato faftum fuTe;fabbacum vero
Terram in Ecclefiaoccupant,qui no folm fru vt caufam fignificaret,curArchifynagogUsmurmU; VaCt^'
Terra oeen ipfi bonorum operum nonferunt, verrri alios etil raueritq.
parc in - quo mins fert,fuo impediunt cxcmpl n,immidcrw Hoc loco n legitur^paaMKr.fed^runK
c!efia qui cs Chrit ,quorum fines interitut , quorum Deus venter eft letfchmuroth icktgeach in euftodiis feu vigiliis meditabof
cantor, ? gloria in confufione ipforum , qui terrenafapiunt , vt ait in te, quod idem tarnen ell, matutinis .1 i tame id omni-
i PhiLj . i8- Paulus i,& alibi KiMala besliXyyentres pigri. no el quodlegitur .^..^ N1pb^*V-
if. 8. Domine dimitte illam (f hoc anno yfque dum fo- x^MrfoiAitKfr.efoKrr.collegcrfuilludinraaneinmane.No
-Tit.i.it. diam circa illam, Si mittamemra. ) Exprimit afte- Iter', Colligebant autmane ngulipro fingulismatutinis.
i. Et ecce mulier , tu4 haltbat fyiritum infirmitatit
COMMENT. IN LVC. 1084
armes decern & o&o. ] Gr. i^lfvyiwnr , & ecce mulier A manu Chrifti,qua creatus,quia in infernum detur-
v*r,id cft,aderar,aut affuit,venit ad Chriftum,vt cu- batus fuerat. Debcnt hoc ipfiim populi doftores
rareturaddufta eft. imitarijVtnon verbis tant m, fed etiam manibus,id
0*1* fir Cumfpirituminfirmitatishabuiiredicitjindicat eft exemplo horn ines curent.
Spiritus n. morbum ilium non ex folis naturalibuscaufis natu 13. Etconfemcrc&aeJr^&glorificabM Detm.] Duo
tumi taris, fuiffe.fed daemone induftum', vt tacite caufamii- ftudios exprcfit Euangcliita. Alterum,qud con-
gnificaret , cur medici eum curare non potuiffent. feftim,id eftjfimul atqueChriftus earn tetigit,erefta
a Verf. i Quod,vtThcophyIaftusadnotauit,pofteaChri- fuerit,id eftjomnino fanata, cm totus eius morbus
1 ' " ftu s confirmt : Hanc autem fdiam * , quam - fuerit,quod fefe erigerenonpoffet:vt fignificaret , l,j
gauit Satans , ecce decern & oHo amis , non oportaitfilui ipfum taftum manus Chrifti caufam fuiffe curatio- unn
T., v. iL- 1 .-in ult "'
r . vinculo io diefabbati ? ntelligimusexhoc loco cor- nis.AIterum quod curata Deu glonhcauerit, id eit, ecpublie.
motbiC P"s ctiam mor|30S a demonibus immitti,qui- non fuerit ngrata.E etiam hoc pertinet,vt doceat
dxmoni- businafflgendi'shominibus,miniftris vtitur Deus. ver perfefteque fanatam fuiffe, quandoquidem
basimmifsi Illuftre explum eft Iob,& pro mnibus integro in propter reftitutam fibi fanitatem,public in ipfa fy
facris literis libro celebratum: idem nonnullis locis nagoga Deo gratias egerityvt appareat non obfcu-]
indicat Dauid, lmmiiones, inquit , fer angeles malos rum.fed illuftre, Scmultisvidcnubusteftibuscon-
b. Nam&tcmpeftatesaris,& morbos corporis, firmatum fuiffe miraculum.
(* 77 4< & omnia> qUaE hominibus Deomittuntur,calami- 1 4. Rcfyondcns autem archifynagogus^ Exorfus loqui,
tatum genera comprehendit ; & fagina volante in Vt exHebraeorumidiomatemultis iam locis decla-
99 6 dit,abincurfu, & damonio meridiano , vbi genus etiam rauimus. Non enim ad ea,qui Chriftus dixerat,re-
peftilentis morbi fignificatur,quia daemonibus eftu fpondebat,fed c turba loquebamr. Archifynago
Solisinducitur. gus autem erar, quia fynagogx prseeraj,vt alibi etil
- Simile eft,quod apud Euangeliftas nonnullos ho- docuimus o. j^ir
ridianus ge mines non natura,fed dmonibus furdos,ac mu Indignans quia fabbato curajfetlefut. ] Aut ver indi- J( t^
as petil- tos facaos legimus d. In numero decern & ofto an- gnans,aut limulans fe indigne ferre qud Chriftus A.ii.tj
Dxnon e' norum Auguftinus aliquid myfterij elTe putat. fuo,Pharifa;orumqueiudicioviolaffetfabbatum,vt
itmnifs^He Idmque putat Ambrofiusf,& Theophilus Antio- fe diligtem legis obferuator effeoftendcrct.Om-
deber chenus g,& Beda , & Theophylaftus; decern enira nis enim Pharifaeorum fanftitas in opinione erat;
uu.p.tf. effe legis prtEcepta,& ofto beatitudines-Euangelij. ^ non iam effe,qum videri volebant fanfti.
e Ser. jt. de Exiftimant ctiam Ambrofius , &j Cyrillus apud D. Non eft aufu s Archifynagogus Chrift reprehe-
verb.Do- Thomam,& Bedab,ide diuinitus accdiffe,vtpoft dere.rimens,opinor,ncab ipfo viciffim afperis re- ,Cur *^"
dm Luc & 1 ftcr'hs ficus mulier infirmo , & incuruo prehcnueretur.Ignorare enim nonj>oterat,quomo- lim m
jb de" corpore craretur, vtreipfa Chriftus dcclararet do alios aliqudoPharifxoscoarguiffet:fed fefe ad nonargut-
Tumt.c.4. quid ficus illa fignificaffet. turbam quafi fubieftam fibi conuertit,& quafi fuo cit.
f In Gm. " tt.QuHmcin videret Iefu4,vocamt eamadfe. ] Dupli- fungens officio earn docet,vtinon fabbato, led aliis
eLi.j. Alf eis fuit beneficii,atqueliberalitans,qud nfolim diebusad quatrendam curationem veniant. Sequi-
h In Crri jranaui^fed eiiam inuitauitad fanitatem. dem non aegrferre.qud Chrifto fanitatem que*
Vix quemquam folebat Chriftus non rogatuscu- rant, non inuidereillis collatum ab eo beneficium,
He muie- rare' ^3nc mulierem non folm non rogatus fanat, fed ttm pro ratione officii fui curam haberereli- I(tl<roe
ic Chriltus Ted ipfe earn quodammod , vt fanari velit, rogat. gionis,vt obfcruetur fabbatum. Expreff cft imago uidifptcie
n rogatus Qjod non fine fumma ratione faftum fuiiTe cre- inuidia fpecie religionis fimulatsc religioms
auat. dendum eft, feiebat quid ob curat in fabbato mu- D 1 J . Hjlfondens autem ad illam Dominus dixit. ~] A rchi- "mulai*
lierem Archifynagogus murmuraturus effet,vole- fynagogus non erat locutus cum Chrifto, fed cum e,PfC
batque ex eius murmura tione occafionem fumere, populo; tarnen quia ita cum populo locutus fuerat,
Pharifieorum fuperftitionem in feruando fabbato vt obliqu fa c"t Chrifti,qud fabbato curaffet,re-
reprchendendi.Idcm eum eodem confilio cum eo, prehcnderetjChriftuseiusfimuIatam malitiam de-
qtri manum aridam habebat, in alia fynagoga fecif- tcgensilli refpdit;atqueita refpondir,vt & Archi
xtatth 1 V legimus i. Quod in hac muere fecit, id quoti- fynagogus, & omnesalii eius aduerfarii erubefee- p Verf. 17.
l0 ' ' die in nobis facit ; nos degrauatos peccatis > & rentf,populusvero abeodcf-*nfuslaetaretur.
Mrest, deoinclinatos ad terram , vt in caelum fufeipere fyfocrt4.]Proptere voat hypocritas , quod cm HyJ;{*
Luc..* fionvaJeamus,ideft,adeo deditos terrenis rebus id inuidia facerenr,reIigionis ftudio fefacerefimu- CUrdktat
vtcceleftium non recordemmur, Chriftus ad fevo- labant, Aliter Beda:7teriby inquit , hypocritarum,ide,
k Mattb.ii. cat,& ad fanitatem, ac pcenitentiam inuitatk, Penitc mulatorum nomine notattquos, cm magiriflelAum yide^
*. adme mnes,qiaboutis ,& ontrati eis , & ego rtficiam ti apparerentJ)omimsfanationem,fe cous curafofonere non
vos. puderet.
"Midier dimiffa es allinrmitate tua. ] Dimitteris , H- Vnufquifque yerm fabbato von foluit louem fuum,
beraris,curaris.Tuncenimdimittebat:tunceamcu- E autanum.] Aptiffimarefponfio,in qua fingula ver
rabat.c haec verba dicebat;& hisipfis verbis cura- ba emphafim habent. Primm qud dicit,ynufqmf'
\cAy,7.a..1i hft. Sicut dixit mulieri illipcccatrici , fiar-nt, re- que yerm, proprio ipforum exemplo redarguir,&
miffa[mit , id eft , nunc remittuntur tibi feccata. Simui exemple quidem non fingulari vnius , aut alteriui
enim & ha?c dixiffe Chrift, & manus illi impofuif- eorum, fed communi omnium vnufquifque, inquit,
f e credend eft,quamuis Euangelifta,quia vtrumq; yerm.
fimul dice re non poterat,hoc prius , illud pofterius Deindequd \.^^( duo- raf(
dixerir.Reft CyriHus.&Eurhymiusadnotartt- businertiffrriisanimalibus rili Abraham opponens. &afinne<
Chriftust- quamhominem manus impofuiTe,tamquamDeum Bouem,&afinum potiflmmnominauit: & quia
quhomo verbis imperaffe,vt curaretur. Cur autem ndnullos duo funt animalia maxim domeftica , quxque ad
manus iir-^nanuu inpofitionecurauefit, apud Matthaeumm, praefepe ligari foIenr,& quia minima; indigent cure.
pofuir.tatt.- & Marcum ,ex cod rillo docuimus;voluit de- Minus enim mirura fuiffet equura foluere, & aqua-
quam Dcus ciarare fuam carnem efie viuificam, quia coniunftl tum dueere qum afinum,&bouem,quia equus no-
""raui't"1" fibi habebat diuinitat. Obiecit ergo Diabolo sua bilius eft animal , maiormque requirit curam. Vo-
meap.j.}. carncm:Diabolusmorbuminduxerat,Chrifticaro luirergofignificaremagis eos ea animalia curare,
ecp.7 }} curauit. bxiit Diabolusmuliere^ionpotuitferre quibus minima cura opus- eft, qum homines: pro-
8? CAP.XIII. DE MVLIERE CYRVA CVRATA: 1068
pterquos n folmbos&afinus,fed omnia omni- A res,}quivenerantexomnicaftelloGaliU,&lud*A,<irle~ .
Pill I I noanimaliafatafunt.a. Omrna ,'inqmt fubiecififub rp/fi.]NuIlum'ergocaftcllumerat,'vbinon cfcnt
pedibus eius , outs , & boues vniuerfas , infuper & fetor* Pharifei.D-quidem Auguftinus vno in Joco m in le- m l-1 e-cot^
w/>,contraomnin,qu4nDcusfaceret,dequoait rufalcm hoc putat elfe fa&um, fed alibi o videtur '"J-?"'*^
i.cor.^j ). Piu\us*Nm>qtiidde bobusCura Deo.anpropter nos fentire accidiTe in Galila. , 0^'
vtiquehocdicii* Exi,& vade binc/ptia fferodes vjdt te occidere. ] Quo C3p _'f>
Ambrofius,& Beda,quarebouem,&afinumno- animo hoc Pharifidixerint,Euangelifta non indi- j7.
Aii'utio minauerit.aliam rationem afFert, vt tacite bouem, cat:fedomnesauftoresputant,non vt cius falnti cieoauim
enrboue &afinum omnium animalium ftupidiffima oppone- cfulerent,fed vt fe potis oum ablegarent, id il- vfj?"
ilioam di- ret Pharifris , fapicntiorque illis eile fignificaret, lidixiffe. Cyrillusapud D.Thomam,Th.eophyla~ *jer^
BDC' qiuli propheticam illis fenrentiam obiieiens , Cogno- ras,& Euthymius o.Quod vt facile credam', inge- 0 tu )5'.
nif bos pcffljforemfuum ,& afinusprafepe dominifui,ljracl nium ipfum.morefquePharificor periuadent,Ne-
. i j. me <1 (ognouk , r fopulus meus von intcllexu b. mo enira ignort , qum iniquo , & infenfo in Chri-
Prasterca qud ait ,f*lu aptafepio , & durit adaguare, ftum animo fucrint,e periores , qud beneuoltiaE
quod multo maioris operas,atque laboris eft.qum caui,vt Thcophyla<ftusait,& quafi falutis cius cu-
impotismanibus dicere, Dimiffaes abinfimitate tua, ram haberent,fe dicere fingebant,rerque id qui- ^
dam probant,exeo quod idem Lucasdicit p,Hero- ' C"^'1 ' "'
quod folm fecera t Chrift'.Ad h<jc,quod fequitur,
Hancautemfiliam .' enim mulierem nomi dem longo tempore cupiuiTeChriftumaudire , &
ne generis appcllauit,fed vocauit filia Abraha?,qu niraculum eiusaliquod videre, & ex eo,qudcra
magis antithefis elucerct. cum enim mulieris cuiuf- ad fe Pilatus vinum mii]lTcr,impuncm remifit.Ita-
cumque maior vtique,qum bouis, & afini habeda que probabile no eft,quod alii dict,Pharifeos fub-
cura erat,tum multo maior eius,que filia effetAbra- miflos ab Herode fuiuV, vt id Chrifto denuntiart,
hx,id cftsquac,cm ad populum Dci pertincrct,fub idcque Chrifto ad Herodem remiflos , vt fu illi
diaboli tyrannide velut captiua tenebatur. refpfum redderent.Credibile etiam eft,falfum eos
Deniquequod addit , Quam alligauit Satans cece rumorem dillipaiTe.Herodem infidiari Chrifto,nec
3*.
ca dixit decern & ocio arm. SienimnonSatana ,fed caufis enim apud Eugcliftas legimus L hi ilium vmquam
^uim Iii- naturalibus ligata fuiffetjvideri poterat non efle die ab Hcrode quxfitumad mortem.
jaunJata- fabbaufoluenda,cm autem Satana,id eft, corn Triplex ergo malitia in illis erat, & quod mda- Trj
us. muni borte generis humani ligata cffet.qeocumque ^ cium conflabt,& qud Chnftum,vtmdcdifcede-
tempore ab eius manibus erat eripienda,maximeq; ret volebant deterrere, & qud fidgebt fe illi velle phaufis,
die fabbatijquod ideirco inftitut erat, vt homines confulere.Spcciem mendacio pra>bebar,qUod idem
Satanaliber*rentur.Vimetiahabet,quod tempus Herodesloannem Chriftiamicum, atque pracon
quo ligata fuerat,expreiTit, tea a decern & ocl* anms', occidiffet. Fingebant fe rimerc, ne ab eod Herode
nam Sc hoc tcmpus tcmpori illi opponitquo bos & Chrift9occideretur,quod maxime cupiebt.Quod
afinus ligatus e(Tc folet , dimidio nimirum die , quo ipfu m judicium eft, eos etiam mendaciumillud c-
Temporejfoluitur,&aquatiiducitur,quafidicat,vos pofuiffftSi enim ver eTe,quod dieebant,credidif-
bouem &afinum,cm per medium tantm diem fi f'ent, Herod infidias Chrifto parare, non monuif-
ne potu ligatus fuit,fabbatooluitis,cVaquatum du- fent,vtindedifcederer,fed vtibi potiusmaneret.vt
citis , & hanc filiara Abraha, qua non per medium occideretur. Magis enim mori eum, qua difeedere
Tiiis loc diem.fed perannosiam decern & ofto ligata fuit cupiebant, ac ideirco difeedere volebant eum.quia
HMctra foluinvultis?Refutauit Irenzus ex hoc loco Va- non fperabantfore.vtpolTctoccidi.Rlitterein exi- .
hzteticot. lentinjianorumogdoadesc,alibi ver* doect Chri- jj liumconantur.qu occidere non poflunt. Exprefs Smilcsh^
cLi.i.c.40 ftum die fabbati curando fecundum legem fecifle. eft in Pharifaeis hsreticrum ingenium.Cm ad ali- XCtici.
Lib.4.cif Qjjj feqUunturd,in Mattho e explicauimus.
qua docendi caufa venimus vrbem ,ipfi ha?retici fe
d'v|- ad jt. Iw)ip/xf.]Lucasquod fequitur eodem die fa- Catholicosj & nobis amicos alfimulantes confilium
TcrCjt. um dicit,quo fuperiora, fed incert ad quas fupe- dant, vt indc diieedamus, in magno nos hjereticor
.7.13. riora rcfertur,omnia enim.quaefuprnarrauit, eo- nobis inidiantium periculo verfari.
dem dieaccidiaenecefle neft, & eft fortaTepro- 3. Et ait Ulis, he, & dicite vulpiilli.] Admirabilis
Vbt lec & hak"'115 diuerfoaccidiTetpore, cmca Matthus interpretatio Cyrilli,quDiuus,Thomas refert, nec
QsJo ii diuerfisfcribatlocis.Reincertaequeftad proxi- enim cum nunc Cyrililibrum habemus, & The- q com2
fint. ma refcrrcjqua; fuprf& dehieeps difta st.Magn phylati,&Euthymijq,ChriftumnHerodcm,fcd buiu loci.
fVetf. 4. huiusrei argumentum c^qudjVt paulo poil pro il!um,qui hoc dixerat,vulpem appellafse.Nec enim
baran fumusjhoc in Galilea ctigcrit,illa vero om- dubium eft,quin HerodemChriftusintelligi volue- r ^
g toC 14. nia j quae ab eo loco g Lucas commemorauit,in Ga- rit,vt Ambrofius1 exponit Vulpem autem Hpro- *t ^j*
icap.j & 7 laca etiam contingiTe, ex Matthso manifel eft, dem appellat, vt Beda ait,propterfraudes eins, ac dolos g ;
si S. Namintioi dixit Chriftum,vtmultitudinem fuge- tjttodflcnumfraudis fit animal , <T in f femper latere
"Pf- rcr,in montem feceifiiTe, ibique ccionem habuiie E dederans ,odore etiam tetroputens ,& mmquam rcBis iti-
tup.j.*.& jjjam> qUam tribus illis capitibus * enal rauit,qam neribns ,fedtortuosanfraElibus current. Qux cnela bx
in monte Galila*a;habitamfuiflencmodubitat. Et micis , quorum ri'erodes typum tenet Congruunt qui chri- Herodes
principio oftaui capitis feribit de monte defcdiiTe occidere, id ebumilitatcntfidei Chrtian* credentibus hzrct,co-
J . ,. J J J rum typus.
Eod ergo die,vel quo fuperiora dixit, vel quo de- tnperemohumur. }9
fcendit,quod id eft,hocquodnc feribit, indicat Mir cur Chri^s de Herode abfente ita refp- Cur chriilus
accidifle. Contigiffe'autem hoc in G.ililxa ex eo fa- derir,vt vulpem fine vIlo,vtvideretur,c6modo,ma- Heiodcm
tis apparet,quod Pharifari metum Chrifto Herodis gno,verfortafsepenculo,vox:auerit. Poterat enim vulpem vo-
ea voxadHerodcm delata hominirritarc.vt quod cauetlt'
iniiciunt,qui non niii in Galilxa dominabatur. Nam
qud quidam argumentanturverofimile non elfe antefortaffis non cogitaucrat, Chriftum interficere
. PharifEosperfuafuros fuife Chrifto, vt Galilea in conaretur.Voluit opinor, Chriftus oftdere phari-
ririfritimu IudaEndemigrarct,vidturit3 loqui,quail exifti- faeis terrorem fibi Herodis obiicientib',fe ab eo mi
<ui laxi ment n nifi in ludia Pharifreos fuiffccm dubium nime timere , nec propter ill minus fe liber locu -
mu nonit.vbicumquc Iudi ert fuifle PharifTOS.om- tum eise, quod ftatim re ipfa docet,vulpem appel-
1 5.7- nia enim cafca re occupabat.Idq'difcrt dicit lans eum,quem fibi illi ad terrorem tamqu leonem
Lucas \.Tjerant,inquit,'Pbarij.iifedentfs, & legis dotfo- obiieiebant. Ad eamdcm libertatem,&:iiurcpidan|
Zz ij
io87 COMMENT. IN LVC. ioSS
animimagnitudinempertinet,qudnalios,fediI- A Tempora autem prafentia pro futuris accipienda
los ipfos,qui fedeterrereconabantur,Herodiren- funt.
tiare iubet,& quod ait,Jff,<//oVf1emphatica cnimvcr 53. Verumtamen oportet me hodie , & eras , &feeueai
ba funt. , die ambulare.] Idem Auguftinus, & Beda in iis locis,
Ecce eiicio damonia Cjrfanitates prfido hodie &cras, quosfuperiore verfu notauimus, exiftimant, atnbu-
aLib.i.de & tertia die confummor ] D. Auguftinus a, & Bedab, lare hoc loco idem effejquodireinlerufalenbquia
conf EuSg. myftic omnia intelligenda eTepurant, quai ftatim fequitur,quafi caufareddatur,cur ambulare,
id eft.in Ierufalem ire debear. Quia noncapitVropbe- Ambu!are
& il* cone' Chriftusnondeiis, quos dsmonibus, & abaliis
lui ca 8 ' morbisHberabat.feddecorporefuomyfticolocu- tarn perire extra letujalem. Eodemque modo Theo- wio "
b In Cm. t? t,ejuod,M D.Paulus c,efl Ecclefia,\x\ qua primo die phyladus videtur intellexifle. Melius, vt arbitror, rari.
huius loci, daemonia ciicit, ciim ante baptifmum homines, per buthymius idem eff,quod openr'i,vt,dmh$date,dum
+* . 4 fidcro fuperftitionibus dxmonum librt. Secun- lucemhabetis^kA eft,operamini g,8c)Quifec]idturmeinm g IoaJi.y,;
huuifl'f da die ambulatintenebrish , & fecundm cornent atribulare' ,& * 'oan.j.it
Hums
ir - . r virtutes
ieci ,baptifmum t~ multas
fecundumi perficit, cum homines poft
praecepta fua facit vt viuant. 3 alia fexecnta ,<quxex lingua* in Grs-1 Rom-84-
no. r
Tertia confummabitur, ' 1
quia in refurredione ad1 cam,Latinque manauerunt.Quod enim paulo an-
ColoT. i. angelicamperfedioncm eius Ecclefia peruenict. t dixerat, damonia eiicio CT* yirtutesperfictOiiz nunc
*4 Veraminterpretationem huius loci Theophyla- ciicit phrafi atribulare.
* In Hebnor hngua rerb ./A.atribulauit, iuir,
Hodie & dus,Euthymius,& Cyrillus,qu D. Thomas,citat, pcrrexit.velb eodedefta,fignificaciones varias habr.qua
eras ',Td'efl,
, tradiderunt,Chriftum per hodie,& crasnon certo
Grei.LatiniqueexpreiTert iifdem verbis : fed illa frequen-
breue ,tem- dies,fed breue fignificaTe tpus,terti ver vocaf- ti is i ma , qua quis ambulare coram Deo dicitur , qui illi to to
pu$. fediem , quidquid poft breue illud tcmpus fecu- corde placer tudct,& fecundm De viuit.vc Gen.17.1.Jtt
turum erat vt apud Ole Vmificabit nospofl ducs dies, ' > Aniel fehadt,hitthalU-
Vlele pro- 'die tertiafufcitabit nos ,id eft,breue pofttcmpus. tb Ufanaivohetch fm>0).EgoDe'omnipotsambulacori
pria huius QjJamquam melius fortafis hoc loco conueniret, me,&e(loperf:us,fi Paulus ( vfurpauit hoc verbuiu.
vt per hodie,&cras,muItos potis dies, longumque Quo autem modo dicat fetertia etiam ambula- **
loci inter tempus intelligcremus, quern fenfuir idem Theo- turum dic,id eft,miracula fadurum,oficique fun- ^"hri* I
pretatio. phyladus videtur attigifle. Quemadmodum cirm turum fuo.cm paulo fupr tertia fe die moritur % fe ara.
Latine dicimus,etiamatquectiam,nonintelligimus fignificaffet,non difficilis eft qucftio.Significauerat bulanuum
rarjfcd faepc,frequentrque,& , vt ait Theophyla- fetertia di,id eft,in fine tertia; diei.in fine eius tem-curntniot
tus.Grxci vulgo folent dicere, & poris quod per tres dies dcfignabatur,moriturum. ntuIUS-
*Seiov tyyof/aj. , die Dominica &fequentiproficifcor,d Significa! nc tertio ctiarn de ambulaturam , id cft,
eft pofteertum tempus.Hodieenimtpus prafens, per illud tpus,quod per tres intelligitur dies, ope-
ras futurum dclart, cui fi terminus non aifigne- raturum.Que non modo contraria non funt,fed st
tur,non folmlongum, fed etiam infinitum lignti pcnidem. Maior cft quaeftio, & ab interpretibus
ca tur. Hoc, inquam,melis videtur in hunc locum mins animaduerfa,quidfaciat illa partcula Verum-
conuenire,vbi non id agebat Chriftus,vt Pharifieos tarnen*. Sifenfusfuperiorum verborum eft, quera
confolaretur,quod profcftfeciTet, "fiillis figniti- Theophladus,& Euthymius eTe putant, vtfignifi-
caTetjbreui fe poft tempore moriturum.Q^id enim ce t h riftu s fe breu e poft tempu s moritu rum,redc;
erat,quod illi magis optarent ? Sed volebat potius fequitur , Vetwntamen oportet me hidie,& eras , &fe-
augercmateriaminuidiar, atquedoloris. Ulidole- quenti die ambulare , tamquamfi dicat,quamuis breui
bant.quod dsmoncs eiiceret, & alia multa miracu- tempore viiturus fim , & miracula facturus ; tarnen
la faccret:illerefpondet,quo magis doleant, felon- D illud ipfum tempus nee Herodes , alius quif-
go adhuc tempore idem fadurum,id eft , n quoad quam breuius mihi potcrit efficere, quintotoil-
Herodes, fed quoad ipfe voluerit. Proptere enim, lo ambulem,aut, nemo me illo ipfo tempore , quod
vtrectTheophyladlus obferuauit,ita refpondit, mihi conftitutum eft, prohibere poterit,quo mins
vt nihil aliud diceret, qum fe miracula fi&urum, ambulem,id eft.officio fungar. Sin alter fenfus , que
quod non videtur ad rem , de qua agebatur, perti- illic magis approbauimusjverus eft,vt eft,vt n bre-
nerc:nifi confideremus voluiiTe Chriftum dolorem uc.fed lgum potius tempus fignifi cetur, mins vi-
illis augcre. Refpondet ergo non tam Hcrodi,cuius debitur particula yerumtamen, conuenire.fed tamen
metu ipfi obiicere conabantur , quem fidum eTe conuenit. Refcrtur enim n ad omnia praecedentia,
feiebat, quem illis ipfis,quos fciebat miracula fibi fed ad illud tantum vltimum , & tertia die confummor,
inuidcrc. mortemquc etiam optare. quafi dicat, quamuis tertia die, id eft, poft tcrtiam
4*- Atquc hoc fenfu ver eft,quod exCyrillo,Theo- diem moriturus fm,tarn interim nemo me impe
Chriiiusno
Heroi'ftQ phyla toj&Euthymio fupr citauimus.Chriftn dir poterit , quo mins hoc intermedio tpore mi-
Phirifzos Hcrod,fed Pharifaeos ipfos,qui Herodem fibi mi- riculafaciarr;
T4l e n ap- nabantur,vulpem appellaTe.Non qud hasc verba Quod autem dicit,0^ert<i,non fignificat neceffita- 4f.
^clbuit." de HerodendixeritjfedqudinperfonaHerodis, tem.vt Cyrillus a it, fed potis volntate. Oftendit Oportet ne
quam illi fibi induebant,vt ipfum dterrrent, cos enim fe pro fno arbitrio,qudovoluerit, morituri, figmfi^
notauerit,atque refellcrit. QV>d aut dicit fe tertia Aut,vt ego quidem fentio , neceifitatem quidem fi- ee"viua-
die confurrimatum iri, non dubium, quin mortem gnificat.nonquidem moriendi.fed non ante tempus atem,
fuam dcclaretpoft breue futurum tempus. illud Patre conftitutum moriendi. Non enim id
Sol et Chrifti mors consmatio appellari , qud in Chriftusagebat,vtdoceretfemoriturum efle, fed
MoriCir;_ morte Curiftus omnia consmauerit, omnibufque vt n ante decretum fibi tcmpus moriturum. Suam
ft.confum. ofiicij fuipaitibusperfyndusfuerite,aut,vtalij pu- igitur libetatem : Herodis ver neceifitatem dcla
mwo d tant,quod per morte ad consmationem.id eft.per- rt. Libertatem quidem fua ra , quod ipfe fibi ad
folct. fcift gloria tranficrit, quod propri fignificat ver- moriendum pro fuo arbitrio tempus conbtuiTet,
cHcd.ua ^,m T\ftA*pitficiCfU cijummari,quo fiepe de Chri- Herodis neceiIitatc,quod in eius no efiet poteftate, k Ioan.).4>
4.
fH;b.r ftoloquens vtitur Diuus Paulus. Ergo dicat Chri- tpus illud anticipare.Huie fimilis eft illafententia. Q^di
5.9.1c io ftus his verbis fibi conftitutum elfe moriendi tem- 1 oportet operan , donee dies efl. capir. G r.
14. . pus , quod ab Herode, necab alio quopi! bre- Quianoncapt Prophotam perire extra Ierufalem. ] Gr. * c^*"
uiari poifit, fc quantum ipfe decreucrit, non quan- *'^'7, vertamus , Scontingit fiue,impofsibi- -.
tmHerodes, aut Pharifx volent, yidurum eTe. le e, nihil ad fententiam refert. Nec enim fenfus eft
auc
,ic89 CAP.XIII.DEPROPHETIS IEROS. OCCISIS. 1090
aut nquamomninocontingere.aut fieri nullo mo A occidisVrophetas. Necibidefe loquitur folo.fed ilii rerufalem
do poflc.vt extra Ierufal Prophcta pereat. Sed vo- omnium Prophetarum cedem tribuit,quia ipfa ma- maxrmam
cat Chriftus impon^ile, aut non contingeos, non ximam eorum partem occidcrat, equeProphctar Pa pro-
, segreq;eius dues ferre vidercntur,fi quis Prophcta Monet Theophylaitus no imponi Ieroiolymita- iudxiinon
eItrr/lerif! abaliis, qum ab ipfis occideretur. Namlcremiam nis ciuibus peccandi neceifitatem , fed fignificari m?it
fal otcR quidc in iEgypto , Elechielem in Chaldaea occifos ideo fieri non poe,quia illi nolunt. Id dubium n |3Su ~
alaeotum efle traditEpiphanius *,& Dorothacus , & quote- eft banc cTe ver borumfcntentiam,atquomodofu-
quod
gunt,caufam
UltJh*- i"emPcr ponit pro eo,quod fieri non poteft Eodem- enim reddi putant,cur dixerit Chriftus fe lerofory-
_ quefenfuTertullianusLatinexLuca rcddcns.fo- mamiturum eiTe,quia fieri non poteft, vtPropheta
fieri non let dicerepjonopif' au'bi moriatur.Nobis vero,qui ea fupr opinionem
poteft. Qii.prophetam hoc loco folum Chriftum intclli- refutauimus,foludus adhuc ncdus relinquitur.Pu-
4?; gunt, vim mihi fententi nimis arelando videntur to haec verba ad id, quod proximeprxceffitcfle re
t robtfc"' cncruare- Non enim tantmob fuam, fed etiamob fcrenda,fed fenfu penitus alio.Dixeratfcmoritur
"zis ora- omnium Prophetarum cdem accufat Chriftus Ie- fed non ftatim,vt illi minabantur,quia adhuc opor-
niam pro- rofolymitanos ciucs. Necfuturam tantm cxdem tebat fe hodie,& cras,& fequenti,id eft, vft|; ad de-
phecarura fuam.fedetiam pmcritam omnium Prophetarum ftinatum tempus facer miracula ,& expl ere partes .
ccdem. illis exprcbrat.Quin exfrequentibusProphetarura omnes officii fui. Idem his verbis confirmt, non
cardibusibi patratis.argumcntatur fieri no poiTe,vt pofle ftatimoccidi, cum in Galila cflet , & fieri
ipfe,cm Propheta,atqueadcProphetarDomi- non poflet,vt extra Icrofolymam Pro pheta occide-
n' fitjilibi quam Ierofolymz occidatur. Hie fenfus retUr.Que reliqua funt vfque ad fincm capitis,apud
ex fequentibusconfirmaturjlfwp/fwjjmfd/f/,^* Matthaoim nobis tradata funt.
A P V T DE IM V M-QV ART V M.
1 trem, er ,&filios, &fratrcs,& firorcs, adhuc autem & animantfuam , non potefi
.*" ee difpulus. 17 f Et qui non baiulat crucem fuam , & venit pome,non potefi
Mit *'3+' mew effe difpulus. 18 Quisemmex Vobisvolens turrimadificare, non pris fedtnscompu-
dures audiendi,audiat.
CAPVT DECIMVM-Q^VINTVM.
Ulis, none dim it tit nonaginu nouem in defertoi & vadit ad illam, qua pe-
rierat,donee inueniat tarn ? 5 Etcuminueneriteam, imponitin humeros
fuosgaudens:6<sr veniens domiconuocat amices^Vtcinos ,dicens illis.Congratulamini mi-
br.cjuiainucni ouem ,quaperierat. 7 Dico Vobis,quod itagaudium eritin calofuper Vno *
peccatorepenitentiam agente,quamfuper nonaginta noue iuftist qui non indigentpnitent'ia:
8 Aut qua mulier habens drachmas decem,fiperdiderit drachmam Vnam> nonr.e accendit lu-
cernam,& Gerrit domum,r quaritdiligenter, donee inueniat}^ Btcm inuenerit, conuocat
* arnicas^ vicinas,dicens : Contrat ulamini mihi, quia inueni drachmam,quam perdiderami
10 Jta dtCo Vobis , gaudium erit coram angelts Deifupervno peccatore agente.
11 Ait autem: Homo quidam habuit duos filios : 12 & dixit adole^centior ex tllis patri
Pater ,damihiportionemfubftantia, qua me conting*** Etdiuifitillisjubfantiam. 13 Et
non poflmultos diesy congregate omnibus^dolefcentiorfilinsgeregrprofelus efl in regione
ionginquam,cribidiipauitfubantiamfitamviuendoluxurtose' 14 Etpoquam omnia
confummaet}fafla eftfames Valida in regione illa, Cr ipfe capit egere : 15 ktabijt, Cr ad
oafit Vni regionis illus. Etmifit illum in villamfuam, vtpafeeretporcos. ig. Et ett-
piebat implere ventremfuum de ftliquis,quxsporci manducabant : & nemo Uli dahat. 17 In
fe uern reuerfus, dixit ; Quanti mercenary in domopatris mei abundant panibus , ego au-
tem hifameperce. 18 Surgam & ibo adpattern meum,& dicam ei : Pater ,peccaui in cae
lum , & coram te ; 1 9 lam non fum dignus vocarifilius tuus ; fac me ficut vnum de merce-%
narijs tuis. EtfurgensVenitadpatremfuum. Cum autem adhuc longe effet ,vidit ilium
jjattr ipfius , & mifericordia moms tft, & accurrens ceciditfuper collum eius , & ofculatas
efleum. ii Dixitqueei filius, Paterpeccaui in clu/n,& coram te,iamnon fum dignus vo
carifiliui tuus. z Dixit autem pater adferuosfuos : Citoproferteftolamprimam, & in
duite ilium date annulum in manum eius , & calccamcntainpedes eius ; ij draddud-
te vt ulum faginatum, & occidite t &manducemus, & cpulemur; 1 4 quia hicfilius meus
morruus erat, dsrreuixit'-perteraty&inuentus eft. EfCapcruntcpulari. 25 Erat autem fi
liusfenior in agrc\^cumveniret>& appropinquare* domuiyaudimtfymphoniamb &cho-
097 CAP. XV. DE PVBLIC. CVM CHR. VERSANT. %
rum: 16 & Vocauitvnumdeferu >&* interrogauit quid hacejpnt. 7 J[que dixit tili:
Frater tuttsvemt > r occiditpater tum vitutumfaginatumrfuiajaiuumillumrecepit. 2$
Indignt H e autem, ey notebat tntroire. Paier ergo iditn egreustcapit rogare ill. 9 jit
illc reondens , dixitpatrifuo : Ecce totdnmsjeruio tibi , r numquam mandatum tuum
prateriuiy& numquam dedit mihi badum, Vi tum amicis neu epularer: 30 fed poquam
filius tuus bic y qui euorauitfubiantiamfuam cum meretncibus , Venit , occidii Uli Vitulum
faginatum. 31 At ipfe dixit tili : Ftli , tufempermecumes ,<r omniameatuamt: 32.
epulariaHtemy Crgaudereoportebat^uiafratertuusbtcmortuuscrat, grreuixit: pcrie-
ratj&inuentuse.
quenuustuit,necab
eius domo id eft,Ecclefia receflir . hie pft genitus,
quia pofterior Deflnouit, atq; in ilium credidit, ac
. cepta patre parte fubftantie fu,quaefc ctingebat
j. il. f-fomoquidamhabuitJuosfilics. ] Conclufonem id eft.folanatura.fola liberi arbitriifjcultate.finele
duarum pricedtium parabolarum altera Chriftus ge,finegrat3,tlne vllis fupranaturam donisabiitin m .;
parabola confirmt. Concluliofuerat m.iiusin cor regioncm longinquam,ia eft, long Deo difecfit hac i) fa pa
lo gaudi efle propter vnum peccaton m,qui cge- ck homini cuida, id eft , Diabolo principi huius m rabolaad
rit pcenitentiam , qum propter non aginta nouem di,Ariftottli> Platoni, aliiTquephilofophisadhaffit, Damalc.
'. iuftos.qtiipnitentianonindigerent. Hocconfir- qui vix
qui vixillum
ilium liliquis^d
filiquis,id eft, humanis ar'tibusalebar
eft, humanis artibusalebt, ,.-
J^J'f'
sU^is. mat cxcmplopatrisfummal^ritia ,& gratulatione D plusfonitus,atque vanitatis,qumalimenti,&folidi- n 4
perditum
. r frlium rccipicntis.
Hicfinis parabolaeeft,
I ~.:.t
tatis 1:u...
habentibus.
- --" Zabi . 35
Ad1.hune ferm modum Hiero- 0p [n Com.
cu! qualj appedix pars altera ciungitur filii maio- n^mus m, Auguftinus , Beda c,Bernardus p. Ddit p In fer. de
ris ob receptum p.if re tanta lxtitia? fignificatione opinioni probabilitatis fpeciem, qudludii veni diuwfisaf-
fratrem indigna nti<;,& obmurmurantis. Cuius per- tibusad EcclefiamGentilibus,benicnqueacceptis f'4^ on"
fona PharifsL-i rcprehendtur,quod mnrmuraenr,
uillet magisopinionem.i quod i , de
proptercquod
' - n Chriftus, pnblicano<;,&
1 ' 1 peccatores
! . . Tertullianus
iviiuniduui q4 tradidit,
i au u , verum
Verum cfler
f lier , publica
nnMU non Mrtiriti**,
m ^ a
anconforuumfuurareaprebat, quod, vt ait Beda, loS,& peccatores, quo's A&^^
10? 9 COMMENT. IN LVC. 1OO0
Chriftusadmittcbat,fuifle Gentiles. Illorumenim A fed iisvtique opus efle , quos illi aegrotos , id eft,
occafione tora parabola pofita eft.Sed idHieronym' peccatores arbitrabantur, quaremirari cos non do-
a In epift. a,merit reprehcndit, multfque refellit argumtis. bcre,fi & illi cum medico, & cum illis medicusver-
ad Dama- Hanc cont ra Hierony mi,& aliorum auftor inter- faretur*
fumt
pretatioBem,quia duobib fcliis duos populos dixc- Cur ergo iuftos per maiorcm,peccatores per mi-
runtfignificari, Tertullianusbrcft meo quidcm Borem filium fignificauit, cum iufli iniuftis maiores
b F.od.l'br. iudicio refutauit, Quomodo , inquit , IucImcu j>$j>tdtts natu non fint?quin, fi antiquitatem originis fpeftes,-
vcrf.r?. Deodiwepotfiitc f tcct quot arnnstibifermo , Crprtceptum peccatores haud du bit- maiores natu crat,antiquio-
tmmnumquamprxmiuil Quamqum hoc folutione res eniih iuftis funt , quia prius omnes pecatores
non carer,potuiffe quidem diccre,fed n vere,ficut fuere,qumiufti.Dici poteft,necrcs carebit proba-
ver iuftus non erat,fed iuftum feputabat. bilitate,pcr maiorem filium iuftos fignificatos, quia,
7- _ Magismemouet,quod
_ -i Gentiiis populus
i *. ante- prius
- omnes filii Di iufti ,* qum
i peccatores
j funt.
Fi" o 4u^m Chriftianus fieret,filius Dei non fuenr,nec ab Nam etfi peccatores omnes homines st antequm
0i 'l0 iln eodicederepotueritjcum quo non fuerat,& quod g iufti, quia omnes kJ/^ ir* nafcuntur, tamcntempus
pub non in
tclhguntur dubiumnon fit inter eos^qui perhlium natu mino illud,quod regenerationem prascepit,n6 computa-
rem fignifictur,publicanosillos,& peccatores fuif- tur,quia nondum homines fpiritualiter nti funt,
fe,quos Chriftus ad familiarkatem fuam recipiebat nodum filii Dei efle coeperunt. Abipfaigiturrege-
inter eos vcr.qui per natu minorem intell iguntur neratione antiquitatis initium fumendum eft , per
fuifle Pharifeos,qui ob admiflos Chrifto publca quam omnes, q ui regenerantur, iufli fiunt, ex quib*
nos murmurauerant. H ortt enim vtrorumque caufa portea aliqui rurfus peccatores.itaqueiufti peccato- n
has tres Chriftus parabolas pofuit vtrique autem ribusantiquioresfunt. Simplicis tarnen interpre-CUtperm
> ludxi crant- tor non aliam ob caufam per maiorem filium iuftos, ior filium
Alii maiore filio angelos , minorehomines dixe- per minorem peccatores fuiflefignificatos,nifi quia win, per
runt fignificari,vt auftor ille refert,cuius de hac pa moribus hominum,vnde parabola fumebatur.con- mmoreta
rabola inter opera Hieronymi liber extat, cuod ne gruebat.Solent iuniores minus eTe prudentes, folt ^ n*ifad
Detpo-c^utat^oneu^^cn, digneft.SicutnecilluJ/quod illis partes magis indulge re, & facilius quiduis - (aat.
rcbrbaric. auftor alius incertus libri d,qui Auguftino falso tri- ceder pctentibus. Ide ille, qui imprudter patrc
e cap.7. buitur, affert duobus. filiis duos illos latrones , qui difceflit,cuique nimis facile pater partem haeredita-
* cum Chrifto crucifixifuerunt,fignificari. r tis,quam pctebat.cceffit, minor fuifle dicitur. Per-
pcr duosCd n- |^on cr^
Sc ^on CJ.g0 ^u^to
jubito Pcr
per maircin
maiorem natu filium omnes
natu filium omnes tincbat ctiam id ad augendam inuidia?,& murmura-
1 (* iuftos, per minore omnes peccatores intelligi,fiue tionismateriam,ac proindead prbend narration!
telligun- Iudasi ante pafs Chrift,fiue pofte Chriftiani fint. probabilitatem. Ver enim fimilius erat filium ma-
tur. N qui in Ecclefia Dei funt,filii Dei st,Gtiles iorem murmurafle,qudpater minori filio,qu ma-
filu,nec domefticifunt Dcirfed illius potislongin- gis obedientem, atque fubie efle oportebat, ha?-
quaeregicnishabitatores,qu6 minor peruenit filius reditat dediflet,vt quo vellet,abirct:qudquepot
non Iudaicis,autChriftianis,fedGtilibus,id cft,f- diifipata luxurise viuendo cum meretricibusom-
cularibus viuens moribus. multor etiamau- niabona.qusaccepifletjtliberaliter, atquefeftiu
ftorum fentetia eft.Tertulliani f,Cy priani r.,Theo- excepiflet eum : qum fi contra accidifc diceretur,
f Li.de pvi phylaftijEuthymfl, & illius quifquis fuit , cuius ex- maiorem natu fili matura iam state, & rerum vfu
ginlib. de tat inter opera Hieronymi de hac re liber. prudentem petitam,acceptmque patrehredita-
^'' Atquomodo minor ille, qui Deo peccandodif- tern obligunifle. Habita igitureftin hacre,quad-
' ceflit, filius Dei diet potcft h ? quicumque enim fjnrita modum in omnibus parabolis fieri debet, ac folcr,
Dei aguntttr , if funt fify Dei , cnim nos filios Dei p ratio decori,& probabilitatis.
, fola rides facit Qnjro ego viciifim abiis, qui filium 12. Daniihip4newfubanM,quamecontingit.^Pir~
minorem natu Gentilem populum efle dicunt,quo- tern facultatumtuarum.qua' mihi iure ha:reditatis
modo Gctiles filii Dcidici pofint,quincfidqui- obuentura eft. Subftantiam Graec vocauit'<7w,ad i--.
Nome
dem habent?Igitur filii Dei dicunturnon folmiu- verbum eflentiami itaque memini Marium Vifto-
fti.quos propria quadam rationeScriptura filos fo- rinum Afrum * hue locum produxifle, vt probaret jn 1(
Iet appclhre,fed etiam peccatores,qui fide habent, nomen irnos efllntia?, autfubftantia,vnde Chriftus reperitine*
quia fides etiam nos fuo quodam modo filios Dei Ifutmoi , id eft, cmfuhstantialis Patris diftus eft,in fa- gabant A-
facir;fed filios mortuos,filiosperditos,ficut fides ip- cris literisreperiri, quod negare folebant Ariani. r,a,:'
fa fine caritate vera quidem fides, fed mortua tame Et diu it Ulis ubantiam. ] Non diuifit proprio . . '
? crt. Q^iod fi quis argutus ctendat n efle abfolutc nifi iuniori , nam maior partem fuam petierat,
Fil:oj nos
fee it fides rios appelldos,qui viui nfunt,n6 repugno: mo earn dicitur aCcepifle,& id ipfum sefus parabo- -
fob, fed do hoc mihi conccdat,eadem rationequi ndem ha lirequirit, vt maior, qui iuftos fignificat, partem patcrnoa
pcrditos. bent, fed peccatores funt, filios Dei dici pofle,qua hxreditatisfus bonis paternisnon feparauit. Pri- diuir pre
mortui fi'ii cuiufpiam filii adhuc eius appellantur. E ma cnim iunioris culpa fuit , qud hereditat pa Pr, hrre-i
10. Alia difficilior eft quftio , & parabolam , de qua tre petiuerit. fecunda quod conceflam acccperit,& ^"V-f" ;
. r r -ir ~ tcrtuio4
Q^;.mod agimus,magis c6tinens,quomodo iufti maiore,pec- patermsbonisfeiunxerit. Qupd Inde feciflet ma
ulti - catores minore filio fignificari potuerin, cm om- ior, in eadem profeft fuiflet culpa , iufti per-
it,inm t nes tunc c(pcnt i n iuffci ? Nam illi ipfi Pharifari , quos
minore ti* n . Ct. r fonS referre poflet. Dicitur ergo illis diuififle,quia,
lio defign- ccrtum eft per maiorem filium murmurtem aduer- cum fuam alteri fratri partem daturus eflet,duas ne-
tur. sus ben ignitatcm patris fignificatos, iufti profefto ceflario partes squales fecir,quemadmodm fi ma
non eranr/cd peccatores. Facilistamen folutio eft, ior etiam filius fuam eflet partem accepturus.
Chriftum non ex veritate , fed ex opinione edrum, Videbatur alicui parum hoc verifimiliter Chri-
quibus cum agebat,loCUtum fuifle.PharifiEi autem, ftonarrari. Nec enim folent patres , dum adhuc 4j
iSup.e.r.iin quibus cumloquebatur,
n r etfiiniuftifllmi,maximq;
rr i viuunt.fua filiis boni diuidere , prafertim adole- rjfirt^^
, ,. peccatores crant,iultos le tarnen elle prohtebantur. fcentulis.&inexpertis. Necvlla, vt opinor, erat narrer**!
Mar.1.17. <4nemadmodum cum durit non opus elle 1 ydtntw lex qua id pater facer cogeretur. Refpondeo id patrc
tncdk ,fed malhaberitibus , non fignificat aliquos efle Chriftum przter confuetudinem adiecifle.quia pa- ture,
fanos,fed aliquos efle, qui fe fanos efle exiftimart, rabolx fenfus exigebat. Nam etfi pater nulla vel
itaqueipforum fententia opus illis non efle medico, legc,vel confuctudine heredhatem lu am fiiiis diui -
I
tool CAP. XV. DEPARAB. FILII PRODIG; ioo
derecogebatur, non veta batur tarnen. Fecitergo A diifiparipotuifle.Namantequmiuuenisillepatrc
non quod oportebat.fcd quod licebat facere.Para- difcedcret,antequm fuam ab jilo hereditatem pe- _ ,
bola veroipfaid prtala bar.quia npotuifletpater terct,liberum vtiquehabebatarbitrium. Naturara ^*e^i
_ _ _r r j.
illeDei perfona" exprimerc,nififeciflet. Libere* no- emm habebat fuam,a patre quide acccptam,! ed ta- ftm ^
bifcum Deus agit.&ad noftram voluntatem acc- men habcbar,& hareditatcm,qu*prxter,auti!pra buii& J
libtreo modat, difcedentes i non prohiba, rcdeuntes natura erat,petebat,& id ipfum,quod petebat,libc- numquara
bifctt Deus jmplcctitur. Et non potuiflettlius minor bona fua ro profcift petebat arbitrio, potera t enim no pete- amiit.
S* diffipare, quodadfenfumparabolxin primis trat re , quemadmodim natu maiorfraternon petiyit, . .
neccflarium,nil ea illi pater indulgctia quxdam in- meliis feiliect fuo vfus arbitrio. Non ergo liberum
folitaconceflliTet. arbitrium'petebat,quod iam habcbst.non ergo hg-
13. Et non po luidlos dies congregatts omnibus.] Colle reditas illa,quam petiuit,quamaccepit, quam difii-
cts omnibus fuis bonis , qux libi hxreditate obue- pauirjiberura fignificabat arbiti ium. Nperdidif-
nerant,& inpecuniam redactis,fumptaque omni Ce fe autem illud pofte luxurios viuendo, vel exhoc
cum pecunia,profectuscftperegrinregioncm l- jj ipfo loco pcrlpicufi eft. Quo enim modo poftfub-
ginquam. ftantiam omnem fuam diffipatam, poft grauem to
ilegionem longinquam nihil hic aliud gnificare lerat fam dlibrt ? Quanti mercenarii in demo fa- K Vc.f.i7
. yti- . arbitror , qumadolefctemillum valdfuifTe per- tris met abundantpambus , tgo attsem Mcjame poreo. Stur- x!
moa dit,nec enim in aliquo proximo loco inter cogna- gam,&ibo adpairen meum. Non enim hoc aut dicere,
bket, tos, inter amicos, aut cen notos contitiiTe, & ad aut deliberare,aut facer fine libero potuit arbitrio,
certum aliquod genus vitx applicsflc animum, fed Non ergo perdiderat,fed habebat'
more perditorum i uuenum, long paterna domo Alii per earn fubftantiam partem, quam accepit,.
difeefsifle. Hoc enim agebat Chriftus, vtiuuencm qumqjdiffipauitjimaginem^cfimilitudinem Dei
deferiberet maxime perdit. Siprxterhacaliquam gnariputant.Ambrolusl3J//f, inquit, viuendo luxu , ,g;
habet regio longinquafignificationem,lam habet, tiose confumpft omnia natura ornamenta. Vndt tu qui - Num h*c
quam Ambrofius , Auguftinus b,& Hieronymus c, ceptftiimagviem Dei , qui babts milituditiem dus , ntB fuWltafi
m Beda,Theophylaftus,& Euthymius afferunt.Rff eamirrationabilifaditateconfumere. Et Auguftinus m, ^.*g^fl-
llibi.qq: hnginqua, inquit Auguftinus, obliuio Deie. Et Am- Q^Hquistnim vult ejje itafimilis Deo, vtfonitudinmjuam-
Icang.i ^ jj.
} bTofiu$d,04defllongit!<]uisire>eu*ir
^ fe recedere,nec
- , -- ad euodiat, ne -recdai
--^ - - ^ --- - ah -eo,
- 1 a cohrendo,r yt cuodiat
\ am
in Com.'
vvMi
clnEpilt. regimibus,fedmoriliufeparar^.udtisdt\cretum ee , non militudtnm>&inuQncm,adquamfat~tuse. Quod m Ser. J4.
t Dimaf. Urr j & irterfujg luxw Ocularis aflu diuortia ^ imaginera Dei non naturam ipfam,fed morum c- verbis
' Com- fafcrtfaftofftM ? Etenim qui fe i Cfcnjffc frparat,exul e formationem appellant, quemadmodmmulti ve- rn*j'me|"
teresauftores,&D.ctiamPaulusappe)larefolctn,^^ um u"
fatrid,tiuis e mundi. lnregonelonginqua ,vtait Augu-
n\i$,iliieranl qmfedebanlinienebrisy cr vmbra mor~ multo melius hec,qum altera interpretatio conue- ?
tibi..*, t3cmlux ortaeillssctit illi, vtl^ieophyladiis.ait, niet,quam & Marius Vidorinus o, & Theophyla-
7 dequibusdium eft, Qui elongant fe i tepe ribunt, lon
it us 1 ecu tus eft. Bonos enim mores , in quibus una- nr. Cot. 15
ge" enim e Dominus ab intpiis ,& orationes iuflorum exaU- go illa diuina ccrnebatur.perdidit luxurise viuen- 49.
|?to.i;.iv ditt g. do.Sedquomodcospatrc petiuit?quomodac- l*
16. Qm maiorem fratrem angelo^ , minorem homi- cepit, cm ant habuilet } & petendo, accipiend- 0
htitpret- nesintelligunt, paternam domuro cx!um,vndean- quchxredtatempotisperdiderit,qum copara- aiian. '
k retiome Sc'' non difetfarunt, region em lorginqnam ,hunc uerit?Illa enim ipa fuit culpa, qua bonos mores ac
loDgia^ua. inferiorem mund interpretantur. >ed hoc 1- quire vtique non potuit,fed amittere. 1
nisdeanimis noftris errorem videtur fapere. Q3 Idem Ambro fi u s p, fubftantiam hanc , quam ifte P *.
1 pnitcj.
autem per fratrem minorem, Gtilem populumin- r\ adolefcsdiflpiuit,hdemeireputat,quamdomo
telligendum putant,folcnt plerumquc longinquam patris,id eft,ab EcclcfiaDei difcedendo,& luxurio- fid (i
Libro j,. regionem idololatriam . Ambroius h,pa- se inter hxreticos.autGtiles viuendo perdiderit. -
tpenit. ternam domumEcclefiam,longinquam regiontm, Scdiam probauimus per hunc adolefccntem omnes flin *
9i-l- quidqnid extra Ecclefiam cft,cfle dicit.Bw.inqnit, peccatores dc-fignari, t non omnei defm perdunr.
dicittajfuiaperegfcproftBus eil , cui erat faerts altariiut Certum tarnen thquod primo loco dixi,nihil aliud,
fepMtatw. Ifccesl enim ab illa lemjalem , quxin calo eft, hc.qum perditifbmumadolefcentcm,&pcrcum
ciuinquodam, & dorneftieofeparari domicilio , fnde r perditiflmum peccatorem defignari.
Apef\olus * ait, Ergo iam non ejtis aduea , atque peregri- 14. F Ba efames valida in regione illa , & ipfe coepit
Efb.i$ ithftdeftisciuesfanlorum&domefticiDei. Ego quod egere.] Varia: ctum huiusfsmis interpreta tienes st. Quxftj,^
certum cfle arbitror, primo loco pofu; quod pro Auguftinus q, F, mes , inquit , milla regione e indigen- fames val.
babil e,fecundo. iMT-fr^i-wnV-ii/j quodiifdem vcrbisr,dicunt Beda, <.
'T. Etibi dfflpAuit fubftantiam fuam viuendo luxurise."] &Theophy'iCtus.Ambro]usverofacramentorum 43*
Qo*fitub Q gm< intcmperanter. Nequ hcquxrendumeiTe priuationtm interpretatur AVcmi^,inquif ,ffa- fj^Q^s,
irair" puto.quf fitillafubftantia,qu3mifteadolefccnsin- meperibat ,qw diuino alimento egebat. Alii vacuitatetn Lib.i.dc
temperanter viucdodiffipauit.Eftenim defcriptio, virtutum,quas luxurise viuedo perdiderat,vtEu- j eeuit i.
vtfaepc diximus.maxim perditi,& nepotis adlef- thymius. gotantmextremam eiusadolefeentis
ctis,qui nihil aliud,quam hominemflgnificatma- miferi deferibi ptito, causa'mcjuetacitreddi,cur
Nombate xim peccatorem. Solent pleriquefobftantiam,qua feruire,& porcospafcerecoaus fit, quia prxter-
toftantia diffipauit, liberum arbitrium cxterfque naturales qtim qud cjnn illa bonafuadifsipauerat,magna
nb,! fit facultates interpretan. Sic Augoftinus,Beda,& Eu- etiam in ea regione fames erat, ita vt ne diuites qui-
nft'd'e *5,& Bernardusi Quodet fanoabillissfu dem facile poflent viuere,nedum mifer illeadolef-
?ifl$"af- dium eft, nolim equidem dicere.ncquis exiftimet cens,paupCr,nudus,lng patre,lgc patria, lon
iunimr. per peccatum perire liberum arbitrium, quod noui ge ab amicis,in aliena regione ignotus, & peregri-
dicunth2rctici,&D.Auguftinumauortm fegl- nus.Nihil ergo aliud Chriftushocdicsfacerevo-
riantur eius habere fententiae. Et ver, fi velimus, Iuit,qum fequerttem narra tionem probabiliorem
fccatam" quemadmodum hcauctoresfacit.fingula fubtili- reddere. Probnbilius enimcrat.eum & confumptis
ter ferutari verba , reperiemus liberum arbitrium, facultatiLu$fuis,&famenfolmipfum,fed totam
per partem illam fubftantix, qux minorem fra pfam regionem vexante, dominum, cui feruiref,
trem contingebat,fignificari,nec luxurise viuendo qusfiuifley& vfquead paicen'dosporCos federnd
I
COMMENT. INLVC; , 1004
fiife.qum fi fames in regione non fuiffer. A bet implere,necvllumciborom habere diferimen,
1 5. Etdbiit,0" ddbdfit vni ciutum regioms illius.] Quod modo rabidam famem fedent.
Hebraif
nvjsabiir, dicit, 4;,Hebraifmus eft, quemadmodm fi dice- Qu funt,q hoc locofiliqus vocantur, pauc , U.
Sc adhaefir. res.decreuit herum quajrere.SicutHifpanidicunt, mihi interpretes videntur intellexifle,pleriqueenim j-^*1""
Gallicum Toma yponefe Con vn amo, aut Fienejhd\e eso,y eo. autfabas,aut pifa, aut alia id gen'legumina effepu- fi''4*
idioma - j^jjj vt illud Tow4,& illudw nihil tcribifignifi- tabant ex iis,qus vaginam habent,quod & Ambro- rwc*Iue
d U feP" cat ^ tant"m c^ "liorna, & omamentum linguar, fius vulgari errore fecutus eft. At quis non videtn
prend & fe- fic & lud hhala,abiitjHebTik. folcre porcos eiufmodi ali leguminibs , praefertim
metauecvn m nnutHebraifmicxpIa muha^variaeiTepoflent.hoc i magna; famis tempore, cum in magna etiam annona
rnaiftre,Tcl eJ Qea t n.fufficiet.vbibij id verbuornat'cautfa tturn delicati homines illis in cibum vtantur ? non alun-
tur,inquiunt,granis,fed vaginis, hoc eft,filiquis ex-
cecy 5C ce- vUjg jt jMtfch vatilitb heleth vegadil hhd cht gadalmeed, cuflisgranis.Ncid quidem fieri folet,&fi foleret,
c^4 &curmvir(iraac)3ciuiteundo,&crecendorvfquequo cre- tarnen quis homo illis vefeitur?
uit multum.NoUcr,Et locupletatus eft homo,&ibat pto- Semper ergo exiftimaui eas hc filiquas appellari,
icns,atquc fuccrcfccns,doncc magnus vehemener cTcc. quas Hifpanis Arbico vocabulo *Mgdrouas vocant. 7.
! j Theophy ladus expofuit abiiflcyd eft,in peccato Nam & Latin filiqus, & Graec x*&iv*9 dicuntur, Anori
Quidfvni profecifle. Quod fi in fenfu Iitt.erali fundamentum quo hc verbo Euagelifta vfus eft,& porcis in cali- enttaW-
ciuiumad - hbuifler,apt admodum didum videretur,fed nee diorib' regionibus,vbi magna earum eft copia, dari
hxrere; cum fenfu literali cuenit,& adhsrere ciui regionis folcntyficut alibi glandesriis etiam homines,pra;fer-
Adhxrere i]]iusvirtutis potis,& induftriat qum peccati fuit: tim paupereSj&pueri vefci fblent,dulcis enim fapo-
ni ciuium - s
Tirtutispo- Cftcnontam pcccatifuit, quam extrema; , ris funt,& vagina ipfe,tcftePlinio e,cditur,granare- ej,
ti$ qum ad quam fuaillu adolefcentcm peccata perduxerr. iiciuntur. Magna in Ita ! i a, & Hifpa nia, multo maior l4 ' '!,<
peccatifuit Deciueillofollicitquaerinolirn, quis fit, qum- in Africa copia eft,& in plateis pafiim venales funt.
ve iignificet.Hec enim omnia ad comp!endam,vtin In arbore nafeuntur , vt glandies, non tanta; ramea
^*h^ni ^m'^DUS parabolis fxpc monui , narrationes , & ad proceritatis,& latioribus,ac mollioribus foliis,quac
dolefctis * exprimendameiusadolcfcentis miferabilem cdi- & ipfa Grxcxt&LVov, L,ix\efiliqua vocantur, vt Co
tionem dida st, & quia fieri folet,vt eiufmodi ho lumella f,Pliniusg, & Vidor Vticenfis , auftores
mines in extrema fame her aliquem, quo vel mi- funt.
cis,vtcanes,alantur,fibi quaerant , & erat vero fimi- q Mirum autem videri poteft, non potuiTeadole- Hit* n.
leidcmillumfeciiTeadolefcentem. Aliorum tarnen fcentem illum fliquis fatiari, nec lli quemqu de- &1-*.
interpretations , fi quis magis amat , fupra initio difle,cm porcis proiicerentur.Expedita quorum- .
parabolas pofuimus. Praeter eas alias apud alios ob- dam videtur efle rcfponfio , tune porcos non edifle hin Abb.
feuriores auft ores lector inueniet. filiquas;nam fi difient, & adolefcentcm ill edere .
Quod dicit, ddhttfit id el,twMn'fl, emphaticum ef- ad fa tietat potuific : fed folitos in illa regione ede- ti.
fe puto , exprim enim diligentia m , induftriam, ar- re, fensmque efle, cupiuifle mifsrum illum iuuen SjSj
*V . tem, qua fefolet eiufmodi miferabiles homines in ventremde filiquis implere,quibus vel porci vefci, T)rcn
fcnidfigni- jomos diuituminnuare.quiduis vtfaciaut mini
Beat adhx- - n fa turar/que folerent.Facilis,inquam,fed n fatis,vt :
c. fieri) tantm vt fame non pereant. mihi videtur,plena fententia. Nec enim dicit Chri-
Et mit illum invilldmfudm. ] Haec etiam verba em ftus cupiuifle ventrem implere de filiquis , quibus
phatica funt ifignificant enim ciuem illum nefciiiTe porci vefeuntur, aut quibus vefci folebant j ^ued fi
quodamodo, quid de perdito illo adolefeenteage- dixiflet,non adum, fed cfuerudinem gnificaflet.
ret ; qui fe fame impulfus in domum fuam infinua- D Sed dixit, defiliquis qua$porci &&. Quod ver-
bat, itaquemifiie in villam,id eft.ad viliffimum ab- bum adum vid"etur,non confetudinem fignificare.
ieciffe minifterium, vt pafeeret porcos. Quib' dua- Accedit, qud itis appareat voluifle Chrifium eius
bus rebus tantiim, vt plerifque etiam fuperioribus, adolefctismiferiam qum maxime exaggerare:mi-'ncwT
declaratur extrema eius adolefccntis miferia , qui feria autem hc erat maxima.vt cum videret porcos ad faturi
ptre fuo incfiiltus difcefsiiTct. tarnen omnia filiquas edere,ne illis quidipfe faturari poffet:qu- taipote:
plerique omnes interpretes propriam etiam habere admodm infri dicitur cupiuifle Lazarus demicis, rat.
putantfignificationem. qua: demenfa diuitis cadebant, faturari, neminem- Icajl*
Villam alii hune effe mundum , vt Ambrofius. In que Uli dedifle. Solent afleruari glandes , & porcis
Jnjd*4-iitin vM*m le&ti. inquit Beda,rj?fubdntut mundialispoten- certis dari horis,itaq; non potcratmiferadolefcens
illam mit- tidfubiugd. DecjUdin dlid pddbold quidam ipirituales alide habere, qu ex ipfo loco, vbi iis porci vefee-
ti. epuLUjddquas imitdhdtur yfdidtens dixit a : Vtibon emi, bantur.fi quas poterat porcis ipfis fuflurari, quibus
aSap.14.xl &ntcejJhdbeoexirc,&videreedm. Auguftinus vero, antequm faturatus ciTet. porcis confumptz eranr.
coloco, quem iep citauimus b-, villam efle dicit, Putant omnes fer audores illi, quos nominaui-
bfq.Eug. medumpotedtis diaboli. Hieronymus autem c, nihil mus, Auguftinus,Ambrofius, Hieronymus, Beda.
e in epi d alud eTe in villam mififfe , quam poflefsionem cius E fxculares, & inanes feientias per filiqua's fignificari, .,
Pamaf. cepiffe,ferumquefecifle fuum. SilpMj inquit Auguftinus yfunt dobbin* fulares fieri- Quid mon
Porcos plerique dzmones , vt Ambrofius ,iAUgu- lifuduttdterefonantesfde quibus Ludes idolorum^dbubakm- Ii gw*
ftinus, alii carnales cupiditates,vt Beda, & audor qutdd Deos gentium vtrio fermone ,dtque Cdrmitbus per- **j
^uid^orei illelibri de tempore barbarico.alii fenfusintelligt crepdm~,quibus dxmones deletldntur. Aj voluptates,vt fC'
fignificent. vtBcrnardusd.Mihifoliimmiferabilis fignificatur Euthymius:alii peccata ipfa, quibus peccator, quo
flatus illi' adolefccntis, & per cum miferabilior eo- magis peccar, magis exfatiari cupit,vt Theophyla-
a In ill fer fyn, conditioj qu fefe Diabolo in feruitutem tradi- dus. Ego camdem viam,quam initio ingreflus ium,
de diueef.
fFe.aai. derunt.Maior enim eft veritas,qum figura. infiftens nihil aliud, quam miferabilem illius adolc-
mx. 16. Et cuptebdt implere ventremfuum de filiquis , qua* feentis cditipnem,& per eam miferabiliorem pro
cero mdnducabdnt. ] Qum apte miferabilem, '& fa- fligatiflimi peccatorisftat fignificari arbitror, qui
xnelic hominem depingit. N6 dicir, cupiebat ede- ad vltimam morum prauitatem venerit,adeomni-
re,nec,cupiebat faturan.quia etiam quifamelici n b Dci beneficiis,omni gratia,id eft,omni fpirituali
st,edere, faturari cupit, fed dicit cupiebat im- priuatus eibo , vt ne filiquis quidem, id eft , natu-
plere ventrem. Solent enim, qui admodumfamelici ralibusdonis, quibus philofophi-, & exteri por-
funtjcuperc vacuum omnine ventrem de requali- cisfimiles homines abundant , fatiari pofllt : ita
nlmirum,
nos CAP. XV. DE FILIO PRODIG: ,
nimirura peecarisexcfcatus,vt ne id qy/denn videat, A rw.necfilij.nec mercenarij fun^qu panibus, id eft>
quodotunibushominibusnatunlumsnoitendit. bonis caeleftibus non abundant.
alfa.iS i?. 17- btftanttm reiterfus.] JntelL-Bum ddnteyexdtione a. Ergoilli per mercenarios in domo Deifi^nifican-
jo. Quod dosillo quidem adolefcents, ex quo parabola tur,qui nfimo unrgradu, fcut in domo mercenarij
Qnid ficin rumptaeft,d6lum etl vero Mmilitcr,& ad eonuetu- funr, taque i|demilli, qui mercenarij fint, m e-
iticuctti. nem apt.Credibile enim erat iuuenera,qui tot in clefia etiam funtfilij, fed per mercenarios figniri- ^
domopitris fui bonis abuiidiTet, cm vi deret fein cantur, quia nfimo funt loco. In hoc enim contiftit Quinam
regionelonginquaap id alenos, in abiecblfima fer- mercenarij (militudo , & antithesis inter ilium & fi- "lefia
uitute perire fame,ad e fuiffe rediturum , arque di- lium, non qud ille merccde,hic gratis patri fermt, meiCea*
turum apud fe ea,quChriltusdixiiTe narrt. Q^iod fed quod illcabictus,villis,defpcclus3hichonoratus "h
fi paraboUm ad peccatorem , propter quem propo- in paterna domo (t:illemal,hic bene tractetur. Di
fita fuitjaccommodemus, fignificat vexationcm III cit ergo apud fe refipiicens pecc3tor , quot mercenary
intellectual dare. Cmeccideret, inquir eos , qu^rebant in domopatris meiabunddntpanibus, id eft,quot homines 1
bPfil. 77. eum,& reuertebdntur,& dilucido yeniebdnt dd eum b.lllud conditioncabiefti, quotpauperes,quotmulierculai
4. etiam obferuadum, quod Auguftinus c,& Beda ani- Bmagnacceleftiumdonortim, dum bene, fantque
cLib.t.qu maduertunt,quid difcriminis itinter peccatorem viuunt, iuauitatefruuntur, egoquifilius fum,ego
Euiu6- quit aliquando diuinam expertus eft gratiam, & cerdos,, ego Epiicopus, egodo&us, quia patre
dPfal"jj; f*^* M Dtmimi dtpdhmk <k qutn btmm ddbarer* difcefl.quiame Diabolo in ruitutem dedi,hcfa-
' Beofif, & inter eura,qui nihil expertus huiuimodi, me pereo, omni diuinx gratia; ciboac iucunditate
rfilm.71. ( peccata,(olas voluptates,bltm porcorum vitarrt priuatus film, siruit cormeum, quid oUitusfumcomedere
nouit.Ille nimirm tanto facilis, qum hic ad men- panem meum Perij.quia te Domine difcelii m,0m- 1 >f.r0i.K
temredibit,quantfaciliuseft,quae aliquando noui- ns enim qui elongantfei te, peribunt. Hoe eft, Hic, id eft, ^.
rous.etiam poftquam obliti fumus, recordari, qum extra Ecclefiam, aut extra gratiam Dei. In tenehris, T'
ente numqua m nouiisus.difcer. r vmbrd mortis, in loco honoris, & ydafolitudinis. Et n Luc* l'
jr." Magni refert bene in puerkia parentibusinfti- hocef^in^owo/iiiWiwWjideftjinEcclefiajautingr- ^ jjeUt
Quantire- tutum fuilfe,ieramenta frequentafle, inter viros vi- tia Dei, vbiP noneinopidtimemibuseum. Quduoin- . *
kntpue- xjfpe religiofos. Hxret femper in palato mentis gu- ter fe opponit loca.