Informazioni su questo libro

Si tratta della copia digitale di un libro che per generazioni stato conservata negli scaffali di una biblioteca prima di essere digitalizzato da Google
nellambito del progetto volto a rendere disponibili online i libri di tutto il mondo.
Ha sopravvissuto abbastanza per non essere pi protetto dai diritti di copyright e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio
un libro che non mai stato protetto dal copyright o i cui termini legali di copyright sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico
dominio pu variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono lanello di congiunzione con il passato, rappresentano un patrimonio storico,
culturale e di conoscenza spesso difficile da scoprire.
Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originale compariranno in questo file, come testimonianza del lungo viaggio
percorso dal libro, dalleditore originale alla biblioteca, per giungere fino a te.

Linee guide per lutilizzo

Google orgoglioso di essere il partner delle biblioteche per digitalizzare i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili.
I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico e noi ne siamo solamente i custodi. Tuttavia questo lavoro oneroso, pertanto, per poter
continuare ad offrire questo servizio abbiamo preso alcune iniziative per impedire lutilizzo illecito da parte di soggetti commerciali, compresa
limposizione di restrizioni sullinvio di query automatizzate.
Inoltre ti chiediamo di:

+ Non fare un uso commerciale di questi file Abbiamo concepito Google Ricerca Libri per luso da parte dei singoli utenti privati e ti chiediamo
di utilizzare questi file per uso personale e non a fini commerciali.
+ Non inviare query automatizzate Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo della
traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantit di testo, ti
invitiamo a contattarci. Incoraggiamo luso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto.
+ Conserva la filigrana La "filigrana" (watermark) di Google che compare in ciascun file essenziale per informare gli utenti su questo progetto
e aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla.
+ Fanne un uso legale Indipendentemente dallutilizzo che ne farai, ricordati che tua responsabilit accertati di farne un uso legale. Non
dare per scontato che, poich un libro di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utenti di
altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni se un
determinato uso del libro consentito. Non dare per scontato che poich un libro compare in Google Ricerca Libri ci significhi che pu
essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto severe.

Informazioni su Google Ricerca Libri

La missione di Google organizzare le informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e fruibili. Google Ricerca Libri aiuta
i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed editori di raggiungere un pubblico pi ampio. Puoi effettuare una ricerca sul Web
nellintero testo di questo libro da http://books.google.com
BIBLIOTHEC A S. J.
Maison Saint- Augustin
ENGHIEN
--
 I O A NN I S

^ -A. 4. ill

SAPHARENSIS

COMMENTARII

in quatuor Euangeliftas.

QVATVOR JN DCIBVS:

Primo locorum ikcrse Scripture : Secundo, Hebra(morum,& Hebracarum.Chadacarun

Sx. Syriacarum dicTtionum : Tertio , errorum , & haereium : Quarto , return &
intentiarum, verbormquetum Graecorum, tum Latinoim.

Juncdemum accurate remj, koliU fflurati, & menls uamplurimis repurgati.

IQ POSTREMA.

ht
i Ih

LVTETX.E PARISIORVM,

ApudloANNEM BlLLAINE, vi lacob^, tfTlgnO

S. Auguftini,' ante S. Yuonej

. D c.
:
 SERENISSIMO PRINCIPI

CAROLO

CALABRIA

L OTHARINGIiE, BARRI
A.C GELDRIi DVCI.&e.

Alutpontaw Academ'iA Tbeologi 3 SocietAtis IESV Salutem

Aternam felicitatem.

Etvs illud magni do&ique Epiphanij admodum fitum ve

rum que eft, Princeps SerenissiMe, infidelitdte peiorem
hereiim. Keifor inquic , n&wnsa. tri - Vt enim alias huiuf- , .
3 1 i L i In Anco"
f ccrei caulas iilcnno pranereamus, cerce hoc prascipue inter Pa- rato.
ganilmum & haerefim intereit, quod ille quidem diu Ecclefiam
grau i m mis V act ociflmis perfeeucionibus vexauie , & dilacerauit:
eft tarnen funditus aliquando tandem cuerfus, fievthodie nullum propeeius fu-
per fit veftigiumchaerefis vero, tamquam infeftumagro Dominico zizanium , fe
iemperdormientibus hominibusvncum bono veritatiseminefuccrcuit : vtnon
facil,nif eo lmul cuulf,potuerit cuelli. Et quamquam vna fortaTe hanciis, Matr. ij!
aut fopita , aut extincb ftatim fuerat : altera tarnen veftigio, ex prioris quail cine- 1<5tZ7*
ribusadhuccalidisrcuixit. Immo fiepe factum el,vt vna refciTa, quafi Lernara: hy~
Hraeamputataceruicc, pluresalia^pullularint: vt nullum vmquam Ecclefia: facu-
lum hcrel ua, quafi nulla hminis tas fuo proprio morbo carucrit. Sicpopu- Jo f tf ,
lumillumHcbra:um, verum Dei veri cultorem , memoria; proditum eft. Palarfti- & ludn.'
nam ingreTumjgcntes quidem cxterasdomuif:,&incernecioncdelcuiffc, lebufam u
tarnen hdbiiatorem Ierufalem medio tollere non potuiffe, feifecum hdhuiffefemperinimicum>
grinfeum. Verumenimuero Chriftus Dominus, qui idololatriam imelprofliga-
uitj&fubiugumEcclefxmift, non femel etiam de heref vida & fubacb trium-
phauit,immoficuthoftcsnouifubinde diuerfistemporibusprodicrunt , itanouos
iefentidem athletas&propugnatorcs fubmiit, quideipfis poftlonga &laborioia
cercamina ,gloriofs victorias retulcrunt. Hinctotvariisficculis fanctitate.dotri-
quepr-eftantcs viri in iftum campum acimque defeenderunt ; in Oriente, Atha-
iiaij^afil^NazianzenijNyfleniChryfoftomi, Epiphanif, CyrillbDamafceni, qui
coiitraArianos,Eunomianos,Macedonianos,Valentinianos,Apollinariftas,Sabel-
Jia nos, ISftorian os,Eutychianos, Iconoclaftas ; in Occident e, Ircnzi , Tertelliani,
1
 Cyprian^HilarijjHicronymijAmbroiijjAuguftiniiProfperi, Optati, Leonis, Gre-
gorij^qui aduersds Marcioniftas, ManichseoSjDonatiitas, HelWidianoSj Iouiniani-
ftaSjPeiagianos , alique huiufmodi hap^ticorum monftr & portenta, verm & or-
tbodoxam fidem & religionem fortiter"defcndcruii;& omnes libiis pereruditis,alt-
quietiamfuoinguine confignatam veritatem pofteritati tranfmiferunt. Noftro
quidem faeculop oft hominum memoriam , flagitiofiffima & perniciofiflima barre
ns exorta eft , in quam videlicet omnium priorurn ha:rcfum videnturfoidcs, quail
Apoc. . infentinam quamdam &cloacamconfluxifle. Hinimirumillifimtnouiffimidics,
il Mart. |rt quibus Venit diabolus habens iran magnant , feiens , quia modicum tempxs habet.
nard. o"' Vt vero pciima haereis eft, ira pefimos habuit au&orcs,rautorTquc. Deus immor-
chinus. talis , quales 1 Religiofos apollaras , excucullatos monachos , facerdotcs nupturicn--
Mirtyr. tesjperditoium examina, dcfpcrtorum greges, fa:cem , & colluuicm Gleri,& Mo-
oan. Oe nachifmi : caeteroquin homines loquen cia! multum, parum eloquenria:; feicntiafi
uMa'r mochcum, confeientia: nihil quidquam habentes: ad fingendum, mentiendum,
Bucerus. fallendum^onuiciandum^udcndum^tumultuandum omni arte,impudentia, frau-
Andr.Ca- e procaciate4adCiadmprobitat pariterinftru&os At contrario, qui non dormi-

dor.Beza. tatyneque dormitycujtos //r<< ^magnos etiam & fortes veritatis dereniores > harresifque
PetrusBo-^ucj-fafiosexcitauic^ qUl primmin Oecumenic Tridentino Concilio, pftia
HaTrn!' diuers Europas prouinciis,nefarios haereticorum impetus grauiter cpreTerunt, m-
0.4- pifqueaduerss Ecclcfiam conatusfregerunt,& rritos reddiderunt. Nihil tero i-
luftres vros commemorareattinetjquos ex omni natione,Italos',Gallos,Germano$
Hipanos,Ecclefia in aciem eduxit , qui linguas calamfque aduersds harreticos fot-
titertrinxcrunt, & eorum errores ad incudem veritatis diuini verbi malleocon-
tueferunt. Omncs cnim numerare longumeTct : pauci vero rccenfcrifnemulto-
fum , quipraetermittcrcntur , iniuria , atque adeo contumelia non poTent. Nole
certeloanncs Maldonatus, non inter poitremos eft numcrandustquifcilicetnori
primus quidem , fed ex primis tarnen , nondum mortuo Caluno ex illa Celcbri
Pariicnns Academia: pecula; bellicum cecinit , in campumdcfcendit , inacierrl
prodiit , manum cum hofte conferuit. Ncmpe ingulari Dei prouidentia & be
neficio eo miTus eft , vbi magnis eloquentias , ingenij , doctrina: viribus exful-
tantem , & quaitriumphantem , pancis adhuc reliftcmibus , Caluinimum erat
repreflurus : quod vt confequerctur, nullis ipfevmquam laboribus&vigiliispc-
percit. taque quamdiu vires corporis fuppeditarunt, docuitipfe mximo audito-
rum concuifu , vt vox ipius ex illo celebri Parifienfis Academia; theatro pe vnuer-
fam Galliam qum latilime exaudiretur], & vix doclus eflet quifpiam Epifcopus.
Abbas,Concionator, Parochus,qui nonadeius fcholam ventitarct, nc ipil qui
dem Caluiniftar,& Caluiniftarum Miniftri ipfius praclecbonibus abftincrent , cum
praeter eximiam & reconditam cruditioriem fummacius cTetindoccndograuitas,
prudentia , modeftia , qua: omncs ad fe facile raperet , & iludi veritatis incenderec,
Poftea vero qum fra&is viribus rgoris longo docendi vfu attritus cft , ad feriben-
dumecontult, & aliquot preclara fui ingenij jiudicijjeruditionismonumcntare*
liquit, quaefuo quidem tempore depromentur : hoc vero opus prcartcris ftudo-
f lis claborauir, & quafi primogenitum partum uum carius habuic ^primoque loco
ederc cogitauit , rtifi illum nodtu diuquedimicantem , agonotheta Chriftus ex hu-
ius vitae ftadio ad brauium clefte pris cuocafet. Poil eius obirum de ipfo Rom ai,
Paniis, Antuerpia: edendo confilium fxpe capiebatur , fed huic incepto varia: tem-
porum& negotiorum difficultatcs moram non dierum, & menfium ,fcdannoruni
iniccerunt. Nuncnon fine Deo prodit inluccra, expe&atum diu multis, Sein
tua Lotharingia & Mumpontana Academia prodit, & in nomine prodit , Dux
Serenifime. Cui enim potis ofFerri & concerari debuit } Primilm enim cam nob
lis Acidemia: tue tibi debctur fruftus & partus -, alius t nerrip parentes ] & co
ditOT. Tu cnim ante annos tres & vjgsnti id agente apud Grcgorium XIII.
ptimo & fapientilimo pise memoria: Qirdinali Lotharing j earn fliciter pri-
miim condidifti, libcralitcr deinces aux&A ornamcntis , quibuslicuit, decorafti,
priuilegiis magnisdonafti. Tu ne fc^dtim in ea tres hnguas, Philofphiam , Theo
logian*, fed Vus Canonicum Ciuilediligenter doceri vluiili, Sc do&os viros
ad id magnisipendiis euocfti -, Medicinar Profcffinem , qua: ib la ad perfectam
omnium artium & feientiarum lyxw^vmihitu reiht , propediem additurus. Quod
vero caput eft , tu earn fe publicam & liberam omnibus etiam exteris nationibus
eTe ftatuifti. vt tarnen nullus in ca, nec difcipulus, nec PiofeTor effet -, non probe
Catholicus. Vnde ciim plereque Cifalpine Academia: hereticorum plenas & re-
frtefnt, tua tota Catholicaeftj, &multis aliis difcrefcentibus in dies magis ma-
gfquc crefeit, virfqucdoftis abundare incipit. Mouit nos deinde bcneuolencia illa
tulingulariSjquatuIoannemMaldonatumjdumviuerec, profecutus es , quem in
Ltharingia anno M. * LXXVIII. non folm libenter vidifti , fed etiam
fcuide audifti > cum hominem peregrinum aliena lingua concionari voluifti. In-
dicaftideniquefepius tibi fore gratiiimum , f hoc opus in tua Ltharingia ede-
ittur : nempe res omnes honeftas : & Rcipublice ac Religioni imprimis vtiles ama- *
te foies. Quod efficit tuus ille fpe&atus ergaDeum& Ecclefiam zelus, acconr-
uande religionis fingulare" ftudium : in quoprofedtoclaiiimos illos&fan&ili- *
mos maiorcs tos imitaris , quorum vcl precipua laus ilia eft , quoi magna femper
conftanria & rdoteincrcdibili veram religio nem fouerint, Ecclefiam defenderint,
fdem propagarint. LongieTemUs,l omnescommcmorrevcllemus , namfEc-
clefiafticos Principes rcceniremus^uiexhacantiquiiima tua familia prodierunt,
hare nobis Epiftola in hiftorie molem cxfurgeret , cum fpatio feptingentorum
annorwndederitGalliie vigintiEpiicopos, quinqc Archiepiicopos , Germanie Sigeber-
quatuor Archicpifcopos , & imperij Lle&ores, ipfi Romana: Eccleie Cardinales x^tV^e'

oc>o,vnu m Pon tificem Maximum Stephanum I X. antea Federicum, qui Lega- sigoniui.
tus Conftantinopolim miflfus , pericUlolum Eccleie Orientalis fchifma fuftlc-
rat. Longius autem proueheremur4 ieorum omnium, quibus hercditarium
tumditionisimpcriurri, tumpietatisexempium accepifti, respie, fortiterquc pro
Deo geftas narrarcmus. Duo ergo fcliguiltur nobis, quorum prior Godefridus Guliel-
Bullonius, tmquam verus Chrifti difcipulus, patriam, propinquos, amicos,fa- " "

miliam reiiquic , vt Chrifti cruccm ferret, ateme adcoin relices illas terras Chrifti
vcftigiis impre ilhs , & fartguine r igatas inferret , emque Sarracenorum poteftate
eripcret : quod fliciter ipfc con fectus eft , & cmmniPrincipum Chri ftianorum,
quiinea expeditions crarttj fuffragi, taniqam omnium optimus, fortiffimus,
fapiemiiimus, primus ChriHanisIerofoIymorumRex eftappellatus : vndcRe-
giumnomenilludpoft annos demum ttccentos ad proauum ruumRenatum he
reditario iure perueiiit. Poftctior vero auus tuus Antonius Renati F. ob pictatcrrt, roan. -
ihtegrittem, manfuetudincm Boni cognomen adeptus, afdenti .quo e:ga Reli-^ M,tc-
gionem flagrabat, zelo, primusperte Eropeorum Principum in herticos fig- Em/oJ
num fuftuht, Luthcranos Rufticos, Furia illa Vvitcmbergcnfi bcllicum canente, 1".
aduerss Principes Chriftianos magnis copils armaros , pfofl igauit, ac magrta ftrage
adfexagintanimirum millia ttibusprelircconddit. Horum tu zelum imitaris ap-
prime , tantorum Principum vera & germana proles , & pro virili hoc infelici tem
pore, quo tot alia: prouincie herticos perferunt , tueosintuaLothringiaherere
non patecis, fd longea mis fnibus amoues. Quod tarnen ira prudenter Chriftia-
nefemperagis ,vtquotquotferc apud te reperd funr heretici, mentempotiuscon-:
iilio, qum folum exilio verterint , feientesnon Ce, fed hercim fuam tibi difplicerc:
 vndc nunc cam ncceffiratem, qua: ad meliora congerie, lbi gratulantur impoiitam."
Aug. E- Nee fidemtantm, ed mores etiam curas yiumcxvna pane quotidie per Lotharin
v!ncent.d g*am ad meliorcm frugem Chriftianislej/bus ppulus per te traducitur,cx alia ordo

Eccleiafticus diligentia & vigilantia f^*j tui lluftriilimi Cardinalis Lotharingi,

S. Sedis Apoftolica: Legati, ex recta Tridcnn^n^eformationis Cenfura & regula ad
priftinumdccuscVfanditatcm magismagifque reuocatur. Hicfit, vt omnia tibi
Fliciter cueniant : vt res tuas fecundet Deus: vt tu affiniratibus, amicitijs, feedcri-
bus, opibus, honoribus quotidie crefcas : populustc amct, nobilitas tc obferuct:
Pfal.u;. Cicrus tc continues apud Dcum prccibus,votifqueprpfequatur, Filij mi cut
" oliuarum nt in circuitu mjnfa tua , " videos filiotfiliorum tuorttm pacemfuperjfrael. Ecce

c benediatur homoy qui timet Dominum. Tu nempc res illius curas,ipfc tuas:tu rcgnum
, illius,augcs,ilic tuam:tu Ecclciam ipii tueris, ipfc tibi Prouinciam:tu populum fidc-
lcmillipracbes, illetibi obiquentem, tu vis ilium amari& coli fuis, ille te mis,
.7.8.| qua denique menfurafidclu feruus ipfimetirisje tibifins remetitur Dominus.
Hccfuntpraccipuc, Sereniflme Princeps, qux nos permouerunt, vt tibihocin
prsefcntiamunusarTerremus , quodeTctdeinceps, quad perenne pietatistuje erga
Deum, ftudij ergareligionem, amoriserga hanc Academiam, bcncuolentiarerga
nosteftimonium. Tu nobis noftrfqueinccptisfaucreperge. Fauebisvcr,imorc
tuofaucbis. Nos viciffim ad extremum Dauidicum illudab Ecclefiaprincipibus
Pfal iq Chrilianis concini folitum tibi ex animo precamur, Exaudiat te Dominus in die tribu-
3.4. Utioni i protegat te nomen Dei Iacob, Mittat tibi duxilium de fano , de Sion tueatur te9
Tribuat tibi Jecnndm cor tuum , & omne confilium mum confifmet. Mufiponti Cal.
Septemb. anno Domini M. D. X V I.

jPPROBJTIO.

Oannes ClAvdivs DsvitLE, in fiera Theologia Magifter , & diuini verbi Prxdicator,
in fanfti Pauli huiuce CiuitatisCanonicus>iatque inhacLugduneniDiccccfi librorum Cenfor
defignatus : (idem fecimui, nos leannis MMo4tiS$citt4telES V Cemmtntarios <1>>
euoluiflc,ornnique in illis iuxta orthodoxam Cat hoi ice Apoftolicx ac Romanas Eeclefiae , Sc
fincbrum Patrum fanam dodrinam fumma cum cruditionc exponi. Lugduni apud fan&uin
Paulum. Iunij, 1615.

Joannes Ciavdits Divili.e.

_j , /

^. D. D. Thoma de Mefchatin U Fayejjuius Hbriimprimendi facultas.

Homas de Me$ch ATiN la Fayi , Comes, Canoiiieus, ecCamerariusEccIefisLugdu*

icnfis, & Vicarius Generalis in Archiepicopatu Lugdunenfi ; Opus quod inferibitur . UtmisMd-
dondti Stcittate ItSV Cmmtnt* in tjuAtmt f.mmtl$*it vt in lucctn edatur, facultatcm concedo
Lugduni 8. Mai; , 1615.

M es chatin la Fate.

CONCESSIO.

Os htmit t Sorietdte iE Sf Cmmentries in qtuttuer EuMgtliflS , Egol ACOBVtDATKTNH

Regis Procurator ty pis mandari,tum demum in lucem exponi confentio.

D AVET N1

4 ..
 MVSSIPONTANI THEOLOGI SOCIETATIS IESY,~
L E T R SA L V T E M.

ONNVLLA funtyLcftoropti qua teynefciusne fis ymonendum duximks.Pri-

mumefl y vtne pemttts huiusoperis auftorem ignotum habeaiyloannem Maldonatum
f\ patriafuiffe Sapharenfemy ex ta regtone Hilfanta , quA Aramadura ncminatkr,
genere nobilcm yprofeioncTheologum yvitadtu Societatis norA Sacerdotem. Js
primant in Academia Salmanticen exegit , doftiimis Cr celehemmis vfus praceptoribus
prAcipue Dominico SototOrdinis S.Dominici^ Francifio Toleto, tunefAculariyptfimodum So
cietatis norA Theologo S,R.E. Cardinali Poeaquam eyabfolutis udiisy Societati norA addi-
xity Romam profefttts deinde aliquot menfes Theologiam doeuit ; fed dum Collegij noflri Pariens
fchoUprimm aperirentur yngulari Dei conlio ininftu y Lutetiame miwy vbi primus e
noris Theologiam doeuit totos annos decern magna laude, & celebritate jigentiquefrequentiimo-
rum auditorum concurfu , qui nimirum quotidie duabus tribufque horis , antequamfcholam ingrede-
returyfubfeia certatim implerent, Quia verofe in its locis docere animaduertebat , vbi harefes dig
rent plurimumyVdriique errores indies increbrefercntyprifcos illos fanftfque Patres imitatustquiad
refellendos potiimum AtatisfuA hareticos udtafuaomnino referebant, in id maxime docendo incu-
buityVt LutbcrifZuinglijyCaluiniyaliorumquc hAreticorum humfiteuli nefariam ey fceleratam do-
lrinam conueeretyVeramque (y orthodoxamfidem corroborant. In quofane profecitplurimm.
Nam ex einsfchola prodicrunt Vtrieruit quamplurimiyEpiopiyD fteres y Concionatores) Paro-
chiy & \>ixpoeafuit quisquam in atiidyqui cum eius auditor effe nonpotuiffety quA infchola difta-
ueratjbi deferipta domi non haberet. Virfanefuit multis magnifque aDeo donii cumulatusy inge-
nij fubtilisjiudicij admirabilis,memorA excellentisydilige niiA mcredibilis , indefci(iudij , laborisfu-
pra corporis Vires aiduiyquA cum initio firma eent,paulatim tarnen leftioneferiptionique continua
exhauafunt. Legendisenim hbris continuo vacabatycvt nullum probatum inTheologia racum
hatinmVe\auftremprAtermiferityquin totum peruolutaritjegeritque diligenteryac notarit. Et hac,
qnAplurimis nota erantjaudabanturpalam}immopradicabantur multis. Sed aliafine dubitatione
maiordjaudque digniora}quA minus oculis paterent3accipe. Virtus in eo planefuit eximiayfanftitdS
potim appellanda. Tefles aliqui fumusyquicumeofdmiliariterviximus.Afdgnain eorerum huma
narurn defyicientia, magna laudis & popularis contemptioy humilitas & modefiia incrcdibilis,
'Vitan doftus do ftumfe nefciret tarn in ore hsminum pofitus yhomines >ernerety tarn apud Principes,
pi fulesprimarios Viros earnsy&* honoratus , maiotem in modum eorum dditum confycftmque d
clinantyvt id etiam nonnullis morofitati tribuerelury dum ne inuitatus quidem ad eos accedergar
dens & wge orationis ac meditationis minarum t et um udium , fumma in cibo potqu parcitasy
paupertatis EudngelicA rigida obferuatio^tqui prAter cAteros nihil qidquam haberet\y retiere e-
ieycm ex vno loco in ahum abiret, niveemyquam humerisgefaret , vilem pottus y quamfimpli-
cemy& aliquaeorumyquA legietyobrudffetyeymanufuaexarata Adueffdna.ln fummayvt multa
pauCa compteftamur y Virfuit mundo fibique crufixws\ Atquehoc efio verum ipfins elogium y &
prAcipuum qudfi Epitaphij prAconium. Exceit e vita Atatisfu vixdum quinqudgefimo ineunte
annoM.D.LXXXlV y Romyquo fuerat e Gallia regono XllU euocatus tadeditionem
Grxcam feptuagintd Interpretum}quA ptf eius obitum in vulgtts exiit. -
Secundum eflfjoannem Maldonatum plurimum Atatis fuAinfchola docendo dilfutandoque po-
fuiffe exiguum in cubculo & feceffu fcribendo. Fecit ille quidem principum virorum iujfu aliq <aiy
mdgno cumfruftu yexcurfiontsy vt qui cminw qnafie loco fuperiore cum Caluiniis diu multmque
pti^naueraty etiam cominus , acie quodammodo infirufta , campo aperto , cum tllis iifdtm dithicaret*.
qttahs ilia multumfane fuit Celebris y quA Qaroli IX. Chriidnimi Reu iujfu tvncm aliquot
foeiis in Piftauos jufccptayampliimam illam ciuitatem longa obfidione cfiquaatm; totam fere
regionemillam ab HArcticis pane depopulatam,*? infide Catholica & in Regia auftoritate conti-
nmty crfirmauit : Aiini^rofque hareticorum yob temporum calamitates infolefcentesfregit ' yatqe
compefcuit.Sedcelebrior longe litterarum etiam monumentisycongnata illafuit XCurfioTquA ad
 SeanumyArgentina:vicinumobplumimagnum tuwbareticorurh propugnacuhmjaa eJequa
doftiimus Genebratdus A rchiepifcopus Aquerfis ficficnbit. loannei Maldorutus ieiuita
CapeUum,Hclinum,Loqueum,& v^inti alios MiniirrosGalumiltas primm
diTerendo,deindededami cando prRtrauic. Nam in declamaciones diputa-
tipnemcommutandam Miniftriccniueruncquodeius vim y log iticamnon
. poiTentdepellcre.Launeus, qui cum Minilfet aderar, id iciipium rdiquic. Do-
cuit Ule multos annos LutetU ycumqucprimnmtotamTbeologtam quatuor anm per Compendium
tradidtffietjterum eandem vberius trudere erat aggreusy tmque longe proueclus trat , & vo t>a-
ciatos de Deo tDeique attributif>S.Trmitateyprouidemia)pr<xdeflinattoncyngeluybomtne)homi-
nifque creatione,peccato originali, libero arbitrioyiuificationeym. rim operum^qunefliones . & dpu-
taitonesyadeamfe demumparternyquA de Cbrioe, at.J jue mcarnatune ,ejr generis humam re
demptiony transfcrcbat, cum ecce alteniimofane tempore , certe magno multcrum damno nonnullis
Lutetia ingens odtj & inuidi* flmma aduerss ilium concitatae-.quam die quiet & pactsfiudio-
fiimus^ turbarum omnium, atque tumultuum bots acerrimus vt extngueret yficut G regous
Na^ian^enusmilemob ca<[am Conaminopolim ,ficc Luteti >m retnquens ,'bitnrigibu> fe in
nojlrum Collegium abdidit:>erans ibidem at ate tarn ingrauefcentc,ey corpore atduii labortbus fra-
Stoe mbilomtnus quam fi doterct poficntau/erunurum, animum adcribendum appellenty& t
cente lingua clamo loqueretur. na q ippe r,on vntpi oumcujolmyfedplurtbusynon huic tan tum [&-
IpfG eg culoedconquemibu* profuturum Qnamobrem oliegiono>o iturigen abditus yhos primiim
deTita comentario' edtdittalifque inPropbet :. matoresyquordi'os.ouiac.manus noraiperueneri,nt,pro-
fua & Pa- pedte fumus eaituri.C gttabat omnesScriptura libros cmcr>tmu illnrarcy& 'idtotifmos yP bra-
Tl i@m les>& ^' ebrdifmos,luq; iiujmodi edere ad imtlhgr nda facraScriptura peropportuna: ed COgi*
'i 4.ad an. Caciones mortali cimiuae , 6i incertaepioLid< anulti^. Homaer;imaccerfiitwyibiqy
381.t1.j5. mult tporis Verfiatus Jabor juori DeopramL conje^uuturiu yad melwrevit* commigrauiti
*.?.. j (rtmmeb)C opus joannem M'aldonatum ad annum M D.LX Xi ill perfeciPeqi idem,

ednon limajjeyipfumenim iterum illud i:Cudire<iaiturnmyey pnectim imatiuj ^ue edit rum fui-
fe'ffu^eres diutis cxtitijjer.quam ob caufam nonnulld *ppleuimus.N*m in plerijque Scriptur
( auorum Veterum locisynec itbcrynec caput adfertbebatur, quod ne dubio eratfacturus , ios ad
. mdrginemadr'tpmu6.j4nnotatiuncuL< etianrpaim adiecimusy quaummam rerum traclatarm
iHuriord lotos digretoneve indicarent. Indicem pater teximusvniufiqucTomi Duphcem,
ipmque opus in duos Tomos diribuimus. vt aims per partes prodiret.
Quartum e,quibufdam in lotis textum Euangelij ab eo dijfintire , quem in commentants habet.
Tuncenimy cmopus hoeeriberet , non extabat vltima Vulgata edttio , aucloritate Sancltmi
D.nori Clementis Vlll.nouiime edita, quare Platimanay qua tunc erat vulgatior , perpetuo eil
\>ftt> Nos "vero jdecernente Summo Pontfice , Vt bacvltima editio in omnibus retineatury earn pr&-
termittere maius incommodum duximus , quam fiinter Euangelij & commentariorum textum ali-
qutd cerne etur diferiminis , quod tarnen inrequem admodum e.
. Quintum e/iyborum Commenta' iorum editionem Gebert m primis Reucrendo P .Claudio Aqua-
uiu<t,Soctetati nora Generali Prpofito , qui ees (bi ab auftore paulo ante dectffum oblatos , tam~
quam magnipretu depofitum cu*auit dtltgenterferuart, recogt.ofci, mendis[et ip ture repurga i, &
hictan em excudi-. Multum etiam ad id oper ontulit loannes Procelletu Mallumay Balliuus
etenfisyvir nobtitsy pius tuxt &eruditus yfupra Tbeologum miles yfupra mditem I bcologusy
g C7" Rome nomine UlufiriimiCardin alts a Lotbaringiay&fuo,magnopere infiitit ,\>r ederentur,
bicadTypogra bi (umptummutuam pecuniam liberaliter contulit Nos denique non diffitemur
diquid adboc tpfum attultffe ophyr diumentiydum prter [uteriora , qu a nobis nauata indicaui-
mu manuferiptum exemplar paimvitiofumemendamus yquodcum autog apho R^omrema-
nente propter limerumperi ulaconfemnon poety operas Vrgemus y earumque negligentiamno-
(ira diligentia fupplemus. T lefloropime Jon omnibus babetograamy * hoc erit gratt (*
henefic prouoeatio. Sicntlusprater, bit annus yquin tibi Valiquid a nobis nouumajferat , quodex
"vfiutuofiet. ale.
 . O A N N I S

SOCIETATIS IESV

THEOLOGI

COMMENTER! I IN

quatuor Euangelifias.

' P R JE F A T I O.

VetbumE- V . de quatuor communiter Euangeliis quart poffe Video , antequam

uangcli) ti
Euangeli- adfingulorum cxplanationem aggrediar , breuiter exponam, Ea autem
Zandiquam omnia ad fex capita referuntur : Quid Euangeltj & Euagelifta nomen
vimbabec.
dcclaret : Quantam Euangelifia & vnde auftoritatem habeant : Quot,
quamobrem nonplures, qum quatuor , pAuores pnt : Qupquifque tempore crU
pferit : Qua lingua : Quo conjttio.

pSptfK 1 1 thtbachtru bechut foth tfl/Ltkttl

CAPVT PRIMVM. ne i* tuanneliz.etis in platas A'falo.
Sed in his etiam locis verbi proprietas iruata eft. Cur in
JEuartgelij IfAridt gnificationes , &* de In priore quidem , non quia bonus erat nuntius , Vt duobns lo-
nomine Euangelit. nnulli interpretantur, malos icerdotes occios et cis Scriptu-
fe.Nametfiidvtileerat,tampatri,anidnuntiaba- \* v"b
i_\ r , . bocvl lie.
TATTEAION faufhim , iucun- tur,iucundu non erat:certe non erat bonus nuntius,
dmquenuntiumfignificare:& ua- conciim cffepopul.captam effearcam:quo audi
yt\tiv, aut quod frequentis vir- toHcli exanimatus ccidit,& fraila ceruieeinteriit:
patur IvA-wibii eiumodi afFerre fd quia audor eius librivuseft verbonaccom-
nuntium: ade iam vulgo notum eft, modat ad rem & veritat:fed ad opinionem & ex-
Vt non tarn dicendum fucrit, qum non pretermit- pedationem hominum, qui cum arcam Domini in
tendum. Illud minus vulgare : duo verba , etfi caftris effe lcirent,certum victoria nuntium operie-
apud profanos etiam auAores aliquando reperiun- bantur. Nifi ironiam efle mal is, qua; haud fcio,an in
tur : propri tarnen effe Ecclefiaftica. Au&oribus tanta calamitate populi Dei narranda fuerit oppor-
cnim Septuaginta interpretibus,Ecclefie quafi ciui* tuna. Calamitofum enim hominem infuper rideri,
ate donata funt. Nam alij quidem Graci etiam in duplex calamitas eft.Pofteriore ver loco,etfi mors
uftiffimis nuntiis, communi potis nunciandi Saulis,&lonatheDauididolorem,tamenPhiliitsis
verbo yyM.Hi',qu proprio uh-^k^m vti olent. Ixtitiam afrerebat.Quor repe&u dicit,Nee4ff-
Hebrai vero fumma religione in rebus laetis verbi liz.etis hoc in cimtAtibtaPhiUfimori,vt ftatim exponir,
402 bafchdr, proprietatem fruant, in aliis verbis NeeXH!tentfili)incircnmciforHm.ItiqaeinhiscxiS.lo^
communibus vtuntur i^i y >at?n hifchmidt>b,higgid, cis & Hebraus verbo iiP'3 >a[ch*r, & Septuaginta
& fi qua funt alia. Eorum verborum diferimen in- c verbo weyytxi^d^ propti lunt vfi.D ergo con*-
ai.Reg.4- telligitur ex Scriptura . tur Septuaginta semulatione quad lingua:;Hebra-
lo.&ig.iy.
&jifcti. , Duo funt loci vbi verbum "itf3 bafear, dici vide- ci verbi vim exprim ere,verb ve^t^^s^fiev^
tur de rebus triftibus:alter *, vbi qui captam Phi- triuerunt, vt iam non tarn Gracor, quam Ecclefiae
i.Reg.4. liftxis arcam Domini,cxfm, fugatum populum effe videatur.N ab Hebrais Sepmaeinta per imita- _ , ,. _
>7. Ifral,mortuos duos filios Heli patri nuntiabat, vo- tionem:aSeptuagmta,Apoltoli:abApoltoliSjccIe- -
# a.Reg.t. catur 1 mthrfchtrEuatigtltlU ; Alter c, vbi Da- fia omnis non Graeca nodo , fd Latina etiam - n
to.
uid Saulis & Ionatha mortem lugens ait h pit,qug euangeli2are,ficut bapt2are,ita dicit,vt qui cm a%5c
A
 ) HiFATIONES
4i dir i fo- ftirms religio ab iis abftinent : parum rcligiofi ha=-
eat. beantur,meritqueputenrarCiceronianUmpoti
ipiritum, qumEcclcafticum habere. .
Significat etiam wfyxitr donum , qud bonm
Homcri affcrenti nuriti dari foIet.Ntum eft carmen Gifci
poeta; : Sicut apud Hebreos befchpra e.Qu-
<Pt/ax.|.
qum Septuagirita duobus illis loci's <*>*<,
fed alter ufakt<r(>v,ihero uafyx'rcui reddidert.
V Reg 8. Irmqe cfificium, quod, bono accepto ntio,in tu into dictante icripfit hiftoriam ,& ab Ecclefu
to.ai. gratiarum abonem offerebatur , vt multisnota-
tum,n&icio an ab aliquo ignorat eft. Eadem pror-
tis ratione,qua diuiritfrn noftfm irrificium ouy*-
arta* Greciprimm Chriftiani,deindetiamL- ,
tini vocaucrunt. Sed ha duapoiteriores fignific-
dones a noftro inftitut aliena; imt. '
Nomen Nobis enim Chriftianisvnomfcn <*/*>*/* Euange-
Eumgelij lij-.nihil aliud quam brium,optatumque nuntiuih
quid nobis fig'riificatjre curaqiudemomrm : cdillum, qud
tonet.
nul lus melior, nullus optabilior, nequc hominibus
aFerri,neqtte Demiftipotait.filium Dei proeu-
randfalutis noftnc cauf,nominem fatum,nque
morte , id eft, glriofifima victoria, crudelifi-
mi hoftis manibus > certque & nunquam morirara
morte eripuifle,pluq; honorfs in Ecclefia,vbi quo-
dam modo peregrinatur, quam in Gracia patria fu
hoc nomen confccutiim eft. Id enim aliarum figni-
fication,quas
rP 1 i .fecum attulcrat,oblitum,
-/r ig-r eca- i%t)
folum dclart, quod, eft
prsftantifimum. vt
lum , vitamque beatam loquitur.
tiHnge-
Itaqucrccx veteres Theologi, Ambrofius, aut
iiuaiqu i potius Remigius a,& Eufebius \ Euanglium defi
fie.
a In , i ad nir (blent bonum nuntium , quo peccatores ad in
Rom & dulgentiam vocantur. Si acidas per Chriftum , non
cat a 1 Gal.
folm perfecta , d etiam mgis explicataerit defi
b. Lib. i. de nition Sed ne hoc quidem Icnu dicuntur hax, de
prarp.Eu*.
cap. i. quibusilicerc aggredimur.
Animaduerto enim nomen Euangelii in nouoTe-
ftamtb quatuor modis accipi folere. Primo pro re
eCap.4.1}, pfa lasta, qua;nunciatar, vt apud Matthoeum c : Se
&9 if- cund pro doftrina Chrifti A ; Tertio pro predica.-
Marc, r. 14.
d Mate. 14.
14 t. .
Mar r if.&
! f S 10. an alibi vquam in hac fignificatione reperiitr.N
quod ait D. Paulus de Luca loquens 8, C'*i Uuseft
e Rom. t. i.
& 16. 4. iUEHVigitiOiict nuilcij&iniisgrauis auor Hiero
t. Car4 15. nymus " de Euangciio Luca cripto interpretetur:
&9. 14. & alii putent, quoties D.Paulus Euangeli fu no
Gai. t. :. minat, quod fpc facit , de Lucae Euangelio intelli-
f Marc i.t.
gl. Cor. t. ^end:interpretatio rtn conft.it: & eft probabilius
D.Paulumjlaborem in predicandoLuc,magnum,
h Devins diuturn, &cum multisciunflum periculis,qum
illurib. in fcribendi,nec ita magnum.&perbreuc, periailique
Luc.
expertem commendare Hoc igitur fcnii hic qua-
Per Euan-
geum quid tuor,de quibus agimus,Euangelia vocantur:vt defi-
Paulus nircEuangeliumliceatjhiftoriam Chriftiadnosad-
locoincelli- uentum,actq> continente, Ecclefix Catholics au- E
sac- .. fcorttate, tanqu difttam ab Spiritu fnfto appro-
Eiiangelii
batam.Nec enim omnis de Chrifto hiftoria,eti ve
definitio.
ra, eft Euangclium,nifi illi Ecclcfioautoritas acc
dt, vt fecundo praefationis capite dicemuS.
Euangelifta; autem etil ab E uangelio nomen ha -
CuangeliU
q iis d ica- qutum nunc quidem meminilTe queo,
tuf. nulquam diciintur in Scripturis facris,qui Eugeli-
cam hiftoriam feribunt: fed qui predicant Euang
i Ifa. 41 19. lium, vt apud Prophetam,' quamqum cum locum
\:t ti.g. SeptuagintaGracnon vertunt.cV alibi: svfus tarne
Ephcf4.1i Ecclefiafticus obtinuit.vtqui in facris Uteris Euan-
i.Tira.4.
gelift p vocantur,ij vulgo numquam:& qui in icris
litteris numquamjj vulgo imper Euangelifta; vo-
Icclcafti- entur. Nc ideo contnendus matris noftraefcrmo
4
eft, fed imtandus. Nam & in ciuitate ij optim lo- cis vetbi
quicenfent.ur,quicoft;rmonevmntur,quemama-- '"", "m
trevel nutrice, modo non mtica, fed vrba nabe-
nq; inftituta, didicerurrt: quod illi$ clarillimis Ko-
manorum oratoribHS coritgifle legimus. E t vt in
ciuitate verbis vtinon ciuihbus,oIet barbariem: ita
inEcclefia verbis vti nonEccleiafticis,olet ha;rcfim.
Euangelifta igitur nobis fit,qiri Euangelicam Spiri-
Catholica, vteiufmodi, probatuseft.
CAPVT I I.
3
\AnloritM BuATiorchfiarum.
QVantamautemaufeoritatem Euangelfts ha-
-beant,mirabitur nobis queri quifquis Eccle-
lialhcam non legit hiloriam:quilquis autem legte,
recordabitur muiros olim herticos extitiffe,qui ip-
fis enim quatuor Euangeliftii,de quorum nefas ee
videtur auoritatc qua>rcre,au<toritatem detraxe-
riht: intelligtque nos minime dubitantes , nealij
dubitcn:, pro aijs dubitare. Ebiona i bl ex omni- Hzreticf
bus EuangeliftisMatthsum recipiebt, qud vnus fcripturat
d in humana Chrifti natura fere ttus occupatur, pr> arbirri
minus
11aduenarnpforu
i ai:. rni^ M.impieta
v, videretur.Auor
Ymci"ul 1,mittunt'
Lib 1 c 1
i, , . i * . ^........ . .. .-_ f - u . 0oc
Marcionitf , & Cerdoniani , qucmdmodum Ter- prefcriptic
tullianus 'jrensus "jPhilaftrius p, & Epiphanius^ bb.4.contra
feribunt- Alij folum Ioannem,vtManicnaei,ficut M*.r- "
indicat Auguftinus.Alogiani Arianor genus,om- c'a''
ns , preter Ioannem, nec enim illud clefte ton- q Hrf/'
truaudirc poterant , quo penitus ipibrum herefis, 41.
quafi de clo taita, difiieiebatur; lu pnncipi erat
x>trbHm,<jrverbumerat4pM(lDcHmIlk.Vtnstr*tvtr- _ ,
tum. TeftiseftEpiphanius.r 1 ere il*
eque vero illos iplos.quos recipiebant,totos in- Hxretvci
tegroique: fed mutilatos,&vt Irenams loquitur,cir^ non reci-
jngnhil.piunt libros
. )5refeaif-tot>
que vnguibus lex anqua duci prohibebat. Difpi-
ciebant enim diligenter,ecquid effet, quod ia: ad-
uerfari hxrcfi vidcreturdque non erat Euangeli,
& delentes; quafi correpturi corrumpebant.Itaq\ie
coargui Catholicis non poterant , nifi ex iis loci s,
quosautobliuionc,autinconlldcrantia, aurcdnfb;
dtia non deleuiffent.RidetTertullianus 'Marcio-v^ M'{jC
nis fpongiam.qud non fatis diligenter omnia , ex 1 '-
quibus Mrcion reuinci potertj induxiffet. \
AIijneimpij,fedreIigiofi viderentur, Euangeli-VCorrompe.'
ftas ab hxreticis corruptos fuiffe querebantun& ne bant Euan-
oinnino mentirturj per religioim ipeciem emen- Se^a>
dandi,ipfi corrumpebantifidaquelibrorum corre-
dio,materia illis erat ver corruptionis.#w.<e it- t Lib. y.\**
TO{Wrfi*'j(inquit Tertullianus) inondiuinA dUhrit* tra Marcia-
s tfihdrcs,qM cfemper cmenddt H*rtgdi>cUm nem. 4.
VV.In quo impudentiae genere cm omnes hre-
tici verfati funt , tum maxime Manichsei excellue-
runt.Itaque vix pqteratAuguftinus T ctra iUosdif-u^>i
putans ftare,& in vilo Scripture loco pedem figere,
quin locus ipc fubtradus i Manichis pedem ralle-
ret. Antiquum hereticorumartificium - nam & illis xT ?
primis Apoftolorum temporibus, vt ait Ignatius', ".
nonnullierant,quiade(uipei;i haberent omnia,
vt negarentfe Euangelia , nifi in Ecclefia; archiuis
inuenirent, credituros. Manlchr-
Manicha;i alia non minore impietate negabant ruminlpic_
hxc, qua; habemusj Euaogelia ab eis aut;oribus teSi
lcripu,quoru nomina fe ferunt : fed ab alijs 1er
 IN QVATVOk EVNG. g
gcpoibriorrbusrcriptadicebanr,quinecviaiireot AtAMtm^Mangellihmb*btAt,ftrvmutrmmun4Hm &quot't
ea.qua; narrarent, abiis , qui vidcrant,accepif-. redunda : bttrcfticvm 1,> nonbubcnt &4
Lib.ctr fentSicapud Auguftin * Fauftus ipfe Manichaeo- Cur autem plures, cmtammeltifcripferint,Ec- mr,bidem-
tauftum ru princeps loquitur , & tarnen habebant Manichi clefia non receperitj iam olim quserituh Sed in pr- ,"nS
) . cap. j.fuum purum & incorruptum Euangelium , quod ptu ratio eft.quia non plures inuenit diuiho fcripfif- Euangeli-
Manichxo Spiritus fanftustradidiifet. Mosnimir fefpiritu } quod ipfumeodem fpiritu auctore fadu. fl* fiuc-
omnium hSrcticorum,Scripturasnc5admittere, fed creditur:Eiufquereimut;t: nonnullis caufe affe-
facerc: Euangelium non recipere, fed dare. Nam& runtur.Mihi ilia maxim placet, qum vetuftiifirm
hodie,nifiCaluinoplacui{ret,quatcrEuangelian illi audores reddiderunt, renaeus, "AnaftaGus0 nU.yc.i.
Eungeli haberemus.Pocuit enim eadem temeritate,qua alios Hieronymus r,& Auguftinus4, qud quatuor fint n^!*
Orbis terrarum plaga;, per quas deferendu'm effet " 1 "
tamam ha. ab Ecclefiaprobatos libros reiieit, ifta reiicercHa- ram.
bencaufto- bent er0 quatuor Euangelifta; tantam autorita- Euangelium. Habet enim Deus in Ecclefiafuaad- pin prol.
quantam tem ' 4uantam habet Spiritus fincis , cuius in icri' miniftranda rationeffi huiusnumeri, vt accommo in Mattfc.
Spiritus bendo tantixmfueruntamanuenlesNccenimlittc- date ad hominum conluetudinem , & rerum natu q l.ib.i.dc
re noftraeauftoritatemhabent, quia ferubcripta?, ramagatatqueloquatur. Sic videmusChriftum r, confenfu
^matdi-
Sanus.
fed
fe- quia
; nobis diftatx fnf. dicere, turn aim finiendum erit Eugelum,& eius, .
Scriptur OfFendi folent ha?rctici, & quafi audita impietate vt ipfe vocat, mefis colligenda, miurum fe ange- .
auftoritai cohorrefeere, cm dieimus Euangeliftas & caeteros los(vt opinor quatuor, in quatuor ventos terrae, vt ,
quomodo feriptores faerbs ab Ecclefiaautoritatcm habere^ vbi feminatum eft , ibi metatur , & quadripartitb ae- ' '*
ab Ecclcfia qUafiDcoEcclefiaraanteponamus.Necenimintel- qualiter agro par metentium atq; feminahtiurii hu-
pen eat. iigunthom:nes,vald,vtfibividcntur,acuti,nosita merusfit. Sicin Apocalypfi fquatuor angelbs qua- fCap. 7.1
dicere Ecclefi Scripturis auoritatem dare , qud tuor ventos cohibere. Sic apud Ezechielemt& 'C'P*1-
Deo datadeclaret: Sc easab ipfo dictates eile con- Ioannemuilluftrcmillumcurrum , cidiuinainfi- uA oc
firmetCur eos non reprehendunt,qui vulg dicunt det maieftas, quatuor animalibus trahi. Et Euan- " P
literas regias Noniophylace j qui figill adhibuit, gelium currus Dei eft, in quo diuina maieftas maxi- x Rom x <
auetoritatem habere, quafi Domino feruum prfpo- lucet; V%rtm enim Detefi,vt loquitur D. Paulus*,
.nant? & Dei figillum Ecclefia profeft , non Calui infAuttmomr.icrtdcnti. A quatuor igitur animalibus
nus habet,illum ipfum Spiritum , qui non Caluino, trabend um erat.
fed Ecclefia promiflus,a'c datus eft , vt cum ilia ma- q Itaque cum multis in veteri Teftamento figuris Quatuor
:ieret in sternum : quique fuarri manum, Scripturl- quatuor Euangeliftas fignificatos fuifle , veteres au- E^^j^11*
que haud paulo fin melius, qum Caluinus retb- (ores dixerint, quatuor Paradifi fluminibus, qua- LUr"s de*fi_"
gnofcit. Hie eft,qui quatuor Euangelia*primm di- tuorannulisquibusarcaDominigcftabatur,vtHie- |nat.
auit:deinde nobis ca fe diftata fuifle perEccle- ronymus Tfcribit,quatuor illis animalibus Ezechie- y Inproli
iam declara uit:hofque idem doeet fpiritum ifturri lis: reliquje figure &cteganter adptate mihi viden- Marc.
Caluini,quo has Scripturas probat, illas improbat; tur,& eife probabiIes,hec non probbilis modo, d
haereticum efle. Cim ergo omnes feriptores fieri certa etiam ac neceflaria, in hoc ipfum Spiritu fin-
tantam habeant audoritatcrri,quant poflunthabe- 6bo inftitu ta, vt quatuor futuros Euangeliftas pre-
Temaximam, tarnen quatuor Euangelifta;, fi maxi- inonftraret. Nec enim dubium eft, quin quatuor
mamaior efle poteft,maioremhabentmaxima.Ne- animaba idem in Ezechiele, & in Apocalypfi figni-
mo enim Chriftianus eft, quin duhi quodamreli- ficent: in Apocalypfi autem cum viginti quatuor
gionis,cum omnibus facris aueftoribus , quantum^ iniores.quithronumcircumftant, viginti quatuor
oteft tribuat, quatuor Euangeliftis, qum alijs tri- illas columnas Ecclefiae,duodecim Patriarchas, toti-
uerc videatur,& quia ii ipfi dicta, facbque Chrifti demque Aportlos fignificare ^manifeftum fit, quis
commmorant , vt cm eos legimus'Chriftum ips dubitet quatuor qua; thronum geftant , animaba,
Ho.inE- intueri,audirquevideamur,vtDBafiliusbadnota- quatuor Euangeliftas declarare ? Itaque nec fine
uang.Ioan. uit , c5c quia Euangelia finis funt veterum Scriptu- caula, nec fine diuino,vt arbitror , afflatu factum eft,
In princi- raruni) nouarum fons,omnium,vt Orgenes0 voat, vt cm veteres Theologi alii alias quatuor Euangc-
po ciac liftarum figuras inuenerint,in hac cuncti 1 coninfe- 1
verbum. primitif, & quia eadem quatuor teftibus dieb. tint. Raro autem folent fine fpiritu Dei humana P'-H1".
Tomo i Quy teftium multitudo,etfi fidei non cft neceflaria, - r in prolog,
in loan. humana; fragilitati eft Vtilis. confentire ingenia, inMth*5
Cur autem illis quatuor animalibus homini, bo- Anaft.qu.
ui,leoni,ckaquila;pbtis, qum aliis Deus infideat, i5.Euche-
P V t nr. & in commentariisin Ezechielem aliquot caufas at- us qu.i.in
tulimus: & bcillam vnam attingere fatis eft, quam cu"'fiTncl*
iidm illiTheblogi veteres attukrunt,qud ha; ani- ^>%^
"f)Eures ctim Euangelium cripfiTevnusexhis malium forma; ad txprimendos quatuor Euangeli- itarqu*
X. quatuor, qui indubitatamfidemmeruerunt,D. ftarum mores aptiflma; viderentur. Nam Ibannes tuorh*c
d Cap. 1. 1. Lucas d indicat', & ex antiquis feriptoribus claris primo ftatim mpetu vque ad Chrifti diuintatem isitum
diftinc~tiufquccognoicimus. Nam apud Clemen- volans fimilis eft aquila;. Lucas b officio ficerdotis cen caBtul
t Lib. i. Sc tcm Alexandrinum ,Origenem f,Ircna;um , Atha- exorfus fimilis boui animali facrifics apto. Marcus
f. Strom, hafium b,Epi phanium 1 ,.,Chryloftomum, & Hiero- voce clamantis in deferto initium fumeni, rugien-
Traft.j.in nymumijAmbrofium'jEuangeliumHebraBorum, tem in montibusleonem refert.Mattha;usab huma
**Lib ^Egyptiorum, Nazara;orum,Ebionitarum,Iacobi, na Chrifti generatione incipiens,fe ipfa vnr cura
^ In Syno- Phippij Bartholomaei, ThomxjMathiaz.Iudx eti Chrifto quodammodo hominem facit. Ita fer om-
p(. traditorisj&duodecim Apoftolorumlegimus,Scri- nesaudores quatuor animalium figuras ad quatuor
.. pfcrunt&multi hretici, aut finxerunt Euangelia, Euangeliftas accommodarunt, Nonnulli paulo ali
A6- Apelles & Bafilides apHdEpiphanium.Ex tam mul- ter: nam omnium antiquiflmuslremus, Ioannem,
in*M b' iblos quatuor myitico, vtereditur, numero - leonem, Marcum, aquilam facit, qud Ioannes for-
lLa/bi clefia probauit. Heretici quatuor veris repudiatis titcr&cfficaciteraggrediatur: /rtprincipia crttvtr-
I.uc.cap.1. multa receperunt faifa, vt recftelegantrqueOri- bnm , f omniaperipfimfaftatnt : & Marcus fpiritu
Euangelia genes&Ambrofius^dixcrunj^ffJ/Wff qu/t'Hor prophetico fublatus fic opdiatur,Vx 1* in dt^
Ai;
 PRitATIONES: 8
fem. Sed hrc varietas fidem figure non detrahit. A runttradunt. Qojs autem ex Hebraico in Grecum Huangeli
Sedulius pctaChriftianus quatuor Euangeliftarum fcrmonem vertcrit,pauci dicunt, & qui dicunt inter f'' .
fenonconfonant. Nam Athanafius Iacob fratrem ; ti u c"m
numero, vniuerfitatem temporum fignificari putat. illiui non
rfamduodecim Aportlos duodecim annimenfes, Domini, Theophvlaftus Ioannem tranftulifle fcri- c(t#
quatuor fcuangcl illas quatuor anni tmpora, per bit. Auguftinus incertum putat , cuius ego fenten-
quar Sol Euangelij decurrat, defignare ait. tiam credo efle certiifimam. Hieronymus Hebraic
fevidifleteftatur.hodiqueinterludxos reperitur, ' ,
prodntque ante nonmultos annos typisexcuium, Het,rajc
quod an illud idem fit, quod Hieronymus viderat, fcripfit-
P V T IV. conftarenon potebmihi vald peum eft, quod
pcrludaicas primmmanus,deinde per haereticas
Quo tempore Euangel/* feripferunt. accepta m eft , vtrafque minime fan fidles.
Negare autem Matthanim Hebraic Euangelium
D E tempore autem", quo fuum quique cfipf- edidifle,quod quidam non indoti noftro tempore
rit Euangelium, in eo omnesproriusauftores gfecerunt,ncfcioanaliquam temeritatis notanime-
cenux.nire video , eo ordine temporis cripfifle eos, reaturjEgo quidem cert ncgauero.Plus enim apud
<juo ordine inter fe coflocati funt. Nam,vt in publi- me perpetua antiquitatis opinio, & omnium vete-
cis confelfibus fieri olet:u cuiqueatas locum de- rumferiptorum auftoritas, qum illorum quamuis
dit. Itaquedubium non eft quin primus Matthaeus, fubtiles radones valent. Nam quod dicunt non po-
fccundusMarcuSjtertiusLucas, poftremos Ioannet tuifle Matthum Hebraic feribere , cum nomina
. rCI(,t fcripferit. Hebraica fiepe interpretetur, vt Emmanuel, id cfit
LutprVm Scio noftro tempore hereticum quendam affir- tiobifeum D tur. Eli) Eli s 1 [ , i e{t
omnium mafic Lucamprimum omnium fcripfiTe, idque ex Deus meus, Deus mens, quarc me dereliquifti ? non tan-
Euange eius prefatione probare voluiTe. Sed fi hsereticis ti eft vt confirmatam tot ficculorum antiquamfen-
lium feci crederemus, nihil in ipietiamreligionecertum, tentiam deferere debeamus. Minus etiam illud;
pfifl'c. Curpotis hxc duo nomina Hebraica, qum alia
ftabilque haberemus. Quo autem quique praxi '
sc tempore , & quo loco fcripferit , incertum.' omnia interpretabatur,fi omnia (cripta erat Hebrai
Matthus Mattrmim pbrique tradunt anno tertio Caligu- c ? Et quia lingua interpretabatur Hebraica, non
quango lae,id eft octo poft Chrifti afcenfionem annis,Rom opus erat alia.Non potcrat; cum alia non feriberet
icripfcrit. Petro & Paulo ( vt bona cum venia dicamus hsere lingua, lito enim modo probare poTent, necvetus
ticorum ) Euangelium pradicantibus, in Iudsafuis ^. teftament_-. Hebraic,
i_ri :_ eque Grace> nouumcript
/-_:_..-.
Li.j.ca.i. potifimpopularibus cripfifle. Sic fcrlrenanis", efle. Nam & in veteri aliqudo Hebraica Grec,ff
In Synop etfitempws Caligula; non notat,fic Athanafiusk ,fic pe vero Latin:& in nouo Latin Greca interpreta- r , R
C *V ii & Eufcbius , fie Chrybftomus , fic Auguftinus, d , & ta legimus,quale cft illud ' irn pH 1 . '
taChroo Thcophylac~tusc, quafiexMaiorumtraditionedo- <VMik.'A ttb fchemab eben hatbez.er, Etvecauh nome tins
d Lib. i de cuerunt. Etfi exillisnonnulli dicunt Petrum etiam fcif^r.Septuaginta verteruntaddentes nominis
cfenf. Eu. tum Antiochia; fuifle , vt Eufcbius , & Athanafius. propra interpretationem i fctnr o'to/xx vri fG
cap. Theophylaus affirmt Marcum decern pftannis, $&* , erbSyScUppelUtumeno- aS>
ein pro- Lucamquindecim, Ioannem trigintaduobusfuum mtn wtstyhigbbilaam addit, id tft tumulus
Matt' Euangelium edidiTe. Vindicetauorfuamfidem, teis.Et, ,&voc4uitn$mtneiusv.-n p Benini, U- <Gen 18
Ioanncm Euangelium in Pathmo nfula fcripfiTe. nuszddh, idefifiltusdohrismei. Etrurfum,/Vw
fin dus Theophylaaus^Nicephorus.Sc Prochorus ^,Do- vocamt eum pop /', addit Latitus,W eftflint v^oi (g
prologo. rothcus,Simeon Metaphraftes;Ephefi fcripfie poft dexten , & * vocauit nomen eius o Afan-hu. Jf )X
g ^*j'** rcditumabexiliojIreneus'.EufebjusKjAuguftinus, Latinusadiecit,7#^/^^4/.QWf/?oc.EtinApo- x Cap.y.u
Io "dp". aut quiiquisauftor eftprologi eius in loanem Hie- ^ calypfi*,re,u*ifyjihdAfJv, It 5 7*iM.luwtn
i Li ca. i. ronymus,lfidorus,GregoriusTuronenfis',Ifidorus frf*i)(jHm?b*r.K$mnHtbrte ^baddon> &
Li.\.c.8. "njBeda, Euthymius,Theophylatusitem,&Nice- Gr<tf<flf7f4^r^o//yo:AdditLatinusinterpres;I (a rcta
1 In hb. de phoruSjicripfiflcanteexcidiuniHierofolymitanum Cr Lustini habh nomen exterminans.Si Mofes Hebrai- .0^"""
S1""^^" anno poft afcenfionem Chrifti trigefimo fecundo, cicribebat,quomodo Hebraica: fi Ioannes Grsec, minum 4
nhi l'b.de auttertioMdemqueneceTecftfenferintauftores il- quomodo Gneca nomina Latm interpretabatur? quorum
fandis no- li qui in Pathmo nfula fcripfiTe putauerunt. Hiero- Iftxigitur interpretationes, non auoiis , fed inter- nm ilbi
oi Teftam. nymus,& alij poft excidium annis poft afcenfionem pretis funt. Adde quod non cft abfurdum,Hebraica
8. & Beda. 65. verba Hebraic icribentem aliis Hebraicis verbis
interpretan. Id enim cum aliquod cpofitumver-
bumeft, aut minus vfitatum , etiam verncula lo-
CAP VT V. E quentes lingua facer olemus. Quale erat nomen
hu "I30J? bhtmanu el qud etiam Hebraic non ib-
Qua lingua Euangeli:*feripferunt. lim exponi poteft, fed etiam opus eft i;oy > A-
r'o'iai , Dominus nobifeum , aut UDP hx tl
Pro Archia /^Onftantiifima autem apud emnes veteresau- bhimmenu,Deus net*rw,Eli,Eli,lammaiabafthani,
Po'ta. V^/ores fuit opinio,ceteros quidem Grax, quae quod cm Syriacum fit ,Hebraic verti poterat.
n Li.} . tunc ]ingUa) vt paul ant Cicero dixerat , Lttiffime Quanquam in eo Euangelio , quod nunc extat He
^tf^i^ptromnesferegcntesAUcbiuur: Matthium ver Hc- braic, nonadditur eorum nominumnterpretatio:
pHom.i.in braico cripfifle fermone. Qund & i 1 II feriptorcs, hoc dico quod factum , fed quod fieri potuifle
Matth. quos paul ante nominaui , & preterea Orgenes & credam. Probabilius enim eiTe arbitror, huiufmodi
^*" ''aP'as vctuftifimus auftor apud Eufebium n ,& etymologias , & explicationes nominum Interpre
in rol * & Epiphanius 0 & Chry foftomus ? , & Hieronymus % tern adhibuiTe. Nec id quicquam de Scripture au-
Matth. & quicumque de hac queftione mentionem fece- cloritate minuit.
 >*
9 IN QVATVOR EVANG. ro
A viua voce loquentes Aportlos audiuerant, ne aut
A P V T VI. . obliuiicerentur,autfecs interprerarctur, quam di-
cb fuerant. Nam banc ctiam caulam reddit Lucas
Cur EuangcUfl*fcripferunf* ca p. i . 4 . Vt tognofcui verbos t, de (mbus truditus
es ,veritatem. Quod exprefius Gra?cc dixit,
Vo autem confilio, & quibus caufis Euangcli nS--nb>i<,tor*tquA vina voce audimfii. Qnzrta,vt quod
ft* ad fcribcndiynadducti fuerint,partim ipfi praelentibus pnedicauerant, abfentibus quoque per
Q
induTant, partim nos cx-vcterum auctoruin letione Scripturam pra?dicarent.Hoc enim modo,,J n
cognocere, & partim conieftura confequi poffu- ttrrmtximt fontts eornrn , m fines orbts terrtwrba
mils. Lucas cap. i.i.fignificat eadcribendumim- eorum^vt'D. Paulus interpretatur Rom.) o. iS.quum
pulfum quod videret conatos effe multosEuange- corum vox breuiflimo terrae fpatio terminaretur.
lium cribere , qui parum fidelitcridpreftitiffent. Qijinta,vt non folmiiihominibus.qui tunc eranr,
Quod poftremum, etfi apert non dicit, velle ta- idiis ctiam omnibus, qui f uturi aliquandoeranr.
Cur Lacas men videturintfmgi. Cum enim dicit fc principio ipfi non folmviui, fed etiam mortui Euangelium
poft alios aflecutumdiligenteromnia,adfcribendum accede- Bannuntiarent. Vtquemadmodummortuispradica-
Euan8!1" re: obfcur indicat eos, de quibus loquebatur,non - tum erat \ dabit enim nobis hanc veniam hareticus
fcnpicrit. n ^tjs veritatem aflccutos , aggreffos fcribere. Sed interpres)ita etiam per mortuos predicaretur.Adc
ir nimirum sftus maioris efle modeftiae iudicauit, cius cognitio erat necearia , vt omnibus in locis,
diligen tiam , fidmque fuam ad fcribendam hifto- omnibus temporibus, hominibus , & per omne ho-
xiam, neccflariam profiteri , qum alinant nglig- ininum genus effet annuntiandum.
tiam, infidelitatcq; reprehender. etiam vetbo, Ha? communes funt caui? , potuerunt tarnen fin-
quo vtitur initio, 7rf^/fit<w 94/ ,Gsmcity guli alias praetere habere priuatas , Nam Ioannem AI *cau(*
eos quos tacite ibaccuit, conatos quidem fuiffe: omnes veteresauorestradunt, hreticorum caui ^t,cu **
id quod conatieffent, minime perfeciffe.vt vete- compulfum cribere. Cim enim Ebionii, Cerin-
rcs auctores,Origen, hom. i. inLucam: Ambrofius thiani, & Nicolaita? diuinitatemChriftiiam rega
in Luc. cap. i. & Auguftinus lib. 4. de conf. Euang. rent, vidertque carteros Euangeliftas minsin ca
cap. 8. adnotauerunt. Eandem etiam caufamcate-^ confirmanda opera? pofuiffe, ad earn potiilimm
rosuangclias, vticriberent, impuliffe,quamuis probandam Euangelium feribendum fibi eLeiudi-
non dicant, ex Luca, qui dicit , intelligcndum eft. caffe. ItaHieron.lib.de vir.illuftr.inIoann.Epipha-
Aliamcaufamloannesaffert, quam etfi alijnon niushseref. 51. Auguftinus in procem. inloannem.
afferunt,tamen,quia eadem omnium eratmens,cor Quod quidem confilium, pra tcrqum quod prifei
vnum,& anima vna,eadem inctitas,credendum eft leriptoresdocent, non folum ex initio, id ex tot
omnibus fuiffe communem. , inquitlones 20. etiam opere manifeft apparet. Vbique enim Chri-
X.fcriptAfunt vt credaits , ema Jefui Chrsfivs efifilms fti diuinitatem iquitur. Et alios Euangeliftas fuas
Dei, ejr vt crtitntts vtt*m habeatis in nomine eius. etiam proprias feribendi cauas habuifle exiftitnat,
Tertia caui videtur fuiffe, vt auditores, quibus & exponit Epiphanius hxr.;o. & Eutbius L ;.Ec-
xuangelium pradicauerant , fcjripto habcrem , qua? cleCh1ft.cap.24.

I
 il 12.

SANCTVM

IESV CHRISTI EVAN

GELIVM SECVNDVM

MATTHiEVM.
- .*
C AT FT rpRlMVAd*

Luc. i jt. IBER generdtionis lefu Chrii filii*Dduid,filii Abraham, xi

b Genef.ti. b Abrahamgenuit Ifaac.c Ifaac autemgenuitJdcob. dIdcob au-

temgenuit ludam CP fratreseius. 3, ^lucUs autem genuit Phares,

Cr ZaramdcThamarJ Phares autem genuit fron. Efron autem
genuit Aram. 4. A ram autemgenuit Aminadab. Aminadab au-
temgcnuitWaaffon. Naaffon autem genuit Salmon, palmen au
tem genuit Boo% de I^jihab. h Boo't^autemgenuit Obed ex Ruth:

bed autem genuit lee, j lefje autem genuit Dauid regem. 6.

Dauid autemrexgenuit Salomonem ex ea qua fut V . 7. i Salomon autemgenuit
Rut. 4.. 18. R^oboam. m R^oboam autemgenuit Abiam. n A bias autemgenuit Afa. 8. Afa autem
X 1 Reg ix.
j Reg. . genuit Iofapbat. Iofaphat autem genuit.Joram. Joram autemgenuit O^iam. 9 . 0 Olajas
/j.Re<M4. autemgenuit hatham. p loatham autem genuit A cha^. A chaX^autem genuit E^echiam.
nj Reg ij 10 q EZ^id autem genuit Manaffem. Manaffes autemgenuit Amon. dutemK
9- genuit loam. lu r lofas autemgenuit oacim ,Crfratres eius in tranfmigratione Ba-
*; l bylonis, loacim autemgenuit lechoniam. 11. Et pofi tranfmtgrationem Babjlonis, lecho-
Pl-Pari"' niasgenuit SalathielJSalathiei autemgenuit Zorobaiel. 13. Zorobabel autem genuit
4 **** Abiud. Aliud autemgenuit Eliacim. Eliacim autem genuit A\or. 14. A\ox autem
r.Par.j. genuit Sadoc. Sadocautemgenuit jchim. Achim autem genuit Eliud. iy. Eliud au-
u'm.y i. tem genuit Elea^ar. Elea^ar autemgenuit Mathan. Mathan autemgenuit lacob^e.Id
l" cob autemgenuit lofrph, virum Maria, de qua natus eft lefus, qui vocatur Chrifius.

ly. Omnes itaquegenerations ab Abraham \>fquc ad Dauid , genet'aones quatuorde-

cim : Cr Dauid vfque ad tranfmigrationem Babj lonis,generationes quatuordeeim: Cr
tranfmigratione Babylonis vfqufi ad Chriumfgenerationes quatuordeeim. S. Chrii au-
t Lue.7.i7 temgeneratioc erat: t Cum effet defponfata mater eius Maria lofeph, an tequam conue-
nirent, inuenta ein ytero habens de Spiritufanclo. 19. \ofeph autem Vir eius cum effet iu*
flus, Cr nollet eamtraducere,\oluit occulte dimitiere earn. . autem cogitante,
Angelus Domini apparuit infomnis ci,dicens : lofephli Dauid, noli timtre accipere
u luc . j.. Mariam coniugem tuam: quodenim in ea natum ey de Spiritufanftoe, i. u Varietau-
X . 4->*. temfilium: CP vocabis nomen eius lEsvw.xipfe enimfaluumfacietpopulumfuum pec-
catiseoru. . Hoc autem totufaftue, Vf ddimplcretur quod ditfum e Domino per
y i. 7.14. Vrophetam dicentem. 13 . y virgo in Mero habebit CPparietfilium : CP vocabuntno-
men eius Emmanuel, quodeflinterpretdtum, NobifcumDeus. X4. Exurgens autem lo-
fepb fomno, fecitficutpracepiteixsingclus Domini , Cr accepit coniugemfuam. Z5. Et
non cognofcebdt earn, donee peperit filium fuum primogenitum : CP vocauit nomen cm
lefurn.

IN
 . . DE ENEAL: SALVAT. - 14

A generations omnium rerum appellamus , cm folo
r INCAPVTl. primo capiteagatur de rerum generatione.Hjec in
terpretado plures ac meliores aufcorcs habet , in
^fecund'um Afatth*um.] qUbUs Auguftinum<1.]ii & titulum efle dicunt , & 4 Lib.i.c-
Hic idem titulus mutato tantiun EuS- non vnam tantm partem , fed totum libri argum- tc***aS*'.
gelift nomine omnibus prafigiturE- tum declarare. Efle enim Hebraifmum, quo nomen"*1, ' \
uangelijs.Sunt qui ab ipfis Eugeliftis nihin tkolcdab , Graec yatnt , fignificat non folm
appofitum putent , vt libro auftorita- generationem , fed totum etiam vita; curium , Sc vt .
tem conciliarent-Et quidem Tertullianus ' Marcio- Hebrai dieunt aipn '* , quidquid homini e Gen . .
Lib.f.cS- nem reprehendit,quod Lucae Euangeho, quod fol accidit in vita, quemadmodum e No dicitur ptrfc e en 9'
triMwci. recipiebat,titulumnonapponerct.^f''otmquit) ' ' :j a
* ....... - .. ir_ / rt r\..-f.

Mircion
aiguim-. fifJ r
gere, non agnofeendwneontendens opus , quodnontrtgat g mo conientanea eft, & plenior.
frontem , quod nullum confiant! am prtferat : nulUmfi- Fauftus vero Manichams, qui hoc Euangelium efle
dtmrepromitutdeplenitudinttituli,(!rprofefftonedebi- negabat,qud non Euangelium, fed Libergeneratio-
auBoris. Ex quo perfpicu eft temper hunc titul n infcriberetur,non blim impius, fed etiam impe-
omnia Eugelia habuifle. Additumautemfuifleab ritus erat;non intelligens totam Chrifti vitam, gc>
Euangeliftis, apud nullum veterem auctorem inuc- nerationem appellan.
rio,quia Tertullianus fuperiore loco indicat appo- Curautem generationis,nongenerationum di- ClK gene-
rii folitum ab Ecclefia , cum Marcionem reprehen- xerit, nonnulTis quaritur,quorum alii refpondent latioms li-
dit, quod non apponat. caufam elTe,Quod cum duas Chriftus generationes, b fit inf-
Et non eft facrorurafcriptorum confetudo , vt diuinam & humanam habeat, de fola humanitatecllPtus*
Tituli U- anteinitilibrrtitulos ponant, fed, vtvel omit- egeret Euangelifta. Nam de diuina fciebat dictum
la- ^^! prjma libri verba titulum faciant , vt , Vifk efef Generaitonem ems quis enarrabii ? id hoc fubtile f Ifai.53.8.
"cGou ' I[*J* Prophet* y ^pofaljps lefm Chrifti. Ettitulosil- eft. Melius Hieronymus; qudquuis multas Eu-
los omnes,qui extra libros font, Genefis, Exodus, L- gelifta generationes numerare vellet, vnam tarnen
uiticus, Numeri, beuteronom'mm, LibriRegum, Pfslmi quireret Chrifti.Adde qud nomen -frnm fingu-
Dami<S,8c quicumque funt miles,omnes confittur lari numero, fpe fumitur pro plurali fatnmt , Se-
non librorum auftoribus pofitos, fed feriptori- ptuaginta interpretum more. Nam 8 vbi Hebranis g cenef. y
busadditos. Quod idem crcdibile. eft in quatuor dixit, -fepher tboledoth , Libergtneration, 1.
Euangeliorum bbrisaccidifle. Cert i Marcus pre- Septuaginta verterunt, iC\ot Ruint ,eodem pror-
poiuiflet hunc titulum, Euangeliumfecundkm Mar- fus modo, quo Matthseus hie dicit, & quodMat-
feWjnonadieciTetftatimaliud /w/Ww Euigelii/efu thfus hie dicit iChot ^nan , Hebreus quifquis
Chrifti. Nam hie etiam titulus eft. Ipf quoque titu- fuit, dixit wHimbO fiphcr tholtdotb, Uber generA*
Jorum fimilitudo indicat non ab Euangeliftis, fed titnum.
ab EcclefiaappofitosfuTe.Namfiipfiadhibuifst, Iesv Christi] Etfi nomenV tfognomen pro-
noniildemomnino verbis vfi fuiflent,-En4Wfi/ prium hoc fit Chrifti , tamen videri poteft initio
ftcundum N. quemadmod in alijs etiam, cm idem pofitum,vim habere nominis-appelktiui, quo exci-
narrant , non iifdem vtuntur verbis. Indicat etiam tentur auditor animi.Nam cm Ieus ftruaiorem ,&
Gracorum& Latinorum titulorum diifimilitudo. j_) Chriftus vnum,i eft Mefliamill fignificet,quem
NamGr3echictifuIuseftEt;')*xr^7itN. Latini tantoludfiexpeabantdeiderio, videtur eorum
ver in plerifque codicibus, 5 left* Chri~ nimos erigere, & attentionem, beneuolentiamque
fiiEHsngeliumfetundumTl. qud Graecum titulum conciliare , dicens fe illius tam optati Seruatoris,
Greca: Latinum Latina adiecerit Ecclcfia. tamque expecTiati Mefl texere hittoriam , vt appa-
_ _ej0. Necproptere libri minus habentauftoriatis, ret ex conclufione h, Luca hVet.ii.c.'
lumlibri qum fi ttulos ipfi Euangelifta pofuiiTent. Nam ne EU DauU,fiUi hc qufftiones int: 1.4
vndcha- ipfi$ quidem affirmantibus i hos lcripfifle libros Prima, cur hos potifimum duos ex tam longa pa- 1 & 7-'7
bean: an- crcdcremus nlfi nos Ecclefiscommoueret auori- rentum Chrifti irie Euangelifta nominauerit : Se- "a , ,j &
oruatem taSt Adiunfti autem tituli fimt, non folm adadhi- cunda, cur Dauidem Abrahamo, iuniorem feniori 4.4i & 1.
' bendamlibris auctoritatem ex auftorum nomini- antepofuerit : Tenia , ad quem rcferatur fecundus 7. & xj..
bus:fedeamaddicernda ipf inter fe Euangelia. genitiuus FUii, ad Chriftum, an ad Dauidem? 3J-5?-
Hoc enim eft i^U^iov,(ecHHkmJtatthi.um^i Adprimamomnes audores refpondent , caufam
eft, prout fcriptum eft Mattha?o. Quare fignifica- fuiiTe,qud his potiffimm duobus promifio naici- Gcnef.iK
tur& alios cripfiTe,& non eodemmodo. Itaq;il- cituri ex ipfis Chrifti fadaetfet Abrahamo k; /*/#-****
lud <*-7nondiuerm doftrinam atque fenttiam, minetuobenedicentHrtmnesgemts.Qapd D.Paulus de ' I7i,
vt cm Grxci Philobphi dicunt, -* A.ei-nb.lwfic Chriftointelligendefledocet,.Daudvern,}/- cg 7'
* n^7bir,feddiuerlbstantmautores,&mo- rauit Dominus Dauidveritatem,Cr ^, bPat.i7.iu
dum feribendi diuerfu m dclart. Dtfruuvetristuiponamfuferfedemtuam.tiim con- P^l. %% 4.
i. Libergemrationis.]Quidim putant non efle hunc ditio quf fequitur , ft cuodurinifili) tuttefiamer.um 11 1 A
totius libri titulum , fed initium blius genealoga; mei,& itfiimonU decebo eos : non pertinet ad Prr mifle
*-t :n.: or* i:v. ru~:cit,m ..- rktiAi..^,.,. j:^ g fi_ '

- - - tfoliregnenti
bergtturationumuldmjd eft.hf eft narratio genea- vt eutus interpretatur.Nam quia non iruaucrunt, n j Reg.n;
loeiae duebE ab Adam, ficut dicitur iQofepher.Liber regnum fciflm eft in more parte,id cft,decem to. "
iuftortit Ltber Dei y in quo iuftor nomina notantur, tribubus, Ieroboam regnare ccepit. Cur jotutn
cExod 3. faebquerecenfentur'. Alij exiftimant titulum efle Quo minisautem totum regnum familia Daui- re{?n5nfa^
'f e on libri, fed fumpt ex eo, quod initio narratu r, id eft, disalienaretur, naciturus impediuit Chriftus, n^ ^5 alic
Reg.i.i ex Chrifti Genealoga , ficut librum Gcnefis , id eft suferrtturfeeptrit de trilm Indu, & dux Hefmort eius, niKum> "
A )
 COMMENT. IN MATTH. 16
dont viniret qui mittendus trat. Gen. 49. 1 . Et radix A cum pris Dauidis filium appellare, vt fignificarent
I effe penhus exfeinderetur, de qua flos illepullula- eum ilium effe Meffiam qui populum fuum benefi-
turu s erat, q ui meri t Nazarsu s v oca retur. lia . 1 1 . 1. ciis effet cumulaturus. Hue illsc fj>edabant voces,
Et virga illa,quae exSion mittenda erat, vt domina M'ferere meifilt Dauid<\. Ha>c eadem cauf eft, cur q Matth.
te ?.*. retur inmedio inimicorum fuorum. c Et ne parua quoties Deus promittit Ce non penitus populum 10,^''*
' illa lucerna Dauidis extingueletur, ex qua iuftitia uumdeleturum, no propter Dauidem, fed propter Mj ,^47*
,,'!4' Solemaccendioportebt. Abrahamum,qui radix erat populi,cuiperpetuum 4x.
Veromnes promiffiories in Chrifto funt * . germen promiffum erat,idfefa<urumdicatr,ciim Luc. 18.3t.
t. Cor. t. -ipuerfufque eft ordo na tura?, & non radi* tantm, autem regnum fnon extindurum dicit.non pro- J>
cd ramus radieem portauit. Nommati igitur iunt pter Abrahamum, fed propter Dauidem fadurum _
initio Dauid, & Abraham, qibus luda i ciebant teftetur'. Vocaucrat ergo Euangelifta I eiimChri- bralumlb
fadas de Mefla promiffines, quas volebat Mat- ftum,fubiecit ftatim filium Dauid, vtoftenderet fe nondelctu-
thaeus docere in Chrifto completas effe: hoc enim non de quouis Chrifto;id illo vnico tarn expedato mm Po^u-
erat Euangelium, id eft, bonum nimtium,quod illis agere, qui & filius fucceffor in perpetuum regni lum'^^
feT.ih4Ie.1S. affercbat. Sic Irenaus e,Ambrofiusf, Chryfofto- Dauidisfuturuserat. Lgnuma
fLib.}.c5. $^',& Hieronymus h. Ad tertam qulhonem pkriquerepondent.fc- clnaUte
"^'' fecundam vero quseftifiem, nn eandem om cundumgenitiuum Filu, ad Chrift referri, qucfu- promittat,
ni Matth nes fatinem affcrunt. Nam alij caufm fuiffe dixe- admodum fi Matthus diceret, Liber generationis rlia^i.*.
h In hur runt,qud cum Euangelifta Chriftum nominaffet, Iefti Chnfti,qui fuit filius Dauid & Abraha. Et qui- j l-ReS-
locum. velle'tque ad primum fontem Abrahamum aicen- dem ita Hieronymus intellexit, vt ex eins ad fiipe- ^l 3 *"
dcre, Dauidem tanquam fontem alterum, vnde riorem qufftionem refponfione colligitur.Sed quo + txe^.ft 19.
Chriftus aqua viua manaTet, afcenddo neceffari rhiniis affentiar, obftat.confuetudo, w.$+.tt
i t. in nominauit. Quam opinioncm Chrybftomus ' reci- quam dubium non eftMatthaeum hoc loco imitari
Matth. tat,3C refellit, qud ifta rationeeodem modo Mat voluiffe. Solent enim illi in recenfndis genealogiis
thus atq; Lucas Chrifti generationem afcendendo vltimum genitiuum filij ad proximum referre. Cu
narraflct,ci:m conftet contraria cum rationem tene ius rei dodi exemplisnon egent. Alij legant exem-
Cat Daui- revoluiTe. Sed necio qum mrito: Nam Lucas pla in margine citata t.At quorfum Dauidem Abra-
dem Euan- Chrifto vfque ad De afcendit:non vt rurus dec- Q nami fili effe diceret, cm non Dauid is, fed Chri- "^ V?
rahamo" ^cretjfed vt ftaret- Mattheus Chrifto ad Daui- fti generatioqu2ErereturRepondeo,f;dum id effe j..1+
y X p 01 12 * dem. &Dauide . ad Abrahamum
a _ non numeratis neceffario, quia cm Dauide ad Abraham a vellet . J4 . vi^t
rit. gradibus:fedduobus veluti faltibusaicedit,vtinde afcende. e, non potuit no dicere, Dauidem Abraha- adverium t
rurfus ad Chriftum non iltandojfed gradiendode- mi fuiffe filium, ne extra viamafcenderevideretur.
feenderet. Contra qum Mofes, qui cm ccelo in 2. Abraham autemgenuit /(aac. JNccIfmaelis filij
terram,quafi iltu vno defeendiffet dices , In prir- item Abraham, nec Efau filij Ifac fadam effe men- Curlfma-
Gen. 1. 1- c^-f fffjft ) fxlnm CT terratn, rurfm terra in tionem ideirco nnulli arbitrtur,quod prauis fue- Ii* 8c Elau ,
ccelum pedetentim per fingularum rerum genera- rint morbus: quos mrito Chrybftomus vrepre- non fiat hic
tionafeendit. Terr atttcmtratinaniscrvacua,Grc. hendit, cm in cadem genealoga etiam adulteror ie
Hieronymus ideo fad effedicit, ne fi pris Abra- icmeretricummentionem fieri videamus. Praeter-
hamum,qum Dauidem nominaret,ei rurfus nom i- miffi igitur funt,vt idemChryfoftomus,&Theo-
nandus effet Abrahamus, vt ab eo generationis fe phyladus ait, quia Chriftus ab illis nondeftendit.
ries duceretur, & iterum Dauide ad Abrahamum, Cur igitur ftatim inter filios Iacob, non fblm Iu-
&ab Abrahamorurim ad Dauidem redire coge- das, quo Chriftus genus duxit, fed omnes etii eius ^nt^tux*
retur; F1I4 Dauid. Abraham antcm gtnutt, &c. fratres)&interfiliosIudxnonfolusPhares,fedeti "";
ratio multis placuit, ne mihi quidemdtfplicet. Si u Zaramnominatifunt?Summavtrumquerationefa- .'
enimHebraeos loqui fblere fcio, vt cm res multas dum eft:Nam fratres Iudae ide nominandi fuerut,
numerant, earn, vnde volimt incipere,vltimoloco quia Patriarchf fliae quifque fuerunt tribus,& quafi
ponant,vt, In prtncipio sftattit Deus caelum rjr lerram, duodeeim populi Iudaici,& regni Chrifti column.
terra autem.Sed a lia ab aliis audoribus melior affer- Itaque in Apocalypfi thronoeiusadftlt. Nominan-
tur,in primifque Chryfbftomo, Theophylado & tur rgo non tamquam Chrifti parentes, fed tam
Euthymio, qud etfi vtriq; promiffio fada effet : quam regni eius & Reipub.cditoresJdeoque non
multo ptomiflio tarnen Dauidis recenfior, & fpeciahor,& nominatim, vt ludas, fed generaliter, & quafi Iudae
hnorific- nonorifictior effet,ideoquc Iudaisgratiormagif- comits nominantur,Yt Chryfoftomus x adnorautt.
tiot,qum que omni ore celebrata. Promiffa enim erat Abra- Zaram autem ide cum Phares numeratum fuiffe xHom^.ia
our Abra- hamo filior multitudo, quam confquuti iamlu- putat Ambrofius, vt feecunditatis Iudaici populi M*" *
mo' di contemnere videbantur. Dauidi ver perpetu myfteri fignificaretur , quia Phares & Zaram vno
regnum, in quod voluenda die rex ille regum fuc- partuediti iunt . At ifta ratione etiam Efu cum,
cederet, & dominus dominantium, qui faluumfa- Iacob fueratconnumerandus. Chrybftomus, Eu- *.'
ceret popul : 1gtntts amem rtgtretin virgaferrta, & thymius, Sc Theophyladus propter myfteri dueb 17.
Pfal.a.: tamquam vasfiguliconfringeret, quod in eorum ani- rum populorum,Iudaici,atqueGe.ntilis, vtibdu-
mis tenaciter haerebat. * plicilege,Moiica, 65:Euangelica viuentis,fadum,
Meflasfi- Itaque omnes etiam vulgo ciebant Meffiamfi- putant.Sed cadem ratio in Iacob,& Efu locum ha-
llus ? jjji, i' Dauidis effe oportere. Interrogad ChriftoPha- buiffet; eo etiam raagis,quod hot myfterium fuiffe
YU?,.1.. riiim, Quid vobtsvidetur de Chnfio , cuius filins eft ? Scriptura dclart z. Illud autem non dclart. z G n efij '
m Matt. il, . 7 ^ ,
incudanterrefpondent, Damd, Turba ipfa - Veram igitur arbitrer fuiffe cau{m,quod in partu * 1 ij.
n Matt.ii. ris vifisadmirabilibus Chrifti fadisdicebaon,Nwi- Thamar, prior Zaram extra vter manum protulit.
13. quidhiccftfilms Dauid ? Et eo Icrofolymitanam vr- qua retrada Phares prior exiit. Contendere enim za ram cur
o Matth i ^1''0/<1^/0<1^.- iamtum in vterogemelli infantes videbantur, vter nommewzi
'* lares etiam homines erant,quidicebtr:A'of 7, primogenitus,& Chrifti parens fu tu rus effet, vtdu-
p loan 7. pt!'ra dicit,tjuia defemineDauid^de BerbUhecafiello, bium fuiffe videatur vter primogenitus habendus
41. vbier.it Dauid^vemt Chrifita ? Illud etia animaduer- effet. Itaque voluit Euangelifta honorem illis quo-
to,omnes, qui Chrifto beneficia petebant,folitos dam modo partiri, ita Phares in Chrifti genealoga
numerans.
 17 CAP. I. DE GENEAL. SALVAT.
numerans,vtZaramnon penitus excluderet , fed A H.breos ex;ftmant,rqueipaJeclarat,ctamduo-
illi quod habuifle videbatur ius, quo vno po- - bus illis Iocis meretricc fignificarc. Et quia Septua- c
II.'
teratmodo,declarandoreferuaret.Magnaenimlaus gintanuiquam nifi mfvnv meretricemvocant,&qia .
fuit; quin parens eflet Chrifti tam parum abfuiffe. ita D.Paulus r& IacobusC etiam appcllat, & quia g cap.r. iy.
Accidit in Iacob &: Eiu fimile quiddam. Nam & Chaldxus paraphraftes , cuius ifti auctores verfionc
Iacobin vteromatrsplantamEuexeuntistenuit, fequuntur,nreddithopit,fcdmerctriccm. Nam ^ Vt 'u<*'
quafi prior naiciconarctur.'fed non vicit,ficu^Pha- apud ilium H^pn^apncd..k.nh4 , quemadmodum . "j \6
res;Necautnaturiiure,autviribus(uis: fed matris annotauitR.Dauid,meretricem fignificat ,&quia,
Efau hsere- induftna,Dei gratia, fratrisculpa, primogenituratn vtfarpciamdiximus,vnaexcaufis,cur hcfueritap-
ucorumty- obtinuit.Acccditaliaratio,curpotisZaram,qum pellata fuit,quod fuiiTetmeretrix. At quiscredat ex-
pus aliam Efau fucritnominadus^uod Efaunonfolm,quod ploratorcs ad publicum feortum potis qum ad
Ecclefum a chrifti genealogiam ius habebat, temer vendi- hopitam diucrtiiTe > Refpondct Kimhi , hofpitas
cenlituu jert.fecj ctiam f corpore Chrifti,quod erat Eccle- meretrices eTefolere. Cert meretrices recipiebant
fia3magisteroerfemnxcrit,&aliumpopuIumpo- hopitio.
pulo Dei,quafi aliam Ecclefiam hireticorum more Sed alia hinc nafeitur quiftio, quomodo Salmon CarSalmS
conftituerit. Vnus,vtcreditur,eprincipibuspopulifui, Rahab& Rahab aic-
Dt 7^<f4'.]ExThamar,obferuauitHieronym% alienigcnam,& meretriccm duxit.'Vtrumque lege "tricetn t-
in tota Chrifti genealoga , excepta fanilma eius prohibit Retcab aliisrefponfum eft, fuiiTcqui- *0, ,,,a_
r 1 rr 1 r-rr - berevoluc-
matre,qu neceflari fuerat nominanda.nullam n- demmeretricem,fed eile delnfle.Alienigenas autem '
brumaflumimulierum : fed easolm,quasScri- non fuifle lege prohibit vxores ducerc , quod alie- i Exod 34.
tura reprehendit.nominari. Thamar,qua>fe luda; nigena; eflcnt; fed qud idololatrae: hace enim legis
abitu meretricisexpoit;Rahab, quamScriptura ratio rcddimr,kNcpofl]Hyftfucrintfermc<tu,[orrit- Deute. 7 3
ipfa meretriccm appellat : Ruth, qua ante legitimas c*rifa*nt erfiliestMestndeoifues.Qm ublata caufa pggf^*".*"
nuptias Booz ambiuit amplex : Berfabee,qua; cum aliengenas vxores ducerelicebat. Nam&Dauid
Dau'deadulteriumadmiut. Cuius rei cauam Hie virumian&um Maacham filiam Regs GcTur fine K Exod. 34.
ronymus , Ambrofius, Clirybftomus , Euthymius vllaScriptunereprehenfieneduxiIelegimus^quia 16.
fuifle putant, vtappareretvoluifleChriftum, qui ctfiScriptura non dicit,tamcn non gentilem adhuc; Alicwge-"^
propter peccata veniebat, de peccatoribus nafei. fed facbm prias religioneHebream duxilfecred- "ce e cur
Qood quomodo conueniat cum eo,quod paulo in- dum eft.Mult ver magiscredendum Rahabreli- prohibit.
eVetf.. fra S idem Hieronymus, &alijomnesauci:oresdo- topris faifa; religionis errore, Salmone ductan l1.Reg.b4.
cent non video; Ideo Euangeliftam tres Reges, O- fui(e,cmid Scriptura non obfcurcfignificet.Haec m lof 1. tu
choziam, loram, & Amafiam filentio praeteriifle , cnim eft confeflio conuerfie Rahab m, DomnmDtus Raha^ea
qud impietatem Iezabel fecuti eflent. vtersipJecDtuun clofurjum, & in ttrrd deorfnm. gonem
Qnare aliam ego rationem fuifle arbitror,qud c- Eft autem vero fimillim, mulierem quamuis pris conuerfa.
Cur i (te.fi- lene mulieres & IudaEjcV: legitima; vxores fuerint, meretriccm, bene tarnen meritam depopulo Dei,
iii It oiiv ideque opus non fuerit cas nominan : quianemo , principis viri coniugio honoratam fuifle. Quodque
liercs hic
nominen- d hitare poterat, filios, quos Euangelifta recen- deRahablerichontinadiximus, idetiamde Ruth
tur. febat,ex illis fuifle procrcatos.De Rahab autem du- Moabitide , & ipfa aliengena intelligendum eft,
bitari poterat, quia fuerat m eretrix, &alienigena; quam etiam Scriptura piam fuifle docet. Sic enim
deBerbee, quia adultera; de Ruth, quia Moabi- rcfpondct{ocrui:PepHtustuns,pofHHsmcus,&ocMS
tis;deThamar, quia extra legitimum coniugium tnus Deusmttis.n Ruth.I.
conceperat. Prftermifit igitur Euangelifta.quod or- frtnuit effe, ] Hic eftpaterDauidis. l"
dinari erat qudque per fe intelligi poterat :quod p Itaque mrito eft quibufdamdubitatum,quomo-
autem fingulare, acdubium erat,expofuit, quoda- do nter Salmonem & Dauidem nonnifi tres viri
Iiis quoquelocisab cofacum animaduertimus, vt Booz , Obed,& Iefle numrentur , cm onftet tre-
Verf. 15. infr centosfexaj^intafex annos interceflifle. Templum
Salmn autem venait Booz, dej^hdb.] An bre fue cnim cceptum eft xdificari quadringentefimo octo-
rit Rahab illa Ierichtina, quae Hebraeorum excepit gefimoanuo , poftquam populusexcefleratexiE^
exploratores', an alia nominis eiufdauctor operis gypto, quarto vero anno regni Salomonis0. Dme j Reg 6.
'lCt. i. .
imperfeti,quifalsChryfoftomusdicitur,naudet quatuor annos , quosiam Salomon poft Dauidis 1.
affirmare,&Theophylat.dubitat.Alij omnes,quos mortem re^nauerat feptuaginta quos Dauid vi-
lcgerim,illam eandem fuifle affirmant :'nec ego vilo xcrat4, &quadraginta annos quos populus antc- p3. Reg t.
modo dubito. Necenim nominata fuiflet, nifi quia qumcaperet Icricho , in deferto veratus fuerat. qi. .
Reg. 5.
aliengena, quia meretrix, quia de populo Dei bene Nam ftitimvtlordanemtraiecit, Ierichontem ce-
mrita. An autem fueritmeretrix;veterumauct,or pit r, inuenies rcliquos trecentosfexagintafexan- r tofi 1.
Rallaban nemo,quod ciam,dubitauit,quia conftanter omnes nos.Lyranus, vthunendum folueret, tres Booz Fuerintne
. merctricem & appellant,& reuera fuifle deect. N5- ciufdcm nominis, alium continenter poft alium ttesviiino-
mineBooz,
aiof.t. nulli tarnen Hcbrx-i,vt R. Silon , non meretricem, fuifle dixit;merit ab aliisreprchenfus > nonblum
fed hofpitfuiTdicunt, quia cauponariam faceret, j- quia ex Scriptura non probat ; verum emm quia fRuth. 4
ideque ad earn exploratores diuertifle. Id cnim no- contrarium Scriptura probatur. Nam f genealoga j t.
men njl z.4f,ctiamfignificare. Itaque Chaldseu Pha res vfque ad Dauidem texitur , at vnus tantum. t > Paralip."
verti(reKn>piaawkkiffc* , quod hofpitdccla- Booz, ficut hoc loco, numeratur. Idem fitalibi t, n-lt:
rat.Qnam fententiam Lyranus dodus fane, & labo- priterqum qud fi tres fuiflent nomine Booz,non
riofusmterprcspio, vtarbitror,ftudio fecutus eft, i quatuordecim in hacteflaradecade,fedfexdecim
vtinamque noftri temporis nouatorcs eod animo fuiifcnt generationes. Itaque melius alii refpdent,
fecuti est.Nos,quid ea derefentiremus , copiofis n eTe incredibile quatuor homines,eius prajfertim
Fuit vero eo loco diximus.Nc hoc tantum, me nullo prorius te uporis,quo humana vita, fiuc natura, fiue tempe-
xncretrix. mododubitare,quin ver fuerit meretrix , & quia rantia longius tendebatur; trecentorum fexaginta
nome 31 z.omh , id femper fignificat,numqu ver fex annorum numerum sequafle.Nam fi Salomonem
rlocl.3 j;. hofpita.Non enim citatur,nifi hic locus, & alter e.v- numeres , quem vero fimile eft cm Rahab vxorem
pro bopita accipi videat;ur.Dotiflinii vero inter duxit , fuifle adolefeentem , inuenies fingidos infra,
 i9 Comment, in matth. 10
centum vixiffe annos,cm illo eodem tempore cea- A rium ) tribuifle : vt ob earn caum tres reges praete-
tum vigintiiramenfis licet laborious cxercitusIWo- rire debuiflet. Nam iftoquidem modo non tribus
*Beu.j4; fesvixerit". fblumteFaradecadibus.fed tribus etiam decadibus,
<j. 6. Itjjeauttm gtmtt. ] Humilis conditionis fuif ac minore etiam numero cornprehendere totam
IefTeconftat. Nam Saul opprobrij caui Dauidem genealogiam potuiflet, nec enim peccatores defuif-
b i.Rtg. filium IefTe iblcbat appellarc. Eleclus tamen cft, vt fent, quosmeritprftermififlevideretur. Prater-
30..& il effet radix regni Chrifti. Exiturus enim erat flese qum qud nec ifti tam mali fuerunt, vt preterm ;
7*-9 >& radice Uff:*. nec alij tam boni,vt recenferi mererentur.Nam loas
x\'r' Dauiircctm.] Dauid, cmmultialiireeesrrume- & Amafias inter bonos regesin Scriptura - _ .
c liai. u. I. " tur, qui rectum fecerint'eoram Domino 5 , & balo- ^
Dauid cur rentur:folusrcx cognominatur, qui primus, & quia
rex primus perpetui regni promiffio illi fadta eft d. Naetfiiaul mon puto peiora fecit, qui idololatriam non fol,vt $1 cd
Sc folusdi ante regnauerat , tamcn nec ad Chrifti genus perti- ifti,nondeleuit: fed primus inuexith. Quod autem iftis cpa-
catur. ncbat, eque diuina volntate, fed inttmpcrantis ifti cum domo Achab coniugia copulauerint , male ra'ur.
b.Reg.7. p0pU]ftudio eleclus eft :vt non regni Dei, fedlu- fecerunt: peis tamen fcciflcSalomonemfatendum ^'^j*'"
1..71. dxorumrexfuiiTevideatur,quafiadtempusDeog eft,qui non ex familia Achab, qui etfi malus, umcn^} Regit
Pfal. se 3 8c concefTus, dum Dauid adolefceret, quem Dominus eiuHem eratpopuli, & peccati pecnitentiam egit 6 j
iji. firiebat fecund urn corfuumfuturumfuifTe;& vtlu- fedexalienigenisidololatris,non vn vtiftijfed 1- 4.Reg.i3.ij
dxifibimetipfi,, nonipfis Deusregis iugumimpo- tasvxoresduxerit,quarumeft impietat imitatus* '|.R.g.
fui/Tevidcretur. Meque verum eft iftos tres reges ex domo Achab v - t9'R
Cur Euan- Ext*tqtMf*uVtU.] Mirum ftatim 'legenti vide- xoresduxifTe.Nam Ochoziasduxit vxorem ex Ber- *3' eg'' '
gclittahanc tur,cur Bethibee Euangelifta fuo nomie nonap- fabee,ex qua genuit loam '.loas autem vxorem ha- 1 4.Rcg.n.'
luonom ne pclhucritjfcdcircumlcutione defcripferit. Qnod buit Ierofolymitanam ~. Amafiasfimiliterexleru-i.
non appel- quid am ideo fa&um fuiTc dicunt , quod Bethlabee falem vxorem habuiTe dicitur ". Itaq; fi ob affinita- ra * ReS-
lauen'r, notior ex marito,quam ex nomine fuo effet. Quod tern coniunchm cum domo Achab aliquis genea- V
non ita eft : nam Vrias in Scriptura raro , Bethibee logia excludendus erat, olphat potis erat exclu- x*'
fjepnominatur.Preterqum quod non poterat re- dendus, qui primus omnium Achab affinitatedici-oi Par it i.
gis vxorpiiuato milite no efTc celebrior. Alij quod turfuiffeconiuncbiS 0 ; & ciusfilius Ioram, qui filia p 4-RcS .*
confeia fuerit homicidij mariti lui ; vt Remigius. ^ Achab vxorem acccpit P. >8-^ qoi\s
Q4od eque credibile eft, &ca potis de caufa non Malimcrgoidcircexclufosdicere,quodnatief- einUic
mio eo
fuilfet nominata. AH refricarevoluiTeputantEu- fent ex mine, Achab. Nam Ioram ex filia Achab nnume-
geliftammemommadultcrij Dauid,ficut iupr me- Ochoziam;Ochozias dcindeloam, loas ver Oziam rari, quia
retiices nominauit. Vcram cauiim fuifle exiftimo, genuit. Itaquc non propter fua,nec propter patrum ex femme
quod volueritEuagelifta rem,vt erat,fideliter narra- fuorum, fed propter Achab peccata ex catalogo pa- Achab
re,Salomonem fufceptum ex Bcthfabee>' qux quam- rentum Chrifti deleti funt. Er, vt dicam melius, non -
uis vxor aDt fuiTct Vrie,tamen non erat tum,fed le- tampropterimpietatcm Achab, quam propter pro-
gitjmaDauidis vxor,cum ex ca Salomon procreatus miffionemDei,quiperEliamProphetamcommina-
eftyiequisSalomoncm ex adulterio natum putaret. tus illi fueratfe cius pofteritat penits de-
Itaquc u e*, clariis quidam vertendum exi- leturumA quodvfqcad quartamgcnerationc in-
ftimarunt; ex eaqut fuerat (vxor) rut. Q^anquam, tclligendum erar,qua: in Amafia terminara eft. Nam ' 'v'S*1*!
quod noftcrdixitinterpres, idem fignificat. Namfi vxorloram filia Achab,prima erat generatio:Ocho- -
dixiTet,ex ea quee era t Vi ice , tum cm ex ea Salom zias fecunda; I oas tertia : Amafias quarta. Quemad-
conceptuseft.Cm verdixerit, exea quae fuit:fatis modum contrario Ichu,quamuis malo etiam regi,
oftendit fuiTe quidem ante;fed non ftiifle tunc,cm ** quia tamen iufu Domini Achab pofteritatem dele-
Salomonem conccpit.ltaque non video, cur fuerit uit,Deuspofteritatempromifit,quaevquead quar- _ ,
quibufdamjvetus interpresreprehendendus. Etfi, tam pro eo gcoerationem regnaret r. Non ergo funt } 'It
vt ant dixi,non diflSteor clarius cffcFucrat . tres ifti reges numerati,quia etfi vixerunt, atquere-
8. loratnauitm^tnmt OzJ<jw ] Ioram non Oziam; gnarunt , tamen capitc minuti crant ; & diuina fen-
fed Ochoziam : Ochoziam autem loam : loam, A- tentia condemnati , quodammodo ciuiliter mortui.
mafiam .- Amafiara demm Oziam genuifle eum, Sic ego interpretor , hac contentus interpretationc,
qui hoc loco 1 Ioram genitus fuiTe dicitur,ex hifto- dum meliorem inuenio.
e 4. Reg.'. riaRegummanifeftum eft f.Oias autem alio nomi- Vnum tantm in ea nodum video , quem nemo,
14. . . 1. ne Azariasvocabatjrrf. \ quod ciam,hoclocoattigitj nedumfoluit , qud
& l\ iPat ' 1*(^\1 hinc difficiles qm ftiones exiftunt: Ochozias non dicatur in Scriptura filius filie Achab*
ii i Par! vna cur Euangelft3 tres reges, Ochoziam, loam, fed Athalia? filia? Amri Regis Ifracl f. Quod fi ita eft,
\6 ' Amafiam, in recia genealoga? linea pretermiirit ? eque Ozochias,neque qui poft eum confecuti fimt * 4- 8-
4. Reg.14. altera quomododicat Ioram 0iam genuifle, cum Ioas,& Amalias ex Achab genus duxerut.Iaque no Par tl r-
it Ozias non Ioram;id ab Amafia genitus fuerit?Ad proptere fuerant de catalogo regum expungendi. ,0.
.Par. priorem qua;ftioncm aliqui refpondent , idcohosE Repondeo me exiftimare Athalim matremOcho- Qjiowod
f'i!. tres reges prxtcrmiTos.quia propofitum erat Euan- Z3e,quamuis filiam Amri Scriptura vocet, non fuifle fx Achib
gelifta ires geliftse tribus teflradecadibus totam Chrifti genea- eius propri fiam;d Achab : vocari autem filiam u|"^
generatio- logiamcomprchendere. Qupdfi eosnumerairet,in Arnried cft,neptem,Hebreorum non ignorata con-
n:sprastei- haccundatefraradecade, quatuordeeim , fed ietudine.Nam Achab filius erat'Amri [. Vt aut ita t j. Reg.i>.*
mifeiir. feptemdecimfuiflentgencrationes. Hos autem po intiam,hisrationibusadducor.Primm,quod Scri- iy.
tis qulm alios pretermififle, quod peccatores fue- ptura difertis verbis dicat, Ioram accepifle in vxor |
rint, quippe qui femini Achab regium Iudac fangui- filiam Achab T,nec legamus illumaliam vxoremha- ^' "
, mifcuiflent Hjcc primm Elilarij , & Hierony- buiiTe,cx qua Ochoziam fufciperepotuerit.Deinde, 9il^
mi,deinde multorum ententia eft.Qrp vtinam mi - quod Iehu dum Domini madatoextinguitpoftcros *
hi ita probari poiTet , vt opus non effet meliorem Achab, inter eos Ochoziam regem lude etiam occi-
qusercre. deritx,minim proferto occifrus, nifi nepos fuiflet
Sivixmihi perfiiadcre poflum, Euangeliftam Achab, nullas cum illo gereret inimicitias N0-
tantum numeri my fterio ( fi quod eft tamen myfte- luit autem fortafi Scriptura AthalfS filiam Achab.
 it CAP. I. DE GNEAL: SALVAT. ifc
redAmripotiisappellare,propterexecrati memo- A vfus eft:ex quo conftat,eum,l:brum ilium Grace,
riam Achib, & nc ubi contradicere viderctur,cm quo nos caremus. habuifc: nifi fortaTe homo Gr-
doccret omncm us pofteritatem fuiTe delctam: cus Latina legir,fictnosaliquandoLatiniIegmus Del'b j.r
deleti emmerant omncs, qui crt in Samaria.Atha- Greca. Sed liber Ecclcfiafticam habetau&ori-dra; rcfti-
lia autem, qua; erat in Ierulemf,per Iehu deleri n - tern , & in Omnibus codicibus vitios feribitur Ie- fronjum
potuinqx tarnen ipfaintentiam Dei non eFugit: chonias pro Ieconias Nam fi dilatandum nomcn rci,cuur"
nam paulo pft, cum loas eius filiusregnuminiif- ftit,ficutexIoachimictuseftechohias itaexloa-
a4 "S**1 fct.occiaeft3. Vt vt fit, mea; cert fentcntiae He- cim Iechonias,aut potis Ieconias faciedus erat. Et
brsos diligentes harum reram inueft'gatores, fuf- vt hoc vitium nominisirrcpfitjitailld potuit irre- .
fragatores habeo R. Duid, & R Leui B. G.b pere, vt proloacim echonias criberetr. Omni
Hebrari Vnusadhuc hoc loc crpulusreliquus eft,Quo- igiturret'cc3uenient,fi Iegamus,e/<j rendit
fcntiunt mododicatur IoramOhmgenuifle;cmnonip- /oaetm er fratres eins. Q^ind ex icundx queftionis
AuaorUO<* ^ fed Amafias cumgenuerit: Rcfpondco ve: bum explicatine,qux hincoboritur,magis manifeftum
b4. Reg. gignendi hoc in loco non eile propri,& phyfic; erit. Mrito igitur omnes autores mirantur , qui
i. vulgariteraeeipiendum. Vulg autem ira loqui- g factum fit , vtcmEuangeliftat dicatfeter qua- tyeI
mur, Adam genu it omnes homines, quamuis non tuordecim, id eft, quadraginta duas ab Abraham ' 1
itiormusnonipiumperfefeiidpcrfiliorj&po- vfque ad Chriftum generationesrecenfaFeinon
foros laos genuifle. nifi quadraginta vna reperiantur. , ,.
II. Mas gtnnit Iechoniam Cr fratres eins.] Itaquefecunda quftio eft, an aliqua dfit gene- Analqua
Maior eft obcuritas huius loci, vt mihi qidem vi- ratio. Sunt qui nullam deefle putant;quod non om- hic deiu
detur,qummultis viderifolet. Fidem dueririj ns eodem modo probant. Ali; enim exiftimant Scnerltio:.
noftri faciuntmec enim fine caula i'orphyrus olim Dauidem bis repetendum,vtfit finis prima; teflara-
^ , Chriftianis hunt locum, tanquam inextricabilem decadis, &principium tertia:: itmq;Iofiam finen*
i Ree'ti obiiciebat , vt Hieronymus (cribir . Iofias rex ille fecunda;, initi tenia;.-quod fi fiat, & Chriftus non
fuit, qui dtantopcre laudatur , vt dicatur fecifle, numeretur,nuIladeeritgen'cratio. Eugeliftenim
t far 34. quo i flacitum erAt coram Dmmo^nmtntafftqHt in - non quadraginta duasperonas , fed quadraginta
If- tubus via Dumdfatrt sfiti,non decltnaff* nte/ue *ditx- dus generationes numeraTe.AlijChrift numerate
Iaudatus* -><\*( <lfinfir*m f, quitemplum Domini re- ftd Iechoniam bis numeradum dicunt, patrem qui
multum. ftaurau\tf;legitimumDeicultumreftituit;idolola- finis eft fecunda:,& filium qui principium efttcrtif
c 4.Rcg.1z. triam aboleuit;librum legis negligentia fuperior teflaradecadis, vt Auguft. "Idmq; Hieronymus u Lib.i.e
... regumperdltumpcrHelciamPtificem inuenitS. videturfignificare". Alij ipm captiuitatemprocon,enfil
* * Par - ob cuius mortem tradunt Hebrari lamentationes vna perona numerandam eile putauerunf,vt refert EuanS caP

*4- thanias dicebatur , Sellum; tionem liber confitentur. Sed quia in prima tefla
I r"'*% Vnde nafeitur 1. quaftio, quomodo dicatur hoe radecade.quaeab Abrahamo vfqueadDauidem te.
',,^"*3' loco Icchoniahl genuifle; cm nemo fuerit inter xitur,certum eft non deefle; &iacbiram eiusquae
k4.Rcg.14 eius filios,qui Iechonias appellaretur. Multi,iique deeftgenerationisinar|ulo,quofctundar.ertiaq;
17. grauesaucT:ores,Ambrofiusl,Epiphaaiusir,Augu- conne<5tuntur,faflameireconftaf. . . - 11
Iofias4uo- ftjnusn,Futhymiashoclocb , exiftimarunt Ioacim Tertia quarftio eft, vtrmam,fecuhda;deft,an ter-
cboaLm filium lofiaeecundum,alionominevocatumfuiPjjtif. Namfi fecundam teflaradecadem Salomone quaVelfara.'
genuifle fe Iechoniam; eamque fententiam omnes, quos me vfq; ad Iechoniam ilium numcremus,qui hoc loco d.-cade ab,
dicatur. legTememini noftri temporis ihterpretes Si Ca- pater dlciturfuileSalathielisj tertif tlTaradecadi fit.
I Li. J.eom. tholici , & Hacmici fecuti funt, quibus facile allen- vna dcrit geheratio: fi vr Iechoniam patrem Sa-
inJ'iucajn- tior, fi probaflent. lathielisintertiatefiaradtcade numeremus,deerit
bercfin C At in canonicis Scripturis non legimus Ioacim fecunda:. Pleriq; igitur interpretes in tertia tefarar
fe a Epi- Iofiae filium vocatvnquam fuife Iechoniam. Vo- decade gcncrationemiJlam vndecfeput.t. Q^od
curjtorum. tabatur quidem ante Eliacim '.Sed Nechao - e videtur probabil'us,qucd manifeft fitFuangc-
Lib.t.dc gyptLoccifo pris lefia eius ptre, deinde vir.fto liftam tribus teTaradecadibuSjtriplici m populifta-
oafEuag. ioachaz fratre primognito , S in ^gypt dulo, tum,fubiudicibus,fubrtgibus,fubducibuscom7
' "j^ Eliacim Regem luda: ctftituit, ncmnqueilh mu- prehendere: Iechonias autem pater ^alathielisfub
. tauit Ioacim. Hic fil'urr: habuit einfdem neminis regibus &rcx ipfe fuit. Ad fecundam ergo non ad
Ioacim,nifi qud nomen patrisfciibaturperp^, tertiam teTaradecadem pertinct Alia ver ex par-
& 0 >f,o>p,lMV""K"''incmenfilijperD<'4/>. te,fi Iechonias iii fecunda teTaradecade ponatur,
P4- ^cg- pjo'li^iifciMf^'wP.Atqhicvocatustftaliono- * noniam quatuordecim in ca ( fi ioacim , & fratres
Par mine Iech'chias4,id fratres nuIoshabuit.N pro- eiusnumeremus^generatibnesernt. .
i<V * 3 ptereNabuchodonoiprRexBabylbhiSjCmeL'm Qnare alijnon in tertia, fed in fecunda tefldrade-
Icre.1114 Babylonem tranftuliiet,'ccrft:tu:t Regem luda; cadegenerationemillamvnamdefidert&Iecho-
18 & 14. i . patruum e'us Matthaniam , vocans alio nomine Se- niam patrem Salathielis in tertia numerandum pu-
&7. to& decir,aliquem potis eius fratr conftituturus, fi tant Nam ctfi Iechonias rex fuit,tamen pbft Ioacim
i*' quem habuiffct.Q^iduresnonfolmperiadtt; patrem, aut potis poftlofiamauum eius, tres rc-
14.Rcg.t4. fcd etiam impellunt,vt credam, legendum cfle hoc ges Ioac:'rri,Iechonias, & Sedechias ita regnarunt,
J7. , lofiAs Htm firuit loattm & fr^ires frwj.Namc vt non reges,fed captiui & ferui regis Babylonisefi.
plerique cefiteantur corruptbm erelccum,vnm- fe viderentur Et non eft neccTc,vt omnes, qui in
que, vt pc ft diccmus, generationcm defiderari.- prima teTaradecade, fub iudicibus;& omnes qui irt
prudentia: imul & religicnis eiTearbitror,nomina icurdaib regibus; & qui in tertia numerantur^
ad corrigendum locum ncn fingcrejed ea ex acris iub ducibus fuerint.Nam tempore Abraharr,liac
litteris accipere. Iacob,& Iuda?,iudices nondum erant& ad primani
Xlib Efd Fatcor apud Efdram , Ioix filium etiam teflaAdecadem in primis pertinent.
uu. ' Iechoniam apptUari. Nam &colocoEuthymius Placet mihi media fententia> in fecunda,
 j COMMENT. IN
nterta,dmvtru(queconfiniodeelTe. N fi Sa- A ridera t;nu ta bat tamen atqu hocpropri, vtarbi-
lomone vique ad Icchoniam , aut potis Ioacim , &
fratreseius,numcresquatuordecim;&filechonia
ptre Salathielis vique ad Chriftum alias quatuor-
decim generationes inuenies , id inter vtramque
teiTaradecadem dfunt haec verba: Ioacim autem ge-
nuit Jechonia, que ideo ad neutra teflaradecad per-
tinr>quia i Ioacim(aut 1 econias) in ftcda nume-
ratus fuerar,& Iechonias ftatim in tertia numeratur.
qui faftum Hinc quarta oritur quaeftio, qua ratione dfit ifta
fie, yt ifta generado : ande induftria ab Euangelifta prater-
hic dfit ge. mj(fa > anfimilitudine nom in is infinuata, anmyfte-
rio,an virio feribentium pretrita- Qupt enim quae-
ftionis membra feci , tot opiniones inuenio. Nam
aliqui feienter putant Ioacimab Euangelifta prae-
termiTum : qud non populo , id Nechao rege
a 4-Reg t? Aegypti regnum accepiflet. a Ita Pudochryefte-
54 &v Pa- musb. Alij ideo fuifl praetermiflum, qud cum le-
in c^on'as ^ Pater> & fi^ms vocarctur , bis erat ledo-
MatdT ' re *^ noraen repetendum. Itaque etfi non appa-
MATTH. z4
tror,eft vm m fub tranfmigrationem, id eft
paulo ant.
Itaquequi hoc loco vertunt ; In exilie Babylonia, qj, vertQt
vtferomnesha*reticifaciunt,nonfolmtamquam protrfmi.
nouitatis am atores: idtamquammalietiam inter- g^ipne
prtes reprehendendi mihi videntur. Exilium enim maIi
tempus illud fignificat , quo quis exulat. Itaque in ^''
exilio Babylonico Ioachim genit eflc, eft genitum deponed,
efledum IudxiexularentjCmEuangcliftantem- ncm adhuc
pus exilij,fcd ante exilium voluerit defignare: quod peius,
multo profedmelis nomine tranfmigrationis in-
telligitur, quod olm, vt ita dicam, tranfinigrandi
adum fignificat:8 apud bonos Latinitatis audores,
Liuium &Tranquillum .
Illud etiam etfi leue eft,non tam en pntermitten-
dum , non dixiTe E.uangeliftam , m vit c)(utKoette
incaptiuitate-Stmi-t /uroiiuetaiintranfmigrationc.
Quia cm bis duae tribus , ex quibus regnum luda
conftabat,in exilium Babylonicum traflats fuerinr,

e Libr
coniiKug. mod id quafi in ngulo fecunde & tertise teTarade- m,Latine trfmigratiomon nhll thulah, *
CiM' cadis fadum efTe : cum enim alicuius aedificij lapi- c<* captiuitas. Secunda vero dicitur , 3tf fchebi, * Rcg-
des numeramus, cim ad angulum peruenimus,eum eiyjjutxw* captiuitas; quia in priorelechonias cum icie. }, 7
lapidem, quiangulumfacit bis blemus numerare. totopopuloipteidediditfuafuIcrernieProphe- &5t.4.
Hoc nonnullis placuit , & mihi tanti audoris nomi- ta?, & 1 abiit". In pofteriore vero, in qua n +.R.cg.i4
necommendatumnondiplicet.Tertiaminterpre- regnum penitus delet eft,nonpontedediti ludaei, n:
tationemidem AuguftinusafFert, myfterium inea idvicapti Babylonemdudiint,quadmodum jeje^e'lJ'*
re fuiTe, vt Iechonias bis numeraretur ; fignificari Padnotauimus.Quamquamhocdicrimennonem- jere',
enim per Ieconiam fadam eTe quafi in ngulo perobruatur.Namlvtrumqueconiungiturra'i Ezech.n.
quamdam veluti ad extraneas gentes deflexionem. & s^nmaf, quiatamenEuangeliftaer- q Efdr.i.r.
a Tn Epiphanius * quem recentiores interpretes fer uarevideturvoluiiTediicrimen,nondebuithreti-
Epicurcor fquuntur , criptorum vitio & ignoratione f- cus interpres deportationem verter.
um affirmt , vt poft ha?c verba, lechoniam rtrfra- iz. Etpoft tranfm!g\ationemBabylonis.'\ Tempore
tres dios in tranfmigratione Babylonvs , hsec interci- exilij,inipacaptiuitate,fada iam populi tranmi-
derint; leconui autem genuit lechoniam. Cim enim gratione.
Iechonienomquaterrepeteretur,criptoresigno- Iechonias genuit S alatbiel.) Iechoniae odo filij in Salathiel
rantes patrem & filium vocari lechoniam , putan- Scriptura 1 numerantur, quorum natu fecdus dici- auomodo
telque redundare,pretermilerunt.Epiphanio in hoc tut SalathieLAliis quoque multis locis Salathiel le- t Iechoni
aflentior, vt exiftimem Icriptorum vitio aliqua ver- chonif filius appellatur Scrupulum tamen iniieit, fillu$ rel
ba intercidifle, quibu$"fignificetur, Ioacim fili lo- quod legimusapud Ieremiam \ Hadicit Dominus, "^p^.,^
fia: genuifle lechoniam. In eo non aflentior, qud Scribe >vtrumiftum fierilem (loquitur aut delecho-
non exiftimodeeflehaec, leconiat autemgenuit lecho- ^ nia.) Virumquiindiebus fuisnon profperabitur : Nie fAgg.x.i.i
piam.(Scdhxc:loacim autem genuit lechoniam.) tim enimeritdefemineeiusvir, qui ftdcatfuptrfolium Da- 4-* M.*4
* vtiuprprobauimus, Ioacim filius Iofiaenumquam uid,rjrpotefiatcmha>eatvltrainIua.Sedimicolo- 1 3 *
in Scripturis canonicis vocatur Iechonias. Itaq; to- repondimus , non vocari lechoniam fterilem, t aJ_" 1 }0
tum locum fie reftitudum puto. lofm autemgenuit proptere qud nullos Jiberos habuerit.cm ex eo-
loacim y er fratres eius in tranfmigratione Babjlonis dem Ieremia v filioshabuifleconftet; idquiane- . Capcod;
(quemadmodum Stapulenfis affirmt i in antiquo moexeisregnauit,qudattinetadregnifuceflo- l%:
quodam Graeco cdice legifle.) Ioacim autem genuit nem,perinde fuit, ac fi fuilTet fterilis.
lechoniam. Alius reftatlcrupulus,quomodopotuerit lecho- Quomodo
Et fratres eius.) Fratres eius nominat,quia etfi non nias in ipfa captiuitate filios procreare , cm in car- Iechonias
x illis propagatus eft Chriftus , tamen omnes fer cerc vindus fiierit. Repondeo,Euilmerodach fili fillos hb.e'
Chrifti regnum tenuerunt. Nam Ioachas , quem & Nabuchodonobris mortuo ptre eduxifle caree- rc PotucrIt'
Iohanam paulo ant vocat fuiflediximus , tres re- re lechoniam; & regio habitu habuiTe 1 trigefimo x"4.Reg 16
e4 Reg.ij gnauitmenisc. Et Mathanias, cui & Sedecia; no- feptimo anno tralmigrationis, quo tempore liberos *7-*.
,0paral 6 m^n^r' regnauitvndecimf, Solus nonregnauit genuit,qui ideo in terram,quam ignorabant, proie- *'3j'
* , aia ' i ' Sellum, quia antequam regnare poflet, regnum de- di fuifle dictur ^:quia in ea captiui nati lunt. Nam y "
f4.Reg.14 fuit 5. Adde quod & Sellum regnafle indicat Icre-^ tempore tranfinigrationis Iechonias vxorem habe-
17.18. mias h, vt in commentario eius loci adnoteuimus. bat 1 , tamen credibile eft nondum filios habuifle. z"4.Reg.i4"
a.Paral.3. n tranfmigratione BabyUnis.) Inftante tranfinigra- Alioqui Nabuchodonolbr non Matthatiam eius lf
lr" Re tione Babylonica, nam cum Iofias genuit Ioacim & patruum:fcd aliquem potis ex eius filiis regem pro
.' fratres cms' nondum populus Dei Babylonemmi- ipfo conftituiiTet a. etiam ratione fieri potuitvt a4.Reg.14
lerem, ji. grauerat. Tranimigratio enim fada eft tertio meni eius nepos Zorobabel filius Salathielis vique ad 17
4-Rcg-*4- regni Iechonias filij Ioacim '.Itaque inter natale die templi reftaurationem vixerit, &rediensab exilio ^ " uL
ri Ioacim,& tranmigrationjtriginta fex anni , & tres princeps fuerit b. Ita omnis bene conftat hiftoria. &
a. ar.3i.10 menfes intcrfuerunt. Nam vigintiquinque anno- 16. lacob autem genuit Iofephvirum Maria.) In .ivi.
rum erat Ioacim, cm regnare ccepiflet,& vndecim hunc locum totam de Chrifti genealoga diputa-
* 4'Reg *} annos regnauit k, fed totum hoc ipatium vocatur tionem, & qua? de concordia duorum Euangelifta-
3*Par 6 temPus trtnfinjgratonis5 fiue quia comparatione rum Matthaei ,& Lucae dici iblent , rciruauimus.
? " 3 S yegni breue eft,fiuc quia regnum luda ndum con- Cuius fumma nos dfficultts, fi paul longiores fue-
rimus
 ij CAP. I. DE; G ENE AL. S AL VAT. itf
rimus;excufabit.Hoc enim cfilio folemus res fac- a am quxftionemnontiscft.-poterat enim genea-
Ie$ aut pra?terirc,aut leuiter attingcre,vt liceat nobis logia vque ad Mariam per viros,de more duci;Ma-
indifficilibus eflelongiores. ra ver fola;quiapmerconfuetudinemex Spiritu
Premebantolim hoc loco Chriftianos non tan- Sandio onceperat,pra:tcr cfuetudnem numeran,
tum Iiut, verimetiamGentiles,quialiquam fa- ltaquc hcrauoncm^uxola non fufficiebat, altera
i Libro i. crarum litterarum cognitionc delibauerant. Cclfus ratione corroborant, legem fuiffe avt ex fu quif-a Nu r
b Liba.4- apudOrigenem, aIulianus Auguftus apud Cyrrl- que tribu vxorem duceret, ne hereditates ab vna ?>
iicrfusili ium Alexandrinum k. Primaqurfti,quoefefe fta- tribu in aliam auerterentur: quam legem Iofeph
^" timlefto" ofrVt,eftilla,qu3cab illis Ecclcfi hofti- cmvir effet iuftus,fuiffefematam:SicHieronymus,
ft4cncalo- ^us obiieiebatur : Si Chriftus non fuit filius Iofeph AmbrofiuSjAuguftinus, Eucherius, Damafcenus iis
gu4cuca- (vtre vera nonfuitjquid attinetad illum Iofephi locis; quos fupr defignams. Iuda:i tarnen, & qui
ur. genealoga iam inde ab Abrahamo, & Dauide de- hoc tempore,quo maxime incredulitas regnat, in
duca ? non enim Iofeph , fed Chrifti genealoga genii magnitudinemincredulitatemetiuntur.inhac
quserebatur. Omncs vetcres Theologi vno ore re- ratione non acquiccunr.am enim legem ne iu- Et'am i
c.Lrb.j. cap lent> Iofeph & Mariam Chrifti matrem eiuf- ftiffimis quidem hominibus feruatam fuiffe. am JjJJJJ
Lib. con- dem fuiffe tribus, atquefamilix.itaque dum Euan- parentes Maria?faniifimae Chrifti matris iuftiert, ttlD\,fuan
tra ludios. geliftxMatthaus& Lucas Iofeph genealgiam re- tarnen cm ipi effent ex tribu luda, cum tribuLeui erc.matri-
elnEpift. cenfentes, Maria? quoque ac proinde Chrifti re- connubia ianxerunt, & vndeeim tribus iurant irnoniaiun-
tum^ar" cen^ent* Ita Iren;EUS S Tertullianus d, Athanafius,c, tribu Beniamin filias fuasnuptui non daturas pro- e.ba(J1^
fuTiLmi- Ambrofius*, Auguftinus 8, Hieronymus hoc loco, pter infigne facinus,quafi & tunc inter fe,& antea '
cos. GregoriusN*ffenush,Iuuencus poeta, Eucherius", lili publice alia; aliisdarent.Iuftusetiam erat Dauid
fLibi.de Damafcenus k.ldadueririiludaeijulianus, Celfus, tarnen cm ipfe ex tribu effet luda, & Saul ex tribuc'-Rcg
oocnit.cap. Porphyrius,Fauftus negabant, rationmque affere- Beniamin c,Michol filiam eius duxit . Iuftus loia-*1 1 Rcg l*
com'inLu bant.quod Mariam Dei matrem ex tribu Leui fuif- da facerdoscx tribu Leui,filiam tarnen Ioram regis ^'Pat tt>
Cam U~ fe conftet Erat enim cognata Elizabeth vxoris Za- ex tribu luda in matrimoniumaccepitf.Addc quod
g In qq in chariac , qua* eraj ex filiabus Aaron ro. Non ergo erat ea lex non intelligebatur nifi de mulieribus , qua;
b. lud q. ex tribu Iuda,multque minus ex familia Dauidis, cmfratresnonhaberent, inharreditatemiuccede-
47-Scinqq. exquaerat Iofeph. bant, vt Ambrofius etiam interpretamrf tunc enimfLib.j.ia
*q 8 & Noftri contra certiflmis teftimoniis B. Mariam non licebat illis alterius tribus viro nubere, ne pa- Luc.
.] con- Chrifti matrem ex familia Dauidis, exque tribu lu- terna haercditas in aliam triburn traduceretur.
traFauitum da effcden#nftrabant.ipfeenimEuangelifta Mat- q enim ratio redditur legis. Quare non fitis eft legem
cap.).& 4. thxus, qui " docet Mariam non ex Iofeph, led ex allegare,& Iofeph acMariae parentes probare iuftos,
oratio- Spir-itu ndo, Chriftum ooncepiffe0, vocat eum fi- fed neceffarium praeterc eft docerc Mariam virgi-
fta Chtffti *'um DauidiSjL^frfnrxwm' // Chrifti fly D.iwJt nem haredem fuiffe, vt non potuerit extra tribua
iiaciuitate. Non poterat autem filius effe Dauidis, nifi per ma iam nubere.
ilnqq.in trem,ciim patrem hominem non haberetjerat ergo Quod ex lcris quidem litteris non conftatfi con-
Bouum Te- mater ex domo Dauid.Pmere Lucas p dicit Chri- ftaret, tarnen non latis effet , vt ea in qua verfamur,
ftam- ftum exvirginc Maria fine viro ex Spiritu lno qua;ftiofoluerctur.Q"denim?fitB.Mariaexeadeni
fidecap C cnceptum; & putatum fuiffe,id eft non fuiTe fi- tribu : an proptere iquitur ex eadem effe familia ?
1 Luc* 3i. hum Iofeph; dicit ve/ idem Angelus,T,Etdbititti quod tarrifen video multos interpretes non animad- B.vrgo
m Luci.f. Dominus Dtus fedem Muidptris fui , & fie 1 Za- uertere.Itaque reipondeo,Icgem illam, eiufque in- non folm.
. ex charias canit,Er erexit cornm'fiuthnebu indem Dm- terpretationem veram effe, ideque coniugia illa, * eadeem
Daoid1" "'dpHcri fui- Ett cribit Jofeph & Mariam afeen- quaeproferturabaduerfariis, inter diuerfas tribus {*fx
fuitcerti(fi-diffe exGalilaea in Iudaeamin ciuitatemDauid,f4 fuiffe copulata,quod in illis ratio legis locum ha-liacum Io"e
m. vacatur Bethlehem, vt tbidtfmberetttHr^mdefent ex beret.fed ade notum vulgo fuiffe Ioiph & Maria fephorta. "
n.Cap. 1.18. fMmilU Damd.Jncxtcris verlibris nouiTeftamen- non ex eadem modo tribu,fed ex eadem prorfus effc
*v ti palm non turba populari , fedab Apoftolisdi- fmilia,vtEuangeliftaenon dixerint.
p Cap lu Cltur ^ms c^e Dauidis u. Quo ergo modo Maria Illud etiam addo.exiftimare me B.Virginem Io-
q Cap.3.i3. cognata erat Elizabeths: ex filiabus Aaron ? Rcct feph,tamquam m.ixim omnium propinquo , non
tVerf|t. reipondet Auguftinus " aliquem ex tribu luda & folm fponte, verum etiam neceffitate legis tradi- Num
ciufdcmi. familia Dauidis aliquam ex tribu Leui vxorem du- tarn fuiffe. Credo enim legem illam g,non folm de f 7<u '5
caP- f xiffe, vnde Beata virgo Maria originem traxerit. ead tribu,fcd etiam de eadem familia intelligi dc-
tCap \ Nam ne illi quidem ipfi, qui BeaumVirginem non bere:vt,cmmulicr aliqua pierna; hfreditatis fola
n Rom i j. ex tribu Dauid,fed ex tribuLeui fuiffe dicuntjnega- hxres effet.non poffet nifi eiflfcem familieviro, &
x.Tim i. g. re pofsunt illam nupfielofeph.quem ex tribu Da- quidem propinquiifimo nubere. Adducor autra-
Apocal.ii uid fuiffe non negant. Quo autem modo fieri po- tione legis qu proptere prohibebat extra propria
'xbueft tuerit.vtinterdiuerfastribusconiugiamifccrentur, triburn nubere, ne hereditates,qux Dei arbitrioin-
inhb'lud47 paul port dicam. Hatenus conftat Euangeliftas, ter eas tribus equaliter fuerant diftribut, h per- ;,^
dum Iocph gencalogiam narrant, etiam Mariae ge- turbarentur. At eadem ratio in fingulis familiis lo-
nealogiam recenfere. cum habebit,qu in edemquoqu tribu aequalcs
Cur ad lo- taque rcftat fecunda quacftio, curnon potisad terrae portiones acceperunt.Hoc enim eft,quod tarn . loCtg
tms qai Mariam,qum ad Iofeph genealgiam deduxcrint: ffpe dicitur per coenationesfuas. Certe Hilarius K Canon n
ad Mariam cm id fuiffctnihilodifiRcilius, &adgens Chrifti MiriS ex lege Iofeph nupfiffe affirmat:& Eucherius Matt.ii
Chrifti ge- intelligendum multo clarius.Qi refpondent,Euan- 1,&Thophyla<ftus,& Euthymius , legem non de 1 Quil 1.
neratio de- geliftas multorum opinioni feruire voluiffe, qui vt eadem tantm tribu,fed de ead etia familia inter- J"t-
ducacur. aitLucas, Chriftum filium Iofeph effe arbitraban- pretantur.Sedquidopuseftc5ieduris,auttcftibus, 1<
*-1- tur)3 iniuriam Euangeliftse faciunt : &non vident cm ScripturaipivtrumqjdoceatrSic enim eft Hc-
zVer ig non debuiffc eum ifta ratione de Spiritu Sancb braicerin.sS bxne> j3mooD T)VV naSat
ie.is! ' non cx Iofeph coneeptum dicere.i. Veteres ergo illi '33 WV* IVnh ' '
eius reiduasrationes reddiderunt. Alteram, qud Vfl3K CS btn? vecolbath iorefeheth nachaUh
non fuerit Hebrceorum confuetudo genealogas per mimmateth beneHfracIJecchAi mimmifchpachAth mttt
muliercs ducerc. Quod,vt eft certum,ita ad foluen- i thiheih leifchth , iemchhd trrejchu bene lifrati

 z7s COMMNT.
IN MATTH.. i8
ifcb necbaUtb AbothtH-deft: Et omrnsfilia bares haredt- A enim illam non nifidefratrlbuseodcm ptre natis^
tatis ex tribub9 filiori /frael,vni exfamilia tribuspatrts fimulque habitantibus intelligendam: lacobautem
fuierit in vxore,vtpofsideatfi'.if /frail vnufquifahtredi- & Heli diuerfos confit patres habuifle: Iacob enim
tattmpatrfuor. Nullos enim earn fratres habuifse patrem habuit Mathan <^,Heli vero Matthat p. Non
non ex traditions tantm:fed ex ficris etiam Uteris folere legales filioslegalium parentum : fed natura- . if.
manifvftum eft , qu eiusd quos hibuifset , fratres lium filios appellarii dtbuifle qui ea lege ex fratre P LUC-}-*4
non tacuifsent.Hecigitur omnia fecerunt,vt Eu- natus efTet, demortui fratrisnoms-ngcrerc. At nos
g-lifte contenu fucrint Iofeph genealogiam dc- Scripturae credimus,qua; & verbis, & exemplis do-
monftrare, quam ccrtum ac notum erateandcm cet Lgales filioslegalium parentum nomine cferi.
efseMariae.Atqucin hac re Matthus, Lucafque Quid enim Dcutcronomii legeq clarius Quando q cap
confentiunt. haoHAMtnm fratrcsjimul,r!rvnMS exeis abjque hcris Filii Jemales
Veniamus nunc ad ea,in quibus videntur dien- mortuusfutrit^vxor defuntli no nubet alttri 'fid accipiet J?on?cb C1US
&" *',(3 "f multa fane funt.Primm,qud Mattheus earnfratertiuitfufcitabit fernenfratrifue^rfrprimoge-
iuc quan- Iofl-ph filium Iacob: Lucas H.li fuifse dicat.Secun- nit ex eafilium tuminr iliius appellabit,vt non deleatur motluus
ta fint dif- dum,quod Iofeph vique ad Zorobabel Lucas di- nomen etuiex Ifrael. Qrud illomanifeftius cxemplo? fuerat.quo-
criraina. uerfos proris Chrifti parct;s numerat,atqucMat- Onamantemfcicninonnafcifibifilio<,mtreiensadvxore rum mair5
thus. Tertium,q'.id ttthaus Iofeph vique ad fratrisfui,femen fundebat in terrace liberi-fratris nomi- J^^1
.. qq. Zorob.ibcl non numerat, nifi nouem; Lucas vero ne nafcerenturQuid qud ipfi quoque Saducaci f-
Stiib de duodeuiginti.Q^rtum,qud Mutheus dicatSila- ptem,id eft,quotquot efTent fratrcs eandem vxorem
cenfenfa thielem filium fuiiTe Iechonis : Lucas Neri. Qrun- ducere deber intelli.gebant,quoad primognito li-
Euangd.c. tum,quod Salathielc vique ad Dauid alios rurlus beros procrcarent 1 f QuidqudBooznon frater,
i & h Lucasjqum Matthus rccenfcat:Et Matthx'us per fed cognatus,diues & fenex, nec fimul habitans , ta- r Gea l*-P.
Iefcph quo Salomoncm,Lucas per Nathan ad Dauidem peruc- men vt legem feruet,R.uthmulieremaIienigenam
mi ."u'i nit. S eptimum,qud Matthus confiftat in Abra- & pene mendicam vxorem ducitO & qui inde na
filius dica- harn: Lucas ad Adam, ad Deumviquc peruemat. tus eft filius,non Booz,non Ruth, fed Noemi matris f*"->>-
ter. Odtauum,qud Matthxus parentibus ad filiosde- defuncfti natus ercdic:tur?hxquo vnoexemploin*
feendendo : Lucas filiis ad parentes afeendendo tdligimus,neque necefTarium fuiflc, vt fratrcs co-
progrediatur. dempatrenati ciTent, necvt omnino, proprique
Qur>d ad primum diferimen attinet, Auguftinus 1 fratres efTent : fed fratrum nomen ad cogna tos om-
trib* modis refpdcri putat poffe:primo,Hcli apud nes extidi,quiaddcfuntihircditatem iusaliquod
Lucam patremdici Ioieph,nquod patcr,cd quod haberentrquam adirc nifi eius vxorc dutita non po-
iocer effet; patrq; B.Virginis , idc qui Ioachim alio terantt. tRuth
nomine vocari foleat:Iacob autcm,quod vert pater Intelligimusctiamnon fuiiTe neceTarium, vt fi- ^|onerat
cflet.QMj:refponfio nec Auguftino difplicet: & n- muljideftin eademdomo, aut eodem eti oppido nccefleilo-.
nullis alas valdc placuit,vt auctori libcili de ortu B. habitarent,primus enim maritus Ruth loge patria menn or-
Virginis falso inferipti Hieronymo, & recctioribus vxorem duxerar,acmortuus erat:fed vt hajreditates tuigcrcre
valdmuItis.Mihi quoqueplacerct, nifi vidcrc E- ad eandem fimiliam pertinerent,nondcbuifle etia nUumcx
ugcliftas verum Ioiphi genus defcribere voluifle. natum filium letalis patrisnomcn eercre,quod Au- clus.Vore
Illamiubtilitatctn probarenon quco,qua virquid gultinum aliquandofefdlit, nec enim films Ruth
a?tatis noftrscin perqum eruditus fcribil, Lu Chchn, vt legalis,nec Booz,vt naturalis pater : fed
cas dicit deChrioiFitiHs^vtputaba urjofephju* fuit Obcd neuter appellatus eft : fed iubctur fratres pri-
We/:relatiuum^Hi,non ad Ioieph, fed ad Chriftum j-j mo^enit film demortui fratris nomine ncupare,
referd:vtfitfenfus,qui Chriftusfuit filius, id eft, id eft,nonuum,fedfra tris fui ccDere filium, quod
nepos.HcliQupd fi veruni e(Tet,nullus queftioni lo tandc animaduertit Auguftinus v.Quifquis ergo tot u ^ut, ^,
cus relinqueretur: fed quis non videt cfle coadtum? tintorumque audorumnoncontentusfententiaa- .
Seedaigitur Auguftini reponfio eil, Iofeph vnius liam qua-ritjvidcat nepeiorem iuueniat. Nos qui-
quidemnatura,alterius aut adoptione filium fuif- dem in ea penitus conquiefcimus.
f,quemdmodum Ephraim,&Manaffes,CLim natu Q3.Tautcmfo!ct,vtcrnam Iacob, an Heli Iof-
ra filij Ioiph illius Patriarchs: adoptionc tamcn phi fuerit naturalis pater. Nonnulli Heli naturalem,
Gen. 48. filij fuerunt Iacob, ideoqueiamquifquetribum, Iacobkgalem patrem fuiiTe dicunt,vt inter vete-
*6- fiut cxteri eius filij efFcccrunt b:Probabilc hoc eft, res Ambrofius,8alij,quor! Auguftinus meminit*, 11- ^
proque vero teneri poflct,fi aliud rcpertum no clfet inter poftcrioresmulti:fedmaio; em partem haere- in Deut. q.
probabilius.Tertia eft.Ioph filifuifiealtcrius na tici,qui via rc<_Tia libentcr deflecftunt Omncsalii 4.&lb..
turalem :alteriuslegarn:Iacob enim & Heli fuiiTe iis locis,quos paulantc demonftrauimus, Iacob Rc|r 'L7- .
fratres,quorum alter dufta vxorc fine liberis decef- naturalem,Heli legalem patrem fuiiTe putant. Ma- ?^IS ,U("n,:
1 . ' . , J . . Iofcuh na-
d Quilt ad fiflet;alter vt lex iubebat sex duda vidua Iolephum than enim,quiapud Matth?jum pater Ia.cob,&Mat- tun\,s p3_
ottliodox. fufccperit:qui proptere nunc illius,qui veripfm that,qui apud Lucam pater Heli fuiiTe dicitur, ean- tcr.
f6. genuit:nc illius,ex cuiusvxore genitus eft,filiusap- E dem vxorem habuiT?, quam viro morruo viduam, 7 In qq.no.
cub.i hiit. pellctur.Ha?c interprctatio ab ipfis,vt ait Africanus, aut ab adhucviuterepudiatam duxerit:exqua Tet.q. j.
f corn in ' Chrifti cognatis accepta, & abeodem Africano in Mathan IacobMatthat Heli fufeeperit. Itaque Ia
hunc loc. epiftolaad Ariftidem expofita,fummoab omnian- cob & Heli fratrer eademmatre, ( quam Hcfta vo-
g tibr.j.in tiquitateconfni probata eft, Iuftinod,ab Euf- catim tradunt)non eodem pitre natos fuifle : Heli
Lucam. bio ,ab Hieronymo t, ab Ambrofiog, ab Euche- dufta vxore fine liberis mortuum,Iacob ex lege ex
h Quifl y rioh, Damafceno', Beda, & Theophylafto \ vidua Iofcphum genuifTe. Quam ego fententiam,
ilib^ de ^uo maS's m'rum & non ihifl* probatam Au- &quia plures, & quia meliorcs auctores habst,
fidccif. guftino .Qiiamquamisipfceam quoque fub fin &quia firmioribus rationibus nitkur, long pro- nl.
ic in . . vita: doctior probauerit nemoquedeca portea" babiliorcm duco. Maniftftum enim eft voluifle ((-
ij- dubitauerit.donccEuangelium noftri inuenerunt, Mattha:um,facT:a ftatim in exordio mentione Da- terfuitia-
^LUC,C3- qui omnia, qux in Euangelio eflent, quafi al- uidis,continuationem regij generis vique ad Chri- cob, legalt*
mnb.t.qq. tioris incenii homines in dubiumrcuocarent Eo- ftum demonftrare. Qu^d mult melius probibi- 1'>
Euanc q. y. .& .
iiLb 8 Re- rumenim quidam hanc totnis antiquitatis opinio- tur, fi Iacob naturalis, qum fi legalis pater fit.
txaa.c.7. nem fomnium,delirium,monftrum appellatXegem Dcinde, quia,vt Africanus,& Auguftin'adnotaue-
 1? CAP. I. DE GENEAL. S AL VAT.
runt, Matthaeusde indutria gignendi verbo vis: A rosNathanregnum deuoluerctur.Itahareticfum
Leas de indutria videtur abitinuifle. Qnod etfi
neccflarium non eft argumentum, probabile tarnen
eft, quia Matthx'us prior cripfir,neget licet hxreti- mulicrem domin3ndi cupidam ideo regnum luda nia
cus inteipresr&credibileeft.qui prior cripfit, na
turalem patrem.-quiver poftcrior,legalcm natura-
li iam nominato nominare voluiffe.
CurMat- Secundi autem inter duo uangeliftas difcriminis
t ixus te.
Lucas pro tres rationes afFcrri olent. Nam alii proptere
genitores Lucam Iofcph vfque ad Zorobabel diuerfos , qua
Chnfti di- Matthasum Chrifti parentes nominaiTe videri pu-
roerant"U" tanr4u^ binomij fuerint: & vnum Matthius no-
mcn,L,ucasaIterum expreiTerit,quod &lJhilonisau-
oritateconfirmant.Ego, vt non negauerim mul
tos fuifle binomios,ita omnes fuifle argr, repugna- jj ..-
tque iudicio concelTerim : quod tamen concdt
neceTeeft, quiiquis Euangeliftas vult ifta ratione
conciliare,cm npauci ahquotjfcd omnes diuerfi
nominentur.Alii reipondent,ideo diuerfos diuer-
fis Euangeliftis receniri ;qud Matthseus regale z3e>nii Caluinus? Quid quod 0 vbi pofteri Dauidis
Chrifti genus, Lucas icerdotale narret. Sic exifti-
Lb8 mat Auguftinus3, & Ambrofiusb& Iulianus Po-
qaxlt.61, rneriusc,multiquehodie. Quorummihi lententia
lib i de c- ideo n probatur,quia non conftatChriftum ex tri-
fenf Euag. busLeui facerdotalisaliquid generis ha buiffe quin
f'-F virinnulliinfieniterdoi,
fa Lib. i m -, . V atque
Catholici
i i - id no-
Lueam " tcmPore pracisencgauerunt: quod Diuus etia
Lib ad- Paulus toto feptimo capite epiftola* ad Hebreos
uerlus Iu- negare videatur.Qupd utdicitur dBeatamVirgi-
dxos X. ne cognatam fuifle Llizabetha, qua? erat ex genere
3
intit magifter,abfurdamqueintentiamabfurdiq- Calumas
ribus probat argumentis: tJrobabile eife, Athaliam in Harmo-
occupalle,ne in ordinem redacta in alienam dom
tranflatum videret.-quod fi loas filius fuifletOcho-
2ias,id tft,nepos Athaliae.libentercam eo pratexui
vfur fuifle, vtrcgnnepotis nomine gubernaret.
Ecquss , inquit ,mi!;iotruudicio praditus , Credat natu
ralem rcgtsfiliumpotuiffe ificerdore /otada abfcondi,vt
non magisfolUcite tum auiaqutrercttHxc,xt dixi,fen-
tehtia no fbl,quia minime bonos habet auftorcs
verum multo magis quia facris literis repugnat,ab-
iurda mihi impcr vifa eft.Si enim loas femel tantii
Il J-
filius regis apptllaretur, f
poflemus interpretan' fi
r
lium regis appellari,quod ex regio Dauidis genere
originem duceret , ac jus haberet ad regnfi: nc au
tem cum tarn fa?p non regis,fed ipfius Ochozix* fi
lius appelletur",quis no credat fihum fuiflc Ocho- ^fir ^
jfi.W
per Salomonem recci entur , Ioram genuifle dicitur 14 ij.
Ochoziam ex quo ortus eftloas ? Quod ergo dicit, * Par.ijut.
uithaUam dornmationis cupsdamproptcita haredesrent }**
- , ne %n ordmcm
txttnxtflt j j t regnumi in autnam
redada * gjjus
Ochozias
domum translatum Wfe/,falium omnino eft. i.Par.j it
Tanta; enim ambitionis & crudelitatis earn fuif
fe Scriptura fignificat : vt proprios Ochozia; filios,
id eft,nepotes fuos trucidauerit: non ne in ordinem
redigcretur , fed vt regnaret. Nec enim nepotis no
mine contenta fuit ambitioi mulier Iezabelis filia

d Luc. . liaDauid,ex quo ciugio nata fueritElizabetha - potuiffl ?Refpondeo, quis credat hseredem regni, c tur Caluini
Elizabcrha gnata beatsVirginis ea ex parte,qua familia Dauid: Athalia omne fernen regium delere vellet.occultari argumn-
quopsodo non ea trj^u Leuj genus ducebat,& quidcAm- potuifle? Nam Scriptura cert loam eiufdem gene- ni
cognata brofiusf,nonaliarationeElizabethMaria;cogna- ris & gradusfacit cum ceteris, qui occifi funt. . \ /.VaraK
virginis
fucrit. tam fuifle interprctator qurh qud extribu luda Telles autem Iofabafilid regis loramforor Ochoz.it loas
everfic. j vtraq; efletoeinde quia ex omnibus iis,quos Lucas filim Ocboz.itsfurtatft tum demediofilior regis ,qui
f Lib. 3. in pames cnumerat,neminem cerdotem fuifle legi- interficiebantur,&nmricmewsdetricliHio,& al>fcdit
Lucam. mus.Quod fi fjcerdotale genus recfebat:faccrdo- tum facie Athalit ,ne interfictremr. Fingamus eos,
tesin primisdebit nominare. qui occifi funt,non Ochozia; filios:fed tamen hare-
Inter pro- Alij ergo proptere diuerfos parentes numerari des regni; quomodo eos Athalia occidit,Ioas v^ro,
gen tores putant,quod vnus Euangehfta naturale, alter lega- qui eodem erat gradu,non occidit,nifi quia atfal-
Chtifti.alii hnfti originem enarrct. Quorum etfi genere fo rumore nuntio Cum ahis occifum putauit , at
Ut leles vna videtur efle lententia:fpecie tamen & explica- quia quantuis magna querens diligentia, inuenire
-fuerunt. tione eft tripartita. Nam ex illis alij dicunt, Mat- non potuit? Quis credat infantemMofem crudelif-
thanim naturalem, Lucam legalem originem expo- fimi Pharaonis edifl , matris oceultatione efug-
nere.quod ille earn per Salomonem naturalem Da- re potuifle? At Mofes priuatus erat. Q^s credat
uidis filium:hic perNathan adoptiuum ducat. Qua Chriftum regni haeredem, & futurum M orurrt
opinionem vnde Lyranus haufcrit , non intelligo: pradictione regem ; Herode retinendi regni caui
Nam Scriptura Nathan hon legalem, fed maxime omnes infantes trucidante, latere potuifle?At id di-
g 1 Reg S- naturalemfilium Dauidis facitc. Nec monerNa- uina faftum eft prouidtia. Qrnfi vero Dauidis re- aui<J's r?-
'4- than illum,cuius Lucas mentionem facit,non ilium gnum fine diuina prouidentia,ac non potius Dei - *^
i.Paral. fuifle prophetam, quo Dauid ob patrat adulte- de,& velti tutela conferuatum fit p.SediH vtopi- tja fCruat.
h 1. Reg. .
. rium&homicidiumcorreptuseft,",nififciremita E nor,profanis fcriptoribus Remum & Romulum pj. Reg.u.
i.Lib.tj.q. locutum aliquando Auguftinum ',vt eundem ho- primos Romani imperii conditores , & Cyrufq H.&13 31.
iq.t9.&l >> minem fui ( colligere ex eo quis poffit.-quod tarne Perfarum,atqe Medorum futurum regern latu if- & *
*e * 'oco 'c'em atJmonuit t Alij contr,Lucam na- fe vfque ad multam aetatpm afirmantibus credunt:
% Neapel. turaIes,Mattha;um legales patres numerare putant, Scripturae vero filium regis latuifle diceti non cre-40><>,
i.Rctr i idequcpaucioresapudMattha;umefle,quapud dunt. Reliqua igitur eft tertia fententh , quse mihi
b 1. . i. Lucam.-qud legales pauciores femper,qum natu maxime probatur: Matthaeum naturales: Lu cam le-
rales cflefolcant.Legales autc parentes, quos Mat giles patres recenire : non quod omnes , quos Lu
U Reg.,. thus commemoratjdici volt, qud fiiccefllo Sa- cas commmort , legales fint. Id em'hi ablur-
*7- lomonis in Ochozia rege defecerit l.Ioas enim,qui dum profefto mihi videtur : fed quod Matthus
m 4. Reg. poft eum regnauit m,quamuis filius dicaturOcho-
11.1. Iacob , qui naturalis: Lucas Heli, qui legalis lofe phi
i Paral, j). zia; non fuifle tamen eius filium,vem quia ex gene pater erat,maiores numeret. 4
. re Dauid par Nathan originem trahebat, & Ocho Tertium inter Eua'ngeliftas diferimen varie etiam
Succefio ziam proximo attingcbatgradu,eiusvocarifilium. diuerfis auiloribus explicatur.Illis quos paul an
Salomonis
w InHcbraeorum commentariis memoriae proditum te refutauimuSjfjcilrefpondent , ideo pauciores
an in Ocho
zirdcfccc- efle Dauidem, quafi teftamento conftituifle, vt fi Mattho,plures Luca progenitores Chrifti nume
rit. qudo Salomonij foboks extingueretur, ad pofte- rari; quod Lucas naturalcvviauhxus legales nume-
Bij
 3i COMMENT. IN MATTH. 31
ct,qui pauciores, qum naturales eflefoleanb Sed A 17. Omncsitaejuc generations.] Duointhoe loco CarCjirifti
haec folutio,quamuis facilis^,quiafalfonititurf- explicanda, vt mens Euangeliftae intelligamr. Al- gene'gia
damento,ftarenpoteb Multo melius Ambrofius ter,curdiuiferitomnesgenerationes in tres teTa- ["'fitiliri-
Lib.j.cofn a^ Auguftinusb,credibileeTeeos,quosMatthfus, radecades:Alter,cur id admonuerit, c quiuis le- fa.
bub i qu. quam eos,quos Lucas enumerat,16giorisfuiTevitf. or facile polTet animaduertere numerando. Dh-
inGcnef. Prxterqum qud Matthauis tres reges c confilio onisvnaabomnibu5:deindealia;abaliiscaufear-
14. pretermifit. fertur.Abomnibusilla, qud voluerit Matthams
Verf.g. Quirtum dilcrimen pauis admodum inter- tripUcempopuliftat,fubIudicibus,fubRegibus,
uomodo ptetibus attingitur.' Eorumver,quiattingunt, vt ub Ducibus,&Sacerdotibusdefignare,fimplex&
fuerit filiusLyranijCommunis interpretandi ratio eft: Salathie- minime quefita ratio.eoque probabilior,qud tam
Iechoni& lern Iechoniacnatura:Neri vero adoptione fuiTe fi- diuerfa in earn incurrerint ingenia.Sedaliae ctem-
Neri Hum.Malim credere Iechoniarn,quamuisScriptura nendaen funt,quasdiuersdiuerfi auctores repe -
non declarct,filiarn Neri,qui ex Dauide perNathan rerunt. Auguftinus myfterium efle putat, quo tot
genus ducebar,vxorem habuifle , ex qua Sahthiel vita; noftrae tpus quadragenario numero fignifica-
procreauerit.quilechonia; propri filius,quia ab eo tur.Nam fi Chriftus non numeretur ; & Icchonias
genitus:Nerivero minus propri,quia filis eius erat (quem bis eundem numerari putat) emel tantm
hliusappellatur: quemadmodum d ipr Athaliam numeretur,quadraginta perfbni reperientur. Vero Hom %7
, docuimus filiam Amri, quia neptiseius erat, appel- aliquant fimilis Orgenes P& Hieronymus \ has f Numcr.'
" lariXucas ergo cm Matthum vidiTetChrifti ori- quadragintaduasgenerationesquadragintaduabus qlnKpift.
ginem Dauide per Salomonem duam diligenter manfionibus,quibus filij IfralexEgvpto vique ad adFabiol..
explicafTe, voluit eiuidem originem, pet Nathan temmpromilfionisperuenerunt,reipdere. Toti-
ipfe deducere,vt probaret modis omnibus filium dem enim generationibus,quafigndibas filij Abra -
efleDauidisjVtrumqueregnicius fuccelTorcm. C hamvfquead Chriftum promiflumfalutispOrtum
autem veniffet ad Salathiel, qui materno tantm peruenerunt. Proxim autemadfimilitudinem ve-
genereex Nathan ortumtrahebat, noluitekis ma- ritatismihividetuiChrvfoftomusaccederer.Euan- rHom.in
trem propter Scripturarumconfuctudinem,dequa gelibmfignificarevoluilfeDeum, antequamfili Macth,*.
paulo fupr diximus,id eius auum patris loco nu- fuum mitteret.omnes tentaTe vias, vt popul ftium
merar. per homines gubernaret , & in officio contineret,
Ad alias qu Ad quintum difcrimen eodem modo, quoad fe- G per Indices, per Reges, per Duces, & Sacerdo-
breuitcv re- cdum. Ad ixtum ver eodem.quo ad tertium re- tes :cumquc nihil profeciiTct, mififfe filium fuum.
fpondetur. fponderi debet. Cur autem Matthus confiftat in Conucnit fcuangelica parabola f, vbi Dominus ille sMatt.i..
AbrahamjLucasaurcm vque ad Adamum,Dem- vince trplices ad repetdum fruum mifit fruos,
que progrediatunquod erat feptimraliquirepon- qui cm nihil effcriflent, mifit ad extremum filium "0-.-
dent voIuiiTe Lucam oftendere Chriftum, non ali fuum.
habuifte patrem,nifi Deum,idebque ad Dcum vfq; N on amo in facris lireris philobphari rcolligo ta-
peruenifle.Matthaeum vero rationem habuife pro- men , fi quid ex Philobphia fponte cadat. Medici
miflionum,qua; Dauidi & Abrahamo factx fuert, quartum decimum diem criticum vocant,& omni
eVeif.i. vt diximus e , Ambrofius f & Theophilactus g fie inmorbispericulofi(fimumefledicunt.Videturigi-
Lucan|n fentiunt- Alia? pmere tres mihi oceurrunt caui. tur Deuscongruter naturae decimoquarto quoq;
I n huno Pfirna vouiTeLucam in feribenda hiftoria diligen- feculo populi fin ftat murare voluie, v,t vna Re-
jocum. tiamfimul, & fidem am probare. Nam & dili- pub.quodammodmortuaalia nacereturmelior.
Curvfque gentia fuit fingularis,Chrifti originem ab ipi mun- Cur autem Euangelifta generationum flimmam CurEaan-
ed Deum origine deducere : & ea ip diligentia fidem au- ^ exprecrit.duas potiffimumcaufasfuifse arbitrar, gelilU ge-
Chnftige- t hiftoriae.Secunda,relpexie prmam promiffio- Alteram.vtintelligercmus aliquid ineare fubefse na"?Iia
Bcranonc . ft 1 fumma ex
Lucas pro- nem ^e venturo Chrirtofactam, ipja content CApnt myltenj.necinconiiderates pratenremus: Alteram prc(rert
traierit. tHum h,voluiflequc ad Adamumperuenire,quipri- ne quiscxiftimaretfeerrore,autobliuione tresillos
h Gencf.5. mam caufam adutus Chrifti peccando prxbuerat: Reges ! pratermifiise.Voluit quoque fortafse caue- t Verf.8.
i quique antithefi quadam Chrifto reipondebat./'n- re.nequis poetgenerationisChrifti feriem,autmi-
muf tnirn homo de ttrr* terrenus :fecunui bewo de cuelo nuendo.aut augendo numero corrumpere.
ii.Cor.15. cceUls'iSc vtaitEpiphanius K,vt oftenderet, quem 18. Chrii autemcncr.itio c erat J InmultisGrse-
*7 . Chriftus nafeendo perditum quirebat. Neicio an ciscodicibuseft,Ii<r!XeirS'/e/ Chrii. Sed eque
Hxre .ji jnojyjy, ctiam generationis vtriufque refpexerit, vt nofter inrerpres legit nomen Ief,neque Graici au-
nonmalis placet aufloribus. Adam enim ex Virgi- oresChrybftomus,&Theophylaftus,quuisEu-
ne fbrmatus terra, Chriftu ex Virgine Maria, fohl thymius lcgatLcftionem autem noftri interprets
vterque Deum patr habuit. Tertia, voluiife Chri- magis probo:& quia antiquior eft,& quia, vt quid
fti aduentum non ad caufas naturales : id ad a:ter- ante me notauit,proximprecefierat.^ tranfmigr*-
1 Rom.i.4. nam Dei prideftinationem reuocare.Hoc eft, Qi twncibyltnisvfqHcadChrifterierAtients quatuor-
va tipoc.i). fait Dei. Pradeftinatus enim ab omni sternitate fcdccim:& verefimile& EuangeliftamnomenChrifti
* erat filius Dei, 1 & ab origine mundi agnus occide- in proximo repetiuifie,C6W/r* autemgener tio.
batur. Quidam ver natiuitatem potisqum enera- sezaargni-
In octiuo dicrimine non exiftimo magnopere eTe tionem reddere malueruntrquod generationis no- tur, An po-
CurMatth. laborandum,vtaliasquaramuscaufas,cm ciamus men nonad partum, fedad conceptum pertinere tl^s niet
abAbraha- confuetudineTeHebra;orum,vtinreccndis hu- videatur:quibus ego minime afsentior.Manifeftum *en*el*
Chtiiloln- '^mo^'gcnea^0g'15aDeomc'P"^4uo^ P0l^remu en'm eft,voluicEuangeliftameandem rem, quam gCnCUti0.
ceperit. in ore fuit.ExcmpIafuntmuln:fedvnu caput quin- nofter interpres generations vocat, tribus nomini-
hriltige- tum 11 vtriuque generis exemplum fuppeditabit bus ab eadem origine paululum deflexis appellare
nealogiam Marthius ergo cm Abraham ob cas cauis, quas u-p>* Sc ^vtmv hoc loco. Itaque cum ifti ipfi rVerf -:
texere. oexpoiuim'jvltimo loco nominafl"et:abeo vique ad verterint^ Libergenerationis fefuCbrift^Sc,1 - Vcrf.i7.'
Tercf*1' Cnr^um proceflrt-t ucas vero c dixiiTetr/p/f lets hamvft]utadDauidgenerationesa;uatuordccim>Scc. fi- ^ y"^'-
' rAtinctpient,quaartnorum trigimat ab eo exorfus. militer hoc loco verter debebant:Cr/r autemgr- L " *17'
FiliHs^vtpHtahatur^ofeph^HifuitHel^iLc.yf^ic ad neratio /cr4.Prfterquam quod hoc loco non fo-
Deum afeendendo progreTus eft. lm de partudd multo magis etiara de conceptu
 33 . . DE SVSPIC. I SEP H.
agitur.de quo poti*, qu de partu poteratdubirari. A Cur autem ex nupta Chriftus nafji voluerit, pr
tu 1 praetentum imperfc&um pro perfecto ex ter alias, quas facile perfe quifqc excogitare po- C(Ir -
lingua? proprietatc,quod&Litinacciditaliqudo: teft,quinque caufas veteres Theologi tndiderurit. aj exn"l
adouncmodumfe babuit. Quod Remigius cxiftimauit Ignatius ', Orgenes , Hilarius v, Chryfoftomus ptn natus.
poTe ha?c verba ab pracedentia pertinerc,quafi fen- Baflius Ambrofus *, Theophylacbsa, Bernar- l*InB>iflo-
fus fit:Haftenus autem deChrifti generatione.pror- dsb. l'rimacftjneMariafiinnuptapeperiret.ftu- Uolaad
pri rea putarctur : maluit enim Chriftus tilius 1-1'-
fusalienum puto. Cur autem hoc addiderit Euange-
lifta,coniec~tura eft facilis : quia generations Chrifti feph, quam impdica: fce.ninx viden. Et, vt icit d.ucrfos
cum aliorum generationibus connumerauerat : ne Ambrofius : maluit tiques di fu t generatione quam Euingeli-
quid cxiftimareteodem modo,atquealios,genitum dcmatrtspudore dubitan , putatif onus uifidem tas-
fuiTc,modum,quogenituseft, fingularem explica- matris imuriis Arucndam. Secunda, ne ipfefpurius y Canit-1-m
i / / Matth.
uit. Sic erat , id eft , non ficut aliorum generationes, videretur, ideque tamquam verUs Mcffias non x Hoffl4,
Verf. Ii. fed dim rjftt desjofa'amater eiuf.Eod pertinet quod recipereturTuda>is. Namfi,cm legitimo matri- y in Horn.'
matrem eius vocat,fignificans patremnon habuifle, monioprocreatumputarent; tarnen ideo contem- de human*
eadem prorfuscautione,qua dixerat 1 Iacob autege- g pferunt,qud fabri hlium cflecrcderentc , quid fa- Cnnfti ge-
An Chtifti mit *?^ vtruta ^ qua nams eft I'fus,qui <vo- ftu'ri erant, fi fpurium dicere potuiflent? Tertia, vt "Yb'Tl
mternu- Chriftus. Iofeph&Mari.&infanti adiumento effet, atque Lucam, 8c
j>ta velToI Cum effet defponfata. y.vnnvbn'im j$5. nofter inter euftodia*. Itaq; cm aliquid agenda eft,non ad Ma- n lib de
J?" prs non leeit jbcauflem particulam, nec eeo lc- riam.fedad Ioiph Dei mandata mittunturd. Ecce infti. virg.
clm Cfm- ri l_ % j r fi
umcon- gendamarbitror,quodienfum non iuuet,& mpe- ^Angelus Domini appapuum emnis lofcpbdicen :Sur-c*?-6 ^
cfpit. diat Nonnulli hxrtes in proprietate verbi pvtiTivt- gc,Cr accipe pueril & utatrem tms^tyfuge in ^W!^0^0^
r,exiftimantB Virginem cm Chriftum concepit, ejta ibi vfque du diCAm tibi : & e , Ecce ngelus Do- veIfea
ndumfuifenuptamobi defponfam.Eodem enim mini apparuit in [omnii I ifcph dtcens :[urge , accipe pue- Miffstfi
modo diiferre apud Grxcos ^ust, & ya.yiiv, quo rum , IT matrem eius ^rfr vade in terram tfrael. Cm- %1.
apud Latinos dcfponderi, & nubere.Itaque ndum que puer perditur , qu oritur Iofeph f. Qnrta , vt c Mat-4-ii-
illam Iofphum domum duxiTe: cVtque hoc cflTc, Iofeph teftis eflet virginitatis Marix: nemo enim in ?at i
bVetf. 10. quo paulo poft dicitur, Kolitimere acrhere Ma- ius afferenda caftitate , tarn dgnus efepoterat fide e Wel'Cil'.
Horn. i in comugtm ;dw,quafi nonduni accepifiet, id eft, - qua qui cuftos illius erat,qui maxime& fcire debuit f Loc . 5}.
lueifos duxiTet.. In qua fen tentia magnos" ctiam auftores, & potuitrquemque credibiliiiseratnaruralimarito- 4-
uangc - j,)rjgneujlC>Hi]a|jmn(j>g4fi|iUmf Epiphanium rum zelotypia impudicitia? crimen, vbi n effet fuf-IorcPhVir-
d Hochco fuiflfevideo.Scdplurib'auftoribusChryfoftomo picaturum,qum vbieTetdefenurumfuiTe. Q^ia |^'\"!*_
e m . g,Auc"tori operis imperfeti h , Ambrofio , Theo- Bern, verba imitari non pofim, recitabo. Stcut, in- ftis fidclif-
dc humana phylado ,& omnib' fer Theologis fubfcribo,ve- ^m^Tnoma^dubitando^alpando^tnftantijftmusfactus mus.
Clinit. ge- r^ jam tum fufj*e niiptam.Prxcipua enim caula, cur ei Dominica confejforrcfurreclioms,ita & lofeph
fHer 78 Spiritus nftusvoluerit Chriftum ex nupta naci, defponfavd , tiufquc conutrfationem tempore cufiada.
g . 4. ha?c ab omnibus fuiflecreditur, vtVirginishonori udiofius comprobado ,failusefi pudicitUfidelifftmuste-
m Matth, confuleretur : atqui non eft confultum, fi defpon ftis.Pulcbra vtriufque rticomtnientia,tf duktatio Tho.
hHom.t. tantm.nondum nupta concepit,&Hofcph vocatur ma,crdefyonfMoMjrM.Toterantiuidem(mUfs erro-
* a*"f vireiw,n rvfifMtyi fps,&m vocatur ris laque nobis iniicerc,fidei videlicet in' illo, eatatis ta
sin . ^" vxor bfeph,^/' timere acsipere Miriam coniu- > veritatem infufpicionem ad iucere.Sed valdeprude-
ivctl.tf- gtmtuxm. Nam qud hsreticus interpres exponit ter&piifatumcfipcrcontrarmr,vtvndcmetuebatur
Verf. *.? YJvcu&,vtfyvxortua,zutiu<tde[platit>i fufpicto,rma fit certitude. Nam er deliirefurrek-
t pro vxor,;coam eft.Narrj fi Hebraifin,*vt Ule ne citms quiJem ego (qui infirmasfum ) crediderim Tho-
putatnmitarivoluiTecdixiTct^ti ponCSt & q mdubitanti,^ palpanti ,quhm Capha audienti, & ere-
?UU*<urHiYwu*o-*, aut potius <>/. Ne tmeos dcn:i:& de matris continents factis ponfo eiuseufio-
sccipereMariamtn coniugemtibs: & cxemplumquod dienti, efr experienti, quam ipfiqueque virgini Je fola fu-
profert", Iii aduerltur maxime , * ya^i-iX^ cfcientia fe defcndti. Additur fer ab omnibus quin
at. VTit^wrg fepteenim habuernt ta vxorc.Non enim 4
ta, vt hac patione myfterium nati Chrifti diabolo ce-
fignificate futuramfuiTe,fed fuie reuer vxor. larctur , ne infanti ftrueret infidias: quam malo li
O^iod autem dicit cam eise vim verbi praived; ber fateri me non intelligere , quam temer repre-
Bonignoramm:fedcimusetiamn5 imper obir- hendere.Non, inquam, intelligo, quo modo diabo-
e tap.i.j. uar.Nam Lucas 0 eandem Mariam iam domum du- lus Marix virginitatem , fi modo animaduertit , po-
ftam Ioipho vocat . tuerit ignorare, cam integrum & incorruptum cor-
* Huius Hebrafmi exemplamin . I j I.i + .i. habemus pus,quamuisnupt3E, videre poTet.
ntfttb 1 -\np>k.:chuothdh lilciffcbth , accipite yi/itecfuamc3nu:nirem.]Hoc loco Hilarij ihterpre-
cam mihi in vxoreni. tatio eft , anttquxm tranfiret in coniufis nomen : quafi ^^"'
conuenire fignrficet fimul habitare: quam interpre- . c"
Vocat ergo Matthius Mariam / po- tationem, no'i quia vera : led vt opinor . quia noua
curTocatur fam,non quod duh non efset: fed qud no magis videbatur , nonnulli nouitatum feftores hxretici
fponfa. virocognita, qum ponfe, quae nondum nupta; focuti funtmecio an ecuturi.fiHarij fuife cogno
unt,vtrecHfime Chryfoftomus adnotauit. Nolo uilfent. Sed iam ante prbauimus, iam tumveram
m ^ tamen e*u^em Chryfoftomi, & Bernardi p vti fuf- fqifle coniugem: & ex confequentbus minifeftum
Luci 16 fr*gs> qui confuetudinem Hebreorum fuie di- eft, Conuenire hoc loco fignificare remmatrimonij,
utftu eft. cuntjVtgencrietiamante nuptias in fponfarum do- vt Hieronymus loquitur,exercere,e(i4'que, vt Grf -
mibus habitarent.Nam gneros Loth.quorum vt- ci vocant iiBxeei^isquo res inhonefta honefto de-
tur exemplo, Scriptura docet in domo Loth non claratur verbo. Voluitenim Euangelift rationcm
qGen.i?4 habitaeq.Teneamus erg,quod aut omnes, aut reddere,cur voherit lofeph occulte Mariam dimit-
9 & i\Cdt' 0PtnT1' Theologi tenentjverum fuifse iam tum,cm tere quia inucta eft in vtero habens,antequam con-
niipts se Chriftas conceptus fuit, inter Iofphum & Mariam uenirent,id cft,rum earn non co^nouifct, vt loqui
coneupif- matrimonium:quodad'ierfus Iulianum Pelagian, tur infr 5. Nemini non ftatim oceurrit obicio: g Veif. t
centiacii. quic5cubitumatrimoniumdefiniebat,probat Au- Ergo pofte coriuenerunt.Hocenimpotiffimum ar
guftinus r. gumento nonnulli quondam ha?retci,vt Antidico -
' iij
 H COMMENT. IN MATTH. 36
Man* vir- marianiftxapud Epiphani * , Iouinianus apud Au- A eque de Spiritu fnfto cceptus dicitur Chriftus,
^"ll^artS ^'> Heluidius apud Hieronymus addufti qudfolus Npiritus,non ctiam Pater,& ipfe,qui gi-
qui oppu-' ^unt)vt poft Chrifti partumMariam Tofph cogni- gnebatur Filius, eius generationem effecerint.Vera
gnaiunt. ttm fuiiTe crcderent, ex eoque coniugio natos fuiTe enim illa regula eft,ab omnibus antiquis Theologis jncarnatja
aHaeref.7 eos,quiinScripturis Domini fratres appcllanturd, tradita,&abScholafl:icisretenta:0/*4/''4S.7V- > s
bI"hsErcfi quorum impietate nonnulli ex noftris haereticis nitatisextraipftm mnibusperfonis efsecommunia.Sed Trinitat'e
bus " nonproculabfuerunt.Sedhuncerrorem,&Scriptu- dicitur Chriftus ex Spiritu nflo conceptus per il- fa&jj
In libro ris&exemplis itaHieronymusfregit, vtfiquisre- lamvfitatam in crsliteris attributions, ququod
aduerss futarvelit, a&umagat: & nos non dilputationes tribus perfonis commune eft, propter officium, aut
Heluidium nunc fcribimus, fed commcntarios. proprietatem vni tribuitur:vt quod potentia? & gu-
dMitt^,t* Summarei eft,non quoties dicitur aliquidnoant bernationis,Patri:quod fapientix, Filio: quod beni-
4.47. H- facjum efle: fignificari factum eTepoftea. Cenim gnitatis,bcnefiij,liberalitatis,fcunditatis,Spmtui
Mar.Tj.31. dicimus herticos non acturos pnitentiam priuf- fnco. DuabusergodccaufisChrifticccptioSpi-
jf. qummorintur(vtHieronymivtarexemplo) non rituiinft;otribuitur:& quia fummum fuit ergaho-
Luc* s. if. figniflcamus eos pnitentiam poft mortem afturos: mines beneficium , omniumque bnficions caput:
*f ndc ftd tacemus,quod eft certum;dicimus,quod eft du- & quia fcecunditatis,a( yiuificationis opus fuit. Eft
Tui hxreti- bium. Cert eft poft mortem neminem pofle agerc enim Spiritus, quaf^diuinumquoddam fernen, quo
eis perpe- pnitentiam: Quiac, in inferno tfuisconfitebitur tibie emnia fcundantur, quemadmodum illud 4 inter- 1 *.
tuam xir- (cddubiumcft>anantemortcmacT:urusfit.Certum pretati funt multi : Spiritus Domini ferebatur fuper
ginitatcm qUoque erat poft Clirifti partum Ioph Mariamno atjuas^& quafi anima, qua animantur & viuificantur
tibus3nan" cognou^e> c^m nonalium, qum Chriftum filium omnupiritus enim efi, qui viuificat.T & , Emittefpin- *1..
cPfal . habuiTet. Cert de eo non erat quaeftio. Anautcm tumtuumejr creabuntur, ey renouabis faciem terra*. 10'l-}<>.
Chriftus exlofeph , an ex Spiritu into conceptus Quod Plato , aliiq; Philofophi, & hos fecuti poeta?,
effet, &dubitaripoterat.&neceflario erat explican- tanquam in tenebris hallucinantes, Deym animam
dum . Hoc ergo explicauit Eugelifta, quod dubi, mundi efedixerunt.
quodque neceffarium erat: illud prxtermifit , quod Perqum elegans eft inter Chriftum & Chriftia-
ncque quxrebatur, neque diftu erat necefarium. nos,id eft,intercaput,& membra comparatio,quam
Matth ca Qjipautem modo fratres Chrifti quidam fint appel- omncs ferauftores veteres, Ambrofius, Auguftin. >
it. 4. ' latidicemus poftef. Leo obferuauert. Chriftus ex Maria Virginenatus f^^^a~
g Hom.i.in Inuentaefl] Orgenes ,& Hieronymus h multa ex eft:Chriftiani ex virgine Ecclefia nafcutur. Eclefia ([^ *
Sitieros illomutuatus, 1ofephinucntamejfetcunt^ut pene Ii- virgo & mater fine macula &ruga, vt Maria t,fons chriftia-
Bugliilas fW<j4 mritt*futur vxoris omnia nouerai ; quod nifi baptifmi vterus,aqua fernen Ecclefine,qua; producit nos compa.
blu coram ^ tantorum auctorum reucrentia retincret , minus animam viutem,Spiritus saus fupplet feinen viri. ratio-
reuerenter ditumdicercm,ftishabeoillisnonaf- Itaq; vt Chriftus ex femine Virginis& Spiritu so tEPb -*7-
fentiri.nam i yenyiv Grarcc non fignificatquxrtdo, natus eft:fic Chriftianus,id eft,mbrum Chrifti/^ar- ^
icrutandoque,fcd potis non quxrdo, non cogita- tetex aqua & Spiritufantio renafeatur* De Spiritufan- v oan' 3-i
do , prter opinionem, expeftationmq; aliqaid in- ilo) IvsrvtfMmf jis, ex Spiritujanfto. Animaduerto
lofeph uenire,vtCnryfoft. idoneusGnccisfermonisteftis noftr interpret particula, De, cm poffitdicere,
quomode
noucric
Mariam
gantera. gnifcatur ab eo potis.qum ab alio inuentam fuif- 19. lofeph aut'vir tius.] Vir eius appellatur,n quia
fc, fed vis verbi iu(9 , eft , earn fubit & inopinat corpore,fed quiavero il I i cictus erat matrimonio,
ita tmido apparuifTe vtero,vt quiuis, qui modo Cmefset iuflus. '^/* *e,&Grxca& Latina ver-
oculos adiicerct,videre polTet eamfuiTegrauidam. baduplicemintellecumadmittunt:vel^4WMif/}<
In vterobabem.] Prxgnans,grauida,vterum gerens. iuftus, \e\euiaerat </fj.Hfreticusinterpresaduer-
Illa enim eft Grxca: Latina eft phrafis. fatiueaccipiend putat:quafilenmsfit:QuamuisIo- Bezaaigui-
De Spiritufanito.]St qui hxc verba cumfuperio- feph vir effet iuftus, tarnen finiftraaduerfus beatam tuF*
ribus ita iungant, vt hax fit fcntcntia,Iofeph non ib- Virginem fufpicionc non caruiTe. Clariis fi aufus
. 1 im prgnantem Mariam deprehendifc , fed etiam efet,dixi(Tet , Iofeph mrito de fandtiflima; Virginis
i Tn . cam de Spiritu fanfto concepiTe : vt Bafilius',vt caftitate dubitaffe.Atquisnon videtnonaduerfati-
de humana Theophylactus , idmque videntur Orgenes & u, fed caufaliter Gra?cum participiura accipien-
Chrtli ge- Bcrnardus ro,imm etiam Hieronymus exiftima- dum Caufa enim redditur eorum, qua? fquuntur.
tiratione. re< Auftor autem operis imperfeli non id cert - Vtrius autem caufa reddatur , cm duo fequantur,
?11 gnouirc,feddubitaiTeait,andiuinitsconcepiTcr. alterum,quod nolueriteam traducere: alter,quod
diucifos Sed ex confequtibus manifeftum eft cum ignoraf- voluerit occulte dimittere.de eo poteratmerirdu-
E igeliftas fe, vnde Virgo" facra coneepiffet, propterc enim bitari. Aliqui ergoexiftimartfecdi membricau-
m . in voluit dimittere 0 , propterea ab Angelo docetur P, im reddi :;vt Chryfoftomus 1 : Proptere enim vo- Horoil.in
illavcrba, jiolitimcre aeeipert MAriamcomugemtuam,qHodenim luiffe dimittere, qud iuftus effer, nollctque, quam Matth. 4,
"ittboBc ***^$?'%1* (*not$. Atque ita omnes adultera fupicabatur, retiere. Fuert enim Chry- R=nc
locum. al" auftores interpretantur. bftomus,Hicronymus,& nonulli alij graues aueto- ^^|1^
oVetf.i. De Spiritu nRo.] Non qud Spiritus fanduspater res ineaicntentia,vtputauerintn licere riro adul- n0B [^^
p Verf. to. fuerit Chrifti, quemadmodum ait Hieronymus n- teram vxorem retiere. Idque ne fieret, fuit aliqui- quidam pu-
Chnltus nullosolimexiftimaile, fd qud Spiritus sa&i vir^ doEcclefiafticisdecretisconftitutum. Alijcauim tant.
Ipiriro fan- tute faftum fit, vt'fine viro virgo conciperct. Nec prioris membri reddi dicunt, vt Hieronymus, Am-
lo conce- enim Spiritus fanus ad modum viri cum Maria c- brofius,* Theophylactus. Quod ego multo proba- a x
ptus. cubilitjVtquendamnoftro tempore dicerenonpu- bilius eTe arbitror.Vidtur enim hxc verba: Er nol- Lucam.
duit:fed quod virile fmen'faflurumjerat , ipf fine letetradueer^ippoCitiefTei^tiymjik expofitionis
imine mult perfedis fecit : ficut Adamum olim loco,quafi dicar, quia erat vir iuftus , idcoque nole-
Deusfecerat:nifi qud Adamum ex limo terne, qui bat earn traducere, cpitaliam dimittdi rationem
quafi terrae imen eft : CJjriftum x feminc Maria?, honorabiliorem cogitare. Et illa Chryfoftomi fen-
teatia,

 3? tkP. I. b.'SV.SPlC, OSEPH. 3*
Hoc m
mea tentia, non folmaTheologis: ld tota etiam Ec- A ADsiufgnificari,quodGaIlicdiceretur,'c///<irf:
ptxcc t c'e^a deferta eft.Lex enim adulteram dimittcrc per- cdem omninoicni,quoilk dixit P, tas non p Cctt.d
fed pcrmif- mittebat,non iubebat : Chrifto etiam interprete . difrumpendas effc , fed diffuenda . amicitia.
fio. Dicet aliquisjfi lex permittebatdicebat ergo adulte- cogitante. ] Qupmodo -earn occult dimit-
a Mat. i9. ram accufirc.quare & Iofeph quamlibet iuftus.falua teret, antequam aut conllium inueniret , aut inuen-
jAtrc iuftitia id facer potuit. Repondeo, Ioiphvocari tum exequeretur ; Videtur enim Euangelifta figni-
"IO> * iuftum,non qud iuftitia vna ex quatuor virtutibus ficare voluifle, Deum expeafle opportunum tem-
moralibus praditus effet fed quod omni virtutum poris articulum , vt Angelum mitteret. Si enim ant Cer ^e,u*
genere cumHlatus,vtChryfoftomusadnotauit.Eiuf- mififfet, qum Iofeph grauidam Mariam animad- neq*"pCfl
modi autem quifquis eft , diu Paulum imitatus di- uertifft,fortafsc Iofeph Angelo, ficut Zacharias, no Aogelum
cit , mtbiltcenttfednon omnia expedtur.t.luque credidiffet.Hanc enim Cbryioftomus, & Ador im miftrit.
bi.Cor.io
ai. potuit quidem traducere : fed non debuit, quia ma- perfedi rationem reddunt,fi poftquam ab ea diicef- " ,
ioris fuit charitatis occult dimittere. Qyja ergo vir fiflet, nimis fer mififfet. Mittit ergo Deus ad fgro-
erat iuftus,magna praditus charitate, m aua, vtait tummcdicum, necantequmncipiat,necpoftqu*
Auguftinus , omms Chrifttana iuftitia confiftit : noluit g mortuus deiinat sgrotare. Aliam iidem auclores ra-
facer quod iuftitia vnapriuata virtus permittebat, tionem reddunt;quod Iofeph minus idoneus virgi-
id quod Charitas omni virtut regina pcjftulabat nitatis Mariai fuifft teftis , fi , antequam ( de illa di-
Quid tra Traductre] liit/nymnra , publico txtmplo - mittendacogitaret, ab Angelo fuifft admonitus.
ducere in niendam curare, ignominios accuire,ad verbum, Quis enim maritonon credat de fponfe integritate
Scriptara exemplare,vtalicubi Auguft. c vertit. Quamquam tcftanti f & illi marito,quieo vque procefferit , vt
ft. idem alis verter olet, diuulgare d. Idaut Ioph iifpicatus fit adulterium,& de diuortio cogitauerit?
Epit.rj
dEpift. 54 feciffet,fiiniudicium vocafft, & omnium oculis, Diuinaeftprouidentia, quae aegrotare vnum permit-
&frm.. tamquam adulterij ream propoiuiTet. Vfus efteo- tit homm,vtmultis ex eius morbo medicina faciat.
de Terbis dem verbo diuus Paulus % herum crucifigentesfilium Ea fuit,qua; Petrum,& Thomam permifit circa fid
' $ '*^&'*!'",*'*> p*bliu ignominia expo- cadere; ne nos caderemus. Ea expedauit, donee Io-
jj T' nemes, vbi nofter interpies vertit, oftentui habentes. iph de Maria; virginitate dubitaret, ne ipil du- q yetf ^
Qapd Hilpani lgnificantiffimo verbo dicerent:S- bitarem',vt fupr ex verbis Bernardi recitauimus.
candlo otra vez. a la verguenatGi\lic, Le mettat vne Cur ergo ad Mariam,anteqm concipiat,angelus r Luc ** *
autrefois la honte du mondera, phraft n fola Chri- mittituriCaui, vt opitior,fuit,qud Maria,vt effet c"r ap'
Curante
fti crucifixiojcd tota eius paffio probris plena figni- iponi Spiritus indi,ex eoque cciperet, coninfue edeeptien
Tu.
Atina

lofcph cit deSpritu fando concepife, fque cius confortio mnita habere non poterat. ' t$erdcNa
diminer; indignumudicaret.Eodem prorfusmodo, quo Pe- Illudetamquibufdamqusri folet, curMariae tliDom. *
Mariam V. trus dixit Chno.Exiame D^rmne,^mahomi>peccator vigilanti, Iopho dormienti mfliis fit ngelus. Cur CurMri*
rolnerit. fum g^g Ccnturio 'le,Domin! non fum dignus,vt intres Mariae vigilati, ex iis qua? paulo ante dixirous, appa- g'lMtti, &
hMatt's' j MfS*^OTh-sic0rigenc*i&BernU"dus K>&fi ret.Eratenimabeafides,c5sfuq;requirdus. Cur
i . i in ^enc intelligo,Hieronymus 1 intcrprettur.Q^ in- aute Iopho dormienti, difficilius eftdiiu. Proba- eius mff
diuerfosk- terpretatio etil loco non conucnit,eorum tarnen au- biliter tarnen mihi videtur Chrybftomus "repon- fus fit.
eangelirta$ ctorum pietati maxime conuenit. Alij prormscon- dere, qud Ioiph vir iuftus,&fidelisfuerit, quem .4.
X . in trariam fequtur opinionem, ideo dimittere voluif- D fatis erat dormientem admoncr e.Dci nde,q uod iam
un vcid.t. qud adulteratam fuipicaretur, vt Chryfoftom. veter viderat, & vndeimpletus fuifft, dubitabat,
Mif eft m,&Auguftinus ",fi tarnen illius eil, heophylactus, itaque paulo momento inclinari poterat.vt ab Spiri-
Angelm.
Un com. &Euthymius.Qir)rumntentiamfequtia verba tu fando impletum crederet.Nam facilius qua; facia. ,
Hoc lo confirmant: N0 Ut untre accipere MarUm ciugtmtuax funt,diuinitus, & prater natura; leges fieri potuiff ,
co Sc horn quod enim in ea n. itum e , de Spiritufanio cjty quafi qum quae facienda, fieri poff credimus.
de Gii ta
S i fin IophnondeSpirituinfto, fed de adulterio na- Mirum etiam videri poteft; cur fniffima Vreo, Curiara
lp"4.& tum putaret,ideoquetimeret accipere, ne probare quid fibi ngelus de Chrifto coricipido nuntiaffet, quarfibi
ffrra.i.de adulleriumvidcreturj aut quia facbm,vt putabat, fpfo fuo non dixerit,vt & i infamia; periculo,& - cafigert
Vcrb.Dom. fibi ferre nolebat iniuriam. lum finiftra fufpicione liberaret. Vero fimiliter eti jC". AnSc "
&ferm.tf. Sententia Pfeudo Chryoftomi media inter has ad hoc idem Chryfoftomus refpondit, Iofeph ma- 111.*
de temp,
I com. duas, veritate, pietate dicedit,non iudi- ritum de poni caftitate iollicitum , viginti quam -
caff lofcph ex adulterio Virginem concepiff , id uisfanitajproiloquentinonfuifiecrcditurum. Et
vnde, aut quomodo concepiffet , dubitaffe , & quia Ver quis maritus,nifi Deo monitus , credidifft?
non ex fe ccepiffe cert iciebat, dimittere voluifle. timere.) ^^^ timeasme dubites acci-
Qupmodo Qax autem fuerit illa ratio , quam cogitabat, oc- Pere> acceptam retiere vt probauimus fupra. *
occaltid culte earn dimittendi,incert eft;& quod Abulenfis Verf.
Quodenimin ea natum eflt] Conceptum,genitum.
^oluerit fa- diciteogitaffe illi occult dare libellrepudij, mihi De Spiritufanloeji.} Non, vt fufpicaris , ex adulte- x VcrCty.
cere.
non videtur conuenire.Nam quuis occult dedif- tio. Vide ipra\ Omnia e pertinent, vttriftem Io-
fet , omnis icriptura natura fua publica eft. Prater- iph,& incertum confilij coletur: & vt perfuadeat
Siuam qud non poterat diuortiu , infamiaq; latere: non doloris,fed betitia eum materiam habere:quod
i , cm in eadem domo cpiflent habitare . fuiflent rx eius fpi Meflias ille tamdiu expedetus Virgine 9ar Jc SP'*
priuato iudicio feparati,eo prairtim tempore, quo nafeiturus fit propterei vocat filium Dauid, non Co- y"*"
Maria; vterus apparebat. Itaque credibilis , quod lm quia honorifacus erat titulus,fed etiam,vt figni- *| ",8*
alij dicunt.effe arbitror , voltarium in aliam regio- ficet eu , qui ex virgine eiufdem familia; conceptus coecepifl*
nem feceflum cogitaffe , vt per fpeci peregrinado- erat , ilium eff Meffiam , qui filius Dauid futums d'eac.
nis ita dimitteret , vt n vitio aliquo repudiaffe ; fed erat . Proptere dicit , Dt Spiritfano eft ; vt reuo*- v,de vef^
neceffitate deferuiffe videretur. Hoc mihi videtur cet illi in memoriam Ifaia 1 teftimoni , quod pau- *'c
n fold aducrbio Ae^occult : fed ipfo verbo ire- lo port rcquitur,f virgo (wcipict , & parutfili0, vx 4< '
iiij

;
 19 COMMENT. IN MATTH, 40
credat, & gaudeat in iiia fponf fuiffe perfecbm. A Iunt, non Ghriftum , fed Iefum appellare, vt hoc Io- m cap it.
XX. Varut autem {ibum. ] | Jt. videtur po- , Chriftus enim nomen eft officij, Ie.us natura;, Luc- 1 *' *
Matij, j. ni pro 38 enim, vt infra a, & alis fiepe. Videtur atque perfona;. 5 *'
enimafferrihocabAngelotanquamcertumfign, Dubitabit autem aliquis,quomodo Angelus le- {^T^di-
& argumentum ad faciendam eius, quod dixerar,fi- fum vocariiubeat ; cum Ifaias dixerit vocandum tur cum e
dem.odemmodo, quo dixerat Ifaias : Ecu virgo Emmanuelen. Id nobis ludan, vtprobentillam in Bmmanue-
conctpiet i er /filmm , & vocabis nomtn eius m~ Chrift prophetiam non conuenirc,folent obiieere, Jcm vocan "
Perinde fi diceretjfponf enim tua non eft fed fatis copise pro nobis iam diu veteres auftores J^/'0"
adultera, fed virgo illa integerrima.de qua Ifaias di- refponderunt luftinus ",Tertullianus ,Lacbntius r, d>x"J! *~
xit: Ecce virgo coricipkt,&part flium.Vaetenim- Chryfoftomus 4 , Prophetam, non qui vocandus nQu.-Ht.
lium,nonfiliam : quod cmvidebis, non dubita- Chriftus, fcd qui futurus;Euangeliftam, qui voc- ad ortho-
bis , quin ex Spiritu nfto conceperit. Cum enim dus, & qui futurus effet, declarare voluiffe. Noluit doIs- Mi.
viderisquajfuturaprardixi, vera effe: credes , qua; enim dicere Propheta , fore, vtpropriChnftino- 9s &
dixi, pretrita vera fuiffe. men effet Emmanuel.fedvt res in eo nomine fignifi- ,.}. corra
Ei vocabii nomtn eins IeumJ] Edem hseepertinet, g catailli cueniret, ideoque mrito Emmanuele vo- Marcion.
Preme tn *buit enim illihunchonorem,vtinfanti non ex fe, caripoffe. Quemadmod idem Ifaias' praedixerat P Lib. 4 de
macer n'o- fed ex Spiritu fancto nato , tamquam proprio filio delerulem, PofibitcvocabcrtsciuiiM iujit,vrl's fidelu: vclaP-
raen dede- nomen imponat. non qud eovmqa nomine vocda effet, idqud q lib^de
r"? Adnotarunt quidam, non matres, led patres oli- talis futura, vt ita mrito vocari poffet , badem ra' utara.cap
tos fuiffe filiis nomen imponere. Qupdetficredibi- tione dixit c, Focabunt re ciuitatcm Domini Sionfanfii %
le eft vfitatum fuiffe rcftat tarnen non fuiffe perpe- Ifracl, cm numquam tamen eo nomine vocatafit. rCaP <-
tuum. Nam & Rachel vocauitfiliumfuum?ewow'b, Similia exempla funt alibi t ,&de Chrifto ipfoidem [f^'60'1*'
& labes non pater, fed mater nomen dedit, qued Ifaias dixit T fore, vtvocarctur nomen cius ,^Arni~ zachi 7*
bGenefjj. maximoeum cum dolore peperiffctc, & quemad- rabtlisConfliarius^Deusjorti^ Pater fumrtfecuh, Prin~ j.
cfpar modum hoc loco Ioipho, ita apud Lucamd Ma- f<pJ/'/ir,nonqudtotnomina ,id quod torres ha- Cap.?.*,
d loe.j.tii- rtedicitur. biturus effet x,:foceftnomen,juo vocabunt eum,Do-
5 Et voeabit nomen eius efum.]Hoc efteertum, vo- minus tuftusnoftcr. Ver enim Chriftus dominus iu- x .3 ;
luiffe Angelumlofeph officio patris honorare,fi- ftus nofterfuit. Vcrequoque>jrw*nwf/,quod eft,
mulque probare,quod dixerat, de ccelo concept, q nobifeum Deus. Ita Euangeliftam locum Ifixin-
cui de oeIo nomen imponeretur. Obfcruamus enim tellexiffeexeo manifeftum eft, qud cmdixiffet,
diuinitus coneeptis, nomina quoque.antequm na- Vecbh nomtn eius lefum,c\m(i vt probaret itvocari
fctur,diuinitsdari:I(acc,Ioannif,&cx nomine debuiffe,Ifaixlocuminduxity, Ei vocabnur nomen r*
eGenef.17. ipfo doceri,qualis fir qui cceptus eft infans; ille ni- eius Emmanuel. Idem ergo eft Ieus Sc Emmanuel, icfu'"
fier mirm Mi(us,quipopulfuumpcccatisliberatu- non fono, vt ait Tertullianus, fed lenf. Effeenim Emmanuel
UC'IJ" rus erat.Hoc enim eft lefasyVMV {cbofcbuahb,fcrua- Deumnobi(cum,quodEmmanuelisnominedeno- fenfu.
ior.De quo nomine,vt multa omitt, quxquibuf- tatur, eft Deumferuatorem effe noftrum, quod no-
Denomine itn obfruata funt, cert eft illud nomen \no-7f It- minelci fignificatur.
I s v. yr, Gratis, Latinos, ab Hebrais Grxcos accepiffe, nHocautemto'um.^ChryCoomas *,Theophyla- Homil.i.
Nam vbicumqueferceftin veteritefhmto l?D"irt ftus,& Euthymiusa,hxc verba adhuc loquentis an- alBcoram.
Iehofcbuabb nomen proprium,Septuaginta vertert, geli effe putant,fed non dubium eft, quin fint Eu-
IffK,HebraicumvocabulumadGricam,vtpotue- j^gcIifb:voIentism,qua; narrauerat ex prophetx te-
runt,autvtfciuerunt,formam redceles, tarnen lib. ftimoniofidemadhiberi.
g cap. 7. t. primo Paralip. 8 vertunt it\<r* i. Totum. ] Qiod virgo conceperit , qud Iefus in-
Significatautcmid nomen falutem , aut eruato- fansnondum natus appelletur. Audtor. imperfed.
rem.Qupetfi multosappellatos fuiffe legimus, vt zj. Eue virgo. ] Huius verfus explicatiocxcom-
blofueit. IefumfiliumNaueh, & hli Iofedech cerdotem mentariisb, peti poteft. Transferam indein hunc In . 1.
Icfu nomen llis tamen caii, Chrifto confio, eque non huma- Jocum,quar ncceffaria cffe videbuntur.Iudii autem 7.
quid u'gni- nojfed diuino hoc datum eft nomenj& Uli non ert, quinqu potifimum argumentis hunc nobis locum
Chrifto <^ noc nominc fignificabatur, ver Struatorer, manibuseripcreccnantur.Primum eft qud apud
propii Chriftus plus eft, qum hoc nomine fignificatur. liiam non ribir3^/<i, qua; proprio virgo eft, Oevoce
competir. Itaqucaliis nomen erat quodammodocommune,& d noSi?n4i<i/4,legatur, quod non virginem Hebrxa
i Aug. 1. r certc vulgare ; Chrifto propri, & vt propheta pre- fed puellam; non conditions , ld a?tatem fignificat, hhalmah.
l I- dixerat, nouum&fingulare; quia eo modo, quo de cui argumento nemo poteft melis,qum Hierony-
Chrifto dicitur, nemini pnrtere conuenit , quia mus c refpondere, bhxlmab, apud Hcbra;os
.411. none,tinaljuoalio falus. non folim virginem, fed plus etiam qum virginem 'j0""uSl"
Quod autem recentiores Iudii non yenrp Iehof--^ id eft, puellam abcditam&diligentercuftoditam Hebiaicis
chuAhb-, i* lefebu vocare foleant, partim exfono fignificare , qux ne virorumquidem oculis pateat, in Gcnefm
vulgarimlinguarum,qucmillifolmaudiunt;par>. quiquenon folm corpore,fd etiam apeftu cafta b.t.conn*
timirrifione&malignitatcfacit, fignifictes Chri- fit, nominis originem indicare; diarn enim effe 1*>^
Iud*i eux ftum non effe > lehofchnahhfervatorem , fed Iefn. bahalmah ahv hhaLm , quod eft abcondere m*['7
nn, quod Ulis nihil nifi vulgarem aliquemhominem fi- quafi inclufam & recditam virginem: in Scri- c.ifaia.
Iefudicanr gnificarcvideatur.Sed bene eft,qud non tarn facile pturis vfpi,nifi pro virgine poni,vt d Rebeca virgo d Ge.14.1i.
' poffunt fuam Chrifto diuinitatem detrahere; qum pulcherrima &, incognita viro* vocatur hhal- Verf. 4J.
facile eius nomini fyllabas detrahunt. Hoc ergo w^:itemq; Maria foror Mofis* lingua quoque Pu- fExod-i.l.
proprium Chrifti nomen eft , quo & eius diuina fi- nica,quat ex Hebraica originem habet/virgin
mu humanaque natura, & praeftantiflmum redem- &4feu/ra.i6,vocari.Itaq; 7" bethuUhfohn virgi-
ptoris officium declaratur. Hoc datum tili e nomen nitatcm^nSj?Ww4^,mtem&virginitatemfimul
fuperomne nomen, vtin nomine iefu emne genuflcfta'ur coniunftam fignificare. Atque hunc effe Prophet
1 Phil. .] terrefirium , cacle ium , & infernorum1. Itaque rete nfum.vtitadicamVpaTyxaTic^r, virginemadhuc
quibudam adnotatum eft, Euangeliftas,cm Ser- teneram , & ne vrorum quid oculos expertam c-
uatorem noftnun proprio nomine appellare vo- cepturam cffe. Addunt quidam nomini nahyhba!.
 41 CAP. I. LOCVS ISAIM EXPONITVR.

. quali virgo non vulgaris, fed praeftantifli tro dabit non iam quale reg obtuli , fore , vt Deus
ma , & maxime virgo fignificetur. populum lium rege Aflyriorum liberct;fed lon
.Prouerb. Vnum nobis Iuda;i locum obiiciunt3 Triafont g maius,fore, vt liberet peccatis, diaboli tyran-
Io- 1 9- difficile mihi, (aartumpemtus ignoro. Vta aquth in nide. Itaque maiore probat minus,
mlo,viacolubri{uptrpttram,vianauisinmcdiomari,& Et vocabum.] Quod quidm mirantur apud Iiiam
via viriin adolefcentula , hahhalmah , vbi non efc,vocabi: & Euangeliftam dixifTe .\*<-1 voca-
rantm Hebrai ; verm etiam Chriftiani nonnulli, bunt,nullam admirationis habet cauim: quia,vt ait
idque noftro iam tpore contendunr, nomen naby
hbalmah, pro niuliere corrupta pofit efl*e. Id enim
loci circumhntiam poftulare.Ego vero ex eo ma- _
xime loco probari pofle exiftimo nomen nnhy verteruntran <^*. vocabit, vt Chaldaeus : an >a-
hhalmah, nquam nifi virginem fignificare. Nam Vt a*a vocabunt, referebat. Deus - ,
.. alias, qua s aliena s iudico, interpretationesomitt, Qnodeflmterpretatum Emmanuel, nobifeum Deus."] moo noi"1
loci Salo! manifeftum eft Salomonem dicere voluiTe, diffici- Qup autem modo Deus nobifeum eiTc per hoc no- bifeum fit.
lius efle cognofcere, an fcemina,qua,qud recdi- men fignificetur, qxri olere video. Quprumdam
ta femper fuerit , maxime virgo putatur , virgo fit; nbn probo fententiam , qui fpiritualfter tantm in-
quim cognofcere,an aquila peraera,colubef fuper terpretantur Deum efle nobifeum , id eft nobis ir-
petram, nais per mare tranfierit. Hoc enim eft, & coriciIiatum4Quod ant niquittes noftrae nos ab ff*fat'f\'.
quartern ptnittts ignoro. Hoc atcm vt fignificaret illodifiungcrent '.MelisChryfoftomus^alijn- i ' -
per m-ma-if vfus eft nomine hbalmahyq\xod & nuil i patres, ipim filij Dci incarna tionem declaran
xtatcm, & conditionem perfetifimae virginitatis putant. Eft enim Deus nobilcum , non folm quia
dclart. Secundum argumentum eft,non eflfe fen- auxilium prftat, &peccata remittit, quo modo
um,fore,vt virgo, manens virgo, fed vt qua; ante etiam cum antiquisillis Iudxis erat:fcd quia Vcrbum
ir<*o erat,pofte viro nupta excoconcipiat. Hoc
Vir: carofdctumcft,&habitauitmnobisC,ciuibinttjrisvi-Cloii;-i.i4.
non modo, vt falfum; fed etiam, vt abfurdum, atq; fus ejf, & cum hominibus conuerfatus t,quia communica- IBJIU '-
ridiculum veteres auftorcs reieceruntjnullum hoc uitcarni &[anguini \Q40d autem ex hoc loc qui- u X
elfe miraculum,nullum fignum. Prophctam autem dam colligunt , Matthxura Hebraic non iripfifTe,
Vctf. i. fignum, idque inauditum,& maxime mirabile prse- refellimus in pnefatione. t f Cap.f.
e Vaf. 14 bere voluiifeb, Pete tibtftgnum Domino Deotuo in 25. Et non cognofcebat cam.] Hilarius ctgriocerejn-
profundurninferni}fiueinexcelfum fupr. t,c Propter terpretatur,pro vxor habere,nam ante^nquit.lpon-
boedabit Dominus ipfevobis fignum : Eccc virgo conci- faerat;pofiea in nomcntranfmit vxorisjton quodmarit'o
d Contra ptet. Sic Iuftinus d , TertullianuS , e , Bafilius f, E pi- coniunilafktrit,(edquodpepererittvtfactum vxores. E-
Tr jph Va phanius S , Cyrillus Alexandrinus, & Chryfofto- piphanius ver x pris dicit non cognouhTe, poft x Aduerfus
eA ucr us mQS refponderunt. Tertium erat , qud Ilaias di-
partum vero cognouifle non eius quidem corpus, Ebionxos.
iib.adcr cat vocadum elle nomen naicitun hlijEmmanue- fed animumeVirtutem, inftitatm. t iam monitus
ssMarcio-lem,quod nomen Chriftus non habuerit; quomo- ab Angelo,non poterat eius ignorare virtutem, qu
cienem j. do antiqui auclores refponderint,diximus .Qnir - icirct de Spiritu lando concepifle; & nemononvi-
fin hemil. tum erg0 erat } ex loci circftantijs apparere,dici
4f. . hoc efle de vxore llegis Acha2 , & de hlio Ezechia, det Hebraicam elfe phrafim , qua honeft vfus ma-
trimonij fignificatur . Illud vero quod quidam ad- y VtGenef.
nerationc. quem erat paritura. Qiod multo magis Epiphan. D notarunt, hoc verbum nort dici, cm primm virg 4 >i &19 s
g Adaerss & Hieronymus mrito rident. Edita enim efthasc defloratur Talfiim rnnft3t Nui
um j!.5)r..
Eblouiras, prophetia rgnante iam Achaz: ad eumenimtan- Arripiebant hc louinianus, Heluidius, Ebioni- 1"'.4.1*
h In cap. qua regem dirigebatur. Fingamus primo anno re-
Ifai, ta?,&, vtait Aulor imperfedijEunomianianiam tj8. t.
i Vcif. ti gni eius editam fuiife, iam Ezechiam nouem vtmi- debeatMariaepoft partum virginitate male fe i-Kcg.ny.
nimmannos natumfuiiTe conftat. Regnauit enim tiendi *. Tantm admonendum eft,quemadmodum a VlJc ver
4. Reg. <f- Achaz fexdeeim annos K quo mrtuo ftatim re- has particulas, ~4>itcquam nriufquam : ita has donn Sc L?
*.. Par.i- gnauit
PTiauit eius filiusEzechias'. Erat autem viginti-
vit*inti- vfaue , & fi qu funt alias fimiles , non imperaffir- . '_
Rc<TUm quisque iam arinorum cm regnare cpitm,
%'^ Nihilo plus coloris habet, quod alij dicebant id mationem poft tempus, quod notatur , fi negado tequm,
prjEcefit: femper negationem, cm praEceHitaf- quomo io
m 4. Rcg. eTe de vxore Ifaixintelligdum-Namneque virgo firmatio, fignificare, vt Hieronymus aduerlus 1- c'P'end*
18.1. erat.neque filium vllum peperifse conftat,qui Era- uidium,& Chryfoftomus hoc loco multisexeni- $crIFtu*
.. i. manuel,autfuerit,autvocatusfit. Q^ntum recen- plis demonftrarunt, : Eccc egovobifeum fumvfaut al '^^ ig
tiores Iudaei nobis obiicit, quod & prifei feripto- confummationtrrfftculi: nonindicat pofte cum illis .
res vix attigerunt > & maiorem habet fpeciem diffi- non futurum,fed mult magis futurum, & c: Micbol Rcg. c.
Cultatis; non ptuifse dari fignum Achaz , quod vi- filitt Saul non eft natusfiltus vfquead dtemmer isfut:
dere ipfe n pofset: quippe quod non nifi oftinge- E non ignifieat earn poft mortem peperiTe, & d : Sede c .5 1 j,
n om tis poft annis efset euentur. Qnomodo refpden- dextris meis:dontcpona inimicos tuosfcabellu pedu tuo-
d cum lo- dum fit, Chryfoftojnusnvidetur indicare: fignum
rew,hon ilgnificat pofte non lelTurum , & e : Donee
cum. non dari Achaz,fed domui Dauid, qus non folm tranfeat ^ terra, iota vnum , aut vnusaptx non
vfquead Chriftum permanfura:fed ipfum quoque prateribit a iic,non indicat fore,Vt polle prastereat.
Chrift paritura erat. Principio quidem propheta Ergo in his omnibus id dicitur quod eft dubiunijid
regi Achaz petendi quodcque velletfigni condi tacetur quod eft certum. Vfusnomi-
tionem contulerat,ex quo intelligeretDe fibi con Filtumfuumprimogenitum.'] Hoc aliud erthsereti- 1*"'~
tra regem Afsyriorum affutur . Pete tibifignum a corumargumentum,quideMarisE virginitate mal n"u
Verf. it. Dom 0 Deo tmo. Quod quia contns petere noluiti
fentiebant,quod Chriftum Euangelifta Marif pri-
commutata oratione Propheta aliud maius fign, mogenitum appellet, quafi poft eum alios gcnuerlt
quam quod petere nauderet,maioris liberationis vbi enim fecdo genitusnulls eft^bi primoge
VttCi " argum^tum Deum non iam Achaz, fed domui Da- nitum eTe pofle.Epiphanius videtur vim argumenti f ; .
14. vdisdit\mimprdickftAHdittdmusDAHid,nun- declinaTe, Negat enim fChrift Marii primognita
 43 COMMENT. IN-MATTH. 44
appellammrNcccnimEuangdiftamdixiirc, donee A i.mvnigcnitosdocetintelU-ndos alioquiexne
F *.-nt aiium ; fed fil fu pn- daadum erat , dunce SpSBSiSSSSmi
mogemtum, vt figmcaret filium efle Martimo- tur. D. etiam Paulus SprLJZ T Drc
. Colof. . genuuautem Deu primgena omni* nito Chriftum appelait. Cur ergo EuifdZd S Rlte U

pnmogemtu -Chrtu dici, led etiam pepenlle.Nam de coeeptu dixerat ht^tn- h ^ jf

- non qudpofteum alius: fed qud ante eum nemo tcqHkmcomtcntrcr.t)mutMathal>eniinvttrodc Spirit*
genitusfit. HuncenimScripturarum eTe vfum, vt fanch.De nunc dicif.Nencognofcebat eam,(fonec
vnigeniti etiam primogeniti dicantur: quia qui vni- ptptritfiliumfuumpnmo/enitum : id eft, cum earn non
genitus eft,neceflarioante omnes alios, id eft, nemo cognouiflet.peperit fuum uum:qui ideo folus ma-
ante eum genitus eft, quod eft, cue primogenitum* jrimpropriprimogenitusdicitur, quia cmpri-
d Eioi. 4. Deusd voatpopulum ifradprimogtmtum fuum , ciim g mogenitus dicerctur , qui vuluam apperiebat ', fo- 1 Elo<J-'3-
tl- aliumnon haberet. Et ediciturpcrcufsifst omniapr~ lusilleapperuit, qui folus c'auim inuenit>vt Ter- v&5+ 11
', - ' mogenita terra *Jeypii:mtcr quos non dubium.quin tullianus docuerat. AperuiTe autem interpi-etatur,
(... aliquivnigcnitifuerint:&fiubet primogtm- non ver aperiendo.fed quemadmodumfi aperuif-
& . if. tumbifanftificuri: cfuetudo autem legis interpres, fet, ver nacende.

CAPVT SECVNDVM.

. . ^p|H|3| ^ ^ er ^5 in Bethlehem luda in diebus Herodis re-

*gis,eccc Magiab Oriente Venerum Jerofolymam, i. dicentes : J/bi e
quinatuse rex ludaorum ? vidimus enimellam eius in Oriente ,CT
venimus adorare eum. 3. Audiens autem Herodesrex, turbatus eil,CT
omnis lerofolyma cum illo. 4 . Et congregans omnes principesfacerdotum,
CrScribaspopuli,fci[c.tabaturabeis,vbi Chriflus nafeeretur. 5. xAt
Michm Uli dixeruntei: In Bethlehem Iuda,c enimfenptum e per Vrophetam : 6. Et tu Beth-
1040.7.4. efjem terrajuda, neququam minima esinprineipibus luda: ex te enim exietdux , quirc-
gatpopulum meum ifral. 7. Tunc Herodes clm vocatis Magis , diligenter didien ab eis
tempus flelU, qua apparuit eis: 8. Cr mittens illos in Bethlehem , dixit: te, CT interroga
te diligenter depuero : CT cum inueneritis , renuncate mihi , V/ CT ego veniens adorem eum.
9 . Qui cum audijfent regem, abterunt3 Cr ecceella , quam videront in O riente , antecede-
bat eos, vue dum veniensaretfupr, vbi eratpuer. 1 o . Videntes autem ellam , gdui
funtgaudio magnovald.ii. Et in tranter domum,inuentrunt puerum cum Maria matre
cP&l.ri. dus, & proadentes adorauerunt cum: Cr z apertis ihefaurisfuis obtulerunt ei muera, aw

rum, thus, Cr myrrham. 11. Et refponfo aeeepto in [omnis , ne redirent ad Hercdem ,per
a\iamvidmreuerfuntinregionemfuam.\\. Qui cum rcceiffcnt,ecce Angelus Dominiap-
paruitinfomnislofepb, dicen: Surge, Cr aeeipepuerum, er matrem eius , Crfugein Ae-
gyptum, Cr eo ibivfquedum dicam tibi:futurum e enim , vt Herodes quarat Querum ad
j?erdendum eum. 14. Qi confurgens aeeepitpuerum , Cr matrem eius nofte , Crfeeett in
Argyptum: 15. CT erat ibivfque ad obitum Herodis : vt adimpleretur quod Jiflumcfld
doen.i. Domino ferProphctam dicentem : d Ex Aegyptovocauifilium meum. \6. Tunc Herodes

videns, quoniam illufm effet Aiagis, iratus e Valle, Cr mittens occidit omnes putros , qui
erantin Bethlehem , Cr in omnibusfinibus eius a bimatu Cr infra ,fecundum tempus, quod
exqui(jerat Magis. ij. Tunc ajimptetum et,quod diftum eft per leremiam e Prophetam

dicentemw. Foxin K^jtma audita e: ploratus, Cr \lulatus multus , B^achelplorans filios

fuos Crnoluit conjolari,quianonfunt. 19. Defunfloautcm Herode,ecce Angelus Domi
ni apparuit infomnis lofepbin Aegyptoi xo.dicens:Surge , &accipepierum, Crmatrem
dus, "bade in terram Ifral: defunlifunt enim , qui quarebant animam pueri. 11. Qui
confurgens accepitpuerum, Cr matrem eius, Cr Venn in terram Ifral. 1 1 . Audiens autem,
qubdsArchelausregnaretinludaapro terodepatrefuo ,timuit illo ire : Cr ajmonitusin
r /omnisfecefit inpartes Galila, Es Veniens habitauit in ciuitate, qua vocatur Na'j^a-
ret: Vf adimpleretur quod diftum eper Prophetas. Quoniam Na^araus vocabitur.
 45 IN CAP. II. DE MAGORVM ADORAT.
46
A Ca?(ris mentionem fecit.
~~ VtdiftinguatTetrarchjdequoinfr^. q Cap.i4.
IN CAP VT SECVNDV M. Videtur autem Eugelifta indicare voluiTe tempus
fuiTe maturtim , vt Chriftus mfeeretur. Cum enint
VM er^e Ji I<r? yvvitbwrtf, ret prxditum efet, auftrendur feeptrum de tribulu-
vertit nofter interpres ergo: quia magis donet vemret qui mutenduserat ',dum dicit Hero r Ceti. 49.
conucnit huicloco , vt continuara fen- dem hominem alienigenam regnalfe,indicat ceptr .
tentia, Vt Grammatici vocant, qum vt de tribu IudaablatfuilTe, exatumque fuifl tem-
aduerfatiua fit. pus,quoexprophetiaIacobChrftns veturuserat1", fceo.
Cur Chn- ^" ^ tblehmJ] Scruans Euangelifta leges hiftoria?, vtChryoftomus,&Theophylalusadnotauit. 10. 4?;
lbs in Beth. locum,tcpus,euentaque deicribit. Locum,/ Betbie Ecce. ] Ha?c partcula duplicem hcloco vim ha-
lehem na bem, tempus, diebus ffcrodts; euenta, Ecce Magi ab bet. Significat enim ftatim nato Chrifto venifle Ma'
tus fie. Oriente venerum. Cur autem natus fit in Bethlehem, gos, vt paulo poft exponemus,&inopinat venifle
a mj.f.%. prajjxcsetj j0p0rtebateumetiaraexnatalifolo quodciuitatistumultutionedeclaratur
ratio eft faeis : primm quod Micheas Propheta Mtgi Oriente venerum.] (Quatuor r.de Magi's
b e probare fe c efse dueem, de quo Propheta loque- quftioneseirepoflunt:<^fuerint,qut,vndc v
tit if 11 rctur- D.einde,quia eodem loco natus erat Dauidb, nerint,quotemporeprofccti- Nam de ftella qualis
' cuius ipfefucceor , & reftaurator regni veniebar, fuerit, & quomodo ex ea Chriftum nitum cogno-
oportcbatqueinde,dcradiceIefscfloremaicdere, uerint, pofte dicemus. Prima quaeftio ex altera pe- ,
vbi erat radix. Itaquevix dum natus,ex loco natalis dcremjhi videtur; Num Hcbraic, an Grxc Mat- j""18^"
fiii aducrlrios fuos principes facerdot , & Scribas tha-us icriprerit.Nam fi Hebraicjfignificatio nomi- u'cap8"*
Verf. j. populi conuincitjfi non vt fe Chriftum efse credant, nis ' mechafchfcepim, fcquenda erit: fiGraec,
Vtquodammodoprofitetur;cltaquecmlofeph Hominis/**;*/. Hcbraic autem fcripfiflediximusin
& Maria non in Bethlehem, fed in Nazareth habita- pnrfatione v. Videndum ergo, qui fint quiHebrai- Megi li
rent, occafionc imperati ab Augufto infus veniunt c voctur a3?DD mccbafcbepim , quod hoc loco le- Dra,c
dLuei*. in Bethlehem1, qui n alia de cau totusdeicribe- %imus:ttV3amechafcbepimighurvocitHehrxi, inAuala-
*adanon'n returorDis,qum,vtnetotius orbis, Dominus ex- quosLatinipryr>4ier, vtapudPIaut*iegimus, ra.
Iudle- traPat"ainfiianinaiceretur: coe'git Deuslmpcra- id eft, quiincanttinibus,autalia quauis arte rem
gendum. tons edidum prophetine veritati feruire. q fpecies immutant, vt alia? fint , alia; videantur , vt ait
luda.] Plerique codices habent wi*<^a*f,Iudxa?, R Abraham. Qu^IesillosPharaonisfuiflelegimus,
arque ita videtur Chryfofto .nus , & Euthymius le qui di.iboca arte diuinam Mofis artem in trans
gifte: multique ita legendum cenint , conienfione, formando rebus imitabantur". At iftos nee nofter Exod. 7.
vt opinor, plurium codicum adduti. Ego Hicro- interpres, nec Septuaginta , Magos olent verter n.zt.&t.
t Er hoc nymo potis aflentior, qui e ldase pro luda vitios fed ile vbique malficos <*(, aut ip^fmtkti * : 7-
loco. & in legi contendit; Iudxam enim totam terram duodc- Magos ver & nofter interpres, &Septuaginta,eos
Comm. in cim tribuum ; luda vero blam fortem tr'bus ludx vocareolent.quosHcbrei ' afcnjpbimjd eft, J,1^*^' 7*
cap. m- * appellari. Cm autem cftet duas fuifle Bethlch em;
che, j. qui inpecione fyderum futura predicant, igacita- q,*^
alteram in tribu luda , vbi Dauid, & Chriftus natus te natura; fomnia interpretantur 3. Vertit etiam Ma- . jj.
^lofiiei?. eft: alteram in tribu Zabuln f , manifeftum eTe vo gos vetus interpres, quos Hebrsei vocant 73 eboth, 1re. 47. 9,
rj. lad i . luiTe Euangcliftam , earn qua? in tri bu luda , ab ea, Pythones:Scptuaginta vero blent rcddere Tjerex- Darr>.
qua? in tribu erat Zabuln, explicatione tribus - _ / b. Hos autem, de quibus Mattha?us loquitur, ^an f*
rare. Atqui minime iparaflct,fi dixiflet, InBeihlchcm credibe vix eft fuiflea'Wa mechAchephim,pr- &l ',0'
lu ix* , cm in Iuda,led non in luda, vtraque efct. igUrtresjnamcn apud omnes gtes infamercm eos 10.17. & 4;
Neque, quod quidam Hieronymo diflentientes EugeliftaMagos honoris cau nominare videatur. 4 & j. 7. u
reipondent, mihi probatur, etiam terram tribuslu- Vndcmefufpicioaliquafubit,auttotEuangeli, 4'
da , & Beniamin (fimul enim habitant) Iuda?am ap- quod Hebraic nunc habemus, authoccert verb *, Jte'<"
g Verf. pcllari,vt infr S.Nam etil id verum eft,tamcn ita ap non Mattheo fed Munftcro criptumeflc,qui ^Reg.^t^".
pellaricptanoneft, nifi poftquam Romanis fa Scripture confuetudine parum animaduerl, quos t.
fumeft rgnum , qui Latina forma Iuda?is lu- D'atfn .i/6.^/,Magos vocarc oportebat,03?30 Magii
da?amvocauerunt.Itaqucnumquam,nificumderc- mtcbafchephtm tfcbepbtm Prcftiffiatores
Preftigiatores aDDellauerit.
appllauerit. Tranue
Itaque, Marthato
gno agitur, ita vocatur. Nobis autem non Romano- quia Hebraica fides fcfellit nos GrsEcamfequamur PPeI
h lud 19. rum,(cd Scripturarum fcquendus eft vis, qua; cm (M.y>i.
Mich. 5.1. banc Bethlehem ab illa diftinguunt , nurr.quam Magos ergo tribus modis appellatos inuenio;
Betlilehemluda?x,fcmperluda vocare folent. h Nam &quinefariis magi non naturalis, fed dia- Magorur
In diebus. ] Hcbraiimus D'3 beiatne , Hcbrei * bolica;artibusvtebantur,Magi di<ftifunt,&apud g=nusi
fcrremPerdicunt, In diebus, pro tempore, prsfer- p Herodoturri " & Strabonemc nonartis, au'tcondi- fex.
tim in hiftoria Leuit.
tionis,fednationisnomencft. Inter quinqu enim \\.bXoj&
gentes, qua: Mcdiamincolebant, Magos cnume- Aft. g. 9
* Huius Hcbraifrai frequenrifimi exemplum,Iibri Ruth
imtiura enr,> ^ 3 '1 vaihe bimefchopet rat, quod idem facit Epiphanius*, niii quod aliam *f-***
illis origenem, & regioncrn aliam afignt. Scribit ' Llb- }-
,1,:,,
X LUC.C 1.1.. hufihophttim,
/ iefacium cit in iL
diebus iudicarciudiccs, id eft,
- Jr n J-
J Mat 14 Et factum eft quo tempore lud.cabantiudices. enim filiosfuifle Abraham ex Cethura concubina, d In Lib.
F.r.ito-
m Luc, it. quicm eie"tipatreeffent,in Magodiam Arabif me fidi
" ' Hcrodis, non illiusTetrarch Galila; r,qui An- regionc vencrint. ibique fedes fixerint; vnde & no- Ctholicar.
. ir . tipas cognomento vocabatur, quiloannemBapti- rhen,vt videtur, putataccepifle. Magis ver vfitata
o lofephas ftam intererait '.Chriftum irrifit ro,nec illius quila- huius nominis fignificatio eft, vt Magi apud Perlas
* 14. cob occidit:Petrum vinxit n: fed patris illius &aui patrio fermone Sapientes appellentur, vtapud Gra;.
HceefipBof '^^0^$"5-^5^^0'1'-^" cos Phi!ofcphi,apud Italos HetrurixArufpices at-
libi,ca.)Q. tipaterditftuseft.cui primo populusRomanns regis que Pontfices, apud Indos Brachmanes autGym- ftlbrde
Kucb. h, i. Iuda?a; titulum dedit ".Cceptum iam erat tum annos nofophiftx,apudBabyloniosChalda'i,apudii;gy- dlumat.
cap.*. per Cxlres numerare, quod & Lucas fecitP, id ptiOs Hierophantx , apud Gallos Druida; vocaban- S ^
' Mattha?us,quia de regno Hcrodis agebat , cuius ve- tur,vt Cicero s Sc Straboh tradiderunt, &nofter uerfuMat.
.rum fucceflorem natum dixerat , eius potis , qum, Tertullianus ',quo infu Sc vero fimle eft > & credi- cionepi.
 47 COMMENT. IN MATTH. 48
tum pieriique Migoshcc loco nominari: Sequa A deerit, cur Matthanis Magos potis , quam reges,c
ab Oriente venerunt , vbi celebre Magorfi nomen vtrumque eflent,appellauerit.Voluit enim tacit ra-
crat:Sc quia ftellauntdudi,quafi homines, qui om- tionem reddere., curexftella Chriftum natum eile
vita; cufum ftellarum obferuatione guberna- cognouiffent. Hoc enim Magorum,non regum fuit. *' '"p^1,-,
runt, in qua omnis tc Magorum fpientia verfaba- De numero minus conftat.Hc etiam ridet nos hx- u"
tar : & quia Euangelifta honoris caui videtur Ma- feticorum intferpres, quod tres fuiffe credamus,inde Calim. ia
gos appellaffe. in erroremdudi , quod tria fu erint muera. Quafi Harm.
Magian Illudminus eft certum , an fuerintreges. Rider finguli fingula non cundi cunda cmuniter obtu-
reges. Ecclefiam Catholicam hiereticus interpres , quod lerint. Ipfcquatuordecim fuiffe neicio apud quern
Bcia in an- Reges fuiffe credatjquafi locum Pialmi 3 male de il- audorem legerit, cert non nifi apud Catholicos le-
Pf J ^s interPretctur Kfget Tbarfis & infiht offe- git.Vnde potuit facile cognofcere.nos cert fuif-
Li contr. /; & ex Mendie, & Occidente Orientem fecerit. fe tres,fed probabiliter credere. Audor operisim-
Iujios: & RideatergoTertullianumb. Rideat CyprianumS perfedi ex apocrypha quadamScriptura, quam fuo
libeontra Rideat Chryibftomum d. Rideat Hilarium c. Ri- tempore nomine Seth extitiTe dicit,duodccim fuif*
Mudan. . d0atBafi!iumf.RiiIcat Idacium s. Rideat Hierony- fe tradit. Strabus plures tantm fuiffe exmodo
JcBapnf- mum, autHieronymo qualem a:tate audorem ^ loquendi Euangelibe colligit. Communis non fo-
moChiifti. Rideat Auguftinum, autvetuftum cert, quiquis lm vulgi,fcd veterum etiam audorum opinio eft, .
dHom..iu eft,audorem '. Rideat Ifidorum. Bedam , Se Stra- fuiffe tres, Auguftini r , Leonis r, Ruperti t , eique & } '
Matth. bum, vt alios non nominem, quosliberiorcfortaffe multo cft ceteris probabilior. poie.
Trini* ^ imPudentiaridebit.Hicnim omnes reges fuiffe cre- Illud enim certum eft plures fuiffe cum Euangeli- f Scrm.1.4.
fHomil'de dunt,&illo Plmi loco fidem faciunt. Nonqud fta numero fempermultitudinisMagosappellet,& 8 .de
probabile eft plures fuiffe duobus, quia nduali,vt EP** anla*
liuTi.Chri- credt reges fuiffe Tharfis , d quod Reges Tharfis if r n r- rr tin comm.
tigentr. proquibufuisGtiliumrcgibus, quafi exempli ]- vocant; led plurali vlus numcro.Fuik autem tres piures fuire
f^AJVanra co Dauidepofitos putent, vtTertullianus exem- etfi non certa , tamen probabili coniedura ex do- certum dt.
h PfalUi. jjs ctam Scripturarum docet, eodmq; fenu Ec- norum numero colligitur. Credibilius enim eft di-
1 Ll 3.dC - r, S . / Vi M - ' Ml . nil- ? .
r.^bilibut clefia in fefto Epihaniae ilium Plmi locum vfur uerfa, quam cadem omnes muera dedi ffe, qud id
facre Scri- pat. Solet enim fepe, qua? de vna perona dida funt, magisfitvfitatum.&gratiusaccipientibus.honori
ptut. ad aliam propter fimilitudinem non ignoranter, fed fientiusdantibuseffcfoleat. Cert hc opinio ali-
Eccleua. prudenteraccommodare. Nec enim ignort quod qua, alia: nullajatione probari poffnt.
^effonad- fcptlim c^ K diaria optimam - titbit, non de Vndc autem vencrint, qua: tertia erat quiftio, etfi 3- Qu*1*1
U funt.p'i Maria Chrifti matre: fed de Maria Lazari forore di- magna ex parte Euangelifta declarauit ; relidus ta- *^**^
ad aliam ac- d effe ; tamen ad Chrifti matrem in eius fefto pru- men eft diuerfis opinionibus locus. Multi enim ve- u n Try-
commodat. denter accommodt, quia & ipi Maria eft, & ver teres audores ex Arabia veniff putant ; Iuftinus, v phone,
Lucio, optimam partem elegit. Prauerqum qudEcclefia Tertullianus % Cyprianus^Epiphanius*. Nec ta - * Aduerfus
uiTei s Magos fuiffe reges non certa Sc Catholicafide,id men ex Occidente , vt hireticusputat, Orientem *"dxoS > &
noneitfide probabili opinione credit. Licuit enim Chriftiano fecerunt.EftenimArabiaad Palsftinam inter Ori- arcionem!
Carblica Poeta: patrum noftrorum memoria llua religione tem 5c Meridiem; fie blent regiones media nunc y infcr.de
certum. dicere : * "Hecrt?es,vt epwor, r<*flf,Licuit multis no- Oritales,nunc Meridionalesappellari, ficut Regina lelia Se
Mamuanus rQ temp0re Catholicis,& eruditis Theologis idem Saba Regina Auftri, id eft, Meridionalis dida eft Magis.
U 3 icribere,uqueopinionem,nonvtillerilu,iedma- Moti untnimmerit hi audores Propheta Daui- zln EPIte"
gnis argumentis confirmare ; non fuiffe Euangeli- dis \Rcges , addneent. Jpi quo- qIi^ a
ftim filentio nomen regum , f reges fuiffent , prfte- qu muera patriam produnt.Nam Arabiam totam Harm,
riturum, cum id ad honorem adorandi Chrifti ma- auro, Se Sabiommregionemthure, od oribque Ex Arabia
enoper pertineret; maiore apparatu excipidos ab abundare ,ade certum eft, vt his ipfis rebus re- vorffe qui*-
u ' j..reges v rege. Ifta
Herode ti nos non ignoramus,8c
: o._.
ma- giones apud1 poetas clebrentur.
1-1 adam putar
NLatth" u
himus tamen credere fuiffe reges : non illos quidem AlijChaldxosfunTedict.quodaliquandoChry- 41 ' *
Perfrum nobilimos , fed tamen principes, qni re oftomo placuit.Scribit enim,quod mirum eft, Sc- Luc n. jr.
gum aut regulorum nomen merentur,ficutille Io- ptentrione veniffe. Idemq; Strabus audor Gloffse, bPf.71.1e-
I Cap 4. 4 ni*1* fie ficut amici lob, qui ad conblandum eve- quam vocant, ordinaria?: Se nonnulli noftro tempo- C'ja^cJtusI
j4- ' nerant m reges appellantur,8c vt Marcus n,Herodem re viri fan eruditi fenferunt, quorum potiffim eft f^'fl-,1""
mlob.ii'j. magniHerodis filium appellauit , cum non argumtum,qud eque ex Perfide, eque ex Ara
n Ca..14. ReX) feiTetrarcha effet Galila; . bia tredecim dierum (patio venire potuiflent.Hor
o Matt. 14. cert poeta uucncus primores gentis , & pro- ergo minime aflentior opinioni. Nam etfi Chaldal
Lucj, 1. ceres appellat. Coniedurx funt, quod ab Oriente mediam inter Scptemtrionem,8c Orientem efle icio
Et fuiflk vque veniant , vnde priuati profedo philofophi ta tamen confuetudo Scripture eft.vtSeptemtrionali
Reges vn* longo fufeepto itinere non veniffent: qud regem appelletur. Nota; funt prophetarum voces,
de probe- riatum adoraturi : quod facer foli principes folent: ChaldaEamfignificantes, Ab*Acm[<mtpAnet*romnc
fUyerf. n qudtheluroshabueMntf, quod ab Herode fimul mdlum c : Communis mihi placet opinio ex Perfide T. .
vtvcncruntjcomprehenfinonfint.ficincrucemadi, ; veniffe; Sc quia plures habet audores, Chryfofto- g. a6 '& . *
quod ipfe Herodes dicat,i quoque adorandi caufi mum d, Audorem operis imperfedi c,Cyrillum A- 9.
ciim, vbi fit intellcxerif, iturum effc; Simulate: quis lexandrinum f, Iuuencum poetam , Theophylad, Venerunt
neget? tamen veritatem cert fimulabat, quafi om Sc omnes fer pofteriores:quia nomen ipiumMago- j*,/"^'"
nes reges deberent Magorum exemplo nouum re rum Perficfi eft:&c quia Euangelifta dicit ab Oricn- e 7t'
gem aderare, quod priuati homines numquam aufi te veniffe, fie quia Perficosprsi mores ferunt.Re-f Lib4^\. '
fuhTent coram tyranno profiteri, legitimum IudaEO- ges enim adorare, Sc non fine muere adir, Perfica la.
rum regem natum effe. lex erat, vt omnes eius gentis feriptores tradunt.
At cur Euangelifta reges nn appellauit ? Curau- Quo autem modo tredecim diebus venire potue-
orlibn lob amicos eius reges non appellat:Tobiae rint, paul poft explicabimus. * Qa ft.
_ verolibri audor appellat? Si alius Euangelifta illam Quarta fupereft quiftio, quandonam venerint, Sc 4>ndo
qcap.4.4^. canc]em icripfiflet hiftoriam , quam Ioannes 4 feri- quandoprofcdi[fint;duas enim has partes quaeftio venc~
pfit,illum fortaffe,quem Ioannes regulumvocat alio habet. Epiphanius duobus poft natum Chriftum g ^. }o.
nomine vocauiffet. Neque ratio qiuerenti omnino annis venie affirmt, fie omni ope contendit e, pro-^c 51.
pter

i
 49 IN GAP. II. DE MAGORVM DORT: 50
a Vf.i6. pter illa verba a, Occiditomnesfueros ibimatu, CJ* in- A Ierofolymam. ]Mirum, cur Ieroolymam venerinr, CorMsgi
fr*fecundum tempts quod exquifierat t//.Idemque cum in Bethlehem ab ftelladucerentur. Sunt, qui lcroo'y-
ante cum EufebiumCiirienim fnfifle ex cius ap- putentftelhni prope Ierofolymam difparuifc , vt runt. "' 1
paret Chronico.Mult verioreft Ecclefii fententia Magi natum regem in vrbe regia nuntiarent, ne Iu-
decimotertio die poft natum Chrift veniTe;quod dxi ignorare pofleit, quodGentilium teftimonio
veteres etiam sudores tradiderunt : Auguftinus b, didiciflentJnqua fententia Ambrofius eft, 4 & Au- q Lib. . in
Senn -i. 1 Leo c. Cert illud conftat, non multis pftdiebus guftinusr,& Chryfoftomus Bafilius<-,Theophy- lu.cap.t.
& j.deEpi- laftus, Btrnardusu.Quodeo eftprobabilius, quod fSef 30.31.
phaiiia adueniife:Hoc enim Euangeliftafignificat.cum di-
&3fde
cOfto er- cit:C >mnatus ejfet lefusfcce Magi yenmm.Nam & c- Ierofolymitaniftellamn viderintmecenim Etran- tempore,
inonibus. nexio verborum,& partcula illa, ecce, indicar poft gelifta videtur pmermiflurus fuiffc.Qupd fi n di- f Hom-7.in
Chrifti natalem , ftatim Magorum aduentum fccu- fparuifetjomnes vbique earn vidiiTenr. Id etiam in- Matth.
d Gen. 19.9 tum fuif^vt ^dlmloquebanturfir ecce Rachel yenie- dicatEuangelifta*. Qmcim audifjent regem, abierunt, jI?flom
Gcn.2.6 bdt cum ouibus fratrisfui .Etc Uecdum intrafe yerba com-' & ecceea , quam yiderant in Oriente, antecedebat eos, _c, \
4- __/*_.._ J . a . r . : 1- . ./- i : K.hn
fleuerat,^ ecce J{ebecca egrediebatur.Sc quia, certum eft, yfque dum yeniensfiarafuf, ybi erat fuer. Quafi dum *I "feufetL
Iofeph & non manfiTe in Bethlehem fupra jj fuiffentlerofolyms:, non vidiTent, fimulatque in- xVcif.j.'*
quadraginta dies purificationis,qid ex lege praefcri dediicelfiflent , itcrum videre cpiiTent. Beinar- Stellalcro-
LcuiMi. . pti erant f:Statim cnim venerunt in Ierulem , yt - dus exiftimat priiis Magos Ierofolymam venire vo- iblymisdi-
Luc i.ti ft _ . _ . _ i_ r>.i:ig l..:/T ...
luifle,vtdenato :_. .
interrogarentrege, /l.i *"'
idequc ftel- fpiruit.
Ver.j. firent eum Domino SxSc ftatim reucrterunt in Galilaca
i Matt. 1.9 h. Magi autem Chriftumin Bethlehem inuencrunt lam fei occultalfe,vt qui humanuni qiiasrebant -
',ergo ante quadragefimum natali dicrri Magi ve filium, diuinam amitterent ducem. Mihi non tarn
nerunt. eorum curiofitate, quam diuino confilio faftum vi-
Quod enim Epiphanius ait Iofeph & Miriam fin- detur,vt Ierofolymam venerint:partim vtludii in-
gulisannis eodiecx ^fgypto in Bethlehem venire excufabiles efset,vt Hieronymus ait:partimvt pris
clueuhTe;cmque polt duos annos rediiflent,Ma- gentibus,qum Iud;risChriftus rex natus annun-
gos eosinueniiTe:mirum videri poteft tarn erudito tiaretur, nciudx'orum de fuo rege teftimonium fu- y Hom.de
viro in mctem venire potuifTe, quis enim credat Io fpeumhaberctur,vtBailiusaity. Humana ctiam hum.Chri-
feph & ctra naturalem charitatem, & contra man- poftulabat ratio,vt qui natum quxrebant regem, in ft".
x Mitth.i. datum Dei k,infantem in ilium ipfum locum, vbi regiam vrbcm ventent.
jj. tyrannoquari iciebat,redu<urum fuiile ? cum eti ^uinatus efr. ] Notanda Migorum aiTeucratio: Mag"de
mortuo tyranno,& Deo admonitus, vt reuertere- non enim dubitantes interrogan! , an natus fit, id t 5"
tur,auius non fueritin Iudjeam redire,fed in Gali- certi, tanquam Deo doti, natum efeaTcuerant. omiCS
YeiC.ii. team diuerterit !. Aliquod etiam eft argumentum, Videntur ctiam ita loqui, quafi omnes natum elle fcianr, ln-
qud Iofeph & Maria ade incommode in Bethle icbnt. Et vero quis crederet Iudseorum natum re- tertogant.
hem habitifuerint, vt credibile non fit,diu iacente gemPeris icire,ignorareuda:os? Credibile etiam
, in pnripi Chrifto eos manere voluifte. eft eos de nouo rege interrogate, de quo ciim nihil
ex 2n<^ crS cx profecbfiint? Quid! duo- cognofcere potuerint,Ierofolymam vcnerint,quafi
Qnan oex ante natalem Chrifti annis profectos putant.iif- in vrbe regia cituri,quod in aliis leire non potuil-
ra:rta pro- dem impuHi
fcftifmt. ir verbis
1 m,a btmatu
i r- r
& ttfra,Jecund<min "
fent.
Veif. 1. tempusrfuodexquifierata Magis. Adquam fententiam Fexludwum. ] Duobus modis hc verba iungi Cfatifti
Hom.i. A uftor operis imperfe&i ,& Auguftinusaccede- poTunt,vcl Rex Iudxorfi,qui natus eft, vel qui na- r Iudso-
ESCIh7 re v'c'entur-^m' vcro incredibiieviderur, Magos tus eftRexIuda?orum.Vterquesusprobabilis,fe- rumnatu-
pip ama. Juosjntgrojannos jn itnere pofuife, etiamfi to- cundus tarnen mihi videtur probabilior,quia - Ia'is ^?*"!
vt ti rodes tacti-
. t:imterrarumorbem pedibus peragrafient.N no- niiiaTies< Necenim ignorare Magi poterant Hero- tut
ter- ftra state Magellanius duobus annis multis fiipera dem legitimum,& naturalem non eTe rege : d fa-
orb'em "s impedimentis, in multis diu locis commorams itium,& populo Romano datum. Faditio ergo
duobus an- vna naui totum circum orbem terrae nauigauit.Aiut regi naturalem opponunt.
jiiscircum- quidam ftellam quidem ante duosannos Magis ap- Vidimus emmeam eins. ] Indicem natalis eius. 1?,\.
iui- paruiire,nontamenftatimprofedosfuifleeos,pris Quinqucdchacftellaquaeri pofunt: qualis fueriti ^aM-
difputandumfuiTediu,quidftcHaportenderet, re quandoprimm vi,vbi, quomodo exea Magi - gordrn.art
vero explorata adornandam profeftionem. Hoc gnouerint natum eTeChritum,cuf per earn potis, verafurir;
etiam pofte , cm de ftella agemus, refutabimus. qum alia ratione doti fuerint.
Fingamus tamen ita effe, nimis adhui longum erit Veram fuifte ftellam vnam de numero catera-
P Scr.ji de tempUS# Mihi Auguftini fententia valdplacetf eos rm,qu3ead praeftandum Magis obfequium dec-
tempore. non nifi nato iam Chrifto ex patria difceffifle. Hanc derit, Gregoi usNyfenus exiftimat z.Alij fer - In
cnim vim hzhet,Vidimusellam eiusin Oriente, id eft, ns non veram ftellamrfedftellefimilitudinem fuif- de Chtiiti
qua? natum fignificabat. Cm autem deeimtertio E feputant, Chryfoftomus3, Pafilius b,Ambrofius c, '"cat f .
poftdiecredanturadorafle.reliquum eft, non vitra Auguftinu$d,Fulgentiusc, Auftorlibrorum de mi- ^"ft"ja .
odoaut nou dies in itinerepofuTe. Nec enim eo- rabil'b' cr3Scriptura>,qui nomine Auguftini cir- aHom.ia *
demdie.quoftdlamvideruntjdifcediiTe credend cumferuntur f. Qiod multis probant argumentis Matt. 6.
cft,& IcrofolymisdumHeiodeseos interrogat, & qud numquam antea vifa, qud numquam pft: Hom.de
dumSeribas & facerdotesconfulit, duos vt mini qud non fuerit in Corlo, alioquin viammonftrare bum.Chri-
mum manfifle dies.vald eft verofimile. non potui(Tet,qud ab Oriente in Occidente con- tlolfncra"
QHemodo Quo magis mirum eft eos tantillo tempore exPer- tr naturalem curfum Venerit,qud non folum no- c Lib.i.ie
decem dies fidevfq; venire potuifle. Du3etamrcsadmiratio- ftu,fed etim interdiu luxerit,quod ftfe aliquando Luc.cap. t.'
tantum in nem tollent:aItera qu^credibile fit eos n ex vlti- occultarit.vtdiximus?, qud fteterit fupra dom, dSer.je.de
facrioc m's^ ex PrximisPerfarum finibus venifle,quiab vbi erat puer. /" Quae omnia probabilia,non neceTa- teinPore-
XT r.r .. . ein .
Ieruilem vix vitra ducentas leucas diftare reperi- naargumentalunt. Namqui receratauquando, vt deEp,pii,n
tiir.Altera,qud verofimile fit cmelis vfbs eile, qui Sol ftarer,aliqudo,vt retrorfum reuerteretur,face- f tib.j e 4.*
quamuisoneratiquadraginta quotidie leucascfi- re potuit,vt vera ftella ftationc naturali relicta ift- g Yf.r.
cere dicunrur.Nam quod Remigius vult diuina id hxc praeter naturam fuam officia praeftaret: fed quia
factum virtute,vt fieri potuifle credendum eft , ita miracula Deus fine necclitate facer non folet, nec
fadum fuTe non eft neceflarium,nifi probetur. nobis,nifiprobentur,promiraculis habenda unt,
 COMMENT. IN MATTH. 5t
credibilius eft veram non fhle ftellam,cmftelte A Quo autcm modo,autquando ea facta fit, de eo Qoomodo
fimiiitudo eflc potuerh,& ad docendos, ducendf- dubitari. Hieronymus m per da?mones factam puT ^c " rcuc-
queMagos fatis eflet:ftcllam apparentem Euangeli- tat.Idmque fcripiifle n videtur Origencs,qui ficut Jj lo?' 1,a"
fta propter fimilitudinem.non propter veritat - alia,(ic etiam hoc adiurati Magoj docuerint , quid mjac jf-
pe]lamt,ficut nos cometam ftellam vocamus. ftellafignificaret,Necimprobabileomninoeft vo- 19.
P^l Quid aiitemfuerit,magna inter feriptores diffn- luifleDeum filijfui ortum per dxmon es declaran, -
fio eft.Nnulli Spiritum ianctum fuifl'e putant,qui cum videamus eos Chriftum negatibus Iuda?is - tta CcIs"-
vt polt baptifmumipcciecoJumbariitanuncfpecie fiteri, & confentaneum videbatur, vt paftorcs, 0Mar8
ftcllxad demon ftrand Chriftum defeenderit. Ita qui ccelum perpetuo contuebantur, per Angelos
Audtcrille librorum demirabilibusiacraScriptu- Ccelo, Magi.quiab inferno feientiam hauriebant,
Tx a.Ali i fuifle Angel,qui ftellae peciem induerit. ab inferno per dmones docerentur.Alij pei Ange-
Nanv& Angelos ftellasappdlarib:hancopinionem losfa&am malunt, vt Auguftinus p. Alij intrinfe. p Ser.de E-
Aucto; illc,quem paul ante nominauimus,prba- eus Deo hoc myfterium corumanimis ipfpiran- p'|chra"'?'
bilem,Thcophylacl:us veram exiftimat. plcriq; alij do,vt Leo 4,quod & Auguftinus 1 videtur appro- ^1^*" 9
comet.im fuifle dicunt.Fgoaut cometam,autAnge- 3 bare. rSerm.)4.
lum dixerim. Conftantiifima ver omnium fer veterum Au- c teporc. 4
iQa:,qu- Quandoautemfitvifa, non conuenit. Quidam orum opinio cft,M;goscx ProphetiaBalaamiam- "Nu i4 7
aouel'la. duobusannis,arit'cqu^Chriftusnafceretur vifam diu cognouiffeCnriftonafcente ftellam oriruram f, Ml^P!"
appatuir. dix<.'runt,propter ilia verba c. ^bmatu & infrkfeam- OrieturelU ex Jacob. Magos enim,aut poderos fuif- iaani<31ji_"
Vcrf.r. dmv tenons ,quodexqu%fierat a Magis, vtrefert Euthy- fe Balaam, aut ex cius pofteris: qui vicini fuerint, ciTecSl-
p^b"1,' mius.Etquidem Auetor operis imperf cti ' ita fen- earn ^rophetiamjtraditionemqueaccepiTcOrige- tifiu eil.
fxfer.'j. tit &Niccphorusc;idcmque ilquando fentic Au- ns t Ambrofius v, Chryfoftomus *,Epiphanius tHom.i|.
de tpore. guftinus,vtapparet f,quamquam fent-.ntiam poiL B.iilius ',Au<5tor imperftcb 'Hieronymus hoc lo- t^^B>:
corrcxit.AIij vno ante anno,vt idemrefert E.irhy- , Quod ego^ pi opter tot tantormque teftium LUcamc r.
mius.AHialiquantant,vtChn foftomus, Euthy- auctontatem, & propter verifimilitudinem vald x Hom.i.ia
mius,&Theophyhctus.Alijcoip{bdie,quo natus probabileiudico.Videnturque Magi, cum dicunt, vanosiu-
eft Chriftus,vt Auguftinus g,quod ego probabilif- Vidimusfiellam eins in Oriente, italoqui, quafi de re, geliftas.
pSer4.de fimum puto. Hanc enim vim in ill is verbis animad- qu^iudsis nota eflet,exiftimantes ldeos earn pro- ^j.11'1"10"
Epiphaaia. ucrt0j yidvnus fiellam eius in Oriente, ideftquxeum C phetiam,quam ipfi Gentiles fcirent , ignorare hon zHom.de
natum fignificabat:&r in \\h\Vbie qui tutus efl" qvA- pofe.Non enim dicunt Vidimus elUm quamdam in humana
fi ex ftella non nafciturum.fed iam narum - Oriente,Cd^idimusfiellam c/w,quia de illa loqueban- Chiifti ge-
gnouifst.CurergoHerodesbimatu,& infr pue- tur, quam omnes feiebant nacente Chrifto appari- n"l-
hVetfitf rosoccidit,fecundm tempus, quod exquifierat turam,quemadmodumfi quisnunc diceret. Anti- a omi"
. Magisb?dicemus portea. chrifms venit, &vt Andreas Petro fratri fuo dixit,
-bsuella Vbi viderinr, non conftat. Hjec enim verba am- lmenimus Mefsiam b.Auget probabilitatem , qud
apparuit. bgUa funt) ydimusfiellam nus in Oriente. Sfus enim Herodcs creciderit per earn fiellam nat fignifica-
duplex eTc poteft, aut eos cum in Oriente eflenr, ri Chrift,,quafi id vulgo not effet. N ce enim ro-
ftcllam in Occidente vidifle,?ut vidifle ftel!am,qu gat principes icerdotum.an Lhrifto nacente ftella $]]
ii Reg.ii. apparueritinOrientcvt'^i/ifijwwYwe.v aduer- appariturafu/cdvbiChriftusfitnafciturus. chriftum
* sofe Uuantemfuperfolariumfuian : Dubium enim eft, Q^od autem quidam obiiciunt in illa prophetia &chrifti f
an vident mulierem,qu2E fuperfolarium fuum fe la- Bala ftellam Chriftum ipfum appellari,cum ex la- guramdefi-
uabat.an ipfe ex Tolario fuo earn vident, jvjonnulh cobdicaturoritura,non neg. Sednou non eft, gQat
ergo non inOriente.fedinOccidenteftellamappa- ^ vtvn verbum prcfertim in prophetiis, & Chri- c yerfrji
ruiieputam,quod Auftor lib.de mirab.ficr. S' ri- ftum,& Chrifti figura fignificet, vt infr c, ex -
KLb.;.c4- ptursekafirmat. Strabi'sin medio relinquit. Sed gypto yocui fiiiummeum.\\\u cert.eflearbitror,Ma-
non videtur mihi dubitandum.quin in ipfoillis O- gos prter ltvliam,aliquam, fiue per hanc prophe- f*ur^^d-
rienteprimmapparuerit, &vixdux fuerit. Ciim tiam,fiuealiunde,diuinam reuelationem habuifse, lMagos
enim dkunty'idiwmellam cius in Oriente, non tam afseueranter enim,&tanquam Deo docli loqu- c'docoir;
* vnde,qumqua ratione moti venennt, dicerevo- tur,Prbiequindtuserexlud<tomm'! cluinus ia
lunt,qud ft:llam nimir eius viderint.Senfus ergo Poftrema quaeftio erar;Cur Deus Magos per ftel- "/0" -
lVet?. eft earn in Oriente apparuile,quia nagtbatur, vbi lamdocucrit.N6eftdifralis coie:ura,& Grego- fi,it tqo
ipfi eflent,fed vbi cam vidiffencDeind'e fi in Occi- rius docuit vo*luifse Deum,accommodat ad eor homini.Crd
dente,id eft,in Iuda;a apparuifler,vtique vifa fuiflet feienti tm eos erudire, vt, qui in ftcllarum obferua- vt vero rico
Iuda:is,quodEuangeliib non tacuiflet. Praetere tioneverfabatur.exftellis Chriftum cognofeerent. "h,bita-
quamuis Euangelifta non dicat ftellam per totam Omnibus in rebus &qua;rcre & inuenire pofsumus |ar.j^
. viam Ma^os antecefllfle,tam quia dicit1 attecefsijfe Deum. nc_
eos,poqu.tm exierunt ex leruf.dem, yfque dum veniens Et yenimus"adorare eum.] Qui hoc loco non aliam i<;
ttrctfupra,ybteratpuer,crcdendum eft idem earn an- E quam vrbanitatisadorationem intelligent , nimis j.6i.vrque
teoificium de Oriente vfque in Occidcntem prae- mihi vidtur vrbani. Cur enim tot alios Iudaeos na- adverf.ij.
O flio ftItinre- tos reges nemo pcregradoraturusvenit,vt Atha- ^J'^44'
quinTodo0 Qp autem medo Magi vifa ftella Chriftum na- nafiusdargumentatur?Quomodoinftabulo, & in Lac%i.S9;
ei Hella tcfle cognouerint,difficile diftu eft. Auor ope- praefepi iacentcmadorant,fi nihil nifi homipem - +.
Magi. risimperfeihiftoriim apocrypha rcitt, in ftella gitant;QomodoHerodes fequoque adoraturum Aft 4 &
Chriilum fimilitudinpuerifuiflc,qui Magos allocutusChri- dicit;Fruftra profeclbDeus tam inuifitatoeos mi- y7"*'^7*
cognouc- 'ftumnatumdocucrit,&vt ei adoraturi proficifee- rculo docuifset, vtfolum^ominem , non etiam '*
mnt.
renturimpera"iierir.Alijnaturaliaftro;um ftientia Deum adorarent. x, .&1+1
eos coniecifle, quod videnturPriicillianiftu exifti- 4. ft congregans omnes principes. ] Vhum tantum (juipnnci-
mafle,fvpedchacreab Auguftino, Chryfoftomo, fuifseprincipemiacerdotumexmultislocis pcrfpi- p^iecerdo-
Leonc,& Gregorio reprehenfi. Enim vero cert eft cu eft. eltjque mrito qua?ritur, quo fenru,quafi ^10^
naturali feientia non folm Deum , fed ne homin multi fuerint,principesf:cerdot appellctur.Ciuod , | ^
quidcmvllum natum effb cognofci pofle. Rcliquu non hoc tantum loco,fcd multis cti aliis fieri ani- at .if 15-
ergo eft,vt rcuelatione cognouerint. maduerdmus f. Sunt,qui dicant principes acerdo- 4j.
 53 IN CAP. II. DE MAGORVM ADORT. 54
tumappellariomnes,quifummialiquandofuiiTent A buunt,quorum ore Spiritus saftus Ioquebatur, etfi =s memo,
Ioa.11.49. facerdotcs: erant cnim annui, & venales3, ex quo rem, quafi humanum fit, extnuant, videant an in ri*'apfaf
& ltiy Pompejus vrbem expugnauerat,& veftem lacerdo- Euangeliftis excusct,quod in ie,fi quiscxcdaret,ri- cUcPotu-
b Lib iS ta^em in iuam, populique Romani poteat rede- deri e putarent. Ego id aut impium etiam eflc.aut
ant ." gerat,vtIofephusfcribitb,& Euiebi'c.Ita Chryfo- propab impietateabeflearbitror. CautiorHiero-
c Lib i hi-ftomus&Euthymius infra d,& Theophyladus in- nymus,quifacerdotespotiiis,&Scribas, qua Euan-
ot.ecclcf.terpretanturc,quorum opinio inde refellitur,qud geliftam accufare maluit.Putatenimo , Euangeli- ^nconi
AC \ anteVJamannu'e^enc^umm^acer^otcs>cuea i- im.nquod propheta dixerit,i^ quid facerdotcs u'
e MitPi+. 'gmtas non ailte &ncm vita: finiretur , plures tarnen & Scribe refponderint narrare voluifle, vt Scriptu- chiex! *
f i.Kat . principes facerdotum dictoslegimusf. V nus ergo raruminillisignorantiam notaret.
14. erar,&multi:Vnusfummus,qui abfolutc princeps Sed eque credi bile cft,facerdotes qutumuis in- Sacerdotes
facerdotum,autPonfexvocabatur.Multi,quiert dooSjProphetje verba infidelitcr recita fle,prefer- in hocci-
i&m rafebei 44/>or,capitafamiliaracer- timcm ve ofimilefitinrctamrerialibrumipfum talldo lo5
gi.Par.if. dotalium,vt hincapparetg.Vocatergo Herodes fa- in medium protulifle;& Euangelifta potis laudan- no
ad c. cerdotes,quia eorum erat offici de lege refpde- g di,qura reprehend caul videtur corum refpons
14 . reh.nonomnes.quiainfinitusfuiiTet numerus: fed recitafe.vt exaduerfariorumetiam fententia pro-
h uaU.7. principcs,qui & pauciores,& dodiores ert,& quia baret Chriftum in Bethlehem fuifle nacitur. Alij
erant ex numero Sanedrim,ordinariorum iudic, interrogatiu locura Prophetlegendum putat, vt
i i.Par.13. & quafi confiliarijjVt intelligitur ex his , & multis idem fit, An chapad Prophetam, & nequa-
aliis loris,vbi fine principibus facerdotum nullum cjH.'.m minima f f,apud Euangcliftam,quod non effet
Uii u.i. Concilium cogitur. incredibile fi probarctur.Alij vjx r/r}a pudPro
.4.<. Et[criba* ptpuli. ] Scriba 030 fephmm , propri phetam neutro genere pofitum dicunt,vt fit fenfus,
jjuinScri- erant publici notarij,quorum officium erat, n - tyvtfis in miibtuluda,id eft,maxima es, vt fis
bx fuennt. ium publica mftrumenta conficere, fed etil facras inter principes Iuda.quod Eugelih dixit, Kequa-
i * m'" 11 Scripturas incorruptas feruare,earmque fens in- quam minim* es.Hzc interpretado cum mihi ipfi.fi-
j.Efd.7. 10. terpretari,vt cftat ex his locis k. Itaq;i;dem ropux) Cut & illa fuperior,antequm apud vllum aucbrem
,,. id e,legis periti vocabanturl. Non item vopaS-nu legerem,veniTetin mentcm,vix iuuenta dipcuit,
Matth 7. Ugflatore svtquidam putant.Hor enim maior erat qudHebrxi n5 foleant eo fenfu dicere VJV tfthhtr
19.8c 17.10 dignitas.Quemadmod apud Grecos Grammatici j-e QyDmebi)*t p. pVtGene.
i corri, P"m dii funt,qui litteras nouerant,id eft, legere Credo ego huius rei explicationem ex alia quae- }??
I Lac.7. jo! &fcribere,deinde,quiauclorescorrigebant, & in- ftione pendere,an verba fint iacerdotu & Scri- 1Cl-7-l7.
&I4 terpretabantur,qui in omnibus quaftionibus, qus bariun^anEuangeliftE.Nonnulh cnim interpretes,
rn Mat.i4. e hiftoriis,fibulis,auftor nu incidebmt , iudi- EuahgeliftcE eTe putlt,qui haud fcio quo modo ex-
cV/ i CCS erant-Tnphyiaftus:Icko H -rde cti vo" piteare qua;ftionem poTent,fed eos connexio, con-
uc *l! ' cantur,& quia pars magna Concilij erant m. textuque verborum videtur redarguercSunt ergo Verbafunt
Cbntunafceretur.Hehiiirmuiy * id eft, vbi facerdotum verba ab Euangelifta hdeliter recitata. ftcerdotum
nafcituruseiTet, ibv ioled. Qjrefic exiftimo Euangeliftam non verba pro- ProPi,eMn
Hebraifmi huius ea vis elt quod patticipff pr*fens quale phebe.fed facerdotum , Scribarumq; interpreutio- ^'4"
eftthv pro re fieri folita,&vfitatavfurpatur;fic neta recitare voluiTciquae eiufinodi fuit,/ tu Beth-
Exod.zo.uVyipPWhbdHon,vfitstmqMiatc>nt Uhem errata j&,ttrra . enim Bethleh
quia eft ea caftigare folit*,hoc modo tbv tolede olimEphrata vocata fueratq.Quia ergo alia erat Gcn
icuur.qaia fi '. nafcilolctet.ibin alibi ficre;. -y Bethlehem m tribu Zabuln r, qua? Ephrata non 16.19.& +.
6. Et tu Bitblcbcm.^Hunc locum diiTenfio,que pri- cognominabatur,addiditPropheta hoc epithetum, 7.
pecie magna videtur eTe inter Euangeliftam vtnanc Bethlehem ab illa diftingueret: iacerdotes lofiie 1.
_ , atque Prophetam,dicifficilem facit. Quatuor aut vero epithetum prophetse.alio clariore epitheto ex- f
at^0lphcta rebus vidrardiffidere.QupdEugeliftadicat,C7* plicare voliiert.Et tu Bethlehem EphrAtjd eft,quje
Iti-relita * Bu )['', m tend /*4,Propheta ver,^- m Btihlehe eft terra luda,non Zabulon,vt doceant fenfumPro-
diffcrre vi- Epfa-Mta.Qaod Euangelifta, Neququam minim* es, phetae efle,non in ea Bethlehem , qua? erat in tribu
dcatiir. Propheta,n>rrl7 "Wt thahhtr lehiioth,minima es,vtfit. Zabuln fed in ea,qux in tribu erat Iudi Chriftum
QodEuangelifta,Exx'</x,Prophetaducem nafciturum.Id enim Herodes magnoper puubat
non nominet-Q^od Euangelifta dicat,Qw ^. aut fua interelTe. Quod autem fequitur, Minim* es, vt
w -mi/LULV!, qm pafcat^ropheuhtiiu mefcbs!,qui fis, fie expofucrunt, quafi Propheta ironice locu-
dominemr. DeniqueEuangelifta.vtHieronymus ait, tus fuiTet, Mmm* qmdem videns,(i
eque cum Propheta,neque cum Septuaginta vilo fpeetnr ambit, neququam minima es, ex te enim
modo videtur conenire. exiet ,&.1 millibus a'bx *lephim,mterpreti-
Quidam nimis racil refpondent, Euangeliftas tifunt.i'-t^o^ideftjintcr duces, autproutudu-
memoria fxpelapfos teftimonia Scripturarum no cum.Nomcnenima'ahx //>6, vtrumqnefigni-
aliistantmverbis,fedalioetiam,ctrariquefen- E ficat,&duces,& mille, quia duces mille plerumque
fu recitarcCuius fententia; mignum auftor Hie< hominibus prxerant, inde #.*/ Gracis appel-
nlnepift. ronymum citant. Euangeliftas contrario fenfu lati. Fuifle autem populum in chiliadas diftribut
adPamma- ^^ citaredidu impium iudicomeque id vf & nemo necit, & ex his loris manifeftum eft. fExpd.i.
laleiftas quam Hieronymus dixit. Nam quod ait in epiftola Qupd idem in vctereGracorumRep.faftum fuifle t5.
contrario ad Pammachium, de hoc ipfolocoagens, fenfum apud Ariftotelem,& Platonem legimus.Dubium *-P*l-4.4
ftnfti $cri- elTecontrarium:non fignificat totius loci Euange- autem non eft.quin Propheta non iolm ad ortum
pmrasci- lifVac fenfum totius loci Propheta: fenfui:fed vnius futurum Chrifti profpexerit, fd etiam ad priteri-
"^Pi5 verbiEuangeliftsefensjVniusverbi Propheta: s- tum Dauidisalluferitignificansparuum oppidum
' fui,fiperfeconfideretur,contrariumelTe. Nam mi- vnum iam praftantiimum ducem Dauidempro-
nimaes.ty non minima es,perc confiderata.ctraria tulifse,alterum ver long praeftantiorem Chrift
profedofunt,vt autem ab Euangelifta, & propheta prolaturum:& quia de Chrifti ducis ortu agebatur,
dicuntur,ncncontraria,fedidemfunt,vtpaulpoft appofit facerdotes interpreati funt ''
exponemus. bcaUphim uhudah , in ncibut Inda. Qod autem
eque in Memoria autem lapfum , qui Euangeliftis tri- probcia #</,w/w<r,mterpretati st^ro/^i-*
i)

*
 55 COMMENT. IN MATTH. 5*
^4/,regendi modum declarare voluerunt: fUtur A Magos etiam,ctfi tertio dcimo venerum die, non
fignifictes,vtChritus tnvirgAferreA,vtgentes3, iam in prefcpi,{ed honeftiore loco Chriftum inue-
aPfal.i j. cd in pedo benigni paftoris,cuius uues eflTent pro- niffcmihiprobabile videtur.Qiipd enim in prefepi
pri,populum fuum regeret,fimlque,vt opinor,ad repofitus fuerit, partim myfteno, partim necelitate
Dauidcm Chrifti figuram alludunt,qui pafeendis fahim eft,quia confluentibus vndique in Bethleh
ouibus ad pacendum populum Dei traduclus eft. deferiptionis cau,qui ex familia Dauidis genus
Nam degrcgibusouHiAflumpfitcum,depoftfiliantes ac~ ducebant, non erat locus in diuerforio o.Myfterio n 1UC-7 c
ceptteufnpcere/acobferHumfMum,cr/fraelltre{itate iim erattatisfactum. Necefitatem cclffc creden-
[ b,ficut Petras & Andreas allufione ad preter- dum cft,&Mariam,aut Iocph omni diligtia com-
b Pf.77.7i. tum 0fgcium,picatores hominum fai dicunturc: modioremlocum qua?fiuiffefuadet ipforum pietns.
Mat Melius tarne mihi nofterinterpres vertifle videtur, Audoresveroillifuperiores condonando fortaffe,
retei ,qumaliinonnullivertunt,P4/f:quia n vo- magis,qum interpretando in praefepi adoratum di-
cao eruntChrift voifvttpMftoremficut reges Home- xerunt,quod id & myfterium,& admirationem , &
rusvoc.ircfolet:fed'^>'e,<CfW7,cmquo melius R Magorum fidemaugere videretunfed quia illa u-
regendi.qum pafeendi coha?ret verbum. Chryb- penorfer communis eft Patrum fententia, non fa
Paftores ftom',& auftor operis imperfedi lcerdotes repre- cileftreiicicnda. Cur Iofc-
po^ulot. henderunt,qudnon integrum Prophetae teftimo- Cum JHata matre eiur. ] Q^od Iofephi mentio phi'nonfiat
niproduxcrint.Sequebatur enim: Etegrejpts eins nonfiat,aut cffu,qud forte demi tune non effet, mentio.
diebus titerrtitAtis , quod illi tacuerunt : Sed non tarn autmyfterio factum eft,vt iofeph Magisnon in-
malignitatc,qumprudentiamihi vidtr taeuifle. ueniretur, ne forte Chrifti patrem putarent. Nam
quod ad quaeftionem ab Herode propofitam, Vbi paftores puerum cum Ioiph,& M iria dicuntur in
Chrifius rtAfeirttrus //f,nihil attinebat ueniffe. oLuc.t.ii.-
7. Clm voCdtis.jClm vocat,quia Chrifto infidias Obtulerunt et , Aarum,tbns & . ] Munerura
part. Qbus Orientales abundant,quamqu nolim my- fig^gca_
8 . TempuselU. J7 cV Ivov v eurefW sivfttepus ftenexcludere,quod omnes hic vetercs audores tio.
quo Apparueratfiella,id eft.quo illis tpore primm tanto coninfu cognouerunt,vt Rgi aurum, Deo
ccepiffet apparcre. thus,homini myrrha data fint. Minus enim myftcrij
10.
......Videntes
Autem elUm.lQui
, .j ^ hinc- colligunt
..v... ftel cffevidcbatur,qud mulierilla vnguto Chriftum
lamnonfuiffe Magis totius ducemvia?,qudquafi perfudiffet, qudnihilominuserat apud Oritales
nouo nunc eius officio l.ttentur,non videnturani- vfitatum,tamenChriftusadfignificandamfuamfe-
maduerter,eadem ratione probari polfe, neviim pulturam d qua nihil fortaffe mulier cogitabat,fa-
quidemillisanteafuiffe,quditanc,quafiant no dum dixitp.Huius autem myfterij, etfinon Chri-
vidiffent.ea via la?tantur,quod abiirdum profed ftum,quia nihil eum de Magis locutum legimus,ti- P ..
ehlamenimdixerant,vidimusftcL;aewsinOre/ittd. men omnes veteres audores interpretes nabemus,'41-
d Verf. il on id ergo,id illud potis colligitur, eam ad t- Irensum q, Cyprianum r ,Origenem f, Bafilium f, Lib j

Verfi. pus, c Magis Ierolblymiseffentdilparaiffc, vtfu- Gregorium Nyffenum^Chryioftomumv.Ambro- 10.

prae,Ambrofium,Chryfoftomum,Bafilium,A.ugu- fiumy,Auguftinumz,Hieronymumu, Iuueneum* rSer.deftel
mnum,Bernardum,Theophyla( diximus docuif- & S'edulium,quor nota funtcarmina.Solus inien- 1* * Magis.
fe. Nequemihividenturhorumverborumfcnum tentiisBernardusctotus alias myfhcuseffe foleat, "c^jj*"
penitus intelligere.Nec enim fgnificat, vt ego qui- & hoc ipfummyfterio tribuat b,null hic myfteri t Hom c*
d arbitror, Euangelifta,Magos apedu hllar, qua? agnofcit,fed aurum pauperi,myrrham confolidan- humana
fiaulanteuanuiffevidcbtur,ltosfuiffe:id enim dis infantilibusmbris, thus loci foetori mitigando Chrilligc-
dicere voluiffet,noii hoc loco'.fed ant dixiffet,t datum putat. An autem finguli fngula , an cunfti neratiooe.
eece ftella^ttA viderat i Oriente auteiedeb.i: 1 communiter cunfta obtulerint dona,quod Strabus
Mi untgAudio magnovAld'cd fignificat eos gauifos incertum relinquit,diximus . natiuitate.
fuiffe videntes ftellam(ficutproximdixerat) ftan- Aliam hicnonnulli quaEftionem mouent,quam xHom i.
tem fupr,vbi erat puer. Laetantur enim , non qud vtcuriofim,pnetcriiffem nifi aliquam ad explican- in variosE-
ftellam viderint,qum iam viderant, fed qud dum alium Scripture locum lucem afferre pofse iu- u*gelift.
dicafs:QijainrctantumthefaurumIofeph& Ma- l L,b-r <lc
Chriftum,quemqu3erebant,inuenerint. ,T~ r . . f -, n fide et.,
G*udio mAgno .][1 nhnigedoUb mtod i na conlumpenntNecenimverolimile elt reges, z 5,^ de
flerc.i4.3 eftmaxirao.Notus& frequensHebraifinus* vtfy?- qui ex Oriente vlque veni(se,& theiuros aperuiise Epiphan.ec
cus bonos bonos vdlde , id eft, ptimas, EtfimsmAos dictur,parum quiddam obtulifseauri,& videmus ferm. 37.
VAde,id edtpefsimas. tarnen Miriam Purificationis die agnum,vt prefer- * In Com'
* Huius Hebraifmi przclarum eiemplum nobis fuppedi- ptum in lege erat, emerc non potuifse,idebque par f'?'
^- ....
tat inter cartera Gen. r. j. vbi nos haKcraus,& erant valdi turturum, aut duos pullos columbinos obtulifsed. cveft.
bona:fic enimHcbr.legitur,nN3 3Vi3 vthinneh * Rerpondeonon conftare ex coloco, vtrum Maria Quomodo
ttv meo 4,& ecce bonttmvaide , id eft, optimum erat, agnum, an par turturumiVeL duos pullos columba- expcndciit
quicqd Deo faftura erat. rum obtulit:tam quia probabiliter inde colligitur, B Maiia
- if. Etintrantesdemum. Quia domum, non ftabu- &ita omnes ientiunt,placetmihi,quod quibufd ^rum*1*
Vbinsm ^um "itraffedicunturMagi,nataqu.iftioeft,anad- didum eftjtheiurum illu Deo fuifseab illisconfe- dLuc.t.i^
Chtiftus hue in preipi iacentem Chriftum inuenerintEpi- cratum. Nam quod alij dicunt ad peregrinationem
Magis in- phaniusg hinc argumentatur Magos duobus poft ^gypti feruatum fuie,ideo minus credo, qud &
uentusfue Chriftum natum annis veniffe,qud non in ftabulo, auaritiam redoleat, & quando puer preintatus in 4
hlaTri h natus fueratjied in domo edicantur inueniffe, templo eft,nihil dum de a pcregrinationeloiephus
iHom.m ' idqeTheophyladus affirmt. Alij feromnesie cogitauerar,quo tempore theurum confumptum
Mtth.7. prefepiMigisiuuentumSadorat fuiffe tradt, iam fuifse probauimus.
. Iuftinus h , Chrybftomu ' , Audor imperfeeli , 12. Surge & ACcipc.leiy.^iU im&Kaf, txpergtfAus
1 Ser.i.& . Auguftinus Imm vero Euthymiu dubitat,vtri Accipe,id cft,expergucerc ftatim, Scaccipe ; vt effe-
de Epip a_ ptu$ jviagj s an paftores adorauerint, paritrque ftus interpretatur. . /
m tac . vtrumqne putat effe probabile.Qnjmquam ego de I4.Q//J confurgms^a jiiyifUU. lllevtro expertfi-
2. eonon exiftimo dubitandum, cum eadem node, i?',id eft,cm ftatim poft vifum euigilafset,accepit
qua Chriftus natus eft, paftores cooftet adoraffe m. puerum,&deno(aefugit.Crcdibileeft prop fuif-
 57 GAP. II. DE MAGORVM ADORT; 58
carnifices,qi pucrum quaercbant, quando intern- A lm , & in Augufti,& in Herodisannis iequamur.
acap.i. ji. peftanocle fugcrc iubetur. Fugerunt autem non Sin autem Euibio in annis Augufti, Epiphanio in
exBerhlchcm, nec ex Ieruilem,fed ex Nazareth, annisHerodiscredimus,Chriftusfuiringypto,vt
qua; erat in Galila, &pcrfpicuum eft ex Luca a. plurimum quinque.fi prim numeremus, vtmini-
Ofcarn.r. ur autem jn >gyptunvprpta. eft caui, vt eflent mum quatuor,fi primum non numeremus, annos
extra Herodis imperiuirt.AliamEu'geliftareddit, Itaque hoc tanturn cerium eft, neq; pluresieptem,
vt impleretur quod diclumfuerat per Prophetam* nequepauciores quatuor in .gypto annos com
ix ./E^ypa? Tncamfiium-meum : quamquzm ibi non ta morari potuifle.
caui,qum euentus fignificatur. Erat jtgyptus in Optare opinio ilia vulgaris per duos , & altera ilia
11.4.6 rebusaduerfsludaeorumconfugi. N fame olim Nicephori per tres in ^gypto fuifle annos.nihilha-
c 4.eg.ij. impulfi in -gyptum confugerunt b, &c. bello Ion- bet prorfus proba bilitatis,nifi dicamus Magos duo-
g poft ChaJdeis vexati, quiexcalamitatereliqui bus annis natum Chriftum adorafle, quod p refuta- pVerf.i.
Agyptus erant,eodemfelecontuleruntc Videtur tgyptus uimus. , /
fchola filio fcholaeflfiiiorumDei,quiaadolerenonpoirunt, In qua autem vrbe ^gypti manferir, quidve ibi In _
Quandhi nifvexentur. egerit,monendumlcctoremiudico,vtn folm in chrifusan*
chriftus in * erat ibi vfquead obitwn Herodis.] Quandu Chri- inquirendo minime curiofiis, fedetiam in creden- miracula
AgjT'o ftusmanfritmigypto,autquo loco, quidve ibi do,ti quid inuenerit,caumsfir.Multa enim deChri- fecerii.
manfit. egerit,nec expreflu Euangelifta, nec aliunde certo fti in >gypto miraculis, obfcuris vulgo audoribus
confiare pofle arbitror.Qui.feptem annos fuifle di- circumferri video, qua? haud icio , an ex Alcorano
cunt,auftoremfecutieum,quiScholafticam,vt vo- Mahumeti manaucrint, vbi eadem inter fabulas
., cant,fcripfithiftoriam, nonprobant. Neque qui lego,&ndecetChriftianos Mahumeto ipurcit
eHar'i14 ^eSjVt Nicephorus d. Omnium fer fententia eft, fimo,mdaciffimo autore, Chrifti difcere miracii- chriiliani
' **' duos fmfle annos : quod Epiphaniuse videturap- la. Euangeliftamhabcmusloannem, qui Chriftum -
probare.R.esfortaflenonitamagnirefert,fedfivo- aflirmatprimuminCanaGalilaconuerfi in vin tonihildif-

dem anno contighTe, quo Chriftus Magisadora- bilius vniuersintelligendum eTe, quod vniuers
tus eil: , Sc quidam non mult poft adorationem. dictum eft.
enim verba illa fignificant. Tmc Herodesvidens Nec volo,cm hxc dico, bonis auftoribusfidem
quod illufits effet Magis-.&chxcf, Qu^cum recejsient, abrogare,quiXhrifto in igypt ingrediente, ido-
tece Angelus Domini apparuicinfomnislofeph , quae qui- la corruifle tradunt,vt Hieronymus r reference re- 1 In cap. 19
uis,vtdiximus, nonfighificcntftatim,tamencert iicit,quodq;tammultidixert, vt mrito traditio chntoin.
Significant non multo poft Magorum obitum & videri poffit f. Credaturfan Sozomeno tveterem mlfeat^
Iofeph,vtfugcrer,admonitum,& Hcrodempueros fam rcferenti,Chrifto infanti Hermopolim gy- Idolacor-
occidere ccepiTe.Alterum eft, eodem anno , quo pti vrbem ingredienti praecelftm arborem aeclina- renme
gVeif.19. Herodesmortuuseft. Chriftum ab ig-pto reuer- tarn : Mahumeto tarnen , & nefcio cui deinfntia ? Palladiui
tifle.Hoc enim ilia indicant verba s. Defmfo autem Saluatoris libro toties ab Hieronymo, aliifque Pa- "f"n!aca
Herodejcce ^Angelus Domini apparit in fomnis lofeph di- tribus repudiato,ne credatur. / tj_j f c to
cetuurge,& accipe.puerum, Cr matrem eius , & vade in 15. ft adimpleretur.]Vt,hoc loco non videtur mihi Vt,quomo
urramlfraeLTerimm eft,Magospaucis poft natalem . caufam,fedeuentumfignificare, quodChryfofto- doinferi-
kVerf.1. Chrifti diebusaduenife,vt^ nobis probatumeft. ^ mus,& Damafcenusmultislocis fieri oberuauert Ptuta ai-
Qirbus tribus principiis , etfialiaduoexpiofanis vt infra ,Nec enim propterea fugit in /gy ptifm,vt P1^
addamus hiftoriis,quot annos Herodes regnauerit, prophetia adimpleretur, fed cum vitandi Herodis roan
& quotoregni eius anno Chriftus natus fit, facil caula e fugiflet,faftum eft, vt prophetia propri 1 cor.ii.ij]
ipatium temporis , quo moratus fuerit in^fgypto, implerivideretur.Quaephrafis,quiafiequentiflim Impleri
reperiemus. occurrit,explicanda femel eft, bon himmale , <- drpher>'a
Ex his ergo duobus poftremis principiis alterunl f 9 <a, impleri prophetiam eft,fieri quod per Pro- "^^0
tib.T.de eftcertum, Herodem triginu iptem regnaTe an- phetam pradiftum eft,phrafi propria quidem Scri- radicitur.
od c.ii. no^Iofephdj&EufebiokcertiflSmis teftibus. De pturarum,fed minime, vt quidam putant,barbara.
nico ~ a^tero ^ubus annis inter feauftorcs diflentiunt. Nam Cicero implere, quedprofehs , dcit,& *procluc
ILib\ *4 Nam alij anno quadragefimo primo imperatoris fromijfa complerc &cotnfleri rem, ad exitumtjueperduci. de Inuent.
niAduerfus Augufti Chriftum natum icribuntjVt Irenaus li & Qny omnia eodem feniu, quo in cris literis pro-
ludxos. Tertullianus m,alij quadragefimo icudo, vt Eufe- ^iwpbjmanif'ftumeftdici.
nub i-hift. bius n, & Epiphanius . Rurius autem quis annus Dicitur autem prophetia, quantum equidem ob- propheti'i
kioChro- Augufti,in quern Herodis annum incident, altero feruare potui,quatuor modis'impleri,prim quum quatuor
i,ico diffident anno.Nam alij quadragefimum primum ipfum fit,de quo propri & literali,vt dicitur, fenfu modis im-
oHserc. ft. Augufti,trigefimum primum Herodis, vtEufcbius, E intelligebatur, fieut "Matthaeus dixit implctam in P1ritll-
alijtricefimumfecundum, vtEpiphanius fuifle di- Maria Ifaias prophetiam fuifle^ Ecce yirgo corcipiet, x ^ 1 tt
cunbSiergoIrenaei&Tcrtulliani fententiam in ir^rfrii'/j'w.Secundo)cum fit non id,de quo pro- yCap.7.i4i
Qontan- fequamur,vt dicamus Chrift. quadragefimo prU prie intelligebatur prophetia, fed id quod per iilud
b^ jp rno Augufti anno natum fuifle,Euebij ver in eo, {ignicabatur,vt fgo ero illi inpatrem, grille erit mihi i.Reg. 7^
eylto vt c" ann" "^ primum Herodis fuifle ere- i tHim,qaod propri deSalomone dictum efle per-
ftiit. damus,necefl"e erit Chriftum in igypto fex inte> fpicuum eft,Diutt^tamen Paulus de Chrifto cuius ,
gros manfifle annos,aut etiam fept, fi ilium ipum Salomon figura erat,interpretatur a,quafi in eo im- ^ E^ '
quo fugit, id eft, tricefimum primum Herodis nu- pletum eflet:& quod b diclum eft:Oi non cornmirmetis ccap.ij^f
meremus. Quje eft ilia prima, Sc vtapparet, vetus ^certumeftintelligi de agno, tarnen Ioanncs c
opinio:!! ver 1,& Tertullianum in Augu- in Chrifto,qui per agnum fignificabatur, impletum
fti.Epiphanium in Herodis fequamur annis, refta- dicitTertio,cum nec id fir,dequo proprie intelligi-
buntanni quinque.aut fi primum numeremus fex, tur prophetia,nec id quod per illud fignificatur,<ed
quos fuerit Chriftus in vCgyptortotidemquefcc- quodillifimileeir,& omninoeiufinodi,vt prophe- ,
djnEuibij computationem cruntanni, i eum fo- tia n minus aptede eo.qum de quo dicta eft, dici
iij
 COMMENT. IN MATTH. Co
5?
potuiflevideatur. Nam Populas bic labiis me honort, A' // t* Cir w</?o t//,:^^ *
de Iuda?is,qui tempore liaise erant, Dcusdixerar1; audi dngelosiSc^Mifitrcx&folmteiim; princeps- 1 IO+*
Chriftus autem in iis, qui io erant tempore imple lorum3& dimifit fw.Similia funt exempla alibi r. rMr.j. 31.
tumfignificatb. Simile eft excmplum apud Mat- ,**7.1
b Matt.if. * HuiusHebraifmi luculcntum crempliim c(t Gcn.u. 4.'
7.8. tha:umc,&in Aftis rf.Qoartcum idipfum, quod
csp.13.14. p;rprophetiam,autScripturam dictum erat,quam- his in verbis : mtfn nsSbi bmb tnpn nipp nbtfn
. cap.i 16 ur;tt'm factum fuerir,tamen magis acmagisfit.Tc vaiislacb lahhakpbjvaiikra lerachel vlleach bafchadeh &
enim Scriptura impleri dicitur,id eft,quod per earn mit lacob,& VQCauit Rachel & Liant in agrwn.
dictum crat,cumulatiflime fieri.
Obferuamus enim in Scripturis fxpe, fieri dici, 4 bimatu & infr.] Locus propter obfeuritatem cut j-jer;
non folm quod fieri incipitjTed quod magis ac ma- hiftorise & propter opinionumvarictatem difficilis. des bimos '
e loan.t. il gis fit,c ficut dicunturdifcipuli Chrifti viib miracu- Quidam dixerunt,duobuspoft Chrifti natalem an- infantes
lo aquae in vinum couerfa^credidiiTe, quia magis ac nis venifleMagos,ideoque Herodem bimos infiin- occidit.
magis credideriit, nam iam cert ante crediderant. g tes occidilfe. Alij vnoannoautcirciter altero pft
Q^emadmodum locum difficillimum f fumus Deo Magos venifle. Qui omnes,fi vera? de ftella & Ma- ,
flacob.i.
volete explica turi. Illa ergo prophetia g ex gorumaduentu eorumeTent opiniones, facillime
g .. I. filiutn mcum ; propne de populo I frael, fefeexpedirent exhoclocOjideas filpra 'refutaui- fVorf.r.k
quem Dcus filium primogenitum fuum appellare mus. Alij non ftatim Herodem poft Magorum dif
foleth, intc!ligebatur,vt ex verbis propheta: mani- ce(Tum,{d duobus annis poft infantes occidifle: eo
h Er. 4. 11. f;ftum cjQ^iapuerlfrae^Cir dilexi eum, (jf ex JE^ypte enim tempore vocatum fuTe Romam, vt de morte
Piophctia
hxz Chri- yocauifilium . filiorum cauflam diccrct.Sed ij etiam & cntextu
fio accom- Diciturautem nunc implcta fecundo, ac tertio verbor Euangelilbe,qu non tam longum patiun-
modacur. modo. N & populusillein /Egypto exuls Chri tur patium,& hiftoria refelluntur.Apparet enim ex
fti ibidem exulaturi figura dici poteft,ficut nc cor- Chronico Eufebij, eum ante quinqu annos filios
pus my ftic Ecclefiac corporis naturalis Chrifti fi fuosoccidifTe. Nobis vero, qui eque ftellam ante
gurad^ Chriftus populo in eoeftfimilis, quod natalem Chrifti apparuifle, necMigosmultis poft
vterqucDei filiusappellatur.Significatautc Euan- diebus veniTecrcdimus.n licet ifts fugere diiier-
gelifiaillamprophetiam propriacprf ctinpo- ticulis.Valdemihi Strabi,& Euthymij placetinter-
pulo,qui prnpricfilius n erat,implcrinon potuif- pr
pretatio,quam &nnullisnoftro tempore virisdo-
fe,in Chrifto autcm.qui propri & naturaliter filias ctis placuiTe giudeo,Herod ad illud tempus,quod Hcrodc*
ji.Reg.7. erat , perfecliim impletam efle.quemadmodum exquifieratMagis, duos pranere adiecifie annos. occiditin-
M- fi quisdicerctilla verba ',EgoeroiniUiinpatrem,& tile Itaquc ilia verba, Secundum tempus, quod exquierat ^^tcs nato*
erit mihi infilium , propn de Salomone , qui propri iqnificant occibs eTe omnes pueros, qui aobus aa"
er 1 i n iir- requam
non erat filius,dicta non eflerde Chnfto autem pro nati client duobus annis,poltquam ltella Magis ap- appatetet
prio & naturali filio propri dicta cffcEx JEgypte paruiifet;fed eos,qui nati eflfent duobus, antequam Ilclla.an-
juifiiittm . Scptuaginta verterunt tkva apparerer,annis. nis,
tivrvMs f,aut quia pro >J3 btm,filium legc- Dices,curduobusannis ante, non duobus poft?
runt \Klbenuihfiiios eius,vni\i%zii.tone litera:: aut fed pauci admodum dies, vt r probatum eft.Deinde t V'-e-v
quia fenfum magis confntaneum eTe iudicaucrt, quia Magi, vtvdiximus, nonnaiciturum : fed iamT"cl
' i
fi its legerent,h"cutre vera fuiffetmifi conftaret Eu- natum eTe Chriftum affirmauerant: an quanto ante
geliftam IcgiiTe 33 bemlium tempore natus cTet,neque affirmauert: neque for-
I taque imperit Iulianushunc Chriftianis locum _ taife fciebant?Stella enim iam natum, non quando
oficiebat,quafi Eugelifta, mala fide Prophets te- nat9 efTet,fignificabat.Voluit ergo Herodes cautio-
ftimonium retuliifet,non animaduertens hua'ngeli- nis & lecuritatis caui omnes,qui duobus annis, an
ftam,non Graecam Septuaginta verfionem , led He tequam ftella apparuiflet, nati efit,occidere ; ficut
braica prophets verba fecutum fuiTe . non folum eos,qui in Bethlehem , vbi Chriftum fi-
Hieron. i^. TuvcHferodes-] fur/c,hoc loco non exilimo pi- cerdotes nafeiturum dixerant,id ctiam omnes,qut
incUTca; (flumtemporisfignificare,quafi ftatim, vt Magi dif in omnibus finibuseius nati eifent, occidit, 8c non
Ii. ceiTerunt,infantesocciderit. Nam inter Magorum folm loco, fed etiam tempore pluiqum necefle
PoftMago- difceium, & puerorum ca?dem aliquantum inter- erat,crudelitatem extendit,6c ne forte erraret,erro-
t difeers cefliifetemporisneceiTeert; & quia vicefimofepti- rem auxir.
infinti^m
cedes fta mo poft adorationcm dic,Chriftus eft in templo le- 17. Tuncddimpletum eft. ] Eodem modo hare pro- x Verf.if.
tim non rofolyma: repraintatus ',& quia poft aliquamdiu phetia tune impleta fuiTe dicitur,quo Oiae ,
fiiitfala. mailt in Nazareht m, & quia credibile eftHerodem, 18. \ audita eft.]iiunc locum in comme-
1 Luc i. xt. quamuis cruentum;& crudelem tyrann ptis ten tariisin Uremiam y copiofius tractauimus,(mmam y cap. 31. if
m Luc 39 taile.an Chriftum inuenii epoifet, vtiolum occide- E huctransferemus. Hebra de abduAioncduarum z 4-RcS1+
rct,qum omnes infantes trucidaret ; quod fefine tribuum Iudae& Beniamin interpretantur z. Nec seiniVma*
magno totius populi in feodio fjeerenon polfe dubiumcftexcircumftantisleremi, quindeilli ximt lice-"'
ignorabat;cm ex lofcpho intelligamus eum omni intelligatur , & per llachelem tota regio duarum ralis Hie-
bus modis gratiam populi venari folitum , ne tam- tribuum fignificetur,duplicimetonymia,altera,qua remir.
qum peregrinus de regno deturbaretur. Qijfito per pcrbnam locus , altera, qua per vnam vrbetn
jgitur pris Chrifto,nec inuento , ne vnus euaderet, tota regio intelligitur, Rachelem in Bethlehem
omnes inuadit, quod fine aliquanto tempore fieri fuiTe fepultam, a feriptum eft.Vndc factum, vt per
Rachelem, Bethlehem intelligatur. a^Gen.3*.
non potuit.
Et mfw.lHebraifmus, t nbtf'l raitfcbUch^folent Cur autem non fimpliciter dixerit Bethlehem po- cur non
Mitrere Hebrsivti verbo nhvfchalach , &Gra?ci 6tidmi rans filiosfas ; fed Rachelem>qua; iam mortua erat, Bthlehc,
Phrafi'Hcb abfolut non expreiTa,id intelleda peribna patien malueritappellare,cum mortui plorare no foleant, Cci Rache-
qaam vim te; quod La tini,autnquam,aut raro admedum fa- caufam eearbitror, qud Rachel fmina fuerit; lemPIorarc
habeat.
ciuntEa phrafi vis ft hoc loco Euangclifta, /<>-
n Cap.14. feifubaudicarnifices,vtinfrn. forminarum autem eft in eiufinodi plorare calami- 5cw
Mitque & decolla- tatibus. Nefcio-etiamanProphetaadeius partum Gcncjt.
10.
Cap 7. nit himiem in ', ficut Hifpani fimili phrafi dict, alluferit.Maximo enim cum dolore Biamin pepe- 18.
Embio a cort.tr a cabefa. 3, Mit ad etm yxor eius diecns, riediciturb,&foletmatrc$eosfilios amios ma-
 Ci IN CAP. II; DE FVG. IN ^GYPT. &cc. 61
gisflerc, qtiosmaiorecum dolore pepererunt. A nis & vxorc imped i tus potuerit Ierofolyma occi-
Illudetiam,quodadminbilevideripoteft,Rache* dente pen Sole profcftus, Rama ante noftem per-
lem iam mortuam plorantem induci,non felum ele- uenire 6. Immo non alia opus eft conielura', quam g iud-i? . ie
gans: fed magni quoque affcftus , & fignificationis qud idem lile adeo impeditus, & bene pranfus, in- t
plenum eftJndicat enim,nifi me conieftura fallit,ea clinato iam ad veperum die , profedus ex Bethle-
re Propheta,tanttmfuturamcalamitatem,vtnevna hem, Rama potuerit peruenire, vt ex eodem loco
quidem mulier fuperftes fit, qua: plorare poffit, & Conftath. , , _ bVerf*>;
necefie fit ad plorandum ipfos quoque mortuos ex- Cur ergo Propheta, ^.w^potiis quam aliam vr- 13.
citare. Videmus in tragdiis fimile quiddam fiei i bena nominauit ? quia, vt ex eodem loco perpicu
cum mortuorum manes,aut euerirum vrbium vm- eft. Rama in confinio tribus Beniamin & Iudae erar,
brx lamentantes inducuntur. & voluit Propheta fignilcare plandum Iudse adeo
AtcurperfletumRachelisJudaici regni cafus futurum magnum, vt viq; ad tribum Beniamin ex-
fignificatur,cm Rachel non ludas, fed Beniamin audiretur. Nefcio etiam,an propheta fitus & nomi-
mater fucrit? Quia regni caput erat lerufalemdi- niseius vrbisrationem habuerit. Credibil tarnen
a pris Iebus, qui in tribu erat Beniamin b. eft earn in excelfofuile loco,vnde & nomenfortaf-
CtttRacbel Q^iod ergo tunc propheta do captiuitatc dixit, fisacceperat. ^ 1
iam mor- Matthxus ad ca;dem infantum accommodauit,iudi- Qgf nm ] Hc etiam Euangelifta , aut eius
tua plorans cans jl]am prophetiara,quamuis de infantibus ifta Grcus interpres non Hebraica Propheta? verba,led
g^TVi non iuerir,mult tamen aptis de illis, qum de ca- Septuaginta verfion lecutus eft.Prepheta enim di-
b lofoe'tS. ptiuis Iudas dici potuifTe.Et quia ii viri,hi inftes xerat 13 3'N dn enenuu ,<jma t, rd eft, quia nemo
i8. illi meriti.hi immerentesinnoctTque; illi capti, hi eorum remanferat,omnibus aut occifis,aut in capti--
j.?ar.n.4. crudeliter trucidati funt;il)i Iuda;i,hi propri Beth- uitat duftis. Septuaginta ver, quia plur.il taime- \
Cat Matth. icnemita; erat.vt merito,I\..:.W,id eft, Betbleben^mi- ro filios fuos Propheta dixerat, obfeuritatem fugie-
hao Pro ' Sis nos' 4u*m US plorare debeat. Ploratus autem tes plurali etiam numero vcrterunt Z- k quod
pberia" vehemens & grauis fignificatur, & accumulatione multisalijslociseosfeciiTeanimadUertimus.bftau-
ceommo- verborum, Ss% Uuo<, >y KKavSfdf, $ e^i/p^ lamentado tern Hebraifmus.quo fignificatur eos,quiante fue-
daueiit. <&ploratus,&eitdao. Quamquam nofter interpres rint, penitus acfubito mortuos, vt euanuilfe dcre- innocentes'
duo tanturn legit, melius vt opinor, quia apud pro- pente videantur,vt 1 de Enoch dictum eft, V33M ye - ver mai-
phetam duo tanturn funt necbbec)n,niCi dica enenmt, & nonfuie , id eft , non apparuit vltr , qtda tyres,
mus Euangeliftam hoc loco Septuaginta interpre- tranidit Dominus, & , Vidi imp'tumfuperexaltatum 1
tesfecutum e(Ie,qui duo Hebraica nomina his tri- & dcuatmnait cedros Ltbani , & tranfim ( autpotius, ^ or^ho'
busquerecitauimus,Gra;cisrediderunt;&epithe- truniut) &ecce nonerat ,133xi wwww. Significatur n Lib.4.
tiadditione7niM;fw/ftf,ideft,ww/,quHcbrai- ergohocloco ludios Babylonem, infantes in fi- spift.'e.
c eft W)antbAmrurim,amariSCus tamen eft idem, num Abraha:tranflatos eTe. Incredibili enim con- o Homil a
Nam & Latin dicimus^r?, id ct,multumflet e ; & fenfu omnes veteres audores hos infantes ver mar- M^cth 4-
loco,vbi flebilis clamor auditus fit. tyres faciunt. Nam etil nee baptizati, fpnte, Ii- 5Hn0"*in
Dcvoce 5 lnRama,in cuius explicatione uominis putantali- beraque volntate pro Chrifto mortui funt fuota- yariosEuag
. * qui nomenappellationisefle, non proprium, quod raen f uiTe fanguine baptizatos,& quod in infantum r b,5 de
Hebraicexfe/jwwfignificat.quafidicat, vocemvf- baptifmatc aliena fidescit, hoc in his perursaty- eipofitione
que ad clos peruenifle, & vt Iuuencus Chriftianus rni voluntatem pro Chrifto eos occidentis effeeif- 1, 4,f
pota dixit. D "e,quantttmq; ipi obfuit , tanturn illis Herodis cru- J
Honendisgramtercalumpidfafetparelis, delitatem profuifle, Irenaus 1 ,Iuftinusm, Cypryan. s In hymn
Et norcen ipfe quoque apud IeremiamHicronym.itavertit. n,Origenes,HilanusP, Chryfoftomus 4 , Eufebius dc Epipha.
propnam. 51$ mhi ratienibus perfuadeo nomen eTe EmifTenus , Auguftinus r , Prudentius f, Fulgenlius j^4|h-
propri,primm , quod potius'propheta Hebraic t,Leov, Bernardus*. dead' Petri
dixiflet, C3n3(rw,autno3 6rfwrfrf,qunai"ia 19. Dcfunfto autem Herode.] Quo morbo extin- cap,&J9.
7<wAvtIfaias in fimili fententia, dixit c,& Dauid. us faerit, feribit Iofephusy,& Hegefippus "Eufe- v Scu de '
Cap J8.4 dDeinde.quia&Chaldseusparaphraftes^Scptua- biusa,qui&illudaddit,obnefariamca:deminfan- Epiph.
i Pial 9. A> ?ima interpretcs nomen proprium fecerunt. Po- turn tarn infami genere morbifuifle confefium. *S.dn:
ftrem,quia quifquis Euangelium Matthd ex - o. Surge, & accipe. ] Vide fupra b. &St in
brio in Graecum fermonem vcrtit , itmq; Latinus ibDifknctifunt enim ] Syllepfb cft,qua de vno lo- Cantica,6
nofter interpres, fi nomen proprium cue non exifti- quensvtitur numero pluri um. VnusHerodes mor- y Lib. 17.
maflent,non ipfum -braicum nomen integrum re- tiius erat, fed multi carnifices ejus iufsu quaerebant Ant.ca 8 &
liquiiTcnr.fedvterquefualinguarefoluilTet.ille.i* animam pueri. Animamab Hebrxis pro vitaponi, V ';dc bcll
eMailo -rvCA-rtoinuf v4/Wf,hic,fx//w,vtaiibie. notius eft, qum vt quifquam pofllt ignorare. Lbw*c]
Curvrbls NemonegatRamanomeneflevrbiSjiedquianec J.<.tdiens autem, quid ^rcbeUnsregnaret.]Nouem aLbi'hft."
Rama P ro- eft jH tribu Iuda.nec prope Bethlehem , fed in tribu E Herodes vxores habuit.Ex duabus.altera confobri- Ecclcf. 18.
phetamen- Bcniamin,& luxta Gabaon/non putaruntinterpre- na , altera fiatris filia nullos fufcepit filios. Exaliis bVeif.?}.
eeir tcs de ea loclui 1 Propheta.Ego ver proptere K>uem filios procreauit , Alexandrum , Ariftobu- j^"01115
fIofiie 18. exiftimo Prcphetam earn vrbem nominalTe, quod lorn, Antipatr,Herodem Antipam qui & ipfe po- ""^*
if. non in tribu luda.fcd in tribu eTetBeniamin,voluit fte Herodis cognomentum accepit, Archela He- buit.fc fi-
Iud.4. f.Sc cnimfignificareludumvtriquetribui communem rodemalterum.PhilippumjPhafelljfiliastreSjRo- hos nouent
futurum fuiTc,quia vtraque tribus in captiuitatem xanem,SaIomonem,& Oympiadem,vtrefert fofe- t-br.17.
ducenda erat, ideoquevnam vrbem Bethlehem ex phusc,Exfiliis, duos primos ftrangulaueratd.Tcr- Ant.c u ^
Iuda,alteram ex Beniamim Rama nominauit. Qjod tium Antipatrum, quinqu antemort fu;diebus & ,"jb j
autem obiieitur Rama Bethlchem loge diftare , vt occidit e. Alij mortui ert. Tres patri H erodi fu per - bclbludaU
hngamusitacue,umenclumlongiscertdifta- ftitesfuerunt,Archelauj,Antipas,&:Philippus.Duo cocap. is.
bat,& tamen omnes interprctantur ploratum Ra- autem telamenta Herodes fecerat. In pnore Anti- Lib.16.
chelis ad ccel 1peruenifse. Preterqum
tal quod Rama para
* t regni hxredem feripferat,
1*1 in pofteriorc mutata ^j"^*
non ita long Bethlehem diftare potuit,c conftet fubito voltate Archelaum Iudxa? regem,Antipam lu) ca ^
Bethlehem Ieruilem non long diftare, &Rama GaliUae& Pera?iTetrarcham,Phi!ippumTetrar- c L,b ,7. "
ade vicinalerofolymafucritjVt virilleLeuita afi- chamTraconitidis^GaulonitidisjBatanearj&Panea- Ant.cap. y.
ij
 6) COMMENT. IN MATTH. *4
dis regionis.Ea tarnen conditione,vt Archelaus A huic interpretation! , qud Chriftus nofifitdius
regis nomenaTumeret, necquicquam quodtefta- ^', Nazarauis, vtSamfon,{ed Iva <e/rt,Na-
mento mandaflct, nifi approbate Oefare , ratum ef- tzeraeus aut Natzarsus , vt ex cruris titulo, & ex ve
aiib.17. fet,vt icribit Ioiphus *. Quamuis autem Ca;ir,Ar- terurn Hebraeorum commentariis apparet. Alijad
Ant.c.io.& chelao Regisnomen dare noliierit,id Ethnarcham Iiam referunt K .EredieturvirgaderadtceIeffe,&flos ..
Lib.i.ie eumIyd3ME,IdumiaE,&Samariaefeceritb, tamen deradiceemsafcendet. Heb. "iV3e//cr, germen , ircu-
bell .> lud. quia rega vtebaturpoteftate,& milites eumftatim lus, vndenomen nicnatfri, Natzares dicbim fit.
ArchVlns poft mortem patris regem conclamaruntc, rexvul- Quam fententiam Hieronymus & Auflor opcris
rex vuIo go dicebatur, quam appcllationem hoc loco Euan- imperfecti 'proba bilem putant. Alij nullum cx vno,
diftus. gelifta vfurpauit. fed vnum ex omnibus Prophetis teftimonium aflr-
b Lib. 17. Mirum autem videri poteft, cur Iofeph tanquarrt ri omnes enim Prophtes Chriftum fancbim,imm5
A Lib"P '* rem nou* '^'> qud audierit Arthelaum fanftum ianctorum appcllare 1 , quod nomcn i*|S
Inr cap io regnare.ideoq; timuerit in Iudaeam venire, cum au- ne\ir Nazaraes id eftfeparatus, Deoqtte confecratusdai- 1 Dan-*-*4
Curlol'cph dita Hcrodis morte, facil credere debuTetaliqu ficat. In qua tandem intentia Hieronymus con-
miratus fit eius in regnum filiumiucceffiTe. Repdeo eile ere- quiecit.
Archelaum dibilelofeph exiftimafle, aut neminem fuifle fue- Ego,fi quid tamen meumvaletiudiclum,fieexifti- VndeChri.
regnarc ceflTmumjCumregnumnulloabHerodeiurefuiiTet g mo voluiiTe Euangeliftam odium huiusnominisin lus'Naza.
ocupatum,aut Antipam fucceTurum, quem priore honorem conuertere , & vnde Chriftus ridebatur , raus *Pt
teftamento regem pater defignauerat, quemq; mi- inde probareverum illumefleMcfiam. Vocabatur Pe^*ta5*
tioris eTe feiebat ingenij. Nam hic vna poteft efle Chriftus ludis per contemptum Nazarfus,ficut
caua,cur inGaliIa?am,vbi ille dominabatur,ab An- olim omnes Chriftianos Gentilibus eodemron-
gelodiuertereiubetur. Et fi altera eft certior,quod temptu vocatos fuifle conftat, ficut&hodieonxa
cm de rege Iudaeorum Chnfto ageretur , plus ab netfarim, ab Hebras appellantur , idque inultos im-
Archclao rege , qum ex Antipa Tetrarcha timen- pediebat , quo minus eum M effiam eTe crederent.
caluini in d erar. Haereticus interpres , Philippum placidifi- 1<lumqttid Ka\arethpotefl aliquid boni effem? Et mm- m *** 4f
Harmonis] mi hominem ingenij ,Gilila:xTetrarcham imperi- quid Galilaavenit Chnus ? Norme Sa pura dicit , quia
euer. to errore facit. Sed cui licet facer Miniftros, cur exJemine Dauid ,& de Bethlehem caello.vin erat Datad'} nloan.A
Tetrarchas facer non liceat? 8crurCum,Nimiqtftd&tuGalilxus es ?fcrutareSa-iptu-
il.ytadimplentur.] Hocteftimonium nufquam in ras,Wvide,qiaaG*UUa Propheta non furgit. Ergo olbiver.fi,
icris Uteris iidem verbis reperitur. Quae res occa- voluit docere Euangelifta,id impedimento eflenon cImitl"ve-
fioncm interpretibus varias quaerdi interpretado- deber, quo minus Chriftus Meffias crederetur. Meffi
d Horn.?. nes pnbuit. Chryfbftomus d,Theophylacb & Eu- Nam etfi Scriptura non ex Nazareth Galitearded ex ttamfi /
thymiusnHlumexiis,qui nunc extent, fed aliquem Bethlehem Iudaventurumteftatur Chriftu,tamen Nazaretb
ex iis,qui perierint, prophetam citari dicunt, qualis non vocari Nazaraum, quod in Nazareth natus ef educatus
fuit Nathan,& Eidrar prophetia.&aliorum, quo- fct,(cd quod in eahabitauerit,natum enim fuiiTe.vt
rum fcripta, & Chryfoftomus,& Athanafius c,&'res ante dixerat , in Bethlehem luda : quin potis
Synop. ipfi periie docent. At difficile creditu eft,prophe- men Nazanri argumento elfe eum eile Meifiam,cm
tas, quae non exrarent.Euangeliftam fine vlla.vt vi- eum Iiias Propheta -ij netfar, id eft,Nazarsum ap-
detur.necefltate, citafle^uuisludaprophetiam pellauerit.Tres contra hanc interprerationem obie-
Enoch , qua: non erat , alia prorfus occafone citari tiones occurrunt. Prima, qud alio fenfu Chriftus
videamus. Alij putant Euangeliftam proferre tefti- apud Prophetam "W}netfer,germen, aut galios Iu-
monium ex prophetiis , qua; extarent quidem tune, dis nui natfri , Nazarauis ab vrbe Nazareth vca-
fed in onone Ecclefiaftico non eflent , vt Auftor ^ tus fitRcpdeo id Euangeliftam non ignoraiTe,fed
operis imperfecli Alij citari Prophetas , id eft Pro- contentum fuifTe docere, illud ipfum nomen,quod
phetarum interpretes , qui ex canonicis prophetiis, Chrifto Iudaris per contemptum tribu folebat, i
lict expreTum non eict,hunc tamen fenfum elice- Propheta illi honoris caufa tributum fuifle, & eor
rent,fore,vt Chriftus Nazarusappellaretur. Tria in ipfoscalumniamretorquere. Secunda eft, qud
PP Prophetarum funTe genera, alios quibusfemper Nazarethnon per xfed per id eft, non per, tf, fed
Spiritus saetas adeflct,qualcsMaioresfuerunt, alios per ^ literam fcribit. "Winetfer autem , id eft Naza-
quibus non femperquidem,fed fiepe tamen adeflef, r3^sapudlfaiam,per<f,icriptum fit. Reipondeo
qualesMinores,aliosqui Propheta diccrentur,non Graecos, tf, in ^ facil mutare. Deinde nomen huius
quod futura,pr3edicerenr,fcd qud,quae Prophe- vrbis in vetere Teftamto friptum non rcperiri, vt
f Re tis difta eTent, Spiritu Dei interpretarentur, qui in inde iudicare liceat, quibus Hebraicis literis fcribi
g-10- vetere Teftamento flij Prophetarum 'jin nouo debeat.Poftrem ex titulo cruris,&ex Hebra?orum
4. Reg 1 3f Propheta: etiamappellenturS. icriptismanffeftucilehacvrbemabHebraeisnnxa
J.7.IJ&4. Q^jinhacfententiadetripliciProphetarumge- /^, vocatamfui/Te, cm inde Chriftum nv3
3.&f.tt. nere diciitur,nuncinqua:ftionemadhiberenonva- nufri^atJarMtmy appel Iarint,Gi arcos ver&Lati-
& cat.lllud tamen dico,mihi hos interpretes non pro- nos aperitatcm litera: fugientes, Nazareth,& Naza-
' cor lt bare Euangeliftam de hufmodi tertianis Prophetis r renum appellaflc.Tertia eft,qud Euangelifta non

men n Chrifto,cuius Samfon figura erat , Euageli - poetas feriptum dicatur. Cuius rei exempa fiint a-
fta implet eTe dicat,ficut ceteras prophetias ',ide- pud hune ipum Euangeliftam P, & Ioannem 4,& in p tf t
que non dixiTeper Prophetam , fed per Prophetas, Adis r. Similmq; fyllepfim paulo ant obruaui- j.
qud liber ille non abvno,fed multis fibi alijs poft mus *"vbi defunfti efie dicuntur,qui quarrebant ani- q Cap.<.4
alios fuccedetibus Prophetis feriptus fit. Rpugnt mapuri,cfoluserodesdefunausfignificetur. ^f1^9
CAPVT fVerf,^;

-
 5 IN CAP. 111. IOAN. PREDICAT;

AP VT TERTIVM.

N diebus autem Ulis* venit Ioannes Bupti.t pradicansindefrto u~

Marc.i.
4- d&*. 1 & dicens: Pnitentiam agiteiappropinquauit enim regnum c-
Luc.j.j.
lorum. y Bicefi enim , qui dirtus ejiper Ifaiam Ptopbetam dicen-
tern0 :Vox clamantis in deferto: parate viam Domini: reciasfa-citefe-
b ifa. 40 3,
mitas ems. 4-Ipfc autem Ioannes b'abebat veflimentum de pilis camelo-
rum , ey Tpnam pelliceam circa lumbos fuos/. efca autem eins low
a, melfyluere. 5 . c Tunc exibat ad eum 1erofiljma, omnis
. i. )
lue. 3.4 Iudxay&omnis regio circa Iordanem.6. Cr bapt^abantur ab eo in fordae t confitentes

peccatafun.j. Videns autem multos Tharifieorum, & Sadducaorum venientes ad baptif-

mumfuum, dixit eis : Progenies vituperarum , ants demonfytauit Vobisfugere ventura
dloan. 8. trafS. Faciteergofruftum dignum pnitentU. 9. Et ne velim dicere mtra Vos : Patrem
3>-
babemus Jbrahamidico enim Vobis, quoniampotem efi Deus de lapidibus iisfuj"citarefi
lies . io. Jam enimfecurisaradicem arborumpofytaefi. Omnis ergo arbor , quai
. i. S nonfacitfrulum bonum, excidetur, r in ignem mittetur. u.c Ego quidem baptifo Vos in
LUC. 3
loan II aua lnpamt^ntiam: qui autem poft me \>enturus e(t , fortior me efi , cuius nonfum dignus
. 1. 1/, calceamentaportare: iffe vos bapiifabit infpiritufanfto , & tgni. 1 1 . Cuius ven tilabrum
inmanufua: & permundahit aream fuam : & congregabit triticum fuum in borreum,
f Mac. i.,.paleas autem comburetigni inextinguibili. 13. f Tuncvenitjefus a GdhUain lordanem ad
I.UC.3.!. iQdnnem ^tbapt^aretur ab eo. 14. Ioannes autem prohibebat cum, dicens : Egote

debcobapti%ariy& tu venis ad me? 15. 1{effondens autem Iejus dixit ei: Sine modo:
fie enim decet nos implere iufiitiam . Tunc dimifit'eum. 16. Baptifatus autem
lefus} confeflim afcendit de aqua, & ecce avertifunt ei cli : & vidit fpiritutn DeUeicen-
^^.^dentemficut columbam , &vcnientemfupcrfe. 17* g E t ecce Vox de calis t dicens: Hice
"11'filins meus dilelus , tn quo mihi complacui

magis placet , fignificatuf tempus, quoadhuc in

Nazareth Chriftus habitabat. Sic enim meliiis Eua-
IN CAPVT TERTIVM. gelifti; verba cohxrent. Dixerat namque G: Et re gCap.t.ij:
viens bdbitamt in emtate, qtit vocatur Na%aretb,8c addit,
N diehus autem Ulis mmI.1 Totos vi- indiebusillis, id eft, eo ibi habitante.
ginti tres & amplias annos , quibus .] Cur non ante venit, quia non dum triginti
Chriftus in Nazareth creditor habi- natus erat annos, ante quam aetatem nemini faccr- JFxas do-
loris apud
taiTe, Matthus., Mircus, & Ioannes dotis, doftoris , aut prophetae offici fungi licebat, Iudxos.
pretermittunt, quia totum illud tem- vt& Hebrsitradunt, & ex Scriptura h colligitur. h i.Par.c,
pus filentiofer tranfegit expeftans , dumtriginta Hjec enim eadem ratio fuitj cur Cariftusipfcante 15.3.
annorum , qua do&oris artas erar , accederer. Solus tricecimum aetatis annum docere non ccepcrit. N e-
a Cap 140 Lucas deeius pucritiapauea quaedamattigit*. que verofignificatEuan^elifta, tunc prinnum Io-
4l_ /iw.]Minifeftumefttrigintapoft,autcirci- nem in defertum venifle,fed tunc primm in defer-
Cap.}, t. ter annorum tempus fignificari, vt colligitur ex Lu- to feleoftendiTe, pcenitentiamque ccepilTe praedica-
Qnoanno Cab,qui hoc anno quinto dcimo Tiberij Casfaris re, vt paulo poft docebimus.
^dic^re iblm fcribit. Certum autem eft , Chrift quadra - Ioannes Bjpttd.] Rifi,CLimin htreticorum lege Cur foali
cpit. * gefirno primo, aut quadragcimo fecundo Augufti rem ,.:nentarijs,Ioannem ideo Baptiftam cogno- ns appel-
Verf.13. anno natum fuiiTe, vt c docuimus,& conftat ex om- minatum , quod per eius minifterium icramentum lacui -*
cap. %. nibus hiftoriis,Auguftx& quinquaginta annos baptifmi DcusinftituiiTet, quail aus qum Chri tifta.
d Gen .14. imperaTe. Itaque mrito aliquis quadrat, cm Mvt* ftus, aut per alium,- quam per feipfum crament Nullus
nobis inftituerit. Verm iftum & impium,& abfur- alius
Exod r 10tha;usdicatiie'i*//(/.a',,3>w(JdiesapudHe- Chrifto (a-
Lcu.i^*9 bracos accipi pro anno perfpicuumeft : Itmque diifimum errorem ' refutabimus. Sciamus nunc Ba- cramenca
Ind. 19. t. pro tempore quamlibet etiam longo Mtaque idem ptift cognomentum , 'vel quod primus baptizare inftituit.
i.Reg. . .. valet hoc loco, {ndtcbus Ul;s,3.c fi diceret, poftali- cperir,vel qud Chriftum baptizauerit illi datum . Vcrf.n,*
Amos 4. 4. quot annos, autaliquanto poft tpore^uod Chry- eiTe.Apparet autem eum honoris cauia ita vocatum:
Ezech V fftmus f & Strahns videntur indicare. Aut , v t ak omnibus enim pcrfuafum erat, eum, qui baptizaret,
is" ' Thcophylactus, aliud f.culumfignificatur, qum virum efTe lniifimum. Ideo illi inferunt, quid trat
f . i. inquo hxc fcribebat Euangeliih , vel quod mihi baptix.o(,titnen it Cbrtjhs)ttcc Elias nef, Propbtta1 i i..;
 COMMENT. IN MATTH. 68
Predican? in deferio.] Multo vero magis ridicula A raro,augewr,fa:pmnuitur,&ic'y<riiDowi4</ * Cap.
eft corumdera in hunc locum hxreticor interpre- eumindefertofailumfuiffedicit, indque praedican-
Defercum tatio, Ioannem non in loco prorfus folo , defertoq; de pcenitentias, & baptizandi cauf in omnem circa
Iomsqu- habitaffe.fed in ciuitatibus, qux ert in deferto iux- lordanem regionem venifTe. Atque ifti ciuiles in
BezaiTan- ta Ir^anem> quod non ide defert appellabatur, terpretes illam ipfam circa lordanem regionem de
notation, quod nullo modo, fed qud minus frequterhabi- fertum, vbi Ioannes habitauerit, fuiffe dicunt. Non
taretur, qucmadmodfi hodie Hcrcyniamfylu, enim ceci vident Euangeliftam difrtis verbis dice-
aut Vogefos montes defrtum appellemus, & vt re eum ex deferto, id eft, ex intima folitudin in hanc
Heluetiam olim terram nonincultam nonnulli feri- regionem prodiiffe.
ptores Heluetiorum eremum vocauere , ficut Ioab Quod fi nihil vllus EuangeliftafignificafTetjipfc Ioannis
^/irriciepultuseffe dicitur, cmdomi fuae,qu.e vicbs, atque veftitus,iftos, Ii quid iudicij habuifsct babuaoo
R> . erat in deferto fepultus fit . Et vtldumxi defrtum docerepotuit,in quo deferto Ioannes habitaisct. , VCIC
vocatur c,&vtin libro Iofue"1 tribu lud fexciui- Quidenimanccrdotisfiliusjifque vnicus, par-
34- 3, tatescumfuisvillisin/crteafignatjE fuiffedicun- tibus totexpetitus votis.iin paterna^deft, nobili , &
c 4. Regt ,
. tur. S icB. Virgo concepto Chrifto, in montana ad locuplete domo,non alio veftitu , qum pilis came-
Pfal f.i. domum Zichari* abiifTe dicitur e : Denique fiiftis ]orum,nonalio cibo, qum locuftis,& melle fylue-
d Cap.i4.i1 redjrnus interpretibus , Ioannis defertum paterna ftri vfus fuifsetipf epitheta veftis , & cibi loc ha-
domus fuit, quT m montana erat emtate. bitationis indicant. Cur enim camelorum potius,
Vald feilicet de Ioannis honore biliciti id vnum, qum ouium pcllibus, nifi quia in loco , vbi cameli,
vcl repugnantibus Scripturis agunt ne Baptifta mo- non oues cram, ideft , longc- ab vrbibus habitabat?
Hxretci .nachusfuiffe videatur,(& tamen fuerunt iidem ifti Cur locuftis, nifi quia in locis maxime defrtis ma |, rc,_,
mariachi aliquando monachb Sed ne violatx religionis rei ef- dm verfntur ? Curciidixifsetmel,addiditfylue 17.
fuctunt , te. videantur. nolunt fuifleIo3nncm, quodipfi effe ftre,nifi quia domino erat, vbi domeftico melle vti Cur Ioan-
Ioannem noluerunt. Faifas eorum & abfurdas de hacrefn- pofsetjfedin folitudin, vbi non aliumhaberet ci- Jc,1"at".
, . .. - Icito vine
^ tcnt*as v'r noftro tempore eruditus,& non eadem bum, quam mel,quod apes in rupibus, truncis ar- :
' modo fide, fed iifdem etiam vite rationibusmihi borum confecifsent, quale illud erat, quod inter
conicbis,iufto opere doft, copiofeque refutauit. petrarum fifsuras Ionatahs inuenit '.
Nos commentarios cribimus,quibus fatis erit oft- ^ Neque rationem ifti intelligunt.cur in deferto loa- m ..
Pctru Ca- dere, iftos Euangelicos interpretes, eque hunc lo- nes habitauerit, idcoque nec quale defertum fuerit, 4 .
nifiusde cum, neque eos, vnde hic pendet, intelligere. Fon- pofsunt intelligere. Data lex Mofifuerat in deferto, Luc' 1
Tb D S tem Primum - & quidfinmteprorusinaccefsototos diesqua-
Manifeftum eft Euangeliftam alludcre, ad locum draginta ieiunanti. Mori quodammodo in deferto* Ariilot.
Ifiaef,quem & paulo poft s producit, Vo* tlamantit eandem oportebat,& nouam dari. Veniebat Ioncs 1. Pol. 5,
in deftrto. Itaq; neceffe eft, vt nomen deferti eodem 1&;11;,11 cxemploElip . 11.7.
f Cap. 40.]. modo hc,&apudlfaiamaccipiatur. Atapud Ifi in deferto verfri . Veniebat, vt tantam prx f fan- Luc 7- 1+-
g Verf. |. qUjfqU5 dielt defrtum, loci! mias frequenter ha itatem ferret, vt Meffias vidcri pofset, quo facilis J --
do loti bitatum fignificarcprophtoE fnfm penitus igno- credcreturnegantii,aftrmantiChriftum efseMef'r >
Iftiz. t- Agebat enim de reditu fliorlra'l ex Babylo fiam,oportebat ab oculis hominum remot viuere, 11.
nia captmi ratean quam precedente capitedueen- oportebat,&cibo,& potu,& veftitu,&habitationis * Epift.
dos praedixerat,alludnfque ad exitexiEgypto, loco,qualis efTet,oftendereCnam & illephilofophus Q^g^J
vnde eos Deus per inuiam folitudin infinitis diffi- 0 eos, qui in fblitudine viucrent , fiipra homines po- ^ -
cultatibusfaperatis eduxit,& in Palaeftinam intulit, fuit) oportcbat monach effe.Nam & quidam ifto- nachus, no
viam illis perlordanem, per defrtum,per mare fa- D ruminde monachorum inftitutum natum fcribit, eric bonus
ciensjfimicat De eodem modo, quo eos ex JE- quod voluerint homines extcrnis rebus opinionem clericus.
rpto in terram Ifrae'l induxit, ex Babylone redu- de fe fanftitatis excitare.Succeffit euetus. Inde enim *
m
ur,nihil Deo , quominsid faciat impedimento
Rui faum cft.vtintegn ciuitates,firaul atque fefecce- &IJin'L.
efse pofe.E enim pnpulo fuo per inacceffsfolitu- pitoftenderc, ad eum tanquam ad montanumali- cam.
dines. permontes, perrupes planiffimam ftraturum quern Deum vifendum effunderentur: Q*id exifiis Lib..de
viam,vtde Annibale Alpes trafituro pocia quidl \n diferSvidere? vento avitat: Hc etiam demft.c.r:
Siuliusti- dixit. ffe/pfi'/?4f4r/r.Hiclitteralisfnfus eft. arundo defrtum oftendit. Cur enim arundinem c * He?- lo'
liais. Myfticusille,quopopulusfubDiaboli tyrannid defrte coniunxit,nifi quia in defrtis locis,non do- Ma'tt'n> &
Mytlcus conftitums, populo fub rege Babylonis captiuo - minafciiblet? Hinc faum , vt Chriftus . aut certe hom. ir. in
fenfa0"' Paratur)Chriftus cum Cyro, qui popjl ad liberta - Elias putaretur q. Hinc , vt illud Chrifti mereretur, loan & in
Jb' tem inuitat, hIoannes cum praconibus Cyri,quilu- teftimoni, Inter ntiosmnlicrStionfurrexit 1- bom.de na-
daeosad redit in patriam inuitant, & omnia necef- ne Bdptifi. rOportebat,antequ ad docendos popu- g^f^'
hi.Par.ji foriaadfuperandasomnesviae difficulrates pollic- los accederet, ipfe fe in folitudin, veluti in mona- y L; te.
i Efd tur'Hoceft, parareviam Domino, & reias faterefe- fterio docerct. Notum enim eftantiquu apud Au- faur. cap 4.
Ifai.44?it mitateius. Hoc eft,?runtpr.iua intrctta, & afyermin guftinum * prouerbi, Qui nonfuit boum menachus, -
4J.I.' vUsplanas: vt & plana, & recta via Deus c populo E on erit bonus elericus.Kxn Se Chriftus ipfe,vtHiero- " & in
fuo tranfeat.Defertum autem,in quo Ioannrs fuiffe nyraus obferuauit,aatequm doceat , ffin defer- ?^''*
dicitur , deferto de quo Ifias loquitur , refpondet. to,modoquodam exercetf, & multo ergo melius a jn hymn*
Ifias aut non de Heluetia, aut de Hercynia loqui veteres illi, qum noui ifti interpretes Scripturam ieiunanci.
tur fylua.fd de afpera,& inaccffa penits folitudi- intellexerunt. Omnes enim docent Ioannem totam Mulcado-
ne,quo magis miraculum , & Dei erga populum prima pueritia vfque ad tricefimum annum ta- .crtam .
" r ^ r i- j- r rr Scripcuns
iium beneficium luceat. In fimili igitur fblitudine, tatem in remota folitudme trani egifle , Orgenes , fegonrur.
non in paternisadibus Iones habiubat.Q^iod Lu Eufebius % Chryfoftomus 1 , Cyrillus , Hierony- i.Re j
cas 1 declarar. Puer, inquit, crefeebat, ^* eonfortabatur mus \ Prudentius ". 1 Reg. l3.
1 Cap.i. Jo.piritu,4r eratin defrtis vfyue ad diem oftcnfionisfitA ad In deferto luda*. ] Multa deferta in feripturis legi- H
ne"1 in de"" rae^ Ihdicat enim ideo in defrtis Ioc s ab omni mus. Defertum Ziph b,quod erat inter Occidentem L e 1 4
ferco man hominum conuilu remotum habitaTe , vt vn & Meridiem log Ieruflem. Defrtum Maon illi ii^ueg ty.
ferie. ttte fpiritu crcfcerct , qui in hominum frequentia. vicinum c.Dcfert Engaddi ^.Defrtum Pharam c. 1.
Defertum
 9 IN CAP. III. IOAN. PRyDICATl3. y
b VtMa * Pc^tum Wunlexad Meridiem*. Cum autem ab- A nare.fidc dirigrent Chriftus per costranfeat,&fe-
i&ir -, ^Iutedcfcrtumnominatur,defcrtumIudxTntel- cum in ccelefte regnum
cgnum ducat.
i
,3 7' ligiturb, nifi ex circumftantijs aliud" intelligtur% * Htbraifmus idem eft apud eumdem Ifnam cap: 6.t
.1. J<4 . Addit tarnen Matthxus epitheton Iudxae,vtab aliis NTipn Sipo mikXol bakXere voce ciamantis, vel
ft. j. diieemeret. Eratautcm hoc inter Orientcm & Se- voce clamaiyc.
Luc.j.go. ptemptrionem ciu-a Iordanem fecundumfluuium.
4. Ipfe autan loannes habebat rcimentitm de pilis came
loan 3 ,4.I extrema parte erat Acnnon & Salim, vbi Ioannes lorum. ] Miro ftudio tres Euangeliftf Mattbxus, .
i loan. 3.13. baptizare folitus dicitur d. Man us,& Lucas.Ioannis perfonam exprimunt,par-
1. Panitentiam agile. ] Hoc c, parate ytas Dommi,re- tim op nor, vtviri fanclitateraxrommcdent, partim
clasfacile[mitas f/w.Relinquite enjpreSj&fequimini vt rationem tacite reddani,cur tantam de fe iudaeo-
veritatem, difeedite malo & facite bonum. rum opinionem concitauerit , vt ad eum vifendum
^ppropinqtuuit emm regnum ccelorwn. ] Quidam hoc omnes vndiqueconn\,ercntr.
t loco regnum ccelorurn, gramm, fidem, renouatio Depilis camelorum. ] Hcreticis , hominibus feilicet r Vec^.S\
nemque fpiritus interpretintur , quod intra nos i p - elegantibus,ornr.ia in loann fcett. locus, veftitus, "'"s
e Luc.t7.11. fs e"e dicitur*. Q^ind etfi non reprehendo , llud victus, Ideoq; omnia in illo permutant , vt oiim in iot0itici<x
f VtMatth. tarnen magis probo, vtclumipfumfignificeturf. Ioeph
Iofcph Pharaoncmfeciirtraditur.vtdignusiir.qui
l-'haraoncmfeciirtradhur.vtdignusfi.qui tCac.
4-14 Eft enim, vtmihi quidem videtur, tacita qudam in ipforum confpectu appircat. Ex eius folitudine Vcltimen-
Luc^jit.^ ajjafi0) & antithefis ad exitum filiorumfra'lex vrbcsfabricanrurrep liscamclorum,pretioiarn iili lum 1?1,,IS
Rcfnun41 -^gyPto 3 & reditum ex Babylonica capthr ta:e in veftem contex jnt, locuftas in marinos cancros con- -tuc"
csrlorum terra Chanaan,quiilIispromifiaf:crat, qumque uertunt : reperti enim inter illosfunt, quivcltem
quid hc fit. non dubium eft cceli figura fuiTc. l'erindc ergo eft, expilis camelorum (ciftulatam , vndulata.rque ve-
ac fi dicat,pj)-.<ff rqsperpoeaite/itiam, id eft, nolite Jha- ftem interpretare.itur,qua reges olim vfos legimus.
raoni,& riegi Babylonis ,hoc eft Diabolo, feruirc, Diuino factum confilio , vt orones cognofcerent,
nolite libcrtatifcruttut', regno captiuitatc antepo- quantum fti, qui fibi vidcnturipere, hiberent ce-
nere,quod quofdam oiim ignauos&de^cneres lu- rebri.
g i.Efdr.i.5dxos fcciiTe lcgimusS. Appropinquauit enim iam Qj,paulo inter eos prudentiores funt,vcftem ex
tcmpus, quo in clum,qui volent,ingrc.liantur.Si- ^ crudis camelorum pelhbus cfetam fuifle dicunt,
mili oratione lofuc ad populum vfus eft, cam in ter- minime tarnen fingularem,quali monachi & cremi-
ram Chanaam poft lgam peregrinationem ingref- ta vti oleant, fed vulgarem 6V: vfita tarn , eum enim ,
fus efcr.San^ificamini, inquit, eras emmfaciei Dominus fuiiTe pauperum eius regionis communem habit.
IoCae j.j. cntosmirabilia h. Appropinqui.e autem regnum Q^fapientifimi, fingularem fuile veftem negare
ccelorum dicitur,quia oante claufum uilfet, pau non audent,rideri quippe no!unt,doct tarnen loa-
lo poft per morte Chrifti crataperiend. Credimus ea vefte non vll religionc , ed ibla neceffitate
Ante mor- enim, licet ha?reticinegent, neminem ante mortem vfumfuiiTe. Omnes iftorinterpretationes minim
nemo cl" ^"fti 'n ccemm ingreifitm: quod non vetcres bi obfcuris Euangeliftarum verbis , confenuq; refel-
ereffii, U ^u<^ores fedDiuusetiam Paulus tarn peripicucdo-
luntur-Curenim omnes loannis habit deferibunr,
iHcb.j.8. cet ',vt mirer iftos,aut tarn eflececos, vtnon videt, nifi quia fingularis,quia numquam vifus, numq uam
& n.i>.40 auttamobtuios,vtnonintelligant,aut tamimpu- auditus erat ? Cur, nifi vtviri fanftitatem cpmmen-
dentes,vt videntcsjntelligentefque negare auder. darent? Curpopuliad eum confluunt, nifi vr& vi-
Qjn Chriftus ipfe docet. Cum enim dicit , Non - rum, & fanumaudiant, & monftrofum habitum
bam ex hocgatiwine Vttis , donee bibam illudyobifewn no videant,fiio nimirum concurfu iftorum ftultimre-
Mar.' 16
3.9. tuc. 2.1. mminregnopatrismeiiL , quid aliud fignificat, qum futantesCurfignat dicunt Euangliftxveftcm, ex z0M
iS. regnDeimamorte,reurreftionequepatefatum? D piliscamelorum,zonamautcm pelliceamf4iifTe,nifi nis minus
Latro melius, qua ifti Eugelici homines intellcxit. quia veftis pellicea non erat; Erat quidem zona fin- Gngulaiit
1 Luc.ij 4x Mementoj\nc\\i\t,mei cum veneris in regnum twm 1 , quafi gularis, fed minus fingularis ,minufque afpera,& uaba
nondum vt ique veniiTet,nequc ante eum quiiqum horrida,qum veftisjnam etfi ex cruda & pilofa pel- E, ^ 8
ingredi pofTct. le fuillecredendum elr, tarnen notum erat Eham h- [ICM vfus
CruxChri- jviempe crux Chrifti arca fuit teftamenti, qua lor- milem aliquando geftafle f, & confuetudini con- tGenefj7,
fti area te- danis vndaE diuifae iunt,&ad promiflam terrain adi- gruebat, vt paulo rnclior eflfetzona quam veftis. 34-
Itatncnti. tus patefactus m. Nam & nos per Iordanem , id eft, Omnes enim homines pretiofiore zona, qum vefte I-Rcgtl-
m lof.). i.
perbaptifinum in caelum ingredimur. Cur autre- vti folent. Zona igitur cum ex cruda pilofaque pelle |*""
gnum ccelorum pot;s,qum patriam,aut cceleftem Ic- fuerit^ualcmfuifle veftem crededum eft, nifi hr- Ree.*.*e.r.
. 11 rufalem , vt Diuus Paulus , appcllauerit, facilis ra-
tt. ridum aculeatumquecilicium ? Quem habitum s- Par.n.r.
tio:voluit enim ad Iudiorum de futuro Chrifti re per pnitentia; fuilTe cimusc : Poftca in Ecclefia Iudith.49.
gno expeebtionem a lludere, volfque cam fupera - tamquamarma.vt ait Hieronymus pnittiae vfur-
re,addit ccelorwn, quafi dicat,vos terrenum expetatis patum. Ifti quid -fit non intelligunt. Sponfionem 6",4.j
regnum, ego ccelefte appropinquare confirmo. enimfecerim,neminem vnquam,nequeLuthcran, }7.&49 \
l.Hke.] Euthymius h.rc verba loannis elfe pu nequcCaluinianum , ex quo Domino illumir.ati Lutheraai
* Cap 40.} tat. EiTeautemEuangelift. voltislfaias* prophe- E funt cilicio vfum fuiiTe. Muhicert,& graues au- &Ca!nini.
o Ex '1' tiam more fuo ad Toannemaccommodire c.ftat . toresveftem Ioannis cilicium interpretintur, E- ft.'lE.lj.oit<:'.
I. miflenus v, 8c A*thariafius *,ratioque ipfa perfuadet. Homila
Itcx Luc. Vox ciamantis, hominis , aut vox damans Hebraif-
J-4- mo.t Nam xnpSlp / , ctiam Hebraict-am- Conueniebat enim , vt qui peenitentiam prardica- ptima de .
biguum eft,intel]igetur,audictur. Non folm Mat- bar,pro vefte peenitentix hat)itu vteretur. loanne
thius , Marcus & Lucas hoc Ifaia; teftimonium ad fca autem eius erat locufl*:.] Grxc xpiAi quxlo- Baptifta.
Ioannem aecommodarunt , fed ipfe q ioquc Ioanes cuftae Latine propri dicuntur , genus notum infe- lecum X In hunc
teftatur fe vocem eiTe ciamantis in deferto P. Q^cm fti,humiliter plerumque,& faltando voiitans, vnde y L'uic. il.
locm & in commentarijs ad Ifaiam , & fupri 4 , cx- 8c Gallic nomen habet.Nonnulli, vt dixi,ha;rctico- Qualeslo.
4V* fJ pcauimus. Nunc non eap!icandus,fed ad rem pro- rum marinos cancros intcrpretantur,quos capto cullas. qui-
pefitam applicandus eft. Qupd arud Ifaiam dicitur cumalijspifcibuspifcatoresad Iordanisrip eiiee- ^,]^ncs
de via in deferto pa; anda, hic dicitur de ludforum rent, qud quia lege immundi erant , vender \^,^1'
animis.qtii cum inculti,& lapidei eflent, iubentur poiTent, Ioannes vero colligeret,eiqae, quuisre- CeniC
eos poHtenta colcre, & mollirc, humilitate expa- pugnante lcge,vteretur,vt Euangclicam um mm li- bate citat.
 COMMENT. IN MATTH. 7*
bertatem coceret,quse nullum ciborum dicrimen A baptizare & euangelizare idem elr,& tarnen iftos
admitterct. Quis enim
dubitat Ioannem
* . . Baptiftam afinos
t mundus hodie audit,
. 1 rt4 1 & admira
- tur. Alij aqua
Lutheranum , aut Caluinianum fuifle? Miror equi- quidem baptizafleconcedunt, & quidem ita, vt ve
dem tarn inganiofos homines non Phafianas potis rum baptiimi icramentum inftitucrit , nulla re jferefisj
Hertico ex locuftis aues, qum marinos fecilTe cahcros, dim Chrifti baptifmo diftindum. Rel Tertullianus cr; ,SI'in
rum inter eadem vtrumqnc facilitate, cadmqueimpudentiae ter duas -
dixit, temper Chriftum inter duoslatrones,ideft, ritatcs.
pretiuuncs artc Hcri potuifTct.E.t vernomen Gra*cum u>/'/W inter duos harreticos crucifigi. Nelciunt hasretici te-
rcuciuntur. r . .. \
non magisicancros, quam perdices,aut phaiianos u- nere medium. S ed hunc pofteriorem errorem infra
gnificarepoteft, &illisvefcens Ioannes, nequele Prcfutabimus. pYeif. ir;
gc violafTet , & minus eremita efle videretur, quod Confitentes peccatafi4a.]Hlc non refutandi, led de- Qualiserat
ifti folm volunt. IUud etiam miror homines im ridendi hsretici funt,qui longiifimis hoc loco com- confc/
prudentes, qui tantopere quadragefimam noftram mentarijsinEcclefiafticamconfeifionem inuehun- pccatom
exhorrcfcunt, non timuiire,ne pro vnaquadragefi- tur.quafi ex hoc nobis potiflimum loco probetur. ip t-ioan*
ma duas, alteram ex Chrifti ieiunio , alteram ex Fortes fine aduerlrio viri , & Andabatar more ir-
loannis cancris faceremus. g rito in tenebrisidu vires fatigantes. Quis enim vm-
At non ornes Catholici Iocuftas, inidum animal quam Catholicus urn fuit indodus , vt ex hoc loco
intcrpretantur,fateor, fed quia non malo,vtifti icri- Confeifionisprobaretfcramentum? lllud arfirma-
pfcrunt animo, vt loannis fanditatem extcnuarent, mus, eos,qui ad baptifmum loannis veniebant, non
cdquodcibum nobis inufitatum , & horrendum generaliter folm, vt ifti putant,fefepeccatoresefTe
eile fcirt,digni (bot excuitione. Nec enim ignoro confeflbs fuifle. Quis enim fepeccatorem non con-
quofdam iam olim audoreslierbas , neicio quales, fiteretur ? fed ift fpecie etiam fua quemque peccata,
inteipretatos,Eufhymio& Theophylado referen- vtveniam, & remedium peteret , declarafle.
tibus , alios pyra fylueftria , alios arborum, frdi- enim eft confiteri peccata la. Qupd Euangelifta?,
que fummas partes , quae i xpeu quodexm- n tquam rem vfitatam, qua; ab omnibus fieret, fe
a Lib.i.ca p, fi/it, upAf appellentur , vt Niccphoro placuit . peccatores efle dictibus/ed tamquam nouamdln-
Sed hi ipfi .fi legilTent Iocuftas animal iainfedaapud gularem,& admirabilem narrt. Vcrnamqueno-
mctae _ Orientales vililfimo quidem, fed tarnen efui fuifle, uum,&admirabilefuit,vt homines arrogantes non
utNs in 4uoc^ Pl""us h & Plutarchus fcribunt , & ex Ari- iolm fefe peccatores* fed tales etiam, aut tales pee-
erant'.11 V U ftophane* poeta colligitundeillishuncloc expo- catoresefleconfiterentur.
b Lib. . c. fuitfent: Cert fi in cibo non fuiflent,non eas Mois G Quod fi vellemus iftorum ih interpretandis Scri
d, inter munda animalia,quit>us vefci licebat,nume- pturislicentiamimitari : mult profed melisex Confe/Ia
lo Achcr ra^ct,^os 4u'a no vidimus ,abhorremus,qu pro- hoc loco confeflionem nos , quam Uli facramentum Peccato^u
!<- vt r. i. ,.i -- 1_ hincmelius
' fedo,finon vidiflemus,abefulimacum,fucor,& baptiimi probaremus. Nam ii Ioannis,& Chrilti ba- 0,
d Leui.ti.
u. formicar abhorreremus. t tamen alicubi vix aliu ptifmus idem et,neceflc cft,vt qui Chrifti baptim qUam ba-
in hofpitio cibum,qum limaces, inuenias. Et fucis accipiunt,confefionem etiam adiungant. San qui- ptifmi fa
qui velcerentur, fa*pe ego vidi, &apudIndos for dem, inquiunt illijfcd ante baptifmum quemadmo- craraentur
micas in deliciis efle & Plinius lcribit,& exnoftro- dum in vetere Ecclefia faum accipimus. Nam qui
rumquiillic funt ,litteris intelligimus. Atqueita loanne baptizabantur,non poft,fedante baptifm.
hunc locum omnes fer veteres audores funt inter confitebantur. Nos qu id id credimus,id vos boni
e Homila pretad, Orgenes*, Hilarius1, Ambrofius ,Chry- viri non probatis, & fi vellemus captare verba,con-
1 1, in mea. bftomus h, Auetor imperfedi ', Auguftinus x. tranum ex verborum ctextu probaremus.Nam &
f Can.i.
g.Li.iluc. Mel [ylueflre.] In rgionibus calidioribus tanta D hocloco,&apudMar.4 prius eft,^4wfr,dein- qCip. tfi
cap apum copia eTe folet, vt cum aluearibuscapi non de,Conftemesfecc^[u^Ncce&t;o/Mkay>)</&i>i,c<i-
h . pofint in lyluas auolent , & aut in arborum truncis, fitentes, cum ante confeiejfent: fed i%tuK*y/t4p$i,c$n-
in Matth. aut in fu pj fi{furis meliificcnt. Vidi ergo in Baetica tentes , quafi polt baptifinum confiterentur. Sed ma-
K Lib"} '- homines pauperes,qui hoc ex lyluis colligendo,v- lumus fidles & fimplices , qum fubtiles & cont-
fdV.cp. ji. dcndoqae melle quxftum faftitarent. IdinPala>- tiofi videri interpretes.
Quale mcl ftina mu'tum fuifle credendum eft, & quia calida & 7. Vidensmem multos Pharifaorum & SadductorumJ]
loannis fcrtiliseratregio,&qi i 1 Deus fxpe vocat terram la- Duohominum genera.qui plurimimapud apuc Iudxos
fuerit. <c& melle manantem quia ex fado Ionatha:m, gratia, & auftoritate valebt.Qinbufcum perpetu r Cap.f.ae
1 Exod. }.8. manifeftumeftmelrupibusreverafluxifle.Quod Chrifto bellum fuifle animaduertimus, fimulque Scts.n.Sc
17. 8c 15.5. autem quidam boni et am audores tradiderunt cura Scribisinfr r. Dehisnihilin veteriTeftam- 11 1}
& 53.5.
Lrui au. 14 mcl fuifle amarum,& or infuaue,expertus non ere- to legimus.Genus enim erat n6orficij,&poteftatis, d
Numer.3. do. Sapit quidem plerumque naturam florum, qui- quales Sacerdotes 8c Scribse, fed harefis non multe! difti PhTri-
18 &14..1. bus apes pafeuntur , & arborum , in quarum truncis ante Chrifti tmpora introdudr,vt ex lofepho illo Cxi :& Sad-
D:ut. 6.\. confedum eft, femper tamen eft mel, id eft, dulce. antiquo, & ex illo al tero Ben-Gorionis colligitur, du-
&11 9.&1.
7. i. & *f. Minds etiam probabile eft.quod Suidas, & alij non- E quales hodie st Mniftri,& fuperuigiltij,& fimilia c
j.Sc )i. 10. nulli audores putauerunt hoc non mel , fed neldo nomina nuper inuenta eor,qui nulla vocati audo- A "'
lofue j.. quem roremfuifl"e,quo I oannes,ficut olim in defer- ritate,docdi, regendiq; populi offici vfurparunt. r;A'lib.i7.
m i.Rcg. to populus alitusfit. Vtroiq; inter alias Iudaeor fedas Iophus defer- cap.i.&i.
14*7- bit r,& Epiphan. t. Pharifaeosquidl quafi expofitos &lib.
Caluin.in 6. Et ^ b eo in Jorddne. ] Abfurdiflima
Har.c alij. hoc loco eft hoereticorum interpretatio , baptizab- oculis hominum,id eft, cfpicuos, &illuftresdidos \ Jj^ ;
Baptizare tur,ideft, docebtur : pradicabat enim , inquit , ba- putant,quodphyladeriafuadilatarentr,c5camart 7
dem el pnfmum pcemtentitt". Baptizare enim illis, eftdocere llutationes in foro x.Nam wnfl pharafl) ,exponere , ex- t Lib.i.Pau.
quod doce- verijWm Oei,pencoblitusfumaddere,purumput. ^/c<fr,,exp*t/fr'fignificar.Alij quafi mm " PhaiiTart
re apud _. jr n r - 1 j
Caluiniilas Sicilti boni doctorcsieptem iacrameta in duo, duo piiorefchim etb thorahjexponentes legem, quod ex lofepho v de no-
Noua Li- in verbum, vcrbum in ficlem, fidem in hxrefim, ha?- colligunt , qui eos Scripturarum interpretatione petint
reticorum refim in atheifmum,id cit,in nihil reibluunt. Fallor. nobiles fuifle tradit. Meliuque poflent exaltero uMatth.if.
alchymia. njf^ proptere in Iordane,& iniEnon,vbi aquaemul- lofepho Ben-Gorionis colligere , fed hos Grama- j.
n 1.4. te crant } Joanna baptizabat , quia loquihneaqua tica refellit,non enim vocantur ab Hebraeis atnia x ,biJ- v. 7.
o i c'o'r' i non poterat EtproptcicD.Paulusdicit/wf/}i phorefchtm, expo/ttores , fed ' paduchim, expofiti, L"^. -43- .
17. miffitm ad bjpti^tidwn , fed ad ett.mgeli^mdum , quia iutfeparati. ItaqueHebranspotis credo, qui vt ait y l-4-cS-
Baal
 73 CAP. I.II. DE IOAN. PREDICAT IO. 74
Baal Haruc, omnes doccnt, Pharixos diclos eTcA * Hebraifmi bnius fiejueiuis exempla duo nobis uppedi-
quaciteris hominibusob infignem cruditioncm tibit Pfl.z#.i.& ^.quorum primum eft, ''
& fanditarem feparatos.Hoc enim fignitcatetiam btnt tlim , 'lij arietum pro arktibus, &alterumeftp '
Via plwajcbyCicut N.i?ari*i olim anta \, quod C3>2SO ben nemimfi.mnvmormum pro vnicormkus.
eft, J^y^fjdiclifucrant. EtLatinis, quialiquare Alienum eTe arbitror multa hoc loco de vpera
infigncs&nobilesfunt viri egregij, eximij,& fin- philofophari,cmfen{usapparcat. Viperara omni
nJenome guiares appellantur.Sadducos piy tbedek_miii.i, beiHarum venenoflmam 1 certum cftr. Nam *.8.4.
hibeant. quafi hommes iuftos, Epiphanius', &Hierony- cm Paulus extremo dgito vpera mors, no fta- p. .
*Hofi4. mus bdidosputant. PhanlxiquafiCatholici Iu- timinflatusconcidiITct, pro Deo ab incolis habitus
blocm. dishabebantur.Itaquc publice docendimunus,& cft.Summam crgoPharifrorum.Sadducxorurnque peramm.
iac.15.Mar audoritatem habebant , Chrilti etiam teftimonio ma!itnmnoccntiifimoanimalicomparat,eam - dkautur.
confirmatam , Super cathedram Mcs fedmint Sotb*, fertiir^quxin ca!umn:ndis,& quafi mordcndisS-
Clitt'>il' <sr Piunxic. ObiruofiempcrScribasPharifaeisan- disviris confiftitiquxPharifiis &Sadduca?is tam
teponi,fbrtafle quod antiquiorcs, & diuinx inftitu- propria,qum vpera: venenumerar, quemadmod
tioniselTent.Nam Phiriii humano intituto intro- g Hieronymus Sc G regoriust interpretantur. QuJ- j^"J*Ca^'
dudi fucrant;Sadduca?os,tanquam haercticosjuda quam Ambrofius, & alii ad prudenciara referimt. tHom to
dAftij. habebant,vt<lmanifeftumeft,cofquelofephu5,Lu- Nunc hx-retici funt viperar, iuEuangcl.
utherani thcranis& Caluiniftisfimillimosf'acit,fuperbos, fe* Qs danonflrauii yos futiere <J ventma ira i ] Quis
ft :Sadda" ^"i0^' principum gratiam captantes incrdulos, docuit vos hue venire, vtremediumad fugiendam
ciismilcs Nam eque refurredioncm, eque animorum im- futuramiram quarcretis, cm vpera: pods,qum
rnortalitatem,nequefpiritii credebt. eque aliud homines fitisrquafi dicar,id non ex vobis. fed cxdi-
quidpiam,quod non fen, autratione manifefta uinagratia^prouidentiaqueprofedum eft,vtChry-
euar.ix. comprehendcrentf.Incoctiamfimilcs, qu6d nul- fbftomus & Ambrofius intcrpretantur,vel,quisde-
18..5 17 ]asadmittcrentnonfcriptastraditiones: & exfacris monftrauit vos fugere futura ira : nii concientia
3 ' ipfislibris,quos velbnr, npprobarent; quos vcllent, ipf veftra,qu vos intus damnat,& cogitremedium
reiicerentitaqucfolumMofis Pentateuchum, tan- querere? quis enim docerc vos potuit, qui omnes
quam Deodidatum,recipicbt: carteros homines docctis,neminedoccmini pficut Adamo Deusdi-
fuire,errarq; potuiile. Qu.vcaufa fuie creditur, xit, ejnisindiCMttibi,(Hode(f?s rmdusa} Aliqui Latini u Gcn .
creos Chriftusderefurredionedilputans, naliis codices legunt;Qw demonflrabit ?qule6to Ii Grj- Rmcivdata
teftimoniis>qumPentateuch',cmaliaclanoraef- eorum codicum audoritate cfirmari poTet, vald ibiuha-
4i iiT fentcoargueritf. mihiquidem placeret: quia &fenfusefet melior, bt cxu-
iL Qualelcumque tarnen & PhariHeiS: Sadduca quafi diceret.Mlitibus quidem,& publicanis,& tur- Urauw-
fuerint, mirum videri poteft tam afperis ioanne bis falutis me remedium fimpliciter pctentibus,
exceptos verbis, vt progenies yiperarian appellauerit. oftendi *, vobis autem hypoci itis,qui fimulato ani-
Ratio,qusE nonnullis alfcrtur,quod volucrit loan- mo petitis,quis dcmftrare poterit Nemo.Ncc e- x Lue.j.n
nes eorum mores populo audicnte grauiter repre- nimquimorb cclatcurari medico poteft:& quia 11
hender, vt Chriftum potis , qum illos minim Chriftus z eadem vfus fcntentia,per futurum loqui- c,p.<.
bonos magiftrosfequeretur, mihi non placet. Alio tur, Q^omodofagietistEt quamuis nihil exiftim te-
enim tempore id erat agendum,non tum cm,vt ab mer corrigendum,tamen * pro ^ fa-
bapt2arentur,conntentespeccata fa fupplices eile legi,autfcribi potuit.
gTom.i.^ veniebant. Melis OrigcnesS, Chryibftomus,h -^-<wm-4V^.]Bernarduspcr iram, pnitentiam
h" ""6' ^u^or imperfefti', c Theophyladus refpon- videturintelligerc,quafifcnfusfit: Q^i.sdcuit vos ?n "''
i j dentjcognouifle Ioannem eos non fincero, fed ficto pnitentiam refugere ? Alij excidium Ierofolymi- jcr n ca
r IncSm. fimulatque animo veniTe. Quod & eorum mori- tan intelligunt.Sed nondubito,quinaeternam d- Matth.ij.
cur Ioancs bus vald congru it, quietiam Ioanne reprehenfi u nationfuturamiramappellet, &quia iluti & re-
ini-han/o? fimulat vbique,3c tentandi caui Chrift interro- gno coclorum,quod appropinquare dixerat, oppo- ira eft x-
aedterfue2 Slnt'vt infrfaepcvidereeft1, &exhoc loco facil nitur,& quia q uod hic Matthxus venturam ir vo- tna dam-
,jt quoquecolligitur.Additenim)F.<r*tt,oo/>-c/> di- cat,Chriftus a iudicium gehenna? appellat. .
Icap.if.i. gnwii i>//w,quafidicat,oftcndite rebus ipfis vos 8. T4nucr^ofrt$wndgnwnf(tmte)jtt.~\Gr3K3. con-
&i? j & 4 non fimul.itc,id fimpliciter hue acceder. Cur er- ftrucio ^dvi^iov 7f/*7w:'/<tf,ideft,oftendite vosacaP l? V-
ii.if.<8.|). goaccedebant,filmulatc ? Rcfpondct Orgenes m> nonfimulat venire.Fructus pcenitentie dignos ap-
7.f. & mujpjj^ veluti hirctici populo haberentur, eu pellat omnia externa figna,exquib* vera animi pce-
Luc.to 10. 'us magnj dc Ioanne erat opinio.Id confirma tur ex nitentia cognofci poteft,qualcsfunt lacryma;, prae-
it.ij. alio loco n,vbi proptrre non audentdiccre baptif- teritorum peccatorumdetcftatio, bona opera -
Ioin.8 6.' mum IoannisexhominibuseTc;^<< timebunt turb. cedentibus contraria.
mTomo . Omnesenim cut prophetam bubebant Joannem. Eodcm E 9. Et ne yelitis dicere intra vos. ] Facilius eft hoc
ncaIOa""Ce prorfusmetu,quononullihodie, rnaxim haeretici, locofenum interpretan, qum verba. NI fenfum
Hrcticori Catholicam frquentant Ecclefiam , ne quod funt, quidem hune efie conftat.Nolite contend, & fecuri
inreligionc cflevideantur. efle>qudfiliifitis Abraha:, quafi id itis vobis ad Quj/;tne
mulatio, Progenies viperaruin.] Ambrofius 0 non tam re- flut futurum fit:Opciibus vobis opus eft. Etfiiij yCMs di-
oLib.t.m prehenlionem,qum laudem h.incelTe putat quafi jlbrahxeis.ppera^brdhxf.mteb.'VQTbi autem Grar-ccic.
- budet,qud cam viperarumfi'ijfint: parentes tam cast tinJity-nbiyuv iiwTol<Meexi.?iia- bloan.s.j
Cxi cum vi- iuos non imitenturrfed ad pnitentiam venit. Sed ueritts dicere,.na ne rtfucritts dicere in robts ips. Quod
patis com- & ex verbis & ex modo dicendi, & ex fimili phrafi inufitatum dicendi genus eft , 8c de medio , vt opi-
parati. qua Chriftus P non laudando, fed reprehendendo nor,fmptum:ficut & illudLucc j^ <?^5></ c
tc3T'4h vfus eft,perfpici poteft, non laudem , fed reprehen- ne cetperitis dicere : quod idem valet, ac fi diceret, de-cCi^'
fionem ciTe.eamquegrauiffimam.EftautHebraif- finite dicere: ficutG.illic,f yous mette^ point dire,
mus* 0ysttn T?' iolede baepbebbmiijyiperarfmi , id & lai'e^de dire : Sc Hifpanicc, Dexaas de di7(ir, Cre-
eft,T>/><,quia enim filij partibus plerumquefimi- dendum eft autem, idem hoc loco Mattheum alio
les funt, vt vperas appellet, filios viperarum vocat. verbo dicere voluiffc, tie mdeamini dicere, ideft,ne
qHat tj-ji ^ojjinquit ChiiftuSympletemenfurampatrum vero- oftendatis vos dicere, firij Abraha; fumus: Ne often-
rwn 4. datis vos contentos eile^qud vos filios Abrah di.
D
 s

75 COMMENT. IN MATTH. 7'

cere poTts.Nc fitis corcnti nomine, fed d gna no- A quo sfu ipfa etam radix quodammodo prefeindi-
mineopera,fac~t.aqueadhibere, St fii) eis 0- tur.Dicuntur autem ludxi ad Abrahamo , quafi
ph-a jlhrahxfacite. H inc vim habent tria ilia verba, radice fua,priicindi,quando diuina fenttia decla-
magno,vt mihi vidi.tur,dlecm ab Eugelifta vfur- ranturnon elle ver filij Abrahg,quod n ciusfid,
pata,Jb*i' yideri, kytiv dicere: vtrumque enim verb operaquefuerintimjtati:A/onfww(77wfr< - n
i t - r j- , i ir j n qRom. >.7
a Ad Hcbr. opponiturveritati, & irieurt in vojmet ipfis , id eft, braba,omnesfiit!,led m ljaacvocabtturtibt \emen,\d ejt , non g
4. non rebus & fiicis,fcd opinione& verbis docentes i]uifiiijcarnis,i)fiitjDeifedqmfiit)fHntpromijfioms'i. Cur Gal 4.18.
Ex lapidib. vos filios e.Te Abraha?. Eodem enfu D.Paulus vide- igiturnc fecuris ad radic poltadicitur, quafi an- cur ecuris
fios Abra- tur verbum Aub vfurpalea. te non cfTet?Nam<cant,qui fidem & opera Abra- ad dicen
ba; Dcus e- h non imtabantunnon minus, qum nuneexicin- po 1 "1-ai"
ducere pc- Potens efi Deus de lapidibus.] Veros fignificat lapides,
teft. ex quibus non minus potcitDeus filios Abraha; fuf- debantur,TeftesluntDathan& Abiron r,tcftes tot rcatur. Num. .
b Gea i, il citarc,qum potuit Adam ex terra,Eu ex latere A- millia in defertoproftratar.Refpondeoproptere ji.
Gen dam bjfilium Abralix Ifaac ex mortua i vulua Sara? nunc excindi,nantc,quoniant aliquid iuuabat < Num.t.
1- c. E enim Euangcl ft.i videtur .1 lludere.Simul tam
Korn. 4. 19 Iudfos elfe filios Abrahe fecundm carnem : quia
fpccbtad vocationemgenti,cxquibusDeus,qua- g propterelex illis data cft,qu aliisgentibusn eft tR^,'**/.'
fi exrudibus, & impoiitis lapidibus filios Abraha?, data,& poterantfacilisper Icg.qufine legefalui t-
id cft.fidebs facturas crat,vtHieronymus,& omnes eife,vtdocet D.Paulus t. Quid ngo ampUus ludxoe,
veteres Audores interpretantur. Nihil magisdiftat ant qua vtilitas cirtumcifionis'Mtdtum per modwn.
vita & ratione,qum lapis. Nihil dirficilius,qu ex Ptimum,ciuia crdita funt illis eloquiaDei. Poft ChrirH
lapidibus homines,autfimileqmdpiam facer.Vus autem aduentum nihil prorfus iuuat,quia Euange-
ergo eft in excmplum re omni difficillima , vt do-
cap.*.}. cerct5nihil Deo eTe difficile,vt<l bifilius Deies/itc, vt liumnonmagisillis,quam cteris gtibus pridica-
e,Lcu.i9 40 tar. Lex &prophets vfque ad Ioannem Baptiam : poft
f Dcu.ji.ij lapides iipanesfiant: Et eJtbi raciterintJapides clamalwit: Ioanem autem Bzpltamsegnumclorum yim patitttr,
hxf,vtfu*eret mel depetra oleque defaxo duntmo.QnpA Cjr violentirapitmt Hud infr v. taque fi Abrahamum ucap.ui*
autem Remigius refer dixilTe quofdam , Ioannem non imitentur,exfcindtur radice, & in ign mit-
ha?c dicentem eos demonftraife lapides, quos olim tuntur,id eft,nonmagis filij Abrahe,qua gentes iu-
Hebrari lordanem traiieientes in ftmpitern moni- dicantur,Gentes autem exicindi non dicentur,quia
g Iof.4 7-
mentum erexert s,non eft creditu neceflarium, & numquam in radice fuerunt: id cft, numquam filij
nimsfententiam reftringit. lllud malim obferuari, Abrah.t fecundm carnem fuerunt.
fufeitare filios," Hebraica e;'fe locution 0'J3 '' 1 1 . go qmdem baptizo vos in aqua.jEgo,qui homo ta-
hckjm bamm,qux plufqum gignere fignihcat, nepe, tum iuin,aqua vos tantm baptizo,& corpora fol
gigncre,vnde videnturgigni non poife. Sic friten 1..
h Genj8 8 viuusfratri mortuo feme fucitarc diecbatur, qud J/7/?E/f<w.]Vtpccnitentiam agatis, percamque
DCUt.lf.J. mortuusquodam modo gignere viderctur. pr.tparati cum recipiatis, qui poft me venturas eft.
Rut. 4. 10. Monet enim vos baptimus meus,vtquemadmodu
* Hebraicam banc locutionem duobus in locis , in quib us
Chrirtus promittitur,vfurp jcam inuenimus,i.Reg.7. i.Sc 1. aqua corpus abluit:ita vos curetis nimos veftros
Par.i7.n.iifd plane verbisnnnNT^nT na peccatorum rnaculis abluere.
vahakjmothi etb \arhbacha acbareca , fufeitabofernen Q/ amempo meventurus efi.] Sfp'(tvo(1 qui jpoft
tmrnipofl fc,id eft,drfilirnnfeu nepotem dabo ttbipofl te, id me venit fignificat enim iam natum eife, propequc
cft, Cbrifium benediu tan. aduentare.id eft,Chriftus.
Quinqu to. lam enimfecuris xd radicem arborispofita fl-]Qip_ Fortiorme e^i^es^ef potentior,maiorique virtu-
verba tras que hoc loco verba tranflata, ideoque diflicL tis cft,ita prorfus,vt dignus ego non fim eius calcea-
lata, quid lia.Securis,radix,3rbor,exfcindi in ignem mitti. Ar_ mta portare,id eft,velviliffima in re illi feruire.Ea- x f-
h e figuifi- borem homin fignificare manifeftum eft,vt infr, i dem fenttiam alij Euangeliftae x^iuerf phrafi ex- Joi' ^i
ccnt.
icap.ii jj. ^Autficite arborent bonam,&fruElus eius bonos,am arborent preirert:necenimiplIonisverba,fednfum re- 17.
Cip lJ-6. malam,&fruius eius /rf/o,&apudLucamk': quid cit ire volucrLint.Senfus aut idem eft,quia vtraque
cetera fignificent, non ita eft facile.N fecurim qui phrafi abiecYifimdeclaratur minifteri: quemad-
1 Lib j.c.17 dam verbum Dei,& virtutem Euangclij , radicem mod fiGallic quis diceret,non fum dignus porta
m lu Com. vniucuiuque fidem nterpretantur,vt lrena?us & re tibi librum: alius vero , non fum dignus ingredi
n Qu 45. Hieronymus m.Alij fecurim mortem,radicem vita, in cholam tuam,vterque diuera phrafi idem figni-
,0 Horn. .
in Engelia vt Arhanafius n & alij , quor Euthy mius meminit. fic arer,fe non efe dignum, qui difcipulus eius fit.
Alijfecurim Chriftum,vtGregorius.Mihi facilis Eaphrafis,quaMattbeusvtitur, portare calcea- Prtarec*
Securiseft ' - r 1 i- n TT ecamenta
diuimun ju videtur eTefenis.Securim vocatdiuinumiudici, meta vmJ)ifta.T,J andalta, out //Mj,lumpta eltex He- au{u
dicium. quod omnia ad viuum refecat , vt ex circumftantiis conuetudme, qui facratiorem locum in-
apparet,9ww rionfacitfmelum bonttm, exf:in- grefuri calceos ponebant.quod nuncTurcx, & A-
detur,r in ignem mittetur. Sccuris ergo voca tur terri- fricanifaciunt,vtvperrpicuum eft. Quj ergoillu-
y Eiod.j. c.
pcap.z5.4l bilis,& pra?cifa illa fententia , ltemalcdicitinignem a- ftres erat, puer habebant,qui calceos, cmpofuif- Iofuc }. if
/fr.w infr p.Arbor hoc loco tft Iuda?us , de illis E fent,portaret,quemadmod nunc apud nos poft vi-
enim loquitunradix eft Abraham,ex qua omnes Iu- ros paulo nobilioresvilifimus puer crepidas portt.
da?i,tanquam diuerfa?arbores,erant propagati.Pro- Ad earn conuetudincm Matthus allufit. Alii vero
bat enim Joannes non deber eos contentos eTe, Eugeliftxad forma calceatus.: nam in calidioribus
qud filij eet Abraha?, neq; in radice ua cfidere, regionibus calcei foleis ttum infern conftabt,u-
qua? paulo poft exfcindda fit.Cfidant in Chrifto, perna ligabtur vinculis,qus Graecis ^/,!*
& bonis operibus,quf exfeindi no pofstHXC apte Latinis crepidxdicebantur.Itaqueoluendae eranf,
ad hunc locum hrent.Atquead hunefermmod antequ extrahi pofst.Ex parte igitur tot fignifi-
Hibrius,Chryblom.& Theophylaft. intelligunt. catur,id eft,exvinculorfolutionetotaexcalceatio:
lllud tarnen videtur efle difficii c.quomodoAbra- ficut Galli dicunt, non fum dignus illum excalceare. Myli'catft
de incarna
ham exfeindendus 1 f ignificctur.R.cpondeoIo- Itaque quod Cofmas Gracus Auor cribit qu- jj^n/nuii
ncm non dicere,ipam radicem exlcindendam eTe, admodum inGraeca Catena citatum inuenio,corri- ]0 nrtr_
Radis quo- fed arborem.quce non fecerit fruclum bonum.Cur giamillam, quam loanncsefolueren poTedicit,
mo lo pr*-
iciodi po- ergo fecuris ad radic ponitnrn vt ip radix, fed coniundtionem humana?, diuinxque in Chrifto na
teil. vt ab radice, hoc eft radicit* arbores prxfcindtur, tura: eTe^uam nemo foluere.nemo enodare, nemo
 7* CAP. III. DE IAN. BAPTtS. -9
explicare poffit:generationem enim eiusque pofle A Chrifti,non vtagcretur,fcdiacbi pcenitentiacoh-
cnarraremagis myfticum,qum ltenle eiLHic er- ferebatur.lones n dicitur predicare pnitenti",
gotantraeiwtior,acmaior,quianonhomo tan- & baptifmum,fed baptifmum & pnitentiam , aut
tm,fd etiam Deus eft,baptizabit vos Spiritu sto quod ideft baptifinum pnittia:,qiiia baptiinus
&igne,id eft,non folum corpora, vt ego aqua : ve- pr.rcedebatipnitentia fequeb -de Chrifti aut
rm nimos etiam veftros eftufo S pirituto pur- baptifmo Petrus non dicit, baptizeturvnufquifque
gabitjdiuinque inflmabit igne. Hi hui" loci ve- veftm,& pnitentiam agat:fcd fanitmum agite,_ & .
rus&fimplex fenfuseft,qucmadmodum,vt poftea baptt^etwvmfqMijquewrtmg,quiBaptirmusfeque- gAft.a^s.
dicemus,omnesauctoresveteresexplicarunt. batur,pnitentia praeccdebat. Nonideigityr erat.
De Toannis eque longiore opus fuiTet c6mentaijo,nifi noui Quod autem clarius poteft teftimonium efl,qum
baptifmo ha;retici,ficut alia multadta cnrhunc locum per- quod ij,qui Ioannis baptifmum accepcrant,iubtur ^ ^ t
contra h-uerfiflimainterpretatione deprauaTcht.Rnnesdn- herum Paulo baptizan h?Negant nonnulli ex iftis
uticos. quiunt, baptifmi icramentum inftituit^ Chrifto bonis inierpretib1'Ephclos,quos Paulus denu ba-
baptimo nulla re diuerfum, nifi qud ali dabatur ptizari iubet,Ioanis baptifmum accepiTe. At illi af-
manu: vterqueexaqua,vterqueexDco)Vtcrquein hrmant : vtrismagiscredemus ? Interrogad enim
pnitentiam,vterque in remifionem peccatorum, Paulo,./ quo ergo bapti\ati ets: Rcfpondent , In ltfannis
vterque in nomine Chrifti,vterqueeand fidei c- <- pft/w.f'.lnterprctantur homines acuti baptizatos
fc feflSonem requirebatjVterqueedcdoftrin trade- fuiiie baptifmo Ioannis,id eft,do<5trina Ioannis im-
bat , ncque loanne Chriftus ali baptifm, quam butos,baptizari enim e illisjdoceri.Prim quidem ? *11*
fu reeipere voluiflet.Vtinam poiTemus tarn breues ab Ulis exigemus,vt aliquo exemplo docclt baptif- tcris nu '
elTe,qu ciipimus,id c de fide agiturjgenus quod- m aeeipi pro doftrina;nec enim illis , tantis feilicet quam pro
d perfidias eft,auth3ereticis parcere, autnimis efle ftatoribus verbi Dei, nifi verbo Dei nouam ihm dorina
breuem.Si certi eTcmusfore,vt breui tpore Scho- Grammaticam probtibus volumus credere; qud ptur.
lasTheologicasinlucem ederefnus, adeasleor haftenusnonfecerr.SipetiiTentnobis,vnum il-
KS ideell mitteremus,vbi i diu ftis.vt arbitror,cop;os h lis locum obtulilemus,qu fi animaduertiTent,ma-
Cbiiltifc errorc rcfatauimus. Qmeundem Ioannis & Chrifti gna nobis cfidentia iam diu obieciflentlnterrogat .
Ioannis ba- baptifmum fuifTeputantjneque quid hoc loco loi- Chriftus principes facerdot ,Baptifmus loamos vndt *** ' li
pulmu. nesdicat,neque cur dicat,vilo modovidturintclli- erat,ex ccelo,anexbomiinbus^t Uli cogitabant inter fe di-
gere.QuorIim enim de bapumo Chrifti mention cenesJidixerimus i cae!o,dicet nobis quare ergo nsa-edidiis
inferrct,nifi vtexdiuerfa baptifmi cditione diuer- 7/;De baptifmo inten ogati^quafi baptifm%& qui-
mpcrfonaefua=,& Chrifti conditionem probaret? dilleloannis,dequo diputamus, doctrina ide
firnQ" ^er^ua^um habebant Iudxi fore,vt Chriftus, cm eflent,de doctrina repondent.At homines cauti no
CAriftuba- veniretjbaptizareta, videbant baptizare Ioannem, quid Chriftus interrogaret,fed quorfiim intderet,
prizatat. incipiebant dubitare , an eTct Chriftus.Propterc confideraruntSciebant enim doftrinam non quid
Ioan.t.if mittunt ad eum cerdotes & Leuitas , vt interro- eandem , ed coniuntam cum baptifmo cTe opor-
bloan.i 19 gent, Tuqtdes ? & de baptifmo tum eo difputent b, tuifle.Nam cum irttelligereiit neminem, nifi Deo
. EximanteaHtempopulo(inquitLucisc)& cogitantes miflum baptizare potuilTe,efcq;baptifinumdiuin.
^P-J'1J* Qfnriibfts cordibusfs de loannexeforti ipf; effet Chri^s doctrina? teftimonium,videbant fe baptifinum pr-
refpondit hannes dicens omnibus , egoquidem aqua baptizo barenon poffe,docb-inamrepudiare.Baptimumiri
t>6s,vemrt antem fortiorme3cmitsnorifumdigmsfoluerecor-* cris litteris proigne,promorte,pro affliiionepo-
rigiamcalccamentorum eins ,ille vos baptizaba in Spiritu fitum legimus,pro doctrina non legimus.
fatfio & Vw.Pfobat vtique ex efFectu baptifmi fe n Si Ambrofium legiTenr,magnum eauebrem n- ^ ^'r
reChrtum,qu0d ipfe fola aqua, Chriftus Spb itu tentix fus habere exiftimarent.Sic enim loquitur, aec j
ncb>>ipecorpora,Chriftus nimos huet.Non lo- Ergii(iphefi))qma in Chrii nomine, cum fide
quitur,inquiunt ha:retici,de Chrifti in aqua baptif- fpiritusfantii hapti^atifuerant ; nonpotuerant accipere ba-
mo,fed de effuione Spiritus finh die Pentecoftes. ptifmatis facramentumapti^atifnt itaque in nomine Iefu ionisba-
Eftojde ilia loquatur,ncgari tarnen, nifi impudter, Chriipcceratum e mois baptifmajed nouat. At Am- ptifmus n
non poteft,de Chrifti quoque in aqu* baptifno lo- brofiusnonnegatillosfuilfe baptifmo Ioannis ba- fuitfacra-
quijde quo Chriftus ipe dicit, Nifiqitis renatusfuerit ptizatos,fcd baptifmi cramentum/accepifTe, quod mentum>
ex aqua, r Spiritufanclo ,nonpotefl ivtroireinregw' Dei t iteran non poteft.Vnde potis fequitur,oainis ba-
loan.j^.Nam quod iftorum quidam negant, eo locoagide ptifmum,qr.cm accepif7eilU)sconfiretur,c acra-
baptifmo,tam cft abfurdumjVt refutari non debeat mentum non fuerit, Chrifti baptifmo, quod cra-
Ba tif us Baptifinus Chrifti ex aqua & Spiritu fantodlcut mentum erat.fuiifediuerfumjVt paulo poft ex eod
CbaTcx homo ex corpore & animo conftat.Ioannis baptif Ambrofiodemonftrabimus.Alij baptizatos baptif-
aquakSpi- mus ex fola aqua confit, eque enim,vtipfe tefta- mo Ioannisconcedunt;Irerum vero baptizaros ne-
liniScon- tur,confertSpiritumntum;noniptur idem eft. E gant.Qips non minus qum alteros Lucae Verba re-
fat. PraEtere,cm Ioannes dicit, lllevos bdpti7abit Spiritu darguunr^wCinquit)1 auduis bapti^atifwa in nomine I Aic.ij.f;
Q f*riBo & (gwbmanifeftum eft ex Ioaune, intelligen- Domine lefu-lim dixerat fe Ioannis baprifmate bapti-
dum eTe, non tantmn aqm, q.d. lile vosbaptizabit zatos. His autem auditis,non in nomine Ioannis :ed
non tantim aqua; fed etiam Spiritu & igne ; ergo in nomine Iefii ; id cft, non Ioannis , fed Chrifti ba-
contrariocilm dicit,ego baptizo ros aqtta , eadem par- ptifmum recipiunt. Quid chrius dici potuitiquid
ticula,t<<im,intelligenda eft.QMod fi ita eft, baptif- ver eft, His auditis: cum audifient ex Paulo alium
fmtt.1.4. mum fuum Chrifti baptifmo log inferiorem facit. efle Ioannis, alium Chrifti baptifmum, ncc baptif-
"J 3- Hanc edam vim habet illud epitheton }%1&'<* mo Ioannis homines Chriftianos, fed pcenitentes
BaptiCrrms frt*or>'tcPctentior me> cur en'm potentiorcm potis, catechumeftos fieri Aoannes (inquit )hapti\auit ba- *a
loaonis ad qum meliorem, fndiorem , maiorem appcllauit; ptifmopctmiettMpopuiufn^icetts in ettm^ quiventurUs effet ,10^ ydte&
penitenti nif quia probare volebat,f non pofTe per baptif- pa ip\um,vt credereuiJmc e',in lefun. His auduis bapn- clic
agcnilam, mum ium facere,quod ille facturus erat?Pranere tatifunt in nomine Domini lefu. InterprctaturhaTe'i- qnoddoee^
Chrilipoft Joannes dicit fe baptizare in pnitentiam f,ideoque cus baptizatos in nomine kfu,id cft,Chrifti doctri- 'V
nittrtiam" baptifmuspnitentiavocatuieft, quod de Chrifti 'na inftruflosfuiiTe.S^dciiam probauimus baptif-
confcicba- baptimo nuquamlegimus. Quia nimirum baptif- mum numquam accipi pro dctnna,& ex ipforum
va, muslonisnoniamacta;fdvtageretur,baptifmus opinione,atqueexhocipfolocomanifeftumeft. Si
Di)
 So COMMENT. IN MATTH. 81
enim baptizan, fuitdoceri,non potucrunt Ioannis A J,hattc cxplicationtm non addit. loan.3. f
Ncminiyn- baptifmum fine baptifmo Chrifti recipere; quia.vt 13. Tunc vettit Icfus GdilxA in hrd.tnem. ] Cur ilut Cur Chri-
.. J -
quinm- jftidicunt, baptifmus Ioannis & Chrifti ideo idem Chriftus Joanne, Dominus eruo baptizan vo- ne bapti
teoi remt crat,quia eadem in vtroquedoftrina tradebatur. luerit vnam ipfe rationcm dcclarat,vt iuftitiX om- zar! voluit
"Chrifbal Deindefi idem fuiflctdoceri ac baptizari,non di- nem impleret;alias valdprobabilesantiquiThco- b Yerfir.
pcifm vo xiflet Lucas, b'j auditisbaptt\atifunt. Audire enim fuit logi tradiderunt.Prim,vt hac ratione teftimonium
& cuudam docerij&fi docerifuitbaptizari,perinde eft,acfi di- Chrifto de ccelo praibercti^vt Hieronym9 ait.
c""e- xiilet : baptii^ati baptist:ifunt, ridicula proris i<wn- cnimpotifllmmdocaui Ioannes iuTus eft bapti
a q.ad Ort. ^c?<{.Deindefi doceri,fuit baptizan, ergo cm illi zare, vt confluentibus vndique ad eum populis
bin lib de Ephehj fecundo baptizatidictur, Paulo funt ba- Chriftumi>lisoftendcret.Secundam,vt Ionis ba-
b. 4. ptizati.NI ab illodofti funt, at Lucas manifeft in- ptiimo au^oritatem daret.TertijVt ea re ad fuum
c Lib.fr. in dicatnfuifc Paulo baptizatos.///.i<#tr bapti7a- baptifmum homines alliceret,&vt ait Auguftinus,
epiit adRo tifoni,<2'C-tmimpofuiffetillismantts Paulus,venit Spiritus ne homines grauarentur ad baptifmum Dominive-
t. s torn. ^ns. Si Paulo baptizati fuiflent, non di- nire,cm n grauaretur Dominus venire ad baptif
duba"d xi[cttSapti^atifun;,& impofuijfet illis manus Paulus: g
mum {erui. Quartam, vt aquas fuicipiendo baptif
nerf.Parm. fed cum illos Paulus baptizauet,& manus eisimpo- mum fanftificaret,Epiphanius c. Addere pofTumus, la AacbJ
. io. fuilTct.Denique cm cod loco bis baptizati fume voluiiTe Chriftam,antequm doceret .quodammo-
in Mut.& dicantur,primm Ioannis baptifmate,dein,innomi- doinitiari,&(vtitadic)iipfum Chriftum doftu-
hom i.tn ne ic^,)CU;us eft iudicij idem verbum in eod loco rus Chriftianus ficri,fi quo modo Ionis baptifmu
fHoni i pofitum diuerf fignificatione interpretari facer Chriftianum poterat,quia viam ad Chriftum
e Lib.i.in Error fua ipfc arguitur nouitate.Nam antequm prxmonftrabat. Illud certum , non neccfitate vlla ^ _
*ic.c.3&in noui ifti Euangelifta: venirent, nerrrini in mentem agenda; pcenitentia; baptifmum accepTe eumd,ei %l
pr^ficinvf vencratdicere,Ioannis& Chrifti eundem fuilfe ba- peccutwnnonfecit,neque imtemus dolus in ore eius ; fed
47.&5'1- ptifinum:Contra vero non intciToeati, novlla coa- potisjVt peccata noftra in defertum,ficut olim hir-
1 ^ i -r e teuicir.
oq chdilputatione, omnesquotquottuereveteresau- cus e,deporrMums,m poemtentM , & peccatorum bapttjmo g>
In orino- ftresnegauerunt,Iuftinusa,Tertulhanusb,Orige- peccatorisperfonaminaueret.
neir scb nesc,Optatusd,Chryfoftomus -, Auftor imperfefti 14. loartnes autem proinbebat .], quia
lumina ',Ambrofius S, Athanafius h.Gregorius Nazizenus iciebateumbiptifmononindigere, cequia fi non
LdbrSfrrT '>B3filius k,Hieronymus',CyrillusAlexandrinus m, indigens baptizari vellet,fe tamen,vt ilium baptiza- l05ncscnr
& o oratio Auguftinusfexcentis pene locis,illuftriores indica- ref,meritindignumiudicabat.Hoceft,ge te de- ttanteba-
n< de bapt. bo n,Grcgorius ,vt pofteriore Bcdam, Theophy- beobaptiiM,&tuvems ^wf?exquoperpicuumeft, ptifmu
loan. laftum,Occumenium,Anelmumpra:termittam. IoannemChriftum.quieret.cognouiiTe.Quodma- agnouit.
Aduerfus Poetas nobis Prudentium, & Iuuencum aliquis nifeftiusex loanne eft fritera die vidit Uanaes lefum f CJP **t
"' obii ciat, qui vterque baptifmum Ionis Chrifti ba- yerentem ad fe,& ait,ecce <A*mts Dei,ecce ct tollit peccata
Ioan^c.7. pmo videnturaequiparare.Peccataenim remifine mundi.Hicefljde quo dixiofime yenit vir,qui ante me fa~
m Lib.i.c dicunLPoiTcmrepondcrc3nonfubtiliter,fedpo'ti- 8usefl.
tra literas c ]ocutos:fed non opus eft poefi cntcntiam excu- VndenaciturquaBftio,quomodoidem Ioannes S gVf.)j.
Petilian.c. re, cm pofimus in bonam partem interpretan. di cat, ego nefciebam eurA,f<d qui mit me baptizare , tile
,7'lib''de Multicnim veteres auftoreseodem modo locuti mifri dixit, fuptrquemvidaisfpiritum defeendentem , &
bat.'ctra nr,qui "dem tarnen neg'ant eundem Chrifti atque manentem uptreumjlle e,qui baptist in Spiritufantlo,&
Donat.c.9 . Ionis fuiTe baptimum,in quibus Bafilius p, Chry- igw'.Noftri hrreticipenchjercticumD.Ioannem fa-
io.it.in foftomusq,Auguftinusi,Gregoriusf,Beda r,Theo- ciunt,quafiantequamdefcenfu Spiritus fanfti do-
Inchirc phvlaftusv.Dicuntenim baptifmum Ioannis dat. ceretur,non fatis firmam de Chrifto opinionem ha-
49^.48. n pnitentiam , in remifilonem peccatorum; buerit;Augftinusait,quem Strabus,&Lyranus fc-
in Eiiatic no quod per ilium peccata remitterentur; led quod cuti st,cognouife quidem ante effe Chriftum,fed
xcfpdeturad poenitemiam xcitaret:per peenitentiamver aut noncognouiffeeumfibipoteftitemin igne bapti-
s qui vid r,ac,aut poft Chrifti accedente baptifmo remittere- zandiiblircferuaturum.aonecSpiritumfuper eum
tur loams tur-proptere non legimus Ioannis baptifmum re- vidit defeendentem: At iam dixerat,J//f vos bapti\abtt
tmftTba mi^oms peccatorum,icd baptifmum pcenitcnti< in SpiritufanEio,figni. I taque melius, vt mihividetur, bHom.K
ptiPnox- remiffionem peccatorum appellatum, quianonper ChryfoftomushEuthymius,&Theophylatus ',sc- jnIIo^nel,,-
qwiparate. illum,fcd perfubfequentc;n,autprascedentem pee- per eum redemptorem,Deumque,&quicquid erat 1 '
o In h.dc nitJtiam peccata remittebantur.Ncc opus eft cjete- cognouifTe, cum ad eius aduentumin vtero etiam
bapt loan. rs nretiCOrumargumcntisrefpondere, &quii no micris exultafTet,fed de facie non cognouife,ante-
^Litih 1 cholas,ed commentaries feribimus; & quia ade
quam ad baptifmum veniret, cum Chriftus in Na
q Lib y de infirma funt,vtipfa per fe confirmata ventate cci- zareth, & in ifigypto, ipf in fbhtudine totam ante
bapt.ctra dant.Eodemque confilio illas quoque quftiones, E vitamtranfegi(fct.Simul autem atque vidit, diuino
Don.cio. qus Theologorum potis fcholis pstrmde funt, afrlitu cognouit illum ipfum effe,quem natum feie-
" *Euan10 Priterm'tt'mus>N im Ioannis baptifmus fuerit fa- bat.quem poftfeenturum, &in Spiritu, & igne,
s"n trie cramentum,num certa verborum forma datus,num baptizaturum praedicauerat, quemadmodum olim
tHoc loco, ad veterem,an ad Euangclicam legem pertineret,& Samucl,vt aitRupertus,auftor meliorefn dignus
uLuc.?5. il quxfiint fimiles.v tempore, cett ciebat inter filios Ifii vnum efTe,qui
Traft*, ft Sunt qui ignem hoc loco purgatorium in- in regem vngendus erat, cum neminem eoruBi de
homTin terpretctur,quo homines poft mrremquodmo- facie cognouifTct, & fimul atque Dauidem vidit, Kl-RS l#
iuc ' do baptizantur,ideft, peccatorum maculis fi quas Deoinfpirante, eum cfTe cognouit . Nameorum II"
yHoclo.o adhuchabt,abluuntur,vt Orgenes , & Hilarius, non probo fententiam,qui columbam fuper Chri-
Quid hic & Hieronymus z5ed dubium non eft,quin per ign ftum,antequm baptizaretur venifle dicunt, Euan-
pengnem Spiritus fanftusfignificetur. Coniunftio enim, &, geliftarum,vt mihi videtur, verbis repugnantibus.
inte liga- j^jc non ep^ c5junc^iua fed explicatiua : Addita aut
Q^orfum ergo banni Deo diftum eft , fuper iLib..de
tar.
eft explicatio, vtnon qualilcumque Spiritus infti S?m videris Spiritum defeendentem,ipfe e ? Rcfpondct Triait,
cmunicatiOjled illa illuftrifii ra, qua die Penteco- ilarius l,id non Ioanni propter ipfum , fed propter
ftcsfpecie ignis fafti eft,fignificarctur. Argument adftantem populum diftum efTe,vt diuino teftimo-
eft,quocl cm Chriftus de fola baptifmo aque agit nio ilium Chriftum efTe doceret, quern antequam
cognouiflet,
 8i AP. I I I. DE I A N. PT I S. 82
cognouifletjpra'dicauera^ne quis,vtaitChryfbfto- A Quod autem ait Chryfoftomus,ide ftatim afeen- cur Chri-
mus,exiftimaretfolius Ioannisteftimonium diaino diifejVtfignificaretcos, qui baptizantur , ftatim "scxacjua
teftimoniononconhrmatum,autcognitioni,autfa- peccatis, quahin nouam vitam aicendcre morale (U,im polt
miliaritati,& gratia? dat eTe.Qind ergo Ioinnes ex eft.&nos literalem quserimusens Exiftimo igitur ^^
defccTuSpirituss&i.&exvocechtusaudita - tniectionem efTe, qules multas in nouo prxfertim
a Tn i cap. gnouit?nihil noui,fcd ea cognitio.qua ante habebat teftamento animaduertimus.Et illud,j?.<w,-aut con-
loanms. & prfefta & cfirmata eft,vt ait Beda,& Rupert9 \ feim,non ad verbum afcenditfc ad id, quod fequi-
Ego he debeo baptist.] Mihi opus eft te baptiza- tur referendum: qr ecce dpertifunt ei cali , autcefe
Ioai\nes "-Nam quod quid! propius d verba verterunt,ne- verba copulanda,ftatimvt btiptizatus eft,ita vt vix
chriftoba- ceftehabeo,prquidmihividetur,fignificare.Col- fiumineafcendiiret,apcrtifunteicli.Huncefles- K cap.i.io."
ptizatus. liguntnonnulliauctoresexhocloco, Ionppftea fumapparetexMarcokr fldtim,inq\.ut,afce?>dens ex
Chrifto baptizat fuiTe,tum ex illis etiam,que fe- vidit clos apertosjd eft,ftatim,vt afcendit, vidit.
qutur,emfl/(,Chrvbftomus, Hieronymus, Au- Ratio quoquedocee hune efle fenfum.Nam , vt di-
e Hocbco ftor imPerf'e<ai b,Eut'hymius &Theophylaftus o ceretur Chriftum ftatim poft acceptum baptfmum
if. ftwwoi/j.jModjCmnondumfumdefccnfii flumineafcendifle.nulla caufaerat.Quisemmdu-
Spiritus in&i,&voce de clomiifa Chriftus deca- bitaffet-aut quid iambaptimus Chriftus in flumi-
ratus,nontamquamChriftus,fed tanquamvnus de ne fcciiret?Vt aut dicerctur ftatim poftbaptifmum
canerorum hominum numero,homopriuatusacce- & exceifionem fluuio apertos vidi'fe clos, n fo-
dojideoquenondebesreeufremihi , qudmaior lm vtilisiid eti neceiFaria caufa erat. V oluit enim
tefim,baptimumficutca?teris,impendere,C hryfo- Euangelifta docere cccefte illud diutnumquctefti-
4. ftomus,Euthymius,Theophilal:us.Quod ver au- monium ita cum baptifmo nulla interpofita mora
Aoi.i.i. <or imperfefti d interpretatu^fteyd eft,pris faci- fuifle coniunclu m , vt nihil aud expeftaTe videa-
do,qum doccdo,capit enim facer, & docere e,fubtile. turDcus,vtteftimonium de hrifto fuum exhibe-
Ego accommodate adperonas, & rem fubiectam ret,ni( vt baptifmus.& Ioannis priced eret teftimo- Deu
interpretor:5Vcid cft,dummaior minore,dum do nium.Debuit enim hominis Deus,n Dei homo te- buithomi-
minus feruo baptizatur. ftimonium confirmarc.Qiautem qua?runt, cur - nis refti-
Dfttt.jQjamuis non neceflrium fintamen conu- uangelhbeafcendendi potis,qurn exeundi verbo rooniiim
nif,Opera,vocantfiipererogationis. vfi rucrint,ignorafle videntur terram altiorem efle, confirmarc
Mj.JQ^dam exponunt)oi,id eft, omnes homi- qumflumina.Lucas orante Chrifto apertos codos
ne,quidocendi munus fufcipimus-Malim fie, N, & columbam defcendiTenarrat:itaquecrcdendum
id eft,me fpiciendojte dando baptifmum. eft eum,'fimul atque in terram euafit, fefe in genua
Implerc.jNihil pretermitiendo , non (olm ex iis prouoluifle,vr reucrenter Patris teftimonium exci-
qua? neceflaria:fedetiam exiis, qua? faftu vtilia, & peret.Nam&fllij bene inftituii, dum ipbs parentes
Qukfic decora fnt.Hrc enim vis eft verbi. alloquuntur,caputaperiijnt,
Ht iUii.
tentt
fHeb.j.io. tibus
g Hat.). implerevolucritjfiutcircumcidi vouit,<pon-)v- fe, id eft, ab omnibus tanquam apertos vifos fuifle, quomodo
}7' nitfoluere legem,fed ddimplere S,vt Hieronymus,& E u- cum proptere verofimile fit apertos fuifle:vt - aperci.
Ionis - thymiuSjquibusncceeeftdicerejbaptifmum Ioa- nes intelligerent & Spiritum fandum, & vocemde
rtifmusn nis veteris legis facramentum fuifle, quodmultidc coelo decendifle.SedChrifto tant aperti dicuntur,
hitacra- ichola Theologi magiftrum fcuti fuum.docuert. quia propter aperti funt.AH autem re ipia, an fola
mentum M elis D.Thomas, qui vnus inftar cft omnium , ne- ipecie aperti fuerint,magnili refert:fedquia quaeri
Veteris que facramentum fuifle,neque c.tremoniam legis, j< folet,dici debet Chryfoftomus de clis vbique n
legis.
fed mediam inter Legem& Euangelium, Deo,qui- aliter,qum de ceteris corporibus ientiens,iudicare
dem,fed ad breue tempusinftitutam,vt Chriftus e- vidctur,apertos re ipfa fuifle. ver operis im
iuquebaptifmus introduceretur,ficutIoannesipfe perfecli m,& Hieronymus non re vera , fedvifu,
inter Legem 8c Euangeli,inter Prophetas& Chri quorum eft fentetiaprobabilior,&quia ad id,quod m 4.
ftummediusfuit.Nomen ergoiuftitiae hoc in loco, agebatur,cfficiendum nihil refercbat,vtrum re ipfi, ^1^
vllam partem veteris legis,neque virtutem vll anfolafpecieapcrirentur,&quianon eft credibile ^^'"
prxceptopofit, qumque obiruare necefle efler, ccelorumbliditatem fuifle n neceflario violatam,
fignificarearbitror;fcdquicquidfan:i viri virtuti, & quia fimiliteraliislocis aperti fuifle dicuntur,vbi
& officio confentaneumeft,etiam fi nonfaccre fine re i pfa a pertosn fuifle conftat,vbi fi rvera aper-
peccato liceatHoc enim omnia indicant verba ;Di- ti fuiflent,no folusStephanus,d omnes,qui adert, o Gcn^.r.'
xerat Ioanncs,^ te debeo LipH^an,quifi dicat, tu apertos vidiflent, cim folus Stephanus vidifle refe- Aft.7.;6.
menon debes,id eft,non indiges, x'^s/iw s^/f.Ref E ratur:& quia vbi contrario claudi dicuntur: n re
pondet Chriftus,etfi non oportet, tarnen decet me vera clauduntur,cm aperti ante non eflcntP.
te baptizari , vtimplcamusomniuftiti, id eft, Etyuiit. ] Plerique referuntad Ioannem , quia ^ ' cuc
vt non folam qua? pra-cepta^d etiam, quae honefta, dicit , CT egonefekbam eum, fedtjt mit me baptism }..cg
& fancliitati confentanea iunt,faciamus. Cur autem in ujuajlle mihi dixit,fuper quem yideris Spiritwn dejeen- t.Par.i.
decuerit baptizari Chriftum,diximus h. dentem&mdiientemfupereumjee, &c. quod vald 7 -.
kVeifxj. 16. Et baphtatus leftts confeflim afcendit de deptd.] Aduer- mihicoadum videtur,cmrloanncsnfuerit no- p^**'-
bium,co/fjw,non temer, fed fignificanter addit minatus,&omnia,qua?praccedunt verba, ad Chri- *^ "
cap.1.10. efle cftat ex Marco ",qui & ipfe addidit.Quod Eu- ftumreferantur, & Marcus Matthaei interpres ' di- Qain vi-
thymiuscribitjide Euangeliftim dixifle Chrift ,&flatim dfeendens de aquayidit talos dpertos^O'fpi- deiwt Spi-
ftatim ab aqua afcendifle, vt inter Ch-iftum Domi- ritum , tdnqudm columbdm , defeendentem fttper ipfum. r'wm S.ia
mim,&alios hominesquid intereflet,fignificareb- Quod autem dicitur Ioanne t,non eft contrarium, ^c^.c"
litum quippe fuifle Ioannem esteros inlordane eol quia,vt paul ante diximus,non folm Chriftus, &s^ap , l0
io tenus immerlbsmanucapiti impofita detinere, Ioannesiid omnes eti qui aderanr, apertos ccelos, tloa. 1 }j'
doee peccata fu confitertur: Chriftum ver.quia &Spiritum defeendentem viderunt; Chriftus, quia
peccatum.quod cfiteretur, non habebat ftatim af- propter ips Ioannes, quia hoc illi Deo dat erat
cendifle,ab credjtiun,ac ditummiror. fignumjalij vt eo figno,Ioni crederent. Sed nimir
D i'ij
 8 COMMENT. IN MATTH. 84
non omnes Euangelibe omnia dicere voluerunt. A' Cur Spiritus fanclus fiiper Chriftum rcccns ba- Cormchn
Matthus & Mircus,quia de Chrifto aeebt, dixe- ptizatum deicendcrit,difficilis no eft conietura , & ilu baP"~.
runt eumSpiritum dclcendentem vidifle: Iones de veteres Theologijrenxus p, Iuftinusq, Ambrofius, ^
Ioanneagens.knnnem vidiTe dixit Turbam, quae r,& Hieronymus 'criptum reliquert. Dixcratlfi- defcendit.
aderat,vidi(Tenemodixir,quiade ilia agebat nemo, ias t,Egredieturrirgd de radke Itjfe , &flosder.tdice eius? b.j.c.i
2lib.decar- Sicut Columbdm ] Tertullianus* veram putat fuifle afcender, &requiefcet fuperam >piritus Dwini, Spiritus ^^-
ncChtifti cojumbamddmque D.Auguftinum infifle pie- fdpientia&metleus.DixcratVyDedifupereumbpirtium^ 's
A verafue riqUeexiftimant:quod ideo non credo,qui eo meumjudiemm gentibus proferet.'ixerat*,Spiritus Domi- rit3fa^j,"
inba!ifmo 'oco quicquam aliud Auguftinus probat, qu ver mfuperme,eo quod vnxer me^d annuntidndum manfuetis, iQx.i.'
Chnfti. fuifTe corpus,quod longe aliud eft,qum veram eTe mit me,ytmederercontruis corde , yt prxdicarem c.tptiws ad Algafi.
la lib. de columban^&multisaliis locis non ver colbam, indulgentiam,Cr claufis aperrionem. Debuerunt impleri 1 CaP *.
agoneChri fed columba? fpeciemfuifle docet, quemadmodum Prophetia?.Debuit Spiritus inctusfuper Chriftum *'Ca
liano ext. omnes alii auctores,quos legere memini, docuert, venire,& vt ait Ioinnes y,fupertpfum mdnere , hoc eft " cap.'s* u
Hb" dlV'- AmbrofiusS Auguftinus,autquifquiseftauftor Ii- g requiefcere,& quidtunccm,vt annunciaretm- .. '
titufano bri de mirabilibus icra? Scriptura? d. Qund eft fuetis,&medereturcontritis corde, pridicartque
d uU.j.c. 5! probibilius.qud omnes Euangeliftas, quafi dein- captiuisindulgentiam,& claufis apertionem,baptif-
duftria partcula fimilitudinis vlbs efle videamus,& mo,quafi magifterio quodam initiabatur,vt omnes
qud ad id,quod agebitur, necellrium non fuerit eum Te Chriftum intelligerent.de quo fuifict Ii-
veram eiTecolumbam. Vtrumautem verum fuerir, ias tamlongo ante tempore va ticinatus. I ta que i pie
corpus columbas fpeciemprxfefers, anne corpus Chriftus cum fecundm ilium Iiia? locum inSyria-
quidrcipffuerit,fed quafi corpus eiTetjita ab ad- .goglegi(ex,ddidit,f/odtetmpleraefi bac Scriprura in
ftantibus vis, diueri eft quftio.In quaAuguftini aimbusyeris^: zl.uc4.1r;
probo ntenti,ver fuifle corpus, quia, fi verum Aliam rationem Hieronymus,Chryfoftomus,Eu- Sp1'"'* S.
nonfuifl"et,autnon.lboTinibus vifum effet, aut tot thymius,& Theophylaftusaferunt.vtindcintelli- ?b's<btur
fuifllntfhmiracubjquothominesfuerunt cm geremuseti nobis Spiritumfanc~tum,quamuis mi- ^0 ^ "
' . mraculum non in columba? corpore, fed in oculis nime videatur, baptizatis dari.Sed ha?c ratio minus
Tcrtu'l,anihominumfieret,quod non eft temer concedend. conuenit,quianosnon per Ioannis,fed per Chrifti
xL'uVanib iHud tarnen cauendum, quod D. Auguftinus ad- baptifmumSpiritumin6tumrecipimus.Certalte-
c columba nionuit,neexiftimemus fie Spiritum fanctum cum ramelior,quiailludprxceflIt,hocfecuturneft.
hypoltaiice corpore columba?,ficutFilium Dei cum natura hu- 17. Ifk filins meus dile&us ] Marcusa, & Lu- tcap.i.ii.
vtuto. man hypoftaticvnitumfuiifejquodvidetur Ter- cas k, dicunt, Tuesfilius meus. Qua? ideo contrara caP -
tullianus cxiftimaTc, fed ficut Angelos,vt ab homi- non funt,quia creded eft alios Euangeliftas ver-
nibus viderentur, humana corpora fumpfife ba,alios fenfum retulifle. Vtri autem verba, incer-
Cur Spr!-legimui.Nfinccaufanonnullisqua?fit eft, cur tum;verofimile tarnen eft Marcum& Lucam verba
tus fanftus hoc loco Spiritus ianftus in fpecic colbx decen- recitaTe,& quia plures funt, & quia confentancihn
\ub'\ dat;dieautc Pentccoftes fub fpecic ignis,atque lin- fuit,vtinquSpiritusfancbsdefcendcbat,ad eum cLuc ,
paruit**^ giurume,facilisratio.Nuncin Chriftum defcendit; vox dirigeretur:Sicut in Trsfiguratione, quia vox chrifte
.1.3. n vtacdat,quia ipfe D eus erat t.Dw autem tgm's dirigebatur ad Apoftolos,n dixit,Tu esfifiusme*: verus&na-
f DeB.4.14. contmtnse; non vt loqui doceat, quia? dijfufa erat fed, IncefUiusmeusdileEfusc. Zif farcit ju ytm- toralis Dei
gPal.44.5. ffrrfrt4f/.tVe*, fcdvtteftimoniumde illoperhi- rit. Hicefilnuillemeus^kinquamfarijfimm-Ohtn-^41, .
beat.Qii autem teftimoni perhibet, debet perf- ditenimgeminoarticulofenondequouis, fed de laI*t,?~
n3?,dcqualoquitur,natura,propnetatelque decJa- p naturali,aevnico,dea?terno,delibia?quah nlio lo- Arianos
rave.Di&um erat dc Chnfto,4rundmem tjuajfittam ron qui.Namca?tcriadoptionetantfilijfunt, -\ quod Deus
hlui.i.t omfringetj& limtm fumigarrs non extinguir. Sc qudem dileftum, aut quod ampliuseft,t-4n/?/;w. Athana- Deo fit
3. eolocodiftumerat,vbidedefceniineumSpii itus fiusdvnigenitminterpretatur.Hocenimepitheto vetbuni-
iancli agebaturh. DcdiSpiritummeumfupereum, iudi- nonapudHomeriblm,fedetiaminfacris littens f^/p"'*^*"
dum gentibus profrer. Nom d.tmabit, accipier perfo- vnigenitos filiosiblitosappellari Tolltfiiinm Utum
1 UiT tl,x9, , necaudietur voxeius foris , cahmumquadtumnon -niginitumrfuemdiltgis lfaac, & vadi in rerr.tm vifio-
amteret , Crlmtmfumig.tns noncxtinguer.Dicit ipfe de u,(icut contrario IoannesfT>wefwpofuitpro
fe Chriftus. Di cite me quid mttis su cjr burntlis corde i. eariflmo,Sf Deus dilexir mw\dumyyrpliutnuum vmge-
Columba mitifllmum eft animal, & vt ait Cypria- mtumddrer.
nus, fine feile nmarum,finemorfibusfa?uum.Credo In quo mihi bene compLtcui. ] 1 avJKH<m ad ver-
etiam fpec:e columba? naturam,&,vt ita dicam , ha- bum, In quopldCid. Sed nofter interpres explda? fen- '"EP'n 4 -
Cor it bitum bpirirusfir.ftideclaratum, omnium largitor tentia?caufa dandi caim addidit. Verbum eft val-
, ' ' gratiarum Spiritus c,diuidensfingulisprout vultK.Co- deincrislitterisvfitatum ; ficutfc nomen vJbi* j,iaccoin "
lumbagratiam,manfueti:dincque fignificat, amo- * ind deriuatum.Nofter interpres ct/cftw/i'lblet ver fcripruia.
remquoqucPatris in Chrift declaran fiilpicor, vt tere,fibi complacer g cv/swwautbeneplacitumh, g Vt Mair. '
colbx fpecieSjVOxque audita ccnfjntiant, Hic e aliquando bondmyolunratemK De quibus duobus 11 r8-& '7-
filius mats dilecus. Eftcniin columba amantifimum verbis multa ab interpretibusdifputantur, qua? etfi J*
r r r i ~ .~ ~ . it.
animal, carmen lemper amatorium immurmuranr. veralunt, tarnen non videntur eorum vtm prorlus Luc 5 XA *j
Itaque fpon illa, Dei amantifima columba fiep, exprimere,numque complere. Grxcum verbum ir .
Cant.t.io qua( dieta appellator. Colihnba mea,formofd mea 1 Septuagintainterpretibusintrodutumeft, quiv- ad Col u>.
mCant.f.i Sror columbd midmVndefl columba ". Apo- bicumquefcrHebraic eratrtT ratfa, verternt lPet" '7;
can, 6. 8. ftolis vero datus eft Spiritus inftus, quia indigebat uAuir .Nee memini eos vfpiam aliter vertere,nifi ,Vta '
Vteoscharitateinflammaret', & variislinguisloqui apud Ifiiam1. Quareex verbo Hebraico Pivn ratfa, V tec.*
doceretjideofpecie ignis, atq;linguarum datus eft. Gra?ci verbiw/ojuTr visintelligenda eft. ratfd,i+.
Etvenientemftferipfum. ] Chriftum |V V7c,fuper autem Hebraic cm multa fignificat, tumetia- VtPf 59.
ipftnn, pro W itwTov fttperfe. Solent enim aliquando quand o pIacari,rcconcjliari,in gratiam redire, vtm, 4-434-&
rxci,fa?pc vero Septuaginta , &Latinus interpres Numquid inxremumproiicierDeus , CT nonapponet: Tr *9 4-
pronomina demonftratiua pro reciprocris poner, complaciror fit adbuc , Hebraic, TW mVnb Uriftfh mP.7"i
. Reg 17. quia eadem apud Hebra?os vox Viphbalki, vtrum- hhod,rt iterumreconctlierur.Grir Jbx.<nuiTi,&cn,Be- 1,84,|
j.&ij6. quefignificat,Videfimilia . nedixti Domine tenam tuam , auertii captiuitatem
 8j IN CAP. IUI. DE
Jacob. Hcbraic nsiN m * ' ra'tbaA dona i
nfecboy placatus f(aut rcConciliatus)tm* tux.id eft po-
pulotuo,vtHcbr.ii intcrprctantur,&qu;efequun-
tur , verba confirmant, captimtatem lacob. G.
vJbKnamf xeit liut ylw~ s>. ergo hoc loco # ?" /Jk-
Qnam vim myinqnopUctd , vtndftri interprets verfionem reti-
babee com- neam,non iignificat, quem vniceamaui,ncquequo
foco"'" valddeJeor, eque, inquocnquiefco.vtnoui
qudam vertunt interpretes >fcd, inquo,id cft,per
quem placatus,ac recciliatus fum mundo, hoc eft,
placari, & recciliari decrcui ; In quem cm intue-
or, omnem iram & ofFenfionem pono. Voluit enim
Paterpervocemillamclits miTam declararen
tantumfilium eflefum; fed quorfum etiam mitte-
rctjVtlibentisabhominibusreciperetur. Alludit
a I a. 4.. i. autaj prophetiam ',Ecceferuusnteus,fufcpi;
Cur vox dedus meus , compLcuit fibi in eo anima mea. W3
mifla in ba- ratfetha napbfcbCuT autem haec vox ccclitus miflafit,
ftifeno non eft difficile rationem reddere,
Chrifti. Columba: fpecic res erat muta, qui multa figni-
IN CAPVT
TENTAT. , CHRISTI. 86
A ficarepotcrat,additavoxcft,qua?ymbolumdecla-
rarer. Sicut .iccedu > inquit Augufrinus ad ele- b . .
metitum)&tfatranievtum, quia quod dementis ob- >niUJU-
feur, id aperte verbis fignibcatur. Films Dei ("intuit
Hilarius c)auditucnfpccluefue iflmur, pUbique irfitU
CT propberis inobedientt teflunonumi Je Domino fuo mittitur, c <-an *'
<y coutemp!atioms,&' vecis- Fuie dignus efl,qtn & audiuit,
drvidit.
Simile quiddam in Transfiguratione fadum eft d, orfmii;'
fed alia ratione , vt Apoftolor principes, qui vt ait vox in
D. Paulus c,quafi Ecdefi* column* futun erant , ftabili- Transfigu-
tentur.Omnes veteres Auftorcs,iiquemaXimf,qui ""one au-
aduerfus Aria nos difputarunt,aliamcauamreddi- ^''t
derunr,vt Trinitatis myltcrium dcclararetur,Patris " '7*
loqucnus,Filij tetimoniumrecipientis,Spiritus s- Luc? 3t.
cti columba? fpscic defeendentis. Qualis, autquo cGal.t.j.
modo facia vox.obfcurum non eft;potuitDus,qui
omnes huminas voces acre in humano ore formare
iolct, humanam vocem codera ai/re fine ore forma-
rc,vt fa:pe alias f.
f Mar. p.7.
loan 11.20
Eiod. 3. 4
QVARTVM. ..aa* S-

VN Jcfus du Bus eft in deferturn Spiritu, vt tentaretur diabolo

t.aEtcum ieiunaffetquadraginta diebus , Cr quadraginta noclibus .
I pofle efur'iit 3 . Et accedens tentator dixit ei: Sifilius Dei es,dic vt la- 4'
pides iftipanes fiant. 4. Qui reffwndens dixit: Scriptum eft : Non in DUt. i.j
4 Ifolopaneviuit homo, fed in omni Verbo quod procedit de ore Dei. 5.
uneaffumpfit cum diabolus infan flam ciuitattm, ey flatuiteumfu-
perpinnacutum umpli , dixit ei: Sifilius Dei es, mitte te deorfum.Scriptum eft enmr. pi.,..
Quia AngelisJuis mandauit de te 3Cr in manibui tollent te , neforte offendas ad aptdcm 'Deat f
ptdemtuum.-j .Aitillile[us:\\urfumfcriptumeft: Non tentabis DominumDeum 16

tuum. 8. herum affumpfit cum diabolus in montem excelfum valdc , Croftendit ei omnia
regnamundi, & gloriamcorum,9.& dixit ci. omnia tibi dabo fi cadens adorauc-
tis me. . Tunc dit ci J'efus : Vade Satana: 1 Scriptum eft enim. c Dominum Deuni eDeat.ijj

tuum adorabiss ty 'ifoliferuies. . Tuncrclijuit cum diabolus : & ecceangeli acceffe-

runty minirabantei. 1 . Cm autem audiffet Iefus, cju od Joannes traditus effet, ifie- f ^ ,

ceit in GaliUam : 1 . Cr relifla ciuitate Nazareth, venit, Cr babitauit in Qtpharnaum J*-

maritima infinibus ILabuhn , Cr Nepbthalim : 1 4. vt adimpleretur , c^uod diflum eft per ioan.4. 4 ; .
Jfiaiam'Prophetam .ij.g Terra Zabuln t Cr terra N epthalim , via maris trans Jorda- gict.9.i.
Cjaliltagentium, \. populus qui fedebat in tenebris , vidit lucem magnam ' Cf hMar-I Ir;
fiedentibus in regione vmbra mortis , lux orta eil eis. 1 7 . h Exinde eeepitjefus pradicare,
Crdicere, Pnitentiam agite : appropmquauit enim regnum ccelorum. 8 . mbulans au
tem lefus iuxta mare CjaliU<, vidit duos fratres, Simonem3qui vocatur Petrus,Cr An- .
draamfratrem eius,mittentesrete in mare (erant enim pifeatores.) 19. Cr ait Ulis : Venite mc.j.i. '
poft me : Crfiaciam Vosfieripifeatores hominum. 10. At Uli continuo reliflts retibusfiecuti
fiunteum. . Etprocedensinde, vidit alios duosfratres , lacobum Zebedai , Crloannem
firatremeius in naui cum Zebedao patre eorum, reficientes retia fu: &Vocauit eos.
z . Jlli autem atim reliflis retibus Cr patre, fecutifunt eum. i$.Et cireuibat Jefus to-
tarn Gallicam, docens innagogis eorum 3 CT predicant Euangelium regni-.Crfanans
omnem languorem , infirmitatem inpopulo. 2.4. Et abiit opinio eins in totam Sy-
riam,Cr obtuleruntei omnes male habentes, Variis languoribus , & tormentis comprehen-
fios, Cr quidAmonia babebant,cr lunticos,Crparalyticos, Cr curauit eos: i<. * (yfecu- . 3 ..
, ta-funt eum turba multa de GaliUa,ry Decapoti, de lerofiolymis,Cr de Iud<*a, O* Luc s ,7'

trans lordanem.
D ii
 *7 COMMENT. IN MATTH. 88
A ftum eft, qui ilium, vt ipracipitcm daret, fque
adoraret eum incitauit,quod vtrumque grauiii- c"rilu.5
IN CAPVT QVARTIVM. ta * ri qua racione
mum peccatum erat. enim ratione an films Dei j}t tenttU5#
a Cap.t. tai V N c. ] ftatim, vt cxpreifit Marcus.* eTetjVt dicebatur,experirivoluit.Sciebat enim,!! ad
Ducius e.] v^nfubducius, autabre- peccandum trahi poltet , Filium Dei elle non pole.
jtfwj. Marcus, -jrvtv/xA irCcb&n ,jL dtabolo. ]Nomen proprium,autpotiis cognomen
expelliteumfptritus. Credibc eil non eft Luciferi principis daemoniorum, ex calumniadi,
per. acra raptum, vt Habacucb,& infidiandique excelltia defumptum f. Voluit enim f Vt Match.
b .*. Philippum quia idEuangelibe non tacuiflent,fed Chriftus hom in un princeps diabolprincipemde >41-
ft.- . pedibtis duftum, non coa&um, fed libentem. Dicit monior"um ad fingulare certamen prouocarc,& vt ^c*'1i''
. 8 j9. tarnen Matthtus fubdut~tum,Marcus expulfumi non vt fuis parceretur mitibus,& vt hoftium primo cfli- cur c*j_ "
Chrtus
uis pedi- vim illat. Chrifto, fed vt efficientiam, & impulfum lu,vio duce.totus in fugam exercitus verteretur. fbs in de-
b' siuitin Spiritus atifti ignificaret j ilcut cm D. Paulus di AtquehacvnacaubEuangeliftisredditaeft,cr fcrcum ire
d' fertum. cit, Q^ifpiiitu Dei aguntur ,iifuritfiln Dei d, vt Hilarius, Chriftus in dert abierit.Qijia aduerfarius aggre- volu t.
d Rom 8. Hieronymus, & Auor imperfedi obiruarunt, g dinonaudebat,obuiamilli proceJit, &quodmo- 1* " ;
Neclgnificatur, ante non fuiTe alum abSpiritu: do irritat,quem feit non pugnatur, nifi lacclitum; Luc c*p t
e Eccl.ro. fed turn maxime vim Spiritus apparuiTe. Hilariuse A mbrofiusT, Au imperfefi*. x Hom.t. "
La'.is vita?
fcjlicarix. Iftdefertum.] In locum tenta tioni , & fingulari apt Alias quoque fuiTe caufas, cur in dert Chriftus cur chri-
ceniminnfa enimfiU quia mm ceadera , non habetfub- ; feceflerit,lictab Euangcliftisexprimtur,incrc- J.tus 'n <*e~
/rtf/cc.Necideodamnandi,quiinfolitudinevi- dibilenon eft.Mofcsantiquuslcgiflator,antequam
tarn agunt. Quod genus vit^,& IoanncsBaptifta Deo legem accipiat, quadraginta dies blus in mote y Exo't4,
primus, ckmultipoftvirinftiffimiexemplovirtu- veritur-irloannesantequiad pndicand,&bapti- 1$,
tis fingulari, & Chrybftomus , Bafilius, Grcgorius zandum prodeat,in ead blitudine vita agit. Quod
Nazianzenus, Hieronymus, Theodoretus homines' enim ex folitudine proficifcitur,non exhominibus,
experti.qumdiuinum eiTet, integrisvoluminibus fed ex Deo profect putatur,maiorq; excipiturre-
teftatifunt.Illis potis,qum hominibus,aut hsereti- uerentia. Voluit ergo Chriftus etiam ex folitudme
cisautambitiofis,&delicatiscredtndumeft. Cum Euangeli afFerre: voluit e fe eTe ojtendere, cuius . j
illi ipfi,quifubleuaredebcnt,deiiciunt,pra'ftatfol Mos figura fuiflet;cuiuspraecurbrIoanncs,quem
cfte,& folum contra blumdemonem , quam con- iifdc veftigiis per folitudin fequeretur. Voluitnos
tra dxmones, hominfque pugnare. Solus non eft, ^ evemplo docere,vtcm de viterationibus,veldere
Solus non qui Deum fequitur ducem, cuius auxilium tanto aliagraui deliberamus,turbam relinquamus homi-
eflqui De magisinfolitudine,qumin ciuitate,quant minus num ,&nosin folitudinem colligamus, noftracum
fquitur.
ab hominibus impeditur; apparet. Deoconfilia communicaturi.quae frequentia homi-
Defcrtum autem hoc loco Iudaa? intelgendum num impediuntur,folitudine iuuantur. Nam & Co-
f . r. eft, vt diximus^illudidem^bi IoannesBaptirfa vi- micus ille dixit1: Meditutos vemt aliunde ex folo loco. jer j
g Cap.i.ij tam egerat,& quia prope Iordanem erat, vt illic ex- Cur aute tentari Chriftus voluerir,multar ab inter- Andela.
A quo fpiri- piicauimus,& quia abiblut defertum.ippel!atur. pretibuscaufa:arFenitur. Prima illa eft, qud opor- curehri-
tu Clmftus tueritnoumiliteminipfoclarefcere tyrocino;& ftuswntar
in defcrtum Duclusergo eft lordanein intimam folitudinem, grauiorem pugna leuioribus durari velitationibus vo'uit'
duftus fit. vbi inter beftiasagebac vt ait Marcus P.
h Verf-f.& Spintu. ] Paulo poft h, & a pud Lucam ' dicitur Secunda. t tentatus ipfe per omm,vtait D. Paulus,:?'
vcrf.8. duftus diabolo , qui & ipfc aliquando piritus ap- tatisKo/sinmaiorecowmiferMarieopemfer/et.Ineoetttm}in ^jji***1*
i Ca.4.vcrf. pellatur,vtinfr, fed hoc loco Spiritus fandusin- D quepaus e ipfe, <jr teniatHs,po:ens efl & iis,ijui tentantur, c ECcl Vr*
j Sc 9.
cap 8- iS. telligdus eft, quia in proximo de eo Euagclifta lo- duxUiari,vt Pontfice haberemus^wfeint compati in- d loan. ig.
6 . 8c cut'fuerat',& quiacarticalo,&quiaabfolutc Spi- /&Wr/;oj?rHb.Tcrtia,vtexplodoceretnos,ciini jj.
.45- ritus,dicitur, quod nqu fit, nifi c Spiritus sctus accedimus ad feruitutem De'^praparare animas noras e Lac- 4- 'tt
1 cap.3. fignificatur,vtDidymus,& Hieronymus obruart ddtentaiionemc, quam Hilarius & Chryfoft. indica- f|"'pjL-
Tcare va- rt.Qoarta, vtdeuifto ftatim hofte nos redderet f- 6o
Ft tentaretw.]Tentire aliquando eft ad peccandum
tiis modi's incitare m.Hoc modo diabolus tentare dicitur.Inde curiares. Confidite (inquiri yicnnmdumi. N^,mille chriilus
accipitur.
ni Vc Aa.. nomen hab rotfchatan.S.tan,apu Hebreos, id eft, certah,non mihi te yici'et,\i ait Ambrofius c.Quinta, tentatus
j. i. ad cor. aduerfarius.A*o}.@- apud Grecos, id eft , calumniator, vt nos quoque illovincentc, vinceremus: Augufti- nobls vlcic-
7 - . indiator,c\x\in circuit qufrens quem deuoret, Homines nus f, jlmotce te in illo tentation , dr te in illo antofee vin- In m*
i.Thcfl.t.f.
Iacobi 5.10. cuam,tamquam Diaboli miniftri,fic alij alios tenta centem. tetra erat Clmus: propterea petra illa , m qua Mi- our chri-
Apoc.j. 10. re olent.Deus neququam, hitentator enim malorum catifwtms,priorpercit'a e vent is , famine , pima : quando flus 4odies
i.Pec.j. 8. f/?.Qamquam Caluiniani hsretici hoc etiam mo- Clmus (i diabolo tentabatur- Eccein qu.ifimiitate teyoluit ieiunauit.
o.Iacob. i. doDcum,& quidem in primis tentare dicunt, Dia fldbilirr.Et alio in loco '.Idee tentatus efl Cbri(lus,ne vin- h Ex0)-l4
I?- catur tcntatore Cbritanus. ] ?" l+ t8
boli fcilicet officium Deo tribuentcs
Deus'quo-
n.odo ccn- Tentare etiam eft cognofcendi cauf inquirereSc E i.Etcm iriunajjet quadraginta diebus , & quadraginta J
rit & non explorare; quomot^o & Diabolus, & homines, & noclibus.] id eft, quadraginta ntegros dits. Sic enim Kinhom.
te uar. Deus tentt. Aliter timen Deus, aliter homines & Hebrxiloquifolent. Aut ideo diebus Euangelifta " quadra-
p Gen. ti i. damones:hi vtcognocant,quod ignorant; ille vt nocsadiccit, vt vindicaret eum non Iudaorum mar"
E tod. 16 4. quod fcit, Icire etiam vdeatur,quemadmodfi ex more ieiunafie, qui per diem nihil cibi, potufuefu- is,.r.54.de
Deuc.8 Sc
I) J. , plorando experiendoque didiciflet, aut non vt ipie, mentes, noctu vefcebantur, fed ita, vt totos quadra- quadragefi-
Sapieit.j.}. fed vt ii quos tentat,feic cognofcant, vt D. Augufti- gintadies,toiidmq;noctes nihil guftauerit. Qupd ma.&lb^.
Heb. 4-5- nus interpretatur.Ita fa?pe hoc verbum in Scriptura Mofcm ante h & Eliam feciTe ' fecifle legimus. in tuc c- l"
&ir.l7.'j7. occurritr. Tentare etiam eft ad iram prouocarc,vt ^ObferuaruntveteresautoresmyfticumhunceTe , caP*
. i.t.
q Verf. 7. cm dicimur tetare Dcum , quia eius potentiam ex- numerum,vt Bafilius i, Ambrofius 1,Hieronymus, n j_i deGe.
Ex)d.i7-7 periri volumus.vt infr . Chriftus non poterat , nifi TO Auguftinusn,Qiiodnonabillis excogitatum,fed adlicci?
Num.14. fecundo & tertio modo tentari, amen credibile eft Deodeclaratumfuiflemuhisfacrarumlitterarum &1 . t.de
Ii. PW 77. in defert abiile, vt Ce diabolo omnibus iriodis ten- exemplis perpicuum eft.Nam non foltimChriftus, ^efe'C
18.4t Sc 14 tndum pr.rberct;& ad peccandum etiam bllicita- Mofes,& Elias, quafinumeratisad calcul quadra- QUu"j^aJ*I
lof. U retur,vt ]}o(Tetd\cerc,yenit princeps buius mundi , Crin ginta diebus ieiunart, quod iplum erat itis,vt ali- narji um-..
r loan. 1.4.
me non habet quicqtum'. Id ex facto diaboli manife- quod ineiTehuic numero myfteriintelligeremus? rimyfter.
 89 IN CAP.jIV. DE TENTAT. CHRST.
9
id multa etiam alia hoc numero videmus facb.qus A doctores autChriftum,aut poftolosChrifti imita-
cafu fcb eTe non poiTunt Quadraginta dies no tosexemplum quadragefima; ieiunium cftituiTe
ctes pluit,cm aquarum inundationemdum Deus docucruntjAmbroC m& Deo - , Hieronymus qui m Serra d
bGcn 7"n' PUrSlre vIuit '.Quadraginta dies mortui aromati- quam vosfuperftitioriemvocatis,Chrifti hereditat qj'adngef-
c Nurn*i' Duscditia(Teruantur,antequcpulturxmand(;tur vocat. Horum qui criptalegit, & cum veftris con- "- -
. . Quadraginta dies exploratores illi Mofemil, ferr, fi non videteorumfpiritumeiTe Chriftianum, aSV&
Chanaan promiTam Deo terra perluftrant c. Qua veftrtimdiabolicumfhareticumjcarcuseft. ... ,
draginta diesGoliathdiabolum adueririum noftr Poeiefuriit.] Indicatantfpatio quadraginta die- Difcrimen
di *eg 17. %n'ficansftat exprobrans contra populum Dei J. rinon efuriiTe De Mofe & Elia vtr , veante , vel ^ Pitr&"
,6 Quadraginta annosfilij Ifra'clin deferto moratur. e por,vel nquamefuriennt,non dictur,ideoq; ere- * caltupfc.
eExod. 16. Quadraginta dies Ezechiel iubetur in dextrlatus der:d eft non efuriiirc,cm hoc de Chrifto, tanqu "
( cubare,vtportet niquitatesdomus luda f. Quadra- g fingulare,dicatur:Eadenim virtus Dei.qui cer-
verf" 4 g'ntaannos -^gyptus deferta cogitur quodmodo uabat.riabat.Cur ergo Chriftus efuriir? vttimido
gEzcchij agere pnitdam 8. Quadraginta dies Chriftus poft hofti,&quafi De aggrecinonaudcnti,oftende'sf qui cf,r-j
il tt. refurrecT:ionern,antequam in ecelum acdat,in ter- hominemere,ad aggrediendanimaddat,& quia flu efu ra:
ris veritur. Non poteft fortuito fieri, quod t! fiepe adarmatum acceder timtbat, arma quodammodo peil 40,
fit. Qiadragenarius ergo numerus totum (vtait diuinitatis ponit,& quafi mid s & inermis homo etieiuaii
Auguftinus) priintis vitxfignificat curfum pceni- ctra lucbtor morem efuriens in arenam defedit," -
tentia;', peccatorumque expiationi deftinatum. Ie &adueririum non virtutis,vt herifolct, iilatio-
iunium autem pars eft pcenitcntia?. nc;fedinfirmitatis oftentationc prouocat,Iren cus , o ib 3 c.^il
JDc icinnio Vald Caluniani vellt aut quadraginta dies non Chryfoft. Aucftor imperfercii 4 Hieronym. Am- pHom.ij.
, aut id Euangeliftas noncom- brofiusr, cuius acuta eft & feita fentemia, Fames touatih,
memora^e aiit EcclefiamChriti explum invtili- Domimpidfrans e,vt in qm diabolus metuens torn cauebat, "Jn ^J,
tatem Chriftianorum,vfumque pnitentiae non c5- fondsffeck laBattts , tentant yt hominem. ( ;.ib. 4 . in *
uertifle.van.im eflfe fiiperftitionem,quia imel Chri }. Et dCcedens.]Qaomodo,iut qua forma acceTerit luc cap. i
ftus hoc numero dier ieinnauit,fingulisannis toti Eugeliftandict.Potuit aut inuifibilter accede- lJiabolus
dem dies ieiunare, magnim arrogantiam Chriftum re,ficut nos quotidie tetare folet ; aut fumpta aliqua yjjjjjg
imitari velle, intollerabilcm illi fieri iniuriam,qud vifibili forma. Omnes Pudores forma corporea,ea- tentauh
inordinemnobifeumredigatur, refeindi Euange- que humana lccelfifle putt, qud eft vald proba-
lium,cuius Chriftum ieiunium figillum fuit, bilc,& quia Chrifto multa eft collecutus,& quia
h 1. . Homines tarn foliciti de honore Chrifti qum h /- l adorari voluit,&quia fi alia acccflliTet forma, eu -
das de paupciibusalendis , cumfur effet, & lculos haberet. gelift n tacuifit.N cEu fpecio ferptis tetauit,
Si quadraginta dies ieiunare fuperftitionem piitant; t quia minis vfitita forma erat Scriptura n tacuit.
ieiunentquinquiginta. Siquodimel Chriftus fe Tentator.] mt&.tjllc qui tentare folet,nomc offi-
cit, n eft nobisfingulis annis repetend, ne cl cij omnium dcmonum:id per attributione propriu .
brent oc~tauo quoque die Dominica relurreftion; diaboli demonior prineipis. Nam qu modo di- tGen-
Chriftus enim non nifi femel refurrexit. Si arroga bolumappelIauerat,nunc tentatorem appellat,quafi
ra eft Chriftum imitari,arrogs Paulus,qui fc Chri dicat,accefitluftator,acceffitpugnator,vtPaulusv, u
fti imitator vocat,& ea quid in re,qua; illi fait ma- Kefoae tcntauerit rosis, qm tenttjo mi&oiv tentator.
ii Colof.i ximpropria,'vt pro Ecclcfia fixa moreretur ',<//- Notatio eft Hebraici nominis iwfcatan, S Grasci
4. p/eo^nquitjirf qux dfunt pafsionum Chrii incarne meapro St&obof diabolus.vt infr *,vbi flle ipfe dxm(
pfedarmonior xVerf.i8Cs
s . y. 49 arpar pus/pude ctk$*,arrogates nos ChriftuseTe ^ princeps proprio nomine ^apellatur. Nefci cap> , ,
iubetK,noseJfeperfetlos,ficHtpdternoflercaleispcrfecliis fucrit in caula, curnofterinterpres in vetere tefta- Luc. v. }t.
lloa.17.1x- t} 1 p yu[t ejfe vmm,ficut ipfe &patervmtm funt. mento femperj^f^, in nouo duabus adieclis litte- Aft. 5. j.
, . Atinhisrebusnonad 3Equalitatem,id ad faculta- ris femper Satanam vocauerit. nifi forte, duia vetus 1 Cor- 17 ^-
Ghritcum
ne mdu- tem nftram ~ . . . -l in
imitamur.Nec ieiuniomam
... qua-
ille n
teftament1 . in quo ms; *P0Cl
ex Hebraico fermone vertit, inn^. 1 *"9t

loinoltro draginta dies nec edit, nec bibit, nec efuriuit,aut fi- febatan ,nouum ex Gracoin quoplacuitinterpreti cuiin7erc-
imitari nos tiuitnos&edimus,&bibimus,&tamefurimus,ac poftSeptuagintacttTKi'ti'Satanan ptis,qumoeTi' ritcltam-
nonpigcac. fitim'.Imitamur,quia fequimur,quuis nafequa- Satan appellare. Diabolus etiam eiufdem prineipis "Satan >
mur.Sequimur autem qua proximpoiTumus, ho nomen eft proprium.vt patet ex his loris . nouo Sata-
- j- r er in nasdieatur.
mines De.Nam fatis eft,vt edem teneamus viam. StMsDnes.} Audierat fottalle cceleltem vocem, yP("ie8 6
Non facimus illiiniuriam,quian comitem.cbdu- HiceliusmeusdileBits' fupr,aut exlonis prsdica- iph. . it.
cem facimus.Qnid,qud nnullosChriftianoslegi- tione, vel fama cognouerat. Credibile aute eft, non - Pet j .1.
mus totos quadraginta dies fine vilo cibo& potu ie- permoddubitantis,autnegtis,irridtis,hocdia- AP0C ,t
iunafle;inq'uibusDeusfingu!arimiraculo,8cipfdr boldixifle,ficutillieiusminiftridixerunt, Silius ^r j 17
in imitando Chrifto pi probauit ftadium;& iftor E Dtie, defeendat nuncde cruce :fed per mod um potis a cap!i7. '
hircfim,inaniamq;refutauit?Legantgrauifimum credentis,&affirmantis,&: bene Chrifto confulerc 41.
In hiftor auftorem Theodorit,expla reperient. Et fi Chri- volentis, quafi dicat , quandoquidem Filius Dei es,
Thcodl fti ieiunium Euangelij figill appellent , quafi non ne famem patiare,fed quia potes,& alide non fup-
dum fcripta,neque praedicato Euangelio , figillum petit eibus, dic,vt lapides ifti panes fiant,Hoc enim
Chriftusadhibuerit. Nergofigillum,ed exordi illiusferpentis calliditati magis conueniebatita ten-
eft Euangclij;quo Chriftus parat,vt pra:diet,nbs tare,vt non tcntare,fed bene confulerc videretur.
vtrecipiamus, hoc, inquam .Euangelium Chrifti, D/cJEtfi non ignoro, quod hrctici interpretes
quod ieiunio inchoatur, ieiunio finitur; nonillud adnotaueruntjdiccre, apud Hebrxos idem iTe
Calnin in Caluini, quod tantopere ieiunia reformidat. atqueiubere : tarnen ineoeorumieuitatem accu lb,
Harm. At Chriftus non prxcepit: qu fcius?vbi feript eft indiciumquedefidero,qud pro,<//r,vcrterint,p, Hsretico-
Chriilus diei Dominica; obferuationem prJcepil*e.?Efto,n6 non intelligentes, etiamfiidem*.tiumqueverbum rumleaica*
nonprsce- pra?cepit,ccrt fecit. Et fecit myfterio, qud qua- gnificet,tamen maiorem habere vim dicere, qum & infchia.
gefimaxe*" d"rag'nta>n plures,n pauciores dies ieiunaueritj vt iubcre,idequc & H ebreos & Eugeliftas ira loqui.
led ftcit.' noc numero, quadmod Hieron. feribit, quadrage- Plus enim eCt,Dixitat lux,&facta efllux b,qum fi di- c Jf*4r,{"
m& nobis ieiunium confecraretJS ec ille blus,ed omnes xiiTet wj^fipluseft, yerbo Dominic<lifirmatifuntc, qua. ' ' '
etiam illi antiquiflim i,doc"tiifimi,saclilfimi Lcclcix fi dixiflet iftfu. S ignificat enim , tantm osf Deum

s
 COMMENT. IN MATTH, 5>i
aperuifle,omniaque facb fuiiTe,fimiIiter hoc plus A narrare voluific.Qupd meam quoquecfirmat opi-
eft.D/c qum lube, loquitur cnim de filio Dei tarn- nionem, Matthumordinem,quoacciderant,(cu-
quam de eoVerbo,quo mundum fabricatum fuif- turn efTe.Et fi alteruter corrigendus eTet, Ambrofi
i, fciebat , qui eodem verbo , quo coelum, tcrram- potis.qumEuangeliftacorrigenduseflet.Etfifcio
quefijciiTet; pofTet exlapidibus panes facer. eTe,qui f vidifle Lucse codices affirmt,vbi eodem
Vit lapida it.] Lapides ftius, qui terra, qua acre, ordine,quo apudMattharum tentationes narrartur.
Quoraodo
qua arbores oftcbt,& quia res erat ante pedes pofi- Jtffwnffit.] ^^Aa^waTumit.Quomodo Chri- diabolus
taj Srquia difficilior, & quia nulla pane lapis ha fturn diabolus aiTumpfcrit, Euangelifta? non expo- chtium
bet fimilitudin,cm fit pani maxime ctrarius,qua nt,& poteft varias in partes probabiliter difputari. aflumpfit.
ratione Chriftus dixit,Q.f texvobishomo/puemfipe- Illud certum,inuirum no afTumpfifTe. Nec cnim co
tieritfilins tins panew,mm quid lapidem porriget ? in fr gre potuit,quemncaggredi quidem, nifi voltem,
* Cap. 7. f. Tunesfiaot. ] Qnpd Theophyla&us & alij quidam fefque ingcrcntem potiiiflct. An autem vifibiliter, ,
diabolicuriofitatefadputant.vt^Mjnonpanem an inuifibiliter ;& fi vifibiliter, an per acra raptum
dixerit,non alia de cauf fa& arbitrer, qum quod deportauerit,vcl pedibus ingredientem duxerit.in-
b Cap. 43. pluraliter lapides dixerat:nam Lucas 'fingulari nu- certum.Cyprianushquem alij normulli fecuti iint, hjn $ermj
mero dixit,panisfi.tt. Itaque non confit vtro modo omnes Chrifti tentationes putat inuifibiliter conti' de ieiuaio
diabolus dixerit, quia alter Euangelifta verba, alter g giTe, quemadmodum ea, qu.x de Prophetis legi- acrentatio-
inim recitauitjVterver hunc,vter illa,nefcimus. mus, vtEzechielem raptum fuifle ex Chalda?a in Ie- nibus cfaii-
eGencf i.j- 4. Sn-iptumefl,] Quia diabolus ad Scripturamc ruralem.vtvrbemmetirctur'j&aliafimilia.Quibus (ti.
i Ezcch.40
Pfal.jv*. allufiiTe videbatur,Scriptura refellit, quodinalijs egomagnislictauftoribus,idconaflcntior,qud
quoque tentationibus facit. ditu abfurdum videatur , diabolum Chrifto cod
Per pan em Non infolopane."] Panem vfitat vocat,(ed Hebno- modo,quo Prophetis Deum vifiones animo iniccif
omnis con ru more per pane omnis cfuetus cibus intelligitur. fe. Prterqum qd illa,qua? prophetis acciderit, t
flitcus ci- Viuit (> viuet-, id eft, viuerepoteft , modus, vt non reipfafed vifioneaccidie Prophet ipfi decla-
bus intclli-
giwr. vocant Grammatici,potentialis apud Hebreos , *n 1 r t *,& fi no declarafir,ex eo ipfo, qud Prophetae Eze. 40.*
d Exod. 33, vechai, vt d von videbit me homo , C2r viuet , id eft nemo erant,intel ligi poterat.At Eugeliftse no folm non chrilhw tc-
S.O. qui me viderit , viuere poterit. declartChriftitentationempervifionemaccidifse, tatus^u,t
Sedinomniverbo,quodproceditdeorc h]} fed etiamindicat accidifte re vera. Quo enim modo pcr
Tin hhal col motfipi Ad on ai. Jn omni egtvdtentc fefeper vifionepracipitaet,autquomodo,cumn6 nationem
e Deut. 8. J
de ore Dei , ad verbum Septuaginta ver Sc Latinus fevera,fedfalfiopinione precipitar Angelicufto- tantm.
interpres fententiam magis, quam verba reddere dient,& quod r maxime ctinet, quomodo fali
Scnfus hu- volentes , nomen , verbi addiderunt. Quod multis opinio prfcipitationisChriftianimufubirepotuiict?
ius loci. alijsfecifle locis in Idiomatibus adnotauimus. Id Alij volantem per ara raptum exiftimant. Quod
etiam fiue imitatione, fiac proprio confilio fecit videtur aumendi verb ^^ fignificare,
Euangeliftarfcnfus eft,Dsu non indigere vfitato ci- vtHieron. Auctor operis imperffti, Gregor. &
bo, vt feruos fuos alat , pole enim vno verbo nouu StrabusAlij ducbim pedibus, vt Euthym.1 quibus 1 In com a
formare eibum. Id enim de Manna dium cft,^f- ideo potiiis fubcribo, quod par mihi videatur ve- 4- caP-
ro fimile.ttum diaboloChriftum erga fe permifif- c*'
ixit,\nquit,te ,r dedit bicibim Manna , quod
ignorabas tu, &patres tui, vt oenderet tibi, quad non infob ,vt ab eo deportaretur. Practerqu qud, fi id per
mittteChrifto diabolus feciet,nimi i,quis eet *" 0,*
fane viuit homo, fedin omni yerbo quodcgrafietur de ore Do-
mini. Non refpondet Chriftus i , aut non elfe declarafset,quod illecm ttat.faccre non folet,po-
Filium Dei, quia quamuis id maxime diabolus aue- tiiistrasfiguratfeinAngelumIucis>m<Acceditquod nCap. agI
bat feire, minime tarnen interrogabat, quin fecre- ) Lucas non dicit ? , fed Hja-fr dtecit, Sc illud t+. cap.
dere fingebat. Tantum volebat videri dare confi- ipfumverbum7T<u\rt//^',nemperfignificatiu &14.10.
lium , Dicvt lapides iipanesfiant. Chriftus ergo ad id fumere,vt portesried aliqudo ita,vt ducas,vt fupra.
De otdine refpondct,quoddixerat, nonadid, quod tacuerat. lnfanttamciuitatem.'] In Ieruilem,qune fineta dice- o i Par..i*
tentation 18.&7..
Optima ratio eosdeludendi,quifalkciterconult. baturciuitas,quodin ea Deus propter arcam, 5: t- Pfal 9.4.SC
Chxilti. 5. Tunc] id eftjfecund: non enim fignificatid fta- plum,quod ibi erat,habitaret. Itaque fie vulgo vo- ti 4 SC 67.
timpoftprimam tentation em factum eTe. Credi- cabatur P,& Propheta poft Chrifti aduent&pro- 17 73 *.
bile enim eft abquanto tepore quicuiiTe. Cm vero pter eius praeintiafn ita vocandum pridixerant. & lj4.1l.
dico,fcud, n5 certa.fcd probabili opinione dico. Super pinnactdum templi, cm ri vHiqiyovfuperalam, ata P Matt-*7-
Nam Lucas f hanc tentationem non fcundo , fed fuperpinnant templu Quidam faftigiatam 3c acuminata ^'
vltimo loco ponit, fecundo vero illam quamJVlat- r turremfuietradunr,mqualaminaectadvciicoru sexx 1 ic#.
thsus vltimo. Nec enim iolctEuangclifta?,ficutnec mutationem verftilis, qux ob ala: fimilitudinem Daniel.},
crteri feriptores fieri in narrationererum, ordinem #5fvj/oc vocaretur.quales nunc iatemplisnoftris,& 18
feruare temporum. Probabile tarnen eft Lucam eo principum Bafilicis videmus. At nihil eiufnodiin 4I^,xSl-t
ordine,quo oceurrert: Matthxum, eo,quo accide- templo Ierofolymitanofuiclegimus.Theophyla' 2jachr
runt tentationes Chrifto commemoraTe ;quia vero, us locum Jiffvrov fuifse dicit ,id eft faftigiatum te- pinuacaI5 *
fimillimum videtur cfTe, diabolum illis Chrifti ver- ctum,ex cuius dorfb vtramque in partem pluuia dc- templi quid
bis terwm,viEtumquc d'ifcetfiffe ,'.vade pofl me Sata-* flueret:qualia st in Gallia, adeoacuminata,vt duas ci^et-
w,ha:c autem verba non funt Chrifto dic^a , nifi in **^-'*
habere J~rr*. cj ; rIC
alas,volarquedomusvideantur.Sedcimus d t.
monte.cm diabolus Chrifto dixifiet: Hxc omnia tibi eque templum , eque carteras in Paleftina domus IjR* j
dabo,cadens adoraueris me : & quia id narrt Euange eiufmodi te<5ta habuie,quin fupern plan* erat, vt tg.
lifta , & quia diaboli poftulatio earn refponfionem in illis ccenandi,apricandi,ambulandi, cfabulandi i-Reg .
Coftulabat. Itaque Strabus nulla mihi videtur pro- comodus locus eet,vt intelligitur ex his Scripture * ,6' **
abilitate contrarium affirmare.Sunt qui apud Lu locis 4.Itaque melius fntiunt,qui pinna teplivocari
cam fcriptorum negligentia tcntationum ordinem exiftimant peribolum,qui circum fummum tedum i(i,iy. ;,
mutatum putent , qud Ambrofi g eodem ordine, erat,nequishisambulscaderet,qualem Deusom- Mat.10.t7.
% I-ib. in nibus in teebs fieri iuerat'jLatini^ci/ww.vtopinor & 14- '7.
Liicam 4. quo Matthus narrant,ttationes,exponat. Sed po-
tius colligendum erat,Ambrof quamuis Lucarain- appelllt.Id^6ft/Ve'primavocatur,quiaaba;dificiis Mat.tj
extabatj&veluti in acrepderevt ale fimilis,videbav Luc' 5-&
terpretaretur; tarnen tentationes , non quo ordine J
Luca narrabatur ; fed quo ordine aceidifTc putabat, iur,quaies st,quosGalli in turribus crencajoc voet. 7l^ lxt
Cur

I
 IN CAP. IV. DE TENTAT. CHRISTI; 54

locduceret.Eratautlerufal in loco edito, tern- bioideiauuiKlemporisquodi^udemaimeminebar,

pl aut in editifimo torius vrbis, in mte Moria loquitur.
-5.1 Pinna autem locuserat totius tcpli ,altiffimus.Nam 6. ommaitbi dabo.] Lucas1 cribit diabol ad- icap.4s.
' quod R.emigius,multiq; alij auclores tradidcrty.d- didi , quia mihi traditafmt,& cm yulo, do illa. N 'rftpe
circocumin tetumtpliduxifle.quo'dibifolcrcnt quia Chrito, an Filius Dei eilet extorquerc non
Phai i&i, legifq; Doctores ad popu l<concionari,vt potuit , fingit fe Fili cfle Dei, q ui fol us vere potuit
Dodoris inflitus opinione facilius Ce precipi tem ia- dicerc.D^ e mibi ommspotcflas m calo r in terra. d- *'-
ceret mihi npprobaturyquianufqu legere memini citur qmd dizbolus pmaps huius mundi a ,nquod n
in teto tpli docere legisperitos cfueuiffc.Contr mundi, fed quod vitiorum, qua: propria funt mdi, &. }0> &
ver lego in porticuSalomonis conciones habitas s. dominus fit. Itaque nec regna dare , nee auferre po- ii -i j.
loan. lo. .^JZwDw'f.JHocdiabolumvrebat.vtfciret, teft;qud propri eil Dei ".Nee regna fol,fed Dbolus
anfiliusDeieTet. Credibile tarnen eft, affirmar.do alia bona^ifi permiiTu Dei, aut dare poteft, aut eri- rspj"* jj
pere:argumtum eil lob p:nec illa ipfa vitia,quibus "cjtUn '
dixiffe,ficutani c.
Veil./. Et in manibus tollentte.'] Quidam deinduftriailam maxime dominatur,nifi nobis volentib.darepotefr. 0 P.ouS.j
partem telimonij diabolo praetermiffamputant, Fumbus enimpeccatorumfuorum queque Conringitw^. Daniel .
t euodiant te in omnibus viis tuts, qud h*c verba dia io. Vade Satana. ] Multi Grseci, Latiniq; codices le .
bolo adueriri viderentur. Vas enim interpreta tur g\int,Po me,mt,Retro me-m> u$, vt Matthus r Sa - p Cap. 1.11.
ti.
viam,quam homo iredebet,non per quam precipi tana autem uo vocat nomine.quern.Eu.geliila/t- q Pron.j.t.
ten! agi; & omnes acciones non impia temeritate, tator vocauerat, vtoildatfefcireill non efle Fi r cap.19.t5.
qualis erat, efe precipita di;cd pi prudetiq; con li Dei,qu fe eTe fimu!abat,fcd diabol, qu difi- 8.5J.
filio uceptas. Quod fi non eil verum, eft argutum, malabat.Ethaec voximperantisfimul,& increptis. fVcrf. 3.
& diaboli congruum ingenio. Illud dubium n eft, Dominum Deitm tuum adorabis. ] Non citat Chrillus
SenfusPte- diabolum fi non verbaj cert tarnen verborum fen- verba,fed fenfum. Non enim ce rrvinttl tbiflbacaveb Timere
phetxve- tenm corrupiTe. Nec enim voluit Spiritus sacias adorabisded thira, timebis. Sed apudHebraos, Dcumct
*. fign\ricarefore,vt,quidqudiuttus,fiueiure,fiuein- timere Dominum,el illu m adorare, &colere,& ti- tjC'"ilc,uo<l
iunaaggrederetur,bcn fuccederct; dvtin his, mor Domini fignificat omnem diuinumcultum,fi-
qua? vtviriisftusageret,etiamfi totusaduerfaretur cut homines religio!! , calique Deum colentes, ti- tIoj) ( ( g
mdus,t prsefens tarnen Dei experiretur auxili, vt mentes Deum appellantur,ficut his in locis r, cVfer 9_ & 't
Angelorum manibus geftarivideretur.Qiod autem vbiquedeiisdicitur,quiad populu Dei pertinebt. pf 11.14.1j
dixit,w manibus, potis, quam in humeris , allufit ad Nec e,illifMfermes, fed Uli fermes. Septuaginta ta^- *< A 4/4
confuetudinem,qua,quacarifimanobisst,ne per- men interpretes &Latinusaddidert/e/, vtfenten- & ," 8-'*-
damus,nve quis furetur,in minibus geftamus,ficut tiam exprimerct. Cm enim Deus iubet adorare fe, & *') ^
Hipani dicunt , geat iliumfuprapalmas manuumfu- fibique feruire , vetat alios adorare Dos & feruire 117J4. Se
ttuiam ""^eft, valdamat, diligentifimque cuftodir* illis. Itaque idem eil, Dominum Deumtuumadorabts,r 118.1.4.
interpr.no- Idequemalemihivertiffe videturhacreticus inter- illiferuies',3cfi dixiTct, Dominum Deumtuumo-
ni telUm. presan manibus tollent le, vi detracla verbis; quod au- lum adorabis, illique oli iruies. , \
dPal.yo. remilio Plmoddeomniviroiuftodiderat,dia- Hastantm tentationes Chrifti tres Euangeliftse piurbus
bolus,quafi minore ad maius argumentando , ad ^ expofu crunt : non eft tarnen opinor exiftimandum modis ten-
Chriftum, qui ndh vir modo iuftas, verum etiam his tantm tribus modbfui(Tetetatum,cumide in tatus chr-
Filius Dei vocatus fuerat, accommodauit. defertum exniTet, vt tentaretur , 8c Marcus feribat v ^"(s *
7. Bjirfum.] Etiam cript eil. Eft n.hoc aduerbi Eteratindefertoquadragintadiebus ,& quadragntanoi- ' i
cumfequentibuS,non cum pracedtib.copuland. bus, & tentabatur Satana, quafi totos quadraginta
Nontentabis.] Q^iid hoc loco fignificet tentare,vi - dies tenta tus eifet.Cert Auftor operis imperfecli *, x 0 3.
eVerf.i. defupr0. & Auguftinas y,Beda,& Remigius itafenfcrt.Cur yiib 1. de
fVerj. SJterum ajfumpfit.) Vide fuprf. ergo Matthrus dixit \jtccefsu lentator, quafi ant no colcufa
lnmontem. ] Quis hic fuerit mons, quia Euangeli- acceiTiiTetilnterprctari poifumus accefstt,vt explora- Eoangclifh
dict, nequeicrire poiTumus.nequefineca- ret, an Fdius effet Dei jaggrciTus ell apertoMrte, C-4"
riofitatisvitio licet inquirere.Illud feimus Ierofoly- cum videret fc nihil per cuniculos eifeeiffe; & Eu-
mam montibus fuiTe circdatam. Fundamenta enim gelift noluerunt bellum & fingulas pugnas, fed
tPul.t.i twiin montibusfantlis ^Scjnontesincircuitueius Illud prjelia narrare. Hoc tarnen non pro vero, fed pro
'*4- autem etfi nefeimus, tam vald fimile vero eft,dia- fimili vero haberi volumus.
bolum in aliquem propinqulerofolymsmontem iz. Cm autem audtuijjl't. ] H ce non ftatim poft
duxiffe.Qjpd vero Origenes,Ambrof. Hieronym. Chrifti tentationes acciderunt. Aliquto enim tem-
& Theophylact.de uperbia interpret5tur,in quam g pore,antequ in vincula Ioanncs ciicerctur, Ghri-
diabolus homines ducit;n infum,quem nos qua- ftum baptizaffe,& Euangelium praedicaffe
rimus,litcralem, ed allegoriam explicare voluert. etiam baptizante, atquepra:dicante, &itaquidem,
Omnia regna mundi. ] Qnomodo potuerit ex vno vt inter vtriufqueddcipulos emulatio aliqua nafce-
m6te omnia mundi regna diabolus oftedere , quxri retur, filumcft*. aloanjit
inter interpretes folet. St, qui id fola animi vifine SecefsitinGdiltam.] Caui feceffus Ghrifci facile t..t^.r.
ftelum velint, vt Cyprian. & Strabus, quemadmo- ex verbis Eugelifta:,colligitur,qui ideo indicat fe-
iYerC s. dum ' docuimus , quod ibidem etiam refutauimus. ccifi(Te,qud loannestraditus effet, ne videlicet, & Cap.14.3
M elius Auftor operis imperfec"ti,& Euthym.reipfa ipfe traderetur. Q^io aut modo in Galila'am fcef- ^"fj'7"
oftcndiffc,non ita vt viderit;id iu ,vt cuiufq; regni fcrit,cm Ioannes in Galila traditus faerit, mrito c tUc j9,',
plaga digito defignauerit. Adde, quod no eft necef- poteft non exercitatus in Scripturislek>r dubitare. Error -
fe, vt fingula prorfus oftederit regna. Spe enim ita IoanneminGali aratraditumfaiffeccrtumeft.Tra- rilis harre-
tiutt^.tC Scriptura loquitur.vt tot dicat pro maiore parte . dims enim eft ab Herode infra , Erat autem Hero- ticorum.
F-tgloriameorumJ] Hebraimus,* id eft, qua quod- des Galila . .
Tetrarchac.Omnejhereticorum inter- ." ctlani
... z .r. huncer-
que re maxime praeftaret , quod verbis, non manu pretes hoc loco puerilster errarunt , exiitimantes rorem ja4
olendiffe credeadum eft. eandem, effe GaliUam, in quam ChriftusfecclEt, pfuj eft. '

s
 COMMENT.
ex qua pris venerat , vc Ioanne baptizaretur , fu- A
a cap. 3. 13. pr jideqque aii^tnnv vertunt, redtitin Galdaam.
Atqui Galila, vnde ante venerat , illa ipfa erat , in
quajloannestradituseft. Venerat enim ex Naza
reth b. Nazareth autem in ea fuiTe Galilea , vbi te
fe .8 9 trarcha erat Herodes,quis ignort? Proptere enim
ifls aft Ioll'phjCum infante Chrifto eo diuerterc c.
ccap,t.n< Itaque Chriftus non fugiflet periculum in cam Ga-
lilaeam iecedens, fed in periculum le conieciflt. Se-
ceffit ero exGalila:a Iudaeor, cuius rctrarcha He-
rodes, qux inferior dicebatur, in fuperiorem Gah-
Iaeam, qua; extra Herodis iurifdictionem erat,& Ga-
G j IilaeaJ gentium vocabatur, quod magna ex parte geti
i bus habitaretur.In ea enim Salomon HiramTyrio-
duplex. rum rgi viginti vrbes olim dederat d,quod non fo*
lmexStrabo vulgari noftro autore: fedexipib
etiam Euangelifta intclligcre potuert. Addit enim g peratoris Tiberij de eius nomine vocauit.vt Ioie-
c Chriftum difcefliiTe ex Nazareth, qua; vt diximus,
eVcr.ij, enitin Herodis Galila, & venifle vt habitaretin
Capernaum , quam in finibus alterius Galilsear (
conftat,&, f Terra Zabuln , & terra "Rehtalim via ma
i Vet. i;.
ris trans lordanem Galila gentium. Itaque melius no-
fterinrerpresvertit,SfCf/}f , quam ifti noui , redtit,
quamuis verbum vtrquefignificet. Ex his perfpi-
cuum eft,non efle eandem hiftoriam, quam hoc lo-
geap.4 4 co]Vlacrhxus,& quam Lucas * commmort: fed
" Lucam illicagere de reditu Chrifti ftatim poft ieiu-
nium , & tentationes in Galileam Herodis; Mat* incredibipicimultitudine capta obftupeicent. zCa.jJ.10
thnc vero hc de cius feceflu ex GaliLra Herodis in
Galilea gtijquodn alios folm minores -
h-Lib. 1. c rcs:fed magnum etiam Auguft. videtur Iatuifle b.
JLuan ca " ' 4' ^C ^"!^>'' 1 P rophctim Ifaia: , quam de
^uau0.cap. jj^eratione trum tribuum Zabuln, Nephtalim, &
Afer, quae cam partem incolebant, quidam inter-
pretantur, fuomoread Chriftum accommodt, vt
cap. . 1$. alias i. Locus eft apudlfaiam difficilis, quia Hebraei
18 c. }.[). non folm alium f equuntur fcnfum,id aliter etiam
iegunt.'alitrque verba coniungunt.lllicdocuimus
veram Iecb'onem , vermque e/le ntentiam, quam
& nofter interpres, Se Euangelifta fecutus eft. Nec
enim illam prophetiam ante Chrifti aduentum ,&
praxlicationem propriclcgimus implctam.
IJ. Terra Zabuln , <Jr terra Nepbthalim ,-yia maris.] j-j fe dicunt Petri & A ndreze vocationes: alteram, qua vocaciones
Regio tribus Zabul,& tribus Nephtalim: ha: enim
*Iofac;i9 dii3E tribus in fupcrioreGalilxa fortemacccpertic,
loJ regio maritima, Erant enim tres ilke tribus vicina;
mari Phcenicio,vbi Tyrus dominabatur.Grecus di
xit Jo* .bu\Mf,yiam maris, accultiuo aduerbaliter
poro, id eft, verfus mare, imitatione,vt opinor Sc-
ptuaginta, qui itaolent verter, quod Hebraridi-
I 6 cuntTT^w&>T-'j'deft,verssl.
js. ' Trans hrdanem. ]Terram Zabuln, &terramNe-
* phthalim non efle trans , fed circa lordanem refpe-
ftu 1! ignora-, Qo, maioremhic In qua fententia Lyranus fuit : quam ego vehemen
locus difficultatem intcrpretibuspcperit.Ego,quod
, - fentiobreuiterdicam.aliorumnon afpernatusfen-
Joquciidi tetiam,kd breuitatem lccutus.Solebant Hcbrai ex
mot. iigypto venictc-s, antequam lordanem traiicerent,
terramChanaan, qua? vltra lordanem erat, vocarc P res nolim vocationes, fed admonitiones, & quafi fu
fTlM VIH are's behbeberbaierdanjerra trans larda
ra Num.} . ,iemm. Quam conlctudinem etiam in Palaeftinam
i<.Deut j. ingrcTiretinuerunt, italoquentesquemadmodum
xo.ii. itH. antcloqucbantur, cm eflentvltra lordanem, fi-
cut contrario antequm lordanem traieciflent,re-
gioncm,qua;i!liscis lordanem erat, trans lordanem
appellabat,ita Ioquentes, quemadmodumfi iam cf-
fent in terra Chanaan. Cuius vtriufque rei in libro
Iofue funt cxcmpla, qua; faciliiis lector reperire po'
terir, qum ego notare. Hoc fi non placet, breuis,
vcriufquc dici poteft, Hebraica phrafi pn4i Me
t i.f^.xo.berbaiadMi, tarn citra, qtmyltra figmfictre vtn
. ' melbcberlaiam aregwje qua e' citra mare.
i
IN MATTH. 9
17. jiftrymquauit regmm cttlom. ] Qjjd fit , regn
ccelorumappropinquare, diximus0. Hctantm ocap.
notandum iifdem verbis Chriftum, & Ioannem
Euangelij praedicationem inchoare; vt intelligamus
Ioannem legatum fuiffe Chrifti, qui non fuis: fed
eius, quo miflus fuerat,verbis vfu's fuerit ,& exor
dium Euangelij eife pcenitentiam.
iS.luxtamare Galila.] Non erat mare, fed lacus, cali
quem Iordanis in humiliorem locum incidenserfi lxarquid
ciebat. Vocatur autem mare Hebneorum more,qui ei,
vt Hieronymus ait, aquarum cengregatio-
nemmireappellantP: Galilaea; ver dicitur, quia in .|.1>
finibus vtriufque Galilx.t fitus erat, olim Tarichea,
vt Au&or eft Plinius , & mare Tiberiadis propter
Tiberiad vrbem in cius ora fitam,quam non multo
ante Hcrodcs xdificauerat,& ambitione gratia; Im-
phusfcribit4.&ftagnGenefareth,quia tota regio, ^ Lib it.
vtHegefippus ait,Geneircrh vocabatur , Lacum Ant.cap j.
& Lucas x videnturfignificare omnes Apoftolosfi- iorum vo-
mul vocatos fuiue, Ioannes ,Andrcam pnus,dein- catiort.e
de Petrum vocatum. Praeterea Lucas 1 alia ratione . 3, 3.
Petrum vocatumcribit:non enim Chriftum prat- ^Cap.e.ij.
tereuDtenijfed in Petri nauicula concionantem , & ^ t
Petrum vocauifle, nulla de Andrea faca mentione.
Prima illa diTcnio facile explicatur, Marcuma ,&
Luc agere de Apoftolor vocatione, vt Chri- * CaP* * 'S-
ftum fequerentur, fed vt A poftoli fierr. Pris enim b ta^' -1*"
difcipulijdeindeApoftoliex difcipulor numero,
ideft, magiftri , vt alios docerent , elefti funt: ficut
nc ex prcsbyterorum numero Epicopi cliguntur.
Secunda quftio paulo eft difficilior , quam qui
femel tantm Petrum & Andrcam vocatos fuifle
contendunt,non video qua ratione probabiliter ex
plicare pofint. Contendit autem 'hjereticusinter-
pres,timcns ipfe apoftata, ne Apoftoli,fi femel voca-
ti,ad pifeationis dicantur officium redhfe. apoftata
fuiTe videantur.Facilver cxplicant,quiduasfuif- ^.U*^"r"B
non vtdifcipuli& comits: fed vt familiares audi- im0 & tres,
tores admili funt, de qua loannescagat: alteram, cCap.1.40.
qua vocati funt ita.vt omnibus relicl:isrcbus,Chry- .
ftum perpetu fcquerentur,vtAuguftinusd,Chry- joa"n ' ia
foftomuse EuthymiuSj&Theophylr.ftusinterpre- eHom. 1*4.
tantur.Eacilius,qui tres rprimim, quam Ioannes: fe- in Matth,
cundam, quam Lucas.-tertiam, quam hc Matthus
diferibf. Sed duas priores non ad perfectum difei-
pulorum officium;fed ad familiaritatem: tertiam ad
Diftipulorum , & Apoftolorum officium fafta efle.
ter probo, tantm aliter loqui velim. Nec enim cre-
dible mihi videtur quemquam alia de caufa Chri-
fto vocat fuifl.qum vt verus eflet diicipulus , i-
que,relic~tis omnibus,icqucrctur. Itaque duas prio-
tura; vocationis prarparationes appellare , ne duo
maximi Apoftoli parum obfequuti vocanti Chrifto
fuifle videantur: cm caeteros Apolllos ad primum
Chrifti fe vocantis verbum omnia reliquiflejpfum-
que fecutos legamus.Et quidem nemo Euargelifta-
rum duas priores vocationes appellat. Nam apud
Ioannem* tantm praedicitChriftusPetro, quod
futurum erat. 7,inquit ,yocaberis Cephas. Lucas? **.'-+
non dicit Chrifto vocatos fuiflerid vifb miraculo S "
captorum pifeium , fubduEHs ad terram natbus ,reliBis om
nibus ,fecutosfuiffe Chriftura, quod interprtari pof-
fumus,non reliis, id eft, abdicatis , quemadmo-
dum,c(im i Chrifto vocatifunt, abdicatis, abiectif-
quE
 97 CAP. V. DE SP.M. DOM. V MONTE 9
que omnibus rebus,Chriftum fecuti funt^vt Petrus A qua rc extat carme Erythros Sibillx, TertlJianus,
i? i7 poftedicit", Ecce nos reliquimus omni^Cfecuti fumus Auguftinus ",Profper '. . .. . ; . _ , . g Lib.de
tt.fed rehclis ommbus , id , defertis auibus & reti- ) . ToUm .,]GaliIa?am gentium , in quam Baptii.no,
bus:ficutmdicrillaSamaritana,relidahydriaabiit fcceflerat,fpra . : - h Lib.i8.
inciuiutcmjdixitquepopularibusfuiSj^mVfjO-*-- fo/>Mtg.] Hebrai " congregando locvbi con- "P.1'- - ,
detebomincm/pidixitmihwnmd?q*c*wefeci,tmn<ju:J cionesliabentur^vocantrn^/j/WAcongregaticn,^^^
Ioau. 4. ipfee rtr^ib.JMattbaeus autem hic vocatos fuiffe Grxci ^t^iWjfynagogam, proprium vocabul 'r I C
dicit,quia veramnarratvqcationem, qua, omnibus Scptuagintainterpretumljexquibus Appftolimu- ^
abicctisrebuSjChritum fecuti funt. tuati funt,cm Hebraorum congregation aut - ,f.
15. ^fCTfe/i^w.JHebraimust nnh 1? kchu le- gregationis locum gnificant. Nam Chriftjanorum Synagog*
cVtDeut chamj&jefmimme . . ... difterentia?caufa,xM.OT'Eccleilama.ppellant,in- *
14&11.8I. * Similis Hebraifmus eft in j.Rcg,i.i4.<taNOJNl fr ro,quodnomen non fold congregation, vt noui (g^jj4,
i.Reg-7.1. ^nnb^we^iVro/rf-^fij&egoveniampofttend hzre'ticicreftofuperciliodidttareiolcnt, ridentes }I.
4.^-J3-3-eft,confeftimfequarte. nos nomines indotos, quodtpla Ecclefias appel- Num.i i.
Vifcjtores /;ww.[Alluditad prateritum officium lemus : led locum etiam vbi Ecclefia congregatur, &_} -
dPfal.77. iicutinDauidcd, Sutdtt eum degregibusmum^eptfl quemadmodfynagogafignirTcat,non tant apud ? '
70'*1' frtamsacaweumfajareldcobferuumfiium , r ljrael ufebium &ceteros Theologos Gra:cos,fed etiam mc.,8.i7..
kxrcdttxtemjtiAtn. bimulque Apoftolorum deferibi- apud D.Paul ".Erat autem apud ldeos fynagoga, ICdcfife no
turcfficiumjhomihespicari, & ad Chriftumlm- ficutapudnosEcclefialoc'addoccddciignatus0. meneiiam
mumpifcati emtraher'e.Uleenimeftjquilgenam tudngelmregni^]b6num nuntium^quo praedicabat templum
mittit in mare,ex omni generepicium congregan- regnum clorum appropinquare. Videpraefation j
eap.?3 47 tcmjVtinfi'.Illiusverbo atque virtute pilces ca- 4,&fuprr. ... ii.&u.
fLuc.jj. pjuntur,7neeofruftr tota node laboratur f Chri- lo> Wm.lrcperenda eft &iw/rt propoftio ag ,4 }.
Cbitfta * "*an* ut pifces a namproptercinbaptifmiaqua Je.Et de amniregione^m erat xrar.s lordancm s idtft,ci-oAt.ij.n.
ribos* nafcuntur.Proptere Chriftus veteribusillis/^i/V tr '. Quod antdiftributcdixerat,dicit nunc vni- PVcI -'7-
|i|^ipA j^ojappcHabatuf^cuhisaoagrimatifinus erat, ht uerst-Similiphrafi vfus eft Seneca <,Tratis Jipes acci- ^Q^'t'
ftiw fit 4f , lefia Chnjh Dfiliusfialuator , de mhofiisj cft, regione,qua; trans Alpes cft. Vtveru.
, : , _ . . f lib-5 de .
.16
CPVT qjintvm.

I / D E N S autem lefus turbas\afcendh in montem>& cumfediffet 3acce]feruntad

I eumifdpnlieius3z. Cr ariens csfuum docebateos>diccns:).fBeatipauperes >iri- '^
tw.quoniam ifforum e regnum calorum. 4 b Beati mites : yuonim ifffoidebunt terram.
.Dcatifluilugtnt-.quoniatn ifficonfoabuntur.sBcati, <jefuriunty & tiunt infinta: cvlu-

yuoniam iffaturabuntur.y Beatimifericordesiquonia ipmijericordia confeyuentur. 8

d ati mundo corde.quoniam ipfiDeum videbunt. p Beatipacifici:^uonfilij Dei voca- I>ra, 4
buntur. lo c Beatiflui ferfcutionemfatiunturpropter mfittia: quoniaifforu e rcgnca-

loru. 1 1 Beati (flis3cu'maledixrnt \cbis perfecuti Vosfuerint dixerint omne ** 4->

aduersm Vos}mentientes propter tnem gaudete^exuhate^uonia mercesyeracopio-
fa e m calis -ficenimperfecutifuntprophctas^Ut fuerunt ante ) os. 1 3fVos eft'ufal terra. fMari.jo/.
guodfifdleuariueritjn quojaltetur}adnihilu \alet\ltra3mymittaturforasi&'con- Luc '

culcetjtr ab bominibus.14 Vos eft'u lux mundi.Ncnpote cimtas abfondifupra montpo- Mar.4 .
fita ijtkeque acccnduntluctrnam>& fonunteam jubmodio}fedfuper candelabrum^ t lu- t
ccat omnibus3<pui in domofunt. \6 h Sicluceat lux Vera Coram bominibus-.vt yideant eper h * \

verab<ma3rglerificcMpatrcmVerum3<jhi incalistfi \"j ,Nolitcputarc emoniam Vf- * <i-

nifoluere legem , autpropbetas: non Ventfeluere , fed adimplere. 18 1 Amen yuifpc tfiflp
Vobis, donee tranfeat cirlum & urra, iota %num>autvnus apex nom pratcribit lege,
donee omnia fiant. 19" jw ergofoluerit vnum de mandatisijlis minimis 3 CrdocueritcKluc i l

homines \ mimn.wvocabitur in regno calorum : qui autemfecerit &rdoc4erit3hicmagntts

yocabiturin regno calorum. 20 Dico enim Vobis 3 ^a/V nifi abundaucrit iufiia yerd LUC'II'},

plus ^umScribariim}crPbarifaorum3nonivirabitisinregntimclcrum. 11 Audiist

^uiaicJumefl antiepuis m Ncnoccidcs qui autem oiderit3teuseritwdicio,ii Bgoau-
/ dico Vobis i quia omnis 3 quiirafciturfratrifiw3 riweritiudico. Qui aUiem ixeriiv>m4iir'

ft atri fuo , a 3 reus erit concilio' Qui autem dixerit,fatue3reu> eritgehenna ignis. 1 3 , S i
ergo offers munus tuumad altare, & ibirecordatusfuer^uia fratertuus habet aliqud
aduersm tey 24 rclinyue ibi munus tmm ante altare , grVahprisrcconcilarifxatr^
tuo : ey tune Veniens offeres munus tuum.x^Efio confentiens aduerfario tuxftfto dum^Luct;
es in via cum eo \neforte tradat te aduerfarius iudicity iudex tradat te minifiro^ in
2
 9* COMMENT. IN MATTH. 100
carceremmittaris, 16. Amen dico tibi, non exiesinde donee reddasnouiimum quadran-
Exod *" tcm.tj.Audislis quia diftum eft antiquis 1 : Non machaberts.z 8 .Ego autem dico vobis:
quia omnis, qui viderit mulierem ad concupifcendum eam,iam machatus e earn in corde
9- uo- * 9 Quodfi oculus tuus dexterfcadali^at tefue eum,eyproiice ab s texcxpedit enim
Mac?. 47. fi^vfpereatvnum mebrorum tuorum,quatotum corpus tuum mittaturingcbennam.50.

". . tfidextra mams tuafcandali^at te,abfnde eam,& proiice abs te:expedit enim tibi,vt
pereatvnumembrortuorum3quam totum corpus tuum eat in gehenna.ii.DiclumeBau-
if 19^7* tern c:Quicumque dimiferit yxoremfuam,detei liberum repudij:$i. Ego autem dico vobis:
L$a. Q.Hl* omnis,qui dimiferit vxore fuam,exceptafornicationis caufa, facit earn mcecbari :
clcu7i li quidimiffamduxerit, adultrt.^ .1 teritaudiii quia dielum e antiquis d: Non periura-

Exod.io.7 bisjrcddcs autem Domino tut amenta tua.fy. Ego autem dico Vobn,non iurare omnino,ne*
ent' '* ' queper ccelu,quia thronus Dcieft.tf.ncquepcrtcnaflHiafcabclliefipedieiusincqucpcr

]erofolymam,quia ciuitas e magni regis :$6. nequeper caput tuum iuraueris, quia no potes
larij.i. ^n capH albumfacer ,aut nigrum.}-; e Sit autemfermo heftet ,e,ef,non,non:quod au~

tern his ahundantius ft,A malo e.j S.Audiis quia diiu e: Oculumpro oculo , 7* den-
tem pro dente. 3 9 . Ego autem dico Vobis,non refiere malo:fedfi quis tepereufferit in dexte-
ram maxitlam tuam,prabeilli & alteram: 4.0.& eiyqui vult tecum iudicio conteniere, &
tunkam mam tollere,dimitte city pallium. 41 Cr quicumque te angariauerit mille pajjus,
Vade cum illo& alia duo. 4 . Quipetit te, da ei : & Volenti mu i te, ne auerteris.
f Ei.ir.M. A^-Audiftis quiddiftume:1 Diligesproximum tuum,&* odiobabebis inimicit tuum. 44
De1^'Ifo! Autcm dico vobsii Diligite inimicos veros,benefame his qui oderunt Vos: 7* h orate
leu. r " ... s* . stf.. si .. m
h "Sr/ Pro peryuent&us,& calumniantibics Vos : 45 vtfitisfilij Tatris \efiri,qui in cabs e: qui
cur.ij.7. folemfuumoririfacitfuperbonosyrymahs'.&pluitfuper iufios griniuflos\ 461 Siernm
i tuc.t!i7 diligitis eos, qui Vos dil'tgunt, quam mercedem habebitisfnonne K &publicum hocfduntf
KRam.ii. ^ Etfifalucauerittsfratres Vefros tantum, quidampliusfacuis}nonne ry Ewnici hoc

iuV-fn f*wnf4X.t,&otef%6Vosprfe&Jtcrt& Pater yefier ccrlcflis perfeiluse.

IN A P VT QVINTVM.
IDEHS autem.] Non ^oteftbene hic A Quod autem obiicituiymiltis cos rebus diffidere.
>1 locus intelligi,nifiprius intelligatur,
aneadfitccio,qua:hicMatthxo, non eft tam difficile orartdi
d Lucas,Chriftum foluere,quavideiur.Dick qui- u5 Se't ftie
caufa in montem aicen-
aciP -!7 ^^^^} &Lucaanarratur.Multisenimin rc- d]lTe:Mattheus,ndicit,itnonnegat:nec dicit qua
Eadem ne ^p^^^ b* in eius narratione videntur Mat- occafionc afcenderit.fed quid ibi fecerit, nec quic-
Kahsei& thus,i.ucaqj difidere.Matthxusfignificat Chrift quid fecit/ed quod ad fuu pertinebat inftitut.In-
iu. ' ccindi caua in mont fubiiTe: Lucas acendifle ftitut aut eius erat agere de Chrifti dolrinadde
dicit,vtoraret: Matthxus non dieit oraDe:d do- orationem tacet,concionem exponit- eadmque de
cuiTe:Lucas dicit,tot orando nod duxiTe : Mat- pofteApoftolor
caufa eleftionem
fppnrtermittit,
admonuimus,deordi-
qua j Caap*J(J'U-
thius non dicit, Chrift poft orationem difcipulos agit! n fcruato.vt
vocaTe,& ex iis duodecim Apoftolos elegiffe : quin ne tporis.Ulc difficilior eft nodus, quodMatthaus
, _ eorum election,quai longe poft faft narrt b:Lu- in monte,Lucasincampohancc6cionem habitam
ap.ie.t. cas jf-jt-ivinthafus hanc i Chrifto concion in mo- dicat.Sed is etiam myitis modis foluitur ab Augu- m tib.t. de
te habitam fcribitrLucas in loco cpcftri,c ex mo- ftino ".Fieri enim poteft, vt Chriftus afcenderit in onfEus
te i decendifletrMatthxus ocl:,vt vocr, beatitu- mtem, vt vterque Euangclifta dicit, orandi caufa, "Pu
dines ab eo explicatastradit: Lucas no nifi quatuor. quod folusLucasdicit,inibique Apolllos elegerit,
Qibus rebus magni autoresadducli st,vt exifti- vtidem folus dicit,deinde decenderit, quodMat-
marent non eandem hic Mattha:o , & illic Luca thfus tacet,Lucas dicit,& ccionatus fuerit, vter-
concionrecenleri,cd Chrift, vt folet ccionato- quedicit,nil qud Lucas cpeftrem locum expref
ribus accidere.eadin diuerfisccionibus,vel ad- fit,Matthasusfuppreflit. Qnqum explican
tib.ide ditis,vel detradis paucis,repetiuiiTe.ln qua fenteria xnihiparmverihmilis videtur,mins etiam altera, ,
coef.Eug fuitAuguftinusc,&Auftor imperfecfti . Chroma- quam afferr, non defcendiTepenitus Chriftum de -
cap.i^i tiusinhunc locum,& Gregorius e.Alii eandem pu- ^ m5te,idexfummom6tisfaftigioinaliquem eiuf-
e 9 t3t e^e ecionjVtTacianusfjHieronymusgjChry- dem montis planum locum, quern Matthicusmon-
in Ezecfaicl foftomush.Origenes ,Euthymius&Theophylacb tem,Lucascampumappellet: quia non videturhsc
fin Harm! k. Qunr proptere iudico probabiliorem eTes- concio ad omnem,quaeChriftum fequebatur turba,
g In Com. tentiam,quia vterque Euangelifta ita beatitudines edadbls.dicipulos habita efTe.-prim, quia ma-
hHom ij. Chrifto explicatas narrt, non quai paucaquzdam teriaip(poftulat,vtadolosdicipulos habita cre^
1MUID
traft.m
!< praeceptaexaliquauperioreconcionerepetita:led
i . datur.Necenim
s. omnibus
1 i- JChriftus
. j.Euaneelic
i D n per- nCip 4. II
In Com. 4ua" totum concioms argumentum, m quo omnif iectionempi-oponebat,lednirbaedicebat:/,<awrfft< 0UK.13.J.J
eius confumpta fit oratio.Et ita quidem narrt, vt *gtea, &c,^panertfime?eritis, emtiesfimulpenif 0
vterque paupertate exordium impfiTe dicat, perfeftis autem eflevolubus perfecta proponbat,
vis
 tot CAP. V. DE BEATITVDINIB VS. 01
Hstccciofi visjj\qait,perfe8us rjfe,vadeyende vniuerfa tpuA babes, A Ieroolymx vicini efle.Ipfe Hieronymus probabi-
adilos Crda'paupemttSj&ven^&fequereme'fDAndc , quia leputatfuiiTcThabor.
babiuett* vterqueEjgelifta docer,Chriftad folosdifcipu- Et cmn feJiJjh.^Hievoaymi Sc aliorum interpreta -
Mittb.i> JosorarionemcuertuTe,f cumfediffet, inquit Mat- tiones,quallegoricxsr,pretermitto. Quodaut
1. thxm,acce'erunt odeum difrpulieius,& aperiens osfitum Augutinoadnotauit:dtreadmagifteriipertine-
docebateos^dicens-.Beatituuperes fpirku : Lucas vero , ?" re dignitatem , quodque alij hoc loco tradiderunt, 0 Lib t de
tpfe elcuatts oculis m di\cipulosfuos diabat : Beati pauperes, more fuiirc,fedendo docendi P,dubium no eft : ne- ferra. Dom.
Ver 13. 14 & thrift9 bfolos difcipulosalloquitur, yoseflis fcio tamen,an propterc hoc loco federit Chriftus; monte.
faltem,ves eflts lux mundt.Vnde perfpicuum eft, hanc cmpris fcdifledicatur,qum ad eum dicipjjli - P Matlll-i
concioncmnonincampo,cdinmonte habitam ef- cefiircnt.Neque verolmilc eft, Temper Chrift le- [5UC 0
fe,in quem foli difeipuli relita turba, cum Chrifto dendo doeuilIe.Nam cim in medio campo concio- 1 loan.g.i.
ccenderunt,vtpaulpftdicemus,neceireexLu- natus cft,non,vt opnor,debat.
ca Matthjeum,f;d exMitthxo Lucam interpretan- 2. Et aperiens os fuum.] PrxteriiTem tamquam fci-
d.Lucas ergo non de cadem in mont afcenfione, g l hunclocura.nifomnesfer interpretes obferuaf- Qiidfit
de qua Matthxus agt:fed de alia, qua ideo aiende- fent.qud Chriftus os fuum dicatur aperuhTem - 1"1'""?
rit,vt oraret,& Apoftols clegerit.Qund autem ad- lum no pleonafmum , fed aliquid eti eile myfterij. !"
dit.poftqudefcendiflct, copioirn vndique multi- Myftcri am quod ft,non omnes cfentiunt.Au-
tudin homin fecutam eumfuifle,& ipfum ekua- guftinusq,&Gregoriusr,fgnificari putant,Chrift
tis oculis in dcipulos fuos dixi(fe,Beatt pauperes,non qui prius prophetarum aperiebat ora.nunc tand os tb.i.d
eft intel ligdum,tatim & in loco campeltri facum fuum aperuife,id eft.ips per felocut efle,vt aitD. m Doai'
eCTcfed longe pft,& alio loco,id eft, in mte,inqu Paulusf Alii os quodmodomanibus,ideft, verba tLib jin*
iterafcendit,vt Matthxus dicit,Lucastacet, quia faclis pponi putant3vtindicet EuangeIifta,Chrift lob.c.j.
res,non loca, & tmpora coniungit. Quod autem ante explo,tum etiam verbis docuilfe. Capit enim s Hebi 1.1;
Matthxus oclo,Lucas quatuor ttm referat beati- priusfacerfeinde decere f.Ita Chrylbftomus , Euthy-
tudinesjcue eft:nec enim prbpoftum fuit Eugeli- mius,&Theophylaftusexponunt.Alij,long fuiffe tA*-w
ftis omnia,fedfummjm omnium reccnre.Itaq; de fermoqindicari orsapenionedict,quod etiAu-
hacipf concione, nonblum Matthus quxdam gu.probat. A Iii res magnas dixiTe, atque diuinas;
narrat,qux Lucas prxtermittit : fed quxdam etiam fie enim d\t effejpermt osfuum,vt (i dixiTet Euan-
Matthus prxtermittit,qux narrt Lucas, vt illa an- geliib,aperuirabyu4imomniscientix,& pientix
ti theta,r<f yobtsdiuiiibus,va vobis,cuiridetis,ii>* yobis/jui fux.Sic Hilarius.& Strabus,Alij fmplic eTe putant
jAturan eis,t>* cum benedixerintvobis homines. Hebraifinum quafi dicat, exoruseftloqui. t He-
Videns autem le\us.]lefus in Gneis exemplaribus ri brxis enim aperire os,cft loqui incipere,Ego aliquam
legitur.nequc Theophylaftus,& Euthymius legt, hoc loco maiorem vim arbitrer inefl.
&quidemade eft oratio . ^..poftremo, vbi de * HicHebraimusin lob. 3. i.fic reperitur p
Chrifto agitur,copulata:vtfruftra additum videri ' 1>0 achare ebenpatbach ijob ethpihu , poft
tb i.de poflit.Sed tarne Chryfoftomus, Auftor imperfecta hocaperuit lob fuum os,id eiheeepit loqui.
*' Auguftinusc,& Bernardus^legunt.Cum autem E- Igitur,vt multa alia prxtermittam, quxapud He- Qui< as
jSexm , cm^e\iidicit, f^uiensautenilefusturb^^fcendttinm- brxoshxcphra(sfignihcat,tantmdicam,qux ad 3?2*
omnibus ffWjdubium non eft,cau(m, cur in montem afeen- f maxime vidturpertinere.Osaperire,eftaliqu- bros
iniftis. derit fignificarevoluiffe,quod copiosa vidi ifet tur- do libere Sc clara voce loqui,vtapud Ezechiele v, In Ucapi>.
Cur pro- b.Curaut propter turbamafcenderit, incertum. die illopullulabit cornu Domini lfrael,& tibi dabo apertS os veif.ii.
afceadcrit '' en'm propter turba afcendere,id eft, vt e in ^ in medio eorumfirfciem,tjuia ego Dominus Sc Sapiens x,Jn
' fuperioredoceretloco,vt Audoroperisimperfedli medio Eixlefi* aperiet os eius. id eft , coram omnibus li- j
interpretaturjquafidicatjvidenstantamauditorum bereloquetur,/e^if/w in confpe&uregum & - x cc
eiibi.de copiam,quxfiuitcommodumad cocionandum lo- detur >*. Hoc modo Chriftum osaperuire,verum eft: y POj*. 4*
fe.-m Dom. c.Potuitctiam propter turbamafcendere,id eft,vt fedfatisnoeft.Quisenim dubitabit eum libere lo
in monte. turbamfugeret,vtcxponitAuguftinusc,&Chry(b- cutum.nifi figniricareEuangelifta volucrit,n5Scri-
fHoni.it- ftomus ^Hieronymus 8,Euthymius,Thcophyla'j barum & Pharifeorum more, fed libere &taqu*m
1 In horn Leo h,Si Remigiu s,qui & illud obferuauit. poteftatmhabentemdocuilTe,vtinfr%fedhics- 1 caP- 7 >
de omaibu Triplex turba effugium Chriftum blit quxre- fus melius conucniret,fi Chriftus hanc concion no
fanais rejdefcrtumijnaucmKjmotemhic.&infr1. Atque a"dfolosdifcipulos,'fed adpromiicuamultitudinem
Chrifti huncarbitror verum eTe sTum.quia.vt paulo ante habui (Ter.A liquando aperire os,eft poft long,diu-
lurbatr - diximusjhancccionemnonad turbam, (dad dif turnumq;ilkntium in verba prorumperc, vta, Vofl aob j 1
cinnjC U" c'PulQsriabitamfuireconftat,&quian5oletChri- aperttit lobosfuum,& maledixit dieifuo, &locuiusefl,
1 cap!4.i. ftus cum turbam quarit,fed cim fugit,in mont af- pereatdus. Ante enim diftum fuerat:2 omnibus Iiis ni
luc 3- cendere, vt Ioanneramanifeftum eft Auftor im- E pi cCauithb labtisfuis;nequeflultum quid contra Dettm lo-
loap.14.13 perfecti & Chromatius aliam reddunt caum , vt tutus e^.%ic mihi videtur Chriftus hoc loco osu btap.i u,
&5,.& iii prophetiam implert Super mortem excelfwn aperuiTe,non qud ante locutus aut etiam concio-
Ma'r 13& afcendeju, etaeuargeli\.ts Sion' exalta in foriitudine yoce natus non e(Tet:ed quod numqum ante fufcjlimem
f, 46,k9.tjuamju,quieua}igeli^4slerufalem. Sed Euangelifta illam de Euangelica perfeccione dodrinam propo-
Luc .il.. 8c earn caufam,fi veram exiftima{Tet,filentio prxtcriif- fuiflet.Tunc ergo aperuit osfuum,id eft,diuinamy-
e.is.Sc 11. fct,quitamdiligensin quxrendis, & aecmodandis fteria,vtaitHilarius,quxanttacuerat,patfecit;f-
37- ad Chriftum prophetiisciTefolet:& alius eft pro- cut magnusilleapud Cicerone Orator CraTus,
!i ' P^et3E cnfti:non enim iubet, vt in montem reuer multa de ratore perfefto difputa Tet, viftus ad ex-
m cp 6 i- ccendat:fed vt ita loquatur,vt lg latque Eu- tremum precibus,k auditores naftus idoncos.D.7,
i.& 8 i. gelij prxdicatio exaudiri poflit,vteorum vox, qui i^h,t]uodfempertacui,fe:peruetacendumpuaui.M:bi
n cap. 40.^9 dt fiimmis montium cacuminibus clamant. qmque optimcdicunt.,epiiqueidfacillime ftire pojfunt^ nifi
ich^'cchri ' Q$:iutcm monsfuerit,nquem tune Chriftus imtio dictndi comremij'cant>pene impudentes vide ntur.
ftus^oncio afeendert,fcire non pofliimus.Rcfert Hieronymus. .Beati.] Exordltur Chriftusabeo,quod omnet pr
nemhabuit Chnftianos aliquoslmplices exiftimafle/uilfe m- expetunt,ficut Dauid,aut is,qui eius in vnum volu- Bcaticudiric
temOliuarum.nonanimaduertentcs, Chrift tunc men Pfilmos colligauit Beatus yirqutnoa abiitin con- ounncs ap_
in fuperiorefuiTeGalilxa,montcm autem Oliuar cilio impiormn c.Beatitudincm enim non folra nemo petuot.
 io$ COMMENT. IN MATTH. 104
non appctit:fed nemo quicquam,nifi propter e - A propter Chriftum animo paupertatemferunt.
petit.Beatos vero Chrilt' in hac tota ccionc vocat, Qua:rit Ambrofius*cur Chriftus pauperes Beatos zLib inL.
no eos.quire iamipfa/edquifpe baeti funt, &qui appellet,cm& paupertas,&diuitiacre$fintindifFe- ea*-
pereradus,quibusadbeatitudinitur,afcdt.Nec rentes.qu.x natura fia mala: fint.Re- ^cChri-

quoa viuum impediat, peruenturi fint. Vno verbo musdipu

Jjeati pauperes appellantur,quat ex parte pauper- aut per fe virtus non fit,aut non maxima ccrtcvirtu-
tatis eft,quia ad currendum ad beatitudinem, vt ait" tNolo de virtutum coparatione diflerere, & cum
Gregor.leues & expediti funt,poteft tam morbus, aliarum inuidia paupertatem extollere. Tantii dico
* potcft aliquod peccat currCtcs impedir. N de- voluifle Chriftum rectifimam, & expeditifim ad
fiderare in interprete pruds debet lector, vt plura ccelviam oftendere:NihilautemefTe,quodmagis
hoc loco de beatitudine diputet, umatabfchola. quam diuitije cuntem impediat. Impofibile enim
Qupsupe- Pauperespiritu. ] Pauperes fpiritu maiorparsau- eft,diuitcm intrarein regnum clorumrproptere
res fpincu. humiles interpretatur,Htlariusa , Chrybfto- Chriftum paupertatem primo loco pofiiifle.
a Can.4. mus VAuftor imperfe&i c, Ambrofiusd, Augufti- Qwniam ipforum e regnum cadorum. J Qui regnum
m nus ^GiegoriusNyTenus f, Epiphanius , Leo h, ccelorumnc pro Euangelij predica tionefumunt,
GrcgoriusMagnus '.Traque quuisfacultatibus di- qud pauperibus potiTimmEuangelium predice-
d Lib j iri uircs,modo humiles finr,paupcres fpiritu vocaripu- tur,vt Chriftus t^pauperes euangelt\antur , & apud J Jg^j11 **
L'icam. tr.Alii,pauperes fpiritu cffcdictcos.qiiii fine pau- ProphctbjVtHebrilegunt^^ff^^rf^w^jmMi
cLib.i. de peics,fiuediuitcsfint,nonhabenttamendiuitiisad- w/&wf:nanimaduertunt regnum coclorum tam-
fcrm.Dom. dftumanimum,necibicoripforum;vbi thefaurus qu paupertatidiuitiasopponi, ficut in iqutibus
f Libele ipbr eft,vt firpe ctiam Auguftinus exponit.Alij re sper contraria ctrariis opponuntur:Bf*f</ luget^
B^atitudin. vera paupcre>,qui opes non habent, gnificari fen- quoniamipconfolabitntur:Beatiqutefuriunttquoniam ipfi
gHtrref. tiunt,vtTertullianusk,Cyprianus !;Hieronymusm. jatwabuntta:
hin h.>m. Ncc mihi dubiumeft,quin ver pauperes fignific- 4.Beati mites.]Hic eft apud Grarcos verfs quintus,
eo u* tur, & quia nomen ^7^o/,quo vtitur Euangelifta, qua? autemveru quinto dicuntur , Bean qui lugent,
i"bib 's in no n ^ pauperes , fed, quod amplius quiddam ponuntur hocloco.Et quidem Leo auctor Latinus c Hoir ^
lo i io. eft.mendicosfignificat,quemadmodumTertullia- c,Gracorum more legit,vt non temer videri pofit, omnibus
Lib.ad- rius vertendum putauit:& quia de humilibus paulo verba in Latinis codicibus per amanuenes fuifle fanai,
uctfus infrindicir,frf/iw>i'i:&quiaillis regn ccelorum, tranfpofita.Mites dicuntur,qui humiles unt& m- <unt.a.i9
" !, ^; quafi piuperibus opes promittuntur, & quia Lucas fueti,Chriftoque fimilcs,qui aitd,Difof mi~ *ln rcgul
duodecim veros lilis dmitcs,non luperbos oppomt,r<, inquit, ],& corde : itaque non poflunt non elle ter
abuGon'b. yobis diumbus . .films c.Q2 non reddimtmalw f>romalc,fedyin- fRom.t.
mlncm. Curautemaddat^iritu,variaeftopinio.Qii.hu- curt in bono malum t. , 47.11.
n Veri- 4 miles intclligunt,ideadditumputant, vtnon vera ^nidmippoideh^tenS.]Gr.K^nttvof^<r*ei,bieredi^
"ur'aida1* piUPcrtas>'"cd humilitas,qu paupertas fpiritus eft, uitpofsidebunt.Q^i autem terram intelligat, no tis
turad pan- figtiincctur.Alij,vtnon qudibet eti vera pauper- cotat.Alij iftam,in qua viuimus,tcrram interpreta-
peresvox tas,fed voluntaiia paupertasdeclaretur. Paupertas tur.vt Chryfoft.5 Auguft.h Euthym. &Theophyl. h n
pirjtus. cnimcoada,virtusneft,dmiferia.Hanc egove- Soler enim Chriftum n5 modo cccleftia,& futura, Mtt.t%.
nm arbitror efle fcnttiam.S'piritum enim fepe pro fed eti terrena & prasta bona polliceri vt infr sm'd' m*
pea. . 41 volntate poni animaduerto, vt apud MatthiumP, QQ^fritepyimum regnum Deu>Zr iuflitian Hus^rhxcomni* ja monte"
qCap 14 ?. &Mircum4, fpiritus quidem promptus e , cato autem aduciceturvSis}Si apudMarcum K,sn;e dico yobis,ne- Mattf jj!
rRorn i iftrma'.bc P^aulus r,Cwferuto in fptritu meo,\d eft, in a- moejquireliqueritdomum^atafratreSyiiitfororestautpaty'e, ..
fi.Cor,7 njm0:& alibi fjVult faulus virginem efle fanft,non auf matrem^tutfios, aut agrospropter me, Cr propter Euan-
34 foliim corpore:fed cti/jVtf,id eft,caftam & faclo, -gelium^quinonaccipiatcentiesuntum nunc, in tempore boc,
tCap4i & voluntate.Ephefios monet^yytfoUkitimJeruarey~ domos,&fratres,&foron's,& maires, & agros can perfe- ccejllmeft
Spirituspro nitatemfpintusin vincido p.ios,id cft,voluntat,animo- cutionibus3& injkculofuturo vitam terna. Alij per terr, tcrr4 V(J
volntate rumqueconenfionem- Necomnem voluntarm c!um intelligunt,qua; terra viuentium vocari fo- tium.
crcbiucft. paUpertatem,fignificariputandumeft,fedeam,qua: letl.SicOrigcn.ro,Bafil.n,CirylLo) Auclor imperfe- 1 Pl.i.t|
propter regnum ccclon;m,aut(pontfuicipitur,aift ftip,Gregor.Nyflen.',,Hieronym.r. Quorum ego &,4 'i.
ulnbte- patieiUertoleraturJtaqueifiliusv./'^frfi^m/, fntctia; magis accedo,& quia in tarn feria concione |(>,-16
uionbui eft, propter fpiritum interpretanir.Pauper fpirim vcrofimile n er,eam Chriftum promifiiTe terram, ["
roro"" eft>quivdit omnia quxhabct,&dat pauperibus,vt quam defpicidamdocebat,& quia in aliis bcatitu- inl'fal.ji/
paapcrtatis pauper ac nudus,paupcrem,ac nudequaturChri- dinib* nihil eterrenividemuspolliceri,&quia s- oInc.liai
Euzclicx ft.AtquehicprimusEugelicf paupertatiseftgra- tentia vera neflet:nec enim folent mites terra hanc 8,
TFariigra- dus.Sccunduseor,quin6quidtvdidcrHnt fedne pofidere feddeeiuspotiuspofTeilioncdeturbaii. ? [nrbl
dus- Chriftamittert,amirciunt.Tertiuscor,quibona E At neq;domos,& agros pofidere folent,qui pro- Batiudin-
fuan prorfusamifertjfed vtChriftum.Ecckfiq; pter Eugeli domos agrofquereliquei unt & tam r'n hcloe
Catholic fequcrentur,deferuerunt.Qualcs multos Chriftus illis "eti in hoc mundo pollicetur.Rep- fxP '
r nc habet Angliaperegrinisregionibusexultes,& deo,lic Chriftum nos domos^ agrosrfed piritua- Ioci Marci-
siento. p^upertrahentesvit^iuiafignumbeftifaccipe- liadona,quxdomibus,&agrisraelioraiunt, polli- *^"c",e-
renoluerunt.Quartuseor.quicdiuitesmalis ar- ceri.Curergo domos&agrosappellat?vtdomibus
tibus efle pofint, timor tam Dei peri tu ris opibus & agris fpterelictis opponerct.Quod hoc loco,
yTob.4.tj antcponttes,paupercsc(remalunt,& illuddicunt^, terram ant non nominauerit,dici non poteft.
pAitperetn qmdam yitam gerinws:fcd multa bona habebim', Cur igiturterram potisqum clumappcllmit currerram
fitinjuerimusDe^i rrccej)himusabomnipeccMo,&fece- Primm,varietatiscaui,quiaia^pris4:o;lum - P0"'1 q<
rimus bene.Qnntus eorum,qui nec funt,nec pofunt, pcllauerat, Beatipauperesfpiritu/juoniam ipforum e re~ Caei"'n ,p"
necvoluntdiuitcsefle,pjncm DeopetJtes quoti- wc.'orttw.Deinde,vtterren.v,vtita dicam, trra?, 'C
dianum,5c habentes vicft & veftitum, his contenti coeleftem opponeret, doceretque,mites, qui huius
nt.Scxtuseorum,qiii vellent,fi po[Tent,finecuiuf- terra poflefione excludi blent, aliam meliorem
quam iniuna diuites fieri, fed cum no pcfint, xquo poflefluros terra",ficut D.PauluSjC^ Apoftolus Io-
ncs
 io5 CAP. V. DE OCTO BEAT1TVDI NIBVS.
aGal.4.i(. nes cerium Ierua]emappcllareblct,vt terrena le- A nem axirguere,iisextol!cndisrcbus,quasille maxi-
Hcb.u.ii. fuialcm opponant.cuius habimioneludxi maxime* mccontcnit,proptereapaupcrtatem,proptere hu-
' gto"Jbanmr^Nefcioetiam,an ad terrain Chanaan militatem propterc patienti tantoper cmdat:
bHtni/. Chriftusalludercvolucrit.inqucmornnes con- atveilemftumefle,mundusnon dnat, edlaudat,
Lib e.io ten derent Hcbrxijnon nifi puci mites & patientes quamuisiniuftus:famcmautem,&fitimveram ma-
Li cam. ingreffi funt. ximerefugit:eamquetolerare,putatinnm:deea
lfakm'm '* ^f4',7w^f,rf,]Nonomnes,quilugcnr, beatos igitur loquitur Chriftus.Paftremo Lucas eurienti-
ecaa*. efle manifeftum eft. 1taque merit quseri poteft, bus,3CJitientibusfatui o5opponit, Vx, irtquit, -
fLuc 19.41 quos lugentes beatos appellet. Quidam eos dicunt ^/rfft*)d/f/j5aturosautemnon vocateos, quiiu-
gi.Rcg.ii. qui peccata fualugcntjVtChryibftomusb, Ambro- ititia tiatifunt,non enim eos miferos, fed beatos
flus c,& Cyrillus d , & Hilarius r- Alii, qui vcl fua, appe!larct;ergo neceirientes&ltientes dicuntur
ilncomm ve^al'ena> ^cut ChriftusluxitHieruikmf, & vt ij,quiiuftitiamdeilderant. .
fcnHom^ S*B0*lluxkSaul8iAu0fimparfti,,j Hieony* . Propis videturmihiRupertusad ienfum accef- ,
deomnib. mus3& Leo lc.'Alij,qui earumremmamiifione lu- fre,vtefurire,&fitireiuftitiamdictur, quibusiu-
San<. gent,Augulinusl&GregoriusNylTenusm. Potcft ftitianonadminiftratur,qualesstpauperes,vidu, {;^4 '
iLib.nee fenfusefle, vt lugentes Chriftus appellet eos, qui & pupilli,quoruntiudicium Deo tarn epe,tamq; dicantur.
in'montc' ' ProPter regnum ceelor opprefi lugent, quod aliis dihgenter commendatur, vt Indicate pupdlo & bu
rn lnkb.de Verbis dicit n,Beati , qui perjecutionem patiuntur propter Apportt amplm magmure \e homofuper ter- Q ^
seat. iufli:iam.Omnesenint,quipieyolurit yiuereinChriftoiperfe- ram:Sc, p Indicate egeno & pupillojjumilem , &pauperem
nVcrf.io. Cutionempatimtur.o Aw,inquit Chriftus, plorabais iuJHficate:&i,<\9upllo mnittdtcant,&caufaviduxnon in-
o i, ad Tim thitiSi,mJUj Mtcm gatulebit^trtirCuTaJn mundo pref- greditut- ad eos,Sc,i Cauftmvidux non iudkauerunt , cau- jj Tg-'J il*
no 16 ' [ bahibitis ^-GlortTrmrjt TX Paulus , t pibtd<*io~ Jam ptfillinon di,vxerunt,ituikwm paaperum pon iudicaue- tlex^'it.
qRom j.j." nibusfentes quod tribulatiopa'.ientiam operatur :patienti nwi.Hicrgo dicuntur eurire&fitireiuftitiam,qui
4. autemp>obationem:probatioattiemfpemfpes autemnoncan- cmiuftitia,ideft,iurisadminiitratione indigeant
t Cap.<.j. fnndit q-HuncautemcFenfum, intelligitur ex Lu- eamquepetuntmemo tamen illis praebuit. Sicut pa
ca tjvbilugentibus ridentes,quafi oppreffis oppref- nem efuriunt , quicm petant, nemoillis porri-
fores, victis victores opponit. /^inquit, vobis, qui git.
ridettsnunc,quialugebitts vflebitis. r Nihil effet,quod in hac interpretatione defide-
Qigaipficonfolabuntur.]Gudchunt, ridebunr. Gr. rarem,fi Lucs verba cum ea conuenirent. Sed quia
wn,ixA);3iii5r7K/,confolationemaccipient,vt Augu- videturlucas de fame p3nis,&fiti aquae loquhaliter
flinusaliquando vertit.Nofter interpreSjVt verbum explican poteft,r<m quiefurtunt & faina wittam,
vnum Grxcum vno altero Latino rcdderet , praeter id cft,qui propterea efui nt &ftiun t,quod ius illis
sloi.io Latinifcrmoniscfuetudinemlocutuseft. Hoc eft fuumnohtribuatur,qualesfunt,quiiniuftdamna-
quod Chriftus dicit C,Vlorabitis &flebitis vos, mmdtts ti bona fua perdiderunt.aut qui quod fu. eft', quia
t 7 . autetn gaudebitfed trtttia vera vcr'.etur in gaudtum, Sc pauperes st, recuperare non poffunt,aut quia iufti
17 ' Ioannes t, ^Aberget Dens emnem lacrymam ab oculis eo- iunt, Vt, ]mitiam,Atjuwk* r, dictum fit,pro, propter
vcjp.114. rmny m9Syitumneit ^ n((pielitclus,neque dolorem iuflitiamfl&'riwAi&timrnv.&i propter iuftitiam intel-
xcap.i. u. ^' telligamus,quia illis iuftitia n iudicatur,aut, vtiu-
.Beatiqui efuriunt &fitiunt tuflitiam.] Lucas1 ab- ftitiamequtur.SicnimMattbaeus,Lucafque -
iolut dicit, Beati/nd nunc if*ritis , quia faturabimini. uenient.Scd Lucas fohm famcm,Mattha:usautem
Matthxus w/?>iu;,addcns,rententiam,non, vt ple- & famem & cauiTam fimis expofuit At non qui
nqu putant3explicauit:fed lgdiffciliorcm red- cumqueita etiam cfuriunt & fitiunt, beati funt,fed
didit.Exhoccnimveiboanfam omnes interpretes qui id propter regnum ccclorum patiuntur: mul
acccperunt,vthunclocumdefiti,ideft,ardenti dc- enim fame moriuntunquia ius illis nonadmmiftra-
Lib 6 in fider' confequendas iuftitia: intelligendum puta- tur,qui non idcirco beati funt,Beati autem erant il-
rent,Ambroiiusy,Hieronymusz, Chryfoftomus *, liCad quos hxc verba dirigunturjqui'dicebant, -
zlnCom. Auftor imperfedib, Auguftinusc, Hilarius d,Leo qiteinbancborMn&eurimus,&fitimm,&muii[tmu,& t.
aHoir.if. t3GregoriusNylTenusF,Ca;rarius Arelatenfis,g, Ber- colapbiscMimw-,cs'iflabtlesfumj4s(',Sc^nlaboreCjrmmt-' s i cor.4.ii
Hony . narj us h, Euthymius,& Theophylactus ',vidcturq; nafir vigtltjs mulnsjnfamejsfitijn ieiumjs tnultis, in fri- 1 cot M-
fem Dom eorumfiuereScripturafententi.E,quaepcrfitimve- gore & muliiau^Sctegentei,anguiatt^ffliEfi , quibns di~ VHebrn.
inmonte. ' hemens foler dcllaerium fignificarc,tt t,Q^madm* - gnus im eratmtmdubu. }? }S
dCjn.4. dum defideratcerttus adfontes aquarum, itadefider.it anima Q^mam tpfi j.tturabuntm: ] Sasiabor turn appai-uerit xPfal.i6.ij;
eHom.do niea ad te DettsSitimt anima mea ad Deum, fontem viimm, giorta tua* .bea'us , qui manducabii partem in regno Dei.
c,l Sitiuit inteanimamca,8c, Qwbibunt me , adhtcfi- y- Eteg * Vobis , fictk dtfpojuit nah "Pater meus
cnt,2,n mnesfitkntes remte ad aquas. rtgmtmvtedatts , or bibatts frper menfam meant in re-
Bcat. Hos auftores tot ac tantos & honcftum, &tutum gnomeo1. Hisenim rebus accommodat ad homi-
rHem.t*. eft fequi:fcd mihi filiceat,fccundum eos meam di- numopinionem , qui cibum & potum magnam JO
bStim.idc cere fcntentiam,fatcor proba biliusvidcri.Chriftum E fcelicitatem puunt, vita beata & regnum ccelorum
omni.Sifti n6demetaphorica5feddevcrafame,fitiqueloqui, fignihcatur,quod D. Paulus efcam, & potum eTe alfa.4,.>
WaT'i &quiaetfivehemcnsdefideriumfitisin facris lite- negat.Similis fententia eftilla Prophetaea, Konefu-
x , * '1' risappellatur,famcstamen,quantum equidem me- rientjteqwffentjiecpercuet eos fol, qsnamiftratarcorum b Ifa ^ l}
lPfalt t, mini5nufpiam appellatur.Hic autem non folmn.qui reget eos,tJ ad fontes aquarum fotabu o:&, b EcctferV
reEccl.14. fitiunt,fed etiam qui efuriunt,beatbs Chriftus pro- mcicmicdmh&ytsefwiettscce fcruineibtbem^-ees
l9:. nuntiat.Deinde quia Chriftus hoc loco no agit nifi ctis,&c cAgnuspu tn mtdto tbront eft,reget ilos,r.dedr cApoc.7.17
Quid fit fa- ^e ccr"s quibufdam,& priuatis virtutibus.qux ma- cet ^os ad mtafontes .ujuarum.Qcx ea btbit aqua3nonfi- ^ ^
ss& fitis us,qumvidentur,adiumentumad beatitudinem tiet internum - J 1**"
hodco. habt,qualiscftpaupertas,humilitas,patientia. De- 7- Beats nnfcrxordes. ] Hoc de omni mifcricor-
fiderarcautem.&appetere iuftitiam, non fpecialis: di' genere poteft intelligi, vt 'Hieronymus, Chry- c loan. 4 t;
fedgencralis eft virtus,nihi!quenoui,aut magni di- foftomus.Auftorimperfcfti,&Theophylactusexi- 14-
xie videretur Chriftu5,i eos,qui iufti cfle vellent, ftiraant,exemplo cft Euangelica parabola cySerue tu- Ma-t[h ,s-
beatos appelhflet.Pra*terc,quia manifeftu efr,vo- quam.omne dbitant dimifinbi,quom.tm rogaflime : nonne 1 5';3'-
luiflein tota hac condone Chriftum mdi opinio- ergo oportmt Cr te m*f'raieifem-^. ego nu wifa ttu
 ,i07 COMMENT. IN MATTH. 108
alnlibde /wiGregorius tarnen NyfTenus a, B.AuguftinusA A dent,vt Chryfoftomus,Audor imperfed;, Euthy-
bb^dc & Lo,C ProPric de cleemoiyna intelligendum pu- mius,&Theophylad.Hjcc mihi interprctatio ma-
fer.Dom. tant eaenim homines ver beatos facit: iuxtaillud gisplacet,& quiaGraecum verbum ifLuuomioi eos
in monte. Chrifti J, Vtne benedick fatris mei , percipite regnum, propri fignificat,qui pacem conci!iant,& quia ali
clnhom. quodyobisparatumcaconflitutionemttndr,qutaefuriui,& interpretationes nimisunt generales. Nam habere
de ommb. dediis tniht manducare ,fitiui,& deditsmtbi bibere, & il- vel in fe,vel cum Deo pacem,communis eft virtus,
Elcemofy, md>cF-iw yobis amicos de mammona iniquitatis ,yt clin* & quia munduspluris facer cesfolet,qui fortiter,
na propn difeceritts,recipiantyos in txerna tabemacula , & illudf, &prudenter bella gert,qum qui pacem compo-
beatosfa- Be.ttusyir, qui tntelltgit fuperegenum cjrpauperem.indie nunt,& quia haec virtus maxime erat Apoftolis c-
cit. mala Uberabiteum dominus. &,S Beatus yir qui miferetur, mendanda,quinonarmis,fed manfuetudine mun-
d m it th. i j. conwodat, difponetfermonesfms in iudkio , quia in ater- dum erant expugnaturi .In quamcumquejnquit, domS
e^uc 16 non commoi4ebitur: Sc, h Qui mifcreturpauperis, bea* intraueritis,prim4mdicite,paxhtticdomui ',&:quia fequi- jLac Ie
f?fa.4o.r. m> OTf: 8c,i Focjrdtur Domino, qui miferetur pauperis,yi- Xur,Q*iafill] Dei yocabuntur, id eft, quia fimiles Deo *"
EPfai.m.j. cijfttuditiemamreddetei. Etalibi K. Mihi,quiaha>cB crt,dupliciHebraifmo,altero in verbo Fdv\,\ quod
h Prou.i*. Apoftolis dtda funt , miiericordes propri viden- apudHebraos conformationem,fimiIitudinemque e Verf. 44.;
, turaopellari .nonfolm, qui in dandis cleemofy- fignificat,vt mT^.Ddigiteimmkosyeflros,benefaciteiti &A*'
Rob'c'J nis liberales funt, quas Apoftoli reliis omnibus quioderuntyos,oratepro perfcquentibus & calmnniantibus
7. dare non potcrant: fed multo magis,quiiniurias yos,yttis flii,id eft fimiles, patrisyefri, qui in calis e,
Mattfi 7.t. facile condonant , quas Apoftoli erant acce- quifolemjuum oririfacitfuper bonos & malos,&pluitfuper
Iaeob.i ij. pturi.vtperillam parabolara I fignificatur- iuos,&iniuos ; altero in verbo vocabuntur, id eft,e-
1 Matth.18. g gati mWt0 . ] ,; f.lctfti TifjetfJ* ,mundi runt,quale eftillud Unlfaacyocabiturtibi/rwf,quod U
iS' corde?, autvt Auguftinus & all) veteres Latini faspe D. Paulus per verbum fubftantiuum interpretatur f sm9'
loquuntur , mundicordes, vel puricordes. Quidam Z:Nonquifiliicarnis,ii filDci, fed quiliifuntpromifsio- h cap t.7.
mundos corde vocariputant, "qui, pura funt con- nis^imanturtn /w;'w:&'quodIfaias dixerath, Do-id'.ts +.
feientia , quos nulliuspeccati concientia redargir, mus mea domus oratioms yocabitur,LuciS ' dicit , domus
m Can 4- vt Hilarius *. Bafihus , Gregoriiis NyiTenus ,Hie- oratioms e.
n In Reg. ronymus* Audoroperisimperfedip,Leo<1,Ber-
. mrjusr> Hnclicetmultis&maenis didumau- * F"teneimitatMBapud Hebrew dicuntur.oxera-
uuer.igo. _ .0 n n plicaullanlii B:Iial, in Iibris maxime Rcum,& in non
Li.de B=a donbus,d;fficultate non caretrquia nemo coquera feftamentonj Di;boi> , R-M< jgS^ ,nn^
inCom. confcientianon aceufet; Q mm glor,abuur mm- ,? al thmeneth amacheta liphne
l Hom9e ^'^ &tT^ e-Oe\rcccMtC} Peinde> batbbeUahhel^edcderisandllamtuamadfasfiUebeltk
?efto - ] eft , fcdlenerahs virtus , & vt feu vt nos ^bemm,ne reputes ancillam mam quafiynam
nium San- ^,xlmus > Chnftus hl^. d^ Pn,uatls agit virtutibus. & jn ^^ ^
ftorum. Ahjpcrpuntatemcordis^mpliatatemmtelligunt, bheUbenebeliabbal,cjr filtj Helifili, . Afteri He-
tlnfcr.de Vt Auguftinus r,quod ideo mihi magispIacet,quod braifmi cuius eftctcbrain hoc o^cte mentio, luculentum
Cuerci ea virtus minime in mundo eft vfitata,qui totus in *"1.?.^.1^,-)'1"'*10?
deomnT' mtdiga foCtts eftv> & .' Apoftolis cratmaxim ymfebemo afcberijkje AuONil fiS^tm , Cr hoc
Sanftis. ' neccQaria , quimundurn in (apientia fixa , non aftu- meneius^uodyocabwueum D oMiavsiuitianora,Vdtui?t0
fProu.io > V, id fimplicitate capturi erant. Ideoqne cum vbi Chriltusdicitur rocandus nomine inerfabili.quia ver cTcHebraf
tLib.ide esChriftusad prxdicandum mitteret,fimplicita- &re ipfa Deuscil, icutnjmeninefFabilcdefignt. mus. quam
fcr.Dom.i. temillisinprimiscommendauit,Ey?9if^Wfffj cut n Plus etiamquiddam mihi videtur,vocari, qum Timha'5ear-
-1- firfentes, a- mplices cut alumbx*. Siocu!us, 'mqiih, U ciTefigmficarejnempeitaaliquideue,vtap^
"mpticitas tuusfueritmplex : totum corpus tuum lucidum erit. Sxpe omnium ore cdebretur,i:aque beati pacihci, quia diCat Chri-
maxim c autem monuimus , agi hic de virtutibus , quas ma- n fol filii De erunt,fed ita erunt,vt mundus ipfc, t vocd
mendaiur. ximmundus defpicit, quarque Apoftolis maxim qui csante ftultos reputabat,filios Dei efiteri - nominein-
j Mat.io.ii erant necciTarii. LaudatDeus fimplicitatem lob gatur,& appellare;W funt,quos aliquandobabuitnus in "^-
Eteratyirillefimplex, & reclus. Vxor tarnen eius.id derifum &i>ifimtlitudinemimproperii:nos infenfati yit4t y^eDcam
lob.''. cft,mundus, & fapicntia carnis irridet, Mime tu lorwn nimobamus infaniant,& nemxllorumnt honore: futUtum,&
pemanes inmplicitate tua*. Accedit , quod mundis tccequomodo computatifunt inter filios Deik. Proprium pro talim,
corde vifionc DeiChriftas promittit,quemadmodu autem eft Dei,pacem ccrcNonemm e Dcus dijfen- "''uni ore
il escis lumen,ignorantibusfcientiara,eamque bea- fi>msfedpacis;,dcoque Deus pacis appellari folt m. bbrd. '
tiflTimam promittat. Mundus enim fimpliccs ca?cos, Chryfo.bmiautcm,Euthymii,&Theophylai in-
& ignorantes appellat.Interpretatio tarnen Chryfo- terpretatio bona eft.proptere pacficos filios Dei ,?.
foftomi, Euthymij , & Theophyladi mihi non dif- appellari,quod Chriftum Filium eius naturale imi- m Rom. if.'
plicet,qui per cordis puritatem, caftitatem intelli - tentur.cuius officium cft.homines Deo reconcilia- .&;<
gunt:nam & earn virtut mundus vix nouit : Chri- re n,quiquc pacem in terram attulit ,quam mudus *jCp:,13'11
Cafletem ftusfuisdifcipulis maxime requirit, ,-^ dare non poterat. ;.- iadTbj
vir round inquit, quifeipfos jr.<ueruntpropter regmmcalorum. . "Propter iuitiam. ] Propterea qud iufti , pro- t).
tjouit. Qmniamipfi Deum yidebunt.] Accommodata red- ptereaquod iuftitiam fequuntur, quod Chriihani *.adThe
bMac.t9.11 ditio.Nam,vt,quipurioribusfuntoculis,meli$co- fint, qualeshidequibusfcriptumeftp ,lbant*Apo-Q*-
lores vident:ita qui puriorc funt corde,melis De oli gaudentes kconFpeu Conciltj:quomam digni habiti fi*nt*o
videbunt,Vnde fequitur, Deum non oculis.fed cor- pro nomine Iesv contwneliam pad : & <J Kemo verttm pa- om f Jft
de nobis ciTe videndum , vt Auguftinus argumen- tiatur,vt homicida^utfur,aut maledicus, aut Jienorum ap- llCor f. g.
tatur> petitor.Siautem,yt Chriianus^ionerubefcat,glorificet autem *<1 col. .
9. BtaHpacifiei.] Pacficos plerique intelligunt, Deuminiommintir.c^emmegUriafpenantes, dr ^Hpb.t.14
Q".y!,?t qui diflenfionum audores non funt. Alij , quiiniu- colapliiiptiftferns ? fedfibenef.mentes patienter fufertis, 0a<
In rias &cll cdonant,vt Hilarius . Alij qui in feipfis hoc egratia apud Deum. In hocenim yocati eu, qtda CJT I01n.i4.17
pacem habcnt,id eft, nullisconfaentiaefliidibusa- Chriiu pafpu epro nobis :yobisrelinquensexemplun>,yt p ..[.
gitantur,vt Auguftinus. Alij.quod affine eft,qui nul- fequamim yetgia eiui/pti peccatum nonfecit,mc inuentus^ q t.Pet.4.
lascum D30gcruntinimicitias,vtLeo. Alij,qui& efidolusin ore eius-.bci Sed etft quid'patimtmpropter iufliiia^*-^
ipfiquieti, &pacati funt, 8c alios, quantum in ipfis beati. iQtJ
eft^cconciliantjck vtvno dicam verbo,qui paci - enimregnum cedorwm. ] Propter iuftitiam i>c'a9.j. ;
paiien-
 109 CAP. V. DE OCTO BEA.TITVDINIBVS.
patientibus,tamquampugnantibus>regnumipfum in primishsreticifunt, d nihilum vltri quicquam
. _ _ it; r* i r . . /-
*i-r iic ProqUopugnanr,pollicetur.CommunisinScriptu vaerc, nifi vt pnas ltint,nifi vt conculcentur, nifi
d Tim "s coniohtlOyVtilh'1, QUtefcatyoX tua ploratu,& oCu- vtcrementur. Peiores etiam quam fal infatuatum
4.!. lituialacrymis,quiaeflmercesoperituo,ScD Bonumcerta- quamque aridum farmentum.heretici cimicibus,vc
mencertaui, curfum confummaui , de reliait repofita efi mihi ait Auguftinus, fimilesfunt. Viui mrdent; mortui
i- cor. if. iufittix : Sc c Itaquefratrcs mei abiles eftote , <& im ftent
mobiles , abundantes in opere bonofemper ,fcientes'tquod la * Hic Hebraifmiis tira frcqueris eft, ve vix rllus lio fit
bor veernon efl inanis in Domino. frequentior, eumqucpluraillius exempla profern poiTint,
Salis dua: i}. Vos eis [altem.] Salis duas elfe proprietates^ ilude* Geri.c 11. j injn ^O^veiomoru ifchel
propriety fiporem rebus infipidisdarc,&easconiruare, ne rthh.hu. & dixenmfvil ad focimfuunt : noltra editio.ic
tes. corrumpantur, notum eft. Quod eft in cibis fapor, dixit alter ad proximumfuum.
eft in homimous ab eodem verbo dia fapien- lif.Vos-tis lux mmdi.\ Qui vniueriummundurfl
tia : quod in rebus alijs cferuatio,eftin hominibus doftrina,& exemplodebetis illuminare. Nallos bo-
in bonis moribus conformatio, quam diuin^ litera: nos,prater vos,mdus habet magiftrbs. Quam vim
dificationem vocant.Apoftoli ergofalten* vocan- habere diximus fuperiore ver nbmen terrx , earn iiundus>n6
tar,qHahomines,Sdaapientiadoccredebent,& hoc loco mundinomen habet, vt iidcmaucTtores habuirvi-
d Libr. i de uismoribus Edificare.Qjareautem hoc dicat.cau- Chryfoftomus , & Theophylaclus obferutuerunt. ls bono*
tum. Dom. lmAuguft,rcdditd.ExcitaueratChriirus Apoftb- Quod autem Auftor optris imperfecti dnotauit; Do*rcs
los paulo ant,ad fiimmam vita: perfectionem, Bea- Apolllos ili comparari repeftu Iudaorum ; luci .'f^uu,/
tipauperes[pirita, zjre. Vult nunc probarc.cos tales ef- verorefoectugentili^quoduda?osveriratemiarn
fe opbrtere,qui il terra: futuri nt. Per terram au- cognofeentes in eodem ltatu conferuarc deberent,
tem nomines iritelligi , & D. Auguftinus adnotauit, qud propri eftalis: Gentiles autem doccre,quod
& cerram eft, & in Scripturis vfitatum. Illud mgis proprium eft lucis ; vereor ne & nimis argutum fit
neceflarium, quod Chryfoftomus, & Theophylact. & non atis verum.Probabilius , vdluifle Chriftum^
oberuarunt, proptere Apoftolos fal terne dictos tribusfimilitudinibus alis , lucis, & ciuitatis , rem
efle,vtnon vriius,autpaucorum hominum , fed to- vnam eandmque declarare. Hanc enimSyrorum,
eMait t. tius orbis terri magiftri , futuri intelligerentur
t, ,, c lte _ quorum vtebatur lingua, cfuetudinem fuifle alibi
5- inmmidumvmtierfimij&pradicateEuangelium omni crea- C Hieronymus n admonuit. Itaque non hoc tantuna nlBcapiS.
Marcus f, & Lucas s alia occafione narrant, lbco,fed multis quoque alijs videmus, Chriftum,vt MatttS"
cur fal ter tura.
ra dii. Chriftum hanc fimilitudinem vfurpaTe. Sedfacilis eandem rem exprimat, multas fimilitudines, alias
fCip.t.fo. cft, & probabilis folutio, credendum eTe,none- fuperaliis,accumulare cuius rei exempla vn caput
g Ci. X.14. me[tantm Chriftum. fedfitpe , prout respoftula- Matthii" multa fuppeditabifc ."
' bat,eadem fimilitudine vliim fuifle, quod nobis Illud obferuandum , folum Chriftum veram efle Solus chri-
etiam frpe docentibus vfu venit. lucem , qua itiwmnat bominem venientemin hunc ftus vera
fi[al euant4erit.]G./M>(sty$n infatuatumfuerit,id mundumf ,&4 Luxvenit in mundum,&dilexerttnt homines 'UXi
Doctores Vwi oum; id eft iporem, & acrimoniam amilerit. manstenebras , auim luxem, Se, 1 E'olm lux mnndi qm T ' 9:
2aando in
tuantur. Infatuantur autem Doctores, cm aij,t mal docenr, JeqfMW me non ambulat m tentons, ot 1 'Jumm r roan fz,
autmalxdificant. mundo , lux[um mundi t&, ^Ambulate , dum lucem habeiis, ..9 .
h . 9. jo. Inquofautur}] Ipum fal b.Non enimfal lis eft.Si & u, Dum lucem habetis, crdite in lucem. Lux autem ve- ' Cap 1 1. jj.-
doftor inal docuerir, quo doctor ipe docebitur ? radiciturChriftus,quiafummam, cexleipblu-' "*
Chrifus
fi mal vixerit, quo corrigetur non enim dolor cem habet; cum quo, fi non modo Apoftoli.caeteri- vera lux cu
doebrum eft. Non qud dotor, & doceri, & em- D que viri,fancti, atque doctores; fed ille quoque Ba ius -
dari non poffit, fed quod fieri non foleat\ aut diffi- ptifta Ioannes,quo inter natos mliernm maior non tionealii
cil poffit. furrexitj comparetunver alter Ioannes 1 dicit, Ne n Ii il lucs
NifivtpioijciaturforaSf&Coneulceturabhomimbus.lAb erat ille lux,fed y^teimoniwnperhibern delttmine. Etta- habent.
xcap.r.t-
hominibuspractci euntibus;ficut,quain pubicam men de eodem illo loann: ille idem Ioannes icribit,
viam eijciuntur, conculcan folent. Hcbraifmus, lile erat lucerna ardens & lucens : Sicut hoc loco Apo-
ftoluxappcllanrur. Omnes etiam Chriftianilux C*P- *
*dicunt enim Hcbni if, virum, aut hbmi-
nem, id eft quemlibet. Itaque Septuagin ta, vbiHe- vocariolenr;ficenim Paulus,1, vt filis[me quarela,
i Vriad il. braiceft V*H ifclj, aliquando vertunt i&bf ynu[- Crmpiicesfiltj Dei,fine reprehenfione in medio na'.ionis pra-
if. ' ^Jipr '.Latinidicerent, vt vulgo conculcetur. Si ,(3"peruetfa inter quos lucetisjtcu: luminaria in mundofic
gnifica! alias res, etiam fi naturalem vfum amittanr, a,~Eratis enim aliquatulo tenebra, nunc autem lux in Domino:
ad aliqivd tamen vtiles efle. Fraftus eft nummus au ficutfi t) luCis ambtdate^l&c Omnes autem vosfitij lucis eis,
reus; non erit nummus 3 fed erit aurjjm: non feruiet &fiiijdiei,nenfumusnoclis , neque tenelrarum. Chriftus Cmrftbni.
luxnaturafua,alij eius beneficio, quia abeoillu- omnes *
commerciojfedieruietaurifici.Corruptuseft cibus,
minatifunt: Chriftus, quia non folm cxtrinftcus "pf ","
non dabitur homini; id dabitur cani} Trita cft ve-
Sal cum ftis,in fterquiliniummittetur; hominemfouerenon doctrina , exemploque illumint ornnem hominem a Eph. ,f . si
cortuptum poteft.terram foucbit: At verb fal.fi natura fu de- E venientem in hune rriundum:fed etiam per gratiam i.Thef.
enibil generauerit,ne in ftYquilinium quid aliquid valer, ntrinfecus : Apbftoli , quia extrinfecs, non folm
prod h exemplo alijs lucenti
?i. 10. terram non feecund it; fed fterilem reddit. Vofuit, ia-
i4 quit Dauid tetrainfruEtiferam infalfuginem malitiain- Honpote ciuitxs abfcondi.] Deeft prima pars fimi-
lcap.-i4.4j habitantiwninea. Hoc Lucas explicauir. 1 enim lituinis , vos eftis ciuitas , aut fimiles ciuitati fupr ^0|{
in terram, mcrquilinium vtilee ,fedforasmittetw. montempofit. Per montes folere Prophetas , Se Cfntcitiitit
Solent, quievrihifimafnt, cm natura fu difee- Apoftolos fignificri; multis^ Hieronymus locis oh- fuptamoft-
<funt,inutiliffima fieri. Sarmentumad frudumfe- feruauit , quia edito in Ecclefia loco pofiti ab omni- tem pofiti;
rendum viliffim i fi aruerit,nihil inutiiius.-Sic enim bus confpiciuntur. Significantur etiam per turresjVt
mEicch.ij deeolegimusm.Q(/?f/e//>w-/ ex omnibus Ugnis aitAutor operis imperfecta Fiatpax in virtute tua,&
M-4- nemorun ,qua[mt inter ligna [ylmrwn t Kumqmd tolletur ahmdaniiain turribus r,*Quamquam hic ir.fus my-
b* ~'"f ^e ' ytfi'11 6f$lS ' amf4byic?bitur de ea paxillus , vt fiicus eft, litteralis alius. Eadem ratione hic ciuitati
' cim5- dependeatexeoquodciiquevasiEcce igni datum efl ineftam. aut potis vrbi comparantur; tPf.it.i.^,
busfuniles Quod illic de vite, hcdc fledicitur. Vtriuique Aonpote.] Illa non potef: vosnondebetis.Non
' fententiae fumma cft , degeneres doctores quales enim monet eos,vt bene viuant, nc quem offendant,

 in COMMENT. IN MATTH.
quod eorumexem plum ,quafi vrbs iupra montemA Qniab hominibus bene ageni videri vult , non vt
fita latere non poflit: fed exhorratur, ne lateant, vt ipie, led vt Pater qui in ccclis eft, glorificetur; non
paulo poft apparebit. , le, fed Deum videri vult. Nemo e;iim , vt videatur,
16. Heqtteaaenduntlucf-nam,&ponuntea>nfub>no- led vtvilusaliquidcfequatur gloria;, videri cupit.
dio.] Quid verba figni6cent, manifeftum eft : quor- Si autem gloriam non qusrit , aut non fibi, fd Deo
liim difta,difficile. Hieronymus, propterc Chrift quaert,ctiam fi videri cupiat, videri non cupk. Hoc
dixilTe putat , vt Apoftolisfiduciadlibere predi- fenfu Petrus , Chriftianos bene viuentes vult i
cahdum Euangelium , &animum adderet, quad- Gentilibus velle videri, Conucrfationem vefiram inter ci.EpUl.eJ
mod fi pgil em exhprtarer , vti ftrenue & fortiter gentes babentes , vt in eo , quoddetreiant de yobis
pugnet : omni enim oculos in eum eiTe conuerbs. tamquam de malefaclmbus , ex bonis operibus vos coride-
Alij monere eos voluiiTe,vt cautc viuerent; ne quid rentes ,' glorificte in die vifitationis. Hoc fenfu
facerent, quod ququam poiTct offendere :n enim g videtur etiam mihi dixifle Chriftus : Sicluceat lux ve-
vrbem fupra montem fitam latere poflernce cos fi- rajarambomimbits, vtvideant opera, quo loco t, non
miles eTelucernatfub modio , led lupra candelabr folm euentum & confequentiam,cd finem etiim,
pofitx ( enim fub modio ponifolere ) qua; non cauimquefignificat. Lucerna; enim Aportlos c-
pofit non ab omnibus videri, quemadmodum Phi- parauit. Lucerna autem eo animo accenditur, vt vi-
a cap; a. if. lippenes D. Paulus admonuit * , Vt ejfentne ftrela, deatur.Sed vtdiximus,non ibi Chriftus infiftit,por-
&reprehenone in medio natiomspraud,atquxptruerfx,H- r progreditur,?f gbmficent V.ttrem vcflrum , quiin cedis,
terquos lucerentficut Iwnxnaria in mundo : & Petrus cum e.
b r.Epiir.c.
}.i6. ^ modeia & timor confeientiam habenies bonam, yt ineo, ii.Holiteptiareiquoni'amyemfolueaelcgm.]Vrim\imt
quod detrabunt Vobis ,conftmdantur , qui calumnianturye- videndum,quorlum hoc nunc Chriftus dicat; aut
ram in Cbrioconuerfatiotiem. Ad hunc modum quomodocum fuperionbus ifta fententia cohereat.
Chryfoftomus , & Theophylatus exponunr. Plerique putant ide hoc Chriftum addidiiTe, quod - ^ .
Vera mihi rati6,cur hoc Chriftus dixerit, videtur iam tum Iudaeis accuiaretur,quafi legem folueret, ftat j,ocr'.
car bate
chriilas eiTe:vt A poftol us exhortaretur, vti grauiter,& ver- aut qud fecerttaccutum iri feiret : quod vide- Xerit.
ducxit. bis,& exemplo lucerent , labori parcerent.Pro- mus 1 euenilTe.Alij,quia ad perf;c~riorem legis inter- 1 Matth.ii.'
ptere fe eos, tanquam lucernam, accendifie, id eft, prta tionem tranfitionem faciebat , monere voluif 9. . & i/.
Apoftolosconftitui(Te,propterea fupra alios,tanqu fe, vt velex eo intelligcrent fc non vcnilTe,vt legem ?' , ,
vrbem iupra montem pouifle, vtappareant, vtlu- folueret, ld vtimpleret, id eft,vtmagisadftringc- oia\9tt
ceant, vt doceannnon vtjateant. Nec enim vrbsfu- ret,& magis admentem legiilatorisinterpretaretur.
pia montem xdificatur, vt non videatur, fed vt non Jludtflis, inquit , quia ditlum esl antiquis ,ego autem dko
videri non pofitnec acceditur lucerna , vt fub mo- vobis. Ita Chryoftomus, & Theophylatus. Veram
dioabconclatur;(d vtfupra candelabrum pofita,& mihi videtur cauiam, quifquis fuit Auctoroperis
luceat omnibus, & cernatur ab omnibus, eadem imperfe<fHm,tetigiTe.Dixerat Apoftolis Chriftus, mHon.
prorfus fententia qua alibi Chriftus dicit ; Ignem Vos eis Upe mundi, Se , Siclttceat lux vera coram bomini- I0*
cLuc.ii.49 tnittere in terrain, & qmdyoo,mftvt accendaturr ? &qua bus, quod devitafimul, &dedoctrina intelligend.
Diuus Paulus, Timotheum difeipuium fuum ex- elTe diximus : dcet nunc eos uo exemplo,quomo-
hortatur. * Tr/tdia yerbum , infla opportune , importun, do viuerc,& docere debeant; deber eos legem me- Chtilu
amte, obfecra, increpa in omnipatientiar doctrina. Con- lis femare , qum hadenus eruata eflet , melius ult/uo*
firmanthancrationem verba, qua fcquuntur , &c interpretan, quam Scribae & Pharifad interpreta- Jjf3?"
luceat lux vera coram bomimbus. Quod autem dicit, Cr rentur.ne exiftimarent licerefibi , quod Chrifti , id ^,
ponunt earnfub modio , haud aliam ob caufam ub mo- eft.ipfius legilaioris difeipuli elTcnr, legem violare, res.
dio potis , qum fub alia re dixilTc arbitror , nifi ficut folent , qui ex familia principis fiint , omnibus
quia modius res erat apta , vt fub eo lucerna conde- pen legibus oluti eiTc.Ego ipfe, qui legem cdidi,
d Cap.Jg/tf- retur. Itaque Lucas d paulo aliter dixit , Nemo autem non veni, vtoluerem legem, fid vtadimplerem, &
lucernam accendens opertt earn vaftr,autftbtus ledum ponit. "niabZdaueritwitiayeflraplufquamScribarum&Vba-
Vnde latisapparet Hilarij,& Auguftini interpreta- rifaorum,nonintrabitismregnum ccelorum.ic fententiam n Marth. 2
tiones, qui in modio aliquid putant elTe myfterij fententia conftquitur. Nunc de verborum cnu l0'
quafi Apoftoli largiter , & fine menftira iam debe- difputandum.
rent doflrinam impertiri, myrticasclTe, non litt Quomodo Chriftus diciti non veniTe, vt legem Qaomode
rales. folueret , fed vt adimpleret , cum re ipi bluerit , & hnltus
abrogauent?Nam lex & Vropheu vfque ad loannem Ba- fj^m non 11
1 7 . Sicluceat lux vera coram hominibus, yt yideant ope
ra vera bona. ] Contrarium vid-tur Chriftus alibi ptiflam0, dr translate facerdotio neeearium fuit dr legis o^uatt.i'i.
e Cap.i x. docere, infr f ^tttendtte ne iuitiam veflram facialis co translationemer. Adeoque legi contrarius eCbrius, ij.
t.{. ytlegemfemantibusCbrislusmhilprot^.Q_veCpondct, pHeb7.n
ram bomimbus, & alia in liane intenti.im eodem loco
multa. Facilisfolutio,K,hoclocononcaufm,fed E idedixilTe Chriftm i non veni iTe,vt legem fol- qGalat.j.
cfequentiam fignificareivtalibif, Chryoftomus,1 ueret.quia ctimfi ibluturus erat, non perie,fed per *'
floan.9.39.
i. Cor.. ip. & Damacenus,iliiqucGfa;ciTheologiloltdicere Aportlos poft reditum in caelum foluturus erat,
g . 10. noneTea(77ct?x<ji',fy;d imQliv. [Dicam vtpotero quemadmodum dixit fe non veniTe nifi ad ones, aux
in epi.ad Latine vt caufnimmt non ejfe,fed illatiuum. ] Non enim perierunt domus ifrael, r non quod non propter alias rMattb.ifJ
Tom.&ho- iubet.eos proptere bene agere,vt ab hominibus vi- etiam venifiet, fed quod alias non per i, fed per *4.
tnil.7.',in
i. ad cot.' deantur,quod " fieri vetat: fed ita viuere,vt quifquis Apolllos fuos ad fidem adducturus eflet: ij, in-
bomil.in il- eorum acb'oncs confid erauent, glorificet non ipfos, quam , non videatur animaduertere , quorfitm
l.i i Pauli' fed Patrcm, qui in crliseft, cuius eft grada, vt bene Chriftus hoc dixeriti Voluit enim,vt paulo ante di*
tum oftr viuant , ' quod fieri non vetat. ximus,Apoftolosexhoruri, vt legem perfect fe- Legem
itt harefit
Quid ergo an non licet aliquid aliquando boni uarent; quemadmodum ipfe non venerat , vt legem quomedo-
. agerc,vt ab hominibus videare, quod facturusalio- iolucrcU ed vt adimpleret.Eodem ergo modo, quo chrittus
cap .
i . 6. qui non ciTcs?Licet,fi modo n propter te, fed pro ipie feruauit,Apoftolos feruarevoluit,eo modo quo myoene.
Que modo' pter Deum videri velis. Licet eo fine, fed non vlti- abrogare voluit,non per Apoftolos,fed per feipfum
;.- m ho- mo, benagere. Licit c peruenire, fed n ibi ftare. abrogauit.Verus igitur fenfus eft Chriftum venifle,
min bus non vt legem folueret, led vt adimpleret. Primum,
ope abona Ad gloriam Deitcndendus eftanimus;quiantcqui
facienda. adDeumperueniat, ftetic; nonftetit, fed cecidit. quia quanditt lex vigere debuit,ipfc cam, licet nulla
Dcus.
 CAP. V. DE LEGIS VETER. INTERPRET. $
Deus lege teneretur, diligent iflimferuauit, & vt A ri,fumus,vt hoc loco, & aliis pen innumerabilibus.
Apoftoli feruarent.curam nabuit;& ipie &Apoftoli Prior yfus in vetere Teftamento frequentiffimus:
circumcifi funt , aiccndunt quotannis ad diem feft houo rarus: Pofterior frequentiilimus, in noo; aut,
a, Pafcba celebrant1". Qood enim accufatur, qud nullus,aut rariflimus in veteri. Caum eue arbitrer
a Ioan.7.S
b Mar. 14. fibbata non feruet, quod cius difcipuliinfabbato quod veterisTeftamtifcriptores,Hebraicloque-
it. ipicasvellantc,qudraanus pranfuri non lauent^ rentunnon Syriac:Hebraicautem \na amen ,^o-
cMan.it. calumnia erat Pliarifieorum , legem non ad legifla- tis confirmnts , qum affirmants : Syriaci? potis
i t.
d . if . toris raentem ; fed ad fuam voluntatem & traditio- affirmantis,qum confirmautis fit. Grarci, Latinique
ns interpretantium .vtiiidemlocis Chriftus interpretes Hebraicam dictioriem vfu nota m ret
guit- ' , , nuerunt: Qjamquam Aquila, 7MnupivG)- }fidtliter,
SecundJegem diciturnon loluifle,fcd adimplef- Septuaginta ^o/TOjfiatjaliquando vrterunt,vt Hie-
i, quia bene interpretando perfecit. Cm enim di- ronymus*fcribit. xlnepift.
xiffe^Konyemlegentfoluerejfedadimplere^qu^ deca- Doneetranfeat.] Donee pereat y,donec difloluatur *, ad Sopht.
rare volens,quomodo impleflet , addidit fueriores id eft,donec immutetur. HcbraifrnuSj* bhabar Y * in * ad

Aducifus
ludiros,
fia comm. plcuit,quia gratiam,per qum impleri poflcr, nobis HancftgnificationemTerburatapb^^lobtr: II. .aMatth.14?
attulit. Pris enim, vt folct Augufunus dicere , tube- habere idetur nay Wiamai bbaberu,\cs meirranfie- J.&ii.jy.
batJednoniuuabat.Po Cbrii aduentum &iubet}&iuu4t. runt, pen; tus enim dies periit, cm traniit. 4*
Ante corpus erat graue,me anima pondus,Chriftus Caelum cr terra.] Totus mundus , qui firmiffimis ,,>.
Pod chri- fndamenos creditur ihre Hilarius,C<r/w anidem & '}
fti adaenc gratiam, & Spiritum quafi animam indidit.qua mo- i i 7, * i t> . ix.
feruaturlex uetur,& agit. Lex enimper Troyfen datae ,gratia autem tenamj maxima, yt armtranturelementa ejjeJoluenda, c/ete- 3 .
petf-ftiffi- perlefum ChrifiumfaBaeS. Sic Auguft.h,& Chryfo- rum , ne minimum quidem pojfe ee de mandatis legis infe- L uc 1)4.
mc. ftoraus Quarto , quia , quas in lege promifla erant, WSoletScriptura fimilibusvticomparationibus, c Hcb.i*.
E Ioan.1.7. exhibait ;quat cerxmoniis, & figuris adumbrata, vt *permanebit cumfole, & ante lunam inmieratione 0"ge-
hl.1b.17. neraiionem, &,c Orieturin diebus eius iujhtia, dr abundan- ^ y^7*'f*
contra Fau- reprxinrauit: quemadmodum omnes fere veteres
auctores interpretati funt, Irenaus , Sc TcrtuUia- tiapacis, donec auferaturjuna: & , 1 "bronus eius ,cut folin fp f g
lib. 19.C.7. nus^Hilarius^^thanafiuj, Cyrillus0, Augufti- coufpecbmeo)&cutluna.pafec}ain termm, Vteisin
iHomil.ii. nusp.Conucnit3quodChriiiusdicit4,^<fc/tfer- inccelofidelis,Sc,*Siirritwnpote fieri pactum meum cum
r i.ib.4 cap ba , (pu locutusfum adyos/m adhuceffem yobifam , quo- *> &pallum meum cum noble, yt nont dies, & nonfit nox |
17 &.7-
llnib. de mam neceffe e implen omnia quxfeiftafunt ut lege Moy, m temporefuo , TpaBum meum irrttum efepotent cum D-
patientia. tST Prophetis\& Pfalmisdeme. Hoc elt,quod tarn fiepe uidferuomeo.
m Cao 4. folentEuangeliftx,maximque Matthanis dicere, , yel ytms apex. ] Quidam interpre-
lu fer. . Vt adtmfleretur, quoddictum e per Tropbetas. Sunt ,qui tantur , Iota minimam eue littcrarum , apicero
uaomncs addant quinto , etiam alio modo legem impleue minimam eius particulam in capite eius expreflam,
harefes.
b -de a- Chriftum, quia pro temporalibus fuppliciis,& prx- quafi dicat , ne minima quidem legis mandata , aut
dotat. in miisjquxlexproponebat, seterna propofuit. minimam minimi mandati partem folutumirL Sed
fpiriiu & Itaquecminlege,8i Prophetis quatuor eTent hace interpretatio in Grxca, aut Hebraica lingua,
verirate: partes,promiiTi,& vsticinia; ptcepta decalogi; ce- qua Euangclium hoc feriptum eft, itemque inSy-
p Inqu.
aouiTeita. remoniaha;iudicialia:Chriitus omnia cpleuit.pro- , qua Chriftus Ioquebatur locum non habet,
mi(Ta,& vaticinia exhibendo,qua> promiTa,qu3eque D quia fupra Iota apex non inferibitur. Apicem ergo *pe* quid
q Luc. 14. prsedifta ert;precepta decalogi moraliaj melius in- vocat minimam literarum partem, Vt caput , aut jj'c
44- caudamipfius*W: rem fcilicctminutiTimam Nam fBCrUntatn
terpretando; ceremomalia, quae per ceremonias fi
Cbriflus pnela tune apudHbrxos& Syros non fuiflc,ne- pUQ He-
quatuor in gnificabantur,exhibendo,vt pro circumeifione car-
lege conte nis baptifmum &circumcifionem cordisjiudicialia, mo necit. Genuit ex hoc loco littera Iota, lict bro$ olim
ta feruauic. quia prfmia & fupplicia corporea,& temporalia , in omnium minima, maximam ha:rcfim a pud Ire- Lib.ici.
ipiritualia alterna commutauit, nauim'slege.
Chrilros Quo ergo modo legem abrogauit non foluendo, ip. Demandatisiismimmis.] Quidam veteres au-
quomodo fed implendo,non violandoded perficiedo5ficut pi- ftores per minima mandata mortem volunt&cru-
legem ab- cem Chrifti intelligi : qud mors , & crux res abie-
rogauit. ftor (vt Thcophyhft. ait) inchoataE, & extremis t-
tm lineameritis adumbrate imagini; dum extrema cb, contptaquevideatur, quam tarnen qui erubc-
\ apponit manumj&coloresadhibetjprioremimagi- cit.ialuus efe non pofllt.Ad huneniodum Hilarius,
nem aboletmouam inducit. Abolet autem non dif- &alij, quorum Thcophyladus meminit. De cruce Q^jae fint
bluendojd abbluendojnon deldo, fed perfici- hc non agi manifeftum eft : qux autem mandata mandata
do.Qoo autem fenfiidicaturvque ad Ioannem tan Chriftus minima voect, dubium. Quidam enim ad minima,
tm Baptiftamdurauifle; alia ftquxftio, non hoc g prxcedentiarcferunt, vtuguftinus i, quafi dicat, .
reap 11.13. locotfedinfr'explicanda.Nuncfatiseft/cirelcg
- ' r - - - ~
qui foluerit vnum demdatisiftisminimis,qua:ego 1cLlbJ4lde
X . r. /-jj- i ,rj . SerDom.
vfquead Ioannem rantm Baptiftam durauiTe,non veninonloIucre,iedadimpiere. Videturenim pro- amonte
lex quo
tpore a- quia per Ioannem abrogata,autftatim,vt ille predi nomen lflis, illa de quibs Chriftus locutus fuerat,
btogata. care ccepit,mortua eft; fed quiazgrotare tc cpit, demonftrare.Alij ad iequentia,vt ChryibftomusK Hora. ta*
Significarlo non multo poft Chrifti mortem montura.Abrogata Auctorimperfecli'j&TheophylacT;. quodeftpro- lHom.10
fus vo- lexeft,quiapcr Euangelium perfedta eodemtpo- babilius, quia minima legis veteris mandata erant
cit Amen, ceremonialia,& iudicialia, qua; nolebat Chriftus
f l&i.f.ttf re abrogari cccpit,quo Euangelium prxdicari ; quo
t Vt tue. 4. magis Euangelium vgebat.to magis illa languebat: poftEuangelijpredicationem feruari, fedaboleri;
cm Euangelium eft penituspra*dicatum,Ula eftpe- c quia Ccqmtur,nifiabi4nda(teritiutiiayeraplusqHam
lean. 16. i- nitusabrogata. Scribar& Pbartfxoru.ck^tudiis^uia dtilunt eantiqm's,
1 Vt Num. 18. jmen. ] fOK 4w<w,Hebraiceveritatem fignifi- ego autem dkoyobis. Ergo pronomen illud , iflis, non
5. xx. Deis-. catr.Itaque Jbnen dito yobisjdem eft,atque , In veri-
7.1. eadem,de quibus locutus Chriftus erat, demon-
L Cor. 14. tate dico vobis t. Duplicem habet vfum: alterum^vt ftrat,cdiimilia:fimilia autem, quia vtraquemini^
fit confirmatio eor qux nobis,vel ab alio ante di- ma videbantur.
ta funt 'lalterum^t fitaffirmatio corum,qug dictu- Minima vero mandata, de quibus dicbjrus eil.
 us COMMENT. IN
vocat: non quod re vera, fed qud Pharifeorum o- A fpondco.caufam eiusreifuifle,quddefolisPhari-
pinione minima , aut potis nulla eflent, qui , vt ab
oculis hominum tori pdebant, homicidium , quod
oculis vidcbatur.peccarum putabanthomicidij pa-
trandi voluntatem , quxnon videbatur, forte non
putabant.
Et docueritcbomines.] Sic vna eftfyllaba,idma-
gnam continet difficultatem , in eq; tota huius loci
lntentia veritur. Hieronymus ,&nonnulli inter-
prtes noui exponunt , & docueritc, id eft, quemad-
modum ego dico, atquepreopio, quafi dicat : qui
vnum ex mandatis mice minimis non feruauerit, g erant,omnes erunt pares, quia edem omnes dena- c'-
quamuis doceatalios ea eTe feruanda : tarnen mini-
mum futurum in regno coelor. Cum qua interpre
tarione conuenit,quod idem Chriftus dicit * , Super
cathedram Moyfederunt Scribe dr Vharifai : ergo
.43.1 } qwecumque dixerint vobis Jeruate & facite , f'Cundnm au -
tern opera eorumnolitefacer: diemtt enimjG'nonfacmit.
Eofdemenim hie Scribas & Pharifeos notare vo-
luit. Sed ide hic fenfus videtur mins proprius,
quiahoc loco Chriftus non iolm Pharifeorum vi-
tam, fed etiam doftrinam rcprehendit, bAudiis,qma
dictum efl antiquis , ego autem dico vobis. Itaque melius
omnes alij interpretesvt Chryfoftomusb,& Auctor
Homil.in imperfecta c,& Auguftinusd,& Gregor. e exponunt,
Matth. 16.
Horn. lo. &"c,ideft,quemadmodum ipfe facit, quinecipie
d lib. i Je feruat,& alios docet,non eife feruanda
Senn Dom Minimus vocabitur ] Minimum nonnulli nullum
Lib.
, 19 ,in interpretantur , vt Chryfoftom. & Theophylatus,
Qui/fit'hic 1* vt pinor>qud abfurdum iudicarent,eum,qui
nuimuia. hax Chrifti mandata non obferuafTet: aliqucm in
regno clorum locum habere.Alii non nullum,id
minimum in regno clorum futurum dicunt, quia
non magna, icd minima mandata violauit, quorum
tranfgreifio venale peccatum eft.Quj interpretatio
itide refutatur,quod quse Chriftus Pharifeor opi-
nione vocat minima, reipfa maxima funt. Nam qui
homicidium non fecit, voluit tarnen facer ; Sequi
adulterium non admifit, vidit tamen mulierem ad
concupicend eam,quia eius iuftitia non abondt,
plus qum Scribarum & Pharifeorum, in regnum
cce!orum non intrabit.Tota fententia ex eo pendet.
quid vocetur hic regn ccelorum, quod paul poft
fumus explicaturi. Interim minimum, vltimum.non
nullum interpretor, ne emphails huius nominis pe-
rcat.quamdeinduftria videtur Chriftus adhibuife:
qui ide non nullum, id minimum fore dixit, quia
minima violauit mandata, vtens elegante parono-
maia . Vocabitur autem dixit , pro erit , vt fiipr snifi nelcio,an quifquam praeter Strabum.&noftrotem- HantcriS**
fVcrf.*
malimusinterpretari , vocabitur, id eft pronuntiabi-
tur'jiudicisChrifti fententia declarabitur,qua,quan-
tus quiiquefit,apparebit.
In regno ccdonm. ] Auguftinus , & Gregorius h, & aut minudoctum.autminsconftantemlecorem uc.r"sl'o|!
g b.i de alij fere omnes regnum clorum , hoc 1 oco Eccle
Ser Dom.
Ji Lib 19 fiam vpcari dicunt,ne,fi verum regnum ccelor, ac-
Moral.cap. cipiaturjlludfequaturabiurd, vt qui aliquod'ex E petitum veibum, dtciume,cmifi ide dictum, non QHfac,5t
his violauerit mandatis , aliquo in regno ccelorum
loco it;cm paul poft dicat : Hi abundauerit iuttia traditione,explicationque loquebatur.
yera,plus quam Scribarum,& Phariftorum , non intrabitis
Regnum in regnum clorum. Melis,vt mihi quidem videtur,
clrum ' Chryfoft. & Theophylactus regnum cloru refur-
quid hic fit. rec-tjoniS)8 vltimi iudicij tpus vocari putant.Tunc
ergo, qui vnum de mandatis iftis minimis non fer-
uauit., minimus vocabitur, id eft, fententia iudicis
declarabitur. Nec erit nullo loco, quia & ipi refur-
get, & iudicabitur : fed erit vltimo , quia eiieietur
in tenebras exteriores.
Quaerituri quibufdam,cur de iis,qui magna manr
data nec faciunt,necdoccnt:& de iis qui docent,fed
non faciunt:& de iis,q facint, icd non docenf, &
iis,qui minima docent non faciunt:autfaciunt, &
nondocent, Chriftus mentionem oonfaciat?R.e-
MATTH. ne
iis quxftio e(Tet,qui ifta,qua: minima putabant,nec
faciebant, 8c fic homines docebant.Si ergo, qui vn
ex mandatis litis minimis non feruauerit,vltimo lo-
coerit, id eft, minimus vocabitur: qui non feruaue-
rit maiora,vbi erit? Sc ipfevl timo loco.Erunt igitur
pares,& impares:parcs,quia vterque minimus, vtcr-
que vlfimo Ioco,id eftan inferno:impares,quia in il- npnn
lo vltimoloco,ficut&in primo,quod eftecelman- manint'
Hones multa; funt&alij maioribus,qumalij fuppli- multefunt
ciisaffiemtunficut qui in primo loco, id eft,inclo ficutfc iu
rium accepturi funt ':& impares , quia in domo Vatru Matt
meimnaones multafunt , & ' alta tlaritas[dis ,alia to.
damas luna^liaclaritasflellarum ,&ella abella divert %. loan.
in claritate Spares honoris genere,impares fpecie: fi - 1 icor.if.
cut omnes reges,pares dignitare,& impares opibus, 41 **
atque potentia.
. Dico enim vobis. ] Reddit caufam cur dixerit,^
foluerit vnum de mandatis ifiis minimis, quafi idem fit
foluere , & non abundare eius iuftitiam, plus qum
Scribarum & Pharifeorum.
Kifiabundauerit.]Nifi maior fuerit, Grjeciimus iai
(j Tneiajsiie-itjau^HebraifmusnaTN1? antm lo rabal).
* Hic Hebraifmus cum alibi,rum Gen. 7 17, vfitacus eflc
videtur 30 13 vairbuhitmmaiim,8c multiplicara
aqua: , feu creuerunt , ficabundachic dttur ultaia
facia mior
luitia vera,] Legis obleruatio, quam Chriftus ip-
fe iuftitiam appellat, quia obferuatione mandato-
rum Dei iuftincabimur.
Qvam Sctbarw & Pharifarum, ] Qi ifta minima
effedicunt. Nominar Scribas & i-'harifjeos , quia&
doctores erant, & caeteris mult norcs habe-
bantur. Vide fupr m. m Cap .} j
ai. -udiis. ] Quae feqmsntur vfquead finem capi-
ris, intelliginonpoflunt,nifiilludprisintelIigatur,
de quo magna hoc loco inter interpretes vertitur
quxftio: Chriftus veteri legi ,an Pharifeorum
tantm interpretation aliquid addat, cm dicit, ego
autem dico vobis.
Omnes haereticorum interpretes pro comperto
habent (Spiritus enim fanctus illis opinor reuelauit) c^^la a
Chriftum non legem , fed Scribarum & Pharifeom ^.'*
traditiones,interpretationquecorrigere:eaq;de forum in-
reimpudtervetercsauccores,qudaliterfenirint terpreutio- (
reprehendunt. Idem fcilicetolim alii hsEretici Pela- n| ' * &
gianidocuerunt, vt Hieron.nfcribit, Catholicus ^'**|*1"
porenonnulos,quiminore,qum Catholicosdecet, fcquunr
caurione, harreticorumlegeruntCmentarios.Nec Pclagano
inficior,aliqua eTe argumenta huius entcntia?, quae Lib.ad-
mouere poffint. '""'J'
Primm pondrant illud in fingus mandatis re-
utemfcriptum dixerit^uia non de lege, fed dcPha- de traditlo
nibus Pha-
Deinde, quod fe illis Chriftus opponat, quafi per- rifarorlo-
uerfis interpretibus bonum legillatorem , veteri le- 4ui vide*-
giflatori neutiquam oppofiturus:fiueipfe,fiue Pater tar-
faerit,qui M01 veterem lege dedit.PrTterea quod
haec,qu2 hoc loco Chriftus addit,vetere lege conti-
nebantur. Non enim iblum adulterium : fed etiam
coneupifeentia prohibebatur.N<*C0pyfi'i,inquit,
vxorem proximitui . Teftis D.-Paulus, Concupifcenttam,
Eiod.
inquit, nefeiebam: nilex dkeret , non coneupifees P. Non 17.
ergo Chriftus legi quicquam, fed interpretationi
Pharifeorum fuam interpretationem addit. PraD-
tere lex non iubebat odio inimicos habere,ied pn-
tis amare, vt cm dicit 4 , Si occurrmsbmi ininnn ^Qtfl 7- ^
tui, aut ano erranti , ritc ad eum, Si yidtris afimp* +
diemis
 it? CAP. V.. DE LEGIS VETER. INTERPRET.
odientiste, facerfub onerc ,mnpertranfibis , fedfubleuabis A Pmerea,vbi lexdkebat,vt,fi quiste in vnm ma- Multachri-
tum. Prsetere, cm Chriftusab adolefceiite illo in- xillam pe cutcrct,illi alteram vertercs,aut qu Pha- ^"~
terrogatur , quidfaciendo vitdm aiernam pofsidebo) nihil rifarorum culpa erat,quod non ita , cum lex hon di- rum^iuh-0"
aliud refpondet, qum ,ferua mandata \, nihil ergo, cerct,interpretarentur ? aim nunc Chrifto ipft> di- iuin erat in
quod Chriftu s adiiceret , in legis mdatis defidera- cte vix cap ere poimus } Vbi icriptum erar, vt tol- lege vciti-
a iaci8.i8.
batur. Deniquc nulla in Euangelio perfetio maior lent) nobis tunicam, & pallium dimittercmus; Non ""-
eft,neq; ver poteft excogitan , qum diligcre Dc ergo legem tantm interprettur Chriftus, led im
ex toto corde,cx tota mcte,ex teta animaux totisv;- uam condit legem, nouam afrcrt doftrinam.Propte-
ribus:atquiidipfumIexprecipiebatb.ACccdit,quod reh,i\lu, Diligite tnnicos veros"3vbi lexdicit? Nam _
b Deut i.j.
Ycif to. Chriftus dixit0, 'itiabunaauerit iuitia yera plus qui quodiiTcnurexExodo<:,Sioccunmsbomitiinticituii
Scribarum , & Pharijkormi,run intrabitis in regnum codo- nihil eft, loquitur enim de Iudxo , cum quo Iudus
nun, quai indicans, fe non legem : fed IJhariizorum inimicitias gerere prohibe batur. Itaq; qui illic mi-
interpretation em velle corrigercMulta etiamChri- mien s dicitur,abbi d frater appellatur non yidebisbo
ftus dicit,dicra fuiiTcantiquis,qua: in lege non repe- frottis tui,aut ouem muntern, es prxteribis,\ ed reduces.
riuntur,vtilludd,^mfwiWcio:&iiludf,Noe/)(n'.- Cum autem de veris loquitur inimicis, non folm Dcur. it.
d Vcrf4i.
e Verf. 33. j"j,&illudf, Odiobabcbisimmicumtuum. quodammodo odio habere , verum etiam dclcrC **
f Verf. 43. Viderant ifta , vt opinor, vet eres auctores,incredi - iuber, Dctebis nomen emsJub c<4,caue m oblitnfcaris c. In
chriftus le- bili tarnen omnesconfenfudocueruntChriftum le- Euangelio neminem omninoodifle licet, neminem Deut, tft
gcmycwrc,
non tt.idi- gem ipam veterem correxifle, adiuntis iis,qux ad finercipub.priuataauftoritate dclere. Denique vi- 1,1
ti ones cor- perfeftionem Euangclicam dciderabantur , non dermis Chriftum hoc loco pnemia, fppliciaque ve-
icxit. qud lex in f o genere perfecta n fuerit: fed quod teris legis amplificaTe. CHiam ob rem, nil! quia per-
minus perfecta, qum Euangelium, pxdagogum fectionem legis auxit?
enim fuiTeludasjtamquam pucris ruditer erudi- Ex iis qui diximus,quiab'quofunt ingenio, quo- Solutintur
dis adhibitum, donec melior magiftci Chriftus fir- modo contrariis argumentis refpondere oporteat, argumenta'
mioribus iam ingeniis perfectiora proponeret. Atq; nondifficultercolligentmonpigebit tarnen rudio- 'jj^cr atl:
ad hunc modum prater alios , de quibus'diximus, ribusrefpondendimodumoftendere Quodobii-
g Verf. it.
Chriftum legem implefTe; quiaaddidit,quain illa citur primo loco non dixiiTeChriftum,criptum eft,
li.f.C'ty dciderabantur. Sic Irenaus h , Tertullianus i , Cle- fed^c?w>f/,nimimeftleue. Nam aut nihil ineo
i Li. depa- mensAlexandrinusjHilarius'jEpiphanius^Baft- verbo myfterij eft; cm videamus, Euangeliftas his
tiencia. lius", Chryfoftoraus0, Auctor imperfer.ip, Am- duebusverbis fine discrimine vti ;tut dictum e per
Lib 6. brofius4,Hieronymusr,Chromatius,Theophyla- Propbetas,6ccutfcriptume,2ut liquid eftineover-
Stro.
1 canon, in ft us, & Euthymius f. Quorum fententiara non f bo myfterij : non id eft , quod haretici putant; fed
Matth. 4. lm eorum fretus autoritre : led maioribus etiam quod Chryloftomus , & Theophylaftus adnotaue-
m a lucrfus in hanc partem argumentis impullus veriifimam iu- runt { ne fi Patrem , quo id dictum erat , nomina-
Ptolomitas dico. , ret, fc illi aut opponere , aut etiam anteponere vi-
harr. H-
Homil in Primm , vt hiretici expendunt verburh illud, di- deretun fi fe, qui etiara veterem legem dederat ; in-
PGlm. 1 8 clum e,ego contr expendo, quod iquitur,4r^Vi uidiam in fe auditorum concitaret ; aut , vt ego fuf-
oHom.it. id eft,illis,quibus Mofes lege dedit,quafi Mofaicis, picor, non fefibi, autPatri, fed tacite oppo-
in Matth, & legalibus hominibus,Chriftianos & Euangelicos nit. Nam etfi lex vtus Deo data erat, tamen,quia
p Hem. opponat, ego ataem dico yobis: Enimverofide folis populusnon Deo, fed Mofe earn acceperat ,eius
<] Scrm.in
Pfalm. 14. Pnariiaeorum traditionibus,interpretationibuique auftor Mofes videbatur. Irx,inquit,per Mqyfen data |ex Mofis
r In Epift. loqueretur,nondiceret,<W//?i </c7w i/?, quafi efl^Zc ,nonne Moyfes dedit yobis legem, & nemoexyobis diU.
adGerunti ipfiabeo,quidixit,nonaudiuennt,idabalij$,qui facitlegetn* i Deaique lexMofisappellaturh,&qu floan 1.17.
de Mono audiuerant,acceperint. Sed dixiflet fimpliciter,- in lege ici ipta,atque prxcepta erant; Mofes fcripfif- P ln-7
gamia, d^is^inoccides^ut, diAumvbise, non occides , qui ac praeiepifle dicitur. i Se igitu Chriftus tacite ..
fin Com.
ad hune lo autem occident reus em iiulicw. Necnomini Scribarum opponit Mofi,cm dicit, ego autem dicoyobis ,fed **4 loan 44-
? l}
cum. Pharifsorum eos reprehendens peperciifet ; fed noluiteum ad vitandaminuidiam nominare. Atque a.ij3.
car hic lo- dicrtc dixifTct , audiffcis Scribis, & Pharifris. hacrationenn folm primum:id fecundum etiam &ij.j.&i8.
Juaratde enun librtate impcr vium videmus Chriftum. (-i argumentum facile ibluitur.
lege .\
fiinquit) fermento, ideft,docl:rina , Pbariftorum cJr Tertium fie, non dubium eft, quin concupicen- i loan. t.
&I-4-
SadducAomn t . Nec antiquos vocare poteft eos, qui tia in veteri lege prohiberetur , fed multo minus ex
paul antfu erant; nec enim Pharifici multante prefs, atque pra;cis'p,quam Chrifto hoc loco pr-
tMar.U.f. Chrifti tmpora, vt ex Ioephocolligitur extiteriit. hibetur. Lex quippe tantm dicebatmon concupif-
il il. Dcindc ,quia multa Chriftus corrigit hoc loco, qua; ces vxorem proximi tui : fed non dicebat um , qui
confit non Pharifaeis introduca ; fed in lege ex- impudicis oculis afpicerer,adultcrij teneri. Quart
Verf jr. preTa efe,quale eft illud r , Qmumque dimiferit - paul ante aliud agtes obiter olimu s. Docuimus
s Deut 14. remfuam,det Uli libellwn repudti x,quid, quaVib, hc enim legem praecepifte, quofdam pblicos nonfo-
Pharifaeicorruperant ? Chriftus tarnen corrigit , ego lm odifle hoftesj fed penitus etiam abolefe. Atqu
auttm dico Wi,&illud peitrabis.Lcx enim dicit eo hoc loco Chriftus alludit,cm dicit,f|o autem di-
7 Verf. nec id Pharifei corrumpebant. Nam quod dicunt, yobis, diligite inimicosyeros.benefacitens quioderunt
Leu 19. lt. folitos docere Pharifeos non peccare, qui per c- , In quinto,ibliim probatur non omniajqua; ad
lum,autterram iurart,refutabimus. Qupd autem legem Chriftus adiecitjeife prieepta; quod riegan- * Vetf. 44
Chriftus1 Pharifcosreprehendit, quod dicerent, dum non eft , plcraque enim , vt fuo dicemus loco,
a Verf. j.
qui iurat in templo , mh e : qui autem iurat in aura tempti, confilia untEuangelica;ideoque Chriftus ab illo
4. r7r,diuerium eft.Ncc enim Chriftus faftm in il- adolefccnt tantm exigit , vt mandata fruetjfi ta
lis legis interpretationemreprchendit; quod fi fa rnen Euangelicam perfeccionen fcqui velit.vcndat
cer voluifl~et,non illoded hoc loco vriquedixiTet. vniueriaqux habet,3 det pauperibus,feque fcqua-
Nec enim lex per templum iurare prohibebat; tur, hoc eft,quod hoc loco dicit, pallium etiam di- on omnia
Chriftus primus prohibuit, fed reprehenditauari- mittere, vt nudum Chriftum,nudus fequare. Hus fad"
tiam,qua, qui per templum iurabant ,abioluebant: At quae maior perfectio.qum Deum ex toto cor- tJnc '
qui per au ru m, damnabant,quafi magisauro,qum dediligererepdeomagiscxtoto corde diligere. ptcrpta.
Dei honore tangerentur. Nam qui fie diligir,vt nullius rei amori, Dei prx-po- ici con filia.'

 5) COMMENT. IN MATTH. im
oat amorenvx toto corde De diligit:qui propte- A. autem erat,vtpaulo ante indicauimus,vt homicida
Deus ma* rc relinquit omnia, qui habet, & Chriftum fequi- moreretur.
gis mi- tur,quemadmodum ApoftolosfecifTe legiraus,ma i2. Qmjrafcitur.] Conftit , non omnem iram effe
Bus diligi- gis ex toto corde diligit.Vno dicam verbo, diligere peccatm , nam non modo alij viri fani , verum- Iranoa
iur. . Daum ex toto corde,eft eumita diligere.vtnon etil ctiam D. Paulus',& Petrusk,& Chriftus ipfe'.fuif- p? *
ido)a:non aliud quippiam ei ctrarium diligamus, icvidenturirati. Quae res efFecit,vt interpretes va- [. *
vt alio loco & expofuimus , & probauimus. Hanc riashuius fntentia? explicationcs qurerent. Qui- t At.t to.
a Dcut. rf. j
perfcibnem Deys ab Abrahamo requirebat , crri dam Graeci codices legunt i/x? fernere,ne c.t/,qu 1 Matth. i.
diech&tJtmbula coram me,& eopprftctus. Quod au- leftionem qui fecutimnt, facile refpondernt, non 7 & i*.i*r
Gen.17.1. tem Chriftus dicit, Niabundaueritiuflitia veflrapluf- omnem iram, fed earn quxiuftitia, qua?caufi,que & ...*
quam Soibarmn & Pharitorum ,non intrabitis inregnum rationccaret,cffepec'catum,Chriftumver,&Apo- ,,,*f
calormn ; non ideo dicit, vt eorurn docxrinam , fed ftolos iratos quidem futile, fed non fine cauf. Se
vteorum vitam reprehendat, cm alio loco dicat, quuntur autem Irena?usm,Juftinusn, Chryioftom." m Lib , e
Supercatbedram Moyedermt Scrib^ & Pbarif , omnia Au&or imperfe<ftip,Auguftinusi,Theophylatus, t7_ '
rgo , qiuccumque dixerint -vbbis^femte}&facite.frcunditm Euthymiusr. Sed cam lectioncm nequenofterin nlnEpift.
awem opera eorum nolitefacer ,dicunt enim & nonfacimt. terprescutus cft& mrito mihi videtur Hicrony- Zeram
cIdeo etiam dicit, quia Pharifii ade fe legi addi- mus reprehender. Primm , quia non efet vea * 5"
cMat.ij.. os effe profitebantur, vt fi quid melius, atque fntctia. Sicut enim nemini iufta etiam de caula pri- cfiriftlaaa.
perfedius Chriftus doceret, longe reiiecrent. Ne- uataauftoritatc licet occidere: ira nemini, quamuis .7.
que ver nego Scribas & Pharifieosmultisin rebus iufta de caufa/licetirai. Dcinde, quia etiamiiin- p
mal interpretados fuiffe legem. Scioeniiti,monuif- tentia fuiffet vera, Chriftus timen hoc loco non di- 4 Lib i. de
fe difcipulos uos alibi Chriftum , vt ab eorum fer- xiTet.Nec enim locus erat aptus moderada." hac ad- [^-?^1"
Un.if. rAento,ideft,dodrina,cauerentd: Tantum dico, ieione fententia? , vbi maxime volebat ira? culpam ^"
Ii.
Chriftum hoc loco nb idagere, vt Pharifkorum exaggerarc.Deinde,quia,fiquaeratadhibendamo- adiicietva
traditiones,autinterpretationcs reprehendat, fed derario, potis ad illud verbum (uperioris verfus partcula
vtaddits partim prxceptis, partim confilijsEuan- oro</tt,adhibendacrat,quamad verbum irafcen- 1*|* *
gelicis, legem perficiat. Quod poftremo loco obie- di,quia grauius peccatum eft , fine caula occidere, ^r*cc
tumeft, multa hiCjquafiantiquis dia, Chrifto qum fine cauf iraci. Alij fie refpdent,c ratione *****
rechari, quae in lege non reperiantur, inferius c refu- irafci,nullum,fine ratione,veniale peccat efl. At
* Vcr.r3.3j
tabimus. Chriftus dicit,eum,qui fie irafeitur, reum eiTe iudi-
*4J.
erit Wide.] Adnotarunt quidam ex Thalmu- cij,id eft, captitalis poena?, quam cert non meretur
dicis traditionibus tria fuifle apud Hebra?os tribu- venale peccatum.
nalia. Primm Triumuirum.in quo de minutiffimis Res ita expediri potefhLoquitur Chriftus accom
Tiia apud difeeptaretur caufis. Secundum , in quo viginti tres modate ad homiridium,de quo agcbamr,& ir vo- Q^omoio
ludios tri- iudiecs de caufis maioribus, itmq; capitalibus - catnon omnem appetitionem vindiebe, quemad- fcboc
biinalia. iofcebant.Tertium,in quo vnus & Septuaginta le modum philofophisdiffinitur, id earn propn, ^ito
ti viri de rebusgrauiifirriis, maXimq; publicis , vt qua? tendit ad homicidium. Voluit enim dicere, n
de pace,de bello, de falfo propheta , de sumo facer- iblm cm,qui reipf, fed eum etiam,qui fola occi-
dote iudicabant. Primum voetum fuiffe oaWD mi~ diffet volntate, reum efleiudicij,ficut, i~dicit,non
/ff,<f,;.udiciumfecundum , \m20ptnedrin nvJlejov lolm cum,qui rcipfa adultcrium patrauic, fed eti, fVC7-
, voceGrrcis vfurpata; tertium, magnii qui patrare voluit,adulterum effe. Voluntatem igi- *'
confe(rum,ficutGallimagnumregisconfilium ap tur occidedi iram vocat , qua? fiue cum cauf,fiue fi-
pellant. Veridquidem,quoddetriplicitribunali D necauifit,inpriuata peribna, fincgrauiflma nun-
tnidunt, quod autem denomine, ecaufarmeo- quam eft culpa.Ncq; hoc modo Chriftus, autApo-
gnitionc, non omnino verum. Nampcrfpicuumex ftoli vmquam irati lunt ; Nam qud Petrus videtur tAa
hoc loco eft, capitaliumeaufarum cognitionem ad Amniam,&Saphiramiratusoccidiflet,nonira,fd
iudici pertinuifTe , cum homicida reus dicatur efl religione;non vt priuatum hominem,fed vt Dei mi-
iudici). Itaque alterutrum neceffe eft , aut in primo niftrum fciffe crdendnm eft.
tribunali etiam capitales caufasfuiretraatas,aut, ^ Reus erit iudicio.] mortis xterna? , quam iudicium
quod eft vero fimilius, primum &fecundum tribu- vocat, vteonuenienterloquatur Iud.vor ciuetu-
nal Iudicium : tertium [anedrin aituifetoySy - dini,quioaD3ncb,w^/^f^g/ww,^mw-
ncdriumappcllatiim. Confirmt hanc opihionem, cfappellabanteum,qui morte dignus erat:fd illi de
qud poftqum Chriftus Synedrium nominafTet, corporis.Chriftusdeanimxmorteloquebatur.Au- Chnltut
quafi id effet apud Iudaros vltimm tribunal, non p get enim Chriftus peccatorum fupplicia non au- augetpec-
habensaliud,qudpra?tcrcnominaretjGehennam gendo, fed declarando. Nec proptere Euangeli- Sato'*1
ignlisnominauit. cum iugum legis iugo , grauius. Qinanecpcccata acchro
Quid autem fit reum effeiudicij, interpretes non magisauget,iedmaiora,quiminlegeputabantur, nonaugea^
Quid fit confentiunt. Qnjdam idem effe putanr,quod dign eile dclart, nec minoribus peccatis maiores mina- do.
reum eC- effect in iudicio cius exploretur cauf , vt Augufti- tur poenas, fed peccatorum expofita grauitate,gra-
[e iudici nUsf,&GregoriusS. Alij melius, vt Euthymius Sc uiores, quam apparebant, poenas expofuit. Quin
f Lib. 1.d pota Iuuencus,reum effe poena? capitalis,qua? ctra multo leuius, quia etfi peccata magis indicat, tarnen
Dom,
in monee. homicidas in iudicio decernebatur. Hanc interpre- indicata curt : Lex minus indicaba!, null modo
g Lib. n. in tationem ide priori prxfero, quia capitalis homi* curabat.v
ltbcap.4. cida? poena non iudicum decernebatur arbitrio, ld Qjd autem dixeritfr4trifuo Ignoratio lingua?
iure conftituta erat, quam iudiecs mutare^on pote- varias hoc loco interpretationes peperit. Qudam ^c *
h Leuit t rintKEt quia videtur Chriftus fignificarevoluiffe, graues etiam auores, Chryfoftomus^c Theophv- 13.
.6"" 1+ eum,qitiinEuangelioblaocciditvoltate,nonmi- lausdocent KpT rak^a, Syriaca lingua idem effe,
Numcr. tf. noredignum cite poena, qum qui re ipf occidebat quod 7",nihilque aliud hcfignifican,qumparum
i.17.30. inlege, leuiffimamque Euangelij pnam grauiffi- honorificam & afperam locutionem , vt cumfcruo
ms,id eft,capirali poena? legis equalem effc.Vbi fcri- diciinus , bi tu. Idem Euthymius dicit , nifi quod
ptum erat in lege,l\fj erit iudicio} Refpondeo,Chri- non Syriacam,fd Hebraicam diionern facit.Hoc
ftum non legis verbale d fenfum recitare.Scriptum nec in Graecis auonbus,qui ab Hebraica^ Syria
ca lingua
 in CAP. V. DE CHRISTI NOVIS MANDATIS.' Vil
ca lingua fuerintalieniflmi, mirandum eft, nec im- uatculpam. Dcindc,nonomnif,qui irtfeitur cVqui
prudentcrcredendum.Scimusenim nequcHtbrni- Fratrem fuumleucm,aut ftukumappellat.continub
c.nequeSyriaceiufmodi rTepronomen. Nihilo dm'natur,fed qui itairafcitur,&appl]ar,vt his ve-
a Lib i.de vero fimilius, quod Auguftinusa fcribitnonnullos liuigradibusacj homicidiumcd.it:Deiis tnim,
icrm.Dom docuiile Np"i .<, i ocem effe Grecana, homincm- non t.jnaquamdcaffv tu& verbis,fcd tamquam de
quepauperem,&pannofumfignificar'. >r.o( ciiim initiishomicidij loquitur Chrius,^4ndiflis, tjui*di-
Hil.9. 16. 2.
Grxcis pannum eile b.ProbabiIius,qucd idem - Hum e .wiiquisjionoccidesfgo autem dkoyobis .Non cr-
dcmlocodicitAuguftinusfeab Hebra quodam, go,quiioco nonquifubitaanimi rommotione fine
quem ca dereconfuluerat, accepiffc,no:a nomen, cdisappetnione,& fincvolqntategrauem inferen-
L Mil ^ irafcentis intc-rieftionem cle,quakm apiid La- di contumcliam,fratremftultumappellat,continub
xi m no$^/<wJquodqueGregoriust}&Riipertu$dpro- ajterns.mortisteneturreus.
ln Com. bauerunt,quodque &Gra?cus,&Luinusinterpres ]\euserirgeheanxigms.y^\ennon, id cR.vlis 'En- , ...
videnturexiftimaffe,quia vt Augultinus adnotauit, nona.vt Ben-Ennon,filijEnnon, locus eratamcenus Vndeno-
proptcrecrcdibileeft, eos ipfamdiftion integra , & fontis Silo aquis irriguus iuxta Ieioolymaad "nCchei
reliquiffe,quafi nihil aliud.quam naturalem vocem radicem mentis Mora, vt Hieronymus feribit, & n*'
ira commoti hominis fignificantem. Hoc, inquam, conhtb,vocabaturautem pn W.nhemm , vallis
probabilcjd illud,quod alii tradunt , meo indicio Hnonpoffeiiore.Eoloco,vcl qu;a amcenus ert, ^'j'"^'
probabilius, *, Chaldaicam aut Syriacam velquiaimpi jmhabebatdomin , factus eft locus
effc vocem , qua: ab Hebraica tarnen lingua mana- ad colendum Moloch nobile Ammonit .rum idol,
eiud n.i uer'r' P^M. cnimHebnci leuem & r.confhntera quem nonnulli Saturnum fuifle putant : cceptum-
*.Rcg < io hominem appellant e.Vndefatm,vt ">,<*,1- que infantes criideh impietate cremare '. VocatuS .
i.Para.ij.7 mominimiiudiciiThalmudicis , vt quidam ob- eft pofte locus Theophet k, ritu,vt quidi putant, 1
/eruauerun*, vocarifoleat, qued propri quidem acnhcandi,quod interim du infantes cremabatur, 3, & . lQ.
hominem vacuum & inancm fignificat, qui quam- tympana pulrentur, ne parentes eorurr audientes i Par 583.
uis idem efflyttquc ftultus multis videatur , tan tum vagitus,doIoretangcrentur. Tympanum enim He- & it. -
ab illo diftat,quantumLatinc lcuis. !ta fententia bc- braicc3in//;i,nppcllar'.lndefactumcreditur, vt 4 Rei?lJ
necoheret. Ccrtum enim cft, Chrilum peccato
Tres pee- rum & pcenarum gradus tres difting
...<nH quorum primo fecundus,iecundo term
gradus. fct. Primus eft,irain verba non crumpens, fecdus, Chriftuseo nomine,tamquam vulgo noto , ctfi vt /,
contumeliofumverbumcxirj proficifcens,quofra- Hie onymus I obferuauit,neminem in facris litti is
tcr]euis;tertius,migis contumeliofum, quofatuus, aubrante Chriftum vfumlegimus. Addidit au- 11,"0' Mab
aut ftultus appellatur. Q,J>d autem interpretes Sy temEpithetumignis,&vt pcenarum qualita tern de- l'
riacam didionem non conuert.rint, non ideo fa claret, & ad grauiffimum omniLm , quas apud lu
ctum efle exiftimo,qud interieftio fit Nam & in- dios effediximus pcenarum cremandi homines ai-
fler.i .& teric ones folent vetere,vt akib, . a.a. ,cd luderct,crnaliasgchennam fimpliciter vocare lo-
14-1} aut qued locu rib effet v algo tune adeo vita ta . vt,fi leat,vtinf: m.
Ezech,4. verter tur, vim & ?ratiam amitteret, quemadmo- 13. Si ergo offers mums Ittum td Atare. ] Rem Deo m Verf. )o.
U to 4> ' dum fi vei tiff xft,jLmen aur quod nen lti- certi de maxime gratam inchoatam iubet relinque; e,vtfra- & 10 lg.
locl..i^
eius fiqnificatione noluerint praeiud'cium leftori- tri reconcicmur,qi* mifericordiam Deus ytdt? nortfa- &*4 *i
busalerre.Qjpd beptuagintaftpeinierprctes.La- crificinm',&c dihdioni quodammodo lui , proximi fi.*'
tinumaliquandofccnlein eorumidiomatisadnota- dilcftioncm antepenit. nOf<cc 6 6
nimus. r tbinareLtusfutris-] Magnam emphafim habet, Mate 9 4:
\eus crit concilio] evv i S~e!w tertio tribunali,qu od ibijbt in iparj.Jtftans coram Deo. Nonfolm in- ImPe perfcftS
concilium, aut confilium potcftappellari, ad ver- terudxos,fcd ctiam inter esteras gentes, im perfe- "!l?fluere
bum autem confeffus.-pcr Concilium autrm,capita ctu relinquere lacnhcium magnum piaculum na- pacujom
gVtver.ii lpcenam,qu2ein eo ftatui folebat, i;tclligit ? ,! bebatur;adolcfcentcm nefeioquem Valerius0 lau- at.
ciuilem autem capitis pcenam, fempiternam animse dar,qu0d,ciim facrificanti Alexandro acerram te- oiib j e.j.
mortem intvlligit:fcd,vtantmonuimus, loquitur nerct,brachiumfibi exuri paffus fit,ne intermpti f-
accommodate ad conietudinem iuris. Dubitabit crificij reus effet.
aliquis,quomodo per Iudicium, & per Concilium, H abet illiquid aduerfum ff.]Sententia poffulare vide- r
Quatuor
pcenarum capitalem pcenam ntclligatjCim manifeft fit, tres bamr,vticerct:&
.t r ibirccordatus
c -r fueris, quod
J babes
LL ali- habere'ah-
r-
capitalium pcenarum gradus vcllc dilinguere.Rcfpdeo, gra- ejmdco!itrafratrenituum-i,icmmtrater meus habet a- qUdaducr-
genera a dus quidem diftinguerc,non genus. N am vtrobiq-, liq'iidaduerfumrrrcideftjfimeodit, non ego illi, smili^u;
pudHe- capitalem,edin iudicio leuiorem, in concilio gra- fed illcmihi reconcilian debet. Nonnulli hare ver
brzos. uiorcm iudicespoeni/n conftituebant.quemadmo- ba viciflltudincm fi^nihea/e putant, quemadmod
dum grauiores ad Concilium, qum ad iudicium fid:ceret,&ibi recordatusfuris, quod patcrtuus
caui dcferebantur.Scit eft,quatuor apud Iudaros E habet aliquid aduersm te,& tu aduerfiis ilium, Eu
capitalium pcenarum fuifle genera, ftrangulation, thymius. Alij maiorem perfedionem praeicribi,
gladium,lapidationc;m,combuftionem, vt in libro vellequeChriftum,vtnon folm , c alios Icefimus,
jm3D/iWr',notatum eft.Sic etiam Chriftus & e, id ctiam cm ab illis lifi fumus, re'icof ificio
qui iraicitur,& eum,qoi fratrem fuum leuem, & eu priores i cconciliationqua?ramus.IvIe!ijs -hrvfo-
quiftultumappellat,eadem inferni pna , non ea- ftemus p,& Auftor imperfecli, Au^uftinus, & Hie-
dem pnse grauitate dignum docet. ronymus,fratremhaberealiquidadue -s nos efle, p Hom.17:
Mirantur,vtaitChryloftomus, multi, hominem, habere i'iftam contra nos querel,qurd nobis in-
qui fratrem leucm^utfatuumappellauc rit, fempi- iuriam a iquamacceperit quemadmodm in Apo-
mortis condemnari,cm tertio quoq; verbo, calypfiloannesloqui foletMubetcroopris iriu-
CTuetudo alii aliis id dicercbJeamus. Primjion debet con- ria;ltisficere, deihde(crificimofferre,& Deum
peccandi admirationem afferre. Na pl.-!catopriusfratrepIacare.Refcrturenimha?c rd
o n debet
pcenar ad- & eos, qui temer iurant, damnari non miramur. ea^ua- pjfi lo ante dixernt Q^lixerit fratrifue r. ca-,
rniratioDc Qnul autem tamvfitatum.;Augfrenonleuare con- Cr<jmdixe)it,fatue,qu3ifi dicat,lnbi recordatus fue-
ferre. fuctudopcccandipcenamdcbet-.quxauget non le ris,qud dixerisfratri tuo, raca, aut fa tue , aut ali-
 COMMENT. IN MATTH. 4
quam aliam feceris iniuriam, rclinque ibi munus A funr,cm temper debitas pnas oluant, quia pro
tu ante altare,& vade reconciliari pris fratri tuo: quolibet mortali peccato infinitas pnas debent,
quod,vt Auguftinusait,nonita intelligcndum eft, numquamperfolut.Itaqueeodemenm hoc loco
quafi Temperad fratrem ire debeamus. didioillay/ewfc.accipiendaeft^quofupri"; Lucas t fJP4-*f
Sanftumidquidemconfilium,& ciim Charitas ef- proquadranteminutamdjxit,qua; quadrantis me- 1 *P,t,
flagitat,pr3eceptum etiam neceflariumrplerumque diaparserat,fdfentcntiaeademeft, vtraqueenim
tarnen affefHbuspotis^utefFcctibus, qumpedi- phrafi minimum debitumfignificatur. Caetera etil
bus ire debemus.AfFectu, iniuriam, fiqunosabil- paulo aliter narrt, fdfacilisfolutio , noneadem
lpT acccpimus,condonantes,
1 * _ odiumque1 rmittentes;
t u erat concio.
effectu,iniuri,fi quam illc '" " nobis
' accepit, atisfa- z8. Qf Wmr.] j?ASOT)i',quiafpicit:non enim fi-
cientes.Hoc eft pra:ccptum,illud confilium. Loqui gnificatur,qui cafii in mlierisvult oculisincurrit,
tur autem Chriftus de veteribus Iudseorum icrifi- fed qui impdico in cam animo oculos iniecit.
lu. hariftia cS qUI tunc etiam vigcbant,fed quod de illisdi- 7Huiierem.] vxorcmaltcrius,quia fquitur, ifu-
*J\ ' t eft, mult macis de Euchariftiae facrificio intel- B ^w<rtr,mcechatuscir,quodnonfimplicem, vt vo-
fcium no-
fit um ligendum,quod & vmonem cum fratnbus ligni- cant,fornicationcm,fed adulterium proprio fignifi-
ficar,& reconciliationem cum Deo facit. Vnum enim catQuamquam per ynam fpeciem totum genus in-
corpus muUi fumus , quicumque de vno pane pariicipA- telligit.
a l.corjo. mus * Jammacbatuse.]ltm adulterium commifit, mi
17- nus tarnen pcccauit, qum fi rem ipim patrauif-
* In Hb. de ijo confetitiens.iuv Si-, Tertullianus *,
patiencia- beneuolentiam habcto.Hilarius, k ben cuolentia re fet.
Cao 4. conciliare. 19.30. Si oculustuus dexter.] Qiuafioculus& manus
duerfariatm.] Quihic aduerfarius intelligatur, proprifumtur,&abfurda & crudelisvidetur eile
multas Hieronymus c opiniones rcitt : omnes fententia,pleriquc veteres interpretes metaphorice?
ein Com.
carpocra tarnen cnumcrauit.Carpocratiani hinc fuam f7i/u- fumpirunt.
tianorum 4^, id eft, ammarunt in idem corpus remfftvma Quid autem per oculum dextrum, quidperfini- quidfico-
dclitamen-, probabant.Carcerem tnim corpus, aduerfari, bo- ftrum,quid item per manum dextram,quid per fini- cuius dex-
tum. num angelum interpretabantur,qui in hoc officium ftramintelligatur, ipfis inter fe non conuenit. Alij,
Deo creatus eTet,vt animas,qu officio fuo in cor- oculum dextrum,mentem,finiftrum, corporis fen-
pore bene no cTent fc~ta>,in corpus reuorarct,quo- fum,manum dextrara,voluntatem,finiftram, carnis
ad omnes officii partes cxplerent.Auctor Tertullia- appetitum interpretantur. Nonolm igitur corpo-
d Li.de ani nusl,,&Epipluniuse.Hxcfomnia opus n eil refu- risfenfum,appctitque refraenandum,fed fuperio-
ma.
.7 tare Alii malum angel intelliguntrduos enim cui- res quoque anima? partes,mentem & voluntatem, fi
que d uos hominirbonum alter,qui ad bene, alte- recta? non fint,quodammodo refecandas, & nobis u Horn. ix-
rum malum,qui ad male agendum follicitet.Orige- abiiciendas eTe,Aucl;or imperfecti v. Alii per ocu
f .in nes f. A Iii carnem.quE rpugnt aduerfus fpiritum,
Lucam jj. lum dextrum, & manum dextram idem fignificari
g Quacit. Athanafiusgj&Iuucncus poe'u, quod & Hierony mulicremamicam,quia paul ante dictum tft, qui
mus videtur approbare.Alij confcientiam,quaenos vident mulieremadconcupifcedumeam,ChTyfoom\lix. x .17.
Quis hoc tamquamgrauiifimusadueririus aceufat, Athana- Alii oculum dextrum, dilelum amicum , manum
loco dica- fiusb.Alij diabolum,vt Tertullianus '.AliiDeii,aut dexteram,coadiutorem, & neceTarium miniftrum, Lb e
tnraduer-
facius. eius legem,quae nos apud De aceufat, vt Augufia- Auguftinusy,& Euthymius*.Alii tarn per oculum, rm.Dom.
h Eodem nus k,&Nouatus I.AJij eum, qui conatur nobis ali- _ qum per manum dcxteram,eos omnes intelligunt, * in bum:
loco, quidadirocre,quia fequitur,dimitteei&pallium, Ba- qui nosaiifima,autcognationis,autfamiliaritatis locum,
i In libro filius m. Alij e,de quo paulo ante ixeritjtadeprius coniunctionc contingunt, quos debemus, finos
de anima. reconcdiMifratntuo>Ha.usii,A.mhroaso, Autor Deo alienant, nobis repellerej-ilarius1, Athana- 2*"
x Lib.i de
Ser. Dom. imperfcc"tir,Hieronymusq.Atquehicvcruseft s- fiusa, Pacianusb, Cyrilluse, Anaftafiusd, Saluia- J^"5 '\
Ic :i < 1 s ! fus.idenimpoftdatconfcquentiaiententiae, vtad- nus ^Theophylactus hoc loco. Probat Pacianus ex ucrfus^e-
nouiTelta- ucrriusappclletur is qui habet aliquid aduerfum fimilifententiaquadegiriiralibi'.5rt valuent per- uatianoj.
ment q.7. no?. Aduerfarius igitur nofter eft ille,qulaefimus, fuaderefrater tuusfilius matris tu*, dut -films tuus,velfilia, c Lib.ii.a
1 n li'^ro
de humili- quem raca,autftultum a ppellauimus, qui actionem fiueyxor yqu*einfi7iutuo,dut amicus/uem'dili'is vt ani- jq'^8'
tare S pa apud Deum contra nos habet.Via eft huius vitae t- mamtuam , dim dicens , eamus &fent4'nus iis .tlienis, e
ciencia, pus,iudex Chriftus,qui dicturuseft r,quodym ex bis quosignoras tu,&patres tui , ne acquiesas ei, audias, Prouidctia,
min Reg. mimmisfeciis,mHfecifiis:mini(lcr dxmon malus,qui necparcatei aulas tuus, ytmiferearis,& occultes ,fed f Dcu.ij 6.
breiot.inr. ifitorqucndisdnatisDeominifterium , dtiminterficiest primm manus ttufupereum. Alii ani- 7
tat cerinfernus,quadrs minima culpa. Erat enim qua- mx affectum inteIligivolunr,quos D.Paulusg, quia |5 ^c~
n Can 4.
, o lib 7. in drans minimus nmus, duo continens minuta : ita - ex corpore proficifcuntur,membra corporis appel- 0 "} *'
101 It que ad vhiinum quadrantem bluere,pro, sumo iu larjnorttficate>inq\iit>icmbra yeflra, quafuntf terrat
p 01.11. re puniri,proucrbiodicebatur, f*rmCAHnem}immunditm,libidtnemymaritiam. Hiero-
q In com. poteritaliquisdubitarc.quomodo frater nobis nymush. h In Com
O^omodo l*ius>fitnos iudicitraditurus,cm& ipfe fit iudi- Mihi perire videtur infs,& energia, gratiaque Mannu&'
tmcrno- candus.Hxc vru ratio mouit Auguftinum,qumi- locutionis,fi aliud,qum verum oculum, vermque 0culi pro-
bis lsfus, ns hanc intcrprctationcm fcqueretur, fed non de- manumintclligamus.Eftenira elegans exaggeraiio piihicfa-
fitnosiu- buit meo iudiciomouerc. Loquitur enim Chriftus Chirurgorumartedefumpta,qui,cm per vnum muntur.
dici tradi- accommoditc ad hominum morem , & forenfem membrum totiirn periclitatur corpus,vt corpus c-
t0IUf' confuetudinem,vbi,qui iniuriam accepir, aduerfa-
feruent.membr excindunt: Proptere duas partes
rium coram iudiccfiftit,non quod nos arTcftusiniu- corporis,& nobis carifimas,& maxime ncceflrias,
rii frarer apudChrift fit acculturus.Tradct etiam oculos & manus,& ex iis dexteram potis,qum fi- '
nos iudici,quia cius caufatndemur;tradet no ipfe, niftr.quam magis amamus, quaque magis indige-
led pro illodiabolus,qui etiam condonatam nobis mus, Chriftus nominauit.Necabirdafententia eft.
fratrcrtfricabitiniuriam.Quodautem dicit, nos Non enim vult,vt manus ipfi nobis amputemus.aut
indc non cxituros donee vltimum quadrantem per- oculos eruamus,fed vt in exaggerationibus fieri fo-
foluamuvionfignificatjVtait Auguftinus, exituros let, intelligatur exceptio, fi fieri poTet,aut liceret. ;AdGa! 4
poftcjfcd numquam exituros, quia, qui in infera Quemadmodum dixit D.Paalus ), Teimomum enim 4.
perbibe
 125 CAP. V. ADVER. MOECHI AM CHR.
frhibeo roUs,ftomamcrifotwijjet^culos Veras mdjfe- A
tis,& dediffitis mihi Potuit enim vtique,id no licui t.
Significatergo Chriftus quoduis potis damnum
debcrenos(ubire.qumu!pam.Equidemvique,
vt veloculum dextrum,dextramque nobis manum
rcfcindamus,fi aliter peccatu m effugere non poilu-
mus:fed quia Temper poTumus,nefas eft aliqu-po-
bis corporis partem amputare. Origenem & alios,
qui fefe feruandae caftitatis caula cxfecuert, ab -
clefia damnatoslegimus. , Ir
.Q^icMmtjue <//mJffn.]Quod apud Theologos dif*
putatur,num in veteri lege vxorem, qua grata non
cTet viro dimittere,pra?ceptum,aut priuilegi fue-
rit,ex his paucis verbis finiri poteft:Non enim dicit, g
imittat vxorem'Seddimiferit, det illilibellum nfudy&c
ipfa liberta tis caui maritum fugifle videatur, & vt
alteri fine ignominia pofitnubere.Anautem repu-
aCap.19.1 diumjtanquam bonum.conceflunx.an, tamqu mi-
'4 nusmalum/idvitadummaiuspermilTumfueritjin-
fr'commodioredicemusloco. Libelli autem re-
pudii exemplum alio in loco b ex Hebraeorum tra-
ditionibusexferipfimus, &multi hoc loco ponunt.
Chrifltn j2. ExceMdformcMiomscM*fa]bon concedit Chri-
fifdari"1" ^u,el' fornicatinis caufa libellum repudij dare,
bcllum r- quemadmodum,& verba ipfa, & perpetuus Eccle-
pud di- "3B vius declarat.Nam ncque Chriftus dicit,det illi
miilaevxori libellum repudii,quam fornicatinis caufadimittit,
ob fornica- quod in primis dicendum fuerat,vt repudidi lice-
tioncm. tiam fraenaretjfi quidemvoluiflttjfornicationis eau- L
dimiTamnuberepoflTe, vtnouidocent haeretici:
cmIex,qu3E in concedendis diuortiis multo erat Ii-
berior,hocinipfumlicenria*fra;num iniiecret , vt
muki grauesauetoresadnotauerunt, & Ecclefia Ii-
bellum repudij non nouit,vt qua; deludaeis audiuit,
kdduritiem cordis concefsit hoc vobis Msyj'es. Sed hunc
Lutheranorumi&Caluiniftarum errorem infr c re-
eeapi ' futJbimusi
Illud hoc loco difputandum,numfr>lafornicitip-
aufasvxorniscauivxor dimittere Chriftianis liceat. Qda
Chriltia- obomniapeccata,qua;inScriptuns fornic^tio vo-
nodimirti cariflentjlicereputantjVtientirevidcturOriglies
e Traii in dj& A,uguft.e,& Strab.f. Sed iftud eft nimis dilatare ^
Matr.7. fententiam , quam videmus Chriftum maxim re-
Lib.i.de ftringerevoluiiTc&maiorempen Chrifthnis di-
fcrm. m. mittendarum vxorum, qum Iudzis dare lictiam:
fHoc loco. omnja enim ferpeccata fornicado vocantur, qui
per eaCreatorisauertimuramore.&adcreatura-
gLib.i. rum amoremeonuerdmr. Cigare & ipi Augufti-
t ta .ci 6. nusgnocretracVaflbviiuseft, lltem deeodubitaf-1
fe.Quid crgonne mute unt cauie,quibus iuftis,
qum ob adulteri vxor dimittatur?funt plan: pe-
usenim eft,haereticam,autparricidam,qumadul-
Kram efle.Id etiam ex D. Paulo haud obfoir col-
ligituncm enim iubet,vt3fi mulier infidelis cofen-
hiCor tit habitare cum marito fideli,retneatur h,vult eti
. 0 *" vtjfinonconfentit,eiiciatur. Non confoitit autem, E
Qiias ob quae non vult cum marito ilua religione habitare,
cauflas- Tuncigitur cruendusoculus, tune dextra manus
xoremdi- refecanda,proculquereiicienda,vtPacianus inter-
ftmtcre i- pretttur){dne liberum cuique eiTer,cauis fingere
Cap 19. & dimiifionis,ix potifim cauis ex Ecclefia; decre-
edicie Do- ts tradt Dotores,ob quas poteft coniugum, quoi-
minusir.q. ad thorum fieri ieparatio.Priraa eft alterius ciijg
'^?8n fornica tio,ob quam poteft innocens propria au&o-
b^ccris ^< 'itatef quoad thorum fparare,quamuis non item,
gaudemns quoad cohabitationem une fentenda iudicis,vt pa-
dediuortiis tetexhoc loco . Secu ndat caufa eft faeuida alterius
Cap.i.vtconiugiSjexquapericulumalteriimminea^nifi fuf-
ti.noncon- ficienjcautioadhibeaturlcTertiafurorvehemens,
litteras' dc cx qufim'le periculum immineat,alioqui no, iux-
tell.ipolia tacommunemfententiam,quam refert Alexander
hQu^rta caui fornica tio fpiritualis, id eft, hxrefis,
DIC. itC
maxime cum is altcrum in luam haerefim, inducere ' :
pititur m.Qamta caufa cft crimen fodomiae, fiue eu 1 1 Gc do-
viro,fiuecum feemina commiflum n. Sexta caufa., fi
excohabitationealtericoniugumerauepericulum ?" i.
peccandimortaliterimmineat,vtfialteralterumad m Cap*.i.4*
peccandum inlpellere conetur,quod confirmt.ali- diurciis,&
quot rationibus & auftoritatibus * Paludanus,qu ca fin. cod.
iquitur Nauarrus *. , ; .., , ... . ncap.ora-
Cur ergo Chriftus folam excepit fornicationem? "
Tribus,vtopinor,decaufis;piima,quodpropterfo- tortores
bim fornicationem abfolute,& in perpetuum vxor in c.maritis
dimittatur,ita vt,e.tiamfi fefe dimiila correxerir,ma- dc- diuort. ,
ntus,fi nolit,reimere non debeat. N5 enim dirnk- * In 4-
ritur,ne faciat,id quia fecit iniuriam , nonvtculpa ''icaatti
corrigat , fd vt toto vita; tempore culpaE peenam oncl'uf.t. '
luat.Cum aliis de caufis dimittitur,non abfolut,n> in ..
in peFpetuum , fedad tempus dimittitur, dum fe ..
dimiila & afdiebcorrigit, duminfipiens refipifeit, ",ch"'.
vt ad maritum redcat, fi ad mentem redierit. Se- "4?*
cunda, quia adulteram volentem etiam cum mari- iiimrncmi-
to manere, ifcque corrigere, dimittere tamen ma- nerit.
ritus poteft, quia, vtdiximus, in pcenam violatae
coniugalis fidri,non in correftionern dimittitur :a-
Iiis vero vitiis deditam \ emendad tamen volen-
tem,marito dimittere non licet, id arttiquae erudi-
tionis auftor Rupertus animaducrtit.Tertia, quod
alia; dimittendae vxoris caufe propria; non fin,,
matrimonii,(ed omnis communes conibrtii.Nam fi-
ue vxor,fiuefamiliaris,fiuecognata,fiue ioror,fiue
materfit,fi auctor nobis peccandieft,long.eftno-
bis remouenda,adulteriumcauieft yxoris dimitr
tenda propria matrimonii :quia coniugalem fideiri
violt, qua; bafis quodammodo matrimonii eft,
itaque quia contractus ciuilis eft,matrimonium 1-
uit.Ius enim eft maxim naturale, vt ei , qui con-
traftus conditioners non feruat , contractus refeiri-
datur.Reftat, vt ait Auguftinus, iciramcnti maius
vinculum, quod non adulterium , fed ola mors
foluit. -, ., <. >
Quid ergo,4icetaliquis, Chriftus hoc loco addi- Marrinion
ditlegi?Multaomnin.Primum,quodinlege pro- Tmculum
pter adulterium vxor non dimittebatur,fed aut c6- J^J*^0"
burebatur,veteri exem plo ,aut apidabaturp, cert "/^,,
tollebatur medio 4.HocChriftusluftulit:veterem multalci
enim abrogs legem non iuffit adulteram mon : fed addidir c5-
dimitti permifit.ln quoCaluinifta;,dum i feueros tr acUiIte-
impudicitiaevindices voluntoftenderej &i hasre- *qK"'9
ticos,S vxores luas fa;p adulteras oftendt. Addi- cn'5 '
dit praeterejqud noluit etiam adulterii cau& di- pn-ipl
mite libellum repudiidare,qu ftgnioresin dimit- 10 loan.s.f
tdis vxribuseflentviri,fi forent neb fibi,nec vxo- qDan.13.4.1
ri licere alias tentare nuptias,fd folis.dum vterqu
viuerct,efle viuendum.Addidit, qud innumerabi-
kscaufs.quibusin lege vxorem dimittereliebat,
refecuit.-nam qusecque fer de caui vxor viro n : ^' ^ j
placuiflet, dimittere licebatr,folamque fornicado- 14
h excepit.Addidit,qud cm in lege femel dimif-
lmvirreuocarenonpoiTet, iqEuangelio reuoeari
no quidem iu(fit,id optauit.M^wfrf, ihqutt Paulusj
inmfta^ut virofuorteoncilittur Addidit , qud cm fCor.^.ir,
in lege vxorem viro,n5 virum vxori dimittere Uce-
rt,in Euarigelio par viri,& vxoris caulm eiTe vo-
luit. Quod etfiipf hoc loco non Cxpreflit, xprelfit
tarnen pro illo D. Paulus t,
ji. Konperimabis.] Fimftr nonnullis bbora- t,cot->
tur,vtrationeminueniant, cur praeceptis icundat io.u. */'
tabulae ad prxcepta prima; reuertatur, nec enim
ordinem in diendo feruarevoluit,fed resdicere,vt
ccurrbant.Quaerthsereticorum interpretes, vbi
hoc in legefoiptum fit,qud totidem (criptum p-,erarev-
verbis non inueniunr, Pharifkorum iriterpreratio- pteflVinle-
nem,non legis fententiam fuiTe dicunt Scilicct,non gc vecetur.
*4
 COMMENT. IN MATTH. uS
animaduertunt Chriftum non verba,fed iniiim le- A clum,per terram,pcr fancbm ciuitatem, per tem- .
gisrecitare.Qupd enim quidam hxc ipli verba non plum iurare,vt colligitur ex illis verbis . Q atttem t cap.i3.1i
acap X9llperiurabis, exLeuitico;lfumptaefleputanr, nec ipfi pertemflumiurauerit&bilefl.Nmi\igitur hoc loco a-
animaduertuntHebraic noneflenptf / liud Chrift* legi addidit,nifi quod expreflit,qua iti
tbifsbabeaI)hfchkj>r,non periurabis ,fed OV T\H Htn b6 lege expreTa non erant In lege enim tan turn didm u 0eut n
H)vb " 1 / t/^ta i / Adonai //* erat vjkondjfumtsnomen Dei tuiinyanumiChrlias ad-
bsxod 10 ^,!*> aIfH'M5nmcnDon>wiDeituiinydntms\c\ vt didit,nonfolm nomenDei,id neque nomen cce-
7. Deut.; ! alibi dicitur, r wTrfwwjaTumcrcantem Ii & terr-r, aut alterius creatura? in vanum allumes.
nomen Dei in vaum eft peierare , quia ttwfcbaue, Addidit eti,quod,cm illis verbis, Kon ajfumes w-
apud HebraroSjficuuwTw/Mwapud Latinos, vtrum- men Deituiinvammt,folam prohiberetur periunum,
que figniricat,& quod non necerarium,&quod fal- ipfe non iolm periurum,fed verum etiam,non ta-
cExod.io. iu;n eft Atqucita non blmR.Abraham% edeti men neceflariumprohibuitiuramentum.
J* nofter interpres d>& Chriftus hoc loco interpreta- Cur autem prohibucrit fine necefitate, lict ver chriftuscur
ea js.ii tur^ iurare,non pratermittda hoc loco qusftio eft. Pie- omn'no iu-
\\eddesautem Domino iuramenta tuaibne etiam pu- g rique vetcresaudores videntur in ea fuifle fenten- "u"^roli'"
tant hretici additiorrem eflePhariiorum^d ver- tiavt exiftimaucrint non proptere pracipu pro
ba ip prae fe ferunt fententiam efie legis:quia tam- hibui(Te,quod fine necefitate verum iurare , pecca-
quam antithetum pracedentium verborum legis tumfit,edneipeiurandoverum,aliquando fals
m Num. rccitantur,& e eodem fcnfu,quamuis pluribus ver- iuraremus,vt ait Sapiens," lurutiomnon affuefcat os tm: EccI.ij i
c }e '" bis, feriptum eft,& qtds yirorum,yo\um Domino -vouent, multusenimcafus'inilla,Si^ Vir multum iur.tns reflebitur
atitfeconflririxeritiuramentojionfjcietirritumyeibum /, iniquitate,&nondifcedetadomoeiusflaga. Sicutprohi- 7 VC4.
f 1 1}. 4 fed omne^uodfromijmflebit.Hoc eft illudr, Q/ non beturgarrulitas&muhiloquium.quia multiloquio
Du iura- accefit inyanum ammamfttdm (ciuSiDcijd eft, quifal- non deeritfeccattun z.Sic Clems Alexandrin. %Chry- zproio.ry
mentotum fum per Deum viuentem non nirauit ) neciwamin foftomus % Audor imperfedi c,Bafilius d, Ambro- 7.|Stroro.

lpe
futura promittimus, vnampro toto genere pol... j,U)lj,l.j,.,iv,4W,mjn,mtwll,tHM, , . m
lpcciem,vt S adnotauimus. jira xfnf m<nm,neiniudicium,( id eft, condemnatio- Pial. 14.
\ gVetf.i?. Koniurare omninoJ] Multos hajcvcrba non in- nem)o^<m,quafidicat,nepeiurando, aliquan- f Sernv '4-
tellcdafefellerunt,vtexiftimarent, numquam - do peieretis,& inpcccatumquocondemneminijin- fl'^'J1*"
nio Chriftiano liebre iurare, vthodie Anabaptifta cidatis. ferm Dom
docent,& patrum noftrorum memoria Vviclefifta; Verumenimver contrarius eft fnfus Ecclefi;t,& & in pfL *
docuert.Errorantiquus.Nam& Hilarius Syracu- ex hoc ipfo loco manifeftum eft , Chriftum non ad st.*. 109.
Anliceat inusille in Epiftola ad Auguitinum.quae inter Au- vitandum maioris peccati periculum,fcd quia ipsii & 7*ct.
aliquindo guftiniheft,narratquofdam Syracufis in ea hxrefi per fe peccatum eft , iuramentum non neceflarium ^^j^*
iurare fuuTe,vt numquam per D eum iurandum pu tarent; vetuifl.-cur enim neque per clum,ncque per ter- no erate
hEptt. il. pelagijnorum genus fuiTe,& ex aliisipfor errori- ram iurare nos velit, rationem reddit;non,nefre- chriftus
bus,quifimul in ea epiftola recitantur,& ex Augu- quenteriurandoaliquSdopeiercmus: fed quia illud vet.
- ftinirefpfione'comgimr.Qmn&OngenesKpro- thronusDeieftihaecfcabellum pedum eius,& irre-
iEpi'fl.851. peab eo erroren videturabelTc.Err^dicaufuit, uercntioe culpa eft poner in ccelum os noftrum, &
qinft.. quodnanimaduerterint, illud adu erbium ommno, lingVjamnoftramtranfireperterram, vt,quod alio
Trad, m non genus fid formam fignificare.Non enim prohi- fenfu dictum effe non ignoramus, in hanc fententia 1 *7V
Matt-3i- bet vilo tpore,aut vllocafu.fed vllomodo, vllaq; D accommodemus. Atque haec mihi vidctureTe vis
forma iurare neque per De.neque p:r clum, ne- il]iusaduerbij,owo,quafi dict,^Audiis,amadicli4m
queperterram,nequepernhm ciuitat, neque efl ancjttisfion periurabisjde&,non iurabisalfum :E-
per caput noftr iurare,Vt ftatim addidit explicans, gomutem dico yo\>is,non iurare omnino,\d eft,ne ver qui-
lCap.tu. qud dixerat, owiww. Eodequc-tnodo lacobusl ex- dem iurare, intelligitur autem fine necefitate,quia
poniVV/ff omniafratres mei/iolite iurare,necuefer cxlum alluditad alteram fignification verbiKiab le('cha-
netjue per terram,nequc aliud quodeumque iuramentum.Alia lujnyannm, id eft, fruftra, fine caua,fine neceifita-
quoque vim habet, omnino,qum paulo infr expia- ie.
nabimus. Kequeper cUtm^quia thronus Dr'f/?.Colligitur ex hac Iurare pet
Chriftianis Licere autem Chriftianis,vbi,quando, &quara- ratione Chrifti,etiam creaturis, quatenusadDeum
iuuarc licet tione oportet iurare,& perpetuus EccLfiae vlus, & referuntur,aliquemnoniolm vrbanitatis, vt noui 4nrao<*
quando o- fjntorumdocent excmpla.lurauit enim Paulus m, dicunt heretici, id etiam religionis honorem de- kC * "
mRorti9 iurat Angelus".Qpd enim Pelagiani illi dicebant beri.NamficutiurarcpcraIiquem,quando,cV: quo-
cor i.i5'. noniurauePaulum,quianon dixitper Deum, fed modo non oportet adus eft rJigioni contrarius: ita
T h\Up. 1.1 1 coram Dco,Aut,teflis eflnnbi Deus,quem ipfi, vt puta- quandooportet.&quonvodo oportet iur.irc, actus
Thcfx t.10 bantimitantes,omnibusmodjs Deinomen pollue- eftreligionis.ProptereiuifitDeusnon per nomina KDeiL ,
n Apoc-io. bant,maximqueiurantes,noniurabant,modo ab falbrumDeonVed per nomenfuum iurare k,pro- pfcift"J
6 vna fyllaba,^fr,Iinguam abftinerent, ridendum po- ^terLadabuntur,qui itrant in '.Si ergo per ccelum
tis eft,qum rcfutandum. Quid ergo Chriftus ad- & terram iurarc.religio eft,quia illud thronus , ha?c
diditlegi?Quidaid,quod hie dicitur addidi(Te,crc- fcabellum pedum Deieft,quantmagis per Petr,
diderunt,vt per Deum quid,cm ratio, a:quitaf- perPaul,perque caterosSanctos,&Deatos viros,
quepoftuhrtt,percreaturas,perquasIud3Es,neper quitplum Dei funt? Quod fi hic Ulis religionis de-
Dcumiurarent iurare licuifTet, nullo modo, nullo bcturhonos,&cetericiuia'emgenerisdebentur, vt
0 l4in tcniPoreiul'arernusjHiLirius0,CyrillusP. Chryb- eos veneremur,vt infra Deum, vtDei feruos, tem-
Ifai'i,T. ftomus<,,Hieronymus,&Theoph) ladusr. At non plumquecolamusmam neque ccclo icterr religio.
q Hom.t7. probatur id Iudxis licuiiTt. Itaquc miilti recctiores nis honorem tribuimus, quod Deus, fed quod ali- J~ ],0"
~. ' f 't rjnL-r . : t _ ' ^. I". honor alus
1 In com. interpretes,nolege,led Phaniaorum opinione, in- quidDei fintjmpius igitur, & imperitus Luthera- 5, Dootri-
f Yerf.u. terpfttationque licitum fuifledicunr.QMpd & ipfi norum,& Caluiniftarum error eft,nullum,nifi Deo buendus.
nihilo magis probant,& nos ' confutauimus.Credi- religionis honorem tribucntium.
biliuSjnon licimmjfedconfuctumludajisfuiiTe per }J. Neque fer lerejolymam , quia attiras efl magni
 n9 CAP. V. D NON IVRANDO,ET CETERIS. . 13d
ris.]Dcic\aicrexregum:&
J * Dominus dominantium a. A hie
confuetudinem
mihi videtur induxit
germanus, . Theophylacbs.
ee enfus, V quia Atque
non
a .Tim.. Vocat autem regem potis, quam Dominum , aut
i*, .15 Deum,quiaalludit ad regem ludar,quiIeroolymx dici . rs.K*,ed tw? ?, maligno, quo nomi
1. regiam habebat.Addit,magrii,vt ab diftinguat, q. ne diabolus vocari folet,vtinfri, & quia addi-
b cap 4.5. d.quiaciuitasincb eft,vtiprb. dit articulum,quafi dicat, quod amplius eft,a ma- &C.13 ij.
3 6. Urque fer caput tuum iuraueris , quia non potes vnum ligno illointroduclumeft:& quia tacita interi &
capllum albumfacer,aut nigrum.Q^de cce!o dixerat, diabolum vtitur antithcfi.Dixerat,fo*WfW/ir(? -po
quia thronus Dei efl,de terra quiaf:abellum efl,pedum us, tito iurare ommnofed fimplici vti rmone,^?, NL
de leroColymn,quiaciuitaseflmagm regis : neputare qW enim amplius e, id cft,iuramentum , quod act
ttremus iltempr caput noftrum iurare licerc,quia fimplicem affirmationem,velnegationemadiungi,
noftr e,tddidit,nequeper caput tuum iuraueris. Red- tur,non ego dico.non ego doceo adiungere diabo-
ditautemaliam,quminca?teris,rationem.Namper lus eft quidocet , quique ad iurandum inftigati
alia iurare prohibuit,quia aliquid habent ex mini- eius hoc eft inuentum,tm ipe,tamque temer iu-
caput no- fterio,quod
'-i Deo exhibet,fmditatis:per
-~ V-'- caput,quia
_ -\ . randi. ." t' i ff I i j"
ftrumefl.& quamuis noftrum fit,noftrum noneft:noitru,quiaa $8. Oculumprooculo, ] Reddat, quialterius qcu- tExbd ti*!
n nolr. Deo quafi vtendum accipimus3& ad tempUs pofi- lum eruit.lpla verba funt legis .Sed non recitat^ii-
Lcuit.14.
demus,nonnoftrum,quianonblm ipfumnon fc- fi legis initium,qud caneranota e(Tenr,quod cho- iO.
cimus,fcd ne vnum quidem eius capillum,aut alb, dic iuris peri faciunt. Erat aut lex talionis maxi Deut.19,
aut nigrum facer poflumus. Alio ctiam fenfii per me, vt Philoophi docent,naturalis,& omnium gen Lcxcaliorii^
caput.qum per ccelum,& terram iurare vetat. Na tium opinione iuftifima, vtquodquiquefecuTct, maxime na
cum per ccelum & terram iuramusjtanquam per res idem pateretur. Itaque inter leges illas duodeeim totalis iui-
ta philofo-
aliquasanditatem habentes iuramus,cm per ca tabularum,qua? quafi natura? erant documenta, vna pbos.
put noftrum iuramus, non propri iuramus , fed huic eratimilis his concepta verbis : Si rnembrum
tanquam rem noftram deuouemus.Hoc ips Chri- rupit meta , ex paito talioeflo. Extatde hacreapud 1 s- pe mo->
ftus prohibet.quia quod noftrum efle putamus,mi- Ariftotelm 1,& apud Gclium m inter Sextum Ca> tibusadNiP
nime eft noftrum, cum neququam innoftra fit po- ciliumlurcconfultum & Phaorinum Philofpph chomachi
teftate,& iniquum omnino eft, rem alienam deuo- fubtilis& bene lchga diputatio.Hic etiam.haeretici libro. ,
m lib. to.
uere.Eft verofimile ludamos per caput fuum iurare falluntur,qudexiftimentScribas&Pharifeosdc^
exGr*cis& Latinis,quibufcum verabantur, didi- cuifle, licere vnicuique fuarum priuatiminiunar
ciffe.Nam apud illos illa urandi forma vfitata erat, apud iudicem vltionem perfequi, cim hsec talionis
Vifj.iFiic yii Tu/MpMtVjapud hos,Ver caput hoc iuro , vtille- lexnonpriuatishomitiibus fed magiftratibus , ne,
pud po'tam ait.Chriftiani nunc, impietatem, non poena: modum aut excederent,aut non attingerent^
Eer fiium,fi.d per Dei caput,perque omnia eius m- quafi regula data effet. Nam priuatis quidem homi-
ra iurare (blentScilicet capiti fuo parcunt,Dei ca- nibus contra, dictum efle n , non qmras vhionem , nLcu'it
piti non parcunt. memorerisiniuriaciuium tuotm.Kt neque probari po-
j7. Sitautmfernioveflerfi,Efl,Kori,'KomOrxc Y*i, tefthoc Pharifeos docuiflejnecjfi docuiflent^non
ve,i, v,Etm,Etiatn:NmJ<lon:Qiod quidam noui licuiflet priuatis hominibus ius fuum apud iudicem
dixerunt interpretes per interrogationcrh & refp- petiqui5i enim ius erat , iuftum erat, & vnicuique
fionemlegendumeire,Vtinlusfit,cm aliquis in- licet, quod iuftum eft, iuris ordine apud iudicem
terrogauerit vos, fitneliquid,nihil aliud refpdea- poftulare.Nam& in Euangelio licet, lex illa ta-
Tis,quth/?.Cm interrogauerit,ah non fit, nihil a- lionisfolisiudicibus, vt regula,id multo magis pri-
liudqumiew,hoc,inquam,egonulld prorfus mo uatis hominibus,vt poena, qua.ab homicidio & -
do probare poflum. Quid enim Ii id,de quo inter- de deterrerentur, data erat,vt ret Chryfoftom. &
c cap.17. & rogor,an fir,non fitan mentiens refpondcbo, Eft Auguftinusadnotauerunt. Qd ergo prohibe-
l1' D.Auguftinusin Ench'mdioc Senfum.'mquit, elfe di- tur? non ius,fdvltionemquirere. Mihi enim vindi- o Lcuit. 19.
i loquen- camw,tdefl,vtJemperverJloquamur. Alu, quodpromi- ciam, cjr ego retribuam. P
dumel, feriiisvosfafturoSjfacitejquodnonfafturos ne fa- 0iiid gitr Chriftus decit lei ? primm hoc p DCUt Jt.
jj Rom. 11.
di.cor t. cite,vtloquiturD.Paulusd,ww^o<//fff4fe'>/^w, ipfum,quod talionem fftulit, queehominemfolo 15.
17 l8- aut qwt cogitofecundum carnem cogo,vtfit apud me Efl,& metu connn^bat , ne aliis manus inferret , vt Lex talio
Kon':fidehs autem Deus:quiaferme nofler,quifuit apud -o, Hilarius, Chryfoftomus 4, Auiftor imperfefti r,Eu- nis Chti-
Qoam vim non e tn illo,Efl,& Non.Sed hx dux interpretations thymius & Theophyl. obferuarunt. Voluitenim Rq fublata.
bichabeat cx materia frmons- refutantur. Non enim id hoc nos non metu, tamquam feruos, fedamore,tarri- qt Horn. Horo.if.
u.
eftdt.non locoChriftusagcbat, vt aut vera femperloquere- quamfilios,beneagere. Ne enim aeeepimus fpiritum
oon' mur,aut conftantes in promiflis priftandis eiTemus,
feruimtis iterum in timore:fed aeeepimmfpiritum adoptionis
fdillud , vt ab omni iuramenti pecie abftinere- liorum Dei. fLex namque iram operabatur . Euang-
mus.Itaquenecefle eft,vt hxc verba E,E:N<m,Hon: lium gratiam , quia gratiaperlefum Chrium fatla e v. s Rom 1 1-
rurament, nonmendacioaut leuitati opponantur. j, PrEtereaddidit, quod non folmdocuit nbs non t Rom 4. 1^
Senilis ergo eft, cm dicendum ex,Efl,id eft , aflfir- expeterc vindicbm , verumetiam patienter iniurias T loan.1. 17
mandum,nearfirmetis iuramento,fcd fimplici affir- tolerare: nec tdlefre modo, fed optare, fed Ulis
co banc ffiationedicentes,itaeft. Cm aliquid negandum, goriari : denique percutienti nos in vna maxilla,
locum. 1
finEpift- neiuretis nonitaeffe.fedfimpliciterdicite, non, id alteram obuertere, volenti tunicamhobis tollere,& EuangeliQ
>d Cel dt ft,nonita efclta Chrybftomusc, & Hieronymus pallium relinquere.^Vew/a/wjinquit Diuus Paulus, lege perfe-
inltit.ma- Rabanus apud D.Thomam. fed &gloriamurin tribulationibus noflris ,vtobruait ius.
u>s fam . ampHus fjl ,al0 eft ] Qmd hicappellctm- X Rom.;. I
Hilarius. Addidit,quia cm lex tantm ramos , ipft
lum,magna etiam eft interpretum diflenfio. Alii vitibrum etiam radices excidit-J lege, inquit Hiero-
y . i ;
malo eft,id eft,ab eoproficifcitur,qui fimpliciter af- nymus,wnfetfi) e, in Euangdiogratid.lbiclpa emenda- quid fit
firmanti non credit:itaque incredulitatiseius viti tur, hiepeccatorum auferuntur exordia. malum hoc
^lib i de Joqucnte iuramentum extorquet, Auguftmus?. } : New reflere malo. ] Hoc etiam loco Chryfofto - loco.
ier.Donj. Aliimalo,ideft,abinfirmitatcludaeorum,quibus, musyjTheophylaftus, & Euthymius per malum,
m monte. . ' J
ne per Deum mrarent, per creaturas iurare concef- diabolum intelligunt, puto qud & eodem vtatur
Yf34. furo erat}Chryibftomus.H.inc opinionem h corifu- nomine,OTrof$r;& TjTarticul adiungat.Qind ergo? cip 4.7.;
uuimus. Alii a malo, tdeft, Diabob, qui iurandi doctne nos non refiftere diabolo, cui lacobusj
F iij
 COMMENT. IN MATTH.
z Epift.c. & PetrU a,iubent,vtfortes infide r^7w?Repondct A tos homines animaduertat: nec ta legem illam ab
Mi refiftendum quidem,fed non hoc modo.non vltie- rogant ea iudex vti non po(fit,fcd vt non cogatur
nem qua:rendo:hoc enim non eft refiftcre, ed ma- Nam & Chriftiani iudices oculum pro oculo, den-
nus illi dare./gwjinquiunti?ew igne extinguitur^fed au- tem pro dente exigunt,cum homicidas mori cogt,
g/rAlij intcrpretantur,maloiid eftyiniuriam faci- Sed priuatis hominibut velut manicas injicit, ne>
ti.Alijput3nr,malum,nonperfonam, fed rem mala dum fua manu iniuriam repeliere conantur, dupli-
fignificare.Etex saij xtum eflecafum,quafidi- centiniuriam,nec puniendi poteftatcm tollit, id
b Rom. il. ratjne mdlpro malo reddamus,fedviricamus in bono m- peccandi occafionem praecidit.
i?.?.9.t. 1 bAli trti,quod ego iudic probabilius. Ma 41. Etqmumquete angariauerit.'\<t'y\(tfiCttt , ncque A*garite
lum enimvoc it iniuriam,quae nobis infertur,cu i iu- hoc Gra:cum,nequeillud Latinum generefuover- qualc^et-
bet non refiftere,fed n potius illi excipiende para- bum eft, vtrumquePerfis, vtnonnulliadnotaue- bumi"- .
tOicxhibere,& cm in vni maxilla plagam,at co- runt, originem traxit,apud quos publici nunti), aut
laphum accipimus,altcram verter, curforcsangari vocabantur. Iis publica poteftate
e LiH-t.de Difputat Auguftinus c,neque Chriftum neqjqua- quocque homines ad ferenda onera cogere,quof-
Ser.Dom. us perfectos Apoftolos hoc feruaiTe. Nam eque uisequos,quafuisnaueslicebat vfurpare. Vnde f-*
in monte, c^riftus Viiim percutienti coram iudice maxillam, et , V t & Grxc,& Latini angariare dicerent, id eft,
Aaotei i* alteramvertit,fcd,fi non manudingua tarnen reftitit; liqu cm coger bluta mercede, vel ad onera por-
hocprjtce- Si bene locutusfwn,qnid me cadis >Ji autem male, tcimoni tanda,vel ad viam praemonftrandara, quemadmo-
ptfcru- perbibedemaloi,Sc Paulus etiamiuflu iudieis percuf- dum Simonem ilium Cyrenae ad geftandam Chri-
uerlnt. is,non folm alteram ml non prabuir,fed,quan- fticrucemangariatumlegimus taque mrito id jfja_ -
dloan iS. tm p0tmt,vtiquereftitit^ iniurilminfuperaddi- Chriftus numerat,aut inter beneficia,qua; aliisprae- }t>
e A ti j. dit,fercutiat te Deusparies dealbate Csefus autem vir- ftamu s,fi fponte fici m us,aut inter in i unas, quas ab
(.& gis,& in vincula conier.us,iusfuumminciter pcr- illis accipimus^ coali.
fecurus eft ijCafis nospublice3indemnatos , homines Roma- Vade cum lo & alia dno.\ vajt (uTiv *thicm t*
nos miferwjt in carcerem:& nunc occulte nos eiiciunt non it, <i,fub.millia paTuum.Nofter interpres fortafle le
Hocpir- jtdyenUnti& ifnoseiiciant. git *<* J"vo,alia </,qux efHciunt tria millia. Nifi, vt
m habet His explis intclligimus,aut quod hoc loco Chri- nnnnulli fui pican tur, aut i pic aut alius quifpia ad-
pr*cepti ( ftu$docet,nOneTepraceptum,autnonereita, vt , diditpoftea illudrf/'<r.Meliusfentcntia conftabit, fi
11>?. verba bnant intelligend. Namfi,aut prseceptum non legatur ; manifeftum enim eft Chriftum dicere
onlu. e(fetjSlut ad verbum intelligendum, & Chriftus , & voluile duplicem accipidam iniuriam, vt cum di-
Paulus ad verbum vtiq; feruaTcnt-Partim ergo prg- xiv.Siquis tepercuQerit in dextram , Uli <3*
cepci,partimcfilij eft.Prxccpti hxc funt , primum, alteramt
vt vindiebm non queramus,Deinde,vt potiiis alte ^i.QmaWtmftttite^ei^lddl^nirquis fit, qui
ram maxillam re ipfa vertamus, id eft,alteram acci- petit te,da ci,vt apparet ex Luca 1 , Omni pftentite, ' Cap. j..
piamus iniuriam, quam acceptamvlcicamur. Prx- nf.Quibus verbis no iubemur,nullum inter pau-
0 tercjVt animo paratifimusad remittdum de iure peres habere dicrimen,pra:ferendi enim Mint, qui
noftro,q.ndocumqueid Charitas, & Dei gloria vi- magis egent.Nequc bona noftra in omnes,qui qua-
debitur poftuIare.Cfilij autem eft, vt quamuis e cumque ratine petierint,cmandere, neque faculta-
que caritas,neque Dei gloria id nobis exigat,mor- tum noftrarum rationem nonducere , nec amicos caritas ba-
tificationis tarnen noftra? caui ad verbum haec om inimicisjcognatos alienis pares facer. Habet caritas ordinc
nia faciamus ,non quidem irritates aduerrium ad ordinem uum, qui poftulat, vt parentibus potius fuon>.
inferedam iniuriam, fed nos ipfos ad excipiendam ^ qum alicnis.vtamicis, qum ignotistibueniamus.
* Amb lib inuitantes.SicLaurentiumdixifletraditur^rf^f/p Quem ordinem perficere haud dubi voluit Chri-
Ofbc. C.14. ejam j/erfa,^ manduca. ftus,non tuertere.Tantum,ergoprohibetur, t<>-
Sedquis tepercufferit in dexteram. Quod dexteram OTA/>|i,perfonarum,vt vocatur,acceptio,quaE iufti-
potis maxillam,qum finiftram nominauerit, cm tix,non caritati cotraria eft.Occurrit pater,& igno- elecrao-
colaphus in finiftrm(pris qua; ad dexteram caed- tus homo xqualiter egens,non poTum vtrique dare
tis manum eft /quam in dexteram impingi foleit, vt dabopatrl , altero praeterite. Id enim me caritas ^^ram'
difputat Auguftinus,nullumvidetur aliud eTe roy- exigit,Occurritdiuesnotus& pauper ignotus,idem ,
fterium,qum quod cmvellet.dicerc,fi quis te per- mepetentes,ille,vtludat,hicvtviuat, vetat Chri
cufleritin vna maxilla^VerteilliSc alteram,pro vna, ftus diuiti darc,negare pauperi. Id illa parabola de-
& altera,dexteram,& finiftram expreTo manus no- clara tu r,qua? apud Lucam eft m, Cum f.rcis prandium,
1 ,. 1 r.J 1 m cap. 14.
mine,dicere maluii;& quia prias dexteram , qum aut ^trocare amtcostuos,veque ju'restuos , necjue ,t
finiftrS lblemus nominare,non caedendi, fed loqu - cognatos,neijue yicitos dimes forte te ipfi reimntent , O"
s Nun to] diconiiietudinemfccutuseft.SicutScripturaloqui fat tibi retributio: Sed cmfacis , rocapauperis,
17' & 11.16 folet,' ibn declinabitis ad dexteram, ntejue adniramS. E cacos^laudos,& debiles..Summa eft, non perfoHarum,
Dejic 17 Neque vfpiamlcgimus, ad finiftram & dexteram. ed paupertatis,fed caritatis habendam eTe ration.
& 31 &17 Itaquc Lucas hfimplicitcr dixit, &qta tepercujt in Habeturautem, vt Theologidocent, peribnarum
h'ca 1 * ' * mAX$laj)r*be ei & alteram. ratio, cumindanda eleemoiyna confideraturali-
Chrlftiana* Notanda autem eft Chriftiana, & elegans antithe- qua,perionz qualitas.qua; aut eleemofyna: contra
& el.-gans ' fisJcgi enim talionis,ocuIum pro oculo, paciciae, vt ria eft,vt cu do,quia diues eft.quia poteft mihi red-
aatichefij. itadic, talioncopponit,vt pro accepta iniuria,in- dere,aut cert non propria,vt cm do,quia Graecus
iuri m altera accipiamus,o amem dico vobisjqms te natione^utLatinuseft.Nonenimnatlonijfed pau- *''-*
percufferit in dextram maxdlamfra'je Uli Or alteram. pertati eleemofyna datur.
Hoc fcilicet erat, quod Ethnici olim non intelli- 43. ^udiis.] Vbihoc diclum fuerit, n difpura-
1 Epil;4. gentes d:ctitabant,hanc legem Chriftioranem R- uimus. Proximum tuum-\')"\ rehhacha, amicum tuum
Chriftiana pUbliCam euertere,impunitatem enim perditis ho- id enimHcbraicum verbum propri fignificat,TA- V
neuercit niiflibuspeccandi darijVtMarcellinusad Augufti- riov e-;,quitealiqua,autinguinis, aut amicitiaine- .
fedconf-num icribit :. Qinfi vero Republica non firmius ceilitudino attingit.Is etiam , non , vt multi pu tant
uat. ftetpatientia,qu nvi:virtute,qum legibus. Prae- Barbar.fed Latine proximus dicitunficenim non
terqum quod Chriftus non ligar hoc loco iudici alii lolum,aucl:ores bene Latini,fed ipfe eti Cic?-
manus,quo minusin /71$,& qxuxo% cclera- rofiepe loquitur Senis ergo illius praecepti in lege *
 CAP. V. DE DILECTIONE NI M I R VM. 134
Dihr< crat) Diligesjtnximwn tmtm , id. eft,amicumtuum, vt A adeoil]fi!niliseft,vteisfiIius eTe videatur. Hic
quid fit cxv' vero'*?a^<"<S &exantitbefi, qua Chriftus fnfus multo magis conULnit,quia diecre,efferiios
vtitur, manifeftum eft. Amicus autem in hgevoca- patris fui, tautologa eft: dicercauteTcfimiIe,vfi-
batur non fblm,qui erat, fed qui debebat eiTc : efle tata locutio:& qma ftatim declaratur,quomodo pa
vero debebat is,qui Iudeus. Iuquequodiquibuf- tris fui fiiij,id eft, fimiles, fi bene omnibus fecerir.t,
dam obiieitur ,'prifeitim hxreticis , etiam ludxis erunr,quia Dcus folemfuum onrifacit fuper bonos & ma
in lege preceptum fuifle,vt inimics dligerc.quod Us,&pluitfuperiuflos <rimutos,8c quia dicitur, Eote ^ yC[- 4g
aExo ' criptum fit : Si ocaerrevis boni inimici tut, dut afino fr- ergoyosperfeBi,ficut Pateryejler ,qui in-calis e&ferfiha
ranti,reduc odeum. Si yideris afinum odientts te iacrrefub e, vbi iK>nquomodofihj,fed quomodofimilcsef-
onere ,mnpmerdois , fedfubleuabis cum eo : hoc inquam, fe pofimus, declaratur. Non neg tarnen i datamef- ioan I 3;
alienbsreeftJlleenimipfc,quii]licinimicusvo- fepoteflatemfilios Deifieri,ijs qui credunt in nomine Chrifli,
catur amicus erat. Amicus , quia ludxus jinimicus, -p quinonexfangmmbus ,nec ex volntate carms3nccexyolm-
quia priuato odio alterum profequcbatur. Itq; idc tte yiri.fed ex Deo nati fu.-tt. Sed quis huius loci fit
bDeut.in illcbfrarerappellatur. llluddificilius,quodChri- fnfus, expono.
cca.ioi.j. apUt{ Lucam c aliter videatur , quis proximus 46. QMmmercedem babebitis.'] Non negat merce- Diligerea-
eflet, interpretan. Sed illa interpretado non legalis, demhabicuros quicumque amicos diliguot, cum micos
fed Euangelica eft: quia voluit Chriftus diftupta amicosdiligcrecharitatisfit. Sed negat mercedem qoomoe
d iam maceria difcrimen tollere nationum , quia m ill* habituros, fi, vt publicani , tantm id faciant, id eft, J ^"
l' nequeludds }neque Grxcuse,fed creaturad :ncc\uc fi non propter Deum, fed aut propter naturalem in ^
Iudiorum poplus illi iam pcculivis, federttvrmm, amicos propenfionem ,aut prc^ter vtilitatern fuam
e loa.io.ii tuile, & ynuspaor.* fciant. Qui fquis autem inimicos non diligit, l- ,
Praterqnam quod, fi fubtilitervellemus de illa tis dclart, le amicos non propter Deum, fed prd-
Chrifti -parabola difputare , inde potis probare- pter i diligere. Si enim propter Deum diligeretj
mus,Pharifieos in dus precepti interpretationen etiam diligeret inimicos, qui non minus, qum a-
*,& nomine proximifolos amicos, & eos, qui miciimago Dei funt. Qi.ergo amicos, non inimi-
ben de nobis mcrcntur,intelfigendos.N legis ille cos diligit, quia non propter D rum diligit, vtab
peritusjidem, vtopinor, Scrib,vel Pharifius,aut amicis mercedem non habet. Qui non folm ami-
Scribarum cert,& Pharifieorii opinionibus imbu- cos,fd etiam inimicos diligit, non folm charitatis
tus,rec~t Chrifto dicitur iudicaflc,qud non fcer- erga inimicos,fed etiam erga amicos fur mercedem
dotem te Leuitam.fed Samaritanum, qui amici erga habebit , quia Dcus non naturam^ fed gratiam re- '
illum, qui in latrones inciderar,funcbs erat officio, muneratur.
proximum appelluerit. Sed feimus alio intendifTe Komte Cr publicani bocfaciunf. ] Publicani Lati- - a .
Chriftum.Hoc tantm tenere volumus , ex eo loco his, nKSvtuzCrxcis, D'tflapegafcbim ab Hebriis |~^" "
probarinonpolTe,proximHm in illo legis prxcepto d'cebantur,qui publica pro principe vecligalia, col-
queml ibet hominem appellari. ligebant, auarum hominum genus, & omni odios
44. Diligite immicos veftros. ] Hoc , vt omnes auo- ppulo.eo prifertim tempore,quo Chriftus ift di -
resantiquitradidert.&nos'probauimusjpropri cebatjcm Iudii non fuse genas Regi,fed Romano
f Veif.u. cft Euangejjj.in qUO,ficut in ceteris,qua: legi Chri- Imperatori tributa pender cogebantur. Inde enim
propri eft ftusadiccit, qua:dam pra:cepti , qudam confilij illa nata eft quaftio, an liccret tributum Cgfari da-
Buangelii funt. Praecepti hece , ne odio habentes nos odio ha- re Publcanos' pro publicis & perditis peccaton- .4
inimicos bcamus,ne reddamus malum pro malo, ne quid illis bus hbitos fuiTeconftat'.Cui opinionicongruen- Luc.10.11.
diligere. optemus mali ,vt eos generali, vtTheologi docent, D ter loquitur Chriftus. Fuit & nofter Mattheus ali- j "t.,ae.
charitatecplecl:amur,vtcmunibusorationibus, quandopublicanus,&n telonio feditm, fed ex pu- *if "J
eleemoynisjbeneficijs.qua in omnes fiunt,non ex- blicano hlium Dci, Apoftlum, Euangcliftam gra- 1. } , }l '
cludamus. Cfilij,vt eis etiam non ad extremam ne- tiaDeifecit. Lue.j.ix.ij.
ccflitatemindigentibus.benefaciamus, vt eos n- 48- Eote ergo-vos perfeBi ,fictapater vefler. ] Sicut, m cap.
minatim falutemus.vt familiariter alloquamur.Sed non xqualitatera , fed qualitatem , fimilitudinemq;
hcTheologiscopiosdifputantur, nobis propter dclart, & earn quidem fimilitudinem, qui inter
huius explicationem loci attingenda modo fuerunt. Deura & hominem, non qui inter hominem & ho>
Verba autem illa, qux in Gneis nunc leguntur cet- minem efle poteft. Sicut Chriftus orat 0,Ktfimus %^
dicibus,/^o>7i Tf v-mfuivif f( , benedicite, jkm cumpatre efl: nec eaimilUm , qui inter %u ' 7'
iis , qui maledieunt vobis , nofter non legit interpres} Patrerri & Filium eft , naturalem vnitatem square
neefuntad implendam loci fententiamnecefaria: poflumus, fedpoTumus tamen imitari. Proponit
conueniunt tamen , & eo quidam magis , qud B. nobis Chriftus fignum ad collim.ndum , quo feit rnlto*
PaulushucvideripoffitaUufifle.2>^ow-,Crf- nosperuenirenonpofTe, vt, quo poflumus perue- ^ejpatrf
g i. Cor. 4. (diciniHsh E niamus. Nonvultnoseo vqueprogredi, fed non fim|eg .
45 rtfiHsfilij.-\V\tc[VL\c interpretantur,w7&, ib Vult autem non omnibus in rebus qum fi- lit.
id eft.vos efle hlios deelaretis. Quod vtnon impro- millimos efle Patri, fed in ea maxime", que illi maxi-
bo,fic iltud magis probo,vt HebraifTius fit,quo qui mi propria,mifericordia.Itaque quod Mattheus di-
alteTfimiliseft,eiusfiliusefTedicitur,fictHifpani cil, Eoteperfeii, Lucas 0 dicit Eote mtfo-ictrdes,ficut
fualinguafoltdicere,vidcturillumgenuifre,ideft, pater yeercaU^s miferieme. Mr 1
 135 COMMENT. IN MATTH. i3

CAPVT SEXTVM.

TT EN DITE, ne witiam veramfaciatis corambominibus,

Vtvideaminiabeis : alioquin mercedem non babebitis apud Patron
Verum, qui in cajis eft. . Cm ergofacis eleemojynam, noli tuba ca-
nere ante te 3ficut bypocrytafactum infynagogis,ey in vicis. Vi bono-
ricenturab bominibus: Amendico Vobis,receperunt mercedemfuam:
5. Te autem faciente eleemofynam,nefciatfiniftra tua, A..Vtfitclee-
mofyna ma in abfcendito , ey 'Tater tum, qui vid t in abfcondito , reddet tibi. 5.
Etcumoratis , non eritisficut bypocrita , qui amant in fynagogis ,& in angulisplatea-
rumfiantes orare>t Videantut ab bominibus: Amen dico Vobis, receperunt mercedemfuam,
6. Tu autem cm oraueris, intra in cubimlum tuum , & claufo oio , ora Patrem tuum in
abfcondito : Pater tuus , qui videt in abfcondito, red-let tibi. 7. Orantes autem , nolite
multmloqui, ficut ethntci. P utantenim,quodmmultiloquiofuo exaudiantur. g. Nolite
ergo aimilarieis :fqtenim Pater vccr, quid opusfit Vobis, antequampetatis cum. 9. Sie
a Lee. .. ergo vos orabitis : a Pater noer , qui es in calis : Sanfticeturnomen tuum. Adueniat
regnum tuum. Fiat voluntas tua,ficut in calo , &* in terra. 11. Pane noftrfitperfuban-
tialemdanobis bod'ie. ii. Etdimitte nobis debitanora,ficut &nos dimittimus debitoribus
\.'1 no^s'l5'Et nenos inducas tttentationem. Sed libranos malo. . 14. b Sienim
icci jg.j 4. dimiferim bominibuspeccata eorum: dimittet & Vobis Pater Veer calefiis delicia Vera.
' 15 Si autem non dimiferitis hominibus-.nec Pater veer dimittet vobispeccata vera. I6.(u
autem ieimatis, nolite fierificut bypocrita tripes , exterminant enimfacisfuas , vt appa-
reant bominibus ieiunantes. Amen dico Vobis, quia receperunt mercedem fuam. 17. Tu
autem, cumieiunas,vnge caput tuum, tyfaciemtuam laua, \.ne vijearis bominibus
iiunans ,fed Pairi tuo , qui e in abfcondito: & Pater tuus, quividetin abcondito, red
det tibi. 19 . Nolite tbefauri^are Vobis tbefauros in tena : vbi arugo , & tinea demolitur:
cinc 11.35. fr vbi futes effodiunt, &furantur.io. c Tbefanrizate autem vobis tbefauros in calo:
i.Tim.. 9 ..I U / . t.n rr i- / ' /.
Vbi eque arugo , eque ttnea demolitur . Vtifures non effodiunt, neefurantur. xxVbi
enim e tbefauro tuus , ibieft cor tuum. iz,d Lucerna oris tuieft oculus tuus. Si

oculus tuusfuerit fimplex, totum corpus tuum lucidum erit. 23. Si autem oculus tuusfue-
ritnequam, totum corpus tuum tenebrofum rit. Si erg lumen quod in te eft, tenebrajunt,
eLuc.K.13 iffa tenebra quanta cruntfb^.'Nemo poteft duobus dominis feruire : aut enim vnum
odio babebit, & alterum diliget, autvnumfuinebit, X? alteruf conteninet. Non poteis
f Lue.it.tr T>eoferuire, O* mammona. 5. f Jdeo dicoVobis, nefollicitifitis anima Vera , quid maw

pfTe' 7" ducetis y eque corpori yeftro quid induamini. None animaplus eft, quam efca:& corpus,
ph.i pluiqumveimentu[m'i 2.6. B^ej^icite volatilia cali, quoniam nonferunt,nequemetunt,
7* eque congregant in borreaigr Pater veer cxleflispafcit illa. Nonne Vos magis pluris

eis Ulis ft 7 . Qui\s autem vefirum cogitans potefy adiicere adflatruamfuam cubitumVnum ?
zS.EtdeVeimentojuidfollicitieis f [onfierate liliaagri'quomodo crefiunt : non lobo-
rant} eque neuf. 2,9. Dico autem Vobis, quoniam Salomon in dmnigloria fua cooper-
tus e,ficut vnum ex iHs. 3 o . Si autemfanum agri quod bodie e, & eras in clibanum
mittitur, Deus fic veit, quanto magis Vos mdicafideif Nolite ergo folliciti effe,dicentes:
Quidmanducabimus, aut quid bibemus , aut quo operiemur} 31. hac enim omnia gentes
inquirunt. Seit enim Pater veer , quia bis omnibus indigetis. 33. Quarite ergo primm
regnum Dei , * iuftitiam eius : & bac omnia adiicientur Vobis. 3 4 . Nolite ergofolliciti
ejfe crainum. Crafinus enim diesfollicitus eritfibi ipfi:fufficitdiei malitiafua.

IN
 t

137 CAP. VI. DE ELEEMOSYNA. 38

A rum refpedu facitis .fcut infr dicit raperunt mer- 1 Ver.t.ft
mercedemfuam, ideft inanem glriam apudhomines^ f
N APVT SEXTVM.
quam qusrebant, apud Patrem autem veftrum non
habebitis,cuius caufa non facitis,quia sequum eft,vt
Ttendite. ] Cauete. Dubitari poteft,an
cuiquifque laboratab eomercedem accipiat, & vt
hsec cdem fit con'cio, quam Chrilus
vnius laboris non duplex, fed vna fit merces. .
in monte habuit, quamque Euangeli-
2. Noli tuba canere.] Quod^ Euthymius refert di-
fta fupcriore capite inchoatam , nunc
xiiTequofdam quodque StrabusprobabileJLyran.
proiquatur. Eandem cnim efTe, contextus ora- verum putat , confuetudinem ,aut communiter Iu-
tionis , non eandem, argumenti difllmilitudo ar- diorum,autpfiuatim Pharifieorumfuifle, vtcm
guit. Hoc probabilius: quia ilia fiiperioris capitis leemofynas daturi erant , tuba paupsres conuoea-
adfolosjVt probauimus Aportlos in niontediri- rent, nullo mihi tetimonio.nullo probatur explo,
gebatur , hace ad omnes in campo. Ulic de Eugelica & vanos quidemfuiTe icio, tarn liberales fuiffe nef- ' 7
tantm perfeccione Apoftolis, hcdecommunium
ci. Contri certChryfoftomus, udor imper- ^Homi9
fuga vitiorum agitur omnibus neceflari: itapror-
fedi-",8 Theophyl. 0 fentit.Potis credo ad cfue- eIn q'
lus, vtfi propisvtrumque intueamur, ipfa oratio,
tdinem congregandi tuba popuum, cum aliquid
orationiquemateria de monte in vallem deicendiP publice autfxiendumjautedicend erat, Chrift pbcU tj
videatur. allufile,vt fyCanite tuba in Sion ,fanclicate ieiunium, ~
Ne iuitiam. ] Omnes Greei codices pro iuftitia cate ctum, congregatepoptdum, coadnate[enes , congregate
MDfxeavvluu, cleemofinamlegunt, quemadmodum faruulosfugentes ybera^at ad trageediarum & comee
i . 19. Chryioftomus % Audor imperfedi , Theophyla-
bHo.n. i), diarum morem, quarum initio tu bis canituri vtpo-
dus.& Euthymius legit, Litini audores omnes iii- pulus admoneatur hiftrionem exire , oculfque , &
Trift 6.
inEp.Ioan. ftitiam,Hilarius, Hieronymus, Auguftinus', Gre- aures attendat. Nam & hoc loco , quafi trageediam,
&fcr.^.de gorius d , & poe ta Iuuencus. Eti inter Grecos Or
genes e. Credibilc eft, Graecum aliquem non intelli- at comcediam aliquam Pharifieorum Chriftusin-
;;oipore,c
lib.i.de fer. ducit. .
gtem,quid hoc loco iuftitia; nomen fignificaret.le Primm , nOmen ipm bypocrita , quo Comed
Domin", gentmque proximo veru.ow Zv mtt Ktn(M3vku,
d Lib 8 in vtitur.hiftrion propri fignifica, qui, alia perfona hypocn'Cs.
lob. ca- jo. Cum ergo tcis eleemofynam , mend um putafle , Sc pro cmfitialiamagit, vtD. etiam Auguft. ad notauit. Pfiarifaeor
ScinPail.j. iuftitia 1[,{!. Ego noitram ledionerri Deindeverbum quo uperiore verfu viis eft lycV 70" aEmilacur,
pei&dmon. multo magis probo , & quia nofter interpres , & ve- StuTlHou , ytfpeSkmini, thtrale eftjnam & theatrum
1. teres illi audores Latini , qui eius verfione non vte-
Horn i. ipm ab eodem dudum eft verbo , & tuba caner
in Exod. bantur.ita legt, & quia vt pro eleemofyna feripto- Eroprium eft etiam thcatri:fignificat igitur , nihil in
Iuftitia pro rum ignoratione iuftitia poneretur, nulla fuit rano, ypocritis cTe vere , blidaeque virtutis , quicquid
eleemofyna vt autem pro iuftitia poneretut eleemofyna, potuit agunt, fimulationemdaraam, tragcediam,& comce-
Scrip cu elfcea quam diximus,& quia vis dicdi poftulat , vt diameTcideoquefpedari velle,nos folidam deb-
ra. primo loco generalis iuftitia , deinde pecialis elee refequi virtutemnec lios fpedatores,qum Deum
mofyna ponatur , & quia iuftitiae riomei nplJf tfe-
defiderare.
dak.ab , apud Hebreos fiepe pro mifericordia , & Infynagogis.'] Vide fupra . Hweticorum interpre- q Cjp_4 1;
a. i . i S cleerriofyni vfurpatur, vt , fMifericordia autem Domini
tes fere omnes conuenticula , aut conciliabula hoc Beza con-
ttbMerno,ryfqueinxternum,fupa timentes eum,&iu~ loco reddunt,nimis eleuata exaggerationefenrtie. uenrus red-
itia usinfiliosfiliorum , iis quiferuant teamentum eins. VoluitenimChriftusfignificare, folere hypocritas jt.vrirus
Repetitionem enim eiudem efTefententiajperfpi- loca querere maxime frequentia , vt pluribus vi- !mmut'~
uumeft, & quod priori leco lortcbefed, mifericor- deantur, qualis erat Synagoga,in quam,hcut nue ad unticulum
diadicitur, pofteriori rtpix tfhak^ab , iuftitiam ap- templa noftra, omnis populas conueniebat.Senfum
gPCrii. 4. pellari. & 5,Difperfit,dedrtpauperibusjuitiaeiusmanetin minuit quiquis de Synagoga conciliabulum, aut
feodumftculi, / eius exaltaUtur in gloria. D ip erge- cnuenticulumfacit, quod minus eiTe, qum Syria-
re enim, & darepauperibus , hc eft,eleemofynam, gog-im , vel ipi Vocabulorum indicat diminutio.
voc2t,mplV tbdk.dtbo , iuftitiam eius , quem He 3. Nf/cwr/wj?Mf<M.]0>iH4finiftra, necicircpoteft,
h i, cor, g- braimumt etiam D. Paulus imitatus eft h , Q4-
nec ignorare Jt dum metaphoram interpretes quae-
tem adnr.imratfernen feminantiy & panem ad manducan- runt,incredibilem interpretatinum vartetatem pe-
Fruges iu- dumprxabit , & augtbit incrementafmgum iuflitia ver<x. pererunt. Nonmilli,dexteram intentionem ferulndi
iciar fan Fruges enim iuftitia; vocat eleemoynas, de quibus precepta diuina , finiftram deledatidnem humana;
clsemofy- agebat, quia ficut fruges in arua, fie ills in pau peres laudis intelligunt , vt Auguftinus rySc Gregoriusf, rtib^i.cfeSer. Dota:
. eminati mulriplicantur. Sic enim exponit, difpert, Alij dexteram fuperiorem voluntatem>finiftram in- * Scr.de
& dedil pauperibus, id eft, feminauit in pauperes.Hinc E feriorem appetitum, Audor imperfedi r. Alijdex- tempore
fadum,vt Septagmta interpretes nonfolm vbi teram, pbpulunt Chriftianum, finiftram Genrilem, *p A
Hebraic eft npt thefdal^abyiuia, pro eleemofy- quemadmodum idem audor fcribitfuife in quo- c' <
na,cftittf<j<rJeUu, id ft, iuftigamconuerterint, edfse- dsm Apoftolor canone declaratum. Alij.dexter, t Hemiiyi
p etiam, vbi eftton chefed mifericordia, perindec fi teipfiirri, finiftram vxorem tu, quam eti interpre- Quid fit fi,
lVtGen. nomen npixtfedak^ah, iuftitiae communi vfiimife- tatioriem Auguftinus memorat. Alij, dexteram,nos
to. I) ricordiam, & eleemofynam fignificarct '.Sic & hoc ipfos,finiftram,coniundifimumquemque&fami- C0,
DCUl. t4.ll. loco AiKsuonlw,' iuftitia pro eleemofyna ponitur, liariffimum amicum , Ambrofius v,& Euthymius x;
Ytftatimexplicatur. Cum ergo fads eleenuifynam ,noli Rem mihi Chryfoftonus * , & Theophyladus ac V Lik.dc
tuba carne ante w.Q^omodo fententia conueniat vidturtetigifle non metaphoricam,edhyperbo- olfic.c.jo.
cum illa, Sicluceat lux yera coram hominibus, ?< yi- Ii cam cTe locutionem, qualem iilam fuperiofc ciTe ^
deant opera yeflra bona, dilTeruimusfpr. diximus, Si oculusimsfcandali^at te, &c. fenfusergo y Hom r?;
* Hums Hebraifmi lucultum cxemplcTcputo Pro. to. eft adeo deber nos iuftitia; noftre tcftes efFugere,vt 2 Cp.j. y
t his in verbis ' miN fi finiftra manus noftra oculos haberet , vider t
ioiohhilu tttfiretb refebahh vtfd*n*h thatfil mimmautth, Curfiniftra
non proderunt thefauri pietatis. Iuftitia autcm(id cit elee men non poflet,quid dextera boni ficeret.
prius quam
mofyna J morte liberabic. Qod autem contra confuetudinem , quam -1 ex- "exter no-
J.io<puin merceemnonbabebitis apudValremveflrum] plicauimus, pris finiftram , qum dexteram nomi- minare,
Quafi dicat, hebebitis quidera apud hotoines,quo- nauit j & dexters adionc , fmiftre cognirionem tri- a cap. j. j<i,
 COMMENT. IN MATTH.
49
buk: ideo fcbim eft, qud eleemofynam , dequa
loquebatur , non finiftra , ed dextera porrigereio-
leamus,& coetera opera,qua? manu fiunt.dextera fa-
ciafcfiniftrailli tanquamadmtrixalfiftat, itavt, fio-
culos haberet,quidquid dextera faceret, ignorare
non poflet. Eleemofinam ergo Chriftus ita vult fie
ri , vt ne finiftra quidem manus, qui omnium ope-
rum dextera* non modo confcia , ied adiutrix etiam
efle folet, fcire poffit.
nllare Quod cm in omnibus re&farisintelligendum
magisho- eft.tum in danda eleemdfyna ideo poriflimumc-
niines fu- mendatur,qud nee vlla magis in re gloriam horni > maxime frequentem propter adiunctum , quod fe-
gere de- pes quxrere foleant, in vlla minus quaererede-
bentranam beant. Eleemofyna , quamuis parua magnum bene-
^ U In ficium eft pauperi;maius,fi latet:fi nemo,nifi qu>ac-
SarTda elec. cipit.nouit. Qui lau dem hominum intus dedit,fibi
inofyna. non pauperidedit AUt fi quid dedit3vdidit,ndo-
nauit.Non potuit pauper preti (bluere.ftd pro ill
ajfoluunt, cm dantemlaudant.cm tantm fpev
ccant, pretium eftilli videri. ApudEccIefiafticafi-
. milis eft omninofmt?nzJCondudeeleemofy'iaminfinu
fauperis,& illaexorabitfro te ab omni malo. Non eft cul
pa benefacientes videri ,id velle videri.Nec omni -
n videri vel Ie,(d propter colligendam huminam
laudem videri velle: hoc tantm hoc loco Chriftus
prohibet. N velle propter Deum videri , non pro -
hibet, fed iubet , Sicluceatlux veracoram hominibus^vt cum omnibus Ulis : &4 Crfotis genibus in Itttore orauimus. Act. 9 40
videant-vera bona ofera, & gloricentfairem vermn , qui
b cap. j. ii- in calis e. s
4 . In abfcondito. ] Deo,& tibi foli cognita.
J\eddet tiU. ] Grici codices addunt qmrtepin
apertoj'?fropatulo.E contrario tempore Auguftini,La-
c Lib. de tini Codices legebant , Graci non legebant, vtillec
fer.Dom. fcribit.Itaqucfufpicio mihi eft, primos illos codices
Grcos, ex quibus tranflitio Latina, qua Ecclclia
ante Hieronymum vtcbatur,fafta fuCrat, hec verba
Grxcale- legifle, port icriptorum vitio in Gracis abolita , in
dio mpro- Latinis ceruata.Hieronymusvero.cumiam ipfius
patu o p; tempore in Graecis non leeerentur , quia ad Gra?co-
batur.lcd ia ... ,. D. _ .
reiicienda rum,vtipieait, codicum veritatem , Latinam edi-
effl Edito tionem corrigebat, expunxifle de Latina , quod no
coirefta inuenit in Graeca. legenda quidem efle ipfa in
nen fic ha- dicatantithefis: In abfcondito ,6c inprofatido, Sc quod
d Cao i Lucas d pre c* tT nnp" in propatulo,dicat,ir-/w--
t*. reBione, id eft, in vltimo iudicio coram omnibus ho*
minibus, qui fuerunt, qui futuri funt.
Cur chri- Poftulat etiam a-quitas,atqueintentia,vthoc
Uuskocdi" credamus dixifle Chriftum, nos multo maiorem
. . ctiam apud homines gloriam habituros,fi clm elee-
mofynam fcercmus,qum qui non alia de eaui fa-
ciunt,qum vtglorm apud homines habeant,quia imperfei.
illi non nifiin paucorum hominum cfpeftu fcere
oflunt, quorum gloria in iudicio coram omnibus
ominibus maxima: erit ignominia?: nos , qui,c fa-
cimus,ncmine videri voIumus,etiamfi nolimus.ab
omnibus tune videbimur,ab omnibus laudabimur. E nus y.Noftra factum eft negligentia.vt oratio,qua: in ^ ^
Soletfe,& alios ita coniolari D.Paulus,vtad Philip -
ecap.t.if. penfest,frerbumvitx continentes ad glonam' meamindie
Cljrifli,qma non in vacuum cucan i , in vacuum laboraui,
fi.adTira. ^l>Searmconfmdor.Jcioemmc$iicredidi, cjrcertusfum,
1. 11.18. quia fotens e depnfintm meumjeruarein diem } He S
gCap.4. 8. be reliquo repota e mihi corona UdHtix , quam reddet mihi
Deus in illa die iuus iudex.
<.Qrijtmant.]Grxc ort fiyotv , quia amant, fo
que autnofter interpres prooTilegitei,aut aliquis
ineiusvernonepro^wfcripfit^'jFjcilius fuit ex
^MM,f.icerc,<7,qu5 oi ex /.Itaque hocquidemlo-
co noftram potius,qum Grxcam verfionem iudico
corrigendam: ^/ autem fecuti, vertunt [olent.
Melius nofterinterpres,quia non folam confuetudi-
nem,qus fine affeftione nata efle potcrat,fed multo
magis ftudium gloria; Chriftus reprehendt,vt infi;
140
A cmiit,h*Amant autem friinos recubitus in cams, &fri- h cap. 13 6.
mas cathedras infynagogis , &[dutanones inf, & voca
n ab ho>nimbus Rabbi-
Jn Synagogis.] Vide fupr. i
Et inangulis.] Non fignificat hoc loco angulus, ab- ] Verf.*:
ditum & fecretum locum, vt (blet plerumque figni- Angulus
ficare,quemadmodumciimdicimus, abdere fein quid hic fit.
angulum, vt, Seit enim de Ins rex , ad quem cr confian
te-loquor: latere enimeum nihil horum arbitror ,nec enim in K Aftor-ii.
ngulo quicquam horum geflum efl ; fed potius fignificat i<.
locum maxime publicum , maxim confpicuum,
quitur,/>/<tfftirt<>.Plateas enim vocat vicos,& publi- '
cas vrbis vias,angulos,biuia, & triuia.vbi maior ho
minum concurlus diuerfis venitium viis efle iolet,
ficutTharaar,cm fe meretricem efle fingeret, quae
quam plurimisinucniri velle videretur, fedit m
biuiol. 1 Gen 31 .14
if<t<.]Sunt, qui putent, lud orum morem fuif-
fe,vtftantesorart,qud pluribusin locis,qui ort, m
diltur 3tetVtm,Etckmabitis ad orandum,dmittiteJi 1_
quidhabetis aduerfus aliquemi & 0 Tharificusflans , hxc - a tac. iS.it.
fudfe orabat.N on aflentior , quia ex aliis locis perfpi-
cuum eftjConiuetudinem fuifle flexis genibus oran-
di,vt Petrus autem ponens genua orauit dicens, Tabitha
[urge , 8c p , cum hxc dixijfet , Paulus,fofitis genibus orauit
Chriftus etiam flexis genibus orafle dicitur '.Natu- P ..}*
ra quoque ipfo flexo genu orare docet , eft vero -
fimile pharifos,qui maxim volebant videri r.t, t Luc. tt.4
aliter orafle. Stantes igitur hoc loco interpretor,
manentes fixi , immobiles quafi homines animo in
ccelum rapti , vt infr f. fca lo ^
Mercedemfuam.]qun de fola digni erant, at quam Marc.ji.&
quarrebanr, Hieronymus,& Auguftinus. * tuxf.
6.1ntraincubkulumtuum.]M\xhis interprettiones, Luc.18.1i.
quas Auguftinus,& Hieronymus , aliique multi au-
ores afferunt,quia allegorica: funt prsetermitto, &
per cubiculum , verum cubiculum intelligo cum
..
Chryfoftomo t,& Theophylafto . At n iubet nos
ingredi re vera in cubicuIum,&oftium claudcrc,fcd 1 Hoj?'8 'n
tantum inanem hominum laude fugere. foque, qui
in publico orat,nols ab alio,qum Deo audiri,aut ln {,^ *
videri,auf fiab hominibusaudiri & videri vult,non locuti.
propter fuam,fed propter Dei ;Iaudem vult,in cubi- Q^jd e* o
culo claufo oftio orat,quia non magis laudem am "biculua
qurir,qum fi in cubculo blus oraret.Contri, qui iSr<
in cubicuIo,clau(o oftio, folus orat , volens tarnen,
vt homines id ician t,is in plateis orat,& tuba ante fe
canit : & quo fe magis abdit, magis prodit , Audor
Non abrogat ergo Chriftus morem in publico 0 ratio n
orandilaudabili & Iudeorum ,&Chriftianorvfu publico lau-
firmatum ".Tantm intentioncm animi corrigit.Di- dabilis.
uus Paulus vuhinomm loco nos orare leuantes furas ma- 31 i Rcg *
publico fit,humanam laudem venari pofit. Si enim jj ^414
omnes, & vbique oraremus, fingulare non eflet in & i.i.gc h.
publico quemquam orare, ex , quod ab om- u.
nibus fieret, laus vlla quaereretur , maiorfque ora- yt.Tim.t.e
rio haberet vires , nec humans expeftatione laudis
impedita,&fimulorantium preeibus adiuta. Quafi
falla manu, inquit Tertullianus1, oramus,hxcvis Deo I APL
grataefl.De qua re Orgenes Chryfoftomus ' dif *"' *
putarunt, 6;.
j.Holittmuukm.loqui.'] fut , rie ni- deincow-
miumloquamni,nevtaminiuperuacaneis repeti- prchenibiU
tionibus.Verbumeft,autBattoquoda poeta, qui t>Bru'*.
ineptis repetitienibus vfus dicitur quibudam,aut
Battonefcio quo hominebalbo,vt aliis placet, deri-
uatum. Illud probabiliue. Non enim loquendi in
orado balburiem,S*celeritatem Chriftus reprehen
da
 141 CAP. VI. DE ORAT. DOMIN. *4t
dit,quamuiseaetiammeritfitreprehendenda,fedA legimus", TuDomine, qui corda nofti omnium \ oftem'.t 0 AcTJ. .
fuperuacaneam,&manemftudioaffecbtarn verbo- quem elegeris ex Us duobus ynum. Sed dum id ad pro- APftl Sc
rum copiam, vt confit ex fequentibus , Vtttant emm pagandum Euangeli, & gloriam Deiilluftrandam fbt&as
quodinmulttloquiofuoexaudiantur, quod & Gregorius faciunr,fi non verbis, re tarnen ipi dicunt , Sar/chfi- doUil"""'
N yfTenus a dnotauit. ceturnomen tuum.Et cm Dd volunttem, ele&ionc- verbis , o-
a In libr.de Ncc prohibetlongas Chriftus orationes,qui al bi que volunt cognofecre, qi aliud dicunt , qumfiat em fenfu
orationc. ; perpetuas imperauit ^ficut &D.Paulusc,ncqut lo- -voluntas tua ? eque Chriftus his vmquam verbis oiant.
0taP">- qUjjCum oramus , eque repetitionibus vti, cm c crafle dicitur, in eandem tamen fententiam orauit:
prohiba *P^e orand locutus fit, Sc ter eundem fermonem re- "Pater,fipofsibile eft , tranfeat calix ifte , yerttntamen
bLuc.i8.'r. petiueritinfrd, fed prohibct animo multmlo^ nonficutegoyob:fedficuttuyis.Sedt&men paucisver oMit,',t
ci.adThef. qui , vt hominibus bene orare videamur : de hoc bisomnia.quxinhacorationedocuerat, dicit,ex- i'ucxxi
M7- enimagebat, & exiftimantes faciliusDeum multa, ceptisiis, qua;dicerenonpoterat.Nam & ipf lJa- 44.
dctt l" ^ Pauca auditurum verba , vt ftatim exponit: trem appellat, ficutnosappellarcdocuit: &, vt cius
143? ^{ tmm multiloqmo fuo exaudiantw. nomen fanftificetur.petitjCm eius quaerit gloriam.
Euchjta; Ncc Euchitae propterea haeretici habita funt, quod Sipofsibile, inquit,f/?,ideft, fi falua gloria tua fieri po-
curhaereti- multumorarent,apudEpiphanium-,&:apud Augu- teil, abiolut nique fieri pofl- non ignorabat , & vt
habiti ftinum f, fed qud exiftimarent, neminem,nifi cti- eius voluntas fiat, yeruntamen noncut ego yolo : fedcut
e to nentcr oraret, faluum eTe poTe, non intelligentes, tuyis,Sc panemfuum quotidianum petit cm vitarrt
fin libad 4uds Chriftus dicit,oportetfemper orare, rnumquam pecit. Solum non petit, vt debita fibi rcmittantur,
Quod vult. Jeficere,quod non fign ificat,debere nos perpetu, & quia p'peccatum nonfecit , inuentus eft dolus in ore eius, p pet
cap. j7. fine vllaintermiffione orare, quod fciebat Chriftus &,vt intcntationemnoninducatur, quicaderenon tt. ' ' ,
gmcxit.i nobis fieri non poiTc.id cm femelaliquid Deo poterat^& , vt malo liberaretur, quemfingulari
poftuluimus,necobtinuimus,non deber propte- certamineiam vicerat4.
rea fatiga ri , ,aut fiduciam abiieere: iterum atque Nequcvoluit Chriftus, vtquotiecumque ora- Noo^voluit
iterum nullo definito modo idem oradum:hac emm mus;ifta onmia,qu32 hac oratione continentur,pete Chi illus
rationefore,vt tandem quod petimus , obtineamus. q remus,fed vt omnia.vt aliqua, aut nihil cert his c- vt ,ol in
Hoc ilia , quasfequitur parabola fignificatur,7/ex trarium peteremus. Ipfe pro crucifigentibus fe ora- hacoratl.
ne conten
uidam erat in quadam ciuitate ,quiDeumnontimcbat,0' uit,non erat vnum exiis, fed confentaneum vni ex ta orare-^
bminemnon reutrebatur, Sec. fis, vt Dei nomen etiam in inimicorum fitlutc ini- mus.
Ethnici] Errorem Ethnicorum fuiiTe, vt exiftima- ficaretur.
rent.quo plura,cIariorque voceloquerentur,faci- Mento tarnen Ecclefia tantum huic orationi tri- Oratio
h3.Reg.1l s fe Deo exaudiri, exScripturahcolligitur, vbi buit, vt non foliim fntentia, ld ipfis etiam Chrifti Dominica
17 Elias alludens ad Ethnicorum ritum , quern decern verbis vteretur. (mquit Cyprianusr J &fa- quantifa-
tribus Ifral imitabantur, Clmate,inqui t, yoce maiore. miliaris eft oratio, Dem defuo rogareJa aures eius afeende . j de
Dem enitn eft, &fortan loquitur, aut in diuerfmo eft, aut in re Chrifti orationem. *A.gnofcat "PaterFtlijfui yerba , cum qui oiat
itinere,aut cert dormitvtexcitetur.. habitat intus inpeBore;iffet& in yoce. Ment illi inter
In multiloquio- 1 Hebraifinus, pro^>i^fcr,c*pro omnes&priuatas, & publicas preces primum lo*
iitarr* 58 vt alibi'. ddit. Dixerat Chriftus paulo zntjulitemtd
' ' HicHebrail'rauseil Gen.j.i7 ^ fw/e<p:Pr3;fcribit nunc breuilfimam, qua vtamur,
mruahhaadamah bhbahurt(h, maledifta terra m opere orationis formam. Tamen breuitas ifta ait Tertul-
iuo,idcft propter te. limus^magnit acbeauinterpretationisfubftantiafultaeft, flnlib.de
sis nean 9. Sicergoyos orabitis.} Incertum vtrmbis,anfe- ^ quantumque fubftringitur yerbis , tantum diffunditur fenfi- onh
fcmdChri- melttmDominicam orationem Chriftus docue- bus. Quliafunt (inquitCyprianus )fratresdileBi\si-
ftus Domi- rit; Dubitandi caui eft, quod Lucas cribat eum mi , orationis Dominiez facramenta , quhn multa , quam
nicam ora- difcipulisrogitum, Domine doce nos orare ,cut loannes magnabreuiterinfermonecolleBaifedinyirtutefpiritualiter
dider tr" doeuit dfeipulisfios, repondi ( : Cum oratis , dicite , Va- copiofa , vt nihil omnin'o pratermium't , quod non inpr
terai i ter,fanctificetur nomen tuum, See. Matthus autem hoc ctbus , atque orationibus noftris cceleftis dotlrin* com-
locononrogatum,fcdfponte fignificare videatur, pendi comfrehendatur. Itaque redfc Tertullianus
eum concionantem hanc orationem tradidhTe. Vix nanc orationem Euangelij breuiarium appella-
quifquam veterum auftorumhcquaeftionematti- uit.
gir.&quiattieitRupertus,bisputatChrifttimean- D. Auguftinusr, &hunc omnesdeincepsTheo- tLib t.de
dem orandi formam diuera occafione docuiTe. logi fecutifeptem petitiones continere docuerunt, $5" Donii"
Contrari tamen mihi videtur probabilius. Q.ipr- E pm&m,SancHficetur nomen tuum: S ecuadzm,^Adueniat nlm mote*
umenimeofdemdicipulosbis eandem orationem ' regnum tmm: tertiana,fiat voluntas tua: cpi&mm:panem s
docuiTet ? Nifi forte dicamus , qud mihi omnin noftrum uperfubftantialem da nobishodte: quintam ,dtmit- ,tones
non difplicet , apud Lucam iolos diieipulos , qui- tenoksdeUtamftraJfckt&msdimittimusdebitoribusno- otationis
bus rogatus fuerat:hic turbam auditorum, j?w:fextam, &'ne nosinducasintemationem : feptimam, Domiaicar.
Semel tin- quaEeamorati0nemnondumaudiuerat,docuiire.Si fed libera nos amalo. Recentiores quidam fex tan-
cuifl'eUpro" imel tantum traditam dicamus,dicend erit Mat- tm: nam ex duabus vltimis vnam faeiunt. De qua
babilius eil. th3Eum,nonvnam fol m Chrifti con cionem recita- re non eft operaepretium difeeptare. IUud non
re,fed quae ille diuerfis temporibus, multilque con- 1 praetermittendum , quod multis indicatum eft,tres
cionibus docuiTet , in vnum locum coniieerevo- primas petitiones ad honorem Dei , reliquas ad
luiiTe,vt fer eius dotrinam iib vnum po- vtilitatem noftram pertinere , quemadmodum D
fi eret afpectum. , calogipneceptainduasdiuiiiunttabulasdnpriorc
* Sicergoyos]yos,quihudem apud Deum,non apud erantquaead Deum, in altera, qua: adproximum ayet
lLidema- homines,vt illi,quxrere debetis'^o. qui melius do- pertinebant. HoceftcJuodinfru dicitur, Qttarite Quod ho-
giftro .1.& fti i me eftis ,Deum non multitude verborum : fed ergo primum regmtm Dei.on vult Deus noftram vtili- nonficum
id pp,bla magno orantis affecbi,nihil nifi iufta,& ad eius glo- tatem ab honore fuo elfe diiuncnm : quia vtile Dco non
ii.cap* riamconducentiapetentisexorari. nobis eTe poteft,quod ipfi hononficum non eft. Ct{**~
m In hune iic- ] N on his necefario verbis,fed hac,aut fimili Ideoque honorem fuum vtilitatis noftrae regulam rtil!
locum. fntentia, Auguftinus'& Beda .Nam Apofto- facit,quamnecquifequitur,crrarepoteft;necqui "
los orando his ipfis v erbis viosfuifl Icgimus ; Aljj noe fequiturjnon errare.
 45 COMMENT. IN MATTH. 144
Pater.] Qnodnomine Patriscxordiriiubet,non A creduntin nomine tius-.zls ergo non deditnb aliis Pa-
ideotantmfacit,vt fiduciaire nobis Dcalloquen- ter vocarinonpoteft. HocetiTertullianus& Cy-
di prebeat,quemadmodumTertuIlianus,Cyprian. pryanusPobfcruamnt.Q^re,cmdicimus,?wjWffc P In''b de
a Hem. 10. Chryfoftomus*, alijque multi interpretes volue- non folm Chrifto : fed etiamab infidelibus hoc orat- Dom-
run:: fed multo magis,vt blando nomine Dei bene- verbo diftinguimur, & Dcum patrem nomn, id eft,
uolentiamcaptaremus, &ad concedendum,quod credentium, non infidelium appellamus. h f -
poftulamus, Patriseum appellatione moueremus, Qnjd ? an non eft Pater omnium? eft cnimvcr4, * c *
vt Auguftino placuit. Habet oratio Dominic* id eorum peculiar! rationc, qui in Chriftum cre-
f n Da* ^-'ieto icam fuam.Hucipeat,quodc Chriftus di- dentes,qui vnum cum illo corpus faftifunt.
CarincipiJ cit: Si ergo yos, cumJkis htali,'neflis bona data darefiiiis ye' 4 Nos igitur inter Chriftum, & infideles mcdij fu- Nosinter
reus voce firis.quan mgis Vater yeercaleis dabitJpiritwn bonwn mus, Chriftus naturalis Dei Filius,inhdvles quodam Chnam
Pater. petereibttsfe'NomipfumP&tris pro nobis orat: quia moHofpurij , quia ab eo creati, quiaadeiusimagi-
cCap.ii.ij patriseft,filijsneceirariaT)rouiderejpatriseft,tlijs nem faftifunt,exnatura,quifi , nex gra- u"
ignofeere. Eodem exordio perditus illeadolefcens tia,quafi ex libera geniti,fi cut Ifmaelnaturali virtu-
ad fercdensvfus eft: Pater ,peccaui in caelum, & coram te,non ficutliacfapernaturali gratia. Nos filij
Luc.Tj.i 8. te I,AdnotauitTcrtullianusc, Sc Auguftinus f , Deii naturales,vt Chriftus; purij.vt infideles, fe i ta-
e la hbr.de in veteriTeftamcmentonon patrem,fed Dominum men adoptiui , fed tarnen legitimi , alioqui haeredes
vocari voluifiTe:quiailliferuierant, nosfilij imus. non elfemusDei,& coheredes Chrifti1". rRom.f.
1 'ri
Scriti.Dom. enim accepimusfpiritumferuitutis
_f . Jr . J itertm in timor Sed
J , Qui
7" es, in calis-]J Quod multi
. . hfrretici
. ', caleis.vno
> ' J'
Hxretici
accepimusjpmtum aaoptwmswrunt Dei,tnquodamamus verbo d;cercmaluerunt,rninimc probomoniolum, [>atcticcie.
gRom.8.ij jibbap.iter.% quia mali funtauftores , & quia non tarn breuitatis, ftisnoocjui
AaadS.Tfi- An autem hoclocofo'am primam Trinitatis per- quam nouitatis iludi facerevidentunfd eti quia es in cli
nuacemdi- fijnim,aii totam ipfim Trinitatem Patremappelle- veram horum verborUm fententiam corrumpunt. die
nS4tur- mus: \n vtramque partem difputari poteft. Plerique Primiim quid, fi Greca verba, vt nofter inrerpres, "g11"""11,
ad folum Patrem ha;c verba dirig putant , vt Cy- fecuti fuiflent, * i&rof verterent jqui es inca-
prian. Chryf}om.is& Rupertus fenfiife videntur. lis, errare non potuiiTent: & ceeleftis dicitur non fb-
Argume.-to eft,quod Chriftus eundcmfuum,atqj lm.qui incelo habitat: fed qui ex ccelo originem
noftrumPatrenviuamui non eodcmnaodo vocare ducit.aut qui de c'.o venit,vt Chriftus ',& qui cce- t Cor ,
foleat^'ci/K/ojinquir ad Patrem meum ,& Patrem ye- lefti confiant materia , ceeleftes globosappellamus. 4g'
ic.t7 nvn ''.Magisaliorum probo fententiam, qui totam Hcautemccrtum cft,Dehabitationcm fignifcari,
Cor Dcus hicT. iniratem Patrem nobis voca ri dicunt. Cur _ qui ideo in clis habitare dicitur.qud quuis vbi-
nit fit Pa- mm Dcum Pat-em appellamus ? primm quia quefit.ibi tarnen eius gloria potifllm eluceat, quia
ttr notier. crcauit:atnfoIusPater,dtotarios Trinitas crea- inolepofuit tabernaculumuum >. Sic v, Qn habitat in cce-
uit.Dci de,qJaconlcruat:at nonfolus ,Jafcr,fed lis,
lis, irridebit
irridebit eos>8ciiQisficut
eos, Sc % Q^jsfcut Dominus Dens noer
Dominus Deus noer ,, qui
nui in
in JVppa.1'1"*"
p|-*j ' *"
tc>ta Trinitas conf ruar. Tcrri quia rcdemi"at non altis habitat, Sc" iAd te leuaui oculos mcos, qui habitas in ,
folus i ater, iccTtoti redem:t Trinitas, tora Trinitas calis. Scribit Ariftoteles omnium gentium quafi y pCil. .
agendo: folus Filius pariendo. Itnquerefpetii qui- natura infitam opinionem fuifle, Dcum in ccelo ha
dem redemptions, folus potis Filius, qumfolus bitare, vndcillud tarn frequensapudGrscos.po- *,-*e coe"
Pater, Pater nobis eft appellandus. Quart,quia per tas * natum fit,V mo- Juato. val : fuperique ha- , efiod a
gratiam re<renerauii:ac tota Trinitas regenerauit. btta'or O'.ympi. Ambrofius & Auguftinus coelos, fan- operib. '
cn noRet NojV,] Vtnonfuum quifque priuatim : fed no- ftos interpretantur , in quibus Deus peculiariter
oicamus. trumcommunitcrPatremappellaremus, Chriftus dicitur habitare: fed iftcallegoricus,nonhteralis
ideo iubet.quia non p; iuata , fed publica totius Ec- enus cft.
clefis oratio cft:&cm Deum oramus, tamquam San~iificeturnomentuu<n.] Nomen Dei dicitur, non Dciuemea
vnum lcclefia;memjrum oramus. Qjj. aliter orat, D hoc" blm Deus : quo eum appellamus, fed homi- quid it.
orare fortaTc poteft, exorare cert non poteft. Hoc num de illo exiftimatio, &quicquidad illum quo-
i l de on- non ^ me primum^d \ Cypriano:,ab Ambrofio , quo modo pertinet,quo tune abhorninibus fancti-
tioneDom. ab Auftore operis imperfefti1, ab Auguftino m, ncaridiciturjCmabillistimctur,am3tur,colitur,c
Lib de Theophvlafto,& Euthymionotatum eft. eiusaugcturglor:a,cm bon-tas, cm fanftitas cum
Jacr ca.4. Uludctiamnonnul'isillorum notatur, indicari maieftas cclebratur. Hebra'i enim np f^adafeh ,n-
mL>bM*de hlsvcrb'sdiiferentiam,qu.c eft inter nos fc Chri- ftificare.dicerefolent, id eft.celebrar^vtf^^rfnf
Ser. Dom ftum : nos Djum non Patrem meum , fed noftrum: fdbbatum *,fdnicdn ieiumum. Aut inftificari Dei
Diff.rentia Chriftum non Patrem noftrum , fed mcumappella- nomen dicitur cm taquamfanft >m col tur & ho- a 'zec
inrer nos;& re,quia eo modo, quo Pater nofter eft.omnium - noratur,ficutecontr rio, blafphemari dicitur, cum \ j'0- 11.
cnilum muniter Pater eft: omnes enim creauir, omnes con- finedebitaab hominibus rcuerentia traftatur, ' Sc Quidfigni.
quanta. cruat,omnes nutrit,omncs,qutm in ipfoquidcm ^ pollui, cm tamquam vile & fordid habetur." At' fican-
fuit ctiam rcdcmit.F.oautmodo, quo Chrifti Pa- queadhuncfenfum Hieronymusc,& Auguft;nusf, fincare.-
ter eft, nonaltcriuseft Pater. Pater enim illius, non interpretantur.Ne/f/'f/f)',inquit Auguibnus. San- ^0[^''1 1
quia creauit id quia ex fua fubftantia genuit: ideo Biceturnomentmm ,qu,Jinonfitfancti4>n notien Dei ,ftd ^Ez 'to.j*
Lib^.de 'Patrem peculiariter (inquit Ambrofius) "fuumappellat: tJanclum habeam ab hominibus , ide ,itaillis innotelcat Siix.xt.lc-
5.,4 nos ym Patrem Commmiternorum appellamus: quia illum Deus ,yt non exiiment aliquidfanBum , quodmagis offen- 3<.io.&j?.
genuit: nos creauit. deretuneant. In candem fere fententiam Gregorius 7-*41-*-j
Alia migis propria videtur eiTe ratio, cur & Deum NyTenus s , Chryfoftomus h , Auftor imparfefti ' , ^o3*
Tatrcm Sc norum appellemus qud lli regenerati Theophylaftus, &Euthymius.Paulolongisfcn- f L.b x de*
per Chriftum fimus. Manifeftum enim eft, eos, qui lu Ambrofius difeedit . Sanclificatos ,inquir, nos di- Scr. Dom.
baptizad funt necin Chriftum crediderunt,hc cit in nomine Domim lefu Cbnfli, r in Spiritu Dei noi g n Lib. d
orationcmpronuntjarenon pofe , & tarnen Deo h*cfancttficatio,yt in nobispermaneat, oremus. Cm au- or bom.
creati,& tarnen conferuati,& tarnen redempri funr. tem non dieimus , quibus Dci nomen fa ftifi- j,^'
Non ergo hoc loco idebDeumParrem appellamus: carivelimus:abomnibns fanftificaii vellc fignifi- KLib?dc
quia tantm nos creau't, quia conferuat, quia rede- camus. Ideo,inquit Tertullianus ',fufpenfa enun Sac cap. 4e
mitded etiam quia perfide, & gratiam baptifmi re- tiatione , non dicentes fanUificeturinnobis'.in omnibus di- !In lbt.d.
o Lo3n.T.iigcnerauitb>2>aw Qnim poteatemUosDHperitiis quir P_mus: oratioae.
lo.Udue-
 145 CAP. Vi. DE O RA T. DOMIN. 46
10. Mnini.it regnum tuun.]Qd hoc loco regnum A diccbit/amen non mea,fedtua voluntas atctvtiq\ie non cLuc.r. 1;;
De appel! -tur , Sc quid fit aduemre , varia? fententia? tantm fe,fcd etiam in fe. *u
Nonnulli regnum illud intelligunt , quoDcusin Sicut in codo.] Vbi nihil eft,quod Deo refiftat , nihil
iuftorum cordibus regnare dicitur: ficut contrario quod non ad nutum obediat,vt dicit Dauid d, - p^'- 10 *
in corpore iniuftorum peccatum dicitur regnarea, dicite Domino omnes ingeli ews,potcntcs virtute, ejut[otitis 1 ***!
a Rom.tf.u & ^cut dicitur regnum Deiintra vos eflb. Ad hune rao- verbum eiusad audiendum yocem fermomim eins , Sc Bene'
blac.i7.zi dum Ambrolusc Aulor imperfeftid, Hicrony- diene Domino omnes vtrtutes eiusyminiri eius , qui facitis
cLib.5 de mus r3GregoiusNytTcnusf,Euthymius. Alij de il- yoltmtatem eius.
dHom i ^ reSno recipiendum putant,quoin beatis regnat: Ii. Vanem-nonanfuperfnbflantialeml'FroCus lo-
ein Com* qUJfipctarniis,illud:jquodiamaliis beatis aduenit, cus:agitur enim de pane noftro:fed & verbor obf-
&lib.con- nobis etiamaduenire,quafi petamus diffolm & eff ci curitate difficilis,& interpretationum varietate im
tn Pe j. Cn/?og,ficutdictur fidles diligercaducnt Chri- plica tus. Plerique veteresauftres pi & religiose,
fliilib.de fti ficutanimv illa?,qucfiubtus altare unt,pett, atquead Ecclefia? vfum accommodate dixerur,pa
chriilit

10.
hlnlib dc Auguftinuso.
' Vcrusfcniiismihi videturefTe,qucm Theophyla-
] Horn. 10. ftus&Rupertusbreuiterindicart,vt regnum Dei
raHom.14 vocetur illud, quo Deus pofitisomnibus inimicis
nln Epill fuis in fcabellum pedum fuorum, vbique rcgnatu-
adProbam roseft,&vtloquitor Diuus Paulus, ' in *
oTib dc bus P-Nam etfi nunc etiam vbique regnat, tarnen
Jcr.Doir. quia non pacificc,& fine hote,ac bello regnat , &
JUgnQ Dei quiamultiilli quafi rebel 1 es refiftunt, regnare non
quid fit. dicitur.Tuncautcmiubiugatishoftibus, &amicis
pi.Cor.rj. liberatis,inimicis damnntis plen regnare dicctur.
HuncefTefcnfum exilio loco Diui Pauli,quemno-
tauimus:non obfcurcolligituntum etiam ex hoc
l,Athanafius'JIuucncus,Heronymusk.Eftinhanc g Lib j.dc
fententiam non minimum argumtum, qud vero- Sacra.c.i.
fTmile efle videatur Chriftum in tarn perfecta diui- h Li at,u-
naque oratione nihil nos terrenum, nihil non diui- jnj^"je
num petere docuife.Obftat tarnen quod fequitur, incam.
da nobis hodie , quafi in craftinum petere prohibca- Kincoin;-
mur,vt infra 1 explicatur.Obftar,qud tarn quam re & hb.j.ad-
qubtidie fingulis nobis neceffariam poftulare vi- "yjIaS*
deamur : corpus autcm Chrifti quotidie fumerc }*
perqum vtile ehn eit tarnen 1.,, vt
ait Auguftinus,ab Orientalibus ChriiHanis eius t
pore fumebatur Quaeres eundem impulit Augufii- m Lib. d
num ' ,vtpanem quoiidianum noitrumDei volun- fcrm.Dom.

eft ergo fenfuSjVt Deus regnet in cordibus noftris: interpretationem & rigenes p, ante ilium adlib ^, ,m
aut vtnoscumbcatis regnemus:hoc enim ad nos buerat. Atiftumcibumnoninhodiernumtantm .
maxime pertinet:ied vtceus abfolut & fincaduer- diem:fd in omnino vitam petere Chriftus
fario regnet. Sic enim dieimus : jitluemat regnum doeuiiiet: ficut illidixerunz, femper da nobis Imncpa-
w,quemadmcdumfifilijpatriregipacificumrc- c\,&cilh,da mihi banc aquam,vt nontiam, eque ve- .
gnum,& viftoriam contra hoftes precaremurmon w'4w/<c4n>r'.Itaqueprobabiliusen:, quod idern ^joan^**
iTi 8 vtnos:^ vtilleregnct. Aduenireautemoptamus Auguftinus f,Bafiliusr,Chryfoftomusu, Auftor im- s Lib Hoc.
Tui'i* ficut illi qui diliguntaduentum Chrifti 4, & anima? perfw'b,Gregorius Nyffenus y.& Theodoretus *, inGen.c.j*
icap.Vj. ill.EApocalypfisr. dixerunt,pa,ncm hoc loco noftrum&fuperfubftan- & Epiil.ad
10. J-'^W<.v.-tif;<.]AliajCypnani3Auguftini,&Gre- mlem,omnemneceffariumcbum appellari. Pais Pl"bam 111
gorij interpretationcs quia allegoricxfunr, praeter- autem appellatione omnia ad fuftentandam vitam ""
mittendas puto.Inter literales illa commuais eft, vt neccTai ia intell'gi deber id ex omnibus huiusloci bicu. iucer.
petamusfu-ri Dei voluntatem in terra, ficut :n c- circumfttiis manifeitumeft.Nam,&qudq/ftiw, tjx.
lo::d eft vt i'ailli homines obedi:,nt,ficut Angel o- id etjnobsncceffarium:& qud fuperfubftantial, u ..
fHom. 10
tHom.14 bed.iunt,Hieronymus,Chryfofiomus',Auftor im- id eft non fupruacaneum,& quod in hod'ernum: 'jnjj'i?"
perfefti',Auguitinusv.Thi:ophylaftus, & tuthy- non in futurum petimus & quod eodemfenfu pro- orac-' ' C
b Lib.z.de
fcrm Dom. mius.A'ij paulo aliter: voluntas tua intern: cutin hibemur in craftin eile folliciti:omnia indicant de 1 in com.
Voluntas f(r/())i(lc-ft)pncificeturttrjaficuto]im ecelumpaeifi- cibocrporisagi. inc^.spifi
modo ra- "tum eft.Nam,vtaliqup.ndo incelo inter bonos & At non eft vcrofimiIe(dicunt quidam) Chriftum ad Pn,I,P-
mus vt fiat, malos Angeles bellum fuiTediciturx , dekftoque in tarn ccekftij-rcc;1tior.cqilidqi'2m terrenum po-
i Apoc. . in terram diabclopxin tceloccncutaeft:ita,nc ftu)arcdocuit;Rcpondco3non fuiTc Chrifti con- chUUi$3
"i- in terra inter diabolumcV homincm bellum eft,pc- fihum,vt panemrtfquenecclfarias querere iubcret, nos nihil
tsmufqirc,vt viftus terra in atyflum dciiriatur, & ^ quod tener.um cfi,qucdqueic'emCh)iilusllf.cCre terrenpe-
ytcan. tt.vtaitChrilus, vteiiciatur forasy , vnde ilia con- prchil;cr,Scad quod fatisfimis natura noftra pro- rclcdoi:ear^
I'. fequaturpax, quam AngclinatoC hriflo hominib9 cliucs lcdvt doccrerjVndc&quatcnusqirerede- v< Ji
annuntiarunt z. Sic Ambrofii'S. Tertullianus vero beremus.Ncn enim tcrra,vt pecudes:fcd Deo,vt
,Lib'r de' 01 nobis:& paratum ^nin urn fignificari homines: noninomnetempus : fed in prafenrcm
Sjc:.c.4. putat:vtquidquid cahmitatis, quicquid boni vel tatiim diem petere docer.KOcautetn cclcfteprece-
mali U eus nobis immittar,patienterfcnmus, ficut ptum.non te! renum eft.E quidem vque, vt etiam
lobdicebat, Dominus dcditJ)omiyus abtdit:cutDomi- Chrillo doc efite.pauci rdmodtim faciant.IHud ma-
^ noplacmrjtJfactum et nomenDomini ber.edictum ' >.Ve- gismocrepote.credibile noil vidcri, Chriftum
j^jp, non videtur reftringcrda effe gen: ralis fentcn- quantumuis moderatam corporis curam anima? cii
tia,qu0difta:omncsinterprcta:iones faciunt. Nam raEpropoiuifTe.ldautem fecir/i inter ca, qua? nobis
de fola prceptorum obferuatione,aut de fola pace, ipfis petirmiSjprimo locopanem,fecundo remiifio-
vel patientia interpretan paiUm efi.Ex omnibus fi ncm pcccatorum:tcrtibliberationem tentatione
vnacf fletur,iqualiserit. Petimus ergo.vt omnibu: petere docuit.Rcfpondco,Chriftum non tarn ordi-
in rebus voluntas Dei fut, non foliim nobis, fed nem dignitatis tcrum, quamnatur.r& iniirmitatis
etiam in nobis-ficut Chriftus c peccarc non poTet, noftra: icqui voluiife,Natura pris vi'ltviuere,dcin-
 147 COMMENT. IN MATTH. i48
debeneviuere.HuiusreiChriftusrationembabuit. A]enim eft verborum antithefis, quam quidam , vbi
Adde qud dim panemdocetpetere,non tamcor- eft, qua:runt:fed cognado, imilitudoque fen-
poris, qua animcur habet. Exfcindit enim maxi- tentia?,quemdmodumficoniugatisctiam dixiflet
mum & vehementifimum effectum, ex quo maior verbis,^f normn hodiernum , id eft , nobis in ho-
peccatorum pars proficifcitur:&,vt dicam breuiter, diernum diem num,</ nobis bodie. Sed voca-
nac petitione,ne peccata fiant, fequente, quomodo uitpOtmsquotidianum,qumhodiernum,vtgene-
fata remittantur. ralior eTet fententia,fignificartque, Deum fingulis
Noflrum.] Qui panem Chrifti corpus intelligunt, diebus iruis fuis neceTarium cibum dare folere.
ij noftrum.id eft,fidelium,non infidelium interpre- DiariumLatini vocant. Petimuscrgo Deo, vtn
a Lib.;;. tantur,vt Cyprianus.Alii noftrum, id eft, qui nobis patiatr diarium noftrum nobis hodie deeflc. Lo-
Panls CJi tedariiblctrGregorius a, Ecce& noftrtm dicimu*, quimur enimtamquamfiIioli,qui maninicholam
ectimos & & dcturoramhs\mer quippefit^mn accipitur,qta proficicentes primo loco eius diei ftatutam panis
*eieft,& tarnen Dei ejuntab illodatur. Et Dei ergo eexmmere, portionempoftuIant.Confonathuiusfententia Sy-
aoiter. Crnoert yeraciterper acceptionem.k\i\no&rum,id eft, g riaca trflatio.quae pro pane quotidian legit NonS
hominum,nnpecudum, Alij yolunt noftrum Vo- ^Wl^^lachemadeju\anan}amnana,panmindige>i-
cari ilium etiamipfum,quemiamhabemus, quern tixmflrXyhodie da nobis. Vnusadhuc tangere poteffc
nihilominusDcopetereiubemur, quiacum Dei fcrupulus,qdcWoi non participio, <m> fed
potius,qu nofter re vera fit,non debemus eo priiis nomine V;,ficut (uino< Sc l^aimot einfdem fuban-
h Vti,qum vtendi Deo petamus facultatem:fic Au- tt/e,&fimilisfubflartix,Grzc linguae confuetudine
tor imperfetQ^od verum quidem & pium, fed cadcre debeat.Qnod fi ita eft,non diei ci-
alienum efle arbitror.Vult enim Chriftus prau ho- bum,cd fubftantialern,aut fuperfubftantialem, aut
min ciiietudinem corrigere,qui nullum auaritia: ad fubftanuam denique,qua: dicitur,pertinen-
bVcr.i>,&iua:moduponunt,vtexhisqua;requunturbperfpi- temfignificarepoteft. R.cfpondeo,hocargumen- ,
cuum eft.N on folentautem homines, quae habent, tum maxime pro verfione D. Hieronvmi,&cor-
autinduftriafuaqua;rere,fimali:aut Dco petere, refta editionc facer, qua hmor fuperfubftan-
fi bonifiant. tialem vertit: quamproutdebeo, tueri contendens
Cum igitur panem petimus, quem non habemus, dico, Euangeliftam aut Euangeliibe interpretem
"jt"untcurquidimtesfunt,petunt? Mouit quaeftion id- nouo vocabulo, aut vetcri, noua fignificatione vti
quodha- ' que explicauitAuguftinus,pau peres petere, vt ha- potui(Te,quemadmodmixpe Apoftoli vtifolcnt.
|>tnc. beant:diuites,vtnonamittant.f quideget,inc[mt,di- Deindc, nifi me coniectura fallit Hebraifmum i-
ues.'audeo dicere,ipfepane qtmidiano eget dims, quaie emm pere. Dicutit enim Hcbrai ovn fxy bbatfari
abundant Uli< omnia\ynde?mfi quia Deus deditQuidbabe- haiom ha^e, fubftantiam dieihuius,pro,hunc ipfum ^
bityfiDeusftibtra})atmanumfuxm}nonnemultidomierunt dieme. Sicergo vocarepotuit Euangeliftai^nirtei' ea'7
diuites^&JurrexeruM pauperes ? Sic igitur interpretan fuperfubftantialem panem,qui ad fiibftantiam pra;- Lcj, 1 4>
pofTumus.vt nofter dicatur panis, qui nobis eft ne- enris diei pertineret,id efr,portionem panis noftri,
ceifarius.Hoc enim cum Chrifti confilio bene con- quae prarfenti diei refpondet.Nolo tarnen tneamva-
uenit , qui tantm nobis vult poteftatem facer in 1re coniefturam:nifi,qui doftiorcs fiint approba-
prasintem diem neceflriapetendi. uerint.
Superfubantialem.] Grxcumverbum 9 hoiov,tzm il. Et dimitte nobis debita nora.] Peccat noftra de-
hocloco,qumapudLucam,pofitum:hicfuperfub- bita vocamus,qui illis tamquare alieno obfiritl _ - ,
ftantialem,illicquotidianum redditum,in noftra e- tenemur Deo.Idconht exLucaf,qui pro debiris gca jg'*^;
ditione correcb habemus,atque proinde iam quin n peccata dixit:& ex parabola, qua; eft infr . Quid h Ad Roro.
hoc loco legendum fit fuperiubftantialem dubitare aut fit peccata remitti,alibi h diiputauim': nue fine 4. .
non debemus, tarnen fowov hic vtus interpres difputatione, ne forte lector erret,admoncmus , di- Dclciipcc-
' ,n liunc quotidianum reddidit, vt ex Hicronymo manife - mitti,eiTc non iolm non imputari, non folm difli- ^ta*r"ea
ocj.a. fturneft. Atqueita omnes veteres autores Latini mulan,nonfoliitegi,nonibliimnonpunin,vtnoui ^"'"g,
legunt.Hieronymusfuperfubantialem vertit, quam- hxretici fabulantur,fed penitus etiam tolli, penitus i loan. 1.9."
quam in eo veterem verfionem noluit corrigere, deleri,&inprofundmare proiici,vt Scriptura lo- Ifai 45.1^.
quem poftea in fiia correione fquuta eftEcclefia, quitur i.Probart ex hoc loco veteres Catholiciad- Mich-7. i-
quamquamcm apudLucam hanc ipim vocem uerss Pelagianos , nemine in hac vita fine peccato Nemo ^1
quotidianum reddiderit, videatur etiam antiquam ere,quandoomraesdicereiubemur,Diwf nobisde- ^uV.'ad-
hiclctionem,qumdiximus,confirmare.-vel cert >uwe/Zr<.Hieronymusk,Augutinus!. ueifuspc-
minime reprobare.Alij confubdntiidetn,\d eft,eiufd Duobus modisPclagianisrefpondebantrprimm lagianos.
nobicumfubftantije reddiderunt, vtinde fteinov, viros fintos,cm hicdicuntyerba,non proi,id .-
* Lib. 5. \- dequo tantopere adueris Arianos difputabatur, proaliisorare.Auguftinusm.Deinde,nooexverita- "*tpt'J^
ncrssAri confirmarentjVt Marius Viorinus * ab antiquis E te,fedexmodefiia&humilita:edicere.Auguftinus "^traduaii
Catholicis dotoribus.Hieronym. fcribit,feinHe- n,quibusiifdem locis refpOndet. cp.Pelag.c-
brxorumEuangeliopro<i37K'<7jeilegiirennOwMcW, Sicut & nos dimittimus debixonbus wris.] Periculo- .8c lib.3.
oy/?/?w,quafi inter craftinum , & hodie antithefis fm nobis vidctur Chriftus regulam tradere. Male de peccat.
quxdam lt:&hodie in diem craftinum neceflarium enim omnin nobifcum agetur, fi non aliter nobis "-C*^*
petamus panem.Et quidem verborum antithefis re- Deus,qum notris nos debitoribus peccata dimit- 5^^: *
t congruit:fententia vero non congruitmon enira tat. At non eft regula, id conditio, Non eTc regu- m Lib. de
docctjfed prohibet Chriftus,in craftinum eTe folli- lam manifeftum cft.-quia Deus nobis,& multo plu- peccauncr.
i VetC.H. citos H. Alij exponunt<&7KWubftantiae noftra; al- ra, & multo maiora,& multo liberali9,& multo mi- .
dx accommodatum,id eft,panem cibarium,n6 de- nus merentibus remittit,qum nos debitoribus no- *a jn"
licatum,non fuperuacancum:quod no prorfiis male ftris,aut remittere bleamus,aut etiam pofimusJta- parre.c. 10.
conuenit. que fi regula eTet, non lutem, fed damnationem Dcurhic
sequ mihi videtur conuenire, atque vt potis noftram Deo peteremus. Hoc per illam, nobis non
reifiehnic ^^' vcms interpres,& apud Lucam legimus : & quam diximus,parabolam o fignificatur.vbi Domi- rcg"1.';
loco con- facrisMyfteriis frequentamus, quotidianum: vt in- nus iruo decern millia talenta remifit : feruus con- c fujlttlono
ucciens. telligitur ex , quod fcquitur, da nobis h#die. Non fcruo centum denarios noluit condonare : Do- oCap.i8.
minus 14 18.

I"4? IN CAP. VI.DE ORAT.
minus proptcrei dimifit , qud feruus dcbitori fuo A reftriftlone de omnib* inidlexie vidctur ipi Au-
prius dtmiliflTct,quafi cius excmplojprouocatus: fid guftinus ro.lla difficiliprcft quadliojquaten'debi- n Lib.*. de
>risDominusdimifit,polelferuus dimittere no- toribus noftris remitiere debeamus, vtnobisDeus !cr em
uit.Dmiqiercgulaeft,quamimitarnur:nonautein debita noftra dimittat.De ea re copise Theologi ,|imntc"
Deusnos/cdnos Peuminremittdispeccatis imi-
tamur: non ergo nos illi, fed ille nobis regula eft.
Nos illi conditio fumus,quia fi nos debitoribus no-
ftris non remittamus,neque nobis ille remittit , vt
4 cap {.15
fupraignificatur,So^ii munus tiuon ad altare , &
4-
ibi recordatusfurris,quod'frater tuus habet aliqwd aduerss
te relinquetbi mums tuum ante aliare, & vode reconcilian
i.t) pyitisfrMrituo,cj' tuncveniens offneres mums tuwn,Sc,\> Cum
abitts ad oradum,dimi!te,fi quidbabetis aduerfus aliqu,
yt & Vater in cults ejimittat robispeccata yera. lit
cap. ,4. apud Lucam c,non daxt^Hmktt nobis debita norajkut
& nos dinnttimus debttoribus nons: (e,fiepdcm nos di~
mittimus omni debenti nobis.
cut Dens Cur ergo Chriilus hanc non iam regulam , id
h*nc c-i- conditionemadiecitjcm pos impedir rei, qua
tioom re petjmus impetrationem,qum iuuarc videatur? Re
mus aliecit fpondeo,duabus decaufis nppofitam fuifle : &ad
corrigendamorationem noitram, ne nobis Deo
peteremus,quod aliis ipii nollemus dare:& ad com-
monefaciendos nos.vt quod Deo petimus, id nos
aliis concedamus.
Reliquumcft,vtvideamus, quo modo fit intelli-
Hzretici genda. Ncfcioquiclimhxretici ita intelligebint,
qui crede- quafi quantumeumque homincs peccarcnt,& qua-
bant omnia
iibiclTcpec cumque ratione viuerent, modo acceptas iniurias
cata dimit- condonarent,ccrti elent forc.vt peccata fibi Deo
tenda. rcmittertur,vtfcribit Auguftinus-f, quibusrefp-
dLib.ii.de dct,non vt fiant,fed quia fit peccata, ide dicitur,
ciuic.ca.ii> dmtitte nobis debita nora:cut& nos dimittimus debitori-
Se 17.
bus noris. N on ergo eil fenfus fore, vt hac fola con -
ditionenobis Deus debita noftra dimittat , fi nos
debitoribus noftris dimittamus : fed,vtnifi dimi-
c Verf 15. ferimus aliis, nec ille nobis dimittat, vtinfc. Si
nondimiferitishominibus , necVateryeer dimittet yobts
fVerf.if. peccata vera.QuiTcc\uod paulo ante fdiclum cil, fi
tnim dimijeritis homimbus peccata torum , ditnittetvobts
Voter yeflerdelicaveHra,nonabrolut , vtAugufti-
hus admonuit, intelligendum eftjfed fi cetera -
cedan t,qu .V funt ncceflSria,fi nos peccaiTe pceniteati
fi animus fit non iterum pecedi, & fi quid eft aliud
Quid inter quodadpeccatorumrcmifionem requiratur. Ni,
affirmantes vtfmel dicam,hoc inter negantes , & affirmantes
te negantes promifiones.autconditionesdiffert : qud ncg.tes
cditurnes abfolut,& fine alia fuperadditacondition : affir-
'ra in"'?" mantcs nunqu^n? abfolut,id cum exceptione,nifi
quid aliud impediat,intelligtur.Vnus c idem lo-
ji.Mar i6 cusapudMircum illuftrc vtriufque regulas pro
bet exemplum,Q/,inquit,wOT</?tW , condenmabi-
tur,Hx enim promifio.quianegans cft,abolutc,&
fine vlla conditione eft intelligda fore, vt quiquis
non crediderit,quantumuis bene viuar,& quicquid
aliud faciat,condemnetur.
1. 1 . . i Qood
7 .autem
, ibidem di.
cituryjw crcdtdent,(jr baptismsft4ent,Jatmsent : quia
affirmatio cll,non abiblut,& fine exceptione intel-
li'dum.fed fi citera ha beat necefl"aria.Sic hoc lo-
h Verfif. co,quod dicitur b,quia per negationcm proncia-
tur,abblut:quod vero ante 1 , quia per affirmatio-
nem,nonabfolut/cd cum exceptione intelligen
dum eft.
Alteram huiui conditions explicationem, nimis
tarnen anguftam Auguftinus afFert, vtnoftris debi
toribus debita remittamus,id nobis petentibus,fi-
cut feruus illeconferuum fuum rogzhit,patientiam
xMat.is. babeinmek, Haecinquam,interpretatio & fenfum
9 nimis ftringit,& conicientiam nimis laxat. Iubemur
lwat.it.tf. cnimi nonioliimrogati, fed noftra etiam fponte,
cum ftamus ad orandum dimittere,fi quid aduerfus
aliquem habemustquamquam & genci aliter,4c fine
DOMIN. IJO
difputant : ad eorurh icholam auidum lc&oremit-
timus.Nos.hic ea tantm,qua?ad huius explanatio-
nem loci neceTaria iudicamus, diluri fu m us. Hoc tend *
ergo n de omnibus debitis,(d de priuatis iniuriis <jaou>odo
intelligendum. Mille ureos nummos mihi debes:
an.nifi condonauero, Oeusmihi peccata mea non
condonabit.'nequaqtiamita eft. Si cnim condono,
benehcium confero:fi non condono, peccatum non
admitto. ncc illa obftat parabola ",quod de peeuni n Katt.it
debito loquatur.Nam per pecuniam, peccata st fi- *4-
gnificata.Patrem meum occidifthan ncceflTe eft , v
nihilteexigam,fi volo.vtnihil me exigat Deus?
minim.Honorem mihi fali criminatone detraxi-
fti:anmiliirepetcre coram iudice non licebit ? lice-
bit. Quid ergoiniuriam,non damnum remittams,
necelfc cft,i volumusj vt noftra? in Deum iniuris . .
ab eo nobis remittantur. Iniuriam enimdamno "^ndff
fubtiliterTheologidiftingunt-Cm patrem meum fcrunt
dccidifti,& fecifti iniuriam,& damnum attulifti.In- dimittera
iuriam.quii offendiflianimummcum, quiactem- debemus,
pfifli mc:damniim,quia eummihi eripuifti,qui me fiai ne.
alebat,qui docebat,qui tucbatur:damnum repetere
poTum:iniuriam
pterevclimi: malit:condonare debcojita vtnihil
vrnullas tecum geram pro-
_ inimici-
tias,&vindi<flamnonqua?ram, Idem in aliisexcm-
plis intelligendum.
i}. Ii ne nos induca in tentationem.'] Duo hic expli-
candi funt vcrba:quid fit tentatio, &quidintenta-
tionem inducere.Pelagiani hoc loco, non peccato-
rum contra nos pugnam, quam tentationem Scri- Quid fit tfi
ptufa folct appellare: fed humanos cafus,quos ipfi to fec-
perns, nifi Densauertat, erFugerenonpoflumus, Pe'a"
intelligcbant,Auftor Auguftinus.Nempc, quia ^- .
eo errore verfabantur, vt exiftimarent in noftra elfe
potcft.uc,vt nulla Dei adiuti gratia omnia peccau
vitaremus: & Catholicis hoc loco premebantur:
qud Deo petamus ne nos in tentationem indu
cat,quafinon poffimus fine cius auxihofuperare, vt PL;i(jaer
Hieronymus p,& Auguftinusmultislocis argum- fme0i.i. "
tantur:hanc interpreta tionem tamquam diuerticu-
lum,qua euadercnt,quiiuerunt. Sed ex proximo
verbo facile refelluntur:///e74w< malc,vbi per
malum.vt paul pft docebimus,no poteft nifi dia-
bolusintelligi.tumetiam exeodem Matthxoq, fb bca.xi.4r.'
Ute,& orate,-tf nonintretis in tentationem : Spiritus enim Deus que,
promptusefl,caroauteminfirma}vhi certum eft de pec- mo<lot(et
catorum tentationeagi:quodcrgoilliciubet exer- * f-x>lU
cerc,hic docuerat. IVnlib.dc
Qoomodo autemnos Deus in tentationem in- orat.Do-
ducat,facilCaluinifla:refpondcnt,quia nos ad pec- minica.
cdum impellit.Facilc enim eft,hEreticum efTe. Sed tSer il4 de
flat
. Iacobi fentetia,quam
nulla
i. poterit
haerefis
abo- -^1
latpe alias,
1re, rlemo,cm tcntatur, atcat, quomamdDeotentatur. Quomodo
t>eus tnim mcntator malorum e:Jed vnufquifque tentati4T Dcs per
cencupifeema fu abra&us, Cr illectus t.Veraac fir- mittatnein
ma omnium imper Catholicorum fententia fuit, 5cn,tanou
Deum.cum de peccatis agjtur, non impeliendo, no ulib dc
incitandorid permittendo tentare, vtTeftullianus fer.D0m.&
&Cyprianus& Auguftinustihterpretantur. Hoc epitt.m.
conftat. x 1 -
Quid atcrtlifit, Deum non permittere, vt in ten- mfaunl0-
tmoneminducamur,id non conitat. Nam nonnulh y ini_b <je
interpretantur, non, nein tentationem incidamus, bonopetfe-
quoddumcarnem circumferimus,fieri non puant utrantix c.
pofle:(edne,cminciderimus,abillafuperemur, vt <
Auguftinusvj&Theophylalusx. Melius, vt mihi
videtur, idem D.Auguftinus y, Tertullianus , - a
prianusz, Chryfoftomus a, Auftor imperfedi b,& ..
G ij
 4 COMMENT. IN MATTH. 15 t,
Euthymius in hunc locum putnt nos rogarc> vt A gelium,inprafatinediximus.Syrusver,quiacre-
non incidamus in tentationem; noftra enim infir- dibile cft,cum ex Graeco Euagelium tranftuliflerni
mitatis mcmorcs,non iolm,vtvincamus, petimus: fi forte & Syri ex fimili precandi confuetudine ad-
fed ctiamjnc in certamen defcdamus , ne forte vin- diderunt. ,
camur.Hunc fenfumChriftus a prorfus exprefit V- 14. ij. Sienimdimiferitis bominibus.] Qujdquideft I Verf it.
gilate,inquit,& orate,ne intretis in mstimm:fpiritus qui- nhisduobusverfibusdifficultatis,fuprl explica- Anmhcfis
dem promptus e , coro autem infirma. Pugnam ergo, uinius. Nuncantithefistantm inter homines , & 'j,"^^
ficutChnftus,detreftamus : fed nos cum diabolo, Deum notanda cft.&,inquit, dimiferitis hominibus, id
bMi\t.j9 yie cum morte, ^Tateryfofsibileejtranfeatttmecalix eft,aequalibusvetris,cferuis veftris,vt in parabola m lfc
ie. debitorum m. Magis enim debet homo homini,fer- &9 '
Qd fit Ii- Sedlibtu nos malo.] Cyprianus omne generaliter uus conferuo.qum homini Deus,feruo dominus
war'* malum intelligit:fiuepeccatum,fiue quiduis aliud, iniuriascondonare,quiamortalis cum fit.non debet
rnj qud detrimentum nobis afferat Alii ad tentado- immortales gercreinimicitias:& quia miniis arqua-
cLibi.dc nem referunt,quafifenisfit,nenosinducasinten- g lisab aequali , qum ab inferiore fupcrior, prz-
pxcatocM>r tationern:fedliberanosabilla,vtAuguftinusc, & < irtim ab infimo fummus offenditur. Iubemur
,.4 Auftor imperfeftid, quod cum altera Auguftini ergo facer quod eft minus , vt obtincamus quod
Sei' Dom* opinione,dequaediximus, qui iptcm efle putat eft maius:& centum confrais noftris denariosre-
n monte, orationis Domirricae petitiones,non fatis bene con- mittere : vt decern millia nobis talent domi
d . 14. fiftit.Idem enim eflet, nos inducas in tentationem , & no remittantur. Hanc vim habet bomimbus. Si
eVcrf.j. libranos* malomifi forte in priore rogaraus, nein milis ententia legitur alibi n.Q/e yindicari vult,
tentationem incurramus.in poiteriore,vtfi incurrc- Domino iinternet vindittam : peccata II:us feruans feiua-
rimus,ab ea liberemur,quod pcrexlguum & fubtilc bit. }\elinqueproximo tm nocenti te, & tunc deprecanti ti- n Ecclefti
difcrimen eft.Magismihi Tertulliani placet inter bipeccatafoluentur. Homo hominireferuatiram^ cir aDeo 1 *
pretation permalumdiabolusinteIlgatur:J/ (in- quarit medelamiln hominemfimilemfibi non habet mifen-
quit? ) a diabolo tentatuspradem, & anicem tentatio* cordiam,& depeccatisfuis depncat urUpfe cum carofit , rt-
e 10 nis dtmonrattit-jqaoA & Chryfoftomo s &Chryfo- fentatiram,&propttiaiionem petit Deo ? quisexorabit pro
ftomi fftatoribus Euthymio,&Theophylactop!a- delilbs tlliusi
cuilfe video.
4.u.<>^ . Iuuatnomen \ g),
-- - w - . quo
-i - diabolus- vo- _ i6> Sictti bypocrita.] De hoc diximus fu- .

h Cap j j7. car folgt vt fupr h , & infr & additus articulus *- pr . o Vcrf.t."
L^b -*'dc 4ua^ malignum ilium digitodemonftrans.Adnota- Trieis.] ffxuQf$mi Quitrifti funtvultu,quod non
pccMtot uitAuguft.k, quod ante eum Tcrtullianus indica- deveratnftitia,cdde eueriratisanftitatique, vt
merit.ca.4 uerat, eo artificio has petitioncs cfle diipofitas , vt ait Hieronymus fimulatione eft intelligcndum.
prima,rogemus priterita nobis dimitti peccata : in ~xtemiinanC\ <cui(x , fie vertit, non Hierony-
fecda, vtneinfuturorumirritamta prolabamur: musjfed vetus ante ilium interpres, vt ex Hilario p, pCan.j.
in rertUjVt prafentibus,quibufcum confliftamur, & Auguftmoq perfpicuumeft. Nam Hieronymus, q Lib.i. de
liberemur.Adiecit{inquitTertullianusjadpIenitu- demoliuntur reddendum putat , veterem iubrepre- .Doms
dinem tarn expedita? orationis,vt non de remitten- hendes interpretem,quod nec ipfum eft proprium.
diswntm:fdetiamdeauertdisin totum delictis Melius mh\iS,confictunt> & Chrybftomus c/>flii-
ipplicaremus. fveiyCorrumpuntipropris alij, objeurant . Senfus eft hy-
Quiatuumeregnum. ] Ha?c verba in Gneis co^" pocritasjVt ieiunare videantur,natiuum Scvegetum
dicibus adduntun^'77 al n eunhda..^' /jj, colorcm,aut triftitii fimulatione, aut alicuius me-
' Ji^u iif lit <avo(ymt, qtatuum eftregnum, cir _ dicamenti artificio in pallidum, tetricumque con-
. . .. ^ gloria in[acula,
poteasgr -r i. amen :: qua;, quia in : ~~a--,
noftra -> uertercjeontra quam \-mulieres
1: r--:
faciunt, '.^..'i^u,;
vt pulchrio-
verfione non legimus, nec in precibus dicere fole- resappareant.
Hxretici mus:clamt ha?retici, & nobis partim ignorantiam, Mercedemfuam.^quhm quxlTintjVt fiipr r. * VctC.t.i.f
in nos vo- partim falfi crimen obiiciunt; quafi alias de noftro Tuautem.] mutatio numeri j vt fupr ex He- SprC1'
feiantur- commenti, Dominicam mutilauerimus orationem. braeorum confuetudine t. Solebant Pakftini, vtait ^it t
Sed,vt alij ante me monu cru nt: non nos hace verba Hieronymushoclocojdiebus feftis vngi. Nec folu &l4'x>
detraximus:fcdGra?ci folcmni precationi addide- Palacftini,fedomnes Orientales in laetitia, & rebus *.Kcg 4.'
runt : vndc credibile cft,in Euangelifti contextum profperis vngebantur,vt ex his locis intelligimus ". ludit.io j.
fuifle tranflata,quemadmodum Angelica fjlutatio- QMomodoautemintelligendumfitquod-Chriftus gf'^'-0'
niaddiderunt?77 tr7iM( 7V cwii&cn'fjZv,quiatu pe- iubetcaput vngere,cmieiunamus,Chryibftomus, y Ho*m' * *
pertijeruatoremnorum,8c Pfilmis Gloria Vatri , & & Auftor imperfefti , Hieronymus, Theophyla- x,Hom.u
filio, & Spirituifmtlo. Eftquc id Gricorum ingenio, ftus,Euthymius,Rupertus reft expofucrunt : non Quidfitca-*
&moribusvaldconintaneum5quiad finemeon- iubcrcvt re vera caput vngamus, fed vt iciunij fu- putvngete.
cionumfolent adiungere, m tmuva, E giamusoftcntationem, &hilaritatem potiis atque
ti*,autaliquidfimile,vtapud Chryfotomum, laetitiam,quemadmodum qui caput vngunt, qum
& alios Gricos concionatores fajpe legimus. Con- triftitiam praeferamusificut intelligitur, quod fupr y verf.3.'
firmat coniefturam,qud vetuftiiimi auftores non diumc y.nefciatfinira tua, quid facial dexttra tua: zYerf.*.
Hancpaiti- lcg?.nt.Etfolebanttamen Tcrtullianus, & Cypria- &z, intra in cubiculum tuum. Alii interpreta dones,
eulam av- nus Grascis potis vti exemplaribus, qum Latinis, quas partim iidem auftorespartim, Orgenes, Hila-
no "$ '^ cum Latinaque diflidebant, & rius,Bafilius, Auguftinus,& Beda aferunt,allegori-
fcunt!^n" Hieronymus Latinam editionem ad Graecam corri-
ci funt.
gens veritatem,tamcn nec vertit,nec in Commenta- 19. Nolite thefturifare. ] /.* 5*** vfir , tit
riis exponit. Nec vero fimile eft, Chriftumin tam tbefaurizetis vobis,vt hoc vtamur verbo. Vetus inter
breui praecilque oratione non neceflaria addidiife pres in nuiufmodi imperandi modis, qui per ncga-
verba. Fatcor Gra?cos auftores , Chryioftomum, tionem dicunturpddere folct verbunvw/tf^femen- aVeifa^ at
Auftorem imperfefti,Theophylactum, & Euthy- tiam exprimens, non verba, vt infr a. Quod autem cap.r .i..
mium legere : fateor & in Hebraico,& in Syriaco quidam Auguftinumtraducunt,quod ex fimilibus alnhb.de
Eugelio reperiri Sed Graeci legunt ex confuetudi locis b liberum hominis arbitrium cfirmat, param
ne Eclefiae fus: Hebraus, quia Gnc legit,quan- benignfaciunt.Nam&innonnullislociseft(M - t0Criarb-
tum enim a 11 cl on ta tis Hebraic illud habeat E uan- tjJ fi non cil ctjUihilominus ex iliis liberum pro- trii aJcuio
 i5i CAP. VI. DE OCVL. CORD. ET DVOB. DOM". ij4
bareturarbitrium:quia nemo.praterharaicos, ta A n,,&ThcophylacT:us exponunt,ncminc poflc duo- mHom.n.
eft inanu$,vtcum nobis prxcipcrcdicat,qu' fa busdominisleruiie contraria praeipientibu:;, que
cer no poflumus. Et multo profecl illc magis ri jes Dcus& mammona eiTcfoleut.-quod etil verum
dicule^ imperitc ex aliislocis ad tollcndam,qiiin eil,tamena]iam ChnftusrationcmafFcrt : ^Auteim
Aiiguftinus ex iisad aflcrendam libertatem arbiirij odio babebit,r alterum dihget : ait ynumfuflmebtt,
argumentatur. tir ttrwncontemncr-Quibus verbis fignificat,nemin
Quid Chriftus per thefaurum intclligat , non fa duobusdominisnonfoliim comraria,d ctiamdi-
ns compertum eft.Hilarius humanam laudcm intcl- uerfa pracipientibus eruire pofle: quia natura i'pa
ligiputat,quamamcrccdcmappeliauir, quam qui piohibet.vtamorferuiin diuerfos diftrahatur do-
Verfi. j. confetantur>ij ihciuium non incelo apud De, minosiqucmadmodumfidixiffctinullammuliereni
&I6' fed in terra apud homines pont.Mclius alij omnes duos maritos habere poifc:non modo quia contra- muliermul.
auctores,quo$ lcgiirememini,deterrcnisopib' m- ria praapiimt:ied quia coniugalis amor natura fu tos vos
Vc 14 terpretanrur.Q^od ex his verbis b confirmatur, non ciufinodi eft, vtnon nifi vnius elfe poifit. Sic vnus bbere non
foteisDeo\erime& . g dominus muks feruos habere poteft, vnus femus ^*v"
u.ThefdurustuusjGrxcL- vfit vw/Vr, ficut paul in- multos dominos habere non poteft, quia domini 5 muhs
fr ^Jiafiv cor w/W,mc1s mihi videturlegif- eft, ici uum non amare, ed regere: ferui dominum feruos ha-
fenofterintcrpres:mm& Chryfoftomus,& Auftor non regere,fed amare :& imperium diuidi poteft, bcrcpofllt.
impcrfecfti Graci feriptores ita lcgiit : & hac nume- amor non poteft. Itaque indicat Chriftus, ciuitias
ri mutatio in concioncmaiorcm habet vim, vt fu- non folm,cm inique parantur, & iniufte diipen-
cVer.17. prc Apparctautem hoc fuiTe prouerbium fum- fantunfedetiamciimnon iniquc,non iniufte: ta
ptum de medio :qualia multa, & in hoc,&inic- rnen amantur, ab amorc Dei hominem ,
dVrf 14 quentecapitereperiuntur, vt illudd , opotefl duo- quia nemo poteft duos amare dominos , icut alibi
bus Domtnis ferire. dixiv.lmpojstbile efl dittitem intrate inregnum calontm. n Ca. 39. <
. . Lucerna corporis tut'.] Graci non legunt , tut. Obiruauit Auclor imperfecti,non dixiiTe ne- oHum.ie
taentddix'"1^ quidam maiorem vim habere putant. Ego mo poteft duos dominos habere: fed non potefl diwbus
maiorcm contr, pronomine vehcmentis auditoremfe- dominis feruirt. Dominum autem vecat omntm rem,
vim habet, riri arbitror, praterqum qud verfu pracedenti cui nimis dediti fumus, cui quodmodo feruimus, pRom..i
iam coeperat icundam alloqui perfonam:& verfum Vt p,nefciiis/uta cui cxbibftis ros eruoi adobedtediim, jer-
huncproximfcquentaddit,i<ty?9'*^Mf<'| >*n- ^~ * eflis etuscui obeditis.uepeccatt ad mortem,fut obeditio* Pet .
elnlib de &ty ef/fw/i<fr*ff<jrff.AtqueitalegitHilarius ntsadiufliti*m,8c,c\e]Hoenime]U}s uperalus e,huiv.s &
dignit i- & Ambrofiuse, & Auguftinusf, & inter Gracos /f)Wf/?5icBailiusinmoralibusregulis. ,. Cap
cerdotali.c Auctoroperis imperfecii. Dubitare autcm aliquis xAut emm odiohdbebit.]Cm fementa fit fjcilis, Sentencia
* poterit,quorum hxc verba pertineant,& qua con- locus eft difficilis : vidctur enim opponcre vnum v- facilis.lo-
farnJ)*" fequentiafuperioribusadharet.Chryfoftomus, & ni, alterum altcri & cum dicit in fecunda parte , auf c.us Jiffici-
erm. - Au<5tor imperfeli ita coniungt.Dixerat paulo an yrium fuinebit,& dtemn contemnet: incipere pofte-
tedi efl tlxfatous tum,ibi ecortuumxor eft in animo, riore membro prions partis,& vnum dicere, quem
quod oculus incorpore, dclart ergo ex fimilitu- ante alterum dixcrat:hoc vidctur oratio, & confue-
dinc oculi corporis,non pofle fe animum bene ha- tudoloquendi poftularc- Qud fi ita eft,, apparet
bere,cmcoreftin thefaurum intentum 8c auaritia. inanem elfe repetitionem,quemadmodum Ii dice-
bbcaecatum. rct,aut Petrum odio habcbit,& Paulum diligetaut
SI ergo.]7v, ergo, hoc loco non eft,vt grammatici !o- Paulum fuftim bit,& Petium contemnet, & ita ple-
quuntur,illatiua coniundio,fed incoeptiua,aut con- ^ rique acceperimt-quod ciim alij abfurdum efleani-
tinuatiua fenrntia?. maduerter ent,dixerunt,vnum non certum, fed vna
Oculus tmsfueritmplex^PuTUS^undS, non prauis aliquam,quam dcilgnare velis perfonarum demon-
infeftus humoribus. ftr3rc;altcn.m alteram. Mihi facilishuiusrci cxpli-
, totum corpus tuum /cw/wwfWi.Eritvcliitiociilatum. catione videtuj cfle,adeb vt pigeat alias interpreta-
Nam oculus percxiguusorbiculus ita toti corpori tiones fine opcracpretio recitare. Vnus enim hoc lo
neceTarium lumen prrbet.vtcim oculus puros eft, co accipitur pro primo,alter pro lecundo,notirTjmo
totum omnin corpus oculus elTe videatur : omnia omnibus ctiam,qui Hebraico nefciunr, * Hebraif-
enimmcmbraad fungendas aftioncsfuas perocu- mo.Itaquc nomina duos quos velis,dominos,Petm
lum vident. & Paulum,aut vnm,id eft, primum Petrum odio
Si autem oculustuusfuerit netjuam.] 7ny>ig}f, male afife- habcbit,& alterum, id eft, fecundum Paulum dili-
ftuSjvitiatuSjimmundus.Opponitenim fimplici, id get:aut vnum,'d eft. primum Petrum fuftint bit ; &
eft,mundo,Sj ergo ?r,pro y? o/w.redditur enim cau- alterum,id eftjecundum Paulum contemnet. Vno
fa dicam vcrbo,non opponit peribnam pe lona; } fed
Lumen efuod in tevjenebrxfiort. ] Quomodo lumen E odium perfonxciufdem amori. Similis eft locutio
Mat 8 il tcnc'bra? efTe pofuntraut fi terebra: ftmt,quomodo apudLucam. sCap.is.ij
' lumen vocatrnon quia eft:fed quia cfle debuit:vrji-
Luc 7* mutent regni eticienturforxs g,id eft;qui filii regni ! HoncHebraifmum fciterTprcfltnoflcr interpret GfB.
' chuerunt.ILtjitfflfeatafflfapientia tfliisfuis,b i eft, 4.15. Th*mn*)tlV\ "tnj! Ot> febem haachad
ab iis quos filios fapientiat elTe oportebat. hbada ytffmbafibemihtlLtbtnoincn\rai Ada,& no-
Jpfxtevebr* quant* erunt :] Reliqua corporis membra, n tn iecundac Scillah. nolter ni, ideil,pnma: Ada , & no-
qua- natura fiia tenebra funt,quia nullum nifi exo- men altcrius, id tit, fecundx,$ella.
culis lumen habent.
t^Monpoteflis duobus dominis feruire.]QuorCutn hoc? Nonpoteflis beoferuire & wrfte.]Mamnion Chai- 1 In ^^es^'
Hon.11. Reipondet Chrybftomusi3& Auior impcrfci , daicj^i.'icmammonaSyriac.diuitiadicunturjVt u yb.i.da
Horn if.
1 Vcr.ij. quia drxerat I nuite the^auri:are yobis theftuns in tena, Hieren) frius hoc loco,& Elias tdoccnt. Ccnfonat 1er Dom.
quod probat non efle faciendum, quia non poflu Pnica lirgua,qua Hebraica afrinis, atque Chai- ^'""M v
mus Deo eruire, & mammona. Probabile eft, vt daica,lucrum mammon appellat, vt Auguftinus" Dotn'ie
ante diximus,vulgare hoc fuifle proucrbium,quale adnotauit.
rundum
illud apud Latinos cf,nemopoteflmul trbtrt &$. z$. JhimAyeflr*. ] Animam hoc loco pro altera Lucjiu.
Quo autem modo intelligcdum fit, Chryfcftomus hominis parte pofitam , altcrius partis opp-
G iij
 i5y COMMENT. IN MATTH. 15*
fitionemanifeftum e,nec corporiyero/juidinduamini: A qus maxime ciboegetf.Ioannes in folitudine finesfCap.i7.
fed quia ea parte viuimus, anima pro vita ponitur vllavictus& veftitus lollicitudine vitam cgit, iu-
Hebra:orumconfuctudine,vtetiamAuguftinusad- pr*. Sed voluitoftenderediuinam prouidentiam
a Cap 10 monuitjVt infra Ji&aIiislo eis pen innumeris. ad minimas quaque , atque viliffimas etiam res tcaP"
loa* ** Kequecorpon yeflro.]Uomirauitduzs reshominica- pertinere , nec, vt ftultiilli dicebant, calo clau-
n.M?8ei). riflmas, & de quibus maxime folet efle follicitusi di", oiobawi
37.).&ij. quia tota in illis vita confiftitivetatque etiamdc il- Honnevos magispluriseisillisiMaluitnocr inter-
n- lisfollicitudinemhabere.Nonautemomnemprohi-' presLatinifcrmonisconfiietudine, qum Grse-
Sollicitudo betfollicitudinem;fed earn, qua: ex diffidentia er- eis verbis difcedcrei'x ^ /** Jiffvn utv
Sibila *el gaDeumproficifcitur,vtapparetexhisqua:dicun- vanne vos longe Ulis anteceHitislAu^noime voslongil-
non.' turinfrb,&eamqu* Deiferuitute hominemdi- lis eftis prettantiorcs?
b Ver.t.t8 ftrahit,vt conftat ,nonpoteflis Deoferuire,& mammon*. 17. Quis autem verum cogitans.] Quamuis intendat
& 50. Deniquc non omnem improbat follicitudihemrid neruos ingenij,quantumuiS fefe cogitando dicru-
dVerf1*- eam.quam fruus erga Dominum habet, loquitur ckt,u*vpvr.
" enim conuenienter iis,qua:<l dixerat, nemo pote duo- Cubitum ynum.]Q^orCum hoedicat, non facile di-
busdominisferuire. ftu eft.Hieronymus, Auguftinus*,Beda, & Stra-
eLibi.de Knne animaplus e, quam efea ? Mrito dubitari bus in Commentariis exilHmantrficut paulo ant^ fetnlootn^
fermDom. poteft,quoriiimipecl:ethecratio.Hieronymus,Au- probauit,animamplurise(Te, qumCcam:ita nunc
fH0m.1t. gutt)USe, Chryfoftomusf, Au&or imperfecta, probare velle, corpus pluriseflcqum veftiment,
g 16. ec}a)Xheophyladus,Euthymius,&Strabushuiuf- &Deum, qui iftam nobis corporis ftaturam dedit,
modi argumentum efle putant, nonne amma plus e, conueniens illi veftimentum daturum eTe:nOs, qui
qtmejcay&coyusflus quant veimemmn* Quis vobis ftaturam facer non poflumusrnec veftimentum illi
animam & corpus dedit,nifi Deus ? qui ergo quod accommodatum,nifi Deo concdete, rcperire pef-
maius eft dedit, & quod min" eft dabit.Sic vult Pe- fe. At id non hoc loco,fedpofte yfacit-Ef de yeflim-
h Epifl.i. trus,vt omnem in ilium noftr bllicitudinem pro- to qtddfollititi eis ? quafi nondum ccepifletde vefti- VerCfeq-
cap-f 7. iiciamus.ccrti, nos illi cura eTe . Confirmatur hxc ment diputare.Chryfoftomus,Euthymius,Theo-
i Vcr.i/i.7 ratio inferiis. phylacbis.Sinonpoteftisquantuisedatis&biba-
x 19 10. Qun autem nonnulli quondam monachi hoc lo- tis ad ftaturam corporis veftrivel vnum cubitum
coadoti & defidiabutebantunideo non labora- adiicere,nifiDeusaugeat,quiddecibo&potuloli-
tes,vt vic~tum qua?rerent,qud Domin omn cor- citi eftiswf^we emm qui plantt, eque qui rigat e ali-
porisfollicitudinprohibuiflediccrentcexiis, qu* quid, fedqui incnmentum dut Dm . Hunc non eTe ZI Cor.3.7
Monechi paulo antdocuimus,n omn bllicitudinem pro- lenum conftat ex La , fi ergo, quod minimume, ..
quinara re- hiberi,refutaripotcftu&diuus Auguftinus integro nonpoteis,quiddec*teris follicitieislEx quo loco ne-
tur ^ro ^e Pcre monacriorum copiofis refutauit. cefle eft,vt hunc,fi rede volumus intelligere, inter-
K la Com i6.t\efpicite W'/rf-Qdam olim per volatilia An- pretemur. Ex Luca autem manifefturo eft,voluifle
' gelosintcllcxcrunt.vtkrefert Hieronymus. Con- Chriftum ab eo,quod erat minus, ad id quod maius
trHilariusjmmundosfpiritusintclligit/ortaiTeal- erat.argumentari. Vocat ergo minimum,cubitum
legoric.Sed perpjcuum eft, aues intelligi deber, vnum ad ftaturam corporis adiieere, non compara,
nifi velimus non iblm vim argumenti, fed omnem tioneindumenti,aut cibi,aut potus:necenimdubi
podus 'qua ctiam fcntent'am prorfus perire. eft.quin maius fit,atque difficilius, non dico vnum
alia anima- Cur autem aucspotiis, qum alia animalia no- cubitum: fed vel vnum pilumeorpori noftroadde-
hanomi- minauerit tres potiilimm cauas fuilTe arbitror: ^ re,qumvidum& veftituminuenire.Sed vocatmi-
naucrit. Primam.quod volueritin totoquodmodo mdo nimum comparatione totius corporis Sc anima; , vt
exempla nobis diuinae prouidentixproponere.In- rtcl Audor imperfefti animaduertit. Probatigi- .
1 Vor>8. cipitcrgoccelojrf^/fjf yolatiliacceli ; & deinitin. turChriftushisverbis.minoremfuperiorisargum-
terram,! confidente liliaagn: Secund3m,q\iod tationispropofitionem,quamfuppreTerat.Sicenim
in fublimiaere yerfentur,longis cibo abnt,& argumentatusfucrat: Anima plus eft quam efea, Sc
tarnen Dcuspaicitilla.Tertiam,qudterreftriaani- corpus plus qum veftimentum, fubaudi, fed aai-
malia plus in quxrndo,& recondedo cibo habere mam.& corpus non vos,fed Deus fecit : ergo ecam
mPro... foleantinduftri4;iuque Salomon, vt prouidi Se la- & veftimentum non vos debetis quarere,ed Deus.
&)o ij. boriofi efle difcamus,mittit nos ad formicam m.for- Illam autem partem minorispropofitionis,animam
mka,inqh,populus infirmus , qui pr<cp.irat in mejfe cibum & corpus vos facer non poteftis, nunc probat. No
fib. poteftis vnum cubitum facer , ergo multo minus
Cali. Edem hoc epithetum pertinet ; funt enim totum.
a ca.i td4. (jomcfticjf aues,qua; hominum aluntur prouid- Quod autem quidam Euthymium icuti putant, curcubici^
tiajcceleftes autem lolus Deus alit.Lucasn cornos ideo potiuscubitum^quampalmumjaliamve men- P''"Mua
nominatim dixit,ideo,vt quidam putant,qud cor- lur nominafle. quod cubitus propria humani cor-menfurse
uorum pulli fimul,vt exclufi funt, patre, & matre E poris menfura fit,vniufcuiuique enim hominis cor- eemincxit,
deierantur,vt ex Dei fola pendeant prouidtiandeo pus quatuor eiudem hominis cftare cubit: s: iudi-
de coruis nominatim dictum efle, qui praparat corue cent alij.Ego hoc tantm compertum habeo, Chri-
efeamfuamM<ando pulli eius clamant ad Deum, vagantes ftum,cm minima corporis partem, vt argumenta-
o lob. 39. j to quod cibos , &, qui dat iumentis tfcam tionis visrequircbar,dicere vellet, cubitum appel-
p Pf.14i.9- ip\orum,<rpulliscomirumimiocantbuseum^. lafle:n qud non alia meniira minor fit,fed quod
' EtTateryeercceleis pafcitilla.^N cm dicit pater eo- ea vna fit ex minimis. In his enim rebus, non fubti-
rum;fed Pater vefter,quafidicat,fi Deus ilia, aim liter,fcd vulgaritcrloquicfueuimus: quemadmo-
& viliifima fint animalia, Sccorum ipfe Pater non dm qui dich, fe ne vnum quidemaflem habere,vt
fit:tamenprouidtiilimpafcit:quant magis paf- fignificet,nullam i prorfus habere pecunia m : non
Hornau, cet vos,qui & homines,& eius filii eftisPoterat,in- ideo ais nominat.qud minima pecunia, fed qud "V
d !" Vf 4ult Chryfoftomus q, in Mole,in Elia,&: Ioanne di- ex minimis vna fit.Itaque quiGallic dicit,ne vnum
pla " 1 prouidentiae exempla proponere, quoru Mo- quidem aTem habeo,& qui dicit,ne vnum quidem
Exod.14. fesquadragintadies Deo fine cibo uftentatus eft denarium habeo, quamuis afle denarius minor fit,
is. r,Elias per coruum alitus, auium voracifllraam, Sc idem tarnen dicit. Simile exemplumfupr uotaui-
' mus.



47 . VT. DE DEI PROVIDENTIA. I

i Cap j. if, mus. * Nan qud Matthxus dixit, nbn exies inde, do- A gno qurdo nos auertat: ita quaerere.vt fllis feruire
bCap.ii.is- necfolms neuijpmw quadrantem , Lucas dicit , donee videamur : no enim poflumus duobus dominis fer
foluasnouifsimumminutum , quod quadrantis media uire Quaerere autem fecundo loco, id eft, propter ' ^eif. 4
pars erat, idem tarnen dicunt, id eft, donee omne regn Dei,non vetuit: fed docuit : Nam in oratione
prorfusdebitum ibluas. Sic quod hoc loeoMat- Dominica,poftqum praecepit dkere , aduemat regnu
thaeus dicit , qtHs vemn cogitanspote adiicere adatu fj:pra?cepit etiam,vt dicercmus,p<ifm norum qm-
ramfuamattum vmm\ id eft, vcl minimam partem; tidtarmm da nobis bodie , quafi re ipia oftendens , quid
cCtp.j.jo. fuprJc dilimili argumento, fimili cntentia dixit, . effet, quod hoc loco dicit, quinte prifnum regnum
nopotes vnum pilmn albumfacer ,aut nigrum. Quod au- Dei, vt Chryfoftomus ir,& Eutnymius oberuarunt. m Hom.ij
dEph 4 ij- tcm ^a"us ac^ ftaturam corporis Chrifti hoc retu- Obiicitur quod ftatimfequitur, cjr omnia adii-
lit, de qua loquitur D. i-'aulus'1*, fatis apparet non cienturvobis, quafi non quaerentibus , quafi non folli-
efleliterale. citis;quafi non petentibus. Refpondeo adjici , quia
28. Liliaagri.] Eadem ratione, qua paulo ant non non primo loco quirunturiquod autem non primo
dixit,volatilia tantp,fed volatilia cccli ; nunc non loco, propter fe , fed ieundo , & propter Dt um
tantiim dicit, reJpicitelilia,{Qdliliaagri: vtab hortfi- queritur, quaeri non videtur , quia non ipfum , fed
busdiftinguat, quae homin cura, & plantantur,& Dcus in ipfo quaeritur. Tum etiam , qud hec fiepp
aluntur.Videturautem Chriftus hoc exemple do- etiam Deo non quaerentibus , eque cogitantibu s
Dent non cere voluifle, Deum ijpnfolm ncceffitati,fed etiam adiiciantur, vt pauloinfrdicemu.
i _ ^* . i_i
folum ne- elcgantiae,& 1' ' n_. . i l . . "i " i ii. i
pulchritudinis noitr curam hab .rc,vt Regnum Dei.'A Qiiidam illud regnum intelligt, de
ceffitaris,
Icdelegab.. ne eius quidem caula ollicitos nos elTe eporteat. quo dixit j ddueniat regnum tuum, vt Chryfoliomus nVerf.i;
tiz noitr* Quemadmodum patres non iolm prouident,ne &Euthymius,quod perbell quidem cueniret,ni-
ha - quid liberis filis ad vitam,3i ftudia : fed eti ne qu id fieonftirer, hicnon agideiis, quae Deo, fed dciii,
bei. ad vfitatam elegantiam , & honeftam reercationem qua? nobis iplispctimus:&nififequereturftatim,e&*
dfit. Huc{pc6tatc[\iod.dicit,rietS*lomoyinommglo- iuflitiam ; quam
, uuujs querere
ceitumeft, nobis cjurercucucrc,
deber,
riafuatoopertus efl,ficut vnus ex iflis. Porro quod hc non Deo. Ali) beatam vitam interpretan tur, quafi
verbis docet, iam olim re ipfa docuerat. H ebraos dicat, ftudete primm ad regnum Dei peruenire,vt
enim per quarfaginta annos in iblitudine veftiuit, Audor imperfect Beda, idmq;Euthymiusr.
; Deut. 8. 4 iuxta illud % meimentum tuum , quo opetiebaris, nequa- Poflummus etiam regnum Dei, Dei gratiam acci- rjcf nu
2uamvetuftate defeat , &pes tuus non eflfubtritus , en qua- pcre,qum m primis tamquamanimarum noftiar fit.
ragefimus annus e. vitam quaerere debemus,ficut alibi ^dicitur, regnum oHoro. if.
X). Salomon. ] Propofuit Salomonis potis, q calorum intra vos e. Tla cro'
qum alterius regis exemplum : quia & opibus , & Etiuftitiam eius. ] treDei, quod ha?reticorum pa- ^^'i7'
potentia, &fapicntia, omnibus, qui ante, quique triarchaCaluinusnonanimaduertcns,icripfithunC xcgnura
poflr ipfiim fuerunt, antecelluitf,quibus rebus & ex genitiuum,vel ad Deum, vel ad regn referri pofle: cDm
t J.Reg.) .ij COgjtarj f g pa rar i folent ea,qus ad ornamenta cor quod, etfipuerilis erroris cit, tacite preteriiflem,
poris pertinent. leiens eiufmodi potisinconfideranti,qum igno- Grxcc eft
Beza cam In omm gloriafua.] Quod quidam noui interpretes rationeminvirosquamuis dotoscadere pofle; nifi fn,""o
Toiucrfa certuseflem, ilium .fiquisdixiflet CatholicorUm, ^,enrls
vertuht, * aVji ~ '| um cum omni gloria fua , vt it
gloria fua. pro <7ii',ficut 3 ff,apudHebra;os^ccipiatur,proba- iofolenter more fiio fuifle riftirum. Voctur auiem
reddit. mafcul.
re non poflum : quia & propria verbor fignifica- Dei iuilitiajquam Deus nobis praricripfit, quei di-
tione nulla coai neceflitate difcedunf. & vim fen- cat,curatc imprimis Dei facer voluntatem; curate
tentiar non exprimunt.Non enim eft fcnfus.ne Salo- eius obferuare mandata, ficut Zacharias & Eliza
monem quidem, quantumuis inclytus,& gloriofus beth dicuntur in omnibus iuftificationibus,id eft* IuflitiaDel
Fuerit, tarn eleganter veftiri potuiife: vt ifti videntur mandatisDeiambulafler. Poflumus etiam
gere ipfiim regnum Dei , per expofitionem iuflitiam 1 c' ** '
exiftimare:ld ne Salomonem quidem , etiam tum
cumin fummo faftigio gloria; fiiaeeipt, itapotuifle eius appellari, beut ait D. Paulus f, non eft regnum Dei ef- rRoman-
veftiri. Eft enim *v\n<ni, quiacxregibus maximum cat&potus}Jed'iuitia}gaudium , & pax in Spiritu fan- :
nomina t Salomonem: ex Salomonis vei otempori- ch.
bus, illud , quo eius gloria atque potentia maxime , omnia adijcientur vdbis.] Videtur mihi meta-
vigebat. Itaque melius nofter vertit interpres. phora eTe umpta rebus vilibus,quae in rerum pre-
Lilia glo o. Siautemfcenum.] Duo oportuit contraria in li- tioirumemptiooe,non computantur inpretium,
tis Salo d dantur pro corollariis.IIluftre Salomonis exem
liisexaggerare,fummam pulcbritudinem , &infi'
monis n-
tctnncui. ^ mam vilitatem. Pulchritudinem,vt earn Salomonis plum eft,qui c non opes,non gloriam, non poten-
anteponeret elegantiae:vilitatem,vt oftenderet nihil tiiam,ldipieniamadregendum populum Dei,id
tarn vile, nihil' tarn abiedum efle, cuius Deus fiim- eft, folum Dei regnum quefiuiflet, caetera etiam illi,
mam non habcat curam. Cm de pulchritudine a- quae non petiuit, dataluntt. Similes fcntenti3elpe Re t j ,
gebat, lilia, cm de vilitate , %?tov fnum appclla- in Pfamisoccurrunt,vtv,I^i>ewfjrf<fTO;Jew>w upfal.jj.u
gPf.JlC uit. Solet Scriptura, quae viliflima, & breuiifim vi non minuentw omni bono, t * , ejeam dedil timentibus tfC. no. q
17.&91. ta fimt , feeno comparare.?, p.
liiot.j." jj, Quarite.] SolliciticftotedcrepnoDei:ficutdi- }4. Koliteergo.] Hnc vira habet , volatilia cce^
ft l li xcrat h OT'''ff,^at* rJfe vertjquidmanductis,nec & lilia agri ollicita nonfunt,&umen Deus pafeitk
Ecd 1 i CorporiTrtflro,qtudinduamini,&C,t&'deveflimentoquidfol- ac veftit ea;non ergo vos, qui eius eftis filij , dbets
lli JT. 17. ' Htieisi8csKnoltteergofollicitieJfe. Illi enim follicitu- efle folliciti ; aut, cm he , de quibs vos maxim
ft 40. dinihancopponit: , ma eftis ifblliciti, etiam de illis non follicitiss fed tantum.
bVeif.if. la? borram. Ergo, GrxcJiautem,id eftjquatritcnen regnum Deiqu3erentibusadiicitur,nolite pro illis
Vcifjg. ilia, fed regnum Dei. efle ollicitirholite vos fine vlla neceflitate folHcit-
xcap ,1.
Qu*rcie frimum. ] Non videtur dicendum fuifle, primm, dine cruciare,parcite vobis ipfis. Suffkit enim dieim-
primo loco fed tantm : non enim fignificat illa fecundo loco iitiafu4.
qnidde- qu3rrenda,c paulo ant omnino quireri prohibue- lncraflitmm.] Indicat in hodiernum aliquam no>
beamas. rit. Scio quofdam aliter relpdere, ego tam ita re- follicitudinem habere pofle , led petendi potius
fpdeo:Chriftum non omnino vetuifle caetera qua> Deo,qum induftria rioftraquerendi : videtur enim
rcrc, i cd ita qusrere , vt corum follicitudo Dei re alludere ad illud, quod >' docuit petere , panemm- 7Vetf.11
G iiij f

i
 , COMMENT. IN MATTH.
a cs.1x.19. ntm quttidiatmm da rubis hodie. Lucas dixit / 1***>- A dentin follicitus fuit , & Apoftoliadfuturamfa-
et&i,ncfitis longa futurifoiiicitudine fupen, ne philo- memannqnam pirandam curauerurit1, &Silomon Genef.41
fophemini apud vos de rebus enge remotis , ficut nos, vtdifcamus de futuro lblliciti e(Te,adformicam *%-
Mathematici,cm de corlo diputt, vt illi,qui apud mittitm,&,fiin craftinum follicitoseffc non licet; 1 Aa
b Cap. 4 13- la bum dicuntjndie^tutincraino ibimus in illam ci- , r , . . -r mProu.tf.i.
eque plantare, eque lerere liccbit, qua; non mu & JQ iy
uitatem,&faciemits ibi quidem annum , & mercabimur, dr fobicitude futuri hunt. Refpondct Auguftinus, per
hcrumfaciemus. Craftinum pro futuro a ccipi ex He- craftinum bona temporalia intelligenda , qui qu.t-
Craftinu braeorum confuetudine Hilarius & Hieronymus rere non debcamusjat de boms tporalibus nos fol.
dies pro tc- admonuerunt , vt c,c3rrefpondebit milcras iuflUia mea.
potc futuro lcitos efle pore,aliquando etiim debere,fuperiori-
Gen ). Cralinus enim dtfsfollicitus eritbitp.j \'< i bus piobatur exemplis. Au&or imperftti in crafti
a- inv-is , follicitus erit dt iis,qux adipfum pertinent > id eft num elfe follicitum interpretatur , pro rebus n ne-
ftisvobiollicitudinis afferet ad qusrenda eaque ceifarijisollicitudincm gerere. At etiam loquitur
ciim venerinf, erunt in ipfo necefaria : loquitur , vt Chriftus de neceflarijs.de vidu,atque veftitu, refpi-
a Hora. 5. vtaitChrybftomusddedie,reinanimataperprofo- cite yolattlia cxli n,&,de veimento quidfMiti eflis ,
popoeiam,quia follicitus efle pofTetjaut, vt ego arbi- g nolitefolltctti effe dicentes, quidmanducabimus , am quid bi- n Verf. 6.
trorjeadmetonymia^ua mors diciturpal!ida,quia bemHS,aut quo opertemwr. t S,fcit enim pater yeer,quia Ins n Vcrfj.8.
homines pallidos facit.Sic .n. dies dicitur pro rebus, omnibus iudtgetis . Ex fuprioribus ergoelicienduS Verj- ,
fuis efle{bllicitus,quia nos pro illool lcitos reddit. eftfenfus. Nonomnem in futurum bllicitudincm Jj ibidtra!"
Malitiafu.1.] Sollicitudo,dequa agebat, quamjan- prohiben fuperiora docent cxempla ; qu$ autem
*tv,id e,matittam,id eft, afflidlionem & vexation prohibeatur, ex his,qujc toto capiie difta l'unt, col- Sollicitude
appellat,vtTertuliianus% Hieronymus f,Chryfoft. ligendum eft.l'rimiirn ca prohibetur, quanmpedit, 11*^0*""
LVrciop"* e Auguftinus " Euthymius , & Theophylaclus ex- quomins quxramus regnum'Dei r. Dcinde ca,qus r yu t
fin com ponunt : * autem dixiTe pro >&xauv , Hierony- naiciturcx diftidentiaaduerfus Deum \fi amanfa
mentars. nymus monuit. Supereft quiftio de veritate fent- tum a(ri, quod hodie e, & eras in cliba/mm mittur , Deus
g Hom.ij. tia;,quomodo nos in craftinum follicitoseTe prohi- fic yeu, quanta mags ros mdica fidei1 ? poftremoea, cyCI 0
h Lib. t. de bea t ? cim.Chriftus ipfe lculos habs i , vtique n qua?nonequitar,edprxceditfo!icitudinem regni C ,0'
Our al ft*!"111 craftinum , fed in plures etiam dies iollici- Dei, quod primo loco quarere debemus : & qua;
liniblli- tusfuifievideatur. CertilofephEuangelica virs- tanta eft,vt illi feruiamus,quia duobus dominisicr
ci:uo pto- (SitatiSjin feptennium magna etiam cum laude pru- uire non polfumus t . t Vetf.t-4.
hib^aiur.
i .loan. 1 1* ~~
& i}, if.
CAPVT SEPTIMVxM.

O LITE ,\tnon iudicemini. . In quo enim indicio iudicaueri-

tisudicahimim'* & in qua menfura menfi fueritis , remettiturvobis. 3.
Quid dutem Vides feueam inoculofratris tui: & nahem inoculo ru non
vides t^. Autquomoio dicisratrituo: ne yetjeiamfeueam deoculo tuoi
& ecce trahi e in aculo tuo} 5. Hypocrita, eiiceprimm trabem de oculo >& tnncvidc~
bis eiieerefeueam de oculofratr'u tui. 6. Nolite darefantlum canibm : neque mittatis mar
garitas Veflras ante porcos , neforte conculcent caspedibus fuis, & comerfi dirumpant vos.
Tnf.iT. 7/ Petite, & dabitur Vobis : qu*ritci& inuenietu : pulfate, r* aperietur Vobis. a .Omnis
Luc,i!J.' enim, qui petit, accipit : & qui quArit ,inuenit : &pulfanti aperietur. 9. Am quis e ex
lac"'!4 3 vobis homoy quempetierttUus fuus panemynumquidlapidcmporriget ci} 10. Autpi
cem^tierit , numquidferpentemporrigetei} u.Siergo Vos,cumtis mali ,nois bona data
darefilijs veris : quant magis Pater veiier, qui in calis e, dabit bona peuntibusfe}ii.
ToK"' Omniadergo quacumque vultis ytfaciant Vobis homines, ry Vos facite Ulis. i il
euic.ij.14. enjm iex g? <T>ropnctA. 13. e Intrateper anguamportarn: quia lata porta , & fpatiofa

fme i.4+> viae,quadut adperditionem , & multifunt qui intrant per earn. 4. Quam auguapor
ta, & ara via fi, qua dcit ad vitam : &paucifunt,qui inueniunt earn ? 15 . f attendue
falsprophetis, qui veniuntad Vos in Veimentis ouium,intrinfecs autemfunt lupi rapaces:
16. fructibus eorum cognofeetis eos. Numquid colliguntdefpinis Vuas , aut de tribulis fi
cus ? 17. Sic omnis arbor bona fruus bonos facit : \%.mala autem arbor malos fru-
gSap.jiio. (lusfacts. Non pote arbor bonamalosfruftus facer meque arbor mala bonos frutlut
hui.xi.vfdtxt*'* l9- 5 Omnis arbor , qua nonfacitfruflum bonum,cxcidctur,&inignem mittetur.
*ApkT II 10* Igitur exfructibus eorum cognofeetis eos. . hNonomnis qui dicitmihi,D omine,Do-

inf.i5. 41. mme t intrabitin regnum calotum:fed quifacit volmtatem Patrismei, qui in calis e, ipfe
!!<4*.' intrabitin regnum calorum. iz. Afulti dteent mihi in illa die: Domine, Domine, nonne in
nomine tuopropbctauimus,* \ in nomine tuo dam onia eieetmus , & in nomine tuo virtutes
multas feeimus ? 13. Ettuncconteborillis : QuianumquamnouivosK:difcediteme,
qui

S :
i
 iGi GAP.VII.DE NN IVDICAND. ici

qui operaminiiniquitatem.i 4 . Omni: ergo,qui audit verba mea hact& fach cd3aimilal>i-
tur virofap'ientiyqui adicauit domumfuamfuprapetramyt^ & defcenit1>& Vene-
runtflumittdi&'flaueruntventiy Cr vrruerunt in domum illam y ry noncecidit : funda- *,
ta nim eratJuperpetram : 16. Et omnis, qui audit verba mea hact nonfacit ea fmilis
erit vi'Oflulto, qui adificauit domumJuamfuperarenam : 7 . & defeenditpluuia yty've-
nerumflumin a y &flauerunt ventiy & irruerunt in domum illam, ey cedity O"fuit rui
na illius magna. 18. EtfaBum eflt cum confummajjet Iefus verbk hac, admirabantur tur-
bxfuperdoRrinaeius. 19. Eratenim doccmeost peut poteiatem habens , (3* nonfcut \*
Scribaeorumy & P barifei. 4.1

A nifefta eorum peccatafint, vtnon poflrrius deiliiS

JN CAPVT septimvn. non male iudicarc. Video patrantem ca;dem,video
alienam vxorem contreftantem, an nonudicabd
O l i t eJ Primum hoc loco qu- peccare? Legims D. Taalum non iudicaflemodo,
a Lib.* de rerdum3quo vinculo hec cum fupe- verum etiarn Corinthi ilium condemnaflV. Legi- f;Co$.y
Jr.Dcm. ribribus Copulentur. Auguftinus* mus quofdamalios Satanae tradidifle vt difeererit
exiftimat pi optere qud fuperiore non blafphemare t. Lcgimus Petrum , Ananiam & (J .^j,
capite temporalium rerum lollici- Saphiraminteremiffc*. Legimus Chrift Apofto- , ^0
tudinem Chriftus prohibuerat; nc lis iudicandi de peccatis tradidifle poteftatem.x Le- uAft. j.il
cos,quieasnonqu3Ei unt, commonefacere: ne ma gimus omnibus prceepifle/cf retunt indicium iudicare- x infra if
l dequarrentibustudicent,crH bene & mal quse- wy.ArgumenuturetiamHilariuSjfiomninoiiidi- *9^* '* ?8*
i poilint:& exiftimarede bent, eos qui qarrt.bo- candum'non eft, quomodo dicit,w quo indicio iudi'ca- "*3"
no animo quarrete* ficutD. Paulus ciim idolothytis uens^iudicabimini ; Rcft Hieronymus r'efpdet; n y 108.14.7."
vefciprohibcatb, tarnen non vult, vtqui illis non prohibuit Chriftus iudicare,fcd docuit. PHm cer- ch riflus
bi Cei. g.
1.4. vefeuntur , de vefeentibus mal iudicent, quia pot turn eft non prohibuifle eos iudicare,qui non bliim on profci-
funt,aut per ignortiam.aut bono animo vefei. Q^ B publicampoteftatem, fedpublicam etiam habent J""o~
Rom inqu ixywn manducat , manducantem ne iudicet c. Auftor obligationemdlijsiudicandijqualesfiintiudices, V "-
5 imperfefti vult cum oratinc Dominica iungi. Di- & magiftratus,cuiufmodf& Apoftoli fuerunt. Illud
i Ver/i " xerat cn'm d ^"," "ob** tkbit nora , fient & nos dir etiam cert.non prohibuifle de apertis iudicare, de
1 ' " ' mittimus debitoribus noflris ,8c e Si enitn dniferitis bemini- qui bus D. Paulus dicit, quortmidam pccc.tta mamfea-
buspeccata eoruia, dimittet vobis Vater veercadeispeccata junt prxcedenti adiudicium*. Praeterea eque de d- zi.Tim.^
vera nolite erga iudicare, vt non indicantm. Ego iarrt biis,modo non vit, quam , quo hos ducunt indicia *4-
Buagelifr* moni, non cfle anxiqua.rendaminEuangeliftis iudicemus. Qua; omnia red funt Theologis diffi-
ord^nem*'" ^cn*e^'arumc0nnex'onem>4u'aresnon eoordine nita. De aliiS , qiiae beilc & mal interpretan poflu-
e- fcribere voluerunt , quo fact t Chrifto, vel dicbe mus,male indicare prohibuir,id enim nobis chari- a,_ Cor> ,i
ibramTcI funt. Quod pracipuin eiusccionibusobferuatur,
tasexigit, qux non cogitat malum. 'SicBafilius, Augu- j, " '
diftamm in quibus omnia.qujc dixi%nec eo,quo dixit,or- ftmus,& Beda,iislocis,quos paulo ante defignai-
fcruarunt. dine reccofent,contenti praecipua eiusdoftrinjt ca mus; nifi qud Auguftinus nimim videtur lenlurri
pita commemorare: Quod i\ quam nobis licet ex ar- rel tringere, ha, tiiquit,/cC9 nihil aliud nobispudpi exii-
gumti fimilitdine conkft jram ducere: credibile mopnvteafacta ,qHAdubium e , quo animofiant , inme-
eftjhc verba non in communi ad populum concio- lionm intayretemur. Non enim de animo fol
nerfed in illa ad Apolllos priuata, quam Matthus altenus/cd etiam de rebus ipfis dubiis iudicare pro-
t Cip.r.- f reciuuit, difta fuifle, efleque cum illis s iungendaj hibenjur M.ludautemmiximvetat Chriftus, ne v
g Verf.j t. Zftoteergiferfetli ,ficut pater veercaieisperfettus e: & cumipfiiifdemjutmaioribus/ortpecctisobftri- Rom. 14
capitis
-1-111'' quia hoc modo intentia fententias: verba verbis
q linci. ftfmus, curile de aliorum minoribus iudicemus. *c'r''4' ^
h cap. 6 3. bene coherent; & quia Lucas ita coniungit. Hoc enim (equitr e,et4idautem vides feueam in oculi iacob.4.11:
7- Iudicare. ] Inter pretatio eft Hilarij Ambrbfij rt fratristut,rtrabemin oculo tuo non vides ? Et Paulus - 11.
i Can j. nolite iudicare deiudicijs & promiiTisDei,neab eo "Propter quod, o homo, inexcufabts es , omnis qui iudicas : in Quibus
Lib.de iudiceminiificutlacobus 1 ait ,quidetrahit fratri,iudi- quoemmalterumiudicasi te ipfum condemnas: eadem enitA
parad lib. .
cat legem:fi autem iudicas legem , non esfailor legis:fed ist ^^WiWijVtBafiliuSjChryfoftoms, Auftor tl^tvctl"
leap. 4 ir. dex. Alij interpretantur; nolite iudicare, id eft, fcueri imperfcfti}&Euthymiusmonuerunt. Multo ver eyerf. .
eflein prximos, &iniurias ab illis acceptas animo magis3ne dealijs detrahendo iudicemus : duplicem d Rom. .
m Hom.17. conferuare, vt Auftor imperfefti1". Alij iudicre j-j enim illidequodetrahimus,facimusihiria,&qud
procondemnareaccipiunt, vtEuthym. & Theo- ipil bonam de illo, vt chantas poftulat.opinion n Detralo
n Lib de -Alij non coridemnationem tantum alior,fed UU e. ---^ J -
fer Dom. etiam iudicium prohiben putant, Auguft. 0 , Bali
te ferm.101 lius ,Hieronymus P,Chryfoftomus 4 , Anaftafius r,
de rempote Beda& Rupertus. Quod ego etiam verum puto; uam torredionem legdum eft , proutGreca habe-
o in Reg. credo tamen,non lm iudicium,fed etiam curiofi- re diximus, legebatur ante in vulgaris quibufd,&
bre. ) 4.
p In Com. tatem in alenos mores inquirendi prohiben, quia n iudicabimim,quafiGr;cum haberet j^wtxffl<r-
<] . 14. lie condemnationi iudicium ficut fententixiudi- ,eodcm l"enfu,fed Hebraifmo & pto vt,6c futu- '
i Quacft.14 cialiinquifitionemanteponit. Namquodfequitur, ro tempore indicatiui propnefenti ciunftiui.Qui-
nolitecondemnare , & non condemnabimini : vt paulo poft dam hoc,i?f mn iudicemm,iid homines referunt,quali
difturi fumus , non eiufdem , vt multi exiftimant , dicat,vultis,vt alij de vobis n iudict,ne iudicetis
expofitio fententia: , fed alia fenttntia eft. de illisjficut dicit'. Omnia quacumque vtdtis ,vtfaciant ,
Qoomodo
de aliis iu QUjSErit Hieronymus, Chrybftomus, naftafius, Vobis homines , ita & vosfacile illis. &c^,conuertegladiuth r Ca 'tg'
dicarc " Auguftinus, Beda, &Euthym. quomodo Chriftus tuum in locumfttum. Omnes enim , qui acceperint gladium^
ccat. de alijs iudicare prohibeat, cum aliqudo adeo m- ludio peribunt.&C 5 V* quifrtdans ,mnne jST ipepr<*(Li~ filfai. jj.i"
 i3 COMMENT. IN MATTH. i4
beiisfydquifpernis/unne&ipfefperneris'iY'idetxiThunc A tatmque iudicandi.Quj eaim curiofitateatquefe-
enfum confirmare verbum hoc loco, & apud Lu- ueritate de alijs iudicaucrimus: eade de nobis Deus
cap.?.j. cam1, fine certa perona pofitum: quamenjuumen iudicabit. C aute eadem dico, nonre,d propor-
fueritis, remetieturvobis. > tione edem intelligo : nam cius miferiordia & bo-
Propon Alij melis/vt mihi videtur, ad Deum, vt Chryb- nitas infinitis Temper parti bus maior eft noftra : d
tremenda ftomus b,& Audor imperfedi c, Auguft. * Beda , & tamen proportione quad, quo nos erga alios feue-
Dei indi* Euthymius. Credibile enim eft,Chrftum.iudicium riores fuerimus, hoc eti erga nos feuerior ille erit.
b . 14 potisDei,qumhominiis,qui de alijs temer iu- Ixin qua menfura menfi/mfr.]Videtur Lucas " fi~ uCap.ff.it,
. 16. dicaHt,cminari voluiflejmulto enim eft tcrribilis. gnificare,non eadem nobis,qua menfi fuerimus, ed
A Lib. t. de Hocipimpoftulatantithefis,nolitedehominibus maiore menfura remetiendum.7>?/^w,inquirj o- Maiore &
fer.Dom. iudicare,neDeoiudicemini.Addequd,vt docui- namfir ,& coagitatam , dr fupereffluentcm da- cidem mc-
mus,hfc ntentia cum fine quinti capitis beret,/?o- g buntinnumyerum. Vtrumquc verum eft, & eadem, ^{a^is
te ergo,mifericordesJkutfaterveer caleflis mifericors efiibi & maiore menfura nobis rcmetiendum. Eadem,fi 'e^^'
auremc di&um erAtteatimifericordesjqmniamipmi- proportiohem,maiore,firem datamcfidcres.Quo-
e Vetf.7. jeriordiam cmfcqw:ntw,T\on dubium,quin Deo,aut, modo proportione eadem, i expofuimus, quomo-
ftap, .15 vt alij putt,cum his verbis { autem nen dimiferitis bo~ doremaiore,facilintelligitur. Nam fiuefuturam
mimbus , pater veer, dimittet vobis peccaxa yera; vbi gloriam, fiue peenam , quam nobis Deus adiudicat,
non hominum, fed Dei judicium nobis proponitur. peftemus, multo maior eft, quam qua nos alios -
N0luecondemnare,&noncondemndimim.]HCverbA demnando dignos iudicamus: Kon enimftint condign*
nunc Grasci non legunt;nec videntur vcteres Latini pafsiones huius remporisadfutura>ngloitamyqHxreuelabitHr
g Lib.de legiTe. Tertullianus ^Hilarius , Ambrofius 1 , Au- m nobis *, &ctquod inprxfenti eft mimentantum ,<&leuetn- * Rom.
patientia. guftinus k,Beda,Strabus,lUipertus,Chryfoft, cert bulationis noflrt, glorix pondus operaturirinobis1?. ^

. > J ' - ' ^ 7 Fnirt-

fer.Dom.t poneret, fcripferat: nolite condemnare ;incontextum terna, altera temporalis , vt fcribit Auguftinus*,
IHom. 14. fuifletranflata. Ego nullo modo legenda elfe mihi Q quamquam aliter Auguftinus illis refpondet. Et lt4'. CIUK.
m . 17 perfadeOjCm noua correftio.qua: mihi inflar - hanc,& pleiafqucaliasexiisjqua; iquuntur, pro- cMi
a Ca 6 mum ^>^ plane rcieccrit. Magnum ctiam argu- ucrbialesfidifle fenttias , opus non eft lcctorem ad-
'i7 mcntum,quod apud Lucam" eadem verba legtur, monere,quia & ipfum per fe manifeftum cft,& mul
& credibile valde fit ab eodem loco ad huius loci ti iam interpretes monuerunt.
margmem fuifle tranflata, mdque in contextum ir- 6. Kolite darefanium fdwZw.jQuorfumhoc ? Au-
repfifle.Sed quoniamillorum iammeminimus,mo- orimperfei refertadillum*, vbi Chriftusdi- 7
renoftro explicabimus . Condemnare autem alios, ' xerat, diligite tnimicos veros, & benefaceijs, qui oderunt ^'"*'*"
non idem eft hoc loco,quod iudieare, vt Theophy- vos ,yttisfiltj Vatris yeflri, qui in calis e , quijolemfmm
laftus,& Euthymiusexiftimanf.fcd iudicando con- oririfaatfuper bonos &malos,<Zr pluitfuper iuos &in~
demnare. Hoc enim fententiae gradus poftulat, qua iuos ; adhibere nunc eius fententix moderationem,
exeommuni confuetudine fiimpta eft, qua iudi- ne ira d&gant,vt fine iudicio &dicriminedtcani-
cium condemnationem antecedit. bus inctum , & margaritas porcis proiicianl? Ali/.
AtquomodopoiTumusnos,dicetaliquis,cmpu- quia proximo verfu quinto de aliorum corrections
blicamnonhabeamusauftoritatem,alioscondem- menoncmecert;tijcepriustrabemdeoculotuo,rtmc
Qnomodo nareRcpondeOjfolerc nos quantin nobis eft, d- videbiseijeerefeueade oculofratris <w,admonere tunc
alio con- j narc alio s;id eft,a;terna,aut temporali pna dignos ne dent fanct canibus,porcique margaritas,id eft,
cmnart iudicare,quod Chriftus vetat facer. SicSimonillc ne vbiillaproficiendifpes eft, corretionem adhi-
*' uHudkes ''harijeus mulierem illam peccatricem damnauit , beantrqua; nc Theologor regula eft; Sic Stra bus.
nonfumus. Chriftus ibbluusemiuutiturtibipeccatatua.f Sic Pha- Ali^quiacfimpliciutemdocuerat^icfw/Miiww/iifrir
oLuc?"j9. rifac publcanos damnabant, & extra pem mplex, corpus tuumlucidwnerit;nuncpmdenxiim caP,'*fl:
p Verf. 4g. ilutis ponebt4. Chriftus autem ex lilis Apoftolos docerejiduelanclumdare canibusiecproiicias margari-
q Mat.y.n fecit r.Deniq;prohibemur his verbis Dei, qui folus tas anteporcosficut alio loco dicit ,Eote prudentesficut
f iVCor' verus eft iudex, officium occupare.vt ait Paulus1". ferpentes,&mplicescutcolumb<td,CicAugum\ise Ego dcap.io ti
4'f Kolite ante tempusiudican'jdonecyemat Dominus, qui cjr il- partem fermonis in monte ad Apoftolos habiti effe eLib.i.dc
luminabU abjeondita tenebrarum, manifeabit confilia arbitror,quiaad eos propri pertinet, qui alios do- .1
cordmm. uri funt; fed,vt firpc diximus , Euangelifta Chrifti
r. In quo enim ittdick- ] Hebraifinus nt'K 133^03 fententias,nonquoordineabilIodi3efuerant,fcd
WQVnbemifcbpat,afchert}?ifchupatu,proV03cbemif- quofibiinmentem veniebant,recitauit. '
chpatjecundimiudiciumrfuode aliisiudicauertis,deyobis E Quid vocctinum, quid margaritas ,quosca- Q,,;jper
iitdicabitur, Quod Hilarius argumentatur.quomod nec,quosporcosappelIet, difficile non eft,noncon- anflum *
in quo iudicio iudicabimus , iudicabitur de nobis, uenit tamen omnibus. Qindam nftum baptilm, alia hic in-
fiomnin non licet nobis iudieare > explican po- Euchariftiam, ceteraque cramenta, margaritas telbgatur.
teft; non enim omnino, fed male iudieare prohibe- Euangelica predicationis myfteria vocari putant:
mur. Quod fi fecerimus,male quoque, id cft,feuer nam indignis , Ecclefiaftica cramenta confe-
de nobis iudicabitur. Ulud difficiles, quod multis renda , fidei noftrf myfteria patefacienda funt. fHom 4|
t Vtli. i.de locis Auguft. quaeritf, & Bcda,Chryibftomus,& Auctorjmperfedi f. Hinc confiietudinem aatam
&^ift s"* Euthymius in haec verba; quomodo, in quo iudicio ciTe, vt lis qui baptizati non eTent , videre ,
q 4 &lib.\. iudicabimus , de nobis iudicabitur an fi nos de alijs audire corpus & inguinem Chrifti , cm nomina-
qq.Euaog. temer,iniuftquc iudicauerimus, temer de nobis batur,licitumreputaretur,vtmultis IocisChryib-
Deus,iniuftque iudicabit r Auguftinus & Beda re- ftomus,& Auguftinus indicare folent. Canes etiam
pondcnt,fenfum e!Te,non Deum,ed iudicium ps Vporcos plerique diftinguunt.Nam quidam,vt hoc
noftrum temerarium ,& iniuft. de nobis iudicatu- loco Hieronymus cribit, percos infideles , canes
rum,id eft,caufam futurum , vt de nobis iudicetur. Chriftianos,quipoftreceptamfidem, ad vomitum
Reponddum potisvidetur,non pebiri hicom- rcucrtirent,dixei^tappellari. ContrChryfofto-
nesiudicij qualiutesjfcd folam curiofiutero,fcueri- mus , & Euthymius canes infideles, porcos carnales
Chriftia4

i.
 i6S CAP. VII. DE NON COMMVN. NDIG. MYST U*
Chriftianos intelligunt. Nam &Chriftus infideles A neilnftxcrant,.nec licebat canibus dare , autin
canes vocat, cum dicit, nonebomtm[unterefilio- alium, qum in Dei, & fcerdotum, eorumque qui
a Cap'if.itf non ,cr mittere cambus *. Mihi Auguftini placet opi facrificiumobtulerant, vfum conuertere. Carnes
nio , idem per fanftum & margaritas : per canes & autem non (blent porcis,(ed canibus dari ; qui inter
b Epilt. . porcos figni fi cari,ficu t a pad P etrurn b, id em d u pi i - lnftas & profanas minime dicernut. Proptere 'i-
cap. il. ci metaphorico prouerbio,altero canis,altero porci ci t, nolite darefanclum canibus. In porcis & margaritis
fignificatur,frff^4W cams reuerfus adyomitum futan, & contraria eft ratio, non enim proptere dicit , tnlite
tamquamfus lota in volatubro luti. At fi quid eil diffe- margaritas ante porcos ,quod porcis margarita
rentix;pcr fanftum,omnemyfterium; per margari proiici ibleant ; fed qud minime oleant ; nihilque
tas, qua: inter myfteria maxima , & quafi pretiofifll- porco feediflma:, & fpurciifima; pecudi mins, qui
ma funtjintelligioportere.Per canesautem, & por margaritx pretiofiflimus ceriueniat rnzta$.Circitius,
cos duo hominumfiue fidelium.fiue infideliuni ge inquit, aureus in paribusfuis, mulierptdchra , " fatua r. r Pro ir.
nera notari,quibustradda myfteria non funt; eos, Nififortelluditad conietudinem glandes porcis
qui tantiim contemnuntjVt canes, nihil inter nct proiieiendi, qemadmodum in calidioribus fitre-
& profanumdircernentes;&eos,quinonfolmc- gionibus; &refpictfimilitudin<mi, qux inter glan
temnunr,icdinfuperirritantur,&magisnocent,vt des & margaritas viderurefle; quafi dicat, videtc
porci. Cur autem illi per canes , hi per porcos figni nt porcis pro glandibus margaritas proiieiatis, ficut
ficentur; poftedocebimus. infr fdicit, QwV ex yobis homo, quempetierit liuseius
. 14. QuxritChryfoftomus0, &Auguftinus d, quo- fanem ,mtmquid lapidem potriget ? aut pifcempetierii,
d Lib.x.dc modo vetet Chriftus diuina myfteria indignos do- numquidferpentem porriget ei ? Lapis enim pani,ferpens
Scr Dom. cere , cm alijs loris omnes finediferimine doccri pifci fimihs eft.
e Ca. 10.17 iubeat, vt c qttoddico yobis in tenebris , dicite in lumine, & Aha fupereft dubiratio, cur de porcis dixit,& con-
arci 16.
quodinaurem audiis , predicatefupertetla. Et predica uerfi'difrumpantyos , de canibus non dixit ? cm non
te Euangelium emnicrature. Refpondentinhanc fer porci oleant difrumpere, fed canes. Reipondeoin-
Euangeli fententiam: illic agi de Euangelio ipfo per fe,quod, gratam porcorumftoliditatem notare voluifle , qui
indiguis cm omnibus ad lalutem fit ncceiTarium , omnibus in eum, qui cibum porrigit , impetum folent facer,
prxtan-
dam; quo eft fine perbnarum acceptione prxdicandum,hic & nifi iaciat, difrumpere. Fideliores canes, qui non
modo non autem de idoneis auditoribus, & prudentia Euan- mordendo,fed blandiendomon dentibus,fed cauda
fit gelij cum illis communicdi : qod fi aut nulla fpes q cibum petunt.Porcis ergo ftupidi quidam homines
vtilitatis, aut timor etiam certusdamnifit, prxdi- fimiles funt, qui occulta ta vera doftrina, falfam vi
candum illis non eft, ne non folm operas prxtium, armorum exigunt
fed ipi etiam opera perdatur.Sic Chriftus Apofto- y.9ettte,&dabitm:] Sxp monuimus, cm Euan- porcs u
Ioi.j.tt. lis dicit , Multa babeo yobis dteere ,fednonpoteisportare geliftx Chrifti concionesrecitant,non efle laboran- firaics sjt>
h i. Cot. 5. mcdo.\ Sic Paulus h queritur ,fe non fotuijfe Corintlnjs ta- dum, quo modo inter e fententix cohxreant. Sed
tl' qitamfprntnalibus :fedtdmquam carnalibus loqtti , & yt non funt bonorum auftorum interpretationes con-
p.irmlis in Chiflo lac, nonfotidum dedijfe cibum. Sic alibi 1 temnendx, Hilarius r,Chryfoftomus v, Auftor im- tCah r
iAd Hebr. fcribit, Cum deberetis magiBrieJfe propter tempts turfum perfefti x , & Euthymius & Theophyl. exiftimant, u H om>' t
f"'1' indigetis,yt doceamim.,qmnt elementafermonum Dei, & proptere nc Chriftum hxc dicere, quia fupr val- x Horn. 18.
fd&i'efiis,qubits lacle opus t, nonjolido cibo. Sic Paulus, d difficilia docuerat, vt oftendat,qua ratione tene-
& Thimotheus prohibentur Spiritu (nftoloqui ri pofint. Alij hune enftim eTe putant : Si feceriti,
verbum Dei in Afia , quia non erant auditores r- qux haftenus dixi,jpfttf & rfcf/^fo'^quemadmodum
ii.,i6.6. cepturi x : Sic Iudaeis Antiochenis,quianonmod loannesaity, Si cor norum non reprehenaerit nos, fiduciam
verbiam Dci non recipiebant : fed pedibus etiam habemus ad Dewn: & qitidquidpetierimus , accipiemus ab T 1 -Epilt.c.
conculcabant, id eft, conuitiisafficiebant,& con- : quam fententiam idem Auftoropers imperfefti
uerfi Apoftolos difeerpere conabantur , id eft,mor- refert, ac probat. Auguftinus autem1 fie: Votuitau-
tis illis periculum, concitato populo , creabant, ditorftMtgnorantUconfcius dicere, quid fanBum me dar ^Lib.i.de
Paulus & Barnabas dicunt , yobis quidem opor^ebatpri- canibus yetas , cum adime ea me hobere nbnideam ? ideo crm' '
mm loqtti yerbum Dei,fed quia repellitis illud , CT indignos ?fubkeit ,petite, & accipietis.
lAft.1j.46- yos iudicatis eterna yita , eccc conuertimur adgentes. 1 Sic go cum oratione Dominica coriiubgendum hoc funt
Hymenum & Alexandrum , qui verbum Dci con mcmbrum exjftimo : & quia de oratione agitur, & cum orat.
culcabant,idem Paulus Satanxtradidit,?r dfeerent credibile eft, Chriftum turn , cm Apoftolos orare pom. con-
i Tim i non bhfemdre m. Sic eos fugiendos , non docendos doceret, ifta dixifle: & quia Lucas * um illo cohi- "Agenda.
mi.nra.i. monet.oui
monet)qU oiii-marlmofliiiTi
quemadmodum Iannes : & Mambres
Mamhres git. De ihi non diputandum. Qumdoolim a 'P'11-'*.
n i.Tim j. reftiteruntMofi. iti ipfi veritati refiftebant n. Sic heretici ad probanda fua,vt ipfi putabant.myfteria:
:. Alexandrum a?rarium vitare iuber,quia valde ipfius vt res erat, deliria: hoc loco abufi fuerint, fcribit bLii.ci
i.Tim. 4. verbis contradiccbat,IoanncsDiotrcphem p. De- Irenxusb. Auguftinus hxc tria ptete, quxrere, & 16. & s,
15 loan nique non vult Chriftus canibus & porcis fua pro- E pulfare non 'idem putauit fignificarec, fedpoftea 3o-.
k w. myfteria, id e,ammaltbus hominibus ,quinonperci- fententim doftior correxit. Exageeratio igitur eft, S Llb"
f . , . ' * 0 crm D-oro.1
q i . Cot . fiant , qua funt Spiritus Dei 4 qua; ht accumulatione verborum. L Rctr
'4- Obiic potcft ludas, cuiquamuis indigno, quam- Maiorquxftioeft, quo modo fententia vera fit, cap.i*.
Iudt uis caniac porco, corpus & fanguinemfuumom- cm xperientia quotidana doceat,rhulta nos, quae Cut noa
Chtiilus $^ niummyfteriorum maximum Chriilus tradidit,vt petimus, non ccipere. Docuimus ipr e,affirman- femper im-'
dtdeiit. maiorveterum pars exilhmauerunt. Sedpnmum, tes promiifiones nunlquam ee implicitcr.&fine ^.""^
Chrifti confilia , quia eorum nos ipe latent caufx, exceptionintelligendas: ad earn regulam hic locus p'etimus>
non fempcr nobis imitanda fiint. Deinde, ludas explicandus . Non enim omnis, qui petit accipit: cap. <.u.
peccator quid em erat,fed occul tus nee, negato fin- fed qui ita petit , vt deber. Primm non accipimus,
gulariter facramento indicandusi ne mors Chrifti cm mala,ideft,nonpetda petimus. Iniuriamcnim ' '"-
Cur Chr- omnium myfteriorum caput irapedir tur. Deo facit, qui ab , quod malum eft, petit, quafi .
Itus fand malieum auftorem faciar. Deinde non accipimus, . "
aricaaibos Cur fanftum non margaritas canibus; margari-
&m7igati- s non anftum , porcis dari vetucrit. quxftioeft, no mala,tamen in mal finem petimus, vt hi qui-
tas porcis qua: non omnin caret opcra?preti. Puto, cm ln- busdiciturf' petitis, & non accipiris,eo quod malepeta- rifacete. '
tuerit. ium dicit^d vetera repiccre facrifici, quor cr- iis, it in Concupifcentijs yeris infumatis. Non accipi- flac.c.4. j
 1*7 COMMENT. IN MATTH. 168
mus,cim ipfi, qui petinius, mali indigniqu fumus: A verba poil illa v. Chriftum dixie arbitror, quipetit u CaP
a loan1 j)eusex)impecMores non audit*. Non icce>imvis,cim te,da ei,& volenti atemutua>-e,ve auertaris , Et quia cum vcl1, 41
autnulla^ut infirma, & vacillante ide petimusk:5 illis bene ifta coherent. Et omnia, qu* vultis vtfaciant ^ (
*7. ' omsverumindigetfapientia,poidet Deo,quidat omnibus yobisbomi>tesfitarvosfaci:eillis)8cc[iiLucsx cum *'
auenter
-ji --dr nonimpioperat,
11 & dabtturei. Voidet autan in illis ifta coniungit. Lucam ego didorum Chrifti in
fide, mhil hxfitans : qui enim hafitarfimilts efluttui maris, hac re ordinem feruaffe : Mmhium viro fer-
qui vento mouetur, circumfertnr; non ergo exiimet uafTe,& quaeapud ilium eft,coha;renria:& quae apud
homo ille,qttod accipiat aliqttid Domino.Non accipimus, hunc, indicat diffonantia. -
cm id quod petimiis, quamuis aut non malum, aut Hxcefllex & propbeta. ] Id eft, hoc principio fmma
etiam bonumfit,tamen quiamaius impedit bonum, omnium,qu.c in lege & prophetis precepta funt.c-
iu Dei gloria , fieri non poteft. Non accipimus tincntur:legem autem, & prophetastot vetusTe-
aliquahdo , quia vult Dens, vt fiepe pctamus,vt ftamentum appellat : legem , quinqu libros Mofis:
duabus illis parabolis, altera importuni amici panes Prophetasreliquos ornncs, Hebraorummorc, qui Hebrxiro-
intempefta noe ab amico mutuo petentisc, altera g etiam libros Regum, Paraiipomenon,& Pialmos, tum vetus
infra. tcikamcn-
qucNnodo 1-
dc Tbis Viudejtderata auicms obttnentur , ctto aman yuej mm: aicatur eilt lex, c propheti:ciim infi b,non in pro^ff-
Dom.fc- pele^uareyiflapetendo ,& quxrendoerefeis , vteapias. Ser- hocvno,idinduobusillispra;ceptisconfiiteredi- uiuidunr.
tundm uattibiDcus, quod vult cit'odare,vt tu dij cas magna catur, Diliges Dominum Deumtuum tx toto Conletuo,& J cap.n.i5:
Matth mague dfiderare.Non accipimus aliquando,vt melio- proximum tutenficut teipfum. Auguftinus c refpondet, &i* 4<i.
ra, quam petimusaccipiamus. Auguftinus *, Bonus hic non dicitotam legem, fed legem in hoc princi- 16 lS-
fLib.i. Je Dominus ,qunwntribttfxpe,quodvolumus,vt quod piofitam eTe: illic autcm dici , hanc totarn effe le- -j^*4' I4'
fcnn.Dom. maiemus attribut. gem, quafi hic, vbi de folo diligendo proximo ae- z Lib. 1! de
Paslmara" 9 . jUtt quis e.\ G. an quifquam ex vobtshomot batur: alten man dato de diligendo Deo locus fit re- fer.Dom.
id eft, non DeuSjVt Pater vefter cleftis : opponit ferua.us.MJiusdicitalibi ,etiamhic,quamuis non &l.8.de
enimhominem DeOj&f.vW^quimahgni eftis- dicatur, totam legem intelligi, quia qui diligtt pro- TrI-ca?- 7.
qw fipetierit , Sec. numquid. ] Duritics orationis ximunyion poteft non ipfam dilijieredilcctionem: \ c" Com'
Latinis auribus infolens:Hcbriis vifitata. Filio pan dilectio autcm eft Deus. quia Deus Charitas e Faci- 40. P * "
petenti,dicit,patremlapidemnonporrcc"tur:quia liusdixerimus non de quacquc proximi dLkd'tio- Lib. de
vna ex parte.nihil pani lapide magis eft fimile : alte- ne hoc loco agi: fed de ea , qua proximum, nec pro- EoA
ra, nihil difimilius. Nihilfimilius colore Sc forma: pter nos , propter ilium, led propter De diligi- QiIPm')d<
g Cap. 4. 5 nihji diilimilius natura &vfu, ficut S, Diabolus di- mus. Sic enim prareeptum de diligendo proxino catar &*
xit, dic,vt lapides tipanesfiant. Eadcm rationc pifei intelligitirr.Quiautem propter Deum proxim di' alibiin
ferpentemoppofuit. Dubitari poteft, quamobrem ligit,Deum magisdiligit. Nam & Ariftotelica* ilia alio.
Chriftushocdicai: plus enim videtur refpondifle, regula Scriptura; feruit,Q^ipropter D.Paulus vnico dL.lb- *-s
qum opus erat. Itaomninocft: non enim olim prxcepto de proximo diligendo totam dicitlegem ^j**
probatjDeum nobis petentibus laturum eile; contineri 'Qjdiligitproximumjegcmimpleuit ,c,pleni- lS- ' 4
fed bona etiam daturum,panemnon lapidcm,pif- tudo legis edeBioS, loquitur autem de proximi dile- Propter
cemnonerpep.temporrcchirum.Chrylbftomush, cli-ne. Etrurfumait ''. Omnis kxinvnojermone imple- od vn-
h.Hom.14; Audor imperfeeli & Theophylactus. tur, DiHges proximum tmm, ficut teipftmK- alter alterius .
iHoni. 1. n_ si ergo vos cumfilis mali.] Non natura, fed Dei prtate,&fie adimplebitts legem CbrifliSimile quid- & ll~
comparatione, Hieronym. Chryfoftomus,Euthy- jy dam eft apud Tobiam n,qux ab alto odensfieri tibi,vide |, |>n,a^'s'
T Gen j mius.velnaturali procliuitate * ,Senfus enim,& agi- ne tu aliquando altenfacias. poller. Ana
Homines tao humant cordis in malum pronafunt ab adolejcentiajua, Merit philofophi hoc primum natHr.r,& morahs . t.
n'alinatu- vt idem etiam Hieronymus interprctatunaur, quod philofophia?principium eTe putauerunt. Lego in l^^IJ'*'
rali proD- ego magis credo,nonlIiimcparatione Dei, quod lomanorh;ftoriis Alexandrum Seuerumlmpe- f0
ione funr. ni^ti e(T-ct dicere: cm & 1 in anselts fuis reperial pram- ratore, qui animo ad Chriftianrcligionem prope- h Ad Gal. .
Hob 4.17. .nit r 1 { T 1r
,,.b tatem, cjr teiU non lint m conipectu ems : nec loll fus fuiflfe creditur , foiitum dicere , ideo Cbrifiianosfibi 14.
naturah propenlione: led volntate etiam & mon- placeri>,qwd,qitxjibifimvellem3diisid ipfifacerent. Non Ad Gal. :
bus malos appellat:quia videtur eos obiter perftrin- dixilTet, fortaiTe , fi noftra vixiTet tte, eque -
gcre voluiue. res noftroSjfid legem laudare potuiTet. Alexander'
Kois.] idcft,confucuiftis : vt fol cognouit occafum i}. Intrate per anguam portam. ] lili ipfi aucTtoreS Seucrus de .
m futun . quosfuperiore verfu nominauimus, vari ifta cum hocdicfto
m p(al, l0y quarto magis Pater veer."] Compart patrem patri, pricedentibus nedunt. Videat qui volet. Me enim 4uii f="i"c-
cleiem terrenOjDeum homini, bonita temnequi- iampiget,inrenon magnoperenccellria, totopi- rit*
<
tix, vt minori ad maiusargumentetur. Non abfi- nionibusrecitandisimmorari. Ego hjecpoftilla,
- : .<.' mi'eillud cft ,numqnidobliuifcipoterit mulier infamem qu'debcatitudinibustraditafuntidicb elTefufpi-
i fuum, vt non mifereatmfitio vterifui ? &fiilla oblitafuerit, ccr. Ea enim angufta eft porta : aut cert non con- 1 cap. 5
ego tarnen non obliutfc.tr tui. ' cionando:fcdcmquodamadmirantepra;cepto- 4
,c ii. Omnia ege] Hadem hoc loco, qua: in multis fu- r ipfius iueritatem interrogatus fuiflet Chriftus,
perioribus quajftio eft : quorium ifta pertineant, Domtnefipaucifunt,quifaluamur,vcrpondensdix\t,con-
Chrylbftomus , Euthymius, & Theophylaftus c5- tendite intrare per anguam portant : he enim Lucas nar
G . 14 pendium,& quafi epilogum omni, qua; tribus hif- rat m,qui in recenfendis Chrifti intentijs plus ordi- Cap. ij;
ce capitibus difta funt,eTe exiftimant. Alij referunt nis iruare folet. * andat
ad illa P nolite indicare , quafi citera parenthefi dicta Quaerunt Chryfoftomus,& Euthymius quo mo- Dej mp0r-.
pVeif.r; fint, vt Auftor imperfeclri non omnino male. Alij do prxceptorum fuorum viam arfcam, portam an- fibilia naa
4 ??0^P^ ad ilia r, petite <jr acapietis, quafi modum doceat, qua: guftam efse dicat , cm n iugumfuum fuaue ejfe doccat, fijnt.
1- J' petimus impetrandi , fi alijs feccrimus , quod nobis (S omsfmmleue. Caluiniftcfaciliftaconciliabuntj ncap.rt.
" 1 ab illis fieri velimuSjVt Auguftinus f. Alijadillat, qui fuaue& leuc, importabile, &,vt ipforum etiam *""??1"*
ft.ibli.de Lucerna corporis tui e oculus tuus(, quafi doccat , eadem vtair verbOjimpofibileintcrpretantur.Sed nos, qui sctptura.
ferm. Dom. erga alios limplicitate vti , qua erga nos alios vti vo- tarn fubtiles non fumus artificesScripturasintcrpre- rum iatcr-
t tap i.ii. lumuSjVtidc quoque Auguftinus exponit. Ego hec tandi,aliamqureedebemus exp'ica^ionem. Re- pictct.
ipondct
 i6 CAP. Vil. DE FALSIS PROPMETIS. 170
pondet igiturChryoftomus,& Euthymius,iugum A in illj die. Domine, Domine\ norme in nomine tmprefix:.-
hrifti durum ee carnalibus,& terrena quserenti- mus }Qfd4venuntdd yos (ponte faenan mlTi Deo>
busrfuaue&leuepiritualibus, & profpicientibus qualesilliapudleremiamo, ipficmebdnt, &ego m"toct- 1X
, infuiuri.Non emmfnf condigndpdfsioneshuiu* temporis mittebam eos.
sR:m.. adfutura gloridm/pureutldbitw in nobis*. Et quodinpr*- in yeimentis ouium.] Senilis eil facilis* veftimenta velimra
fentiefirmmentdneum,<?leuetrMdtionisnorA, vocat,quidquid extrinfcusapparet,verba& opera, quid figui^
^r.cor.4. ^rtapondHSOpey4tminmfcs\>t$icjyj>iyilnti\i3i qUae eleemofynas,omniaque officia charitatis,vtait Au- fcenc.
vtteresillinftiperpefiun^gladiosjignes, &- ftorimperfeftip. Cur autem dicatw, incertum:
ten qua: narrt eiuimodi,quamuis per fegrauiajc- vtrum velitdicereeoshabitu ouium venire,id eil, pKom.iy.
cHtbrn u^t^cn^'S^iffedicitfluiarf/jpicwxi* inquit, in veras fe oues efle fiogent'es , quo mins timeantur,
ti ' remmerationtm c.Sic ipfmet,cm plus cseteris - quemadmodum lupum aliquando fe ouina indut
di.cor.n. olislzhoT^TeuincdrcmMdbunddntius^npldgisJuprd pe!le,Ycram efTe ouem fimulaffe traditeftfabulis,
4. modum,inmortibusfrequenter d > omnia tarnen prdpter fiue habitu paftorum,qod mihimagis placetragi-
Chriftumleuiffimaduxit, quiaquaerctr erant o- tur emm de populo docdo,quod Ecclefafticipa-
yy blitus,in.anteriorafefeextendebate. Anguftam er- . ftoris officium eft,3cfoletChriftusillos,quidocent
n. ' go Chriilus portam, &arftamviam vocat, partim paftores appellare.P<*/i-f,inquit^wi meat q,Et, Egos* qtoa 11.17
Quomedo quia natura fua difficilidr virtuti,qu vitij via eft: pdorbonus r.Ideo autem dicit,in veftimentis ouium rioa. .
arafit- illaenimardua,ha?cprona,illavna, hsec multiplex: venire, quia folnt paftores ouinis veftlri pellibus.
loivia. fllavixvllis&notabilibus, hax multls & alteim- Falfi prophets funtomneshaeretici, omnium ver "'"'1*
preffiscalcataveftigiisf. maxime Caluinifta?. Primm,quia nonmiffi vene *,' lVto~
fHefiodas ~* F moi-As 1 t*mSt1 & S^, id eft, runt.Deinde, quia ouina induti pelle: nihil enim in

i+.QuamdngitdXj.ov sW,quoniim angufta eft, rantia,nifi modeftia. Qn_o habitu paftores emcntiti
vt ftiipicio eile pofir, in noftra verfione pro qulm, magnam in grege Domini ftcerunt ftragem : fecif-
quoniarn,efle legendum,aut, quod quidam putant, fentqu multo maiorem,nifi homines cos ex ipforii
noftrum interpretem t proSv legiffe.Neutrii ere- taBdem fruftibuscognouiffenr, vidiflentque iftato
do.Potislegiife77W,quemadrood Euthymius non natiuam,fed appofitiam fuifl pellem- Fir
&Theophylaftuslcgunt, illud etiam monentej ii 16. */iYw#fowf^X^iadixeratfa]fisprbphe^^
accipiprbf<piw,vtnoftervertitintcrpres,Eftau- tis efle cauendura , necelTc fuit tradere ad eos di-iadium>
fePf.l.i if t^V^ eg quidem opinor,Hebraifinus,* mob, g'nofcendos aliquod indicium.Certum tradere non
" quod idem gmcitTqmd,&c,{qfm,vt%sud'mdd~ p'otuit,quia magna efle foleteorum fimulatiOj&ib-
lW>.io. tnirabtlt e mmen turn* "[OV 1**tK mdbddir fchimchd, lusDeushumani fcratator eft cordis: tradidit ergo
iKtyi. &,h QimmagnamultitudodulcedinistiU Domine, &, probabile , quodqueadhumanum ingenium ac-
Qfmdilettd tabernaculx Domine yirtutum 0 commodatum eft, quodnpotet,nificxfruftibu
jW\*T>mdhrdbiedidoth. homines noiccre,&plerumque verum eflcibleb iA
* Hebra iimus quem partcula no n>dh,vt fignifleet fruBibuStinquit^eorum cognofeetis eos Lucas ali fen-
idem qud^r'jvel quid,eodem Pfal.8.5. habetur fum,& alio loco dift um hoc funTe^ videturfignifi-f
mdenof,qmd eft homo,& alibi. care.Coniungit enim cum illa fententia, quam f-
Qusri poteft,an idem per anguftam portam,& per pr t Martharus commemorauk.i/)^om><<)e/i prius v f
arctam viam intelligatur. Ita Chryibftomus exifti- _ tubemde otulo tuo,&tbnCyidebiskerefeflucttmdeocu~
mat. Sed verofimihus mihi videtur effe,vt via - Ufratris tuk non e enim arborbon* , qu* fttfruBus -
ceptajportajpriceptorum fine, id eft, ingreflum in les quafi fenfus fit, bypocrita, quid vis arborem te
rtgncoelorfntelligamus.Eft enim porta finisvia1. bonam fimulare, cm facias fruftus malos? quan-
i$.jtttenditefalsprophetis.]Quidzmhoc referunt tumcuque enim malitiam tuam diifimules , exfru-
^r ad illud k, yittendite ne iuflitidm yerm fdcidtis tordtn ibus cognofceris,quia non eft arbor bona , quae
ca^'i'1' hominibus, yt yidedmini its, quafi hypocritas illos, fecit fruftus malos,& omhisarbor ex fi uftu fiio co-
qui iuftitiam fuam coram hominibus faciunt, falfos gnocitur. Quo etiam feniii Matthiiis v eandem .,
1. 19. nuncprophetasappelleti vt fugiendosefledoceat, Chriftofimilitudinemvfurpatamfcribit, Jiutfacite B*-**-Ji
Auttor imperfefti I maiore verborum,qum int- drborem bondm,& frvBum eius bomtm,dut facite arborem
mLibi de tiasfimilitudineinhancopinioneminduftus. Me- mdUm,&fruiium eius mdlum-,exfruilu emm dibor cognof-
fei.Dom. lis Auguftinus "cum proximo copulat verfii. Di- cftw.qafi dicat,fi vultis boni videri , ne fimuletis
xcrat arftameffe viam quae dcit ad vitam:fblemus bona,fedfacite.Simulatiofoliaint, opera fruus:
autjCiim arfta,& obicura via cft/jui monftret, aut non ex fbliis , fed ex fructibus arbor cognoicitur.
ducem aut indic qu*rere:monet Chriftus ne omni E Quaremanifeftumeft,Chriftiimnon femel hac fi-
duci,neomni indici fidem habcamus : multos eife militudine vmfuifle.Itaque Lucas aut non can- Chrllue
falfos prophetas , qui fallendi cauia duces fefe , aut dem,qua hie Matthaeus recitar, aut diftorum ordi- non itnci
indices.praEbant,veftimentis ouium,quafi viator hem,connexionemque non feruat. Nam apud Mat- J1,",-^ t
irtduftj habitu. thaem quidem tarn apte adhaeret proximx ienten- "jt Inc v us
H^mici <A ftlsprophetis. ] Falfos prophetas nn emnes hy- tias,vt diuelli ab illa non poflit, nifi altera>aut vtraq;
cuifalfi pocritas,Vt nonnulli putant,fed falfos ttiim dofto- rumpatur. , *
Pwphetat res^deft,-omnes herticos intelligit:quos\ide pro- Videndum nunc,quid arborem, quid fruftus - x Lib..c-
cantr. phetasvocafj quia prophetarumapud ludios offi- pellet Tertllianus * fidert putatarborem appella- tla Mard
ciumfuit, non tantiim futura prardicere,fcd etiam ri. Quod eatenus bene conuenit, quia de dlgnof '^'
ex lege Dei ppulum docere,& iklutis illi viam in- cenda vera & falf agitur fide. A uguftinus vero ,& \ ,"^"b 't
dicarcAgitur enim de arfta viamonftrda. Quam- Beda 7. arborem humanam volntatem,terram ho- contt lui.
quam &-prphetas ctiam veros poflumus intellige- minefaciunt.Nam,vtexeademterra,bona, & ma-c }J
re,verbsinquam3quiaverapr5Edicunt, qualisfuifle la arbor nafcipoteft,exeadem autem arbore bonus ^lnhunc
traditur Balaam. fall os tamen,quia nec Deo mifi & malus fruftus naici non pteft.fed bonus ex bo- nu^ib
fimt,& quia vera prasdietndo falf fuadent.Nam in- iia,maJus exmala:fc ex eodemhomine nunc bona, ^
IKVrCti. frn,dehuiufmodiprophetisagitiir,wf<W<ftc mihi nunc mala voluntas g ignipoteft: ex eadm autem ftuaus.
H
 7i COMMENT. IN MATTH. i7x
voluntatCjbona &mala opera proficifei non pof- aliquos bonos,fed & arbor bona,cV manes bona po
funt.Impu!itinhanc fententiam Auguftinum ftu- teft aliquos malos frudus facere.Arbor enim bona
dium Manichiosrefutdi.Timuitenim,neI dice- hoc loco,vt ante probau imuSjiTeft vir bonus, fed
rcr,hominem arborem efle, quemadmodum dice- virfidelis;id eft,n5 qui bonam voluntatem, fed qui
bant Manicha^primim corum loqui more,deinde veram fidem habefcpofle autem, qui bonam habet
eorum errorem confirmare videretur,alios efle ho fid,mala habere opera,non eft huius loci probare:
mines natura bonos,qui male : alios natura malos, fed &cxperientia,& ipi de i fides docet.on ergo
qui bene agere non poflent.Has duas, alteram Ter- dicitur arbor Bona malos ; aut mala bonos frudus
aVerf.ip. tulliani,altcram Auguftini,fententias illud refellit facer n pofle,quod omnin non poflt: fed qud
quod 3 fequitur, arbor,qux non facit fruclum bo- natura fua non poflit:& qud non temper bona ma-
num)exdetur,G' in ignem mittetm;Non enim fides , aut los:aut mala bonos facer lolcat ficut h ciim paulo caP>uJ*
voluntas mala/ed homo malus eft, qui mittitur in ante Chriftus di\i{fet,autfacite arborem bonam, tirfru-
ignem. ctum eius botmm,aut arborem malam, cjr'fruum eius ma~
Idem Auguftinus b, Audor impcrfedi c, Chryib- g lum:addidit.quomod'opotefiis bona loqui tcnm fins niali
b Lib.i.de
giatiachri- ftomus djTheophylaus & Lyranus,hominem bo- > Non enim fignificat,omnin no pofle. Nam S jribs
i.c.jl.c nam habentem voluntatem arborem bonam, ma- &Pharifei,dequibusdicit',/peT cathedram Moyfi fe- i cap.tj.i.j
19. lam habentem.malam efle dicunt. Quorum intcn- derunt Scrihx Cr Vbarijai : omnia ergo quacumque dixerint
cHom.19. tia per fe vera huic loco cueniret,fi non de vera fi- vobtsjacite ft'Cundttm autem opera eorum nolite facer,cer -
d . 14.
de,fed bona volntate cognofcenda ageretur: at de t mali erant,quia mala faciebant : Sbonaloquc-
Atborcl fideagitur:Curtf,inquit, afalfispropheiis. Arborem bantur,quia qua; dice bant,facienda erant, fed tan-
lioraobon ergo hominem bonam,autmalam fidem habentem tim fign;ficat,contra natura fieri,& fieri non blere.
Jcm ki~ appellat:arborem quidem bonam,fi bonim : ma- Natura enim
bens vel lam,fi malam fidem habet.Obiici poteit , fiepc qui I i i fijai ex
abundantia
I cordis os loquiturk,&c
1 bo- Klttt.It.44
nus homo de bono the) amopro]ert bona. \ yer(\/
nulam. bonam habet fidem,malos ft utus facere,id eft,ma- Obiicier aliquiSjfi & bona arbor malos,& mala bo Ouo r.edo
l viuere. Nonnego, &qui ntganthireticospu- nos frud'ficercpoteft.quomododocemurexfru- & quale
to:fed Chriftus non dicit,quid aliquando: f.d quid dibus arborem dignofcerei-Obiiciam & ego idem. ^.JC %nUia
plcrumqu-.neque quid hominum peruerfitate, fed fi Pharifei,cm malos frudus facerent, bona tarnen nt"
quid mtura fidei foleat accidere.Fides autem natu _ arbor,id cft, non falfi propheta?, fed veri dodoi es
ra fu neque mala bonoSjnequc bona malos generat erant,quomodo ex frudibus cognoci potuerunt
frudus, Nam fi auditores hc Chrifti fecuti regulam,ex co
Frudus vero noflxi tempuris haeretici non iblm rum moribus de dodrim iudicafcnt, umquam fal-
operated etiam dodrinam intelligunt.-ita , vt opi- mreieciflent.Ergorefpdeo, Chriftum hoc loco , . ... ,
. % - f i 11-1 V r Calumnia:
nor,dodnna confidentes fua,vt excafidem proba- non certum iudicium:fed probabilc tantum lignum agu nat
ri vclint:nihilenimnifipurum,& vtipfi fblent di- traderevoluifle.-docerque.n pofle fallos prophe Iapimori-
cere,putum,vtego,putidum verbum Dei docent: tas,qui fimulatione inditatis falfrr dodrin pro- tur.
ficloannemadmonere, ne omniijiritui credamus , fed bat,diufeita ouina pelle tegere,quin aliqudo,qui Errores ex.
e 1 an 4 yt probtmus fpiritus, vtrwn ex Deo fint e. At hic de fubealatet lupus appareat. Non enim poteft diu fi- 5ac
i. fide,id eit,deip{a falibrum prophetarum dodrina mulatio venta tem miun.H oc ui Caluirutis lumus natj '
cognofcenda agi tur : & abfurdum ditu eft,dodri- expe-rti:agni nati funt.lupi moriuntur. m In Cetn !
Fiocbssr nam ex doctrina probari. Omnes igitur veteres au- Mirum,qum multi errores ex hac bona & mala ad hunc lo-
opera fidei. dores per frudus opera intelligunt,qux dodrinam arbore nati fint. Primm ille abfurdifimus Mani- . H
natura fua malam mala, bonam bona coniquun- j-j cha?orum,alioshomines natura bonos,quinqum ^j^j^.g
tur. mali: alios natura malos efle, qu:numqum boni }8c n f.
i$.Nonpo:efl.[Quh videturhis verbis experientia elTepofint,quem Hieronymus, & Auguftinus n, putatienc
quotidiana repugnare,dum multos ex malis bonos, multis facrar litearum exemplis refutarunt. Dein- lecda co
aut ex bonis malos fieri vid emus , mult* quzfitas de ille Pela2anorum,quiidcpeccatum tollebant iFtt'1-
funtin hunc locum interpretationes Q^dam fic ex origmale,quod diceret>coniugium,qu3E bona vtiq; contra a<1_
pofuerunt arborem bonam,dum bona elt,n pofle arbor eft.non pofle malos frudus facere,id eft,pcc- afat.leg.
malos:& arborem malam:dum eft mala , non pofe catum originale generare,vtcribit Auguftinus 0,8c te prophet,
bonos frudus f.iccre,vt Aug'uft. Chryfoft. Audor ille alter eorundem liberum arbitrium qufi radic it.
impcrfedi,& Beda iis locis,quos paulo ante notaui- quamquam in nobis efle,qux poflit ipfa per i , aut ^*r*-~
mus.Alij vidcrunt,non fatishacratione veritati, ex- arborem bonam , id elt bonam voluntatcm.aut ar- con^pif.
pericntia?que litisfieri.Nam ctfi bona arbor,id eft, borem malam,id eft,malam voluntatem generare. Centia,c.i8.
hornoiuftus,rnancns bona,non poflet malos frudus AudorAuguftinus p. Q^artus quorundam etiam ptib.i de
facrc,tamen mala, nianens ma la,bonosaliquos fru exPelagianis,quamquam Donatiftarumpotiushe- gratiachti-
dus facer poteft. E refi conueniebat : neque bonum lcerdotem mal, '"**'
Omnia pce Nec enim fcquenda ilia opinio eft.quam Trid- neque malum bene baptizare poflejiedfimilem ef
caror ii;c
inridelium tinConciliumnuper mrito damnauit,omniapec- fe baptizatori baptifin urn, quia n poteft arbor bo
opera qui catorum, aut etiam infidelium opera cfle peccata, na malos,neque mala bonos frudus facer,vtrefert
dicunt ma quamuis maximum audorem D. Auguftinum f, c Auguftinus q.
la efle dam- Profper S,habuifle veatur: & ex Catholicis ali Noluerunt minus ingeniofi videri Caluiniftae: qL'b.f.ee-
nantur. quando Theologis fuos habuerit defenfores: ideo- nam & ipfi hinc cum Manichseis liberum tollt ar- ["'"'"
f Lib. ^co
ca Iulian.c quedixerunt,non poTc arborem bonam, quatenus bitrium:hoc etiam lubrilius,qu6dilliin vtramquc ciluiniiUe
3 &lib.j. bona cft,malos,n ce arborem malam,quatenus mala pariter partem:hi in bonum,non in malum tollunt: ,
contra daas eft,bonos frudus facere,quod & ego aliqudo ap- nec vident, homines errorc luocarci, non folam bitritol-
cpifrolas . probaui.acdocui.Sed pofteaanimaducrti, no poe malam arborem bonos:fcd nec bonam malos fru- l*"te*Ma-
Pelag.c.f. ra ti o'ne arborem bonam, malamque cognofei, dus facer pcfle. taquefiadbonum,cm mali iu- jic,.*!Srsuc
g Sent.iotf. ... r ~ , . i deteriores,
quod hie in primis agitur. mus , liberum propterca non habemus arbitrium,
Qoomodo ergo non poteft arbor bona malos: quiamaiaunvjsarbor,&n pc teil arbor mala bo
Mado nati neque mala bonos fmdus facereEgo quid fentia, nos frudusfacere:nequeadmilum,cm fimus bo
niedelia. priuatim dic:quid probabiliusfit,dodioribus iu-
ni, liberum poflumusarb'trium habere: quia bona,
dicandurrtrelinquam.Nonfolmarbor mala poteft fumus arbor:& n poteft arbor bona malos frudus
facer:
 173 CAP- VIL DE BONA ET MALA ARBORE. 74
facer: eque illud confiderantes,quod idem Chri- A ergo quid, non quibus, aut qua ratione Chriftus di-
a Cap.i. ftus dicit1 , autfcite urbarem bonam, cr fruclum dus bo- xiier,commemorauit, &quiaconcionem narrabat,
, aut facile arborent malam , cr fructum eius malum, concionatorum more per fecundam peronam lo-
qual in noftra vtique fit potelatc vel bonam , vd quentem inducit,-j/</ vocatis me Domine, Domine} Fieri
! arborem facer. etiam poteft , vt bis , aut.fepms diuerfis perbnis , &
Contra Pe- Nec ergo tantm hinc colligitur, quantum Pch- in diuerfam fcntentiam idem dixcrit , & Matthocus,
cTluhrft* San' ' ncc tam Parum> qum Caluiniftac colligi vo- quod de falls propheus,Lucas quoddeprefentibus
bmul Lint. Namnfolm in malum:fed ctiamin bonum, auditoi'ibustiixcrat,recenfuerit. v
liberum habemusarbitrium, contra qum Caluini- Domine, Domttie.] Hanc repctitionem non folm
fta? : & non azqualiter in vtrmque, fed in malum l- ex lingua Hebraicavvt quidam volt,conruetudine
trs forte, in bonum, nifi Dei gratia adiuuetur, infix- adiectam puto, vtillam apud Icremiamf, templum fo*p.7. 4.
mum, contra qum Pelagianilntiebant. "Bornimi,templmn Domini : fed multo magis ad lgnifi- '*-
CtrCal- Alterum hinc Caluiniani non minsabfurdum er- candumconfuetudinem:quaidicat.non omnis,qui "'11 ad"
uiniibrum roremhauferuntcnpoTeoperibushominemiuti- dicerefolet, non omnis, qui dictitat mihi, Domine^ a lt'
tftPara'Ua ^1'^ iuftumdeclarari,atquecognofci,quianon Domine, intrabit in regnum ctelorurci. Nam & apud
fit arbor bona,quiafjcitfructus bonos,fed quia bo- Ieremiam , geminatio illa templum Domini , templum
naeft,bonosfructusfacit. Namvt arborem fructu, Domini, frequcntemloquendiapud Iudseos confue-
ita bonamarborbono fructu priorem eTe neceTe tudinem exprimit. Poteft etiam hoc loco fimulaturfl
eft. Nec arbor bona ex fructu bono bona fit:fed bo- falforum prophetarum in loqudo, vel orando afFe-
na e(Te cognocitur. Valde fibi illi, cm hoc dicunt, ctum declararcSolet enim vehemensaffectus erum-
placereolent: vlde ego ,cm audio, ritiere folco: pentia verba geminare, vtinfrg, Domine, , g cap. t| ti.'
&argumentumin illos, quod in illocontorirunt aperinobis. Qundautem dicunt falfi prophte, Do~
mpetu, efficaci rctorquere. Si iuftis opcribus non mine,Domie,picriqucad preces referuntrquod oran-
efficimur iufti , fed declaramur , quia arbor bona tesChriftum Dominum vocare bleant. Alij ad fi-,
non fit ex fructu bono bona,fed bon eTe cognofci- dem,quafi idem fit,vocare Chriftum Dominum , &
turrergoiniuftisoperibii^non efficimur iniulii,qui credcre,velitquefignificare, non omncs,quifidem
arbor mala non fit ex fructu malo mala, fed mala habent, aluos futuros,vt Hieronymus, Euthymiusj /
eTe cognocitur.Ita efficitur iftorum argumentado- & Theophylactus interpretantur. Alij ad verba, &
ne, Adamum, qui bona Deo arbor factus erat, confuetudincm corum loquendi,quddcChrifto
peccarenon potuiTe , quianon potuit aborbona italoquantur, vtqua in illum credant, Dominum
malos fruus facerc,& fi peccauit, non fuiiTe tarnen appellent, vt Auctorimperfecti. Hoc probabilius.
iniuft agendo factum iniuftum: quia arbor ex ma- lam cnimdocuimus,agi hc de falfis prophetis, qui
lo fructu mala efe cognofci poteft, mala fieri non veram non habent.cd habere fe fimulantfidem. Et caluinift
poteft. quidemcmha?cfcribcrem,quidamadmeexCal- de Chntto
NitaraliS Ita homines improuidi foderuntantefaciemno- uiniftisfalfusprophetavenit: qui nunquam aliter '?,*
& morali ftram foueam,& incideruntin earn. Nec inteHigunt Chriftum inter loquendum,qum>owwwappella- ad"$ntc t
caularum jmperiti,quod in noftrisicholis etiam pueri,docent, bat,fecitque,vt melius hune locum intclligerem. tinere. '
diicrimen. ^ jnter naturales, & morales caufasinterfit. Na- inregmm axlorum."] Multi hireticorum interpretes
turales enim non ex bono, vel malo efFeftu , errant,exiftimtesEcclefiam hoc loco regnum -
vel malx fiuntrfd quia boni,vcl mala; funtjbonum, lorum appellarirquafi dicat,non omni,qui dicit mi-
velmalum effectum habent. Morales vero non fo _ hi Domine, Dominc.in mea Ecclefia cenfendus eft,
lm quia bonae,velmala?fuht, bene, velmal agunt: u nequemeus dicipulushabendus. Multo prudtis
fed etiam,quia bene,vel male agunt,bonae, vel mais omnes veteres auctores,de beata vita intelligendum
fiunt.Nec enim tantm quia temperantes imus,vi- putaucrt. Nam quamuis Ecclefia regnum aliquan-
uimus temperanter: fed etiam temperanter viuen- do coelorum appelletur:tamen aim dicitur, intrarein Eccleia
do,tcmperantes efficimur. Arbor caufa naturalis eft, regnum coelorum , nunquam Ecclefia , ld vita femper non ft
proprere ncc ex bono fructu bona,nec ex malo ma- beata fignificatur. Et hoc loco manifeft eft , agi de faum cc?~
la fit: fed quia bona, vel mala eft,bonum vel malum praemio,quod ninEccIefiaJed in clo datunqua- bca'iavta
gignit fructum: homo moralisjpropteren folm, fi dicat, non itur ad ccelum verbis, fed faebs. Et ex
quia bonusjvel malus eft, bene vel mal agit,id eti verfu fequenti , de vltimoiudicioagi conftat.cra
quii bene, vel malagit,bonus vel malus fit. Neque alij in ccelum admittendi,alij ab excludendi funt.
requirendum eft , vt omnibus in rebus arboris fimi- Multi dicent miln in ilia die, Domine, Domine , nonne in m-
litudohomini conueniatjid inca tantm, qua de mine tuoprophetattimus i
agebatur, & arborem ex fructu :& hominem ex Sedqui facityoluntatem Patris .] Videtur dice-
moribus iudicari. redebuiire,ftdquifacit voluntatem rneam: ipfum
ir, Non omnis qui dicit miln.] Quidam haec omni- enim non Patrem, Dominum appellabant, &ius
bCap.i.4.bus Chnfto dicta fuhTcputant, quia Lucas bpoft voluntatem facer debebant,quemDominumfuum
ilia verba , /ypoata , eiieeprius trabemdeoculotm, &, confitebantur,ficut dicit apud Lucam h,(juid yocatis bcap.if.4fj
non e arbor bona , qtutfacitfruclum malum , & , bonus ho~ me Domine, Domine, & nonfacitis , quadico \ Refpondet
mo de bono thefawo profert bona , & malus homo de malo Chryfoftomus Sc Theophylactus , hinc colligi ean-
tbefauro profer mala , hsec adiungit-, quid autem yocatis dem efle Patris, & Filij voluntatem , m Filius, vbi
me Domine, Domine ,& nonfacitis , dico ? Mcliiis Hi- fuam dicere debuit,pro fua,Patris fui dixcrit volun-
Ineomm larius, & Hieronymus c, &Auctorimperfe5ti d,& tatem. At fi cadem erat vtriufque, cur Patris potis, Eadem eft
Hom.i^. Auguftinus', ad folos falfos prophetas referri di- qum fuam dixit?Refpondcnr,qud id auditoribus Patrit&Fi-
eLib.t. de cunt: quia & generalis fententia eft, & in omnibus gratius futurum effet :& minus fibi conflaturum in- 1,jvolun':
ferm.Dom.malis Chriftianisloeum habet : tarnen hic de folis uidi.Aliam egorarionemadiungo.qud Patrivbi- tas'
toti falfi f3ifis prophetis internofeendis agebatur,qui non ex que legiflatoris peronam tribuat:ipfe vero fe, quafi
b^euxitui vero's' quamuis nomen Domini femper in ore ha- eius legatum gerat : idcoque fefe in fis nmeret, qui ica.1i.4t.
bant, fedexfaftisiudicandifunt:quafidicat:nolite Patris fui voluntatem faciunt, vt alibi , proptere ban 4 34.
credere omnibus,qui dicunt mihi, Domine, Domi- femper folet dicere voluntatem Patris mei , non&-3oki-
ne: multi enim mihi dicunt, qui non intrabunt in rneam, vtinfrK.
regnum clorum, quia falfi prophets funt, Lucas i. Iniila dir.] Terribili,6c celebrrima: hanc enim K *
Hij
 175 COMMENT. IN MATTH. \?t
vim habet pronomen demontratiuum ilU , quafi de A omnino, & admira bile, qud moneat , ne falfis pro-
Dies iudi- die non aliis fimiii, fed certa ,& fingulari, &futuri phetis credamus, vera etiam miracula facientibus:
cij cur ilia iudicisfama, metuque infigni fermofit, vt infr*. ex fobs miraculis, fed etiam frudibus, id eft, ex
*,"tar Nominar, autem illam diem, quia in igne reueUbitwgr moribus iporum veros flfoiqueprophetas difcer-
a r*ij yn*u:u>ufeue fM 4^*fi(> tgmsprobdnt b, & quia turn namus.
5 luc! ni illumindbuntur abfcondiu tenebrarim , dr mamjeabuntur Nullum crgo,dicet aliquis.ad probandam veram Q"pnodo
j4.i.al confilia cordiumc. , " dodrinam ex veris miraculis argumentum fumi po- P""1"""-
.4. Tropbetdutmus. ] Inepte Caluinus interpretatur, pro- teft. Non fequitur omnino nullum,fed non omnin ffrma*tur sc
* jj^"'" fbetumnutt/eSt, docuimus. Nam vtdemusidali- necelriumfumi pofle. Scimusenim, Chriftumad YcraEccicl
g" ' 4' quindohocvcrbumfignificare,ficutiprd,faIfos confirmandam dodrinam fuam,poteftatem faciendi fia proba-
bi.cor.3. dodores,fiilfosprophetasappellauit, tarnen dsbuit miracula Aporolis tradidiiTe. Scimus vimiraculo- tur-
13. animaduertere, hc fallos illos prophetas allegare rum totum pene terrarorbem ad fidem fuiiTe per-
c i, Cor. 4. m[ric\ih}noneinnommetuopropbetauimui, (jrinnomine tradum.Qupd qui negant,vtdifputat aduerfus Gc-
CaTuinut ^ dxmonia eitcinuu , & innomme MoyirtutesmdtMfeci- tiles Auguftinus maius ipfi miracula tollendo mi- nLib.ii.de
arguitur. mMS ? Prophetare igitur, non eft docere , fed futura g raculum faciunt. Incredibilius enim miraculum eft, Ciuit. Dei.
pridicere. Hoc enim miraculum eft, illud non eft. totum orbem terra? , id eft, tot Philofophos, tot fa- cap.*'-
Atquchanc vim habet illud, / /<?, id eft,vir- pientesviros.tampaucis Apoftolis^ tarn imperitis,
tute tua. Non enim in nomine Chrifti,fed Chriitum tarn incredibilia humana; rationi pridicatibus, fine
docere dicimur : prophetare autem non Chriftum, vllis miraculis credidiflfe , qum illa ipi miracula, 4
fedinnomine Chrifti. qui per eos facta narrantur. Probabile igiturfidei,
Virtutesmtdtas.] Miracula multiplied generis, aut argumentum eft, quod ex miraculis fumitur, qui
fjepe.Qupd enim ante per partes,& diftribut dixe- per fidem fiepe,finefide admodum fieri folent.
rat,nunc in genere concludit,quemadmodum fidi- Etcmfiunt,nonad probdam eorum, qui faciunt:
ceret, nonne in nomine tuo prophetauirrius, & dx- fed eorum.qui veram fidem habent,ficri folent.Nec
monia eiccimus,&alia multa fecimus miracula? Exi- enim Balaam futura pra?dicdo,fuamipfius:fed po-
ftit ex hocloco de miraculis qua?itio,num etiam per puli potis Dei,aduerfusquem condudusfuerat,fi-
malosfieri poifinr. Illud certum jCiimduomiracu- dem confirmauit: &fere omnia miracula, quiper
brum genera lint,alia vera, alia falfa,fali etiam per herticos fada fuiTe legimus , qui paucifljma funt,
' Miracula mal0s fieri poTe.Nam Antichriftum faifa editurum huiufmodi ctTe conftat: qualia ea,quaein ecclefiafti-
losPCfie'r3" e^ePrdigiateftaturD. Paulus "j&Magos illos Pha- cishiftoriis , & apud Anaftafium inquiftionibus
pofliut & r^onis, quamuis verane, an falimiracula fecerint, Scripture recenfentur.
quomodo. difputetur, tarnen manifeftum eft ,iltemfall fecif- Eft etiam argumentum miraculis dudumcfi non Argumen-
ei.Thei: fe. De veris igitur, an per malos fieri polfint, qui:- omni, vnafaltem, aut duabus etiam ex partibus ne- mmexmi-
ftio eft. Hie etiam adhibenda diftindio. Nam vera ceflarium. Nam etfi neceiTari fequitur,eum qui "cuhsqua
miracula per malos, aut cm mali st,aut antequm miracula faciat, veram habere fidem,tamen neceila- ^^'
incipiant, aut poftqumdefinunt malt eTe.fieri pot rio fequitur, earn in qua frequentia,& quafi ordina- 1
funt. Ante, vel poft fieri poife dubium non eft.Nam ria miracula fiant, ver eTe cclefiam : quia etfi ali-
Saulem, antequm malus fieret, cm filiusvnius quadoDeus per priuatos extra Ecclefiamfiiam ho-
i f,C,r' f^prophetaTelegimusf,&Matthaeuspubiicanus mines miracula fieri permittat , ficut & per afinan
nofter,pofteaqumpublicanus,id eft,publicspec' fecit Balaam, qui in Ecclefiacert non erat: tarnen
cator elfe defiit : multa, vt citeri Apoftoli, fecit mi- nulli generaliter hominum iocietati,nifi Ecclefi fug
racuh. Deiis,quimalilunt:quamdium difunt,ma- ordinariam faciendi miracula conceifit poteftatem.
gis eftdubium. Alia rurfus adhibenda diftindio. ^ Magis etiam neceflariumeft,quod altera ex parte Ecclefia ta
Nam aut de m ilis, fed fidelibus:autdemalis,& in- perncgatienemdicitur.in qua miracula nulla fiant, ^"am"n"
fidelibusqmripoteft. earn veram Ecclefiam elfe non poife, quia feimus
Maliquif- De malis,qui fidem habent,Scripturadocet,vera Chriftum Ecclefiifui poteftatem ad facida mira- eilvera.
de.Tjhabt, es miracula fcciiTe. Prophetauit enim Caiphas ho- cula dediiTe. Itaqueredhinc probare poffumus, Hscrerici
xniracula moiniquus, quiaPontifex erat anniillius. Fecit lu- Caluiniftarum, Lutheranorum, Anabaptiftarum,& n.oIlra:,a"
edere pof- as miracula,dum in Chriftum credebatmam & po- citeras eorum, qui hodie regnant hircticorum - "'$'"'
^' tc^atem cum alis Apoftolis accepit & cum aliis gregation es, non veras Ecclefas,fed ynagogas efle "CU
fo"^ ' gloriatuscft,qudfibid,Emoniafubiicerenturh, & Satanse,quia in nulla earum vHumvnquammiracu-
fiLuc.cio. umenfur erat f& loados iubebat i. Saul poftqumab lumvifumeft.
17- Dominus dilceferat, in cuneo prophetarum me- Obiiciunt hocloco Hieronymus & Auguftinus, Domino
Uoan.c.u dius,vtciteri,prophetauitk. De fis qui fidem non nemin poTedicerejJf/Mj,// SpirituSdncio o,Qno- ^^J4^
x i a habent, propterca quod miracula fidepotiffimm modo ergo poTunt,non folm dicere,!!/', Dornt- spn-na s.
a ! K S' ' fiunt: nonanfaciant,quiaidScripturateftatur:fcd ne, fed etiam in nomine Chrifti miracula facer, qui non poflc
anverafaciantmiracula.dubitaripoteft.Chryfofto- Spiritumfanbmnon habenti Repondent,dicere dici.
lHom. 13- mus, Hicronymus,Euthynnus,&Thcophylaftus, E lefia eo in loco non fignificare verbis dicere : fed fa- 0 ";
multis probant excmplis, etiam per homines infide- dis:id eft, Chriftum non folm fide c6fiter,fed -
les vera miracula fada eTe.Nam Balaam falfusalio- ribus etiam exprimere , quod manifeftom cft,nemi-
m Nu. 14. ',& infidelis propheta, verum pratdixit ro, & ex nem fine Spiritu fando facer pofle.
hoc ipfo loco facile colligitur/alfos iftos prophetas, Et tmc.\ In illa die.de qua dixerat verfu prxced-
dc quibus loquitur Chriftus, vera miracula fadu- ti, coram omnibus homimbiiSyqtMmioreueLbttnttvab'
ros , ver prophetalfe , ver dimonia eiecifle : nec feondiu tenebrarwn, quafi dicat , vlque ad illam diem
enim refpondet Chriftus, mentiri eos, fed e eos, patiar,ac difimulabo,& quafi paleas granisin area
qiiamuis ita fecerint , non nofle, & ententia poftu- . mixtas relinquam : tune difcernam,tunc ventilabo,
lat.vt Chritusfignficet,ycra eos miracula faduros: Hieronymus, Audor imperfedi , Sc Beda,
non enim mirumelfetjfiilli?, qui non vera, fedfal- Confitebor.] Audor imperfedi p, pro p . ij.
f miracula feciTcnt, rcfponderet fenon nofeeos, confitebor, videturlcgifeo'.aa'ow, iurabo,quodbene
valdautem mirum,vt iis.qui vera fecerunt miracu- admodum congruit. Iurare autem intelligit dicere.
la.itarefpondeat. Necmignum eflet fimoneretnos ^mem,4?nerteiicovobis ,neJciovos4. Alij interpretan- qCaij n
nefal facientibus miracula crederemus; magnum tur confitebor, id id , public profitebor, me eos non
noTe,
 177 CP. VIII. DE M IR . PATRAT. i78
nofrjVt Hieronymus.Vidctur autem fimulitJE: eor A Omnis ergo qui audit yerba meahac,&facit ca,a(si?m!abt-
con felfion i veram ilia m confcffion oppon er e,q u a- tur yirofapienti,qui adxcam domumfuamjuper terra. Vil
li dicatrilli me coram hommibus fit confeffi funr: de duo contra duos Caluiniftarum errores collig- De iutifi-
egoeos coram Ptre meo verc confitcbor, fed me tur.Alterum,lolam fidem ad ilutem non&tis efle.-catone c
eos minime cognoceredicut contrario de iis, qui alterum,bonaopera,qu^adiuntantfideinonlb- "acaiuini.
. ji. vcrelirni{ncerqUCOOnftentur,dicita,Q'mf con- lim iuftificarc,& ad lutemplurimurrt valere, fed $"
fejfusfncrit coram hominibus , confitebor r ego eum coram firmiffimum etiam falutis noftra; eTe fundament.
Tatremeo. _ Nequehuicfententiaillacontrariaeft>,F<mf<e , cor ,
NwwVpwwow w-Theophylacbisnetum qiidcm aliud nemo pote ,mer id,qmdpofitum e , quod efl
cmmiraci!]afaceretis.Omnes veteresautoresob- Cbrius lefus. Fndame
cap. s. feruaucrunt, in primifque Orgenes b , cognofcendi Multi enim in eodem fundamento lapides funt,s- r _tm
ad Rom. verbum,hoc loco,aliifque fimilibus, non cognitio- mus & primus folus eftChriftus,& prater illud fun- &fUmmuai
Cogiiofce nem,fcdafFcd:um,approbationeque fignificare, vt, damentum aliud nemo poteft poner. Super illum eimitus.
locTlt e*> a8ufct cmrs t*tasJSctc Cognomt Dominus quifunt eius, autem,alia etiam funt, qux eo nituntur.fundmta:
clean. o. & d i/he wt c.Omncs enim D cus cognofcit,fed no Bnam& Apoftoli&Prophetzfundamentum appel-
14. omnes pro fuis approbat.Scnfus ergo multiplex hu- lantur,fed angulari lapide Cbriolefu k. Sic
<i i.Tim t. iuslocieffepotcft,aHt,w^*mww?ox>idcft,num- etiim fides &?opera,duonmt fundamenta, vtrumq; KEph.1.10
eMat-15.it quam vospromeishabui,numquaminpndctina- primo,acfirmilfimofundamtonititurChrifto.Sea Apoe.u.14
Luc.ij.15. torumnumer0p0fUj)aut f numquam pro veris ha- fob fides arena fuper petram pofita eft, qua*, quuis Al'.aii,.n<1*~
bui Prophetis,quales vos efle fimula batis, quod vi- ftante,quamuis incScufla petra, facile per i ipl di- "^
deturadhunclocum.vbide dignoccdisfalfis Pro- labitur,& quidquid fupera*dificatum eft,in ruinara
phetisagiturmagisaccommodatum. trahit:opera petra per petram, qusnulla pluuia,
i+.Oinmsergo.] Difputaueratpropridefalfis Pro- nullovento,nullius mpetu fluminis labefaatur.
phedsjconcluditgencraliter de mnibus hominib. Pluuiam autem, ventum, & flumen, nonnulli ita
Qui audit yerba mea W.]Qndam ad ea refert, qua diftinguunt , quafi tribus rebus tres res alias fignifi-
fupr tribus capitibus dicta iunt, vt Auftorimper- centur.Probabilius Chriftum tribus rebus, quibui
, fefti.Certius eftjgeneraliter de omnib* Chrifti ver- potiifimm aedificia labefacbri blnt, edem diem
bis intelligere,itaque interpreter verba h*c,ide{i,h\i- udicij , quafi terribilem quamdam tpeftatem de- j pfaj<4j ?
iufmodi,haec&fimilia,auth2;Cjideft,mea, quia illa, cribere voluilTe, vt cm dicit J, Deus manifefle ye-
qusant dixerat,ipfiuserant verba,& foletex vno mettDeusnoer&noniebit : tgrasinconfpecJueius exar-
aliquandoindiuiduototum genus fignifiori. defeet, & in circuitu eius tempeas valida. Docetergo
fiCor.3io Q^adtfkat. ] jdificare,eft in Chriftum credere Chriftus,eos,qui bona habuerint opera, flrmiter in
Hums jedifieij duplex eTe dicit fundamentum.arc- udicio ftaturos efle : alios quantumcumque fidem
nam,& petram. Arenamvocat iolam fidem operibus hibuer\m,ciuGi<^.{iiros.Nonenimrefurgeni'impi) ink*-
gVeif 16. vacuam,ciimaitg, Cromnis, qui audit yerba bac & non dicio m,Hebraic vh loiakjanu, non abunt, ficut m Pil. 1. y.
faateafimiliseritvirofldtos}m*dificauUdomum[uamfu- orator illeLatinus0 loquitur, cuminftnatupuUlxm-^V1.*^,
" ' 14'ferarenam.Pctr3m\ocit bona opera. mearemtts. 4-

AP VT OCTAVVM.

V M autem defcendict de montefe^uuta funt eum turba multa : x & a ccee*u.

leprofitsVeniens adorai?at eum,dicens:D omineJi vis}potesme mundare.}.EteX'LttCSA%m

tendemjefitismanumytetigiteumydicem\Volo.Afundare Et confeimmunda-
ta efl lepra e'm.A..Etauililefm\Videjicm\nidixeris-.[ed 7* buu.r+.t
offer munuSjCjuodpracepit Moyfes in teimoniumillts. $. Cm autem introijjt Caphar- **'
naumyacceitadeum (jnturio^ogans eum,6 & dicens : D omine,puer meus iacet in domo
paralyticus *& mal torquetur. 7 Et ait ilijefuti Ego \,&> eum. 8 . Et res
pondent entuo aits Domine non [um dignus^tintresfuh tetlum meum:fedtantum die c 1'7 *

\& [anabitur puer \ Nam & ego homofumfubpotejlate conitutus , habens

fub me milites,& dico buic: Vae^ vadit:& aliiy ,& Venir. & Jeruo meoy Fachoc,
facit. 10, Audiens autem Jefus miratut cfty&fcquentibusfe dixit : A men dico Vobis, d^
non inuenitantamfidem inJfrael.n.DicoautemX>obisd<fubdmHltiab Oriente,^ Oca-
ente vententy& recumbent cum Abrahamy&Jfaacy& Jacobin regno cachrumm.filij
autemregni eiietenturin tenebras exte'rioresbi eritfletusy& flridor dentium. 13 7* dixit
lefus QentmioniV'adcy(<rficut credtdifliyfiattibi.Etfanatus e puer in illa hora. 14 Et
cm veniffit Icfus in domum Petr'v.viditfocrum eius iacememy& febricitatem: 1 5 e7* teti-*
gitmanum '& dimifiteamfebrtfy&furrcxity& miniilrahatcwi6 Vefyerc autem
facloyobtulerunteimultos damoniahabcntesi& eiiciebat slpiritus Verbo : r omnesmal
habentes curauir.ij Vtadimplcrctury<juoddiclum eftper Ifaiam Prophetam , dicenteni: e Mt I- ,*

ffpfeinfirmitatesnofiras accepit y et agrotationes nofirasportauit. 18 Widens autemlefus f ifa f.4.

turbas multas cirumfeyiuitire trans frttum.iy.Etaccedensvnusfcribay ait Uli : Jifagi- l4Pct l4;

H iij
 79 COMMENT. IN MATTH. 180
Luc*.; ey}fiqttdrte,quocumqucicris.io,Etdicitci lefus'^Vulpes foueas haber, &volucres ca
li nidos: Filius autem 'hominis non habet \>bi caput rechnet. Li. Alius autem de difpulis eins
.4.5< ait illi:Dcmine,permitte meprimm ire, &fepelirepdtrem meum.ii.Iefus auteaitilli:fc-
Luc..i*. ^ me,& dimitte mortuosfepelire mortuosfuosiz} b Etafcendentc eo in nauiculamfecuti

funt eum difcipuli eius: t4.gr eccc motus magnusfattus cfiin mari ,'itavt nauicula operi-
returfulibus,ipfe vero dormiebat.if Et accefferuntad eum difcipuli eius,trfufcitauerut
eum,dicentes:Domine,falua nossperimus. 1 6, Et dicit eis Iefus. Quid timidi eflis,mdica fi~
deti furgens, imperauitvcntts,&* mari,ey faftacft tranquillit magna. 27. Porro
e ::.: homine f mirati font dicentes: Qualts cfl hic,quia Vcnti,& mare obediunt ? 8 . c f cm
lUC t]1" veniffent transfreturn in regionem Garafenorum,occurreruncei duo habentes damonia, de

monument is excuntes,feui nimis,ita Vf nemopoffet tranreper Viam illam. 39. Et ecce cla-
mauerunt,dicentes:Quidnobu)&tibiJefufiliDcbV'cnifli hue ante tempus torquere nos}
30 Erat autem non longe ab illisgrex multorumporcorumpafeens,} 1. Damones autem ro-
gabant eum dicentesiSi eiiets noshinc/nittenos ingregem porcorum.yi.Et aitiUu:Jtc. *At
tili exeuntes abiert in porcos,&ccce impetu abiit totusgrexperpraceps in mare: & mor
tuifunt in aquis. 3 HPaores autemfgcrunt,& venientes in citiitdtem,nuncUuerunt om
nia,* dehis, qui damonia babuerant.^.Etccce tota ciuitascxiitobuiamlet : gr \ifo

dM i corogabant^ttranfiretafinibuseorum.
mc.tf.37. A tus, 3abbai3(>pW/^/;<<<<,cjuodmuItivrbanitat
" Chrifto,tquf'ropheta%aut virofanflo exhibirn!
IN A ft V VIV interpretantur. Ego vero religion fuifle puto, quia
ideo videnturomnesEuangelifte tanto iludi hanc
te ltiM^ VM autem defcendiJfet.1meronym.Chvy- circftanti exprimerevoluifle, vteius leprofifid
. ai. foftom., Auor impcrfedibjitahoc declarentiqua; minima profect fuiflt.fi Chriftum 'fariftam
^ interpretantur,quafi omnia qui: tribus nihil fiipr qu Prophetam,aut virum fandum ere- Deumcre-
5|| fuperioribuscapitibusdidtastjinmo- didiflct. Dcum ergo crcdidit,ncquealij quam Deo didic.
Cap. 6. i. teChriftotraditafuerint.Idn itaef- dicerepotuit,ft-w.y>i>fM memundare, Nenimdixit,
fe probauimus.Dicit ergo Matthams,c* defcendiffet fi Patr oraueris,fcdy* w,fignificans aequalem ipfum
demonte,n quod omnia fuperiorain mote dixiilet; c Patre habere poteftat,Yt Chryfoftom. l,Theo-
cap.j.. fedqudcdcripfiTet,e, vt turba hominfuge-g phylaci.& Euthymis obiruauerunt. Magna - I . t:
' rer,in mot acendTe,ibique ad Apoftolos ccion aiino fides,& ratio orandi fingularis,quae nihil petit, ^Jgj^1
habuifle;eiuq;concionisoccafione,aliasquoq;eius fed neceffitatern oftendit,fidem prartendit; ris. ^u
c5cioncsrecitaubt,volsncexponere,quid poftei 3. Etextendenslefummamm. ] Quid opus erat ex- cut chri-
fcqutibusitcrfeciTetturbisjneceTehabuit dice- tendere,pra:irtimad tangendum leproum, cuius lus Icpro-
, de monte decendiTe,Nec .. turba?, nif in contaftus in veteri lege immundus habebaftuvNo- m tetige-
clpo:quipotert.Dicetaliquis,curtciieeas - taruntcxhocloco,&aliis fimilibus vetercs aufto- nt"
ccap 6 & 7 c'ones retulit,quas ad eafl turbas Chriftus habue- fes,in quibus Cyrillus Alexndrinus,ideo Chrifturrt
rat,nOn dixit Euangelifta de mte defcendiTe,ncq; ctaducarnisma;aliquos arrotos curaTe voluifle,
turbas ccutaseUe.Refpdeo,non fuifle necefla- vtoftenderet,etiamcarnem uam propter coniun-
ri dicere.e de monte delcendiflV, nifi vt reddere "tionem cum diuinitate, vim filutiferam , & viuifi-
tur cau turba? fecutaz eflent,nec dicere tuf- _ cam habere. Ambrofius ra aliam rationem afFert, vt m Lb.t a
bas concionant fecutas efle.-quia non referebat, humans natura: quam habebat,probarctveritatem. tucam.
, quos auditores, aut doctrina: fu? teftes, cciona- AIij,vtoftenderet,i veteri lege non teneri, qui le-
retur.habuiflet.Refcrebat aut fcire,quot habuiet pram tangere pfohibebat n,id tamquam Iegiflato- n leu r+
miraculorfijortetes,nequisfupprimcr<r,autob- remiuperioremeflelege,Chryiftomus o, Autor 46.
fcurarevellet.PropterecEugelita,poft;aquain imperfeftip, idem quoque Ambrofius q, Euthy- . t.
decius egifletdotrina,eiuscti, vtairHieronym. mius,&Theophylatus. Alii , Vt oftenderet,fe efle JJ*
fita narrare vellet,dixit/frf<funt eturbt.Quz in re non alium,qui curauiflet, cm ipfe non alius teti- vriis jQCis
aliuMatth.quacaeteriEuigelifta-jfecut9 cfiordin. giflet,quodapud D.Thomam ex Chryfoftomo ci- M3tth.
NaliiprisChrifti miracu!a,qumdotrinexpo- tatumlego.Alij,vtdoceretlegem,qux lepra: conta- p it,
fuerunt,quafi ex miraculis,docl;rina: fafturi fidem. prohibcbat,necontingens contaminaretur, in qEodem
fcaplr: iEfC/^MB/w.lMarcusfj&Lucasgjaliaquadam fe non habere locum, quince contaminan poterat, leco-
g Cap . miracuUprisnarrant.Itaqueincertumeft, vtrum &leprofum non contaminandi, fed curandi cau
hoc poftilla,anpoft hoc illa faa fintmifi quodwat- tetigiflet,vtTertullianus aitr. Eodem modo nunc tL. aduer.
thsusdicens.E ccor/^ro/i,videtur fignificare, hoc Euingelica,& Ecclefialica lex intelligenda.qua c 4
h cap f. ft11"11^1 Chriftus de monte delcendit , fcum efle. hajreticis agere prohibemur Non enim prohibe- S^^^
' " Hanc enim vim habet illud,#*w,vt 11 expouimus. murcumillisagere,vteosconuertamus:fedne nos connerfan-
Commod autem Meontiusmonet, ideo, dum in ipfiperuertamur, quia malitia eorum, ficut cancer dumcum
monte efler,a;grotosiIli oblatos non fuifle, ne eius fcrpit.Ergo qui Chriftus eihqui peruerti potcft, hretiei.
conciones,quas in monte habebat,impedirentur. &conuerterepoteft,&Ecclefi3Edocores,quiChri- ft.Tim.3 f
^</or^itf.'a>oiw/i'Jfleftebatgenui,prouoluebat fti perbnam gerunt,ha:reticos tanganr,confidertes * ^oan- ,0-
fead eius pedes, Marcus '^^/ vw, vt fi Gal- tmen iipfos,ne &*ipfi tententur,cxteri quam lon-
cip.i 40. lice dicercs,/iry/4yif beaucoup de reverences , Lucas b, giifim fugit,maxime ver Caluiniftas, quorum &
cap.j.i. -.new ni ^,4^ w/rff/fm.Hebratnum ceu- perniciofiimus,& maxime ctagiofus eft morbus.
Vol
 i8t CAP. VIII. DE LEPROSO MVNDTO.
V,1,71,~] Refpondct, iifdem duobus verbis, A mus,& Ambrofius iis locis,quosantedefignauimUs
quibusleprefusvfusfuerat, vt cius fidem effeftus quod ego veriffimumiudico. Reddit enimratione
aLib.|5.in confirmer, Ambrolus Chryfoftomus bi non fblm,chr rriunus ilium ofFerre iubeatjfed etiani
tocara. TAmdxre. ] Non eile infinitiuum , fed imperandi cir ad facerdotes mittat,& cur cuiquam prisdice-
b 17. modum Hieronymus, & Chrybftomus monuert. re prohibeat. Senilis ereo ekjtitmim mdcauam dixerist
Quod Hieronymum hominem Latinum feciTe non fed oende tef'acerdoti ,&offc*mwms tuwn, epudprtcepit
locii .
miror,quia Latinum verb vtriufque modi efle po- Moyfes , vt illi ipfi qui maxime mihi aauerfntur.
terat , Chrybftomum Grarcum feciTemiror ,cum primimeorum miraculbrum teftesfint,& proprio
Gracum verbum nga.rmt non nifi imperdi mo- ipbr tftimbnio incredulitas arguatur. Qua-
di efle poflt. Quae res fcit, vtfupicer id Chryfo- leautem munus ofFerend eTet, fefibitur .4 <1 u.i4.4
ftomlinterpretem addidilTc. Mcefsit adeum Centioio.'] Hominem fuifle Genti-
Chrili d- Redexhoclocoveteresauctores Chriftidiuini- lern, vl ex ipfo nomine manifeftum eft} nec enim
oiaicas pro- tatem probauerunt,qud quafi propria , non aliena tum, cum Iudfi Romani imperij tyrannide prem-
batur& hu- yas poteftare,volendo,imperdoque curauerit,Iu- bantur, ctriones ex ipfis factos fuifle credendni
"incxpoG- ftinusC>'Ter.tu'Man'd Athanafiuse, Idacius Clarus, f eft, vt Chryfoftomus &AuguftinusadmoriuerUnti
tionc^iei. Ambrofius f, Chryfoft. h & quidam diuinitatem fi- & ex locis citatis r cplligitur, r Veri to.'
dLi.4 cj- mul,& humanitatcm probaueruntjVt Tertullianus, Diputant autem interpretes, an idem hic? Ceritu- iuc;7-
traMacci. Cyrillus, & Ambrofius , cuiushaec verba funt : Vola ribfit,&ille de quo Lucas icribit.Dubitandimultis Ani<*em
Inlib^c^ &g0dicit,propterVMinum\imper*t,propter ^rim,ungit cauim attulit, quod magna videatur inter Mat- fuen't jt
IcnTiaPatr $rofter T>Am)xwn. thaeum, & Lucam in hiftoria? narratione fle difcor quo hic , a
Fil. Se Spi- ^.Hemimaeceris.] Dignum eftquari, cur Chriftus dia,Muthauis dicit Centurionem ad Chriftum ac- apud Lu-
litnstni tantum beneficium praedicare vetet, &quodam- cefiTe;Lucas mififle ad eprimm feniores Iudaco- cemt
fLib.j.c6- modo eum, qui accipit , ingratum efle iubeat. Ref- rum,deindeamicosius, excu(fleq;,quodadeum
*"~ pondet Hilarius ', vt falushcec non ofrerretur,id ipfe non veniflet.nec enim fe,vt Vcniret,dignumiu-
fjj^jn quareretur,id eft, ne ide hoc mlraculii, quafi iuffii dicaife.Matthams dicit,Centurionem fogafle Chri-
Lucam. Chrifti, iaftari viderctur, vt alij eti groti ad quE~ ftum,ne in domum fuam veniret; nec enim f digo
h .. rendam venirent curationem ; & fidei meritamit-c effe;Lucasioga(Te,vtveniret.Quibusrationibusad-
Cur \Chri- terent,fi non fpente, id miraculoimpulfi venirent, dutinnullifuerunt,vtdiuerimhiftoriamefledi-
^ quam etiam rationem indicauit Ambrof Hierony- cerent , vt Chrybftomus f, & Eurhymius meminc-
wculum mus ^co prohibuiiTe, quia neceflrium non erat,vt runt.Sed omnes veteres interpretes eandem eiTe pu- fripm. if.
publican, fermone iaftfet , quod toto corpore praeferebat. tant. Et vero quis credat duo miracula tam fimilia
icn.7. Alij,ncgroriamiuamqil3crerevideretur3 Ambrof.k efle potuiffe ,vtrurrique in Capernaum, vtrumque
Lib. . m Chryfoft.1 Beda,Euthymius,Theophylait. Mihi eodem tempore, vtrumqne in iruo Centurionis*
IH^au 2.6 ^entcn"a Auctoris operis imperfecto vald placer, vtrumque in feruoparaly tico,vtrumque Centurio-
' nonomnino vetuilTe Chriftum, ne quid vmquam nem dixifle, nonfwndigmts , vt itttt^sfbtecimmeum.
diceret ; fed ne diceret , antequni fe ficerdotibus Uli ergo,qui contra fentiunt, inconfideratt iaciunt>
oftenderet; ni^i facerdotes vulgata fama faftum quod difimilia, non fimilia confiderehr.
CognouiflentjCalumniarentur non efle ver munda- Quodautem Matthaeus Centurionem accefiflej ?adeih|l-i"'
tum.cuius mundities,ficut lexm prcipiebat,nOn ef Lucas feniores Iudseoram mififledicat.quidam ref- ori*
m ttuit.14 ^ r- -rr ~ . /. . conuioci-
fet ipforum iudicio comprobta; pondent , vtrumque ecille , Se principio feniores tuI; *
4.
curmiTus Proptere dicit ftatim , ofiende tefacerdoti. Quod Iudaeorum, &pofte amicos uos, cm audiuiflet
ta^Saccr- cur pr3eCCperit , etiam inter interpretes di; puta tur. Chriftum aduetare,ad eum mififle.quod Lucas;8c
Db.\.c- Pbrique fefpondent,ideopracepiffe,vtoftenderet U ad extremumingrauefete morbo, ipfum etiam ac-
triMarci- fe legem femare,vt Tertullianus ".Chryfotomus" 1 r
cefliTe,quod J Matthaeus
^
expofuit, -
vt Chryfofto-
) Hom.i. Hieronymus,& Euthymms. Alij, ne, fi feccrdoti mus r,Theophylactus,&Euthymius. Alij per alio t . 17.'
non oftendiflet , extra ciuitatem fecundm legem tant m, non per fe acceflfle: acceder enim dicitur,
fnancre cogeretur, necaccepto beneficio frueretur, nonfolum qui perfe, fed etiam qui peraliosacce-
quia curatislepra redire non licebat in ciuitatem, dit,vtcomparere coram iudice, nonfolm qui per
priuquam fummo lcerdote de eorum eflet cura- fe; fed & qui per procuratorem comparet. SicAu-
tioneiudicatunt.Theophylalus.Alia prxtere ra guft. v & Beda,& Leontius hoc b loco. Nec dbftar;
dones duas Hieronymus afFert:alteram,vt humilita- quod Matthxus dicit x; Centurionem refpftdifle, 0^'*^e
tem fiiam doccret, altera , qum & Bedam probafle Domine nonfum dignus, &, " ego hbmb[um. Nam uuang cap
video, & ego omnium maxime probo,vt inexeufa- quemadmodum, qui per alium accedit , acceflflei .
biles eflent icerdotes^ in ipfum non crederent,cu- ita qui per aliumrefpondet, reipondiflcdicitUr.il.- contra
ius mifacuia probaflnt. Hoc enim eft, quod ftatim lud maius eft argumentum , quod veto fimile*tfle Fault- e-7."
idditrvtteimoniumillis: quod, vt paulo poftdicam, E non videatur, feniores Iudxorum, qui apud Lucam f
non folm oblationem muneris;fed etiam ad often- rogant,vtveniat,hc rogare ; ne veniat. Sedfacile l^t{9J
fioncm fpefat. refponderi poteft , id apud Lucam feniores Iuda:o- ' '
In teflimomum Ulis.] Quidam hocreferuntadver- rumdefuoaddidifle. Nam Centurionem nondt-
bum,pw<^;V,vt fit fenfus,& offer munus tuum,qud xifle illis, vtrogarent Chriftum adfe venire,ex eo
pricepit Mofes, vt eiset in teftimonium illis , cura* dem Luea perfpicuum eft *. Domine , noli vexari , non
tionemnon exfacerdotibus, automnnoexhomi- enimfum dtgntts, vtfub teBum intres bropterqued & 2 VctC.dy
nibus;fed ex Deo profeftam efse,ad quem fer mo me ipfum non fum digram trbitratus , vt adte venirem,fed
dum Hilarius intefpretatur. Nonnulli ad verbum, dieverbo, rfanabiturpuer meus. Ergo feniores Iudso-
offerer. Auctor imperfecto p,&Thedphylatus,quafi minus , qum Centurio fidei, plus Vero haben- fe",*jejUia
(, it. dicat, offer illis munus, nefi non obtuleris, curatio tes vanitatis, non funt funtifideliterlegatione;fcd mnus ei
nem tuam calumnitUr, & vt muneris acceptio per- partim non credentes pofle Chriftum fblo verbo habuenmc,
pctuum contra illps verx curationis tu teftimo bfentem curare paralyticum , partim , vt ait Chry- quam
nium fit.Ncc enim diccre poterUnt ,non ver fuie feftomus , oftendere volentes tantm feautoritate tlJn* &.
'Valere,vtpoflentChriftunladducere contr,qum "*5*,!
cutatum, pro cuius cognita , probatque curatione
munus acceperint.Ali j ad vtrumque,& d verbum, inmandatis habebant, rogarunt, vt venirct. v$i-
tende, Sc ad verbum offer, vtTertllian. Chryfofto- , cut & illud de fuo adcderunt , Dignus efl enim ,#
H iii)

v.
 COMMENT. IN MATTH. i84
hocpraes, diligit enimgentem noflram , & Syndgogam ipfe H ya $,ego enim homo fum , indicans Chriftum plus
ddctuit nobis. Non enim Centurio illis mandauerat, efle quam hominem , fed k y.y nam (jr ego home
vt fedignum efle dicerent , fed potis indignum. /wJqualdicat,vttu.Altera>qudftatimadiiciat,dr
VnusigiturEuangelifta, quid Centurio mandaflct: babeofitb me miiites,quiCi volens explicare quod di
alter quid ludan dixiffen^expofuit.Illudcgocredo xerat,feefle in poteftate conftitutum. Nolo,teftis B521 Ati*-
aVerf.i 8t ex verba, qua:* fequuntut Iudaeis dida non fuiTe: mihi mea confcitia eft, aduerfariuminuidiagraua- niZit*
* necenimtantmhabebantfidei, vt tarn plenis fidei re,cd ledorem moneo,camfuifle Arrianor inter-
verbis vti poflent, praefertim cm , vt ex Luca con- pretationem, fie enim Audor operis imperfedr.ho-
ftat,ant rogaflent,vtveniret,fed dida fuiTe ab ami- mo,vt ex multis locis Commentariorum ipfius ma- ,
eis Cturionis,quos,vt ait Lucas,cm audiuifletad- nifeftum eft,Arianus. Quo confilio non folemus e, o-
uentare Chriftum, ad eum mifit, quoique credibile vt multi faciunt, Chryfollomi nomine citare, ne s- Ps >m-
eft gentes fuiTe, quia eos Euangelifta non ludamos, dilfimi & eruditifllmi viri audoritatem , fpurij , & "5
vt prioresjfid amicos vocat. Eos ergo tanquam ma- heretici operis attributione polluamusinecomnino 115 "
gis familiares,videns priores infideliter mandata fu citaremus,nifi hanc illi, & antiquitas, & endino, &
peregifle,melis inftruxit.vt fe hominem efle dict, fubtilitas interpretandi audoritatem tribuilet ; &
fub poteftate conftitutum,tamen dicere hic militi, etiam hxreticus Catholicis citari poflet,ficut Ter-
vade,& vadere;alteri,fac hoc,& facere,quod vt erat tullianum , & alios nonnullos , quos herticos fuiTe
fidcliores,iifdem,quibusacceperantjVerbis, recita- icimus.fiep citamus. Senilis igitur eftomnino con-
uerunt. . trarius.Nonenimparijfedminoriadmaiusargu-
Nonfiiit Fuerunt&quidicerentjhuncCenturionemillum mentatur.Si ergo homo cm fim, fub alteris pote-
icgulusde fuifleregulum, de quoIoannesfcribitb : & miracu- ftate,id eft,fub Chiliarcho, & fub Imperatorecon-
quo apud ium,quod hoc,& illo loco narratur , idem Leontius ftitutus,tamen quia fub me milites habe, dicobuic
loannem. hc,& apU(j ioannem,itmque apud eumdem loan- vade, & vadit, & alteri veni, & venit, quanto magis
' 4"* ' nem Chryoftomus,Theophyladus,Euthymius re- tu,qui fub nullius es poteftate, poteris folotuo im-
ferunt,eorumqueopinionem mrito refellunt,nof perio feruum meum curare? id eft, per alios facer,
* ftiifl 4UC *^'c refutauimus. Itaque abs re eft , quod ad quod per te facer potes , vt'omnes veteres audores
notait marginem huius loci locus notatur Ioannis , quafi Catholici expofuerunt , Auguftinush , Chryfoft. hSer-<. de
quamuis in eademfichiftorii. j,Bcda, StrabusK. Omnium autem optimLeon- rerb Dom.
antiquiori- .fttermeus.] Seruusmeus, vt conftat ex Luca c. tius vare <> interpretans ^/*'* fubrege,c\i- fccundm
bus notat y nonfnmdignus.] i >v*{Cufficicns, id eft, dignus, iusinterpretationis , fi aliud non haberemus argu- M^tth-
clCap. 7. t. ytfuprd.
r ,. , _ _ ,
, , . V* mentum,
qum* - qud /- , hic fenfusvberior
... . eft,
, * & -illa., ' In
, .
1 '7'
d Cap..i. fiintresjubtechttn .] Non probo, quod qui- tanta Centurionishdemagisdignus:hoc^num fans
i. Cor.if.6. dam dicunt, proptere fe Centurionem indign - efle magnum exiftimare deberemus. Quis enim non
Ad Coloff. pclla(Tc,qud Gentiiis eflet,& non liceret Iudasis in videt, non efie tantae illi Centurionis fidei confenta-
|*- Gentiliur domos ingredld enim non minus facile neum,vtfe,&natura,&officioquodammodoqua-
dixifletiSc non iblm dicit f indignum , vt in dom ret Chrifto, quod etiam fi fingamus , e ver facer
e Luc. 7. 7"t fuam intret,fcdetiam,vt ipfead eumadeate.Non er- potuiiTe,tamen profedo non feciflet. Mali omnmo
go,quia Gentilem,fed quia peccatorem fe efle cie- fuiiTet oratoris,fe illi, quo benefici peteret,a;qua-
bat; non fuperftitione,fed fide,dixit fe indign efle, re. Potis i, quamuis fuperiorem duceret, inferio-
fLuc.5.8. vtfubtedumfuumintraretjficut Petrusf, Exi a mt rem diceret. Et eontrariae coniedurae non modo le-
Donnnc,iuuho:o pea.ttoi-fitm. Beda. ues,fed etiam falfae funt. Ncc enim eft Grec n * Interprera-
Sedunttmdtcverbo.] Hebraifmus, * HON emorjic y'^<w cir fge, vt elfe oportebat, vt ille, quem ifti pu- tlo.B.ezaf-
d eft, iube, -verbo, vnico verbo: non enim fblm op- tant,eflet fenfus fed ^ y ty , etemm ego , quod in- llcltur'
ponit verbum fado, fed longo etiam crmoni, vtc fum habet omnincontrarium. Etenim ego, cum
dicit, verbo Domtni ccelifirmatifuntyid eft,vnico bre- nonfim Deus.vttUjidhomo.vtCterbquibusim-
gPfl.}t.<. uifllmo verbo, F**,df"/4ff)iB. Credibile eft au- pero,tamen quia fub me milites habeo .dicohuic,
d.iuifle Centurionem,quomodo Chriftus leprofum vade,& vadit,& akeri,vni, & venit. Quod aut di-
non multo ant, vnico verbo curauiiTet^e/o^^- citf milites habere, non ideo dicit, vt probet, fein
rti indque tantam concepifle fidem , vt idem in fuo poteftate efle conftitut,fcd vt reddat caufam , qu-
eruo facer pofle non
dixiflequofdam, dubitaret.
proptere Refert Leontius,
Centurionem fruum obrem dicit huic.vade,
Lego quidem & vadat:
apud Daniele illi, veni, & veniat j - '3-'
'jTeVwrV^ejCVjgenus
ad Chriftum non adduxifle, quia iam agebat ani- quoddam militari prffedorum in Theodotionis
mam: itaque timuifc, ne in via agitatus morcretur, editionenominarijquiK'nan bp/x,ChaIdaicvo-
quod ille Centurionis fide indignum putat. Qjri ctur, fed illos ipfos poteftate, fub qua,non in qua
enim credidit,folo verbo morientem fanare potuif E efstjfic appellatos puto,ta"qui fi fubprffedos dicas.
fe;&ilhidexiftimandumeftcredidifle,pofleChri- IO Miraus e.] Admirationem nemoignorat ex
ftum efScere: ne per vilm moreretur. antegrefla ignoratione , & coniccuta cognitione
* Hie Hcbraifkms cx initio Gcncf. fumptus , in quo to, P^' Admiramur cnini , qua: videmus,aut au-
ticslgitUrJcap,.=,ni,Kiaviv^W/(,,W}c{ixt dimus,iliaverationecognofcimuc,cumantenofo-
Deus.pro iuffit.i Dauidepoftcadcclaratuscit.pfalm.i+J.y. lum ignoraremus:led nec cogitaremus quidem.Ita-
IMnaainiVNinocWbif^T'fB^r^ipfepratcepitec que hoc ipfum admiratumfuiffe Chriftum,cm ni-
creatafunt. Noiter inteiprcf vtrumque preflt dicens. hil ignoiaret, multo ver minus Ulam ipfim Centu- Admiratio
Queniamipfedixit.&faafunt , ipfe mandauit cercata rionis fidem, qum mirabatur.cm, vt ait Aueufti- ."""!10.,"
lunc nus.ipfe earn feciflet, ment miraretur. Quod qui-
.Kdm&egohomofum. ] Theodorus Caluinifta- damrefpondentmiratum.vt hominem,nen probo,
rum interpres pro xm i^oieufyfubpoteate, legendum quia ne homo quidem fidem ilia ignorabat. Nihilo
putat '4; aar, inpotejte , fenfu prorfus contrario, proba bilius^quod alij dicunt,non propter noua co-
quafi iftc Centurio argumentetur, non opus eft, vt gnitionem , fed prepter nouam experientiam fuifle
venias,nam Se ego homo fum , ficut tu.quamuis mi- miratum. Ponunt enim Theologi fcientiam quam-
nore , in aliqua tarnen poteftate conftitutus , & fblo dana in Chriito,quam experimentalem vocant.qus-
imperio facio,quae volo:duabufque in hanc opinio- que ilium nouis rebus acquirere pofle dictqu
dudus eft conieduris , altera , quod non dicar, adm 0 d um ait D. Paulus, didicit exits quxpaffus efl,obe-
dienti.m

1
 US CAP. VIII. DE FIDE CENTVRjONtS. loo
* Hcb-t.r Jieiaim'.* Caterm experiencia non poteftadmira- A Dicimus aliquando coram doftiffimo viro , illu vel
tionem afFerre iis,qui,quidquid experiuntur,animo i 11 qmnium, quos vnquam noucrimus.dotiflim
prafumpicruntj cuiufinodi Chriftum fuiffe certura eTe,nimirum eo exCepto,quo cum loquimur , cum
eft-MuIto probabilius Auguftinus,non fuiTe reuer" quo inuidiofum & inurbanum effet alterum cpa-
miratum.fed vtnosmiraremur.quafi admirando di- rare.Dicit rex ilium, aut illum cTehomincm tonus
bii.i.ccra xifle, inueni tantam fidem in lfrad. Qitifquts (mquit) regni fui potentilfimum, haud dubife ipfum exci-
aducr. lc.& miratur Secundum con\uetudinem , qua homines loqunntut\ piens,quem longe feit elle potcntiorem.Dicit Chri
Propa. c.7. inopinatttmt atqueimprouifumfibiejfegnicat ,quodmira- ftus inter natos mulierum non furrexiffb maiorem
tur. Sedlefus, qui omnia prxfciebdt, quod mirandwn altis Ioanne Baptifta,non comprchcndcnsfeipfum, qui
tommendabatjnirando laudabat ,& alibi . Qgi- autem in ex mulierenatus,eo long maior erat. Sic hoc loco, 1 Infta-*
Lib. i.4e
cii.ctra illisfecerat if[tan fidtnt , niipfe , qui earn mirabatur ? quod cum dicit,fe in lfrael tantam fidem non inueniffe,fa- '
Minie, . S fi ( alius ft aet , yt qutdmirareiur^quiprifcius erat} miliam fuam,id eft,Beatam Virginem, & Aportlos
quodmirabatur Dominus noer , nobis mirandwn effegni- nonromprehendit. Alteromodo fie, vt non de ipfa
caty qttibus adlmc e opusc moueri. Omnes igitur tales - fide,id de externis fignis fidei Chriftus loquatur,
tits nus nonperturbti animifuntfignas feddocentis magiri. quafi dicat,non inuenijqui ita mihi refponderif, qui
Credo ego ita Chriftum rnirari dici , ficut irafei db tantam pne fe fidem ferret. Priorcm tamen interpre-
Deus quo citur Deus , non quod irafeatur , fed qud rationem maeis probo,
puniat,qud homines irati facer blent. SicChri . Oriente , & ab Occidente.] toto orbe terra-
dicitur.
ftusmiratus dicitur, non qud miratus, fed qud rum extra regn Iudx pofuit enim duas remotifi-
ad modum mirantis hominis locutusfit , Omulier, mas partes pro omnibus, Auguftinus . Venicnt au- K jcr g
Ca. i y. S. magna efides tua. d tern vocati: loquitur enim de gtium vocatione, de verbis D5.
Hon irmeni tantam fidem in ifraeb] Gric -*Ji ir qua laias 1 vaticinatus fuerat,& de qua tou epiftola fccundm
ieeyLHK , ne in lfrael quidem tantamfidem- inueni. Qujdam, ad Romanos "*, late difputat D. Paulus. ..
vt ait Chryfoftomus %cx hoc loco,& ex illo Luca?,' Et recumbent.] admenfim,metaphorafumptade 6Cay'4,*
& Synagogam ipfe adificauit o,collegerunt, hunc conuiuio: fol et enim regnum clorum per couiui ^ xim
. 2,7. Centurionem Iralitam,nonGentilcm fuiffe. Ex
f Luc-7-- fignincari , quia fatiabimur , cum appamerit gloria eius n, cap.
quo vtroqueloco contrarium colligeredebucrunt. n, vt apud Lucam 0 , Beatus qui manducabit panem in re- n Pf. tf. 1 j.
centurio an
fuorii Gcn- Nam & hc, cmdicit Chriftus, fe neinlfra'cl qui ?no Dei ,8c P, >o difpono vobis , yt dtfpofuit milnpaterre- 0 caP-'4 4'
ulls. 1 f i i r r P Luc il
dem, vbi plus fidci effe opportebat,quod filius effet grimi,ytedatts,&bibattsjuper men] awtneamtn regno meo, j" 'q
Abrahami, qui pater fuit omnium credentium, tan Sc^yBeajqui adcnamnuptiarum agni yocatifunt. Hoc Re'nDci
tarn inueniffe fidem , non obfcur fignificar>Centu- ipfum per illam parabolam de nuptiis,& inuitatis fi- per conui^
rionem fuiffe Gentilem,& apud Lucam eo magis e- gnificatur r.Nonfolebant Gentiles ; neclicebat illis "iumfigni-
nioresludorumeumcommcndant,qud cmlu- pris,cm Iudxis ad menfam diieumbere; docet
dasus non effet, ludseos tamen amarer,&Synagogam Chriftus incelo cum ipfis Iudaeorum Patriarchis ^ ?oc-19'
illis sdificaffet. Abraham,Ifaac,u lacob,diicubituros,& Iudaeisip- r Mar.it.il
Qio au tem modo dicat Chriftus, fe nein lfrael fis anteponendos. Luc.t4.:.
quidem tantam fidem inueniffe,cm in Prophetis,& Cum Abraham, lfaac3& Jacob. ] hos tres potif- cur.j" "es
Apoftolis^certe in Beata Virgine credend fit fuiffe fimum nominauerit, multas caufas interpretes ffe- nennen"
maiorem , mrito quiritur.Qfidam Patriarchas Sc runt. Prima eft, qud Deus eorum , Deus vocaba- tur>
ProphetasxcluduntjVtHicronymiiSj&Beda.quia tur <",Hieronymus. Secunda , qud illbpromiifio fExod.3. f<
An-nator
Ccnturio non dicit, non fuit, fed noninueni,id eft, non fum ex- teme Chanaan, per quam regnum clorum fignifi- 151*.
nis fides pertus in Ifrae'l,ex quo homo factus s. Sed quid de cabatur, facta effet t,Theophylactus.Tertia propter 1 Gcn.11. 7.
qum alto, Apoftolis, & de B.Virgine dicemus? Putat et.a Hie- fidem.qua: in illis maxime eluxit,cuiufque imitado- & ,} 1}*
rum tan ronymus non vnius Ccnturionis cum fingulorlf- ne gentes in bonamoliuincrtae feruantur ,quairj
c;o; urn. raelitarum,fedEcclefiaGentilium, qua;pcrvnum etiam Hieronymus indicat. Mihi videntur hi tres
Cturionem fignificatur,fidem,cum totius Ecclefia tamquam Reipublica: Iudsorum primi & praecipui
Iudior fide comparari,illiquepr3iferri.Sedvt hie fundatotes nominari,quivelutiincapite menfaslef-
nfus anagogicus fit, non eft certliteralis: nam ip iuri fint, vt fignificetur, gtes cum illisjid eft,proxi-
fius etiam Centurionis fidem Chriftus miratur. Au- m illos feffilras effe,Iudjciiquc prfferendas,ficut il-
g Horn. 11. or imperfecti ?,duas interpretationes non incom lius Ccnturionis fides,cuius occafione haee dicta sf,
modas affert. Alter am,rc vera maiorem in Ccturio- propis ad fidem Abraham , Iiac , & Iacob, quam
nc,qum in Apoftolis fuiffe fidem. Nec id exiftim- Iudxorum fides acceifit , ficut finus A braham voca-
dum abfurdjCm Chriftus Centurionis fidem tah- tuseftjillud veluti conclaue, vbi Abraham ccele-
* * toperefxpe reprehendat infr b.Alter,non fimplici- ftium delitiarum guftu quodamexpectatione Chri-
ter, d proportione perona?,fidem Centurionis A- fti fruebatur u.
17.10. poftolor fide maiorem fuiffe,quia Apoftoli.Iudi: 11. lili] autem regm.} Filios regni , quafi filios regis, '
Mat.itf. 14 Centurio,Gentiliserat.[taque maior erat in illo me? id eft, Dei, & proinde heredes nonnulli vocari pu* ^ 6,
diocris,qum in Apololis fummafidcs.ficuthomi- E tant. Non approbo; cur enim nonpotis filios regis Filii regni
nemrufticum,fiquidexPhilofbphia delibaucrit, appellaffct ? Alij , inqilibus foeus ante regnaue- quicatur^
magnmdicimus effc philofophum,& Ariftotelibusi rar, Hotus enim in ludaa Dens *, tjjeronymus,& Beda.
atquePlatonibusanteponimus.Memini legerc,Tra- Alij,qud mihi magis placet, quibs{cgmun calo- * ^1-71-'.
ianum iraperatorcm magnum habitum fuiffe picto- rum promiffum erat , & qui in eius quodmimod
rem,quiaquantuicumquepictor effet, magnus ta- erantpoffeffione;proptereenimdicunWeiicifo-
men Imperator ,magnus pilor effe non debuit. Sic ras, quafi iam pris ints fuiffent, vt ille , qui in cce-
hominesiimuSjVtquidquid praeter debitum,&opi- naculo fine vefte nuptiali inuenus eft fie fer y cap.ti.-t
nionem accidit,pro magno habeamuS TheophylaCtus. Dicuntur ergo filij regni Hebraif-
Quoraodo Duobus ergo modis interpreter , altero , vt Chri- mo,t quia ad regn nati.deftina tique erant:aut filius
maior fue- ftusnon comparen Cmturionisfidem rumfinpulo- ^ppatapnis z . riman '33 bene 'themutbatb,;quts_.].7*."
I Centu-
tionis qua rum etiam Apoftolorum, led cum populi fide : fie " noikr interpres reddit, lios^mortificatorum. Non
enim olemus aliquando generaliter loqui,vt eos de difplicet tamen , quod nonnulli dicunt , filios regni
fidci. quibus dubium non eft, excipiendos intelligamus: -fCarijquocj^ixegno bdgorum nati effent, quod
 i87 COMMENT. IN MATTH. 188
veluti vmbra qudam & exordium eratregnic- hijueluminelucermt,quonidm Dominus Dens illuntinabit eos,
leftis, vtopponatur I udii gentibus, quafi indgena; <r regnabunt m termtm. i Apeen j
alienigenis,& vt Galli dicunt , naturales ubiedi ex- ibteritetus & flridordentium.] Quidam hxc duo Ininferno
ternis ; & quod alij filios regni appellari , non qud ita diftinuunt, vt duo fuppliciorum*enera, alter "r ^1*&
elTentjnec enimforas eiefti eTent,fed quod cTe de- ignis,alr.erumfngorislignmcenrur, vtapudlob,<< tam (t
buerunt, fuaque non fuerunt culpa , quemadmod rmium cdorem tranfe*tab aquis niuium, & vjque adinfe- x Cap. 14.
filij fapicntiae vocati funt , non quia crant , fed quia rospeccatumillius, Beda hocloco,& Hieronymus, aut 19.
a Luc 7. j. rnaxim debebant effe ipientcs 3,iutcataefapen- Ci quis alius auftor I, Duplicem enfin elfe Gehen- }l* c<"n-
ti.t fiiiisfuis. nam,alteram caloris, alteram frigoris, idcoq:folcre -4--
* Cummultivarrique Hebrtifmi diftione f3 ben,'l aliquando,addito epitheto Gehennam g,appellari,
e,l> fil usori.intur, nullus itahuic loco fimilis videturiftt, quafivtabea,alteraqua;niuiseLr.diftinguatur.m m Matth f.
qum iile quo Ofcx i. 2 ZS'JUT hi bene Zerm- Non difputo,an duplex Gehenna ligne quomo 18 j.
I
nsm krnmma . quia
- filii
<-.-/-fornicationum
! _ - ideft
vos cftis, -1 nothi,
1 I do locus illc lob imelligatur, quia huius loci n eft.
& ex patribus foruicateribusgeniti, fie filii regni, ex patii- Tantum dico, earn opinionem non eTealiorum au- ' ^uP'ex
, bus geniti qui erant ad regnum afciti,& cleft.. ftorum approbatione receptam , & Chrifi hoc lo- 8 a* fit'
Puratori Jn tenebras exteriores,] Infernumfignificaridubium co,&aliisfimiIibus,non ideofletu &ftridorcm d-
fa Traftam non eft,et( Orgenes Purgatorium,quod extra in- tium nominafle, vt duo fuppliciorum genera no-
in Mattb. fernumfit interpretatur. Dubiumtamen,cur tene- taret, quafi fletum calor, &fumus.-ftridorem frigus
33- bne, & cur exteriores appellentur,cm & ignis iMic effe&urum fit:id vnam & eandem rem,id eft,maxi-
fit,& maxim intern.t,& abdira: efle videtur. Cer mamtormentorum vimfletu, &ftridorcdtiumfi-
Iufcrnus ium enim eft, ita Chriftum de inferno, ficut de car- gnificaife, quia vtrumque qui vehementiim tor-r
per tcoc- cere aliquo loqui, qui vt tenebrofus fit,tamcn tene- quentur facer olt,& flent,& dentibus ftrident.
bras exte br interns funr,n externae:& eo quidem magis in- Anautem& fletus,&ftridordendumverus futu-
riores in
Script ura tcrn32,quomaioresfunt.Cur tenebra: voctur,mul- rus fit,an per hecduo,queapudnos in fuppiiciis fie
cur dei- ti rationcmalij alia reddiderunt; cur exteriores ad- ri folcnt;maxima illainferni fiippIicia,pcrmctapho-
gnetur. modm paci. Hieronymus in comentaras, & Au- ram declarentur , nihil aufim in vnam , vel alteram
guftinus & AmbroiusJ, proptere damnatos in partem affrmare ; malim tarnen verum fletii Sc ftri-
Epilad tentbrasmittidicunt,qud Deo verolumine dif- dorem,qummetaphoricum: & quia ita Hieronym. Veras^e*
Honoratii
Ito . 11. cedent. Nefcioan hoc, etil varum cft,potis fit alle fentit, hinc futuram corporum refurredionem pro- *a
d tibr. 7.1 goricum.Sicut & ilia altera interpretado , qua affert bans; quia quod propri interpretan pofumus,per turus cit.
Li'cam. Auguilinus c,exteriores tenebras,extremam,& qux figuram interpret iriincredulorumhominum eft, &
e In Com. vltrfanari non poifit,ccitatemappellari;in quam quafi fidei diuerticula qusrentium.
in Pfal. 6. cmnesdnatimittuntur,quia nulla in inferno age- ii.Fdde.]
3 . J, H-braiimust eft hominis concedentis, n Iud.it.
....... T , jsj
f Verf. g rePfunt pcenitentiam.Alij.tenebras quidem dici, quoarogabatur,vtalusinlocisn,frrf/(',jw>J'i'>-- , r0 ,7 }7
qud locus ille inferni luce careat,vt ait ludas f, ~ /:quemadmodum Galli dicunt, vt fignificentie, . Reg i4..
gelos yerJ, qui nonfemauerunt[mm principatHm,f'drelique- quod petitur, libcraliter, & hilare conceder, xllezj f. 34.
' runt fuum domicilium,dd iudiciwn magntt did vinculis /(ter vous /'trv^.Collegerunt veteresautores,&hocex LUC ' &
msfub calgine referuauit. Nam etil in inferno vei u s eft aliisconfimilibuslocis,vtinfr,fidem vniusalteri ***' ^
In inferno ignis,tarnen , vt Bafilius & Damaicenus docenr, ca- prodeTe. Nimferuus, Ccnturionis autfidemnon oCip.j.r,
verus clt
ignis cali- lidus eft, lucidus non eft , quia non folo calore dam habebat:autfi habebat,nec enim eftat,non propter Mar.i.j.
dus 116 lu- natos, fed etiam obcuritate torquet : exteriores au- fuam, fed propter Centurionis fidem natus eft. Ita Loe. j.to.
mdva. tem appellari non omnes , quae in inferno funt : fed D CyryllusHierofolymitanus P,Chryfoftomus 4,Ani- Fidcs TBns
eas,inquas dicuntureiiciendl eneludi. Multos brofius. r alt er
prodeft.
enim illic efe pcenarum gradus , omni grauiffimas f Hic Hcbraifmus prterquam Iocis indicatis. efti. Re q^ cathec. f.
tenebras exteriores nominari;ita Theophylaus. 7. ^ 1'1 CDlbboS ledn q'tiom-U,
Qupd eo videtur magis cuenire,qu plenior eft in Ufchalam vtlohtlfmtl thitthi ethfch*Uthcch,\zt in pace: r lib {.in
ter Gentiles & ludamos antithefiSjVtquemadmodum & Deus Ifracl dabic tibi petitionem'tuam , vbiconiunftio Lucam.
dixeratGtiles cum Abrah3m,Iac,& Iacob,ideft, copulatiua pro caufati imi vidctur, vt fxpe fit.
primo loco in clo difeubituros; ita nunc dicat, lu 14. Cumvenijfet.] Accidit hocfimul atqne Chri-
dios vltimo in inferno loco futuros elfe. Sed aliter ftusiniynagoga Capernaum concionem illamha-
tarnen interpretan pofumus : c enim agatur de re buiffet, propter qua mirate unt turbe , fvt conftat
gno coelorum,ex quo, qui excluduntur, in tenebras ex Marco r,&ex Luca*, & poftqum dmonium ^Ca sJ
Citeriores eiici dicantur,ratio poftulat,vt inde caula illud eieci (let, de quo.iidem" fcripirunt,dequo teap."/.**
petatur,quare locus,in quem mittuntur,& tenebra?, Matthus mentioncm non fecit. Deicribiturautem * Ca'p 4.}i
In Sctipra- & exteriores appeUcntur. Agitur autemhoc loco. tota hc hiftoria diftincliis Marco , vt Chryfofto- vMar.i. *4.
ravita ficut multisalijs.de regno clorumfubfigura,& fi- musx,&Auguft.>radmonuerunr. Narrt enim qua- Luc4-J4-
ponus c- milituc^ine cuiuij nee prandij, fed cna?,quia anti- tuoi- tantm Aportlos Petrum,Andram, Iacob
naqu.ni quusmoseft,vtconuiuiaadcnpotis,qumad E & IoannemfuiiTecum Chrifto.cm venitindom xHom.t.
pranlidi- prandiumcelebrcntur,quiapofitistuncnegotior Petri,eorumq; indicio monitumfuiTe,Petrifocrum XLb .<1
^ ...r'. n'< in nn.m in A\pm frarii nnTnnr. . ropatumnue curafe.
egrotare, rogatumque curafe. conf.Euig.
catur.j curis logins in noftem , qum in diem trahi poflunt. In domwn ?r>.]Duplex ex vno verbo oritur qUK- C3> U-
Itaque reite dixit D. Paulus, qui ebriffunt, rotte elrif
gt.Thof. j. funt F> Quamobrem femper videmus ecenam , num- ftiojsltera quomodo tunc Petrus dom haberet,
7. quam prandium appellari b.Solent autem conuiuia- omnia ircliquiTet '.Hereticor interpretes refp-
h Mat.ii.i. les cna?,quia de noe fiunt, copioib tdarum ltt- dere folt,n omnino Apofiolos omnia fu reliquif- ^ ^
Luc i4 . mine celebran, qud non folum ad neeeifitatem, & fcjftd cura adminiftrationmq; fuorum bonorum, ^*7
i0* -19-' vfum , led etiam ad celebritatem , & ambitionem quamChrift fequentes,&Euagelioeruientes,ge- paupenatis
adhibetur. Itaque qui in ccenaculo funt, in magno rere non potert;blitos tam ad ua redire, c Eu- Apoloo-
funt lumine:qui extra,in magnis verfantur tenebris. geli predicado nimpediebat.Vellt)vtopinor,bcK Iu hocs.
Ideo,qui ex regno ecelorum extrudtur,in tenebras niifti viri,Apoftoli videri:fedquiafimilesApbfto!is
exteriores eiici dicuntur : quia quidquid tunc extra fieri nolt,voltfibiApoftolosfimiles facer. N-
regn ccelor eritjfi cum eocomparetur, tenebrae nullos miror Catholicos interpretes , d eor com-
crit. Nam qui in eo erunt ,nonegebum}umineolis, ne- metarios miniis cauttleguntjin cunde error abdu-
<cs,
 189 CAP. VIH. DE SOCRV PETRCVRATA: 190
Petrus an os.Refpdeo ergo, Petrum domum non habuiTe, A o.Etdiciteilefus.] Cur Chriftus iftum Scribam
dorn vira nec enimmentitus dixit, Ecce nos reliquimus omnia, & volcntem eiuseffcdilcipulum tam afperc reiecerir,
poffedc-
rit. fecutifumus te. Nec interpretan poiTumus, reliquiffe mirum viden poteft.Sed exci euftantia perbn.T,& r, c ....
aCa ij.17- curam; quia dubi non cft , eo modo diccre voluif- exChnltirefponlo,non elt dirhcuis coniectura3co- ckuftus
, fc& esteros Aportlos omnia reliquiffe , quo gnouiffe Chriftum , eum non tarn perfetionis, qu venientem
Chriftus paulo ante illi adolefcenti|dixeratb,.S7-w lucri, aut gloria: caul venire, ideoq; propofita pan- ad f fes
bVetf ir. peifetlits ejfe,yade,yende yniuerfa. qux hohes, CT dapauperi- prtate terruiffe , ficut filios Zebedxi, qui honoris ccrir-
bus, & ven, &fequere me. Adhxcenim verbaChri- eum cau fequi volebant, expoli a crucis ignomi
fti all udens Petrus dicit: Ecce nos reliquimus omnia, & nia deterret, poteis bihere c.tlicem, quem ego hibiturus
fecutifumus te,quid ergo erit nobis } Domus ergo Petri fnf, infr r,& ilium , qui Atis fibi bonus effe vide-
vocatur,non quia tunc erat, fed quia aliquando Pc- batur,paupertatis propofita perfeccione* ,visper- , *
tri fucrat,qucredibilecft,quiapauperescrt, vxo- fcBus effe,yade,CT yende yniuerfa ,qux habes, CT da paupe- 9'
ri, & focrui ilia? rcliquiffe;nili ipr fortaffe erat. & ribus , Cr veni, fequere me , Chryloftomus 1 , Hilarius, ff^m
Petri vocabuur.qia Petrus in ea,antcqu Apofto- Hieronymus, Auguftinns,u Theophylac~rus,& Eu- 1 rn comm.
ccap.u i$. lus effet habita bat.Sed quia Marcus/ dicit fuilt do- thymius1. , u$cr.7.dc
mm Simonis & Andrer,credibilecft,neutriusfuif- Tutus hominis
, . J . t ntvStirx.
, , ...._ HincolimGenti-
wv..., *etb'om.
,
fe,fedpatriseormn,queorumdici^rcutdoraus g les probare conabantur Chriftum virili . ... iminena-
. leeundiini
u'n 11
parentumdicitur etiam filiorum. turn fuiffc, qud non ' tw ttiw , id cft , filius x In hunc
Altera quiftio eft , quomodo Petrus in Caperna hominis feeminx , fed o tjaV fk e&vv id cft, filius locum,
loan. . 44 domfi haberet, cumBethiaidxciuiseffet'1 .N hic hominis maris diccretur,auctor Iuftinus . Quorum
e Mr.i. m. in Capernaum fia effecftatc. Haeretici interpre illcargumtonon tarn refpondet,quam exaliisfcri* !!\.'^'
tes fingt,eum duplicem hibuiffe domum, alteram pturxlocis probat, Cnriltum ex vinieminenatum cur chii.
Hztettci Bethfaidar, vbi natus erat:alteram in Caperna, vbi non fuiffcScd non cft difficilis refponfio,filium ho- ftus filiu$
pcffimi funt
utetpretes. propter picationis commoditatem habitabat. Erat minsHebnorum idiomate,nihilaliud,qum homi- hominis
efiim Capernaum ad oramGeneathetici lacuspif- nemfignircarc.Namcmomnes filios homin ge- "ppellawi
cationenobilirfimi iauteerte, quia Chriftus in Ca neraliter Scriptura nominar, A damum eiiam prim lt'
pernaum folebat habitare,eo domum fuam tranftu- hominem comprehendit , qui neque hominis maris,
liffe;fcilicetnon errore vno contenti, quod Petrum ncque fminae fili us fuit,fed tamen,quia homo fuit,
bona fiia ncgaffent reliquiffe , crrorem alterum ad- filius hominis appcllatur. Nifi fi quis malitdicere,
diderunt, vt Petrum iamfadum Apoftolum, altero vocauitfilium hominis, eomodo, quo eum filium
tanto,qulm vnquam priuatus pilcator fuerat, locu- q Abraham, & filium Dauid Scriprura vocat.
pletiorem facerenr. Cathlicos fane laudar? n pof- Illimaior&dirficilior eftquxftio,curfolus Chri
Filius ho
ini, qui hac in re ha?rcticorum, qum Catholicor ftus in nouo,folus Ezechiel in veteri Tcftamto ita minis in
interpretationem iqui maluerunt, quafi non effet vocetur. Nec enim memini aliura quem, praeter hos nouo tcila-
Deus in lfral,& viri do<5ti,atque Catholici ad hanc duos aut cert tarn frequenter,& proprie itavocari, memo cui
quxftionem mult ante melius non repondiffcnr, licet communiter,& in genere omnes homines filij <lus chri-
han domum Petri non fuiffe in Capernaum , fed hominumappellentur.Namquod Daniel dicit, & us.duacUr
Beth(ida?,qui viciniima erar,ita vtChriltusexis ecce in nubibus cali quafifi.ius hominis vemebnt , omnes de
exfynagoga Capernaitarum , Bethlaidam pranfum, Chrifto interpretantur , nec dubi eft, quin de illo
autcnatum ire potuerit. fit intclligcndum.Cur Ezechiel ita vocatusfit, dixi-
1 5 . Et tetigit.'] vt apprehenderet manum eius,ac le- musvurChriftuSjhicdicendum. Deliria veterum zCa.7.1?."
cip.i.ji. tiaret, vtexponit Marcus*: ha,reticofumpr:etermitto,qui,fiquemicireiuuat, ^lneius
cap.i.ij. Iren32umlegatb,aliorum ttiim opiniones recitabo. ^ "7
17. Vt adtmpleitetur.] Vide ipf *.
I&55-4. Ipfe infirmitates noftras acetpit.] vhaCi acepit, di Qii;lam ergo fie appellari voluiffe dicunt, vt often-
xit, pro, , tulit , portauit,vt eft pud Ifaiam * dtretfe eum effe, quem prophets humanam natu-
1 yrhndaleienulmnafcba, Hieronymus vertit ram fumpturum pra;dixerr,qumquc filium etiam
ad verbum, infimitatesnora,sipfe portauit. Septuagin- hominis appellauerant ' ; Hare eft Epiphanij fenten Dan. 7,1 j.
taicnlumnon verba reddiderunt, < w *( tia^.&Theodoret'.Aj filium hominis,quafi Ada- d Alll| Nl)i
b/xuvpifH , ipfe peeexta norapottat , more Septuagin- mi vocari putant, vt olendat, ipatrem hominem .
ta,qui ^ aeeipere iblent diccre pro fi^vpor- non habere, led per virgine ex Adamo vlque genus e 7-'1.
f LM.17.1i. fjfrcjvt alibi1'. Qmoci Prophetade peccatisdiflum traxiffc.Ha;cGregorijNazianzeni f. Alij , vtipfono- f rar. 4. de
crat,Euangeliftaad morbos corporis accommodt; mine incarn3tionis fuae magnum erga nos benefi- Thcol.
fiue quia Chriftus corporis morbos, non nifi pro cium declarer, Auguftinus E, Commendans, inquit,o- S l,.de
bis, quid mifencorditer dignatus fit ejfe pronohtf. Aliam ^nt Eua5'
pter morbos animi curabar.fiue, vt ait Chryfoitom.
Hona.i. 8 quia morbi corporis peccati poena fiant, & pler- alijslocis ration cm affert, quia erat etiam filius Dei, J
cur Euan- x. _ ex morbis animi nafeuntur ; fiue quia ita folet
que voluiffehum mamnaturameaappelbtioncdiuina
gclifta qua: Matthseus prophetiasnon ad cundem,fedadfimi- diftingeere^'t alibi dicit h. Alij fimpliciter dicr,vo- ,
ad pcccaca
pctant,ad lern fenfum accommodare. h E luiffe fe vcrii effe hominem fignificare,vtTertullia- & ^^^
morbos \%.VtdensAutem turbot. ] Reddit tacit cauiam,cur nus >. M hi vera ratio , cur fe fe ita vocaucrit dabus iein
xranftulerit ftagnumtraieccrir,npcvt fugeret multitudinem, ex rebus pereda effe videtur:altera, quodblusipfe, i inlib de
heap. x.if. vt 1 Vtdens atftem lefts turbas afeendit in mortem, Sc , di- & Ezechiel ita vocetur,vt Irenseus notauit, altera, me clm-
a. qubdfolus ipfe fe i:a vocet.Nam alij in toto EiSge- '
i Cap. j i. culo yaideftrgens, 8c\& dtefaBa, id eft, prima luce,
. i.jj vterque fignihcarChriftum clm fubfugere voluif- Horum contextu numquam eum filium hominis - *'
I Luc.4.41. i,ne i hominum turba iqueretur , vt Iofeph pellant,nifi forte turbal, Qjtis eft tflefilius hominis- fed
.. i4_ Qviconfurgens accepitpuerum cir matron us mite, &fe- hocpotiusdiftumeftad Chrifti imititionem, qua
s Lib 2. de ceftinMgyptum. D. Auguftinus n putat,nn acci- quod ita appellarer. Ex prioreinteliigimuspoffe
conf.Eug- diffe hoc poftridie,qum concionem illam habuif- eadem,autfimilidc caul, qua Ezechielcmjfilium
cap. . fet,& for rum Petri curauiffet, quia Marcus & Lu hominis appellari.
cap. 7. cas fcribunt cum tunc in delertum fecefiffe. Sed in- Crautem Ezechiel ita vocatus fit, cm multas ^
illic opiniones recenfuerimus,illamR.Abrah ma- , ,,e"
telligendum eft,ieceffiffe in defertum, traiefto lacu:
cap. . nam vltca lacum, delertum, & montes fuiffe conftat xime probauimus, vocan eum hhum hominis, quia hominis
-*.}. ex Marco P & ex Luca . ( impcr cumAngelisloquebatur,qui eum,vtfe,qui appcllatdi
 /

i9i COMMENT. IN MATTH. 19z

homines non erant, fed videbantur, diftinguerent, A <:&itcrum i, Surgequi dotmis, & exurge amortuis, Cr i AlEphef.
filium hominis appellabant. Nec enimipfe fe,ed illuminabit te Cbriflus : Ec rurum nam qux in delictis
eum Angel ita vocmt.Simili fortaTc ratione Chri- e^yiuensmortua t. . .
ftus.quiaDeus erat,8tfilius Dei.quafi antithefi qua- Mortuosfuos.] Hic vocatmortos,qui ver mortui
dam cum de i, vt nomine loquitur, Hlium hominis funt.Cur autem vocet/w, quasftione non vacat.Hi-
fevocatmon quod alius, fed quod aliter filius Dei, larius,Chryfi>ft. & Euthymiuscolligthinc,patrem
quia Deus, Sc Hlius homin is,quiahomo effet,quem - cus,quem Chriftus vocaucrat, Gtilem fuilie,ideo-
admodum Auguftinusindicauit. que fuum appellare,quafi dicat, firte Gentiles fepe-
Chrifhis Expofterioreprobabilcm conieuram ducimus, lire Gentiles fuos: credibjlenon eft , Chriftum ho- Clf|(|rfi
bono- eumfenhonorisjfcdabiedioniscauifoleremul- minem,quiIudaeusnon effet,ad pradicandum Eua nj",J* ex
ris , fed ab- ti$ in locis ita vocare, ficut apud Prophetam ver- gelium vocauiffe: cum etiam ad praedicandum gti- |j f"T'e"*..
utionis tnem D^raititm bomimm appellat. Nifi enim abie- bus non Gentilem ,fed ludxum vocauert D. Paul. u.
roca* 1C C in's nomen effet , alij etiam eum aliquando eo- Saos ergo vocat,qui ficutilli mortui funt,/i<, id er,
a lJfal.ti.7. dem modo vocauiffent. Stephanus tarnen , qui eum ibifimiles,quia vtrique, quamuis n5 eodem modo
b Aft '7- 5* filium hominis appellat, non abiet,ioniscau,d mortui funt. Aut/*A,idcft, fuum quemque patrem,
honoris fie eum appellaffe credendus eft. Sed obfer- fuum filium,fuam vxorem, vt loquitur Abraham " n Gcn,*f.4
uamus Ezechielem numquam i.id ab alijs,Chri- Daie * iurfeptdebri vobijeum , vtjepeiam mortuum m;
ftum numquam, aut raro ab aliis, ted fi? filiumbo- Se o,&dAbpecmampro agro,fufctpc earn, <3"ficfepeliam _ ,
minis appellari. Ideo ergo filium hominis appel- mortuum meut, o Ver .15.
lat vtfignicetfe,cm informa Dei et,necrapinamar- Et ecce motusmagnUsfaBus einmori.] Inlacu -c j ,
bitraretur Je ejfe qualem Deo , exinantjfe tarnenfemetip- Geneareth. Itaquc Lucas Pftagn appellat. Nemo ' !
fum,formamquefem accepijfe , & habitu inutntum tvtbo- enim necit,& ill, & Aphaltitem lacum, mare pro-
www-' ptermagni'tudinem vocari. Triiutem vidtur hic
.7. ^ Mim autem. ] Pris Chriftus illi dixeratjr-f* non cafu , eque natura, fed confilio, 5c prouidentia Cj,rj^;
dea wf,quod Matthiustacet Lucas dicitd. Ideopctit Chritfatacffe.Primum,qud Chriftus folus cum hocepere
-9-S9- ^hr^0 fcultatem, patrem pris fepeliendi. difcipulisnauim vnam conlcenderir,vtexplicatur prouiden-
Vennitteme primmire,Crfepelire pairan wfwi.Sunt Luca4,vtpoffctliberis eorum reprehender diffi- ta-
qui putent nondum fuiffe mortuum , fed feniim dcnztn, qui timidteis mdicafidet' ? Secundum, vt 4"P-,-ll
effe ; permitte me ire , & adelfe patri meo iam feni, tempeftas exorta fit,excitat enim nobis ipe aliquan- r er 6'
doee moriatur,eo mortuo, & fepult te fcquar, do Deus tempetates, vt probet, ficut excitauit lob.
quemadmod & Lyranus intei pretatur.Multo ma- Tertium, vt Chriftus dormiret, quem ctf'verum Se
gis opinionem probo vercrum interprctum, Chry- natunlcm,non fimulat, vt quidam putr, omnum
foft. c Bafilij f,Thcophyladi,&Euthymij,iamems fuifll'patandumeft,tam:ncitcrcdibile,fuiffcctiam
eHoh. iS patrem fuiffe mortuum. Mortuum enim fuiffe nomi- voluntarium Se procura tu m , vt tempeftas dor-
f I lib.de ne ipulturx decliraturanortuum autem non fuiffe, miente, St quafi fine eius confilio ri re tur.

a'"0 effet, Chriftum illi rcfpodiTe , fine mortuosfepelire nchabetimpcrauit;verbumenim cW/ 3in
merinos fuos, quia mrito reprehendendus erat, ii tam crcpare,& imperare fignificat,vcdicimusinferisr. Tcap.rjjtj
long"> a Chrifto tempore iam voeatusabeffe voluif- Loquitur autem Chriftus ventis,tempeftati,& mor- ^h"^*
fet. Mirandum autem, quod Chriftus eum, ncad bis, aliifque rebus fimilibus , perinde atque fi malis
fepeliendum quidem iam mortuum patrem ire per- fpiritibusloqueretur. Neque enim resnaturales,fed ajari) &
miferit;&manifcbmeft,Chriftum,cmiurefp5- rationales mcr.pamus, vtinfr1. Ideo,vtopinor, roorbi*.
dit, rem maxim mirabilem, & prarter humana opi- D qma morbi,& tpeftates fepe per malos fpiritus im- 7 Cap.17.1;
nionem dicerevoluiffe. Itaquequihac vtunturra- mitttur,vtait Diuidjmmfiionrsperngelos malosj kUJ'4'[5"41
tione , vt probent nondum illius patrem fuiffe mor- & ficut Satan mmifi t vtum validum regione de- v p *7
tuum, quod vcrofimile non putent , tam crudelem ferti > & conculfit quatuor ngulos domus, vbi filij,
fuiffe Chriftum vttantillum tcmporisadfepelicn- filixquelob conuiuabantur , 1 vt eos domus ob-
dumiarn mortuum patrem conceder noluerit, non ruerit'. xleb.i.iy;
mihi videnturitisChriiticonfiliumintelligere,qui *7- homines miratifunt.] Q^homines? Hie-
proculdublo docerc voluit,cm ab eo vocamur,ne ronymus Apo.lolos intelligit. B.-da alios,qui in ea
vnius quidem dici.aut horae moram ctiam pictatis dc erant naui. Sed ncc Apoliolosmiratosfuiffecre-
caufa, etiam ad fepeliendum iam mortuum patrem dendum eft , tot iam Chriftimiraculisaffuetos:&
interponcrc deberc,quo minus veftigio vocantem in naui no fuiffe * probatum nobis eft. Quare Verf. 43
fcquamur. Nullam maiorem effe poffe pietatem, reliquum eft , vt alios homines intelligamus,'qui in
qum ipfum fcqui.cm ne patrem quidem,nifi pro- alus erant nluibus.Nec enim tarn clam Chriftus po-
pter ipfum, fepelire debeamus. E tu" difcedere, quin multi etiam confeenfis nauibus
1 1 . Sine morttus.] M mifeftum eft,Chrift<legan- fequerentur, vt Icribit Marcus. Eft autem, vt ego ciplj. |;
ti eiuflem nominis ambiguitate vti voluiffe. Ciirn arbitror, Hebraifinus, quo nomine hominii vulgus
enim-bis nominet mortuos, dubiix non eflquin eo- fignificatur, vtruprb^dmbilumv4letyltra,mfivtcon- c Cap.j. ij.'
dem vtrobiq} modo non accipiatur.Aut enim vtro- homimbus, id eft , vt Galli loquunmr , ab
bique mortuos autvtrobiq; viuos, fed metaphori- omnibus prxtereuntibus. Et infr * , quem dicunt dCap.i$,i|
ce mortuos appellaret. Quod vtruque fieri non po- homines ee ium hominis ? id eft, quem vulgo di-
tcft, quia neque mortui mortuos, neque viui viuos cunt?
Hom ^fepelire poifunt. Mortuos ergo priore loco quid im 8. Dni baben:esd*m<mi4.]M2raise}Sc Lucas'
h in Pf. 4**infideles vocari putant.vtHilariuSjChryfoftomus, Vnius tantum meminerunt. Eadem tarnen hiftoria. ecap.j.a.
i b.4.dtf Hicronymus,Ambrofiusfc,Alij,quibusmagis ffen- Sed Matthus de duobusmtionemfecit,quia duo I "P-* 7*
T:i c.j.Se tior omnes peccatores , qui non de Chrifto, fed de erant:Marcus & Lucas de vno tantm/ quia per- L;{j .
ttjliQ huiusmundi rebus cogitant, vt Auguft. ' exponit, fona erat nobilior, vtAuguft.& Beda, &Strabus, fonr/gur.
f. n iiat'.&vt Paulus fecit tt&vos cmuimcmitctm effetismvr- hexiftimant,fiue,quodmagiscredo,quodalterfae- Ca.t4.
Eph. .,m tut dtl0n,&pecc.ttis veris ,in fnbus tdiquandt mbda* Uereffct,multoqucmagisYearctur,quippcquiab la com.
inter
 CAP. VIH. DE DiMN. G VP. AT. i*>+
M3r.j>. integra legion: dxmontfm obfidcretur* , vcChry- & Augustinus1-, Remigiusapud D. Thomam, Sc
d d'- ^ft-Euthyra.&Theophyl.arbitrantUf. Voluerunt pUrique ex pofterioribusTheologis,n certa qui-
moniacihc ei"m Marcus,& Lucas miraculum illud de integra dem fcientia.cd probabili coniectura,& fupicione
cirprevno legionedxmonura,quod fingulareeratdingulariter cognouiflfedicunt.Si enim cert cognoiufsct cona-
aliis re- psrfequi,ideoquealteniminhococcupati, filentio - ti vtiqueeTenteius mortem impedir. tqui non
ceafcaotur pr,t-tereunt: de hoc autem muln recent,qux M t- impediuerunt,fcd proeurarunt. Mifcruntenim in
thxus prxtermifit. cor Iudx,vteumtraderetr,ficut paulo poll, - 1* *
Demonumentisexemttes.]Q^n 'mmoa\imentis hihi- {rnouiTent,per vxoremPilati impedir volucrtin-
bCe tabant,vt declarant Marcus b,& Lucas c.Qjoautem i*,Nibiltim,& iuoilli\mtdt<tenim pajjx fum hodie per Ci*7-V'
cap I ? modopotuerintinmonumtis, id eft, in fepulchris vifum propter eum.Qmd ex Uteris facris colligatur, ir
habitare,facil ex formi veterumepulchrorum in- Theologis fcholis explicauimus.
telligitur. Lrant enim fepulchra cauernx, aut in ru- Primni autcqum predicare inciperet, non fuif Dwnone
quaia'ett P'b'us excifx,aut lapideo,vellateritio opere came- fe dxmonibus ct>gnitum , an Filius D;i, Se verus "^q"!"^'
pul y- rate,quales nunc funt celia: vinarix,vt ex Chrifti fe- Mefias eiTet,quia fi cognounTcnt.nqn tentauent, & a'um antcl
xcs. pulchro manifeftum eft,quod excisu erat in petra *t g quia in hoc tentarunr,vt id explrate cognocert, quam pr,
d . 7. o & jn quod Ioannes,& Petrus intrarunt e,& tres Si Filitis Dei esjic,vt Uptdes iflipdriesfitut , 8c, fi Filius diearc in-
f Luc i muacrcs portantes aromata ingreiTx funtf. Dei es/nitte te deorfitm-fapr *.Poit tentationem vero CIP. , .
e Hom*ij Qiijeri propter liunc locum olcr, quare d^monia- cert cognouiiTe demonesjllum verum filium Dei* xcaP-4-3
^ ci lili in iepulchrishabitarent Chryfoft.",Eutiym. vcrumqueMefiim eiTe, & ex hoc loco non obfcu-
&Theophyl.id dxmonibus factum fuifl dict, r colligitur,& ex aliis etiam perfpicuum eft h Et
Vt homines in eumerrorem induccrent,qu Chry- mnfinebat edloqm,qu9nixm[ciebdnt eum,8c z,Exibdnt - Mar.i.j^
Cr hi dar- foftomus indicat fuo tempore viguiiTe,mortuorum temdtmoniakmdtisclammid&dicetid^quidtues Cbr> z uc,4"*1
" anim-ism dxmonescommutari. Harn Platonicor tts filius Dei,<2r tncrepansnonfinebdtcdloqui, quidfckbdnt
haUitarent. fuiiTe fententia'm D. AuguftinusJ* audor cft. Ean- eum ejfe CbriumMyllermm tarnen mortis eius,qud
Lib 9 de dmqucTertullianiftarumcribit'.AIij putant da;- ea ratione homines effet ab ipforumtyrannide li-
ciuit.ca. n. monescos,quostorquebant,idein fepulchris ha- beraturus.credibilecftnon benecognouiflcjquiafi
* In ~ ^e biure cogifTe,vt magis horrore loci , feetorque cognouiflfentjnumquam Iudam ad proditionem in-
q*od vulc vexarent.AIijlibcnterinlepulchris verfari dxmo- citalTent.Somnia tarnen vxoris Pati, vtrm dx-
c$g. nes,vt odio generis humani mortuoi corporibus monibus,velab Angelis, vel natura profea fuc-
* Verf 9. illudant.Nam& de Mofis corpore Michaelem Ar- rint,incertum. Illud credend,quodinfignisTheo-
Ecclefi* changelumeum diabolo contendiTe legimus in e- logus D.Thomas admonuit, diuinitus impediturft
m*'^Pct" piftola Iudx k.Vnde,vt opinordaudabilis Ecclefix fuilfe drmonem , quominus multa de Chrifto co-
fendb * rfuetudo nata eft,in fepulchris ponendi cruces, St gnofceret,qug non impeditu s,natura ia facile co
loca mor- ficratamexorcifmisaquamafpergendi.Veramcau- gnouiuct.
tuoriim immihividetur obfcur Lucas 1 indicaTe, eque Feniflihuc ante tempus torquere nos} ] Dubium,qux
probatar. yefiimentotinqmt,imiifbjturyneque in domo nunebat ,Jed quibus fint verba iungcnda.Quidam enim illud,<<-
lCap.8.7.' in mommntis.Qnr>d ideo dicit.vt probet xuumad- te tempus, cum verbo,-pfw/?t,coniungunt, quafi con-
modum fuiTe dxmonium: vnde eolligimusadeired querantur dxmones,Ckriftum ante tempus in hc
indoraononhibitaTc, quod nemo dxmoniacum mundum venijfe. Quorum fententiam nullomodo
propter fxuitiam domo recipere auderet j exclufus probare poflumjnec enim dxmones ignorare pote-
autem communi hominum habitatione in fepul- rant,tempusaduentus ChriliProphetis deigna-
hra,quia,vt diximus,quafi camerx erantj i reci- tum iam fuiffe tranfa<ftum3cm id homines medio-
riebat. D criterdoclifeirent. Nec aduerbium illud hue,
j 29' Quidnobis c5"n/.Antequim hoc dxmonesdi- mdum,f.'dregionemDlamGerafcnorum,inquam
m ^'' " ccrentjiuuerateosChriftusexire, vtaitMircus m, Chriftus tunc vcnerat3& vbi antea dfmones liberi,
o Cap.s.tj dicebat enim ilU Exiimmundefpiritus homine iflo ; & & veluti impune graflabantur,fignificare arbitror.
Lucas tijprttcipiebdt enim fpiritui immundo , vt exiret ab Illud ergo,4/tff tentpus,cum fequcntibus copuldum
bomine.ldco Chriftumdeprecabantur.Matthxus fa- eftjquid venifti torquerc nos, antequm tempus fit,
lumnarratjfalicaufamtacet. vt torqueamur? . An dmo-
Q.uid nobis & tibi-] Nonvidetur mihi cTe fenfus Cut autem ante tempus fe torqueridicant, ma- nntc
quid nobis tecum commune cft jVtplerique inter- oreftqueftio.Mirurn,quanto cfenfu plcrique ve- di.cm lu^".
pretantur.Hoc enim fuifet iniuria potiiis Chriftnm teres ulorcs^uor nomina in Theologicisfcho- ^
afficere,qum exor3rc,quafi negart i feruo's , ill lis recitamus,& hc recenfere,& lgum eilet, & non
j R.c. u. Dominum eiTc,ficutIfralitxdixerHnt,cum fe re- hece0rium,docuerint,dfmoncs ante diem iudicij
0 gno Dauidiseximcrent quxnobisparsinDduidv? fed non tdrqueri, quod Petrus feribat*, Si^Angespec-
ienfus potis eft,quid tibi mali facimus, quaniobr cantibusmnpepercitjed rudentibus tnferni detritos in tar- a ?,|
nos eiieias ? Alios prxtcrcuntcslxdcreblemus , t tkrumtradmti crucUndos,in indicium nferwi, 8c ludis\ t +'
nonattingimus,non inuadimus,fed veneramur, fed JngeUs,qtiimn[erudiKmm[mmpnnCtpatum , Jed dcrelt- V-ejf^' :
^ol* ^ adoramus.fed Dominum confitemur,vtP^wV/w>, qmnmtfttmdotnirlmn,iniudiciummagni diHyiriCulis '
Qid mihi " 1) Soruixd eft,quid feci vobis, cur me ernis fub uligine ttferuMit. Si ergo interpretarrtur,
&tibi,qu huiustentationis Deifructu priuetis? Nec enim ne- quXri dxmones <t<f/?/fi,ideft,ante diem iudicij C^rdtfle-
imhabcat. gat,fibi quidqu eu illis elfe commurte,cm eorum fe torqueri,quemadmodum Hilarius eexponit; n"innfer*
qx.Pa1.3y. rex,& dominus crct,8c4,Quidmihi & tibi e rex ludai Sedtenendaopinio,quxinEcclefia iam inualuir, "unmit""'
ait rex^gypti,aliquid enim illis erat,cpriisamici etiam nunc torqueri dfmones, & quocumqtie et, tamur.
c(Tent:id quid tibi feci mali,quam oecafionem de- vt feribit Strabus d.ia fecum fupplicia circferre can g.
ai dxmo. di,vt contra me in prxlium exires mins tarnen punirinunc,quia& vagan di per mim- ^ ?-$*
nciChufta An dxmones ifti, & alij Chriftum cognouerint, dumhunc.&hominibusnocendi poteftat habenr, p
ogaeuc- Theologis quxritur. Vctuftamquorundamopi- quam n funt poft iudicij diem hbituri. Atqueita Pi>'
rTnCom n'onem>4u' exiftimabt dxmones cognouifle, dia- fortafse antiquorum illorum fententi interpreta ri
/Lib j.de" bolum verb dxmonior principem ignorafie, me- poumus.Illud non dubito,fenfum huius loci .efse,
Ijuit.c.ii. rit Hieronymus refellit. Hieronymus veioipfe, ^tf/fw^ideftjantedie iudicij, quia Lucas = fcri- eCjp 9.
 195 * COMMENT. IN MATTH. 196
bit,rogaffe dmnes Chriftum,ne fibi impcraret.vt A fccifse quorum corporibus cm noeere no pofsunr;
in abyTum irent,quafi eodem modo.quo poft iudi- bonis,fi pount,nocent. Quam ration magnus il-
cij diem.ante tcmpusexcruciandi. le Hilarion,vt in eius vita Hieronymus (cribit,cm
Dsemones Exhac quxftiuncalia fuboritur, an diem iudicij ex ingenti quodam camelo demonem eiccifset af
n 4 cm ni- nouerintj i cnim non nouerunt , quomodo dicere ferebat.Quod & ex hocloco, & ex lob exCplo pro*
i potucruntrfrtf tempujd eft,ante iudicij diem fe tor- babatk-Magismirum.cur id Chriftusconcefserir. * caPJ: *l
queri. Auguftinus in ea fcntentia eft, vt exiftimet, Eius rei Hieronymus hac rationem reddit vt ca ve- ^^ZmeZ
putafleda?mones,cChrift vidrent,iudicij diem, xationeeius ciuitatis homines ad fjlutem adduce- nesin por_
quern nondum expea bantjinftai e.Sicenim inter- rcntur.Rupertus ver,vtantmeminimus,vt ciuescos immi-
pretatur ante tempus, id eft, anteqitam putabamus. illos Iudeos,qui contra legem porcisvtebtur,por- fcitt.
Quam interpretationem plerique ftcuti funt. Scd corumiacbra puniret.Hilariusindicat,Sadduceo-
DimoncsdicBi iudicij ignorare dubium efle non rum caufaidfaumee,quifpirituseencgabanr,
a Ca 14 3<. dcbctjcm Sc Angel qui in ceclis funt, eum igno- vt reipividerent,ipiritus efle.Chrybft.Theophy-
' rent a,fciebant tarnen tcnondum venifle, ideo - lat.& Euthym.trcs rationesafFerunt.Prima eft , vt
quertur ante upas fe extorquen. At quomodo tor- qui liberati fuera t beneficij magnitudinem agnof-
quebanwr:quiainuitiexiis,quosobfidebt,fxpel- cerent,videntes quanta multitudine dxmon li-
lebtur.& incrcdibile non eft, aliquemilliscrucia- berati eTent.Secda,vtfciremus,ne in porcos qui-
tum,vt exirent,Chriftum addidie. dem,nifi Deo permittente, daemones habere pote-
^o.Erat autem non longe.]G.tu ftxpv, erat autem ftatem.Tertia,vt liberati quid ipfi paffi fuiflenr, in-
longe,fenfu conti ario.Grecamkdionem nonnulli teUigercnt,nifi Deo feruati eflent, cm vidrent,
mag;sprobant,& Latina corrigunt,hominesalioqui porcosfimulatque in eos daemones iugrcfll eflent,
minime Grseci.Non fciunt tarnen fine argument, praecipitatos in mare.Hilarion apud Hieronymum,
primum qud omnes Grsci cdices affirmation, vtappareret,quanta ex vno homine,datmonmul-
non negationem habeant.Dcinde, quod verofimile titudo eiefta eset,cm totum porcorum greg im-
e(Tevideatur,Chriftumdjmoncs qum Iongifllme pleuerit.Quod autem idem Chryfoftomu;, &Au-
abeoloco.qeninfeftumhabebant.pepulifie. Sed gutinusl dicunt, Chriftum etiam oftendere vo- 1
n6dubito,LatrnTmlelionemincorruptiorcm (: luifsedimones in hominibus porcorum modo vi- ioan
tertio Li- & quia omnes etiamveteres,&nouiLatini codices, uentibuslibenter habitare, verum , fed myfticum
quia omnes antiqui interpretes prater Euthy- eft.
bCap.j.ii. miumitalegunt,& quia Marcus b& Lucas dict, Qujerietiamquibufdamloler, cur Chrifttis tarn
Cap. 3t. trata mem ,id eft,in loco.quodMattheus dicit, mitis,yt arundincm quaflatam non confringeret, &
mm longe,8c quia Lucas dicit ~ , monte, Marcus linum fumigans non extingueret, tantum illis ciui-
iofii Wf iuxta montes,quos prope lacum fuiifc cer- bus damnum intulerit. Refpondeo, voluifle Chri-
tum eft cVqun,vt paulo infra dicbri umus , pro- ftum.vt etiam porci glorif Dci,& hominum iluti
ptere Chriftus conce(fit,vt in porcos irruerent, vt ieruirentSeruierunt autem glorie L)ei,quia fua pre-
qui illic aderant,& qui curati fuerant, ex porcor cipitatione Chrifti poteftatem declararunt. Homi-
interitu cognoiccrt,qum multi,& qum feui dae- num autem faluti feruiTcnt,fi ciuesilli,pro eo acde-
monesfuiilent,quodnequccognouiflent,fi porcos buerunt,vibmiraculo Chriftum reeepient. Sed
*ord a**10 non v'diiTent,nec vidiiTentjfi procul fuiflent.Qua;- impediuit humana malitia diuina coniilia.
^pQt|jCc_riturquibufdam,quomodoporciilliceirepotue- jt. lnmare.~\ln lacum Gencfareth, vt Hieronymus
# rint,quibus nefas eflctveici Iudarcs ? Nonnulli pu- intcrpretatur.Nam mare propter magnitudinem HcbttwL
tantjudaeos eius regionis contra legem porcos ha- D appellari diximus Quod autem quidam dicunt, n y""4.
buifl"e,ideoque Chriftum cos, in qua re peccabant, aliumquemdamfuifleinmontibusGadarenumla-
in eamul&are veluifle,Rupertus.Probabiliusmihi cum,dequoStrabomentionemfecerit,quiquepo-
alij dicere videnturGadaram,& alias ibi vicinas ci- fteabinoolisaggeratus modo non extet,in cumq;
iib.17 uitates Grxcaefuiflereligionis, vtlofephusdaudor fuiTe porcos pra;cipitatos,ram alienum eft, vtrefu-
ABc c.ij.. eft,ideoque porcos habuiTc.Cur ergo Chriftas eo tare nonlibeat.Quid enim opus eft, tarn long la-
ibatjCm non veniifct n;fi ad oues,que periert do- cum,qui non extat,quirere , cm tam prop mare,
ccap.15.14 mus lfi-aLlc?Reipondct,noniblmin Graccis, fed quodextar,habeamus?
etiaminLatinis ciuitatibus multos tune fuiTe lu- ?+. fygabant eum,vt (ranret mbus forum. ] Cur
da;os,quorum caufa Chriftus e ibat. Pneterqum ifti homines Gadareni Chriftum n admiferint,in-
qudGadara propriad regn ludzx pertinebat, cerrum.Hieronymus, & Beda putant,eos id humi-
fed,vt ait Iofephus Csefarc fuerat Grecis ad habi- Htate feciise,ficut Petrus o rogabat Chriftum, Exi 9 Luc- S-
tandumattributa. mt Domine,qiiia homo peccator /ww.Alij timor , ne a-
, ji. Damones autem rogabant eum, dicentes. ] Duo Hos ctiamda:monesabhominibus ciectos in ipfo-
dmones petiuerunt : alterum ne in abyfsum mit- rum greges immitteret, quod ex Marco p & Luca P CaP-i tf-
Cap 8.3 1, rerentur, vt Lucas fexpreifit : alterum vt mitteren cfirmatur.qui feribt eos valdc timuifse.Iu Theo 4 ctp'9 }i'
tur in porcos.Cur rogauerint,ne mittertur in abyf phylaus Euthymius.Quod de hominibus Gada- 17'
g VerC i9. fumgdclarauimus.Currogent,vtmittturin por- renis,id eft.Graecorum confuetudine.nimisipien-
cos,multas cauis apud varios audlores lcgo.Cnry- ' tibus,quos nunc vulgo polticos appellamus faci-
k Hom.x) foftom.h,Euthym.& Theophyladus, ideo petiuilse lius eft creditu.Nam & nunc multi funt,qui Chriftu
fufpicantur,vt homines eius ciuitatis porcorum af- potis,id eft,eos,qui Chriftum fequuntur.qu por-,
fei damno Chriftum non reeiperent : quam con- cos,atheos,h ereticos.& omnibus vitiis inquinatos
Veif.j*. iecluram exitus videtur confirmare, Et rogabant homines,fimili fpecie humanf prudenti*:cxfuisci-
etmt^ttranrnfinilmfm. Alij odio hominum id uiatibusexpcllunt.

IN
 t>7 CAP. l DE PARALYT. CVPvATO. 198

IN CAPVT NONVM.

T aficendensin nauiculamytransfretauit, & venitin ciuitatemfiuam.i

Et ecce oferebanteiparalyticumiacentem in leclo. Et vident Jefius l",V*

fidem illorum, dixitparalyticoiConfidefliyremittuntur tibipeccara tua.

}.Et ecce quidam de Scribis dixerunt intrafie : Hicblafyhemat,^
cm vidiffetfefius cogitations eorum^dixit : Vt quid coguaiu mdia in
cordibus\>cru? j Quid eftfAcdins dicereyDimittutur tibipeccata tua,
an dicere: Surged ambula} Vt autemfciatis^uiafilius hominis habetpoteatem in tcr~
radimittendipeccataytunc aitpartlytico:Surgeytoe lcc~tumtuumy& Vadeindomum tua,.
"7 Etfiwexity & abiit in domumfiuam. 8 . Videntes autem turba timuerunt , &glorifica*
ueruHt Deum qui dedit poteatem talem hominibus. ^Etbcm tranfiret inde jejusy vidit ^Mar.t.^

hominemfedentem in telonioyJMatth nomine. Etait illiiSequcre me.Etfurgens,fiecu- ' '7

tuscfteum.ioEt faBumeydifcHmbcntecoin domoycccemultipublicani , & peccatores
Venientes difiumbebant cum Iefy&di/cipulis eius. Et Videntes Tharifaiydiceb.int dif-
cipuhs eius: Quare cumpublican'ts &peccatoribut manducar magier Vetter? iz%At 'jefus

attdiens,ait:on eft opus valentibus medicusJfedmale. habentibus. 1 3 Euntes autem dtfcite

quid e :c Mifericordiam vo/o, nonJacrificium. Non enim veni Vacare iuos^ dfedpre- c ofce 6 g.
catores.i 4 Tuncaccefferuntad eum dificipuli JoanniSydicentes Quare nos , 7* Pharifiai *nfj.? 7-
ieiunamusfirequenter.dificipuliautemtuinonieiunanth^ Etait Ulis jefius. Numquidpof- 7.
funtfilij sfronfilugere\quamdiucumillU cfiftonfus} Venient autem dies cm auferetur ab l2?j.ji!
eis fponpuir tunc ieiunabunt.iC Memo autem immittit commiffuram panni rudis in ve-
imentum vetus-.toit enim plenitudinem eius a veimento : 7* peior feiffurafit. 7 Ne-
que mittun tvinum nouum in vtres veteresydlioquin rump tur vtrest & vin um efifiundituri
7* vtres pereunt.Sed vinum nom in vtres nouos mittunt-.gr ambo conftruantur.il 1 t^"'^1*
illo hquente ad eosprinceps ynus acceity& adorabat eum diecns, Domine,filia mea mod
defiunftacfi'.feX veni^impone tuamfttper eam,&. viuet.ip Etfurgenslefus , fieque-
batur eum3& difcipuli eius. ?, Et ecce multcr,quA fanguinisfluxum fatiebatur duodecim g s t:
anw accefiit retro tet'tgitfimbriam VeBimsnti eius. 2 1 D icebat enim intrafc.Si tetige- Luc8' +

. ro tantiim veimentum eiuSyfalua . At Jefus conucrfiusygr widens eamydixit: Confi

defiliayfides tua te faluamfecit.Et fala fail'a emulier ex ilia bora. 13 Et cum veniffet
lefin in domum principisy& vidijfe't tibicincsjS* turbam tumultuantem, dicebat: x 4 i^e*
ceditemon eenimmortuapuea}fiddormi:.Etderidebanteum.i^ Et cum eie elk effet tur-
bayintrauit:& tenuit manum eius. Etfiurrexitpuella. Et exiit famabac invniuerfitm
terramillam. lj Et tranfeunte indejejufiecutifunt eum duo caci , clamantes dicentes:
Mifererenoftrijili T>auid.x% Cumautem VeniJfitdomumyacceJJeruntadeumaeci.Etdi-
dixiteisJefitsiCreditiSyquiahocpolfumfacereVobis^Dicuntei'.^tique, Domine* 29 Tune
tetigit oculos eorumydicensSecundumfidcmvcttram fat Vobisiro Et apertifunt oculi eo-
rum'.ty comminatus eillis YcfuSjdiccns'.VidcUync quisjciat.^i ii autem exeuntes, dijfa-
mauerunt eum in tota terra . jt Egrefiis autem illif3b ecce obtuleruntei hominem mu-

tum3dxmoniumhabentem.ii Et eieflio demonioJocutus eflmutWyty miratafiunt turb3 hinfu:

dicentesyNumquam apparuitficin \frael.i\Vharifiaiautem dicebant : Inprincipe damo- Luc u-1*-

niorum eiieit dxmones.xt i Et circuibat lefus omnes ciuitatesj&* caedydocens in pynapo* . w .

t ri- i iM*r..,
gis corumytypradicans Euangelium regm}& curans languoremy & infir*
mitatem.}6 Widens autem turbasymifertuseeis:quiaerantvexati , gr iacentesficut oues
nonbabentes paftorem.ij Tuncdicitdifcipulis fuis* Meis quidemmulta^perarij autem K 'ue10'*

. Rogateergo Dominum meis^Vt mittat operarios in mcffemfttam.

i H
 I9, COMMENT. IN MATTH,
A nifolet,vtexali:slocispmanifeftumeft.
IN CAP. IX. Mrito quiripoteft,cur Chriftus peccata illi re- p Vetf.j. &
mittat,cmnonpeccatorumremiiioncm,id cor- LUC-e> 7.
',<(WoM.]Marcusa,& Lucasb haecpris poris curationem quatreret. Refpondent Hierony- 47^9'
narrant,qu qui fuperiore capit'e Mat- mus,Euthymius, & Theophylaus , morbi origi- Cur Chri-
thxo difta funt.Sed ex ipfis illis patet or- nem,& indicare,& pris qum morbum ipfum3tol- lbs paraly-
dinenieosnonferuafietemporis. 1re voluifle.Solent enim plerumque morbi, &ef- ^__;
IwowV^fwjw^.JNonnulUNazarethChrifticiui- fecbj&pcenseflepeccati. Probabileeti eft, quod
cCap.vjo. tatcmvocari putar,vt Lucas ^Hieronymus d,Quod Chryfoftomus q putat,Chriftum occion Scribis tcmitti'n'*
^LibidT non improbat AuguftinusCjmonettamerijiihac fc- calmandipriberevoluiTe.vtipfequoque ex eo- peerar,
conf.Eae quamuropinionem,dicendumcfle, Chriftumpri- rum calumnia oecafionemumerct fuam probandi qHom.j o.
ext. * mum fuiffe in Nazareth cimt.atemfuam, deinde ex diuinitatem.Fieri etiam poteft,vt earationedocere
Nazareth rechifle ad Capharnaum.vbi baecquae e- voluerit, quid primo loco paralyticus petere de-
quuntur accidert.Alij,quod longius vero diftat, buifletlam enim dixeret,Pnwjw quxrite regnum Dei,
(i< carra in Bethlehemintclligunt,vtSeduliusf, &iui:iamem,& bac omnia adticienturvobu1. rCapfiij'
' t Jntramt natalefolum^uo corporenafci ColliguntexhoclocoCaluimftijola fidepcec- Deiufiifi-
h yoluit,patriamquefibipater iff dkatnt. ta remitti. Non enim, inquiuftt,dixit Euangchfta, vi- catione per
ibidmque para lyticum inatum putat. Melius eo- dens opera ebrum,autlaborem confiderans , quod^cm-
.* de loco idem Auguft.& Chryfoft.Beda,$trab.Hug. paralyticum in tet extulifleot, quod tecb dilru-
' . Lyran.cmitatemChriftivocariCapharnaum.Nam pto eum demififlnt, fed, -vidensfidem ebrum. Quod
omnestresEuangcliftiitaloquuntur, vtomnino mukisfimilibuslocis confirmare folent,vt infr1", f VerCxt.
ilgnificent3rea eum viaveniile,&ftatimea , qua? Con^deia,fidestuatefaluamfecitJSci\ii%inlocist,'Mo- tMar.^.j*.
de paralytico narrant,confecuta. litimere,crede tantitm,&falua ens , &, " Surge ,'& vadey LUC.7.50.&
ciuitas CurautemCapharnaumChrifticiuitajappelletur, quia fides tua teJaluumfic,t,Scx ceco dicit, Redice , fides 8"*8
chriftieft non omnibus conuenit.Auguftinus, Beda,Strabus, irfif/rf//.IdeoChriftiiabiis,quos inare vult, " ^jg7^*
capbama Hugo,& Lyranus exiltimant3 ide eius vocari ciui- fidem exigrent infr y,Creditis quia hoc pojfum facer y Vei.j.s 1 j
& qoare. tatem,quiaGalila:2e metropolis era t3cui fubic&a e- vobis}] ecundhmfidem amfiat yobis , multaque alia
tat Nazareth ciuitas Chnfti,ficut Romanus appel- _ nulloprorfusiudicio eiufdem generis accumulant.
latur,nonfoIm,quiinipivrbcRoma, fed etiam ^ Mir enim,qum diligentes unt in teftimoniisftul-
qui in oppidis, qui ub eius iurifditione unt, auc titix fui colligcndis. Quibus ne fiepe per fingala
habitat,autnatuseft.Chryfoitom.ver,Th:ophyl. locacogamurrefpondere, femelhocleco refpon-
& Euthym. quod in ea vrbe Chriftus frequente r dendumeft.Itatamerelpondendum,vtnondetoti
Tres Chti- abitaret.Tres enim illu ciuitates habuifle, Bethle- fide,&iuftificationis queftionc,id de his & fimi-
fticiuitarcs hem;inquanatus,Nazareth,inquaeducatus : Ca- liumlocorum interpretatione diiputemus.
pharnaum,inquafrequentiscoxnmoratuseft.Hoc Poflem dicere, quod omnes haftenusCatholiciF(jtsune
probabilius. reft>onderunt,nos non ncgare,feddecere3priraam<;iurtstc
i.Etofferebant.]TAcmt Mattharus necefiariam ad iuftificationemde qua in omnibus locisagitur pro- noniuftifi-
intelligendum hunclocumcircumftantiam, quam pter opera non fieri. Eos tarnen noncontinu pro-cat.
g Capit,}! Mrcus g,& Lucas h3expreflerunt,tantam confluxifle bare,fo!a fieri fide3nam inter fid c opera charitai
hCip.j.ij, indomum^biChriftuseratjmultitudinemjVtnemo eft,q uam Petrus affirmtpeccatorUmmultitudinemope*
ingredi poflet,ideoque in telum eos, qui paralyti- rire *;Sc Chri&usjremittuntur illipeccata multa/uia aile- t r* P,c"'*
cum geftabant,afcndife3eoqeaperto paralytic " multum *, nam iftorum in eum locum interpreta- a mc.7.47
anteChriftumdemififle. Hanc enim fidem videns mentum illic refutabimus. Itaque cum peccata non
ChriftuSjdixit paralytico , Cofindei, remittuntur tibi nominata charitate fide remitti dicturjCharitate e-
feciatatua. tiam remitti ex aliis locis intelligendum eft, vbi
Fidemillorum^Qa'idim & ad paralyticum,&ad eos, dicuntur,non nominata fide,remitti charitate. Nam
quigeftabant3refrendum exiftimant, vt Euthym. ficut ex illis,vbi fidesnonnominatur,colliginpcw
Paralyticns t irilm in quiunt,paralyticus fidem non habuiflet, teft cla charitate fine fide remitti:ita ex his,vbi non
ciuatus fit' enerri paflus effet in tec"him,neque pecca- nominatur charitas,peruerse colligitur,ibla fide rc-
' ta illi Chriftus remifiifet. Quod nullo prorfus mo- mittifinecharitate.Prafertimcm illi doceat, ficut
do probare polfum.Nam etli non dubito, quin ma- Charitas fine fide effe n poteftjiu fine charitate efle
gnam paralyticus fidem habuerit, tarnen ita omnes non pofle fidem,vnus enim eor error, errore alte-
Euangtlifti loquuntur,vt dubium non t3fid tan- ro refutatur. Fides autc potis qum charitas in >
tm eorum,qui poi tabant,notarevoluiiTe,iicut om- ftificatione nominatur3no quia dignitate, aut effica-
iCap to nes fignificaruntjfide Ccnturionis eius paralyticum citate maior,fed quia ordine nature prior eft.Poe,
13. feruumfuiiTccuratum,fupri.Atqueita omnes bo- inquam,ita reipondere,vt omnes Catholici reipon-
Luc 7-s. ni auftores interpretantur. Cyrillus Hicrofolymi- dent,&ftisfuprquefacl:um efler,
* tanusk,Ambrofius Hieronymus, &Chryfofto- Sed contentusnon ero, nifi efrcero, vt ornne?,
meara*"1 musm- qui communiieniii non carent, iftorum non folm
m Hum. jo.' Confidefili.]Bono animo efto,plusenifn,qum pe- ignortiara,d etiam ftoliditatem,8cftulitiam in-
tisjimpetrabis. P etis corporis,impetrabis etiam ani- telligant. Triplicem ifti magni Theologi fidem fa- Triple*
mi initatem.Quod aut,quem Matthacus, & Mar- ciunt;hiftoricam qua credimus omnia, qua; DeO barieticoriT
ecap.j.io. cusj/iw,Lucas " homincm Chrifto vocatum di- diftafunt,veraefle;miraculorum,qua credimus ni- cslnan,s
citjlcue eft.Nam,vt lpe alis^lij verba, alij (enfum hil efle,quod Deo fieri non poflit;iuftificantem,&
retulernt.Magisautem conuenitbenignitatiChri- Chriftianam,qua credimus, meritis Chrifti remifla piarcsfidc
Yerf.iii fti,vtfilium,qum vt hominem appcllaucrit, vtin- nobis cfle peccata. Has tres in nobis fides(fidtsenim tamquin
frhaemorroiTadicitjCon/i/fJiirfo. irtitamquam in lyra, non tamquam in religione fi- lyra hirc
inemittuntur tibipeccata tua. ] fim'Ta <ni> ad ver- dem faciunt.) tribus in Deoproprietatibusrepon-tlc^atu*''
bum, remijfaftmt. Scd melius nofter interpres per dere,hiftoricam,veritati,miraculonm,potentie,Lv
seanota- pr:E(ens tempus, qum noui quidam per praeteri- ftificantem,bonitati,nonomni,fedilli propri, qua bRem.c y.
tur, qui fie mm>recldidit,quia& multa ahaHebrarorum more. cmadhuc peccatores eflemus, vt ait D.Paulusb, j.
yl:iu' & hoc ipiiim iure quod proprio pro praefentipo- Cbriw pre nobis mnimj e: nos prima , fe
cunda,
 lor CAP. IX. DE PARAL YT. CVP.A.
cunda,fed Ibla term iuftificari, Quodetfiabfurd A gimuSjiuflificaturnnoncredimus'', non enim fide Moa i.
eft,tamen& eorum erroremrefellit, & cxcitatem lua.fed ChrilH benignitate,qui nolebat arundinem
mirific declarat.Nam in iftis omnibus locis , qua 2uaffjtamcfringcre,natus eft. Ca teros ver,qui
tanta accumulant diligentia , nulla prorfus de fide de curati funt,non lola,fd cadem tim fide , quia
I... . _. eoruraiuficantementiofit.^JfJ^('/ly'l/wrl. corpore fnati st , animo etiam credimus effefana-
i * Q,iam fidemvtique miraculorum, qua credebatft tos.Non ea,quam ifti olam iuftificantcm, & Chri-
beans hie JT7r .-a
non requi- paralyticum aChritopolsecurari;non mitineante, ftianam app Jhntjquaquc fingunt Chrifti iuftitiam
ritur.fed dequanecogitauerantquid;m, cmnecipli vn- apprehendcrccdilla.qua; Apoftolorum ymbolo
miraculo- quamaudiuilsent, Chriftus vmquam du dixif- ctin ur,qu.v eadem & hiftorica,& miraculorura,
rum. fctjfed propeccatishominummoriturum.Nec ref- & uftificins eft.Nam ifta triplex fides,qu*m iftinu- Vna&eadi
pondere pofitjimplieit ifta credidifse, quiaapud perinuencruntjfigmentum tft,{orani eft , porten- fideseft.
jilos nulla implcita fides c(l(ac neexplicita quid;) tum cftjchimara eft,&,fi vnarniuberent fide, om- n.iraculo-
rum.hito-
n ofque homines acuti rident,quod implcita quan- nhaberenuquiatripl*cemubcnt,nullamhabent. rica ,& _ iu-
,
dam faciamus fid cm. Dixit de Centurione , * Vade, Ojjomodo ergo prop;ci alienam portantium fidem Hieras
Matth. S. &cut credidiflhfiat ttbi,c,non irmeni tantamjdem inlf- j> peccata paralytico remittimtur.
lo it
lO.IJ ri t _n_:/" ' ^ i \r . r : f * .>
/.Quam fidemnon vtique iuftificantem , dt qua Veteres,vt fupr ' diximus auciores absolute dixe- 11?*\
Centurio nefufpicari quidem poterat:fed miracu- runs,aliorumndeahorurnaliquaclopeccata remit- j|*fd/
]orum,qua dixerttyDominenonjum dignus,yt intres \ub ti, quod huius loci exemple potiifimum probant. adu!tis pec-
* eap.t.t. techan meum^ed tantkm die verbo, &fanabitur puermtut Qood quidem verum? elided ita t.uncn intelligen- cararmit-
Vcrf.it Dicit mulieri.qu v fluxu sguinis laborabat, rade, duin,vtnonblim aliena in adultis fic!e,ftd ttiam taatur.
fidts tua tefaluamfecit,inrrh.Quae fidcs:miraculor, propria rcmitti credamus,d propria ab aliena iu-
e Vcrfi. qua dixerat intra cjitetigero tantum veimtntunt eius, uatur.Nec enimcredendum eft iis,quinullam fide
fala ero r.De qua & in cateris qu e prfrant, tefti- haben. ,aliorum fide peccata remitti.fcd iis,o,ui tam
Verf-i, moniis,agi perfpicuum eft,camqueehriitum ab us, imb.clemhabcntjVtnifi Deus in eorum, qui pro
quos cura r,requirere Tolere, vt d reditn,tjma hoc pof- illisorantjfidem intucretur , non effet iliis peccau
fum facer vobts) remi:iurus.Quamqurn hc,dc quo agitur,paraly-
- ergo iftos non pudct tarn multa tetimonia ta tic jm n minorcm,qum eos , quibus geftabatur,
to ftudio congerere,vt nos fola fiJe iuftificari pro idtft,fatismagnam hdem hibuilfe vcrofimile
eft,
i >___ in
:
... prorfus
r. eorum dceaagatur
I .. fide, /-ti
. feddic.turiili ^ Chriftus
^
bertyCra propter geftantium fidem
, non docent iuftificari?
qua fola peccata rcmifiiT-iquia tantamfidei eorum rationem
Hreticor Hxc itis magna impudcntia,& escitas erat, fed hibuit, vt etill paral) ticus minorem, quam necef-
excitas & . v , r , ,
npuda nonminor,quod non v.deant , aut v/derenon fe eratjhabjilfet,tarnen illi eorum motus fide remi-
pudeatjVt alia praetermitum argumenta, non poffe fiffet.Alio ctiam modo aliorum fidealiis peccau re-
in his locis de ipbrum mitificante fide agi, etiamfi mi tu tum : dum aliorum orando fides,aliisaut nihil
de fide miraculorum n agerctur,quia in p'er.fque agentibus^iutmalagentibus,certncredentibus
non de prop. , fed de aliena agitur fide, hic de fide fidem impetrat,vt fiepe dicere Auguftin memini,
btephanum l'aulo fidem impetrauiffe.
cCap.l t. eorum,qui paraly ticum per tectum demiferunr,fu-
f Luc. 8. jo pr de hdc non ferai xgrotantis,id pro feruo ro- j. Quidam de Scribis. QuifucrintScribx,diximu5
g . j i3 gantis Centurionis,alibif.nonde fidefilio;i mor- fupr . Cap i. 4
tua?,fcd Archifynagogi,k rurfum b,nde fidefilij, Intra [.] iv tcLU7s7fquidam interpretantur inter fe,
qui mutumd imonium habebatj fui defidepatris, quafi inter fe,alij cum a!iis de Chrifti f- cto murmu
qui pro filio rogabat.cui Chriftus dtttfpotes crede- rarent.Sed ex ftqiientibusimanifeftumcft,fenfum 1 Veif4
'.lftorum autemopinio- effen inter i,fed intra fe murmuraTe.id eft,j cogi-
re,ommapofsibiliafont credent* cogi
Qjjjiia fit ne,quiadulti iamfunt( nam de infantibus contra- taffjChnftum blafphcmarc.Non enim dicitEuan-
hrtet'kotu riamftjnthzrcfimfabricati)non poffnt aliena fide gelilta, cm audiffet, aut cognouiflet fermones eo
iuftitia. fed propria iuftificari, quia ideo inquiurt, iuftifica- rum, Jed yidiffet cogitationes eorum. Et non dicit
mur,quii Chriftiiuftitiamapprehendimus, & ap- Chriltus.quid murmuratis.// tjuidcogitatis mala in
prehend^nd nr ftram fteirno: , fada noiba iuftin-r Cordtbus verisi Dicere enim intra fc,H ebraica phra-
camur,id eft,tecti,ac veftiti Chrifti iuftitia , iufti fic,* 1") ^anh lemo bel^orbo,dic^rc in medio fui,
apud Deum videmur,acrputamur.FalJimus enim ei cogitare,vt fupr m , & infr hoc capite r,,& alibi m Cap. j
Deum,non plaramus. Quod fi ita eft,fua q ifquc, quod fimili phrafi dictjdVrrrr incordefue n Vet^ '
aliena fide iufti ficetur,neceffeeft:necmagis vnus lemorbelibbo , fi. cundm Hebreos , Sc innumeris 0 L^,7(,?'
poteft fidequia alter pro illo credit,iuftificari , qui a!iisloci,quod etiam D.Auguftinus,r,notaiiit. &i84
vefte.quam alterproeoinduit,autornari, aut cale- HancHcb-aic. Phrafim Pial.ij i.cxprcflam quodmo- p Pial. 4 j.
fieri. Per fidem enim,vtaiunt Chrifti iuftitiamih- do videre licet ob Vtia neum fef- &
duimus.qua ornati non fumus iufti,fed apparemus. ch*hht*rM[chahhbtKirtkibh,\*hyt3tiLciioi impo in ,UI'
Quae igitureftamcntia^dprobandum nos ibla fide medio cordis mci.nos dicimu,dixit iniultus vcdcliauuetet 1 fl cl:Tri-
inferaetipio. BKifC.ao.
iultificari,ea produercteftimonia,inquibus,nde E
propria/ed dealiena,& de aliena non iuftificante, HicbU>hemai.\ Blafphemare Chriftum dicr.quia
eticot miraculorfideagitur,&ramen blihodiemul- quod Dei proprium eft fibi attribuebar, remitiere
ltoliditas. trum iudicio,maxim vero fuo,ifti afin: ipiCit,(b- peccatadegennt enim.quod dixerat Ifaias egofum, fCa4j.tc.
lidriftiffmi funt, foliverbum Dei purum docent: fgofumipfe,t]ui delcoiniquitates tuas, fed non leger.mt, 0??
pra;fertim in quxftionc de iuftifieatione, quam Uli a*utnon inte'llexerant,quod idem dicit t, fojuiiDo-
omnes doftrini fus caput, ego omnium haereium minus in eoinputatem omnium noflrum. Ncc memine- reare.
ipfbrum feminariurri puto. rant,quod Ioannesdixerat:r agntts Dei,ecCe quitol- t ,.
Hrrerici Appellemus quidm deftos , qui tantoprreve- litpeccata mmdivAli) Euangeliftscaum quamaf- uCap.i.a^
dodivt iu lt:ed iu dotos,vt iuftos, non quia funt, fed quia ferebantblalphemi^expreiTcrunt, Quispte dimit-
fti. reputantur. Quid igiturnosde his locis dicunus? terepr?Ct4,mfifolus Deus*} % Mar ^
Chriftus An qui corpore.num iidemanimo eu rati funt ? De 4. Et cuniyidjfetlefus cogitationes eorum- ] Vtrum- i_UC
non omnes ti.
anime fa- plwiquejnon communiter de orrnibuiita reden que m 'gno confilio exprefitEuangelifta, & quod
hauit.quos dum. Nam Malchum illum iruum Pontificis,cui non o:Mocuti fintjfed intr fe ttiim cogitauerint,&
corpore. Petrus auricuiamabfciderat, Chrifto Jana tum le- quod Chriftus eorum cogitationes non iblm con-
I j
 ij ' COMMENT. IN Mf tri. 2O-4.
iecbra cognouerit,id quafi oculisviderit,vt Chri- A re voluiTe, efle Deum , ac proptere non btaphe-!-
cap . t. ftidiuinitatemdeclararct.Expresem Marcus*, mare,ciim dicit fe remittere peccata. Ego nihil me,(
Quo flatim cognitolefusfpiritufuo , quia ficctgitarent nur cum illis cferor,iudicio, & auftoritate valere fcio,
Chrifti Mi- je, dicit illis, quid ifla cogitatis in cordtbus yeflris ? So- fed tarnen & fingula verb* , & totum argumentum
uinuas . lum D-um hominum corda , cogitationque co- perpendenti , videtur pro bare Chriftus non folm
firmat ur gnofccre , tota Scriptura tcftatur b. Itaque rcft ex Deum poteftatem habere peccata remittdi.Credi-
..!*. ^oc iOCO Chrifti diuinitatem veteres Theologi bile enim eft, contraria cius, qud Scribse putabt^
jo. probauerunt. probare voluiiTe. Putabant autem illi,& blDeum
Icr.i7.10. [ f. Quideflfacilius dicere. ] Sententia , meo quidem poTe peccata remittere , & Chrift vtique non cTe
Rom 8.17. iudicio, nil nimio inquirendiftudio diffici lis fiat, Deum.Chriftus probat &e Deum eiTe, & etiam, vt chn'ftas
Dicere' uTd pttfe ipfofacik* ed.Dicere hocloco.necprofolisver- hominemremittere peccata , nonvtqualemcumq) cciamvt
hoc loco bis,nec pro iblis rebus pofit eft. Nam fi verba qui- hominem, fed vthominem Deum. Deumeffenon homo.pec-
dem folum fpces, xqu eft facile dicere, Remittm- tarn argumentando probat, qum experientia de- cataremifit
turtibipeccata tua , & dicere , Surge ( ambula. Si res, monftrat, dum illis,quid cogitent, exponit,fe vt ho-
mult eftdifficilius peccata remittere, quam diflo- _ minem remittere peccata probat, eo quod explica- g Verf. j;
lutaparalytici membra curare.Nam quod nonnulli uimus.argumento.Atque hanc vim, hf duo verba,
dicuntinterpreteSjCorpus propria.n aliena auto- Pilius hominis , St,fuper terram habere mihi videntur.
ritatefanare,iqu efledifficile,atqueremittere pec- Non enim dixit, vt autem feiatisfilium Di habere
c Traftm c3ta>ne audiend quidem eft; Vera enim eft AUgu- poteCiaxcm,fedfilius hominis, & non dixit, in coelo.fd
Homnm ftin lenten"*^ difficilius eTe,hominem iuftificare, fuperterram,vt oftenderet fc etiam , vt hominem , re
iuftificare qum caelum & terram creare. Sed ponitur pro ver- mittere peccata.
qum bis externa efFcctus probationeciunis.Hoc enim Abutebantur hoc loco Nouatiani , vt probarent,
creare dif- modo difficilius eft diccrc,&r ? ambula}qukmr' non poffe lacerdotes remittere peccata.quemadmo- Q ,
c s" mittuntur tibipeccata tua: quia an peccata ver remit- diim hodie corum haeredes Caluiniani in edem er- horajncs
tatur,quiaudiun*ividere non poflunt, anautem pa- rorem abuttur. Vtrifque D. Ambrofius duobus de peccata
ralyticusfurgat, & ambuler, n viderenon poiTunr. peenitentia libris abund refpondit;&exhis,quse remitunfc'
Itaquc illis dicentis auftoritas, quia mendacij argui modo diximus , facilis eft reponfio , quemadmodu.
non porefr, non periclitatur, hic quia oculis cuinci poteftas reraittdi peccata cum natura etiam huma-
poteft,in periculum adducitr. Quemadmodrn 11 C na Chrifti diuinitate communicata eft, ita fuifle
quis diceret , fibi difficilius eflc , de rebus proximis Chrifto tamquam capite , cum quibus voluit m-
atq; recentibus.qum deremotifimis,& incognitis bris, id eft, cum lcerdotibus cmunicatam. Quod
hiftoriam fcribere,aut de plantis,de terra ,de anim- & in poteftate faciendi miracula faftum videmus^
tibus, qum de ccelo qum de ccentricis , & exc- qua? cum propria Dei fit, diuinitate Chrifti c hu-
tricis; d e cyclis,8c epicyelis philoopha ri : non q ud manitate, & Chrifto cum Apoftolis communicata
difficilius non fit hsc fcire,qum illa: fed qud faci cft,nifi qud Chriftus fua, ceteri Chrifti vtrumque
liushcfit qum illa probare, vbi dicere auditori autoritate fciunt.
incrdulo pofumuSjNon credis?afcendc in ccelum, Surge, tolle, & vade. ] tria verba ad euidentern
vide,metire;fi ita non cft,mendacij dodorem argue. curationis probationem Chrifti adiecit. Nec enim
Ad hcnfum Hieronymus,Chryfoftomus, Beda, videri poterat fimulata , aut imperfecta curatio,qua
& Theophylatus exponunt: & perder mihi vid- impotens merabrorum paralyticus ftirrexiffet, iniu-
tur operam, non folm qui aliam quarunt , fed eti pr leftum uumin humeros fuftulifseti & in dom
qui aliam inueniunt interpretationem. fuam portaifetjvt Chriftus adnotauit. ,
Quod autem Hilarius, & Ambrofius de refurre D 7. Timuerunt.] iQAV/uaouv admirati funt , quidani
' tionecorporuminterpretantur, quafi perhunepa- iQ/Ctimr r>frrlegendumputant,nonintellig-
_ ... ralyticum mortui fienifictur,& difficilius fit mor- tes hxreticorum fcholiaftem,quem equi voluert*
pccitorc tuos fuc:tare3quam peccata remittere, ingenila S Nam ne ille quidem ita legendum exiftimat , fed id
iuftificare, ele gr.ns eft allegoria.fed nos, vt ipediximus, aliud verbumfignificare, noftrumque interpret em paru
qum mor- qurimus. Tllud, quimis magnis auftoribus , non propri vertiffe. Vtrique errt: nam nofter interpres
tuiim fufci- ccedo,diffcilius eife mortuos fufci:are,qum pec- infum , non verba rel pexit. Et quamuis 9etv(*
j* [e cata rem ttere, q u ia q ui fecit tefine te, fuftabit tefine te , propri fit admirarijtam hoc loco pofitum eft, pro,
eTer Ap0jfd non wjhficabittefinete , vtloquitur Auguitmus 4. timere.eft enimadmiratio qusdam,quexgaudio; Admitari
Poterie autem aliquis mrito dubitarc; quomodo alia, qu ex timor proficifeitur. Itaque Lucas h protimere
Chriftus, quod probandum erat,concludat.Namfi quod hicMattheus bav/uto-fu admiratknem vocat, pofitum ef-
remittere peccata, erat re vera dirficilius , d expe- tJtsanry?perf/appcllat,& vehemtem timorem in- bcaP-i1
rientia curati parelytici docet fe, qaod rc ipifaci- ierprcmur.ftfiup$r,mq\iit,df>prelxnditmnes,8cmagni-
lius elfe, poiTe facere,n bene probat poTe & i pee- ficabant Deum , & repleti funt timor. Timor autem in-
cata remittere, quod erat difficilius. Repondeo, E telligendus eft,non ile.qui ex odio , fed ille, qui ex
Chrift tantm probare voIuiTc fibi efc credend, magua alicuius opmione,& reuerentia naciblet, i Li j.Reg
quod bene probat ab eo,cuius probtio eratdiffici-* cuius alibi fingulareexempleftjvbicmpopu lus caP-3 1*;
lior , quafi dicat, fi non fallo, dum dico paralytico, in illo iudicio inter duas meretrices Salomonis f-
Surge &4mbula, vbi difficilius eft, probare mever, pientiam perfpexiet, timuie dicitur Salomonem.'
dicere,curcreditismefallerejcmjdico remittitur tibi Quemadmodum ergo illic ,timere pro admirarijita
peccata tua} Deniq; ex re, qu.T efFeftu probari potet, hc admirari pro timere pofitum eft.
inre,quaEprobari non potcft,fibifacit. y.Tranfiens inde.]Rediens ad mare,vt explicat Mar
6. ft autem feiatiss] Quodhaec vrba Euangeli- cus . De_Apoftolorum vocatione, qHf hoc loco
lifta; cfTe pu tant. Qudam ne fimile quid veri eft,& dici poterant, dximus fu pra I . ea p . t . 1 a.
quia fententia ipa poftulat , vt cribit Chriftus hoc ^dtelonium.] A d menfm publicanorum^d quam 1 cap. t. r.
dixerit, vtprobaret, fe poteftatem habere peccata publica Csfaris veftigalia referebantur 7txf, Te)u
remittendi)& quia omnes Euangclifta?,Marcus e,& quod >f?>rf/,fignificat,7AV/cteIoniondiium eft ' fic'
t ! ie*. Lucas Readern ponunt,quod profeo non feciflent, id eft,locus vbi veftigalia reponuntur.Sed quia ple-
f cap..i4. fi ipforum fuifent verba , non Chrifti. rumque vectigal pecunia erat, queupermm nu-
Plerique interpretes exifiimant, Chriftum proba- suerari folet, mcaa crjam appeUabatur4.ideoque ad
telo-
 CAP. IXVDE VOCTIDNE 1.

Tiibuta
editionc, qua ante Hieronymum,
fed^confe' ?a^3 Magiftriequitum D. Iacobiapportantur C Latina vtebaturEcelelia, cuius auclorem credibile
rcbanur.C" "at enim,tributa olim non oftiatim colligi folita,fed
eft, Hcbraifinum imitatr.m , folitdcere '
fubditis ipfis in ccrtum loc referri. Sicut deciniae lO \eh cbapbathi miitfeb^oc -vol, quam hoc, id ett, hoc
in Hifpania non folm non extorquctur, id nc pc- malo.IdemAuguftmust,&Ciariusvlegunt mife- * L.lb- I0;de
tunturquidcm,ac fpontc abiis,quibusdcbentur ricordiammagisyolo,quimfacrificiwn, ad fenfumfor- BHom!a
afferuntur. Hane mcnfam,ad quam idebat Mat tafle, non ad verba refpicientes. Hunc autcm efle *
thxus, credibilc eft , non in ipfius fuifle domo, fed fenfum , ex codem loco Propheta?,ex quo ha?c spta
inlocoaliquo publico iuxtamare, vtfaciliusmer- funt verba ".manifeftum eft, fequitur enim, Crfcien- x iee ->***'
cium, qua? mari adducebantur, tributa in cocolli- tiam Dei magis, qukm holocaua. Per lcrificium autem
Cap.t.irl gerentur. Nam Marcus a,& Lucas fignificant,inde K quia externus erat culms, omnis cultus extcrnus.per
bCap.r.t*. Chriftum in Matthjei domum iciecontulifle, vbi mifericordiam omnia charitatis opera intelligenda
magnum illi Matthus conuiuium apparauib funt.
e Ctf.t.ta'. Mattbawn nomine.] Marcus c,& Lucas d3Matthauim
Cap.{.17. nomnejjj cpj cognomento Leui. Apparet autcm N0 yeni yocare iuos , fed peccatores.] Duihocloc rrorhre-
quiftiones funt.vna an aliquos, cm Chriftiis venit, tlcor" rcfu*
1?' honorificentius fuifle cognomen Leui,quam nomen iuftos inuenerit, altera, an propter illos etiam, fi qui "^{1^:
Mattha?i,quiaanimaduertimus, ie numquam Leui erant, venerit. Hacretici huius temponsLutherani, ftunii
fed Temper Matthaeum modeftiae 3 alios eum non & Calu iniani, non oliim , cm Chriftus venit , fed,
folm Matthaeum , fed etiam Leui, honoris caula etiam poft,qucmquam vcre iuftum fuifle negant.
vocare,vt Hieronymus oberuauit. Quern errorem etfi alio loco copiofis fumusrefu-
to. In domo.'} EiuHem Matthai e. t taturi , hie etiam obiter perftnngemus. Corte Za
. iy, 13. Euntes.] Hebraifmus t isb lecbu veimru,
Lac.;. 19. ite, & difcite, vt , le , " inmute Deos , quos elegiis ipfi charias, & Elizabeth iufti erant , quocumque tSdem
flud.10.14. bos librent in tempore anguU. Eadem phrafi dicunt modo iuftos interpretentur. l'ioptere enim negant
non folm efle quemquam , fed* etiam eflepoffeiu-
Galli,
- t t lAlle?, apprenez
ru __ quecefl.
. _ l:_ Q fturo,quia nemo totam(inqumt) legem fcruare po-
f Hic Hebrailmus Bxo* 10 .bis verbis habetur ^
teft. De Zacharia autem & Elizabeth Lucas ',fcri- Cap.*;
' ftW lechu hibdu eth A d n a i Elobeem, bit, Eterant iui ambo ar.te Deum , incedentes in omnibus ^ .
Iie,fcruite Domino Dco vdt.ro , nofler , ite & immolate mandatis <jT iuicalionibus Domini fine querela. Iuftos fl,ctQt
Domino Deo veftro &* alias.
non rcputatoSjVtifti commentantur,fed fuiifedicir, chtiftus
Difcite.] Mittit ad cholam doctores legis , vteius Sc fuifle non apud homines tahtum,ied ante Deum, Ttnit.
rei , cuius feientia maxime gloria bantur , maximam & non quia peccata ilhs non imputabantur,fed quia
exprobretignorantian, vt Euthymius adnotauit. peccata nn habebt,id eft,quia legem obferuabat,
g Cap.it.). Quod alus quoque locis facer folcr, vt f, non legilis
quod ifti boni Euangelifta;, vt eorum etiam verbo
quidfeceritDauid, (tundo efuriit, O" qui cum eo erara. &C vtar,impofibilc efle dicunt,c?/fwi finquit) inom
Cao * ibidem h , non legiis in lege , quiafabatis facerdotes in
nibus mandatis , & iuicatiombus Domini fine querela^
-P-1*- 4- ttnipl0Jabbahm -violant , &fint crimineJuni : Section le-
id eft.ita vt nihil in eis defiderari poliet.Si ergo talis
cap ii.it giflis,tf*iaqinfecit hominem ab initio, mafculutn, (Sfttmi' Elizabeth.qualis Maria,de qua ilia dicftVndehocmi- , .
41.Sc it.ji. namfecit c,fimilia farpe occurrerunt ".Phariieos lc- hi,vt renit mater Domini meiad mez ? Aliosquoque, Luc. 4)^
. it 10- gis doctores fuifle diximus. 1
i. " de quibus S criptura mentionem non fecerit , iuftos
1 Cap. t. 4. Trliferkordiam We.] Primm quaercndum,quor- fuifle redendum cft,quando ex his confit cfl po-
Mifcricor (um Chriftus non dicat , nec enim hie defacrificio, *-* mifle.Nam & athanael Chriftus verum Ifrclitam
dia rebus autmifc-ricordiaagebatur.Refpondeo, magna fuif appellaui^W/W/o/MwoMf^rt^quaphrafifoletScri- aloan.i 47.
ommb.pr. ientiiericordiam, peccatoresad pcenitcntiam voca- ptura hominem perfct iuftum ienificarCjVt^Qwi bPfal.i^.),
fe renda. re,vt paulo pftdicit: quam probatmaioriadmi- non egit dolum tn linguafta, tkc,nec e infpiritu eius dolus c a 3 1 l
nus,omnibtis eile rebus priferendam.Si enim facri- Denique de Chrifto ipfo ad magnm laudem dift
ficio.quod DeO offertur, tcfte Propheta.pratfcrcda c,qmpecc4tmn nonfecit, inuentuse dolus in ore eius. dt. Pet. t
eft, dixit quibus nn erit rebus anteponenda \ ficut Alia ex parte Scriptura docet3omnes fuifle peccato- **
sn Cap. j. fiipr dixit n ,fi offers munus tmm ad altare , & ibi recor- resc ,iuitia autem Deiperfidem lefu Cbriiinomnes,& eRoin )
datusfueris quhdfratertuushabet aliquid aduerfum te ,rc~ fuper omnes,quicreduntin non emm e diinilio , omnes q'u ^ Q9
Imque ibi munus tuttm ar,te altare , <r vadeprius reconcilian emmpeccaue)-mt,<&egengloria Dei,Sc(,fivnuspro omni' chritus
fratrituo. Ad hunc ferme fenfum Euthymius expo- bus mortuus e/rgo omnes mortui funt,&vm(s omnibus mor- Hum iu-
nit. tuus e Chrius.ltieim omnes vetcres auetores fen- itum inne^
Et OTpo</fww.]Nonnegatfefacrificium velle, tiunt,Chriftum cum venit.neminein iuftum reperif- netit'
cmipfeinftituerit.fibiqueiufleritorTerrirfeddicit E fe,fed 'mfcnonveibocare iuos , hon qud aliqui f - Cor 5
fe mifericordiam malle, qum lcrificium, id eft,i iufti eisent, fed qud fe aliqui iuftos efse reputa r g14Mat. 4 J.^.
ficium internum, qum externum, & , fi alterutrum rent,quales illi ipfi erant Pharifsei, quibus iftadi-
defuturum cft, malle externum,qubd in carnabus cebat. Propter eos autcm nonvenifle,non qud
_ . oftiis, qum internum , quod in corde Confiftit,dc- propter omnes n venerit,id quod illi,qui fe iuftos
iiomano- efle lcrificium. Eft enim Hebraorum idioma,quo putabant,vt qui cm igrotifint, felinos elle dict, - 1
rabile. folentjilli cm vnum alteri praeferuht,non illud ma- medicum non qua:rernt. Sicut illis Chriftus dicit,h h lea .;
gis,hoc minus afrrmare,fed lld afirmare omnino, ficaci ejfetis , non habefespeccatum , nunc verJ dicitis , quia
n Ioa.7.ii. hocomninncgare,vt,</ecfrrfwf^if/?;fi<,id ft, videmus,peccatum verutn manet. Ita Hilarius & Chry- :
0 Ca.jo.to. non tam mea,qum Patris eft, ab eo enim ego acce- foftomus",Hieronymus,Beda,Theophylatus,Eu- 1 Hom-3il-
pRo.916. pj 4 Non eflis vos qui loquiminifed Spiritus Tatrisvefiri,
q Horn. 51. i i l . I . ,'.* thymius quafi per ironiam iuftos appellatosintelli-
1 Libr. de quiloqMUurmvobs,\d elt,non tam Vos, quam ule, in ^". i - ir Aquosin.
peen. cap.t . fr. 0 Ken volentis,nequecurrentis.fedmiferentis e Da , id Scnpturiautem,quzhacinreVidenmr elle con- uentiufios
.. eft, non tarn vclentis hominis, qum miferentis trari, ad hunc modum cbnciliandx funt. Ihuenit Chriftus &
eftDe-.p>ficCnrifoftomusexplicats. Itaque Am- Chriftus veniens , vt probatum nobis eft , aliquos neminem.
dcc6f.l'ai! brofiusf italegit,?Jfrico)'<rfff malo qum facrificium, iuftos,& tarnen neminem, vt alia; Scripture docent, ^xc conci^
cap. 17 . Auguftinus vero f, niifericordiam v^o}qmmfacrificimi iuftura inuenit,ahquos qui re vera iufti erant,nemi- liantu:
t ij
 07 COMMENT. IN MTTR 208
nem, qui per le,id eft, fine ipfo Chriftusiuftus effet. A rifiBisfuramiiTosacceffiire^udieoillilibentiusfor-
Nam ipfi illi ,quianteqiumChriftus veniret, iufti taefecerunt,quod interIoannis,& Chrifti difcipu
rmquam fucrt.non nii per cius gratiam & fidem, los aliquam fuifc conftet aemulatiunculam,vt appa-
&,vi futuri aduentus eius fucrunt tuftificati , vt Pe ret ex his verbis h, l\abbif qui erat tecum trans lordanem, , ;
trus tetatur * , per gratiam Domini lefu CbrijU credimus lui tu teimoniumperlnbuiiyecce hicbapi\*t, Cr omnes ve- loan yi6
. it. ir.
faluari, (uemadmadum Cr illi. muntadeum. Proptere Lucas PnariGeos accefiTe
Illa ipf Chrifti mater B.Virgo uaria,omnium u- dieit , quia Ioanms difcipuli iaftigantibus Pharifasis
B. Virgo
concepta ftorum hominum iuh'fima , qum peccato etiam acceilcrunt.
fuie pccca- original i praferuatarn credimus , inter eos numera- Difcipuli autem tui non ieiunant.] Lucas' dicit, difci- . \
tQ. tur,qui gratia Dei indiguerunt, & propter quos etil pul autem tuiedunt Cr bibunt,quzfi immederatum cibi, 1 c**' *'
Chriftusvenit, quia fi Chriftus non veniflet, eius cpotusvfum notare voluerint , & quidemcredi-
gratia prfiruata non fu.iffet. bilius, & Phariiorum ingenio magis confentane
Supereft quaftio fecunda, quomod di cat Chri ita dixife.Nam per hjc verba, edunt Cr bibunt ,dif-
Quomodo ftus.fenon veniffe, vt iuftos vocaret,cum nemo fine cipulorum intemperantiam > per difcipulos au- cm
Chritus
nunreueru cilis vocanre gratia iuftus fuerit. Quomodo veteres magi (brum ipfiim Chriftun notare voluifse> Chri- Difcipuli
ptoptcriu- auctores refponderint , paulo ante commcmoraui- ftus ad hunc locum alludens figniHcat x.tyenitloan- dcimmodtj
rato vfuci-
efle exiftimabant ,mon quodille vorarenollet^fed rmari , ytmipuus
mumhabet, mmms manaucans
vemtus hominis manducan. , Cr bibens , CT bi & ?tvt
qud illi, etiamfi vocaret, venire nollenr. Hoc pro- dunt ,ecce homo_ vorax.,
i, :_*__!_
Crpoiator veni , publicanorum,
- Cr
- Vf**Vl
cap.u.i*
babile eft.Illud autem , quod Euthymius dicit, nifi /WM/er**wotf.Homincs opinione lui inflati, & i?,
aliqua benigniore interpretation mollin poffit, laudant,<prr nos ieiunamus^Scae fe laudare vi dean
prorisPelaeian,Chrift nvenilTe propter iuftos tur, difcipulos Ioannis laudis frios afkumunt:
quia iufti ipfi fibiad falutem fufficiebant. Quam Chriftum autem, c eius difmalos non folm ;am
qum non autorem, qui Sc Catholicus , & pius , Sc quam parum religiofos, fed etiam tamquam intem-
eruditus eft, fed auctoris minus cautum loquendi perantes & ebriofosisaccufant.Qwfwj,
acci " plus, quam
modumdamno. dicunt , his verbis iignificant. Q^iarenos, & nen tu>
Qnomodo Ego , fi qu id tarnen meum valet iudiciura , fic io- nifi quia nosfancti , ac iufti, & ex Deo fumus: tu
Chr.ftus telli'gq,Chriftum non venifie, vt iuftos, fed ytpec- peccator, & ex hominibus , cum interim, dura nos
aoa venerit catores vocaret, q uemadmodum nonaginta,nouem ieiimamus; tu peccatorura hominum comefsatio-
VOCJtC 1U- oues,quTnon errauerant,vtvnam qua-reret erran- nibus delecten.*.
itos, fed tem, in deferto dititur leliquiife infr . Non enim q ij. lumquid pojfuntfiij fpon. ] e } wppS*-
bCapjt'i. fign:ficat,vt quidam interpretantur, Angclosreli- thaiamiautcubicuhnuptialis,apud Marcum lidem lMarc. t \t
quifTe,vthominem quaereret,nec nonaginta nouem nofterin.erpres vatit mtptiarum. Qui autem dican-
homines,qui non emueran*,vt vnum quaereret ab- tur tlij fponl , aut thaiam i manifeftum eft: loquitur
crrantem.quafi non nifi nonagefimus nonusquif- \ enim Chriitus de difeipulis fuie: dequibusobiecbl
3lue homo iniuftus elTer. Omnes enim inyiamjuam illi qufto faerat. Cur vej o ita vorentur,deeoin ^*?.?1'
eclitiduerntti Omnes dedimuerunt , fimul inutiles facti terpretes diffident. Ambrofius , Hieronymus, Sc fUon}1
g I . fi. . /^fcdfignificatjfeadcbefebonumkroifericor- Beda n ideo filios vocari docent* qudab eofpiri- caniur 1*
dPil.t|,}.
dem, vtfincmfuilentnifi centum homines, nona- tualiterntiefsent.IispotisaisentiorJquiHebraif- m Lib. 5.14
ginta nouem iufti j&vnus,iniuftus,. nonaginta ne- mum cfse dicunt, quo filij thalami^aut nuptiarum i-01".
uem iuftos reliquiffet , vt vnum iniuftum quaereret, appellantur, qui familiares fponfi funt, qui cius Va- n In cona
& fe propter ilium folum in hunc nundum ventu- riis lttitii argumentis celebrant nuptias, quod nc mCnt'
rum, & mortem fufeepturum fuife. Similiterhoc corruptieapudnosmoribusconuiuiis.altationibus,
loco non fignificat, aliquos fine gratia aduentus _ ludis fieri oler, tune fltem conuiuiis fiebat , vtex
fui iuftos eTe, ad quos vocandosnonveneritjfed, Dnuptiis in Cana Galilaia; celebratis 0 perpicHura oloan.t.x;
fe itapeccatoresquairere, vtfi aliquifuiffent iufti eft, ideoque dicit, ieiunare non poi, quia rpugnt
non propter eos , fed propter peccatores venturas nuptiarum celebrationi ieiunium. Qucmadmodum
fuifTet.H.c,nifi valdfallor, verus eftfnfus. Itaque enim filij regni vocati funt P qui funt ex regno: ita
Uij ilia quorundam TheelogOrum opinio, qui exilti- filij nuptiarum, qui celebrant nuptias, quodfigni- pCap.g.Jii.
nchriilu
q venif- mant , etiamfi homines non peccafTent, Chriftum ficantius Galli di cunt, ceux quifmt de Ufepe des nopcfs:
fct.ri \i fuiiTc venturum, non folm huic loco, fed Scriptu fiue amici fponfi, vtvocat fipfum Ioannes Bapti-
non pec- rs mihi videtur eTe contraria , & dum incertum fta4,fponfus autem eft Chriftus, vtin illa parabola
caec. Chrifti beneficium fingit jcertum illud ,quo maius nuptiarum adumbratur r,cuius, Vt ita dicam fponf- q loan . jt*;
effenon potuit,redemptionis noftra;.extenuare. E lia hccelebrturf, nuptia: autem in ccelo,vbi ma- 1 cap. n.i.
ver, nifi feirem etiam nonoullos Catholicos,& matrimoni quodam modo cum Ecclefia eiusfpon- & p.
eruditos viros in ea effe fntentia/nult earn grauio fa consumt t, quia tunc earn in cubiculum fum,id V*'10"
ribus notarem verbis. Sed nolo , dum fntentiam eft, in ccelum introducer, ybiperpetuis eiusfruetur poc-I?-7-
Maldonati reprehendo , auflores quoque videri velle re- E amplexibus, 1 :i
s Matth. i.
ttedcltia,ec prehendere. Tantum dico, non pole me eos, qui Lagere.) Curnon dicit ieiunare, non enim de lu- i.&i.x.
pictas. eam etiamnum defenfitantjnon mirari. hi,fed de ieiunio quaerebatur. Ideo,vt opinor.vt in 1 APc. i*.'
14. Tuncaccejferunt.] Cm Pharifsiinpriorequa- genere non folm ieiunium, fd omnes alias luctus 7'9'
ftione vii fuifTent. fpeciescomprehendat, & plusqum abaduerfarijs
P cap. S-'ii- Difcipuli Ioannis.] Lucas e ipfbsPharifiosacceffif interrogabatur, refpdeat: Se vt negatione generis
f b.t.de fe dicit: quod D. Auguftinus 1 ita conciliar, vti ofq; ad negation -m fpeciei fortius argumtetur. Si enim
confenfu
Euan le 3CCC^^ei fedLucamfblos Pharifieos. Matthiura animal eise non poteft , quomodo homo eise pote-
17> ' ' folos difcipulos Ioannis nominaTe. Sed videturita rit Si filij fponlugerenonpofsunt, quomodo ie-
Conciban- Matthxusloqui, vt fignificare velle videat,Pharb inare poterunt? Lugere enim hoc loco non fgnifi - L",^Cgc fit
tut Euan- feos aufos non fuhTe ad Chriftum accedere.Nam Se cat lacrymas fundere, aut plangere,fd triftem efse,
gCvft f' paulo ant S non Chrifto , fed eius difeipulis dixifTe ievtLatiniloquuntur,inlutu,fordibuiqueverf- ^ ^
t\ 1 ait}ljuare cum publicanis >& peccatoribus manducatmagi- ri: ficutdicuntur mortui certo tempore lugeri, non
eryeer. qud,cos viui perpetu fleant, fed quod pro illislu-
Quare,prob ibilius eft , Ioannis difcipulos Pha- gubrem veftem grant,
Quiri
 29 CAP. IX. DE IEIVN. PHARIS/EO. ET CHRIST. no
Curdifci- Quaeri hoc loco mrito poteft, fi non pofTuntfilij A fuos veftimento,vtribufque veteribus.genus autem
puli loan fponfi, quamdii iponfus cum illis eft, ieiunare , cur viuendi aufterum ,& afperum panno adhuc rudi,vi-
uit iciuna
rent non Ioannes aptiftaeiufque difcipuliieiunauerint: n noque nouo comparan. AtquehancefTefenttiam,
Chrifti. & ipfefilius,id eft,amicus erat fpfi,qui vocem cius queadmodum veftimento veteri non adiieitur aiu-
loan.). xj audiens gaudebt a. Repondeoid factum neceffa- mentum de panno rudi, quia fadiiciarur, veteran
ri, vt omnibus modis ad iilutem homines allice- v^ftem magisd;irumpir,nequevinumnouummitti-
rentur, & fingulari,qualis fuit Ioannis:& communi, tur in vtres veteres: quia fi mittatur, veres iam attriti
Cap.ti.iJ qualis fuit Chrifti,more viuendi,vt Chriftus 1 figrii- vetuilate,ferucrite crpant vino,ita noncouenire,vt
ficar. Venit loaunes neemdnducans ,nec bibens , & dicn.-it, dicipulisfaciliori viuendi rationeaffiietisjgenus vi-
dsmommnhabet, yemtlius hominis manducans , * Ubens, tae difficilius.prorfufque diffimile fubito praefcriba-
& dicunt , ecce homo yorax, tir patatar vipi , iuficata tur, ne difficultati fuccumbant , & bene ccepto vi-
efifapientiafiitjsfuis. Praeterquam quod loannes eifi t* inftituto defiftant. ita Euthymius , & Theophy^
amicus erat fponfi , fiiius tamen , id eft, ddcipulus interpretantur , nec melier mcoiudicio interpreta-
propri non erat , parabat enim viam, qua alijad tio defderari poteft
. _. :_L \ -r-
nuptias venirent, ipfe nonvemt Qui veniebtape- Quamqum Tertullianus S veterem veftem,& f Lf, ,
ra venturi erat via, cum veniiTent, non afperam , fed vtrcs vetereSjlegem vetcrem jpannuxn rudem,& vi' 4.contra
hilarem, & iucuodam, quamdiu cum fponfo eflent, num noutim , Eua ngelium ene dicir,aut dicen tibus .
adurivitam,vtnuptiarumfeftiua celebratio poitu- Marcioniftisipfe non negaf.Ambrofius ver s vefti-
Cur Chri labat. At cur Chriftus fltem ipfe, fi no eius difebu- mentumvetus, & veteres vtr, iei .m'um. Hilarius, Klb n
It us non
iciunaiic li.non ieiunabat ? Eadem rationerefponderi poller, & HieronymuSjChryfotomus, & Beda, t'iiarifros. Luc. .
quia iponfus erat,& fponllia fiia cckbrabat,led ip Auguftinusb omnes homines carnales. Spiritualiajn-
fe aliam rationem reddi r, quia, nemo mmittit commif- quit, nm capit camalisfarrialitts vetuas e, gratia tiemus Scrm-
YerCi/, fwarn parmi rudis\in veimtntum vtus. e ^ . temp, i .
Renient autem dies.] Dies pro tcmpore,Hcbr:eorum Quae omnia quamuis acute, eruditcquedicufint,
more,quafi dicat,fatistemporis adieiunandum ha- tamen in prima,vt diximus, interprctatione ftadum
bebunt, cum ablatus illis fuerit fponfus.^Non dicit, eft.Obiiciet autem aiiquis, difcipuk s etiam Ionis
cm ab illis difceTerit, nec, cm mortuusfuerit.fed vtus veftimentum, & vtres veteres fji'e,ieiunium
cm ablatus fuerit/ignificans mirabiliter ab illis ip-^ tarnen illis, & vita? genus afperrimum Ioannempro- .
fisPhariiseii.quibufcumloquebatur, de medio toi- pofuiile. lam refpondimus, id eum feciaeneccua-it7erf-i,;
leitnare lendum. Trnie,inqmt,ieiutubi4nt,id eft,tunc lugebunt, rio.quia viam ad Chriftum prarparabati qurn afpe- fifalalL*
pro lugere Nam vtpal ante, luyere pofuitproiciunare, ge- ram&dirficilem,id ,1,;,& iciunarent:
po tum. nus fpece;ita nunc ieiunarc pro lugere.fpeciem omnis pnitentii generis plcnam efTeoportebat.
pro genere pofuit: quafi dicat, ficut nunc celebrant Decebatautem Domin, mitiore:n , humaniorcm-
meas nuptias, ideoque non ieiunant ta tunc mcam qUe elTe , qum feruum , & quodaramodo vnger,
lugebuut mortem, ideoq; ieiunabunt. Alludit enim quoi ille vulnerauerat.
ad veterem morcm lugendi mortuos adbibito ie- Obiici praeterei poteft, difcipulos Chrifti nouos
iunio: iblcnt enim qui lugent,cibo abftincre. Eucn- adhuc fuiiTe,non ergo potuifle veftimto, vtribufq;
tus hanc Chrifti fententiam non probauit mod,fd veteribus comparai i. Refpondeo^iut propter infir-
. . etiam declarauit. mitatem,vt vult Euthymius, aut propter veterem
*oUnchti- Legimus nim qum aifiJuipoft afcenfum'Chrb confuetudincm omnin diilimilem, vtegopotis
i mortem ftncoclum in ieiuniis, & orationibus Apoftoli credo, veteresappellari. Adhuc enim ficut veftisat-
ab Apofto- fuerint d , in plAgisyinarceribus , infeditwribtis, in labori- Tj trta t & veteres vtres .vetere viuendi confuctudine
lis vfitarom bus, in vigiUjs mutis)mfjme,& fiti, Cr iewftifs multis.lne- nondumexutaimbecilleserant, necvinumnouum
d Ad.i}.$.f ptus crat Montanus , Prifcilla , & Maximilla, qui vt capere poterant,M//<<, inquit Chrisjiabeo vois di r Idin.i:
* crr" 6,t; ait hoc loco Hieronymus, huius oceafione fenttis, cen, fednonpoieis portare modo, . n.
fimsdcfcni QuadragefimampoftPentecoftencclebrabant. Irt- Poteft adhuc oceurri , ieiunium rem fuifle vete- Ieinninm
fio contra temprtes Calunibe.qui nuam omninoQuadra- rem,8 vfitatam , proptere Ioannis difcipulos ,& fuu res 'e-
Oluiniftas gefiamamnt,noque,homines vald fuo iudicio Pharifxos Chrifto obiieere, quod nec ipfe, nec eius tus & T ta"
fapientes,irrident, quafi ex hoc loco Quadragcfima difcipuli ieiunent, quafi veteres non feruttraditio-
colligamus.Nos vero hinc, non tQuadragclimam ries.Refpondeojquardam fuiTeih veteri lege praece-
colligimus, quam eorum argumentum refutamus, ptaieiunia,dequibus D. Lucas 1 mentionetri facit>
qui ideo Quadragefimam reiieiunt: qud Chriftus fed Pharifaeos non de illis loq'a4,quae&veteraerant, * Ait
cum dicipulis fuis quadragefimam non ieiunauerit, &ab omnibus,cut ncEcclefiafticaieiuna,ferua- <17->.
quibusidem quod Chriftus hoc loco Phaiifaeis, re- bantu r,fd de fiiis.&difcipulorum Ioannisieiuns,
fpondcmus,non potuife fponfum.nequefiliosfp- qutpraeceptanon erant, eque communia, fed vo-
fi,quamdiucumipsfponfuscrat,ieiunare,ablato> luntaria,& illis propria ,quibuse Phariftos, id eft
autem ponfofapientcr , & pi voluntati,ac verbis fingulares,caeteriiquefanctioreseregloriabtur,fi-
ChrifticongruenterEccleamfecifle , qud ieiu- cut Pharifacus ille m in templo oransdiccba;t,m>e/>
m Lue. St
nium inftituerit Quadragcfimae. ficta csteri homimtm ,fient etiiun biepubliums , ieimo bis in . i.
. autem immittit.] Hoc ideo dicit Chriftus, fabbdto.
vt probct,prudcnter fe facer, qud non cogar fuos Quod autem Marcion ex hoc loco fum haefefim
difcipulos ieiunare,vt Hieronymus, Chryoftornus, confirmbat, quafi inter veterem & Eugelicam le Vbuj & ide
eHom.ji. eg^erojgjyj indicauerunt Id autem dirobus pro
gem tanta fit difiTiilitudOjVtvnus vtriucjueauor
bat exemplis: altero panni rudis, & veftimenti vet- efe non poffitjVt Tertullianus n,& Epiphanius 0 tra- rj
Scnfus ha- tis i altero vini noui , & vtris veteris , quorum neu- diderunt,3c ab illis eft fitis refutatum,& adeo futile n Li.adaer^
iuiloci. trun cum altero bene conueniunt.Senfus eft facilis, ft,vt operepretium facturus non fit.qui refutauerit. Hum.
verborum, exemplorumque accommodatio diffici- Similis Mariicheorum error.contra quem Augufti-
lis.Nec enim dubiumeft^quinvelit Chriftus doce- nusPdifputauit. Diximus de fntentia,dicamus d ^*^"
re , efTe genus viuendi ad difcipulorum captum,co. verbisjvbi plufeulum eft difficultatis. aduerfu
fuetudinmque accommodandum:ne, fiinitio prae Commijfuram.] amhn/uut additamentum , vtq'uidam Fautum,
ter confuetudincm cogantur ieiunare, inftitutum vertunt,aut potiis,fi Latiaitaspateretur, adieBa-
deterriti dcrclinquant.ltaquc centum eft,difcipulos ^rww.Qijidara hacreticorum interpretes exiftimtj
 ut COMMENT. N MATTH, lit
non fignificariadditamentum panni, quod ad far- A d,Beda, Euthymus,&Theophiht.ita conciliant, d . 3.1.
ciendam plaganj veteris veftis adiicitur , quapeciam, Principem iftum non ideo dixiTe mortuam effe fi- Eu"jjr*
vul^vocant,fed p.irtempanni.quasqluandoadc- liam fam, quod ver mortua effet , fed vel qud tur
Beza Tcttt ficiend veftem fatn panoi ex veten n eft, ex nouo ade grauiter, cum ipf domo difceffit,egrotarct,vt
paniculurn m fuppierncntum affmitur, fentetia prorfus corru- iam mortuam efTeconiiceret : aut qud orationem
- f ' pta-EtquiaidjCuiadiicitur^ocat/'^TToc - dolor exaggerauerit. Auguftinuse,Ma tthasum non
item veterem,fignifics,iam fuiffe confeft veftem, recitaffe quod princeps dixerat,fcd quod cogitabat. ''^^
ante qum additamc^umaffumeretur, fed veterem Probabiliuseft quod quidam putanr,vtrumque di- ^.'.
detritam, & plagas habentem : & quia dicit, (jrpeior xifTc, & in extremis effe,& iam cfTe mortuam. Initio
fciffwAfit, prior fcilicet, qum ea; quae ante fata fue- quidem dixiff earn in extremis efTe , pofte veniffe

pannuminluendum,nepeiorlcmuranat, iertuuia- xiiie3quoa mattnius narrt, nnam uamiamciie a i

nus& Au^uftinuspbgulamvocant. . . mortuam.
tollit enim plemiudinem^] jS * '/ Illud ego mihi perfuadeo, non dixiff principem
tot t**fd, verba funtambigaa, quiap*'?/**, Synagoge fimul,qua: Matthus fimul narrt >filiiC
& nominadi,& aceufandi cafus effe poteft.Si nomi- modi defunBa efl,fedvenijmpone maman tuam, & ?-
ndi fitjSfus crit,pknitudo ciusjd cft,c6miifura il- net ,fd haec verba , rem, impone maman ufeream
la, qua: ad implend, qud deerat, adiefta eft veteri dixiff antequam mortuam effe fciret:Morte autm PxJncepj
VeftimentOjtoUet^/wwM/jab illo,id eft,irrodet,& la- audita potis rogaTe Chrift , aut rogare cogitaffe, hic mortui
ccrabit illud. 'Qjcm fenfum Theodoras huereticor ne veniret,cum mortua iam efet& quia Marcus,& filian chri-
interprcs,& in vertendo, & in exponedo fcutus eft, Lucas ita narrant , & quia accepto nuntio de morte, um
parm reto.vt mihi videtur.iudicio.Si fit aecusdi Chriftusilli dixit, nolttimere,credetantum:&fala ertt, "J* ^c
cafsjduplex fenfiis effe poteft, alter vt fupr\pofit quafi iam timere ccepiffet,ne Crrriftus,qui morib- ^
verbi , tollit y repetatur ex vcrbo,wwtff>,quafi dicat, dam fnarepotcrat, mortuam fufeitaren poffet, 8c
alioqui quicumque id facit,tollit plenitudinem eius quia hominem Iuda?um,eumque S ynagoga: princi-
veftimcto.Quam interpretationcm Erafmus inue- pem,credibilcnon videtur,tantam habuife fidem,
Beza re- nit in eo prudtisqum Beza, qud '^ vt crederet , poffe Chriftum mortuam iam puellam
prebendi- prim ,fed quart facit cafum.in eononbene,qud taftumanus fufeitare.
tur & Eraf- verb,fo//tf, referat ad eum, qui cmiffiiram adiecit. 20. Si ecce midier.] Ciuem fuiffe Cxfrex Philippi,
,' Verum fenfum nc-m poteft melius, qum nofter in- qua; Chrifto ftatuam ante dom fuam poferttac- ^-'%
terprcsexnrimcre.^Hfybteenimplenitudinvocat ccptibeneficijmonimentfcribitEufcbiush,&So- i l.$.c ir.
Euangelifta,cam partem veftis , quae cum illi cmif- zomenus ',cuius & TheophyI.hocloco mentionem la lib. de
raimmitteretur ,adhuc integra erat, quam ipfam facit. I taque mirfus eft probabile, quod Ambrofius Salomon.
nille,quicommiffuramadiccir,fed comiffura ipf fcribitfuiffe^larthamLazaribrorem. Tel' ,
panni rudis rigorfuo tollit. Plenitudinem autem Q^dtwdecifit annis.'] Facit hoc ad miraculi proba- m .*
vocat, Hebrzorum more, bo mel, quod integr & tionem,ficut quod Marcus 1 & Lucas m,expreiTeriit,
fanum eft,quemadmodum in altero, quod fequitur earn omnes fuas facultates in medicos expendiffe,
exemplo,nonille qui vinum nouum in vtresveteres nccprofeciffequicquam. His enim circumftantiis
immifit , fd vinum ipfum nouum , quia fortius eft, docent.non folm inueteratum,fd etiam incurab*-
qum, vt vtres ferre poffint, vtres corrumpit, id eft, lern fuife morbum, vt magis curationis miraculum
a vtriumj>lenitudinem tollit. > apparit.
edUilde- Et,qui aliter interpretantur,& veterem faftidien-i Accefsit retro. ] Non eft aula palm acceder, fiue
fendit. tes verfionem^o^am quaefierunt, mihi nullo modo vt quidam pntant, humiiitate, fiue, vtOptatus n tib.c.c-
videntur fententis vim proprietatmque pcrfpcxif- Ambrofius 0 pudore , qud turpi laborarct morbo, ^"^
fe, qux in eo maxime obferuatur , vt fi pannus rudis fiue qud, vt alij dicunt , lege conbrtio hominum {^ c*"
vefti veteri affuatur, aut vinum nouum in veteres arceretur p.Fluxum autem fanguinis,multifluxum pLcuit. if
mittatur vtres,id quod veft confruare debuit,pcr- feminis fuiffe putant , qui honefiiore voCabuloflu- 14.
dat, &vinumquod, vteruaretur,in vtresmiffum xusfanguinisappelletur, vt Chryfoftom.4&Tho- qHom.jt'
eft, efficiat vtres rumpendo,vtfruarinonpoffit.Sic phylaust. tlacoBj,
enim nimis rigidum vitae genus,^ difcipulis, vt me- *At lefus camtafus cir yidern. ] -mr&t \ ^ ttr, Con-
lioresfiant,adhucinfirmis, & veteribus affuetis mo- uerfs Cr afpiciens , quafi ignorarct,&quaereret,quis
ibus pra;fcribatur illud ipfum , quod eos meliores effet, qui fe tetigifiet, vt allij narrant Euangelifta?.
facer debuit deterredo,aucrtdo, fugando priores Quod ideo fecit, vt mulier videns fe latere non
facicr.Et quod illis,vt conferuarent, exercerntque, ^ poffe, proderet fe,S miraculum non ex eius, qui
tamquam vtribus vetuftis vinum >nouum commit- contulerat,fedexeius, qux beneficiumaccepcrar,
terctur.d ferre non poffent, eos defperatione qua- ore cognofeeretur. Quod autem Lucas faitdixiffe scapg ^
dam perdcret,& ipfum quoque periret.Viuu exem- Chriftum , Ttttgit me aliquis,nam ego nom virtutemde
plum ludas pra;buit,cui cm non atis idneo Apo- me exff, humano locutus eft more , quafi ita ex illo
ftoli commiffum effet officium, & quafi veteri vtri virtus exiifet, quemadmod blet ex corpore fecla
vinum nouum infufum , n folm moribus,fcd cor- vena sguinrs exire. Narrt Lucas dixiffe difcipulos
pore etiam ipfo, tamquam nimis inflatus vter c e- Cho:Tt4rbxcomprimuntte,Crdms,quismetetigit}ln ^- omnes
puit mcdius,8c perditum eft , id eft quodam modo quae verba D. Auguftinus multis locis notareolet, quifequ-
ignominia affedum Apoftolorum officium. non omnes qui fquuntur,&tangunt Chriftum,ver tur Chrid
aMatt it ^! yKUS b'^gog4-] Nomine Iairusa,Prin- tangere,fed potis- comprimcre;eosvertgere,qui vcl tan_
Lucx/i* ccPsautem >ynagog vocabatur , qui Synagoga: fide ad Chriftum accedentes fruftumipercipiunt, Sunt*
Qui $yna- pra:fidebat,quemadmoduminicholis;quiE>ecanus Fide, inquit AmbroCius,tangitw\ Cbrifitu.t ... .
gogzpiin- faculutisappellatur. Confidefiia.] Apparet mulierem cum videretqua;ri ^.
CCPS- 7HododefuBae.] Magna inter Matthseum&ca:- Chriftojquieietetigifl^tjValdtirhuiff^quafifacri-
teros Euangeliftas videtur effe diffenfio. Nam Mar- legium patraffet , & clm fnitatem furata efTet, vt
cea '*'* cusbnonmortU3m puellam, fed in extremisfttijf di- Chryfoftom.ait,pnafque temeritatisfx datura
. P- -4* jt; Lucas vcr * } & htc moritoam. Chryfoltomus eflt, vtMarcusv, : Lucas" dcclararunt. /-?- Hl^'^]
re
 215 CAP. IX. DE SVSCIT. FIL. ARCHISYNA. u4
Vo timem,&tremtns,Jcie>is>fudfa3!tm efftt infe, venit, cjr A quis id Caret. Propterei ergo turbam excludit , qua;
frocidit ante rum, ijf dixit ei ventatem, adeo iube continerc fecretum nefeit Proptereilli dixit,noneft
tur confidere, id eft , non timerc , bono animo. mortuafuella,fed dormit , vt , cm poftc ambulantem
Quod autem Marcus mulir.em ; Matth tus, ftiiam vidercr, non morte fufeitatam : fed bmno exper-
ChiiRuP Chrifto vocatam dicit , leuis diVentio eft,alter ver- geficlam putarct. Dclufil cnim Chriftus turbam
tius fili ba, alter fententiam recitauit. Vtcr verba?Mattha;us ambigu i tat verboruni.
quam mu- opinor,quiamagisconucmtbenignitati , & confue- Quam autem ob rem noluerit Chriftus, miracu-
licrem ap- tudmi Chrifti>vtfiliam,qumvtmulieremappella- lum diuulgarih, dicemus. Marcus & Lucas feribunt
pclUuit , * uerjt: prsfertim quam trementem ac pauidam blan- quinqu tantm teftes Chriftumadmififle,Petjrum, h VctC t4:
cur. dioribus verbis erigerc volebat,vt fupr *, ctnfdefli,
a VtC * lacobum,& Ioarinem,& patrem, & matrem puella?.
rtmittuntur t\bifeccata tua. Nam quod Caluinus dicit, etiam comits prineipis
Qua-runt nonnullcur Chriftus nolu erit miracu- Synagogx introducios fuifle, puerilis eft error ho- C4|u;nj
lum latere Refpond et Chrybftomus,&Theophy minis Grammaticam non intelligus. Putauit enim puerilis,e*
lacTtus ide noluiflc, vt & Dei gloria magis cluceret, g homo fuo iudicio vald acutus,apud Marcum ' , c tor in har*
&fldes prineipis SynagogS,qui Chrifturn fcque- dicitur Chriftus , aflumpfilTe patre,& matrem puel-
batur, confinnaretur. Qjje lomnia Valentianiex lx, (t*Y'<w, &eos,tjuicutif>foerara,tdztiuum lCaP-i-4<>
hoc lococonfinxerint, feribit Irenaeusb. Caluinus / ad patrem referri.cm, vt conftat ad Chrift
bLib. t.e. valde hoc loco fudat, timens ; ne hinc reliquia- referatur. Quod fi Caluinus veterem Interpretern,
)6. rum vfum comprobemus,&, quibus tenerife videt, quem tantopere contemnit, fecutusfuiflet,non er- J7.
Caluiniim- vincula, quia foluere non poteft,rumpit. Primum raflet,quia non vertit , qui cum , au t cum ipfo e-
re ^"hen- ^aDC muuerem indifereto zelo , vt eius vtar verbis, rant: fed quifecum erant.
dfur circa Chrifti fimbriam tetigifle ait , & a iquid in ea fuifle a+. Kon eft mortua puelLt,fed dormit Auguftihus'
reliquia- iIiperftitionis.Deinde,quamuist.j<u fimbriae fana- don puellam fed mulierem legit, aut errore me- l"br. i
rum rfura. ta lit, factum tarnen fuifle fingulare , quod ad exem morir, autquod magis credo, antiqua verfione. conf.Euag.
pli imitationem valere non debeit , vt proptere ex Quaeriturab omnibus , quo fenfu dicat Chriftus, curlchii-
reliquijs fnitatem petamus. Oafinum, careos ho non efle mortuam puellam, fed dormir. Plerique (his mortui
mines, qui non vident hune non tantm hxreticum, putant, Scripturar more loqui , qua; mortuos dor- puell dow
fed prorius etiam diaboIicumeTe fpiritum! Euan- mientes vocare iblet, quia omnia Deo viuunt,vt rire d'xe-
geliftxomnes fiimmi diligentia hanccircumftan- Hieronymus, Chryfoftomus,Theophylac:tusn,,re- j^oc j0
tiam expreflerunt,qud dixeritintrafejffVfrof/W- fpondent. At Chriftus non folm dormir dicit, fed co
re rc'hfd't t"mm^am~*eiwentic*u!yfaltuero,vt fingularem eius mortuam efle negat. Scriptura autem,etfi mortuos,
quod Chr- fidem declararen t,atque commendarent: ilte bonus quia refurrefturialiquando funt dormientes appel-
lksipfc Euangelifta , indifcreturrl zclum vocat. Chriftus lat: mortuos tarnen non negat efle, & vt " diximus,
laudat. eius fidem non folum efiftu , fed verbis etiam ap- manifeftumeft, Chriftum turbam fallere voluiflc,
probat, ftdtstua tefaluamfecit : Caluinus fuperftitio- perfuaderque non efle mortuam,N ec,vt alii exifti-
nem fuifle docet. Talcs hodie magiftros mundus mant, ideo dormir , non mortuam efle dicit, vt fi-
meretur. gnificet paulo poft efle felicitandam,ficut de L
ij. Tibicines.] Putat Theoohylaclus prooterc zaro dixit 0 : Li\arus amicus nofter dormit. Nam Laz- o toi.ii .i I
qud innupta puelia era t,& vtMarcus,&Lucas f:ri- rum non negauit efle mortu, fed potis fignifica.
bunt,duodecim tantm annorum: tibias,quasin nu- uitjCm dormir dixit, Lazarus amicus nofter mortuus
ptiisfuerat habicura : dc more gentis ad fa .us adni eft. P Hie autem & dicit , & credi vult , puellam non
bitas.'At earn fuifle confaetudinem.alium au&orem D efle mortuam,& non intelligtibus,id potis deri- p Vertid
Lib. in non habeo. Verius , quod Ambrofiiis fcribir, mo . dentibusnonexplicat,quo modo darrni at. Voluit
Loe. 9. remfuifleGentilium, vtad omnefunus, lametatri- ergo ignificarc,ver non efle mrtu^Bd dormir, q Verfpr<*
Tibicinet ces,& tibicincs adhiberentur,qui lacrymasa;.dien- vtquemadmodqdiximus.turba cxpergefac"ta,n cedem.
in fancri- tibuSjCantatisnniiselicerent, eamqueconfuciudi- fufeitatam piftarct, & miraculumnondiuulgaret,
hus adhibi-
i. nem ad Iuda;osquoque permanafle. Etdelamenta- q iod pro miraculo non haberet. Dicit autem n ef-
tricibus quidem eremias J mentionem fedt: nicmi- fe ver mortuam , non quod ver mortua non eflet;
d cap.j.i7. ni ego cm etiam in nonnullis Hiipanix locis adhi- d quod rion eflet mortua eo modo,quo turba -
berentur: nunc resexolcuit, de tibiis Euangelifta tabat,ita vtad vitam reuocari non poflet. Na fi tur
itis eft teftimonium: nec enim aliud in lcris Uteris ba fciuiflet paulo poft furreduram,vt ver lirrexir,
habemus, fed profanus poeta dixit. non mortua fuifle,fed drmifle exiftimaflet. Loqui
Cantabat mctftis tibiafunertbusi tur ergoChrftus ex eorum opinione,nn,quam ha-
Outd 4.' " Hax omnia ide narrt Euangelifta,vt miraculuni bebt(credebt enim ver fuifle mortuam) d qu
fail. augeat, probans vere iam mortuam fuifle adolec- eos habituros fuiTe feiebat , fi cognouifsent pauld
tulam, cm iam tibicines accitifuiflent, vt tota pl- poft fifse furreluram.
tu familia turbata tumultuaretun Eadem ratione i j . Temt manum eius.]Solo vebo ftifcitre potuir; tat cj}rj-.
Marcus & Lucas notauerunt,veniflenuntios,qui af- E fed ideo manum tenuit, quia ptre rogatusfueratj ftusmauum
firmarent patri iam effe mortuam,nec efle,cur Chri- vt manum i Ui impon eret r, & vt oftenderet fe non tcoutilt.
ftum vexaret. aliter mortuam , q ui m dormientem , vt paulo ant r Verf.i*i
l\ecedite. Cur turbam iubeat recedere varias varij dixert,apprehenimanufufcitare. Solcmus enim
Auores afFerunt caufas.Chryfoftomus c, Hilarius, corum, quos dormientes , ataegrotantes excitare
" Theopylalus,
nnl ' quodi.i-i i- qua; & leuare volumus, manum apprehendere. Sicut
& turba indigna eflet,
e Hora, ji' miraculum videret , quia tumultuabarur, quia fid idem Chriftus , berum Petri decUmbentem appre*
non habebat, quia Chriftum dictem no i e e mor- henfa erexitmanur. Alias caufs, cur Chriftus foli- ..<5.,
tuam,fed bmno oppreflm deridebat.Alii qudam, tusfitaegrotos.aut mortuos manu tangere, texpo- tcap.8.$.i|
ne multitudine miraculum obcuraretur, quod cre- fuimus.
dibilenon eft; non enim folentmiracuiapccbto- Et dixit.] Imperatanimf,vtredeat,quia ipf habet, v Ape.i.if.
rum multitudine obfcurari,cd magis inclarefcere. dauern mortis,& inferni u, ipfe mortifit , & muificat * *' Rc5* **
fCap.j-*'- Vera caufi.vt mihi quidem vidctur,ex Marco f,& deducit ad inferos i & reducit. 'Lucas dicit clamaf- x'vcrf4,t
gCaP',;l6' Lueab,facilcolligitur.Vterque cnim narrat,Chri- fe: quod etiam in Lazan fucitatione * fecifselegi- zIodm,
ftumparentibus pucllx vehementer , mus: non quod voce Uli aut magna, aut na ru a opus +h
 ii5 COMMENT. IN MATTH. ' fcfe
effet fed more hominum loqueretur, qui cos , qui A Et eomindttts t. ] Mal mihi vdetur Euthymius hoc
Cut Chri- long diftant, clamando vocant,quafi volensfigni- faftum interpretan, & fecs omnind , qum Chri- Chriftus
iiu$clama-j ficare, non iolm mortuam fuiffepuellam,fed pr- fti manfuetudinem deceat.jfw?wMfw,mquit,f/f*- quomodo
u "r' cul etiam eiusanimamabfuifTe.Vbi ? nefcimus, id ^evideMti^utm^cmrdBisfuprix'diis^mnMoCdbitt, "cesccisin*1
a ca. i(. it. tamcn>fi quid ciri poteft, cmodius apud Lucam * quos ego geftus alieniffimos Chrifti moribus fuif- tcrmiMtttSJ
' inueftigabimus, vbi locus ipfe & duputandi occa- fe credo. Nam edverbum^te^'imTo.quoGnec
fionem,& inueniendi argumenta fuppeditabit. Euangelifta vfus eitjnterminationem cum increpa-
Scribunt Marcus, & Lucas , Chriftum pam , & tione, & vocis aufteritate , & veluti fremitu coniun-
mampuellxg'rauiterpraccpiie,ne quisid fcret. cbmfignificat:tamChriftononeftcxhocverbo,
Cm chri Qil9dcurfecerit,ignorammsifcimustamenChri- nifi quantum docet, tribuendum , eum ferio &gra-
ft "s mht- ^um non fine fumma ratione, & confilio fecife : Sc, uiter ccecis praxepiiTe,ne cui quid dicerent.Curau-
celafua quantum ego aflequi coniecbra poflum, ad vitan- g tern praeceperit,veram nos caufam paulo ante ex-
ulgarino- dam Pharifxorum & Scribarum fecit inuidiam,qui pofuimusn.Aliam hoc loco Hieronymus, &Beda>
*uit- fi minora miracula ferr&nonpoterant, quid fauri &GregoriusVionemafferunt,modcftia&humi- nVfrf' 1J'
ert.limortuosfufcitatosaudiuiiTent? Animaduer* litate,idChriftumfecifie.Hilariusver,qud Chri- ^ottixi !
ttmusenim,deolismortuisfufcitatis,&curatisca;- fti miracula predicare Apololorum effet officium,
. cisChriftum, neidfciremr,vetuiife,infrb,quia quod alij non debebant virpare.
. ' cxterimorbicurabiIesvideripoterant:vitam,& vi- $i.llidutemexeuntesdiffdmduermt.] FamamChrifti;
fum nemo ignorabat non po/Te vlla arte femel amif- & fatimiraculi diuulgauerunt,propria verbi figni-
fumreuocari. Nam Ieprofo,quem mundaueratc, ficationc, & verbi Graeci fignificatione ex srquo
e cap.i^. nablolut dixit.neccuiiddiceretjidjneantequ refpondcnte,</>epw/^ntK,jjiiamqum apudLatinoi
fe icerdotibus oftendiflet.At feiebat vtiq; hriftus auores parm vfitata , apud quos non memini le-
miraculum,qHamuisipfeprciperet, non e/Te cell' gre, nifi in malampartem,idqueperraro:fortaire fi
dum,fciebat futur, quod Euangelifta faftu narrt plures haberemus aucbresj, etiam in bonam apud
d Verf.t. <j} (jrexittfamdhAcinvmMrfamtmdm: cur ergo praeci- aliquem legeremus. Noftrum interpretem conftat
Chriltus piebat;. Vtfaceret, quod in i erat; Sciebat ludam in bonam partem pofuife.
futur proditorem,cur elegit Hebat homines m- Quaeriturnonnullis.num cci ifti peccauerint,
feie fieri n data fua nonfacbros, cur ddit ? feiebat peccatur qui contra Chrifti, vt videtur, prseceptum miracul "lanui
deberc. Adamum,curfecit?ixctainteiufmodi. At fi non diuulgart. Valdeeosha?reticusinterpresrcprehi- c"on
expediebat.vt miraculum tune diuulgaretur , & ta- dit.qud verbis Chrifti,quibus ipi credere non io- pccca5c
men diuulgandum iciebat , cur fecit ? Quia non de- let,non obedierint. Omnes tarnen veteres auores c5 hoc mi-
buit Pharifeorum muidia credenti piincipi fraudi mrito videntur exeufarc, qud non t,vt non obe- r*culam _
elfe, qu minseius filia fufeitaretur. dirent,qumvtgraticircntJidfcccrint,Chryfofto- ^^g1"
6. Exrtfama b*c. ] Ad proba tionem miraculi hoc mus PJHieronymus,Beda,TheophyIacbs.Efl: etiam P ' ":
dicit Euangelifta,ne quis fe ficl putct:teftis enim vero fimile, credidifleeos, Chriftum non ferio , fed
tota fuit regioHoccnim fignificat <. in,om- modeft3Efua;cau,neid dicerentjvetuifcNec mi
nis terra illa, id eft, tota illa prouincia. Eodcm con- rum,cm tam multi poftea tam doi viri Hierony-
filio Marcus c dixit fado miraculo omnes obftu- mus,& Gregorius,& Beda idem exiftimauerint.
ecap.5.41. pui|fc>& vterque Eugclifta Marcus &Lucasdixif- 31. Ecce obtulermt.]Vcrb\im fine fuppofitoHe- ya- & (J
fe Chriftum, date i\limdnducme,yx. edendo oftenderet breorummore, quia ex ipo verbo folt defumere, miaeoltm
fe non elfc phantafma , fed ver fufeitatam. Quem- obtulerunt, fub.offerentes..Primm hoc loco dubitari Matthao
admo Jum Chriftus ipfe
curn, difcipulis
vt fe fucitatum doccret, j) poteft,num hxc eadem fit hiftoria,qu
alioLuca nar- nir"tum:
&L
fnic.14. poft refurre,em edit &*, . Nonnulli,quiaapudLucam loco pofi-
Ioan!li.f. fciononefeneceiTarium argumentum, eft tarnen tam vident, diuerfam putant. Sed multo eft proba- *-114
Air.i0.4t. probabe, vt apud Lucam difputabinjus. bilius eandem, & vnam efe,quia vtrobique dimo-
2$. Cum dutem vemffet domum. ] Cur non in via cu- nium mutum erat, vtrobique eiedo dimonio tur-
rauit? Rcj>ondet Chryfotomus , Euthymius,& badicunturadmirats.-vtrobiquePharifaridixert,
Theophyladus,Vt fecretiiis domi curaret,docert- infncifeddmomtrHmn^cit dxmomax qux omnia vix in
que egloriam non quajrere4Alij,quod probabilius diuerft miraculaconuenire- potuerunt. Sed Lucas
videtur eTe,vt eorum ridem experiretur. ft etiam nimirum ordincm rei geftx non ruauit. Nam hoc
verofimile, Chriftum initio cognouife eorum fide miraculum ftatim poft curatos duos esecos accidilfi:
chriru non fatis elle perfeftam,voluifleq;,vt temporera- apert Matthius dicit: Lucas vero non dicit, fed
curccSon tientiaquematurefeeret. Nccmirum. Ccccienim nonnegat. ^ .
cuzaaer. erant,& miracula,qua; Chriftus faciebat, audire t- Mutum.] upov quod nomen.vt hoc loco Hierony-
tm poteranr, non videre. Haccautem vera fides eft, mus admonuit, magis furdum , qum mutum figni-
Fidei fim- vt Grcgorius,& Auguftinus t,Credere quod non vides, ficare bice ' , ed aliquando etiam mutum , vt hoc r Vt Mat
pliciws. Be*t,caim,ftmyi3tfm & credukrunt 'Oj ver fi- loco; equitur enim, dr Ucuiweft mutus, &alibif. ,i.
loan. to. 0\cs effe voiunt) cocos eTe oportet, antequam Quod quidam etiam ex iis , qui noftram vcrlionem >cap.xx.4t^
** credant:credentcs videbunt. exGneccorngerevolueruntjadnotauerunt.mut Luc u-*4%
o. ^penifutit oculi eorum.] id eft , viderun'nam & pole,vel cum daemonio , vel cum homine conigi, J|?jf'L
Aperiri o ant apCrt erant,fed claufi efle-dicebantur.fi fpedes ridiculum eft : enim Grsc vlla eft ambiguitas, defenfio
mododic- cflfedum.quia non magis vid ebant, qum fifuiTent aftpomv xpoi fcupeviapfyoY, hominem furdum
tur. omninoclaufi.ItaHebrailoquiolent,vth.Tc<*pf- Demonio vexat.QUquam apud Lucam r, demo-
h Ifa. 3f. J- rietHurocdiC(Uorum^ dW(s[urdorumfdtebunt ,Sc^Dedi nium ipfitm mutum appellatur, 1 kCMop $o*
icap.41.. 6. u jnfeduspopuliiinlucem gentium, vt dperires oculos cteeo- (miw^fjivrt bS m$iv,QT erat eikiens dtnumium ,& il- Dxreooeii
7 to w Itainfrs. Aliquando dicuntur aperiri oculi, Wf/w/>.QuodTheologisoccafionempra:buit quimu-;
LucPt43b 4U* ant^ non modo non claufi/fed ne cci quidem difputandi , an qui dimones muti eflcnt. Nam alios quom do.
Ioan.y.io! erant,quia non videbant, quod vident poftca,ficut mutos,vteoloco,alioSA><\itM<i/b/roi , vocatos uMr.7.i*i
i4.1t.ii.50 primisparentibus,dictur,umptocibeillo vctito, legimusv : ficut Si lundtim in* , &nosipfianno ca l7->$.
ji.fc 10.11. apCrtj fuifl"e oculi:quia nuditatem fuam, quamant 1 578. Auanci Biturigum mutam puellam vidimus jJ'b^^"
l Gen y noncognofcebantjcognoicerecceperunt'. Lodern dacmonium habentem , quae inuocatienc nominis buscurac*3
tauu j ii. fenfu aures dicuntur aperiri m; B. Manx Virginis cieto tda;monio locuta eft. w rj7.
Quae
 217 CAP. IX..DE COEC LLVM. T D^M. CVR. 218
Quaftio autem et.quolenfu quidam demoncsrr- A enim inidia fie hominesobccare,vt quid dicant,
tivocentur, &anomnesmutivoccntur,&anom- nonvideant. Quomod enimpoterat Satans Sata
nes, cm volunt, muri fint, Quidam mutos dici vo- mmeiicere,vtillosChriftuscarguitd ? dCa.u.t*.
lr,quod natura ia eiufmodi fine. Alij quod in mu- 57. Mjis ejmeinmidta.] Hocetipmultisantiquis ***r-3-11-
tishominibushabitent.Alijquodprobabiliusvide- libris,etiamapudStrabjHugonem,Lyranum, de- LuCiII-,sr
tur, qud hominesmutosefhciunt. Credotamen cimi capitis initium. Etquidem nonabfurde:hinc
ego,non omnes dsmoncs mutos aliquando elle: fed nim eius fenttia depdediedditur enim hoc loco
qnjfadmodiim alij libidine^lij auaritia,alij aliis mo- caui mifionis Apotolor , de qua agitur ibidem % Cap. loi
dis homines vexandi deleantur : ita eTe quofdam, na prop^emimfunr,quia mefis erat multa , ope-
qui ament homines, quos obfident, mutos reddere: rarij autem pauci. Meilern vocat auditor multitu-
alios, qui vt ait Hieronymus, Lunx muta tioncs ob - din;m,verbum Dei auentium audire.Exierat enim,
ruent, vt homines vexent, & Deicreaturaminfa- quifeminat , id eft, Chriftus ipi, feminarcimcn
Ca.17.10. ment. Colligo hoc ex his verbis", hoc gems, inquit fuum : creuerat fliciter fernen, & feges matura iam
9 %. hnftus,</,t?!<wor mneucWytnfiinorMumefiriewiik, erat ad meiTem,proptere non iam fernen, non ige-
quafi iporum natura: hocattribueni. tem.fd mcTem vocat fiChryfoftomus,Euthymius. fLuc. to :
3?./o>c?fl</ifjewo.]Nexigitda;moniacofidem, 38. Dominum mcjfis.] Chryoftomus , & Euthy- Ioan.4 3{,
vt cecis,quia mutus erar,&,quia muri furdi eTe Ib- mius Dominum mdfis , Chriftum ipfum intelligt. i*-
lenfjCtiamujrdiiSjVtnecaudire.necreponderepof- Et eftillequidm ver Dominus , id probability DmiI>u*
' fet,Chryfoftomus,Eudiymius,Theophylac"tus. tarnen eftjPatrem fuum Dominum mefis appellare, rc 15 Pa"
34. P^n/rff/.]Turbiscrcdenribus,&admi- ficut alio loco dicit , Vater meus agricobefls. Vineae gian.ij.t.
rtibus Pharilios non crededtes, fed eti murmu- quoque Dominum non fe , fed Patrem facit, infr h, h Cap. u '
. jy rantes,&bIafphemantcsopponit,Chrioltomusb. efium familias eflefignificat, quipro Patre& l- IM.
Inprincipe eLononiorwn.]Tmqum\ vnusexipfisdae- mentem facit,&metit:qucmque Pater,cmmultos **"*
monibus ,tJquamdiaboliminifter diablica virtu- mili{Tctcruos,vtvinitoribus frucius acciperent, ne,'
Pkako tcapudLucamc,/ Bee!\ehprincipe tf*momornm:f\c aliumquecontumeliisaffctum dimififent, aliura
exclusion cmmex famofo dolo, vtillicexponemus, appella- lapidallent: adextremummfitdicens,TWwfr/or-
n)a< bant. Summa,vt nott Chryoftomus.ccecitas: blet t fitium meum.

CAPVT DECIMVM.

Tconuocatis duodecim difcipulisfuis dedit illis poteflatem j>irituum im- .}..,.

mundorum .Vteiicerent curarem lanvuorem , rpomnem infir- Luc-' *
mhatcm. Duodecim autem Apoobrum nomina funt bac. Vrimus :
Simony qui icnur Petrus } Cr Andreasjrater eius, 3 lacobus Zebedaitcr
loannesfratereius, Philippu/y CT Bar tholomaus3Themas,& MatthauspublicanuSyla-
cobus Alphai^CT Thaddus. 4 Simon Cananaus , CrJudas Iscariotes , qui Cr tradidii
tum : 5 Hos duodecim mitjefus : praeipiens ek>dicens :jn Vtamgentium ne abieritis , Cr
in ciuitates Samaritanorum ne intraueritis : 6 b Sedpotius ite ad ouesyqua perierunt domas *, j.
^frail. 7 Emes autem pradicateydicentes: Quia appropinquauit regnum ccelorum. Sjn- ]o%9'''*
ftmos curatey mortuosfufeitaie yleprofos muate 3 damoneseiieite: gratis aeeepiis, gratis Aa'I}-

dates Nolitepoidereaurumy nequeargentumy nequepecuniami^on'is veris. 10 Non

in via3neque duas tunicast neque calceamema , neque Virgam , dignus enim e opera
ras eibofuo. u jn quameunque autem ciuitatem , autcaficum intraueritis , interrogate,
quis inea dignust y&ibimanete ,donecexeatis. il Jntrantes autem in domumyfalutate
earn, dicentes : Pax huic domui. i$Etquidemfuerit dornte illa digna , veniet pax \>eflra
fuper earn : autem non fuerit digna, pax verareuerteturad vos. 14 Et quicum-
que non rec prit vos , neque audieritfermones veros : exeuntesforas de domo , Velc'mita-
te y excutitepultterem depedibus Ver'ts. 1j Amen dico vobis : Tolerahilim erit terra So-
domorum Cr Gomorrbaorum in die iudicij , quam ii ciuitati. 1 6 c Ecce ego mitto Vos tcut c f.uc 10 1
oues in medio luporum. Eote ergo prudentescut rpentes , Cr mplices cut columba.
17 Cauete autem ab bominibus. d Tradent enim vos in ConciliiSy Cr infynagogistisa- dtucit.t.

geabuntVos :i8 Cr adprades ,Cr adreges duceminipropter mein teimonium iis , Cr

gentibus. 19 Cum autem tradent Vos ynolite cogitare quomod taut quid loquamir.i; da-
biturenim Vobn iniahoray quid Uquaminu 20 Non enim vos eis , qui locitiminiy d
Spiritus Patris Veftri , qui loquitur in Vobis- 2.1 Tradet autemfVaterfratrem in monem3 Cr
paterfilium : 7 infurgentfilij in parentes , Cr morte eos afcient: 12 Et eritit odio omni
buspropter nomenmeum : qui autemperueraueritvfque in finem ybicfaluus erit- 13 Cum
autem perfequentur vos in ciuitate.ia fugue in aliam- aAmen dico vobis} non confummi-

 119 ' COMMENT. IN MATTH, no
iSt' ^%tiS 1* Jfrel> dnec Keniatfilius hominfs. i+ Non efl difcipulusfuper magiftrum,
&IJ.IO. necferufisfuper dominumfuum- 25 Sufficitdifcipulo3\tficutmagiflereius : &* feruo , fient
tMc.trM dominus Sipatremfamilias Beelzebub ocauerunr.quant magis domeiicos eins ?
1 zCNe ergo timuemis eos . Nih il enim efl opertum , quod non reueabituf: gr oceultum,
quodnonfeietur. zj. Quoddico Vobis in teebris, dite in lumincey ejuodin dureduditis,
pradiedtefuper tecla : 8 Et note timere eos, qui occidunt corpus , animam autem non
pountoccidere:fedpotius timeteWm,quipotefl & ,& corpusperder ingehennam
&..' Nonne duopafferes affevneunt : *^nus ex iis non cadetfuper terram fine Patr
x.Reg.i4. yefa o ? ^0 <rje;ri autem capilli capitis omnes numeuti funt> 3 1 Nolite ergo timere : multis
LicV **' PajIert^iS metires *fis ^os' J d ergorfui confite bitur me coram hominibus, confite->

&X1.8. " bor & ego cum coram P atre meo,qu'un efl 1 33 Qui auttmnegauerit me coram bomini-
X. 1,1.. ^^0 eg0 coram Ptre meo,qui in calis eft- 3 4 Nolite arbitrar i quia

e 11 51 encrim mittere in terrarmnon y>enipacemmittere,fedgladium.^ Venienim feparare ho-

minem aduersspatrcmfuum,&filiam aduersusmatrem fuam,&nurumaduerfusfocri

fMieh.7.fi foam. 36 t inimici hominis domeici eius. 37 & Quiamatpatrem , dut matremplut
L?c'14" qudm me,non efl me dignus:& qui amatfili3autfiliamfuper me, non efime dignus^i h Et

^Hinon ^pit crueemfuam,&fequitur me,noncmc ignus. 39 Qui inuenit animam

iucVi4 juam}perdetitfam:1 0* quipcrderit animamfuapropter me ,inueniet ea* 40 Qjtirecipit
h i. & . ^QS^me recjpir me recipit,recipit eum,qui me mit- 4 1 Qui recipit prophetam in no-

Luc ta mine Prophet*,mercedem prophet* accipiet:& qui recipit iuum in nomine iufti , merce-
ioa. ij. 10 em ^i accipiet 4 2 Et quicumquepotum dederit vni ex minimis ifiis calicem aquafirigri
. j,. 41
d*,tantum in nomine difcipuli'. Amen dicoVobis,nonperdet mercedem fuam.
. , % A
TTC A P * li i, nam in ChriflolefuperEuangelium ego vos gem , Se il- Kiadcor."
" ludeiuidcm1, tjuemgemainvinculis. 4-H-
Difcipuli f&f^Sr Comtocatis dmdccim difcipitlis fuis.'] Ante Hoc numen myfterium omnes veteresaudores
ante, nunc hoc tempus, difcipuli, non Apoftoli vo- agnouerv.nt,lrenxus m hincctiamaducrssMarcio- ."quo^oJ,,
j Pei'oi Sy^fat cabantur.Qu eti multo plures Chribs niftasA' V.ilentinianosprobatnonalm noui, atqucidcm fit
gnati. j M habebat, difcipuli tamen bfblut , c veterisTeftamentiaudofemfuiiTe,quandovtrurn- miufquc
duodecim dici ioleban t:quia 8c magis erat Chrifto que dodecaftylo , id eft , dudeeim coluranarii nu- teftameao
familiares, & ad Apoftolorum officium fuerant de- mero fundatum fir.Alias huius numeri figuras multi ^^*J
fignati. Nunc eos Aportlos, id eft, miflbs, mitten- auitores recenfuerunt , Iuftinus", Tertullianusr,cap'Jf'4*
dofacit, quafi ex difcipulis magiftros. Mit & Hieronymus p,Theodoretus 4,Teophylaus r.Qui, nlnlibr.de
atuc.io.r. alios Septuaginta duos a, fed hos iolos duodecim, omncs volet colleftasviderc,RabanapudD.Tho- ver Chrili.
quia gencralitcr poftea in mundum vniucrlum miifi mam in Catenalegat. EgoTertulliani tantm verba o-L'-aducr.
Ca. 18.1s. fntb, Apoftolos dicitur appellaiTe. Quamqum ponam,Cr,inquit,/w^C>^^
Mar.t , 15. veteres auores vim fecuti nominis , etiam Septua- quemlibet nrnierumNa & ex hocmeum Imum interpre- , haa'.
ginta duos aliquando A poftolos vocant , vt Ire- uripoffem ,non tdntUm yocibusprop)xtdrumed argumentis c ^multiC-
cLib.rc.57. nEUS c, Tertullianus d. Dixcnte,mejfisqHdem multa, rerumpr<tdicMw. Huius enim numerigurasapudcfeato-<{ueilsio-
d 1.1.4 ady.^^ji^fw^tfijpropteremittit nunc operarios in rem deprehendo; duodecimfontes, in Elim, & duodecim ia-c$-
Marcione. mcfj-em fua prsedicatione paratajSc veluti maturam pides ab lefuinlordanecletJos ,&inarca teamenti cond 4In 44; m
ccap.9.}7. .r . ' ' . .j . / ai. t . r- ca.i.Iolue.
f Joan 4 j j f. Comnlouerat enim pMdicatione,& miraculis om- tos.Tottdem envn jlpo\iohportendebantur ,pmnde vtfontes, r joco.
nium hominum nimos , vt leui momento trahi pof- Comnes rigatun aridu retr;,&defertii noiitiaorbe nation!*.
g 103,4.38. fcnr.Hoc eft,quoddicitapud Ioannem8.o mifiv*s Alix quoque huius numeri rationes ab aliisafFe-
metere ,quodyos non laborais : alt} laborauerunt , & vos in runtur, vt qud hie numerus perfcftusfit,quo vni- jUode-
labores eorumintroiflis. uerfusraundus,in quem Apoftolimittebtur,figni- narijnume-
l" Quod autem non plures, nop pauciores, qum ficabatur. Ex tribus enim confiare quatcrnionibur, riperfcaio-
flolos duo- duodecim miferit,ccrtum eft,non cafu.fed confilio, quia in nomine Trinitatis per vniuerfum mundum nit>us.
decimnu- & myfteriofecifle, &pofteiusafcenfionemb,quafi quatuor in partes diuifum Euangeliu erat ab A po-
intfo elegit necefiarium effe, duodecimApoftolorunumerum ftolispraedicandum,ugufiinus f.Alij eleganter fn
h Aft.i. 16. efTecompletum,in locum luda; proditoris Matthias & fubtiliter duodecim Apoftolos duodecim anni fpfa ? &
iApoc.4.4. e]eiuseft:&apudIoannem, vbi manifeftumeft, menfibus: quatuor ver Euangeliftas quatuor anni 103.
perviginti quatuor fenioresjduodecimPatriarchas, temporibuscqmpa^arunt,vt Hieronymus r, & Se-
Apofloli & duodecim Apoftolos intelligi. ergo de caui duliusu. tlnc.i.ezej
omniu no- duodecim ChriftusApoftolos effe voIuit,vt duode- Quatuor proceres vna te yocecanentes ', pLlb x'
ftrumPa- c]m i'atriarcharum figuram impleret : & quemad- Temporafeu midem lattnnarguntur in orbem. ar'
- mod ex duodecim Patriarchis totusludaicuspo- Sic&^ipoolicifemperduodenus honoris *
puluscarnaliter propagatuscft : ita totus populus Fulgetapex,mmteromenfesinhtatus, & horas,
Chriftianorum fpiritualiter ex duodecim Apoftolis Omnibus vrrebusfempei-tibi miluet annus. * Ub i de
propagaretur: venerat enim Chriftus,vtcarnemin Idem Hieronymus x,& Auguftinusy, ide certo fais' cUr^
ipiritum commutaret. Nam Apoftolos patres fuhTe numero &infigni,Chriftum Apoftolos dicunt ele- Felice .
corum, qui per eos crediderunt, dclart illud Pauj gifle, ne quifquam per fraudem in Apoftolr nu- cap.4.
m crura
 ill . CAP. X. DE MISS- A P S t.
merum irreperet. Atnihilomnineft.quohxretici A non numcrum, fed priman: m gnifcaret > Si enim
nonabutantur.HincctiamValentinianifuorumxo- numrale nomen eflet: Citera quoque numeralia
num figmenta probabant , vt leribit Irenxus a. nomina, quae poHliud fequuntur,pofta client.
iL .i.ci. Et ddit ets fwteflatent fpirituum immundorum.] Eii- Cur etiam in exteris Apoltolis rmmerandis eund
ciendi piritus immundos, vtftatim declarator - omnes Euangelifts ordinem tenent, paucis mode
rem eos, in non nullis Gracis exemplaribus eft,^ 7y exccptis,qux vt ftatim dicluri fumus, neceiTari va-
vrcufJi-mv &&^, cotrafpiritus immundos,<\uod iu- riarunt , ex quibus tamen ipfis maximum capitur ar-
ipicorabaliquoprimiimGrcoexplanationiscaui gumentum,Euangeliftas,quoad eius fieri potuit,di- . .
ad marginem appofitum in ctextum fubiifle. Nam gnitatis ordinem leruarc voluifle? Primm ergo ili J
nofter cert interpres ita non legit. Immundos au- interpretes obiiciunr,qud,cm Matthasus Sc Lucas
" tem vocat ' non qud ip^ Pcr ^c immundifint : id poft Petrum,Andream ponant, Marcus Iacobum &
d appelle- qud rebus immundis delectentur, adeaqi*po- Ioannem ante Andream numeraucrmReipondeo id
nr. tiifimm homines incitent, vtinfrib,&fertvbiquc fecifleMarcneceiTarijquiafimuldicerevolebatj
bci.11.45. ita vocantur. , quibus.Chriftus nomina mutauiTet. Etimpofuit, in- '
"'&* Iftruxerat hriftus Apolllos fuos docbinac, q\t,Stmon nomen "Petrus, r Iacobum Zebed*i, Cr han- Corante
jo ft {.il' nunc ) c"m mittendi funt , poteftate. Erat nemfratremlacobi, & impofuit eis nomin* Boanerges , quod Andrei fi~
lj & i.7 autem hxc in illis poteftas in primis neceiTaria : quo filijtomtruii & Andream. Itaque Iacobum & loannem J Zcbeiji
7.1J.&J. enim modo hominet doctrinas rudes res tantas.tam- inter Pctrum & Andream per parenthefim pofuit, ,-
m. que incredibiles fine miraculisperfunderepotuilst? Andream ver Petro finita parenthefieopulauit,
Et conueniebat , vtquemadmodiim Mofes prmiis indicans,quamnis quarto loco eflTet, fecund tamen
veteiislegis doctor largafaciendimiraculapotefta- ad eum locum pertinere. Atque ita rem eTe ex eo
te donatusfuerat, ita Apoftoli Euangelicx , id eft, manifeftum eft,quod cm &Marcus,& cxteriEua-
mcoris legis doctores, eadem,autpotismaiorc gelillxomnes Apoflolos.vtmiflfuerant. binosn-
donarentur. minjuerint, nifi Andreas cum Petro coniungatur,
CjrHuode- 2 Duedecim autem difapulorum nomina un. ]Eo con- vterquebeiocarebit.
Apodo filio Euangelifta Apoitolorponit nomina, ne quis Secundo loco obiiciunt,quod MatthxusPhilip-
lorum no- fe pro Apolllo nobis venditet, vt Hieronymus , & pum &Bartholoma;um lacobo & loanni prxponat:
udeferi Auguftinusd, & Euthymiusadnotarunt. Praeter- alijpoftponant.RepondeoetiamapudMatthium,
dLii> de 4uamqud non decebateorum nomina, perquos non lolm in omnibus Grxciscdicibus, fed etiam
aftisc Fe geniti eTent, Chrlianos ignorare. inomnibusantiquis,&emendatis Latinis efle pol-
bce Mini- Vrimus Petrus.] Vald vcllenthaeretici ,vtnum-' pofito?,vtapud Hicronym& Bcdam:fcrbentium * ro
ch.cip 4. quam Euangelifta primo loco Petrum pofuifl"et:aut autem negligentia,autfortare haereticorum malitia graui/Tunu
Pctri"c5trS P"111^111 cert^ 11011 appellaTet. Et vero Theodorus factum efle, vt in quibufilamlibris Hugonis , & Ly-
htretios nonilieatheus,idiltehasrcticus,abaliquo,quiK.o- rani prxpofiti fuerinfc Cert probabilis fufpicari
Bczzdia maniPontificisauftoritatemaflerere voluerit,addi- pommus,hocabhxreticis,quifemper PtificiRo-
ail'urdum. tum iuipicatur.Scilict hoc eil , inprincipe damoniirM mano iniqui fuerunt, factum eflerqum Theodorus
tikit damoma c. Quafi Grarci qui maxime imper Catholicis epithetumpnmw Petroadditum upi-
p >.}4' Romano Pontifici poteftatem inuiderunt,Euange- catur. Et maligne Theodorus fecit, qud cigno-
iiumcorruperint, vt eamaudoritatem, quammi- rare n poiTet,& Hieronymum,& omnes alios Lati-
nuerecupiebt,magisaugert.Melisdixiret,quod nos codices aliter legere, vitioim exemplar verfio-
ornnes alij Caluiniani dicunt, Euangeliftamin reci- nifuxappofuerit,vtfuumindeerroremcfirmaret
tandis Apololor nominibus , dignitatis rationem D Tertio obiieiunt, quo alij Euangelilx Matthx.
non habuilfe/ed Petrum primum vocafle, quia pri- Thomx prxponant,ipfe ver Matthxusfeilh poil-
Homt mus occurrit. Id enim non blum Chryblomi f, ponat.Atqui hoc ego argumento maxime confirmo
fed multorum etiam noftri temporis Catholicorura Euangeliitas dignitatis vniufcuiufque rationem ha-
iaterpretum teftimonio probare potuiflet, qui pro- buifle. Cur enim fe Matthus poftpofiiit, alij ante-
ptere docent non ex cuiuqiie dignitate Apolllos pofuerunt : nifi quia Mitthius modeftia: caufa no-
nominatos,quod in iis connumerandis non eundem luit le Thoma: pi\xponere qud fi non ex dignitate
omnes Euangeliftx ordinem obferuauerint. Argu- numerabtur,neque quicquam intererat,quo quif-
mentum, vt illis videtur, indiflolubile* que loco nominaretur , nec modeftia in Matthxo
Mihi vero non indiflblubilerfed ihfirmum videri fuit , fe Thorn r poftponere , nec immodeftia videri
lolet,doleoque quofd Catholicos tam leuibus ha:- poterat.fi fe illi prxpofuifltt.
reticoumalguentisuperari.Ego Romano - AtPaulus, inquiuntl , Iacobum Petro antetulit, lAdGali.
tifice nihil vmquam habui,nihil me habiturm fpe- Repondeo D.Paul non dignitatis.fed xtatis ratio- pau(U
ro.nihil habere volo : id tamen etiam atque etiam flemhabuifle,quaIacobusPetrumanteccdebatPr- iac<,,am
afleueroEuangeliftaminrecenfendisApoftolorum terqum qud in ea epiftola id D. Paulus agebat,vt petro pr.
nominibus dignitatis ordinem tenere voluifle. Pri- icxteris Apoftolisa?qualemprobaret,neeratop- pofuciit.
ordm'di* murnqu^e^qu^omnesEugcliftaE|,MatthusP, portunum, vt decuiufqueprxrogatiua loqueretur.
gnitatis te" Marcus h, Lucas Petrum primo loco ponunt, quia Qiiam ob rem non dixit,Iacobus,&Cephas,& Ioan-
"trevokit. prmo,inquiunt,loco vocatus cft?At cur nemo pris ns, qui columnx ert, cm id ver dicere potuiflet:
gHocloeo. undream fratrem eius nominat,qui eu ad Chriftum videmus enim Chrillum, eos tres Apoftoloscxteris
!"c,P}.'. adduxerat,& prior ChrilfecutuseftKCur omnes femper prxtulifle,fcd dixit, qui videbantur column* efle.
tioii'1*' 1^ proditorem vltimum numerant, nifi quia Qti^dicitur Vetrtts. ] Simon cognomento Petrus:
4i, -4' omnium indignifllmus erat? Curcrgoinvltimodi- id enim Chriftus illi cognomen dederat m, de quo mCa l6
camus ordinem fcruauifle.quem tamen vltimum n illicdiiteremus. Hoc autem loco ide additum eft, ,g Io ,".*
appellantjin Petro autem no dicamus, quem & pri- vtSimone Cananxo diftinguaturn. nVerf.4.
mum numerant,& primum appellant? Deinde,cur lacobus Zebedxi] Intelligitur filius Hebraica phra- Iacobus
quemadmodum Petrum primum,n etiam reliquos fi.ficut & Hifpanica Ioannes Martini, id eftjoannes malor-
(ccundum,terti,quartum>& deinceps appellarunr, filius M artini. Zcbedxi autem filius diebis eftj vt ab ^. ,
nifi quia Petrum non ideo primum vocarunt, qud altero illo lacobo diftingueretur, qui Alphn filius ^^fti
primoloconumerdusoccurreret, fed quod digni- erat ".Hicdictus eft Iacobus maiox propter xta tem, bcobus '
tatc,& auoritate primus eflet:& quod hoc nomen occiiufque eft ab Herode P. rninor.
 223 COMMENT. IN MATTH. 224 ,
5. Ucobus \ALpb.\ Filius, vt in fuperioreveifu.. A do. Diftinguit autem Somntanos & Iudxis, &
. i j. Hie didus eft minor,quia iunior erat %& frater Do- gentibus, quiapropri eque Iudxi, eque Gen- '1'1111
40. mini , quod filius eiTet M ira: fororis Maria: matris tiles erant. Decern enim tribus, qui in Chaldxam ^
b AdGal.t. )omini, vt Hieronymus in eius via intit, & iuftus abdudrfuerant,non redierant.-dux tantm tribus, Gentilej.
claeob.1.1. propter fingukreiti fanditarem, Audor cpiftolx luda, & Benjamin dicunturrediiffe*, quibusfolis *Efdri.
d De fcripc. Catholicx , primus Hirofolymorum Epifcopus, reditus,promiTus fuerat Loco autem Samaritano-
Ecclcf. Hieronymus d. num, id eft, decern tribuum, rex Affyriorummifit uercm':i-
Io.10.17. 1/.\ Ule qui Chriftur refurrexiffe non crede- Chaldxorum colonias, qui terram illamdcfertam
bat, quique didus eft Didymus . ( inhabitarent , quos cim Leones deuorarent, iufic
EtTbadeus.~lic, vtait Hieronymus, trinomius mittiadeos Hebrxumfacerdotemrqui eos -
fuit. NiSi Thadxus, vt hoc loco,vocatus eft, & u- rum ritu Dcum colcredocerct, leonumque rabies
f lui. i. dasIacobifraterf,&Lebbxus,id eft, corculum,vel, uerteret. Quod cm effet fadum,& idola fua mor*
vtalij voluntjleunculus.Suhtenim quitradant.mo- patrio, & Deum Iratl leonum metu colebant t. Ita- t4.Reg.17,
rem Iudxorum fuiTe,vt quicumque quatuer literas quenec Iudxierant,nequeGentiles,&tamen Ifrac- +17-
g litae videri rblebrit - proptere vetat Chriftus nloi-4-9-
nominis Dei mrp Adonai, in fuo haberent no
mine, alio nomine vocarentur mwiehudah, ludas. Aportlos ad eos ire.
Eos autcm.quibus ludas nomen effet,Leones appel- 6. Itpotiusadouesl Oues vocar, quia erat populus PoPulusIa-
latos,qud ludas ille primus PatriarcHa, didus fit Ueipeculians,&eiusvelutigrex,quemipfe,&per Dei
* Gen 49 9 Leo*. Catidus Leonis lucia, Sc cut Leo accubuii.'Pxo- f , &per reges, Sc Prephetas pacere dicebatur, vt
bent sudores. * Vt quid Deus repulifii in finem ,iratns rfuror tuusfuper x PI.7J.1.
Simon car 4. Simeon Cananaus.] quia ex Cana Gallilxx erat, ouespafcuAtM'i & y, Deduxiificut oues poulum tuum, in yPf.76.11.
Cananus vt Hieronymus ait,quamquam quibuidam videtur wanuMoy, & fiaron, &c, Etabulit cut ouespopu- * "^7**1,
diftu s. Canxum potis vocandum fuiffemon enim Canaan, lumfuum,& deduxit eos -cut gregem in deferto, & 1 Etfu- &7, "7"
fed Cana Gallilxx oppidum appellabatunCanxum ulit eum degregibus ouium,de psfarantes aeeepit eum,paf-
autem non ab oppido , fed zclo,id eft,Zelotem di- cere Jacobferuumfuum , <jr]fraelbmditatemfuam3 &, Pf.7S.3i.
gcap. .ij. umfiifl, ficut apud Lucam appelLnur , Kos autem pipulus tutts,C ouespafeux tux confitebimttrtib* 79-
Adr.i.rj, kjneab enim Hebraic zelum fignificat. Itaque Gras- infiCulum. Etc Qw regss , flyn rohheh qui pafeis Ijrael
ce pro Kswewintt legendum efTe ^'?. Contra eft, intende, qui deducs relut ouemhfepb. * . r,
quqd,fi nomen zeli, & non oppidi eilet, non haberet qw perierunt.] Quia cmnes d:clinauerunt,mul inutiles * '1W-*
Grxc,gentilium nominum formam. Itaque potis factifunt d. Omnes nos quaoues errauimus, rnufquifque in if j 5 _
credo propterel qud cx oppido Cana, aut Canaan yiamfuam declinattit* , Scdifperjkjunt oues mtx,eoquod eEzec.j^.j.
effet :aut Canxum :autCanaHXumdidum effe,&, non eratp<tor, &factxfunt in deuoraticnem omnium beia-
quia id rurfus zelo feruebat , fada ad fignificatio- rmn agri, difperjxfunt.
nem nominis oppidi allufionCjZelotem appellatum. 7. Quia appropinquauit.] Vide quae diximus fu- fcap.j.i.
Quemad mod m , fi quis Simon Valen tise natus , vir prf.
tbrtis effet , & Valcntinus gentili forma , & Valens 8. Infirmas curate.] Docet, vt data fibi paul ant
fortitudine , fed per allufionem ad nomen vrbis lux potertate mincula faciendi, liberaliter,&largitec
vocaretur. vta n tur, feiens homin es, vt ait ieronym us,ruftica -
ludas , cur lucUs lfariotes. ] Ifcariotem plerique auftorem fe- nos,maiorem miraculis fidem,qum verbis faduros
ditusUS Cut* Hieronymum, tribu fua Ifachar, quafi Icha- cfli^quafi dicat,ne parcatismiraculis,facitequotief-
,t JS' riotem did putant. Quibusillud rpugnt, qucd
cumque ad periuadendum,autneceffarium,autvti-
non Ifchariotem : fed Ifcharitem vocari oportcbat. n le effe iudicabitis.
Alij quafi mnp >n ifeb k^arioth , virum Carioth, Gratis accepiflis,gratis date.) Non fblm mihi vide
id eft,ex vi be Carioth didum volunt. Carioth enim tur his verbis iadtix occafionern auferre voluiffe,
hlofuei;. yrbs erat in tribu luda h. Quod mihi non diplicet. vtChryfbftomus,Euthymius,&Theophyladuspa-
Her g- Invi**gentium ne abieriris.] Ad gentes, Hebrai- tauerunt,& fimonix,& iuaritix,vt alij dicunt , viti
' ca t phrafi D'ljn "] bederech baggoivn , vt >. Quidtibi prxcidere:fed etiam probare,quod proximis verbis
ris innis ALgypti id eft quorm tarn frequenter is docuerat : deber eos miraculor donolargiter vti.
in Cgyptum ; Vulgaris apud omnes quxftio eft,cur Solemus enim quarq; gratis accipimus, quxque gra
Chriftusad gentes Apolllos non ire iufferit, cm tis damus, largiter & copise dare.
poft iufferit . Vulgaris etiam,& vera refponfio.quia 9. Nolitepoidere amum.] Affentirinonpoffumiis,
Idxfiltj regni erant, fupr1, & lilis fa&afuerat regni qui iftamChriftiprohibitionem,vniuerfalem effe ^1^*'
Cur Chri- frvmiffie ra. Ht non venerat Chriftus , nifiadoues , qux nolunt ,fedadiftamtantm primajn Apoftolorum dc 1^'
ftus nolac- perierat domus ifraelj. d eft,ad cas in primisn, illis eriim miffionem pertinel-e , quafi hoc vdutiprludio, & n habda
rt Apollo- oportebat primum prxdicari yerbumDei". Alias quoque ipibrum patientiam voluerit experiri: & vt diuinam perpetuum.
losGtiles ajij audoresrationesafferunt, ne vllam Iudxi habe- ipfi prouidentiam experirentur,non folm,quia hx-
Sama^iu rent excufttionem, fi Chriftum non recepiffent , di- reticos malos omnin fcquuntur audores: fed quia
nos> centes eumad gentiles, & hoftes uos Aportlos mi- hxc interpretado &inftitutoChrifti,&alns huius lo
% Ca.18.19. fiffe, vt Hieronymus,Auguftinusp,Beda,Strabus,& ci circumftantiis , & omnibus antiquis , ac bonis r
car.ii.ij. Theophyladus. Alij, vt oftenderetiniuriarum, pugnt audoribus, qui hoc prxceptum perpetuum
1 Cap. 8.11. qUasa lud#isacceperat,nonmeminiffe,Chrybfto- effe putant: nec ad banc folm miffionem, fed ad
mGen.i7.u i* l
. masn&Euthynuu. omnes & omnin ad totum Apoftolorum officium .
n Ca.i/ 14. { Nihiloccurrit frequentins in Bbliisveibo*pT prtinere, Hilarius, ChryfoftomusS, Ambrofiush, ^ Lib. .
o Act.15.4r;. Yia.exquomultiformanturHebraifmi, non elvaldediffi- Hieronymus , AuguftiHUS'". i.ucam.
P Qu V- milis huic qui habetur Pf >.i. D'mmaiTt. Primm.quis non videtjChriftum proptere nol- i Lib. . de
* Tete"*c rech,ehattaiml MawW.in yapeccatorumnonftctirjideft le Apoftoloshabcreaurum,neauri&ceterarumad >nenfa.
nouo Te- pecc3torum mores non fcquutus eft, non frecuntame loca vitam neceffariarum rcrumfollicitudo Aporolic at>-c-3
itamenro. a qUbus peccatores manent.
q . 31. * officium impediat ? non enim bonum erat relinqiiere
r tu j. Str. Et in ciuitates ] G. V , in ciuitatem ,fd eft, in ytrbttm Dei , C? mimrare mens fe , quanto minus de KAl.a
. nullam ciuitatem Samaritanorum,quemadmodm vidu,veftituquc quxrendo felicite cogitare? Atqui
Clemens Alexandrinusr legit. Qoamqum melius hxc ratio non minorem in fecunda miflione , qum
noftrum intcrpretem in tintines legiffc ere- in prima;fed aliquant potis maiorem loc habuit.
Nam
 CAP. X, DE MISS. APOST, li
Nam hxc prima, velitatiotantm erat qudam ,& A quiddefttityobis ? Sed vixegomilii perfuadeo tarn
in folam Iudiam cxcurfio : illa, quafi uft erat pr.c- lbtiliter Chriftum inter calceos , & indalia dilin-
lium,in quod ad debellandum vniuerfum terrarum guere voluiTc.Nam quemadmodum Matthxusdi-
orbem omnes crantcopix conferendi, vbimagis cit.Chriftum prohibuifl"e,ne virgjm ferret : Marcus
expeditos milites ( oportcbat.Quis etiam non vi- autem dicit permifiife, dceadem,vtpaulopoftdi-
det, voluiTe Chriftum, A poftolos in hac prima mii- cemus, loquens virga.-itacum dicit,ccc(fiTefanda-
fione ad ill iecundam exercere? Si in ludiera pugna lia, vocateaipi, qui Matthrus -/ , cal- r Cap. ig i
aurovultabftinere,qut magi s in feria? C5,inquit, ceamenta, & ex Aftis 'apparet, -nJi/ia-mc w- ^j70l0
Jk\/<t idem fuiTe.Q^ip ergo modo Matthius prohi- 05_
, .,, mifiyosfinefacado, O"pera , numqutd aliquid defuit robis >
bycrf.s. *Idemintelligiturexantecedentibus &fequtibus buifle, Marcus concelfiTe Chriftum dicit Facile & m calcea-
huius loci b,gratis aeeep>iis,gratis date,id eft, ne venda- benenoui quidiminterpretes refpdent,cm dicit menta,
tis prxtextu victus veftituiquc quxrdi : nolo enim hoc loco M Jtthxus, eque calceamenta, intelligen-
vosaurum,necargentum habere. Atillud quoddi- d (7< <Pvo duo, ficutdixerat, eque duasttv-
xerat, gratis accepijtis , gratis date, non iblm ad prima, nicas , quemadmodim & Iuuencum f olim poctam f Lib.z.birt
fed multo etiam magisad fecundam mifionem per- interpretatum video, platttis tegmina bina, Itaque Euangcl.
tinetjin qua
* A 1 plura,r maioraquemiraculaftcida
1 erlt,
* . idem Matthrus , & Marcus ctrariis in peciem ver
& vbi inter gtes plus occafionis,& necelitatis, qu bis dicunr. Nam Matthus fignificat prohibuife
interludios dona ifta vendendi habituri erant.Pre- Chriftum,ne Apoftoliduo, aut plura calceorum pa-
c Verf.io. tcrc ratio,quxredditurinfrc,curnecaur,nccar- ria,q:iafi de futuro folliciti)cumferrent;& Marcus
gentum , nec aliud quidquam habere debanr , quia fignificatdufifc Chriftum,vt illa ipi andalia, qui-
dignus eft operariuscibouo, non minus ad fecun- bus tune calceati erant, non plura ferrent.
darn,qumad primam mifionem pertinctjei go&id Similis de virga quxflio eft. Nam Matthus dicit, yirga quo;
quod ex ea probatur,vt necaurum,nec argetum ha- Cknhim vetuiile , ne virgam ferrent; Marcus dicit modeApo*
dVdif.i beant.Imm,quodampliuseft,id,quod dicit1. Eue coneeififfe. Vbi omnes interpretationes eo tendunt, ftfff* P-
Pracepta ego mUto yos,ficut ones in medio luporwn , aut folm , aut vtneadcm de virgafignificationevterqueloqua- ^ibita.
i ad fe P otiifimum defecundi miffione dictum eft. Nam in turEuangclifta , fea Matthxus quidem de propria,
cunda mif- prima non funtlupos experti:quin gloriantes redie- Marcus de metaphorica, Mue pro poteftate faciendi
(ionem ma* runt, quod fibi in nomine Chrifti dxmonia fubiice miracula , quam & Mofis virga fignificabat, vtnon-
xtmc perti- rcnture. Res eft omnibus boni iudicij perfpicua,ied nulli volunt;fiueaccipiendi,qurad vitarri neccifa-
nenc.
e Luc.to.17. nimirum boni ifti xpoftoli vftlent Apoftolos,&di ria efTentab iis,quibus Euangelium prxdicjrent,vt
uites, & coniuges elegantes, acbene veftitosfuif- putat Auguftinus t, & Strabus , fiue pro ipfa prxdi- 1 "^i ^c
fe,ne monachis, quos ferre non pofunt, fimiles fuif- candi poteftate, vt Rupertusexiftimat. Aliivtram- co" cn '
r i n r- 1 . ..10.
fe viderentur. lifdem argumentis corum etiam in- que virgam metaphoricam f.iciunt ; fed apud Mit- in pf >
tentia refutatur , qui interpretanturWiffpojfidere , id thxum pro poteftate puniendi accipi.vt u kjges eos in 9.
eit, prxparare in viaticum , quod ex Marco f,& Lu- yirga frrea, &apud D. Paulum", numquidyultisin x- Cor.4:
gCapj.3. ca S confirmant, qui dicunt, rpmepiteissie quid tolle- yirga yentam ad yos ?apudMarcum auteni pro virga
rent in yiam , ,non argentum. Refpondeo per auxi':ij,8f coniblationis } viY , yirga ,& baculfts 7"^illt^
viam,totam profelionem, totam peregrinationem, tttus ,ip[a me confolata funt.
bVerf.t. totam mifionem intelligi ; ficut h per yiam gentium. Ego animo comprehendercnon pofiTum , voluiTe
gentes intcil guntur. Chriftum inter aurum.argentum, pecumam , zonas,
Hetjuepecumam.] %a>,xr : necxs , id eft ,nec calceos.pcram propriimpta , folam ponerev.rga
vllamaliam pecuniam;omnis enim pecunia, autex meraphoricc.Quodfialiquain;aliis " metaphora vius
auro,iut ex argento,aat ex xre conficiebatur. fuiffet : tarnen conceder non polem virgam meta-
1. lnymsvew.] in crumenis , qui inipfiszonis phoricc pofuiife. Perire enim mihi non folm vis
olim erant. clegantiaque fententiij fed fententia ipi videtur,
10. . ] Ad ferendum panem , & citeras nifi apud vtrumque Euangelirtam,& ,&-
R efcas, eitarchi, auteiftartium vocat
uuj,ul1u..u,..ulku..u..um , Hieronymus'
. .ar.,, , ,u, , dem modo virga fumatur. Contrariis enim verbis
ll" e5'''^ iportulam vocabant Romani, de quaTcrtuIlianus eandem vterqucfcntentiamclegterexprcfit.Vcer
mentionem facit. Per peram intclligit res , qui pera que enim non Chrifti verba , fed ftnfura exponens
portabantur, per conti nens contentum. voluit fignificare,Chriftum A poftolis prvcepifTe.ne Quil^ ^\
Kec duos tunicas.] Nonprohibetduabusfimul, fi quidrr.bcrentjprxtercajquxeTentin prifentem ftjs P"cl"
Quomodo
duas turn necefitas,& fngus poftulet,tunicis indui, fed plures vfum necefTai ia.Id Matthxus fignificauit, dicens, ne rto'l/voloe*
eas Chrt- habere tunicas, quam in pratfentem neceifitatem re- yirgam quidem: virgam enim pauperrimus qui/que n't,, virgam
1 tus habere habet. Marcus fignificauit dicens ,fed yirgam tantum. gefiarc pxo.
probibue- quirantur,vtiblentdiuiteS) & homines ilkrum re- Nam qui virgam tantiim habet, nihil fuperfluum bibens.
tit. rum Tolliciti habere vnam in prifcnterrt viiim , alte
ram in futurum, vt Hieronymus nott, ficut alibi di- habet ; ficut dixit Iacob z, in bculo meotranfiuilorda-
, id it,pauper,nihil habcs,nifi baculumin 1 C-,t '-
K Luc.j.ii. citur qui habet duastumcasjdetnonhabenti.tt- & Chri- j. util
ftum duabus fimul tunicis indutum fuifle, ex Euan- manu more mendici , quemadmodiim Gallice in re
1 loa. 9.1}. gelio 'manifeftum eft.Eodemquemodointelligen- prorfusfimili contrariis verbis eademfenttia figni-
dum eft,quod dicit Marcus m tie induerentur duabus tu ficatur iter ficere more pauperis. S'en aller beau pkd
Ca/ccam- rnen, id eft, ncc duas tunicas haberent,quibus diuer- fans lance,&s'en aller pied auecyn baflon en lafnain.
ta;qUomo- fistcmporibus induerentur. . Interrogate qms in ea digrm fit.) Hieronymus in
do Apolto- Neque calceamenta. ] Quid ergo ; voluitne Aport terprteur, quisdignuslt,hoc vobis accipere
lisprohibi- beneficium , vt apud eum hofpitium habeatrs , quafi
ta. los nudis irepedibus .'Sunt,qui putctnon omne ge
nus calceatus, fed calceos ttiim prohibuiiTc: qui to- ea in reApoftoli darenr,nonacciperent beneficium
n c.y. tum pedem tegerent,quique propri \(4 cal- Alij,quisdignusfit,ideft , magisidoneus , vtilli
o loco cei vocarentur. Nam alibi n dicit , fed calceos fanda- Euangelium annuncietur. A lij , quis bonis fit mori-
q Lib. r. de tns , quafi fandalia, qui folei crane, (blamquetege- bus , & hofpitalis , qui omnia in cundem fer re-
? " ^ant planrarn>concc^"cr't'ca'ce0s prohibuerttjvtvi- deuntienfum.
Capnfo. detur Hieronymus 0 , &AuguftinusP interpretan. t ibi mattete donee exeatis. ) Qumdiu in eafueritis
qca.1a.36, Idque videturjexLuca confirman , quandojnquit, riuitate,id eft ne mutetis hofpitium,vt Lucas claris
mifiyosfinefacculo , C"pera , & calceamens, tmnquiddi* dixit *, nolite tranre de domo in domwn. a cittdift
iij Cur

i
 Ii? COMMENT. IN MATTH.
Cur Chri- Curautem id Chriftus praceperit, vulgaris eil A ftr^ro illis tarn longiim iter fufcepire.-puluis enim
ftus prohi- qjujftio.Xreseius prxceptiapud interpretes caus pedum iterficrnificat. Ambrofiusp,&Euthymius ptibJew.
bcttraniire . . ' n. i_ *_ j i, j i i rr- - cam
de dome in IllucnI5 pnmam, ne ncontantes oc lcucs eile vide- 4,vt dclarent, etiam eorumpuluerem efleimpium,
domara. rentur,apnd Chryfoftomuma,&Bedam. Secdam, ideoque nolle feum habere: Hilarius indicat , id ^0 oc oc
jHom.jj. nedelicati ,qui iis,quas apponertur in primo ho- iuTos facer Apoftolos in fignum anathematis. Ve
fpitiononcontcnti,melioraqurerent, apudeun- ranififallorcaufaeft, quam idem Hilarius & Ori-rHom. in
dem Chryfoftomum, Euthymium, &Theopbyla- genes fignificarunt , vtoftenderentillum ipfum Gcn.i.
ftum Tertiam,nepriorem hofpitem offend erent, pumerem,quemexitinerecollegiflent, indieiudi-
quafi pariim dignum , aut hofpitalem relinquentes, cij teftem ctra eos futurum, qui fc reeipere noluif-
apud eofdem auetores. fent.Solc-bant enim ludei aliquid norabile facer, vt
. Dicentes pjxbuic domui.^Grxce hareverbanon teftimonium eilet reifacbc,fiuelapidem erigere <,fi- fvtiofue
bVer.ij. leguntur fed legenda effe conftatexfequentibusb, uelapidum accruum,rfiue altare u, fiueveltem ab- ..
& quidem fucrit domus' '
digna -
, veniet pax vera fuper feinderex, quemadmodm Romani in pangendis r Vt Geo;
earn ; autem non fucrit digna , pax yera reuerterur, ad feederibus fuem lapide feriebant:vnde ferire & per- Ji 47-
^4c7'
... Leg.jntur etiam apud Lucam cLegunturab Hi- cuterefeedus dictum eft. uVcc. Ioiue
In com. jarj0j chryfoftomo, Theophilacto,Hieronymo<1, ij. Tolerabilius erit.) Non qud non maiora for- x ^icj lg
non in textu,vt ferenda non fit typographorum ne tTe Sodomaei & Gomorraei habucrint peccata , aut 6.
gligentia , qui, cm ex commentariis textum corri- quoddepeccato foliim inhofpitalitatis hicagatur, Curtolera-
geredeberent , contrarium commentariis textum vt Remigius apud D.Thoma, & Lyranus exiftimt, blIlus t/u-
9- ,. . .r tururn $o-
apporuerunt,quod multisaliisfecifle locis animad- necquodiam incendio partem aliquam pcenadui- omxis
uerti. Euthymius tarnen non legit. Eft autem Hc- fent , vt Anaitafius , /d quia illis non fuerat Euan- qUm iftis.
Pacis falu- brseis, vt ait Hieronymus, vifitata faluiatio "\h oiSttf gelium pra?dicatum,vtHilarius,Hieionymus,Beda, z Qu. 17.1a
tatio. febalom lecha , pax tecum. Ea aliquandofignificatur &Theophylac~tus interpretante r, &exhis verbis1 Scnptur.
^G4i-4- pacifiais eius qui venit,& ilum,aduentus: vt'^it clligitur. Si in Sodomis factafuient yirtutes , quafaca z ca. 1 i.ij.
u '-6'li'ille refpondit , pax vobifeum , nolite timerc , & , (pax tecum, funt in te , forte manent vfque in bancdiem yeruntamen *'
ne timeas, non mortem. Aliquando his verbis, omnia dico yobis, quia terra Sodomorum remijus erit in die iudicij,
i paral.u. his quosfalutant, bona precantur,vt alibi 8. Vtrum- q quatibi. Duo ex hoc loco dogmata colliguntur.Alte- Pnln fer-
rum Hieronymo, squales non { omnium dna- iel inac1Ui
que vero fimile eft voluife Chriftum Apoftolos fa-
cere, & vt quocumque venircnt, fe, non bel torum pcenas:alterum ab Anaftafio, aliquos non fo-
lum afferrefignificarcnt,& vt iis, ad quos diuerte- lm inhac vita, id etfam in altera puniri. NamSo-
rent, bona' omni precarentur, vtcxiequcntibusb domitiam vrbis incendio puniti erant, & tarnen
,b Vcr.15.
colligitur ,pax vera reuerteturad yos. Chriftusadhucin die ludicijpuniendosfignificat.
ij. Et fiquidemfucrit domus illa digna] vtpacemve- 16. Fcceegomittovos.) Prarmunit ad futura peri-
CJ.10.. ftram reeipiat. Lucas, &ibifueritfiliuspacis,idc, cula. Qiii putant hacc Chrifto in hac prima miffio-
hofpes pacisamator , aut pace dignus,vt filius mor ne Apoftoiisdicb non fuiiTe , exLuca a refelluntur, cap.10.5.
tised eft dignus morte. vbi eademSeptuaginta diieipulis in prima miifione
Venktpax veflrafuper earn.) Euenient illi omnia bo dih referuntur,quemadmodiim & Chryfoftomus
na, qux illi picis nomine precati eftis. adnotauit : & nos upra b docuimus , hic etiam fiad VetC.y.
Si autem non fuerit digna , pax vera reutrtetur ad primam miflonem non omnia eTent neceTaria , ta
yos.~\ Grzch cmr&Lf u reuenatur. Quod quidam fie rnen omnia in dita fuiiTe , quia Apoftoli non ad*
interpretantur,quafi iubeat eos oblatam pac,qu- earn iolm/ed ad omnes futuras docebantur. Cm
ttim in ipfis
i erit,reuocare,cV:
- - - alio pergere,
i r> - > vtEuchy-
j dicit,Scceego,8c vim verbis, & diieipulis animumad-
mius.Qood ide mihi non placet,qud benignitate D dit,vtau:or imperfecliiSChryfoftomuSjEuthymi' . t4~.
Chrifti dignum non vidcatur,vt Apoftolos iubeat, '&Theophylalusadnotart,quafi diav.Ecce ego mit-
datam pacem refumere,quod tantundem valet, ac fi to vos, qui & liberare ex omnibus periculis pofs , fi-
iterum precarentur.ne ea,quae hoipitibus bene pre- cut Abilon dixit ferais iis.cm preciperet,vt Am-
cati fuerant,euenirt. Itaquc melius alij ita interpre- mon fratrem u interficerent ,percutiteeum, rinter-
tantur, vt ex Hebrorum idiomate imperandi - cite , nolitettmere : ego enimfum qui pracipio vobis . Ego d t. Reg. ij.
dus pro futuro ponatur, quemadmodm conftat ex fi*w,id eftjregisfilius^qui vos facile defendam.Vide- 8.
cap.io.. Luca , qui futuro vfus eft j quare nofter interpres tur Chriftus ad veterem prophetar mifionem al-
pQi"1 t negligens verba,fenfumcutuseft.Senfus-aut du- ludere, ego qui illosmifi,mitto etiam vos, qui illos
u rtVadvos plexcfTepteftjVel reuerterur ad vos, ideft, vobis cm opus fuit,liberaui,8f vos libera bo.
1 Pfal J4.14 cueniet,quod illi precati eratis, vtibi '. Et oratio mea Sicutoues.) Oues mihi videturappellare , nonio- Oucs'cnr
infitmmmeumconuerretw, idei\, vtinam mihi eueniat, lm,quia innocentes,& iri Dei erant, vtplerique Apoftoli
quod inimicismeisprecatusfumj contrario futu- notant intcrpretes.fed muho maxim,quia inermes, ^i<ai.
rum proimperatiuo,ficutHipanidicunt,/</,^ quia ab omnibus humanis prsefidiis imparati. Allu-
ledefeo , meyenga,vt Iuuencuspota,c3c apud D.Tho- dit enim,vt opinor,ad id, quod c pra?ceperat,ne vir- e Vcii-
mam Remigius exponit;vel,quodmagis credo, non r r - " -n r . . <>
gam , aut peram fecum ferrent , vt faimatifumus ,- fPC+wx.'
fignificathaephrafi, ca, qua? precati fuerant, ipfis cut oues oeeionis , id eft,ade infirmi, & iniuriis expo-
Apoftolis cuentura : fed illis quibus precati fuerant, fiti iumus,vt quicumque velit, pofllt nos occidere.
m Ifai.jj.u. non ventura. Sic enim loquuntur Hebraei , Verbum Inmedio.) In medium sV pro f , ficut Hebraic 8 VtLuc'
nonreuertetur ad me vacuum m. Itaque reuerti,cft 3 rt,pro f/,3ip3 bekfreb,inmedio,id cft,inter lupos: IO }'
effeitum non habere. At quorum hoc Chriftus di- qua phrafi fignificat,Iupos effe multos, oues paucas.
xiTct ; vt fignificaret Apoftolos feciiTe. V nus lupus inter multas oues magnam editftrag,
curApo- +" ^entitpuluerem.~\ Quare hoc iubet Chriftus quid fictcm 11 multo plures,qum oues erunt;
Iloli iufll cmipccies impatienda^, c indignationiselfevi- Chryfoftomus h. Lupos autem vocatomneshomi- h . 54.
puluercm deatur? Multxeius rei caufa:ab interpretibusaife- nes,qui Euangelio repugnaturi erat, ficut cm ver-
pelum ex-runturi Chryfoftomus, Hieronymus, Theophyla- fu fequenti dixit, cauete abhomittibus , non folm Scri-
nQustft ^us ' & Au?uft'nils n5 propterc iufiTe dicunt , vt bas & Pharifios , quemadmodm nimis rftria
iiiMJtth 7 "oftendcrentjf nihil commune cum eis habere vel- fententia Hieronymus dicit.
lc, quando & puluerem ipforum illis relinquant. Ii- Eote ergo prudentes. ) Vt caueatis eorum infidias , 8c
oln com. demrurfusauftores,&Beda,vtoftenderentiefru- fugiatiSjVt explicat infra i yei f_ Jv

i
 il? CAP. X. DE INSTRVCTIO. APOSTOL. 13c
Etfimplkes ficut *.] , xi&JH innocentes, A hxc eft fententix, non eft veftra caula , fed frica, &
inceri,nec illis vllam nobis nocendi occaionc pra; Patris vtftri, qui in coelis eft.quare Paracktus, id eft
bcatis,vcl neiniurias vlcifcamini.vc Chrybftomus, meus Patrifque aduocatus etiam vobis tacentibus
a Hom.34. & Auftor imperfedi " interprctanmt. SicD. Pau- refpondcbit, vt videntur Autorimperfccti,& f Hie
c i Cor'*4 lui monctc ,mlitepu!ri(fci enfibus ,fed maliiiaparuuli ronymus interpretan.
d Ad Eph. eote> 8t alibi, Videte fratres, quemado caui ambuletis , non i}* (. um Aitem perfequenturvos.] Dixerat fEote Vcrf.it.
j.i.i. qua inpientcs ,fed quafi fapientes , redmentes tempus, prudentes ,docet nunc partem vnam prudentia: , qua
cAico/.4j qttoniam dies malifant,&c, dinfapientia ambulate adeos, aduerbriorum fugiant inldias, & ab hominibus ca-
qui foris funt , tempus redimentes. Cur lerpentum pru- ueant,vt t monuerat. Non vult Chriftus milites fuos t Verf.i?.
dentiam, & columbarum fimplicitatem requrat pugnare, fed fugerc. Djohicftbintcrpretibus dit
cmperfpicuumfit, obfeurius fiet, fi multa pli-> putantur:alterum,an hec in liac brima Apoftolorum
lofophemuri Elegantes allegorias fi quis amat, mifione dicta fint, alter, quomodo fugere iubeat,
Hilarium3Chrybtomum,&Hieronymunij hoc lo cum apud Ioannemvdoccat btnumpaorem ammam _ i.
ir / r J Capio.n
co legat. J uam ponerpro otubus Jwstmrrcexarium autem,cum vtdet 1
17. Cauete autem.] videtur poni pro *t , ergo, lupum yententem,fngeie.Hxc ad olam primam miffio-
fcap.t. i. cauete ergo, vt fupr fnofter vertit interpret nem pertinere multi,& graues volunt auctores,Ter-
Ubhominibus.) Explicar, quos paulo ante lupos tullianus", Hieronymus, Chryfoftomus , Euthy- tjF
appelIauerit;homoenimhominilupus.H omines au- " *
mius, & TkmnUUAiic i;...j om- inpftc?
Theophylaftus. Alij generaliterad *t,,*"e&
temvocat, non omncs, fed mundanos , vt infra" g, nemmiTioncm, totumque Apoilolorum officium to.
g Cip.i6.tj quem dicunt homines ejjetiumliominis extendunt, vt illa, qujzdifta funt, vt (entire vide- yHom: jf.
Tradent enim vos in Corxiltjs.) Quidam per Concilia, tur Orgenes a, & Athinafiusb, & GregoriusNa- z Ver*f-
gentium tribur.alia: per ynagogas, ludxorumcce- zianzenus c. n
j. j^y-
tusintclligunt. Alij vtrumque ad gentes per.inere Qjod multo mihi videtur eTe probabilius.Nam in Fpift
putant,& Synagogajpanegyresadcit.popularesea- in prima quidem mifione nihil eiufmodi Apoftoli aOrrho.ee
rum ccionesmtelligi. Lgo proba bilius exiftimo fi funtexperti,quamobremab vna ciuitateinalifu- m Epi.ad
ad ludsos vtrumque referaiur , qui & Synagogam, geredeberent, omnia illis ex voto fuccefferunt,ita- Mar .
ideft,publicamtotius populi concionem habebt, que lartigloriantcqucrcdierunt, qud ipi fibi dar- cq'm<j '
vbiquifl'gns digni crant,flagellabantur: Sewn- monia fubiicerentur Quod Chriftus antequam iuiinu'm
, id eft, Concilium,vbi grauiores cauflx decer- ficrct , ignorare non poterat. Tempore
h Ca nebantur fupr b^Nam de Goitilium tribunalibus Sententiaigitur eft generalis, fed occaftone , non pfecutio-
i Vcr.feq, agitijdicens, & ddpfttfides arad rces duccmtr.i propter neceifitate piimae millionis Chrifto pronuntiata, 'sfugiea-
~- *M4i'.l!"l""in.:iita.f.,
. Atquc ita Euthymius interpreta tur t t ir Exempla Citcriim priores illiautorcs,quosnominaimus, u-a
. 4.7. funt in Scripturisk. non ad exitum re, ex quopotmimumChriltipra' nemfpcaa
&S.X7.* 18. lntemumittm.) Nonnulli intelligunt, vt illis de diilio erat intelligcnda^ed ad ia fola verba < iiaei- dLuc.w.tj
6M. me teftimonium conftanter, fortiterque patiendo quuntur,animum attenderunt, noncon[umm
a.Cor.rl 14
prjebeatis:intclligent enim.non effe rem vanam,pro mates Ifrael, doriecvenidtfilius hominis.
qua vos mor paratos viderint. Vndequi pro Chri Altera qua?ftio:qomodofugere A poftolos Chri-
fto, eiuique religion.: moriuntur, martyres, ideft, ftusdoceat,nequefubtilius,ncquecopiofius,ncque ChMftusA-
Chrifti teftes appellan :ur Alij , vt vobis ea res ad- elegantius,qum ab Auguftmo e tnata eft,diipu- poftolos
Martyrcs uer(,sjiostcftimonumfit indieiudicii ,quod vos tan poteft.illud tarnen non diffiniuit^m quod Chri- Fugcre per-
qui fin t
1 Ad. ti. 10 exeufet, illos aceuftt. Qjo fenfu videtur Lucas lcri- ftus hoc loco tradit, pra?ccptum fit ,an confilium fea'onem
Apoc.l7.. bere m.Continget autem vobis teimomum. Atque ita Hi Athanafius quidem, &GreeoriusNazianz. - <f**i't*.
rj t T rr 1 r t- eEpib.ad
ra Ca. r 1. 13. larius, Auetor imperfecta , Beda , & Euthymius vi ptum vocantncd vulgaiitertortalleloquuntur.Ego Hon i
dentur exponerc, vtrumque pro diuerisloci, temporis,perfonar, &
lilis ,&entibus.] Iudxis,& Gentilibus. DeludxisD rerumcircftantiiseTearbitror,fcd propri aChri
cnimlocutus erat, cum dixit: Tradent enim ros in Con- fto propter primam potiffimum miiiionem , &ma-
ciliist&iaSynagogisfuisagellabunt vosiSc de gentibus, gnam partem fecunda:, tanquam prarceptum tradi
cmdixit,ddpr*fides,3rad(reges ducemini,ib Iudaeis. tum.Voluitenim Apoftolis^prcipere, vt feipro-
Vtriuque ergo veftra patientia teftimonium crit, & pagandblatisEtigelioreferuart,neciein primo Quando eft
illis, id eft , Iudaeis, & Gentibus , ad quas illi vos du- ftatimpra:lioobiicertmorti:nondum tempusillis rurceptum,
cent. Hie eft veruslenf:s,qaem blus Theophyla- moriendijdiuprius pugnandum efe,lge lat- & y>do
que fines regni Dei proferendos.Miles,qui fugit(vt con"1;ura-
ctus, & Euthymius videntur attigifle.
ip. Kolite cogitare.) Non doceteTc negligentes, Graeco dicitur prouerbio) iter pugnabit.Hoc fen
atque vecordes ; fed nimis timidos , & folhcitos efle fu preceptum eft. Hoc fenfu Chriftus ipi ip fu -
prohibet. Quod Grcum verbum dclart (uetuni- git.primm in -rligy ptum infans fiipr f,deinde cm ' Ca?
n cap..ij. <n7,vt fupr o.Eodmque modo intelligendquod eu Na2arethaniipfmsciues prajcipitare voluerunt,
*8-H.34. Marcus dicit , Et dum duxermt vos tridentes, noliteprx- %,nondtm enim verier-al hora etus". Simili in cauia non ^
o Cap.11.ij. cogitare , quidloq'uamini :fedquoddatum vobis fuerit in illa iis folm qui tune erant A poftolis ,fed iis etiam,qui loan'*!}*
pCap 14 bora,id loquamini , & quod Lucasp ,poniteergoincordi' poftefuturicrant, nobiiq; omnino omnibus pra?- Dcfgaia
busveris ,non prxmcditati ,~quemadmodum rejpondeatis. ceptumeft. NamcmEuangelium ipfum, propter perfecutio-
Prmedica- Non enim pricedentem medtationem ve- E quod fugiendum non cft,poftulat vtfjgiamus,fu-
mio et tat.(deamjquadiffidentiamdiuinaeprouidctia;,& giend eft. Tunc fugere non metus , fed pietas: non
neccfliih opishabeat;quiqux nimio metu,acfolIicitudine, fugere,n6fortitudo,fcd pertinacia cft.Hac de caufa
a agendu jj^cram Euangelii pradteationem impediat. 'D.Paulumfugiflfe legimus. Maior gloria Dei, & .
pro Chiifto
q Cap.xTtf Dabimrenim vobis. ) Sic apud Lucam 4.Ego dabo vobis Ecclefia; vtilitas regula nobis efle debetic aut vtra- i" kdt.9. ;
y
os & fapierttiam , eut non poterunt reere rcontradicere que,autalterutra,vtfugiamus,nobisexgit,nfu- ' "
J * r n . r-1 .1 . ... . At::.,/:i xju.
omnes aduerjdri)veflri.) Euthymius gre peccatum eft. Aliis cfibus n debemus.an au-
10. Honenimvoseis.] Non tarn vo^qum'Sprri- tem pofimus^lia eftqua.ftio,quam Iblamugufti-
tus Patris veftri, quia non veftro, led illius nfu,c6- nus explicauit.Ha:c eiusntentia: fumma eft.
i) filioque refpondebit,vt fuprr,mifericordim vol , non Primum,fugerefacerdoti licere, quando ipfepri- Q0iIjjo
facrifiewm, id eft , non tam facrificium , qum miferi- uatimabaduerfariisqua;ritur,&funtalij, quipof- p0iimus
cordiam.Vide, qua; ad illum alcrpfimus locum. Vis fint pro ilio lcramcta populo miniftrare. Secundo, fugerc.
iiij '
 ...

COMMENT. IN MATTH. 2
quando omnes eius oues fuga diffipatae funt.Terti, A Euthym-Sccundo, vt de omnibus guide accipiatur,
quandocque plusfugicndo, qum mancndo iuua- fed non intelligatur verum efle,nifi qudiu difcipu-
rc poteil.Addit Chryioftomusfugere licere, & nef- lusdifcipulus feruus feruus eft;tunc enim ne di
clo an eportere, cum eius, fi manferit , fides pencil- fcipulus magiftro.nec feruus domino maior eTe po-
tabiturjCk^Wjinquit/i^ffWo nonnegat,qta ideifugt, teitjcum maior cft,i ille difcipulus, hiefer-
ne necet. Alis non licet, alis manendum eft, & pro uus eft; ita iidem auftores Chryfoft. & Auftor im-
ouibus anima ponenda, quod mercenarius n facit, perfefti, Theophylaftus, Theodorus Mopfucftien-
qui quandocumquevidet lupumvenicntem,&rc- fis,&Leontius. Tertio, vtdefolis Chriftidifcipulis
lmquitoues.&fugit^Tertulliani vero fentetia, qui diftumfit,quinumquammagiftrum sequarepore-
a loan 10. num m fUgCre Heere vlh Chriftiano exiftimauir. .rant, homines Deum , & qui etiam tunccm magi-
Tcaul er- mrito damnata eftiilliufquedefugainperfecutio- ftrifaftifunr.&doftoresEuangelii, difeipuli Chri-
tor de fugs ne librum aduerfus Ecclefiam feriptum cTc Hiero- fti & vocabantur, & re ipfa erant;quia quidquid do-
in perfecu- nvrrius n cms vitadiceienondubitat. cebant,abiIloaccipiebant,qucmadmodum illeid
tione' ' Kon confummabitts, ) Non poteft hic locus intclligi, Leontius interpretatur.Mihi non ta docere videtur
nifi pris,quorfum hc Chiito difta fint.intelliga- Chriftus quales difeipuli, & ferui efle oleantjqum.
tur. Ideo autem difta eTevidentur,vtfignificarct quomodo fe ergamagiftrum,atque Dominum fu r:
Chriftus, non defuturas in Ifrael ciuitates,quaen- g gereredebeant.nempefic, vtnonexiftimentfeme-
dum Euangeliumaudiuiflbt.inquaspoflint Apo- lioris,qum illumcditioniseTe deber. Hoc enim
ftoli in aliis ciuitatibus n recepti cfugere,&in lilis ad rem maxime pertinebat ,'atq; hoc eodem modo
maiore cum fuft u predicare. Quid autem fit, quod Hilarius videtur intellexiTc.
dit, confummabitis,non omnes mtelligunt eodem aj. Stpatemfamtitas.] Me, qui Ecclefiam guber-
modo. Hilarius,confummar?,interpretatur ad fidei no,qui eius Dominus fura.
& Euangelicae virtutis perfeftionem adducere. Beelzebub. ] Legendum eTe Beelzebub, nemo, vt
. - Chryfoft. bEuthymius,&Theophylaftus,ciuita- opinor, ignorar, dque Hebraica docet etymologia. Origo no
tes predicando perambulate. Ego Hilarij fenten- Nobile erat Accaronitarum idolum '\,Beelzebub,id minis 1-
tiarn, propter id qud itatim fequitur, magis pro- t,dtminus w</c*appellatus,mevtpleriquearbitr- lcbub
borvoluitenim Chriftus, vt paulo poftexplicabi- tur, quia propter viftimarum fanguinem, quo erat h4-Rcg1-
musj.non folm ciuitatum multitudincm: fed etiam afperfum,mulcis plenum erat: fiue, vt alij volunt,& 3 "
obitcrudiorumincredulitatemnotarcjadeofcili- eomagis credo, quia aduerss mucarum peftem
cet eos futuros incrdulos , vt latis in illis conuer- potiffimum inuocabatur.Cftat enim apud Grcos,
tendis Apoftolifuturifint occupati,doncc filiusho- ^ liraile quoddamfuifle,quod cadratione, & fimili,
minisveniar. fcdGraccaetymologia^/e^e-.quafimw/rrfr.rwvf- .
Donecveniat iis hominis.] Plerique aduentum hoc nator, aut imeremptor appellabatur, AuftorPIiniusi,1 Lg I0,c-
qu- jocofi|jj hominis vocari putant eius auxilium,cfo- lnuocam ,'mquit, CrjUgypty ibes fuas contra ferpentum 1 "
TcolreTici- lationmque.Dicitur enim ad nos Deus venire,cum aduentum,& EUtMyagrum Deum mufearum mutotudine
Yin. nobis opitulatur.Huius interprctationisChryfofto- peilentiam afferentem. Hincfaftum, vt horroris Sea-
mus, Theophylaftus, & Euthymius auftores funt, bominationis caufa diabolus Iudsis Beelzebub
Cap.io.i quamex Luca confirmant, Or mit tilos binos antefa- appellaretur; ficut infernum Gehennam loco, vbi
ciemfuam in ciuitatem,& locum, quo erat i>fe ven- infantes idolisimmolabanrur, fimili rationevoca-
/ww:quafi dicat,ego vobis adero,&opem feram,an- turn diximus . Cap.;'ii>
tequam Euangelium in omnibus ludxx ciuitati- 16. Nihil e opertum,quod non reuelabitur.] t *&-
dCap.i.9 buspredicctis.Alijadfidemnon perducetis omnes gurnet, qud non fitreuelandum. Quando ? Hila-
Iudosvcftrapra?dicatione,antequfilius hominis rius,Hieronymus,& Beda in dieiudicii: quando//- 1 _ .
eioan.;4, refurgat.vtBeda.Tcenimdicitur venifleChriftus, luminabitnturabfconditatenebrarumK Alii progreTu t- **!
8. quia vifto hofte regnare cpit , non bibam amodo de D poris etiam in hac vita ,vt Chryoftonms m , Auftor n . x$.
hoc genimine ritisy vfque in diem illimt , cum ilud btbam yo- imperfedi " , Theophylaftus, & Euthymius: quem
btfeum nouum in regno Vatris mei , infr d , & yodo , Cr ego arbitrer verum efle fenfum. Voluit enim Chri- ,
vento advos.e- Alij aduentum ad iudici, fed ciuita- ftusetiaminhac vita, quia multa illis prardixerat
f Vi. & tes lfrael vocari putant, omnes etiam Gentili. ciui- terribilia , coniblationem adiungere,Nf timueritis eos,
tates ; qux ante diem iudicij conuertenda; ad fidem nihil efl enim occultum , quodnon reuelabitw, id eft, quam-
funt:ficRupertus&Lyranus,neicio etiam an Au- uis omnes vos initio pcrfequantur, omnes Beelzc-
gutinus.Sednulloprorfusmodoillisafentionquia bub,&iduftoresappellent,veftra tandem virtus
dubiumnon tfft,Chriftum de illisloqui ciuitatibus, cognofcetur* & qui vos paul antiniuriisafficie-
adquas Aportlos tunc mittebat; non autem mitte- bant, honorebunt.
batnifi ad ciuitates Iudarae f, in viam gentium non abie- zj. Qwddico vobis inttntbris.) Priuatim.
nm.Alij.IudxorjVt fupr attigimus,incredulitatcm DicitetnlumiSt.)ln publico, fie etiam Latinilo-
notari putant, figniicariquepris Gentiles, qum quuntur,veifari m oculis,& luce hominum, id eft,inpu-
Ludaeos ad fidem VL'turs,vt in epiflola adRomanos blica
gCip.ii. g dirent D.Paulus,ItaHilarius,cuiusntentia hc Etquodinaureauditis.) Secreto.
mihi magis placet, qud nihil in eacoaftum efle vi- Eradicatefupertefta.) Clara voce,vt omnes audiant, Q ,
dco, & qud aduentus filii hominis nufquam,quod Diximus 0 in Paleftina tefta domor fuifle plana, in ^dicatio*
fciam,alius,qummpremusille, quoad judicium illifquefolitos Iudseos cabulari, ficut nuncinfo- fnp.r tefta
venturuseft,appellai ifoleat. Quamquam Beds in- ro. Qux autem illic dicebantur, minime fecreta efl'epoflu.
terpretatio non difplicet. erant, quia cum locus editus eflet,ac patulus,facilc ,CaP- 4- S-
Quod fubiieit, Konefldifcipidusfuper magirum, vicinisaudicbantur.Hortaturergodifcipulos,vtli-
Q^omodo j-mtf(S fryer dominum mm , tribus modisveteres bere,confidenter,fortiter,& clara voce Euangelium
ior domino jntcrPTetes nteUigunt. Primiim, vt de omnibus difi- prxdicent, vt I faias p. Super montent excelfum afeende tu, p .4.
eile pol'et cipulis, &deomnibusferuisaccipiatur;(dnondi- quietutngHi^isSion,exaltainfortitudinevocemtuam,qui
T^lmino.r' catur,quodfemper,fed quod plerumque fiat: pie- evangelizas lerufalem,exalta , noli timere-,dicciuitatibus lu
rumquccnimmagiftrum dicipulo, domineruo da }ecce Deusveer. . .,
maiorem efle,atqu e meliorem , quamuis ctra acci- 3*. Omnis ergo qui confitebitw me. ) Gr. b ifu>) in
dataliquado.SicChryfoftorauSjAuftorimperfefti, wf,iVproK cth, Hebraico articulo accuitiui ex
Scptua-


233 CAP. X. DE INSTRVCTIO. APOSTOL. 134

Septuaginta interpretum imitatione, vt in idiomatis A fuos, & portt cnicem fuam t pofuir enim $
s 1 R.C.8.1 dnotamus '.Nifi forte alius eft Hebraifmus,& ver- ca>u3pra <uh tollit, ficut Hebra-i dicunt npb Lkah,
4 Rcg.i7. humeiMKoytiv pofitum eft projHebraicoHitphael acelere, pro N?: nafeba }tollere, portee vide ipra :
17. n7^ntWAquodproprifignificat,nonfolum alludit enim, nifi fallor, Chriftus ad crucem, qum ee*M-7j
i.Pr.11.17 confiterijfed etiam palam,& gloriando quodammo- ipfe humeri's fiuis,vt crucifigeretur, portaturus erat,
6 17,1 * & do confiteri,vt G La tine dicas, quiiquis in meg loria-
' ! pl'r.i. s. bitur,coram hominibus,gIoriabor fc ego in i
7 H.&9.. Patremeo.fe^i-hominibus squat; homines
& 19. . opponit. Proptere autem dicitfwvw Ptre wco,quia qum hoc nobis Chriftus commduerit. Toi- Qd fit
Hitriseft Patris eft premia fu cuique,& honoris locumdare. 1re autem crucem fuam, nihil aliud eft,quam para- ^^iai
^Tdarefc inquit,! v^*r <w> paratum e i tum eTe pro Chrifto non ququo modo mor , fed ^
ToloL lo. wee b : fe, etfi iudex futurus eft, quafi teftem fa- etiam crucifigi,ficut Petrus dixit: Dermne, tecumfora-
ctnbuere. cit, quia non nifi ex Patris volntate , & predeftina- tusjum,& in carcerem,& in mortem ire b, Chryfoftomus htuctt, i
bC1.10.13 tionefententiamlaturuseft; Aucbrimperfedi , Theophylaus. Interpreta- .
}4- Holite arbitraria] Hic cura fuperioribus hoc tio autem Hilarij , & Euthymij , qui crucem iliarn i . jg-;
modo cotisrent, predixerat multa aduerfprasdi- ** vocari putant,qua mdo mortui eue debemus,ficut * . -

prouidentia cucntura. Quare non deber eos,c fwft '".magismoralis eft, qum litteralis. tf Galat-
doni.4 ea viderintjdeterreiijVtc.f/iic/oc/rfw/wwTo/iiVjui cw 39. Q^inuenit animamjuam.] Loquitur non ex ve- mca^ t
ycnerit bora, eorum reminifeamini, quia ego dixivobis. ritate,ied ex vuJgari hominum opinione,quifeani- Inuenire*'
Pax chiffi, Duo, vt hic locus intelligatur, notanda funt. Pri- mam fuam inueniiTe putant , cm ex certo earn x & anmim
ftmundi mum, Chriftum de pace, & bello non ex fua, id ex prxintis mortis periculo eripuerunt, quafi iam fuataqui<l
dijeifie. hominum opinione loqui , qui ccordiam in rebus perditam rccuperauerint.Nomine autem anim vti- r*
malispacemducunt,poirelibeicmere, liberven- turambiguc^quodinfimilibusambiguis vocabulis
dere;porccomefrari,poreomnibusvitiis libere 1er- nonfolm fine virio; fed etiam c elegantia & em-
uire,pax mdi eft. Qualis illa erat, qua fuperbi olim phafi fieri folet, vt fiipr notauimus n. Dimittemortuos a Cap 1 1,
hominesc5pirarunt,vtBabylonicamturrem a:difi- Jf/'f/iVfwoirMojyfli.lnpriorelocoaccipitanimampro
d Gea.'iiiT4 carent d,qualis illa,qua Herodes & Pilatus ad perfe- vita ex i*diomate;in pofteriori pro ani-
quendum Chriftum,cmantinimicieirent,amici' ma, quae aut in vitam fteroamrecipienda,autin
fpmV ^^^ <squaIisiJlaimpiorum,quaE Dauide'dc- ignematernummktenda eft.
Qjalcm'i fcribimr,Q^refremiierimt gentes- conpirauerunt . & Q^i/ecipityos. ] Nihil hoc loco difficile eft, nifi
paie Oui- populi meditanjitnt inania ? N on hanc pacem Chriftus intelbgere^uorfum hoc Chriftus dicat. Hieronym.
Uns ven- venit mittere in terram d pacem ilJamDei,<e exu~ & Euthymius ccblationem eTe dicunc, qua ad fu-
ritinteni ( ^ g. Hinc prophets Chriftum alla^ pradifta c referatur.Namquiaibidixerat,/^^;- Vert 9;
7 prsedixerant h.Hc Angel ,nato Chrifto,ho- aere , &. ne cogitarent , quomod viuere i.n-
hifai minibus annuntiant Gloriaxn al'.ijfimis Deo ,<jr mterra ter ignotos poTent,aperitillis omniim domos, in-
7. u.6. Sc pax bominibus '. Hanc i Chriftus, non illam dare di- quit Euthymius , dicens , eos non imins libenter ab
* ! l- cit K-.Vacem relinquo mbis, pacem meam do vobis , non quo- omnibus recipiendos,qum fi ipimet iret , quia qui
1 Lac" 1I4' modo mundusdat , ego do yobis- Hanc Aportlos quo- recipiiyos, me recipit. Rect, fi hec non Apoftolis , fed,
Uoan. i4- cumqUe jrent) precari docuir,^ buiedomui, fiipr '. illis,qui eos recepturi erant, dia fuiifent.Nunc au-
1 Verf. n. Ita Hieronymus, Chryfofiomusm, Audor imper- tem Apoftolis dicuntur. Credo crgo,n6alia de cau-
mHom.i- fec"H ",Gregorius',Beda & TheophylactUs P. D feharc Chriftum dixifle,qum vt Apoftolis fignifi- cbftus
nHom.16. Alterum eft; Chriftum non figmficare,ideofeve- ficaret, quanta m eorum curam habiturus eflet, cm ^u*^tain -
PilUi ni(^c>vt bellum hoc inter parentes, & liberes, ca:te- ipfius perfonamfuftinerent. -
P Hoc loco rique necefitudines exfufcitarct: fed itahseceius 41. In nomineprophet*.] Qa prophets eft, id eft, beac.
^Ioan.j. aduentu confecutura , tanquam eade caufa venif- miirusme,noHquiacognatus,nonquiaIudauis,aut
fet,vt cm aiti , in iudicium ego inhuncmundum yeni, alio quo nomine, Auftorimperfefti, Hieronymus,
yt , qui non yident , yideant , & qui yident , exciant: & Chryoftomus , Beda , Theophylatus. prophetam
ficut Simeone in multorm ruinam pofitus dici- autem vocatEuangelij doctorem, de iis enim lo-
iLucxt.34 tr r# quebatur.
Sedgladium. ] PI erique verbum Dei interpretan- Mercedemprophtie. ] Quidam mercedem, quam illi
fEhii tur' Gladis ehim ejiyerbum Deir} 8c,yiuus efermo propheta dabit, quiadocebiteumEuangeiium:*
' Dei, efcax, & penetrabiiiorommgladio anpiti , aepertin- mercedem iui, id eft,quam iuftus illi impetrabit, ora-
gm vfquead diuionem animx &fpiritus r. Sic Hilarius, do pro illo, aut quia eius caul, Deus illi dabit , vt p p Luc.if
tHeb.4.it Autor imperfectiu,Auguftinusx, 8i Theophyla- faciteyobis amics demammonaihiquitatis, yt cum defeci-
THom.ii. ftus. Alij amorem Dei gladim vocari putant, cu- E ritis,recipiantyosin aternatabernaiula. Alij mercedem,
0*1 *us ** parentibus feparantur , yt Euthy- quam ego illi dabo, qui propheta fum,& iuftus;
W Kt ' mius.IUud cert confit , Euangelium fignificari. prorfus violent.Alij mercedem prophte, &iufti,
Gladium autem potis, qum bell dixit, vt Chry- id eft,quz recipientibus prophetas , Sc iuftos Deo
foftomus adnotauit, vtvimaderctorationi. Solet conftitutaeft-Probabilis quidem interpretatio: fed
enim gladio caput corpore fepararucas pro gla- ego non dubito, quin fenus t,mercedemprophet* ac-
51' dio.feparationem dixit , & ignem* cipiet,id eft,quam ipfe propheta recepturus eft , quia
1"4, }j. Hominemdduerfus patrem.] Nominat perfonas dum prophetam, quia propheta eft, recipit, perindc
coniunftiflimas, vt declaret nullum tam arctum efle apud Dc eft , atque fi prophet officio fungeretur,
vinculum, quod non difrumpat Euangelium. ficut Dauid dixit q, xquapars erit dejeendentis inpnliit, 1-%.,;
3,6. Etinimici.] l^epetendum verbum exprsced- & remanents ad[oreinas: Sc ficute contrario ugu-
>Vf. 24; tibus^cV veniefficere, vt inimici hominis fint do- ftinus multis locis folet dicere, D. Paulumdum la-
meftici eius, id eft , implere prophetiam Michea?, pidantium Stephanum veftimtaferuabat.omniumi
kCaP-< 7- quamuis in aliam fententiam ab illo pronciatam . minibus lapidafle; & vt fa- principes , Se rebelles,
. Hominis. ] Id eftjvniufcuiufque, Hebraifmus. & eos,qui eos domo recipiunt , oceultantve, cadem
}8. 7{ non accipit. ] Qui non tollit humeros pcena punir folent: Ita exiftimo omnes veteresin-
 irj COMMENT.
terpretes intellexiffe, fed quia fcilem interpretado- A
ncm eTe putarunt, non explicaTc: nos aliquando in
cirponodum quxrimus. Cert non aliter intelle-
aLib.4. xiffevidetur Clemens, cum sex hacfententia con-
$.',om- ' i. firmat , non xqualem omnium beatorum eTe mer-
Gloria ora- . T
torum in- cedem.
qualis. 42. Ex minimisais, cdkem atp*4 frigid*-] Proponit
perfonas abiectiffimas, & rem vilimmam calicem
aqu, & non calid , qu fine impeni ignis calefieri
non poteft, fed frigid , qualis natura fuamanat ex
fonte.
Mcrcedtm [.] Vbicumque noui heretici hoe
nomcninueniunt,mirismodiserScereconantur,vt
nemercedfignificarevidcatr,nequisexmercede
mrita colligat. Dicunt,vitam fternam mercedem "
Demerito gppeUari , non qud propter opera , fed quod poft
& nomine n 1
m creo
Contri
rencos . ^ ,,.
reditatem eife; hereditatem enim non labori,(d ge.
neridari.-atqui vitamxternam pasfim hxreditatem
appellari. Si docuerimus, non folm poft opera , fcd
etiam propter opera nobis dari,concidat vtique -
rum error diruto fundamento>neceTe erit.Atqui id
vel cx hoc ipfo loco, vtlgis non abeamus,mani-
feftum eft. Non enim obfcur fignificat Chriftus,vt
rede Clemens Alcxandrinus adnotauit, non ean-
IN MATTH. 236
demeum, quiprophetam , &eum quiquemlibet
bominem iuftum exceperit, mercedem receptur;
ficutnecipfipropheta, & iuftuseandem recepturi
font. Maiori ergo maior, minor minori mrito ref-
pondet. Quid autem eft propter mrita dari , Ii hoc 00"10
1 n VT rr , *n *. . _ . . r vita arcern
non eft Nam fi fola porterions , & prions confe- fit merceJ>
quentia,vt hxretici volunt, merccdis nomine fi-
gnificaretur ; ncc maiori labori maior .necminori
minor , fed tanuim priori prior, pofteriori pofte-
riorredderetur. Quod cum D.Pauli lntcntiaom-
nin pugnat b F'riufijmjquelfecmuium laborem frobriam 3 .
mercedem accipet. Quid eft fecundumfutm laborem,
nifi quimagis laborauit , maiorem : qui minus
minorem recipiet ? Quod alio loco dicit, qtue
feminanerit } hxc&metettquifdr[emimtyfdrcO'
metet". c.i.cer.jT
*......!- -
reditate iudicantes, qua? non folm fine mentis ,fed &^rcd"as
fepeetiam temer, fine iudicio, fine volntate par- eflcpoffit.
tum filiis obtingit.Non fic Deus foam temer hxre-
ditatern proiicit: certo iudicio nobis dat , & quia fi-
lijs,& quia meritis. Quia filiis quidemdat,quia me-
litis, magis mentis maiorem , minis meritis mino-
rem dat. Quia filiis datur, hsreditas ; quia meritis
filijsmercesappellatur.

GAPYT VNDECIMVM.

Tfaftum eft, cmconfummaffet lef/ts, pracipiens duodecim difcipulk

fuis,tranit indent doceret,& pradicaret in ciuitatibus eoru, t *Joan-
iwc.7 i. ^^? nes autem cm audifletinvinculis opera Chrifti, mittens duos de difci
pulk fuis, 3 ait Uli : Tu es, qui venturtts es 3 an alium expetlamus ? 4.'
Etrcffondens Jeffifaitillui Emes renunate loanni, qua audiftis,
iK & Vidiftis. $ C* citent y claudi ambulant , leptofi mundantur,fur-
& 61. i. 1 di audiunt , mortui refurgunt ,pauperes euangeli%antur : 6 r beatus eft , qui nonfuerte
Luc-7 1 4 fc^n^lKatlS m me- 7 c lv autem abeuntibus , ccepitjefus dicere ad turbas de Joanne:

Quid exiftis in defertum Videre arundinem vento agitatamfS Sed quidexiflis videre ? ho-
minemmolltbusveitum } Ecce quimolUbiti veiuntur , in domibus regumfunt. 9 Sed
quid exifits \>idere propbetam? E tiamdico Vobis , &plus yum prophetam. 10. Hice
Mai.j.f. emm > de yuo fcftum eft: d Ecce ego mitto ngdummeum antefaciem tuam , qui prapara-
Mar.itf ylt mmamete. 11. Amen dice Vobis .non furrexit inter natos mulier maior oan-
Luc.7.17. 1 n - If T
ne Baptifia : qui autem minor e in regno calorum, maior eft tilo. 1 1 A diebus autemjoan-
nis Baptiftavfque nunc,regnum calorum yimpatitur Vielentirapiunt illud. 13. Om-
e Mal s nes en*m rop^eui(rl^ \>fqnc ad Joannem propbetauerunt. 14. vultis recipere,tip-
fe eft Elias , qui Vernums eil. 1 j Qui habet aures audiendi , audiat. 1 6. Qui autemfmilem
dftimabogcnerationem iflam ? Similis,eftpuerisfedentibwinforo: qui clamantes coa-qua-
Ubu!, 17 dicunr.Cecinimus vobis, ey*nonfaltafiis'-lamcMauiffius,& non plxiftis. \%.Ve-
nit autem loannes eque manducans, eque bibens,ey dicunt: Damonium habet- 19. Vcnit
filius hominis manducans, & bbens,^ dicunt: Ecce' homo vorax, &potator vini,publi-
canorum , & peiratorum amicus. Etiuftificatael fapientia filijsfuis, 10. Tunc
cpit exprobrareciuitatibus, in quibus faciafuntplurwiA virtutes dus , quianonegif-
bice:\3.fetit petnitentiam. 21. f tibi Contain , v<* tibi cthfaida: quia in Tyro
C7" in Sdonefai effentvirtutes , qufalfunt in vobis, 0lim in cilicio, grin ciere
pnitentiam egiffent. . Verwitwen dico Vobis, Tyro,& Sidoni remiius erit tn die
iudicij, qumvobiS'23. Et tu Capbarnaumlnumquid vfque in caelum exaltaberis} vfque
in infernum defeendes ,qw.a in Sodomisfaftafu'iffent virtutes , quafatlafunt m te ,for
te manffent \>fque in hanc diem* 24. Veruntamen dico vobis, quia terra Sodo-

i
1
 i$7 CAP. XI. DE IANNIS LEGAT.

mofmremiiuseritindieiudicijtqudmtibi. 25. / illo tempore reondens Jefut dixit:

Confiteor tibi Paterj Domine exh r terra , ^4 dbfcondifli hac fdpientibusjgr prude -
tibusyty reueUftiedparuulis. 16. ItdPdter: cjuoniamficfuitpldcitumantete.ij. Om
nia mihi tradttafunt Patre meo: % Et nemo nouit Fihum, nifi *Patcr: neque Pdtrem quis
nouityriifi Filius, & cui\oluerit Filius, rcueUre. 18. Venite adme omnes ,qui laboratis, 47,t*i
Cr onerd ejitsj Cr ego reficiam vo;. 2 9 h Tollite iugum meumfuper vo , 6r difte d me * 8 19 Sc
IO..IJ.
yuiamitisfum3 Cr humilis corde: Cr inuenietisre^uiemdnimdbusy>eifis^o,\lugumenim
meumfrdue eft, Cronus meum leuc.

* Hebtaifmsquorelatiuus fineantteedente ponitoreft

Pd 6. 1. tftp mna ^^^D ieuUto bebarere k.odefcby
IN CAPVT VNDECIMVM. fundamentum eius in moncibus landicatis , nofter , funda
menta ems ia mou'tibus fanftfs.

TfaBum e.] frequentifimus * Hebraifmus
>n1 vahei , quod Septuaginta folent verte-
re , it) 7*( , rftdt "aut factum e, accidu:
fed hoc poftremum huic loco non conuenit , ne ca-
fu id facbim vid eatur, quod iimmo conilio fa&ura
eft. Scptuaginta interpretes Euangelifta: imita ti sut.
aCe gi PrJEtermilitMithx'us, qux Apoftoli infuamiilo-
ij. ' ' ne fecemnt: Marcus", Lucas b,breuiter narrant.
cap. 9. 6.
* Hic Hebtsifmus, Genef. r. faepius habetur, vetf. j.
fl'1 "lit* inwivaiomerElohimu:ln or, Theology haiufmodi aliqudo pinas proferebat
vakei ir Et dixit Deus fit lux , & fuie lux , nefter ) & dixit
Deus, fiat lux, fcfaftacft lux.
Cum coufummajfet lefus piacipiens.] Praecipere, parti-
eipium pro infinitiuoex Gracco idiomate , Latini
Prxceft dixilTent,cmpra:cipier.di finem feciflet. Non figni-
quid hic fit. ficantur neceflar ea pra-cepta, qui conlilijsapud
Theologos diftinguuntur: fed inftrutio illa partim
prceptis, panim confilijs conftans,qum Chriftus
Apoftolis tradidit.Hoc enim <**/, ordin Theophylaftus r, mentionem fecit, eamque mrito 0 11-}.
Vti.Cor. re, difponere .
11.34* Trantttnde. ] Durn Apoftoll in fua mifllone veria-
bantur,ne fua prxfentia eorum auftoritatem mi-
nueret , claritatcmque miraculor obfeuraret. Qua
ob rem Theophyladus exiftimat, nullum interim
Chriftuin miraculum edidiiTe : ideoque non dixiTc.
tuangeliftam , vt miracula faccrct,fed vtdoceret.
Tenuis conic&ura.
lncimtatibuseorum.] Multi ciintatesdiicipulorurn
intelligunt: fed cur com appellantur : Nnulli Ga
lilas ciuitates iignificari putant. Erat enim Apofto-
A Aft. t. 7. liautomncs,aut maxima parte Galilati Nomeecce
Qua: hic ; cmnes ii.quiloqmntur, GaliUifunt, vt Euthymius,&
f.. ni emta Hgo.Alij ciutcs,in quijjjusApoftoli prxdicafst,
les eorura. vt Lucas ait e, mit eos binos tn ciuitatem , &lc~
Cap. 10.1.
atm,qu> eratipfenenturus- Q'im interpretationem ne
probem, multis caufis impedior , & quia hrretico-
rum eft,riec vllum bonum,acveteremaucT:orem ha-
bet,& quia ciuitatesApoftolorum vocari eas>in qui-
bus Apoftoli modo prxdicaflent , autquastantm
obiifltnt: durum mihi prorfus videtur,& quia Eu- d
gelifta fignificat Chriftum , & ftatim , vt Apollolos
mifit,& in lc diuerfum diuertifie. Mifit ergo cos,
vt ait Lucas, in omnerri ciuitatem & locum ,quo ip-
non ftatim , cd longcpoft venturus erat; Scribit
enim idem Lucas ', non Chriftum ad eos veniiTe,fed
fcap.10.t7. cos ad Chriftum rcdiuTe. Magis mihi placet Luthy-
mij,& Bedi interpretatio, ciuitates 1 udxorum * ii
gnificari, vtautrelatiuumfin:antecedente pofitum
fit,autnon ad proximum , fed ad remotum antece
cap 10. < dens referatur. Itepotius ad oues ept* periei-unt domus
h Verf. 15. I/rr/,aut ad illud \non confummdbitis ciuitates lfrael,do-
i 4. Reg.17
Tiecvenittus iomww.Vtrumqu.e enim apudHebreos
a.Reg. j.j. vfitttiflimum efti.
j. Tues qui venturus es.] Locus ide difficilis,quia
ftatim leftorisanimpercutitdubitatio,quomodo
Ioannes de eo, quem, antequm miraculum fecilfet *> Ioaonet
vllum, agnum Dei cfeflus fuerat: poft tot fada mi-
rcula dubitare videatur.Iuftinusquidcm cert,aut ^^"^
quiquis illc fuit auflor, ,& TertulJianus , dicere a Orth-
nondubitantjVcrtdcChrift IoannciAlubitaile. doxos.
Peius etiam quidd Tertullianus adigif;^roptere 1 b.aducrf.
dubit3Te,quod (piritus prophetia: ab eo in GJjrift j^arc 4'
Sflt. Illanimirum acute nondum fatis culta J'"u11*"1
rece
"
Alij,quia id abfurdum efle animaduerterunt, ajiam
quifmerunt interpretationem , non dubita le Ioan-
ntm ,an Chriftus agnus Dei , Veruque Mcfias ef-
fet,qualem idem antt teftatus fucrat:fed an moritu-
ruseiret4& ad inferos decenfurus. In quamfenten-
tiamj mehorenonduminuenta, maxima parsvete-
rum audorum conceiTcrunt,Ambrofius m,Euibius
EmiiTenus n,Iulianus Pomcrius0,Venantiusp,Gre- mWun
gorius 4.Cuius opinionis etiam Chryf oftomus r , & JjC'e
refutauit.Quo enim modo mortem Chnfti , & def- Indros.
cenfum ad inferos Ioannes ignorare poterat, quae pin expo-
nemo tunc prophefa,nemodo(ftus, qui antiquorum lt- symb.
prophetarum vaticinia IcgiTet, ignoraba^ AHoin. t
Vcraigitur eftHilarij,Lhryfoftomi,Auforisim- '.'
perfect^CyriUi.AlcxdrinifjEuthymijjTheophy- x . j7.
lafti, Ruperti fntentia , Ioannem nullo modo: eius Ca Com.
vero difcipulosaliquo modo de Chrifto dubitaTe. adhuuc lo-
Amabant emm nimiumpraeceptorcm fu eo qui- j l. The-
dem vque,vt ne illi quidcmCnriftumfibi longo in- flU _4.
terualloanteponenti,fquc,vt corrigiam calccam- Ioanncsdc
ti.eius foluerer, indignum pndicanti,tijcrederct. chtifte non
Putabtfortaflemodeftia.nonveritate dicere quo- ^4|>ltauit'
quefehumiliorcm,& Chrifto minorem faciebat,e JPu("S
credebant efTc maiorem. Vnde illa aduerfus Chri- Xl Cor,-ii.
dum ipforum smulatio nata eft. a B^abbt , qui erat te
cum trans lerdanem,cui tu teimonium perhtmii, ecce v loan.j \4
hcbapti\dt ,& omnesvemunt ad ilium. um ergo loan- lS-
nesmortife proximum videretj&m'raculaChhfti,
qua; durifllmumqucmquead ctedendum mouere
poflent , audiuiiTet: difripulos fuos ad illum mifi t,vt
qui fibi non crcdidert.Chrifti miraculis crederenr.
Mifit autem,quaiiipldubitaret, quia nquamaufi
fui(Tent,fuo Chriftum nomine interrogare.Sic enim
optimusquifquemedicu$,vt3:grotcuret,cciam
fingitaegrotare. Qfds inrmatur,& ego noninmwri
aitPaulus^Hunc verum elTefenfum,exratione,quf
)'rcdditurperfpicuumcft;f,inquit.Wi(/rt loannes X cor
in vinculis opera Cbrit, mit ducs de dtapulis fuis,
Qui opera miracula An miraculaChrifti in du bita- y Verf. .
tionem adduxiflent eurr,qui ant fine miraculis non
folm crcdiderat,fed eti pridicauerat? Diicipulos
ergo mittit. vt miracula videant & de Chrifto defi-
nant dubitrc. Hieronymus, & Beda amplius quid-; ,^
 xtf COMMENT. IN MATTH. 240
dam dicuntjne diicipulos quidem Ioannis, an Chri- A dem lapis eratfummus , angularis, ele'us , vt D. Petrus
ftus verus effet redcmptordubitafle;fed an mortem interpretamr I. PutantHieronymus,&Beda,Chri- jt ...
ubitrus,&ad inferos decenfurus effet :emq; ob ftum his verbis, Ioannis diicipulos, quinoncrede- e>i .7, '
remadeummiflosfuifle.iednoncongruitinterpre- rent, notare voluiTe. ....,
tatio.Qup enim modo exmiraculis,vtfim Chriftus lilis autem abeuntibus.]Qaire non ante? Reipondent
moriturus,& ad inferos deicenfiirus effet, cognof- Chryioftomus,& Euthymius , ne oannem coram
cere potuiflent? eiusdifcipulisadulatori laudare videretur. ...
4. ^enunciate loamii.] Sciebat Chriftus eos non CpitJejus dicers.] Quare?neij,quiaderant,& loan- Ionis lau-
Ioannijfcdlbi interrogarte : noluit tarnen fignifica- nislegationem audierant,cxiftimart, eum priorem des* cbri*
re, ne eos incredulitatis , & imulationis infiixulare fententiam.quia magnificum de Chrifto teftimoni fto
, videretur, ideo dic'n, renuncate loamri. A utfort pu- praebuerat, routauifle, aut de Chrifto certcpifle
tabant nuntii,ver oannem, non fimulatdubitaf- dubitari, & ipfi quoque fide vacillarent , vt Hiero-
le:nec enim id difcipulis dedaraffe credendum eft, nymus.Chryfoft. Cyrillus m, Beda , Audor imper-
qu Chriftumliberisinterrogart,&faciliscre- fefti,Theophyl.&Euthym,adnotarunt:quodfe-
_ dente pofte preceptore , & quafi mutante eo fen- quens arundo confirmatiquafi dicat, non eff*c loan- ^jr *f
Ad 1"utc tentiam, ipfi quoque mutarent. Cumimusd vitia, B nemhominemleuem,&fimilemarundini,quifen- C C'4,
fine.du-. ^uces c^e volumus : ad virtutem pudet nos ire fine tentiam temer mutauerit.
ce, duce. Quidexiis.] Cur non potis dixit , qualem homi-
Qnxaudiflis, &vidiis.] Miracula , quae me fada nem Ioanncm putatis ? vtalludat ad ilium quod fu-
r effe ab iis,quividertaudiuiHs:& qua vos ipfi pre- pr "didum eft, tumexibatad eum lerojoljma, fomnis ,
2p. 7.11. fentes confbexiftis. Scribit enim Lucas *, multos CO- ludaa,&omnis regio circa lordanem;8c, 9 dicebat ergo ad
ram illis Chriftum curafle caceos, multos variis affli- turbos , qua exibant , vt bapti^arenm abipjo, quafi dicat: n caP
dos ntorbkfnauiffe.multos dgmonibus liberaffe. non eft, qud vos pniteat ad videndum oannem, , ,,;
At cu diirt ad quaeftionem refpondit , i quafi virfingularem, exiiff, quafi in peius muta- oLuc- 5* 7s j_
loan 4 e^e Chriftum : cm mulieri Samaritans etiam non tus fit,maior etiam eft, qum tum cm ad eum exi-
xtl n ' interganti:feeffedixeritb RefpondentChryib- retis, putabatis.
Chriftus ftomus'&Rupertus., homines incrdulos non ver- 10. Hiceenim. ] Probat, qud paulo antdixe- iomnes
curdisrt bis,fed fadis perfuadere,& conuincere voluiffe,vtc rat, oannem maiorem effe propheta , quia quod- qUomodo
rTeff ^roSTnififl"-i^Ioamem^ & "itnomttm perbibuitveritati, modo Angelus eft : & non Angelus qualicumque, Angelus.
Meffiaaf. autem babeo teimoniummaius loarme: opera emm,qt4* id illenobi]iffimus,dequoapudMalachiam Deus
loan. {.33. Atdk mihi Vater,'vtpe>ciamea, ipfa opera qua egofaci, rr- pradixerat, Ecce ego mitto ^Angelm meum ante faciem
jtf flimomttmperbibentdeme:quiaPatermitme, finon tuant. Dicuntur quidem &alij propheta;,& icerdo-
d Ca 10 }7. faCf0 opeiaVatris mei^mlite credere:autemfaci ,rfi mi- tes Angel apud eundem prophetam P,id alo mo- p cap. 1.7.
binonyultis credere, operibus crdite , Sc , epera nonfe- do,qum Iones. Illi,quia ad homines: loanes, quia Aft.7.5}.
cap. i . 14 ajm ( o ^ ^ nm9 4[-UJ y-ff^ ^ peccatum non haberent , ad Chriftum , id eft , ad Deum ipfurn miffus eft.
nunc autem & viderunt,(jr odemnt Or me, &Vatrem.C\it quidem ante faciem eius, id eft, vt ilium proxim
ergo fe Samaritans? Chriftum effe dixit? quiaicie- praecederet, quod honoratilfimorumamicorum eft;
bat earn facile, vt euentusdeclarauit, verbis credi- cmalijfcruinonpraecedere Domin, fed lqui fo-
turam. . leant,quemadmodum Chrybfto mus & Audor im-
).'paupereiituangeli\antw.~\ vafytKtoy-nu , quod perfediadnotarunt.Atquehoceodemfenfuintel- reannee
Theophyladus& Euthymius adiueiriterprettur, ligendeft quo Ioanncsipfe^,prophetam iefl ne- Baptifta
quafi dicat,pauperes prxdict Euangelium. Paupe- gat , quia non aliorum more propheta erat, qui de quomodo I1
res autem Apodlos vocari dicunt,qud ver pau- ^ long poft venturoChrifto vaticinabantur.N erat
perisj&humilis conditions eflenr> Etquidemblet propheta, quia Chriftum nonfuturum pracnuntia- "beta10*
cuan"" hocvcrbum,quemadmodumincommuniad qua- bat,ed dgito prasfentem demonftrabat Propheta ^ioan.i.
zadquid Eugeliftas pra?f itionemonuimus,non folum autem erat, quia Chriftum nemineindiclte,diuino
fit. paifiuavoceadionemfignificare; fed etiam aliqu- fpiritu cognoit. Quamquam alio modo Chriftus
fVtadHe dopaifionemf, quae fignificatio ibla ctiam poteft in eum, alio ipfei prophetam effe negat ^Chriftus vc
bra:osc.4. hunc !ocum conuenire, Numeratenim inter mira- maiorem,ipi vt fe minorem fignihearet. Vterque
i' Petri i cula, qud pauperes cuangeliztur.Non erat autem tarnen cademratione, quia non aliorum more pro-
1J.&4. 6. miraculum.vt pauperes Euangeliumannuntiarent. phetaerat.
Solcht enim homines abiediffimi magnarum fepe Quam autem ob rem pluiquam propheta efledi-
rerum effe nuntij. Vt autem pauperes euangelizen- catur, difficile no eft perTe quemque cogitare. IUu- 1 " "r
tur,id eft , Euangeli illis pra?dicaretur, valde mir ftrifima enim eius vita fuit: & cum miraculum nul- projeta*
erat. Annuntiari enimpauperibus Euangelium eft lumfecerit,perpetuumfuitipemiracul.Miraculo efle dicat uc
regnum ccelorum illis promitti,fupr S. Quid autem conceptus, miraculo claufus adhuc in vtero veni- Ioannes
Cap. j t admirabilius, qum pauperem regem fieri?Propte- Etcm^ominum^cnt'ens>^mat"fi12demenftrans; PcrPet"um
0:4.17 .& re cm omnibus squalitcr Euangelium predicare- miraculo circumcifus mutam patris fui lingua exol- TOiracu^UJ[a
9if. tur,folos tarnen piuperesnominauit,& quia id inter uens:miraculo interferas vitam deges,vt quemad-
Huangelm miracula ponendum erat: & vt ad Iiia; prophetiam modum Audor imperfed cribit, non fol quafle
""$1 a4uc^ere often dertque fe ilium effe Chriftum, de Angelos,fed fuperalfe etiam videatur, qui cum ho-
cftJreg"um 4 4uo c^et Propheta vaticinatus h. Spiritus Dominifuper mo,non Angelus eflet,angelicam, non humanam vi-
illiscoelc- me,eoquodvnxeritme, ad anmmtianaum pauperibus mit tarn duxerit,vt non omnin fine caulmulti eum
ftcpromic- me. Iudii verum etiam fuifle Angelum exiftimauerint,
6.Q_non fuerit fcandali^atusin me.] Quivndevb- vtEuiebiusr audor eft.
cap. 6 i.T. tam ]iaurjrc debuit, mortis occafionem non acepe- ' faciem tuam. ] Apud Malachiam f, non legi- . 6.de
rit: & qui ad credendum moucrit miraculis , motus tur, antefademtnam: fed antefaciem meam. Sed fenfus dem. Euig.
nonfueritadaceufandum, quod Scribis & Phari- eft idcm.Nam illic Chriftus de fe loquitunhc Pater
fcisaccidiffelegimus, qui -eum in principe dimo- de Filio. Hinc etiam Chrifti diuinitas probari po- chtfibi$
.(.- niorum damionia eiieere dicebant. Erant enim^ffri* teft. Ccrtum enim eft, apud Prophetam Deum efle verus Dcyt
Rom &^pisoffenonis,bc '<,potusin ruinam multo- quiloquitur:exeodemauteraleco manifeftumeft, oftenditu.
KLucvj''w>'cdnoncredentibus. Nam credntibus qui- fuifleChriftumr .- .
xi. Kiti

 24i CAP. XI. DE PR^ST.
. Honfurrexit.] Hebraifm * 1 loiakjm A maior crit,non prophctixofficio,quod gratis dona-
Litini dicuflMrtW,nifi qud,furgefe paulo ma-- tur,n laboribus r,edditur:id inftitate, quam quo
iorem emphaim hab^t: fignificat cnimnonfolm
extitiiTe, fed prxtere cmmuiue.
HcHebrafmviderelicetleb.tj.j. g^p ' byi loanne aptia: Angelusapud Lucam 1,1 prxdixerat, m CaJ.ifJ
im loiakumorehuySe. fuperquem noftabit f enim magnus coram Domino: Angelus autem de mo
dus luxMiotlcrjaefuparquem non ftirgtt lumen cius.
Inttr natos mulierum nonfurrcxit maior IMK BaptiflaJ] ram Domino , coram quo nemo,nii iuftus,nif fandus
Locus difficilis, quia non apparct, quomodvera
pofit efTe fencentia , qua; ade loannem extollit , vc
nfolm alios omnes.vemm Chriftum etiamipfum
deprimere videatur. Noui hxrcticorum interpretes
facilemadfugidum hocincommodum viamrepe-
Dc Ioannis rerunt- Dicunt Ioannis officium, & dignitatem cum
lanaita:c' fuperiorum Prophetarum officio,dignitatquc, non
contra lix- fanftitarem cum fanctitatecoparari-Id exLuca pro-
teticos. bantjqui non abTolut dicit, neminem loarme maio-
rem,cd neminem maiorcm fuii propheum. Tum
etiamexhocloco, vbiidagebatur, vt Ioannes plus
qum Propheta effe probaretur. Verum enimuero
' harequr plana illisvifa eft via, periculous error eft,
& Chrifti fententia,& pietate dtfecdens. Nam&
Chriftum plus quiddam de loanne diccre volunte
panloinfrdocebimuSj&pietasipf fuadet, vt plus
Hxreiiei dc illo dicbm credamus. Csterum nom harret ici
BU'v^t"inis hmines Tcilict pij,quidquid pietatem attcnuat,aut
& alitfrum Beata: Virginis, loannis Baplt& Apoitolorum q
fanciicatem fanditatem miniiit , pimis libenter ampledifolent.
attenuator. Primm quidem omnee veteres audores, nemine,
1" quod feiam proris excepto,de fanditate, n dc of-
Bap * ^c' expofuerunt. Tertullianusa,Cyrilius Hierofo-
fa Catcchj lymitahus ,& alter Cyrillus A lexandrinus0., Am-
Lib. e tc- brofius d,Chryfoftomusc, Au&or impcrfedif, Hie-
cdo Thef. ronymus,AuguiHnus,Hilarius b,Maximus ',neque
. 4. &. quifquam,vtdixi aliter. Ncccftprofedtamfubti-
civil 1" & recoek* hreticcrum interpretatio, vt nemo
d Lib. 6. in earn inter tettam profftti ingenio viros potuerit in-
tac. uenire,fdtamftli, vt nemo etiam pte oceurren-
. in tem volueritamplefti. Etveififpcdemus Chrifti
hunc locum propofitum f videbimus iftam interpretationem ab
fHomi7. eo,quodagere volebat, abhorrere.
gTra . in Nolebat Chriftusj>robarc, loannem prophetic
lo. at lib.i. munereomatumfuiTe.equecxteris prxftitiTe. Id *^
contra ad- cnulKim dixerat , etiam tiieovobts , Crplus quantp.o-
uet. leg. 81 pfjff^f,.^ prorfus ineptifta cohaErerent,// equ.mt
IcL.ii. fnpbtt*, ayia um maior propheta urrcxtu Si enim
ijlnhom.de plus qum propheta erat,quisdubitare poterat nul-
S. loan, lum comaioremfuifleprophetamSedvoluitaudi-
xVer.9. rbribus, ne propter auditameius legationem, Tues
ad^rfarhCI f* " "> de cuius conftantia , virtutique dubi-
B.V.S.ioa tarent, dus fmgularem initatem prasdicare. Qjnd
& Apofto- hoc ad officium pertinebat , vbi de moribus ageba-
lotum. tur ? Cert em dixit , quid exiftis in defertum viderc ?
Chnft* vo- non de officio,fed de moribus agit;qucm homincm?
eo'fanftita ^ religioum? qum fanctum Nam & ilia , quae
tem ionis"ubcit,arundo& molles veftes,non officio,fed -
prdicre. ribus opponuntunardo conftantia:, mollis veftitus
vitseaiperrtati , atque rigori. Deinde cm addit , qui
autem minor efl in regne calorum : maior efl io, non du-
bium eft, quin eodem modo ij, qui st in regno -
lorum cum illo,quo ille cum iis, qui in lege fuerant,
comparentur.At alij cum illo,non officij pra?ftantia,
d morum imftiratc comparentur. Non enim eft
fenfus,minimum prophetam in regno ccelerum ma-
ioremprophetam eue., qum ilium : fed quemlibet
hominem bcatiorcm , qum ilium-effe, aut fivelit,
eTc po(Te,vt pulo pbft explicaturi fumus. Nergo
1 Vet. ti. Ioannis cum iis , qui in vetere lege fuerunt, officio,
Quorcodo fcdinfthateconfcrtur.'Idemexhisverbis'colligi-
S" te*"" tur' diebus harmis Baparegnum ccelorum yimpaiitur,
ditusefsc"" & volenti rapiunt tlltid, id eft, omnibus expofitum
pollit. eft, quifqujs contendere voluerit, Ioarme Baptifta
lOAN. ET CHRISTI.
raagisqiuquecontenditjinaioiernobtiner. Deni-
quc,quod Chriftushoclocodicit, nonfurrcxit maior
nbus, no de officio loquebatur. Hocenim eft, co-
magnuseft.
Quod ergo ex alio loco Lucx h, ab iftis obiicitur, n Ca 7 it
fropbeta non fuit maior harnte Baptia., alij ante nos Rciponde'-
Catholici interpretes explicauerunt. In primis Eu- tur argu-
thvmius nomen ipfum prophet* apud Lucara non mento bx~
officium fed fintctatem declarare. Quia cnim Pro- "p" ra
phetxlindi,& eliefolebant,& habeLanmr, viri in- vit f/ufti-
fti.etiamfi prophetxnon efcnt,prophetx vocaban- tte infi-
tur.Qno fiifi paflim videmus Chrift iudeis pro- g111* <Ue-
phetam appellari, non qud futura prxdcei'ct, ed batur-
quod fuammiraculisfancHtatem declararte '.Qnod Mat *
li etiam apud Lucam nomen efet officij,nihil tarnen Mr g 4 .
officcreex coloco polaic. Concedimus enimloan- Luc,?. 16.
ncm cum blis proplietis vetcris Teftamentcom-
parari.quod vnum cxLucacolligipotcft,&Auccor Ioan
opcris im perfect, & Auguftinus ,( conce- *J*'**-
dunt. An proptcrcafequitur.cum prophetis in folo \7.
prophetx officio comparan Illud audorcs Hi con- p Horn. 17.
fitentur, heencgant. Nam quia prophet! omnium 4 L*.*.c6.
fndiflimihabcbaniur,dum cumillisconfertur, in !ra adutri-
inctitatcconf.rtur;>& dum illisanteponitur, omni- Cjfct&pr"
bus al;isfndis,quamuis non iiominentur^aDtcponi-
tur.Deic-da eft hxrcticorum interpretado , fed con-
ftatniaior nobis quaftio.
Qupmod inter natos rhulierum nemo maior, id Chriltus
eft,fnlior loanne Baptifta An Chriftus illo non suomoio
fanftior ? Multi multis modisab hac comparatione 1.""- .
Chrift excludt.Abj,pcr illud verbum mulierum, io*pu *ma"
quod corruptas videtur fignificare : cum Chriftus
nexcorrupta,dexintcgernmavrginenati'sfir,
vt AmbrofiusrJHieronymus,Beda,Theophylactus, rLib. j. i
^/w(inquit Imbrofiusj omnibus dko ejj'e maiorem^ei Lucaul-
inter mulumn , non inter vimnis natos. THaior cnim fuit
'tis }qutbus*tttalis effepoterat Jone na[cendi. Alij ^ quia
non dixit inter natos de mulieribus,quemadmodiim
Chriftus dicitur faftus ex muliere f, fed interntes
mulierum. Chriftum enim non effenatum mulicris, * **"*'
fed de muliere. Ita Aucbr imperfeci t . aliud efl, t .*7.
inquit,^ natum mulieris, aliud, ec natum de muliere.
QMuiiais natus efl ,in mtdiere quidem natus e ,& ini-
tiumde muliere habet ,& ante mulierem non fuit : m au-
tem de muliere natus efl, neque in muliere natusefl. Ecce
enimLhrius de muliere natusefl. Alij in verbo ^
banc vim inefT putant,vt eos tantm fignificet , qui
ex viro & muliere geniti funtjioc enimpropri efle
^c^cnerare.Quiobferuatio vt vcrait,n5 cftta-
men,vt pofte dicani,neceTai ia.Ahj natos mulierum
vocari dicumt,qui nonexDeo,fedcxvoltateviri,
& ex volntate carnis nati funt;quibus opponantur,
qui funt nati ex Dco, id eft,diuinopiritu regenera -
ti:interquos,quiminimuseft,maiorcftIoneBapti-
fta Cyrillus u. Alij fequentibu s verbis Chrift exci- uLibr. :
pi volunt , qui minor efl inregno calorum , maior e illo , vt Thef.c.4.
Chryfoftomus, & Euthymius. Q^ta; omnes opinio-
nes,vt veras eas eile dicamus, quxftionem tarnen no
bluunt.Nam ponnmus exelufum Chriftum, quid de
farictiffima Chrifti matre dicemus, quam nemo vir
pius negare potelleo loanne Baptifta fuifTefanctio-
rem,quo propriusChnftumjmaiei-jqum pmcurfor
attingebat ? Breuirer igitur,& facile refpdeo,Ioan-
( quemadmodm Hieronymus docet) ncum
omnibus, fed cum folis fantis veterisTeftamenti
cparari.AtChrftus,& eius mater,omncfque Apo-
ftoli ad nouum pertinent Tcftamentum.Nec in illo
L
 145 COMMENT. IN MATTH. z44
verbo natos mulierum aliud myfterium, qum He- A vnum efle perfpicuumeft^interEuangelij,& legis, ,
braimum * video,quo periphrafim omnes homines perfbnasaptiifim conuenit: qui minimus eft inEu-
2*9 nSvlolede banajebim, natimulierum appel- gelio,eo qui in lege maximus fuit, maior efle dica-
la'ntuY. ' tur. Notum eft illud philofophorum axioma : Tim-
* NonoicuritiftvcrbisconcepsHebrairmus.fimilista- mmn maxtmtmatus e mximo mimtni.
tncnin lobprxfcrtimrcpcri.ur.vtc+.i.niNn^ OTM Supereft magna, vtvdetu^difhcultas.quomodo, Qa.omodo
Qa> ivpMamteludtfcbahketf'riamim^otoO natus qu.mm.museftinEuangelio.maio^ideft.fanftior
nuleie , brcus dictum , uoft , naius de mltete, lit Ioanne Baptira. Duobus modis refpondeo, pri- fit m or '
brcuiviucns tempore. mum,ChriftumdeIoarHje,& iis qui Euangelium re- banne.
Q, autem minor e inrtgno ccelorum, maioreillo.] dpiimt,pricisloqui,quatenusiIleadlegem,hiad
Hic locus eft mult,qumfuperior,meoquidcmiu- Euangelium pertinent. Nam etfi dubium non eft
dicio dirficilior. Hieretici priorera fecuti error , al- qUin Ioannes n&iolm multos, fed etiam plerofque,
Hrtticor terumadiungunt,qui vel minimum in Ecdcfia offi- quin in Euangelio iunt,inctitate longe praeceflerit:
ioterpreca cium habet, eumloanne Bjptiftacfle maiorem. A- tamen quidquid &ille, Sialijfancli veterisTefta-
tiopeflima pertiS)Vtdicarn,fuos miniftros,fuosSuperuigi!aB- B mendfanftitatishabuerunt,nonexlege,fedexEua-
tes,fuos Diconos, & fi quoshabent alios ex nollro- gelio habuerunt , cuius futura virtus ad eos vfque,
rummonachorumfircibuscolleftos, fiquosobin- quamuis longe adhuc remotos, porrigebatur: ideo
famealiquodfcelusexEcclefiafugitmos,IoneB> qui minimus eft m Euangelio, eo qui maximus fuit
ptiftamaioreseflevolunr. Sed iam probauimus de in lege,maiorfuiTepcrhibetur,quiahicyeJtihxre-
ofriciononagi. ditaria,& dorn natyiJle aliena &quafi mutuo aecc-
aLilMc- iuus Auguftmn*, regrium coelorum, ccelum: ptavirtute,factuseftmagnus. Sic enim Diuus Pau-
traadj le. eosquiin regno ccelorum funt, Angelos.qui in - lusdelege,&Euangelioloquifolet:vtdoceatlegenl
& oiophcc. lo funt interpretatur. At quorfum Chriftus Angeles ex fiden efle, & fidem Euangelij propriam faciatf, fRoman. ; .
. Ioanne Baptifta maiorcs efle diceret nc-cenimds cmAbraham,qui,vtidemDiuus Paulus ait, verf.t7. as-
Quid fine. A.ngdis,fed dehominibusagebatur. Hieronymus, fuit omnium credentium , non in Euangelio, fed in lege,
iem hTc & Beda regn ccelorum, clum etiam intelligend aut potis ante legem fuerit. Sed negat,legem fidem IJ'
loco. efeputant: cos autem, qui in regno ccelorum funt habuiTe, & iuftihcafle,quia non ex ft, fed ex futuro
homines iam in corlobeatos, interquos, quimini- Euangelio,quafianticipatam fidem habebat,&mu-
rrlus efr.maior eft Ioanne Baptifta,quia aliud ( inquit tuata ex eo gratia iuftincabat.
Hieronymus ) e coronam -victoria poidere, aliud Secundo loco refpondeo, cum qui in Euangelio Altera re*
in actepugnar:. Multi de Chrifto ipib hoedidum exi- minimus eft, eo, qui in lege fuit maximus, maiorem fpeuo.
Aimant ; fed non omnes eodem modo : quidam ic, dici, non qud continu re vera maior fit : fed qud
qui minore in regno cockrum ,id eft.inEccleiia, ideft, exEuangeli; natura maior efle pofir. Quiinlege?
ego qui omnium humillimus fum, maior fumillo, an potuitquiqui voluitloanncBaptifta maior
vtRupertus. Alij;egoqui&a?tateminorfum,&ho- efle.'potuitfortafle, at non ex natura legis, qui cer-
mitiurri opinione, Ioanne minor habeor : maior illo tis repagulis claudebatur : quibus reuulfisi diebus
fum, ficurloannsipfe dixit, Qautem pomeventu^ bannis apti*, regnum ccelorum vimpatitur, (jrviolenti qu, if
rus e , cuius non fum dignus calctamenta portare , Ule - rapiunt tllud, quo quifque Yiolentior eft , eo fanctior. nUC violsa-
b Cap. } ix. pti\abii vosb. Sic Hilarius , Chryoftomus, Auftor Ante prophetis Sc citeris fanftis, prout officium, tior.cb fan*
imperfcftijEnthymius.&Theophyljdus. Quam autminifteriumfiuepramuntiandi,uue prefiguran- ior,
Tra. i3.it etiam interpretationcm approbat Auguitinus c.Me- di venturum Chrifhim poftulabat , maior minorvc
* idu" m'm& hcinterprctationem apud nefcioquemau- dabatur gratia,ideoqueIoani maxima data eft, quia
lez Jc'pro- orem legere,' miner efli'id eft, humilior lone a- D non modo pnedicere: ftd dgito etiam debuitde-
ph.c.j. ptifta,w4/9rfjiiw,quia qui fe humilit, exaltabitur. moaftrare : poftea effufit eft>& in medio pofita , tan-
Habet ex multis opinionibus, quam eligat lector: turn quifque capit , quantum virtute, & animo con-
ld fi me.im quoque fententiam auet audire , liber tendit. Hoc enim eft, regmtm ccelorum vim patitur, cSf
" Auftoris rtebor,in nulla prorfusearummeumqualecumque violcntirapiunt illud. ,
opinio. iudiciumacquiecere. Nec probare poflum, vt re- 11. Bjgnumcilorum.] Quidam Chriftumipfiim re-
gnum ccelorum pro ccclo ponatur,quia manifeftum gnum ccelorum vocanputaBt, vtAmbroiius 8. xlij gSer ij-, de
eft, Chriftumantithefi quadam inter vctus, & no- vitama,ternam,autccelum,vtGregriush,&Bedai, natalDore
uumTcftamcntumvti voluiie.vt confit ex his ver- Alij fidc.vtChryfoftomus, & uthymius,&Theo- bHom.o,
d Ver.it.fc bisd, diebus loanms Bapttx vj'qucnmc, regnumctlo- phylaiius,Alij Ecclefiam,aut Euangelium,vt multis [ j*ni"
4- rum vimpatitur, & prophet* & lexvfque adlovi- aliislocis.Hisiolisaflentior,iam enim fupcriorc ver- i0CUM
prophetanmt : nec vt Chriftus cum Ioanne confe- fu docuimus , antithefi inter legem & Euangelium
ratur, &quiaeacomparatioadrem non pertinebat, vtivoluifle.
vbi Euangelium cum lege veteri conferebatur: Sc ftm patitur.]Migno ad illud impetucurritur.Quam
eVtcap.n. qUa apertisdixiiTct,ieo maiorem eflV, Ecce pluf- interprctationem hireticorum interpretes & fine
41 4,1 quam lonas bic:& ecceplufquim Salomon bic: & quia vis auftore (necenimcuiufquammeminerunt ) &fine minort;
locutionisperit,nifi(ntentia generalis fit, & non ad iudicioiccutifuntjNam^vtpaulopoftapparebitrno deabdiea:
Vnum dcfinita,ij minor e, id eft, quiiquis minor eft, eft ad rem.Plerique fie exponunt , Vimpatitur, id eft, V01, V
aut minimus quifque in regno ccelorum, maioreillo. mortificatione , pornitentia , ignominia , paupertate Bu5e"1-
' Nam quod dubirat D.Auguftinus, an ha?c verba in obtinetur,&eaadilluditurvia,quamIoanes&ver- mHom.to."
regno ccelorum, cum pr.rcedentibus, ancum fequenti- bis,& fais demonftrauit, Bafilius Chryfoftomus inEuang. '
bus iungidebeant, dubium efTcnonarbitror , quin Heronymus.Auguftinus'.Gregorius1", Theophy- n In Com;
int prxcedentibuS copulanda,^' regnocctlorw mi- laftus, Euthymius, & Beda , & Bernardus . Ego 0 /cn"c'*'
nor e, maioreillo. vehementer Hilarijp,& Ambrofij4 probo fenten- S*ib inj[a '
Senfushu- Ergo hie mihi videtur efle infus, de quo tarnen tia m, pro ptere dici vim pati regnum ccelorum, 6c de nat. do.
inlocidif- non iblm Ecclefias, vt omnibus in rebus, fed alii* rapi violentis, qui non intra vnum populum,vt in Regncoe-
fieil.. omnibusjqui me doftiorcs nt,iudicium relinquo. veteri lege concluium eft , quaficertis finibus cufto- lornn> que*
Minimus quifque in Euangelio, id eft, eorum, qui ditum:iedomnibusapertum,omnibusexpofitumiVt ^ VIin
Euangelium reeipiunt, maior eft illo. Sicenim& quicumque velit,in illud irruat:& quia non iam har- tuuVt
antithefis inter Euangelium & legem,qua Chriftum reditati, at Iudajis, fed vircuti datur r. "Muhitnimab xu
Oriente, , '
 145 CAP. XI. DE PRjEST.IOAN. Et CHRISTI. ,
Oriente, & Occidente ventent, & recumbent cum Abra- A phetarefignificat officio fungi prophetx,ficutapud
. ham ,lfa*c ' lacobtn regno coclorum , filu autem regni eii- Edram K,dictur Aggxus <Jc Zacharias prophetaff. K^ t cy
Qdfitra- demur in tenebras exteriores. Hoc eft rapere regnum Iuque nihil aliud voluit Chiiftusdicere quam <Z
pere regn Dci.hoceftviolentum e,Te,non genere,& hxr^lita- legsm, & prophetas vfque ad loannem Baptiftam
te:fd virtute'&perieuerantia, quafi bello &armis durauiffe:vt facile intelligitur ex antitheto/* diebus ,
obtinere,& legtimos heredes .quia.ignaui funt,ab autem bannis aptix regnum calorum vim patitur. Nam q0 0
eo deturbare. Rapereenimdidmur,quod dealicu- legi & prophetis regnum clorum, id eft, vtente- voTu r#
iusmanibuscxtorquemus,quemadmodummultiab itaneatOjnouunu: verbo prophetandt,rapiendi,& gnum -
Oricnte,& Occidente veniente s de manibusludeo- vimpatiendi vcrbumopponit:quafidieat:Vquead lonmifTim
rum, qui in poffeffione erant cxtorferunt. Regnum loannem lex vigebat, quae folis Iud.cisdata erat, Pati-
clorum udxis rapuit ille Centui io ,rie quo Chri- homines iuuabat, id grau.ibat,ideo nemo in ea fur^-
mdixh,necinJfraltantamfideminueni, quia Iudxis rexitmaiorloanne Biptifta : at deinceps remoto le-
aCap.i. 6. noncredentibus,credidit. Regnum clorum ra- gis impedimento regnum clorum vim patitur, &
Regno ecc- p.jit mulier illa Chananxa, quae Chrifto fide ai gu- qui in minor eft,maior eft . Vnde apparet omT
brum qui mcntando,&: fe plus qum ludios credere decendo; nes illas qurftiones, qux mulcispluribus verbis
rapueruiu. g]x^J2Efnitatem impetrauitb. difputantur,an innouo Teihmento prophetx fue-
P- Hincjnterprctationemeo magisprobabitlecfior, rint* an de perbnis , veldecriptis prophetarum, ,
' fianirnaduertitjVerbahocloco eile trfpofita.Nam hocq jod Chriftusdicir.intelHgaturdocum non ha loam's pr-
cVeif.it. hi'cverba debueruntelTefuprc, & ea , quxibid bere.Illudpotisdicdumfuit,quomod lex vfque dkationc
dVcifij. funtjhocloco poni, 3quiaidfententi.irumferies,& ad loannem tantm fuiffe dicatur, cmnonftatim lcx *
confequtia videtur omnin poftulare:probat enim abrogata fuerit vt loanncs venit :id logo poft tern- ^^tuomo'
Chriitus , qui minor eft in regno clorum , Ioanne pore durauerit. J^efpondeo , primm non effe fen- Cp ' j ^
Baptifta ! cTe maiorcm , quia nullis legi? vincu- fum,legem,vique ad ioannem,id eft, vfque ad loan- Fides hbcr
lis impeditur. Nam omnes prophte , & lex , vfque nis natiuitatem.-fed vfque ad loannem , id eft, vfque cit.
ecap lg.e ad Ioannem prophte erunt, & quia Lucas c ira nar- ad bannis prxdicationem viguiffe. Deinde nonfi- lanesquo
r^t, lex e3rprophet* vfque ad loannem: ex eo regnum euange- gnificari tuncfuilfcftatim momto temporis extin- ^r^1'aS
li^atnr, &. omnis in illudvimfact. Sed Matthus, vt in ctam,fed nafeente Euangelio,mori cpifle,vt expli- ra ^i;,^
aliismultislocis,narrationisfericmnonfcruauit.LlIa cauimusfuperius . f. .
vero Ambrofij eodem loco iiitcrpretationem non q i+- Etftvtdtis recipere.] Chryblomus duasafFert Elias ven-

fior. quam & Theophylatusreddit, vtfignificet, loan- Undi.

Omnes enim. ] Si hxc verba ,vt paulo ante docui- nem effe Eham, fi velint attente vtriufque officium, InLb.de
FVerf.ir. mus,cum aliis prxcedcnribus f coniungantur, nemo & fimilitudinem confiderare. Potite credo, ide ha *
non perfpiciet , cuius rei caui reddatur. Dixeratil- loquutumChriftum,vtindicaret n effe ver Eliam, j^^* j
Ii , inter natos mulierim nonfurrexit maior lame Bapttfld, fed officio & effectu, quia quod Elias in fecdo eius Q oomm jr;
connrxio fed qui mimrefi m regno c*lorum,maior rj? //o.Reddit his aduentu hominibusprftiturus eft, hoc Joannes in in pift. ad
erborum verbis rationem , quiaprophet*, & lex vfque adloannem primo pra:ftabat,pra;ftare autem nifi volentibus,re- Rem.c.4. <
hu:asloci. -opbetautrunt , idcft.durauerunt , quafi dicat,ant cipientibuquenon poterat.Idemdicit,/T/mwo- r Hom-4 'n
homines erant quodammodfigatilege,necliccbat fere, quafi dicat, fi vultis recipere, erit vobis Elias, ^^'
vnicuique in regnum clorum irrumpere : at kdie- quia vos ad Deum conuertet,fi non vultis,non erit. L
bus loamtis Baptitt regnum caelorum vim^mr,propterca D ipfee Elias.] Promiferat Deus fe Eliam milTu- q.ig.&tia-"
nemo cft.qui fi velit contendere, nonpoiutillo eife rumm. Ecceego mitto vobis Sliam prophetam , antcquhn ftat. 4. in
gVeif.xi. maior. Hanc vim habet hoc loco, caaalis, , & S Keniat dits Domini magrms, & horribis conuertet cor Ioan-
aducrfatiua,rf;<if;. patrum adfilios ,&corfiiiorum adpatres eorum , quod de ^e14Uo
"Prophet*, & lexyftjueadloannemprophctarunt. ] In- fecundo Domini aduentu intelligendum eile,ex eo- r |n ?
numerabilesinterpretationes.&quiapigctme , & dem loco perfpicuum eft. I taque cftantillima fern- Match.
quia nihil mihi habere videnturprobabilitatis,pra:- perfuitChriftianorumopinio,Eliam ante diem iu- uln Com.
tcrmitto.Eas tntm recitabo, quas venerandos au- dicii,qui terribilis,& magnus'appellatur , re ipfa elTe in + c- Ma^
^wnar'iV orcs habere video,quibus hoc debemus,vt eorum venturum : vtdifcimus ex Hippolyto,exTertul- f "lb' 9"1?
ttodetia. fententiasautfcquamur,authonoiificcertrecite- liano0,exrigeneP,ex Ambrofio,autalio, quiquis htTu cV
mus. Omnes fere vereres it exponunt, vt legis vm- cft , auclore 4 , exChryfoftombr,Auguftinof, & &lib.io.
brisEuangelijclaritns, & lumen opponatur. Non Hieronymo t , ex Theodoretov , ex Gregorio x. c.ij.&li^y.
enim de omnibus prophetis agi putant,f.dde iis tan- Qupd non ex illo tantm Malachiz.Ttd ex alus quo- c l-
tum.quiChriftumprxdixerantelfe venturum. Uli queScripturxlocis confirmatur, vt xilloy. QW d"n" au^
enim omnes, &obfcurfolopiritu, & quafi long ergo Scribx dicunt , quod Eliam oponeat prtm'um yemre} i,abcnt.
adhucremotum pra?uiderunt:&obfcurioribus ver- at ille reondens ait eis, Elias quidtm venturus e ,<s re' ^.
bisindicaueruntloannes&oculisprxfentemvidit, ituetomnia. Idem Marcus1. Earn quoque ludxo- 0.11.. .
& dgito demonftrauitjn hanccntentiam Chryfo- rumopinionemfuilTe, etfi fortaffe, quandoventu- *.^..
hunc ftomus,Hieronymus,Beda,Euthymiushedirerunt. rus effet, non intelligebant, & iifdem duobus locis, alai t
locum. Qujequidemverafjntentia eft : fed norifitisapta,vc kex Mattha?eo', Marco b,fatis apparet. Dicit a.i.is.*
^& vf fnihividetur,intei pretatio.NecenimIonesChri- autem Chriftus, Ioannem effe Eliam , non qud loan.i, u.
qacadli- fto inter noui, id inter vetcris Teftamentl prophe- Eliaseffetjid enim loanncs ip(negaratc, fed quod dCap.1.17.
n:m quo- tas.indofque numentur. His enim confertur, inter infpiritUj&virtutcElixveniifet.vt Aneelusapud cT"<a.+.
1 .. _ . 4 .... * . .... .. o_ _r m loan.
iodo ftp natos mulierum mnjurrexit maior liarme Baptia. Ulis Lucam dixit d. t nulla inter Chrifti , & loan- q^j
. opponitur^, fed qui minor e in regno caelorum, maior e nisvrba eft repugnantia^ Auguftinusc, & Grego- fict hxcm.
//e,vtillic copiosdifputauimus. Senfusergo mihi rius*. . , - phrafis. ,
videtur effe, legem ,& prophetas vque ad Ioannem if. Q^habet aures audtendi audiat.] Audire hoc t*Hom.7.io
Baptiftam prophetaife,id eft, viguiffc, vim habuifl'e, loco figmheat intelligere, & obedire, vbis. 0^ Euan8-
i Cap 7.11. officio fuo fundos effe. Legem enim , & prophetas vos audit , me audit , & , n fite audierit , lucratus tris fra- j^au ig 1 j.
ten. 4. totum vetus Tcftamentu appellat, vt alibi 1 , & pro- trem ttmm, &, 1 aures habentes non audttis. Itaquc indi- i at. i 1*.
) - - -
 247 COMMENT. IN MATTH. 148
cat,non omnes.qui habeataures, habere aures au- A iwmfemehinagro. Non enim regnum ccelorum ho-
* Cap.13.4. diendi, id eft.dociles, & obedientes ee, vta Ww mini , fed potis femini , aut agro fimile eft. ltaque
tes non yident ,& iludientes nonMtdiunt,8c,b Nudit an fenfus eft, idem acciditin regno ccelorum, atque fi
dientes , & nolit intclligere. ' quis ^minalet bonum menin agro fuo: & |&'-Hbidn
SoletChriftus hac vti phrai,cm de re maxime i- - mile e regnum calorum bomini negottatori quitrenti bo- yCt^S-
ria,& qui maxim auditores attingit , verba facit:vt as margaritas. Non enim homini,fed potiis margari
attentionem Scftudium auditorum excitet, vt infra ta? fimile eft:& idem acciditin regno ccelorum, at
.7| 9.4 c , & apud Marcum d , & Lucam e. Ideo & hoc loco que fi quis quarrat bonas margaritas, inuenta autem
-iCa.4 9.tj vfus eft, quia plurimum auditorum intererat, qua; vna pretiofa margarita,vendat omniasquae habeat,&
ecjp.s.9. jjxerat intefligere , legem &Prophetas vique ad emateam. Sexcentafuntexempla generis eiufdem.
Ioannem tantiim viguiffc , pofte regnum ccelorum 1 taque fruftlaborat, quianxi quxrit, quomodo
vim pati, id eft, nullum illis ilutis remcdium fuper- perfonaE peronis , partes partibus rcfpondejnt. To
e(Te, fi in lege confidant, fi Ioariflem , & quern loan- tum fententi-r corpus intuendum eft,& integrum ex
ncs indicabat,Chriftum n recepilfcnt. Eodem fere integra parabola trahendum: ne in partes diuifum
fcnfu Chryibftomus,atqueEuthymius cxponunt. percat, atque duToluatur. y
16. Cui autem milem aimabogenerationemiam.] i8. eque manducans.] Non manducaTe dicitur,'
iftud hominum genus Hebraifinus, * T Ibdor aut quia nemo eum mducare viderat ; aut quia par
hmeb , quos, & quire his verbis Chriftus reprchen- e admodum,& lcuiter manducabat : aut quia non.
fCip.7. 19: datapparetexLucaf. Et omnts populus tudiens ( quae morealiorumhommum , fedferarumpotis cibis
30.J1. de IoanneBaptifta Chriftus piulo ante dixit) &pu~ viuebat. ^
blicani ittflificMterwu Detm , baptism baptifmo harmisy Dmomum habet.] Nihil vfpiam alibi legimus, ad-
Thartfiti autem,& Legifpriti conlium Dei (preuerunt infe- Uerfiis Ionem Iudajisdium e(Te,fed& ex hoclo-
metipfos. <Ait autem Dominus-,cm ergofimiles dicam homines co manif-ftum eft, nonnullis pro demoniaco habi-
generations buiuslDc Ph.irifeisergo,& Iuiifperitis.id tum fuiTciqucmadmodm nunc qui arftius vita; id-
eft, de Scribis loquitur. ftitutum fetantur,non iblm ai> harrcticis,fed ple-
* Hie HcbraifmusexprciTi)sfl G;n.7. i_ >'"1 *{ >J rifque etiam Catholi eis prollultis haberi olent : Se Indgnis
1 VthplXcbittecba raithitfaddih^ lephanaiba- Q expericntia docct , infignem Virtutem inuidia & ob- virtus mui-
dor h*t.zr, cjui ic viJa Ii (um m conipcttu mco ingenera- treclatione ca rere non . d a came
. lationeifla. 10. Venitfiushomms. J CurChriftus films hominis non Potlft-
Similis epuerisJ] Quod nonnulli dicunt,vfitatum appelletur,diximusupr . Ca g 10
fuiTe apud luda:os puerorum Iudfi, vt in duos diui- Etiuicataefapientiaafilsfuis.^ Difficilis locus.
ii choros alij firent, alij tibiis cancrent, vtrique can- Confiftitautem tribus in rebus dificultas: primm,
titarent, illi , Lamentawmus yob , & nonplanxiis ,hi, quid vocetur ipicntia: deinde qui filij ipientie ap-
Cantauim;isyobis,&nonfaltais, quamuis Theophy- pellentunpoftrem quid fit iuftificari. Alij Chrifti
a in c. 7. J latum S,& Lyranum n, audorem habeant, quia aut ipium,alij diuinam prouidentiam, ipientiam voca-
Luc.J, Hebraum, aut magis antiquum non habent, verifi- ridicunt. Filios autem fpi.ntiae alij Chriftum, &
LHoclocd. mi]e non videtur etfe.Nec neccTe eft,vt ex re vfitata Ioannem : alij Iudxos , qui eos reeeperunt , alij eos,
Chriftus fimilitudinem {umpferit : fatis eft, vt ex re, quinonreceperunt appellari. Alij filios ipientiz
quseautloleret aut pofTet fieri. Aliquandoenimnon vocari neganr, d centes,relatiuum*v7?f3nonad fa- Sapienti
transferimus,fedfingimusfimilitudines : quemad- pientiam, fed ad /) generationem ref rendum,vt fil funt lij
modmfi Jiceret, perinde Scriba; &Phariiifce fit {br\Cas,iuicataefl fpientiaaliiseius, id eft, gene- pict.
habent, atque fi pucriludentcs in foro diccrent, la rationis hums. Sed ifti , vt apparet,Gra;ca feiebant,
mentammus yobis , or nonplanxits. D Hebraica nefeiebant. IntellexiTent enim,Hebraifm
Quomodo Mult maior eft in iimilitudinis accommodation * efe, quo fapientes filij fapientise appellatur.
hie ^- dificultas. Videtur enimScribas, & Pharificos S milem Hebraifmum in j. lib. Re r. vi. reperimus
tujo acco- ... -ra- re
modanda. Pueris>qui lamentati funt,& cecinerunt,comp.iraile, ' * ON imiichiehlebencbail} fi fuerit filius vir-
quiqueiqualibus luis dicunt, Cecimmus yobis rrm tutis, & n. ftcr , fi tucrit vit bonus. *
l'altais Jamentauimus , & nonplanxits: cim illis po- Iufiificari autem,alij pro laudari, alii pro libfirari:
tis comparare debuiTe videatur , qui aliis canenti- alii pro iuftam apparere,pofitum putant. Itaqueno-
bus faltare .-.lamentantibus plangcrenoluerunt. Eu- nulli fic exponixT,iuicata e>id eft, liberataab omni
tlymius pueros Chriftum,& Ioannem, propter in- calumnia, & accufationis iufta caufa ,fapientia, '\d eft,
nocentiam vocariputat, quibus ludan dicunt, Ce- diuini prouidentia , aiisfuis , id eft , me & oan-
Cbriftas & "mmus yb> & non faltais : lamentammus vobts , & non ne,qui filii fapientir,id cft,ipientes fumus.Liberata
Ionespue- fl^ii^^niii menti Chrifti prorfus coutrario.Hic- autem eft, quA efficimus quidquiddiuerlismodis
ri nt ca-ronymus, &cxteiiomncsauftores, Chriftum, & fieri potcrat,vt homines ego canendo,ille lamentan
nentci&la. Ioannem eTepueros, qui cecinerunt, & lamentad do , ad falutem adduceremus ; ira vt nemo poflit di
mentantes. fmt . nam Chriftus ab hilari,& comuiuni hominum uinam erga homines fipientiam prouidentimque
vita non abhorrens canere : Ioannes cilicio ndutus, deiderare.I-Liic interpretation repugnat,quod Lu
& infolitudineduriimam vitamagens, lamentari cas dicit" ab omnibusliisfuis , quod deblis Chrifto, n
videbarur. Paulo propiis fenum videtur Hago & loannedicinon potuit. Alii iutcatae, id eft,
Cardinalisattigille: feribit enim non peronas per- cognira , laudara, & pro iufta habita diuina erga ho- .
fonisrfed negotium negotiomec partespartibus: fed mines ftpiemia ifiliisfuis,id eft.ab iis,qui ver fapien
totum toti comparari : fenum enim efle, perinde tes arant,camqueamplexifunt.ItaHi;rcnyrrrus,Be-
Scribarum & Pharifeorum cauffim habere, atque fi da,& Euthymius. Alii iuicata,\d eft, liber.'.ta cit,fi-
pueri dicant fodalibus fuis : Cecinimus yobis , &c. Sic eut qui mortttifs e ,iuicatus e ipeccato , id eft, libe.-a-
enim pofTe illis dici,Ioannes vobis lamentatus eft,& tus,itavtiampeccarenonpoffit0, fapientia, diuina 0 ? 7~
non planxiftis films hominis cecinit,&non faltaftis. prouidentia afiiiisfuis, Scribis & Pharifieis, qui filii
Hunc eTe verum inim ' mngis probauimus.Nunc lpientia?, idcit, fipicntes appellantur, non quod
Verf.i?. tis eft,vtmoneamus vald efevfitatum, vtin Pa- fint , fed quod fibi efe videantur ; aut quod ciTe de-
Parabol* $ nn perfona; pcronis,nec partespartibus: beant Dpientes, vt infra P,ita,vt non habeant, quod
04. modo _ , . r . . r r
applicd. 'e totum negotium toti negotio comparetur . diuinam prouidentiam acuire poffint.Sic Chi yo- p Vcrf 1 r.
X Ca.15.t4. Simile factum e regnum calorunt miim (uifeminamt o- ftomus.
 249 CAP. XI. DE IOAN. BAPT. ET EIVS PREDIG. r;o
^xplieatio Ego fapientiam.vtChryfoftomus, Hieronymus, A erat c. Qucmritum Gentiles quoque mitatos fuif- .
Joci Ando- Bcda.& Euthymius, diuinam prouidentiam vocari l.conftat ex lona d.Q.Bftionem de prxdeftinatio- ****
tipto tu.; arDtror:tii0sautcm{pitiiomBe$Iudxos>&eos ne, quam hoc loco nonnulli excitant, ideircoprx- &"''^54'
qui fipientiam rcceperunt,S: eos qui reiecerunt,n6 termitto,quia & maior cft,qum vt in commentario Tre.i to,
qud fapientcsauteffcnt,auteffdeberent,auto(Te includi po(fit:&ad huiusloci explicationem no ne- Daniel. j.
bividerentur,icdqudcirentquaiipueri,&diici- ceflria. Jantm dico , quod nonnulli ex hoc loco Cap.t.*.
pulidiuinxprouidentix , quxludxospeculiaritcr collcgcrunt, Deumideomultisgratiamadfalutem tTx^nV
nquampropriosfiliosgubemabat,proptercenim neceflariam non dare , qud pnvdeftinati non int, pjderina-
n pueris,n in virisfimilitudinem propofuit. Iufti- meoiudicio colligi non poTe. Nc enim hcde ne- tioni$ pli
ficatam autem eiTevtriulque, & bonis &mlis, id ceflariagratia:fcddefuperabundante,idehV,demi- tur.
eft , iuftam deelaratam, dum canente Chrifto , & la- raculorum magnitudine, multitudinquc agebatur. Non 4
mentante Ioanne, a!ij fltauerunt,id eft, Chriitum : Dcinde quia Gcntiles,non Iudxi erant,qui potert, ^j*^,^
tlij planxerunt,ideftjoannemfecutimnt,lij autem feruata lege natureomnium confeiljonelalui eiTe: no'neft cur
neque plangere,nequeiltarevoluerunt,ij enim qui lex autem natura; fatisillis erat, abfqe feripta lege non fit E-
faltarunt, Chrifti exemplumfecuti, dicere poflunt g prxdicata. Poftrem quia Scribje & Pharifei,quo- uangclmm
Scribis & Pharifris , cxmimus vobis , & non faltafiis, rum Chriftus incredulitat reprehendir,aut omnes, s genu-
nam& illi cancre dicuntur,quiacanentemChriftum aut magna ex parte reproban era nt, & tarnen llis us!Prae
catum.
imitati fnt, & aliis ludaeis, vtlltarcnt, exemplum Euangelium prxdicatum, tarnen illismulta magna-
prxbuerunt.Qui ver fecuti funt Ioannem, lamta- que miracula fada,non ergo Tyriis,& S idonns ide
ti cum illo funt,& Scribas,ac Phariixos exemplo,vt non prxdicatum Euangelium , ideo non Fafta miu-
idem icerenr,prouocarunt: fed plangere noluertj cula,qud prxdeftinati non eifent.
iblus autem Chriftus,& Ioannes nom;ntur,qui am Cur ergo Chriftus.qui eos credituros feiebat, illis
bo, ille canentium , hic 1amentantium, duces erant. non prxdicauit';In promptu eft ratio , non erat miffks,
Vtrique ergo & qui crediderunt, & qui no credide- mfiad cites, quaperierunt domus ifrae. Cuius rationis ra
runt, diuinam fapientiam iuftificarunt : illi eam arh- tio etiam conftat,quia cum brahamo pactum pro
plectendo :hi, quia llis eamampleftentibusrepu- pter eins fingularem fidem iniert : Sc debuit fidem
diarunt : nam dum Chrifti cantu,nec Ioanhisla- fuam liberare. Pofte & Tyriis,& Sidohiis, ficut aliis
mentationi credere voluerunt, itis oftenderunt , fe omnibus gentibus -, pi xdicatum eft, & quicumque
nullomodo velle credere, &peri, no per diuinam voluere, crediderunt.
flare ipicntiam, quomins conuerterentur, 23. EttuCapharnaum.] Nominal fcparatim, &vlti-
Vt ita exponam , mouet me primm intentia, moloco, & per apoitrophen , Capharnaum.quia in
Carita ex-
pofuerit. qua; hoc modo plenior,grandior,& Chrifti maiefta- ea frequentior fuerat^d eo vt propter aifiduam in e.
te dignior eft,vtipfimet nlij fapientix eam iuftifica- commoratione,eius patria vocareturc , & quia cm e aj j If
rent,fiuerccipiant,fiuenon recipiant-Itaqucpropo- maior eflet, atque maritima, credibile eft , pluribus
Ctionem ^contra multorum opinonem , perfo- viriis abundaflfcvt maritimx,frequentque ciuiu-
nam agentem , non materiam, fignificare arbitror. abundare folent.
Infinitis enim lotis pro vct poni folere nemo medio- Numqtad vfque in calum ftaltabens. ] m /i
criter in linguaGreca verltus ignorare potetoein- vlica , ejHtt yfqueiuiCaelum cx.dtata es , vt apud L
de ciunio iy & , qui hanc videtur habere vim,vt ea m Fjin eandem ntentia legitur, & vt legt Chry- fcap.io.17.
fignificet,ipfofmetfiliosfpientii,id eft, diicipulos, bftomus, Euthymius, & Theophyla&us, & Hero-
rnagiftram alios difcendo , alios no difcendo iuftifi- iymusadmonetjein nnullis legiflecpdicibus.S-
caie.Cert illarri interpreta tionem quorundamad- iis non eft d uers,cd eft magisperpicuus.Nofter
mittere hxc partcula non poteft, quiexponuntl- D vero interpres videtur pro legife& pro o^fl,
pientiam filiis uis, id eft,ab iis tantm, qui eam re- ^uh'n.
ceperunt, iuftificatam. Non enim dixiflet^ cr,ied yjque adinfertnm defiendes.] ip-md defrime-
}\ rermtamen. N etfi fcio aliquando *) pro ?, ris : non enim (ponte defeendet, fed vi detrudetur.
\, Hebraicponifolere : tarnen hoc loco id Solet Dens hac phrafi,fuperbis,ac gloriofis ciuitatiT
prorftisviolcntum videtur, vbi omnia nos verba in bus interitum comminari, quia Temper illud verum
naturalem ducuntfignificationm. czqtdfeexaltaueritybumiliabiturS.^rrogdntta tuadecepit gCe.tj ity
20. Tunc] Cum difeipulos ad pridicandum mittt^ te Cir fuperbia Cordis tai , qui habitas in cauernis petra, 0"
Cap loi) retEuangelium,vtconftatexLuca*. Indecnimvi- apprhendt niteris altitudinem Collis. * Cum exaltauerU iere.+j,
dutur occafionem fiimpfiiTe , e qusiquuht'ur, di- quafi aquilaynidum tuuntjndt deirabam te, dicit Dominus h. 1 *.
cendi ,qud Aportlos ideo adremotas mitteretei- Chriftus autem hoc loco non d vrbisexcidio, fed bAbdixi.
itates,quia Corozain, Bethfida,& Capernaum, in de seterna ciium damnatione loquitur} quod d 4"
quibus diu non difeipuli, fed magifter ipi Chriftus omnibus , fed de pluribus , aut d pracipuis, qales
prxdicauerat Eu.ihgelium,recipere noluiflerit. crant Scriba; & Pharifiei, eft intelligendum.
1. V*tibiCo>\4in] Corozain, Bethlida/Sc Ca Si in Sodomis. ] S odoma proponit,qu ia corruptjlTi-
pernaum, Galila ciuitates erant prope lacumGe- mafuerantjiefingularixcidionobiiiifimajVtlup.' cap.io.ii.
ne reth,in quibusfrequentifllm Chriftus cum fuis Fort manfiffnt.] Fort hoc loco, non eft dubttan- bacch.16.
difeipulis Eugelium prxdicans, & miracula faciens tisjid affirmantis ai,vt fupr ,quod idem Interpres 4 ' 484?.
vcribatur.ideoilliscxprobrat incredulitatem. videns non fignifiere dubitationem , vertendum K VcH,i.
SiinTyro&Sidone.] Tribus de caufis has dusci- non putauit.
uitates duabus illis opponit,primm qud Gentiles 24. TerrxSodmorum] Vide qui diximusfuprl. Icap.io.ij."
eflent,deinde qud vicinar:poftrem quod idolola- 25. In illo tempire.] Poftqm diieipuli ad prxdi-
tria, delitiis, auaritia , & omni vitiorum genere cof- cdum miifi rcdierunt,vtapparet , ex corum enim m L10
ruptifllmXjVt prophte Ifaias, & Ezechiel fiepe te- gaudio& gloriatione,qud in nomine Chrifti etiam 1 '*
ftanturb. dxmonia fibi fubi:cercntur,benquc omnia iccef-
bak. 19. U01.] IamdiUjnonexpcaTent tamdiu, qunv fiflent, occaiioriem Chriftus accepit dicndi qu fe-
il W vos:non tot exhortationes,nontotmiracula-dcfide- quuntur,vtnotauit Auor imperfecti n. nHoro.i.
AtDoS i.a raiTent. . l\efpondens.) Orus. Hebraifmus. * Apud Hx-
lncilkio&cinere.\ Id eft, maximam egTent p- brxos hhanah, responder , non folm ignificat
nitentiam. lile enim grauiftlma^pcenitcnte habitus Interrogantibusi autprislocutis reddererefpon-
t ij
 IJ1 COMMENT. IN MATTH. 251
fum,fcd fkpe etia cxordiri loqui, vtEuthymi.us,ta- A 13. ltd Vdter. ] ve .> pater; quod Hierony
metfi Auior minime Hebra:us obferuauit. Quam- mus hoc fenfu interpretatur , quafi Chriftus dicerc
qum flint qui hoc loco fuam proprietatem retiere voluerit,mactc pater,pergeita facer, quemadmo-
putent;fignificarquc refpfum,quod Chriftus glo- dum cpifti.Alij : ltdpdterfum e&,quidficpldcitum Dc volun_
aCa.io.jii. riantibus Apoftolis reddidit. Sed Lucas*, poftre- fmtdntetei quafi non alia eiusrei, quam Dei volun- cas non eft
fponfum Chriili ponit,& apertab illo diftinguit, Us, qua eos reprobauerat,caufa reddatur, vt hi pu- reprobatio-
tant quinullam,prater Dei voltatem,reprobratie- nis c*ul*>.
HuiusHebraifmiexemplumpoteitefseillud. lob. 4 1.
invvj'ann TSJ'bx \y^VdTdhbdndnElipbd^bdtihemm nis caufm ciTe volunt. -In quo errore omnes noitri
vaiomtr. Et refpondit Eliphas Thcm*nithes,& dixit. Nam temporis harretici pertinacifimtverinrur.Sed quo-
ibi iignificarc loqui iacipcre , indicant iequentia. Si coepc- modo , & quam ob cauam Deusillisabfconderit,
rixnus loqui tecum. verfu fuperiore expoiimus'.Ego igitur fie interpre
Confteor , Cotficor.] Gratias ago.laudo te.alter Hebraifmus * ter : hapdter , fupple , confi.'tor , ex fuperiore oration e,
pro gratias mrfi/Aquod & cfiteri,&gratiasagere,& laudare qufi dicat,etiam atque etiam Pater gratias tibi ago,
agoinfcri- fignificat.Quodinpialmispaffimoccurritb.Id Hie- quod fie facer volueris, vtcumfapfentes Euange-
* 6 ronymus'Chrifoftmusc,AUguftinus',Bcda,Theo- ^ liumreciperenoluerint,paruulisnonfisdedignatus
fc-,,,' phylata*Euth.ymiu%& nemo non adnotauit. > reuelare. Soletenim
" ' ~" hacphrafi,quodant
Chriftus '

x.&ir.jo. * Hic Hebraifmus quo confiteri pro laudare ponitnr,tara dixerat,repetere,& magis ac magis confirmare,ficut
d O" "ft' ffe4uens eft>vt hzc potior fignificatio vebi 1 bo- cm Latini dict,etiam atque etiam : aut enimuero,
^ .9. ^^iiiudcnirnmagiseftvfitatjqunnMWa^Jefle Vt 0 , oenddm datan vobis, quem timedtis, meteeum , qui o Luc?
in Matth.
vidcatur,vndeilludpfio4.&in aliis 31 ' poquim occiderttjjdbetpotedtem mitten in . ltd,
hod* L A D N a i ein tob. Cbnticcraini Domini, quoniarn di vobis, hmc timete.
bon lis. i. laudare Daum. Qtom*mficft4tf>ldtitum dritte. ] Hebraifmus, quia
Tibi Vdteromtne cali, r teftx. ] O bfruau erun t a d- itatioi vifum eft.
ueris Arianos Athanafius ej,& Cyrillus 1 interpun- 17. Omni* mihi trdditd funt. ] Qua ratione hac cum
elnepift,
ad ftionem inter nomen Patris , & Domini , Chrifto fuperiribus h.rreant , facile non apparet. Plerique
Rom. pon- ftudios,& fignificanter adhibitam,ne Deum n fo- Vcteres interpretes putant, ideo hare dixiff Chrift,
lm Patrem, fed etiam Dominum fini vocare vide- ne paulo ante tamquam minor gratias Patri egiffe
f Li.j The- retur. Patrem enim non cli ac terrce,fd fuum:Do- vidcretu r,vt Hilarius, Athanafius P% Chryfoftomus, p ja orat.
fauri.c . minum vero non fuum, id cceli appellat,& terra:. Q Euthymius,& Theophylactus . Potis credo ideo de xterna
Deusel
Chrifti Pa- Qvjdbfcondiihtc.] Qux? myftcria regni cceleftis, dixiife, vt rationem redderet eorum, qua: r difturus fubil- Uj,
tcr.n Do- qui & ipfo, & Apoftolis prdicantibus, & miracula er3t,vemteddme- Itaquenonfunt cum pracedenti- ? Spiritus
, r r -, , . r lancti cura
minus. facientibus paruuli pcrccperunt,fp:entes reiecert. busredcumlequentibuscopulanda. . Deo c5trl
iA dpientibus , &prudeotibus, cjrreueUiedpdmus-] ( Omnid. ] Hieronymus,& Beda/iw,-;w,interpretan- Sabelijgte
Qmdam,fapientes,Iuda;os legis ornatos fcitia,par- tur, omneshomines, qui veniuntad Patrem, vtr. gales.
uulos , Gentiles intelligunt , quia Dci, legifquc non Hdce yobntdseiusquimitmeVdtns, yt omne quod de- qHocloco.
habcbantcognitionemjVtAuftorimperfcclijTlieo- dit mihi , hon ferdam ex eo , & , t quos dedii m il , nonfer- r Vcr 1 8 1 *
phylaus , fed nondum erat gentibus Euangelium didiexisquemqudm.Hiiiius vero &Euthymius illa, 6 }?
pnedicatum. Melius Chryfitomus , Hieronymus, qua; foli nota fiint Patri, queque ad naturam diui- t cap.ii.j.
Sapientes Euthymius,& Beda,fapientes,Scribas,Pharifeos,& nam pertinent, vtY. Omnid quxcumqut bdbet pdter , u I0a.1i.ifj
Hint Scribae corum fimiles: paruulos, A portlos intelligunt.Qiia- funt , proptered dixi, qttid,de meo dccipiet. Irenaus vero x, x L'-4.cj 7,
'oftli A~ ^u^m m'hinon videtur, paruulos, tamApoftolos, & Tertulianus omnia , qui per ipfum fada funt, y}a 4- llbt
qum qui illis, Chriiloque prsdicantibus, credide- interpretantur. Auftor imperfei omnia rgna c-
rant, appellare : de frutu enim prxdicationis, vt ex D leftium,terreftrium,& infernomm. Chryfitomus,
Luc conftat, agebatiir. omnis poteftas miracula faciendi. Qua: omnia .
Illos fapientes vocat, non qdod eflfent : fed quod quidem funt , fed non videntur ad hune locum apte
eiTedeberentiautquod eiTefibividertur, vtaitHi- hxrere. Itaquemalimperewwwomnem poteftatem
larius : vel qud fapientes re vera citent , non tarnen g ubernandi,iruandique homines intelligere, vt in-
icundm fpiritumrfcd fecundm carnem,vt Chry- fr l, Ddtd efi mibi omnispoteds in calo, & m tend. ni-
foftomus. Ea enim fpentia ultitidcdpud DewnS, tat enim homines vt ad feveniant, quia poteftatem z ,1
i.cor.3.t9
H Reom. 7. edle Dei nonefubietht. h Eiufmodi fapientes non hebet iruandi eos.
Saptcna (e crediderunt , Videte voCdtionem verdmfmtres , quid non Venite dme omnes qui Idbordtis , & onemis eis , & ego
cJumear- multi fdpientes featndnm Cdrnem : non multipotentes , non refidm vos.] Potelt quarri,qua ratione loqua tur -
n;m,qux. mtdti nobiles i. Qiiarefiquis videtur inter vos Jdpiens ejj in hriftus, vt Deus ne, an homo ?Theophylal:us, &,
tCanj.**" f*culo,tdmfidt ,vt[dpiensfiti. Eos autemquicredi- vt videtur.etiam Hilarius,& Euthymius,vt De lo-
]t cor. 14. derant, r infimes paruulos vocat, quia mdlitia qui putant:fed tantm fignificarefe vna cum natura
10. pdritidi erant, vt ait D. Paulus 1, kfiaa modo genitiin- diuina omnia Ptre accepiffe : quemadmodm Ci
B''P*1A f/tntesm. Mirumvideripotcft, quamobrem Chri- pulchri patris pariterpulcherdicatfiliusfomnem
cur ? rtusgratiasPat.riagar>quod Euangelium fapienti- pulchritudinempatrefuohabuiiTejnecenimpro
atias }loc bus abiconderitquafi ob eorum damnationem gra ptere minorem f illo cflefignificabit.It3que nihil tocus con-
loco a"at. tuletur-Refpondet ChryloftomusChriftumnage- Arianicxhocloco contraChriRidiuinitatemargu- tT* ^m"*S
luangeli re gratias , qud fapientibus abfcnderit : fed qud mcntari poffupt. FuiiTc enim folitos obiicere Cyril- ..
quo enfu cum fuis abfcderit,paruulis reuelauerit Atabfc- lusaauor eft.Audorverimperfccl:i,vthominem Thcf. co.
v 1 T 4 ditjCert non propricdiciturabfcondiTe.Nec enim
nonnuJlis. loqui dicit* quod c uperiore noftra interpreta do
abcondit. abfconditpropri, qui ideo Filium fuum mifit , vt ne magis conuenit : nam vt homo, hominum caput
Euangelium illis/icut & caeteris omnibus Iudxis re- eft. Quamqum verba ilia apud Au<ore open's im-
uelaret : fed abfcondife dicitur,quia noltibusrici- perfeti, adiecb ab aliquo fuifle iufpicor> vt eius er-
perc, retraxit , quia noluit vi intrudere, quia noluit rorem emendaret. Sxpcnim animaduerti, omncs
indignis dare, vt Chryfoftomus , Se Thcophylaus fer locos, vbiauclorille de Chrifti diuinitate agit,
doccnt.. Denique ita illis Pater Eugelium abfcdit, fimiliratine effevitiatos.
ficut eos Filius exececauit, cm ait . In indicium ego in Et nemo nouit lium nippdter. ] Chryfoftomi vald
blz*i.)9 Iwncmundumveni, vtqut non vident; vidednt, Tquivi- probo fententiam , qui & ex membro fequen-
dem excifidnt. ti intelligendum putat, dt cut voluerit Voter reucUre
 X53 . Xt; DE CHRISTI DICT. CONT. INCR. zH
a Cap.i 17 yta,Beatu) es Simon Bariona,t]uia caro &fanguii non reue- A nec vultfibicrederc, fd fiiblato iugo experiri.
lauittibi:fed'Patermens,qmiitc.*lise,&c*,ncmopote(l ye- 30. higumenimmeu [ /?.] %ff ,1 vocat iu-
/; mVattr , qui mit me, traxerit eum. AJioquin gum epitheto moribus filis accmodato,Xf enim
hxc verba fruftr addita cfle viderentur. Nunc au- bonus,probus, benignus, fuauis non tam ad res,qu
tem ade addita eie apparet , ne quis miretur, il ad perfonas,& mores pertinet, quafidicat : iugum
Scribe & Pharifiii Euangelio non crdant : non meum non eft iugum hominis crudelis, quale folt
enim poiiint Filium cognofirerc, nifi Pater,qui iblus huius mundj reges filis populis imponere , fed berii-
eumnouit, reuelauerit; nec ad e venire, nifi Pater gni, fuauis, & dementis patris. j, jn Com
?ter trahit eos traxerit. Trahit autem volentes , non trahit, qui Excitt quaeftionem Hieronymus11, quomodo huiU ioc
volentes, nolunt. Qund autem dicit , neminem Filium nofle, Euangelicum iugum fuaue, & onus leue eifedicar,
110:1
J.n. trahit
ju t nifi Patrem : & Patrem neminem nifi Filium; non de cm multo grauis,qum legale cTe videatur.In le-
^uino une, natura folumdluiha,icdetiam de Patris confiliis,& gehomicidium, in Euangelio verbum Racan, lege
Filii officiis intelligdum eflevidetur. Nemoenim adulterium, in Euangelio mulieris ad concupifccn-v .
nouit Patris confilia, qua rationevelithomines fer- dum apecbis hominem damnt Repondco,qua- Cap.c,..:
uare, nifi Filius; & nemo nouit Filii officium jCuiuS tur decaufisdicileuius: Prima eft quod in Euah-
caufa in hune mund venit.nifi Pater-Hic enim fen- gelio non fint nifi neceiTaria ad falut pra;epta,qua IuSf -
fusadidquodagitur,magiseftacc6modatus,-pfffe natura ipfadocet, qudam iplfola,quidampofita "' jCUlUS
adme omnes am labiratts & onerati eflis,& ego reeiam vos. reuelationealicuius veritatis fupernatralis, quiq; 4fbcauflL
18. Quilaboratts.] o xa-*tv7tf, qui lain, qui fatiga- vno verbo coritinentur : omni.t quxcumquevuliisivifa-
ti etis.Quarepeccatjs degrauati,vtChryioltmu, ciant yobu homines, ( vosfaite Ulis , Vt hoc loco do - , ,
e Ser de Hieronymus, Auguftinusc,&Euthymiusinterpre- cet Hilarius. In lege autem Moyfis infinita erat prx- KCP-7>:
Tcib.Dom. tAntm.^ati,(\ti'quitiUe)furmtsnyia iniquitattsd,Sc ceptor multitudo,qux non ideodata fuerat,qud
fccuadm imqwtates fttpetgreffk fmt caput meum , & ficut onus ad falu tem natura fua-dTeritneceiria, fed vtfcue-
Mat. grauegrauatx funtfufar me e. Alij ad graue legis iugum rioredifciplina rudem populum exercereat. Quo
Sap.7.f. putant alluderejin quibus Hilarius eft,& Thebphy- fpeftauit Petrus 1. Quid tentatis Beton, imponere iugitf 10
cPfaJ.j7.,
lacius, quafi iugo legis Euangelicum iugum oppo- juperceruices dtfeiptdorum , quod equeparres noris neque
natur lugum emm meumfuauee,& omismeitleue.Quod nosportare potuimus. S ecunda, quod fublata upplicia
mihi non difplicet, modo peccatanon excludantur, illa grauiflma, qui lex comminabatur m dentem pro m Eiod.10
qua: lex aggrauabat potius , qum alleuabat. E dente, oculum pro \ Lexenimiram operabatur* ,fpiri- * ' }
enim videtur in primisfpecbiTe Chriftus. tus legis, piritus erat timoris,&feruitutis,wmm 0Rom'j',*
29. Tollite iugum meum.] Euangeli,Hilar.&Beda. _) recepifltsfpiritumfemtutis iteritm in timor: fed acceptais
Et difeite ame, ijuiamitis [ton (jrlntmilis corde.] m- fpitumadoftiomsfiiiormnDei. Spiritus Euangelii lpi-
r - vt-<---'-.-/--
ncs fer audores ita interpretati fiint, infusfir, ritus eft charitatisjbenignitatis.ltaque volentes ali-
difcitemeocxemplo , mites & humiles elfe, vt quando diicipulos ignem de clo deuocare, vt Sa-
fHora.59. Chryibft.f & Auguftinusg, cuius illa eftconcio- maritanos, qui Chriftum recipere noluerant, abiu-
g Scr.10.de natoribusdecantindaintentia,Dy:>if me^ionmird- meret P,fJo7u,inquit, emusfpiritus eflis. Tertia, quia
crb. . cidafacnc,necommAvilnlia,&inmbtliacrearc ,fedquo- in lege omnia vi.fiebant, quxres leuiifimas gra- pLuc.yjfc
feeundm fmmitisftm,<jr)mmiliscorde. Vera omninofntcn- uifimas reddit:in Euagelio omnia chntate^ & vo
Mardi. tia , non propria tarnen interpretatio. Vultenim lntate tiunt,& nihil graue,ac difficile volenti ,
probare Chriltus, iugum fuum fiiaueefTe, &onus (inquit loinnes)efl(harita}Dei,yfbiandata eius cuflodia-
iuum lcue.I taq ;verus mihi videtiu- eiTeinfits,qucm musj& tnadataeius gra.manonfunt,quoniam omneauodna-
Aubor imperfebi animad uertit, Difate me, id eft, tum e ex Deo, vwcitmidum ^quem rationem Hieron.
fublato iugo meo experimini,me mitem eTe,& hu- reddit.Quarta,quialexonerabat,non iuuabatinE- 4,-Io,n-5-
chrtflus
Tuliiuum milem corde. Inuitat enim,vt ad fe veniant,qud no uangelio autem vn curnnerelpiritusdatur,qui **'
iugum tyrannus , fed benignus , & manfuetus Dominus fit,- adiuuatinfirmkatem noftram,vt Auguft.rcfpdet.r r ser.*.de
nobis tolli. verb. Dom
_ _ fecundm
CAP VT DVODECIMVM.

N illo tempore abij tiefus perfatafabhato : a difcipuli autem eius efu- a Mir.t.it;
Lue., i.
rien tes cteperunt X>cllere fjicas > & manducare. . Pharifai autem bi
dentes dixerune eu Ecce difcipuli tuifaciunt, quod non licetfacerfab-
batis.$ At Ule dixit eis : hNon legiflis, quidfeccrit Dauid , guando Reg"
efurijtf * qui cum eo eran t : 4 quomodo intrauit in dorn urn Dei , 7*
panespropojitionii comcdit, quosnon licebatei cdercjteque bis, qui cum Num. 18
9.
eoerantjiificfolis facerdotibus} $ Autnon legiflis in lege3Aquiafabbatisfacerdotes in tem d Leu. 14 3
plo [abbatum x>ioUnty &ne criminefunt} 6 DicoaufcmVobis} quiatemplo maiore&hic. eOfcc.tf.r;
7 Si autem[ciretisquideft:1 MifericordiamVolo, &nofacrificium: numquamcondem-
naffetis innocentes- 8 Dominus enim ef Filius hominis, etiamfabbati.9 Et cm inde tran-
fiffet, Venitinjynagogam corum. 10. Et ecce homo mmum habns aridam , & interroga-

hant eum, dicentes: Si licetfabbatis curare} vt accujarenteum.u* Jpf autem dixit Ulis?: f Mr.j.r.'
Quis erit exyobis homo , qui habeat ouemvnam & fi ceciderit bac fabbatis in foueam, -UC.6.5.
Deut.**.*;
nonne tenebit , & leuabiteam} i* Quanto magis melior eft homooue} haque licetfab
batis benefacere- 1 3 Tunc ait homini : Extende manum tuam. Et extendit, & refiuuta
efanitatificut altera- 1 4 Exeuntes autem Pharifai, Concilitfaciebant aduerfw quo
it iiij
 COMMENT. IN MATTH. z56
modo'.perderenteum. lefts auicm fdens,recefitinde: Crfcutifunt eum muid , Crcurauit
eos emnes,i6Crpracefit eis , manifestum eum faccrcnt. 17 Vt adimpleretur quoddi-
glL4*.t. ihmcper]faiamprophetam3dicentem: 18 g Eccepuer mens, quem eleg3dileclus meus3tn
quo bene complacuit anima . PonamfpirHum fupereum , Cr iudiciumgentibus
nunciabit. 19 . Non contemner eque clamabit , eque audiet aliquis in piafis vocem eius:
20 aruridinem quafjaiamnon confringei^lmumfrmigansnonexinguct, donee cijdtt
adviBoriamiudidum: n CT in nomine eius entes fferabunt. 22. Tunc oblatos efl et
damoniumhabens, cacus3Crmutus3crcurauiteum3itaVtlociueretur3 & Vident, 23 Et
hMr.j.xt. upeydntomnes turba } Cr dicebanr. NumquidhicefiliusDauid} 4h Pharifet autem
i $up "'. h audietes dixermt. ticno etjeit damones,nifi in Beelzebub principe damonioru.2 y . Jejus
K1uc.11.17 autcmfaenscogitationcscorum, dixit eis: K Omne regnum diuifum contrafe ydefolabuur:

Cr omn'ts emitas, veldomttsdiuifa contrajeronfiabit : 26 Et fatanasfatanam etjdt, ad-

uerssfediuifusef3quomodoergoflabitregnumeim>.y. Etegoin Beelzebub etjcio da-
mones3fiitj vcflri in quo cijdunt ffdeo ipjtiudiccs vefiri erunt. 2 8 Si autem ego in Spiritu
Dei etjcio amones 3igiturperuenit m Vos regnum Dei- 2 9 aut quomodo fotefi quifquam
tntrare in domumfortis3 Crvafa eius diripere , nii pris alligauerit fonetn? Cr tunc do-
mumillwdiripiet. 30 gui non emecum, contrame el: CT quin congregat mecum,
1 . t. ffargit. 31 1 Ideodico \>obis. OmnepeccatumCr blaffhernia remittetur hominibus-.ffi-
Luc 11.17. ^tut autem blaffhernia non remittetur. 32. Et quicumque dixerit verbum contra filium

hominis .remittetur ei: qui autem dixerit contra Spiritumfanclum, nonremittetur ei be

quem hoc[aculo, eque infuturo. 3 j. A utfache arborem bonam3CrfruElum eius bonum,
autfadte arborem malam} Crruftum eius malum iquidem ex fruftu arbor apnofeitur.
raLnc.tf.45 34 Progenie superar um 3 quomodopoteflu bona loqui , cumtis mali ? m ex abundantia
enim cordis os loquitur. 35 Bonus homo de bono thefauroprofer bona: Cr malus homo de
malo thefauro profer mala. 36 D ico autem Vobis , quoniam omne verbum oofum3quod
locutifuerint homines seddeni rationem de eo in dieiudieij. 3 7 . Ex verbis enim tuis iuifi-
caberiSy CT ex Verbis tuts condcmnabcris-tf Tunc reffonderunt ei quidam de Seribis Cr
Vharifats3dicentes: Magifler volumus tefignu videre. 39 Qui reffondens ait Ulis, a e-
inft.u. 101 , CT adulterafignum quarit, Cr gnum non dabitur, nignum \onapro~
L " i 5" fata: 40 Skut enim fuitJonas in ventre ccii tribus diebm , Cr tribus noftibus :c erit
oiou.tV. fius homini; in corde terra tribus diebus, CT tribus noelibus. 41. p ViNiniuitafur-
pioan.j.j: gentiniudidocgenerationeifla3& tondenahumeam -.quiapenitentiam egerunt in pra-
q3.Rcg.S0. dicationelona^ieccepiusqHamlonashic.^.qRjginaAuflrifurgetiniudicio eugene-
> ratione ifta% Cr condemnabi -. venii finibus terra audire Japientiam Salomonis,
Lucir *4. Cr eueplus quam Salomon bic.tf 1 um autem tmmundus fptrttus extent ab homtne3am-
luc 114 bulat perlocaarida3 quarens requiem,Cr non inucnit. 4+Tuncdidi : Rjeuertarin domwn

meamyVndecxiui.ttVenicnsinuemtcamvacantcm , fcopis mundatam, ey ornatam. 45

TuncvadityCr affumitptem aliosfpifitusfecum nequioresfe , intrantes habitant ibi:
& ffiuntnouiima hominis illius peioraprioribus. Sic erit Cr generationi huicpeimA.
fjjfj JJ 4 6 1 Adhuc eo loquente ad turbas, ecce mater dus. Crfratresabatforis quere tes loqui ei
Luc.i.i.' 47 Pixitaute eiquUam:Ecce mater tua>CTfratres tuiferisat querentes te} 48 Atipfe

rejfondens dicentibi,ait:Quae mater mea, CT quifuntfratrcsmc 49 Etextendesma-

mm in difcipulosfuos dixit: Ecce mater :&fratres mei. 50 Quicumque enim fecerit
Voluntatem Patris meiern in calis e:ipfemeusfratery CTforor.CT mater efl. ^

~ ' A locus non poteft, nifiillc Lues intelligatur, qu no

INCAPVT DVODECIMVJVL
WFbRRi BiTlefuspnfdtdfabbdto.WihU cflethoc
|$Xv|S bcodifficultatis.fifolus Matthxushc
cap. f. v. narraflet hiftoriam. Nunc autem quia
imrrr Lucas a cadera recenfens dicir^ in ibba-
to Jlv7iefTf fecdo prim* accidiflcamelligi hic
video tisapud interpretes explicatum.Ponam,Tt
foleo rebus difficilioribus , aorum primm opi-
niones, deindemeam adiungam. De'fabbato
Multiputant,ibbatum Au7igj>*i>a>nr}ecvmdopri- ln'f0
mum appellari folitum fuiTc, oftauum dicm eorum j7rimo,<ju^-
feftorum , quae per octo dies continuos agebtur :ft .


i$7 CAP. XII, DE DEPENS. DISC. CON. PhAR; ij*

quale erat feftum azymorum, & tabernaculorum. A erantminora) inter i'lafeftum primitiuorum,& lo-
.Ocbuus enim dies eodemritu.cremoniaquCjquo co,& eclebritatefecundum effet primo,
primus cclebrabatur \ fecdo vero primum appel- Obiiciunt quidam,in omnibus feftis, excepto'fab- Dicipuh
latum,qud,cm primo celebritatc par effet, fecun- bato licuiffc cibos parare g. Itaq; non potuille l;ha- '" t" "
a Lernt: 15. dus tarnen ab eo effet loco. Illud ergo, de quo Mat- rifieos aecuare diicipulos,quod fpicas confricarent. ob cuulfas
5.I9. thatus hc,& Lucas illic agit fuiffe diem oebuum a- Refpondeo, non accufaffc,proptcre" qud parabt fpicas.
uHxrcfjr. zymorum:ficEpiphaniusb,&pleriquerecentiores. cibos, fed proptere qud fpicas colligebant, quafi g*xod.u.
Alij primum diem azymorum ita vocatum , quod quodammodomcterent,q4odinnuIlofeftodiefa- lS'
fecunduseffeta Pafcha , vt Euthymius , &Ifidorus cerelicebat.Demdepotuileillosimmerit,vtfole-
apud D. Thomam. Alij fuiffe fabbatu^jquodprox - bt.difcipulosacculrc. Etquidem Irenaeus h 1cri- h Llb-4'c-
me fequebatur feftum aliquod, quod in feriamfex- bit,nonfuiiTeprohibitum,infabbato,& feftis fpicas 1 '
* tarn incidiflfer, vtThcophylaftus, & Chryfoftomus vellere;fed metere.Sed refponfio Chrifti oftendit/e-
0140. c- Alijfecundumaliquod,ideft,minsfeUum,quale ciffedifcipuloj^uodalioquiineoffto facer non
neomenia. Alij geminum fabbatum: fabbatum or- licuiffet,nifinccefltaseos, vt Dauidcm; & Domini
dinarium, quod feptimo quoque die recurrit , & fe- prsefntia, qui tplo maior erat, vt facerdotes excu-
ftumaliquod, quod in diem fabbatum incidiflet, laflet. Poteftctiamobiici, Grce numerumeff plu-
omne enim feftum fabbatum vocabatur. rium*Ts7f jeS^a^/riniabbatis, quod occafionem
Auflorisde Mihi quxdam yidentur certa efTe principia , ex nonnullisprebuit, vtexiftimarent, non vnumtan-
Ubbato fe- quibus eiusloci explicationeceffriocolligenda fit. tm feftum, fed duo aut plura fignificari: quasaut
, cm fabbathumllud vocauit eodem dic:aut vnum poftridie alterius cclebraren-
" fecundo prim, non aliquod pluribus quae cdo tUr.Facjlisrclponfio^luralemnumerurn profingu-
primadicertunfed vnumeertum fabbatum figni- lari Hebraorum mo< pofitum effe,quo non multa,
fcarc voluiffe, quod fblu ex omnibus fecundo pri- fbbata,fed vnum mutis ibbatis fignificatur,vt
. mum appellaretur. Voluit enim Lucas diem certum infr4. Verf'je
defcribere.vt melis occafio calumnia; Phirifxor 2, Tlwifei dutern videntes dixerunt ei.] Las feri- IO
. intelligeretr. Ex quo omnes illarinterpretationes bit, Pharifeos non Cbrifto,fed difeipulis dixiffe,cur KCap.i.i.
rcfelluntur,qua: vnummulmfuiffevolunvtEu- facerent , qud llis in Sabbato facer non beeret.
thymij,Ifidori,Chrybftomi,&Theophylacl:i. Se- Refponderi poteft.aut vtrifque,primm,diicipulis,
cundm cft, fuiffe illud fabbatum eo tempore, quo deinde Chrifto dixiffe: aut Chrifto tantm , qui ref-
fegetesmature erant, fed tenen, & needum melfc, q pondit. SedLucam ideo dicere difeipulis dixiffe,
alioqui difcipuli non velliffent,& confncuiffentfpi- quia quod nugiftro dixert, nonfolm de difeipu-
as. Ex quo refellitur Epiphanij fententia, & eorUm fed ctiam difeipulis ipfis dixiffe videbantut. Adnota-
omnium, qui fabbatum fecundo primum,diemali- tur ad hune locum D.Thomas, non accufffe Pha-
quem azymoruni interprettur; enim died.eci- rifos,diicipulos,quod ex agro alieno fpicas collige-
moquinto, aut vigefimo Martij picx matura; effe rcnt,quia id lege permium erat ^Siintrduerisfegetem :
Quomodo potuert.Q^pd enim quidam adnotauert,in Pala:- dmicituifiagesjpicds,rmdnucteres:fdlce ame non metes. cut#t-
non potuit ftinaeo tempore propter vehementem calorcm e- i.nUgiis.)Ohik\x opinioncfcientia; legis infla
te aliquis gCtcs folitas maturefeere; fiftum effe arbitror. Nam tis,legis ignorantiam,vc Luthymius adnotauit.
tiymotumj necji probare poffunt: &nospoflumusScriptura, Et tpticumeo erdnt.] in Scriptura m dicitur folus mJ Re .
experientiaquerefutare.Ioannesenim tcftatur,tem- fuiffe Dauid } itaque non videntur hare verba Cum '
pore pafionis Chrifli frigus fuiffe, & fe homines ad hiftoria, ad quam alludunr, conuenire.Refpondent j Qupmode
ignem calefeoiff:& fcftum primitiuorum celebra- quidam fuiffe quidemfocium.cm in facerdotis do- Dauid fo-
batur quinquagefimo die poft Pafcha, celcbrabatur mum ingreffiis eft.fed aliquos habuiffe comites,qui lu* fueIlt-
autem fimul atque prima faix in meffem mittebatur. ilium alio loco operirtu'r, ficut ipi facerdoti dixit:
j T d Non ergo potert in fefto azymorum, id eft,quin-^ ndmejr guris mas condixt in tllum ,cr illutn locum Alij nVerf*.
^otut.ii. qUagjnta antc diebus, igetes effe matura;. Experic- habuiffe etiam tum comitcsiccum,fed iaCcrdotem;
tiaverdocet.non iolumin Paleftin, fed eque in vt ait eo loco Ly ranus, rogaile, cur folus eet ; non
multo calidioribus Africa; regionibus,fegetcs tarn quod oluseffet;fed quod cum multismilitibus ein- 4
cito matrelfcere.Ex quo etiam equitur, n potuif- tus efle foleret, paucos tune haberet ficut regem
fe fbbatum illud effe in fefto , vtalij putant,taber- dicimusircfolum,cum cum pauciiquuntur. Vtr-
ttuM5. naculorum , quod raenfe ptimo celebratur , quia que opinionem alii rfutant , proptere quod Scri-
4- iam fegetcs collecb erant. . . pturadiferte dicat,illum fuiffe om,& poftea quam
Tertiumeft,quodex Hebrarorum acciplmus tra- indedifcellit,folum etiam ad regem Achls adiifle.
ditione,vtfdiduri furnus , poftexilium Babyloni- lllum vero cum dixnje fuertsfuis inMtm,&lumlo- Dauidfo-
cum.numquam Iudarosvnum feft poftridie alte- cum CffWx^f,officiofovmmfuiiremendacio,vtfu- '"''5^
fan i< riuscelebraffe,ncpopulusdsctinusdiesqiie- gam diffmularet.- Chriftum autem hoc loco, non ex cer(jotema"
Numquam fccrecogcretur.VndeeorumrefutatUrbpinio, qui veritate,& Opinionc fua;fed ex verbis Dauiclislocu- eftingref-
pttduo fabbatum fecundo primum vocafi putant,quod fe- * tum effe. Horum ego opinionem eti refcilo, qud fu*,
diesludad ftum aliquod proxim fequeretur. Sequitur ergo, non folm Dauidem,fed Chriftum pene ipfum,mc-
^icfccre fj^batum fecundo primum non pbtiTe effe , nifi dacy arguere videtur:& qud Chriftus apud Mar-
coge antur rnurnpcntecon^eSjaut>qUOdidemeratprirnt}uo- c".& Lucam pdcat, Dauidem ex panibus propo- 0Cap. ig.
rum, quia non nifi vnum erat,qualdiximus.D.Lu- fitibnis comdiffe, & dedifle iis, qui cum ipfo erant; p cap ..4.
cam proprionominedefignare voluiffe; &inilud qod non video, quo modo, fi nemo cum illo erat,
tempusineurrebat, quo Srigetes matura; erant, & interpretan poffint. Eoram ergo probo fntentiam
nondum meff;,& ad ipum fignificandum celebr- qui exiftirnarit , neminem cum eo fuiife , cm panes
batr.Reliquum eft querere , cur fecundo primufh accepit:fed aliquos alio loco focios habuiffe,quibu$
. appellaretur. ex panibus dederit.
tcmtfe." Nihil compertumhabeorquorundam tarnen c- -4. Ciwnodointrauuindemtmi Dei. ] Nondum fuiffe
nudo pri- iefturabrobabiliffimamihi videtur,ideitavocari, tomplum nemonefeit; necibiarcam fuiffe Iegimus: J4','j^J*
lftBei qud,cumtria,effcntpra;terfabbatumprima,idcft, qua; toto illo tempore in S1J0 fuiffe dicitur4, qua; &4.j."
pncipuafefta,azymorum,primitiuorum, &taber- domus Dei appellabatur: fed eft vero fimile,autpo-
naculorum(mniaquippcaliaJvtneomcnia;mu!t tis neceflarium, fuiffe ibitabernaculurn, vbi pans
 $9 COMMENT. IN MATTH. ico
propofitionis de more ponebantur,erat enim Nobe, A tmnediipenfrepofle, qu'a Dominus e etiamjobbati,
e'i.Rfg.n. vbieratAchimelech qui Dauidi panes dedit.ciuitas & vnufquifquepoteftderefua, quodvelit, facer.
8. facerdot a.Quodautem Marcus1" dicit,fub Abia- MarcusFfcribitdixiiTe ,[ propter hominemfo-
bCap.i.if thar facerdotc id contigilTe, alia eft quarftio , qux ciume: non homo propter fobbatum- V trumque ergo di
em panel cmmodisillic.qum hcdifputabitur. xit,& quod Matthus narrt, vtprobaret fe templo
propoitio- Etpanes propofittonis comed.] Hebraei panes propofi- eJTe maiorem, quia templum fabbato feruiebat,ipie
nis appclla-
ti. tioius daobus modis vocant CD'3B onS lecbem pa- autem dominus erat fabbati, & quod Marcus, vt
,^1 ita d\ca.mfacierum , quia in tabcrnacu- probaret, hominum lalutem fabbati obiruationi
lojvbi Domin .shabitabat,feniexvna,feniex alte- eTe prarferendam.
ra parr.e,quai ante duas eius faces proponcbantur. ?. Et cum treffet inde.] Scribit Lucas id altero ?-*' *V
("Hebrji Liiim duasfacicsin homine,ficut nos duas dieibbaticontigiiTe. Quod ex hoc etiam loco ma-
genas facit/.: 70 anh lecbem hammabkaracbetb, nifeftum eit Venit enim in Synagogam^eorum:Sy-
wdinatwis, aut dxfpofitionis , quia certo , vtdixi nagoga verb dielbbati congregabantur. Etpro-
ord ne.certoquetemporedifponebantur.Animad- ptere interrogarunt cum , an liceretinibbatocu-
uerti autem hoc f cundo modo,nonnifi in librisPa- rare, quia iabhatum erat r, Auguftinus', &Euthy- rVf.io;
ralipomcnon & Eidra: vocari , qui poft exilium Ba- -r
mius s Lib.i <U
d
i.Par.j.j bylonic feripf i funt c. Septuaginta interpretes tri
i Infynagogam eorum. \ Qu[ precedente die fabbati cap.jf.
& j.a bus mcdis verterunt. Aliquandoi>TKf ivanxt quafi diicipulos,quod (picas vellerent,accuuert. Non
l.iflJ. 10.3J. cas panes facialesd. Aliquand */> -' enim min s quarrebat Chriftus occafionem , vtin-
dt V \efk,panesfaciei. Fercmper*jTir^9(rs-pa- iu accuiretur , quam illi vt aceuiarent: vt ex eo
e Vit! Efd. ncspropcfi.ionis' ,La;inus interpres femper panes rum aceufatione anfam caperet eos docendi, atque
io.)!.' propoficionisappellat. obiurgandi.
f Vt Exo.(j Ji,a nonlegiis wiege.) de qua in Leuitico g , Sc Nu- 10. Et intemgabant .) Marcus t, & Lucasudi- "p''
*4- mens*. cuntjChriftum Pharifxos interrogate. Augufti- ,^>l4>
j Reg'"'* Oyf*bbdtl)is,) Perfingula ibbata. nus*, & Theophylactus refpondent, Pharifaeos conf. Eug.
i.Par.9.tx. S^ardotes i templo.] Omnia, vi Chryfoftomus,& pris Chnftum :deinde Chriftum Pharifaeos inter- cap.jj.
fi.-15.tj- Eumymiusobferuau'ert,emphafimhabent.Paucis rogafc. Sed ficilior refponfio eft, Marcum & Luc Hoc loce
l.P^r.*.. enim verbis expre lit omnia ,quiad cxepli exag'ge- non diceie,LhriftumintcrrogaiTe Pharifeos.vtrum
racnempertinebant, Legem prcipientemjpeilo liccrct in fabbato curare: led vtrm beeret bene fa Quarftioi
.-8- nas fcerdotum, qui maxime dcbebantfabbat - ccre.anmal. ltaque non eadem eft quaeftio, qum Pharifieisfc
*' ' ' 1re : locum in templo, vbimaxim coli oportebat: Pharifieis Chri:tus,&quamChrito Phariln pro- Chri*|[
tempu.-, in fabbatis,qu maxime* obferuationem re- pofuerunt, id Pharrfu pris inten ogauerunt Chri- Ji^jj
quirebant: rem,fbbatum violt, quod plus eft,qu ftum, num liccret in fabbato curare, Chriftus vt eo-
Sacerdotes fi d xiiTet,non obiruant.ViolaiTe autem iccrdotes rum malignitatcm coargueret , immutata paululiim
qua rationc fabbatum d.cit; non qud ver violarent, fed quod queftione interrogauit Pharifeos , an liccret in fab-
-violeur. ea facerent,qux nifi D-i cultus excufaret, facer no baco benefacere , an malrvt verbis ipfis qusftionis
licuiiTer.Nempeviftimasmaabt, pelles detrahe- eospungeret.&pudcfaceret,
bant.inteftina lauabant, ligna rindebant,ignem - I*. Quanta magts melior.] ' hrafis Latinis inufitata,
cedcbant,pueroscircumcidebant,vt Hieronymus, quamuisBnulliaucioresEcelefiaftici mille ab hinc
$,& Euthymius exponunt. ^nnis ita locuti fint. Graxieavtuotur, vtfupr z lCtp v t-
Confirmaturexhocloco noftroram Theologo- *X l'f"'*'/>Aoi^<*pfi7 Iwmy, quod nofter inter- - ' J
rum d.1 fetorum celebra tionc fententia, non violan prs retenta Gra?ca phrafi con uertit , monne vos magis
Opcra die fetum,cm ea in f*Tto fiunt,qujc ad eius celcbratio- plwris eflis Ulis ? altero comparatiuo redundante lta-
bu&f.itis nem pcrtinent.nec alio tempore fijripoTunt, vt c quefufpicor, hoc etiam loco pro mr* r '?,
liens. pullantur campan c, feruntur cruces, munlaurali- noftrum interpretem legifle nrmfi /fa* -
quandotplum,& fi quid eius eft modi. Multo ve
ro mins , cum ea fiunt, qu x ad falutem animarum baque licetfabbatis benefacere. ]Non concludit, lice-
neceiria funt:hoc enim propri hoc loco agebatur. re curare , vt' 1 harifaei interrogauerant , fed licere
eit,qud ma^ximApoftolos excufibat.quod in benefacere,ficut ipfe interrogauerat Pharifos apud
pr rdicando,& facidis miracuSj ade, vt ait Mar- Marcum Lucam . Habet etiam maiorem efG cap. j.*.'
cuSjfuilTentoccupati^t nec parare cibum.nec cape- cacitatcm generalis intentia,& verbum ipfum be- .*.*.
re pofent.Hoc eft, rhiferkordiam vol, nonfaaificium, neaciendi,lub quo includitur etiam curare,quia cu
Hoc enim nfuChriftui inducit,quadicat,melius rare eft benefaccre.
cTe, vt Apoftoli animas homi^Ufia.qum fabbatum 15. lifus autemciens-~\ Nomine indicante, ficut eo
feruent. rum videbat cogitationes
^ , infr c,& fupr
1 d. cVer.j.'
6. Templo maioreflbtc] ZA hoc loco.De quo autem ** Secefstt.] Admare.vtexplicat Marcus,fugitf,ficut dCap.9.4.
loquatur, non conentunt interpretes. Qmdamex Aportlos fugere docuerat f. Fugit autem non me- Luc )1.&
hxreticis, falutem hominum fignificari puta nt, qua tu^ut impotentiarefiftendi,edquia nondum vene- 9'*7
templo p -xponatur, minime bono, vt mihi videtur, rathoraeius,vtincausfimilibusIonesait S. Re- 'chriflus
rathoraeiuSjVtincauisfimilibusIonesait
iudicio. Hieronymus locum , in quo Chriftns esgt fiftere autem & fi poterat,nolebat,qtiia cm fuga ca- cur fugit
CmenimDeus cflet, vbicumque erat, templum uere polTer,non erat necelTarium,& ne arundmem quaf- Phariliro;
rar.Sed non dubito,quin fe ipfum templum appel- JCatam confrmmet,
.J_ , infr,r * ir curatt
eos omnes : non -
e. >JfF-*-?'
cap.10.tu
i Ad Celof* lauerit, quia in ipfo habitat omnis plenitudo dignitatis nes,qui leqaebantur,led omnes qui argroti erant, ce g cp.7.jo
t.9' Corporaliteri,Cicut deleipio dicit , Ecceplus quam lonas curari voluerunt. Tantum enim figniflcare voluit &..
verf.4. hic,\Eccc flus quam Salomon tr,&infri Dominus efi Euangelifta.Chriftum no maligne ac parc,fed pro- ij.i.fcif.
ni Verf t kHS hominis etiam fabbati. Atque ita uthymius,& lix#,ac liberaliterinomnes,quifidem habebant& . t
nVcrf?. Theophylactusinterpretantur. agroti erant,fine vilo dilcrimine perfonarum , lani- . c " jj1^'
ocsp.j.n. 7. Siautemfciretis,quide.} QuorHim heeprophe- tatisbeneheium contulifle.
Chriftas fe ta: teftimonium Chriftus inducat , expofuimus 1 1 6. Et pracepiteisj Marcus i dicit , daemoniis pra?ce-
iiC it0 'P^m vc tftimonium 0 fiipr declarauimus. piTe,nc fe manifcltarent, quia clamabant , Tu es Fi
oje pro- Dormis efilm hominis etiam fabbati. ] Probat lius Dei. Quia ergo d armona in homnibm erant,
Le. fc,& templo elle maiorem, & in bbati obcrua- Matthus dixit,hominibus cum precepifle. Cur au
tem
 26i CAP. XII. DE CHRISTI MANS. ET ALU S. . *
a Cap 9.50. tcm priceperitfupr diputauimus a, A Koncomendet. ) verba eque apud Hebreos,
b cap.41.1, I?. Vt adtmpleretur. ] Qnorfum Euangelifta hoc apud Septuaginta in faia leguntur , ed eft vero
Ifaic teftimonium proponat,aut quomodo imple- limle5Euangeliitam explications caufa , addidiffe.'
tum elfe dicat3non fatis apparet.Sunt qui putt,prb- Significat enunprophcta.Chriftum fine ctentione,
pterc prpofuiffe , qud Chriftus prohibueritmi- fine clamonbus , quibusforum pcrftrcpere confue- chri-
Euan- racula ua diuulgari,ne Pharifeor.um aynulatio ma- uir, quiet^placidque iudicaturum.. Hoc, enim cft, ti manfcc-
g-l<h hoc gisexacerbaretunnolebatenimarndinemquaff- quodipe dixit \TMtewgummmn.fupervos,& (lifcite tudo&be-
ptopfcsrse tamconfringere.Aliireferuntadfugam'jideofugif- A me,quia milisfum <jr bunitlts corde. Toto denique nec n,gnl*,asa"
Kibmom fc.nerefiftendocfringeretarundinemquaflaum, Ifiteitimonio nihil aliud, qum Chrifti rnanue- |!2[ ,
' t icl eft>minus manfuctudin-s oftderet, qunvde tudo declaratur, vtapud Zacbariam %& Matthej : a Cap. "X
d Veriif! proplietapndicaueratjChryfoftomusc-Vtrmqu 8cloAnnemctdicitettaSion3Eccerextmsyemftil>tman- ..<. r.
probabile, fed illud meo iudicio proba bilius, hoc fuetus. " .. . :'' .. , cCajuz.ij.
teftimoninm ad fuperiora dreferr. Reddit enini Ne clamabit.) Hebraic additur KD' vh lo HJjcba, .
, omnescuraueritiquiquemadmodum non tollet , poteft autem intelligit,vtait Hieronymus,
propheta pradixerat, adeo benignus & manfuetus avzpanaitmifaties ,id eft, non habebit in.iudican-
erat,vtnemoinplateisvocemeius audimrus.effet, dovllamrationemperfonarum,ficenimHebr.Edi-
ade veromifcricors, vt omnes fanaret , neminem jj cunt, quod Grc <9&buto *rt/u*Vi'perfonamac-
tedcrtt, ac nearundinem quidcm quaflatam con- cipere. Veliblp Z^c/o, ?erf;w \mm, vtinterpretaturR.
fringeret, & linum fumigansnon extingueret. Salomon,id eftnon vocifera bitur, Donecttjciat ad vi-
i g. Ecce. ) Demonftrat fpiritu prophetico , .quem thrum indicium. Locus eft , vt mihi videtui , diffici-
pofte Ioannesdigito demonftrauit,ccf ^Agmts Dei, lior, qum plerifque interpretibus vifus eft. Pri-
tIoan.ii> ecce qui toitpeccatamundie: & quem Pater, milla de mm apud Iiiam fie legitur , 1? *"0
celo voce, poftbaptifmum oftendit, Inc eliusmeus :oao > -' > 1 TOTO
-5->7- dit&usttupt{. ini-mbi > 1 1 V
Tuer meus.] bhabdi,fert4us meus. Seruum autem i^n CDX:k.annebratfutb lo iifchbor ,ypifchtbab e-
vocat , vt hominem , quia format fem accepit , & hob le icabbennalr. leemetb iotmifchpatb , lo velo
habitu tnuentus e , yt bomo, S ficut aliis in locis ". Nec 3 hhad iafchim baarets mtfebpatb vlthorato ttjm ieia-
gPhiU. 7. illumipfumhomincm Chriftumeodemmodojquo ' chelu^rundinemquaj]atam non Content: & linum fumi-
Mfa.4j.10 alios vulgariter,feruumappcllat, fed per excellen- gansnonextinguet adveritMemfrofwetMicium , non tur
zicl1. ti,& honoris fui caula, quafi glorietur Deus, quod babitur , nec animofrangetur, doneeponat in terraiudiumt
quratione bter homines talemhabeatfcruum,vt in eolbi pa- q & inlege eius nfulajperabunt ,i eft, adco quiete, &
aDeo Vi- ceat anima ipfius, &,*/t pofitei proprium Deiofi- attcntambulabit, vtetianififuperarundinemiani
trtftruus ciumcommittere.totamEcclefiamgubernandi^ quaflatam , qua nihil fragilius elle poteft, pedem
dicstar. quod maximum eft, regnum fuum perdit recupe- ponat, earn non confringat, & fi per ftuppam ince-
randi,vtindicat D. Paulus i. Sic, fi minora licet ma- dat non omnino ardentcm, fed tanturn fumigan-
iCo oribus comparare, Mofem Deus feruurafumfo- tem, non extinguat. Apparetcnimfuiireproucrbiu.
t4> ' lebat appellare , 8c lob i.Conderatferuum meumlob. qUO fumma incedeiitis lenitas fignificabatur , ficut
KNum it. quodnonfit eimilis in terra. Septuaginta interpretes Gallij&Hilpanidefirjailibus hominibus dicereib-
7.8. apud Ifaiam nomen Jacob prpofuerunt,vel ne Chri- lent, etiamfi fuper pauimentura ouis ilratum ambu-
I Cap.i.i. flam Deus icruum vocare videretur , vel quia aliis laret,nullumfrangcret . *
*' }' locis ita Iegebant m. Obferuauimus in idiomatis, fo- ^ per inceifum autem, & ambulationem, omns vi-
Jitos Septuaginta, cum fententia aliquid videtur ab- tx adiones intelliguntur ex Hebraeoram idiomate,
mCap.4i 8 furdicontinere,addere,autdetrahere,autmutare Significatur ergo , Chriftum omnibus inrebusin-
S.&44.I.I. aliquidjvtabfurditatemtollerent. credibiliman(uetudine,aclenitatevfurumfuifle. "
ta'Fat8 rV- Q*"*^.] vthominem.Nam inter omneshomi- u Euangelifta ceteris verbis prxtermiffis tantiun
,,ams" nes ilium aflumpfit (loquorenim veterumTheolo- hxcpoCui^donecHicutadvilbriamidiciumf&innomi-
Chnilus' gorum more)& Doumfcchn.Speciofusformafnfilfjs neriusgentesfperabtmt.Q^ifC3,ciiiliquomodoiist
ekas ve hominum, difufa e gratia in labijs tuis , froftere mxtt te qui apud proph etam leguntur , videntur eflc fimi-
n Pf0' DeusyDeus tuus oleo lattta pr* confortibus tuis,c, Ego au- lia,eadem tamen non funt. Hieronymus iexiftimar, jyhCm"
oPfr ?'* tem coniMsfim rx d? eofuper Sim mitem fantlumeius, idfcriptoumvitioaccidifle,quodegonullomodb adeumlfj.
Chriftus pr/tdictns pneeptum eitts. In hoc enim elegit , vt effet mihi periadeo. Quin Hebraicum illud , qod nunc locum&in
quatc rex,&verbumeius, qui ipfe verbum eius erat, prae- habemus, Euangelium nufquam mihi, quamhoc epiftadAl-
bcocle- dicaret. locomagis fufpedueibquod omnia &eadem, qua; '
Dileclus meus. ] Septuaginta addiderunt,i/r4f/,ficut apd Ifaiam verba funt, recitet: N imis enim affeda- Euangdi
pCap.4is Pau^oantlacob/'<r0:\ iv , quiitaPle- ta fides meritoupeftaeft.Nonfolet Mattha:us, Hebraicum
' cr3ht3tulfraelferuetneus,Iacob,qutmdilexi. teftimonia ex prophetis adducit , verba numerare, uaithati.
9Cap.3.i7. J(jffC(wp/<tc//.]Videexplicationem fupr'. Ifte,qui,vtMatth3euseffeviderctur, numcrauit,hoc Coneffi*mc
Po).rfw/pmVwiWff.]Nouiha:rcticoruminterpre- E eft apud me conlcutu$,vt minim Matthus effe
tesad baptifmm hoc referunt, qud in Chriltum videatur. tavbUifl^
recens baptizatum Spiritus inftus defeenderit r. Manifeftum eft, idque omnes pnter Hierony- dtrevtdctt;
Alij, quia artate, & Gpientia prohciebatf, Spiritum mum interpretes fentiunt, verba Euangcliftae
fu pet- ilium poitum dicunt. Certius eft, de ipfa eius donee eiiciai ad yi&oriam indicium , illis Ifiiae verbis ref-
conceptioneinterpretari,inqua Spiritu fintoirn- pondereosDD Kxi nottb leemethiotftmifchpat,adye-
pletus eft t, nec enim Ioanne prior erat,dequoAn* rtratemproferetiuditiumjd eft,omnia,dum iudicabit.ad
11 * gelus dixerat, Cr Spiritufancio replebitur adhuc ex ytero verum examinabit, verum pronunciabit iudjeium.
u Lar matrisfuA*. Cur autem Euigehfta,pro profc-ret, dixit i*.iKn rw-
ci-iftns ludiciumgentibusnuntiabit. ) K'V iotfe proferet^ id cff,quod Septuaginta dixerunt, tinm inferet,n\*.
^jiflator. eft,legiflator erir,legem Euangelicam,non,vtMofes magni refert.Potuit enim Matthus Hebraict dice- '
1 fil.,.11. iu3m,folis ludfisjled omnibus gentibus dabit *.Con- re tt'v iotfiproferet, vt eftapud Prophet, 8c Gncus
Jlitue Domine legislatorem fttpereos,yt feiant gentes quamam . Interpres verter ir*)b*r , quia id etiam poteft
homines funt. Aut, gentes omnes iudicabit , quia pater Hebraicum verbum fignificare.
f i0an 7.ii omne indicium deditio . Nec cnim aflentior iis, qui id ab Euangelifta,
 /

COMMENT. IN MATTH. 164

maioremvimaddcrent verbojcerto confilio falum A totiespromi{Tus,tamdiuexpecbtus, qui ex genere
putant,tamquam voluerit declarare , etiam vi com Dauidis fcituru s creditur.Vidc qux diximus fupr g.
pulfcirum Chriftum homines , vt verum iudicium +. In Beelzebub.) umquamdiabohminifter,magi- &-1-
fubeantmon enim de Chrifti feueritate,fed de man- eis artibus.Vidc item fupr \
fuetudme, & mititate agitur. 27. Filij Tf/?.)Plerique recentiores interpretes exi- *
Illud long difficiliu* ,quomodopro nonhlec ftimant, Exorciitas illos Iudxorum figniheari, quo- ludeerm
meth , adueritatem , dixie fiuangelifta , < t iixat , od vi~ rum artem quandam Salomone traditam fuiTe,Io- exoicjc.
Shriton. Quod enim omnes dicunt,non verba,fed sl- fephus cripft Sc de quibus Lucas in Actis Apo- iub.e.An-
fum exprimcre voluiffc , fateor mihi fatisfacere non ftolorum mtionem fecit. Filiosautem Pharifaro- q". "
pofle. Nam idem videtur eile fenus,& vt idem rum appellari.qud IudxieTent,vt/iili, & aliqui ^"P-1*'
eiretjtamen hie obfeurior certCiqum ille eft,& non aliquando eorum filij. Argumentum ver efle, cur a hiexox-
eft verofimile,EuangeIiftam,dilucidiorem prophe potis me , qum hlios veftros dicitis in Beelzebub eifac lud
ts fententiam , alia obcuriore fntentia cxpofuiflb. eiiecre demonia, cm vtrique eiieiamus.3 cur de me fueiint.
Matthxus Itaque cogor meam lectori coniecturam indicare, male, cm idem fciamus, de illis beneiudicatis ;
doctioribusveroiudicdamre'inquere. Supicatus Veteres de Apoftolis hoc difturn pu tant, Hilarius,
Heb:ator f jcram aliquando Matthaeum non pura , & antiqua Chryfoftomus 1, Auor imperfe&i "^Hieronymus, 1 Hora. 41.
Irngua.fed Hebriorum lingua.fed corrupta illa ex Chaldaica, g Theophyh&us, & Euthymius. Ad quorum entcn- m Hora. 19
corrupta & Syriaea, qux Chrifti tempore in vfu erat, Euge- tum libentius accedo,nifi quod plus Chriftum, qua
vius.
liucripjfle,& proncKf>i,dixiireJril3T \Ackutb, illidict arbitvorfignificare voluifle.A poftoli enim
aut \achutba, quod , & veritatem , puritatem, ia nomine Chrifti c&monia eiieiebant Argumen- n Lucio.
innocentiam,& viftoriam fignificat,intcrpretemve- tatur ergo,ftt veri, id eft, Apoftoli, qui ex populo- '7.
r Gra;cum,non veritatem , vt eft a pud IfiamAfed veftro funt , in qito cUnwnU eijciunt .'nonne in nomine
victoriam , alteram vocabuli fignificationem fcu- meo ? ft ergo illi non in nomine Beelzebub , fed in
tum conu ertie. Corifuluicmhaecfcriberem,Sy- nomine meo d.vmonia eiieiunt, quomodo dicitis
riacumEuangelium,comperiquerc:mediuinaf- me in nomine Beelzebub eiieere? Nam illi in meo chrifti -
{czmm&nwh le\acbtnha ,fcriptum inueni,quod& nomine ei iciunt,maior ego dimonibus fum, cuius gumemum
adinnocemiam,Szad veritatcm,Scadviiiori4mpotcfi- nomine, virtutquepelluntur : non ergo in nomine potentiffi
gnificare. ' Beelzebub ego eiicio: nam fi Apoftoli mea virtute *
2i. Etinnomeneius gentesfperabmt.] uobusverbis eiieiunt, quod negare non poteftis,multmagis ego
Matthus hc videtur propheta diferepare. Pri- cuius eft virtus.
mum,quodimln3ffW4/jo,/ff w,dicat,Meri- ideo indices veri emit.) Quia fedebunt fuper imdecim
fj:HiCctiamomnesdicunt,esndemeflef nten- fedes indicantes dmdecm tribus ifrael", Hieronymus. 0.,, c
tiam. Qupd etfi non fitis intelligo, quia omnium ta Quamqum ego de abo iudicio agi puto, quod iudicium
men opinio eft, refutare nolo. Tantum dico,quod Thcologi comparationisvocant. Iudices enim - compara-
in leftronibus veteris, ac noui Teftamenti adnotaui, rum erat,quia inillo vltimo iudicio apparebit Apo- tionu quale
magnam mihi apud Septuagmta vitiati loci fuipi- ftolos in nomine Chrifti dxm onia eiecifle , quod
cionem eiTe. Nam. pro bethoratbo, in lege eins, vidilent, & credidiflent P h ri fa? i , ta men Chriftum
non credo hosvcrtiTc, 'ttfrfiritum cum, in nomine, ipfum,quem multo magis credere debebt,propria
ems y ficut nc legimus, fed * >~ cu aujn lege eins, virtute drmoneseiicere.in Beelzebub eiieere dixe-
vt legitur Hebraic Nominumautem fimilitudi- runt,cut infr p ait , ViriNinimt*[urgent in indicio cum p Yerf^i",
5,efn"*rlr"l hem, erroris fuiffe caufam, vt amanuenfes pro v/, anmiant ifla , & condemnabunt earn , & , Regina jturi 4.
cainrerprr
tes cmen- cesjwsfcripferint. Similem enim errorem in iifdem Jurgetin iudicio cum generationei*,&andemnabit earn,
daatur. 1 duobus vocabulis,;aliis etiam locis obferuauimus. fjtna yenit axibus terr* jutdirefapientUm Salomonis.
Matthii igitur Gricus interpreSjSeptuaginta fecu- 28. Teruemtin-vosregmtmDei. ) Sc ipfum& aduen- Chrftu$re-
tus pro lege nomen pofuit j_) tum ium regnumDci vocat,quia initium fuit regni gntUB Dei
Deindedifcrepat,quod pro anHijiintyinfulis/licat Dei, & aditum nobis ad illud patefecit, Hieron.
*9ci gentes.Sed hoc dicrimcn leue admod eft. Infu ChryibftomuSjcfe Theophyladus. Argumtum hoc
las enim propheta remotiflimas quafque gentesap- cftjiauteminSpi.itu Dei, vtfuperiorc argumento
* Vitg.EcI. pdlauit,quia infuls ctinente remotae Mint, ficut probatum eft, eiicio demonia, ergo ver eft, quod
* , posta dixit.* Et penitns toto ditafosorbe Britanoswx. apud & ego, & Apoftoli roei, & Ioannes pridicamus, ap-
b-Cap S- eunc*em prophetam , dudtte xn\nlx ,<jrattendtte ,&b propinquail, & venifferegnumDei. NamSpiritus
e Cap.o.j meindaexpechbuni,Sc,cmitumadwjuli(slongejdeosi fanctus ,qui miracula per nos operatur, noftram
& 46 . 1 9. qui non Aitdierunt de me. prsdicationem verameffeteftatur.
2. Tunc] Cm fynagoga egreTus effet : Audor quomodo pote ejuifquam. ) Facilis fenfus , quo
imperfc(fti,ck Remigius,vel, n fignificatur certum, modo poffum ego diabolum de poflifione fu de-
& defignatum tcmpus,vt putatEuthymius. Quam- turbare, id cft,ex hominibus eiieere, nifi fortior fim
dCap j.io. qumMarcusd viderurdicejeidaccediffe.fimulat- illo? Nemo enim in domum fortis intrare poteft, &
que egreffus fynagoga in domu venit. Moncndus illa, fpoliare, nifi fortior, Se fuperior illofit.vt poffit
, . mihilcAoreft,nonelehancillamhiftoriam,qua: pris eum armis filis exuercFortemvocat Tpj gib- Fort,qaj
.4. Luca1* natratur,vt pleriq mtefpretelsputant.Nam bor, quem Septuaginta*|<fr fblent vertere.dom hic Hgoi-
de eo darmonio Matthatus fcripfit , Se nos banc illi Butem fortis,vocat arcem,quae gigante euftoditur. cet.
opinionem probauimus. Forrem intelligit diabolum, quia non epotea*fuper
Cxcus Cirwij.)Dubium,vtrm natura,aut morbo, terrtmyqu* compareturei4. Non e nobis collucLtio , in- q Iob.41.14
vt {entire Hieronymus videtur, an dimonis malefi quit O. Paulus aduerfus carnem, &fdnguintm,fedAd- i|EphC l.
cio , vt Chryfoftomus, & Theophylaftus,ccus 5c erfusprincipes-, & potextes , aduerfus mundi reilores li-
m tus fu erit. Credibius tam cft,daemonem audi- Domum eius intelligit mundum, in quo, antcquam
tum,& vium illi ira ligaflc, vt eque audire,nec vi- Chriftus veniret,dominabatur,qu, vt flgnificat iii-
dere poffet indicat enim Euangelifta, fola eum dae- perioribus verbis D.Paulus, fuo regebat arbitrio.
monis eieione,auditum ,vifumque recuperac; Va fa au tern eius, non arma, vt multi interpretantur
quafi pris nulla caufa, qu mins audiret, videret- fedfpolia & fupelletilem: pris enim ligat,dein-
* qucnifidaimonimpediuiffct. devaiaeius, id eft , fupellc<5tilem domus eius di-
xhNumtptid hiccfilms D/uid. J Id eft , Mefias ripit, & ucas c arma ab fpoliis fparauit. Supel- ..
lecli
 26S CAP. XII. DE PECCATO IN SPIR. SANCT, x66
leftilem autem diabolivocat,miferas animas, quas A quieadem,quVos,docer,acfacit,etiamfi,quiavos
fub captiuitate dettnebat.quaique Chriftus ilh cri- non icq uitur, pro vobis elle non vidcatur, pro nobis
* Pf 7.19 puitjC^ afcendensinallumsaptaum dttx.il captmttatem3. r/?,quia doftrinam,faftaque veftra confirmt.
Ephci 4 t. JO. , entra tmte. ] Primmqus- 31, ideo dico yobis. } Cauilis diftio non refcrtur
Cin.it. rendum,iie quo Chriftus loquatur.larius,b,Criry- ad ea,qua? proxim prxceTert.fcd ad fuperiora illa
Hom.^t. {oftomus c, Hieronymus, Auftor imperfefti, Beda, (,Htcnon eiitit dxmoncs , mfi in Beelzebub principe d&mo- (yttf t -
Euthymius,Theophylaftus,dediabolo loqui exifti- nurwnjit conftat ex Marco 8, qttaniamjmqidijdicebant, g cap. j**^
. mant,quafifenfusfit,tantumabcft, vt diabolusami- fptritumimmttndum habet.
cusmihifit, eiuique nomine dimoneseiieiam, vt Spiritusautemblafphemtanonremittitur.] Id eft , bla- h Verf. fie.'
maxime mihi fit aduerfarius. Melior mihi altera vi- phemia contra Spiritum Ianftum,vt explicatur pau- 1 cap. }. t>.
dcturintcrpretatio,quametiam Chryfoftomus, & lo poft b,& apud Marcum ',& Luc . Exiflit ex hoc ^...
. Theophylaftusaffert, vtde Pharifashocdiftfit. loco maxima quarftio, vt D. quide Auguftinus nulla yerb^Doft,'
Pharifau Quorfum autem ita de illis Chriftus lquatur, in Scriptura maiorem efle putct). Qyjrftionis duas Q^odna*
maxiraec non atis conpertum apud interpretes inuenio. Vi- _ partes unt,altera,quod lit peccatum contraSpiritum inSpiritura.
ira chriftu detur tameji mihi Pharifxoram hypoc; ilm repre- lanftum.altera, quomodoneirthocfjcculo, in pcccatum
crane hender voluilfe, qui cum fingerentfeChriftonort futuro remittatur. Priram, qua: certa unt, pona- W*"'l0f,
idueririifedtantmglorimDeij&legisobrerua- mus,nondiputemus.Certuraeft,peccatumin Spi- 1 -^u* '
tinem aflcrere , maxime tarnen lliaduerbantur. ritum lnftum non dici , quod contra Spiritus infti Euriotnani
dVerC*i. Hoccolligitrexhisd, aut facile arborent bonam , Or peribnam cft,vtreft D.Auguftinusadmonuitrnam inSpititura
fruBuneius bonwn , out facile arborent malam, cjr fw nullum peccatum magis contra Spiritus fanfti per- . maxim
clilmeim malton. VolebantPharifici, in caui Chrifti ibnam eflfe poterat, qum Eunomianorum,quiSpi- bipii.
iudices haberiradfeenimpertineredereligione, ac ritusfanfti diuinitatemnegabant, tarnen inter pec-
miraculis iudicare: ide indiscrtes viderivolebt tata in Spiritum fanftum non numerabatr, quoti-
quafinec proChrifto, contra Chriftum eflent, dienimunomiani,vtaitChryibftomus,adEfcle-
cm maxim illieiTentinimici.vtiam inuidiam,fi- fiam vementes,r;cipiuntur,&illud, cuius caufa hic
mulata boni iudicis perfbna, occultarcnt. Hanc illis Chriftofcntentia pronuntiata eft , non contra per-
Chriftuspcrfonamdctrahit.Ne,inquit,errctis,&ne fonam Spiritus fanfti , fed contra Chrifti perfonam
alios fallatiscetiamfi^uodfimulatis ves non efle pro erat, dicebant enim, eum piritum immundumh-
me,neque contra mcjverum eflet,tamenobidipfum berc,& in Beelzebub principe dxmaniorum eiicere
eTetis reprehedendi, quia, <jt non emeCum , contra me daemonia.
t. Quid ergo attinetdifimulare, minor erit culpa fi Illudetiamcertum,peccatuminSpirirumlanftum
vos mihi palam aduerfarios efle prohteamini ; aut non Temper omnium peccatorum eflegrauiflmum, in piritum
facile arborem bonam j&frucwneius bonm , aut arborent proptere" nonremittiinhoefarculo, necinfu- S- non elt
malamy&frutlwnciHf malum. turo,quod ceteris maiusfit.NamSadduca;i,quiSpi- ")mugr*-
u: , Qupmod autem hase fntentia vera fit, quin ritum incfum efle negabant, & athei, quibus hodie Ul um"
^ hoc tflrnecum, contrame efl^r qui noncolUgitmectm,fparit, plcnus eft orbis, haud paulo magis peccant, qum
fit. aut quomodo cum ilia conueniat,qui apud Lucam quidubitant,andxmoniamalo, n bono fpiritu
Cep.j.jo efte, quinone aduerfttmyos , provobise , dubitare eiiciantur.Certumetiam,quodidemadnotauitAu- 5 j'l1*
leclorpoteft. Sunt.quiad folos referunt Phariftos, guftinus non de omni peccati inSpiritum fanebm fic
quafi non vniuers,id in illis tantm vera fit,in aliis genere Chriftum hie agere, ftd de o tantiim , quod jn spiritu
vero,quacapud Lucameft,locumhabeat, quinone in contumeliofisconfiftit verbis: hoc enimblalphe- fanebm.
contra yos,proybtse. Non probo, nam etfi propter mixnomen fignificat,vt ftatim | explicatqrj^w'iwm- nLi. defide
(bios Phanfaios hoc diilum eft, non in illis umen we dixerit yerbum. Tametfi quinqu diuerfis in locis ai Pe""1
fobs verum eft, fed in omnibus, in quibuseadem re- diuerfas opiniones fecutus eft. de "v*a &
peritur ratio. Alias dicit peccatum in Spiritum fan&um, eife fi- faif c^ &
, Pharifzi Debebant Pharifei, qualegisfcicntiam profite- halcm quvocanr,impcenitcntiam vt his in locis . ferm.ii.de
debebant banrur,primi omnium Chriftum recipere,ac pro il- Alias in Spiritum nftpeccare, qui in Ecclefia re- verbis De.
aim'chri ^ e^*> 4U' autem Pro efledebebat, & pro illd mihi peccata non credens, contemnit tan tarn diuini c' *J'
rjm reci- non erat, contra ilium erat. Non poteft rex deiis, muneris largitatem, & in hac obftinatione ments foDom '
perc. qui ad regnumfuum non pertinent, dicere,ep*inon diem cluditextremum.vt alibi0. Alis per maliti& monte.
emecum, contra m ee, de fuis autem fubditis poteft. inuidiam,fraternam oppugnarechartat,poft acce- 3 In Com.
Nonfoliim enim, qui regemfum impugnat, fed ptamgratiam Spiritus fanfti, vtalioin locop. Alis, jnehoatis
ctiam, qui pro eo,cm debet neceffe eft,non pro peccatum in Spiritum inftum efle delperationem ^^' a<^
pugnat,la?facm3icftatis reus eft. Omnes erg , qui indulgcritia: Dei , quem acchiarius eiufdem au- tin Epift.'
Chriftum reeipere debebant,fiue Pharifei , fiuealij, ftor astatis r fecutus eft. Ex quibus,nulla blafphemia de reeipic-
fi non reeipiebanr, contra illumerant..Debebat au- ft,necstverba,fedfafta. Alias propriiisad verita- dislapfij.
rem omnes cum primisludaii. Nam Gentiles , qi em.fcienter opera Spiritus fanfti darmoni tribuere, -
eirmnec viderant, neque audiuerant.finonerant vtalisf. Vndevulgaris Theologorum opinio nata, *^0<,"
contra ilium, pro Up erant. Nihil enim aliud apud lex peccati in Spiritum inftum genera ponentium, ' '
Lucam fignificat,nifi eos,qui pro fc efle debebat, finalem impcenitentiam,deiperationem, obftinatio-
QujChnll ^ contri fc non (im, eife pro i. Nam, qui Chriftum hem in malo, citer veriratm impugnare, prarlum-
"ahorcad non percquitur, quamuis.nondumadillum vene- ptionem,&fratern.tcharitatisinuidiam.
jblravni- rit, tarnen non longe abeft regno coelorum,& vi . Nouatiani ver peccatum in Spiritum inftum ientmia;
remcipit. perueniat.aliqucm videtur fecifie gradum. Quarri- interpretabantur,Chriftum negare, vtfuumconfir- allorum de
qum ille, de quo eo loco Chriftus loquebatur , ve- marent errorem,eos, qui Chrift negaflent , non ef- Peccaco-
r pro illo erat, quia daembnia in nomine eiuseiicie- fe ad poenitentiam recipiendos, vtauftor Augufti- tQ J0-
bat,fcd loquitur ex fuorum difcipulorum opinione, nus eft t. Alij etiam,vt opinor,Nouatiani,omnegra- ex vtroqu*
quinonputabantprofeeflejnifijquifecumjnondo- uepeccatum,quaIehomicidium,&adultcrium poft Tef.
rina.ied pedibus ambularent. Vidimus^ inquiunt baptifmumcommiflum, peccatum in Spiritum in- uSer; II <Je
tjufndam in nomine tito eikientem dxmonia md non fe- ftum appelIabt,Vt idem refert Auguftinus u, quod ^/'^*
qttitur nobifcwn , Cr probibuimus ilium. Kolite, inquit & Origenem&Theognoftum vetuftiores auftores adhuncle-
Chrins , probibere , qi enim non econtraros, id efty antcdocuiflccribit Athanafiusj. Alij,neaare hri- cum,
 COMMENT. IN MATTH. 26%
fti diuintatem , ficut Pharifi negare videbantur, vt A diftum eft: quia plus habenc, diuitiis onufti,atque
a Can. it. Hilarius', Sc Ambrofi isb. Alij negare in baptif- grauatijimpedimenti. Hincfquiturquamuis Chii-
b Lib. 7. in mo,& CuchiriftiajCftdifqueEcc'efi uticis fcram- ftus de fob blafphemia , id eft, contumeliofis in Spi
Luc.
In hjnc tis,pe>-gratiam Spiritus fandi p.cc;ta rcmitti,vtBe- ritum in dum verbis loquatur , eius tamen fnten-
loen II. dic. Alij g neralius,hxreticum e eile peccatum tiam , non in blafphemia fblm, fed in omnibus om-
din hxiell in Spiri um indum, vt Philaftrius interpretatur*. nino peccatis,in quibus eadem eft ratio, veram e(Te.
JUietoiij. Moleltum foruife lcdori eft , tot audir fententias : Quale cft^fi quis non verbo, fed fado, autanimi o-
rccitaui tamen,quii fempe. exiftimaui in rebusgra- gnitione Spiritus fneti opera dmoni tiibuat.
Euge Mai- uioribus partem eiTealiq.;am er iditionis,qu:d boni In hoc genere noftri temporis hacretici peccant,
miracula, quasinEcclefia Catholicafiunt, illaque nc^*r"t'"
donate. fenferint audores,non ignorjre Nec omnes tamen,
quas inueni cammemoraui,fcd quEmagnbs ha bent maxim,quibusperexorcifmos,&Euchariftiamda- tis contra
auctorc;, qui hocdignifunthonore,vt ctiam aliena mones expelluntur,autnoncredentes,autmagiam Spiritum J.
Qyia occa- dicentes attente,acreuerenteraudian:ur. Vcrusfen- interpret intes. Nam, vtP.iarifci Chriftum : ita illi Peccaut.
ione hxc fusnonaliundc,qum cxhocipfoloco eruendus. Chnfti corpus quod eft Ecclefia,perequuntur,nec
Cyrillus di Videmus.qua occafione hocChriftusdixerir,quia crediint,qu3efjcit,veraeiremiracula.
sent.
dicebant Pharifei, eum in Beelzebub eiicere damo- Multi hoc loco haereticir. futantur, Eunomiani, fpjritas
nia.manifefta Spiritus indi opera dannoni tribucn- qu- Spiritus fane'cinegabantdiuinitatem, quos Am- fanAi diui-
tes,hoc ergo eft peccare in Spiritum fandum. Ani- brofiusoindcrefe'lit, quod omnis blafphemia ho- Jjiaieon-
maduertimus etiamChriftum non Jicere, quicum- minibusremittatur , blafphemia autem in Spiritum ^^"""je
tiid fit que dixerit vcrbum in Patrem * neque, quicumque indumnonrcmittatur : Sabclliani,qui tresinDeo spirituJ.
verb m di- dixerit verbam in Filium, fed tjuicumquc dixerit ver- perfons confundebtjCm hc perfbna Filij, & Spi- c.j.
cercin filiu bttm in Filium hominis, ex quo intelligimus , ilum de ritus fndi adeo diftinguantur, vt, qui in illum pec-
hominii. fe ,non tamqu im de Deo , fed tanquam de homine cat,veniam obtineat qui in hune, non obtineat. Cal- Perform
loqui,eumq; in Filium hominis verbum dicere,qui uiniftx&Luthcrani, quos needum natos Augufti- Jrinl"tis
humana deceptus fpccie,aut effenfus infirmitate, de nus P & Grcgorius , & Beda r, & Bcrnardus 1 , re- JJjJjjj
illo infra illius dignitatem fentit,ac loquitur : ideoq; futarunt. Hi enim ex hoc loco purgatorium proba- cou^ tu_
veniam meretur , quia peccat excuition aliquam uerunt,exeo,' quoddiciturr, Q,- dtxerit verbumin theranosK
habet: qui ver manhxfta Spiritus fandi opera da> Sfiritumf*nBan,nonremineturei, in hoc fieculo , Caluiniftas
moni tribuit, non meretur, quianullam potcftpec- infntwo, colhgentesaliq.ia in futuro Ceculopeccata probatur.
cato excufationem obtendere. remitti. At rident ifti, quid tum ? ttiam Pharifei di- pc^ *'''
Peccatum Vnde altera quarftionis pars facile intelligitur, da jfaftaquc Chr:fti ridebanr. Dicuntphrafim effe, |, \
in Spiritual cur peccatum inSpiritum fandum numquam remit qua nihil aliud fignifcatur, qum peccatum in Spi- lui cap.j.
S. quomo- titur , non vtique proptere qud remitti non pof- ritum faiidum numquam remitti,id Marco deca- qli 4.D3J.
do non re fir,tencnda enim eft regula fidei, quae nullum pecca rariu, -..iprohocficulorfuturo, vn verbo dicat in c 3-
mittitur, .
quacit. tum elle docet quod Deo remitti non poiIit,neque . Non ignoramus phrafim effe, qua? idem va- *$ JJJ
proptere qued numqu remittatur, credible enim leat,quod*mn:fcddicimuSifW/illud,quod fjerm S.
eft,aliquos etiam ex illi?, qui tune Chriftum dicebat fignificatur,duas habere partes, hoc f?culum,& fu- in Canticai
in Beelzebub eiiceredsmonia, pofte rcfipuiffe,fed turum,& quod Mai eus vniucrs dixt,jid Matthxum t VeiCat.
proptere qud , qui in Spiritum fandum peccant, per partes diftribut dixifTc, quodnumqu eum fa- u Cap.}.*):
nuilam peccati excuitionem habent,ideoque natu dur fuiTe contendimus , nifi d vtramque parte &
ra fua veniam non mereantur.In aliis enim pleriique prafensfaeculum, & futurum peccatorumremiffio
peccatis aut igncranti.i , aut infirrnitas , fi non omni- pertineret.Ineptu enim efle,qui italoquatur3no du-
n, aliqua iltem ex parte culpam cxcuft. Mifericor- D c vxorem, nec in hac vita, ncc in futura , cum in fu
diam, inquit D. Paulus ,' confecutus juin , quia ignorons tura vxorcsducinon poffint. Si non credunt, prof
e i.Tim.i }.
Pcccata feci y & ipfe cognouit figmentum noflrwn , recordatus t, rant nobis aliquod ex facrisliteris exemplum, vbi
jinda quoniam fuluisfumus f, Jjriritus -vadeas , & non redtens S. eadem phrafisin rebus, qua; vnum tantmfecu-
mam mc- At in peccato in Spiritum iuftum . nihil eiufmodi, lum pertinent, vfurpetur,& vmcant; fi proferre non
rcntur. quod culpam eleuarepoffit.rtperifur. Hic eft vera polTuntjherefim fiam agnofcant, & fateantur,
fpf.10t.t4. huius loci interpretado, non quidem mea,fed Atha- Rogataliqui?,quod & hxretici Sudducaorum 5c
gpf.77.3y. nafij h , Paciani 1 , Anaftafij * , Ambrofij ', Hiercny-
hin hom.in fharifiorum more,id eft,non credentes,fed irridc-
hare verba, mi m j quamqum ex iis alij , cur peccatum in Spiri tcs nec vt crcdant,fed vr caiumnictur.rogarc folent,
i Epift r. tum fandum non temittatur, alias rationes afferunt, quomod peccata ilia, praefertim grauiflima,quibu$
xQu_e.ft.<iJ. in eo tamen confentiunt , peccatum in Spiritum fan in filium hominis blafphematur,in futuro fi culo re- QiipmoJo
in Ser.Bafil. mittantur, cm noftra fntentia quifquis mortali peccata etil
inter. i7j.in dum id effe.quod explicauimus. Ecdem fer redit, obftridus peccato vitam finit , non temporalibus gora in
Rcb.brcu. quod Chryfbftomusair, ideo dici numquam remit-
Puttatorij, fedaternisinferni pcenis cdemnerur; altcro ,utn"
1 Libr. t. de ti,quiadifficili$ remittitur. Sed melius, vtdiximus, *a 0 f \ i -il -re . remita
peen. cap. 4. alij, quia natura fua, cm excufjtionem nullam ha- Ifaque. Ii in hoct eculo peccata illi remilia fuDt, m ff<R|y,
m In Com. beat.remitti non pott ft,ficutalio loco Chriftus dixit altero non rerrittuntur,quia pcccata non habet, quae
n Matt, i j. n, impojfibile effe, vt diuesinngnum codorum intret, non remittantur, fi remifta non funt, remitti in futuro f
*5. quod Deo/ed quod natura fua impoffibile fir. culo non polTunt, quia chufa eft remiffionis ianua
At omnia pcccata mortalia, dicet aliquis, eiufmo Faciliseft, & expedita fblutio, in futuro feculo re
di font, vt venu m natura fua non mercantur : cur mitti peccata dicuntunnon qud culpa, fed qud
enim, qux mortalia non funt , venalia dicuntur , nifi poena remittatur , culpa pris in hoc ficulo remiffa.
quia veniam merentur ? Si igitur illa ide venialia Scio aliam eiTe iftorum harrefim , quod culpam re- Culpa fne
Peeeata
mortalia funt,quia merentur, hace qux venialia non funt, non tenta poena remitti poiTe negent.Sed'tam imperitus, ^"
nullara ve- merentur. Refpdco,nuUum peccatum mortale na & inconfideratus error eft, vt non vnius, sAitalterius
IV - m me. tura fua veniam mereri , fed aba,fi cum hoccompa- hominis,fcd totiushumani generis exemplo refate-
tentui. rentur,quia aliquam excuitionem pra:fe ferunt,di- tur. Omnes enim homines peccati originalis per
gna videri venia.Idcirco hoc folm ciTe,quod num baptifmum remiiTa culpa, grauifimasatqucdiutur-
quam natura fua remitti poffit : ficut multi funt alij, nas tota vita pnasluunt,famem, fitim, morbo?,
praeter diuites, qui fuis viribus in regnum coelorum mortem,quas peccati originalis pcenas efle, Si Sa i-
intrare nonpoffunt, fcdide^i de felis hoc diuitibus ptura teftatur, Se ipfi non negant.
 i69 CAP. XII. DE VERBO OTIOSO ET ALUS.
}j. jtmfatite.] Hzcverbaaddiuerfasresacpero- A vertifleotiofum,id eft.fi uftrdi&um,alios interpre
ts diiicrfisauctoribus referuntur.Hilarius,Chry- uros altra nominisfignificjtione, mendax, falfum,
foftomus,Euthymius,&ThcophylacVasreferuntad calumimtorium,quod magis videturad locumad-
Ad quem Chriftum,vt fenfus fit,cur aliter de me.alitcr de meis harcre, quia Phariii , non otios modo , fed etiam
operibusiudicatis? quomodo poiTum ego.fi vt vos cilumniatori^&mendicitcrdeChriftoloqueban-
putatis,pcccatorfum > & fpiritum immundum ha- tur. Sed veterumauorum fenrentiam, qum con-
beo.bona opera ficere:quale eft.daemonesab homi- iefturam meam.eamque obfcuram,& incertam, am- ,
hibus expellere,caecos, irdos, mutosdeprofos cura- pleti roafo.eo etiam magis, qud videatur Chriftus
re, mortuos fufeitare; Aut ergo facite me malum, & aiiquo exaggerationis genere vti & noui aliquid,at-
operamea mala,aut me bonum, & opera mea bona. queadmirandi dicerevoIuiTe : de verbis autem ca-
Hieronymus ad diabolum, quafi dicat.dicitis me in lumniatonis, deque faJfis criminationibus in die iu-
Beelzebub eiiceredxmonia, quomodo poteft dia- dicij reddendam efle rationem ,nequenouum,ne-
bolus arbor mala bonum fruebm facer, qualiseft que admirabile videri potert
darmonum expulfio, aut ergofatearborembonam, & 37. Ex verbis enim mis.] Apparet hoc fuifle prouer-
fruBume'ms bonum, aut arboremmdlam,&fruBumeius bium.Etquid Theophylaus,Scriptur3eteftimo-
w<</?.Beda ad vtrumque.arborem
ftum,ad diabolum malam.tamquambonam adChri- " ni
fenfusfir,quo- efledicit. Forte
Cendemnabitteos ttmm,&illud,quod
nonego,&Lgimusapud lob
labia tua r jpondebunt a^'1^
modo poscgo, qui lim arbor bona, facer fruftus tibi. Quod autcm ait, ex verbis tuis condemnakeris : non
mulos, id el>, open diaboli, qui eft arbor mala .'aut ita intclhgcndum, quafi fola verba , aut condemna- Q2pmodo
ilib.t. de dtcite
malum, me&efle bonum,&
opera operaAmbrofiusJarborem
mea mala. mea bona,aut me elfe tura , aut iuftificatura vnumquemque
enimaliisautiuftificabimur fint; multis
, aut condemna bimur "aderan"
ftmusna"
Pca.4. bonamEccltfiam , malam Iudiorum Synagogam, argumentis;fd ita,vtad iuftificandos, vel condem-
frudus malos ipbs i'harifeos interpretatur,vt Ii di- nandos multos,qi bene.aut malloquuti funt,fola
cat , non poteft mala mater Synagoga bonos filios ipforum verba fufficiant;ficut princepsille facerdo-
generare. turn in diffimili prorfus Chrifti caufa dixit ,qutdad- oCa.ii.fr.'
Verpsin fus mihi videturefle, quem multislo- IjucegemustetbuslEcceaudiisblafpbemiamNamvtiUe,
bb. t. de csD. Auguftinusexpoiitb, arborem & bonam & Chriftumexvno verbo,quofeFiliumDei eflefigni-
fcrm.Dom. maIam)ipfos PharifaDosappellari. Reprehenditenim fica.uerar,condemnandum fine alio tefiimonioiudi-
'"delailc" Chriftus eorum hypocriim , qud cum bona arbor cauitjita ipfe ex illo folo verbo , quo Chriftum -
felice Ma- videri vllent , malos tarnen fruftus facerent, aut iphemafle dixit , ctiamfi aliud non haberetpecca-
nichocap. quod cim mala arbor eTent, bonos videri vellent tum,damnari potfer.
4 lib.i.c- fruftus facere,iubtque,mtapertmalos,autapert Nemo igitur nobis infantes obiieiat , qui pris
tn literas bonos . Poteft haec fententia illi, quzc fequitur, moriuntur,quam loqui poifint. Deiis eniraagitur,
JtferV'de Vl^ert contraria, quomodo poteis bona loqui, cm fais qui bene,malcque loqui potuerunt, & benemaleve
erbis De. m*k ? Itmque illi, qua; eftfiiprd, non potearbor locuti inr, Senfus enim eft, adeaccurat" omnium
iibotbona bona malos fruBus facer, nef4e arbor mala boms fruBus reruminiudicio reddendam efle rationem,vt vel in
tmala st facer fed bene intellefta contraria non eft. Non mnimo verbo fatis Deusargumenti,vt homines v*l
ipfi phan- "^nfirtidicuntur hoc locoPharif>i,mali bona,aut boni iuHficet,vel condemnet, fit deprehenfurus.
c*er roxi mala opera facer, quod ftatim fieri non poffedici- Ridiculus eft omnin CaluinuSj qui hoc loco ri-
iCi.*1*ts tur> qitoniodofoteish)akqiti,cumtis malt ? & inal- det nos, qud hic hominem non bla fide , fed ver- Caluinusln
teroloco, nonpotefl arbor bona malos , me mala bonosfru- ' biseciam, & operibus bonis iuftificari colligamus. harm.
lusfacer: fed notantur,qud cm mali fmt,&: videri Quis enim hinc eolligit'quis Catholicorum medio-
velint boni, &fua opera, tamquam fanh religioa- D enter dodus ignort, non hicdeiuftificatione,quai
que probari. iuftt efficimur ; fed de iudicisagiintentia,qua lum-
j. 54. Progenies riperarum.'] Haec fententia fuprexpli- pto ex verbis noftris argumento iuftideclaramur ?
^fh7-. cata nobis eft =. Non hoc vti folemus loco, fatis habemus multa, 8
QtfowK7^o;>ef</?;i Nonnegatabfolut, & omnino fatis manifefta teftimonia , quibus cius harrefimre-
pofle, multicnimmalicmfint,bonaloquuntur:id fellamus. Qaamquam ne iftequidem locus, fidili-
dicit, qu od naturale , quod vfitat , quod diuturnm gentiiis excutiatur,atque veffetur, inutilis nobis c-
eft.lta enim natura comparatum, ita moribus homi- milium erit. Primiim eodem modo ex verbis iufti- Error Cal-
numconfuetumeft,vtmalimaIa,bonibonaIoquan- ficandi dicimur ,atque damnandi. Damnariautem ""ide iu-
ftnfea.u. turf, fx abundantia enim cordis os loquitur. Si quando rion eft, declarari nos pro iniuftis hbitos fuifle: fed ??5
4> fecusfitjtd,* pra-tcr naturam.&praterconfuetudi- fuiTcre vera iniuftos, ergo contrario iuftificari no ^lnutj
nemaccidit,& dmturnum efle non poteft. eft declarari hbitos fuifle pro iuftis,fed fuiTe re ve- iajKicta re.
}S. Ornneverbumotiofum.]Conrutio Hebraica, ra iuftos.Vbi ergo eft figmentum imputatiu iufti- fclluur.
qua nominatiuus redundat. Duo he quarri poflunt, tiae?Deinde,cum ex verbis noftris codemnamurjdtN
quorfum hoc Chrifto dictum fit, &quid verbum claramur,verbisipfis,quibusmallocutifijmus, in-
otiofum ap'pelletur. mnes , quos legifle mmini, iufti idi fuifle.Nam Profe Pharifki,qui Chrift
uftores , putant argumentum minori ad maius e- dicebant habere fpiritum immundum, eciamfi fuif-
fc,perindeac il dicat; fi de minimo yerbo otiofb; rentante iuftifimi,illolblo verbo ftdifuiflent iniu-
quant magis de blaphemo quale veftrum ft,q ff. Ergo,c ex verbis iuftjficamur.dedaramurver-
dicius me in Beelzebub eiicere darmqnia ratio iri bisipfisjquibusbene^iquelocutifumus/actifiiif-
QMlever-die iudicij reddenda erit Verbum autem otioini fe w&iP Ore emmconfcjftofit adfalmm, qukquzm pRom.e:
bum ft o- appellari^uodnullamjautaudienti^utdicentiaedi- dfalutem, prater vnam iuftitiam aliquid valet. .
. cationjsvtiIitatemafFerr.Hieronymus,Chry{bfto- 39. Generatio mala, i" adultera.] Gsnerationem vo- } alietti
IlaTe*u mus,Bafiliush, Ambrofius ',Grcgoriusr,Beda'. cat Hebraico idiomatc genus hpminum.adulteram 10^crip;uri
Iis b:tfo~ SolusThcophylaftusA Euthymius calumniatori, verodegenerem qua? maioribus fuis degenerauit, <1UI*
incer.i}. ' Sc falfum interprerantur, quod aliquos etiam vetu- >33 bene neebar,filios aliems, id el\ , dege-
tlnPf.j. ftioresaudrorcsdixifTeChryfoftomus affirmt. Su- rieres,adulterinos vocarcfolent,vt4, Fili) aiiemmen-
10 fpicoregoHebricfcriptum fuifle Nitfjcrfwsquod titifuntmk,Fdi)aHemim4eteratifunt , id eft, degeneres q PC17.
IbComm &fruftr,&mandax, atquccalumniatoriumfigni- fi<fbi,ficut planta?,quae vetuftate dgnrant, &,r 4<-
Ex.io 6 ficarc poteft,vtaIis . Giascum autcm inferpretem libera me de aquis multis, rdi manufiliorum alicmrm.
 171 COMMENT. IN MATTH. i7i
Chriftus Et fignum nondabitwei.] Ab omnibus quaeritur, A fed etiam infcrnum fignificari contendimus, quo
'olnd"' 4uomo^0dicatChriftus,fignumn6dabiturci,cm verChriftus defcenderit, vt in omni impei- Eccle-
fie"umtUrU tam mu'ta pfte^ ab eo miracula fafta fint. Reipon- fia , tamquam pars fidei Catholics , creditum eft- Id
dent Chryioftomus, Euthymius, non fuiTe illis fa- primum ex ipla phrafi probare po (Turnus. Nam aba
fta,quiobftinatierant,fedaliis, quifruftum crtex beleb,in corde,proy m medio , dicuntHebi asi > quia in
illis percepturi. Alij,faftaquidemfuifle,fedn qua- medio animalis cor eft, vt', frfterea non meUmus, LPCtl^j.^
lia illi poftulabant, quirebant enim fignum de cce- dum turbabitur terra , cjr transferentur montes in cor maris,
Ca ir l>vt Marcus', & Lucas declarant, id cft, vt Hie- Infernusver, non fepulchrum in medio terra: eft?
ronymus ait, vel inmoremExignemdeTublimi Deindc, quid caui: eft, curdenemine alio diftum ('" fcr"
' venire, vel in fimilitudinem Samuelis tempore aefti- fitjincordeterrifuiffejCumtammdtiiniepulchro^^P10
uo contra naturam loci mugir tonitrua. Alij,meo fu erint.fi cor terra- fepulchrum fignificat ? Curnc-,ntut ^
iudicio,fimplicis,&adrem,dequaagitur,magisac- mo, praeter Chriftum , diciturnon lolum in iepul-
commodat, no efle illis dandum fignum,id eft,illis chrum, id& in inferiores, id eft, infirmas partes
petentibus.atquerogantibus, quia malo animo, & terra: defcendiTe , nifi quia non olum infepul- kAe ^
tentandi caui qua:rebant. Harc enim ratio eft, cur chrum corpore, fed etiam in infernum anima defc- . g>
elfai.jS.tt. Deusaliorum ficperogatufignadederit,zechiaec, dit? Deniquciis ,tui incarcre eranty hoceft,in medio
d (udi:.. Gedeoni *,horum ver rogatu nn dederit,quia illi terrae praedicauit'.quodcert non in fe pulcro fecit, li.pec.3. &
l7'i*; bono,hi malo animo petierunt.QK)d,vtChryfofto- id in inferno. NamTheodoriheretici in cumlo-
mus obferuauit , ex verbis etiam ipis eorum appa- cum interpretado tam eft inepta vt non timeamus,
ret , non enim rogant , icd quodammod imperant, necuiperiaderipoflit, & cam eo loco, fiD~*usiu-
polumus a tefignum videre. uerit, rcfutabimus.
"ibfifignum 1 Profbet*.] Non inuenio,qui verum Tribus diebus ,& tribus noElibus.] Plerilque hielo- 0
infum huius loci,meo quidem idicio,pra?ter Hila- cus multo.qum eftdifficilior videri Hec.Nec enim chnitut ,
Signum ad rium attigerit. Nec enim , vt omnes interpretantur, Chriftustres,fedvnam,autvtplur:mum, dmsno res d es se
^erfuaden- fnfum elfe arbitrer, non aliud ad faciendam fidem , ftesiniepulcrofuiflfecreditur, feria en m fxiafe- ' In
demnand' ^um'tat" ^U3E Chriftum efledatur fignum, qum, pultus , ante diem Dominicam, quae prima fabVuti "It 0
4jueI,gt quod fit.ficut Ionas,poft tres dies refurrcfturus.Qui ^ vocabatur,refurrexit Nec fitis fecit illis, quod ab .> iS.r.'
' enim ita interpretantur, rationemredderenonpof- omnibus vetuftis autoribus dift eft, Auguliimn,Mlr.i.i.
iunt, cur lona: potis fignum, cm tam multa fint, Hicronymo0, Beda, &Thcophylafto, iynecdo-Ioan
qumaliud,nominauerit. PoteratEliae fignum pro- chen eife, qua pro totopars ponitur : nam nequ* n P'^- 4.
mittere, qui igneo in ccelum curru fublatus eft,nec Chriftum tres integras noftes, nec partem trium no- 2 j^oc j_
enim minsafcfu in ccelum fuo, qum refurreftio- ftium in fepulchro iacuifle.Cur non intelligant,cau- co , & in
ne fuam diuinitatem probare potuiTet rAtnequat- fi eft,quod diebus noftes difiungant , cm fint po- com. in 1.
ftionem quidem interpretes , quos legerim , attige- tis cum illis coniungendx- Quod enim dies , & no- ctp lonas,
runt. Quae facile tarnen occurnt, &ade eftnecef- ftes diftinft nomina 11 cri t, non ide fecit, vt viden-
fa ria, V t totus hic locus fine eius explicatione intelli- tur exiftimare, vt tres ntegros dies , & tres integras
gi non pofit. * noftes, dvt tres naturales dies fignificaret, 8c eos
Non ergo loquitur Chrftusdefigno ad peria- ab vfualibuSjVt vocat,diebus diftingueret.-hacenim
dendum.fed de figno ad cdemnandum , vtiturque phrafi diem,& noftem folcnt H:brati naturalem di,
eleganti verbi ambiguitate, vt inmultisaliislocis qui viginti quatuor horarum eft.declara re p.Finga- >B f -,
.}*. obfcruauimus , vt e qui inuenit animan* fuam, ferdet musergo, dixifle tribus diebus naturalibus, nemo u *
fCap.S. it. eant} &f dimtte m^rtuos fepelire mortuts fuos. Sic, hoc dubitaret
< per lynecdochen intellgdum tribus die- e xod.t4.1S
loco Pharifieos ambiguitate deludit. Cm enim ad D|busfuifle, quia triumdierum per aquam partem *54.*8.
credendum,fignum petant,rcfpondet non efledan- fuit,partem fcilicet fextaeferiae, totum ibbatum , & Dfuc.90.1i;
dum illis fignum,qualc petunt.vt credant, fed quale partem prime feriae.Cm enim ludi vefpere diem IJ' & x"
non petuntyvtcondemnentur, Signum autem,id cft, inchoarent, noxibbati in die Dominico, qui ter Reg.jo.u;
argumentum quo condemnabuntur, eft, quod aim tiuseft,numeratur.Cur ergo eodem modo dubitant j.Reg.ii.a.
Niniuitae homines Gentiles, cbarbari, nullaque intelligere.quia tribus diebus,& tribus noftibusdi-
icientia legis exculti , ad vnum verbum Ionae homi- xit , cum nihil aliud his verbis voluerit , qum tres
nis peregrini, & illis ignoti crediderint, &fingula- naturales dies fignificare ?
rcmegerintpcenitentiam,illitotChriftiauditis cx- 41. yiri'Hiniuita.'] Quod quidam ex harreticis di-
hortationibus,tot vifis miraculis,non modo non citinterpres, quia de figno Ion* prophte mentio-
crediderintjfed daemonium eum habere diftitaue- nem Chriftus fecerat , in mentem illi venifle , vtde CurCfm-
gVerC4i. rint. Hoceftquoddiciturinfrs.^n'N*iM/rrHt Niniuitisloqtjeretur,nimisineptum,acrediculum ^bar^cio^
in indicio amgeneration ifla, Ulud huic interpretado- eft. Deridebitur enim fi rogetur, qua occafione R,e- ntccerit.
ni ctrarium videri potcft,qud ftatim, quafi expli- gina illi Saba venerit in mentem , cm de Salomone
eans,quo fenfu fignum lona; prophetf appellauerit, mentionem non fcciflet. Ergo, vtdiximus, explica-
dicit : ficut enimfuit lonu in venire ceti tribus diebus,& tri tio heceft figni Ione propheta:. Sed quia exemplum
bus m'chbus, fie eritius hominis ,&c- Repondeo hac Reginf Saba fimile efle videbatur , hoc cum illa)
explicatione nihil aliud Chriftumdecerevoluifle, coniunxit.
qum eTeIuda;is,quod lonas fueratNiniuitis, Surgent. ] Non ad iudicandum , vt omnes , quos le- Qupmoj0
etiam maiorem, quo maius eft, mortuum reurgere, gi, interpretantur,recentiores praefertim Theologi, Nmiuitiia
qum cuomi deuoratum, & tarnen Niniuitas lonae qui hoedeiudicio, vt vocant comparationis,expo- iudicio fur-
credidiTc Iudaeosfibi non credere. nunt. Nec enimiudiciseftiitrgere,ididere,5e</f- 8cnt-
40 . Siceritius hominis. ] Cur films hominis appel- bitis jinquit, fuper duodeeim fedesiudicantes dmdeeimtri-
hC 8 leturdiximush. buslfrael^y iedfurgentadaceufandum: aceufitons ^a ,^ tj_
Deicenfus ineude terra.] Beda,& Euthymius,cor terraefpul- enim eft furgere. Eodemque modo intelligendum,
Cbrifti ad chrum intellignt, quae hodie eft Caluiniftarumin- quod ftatim iquitur, & condemnabunt earn. Non
inferos pro. terpretatio.H oc intereft,qud illi bono, vt mortem enim iudicando , id accuindo condemnabunt.
ba>ur|c5ua fignificarent, hi malo intellexerunt animo , vtfiium Nam & aceufator condemnaflTe reum dicitur,ciim
Caluinirtas Hum alteram erroremconfirmarent, Chriftum ad in iudicio ita conuicit,vt ob eius aceuiationemcon-
kifcro non dciendifle.Nos non folm fepulchrum, demnaretur. Acculbunt autemj& condemnabunt
noh
 <

27} CAP. XII. DE RECID. IN PEC. POE. ET ALUS. 74

non verbis, led exemplo,) quia cm Ionatipficredi- A eosomnes, qui Dei cognitione c'ulti non funtj in
derint,IudanChriftononcrediderunr. Itaquenon quibus non contentus fpiritus immunduscommo-
furgenr,(ed vtcxteri ftabunr: loquitur tamen Chri rarij qud cos fibi iam obftridos teneat , eos quaerit
ftus accommodat ad confuetudinem fori. qui , cum fcientiam Dei habuerint, contempfcrunt,
Stare in in Alio fenfu folent dicere Hebni,in iudicio furge- maius lucrum ratus, vnum ex illis peruertere,qum
dicio quid re,id cft,intrepidum ftare, bene eauim luam defen- in aliis multis pro fuo arbitrio dominari.. Ego Chri-
fit. dere,cauf non cadcre,vt * Idei non refurgent iwpif in iu ftum de diabolo , tamquam de homine loqui exjfti-
iPfal.i. f. dicio. Quod Latini vno verbo dicunt liare : Cumpul- mo,folent enim homines domo a pul! , hue , illuc ,
b Cic. lib.i. cherrimr, inquit ille b, infenatuaremus. per fola,defertaque loca vagari, vcfedesllbiquasrr,
cp ft 4. 414 Regina uflri. \ Meridionalis, qui inMeridie
HcginaSaba dominabatur, quas commodas non inucnientes, in priorem dp-
periphrafis eft regina* Saba c. Vnde mum reuertuntur, camque vacuam, & a nouo habi-
quita fue-
i
cortftat longe v:n :_, :.. habuilTc,n6
illam,latqueimperium U~U..;(T- tatoreparatam,ornatamquereperientes,multin ea
nt.
c5.Reg.10. enimalioquitotamundiMeridionaliplaga,fedab commodis,quim antequm ea expel|erentur,habi- , . ,
TO. IJ. eaciuitate,in qua regiamhabcbar,vtScriptura aliis ^ tant. C^uodautem ait 1, Tunc yadit , & ajfumitfeptem iVerf^f?;
i.Par.j.i.j.
locis facer folet, appellafler. Quod Chrifto certo alios fpiritus fecum mqmores Je , nihil aliud fignincar. Qui optimi
confiliofadum arbitror, vt eius Regina* maiefta- qum eos,qui optimi funt, fiquandocoritempta dir ""**1"^
tern, amplitudinmque declararet. Pertinebt enim uina-gratia,mali fi.int,peimos fieri fblere,quafi pro j^ ~
ad rem, vt Regina Saba potentiadeclararetur, quo vnofpirituimmundo, qiii prisqum bonifirent,
magis eius commendaretur fadum, quod tanta Re- in illis ei at:feptem in illos ingrediantur. Septem au-
gina tarn long vencrit,vtSalomonis fpientiam au- tern Hebr-corumconfuetudine, pro multis pofuir,
diret. Notanda enim vis,qua in fingulis ineft verbisi certum numcrum pro incerto.Cuius rei,quia multa,
& tacita quxdam inter Chriftum, &Salomonem, notaquefuntexempla,nonrecenfemus.lneoetiam
inter Iuda:os,& I^egjnam antithefis. Regina, fcemU de fpiritibus immundis,tamquam de hominibus lo-
na,barbar.-i,potentiuima, finibusterre venir, vt au- quitur,quod dicat,vnum alios ad commodam habi^
diret fpientiam Salomonis.hominismortalis^aete- taiionem inuitare. Proptere enim vocat, non vtfe>
rorumfimilis, vt audiretfpientiamhumanam vti- neiterumcxpellatur , eorum prxfidio defendat,vt
que,nondiuinam,nonvtmiracula videret,qua:nul- Chryfoitomus,multiquealijexpofuerunt.Surom
la fecifle Salomonem legimus , Iudi , Pharifiei , viri eft, diabolum in iis , q ui boni aliquando fuerunr , Sc
non folmdodi, fed dodorcs legis, venicntemad fe mahfunt.libentis, & qupdammodbcommodis
Dominum,Filium Dci,& diuin fapienti thefauros habitare, quia domus ornamenta,id eft, myfteriom
Duple* Si ore fundentem,inauditaque coram illis miracula fa cognitio ,excultum icientiadiuinarum. rtrum inge-
blin ici - cientem,contemnunt. Non opus eft ledorem me nium , & fi qua funt cifmodi , qui Deo parata fue-
piaia. diocriterdodumadmonere,Saba,vbi hxcdiciturin rant, illi feruiunt. Sic fiunt poftcriqra eorum peiora . .
Scriptura fuife Regina, non illam Orientalemfuif- prioribus. Experimurhocquotidie. Nulli peiores Inter hre-
i, vndeSaba thurenobilesdidifnt populi , id int harretici, qum qui, cmboni aliquando Ca- ticos, pefli-
alteram Meridionalcm in Ethiopia, ciuitatemre- tholici fuifent, diuinam apernti gratiam , &CaT mo"a"
giam , de qua Ifaas quam pofte Cambyfes ibroris tholic3fideifimplicitatem,quafi cibum leuiifimum tjt> *
diCap^j 3.
e.i. Ant. fua* nomine Mero'm appcllauit. Auclor lofephus e, fiftidientes,vt iuxta ollas carnium fdrent, ha?retici
cap. 10. S trabo f. fadifunt, id eft, in gyptum, vnde per fidem exie-
fiib.i. 45. Cum matm immmidtu fpiritus.] Lucas S hoc rant, perdita fide redierunt. Nullipej ores Catholic^
gca.11. 14. anteea,quaelupra Mauhxusdixitjnarrauit.itd, cm qum,qui, cm aliquando religiofiTimifuiTent, no
expofuerimus quorfum hoc Chriftus dixerit, appa- bene tenuerunt,, quod habebant.Vt veriflm dixe-
rebit, nonLucam, fedMatthaeumrerumgeiWrum rit A uguftinus * ,fenon -vidiffemiliares , qum qui inmo- * Epift.H7
ordin tenuiife. Ideo,vt opinor, Chriilus hoc dixit, mfleriis profeceruntt peiores , quim qui monite- Relipio
yt doceret , peiores eTc Iudaeos, qum fi numquam riis deftcerunt. Cenuerffunt, inquit Dauid m, in Apoftit
Dei legem,& cognitionem . Cm enim prauum, id eft, inmodumarcusduri,&manui non on"?lu.m
per legem diabolus quodammodo ab illis ciedus obedicntis,qui fi forte retendatur,aut vi, &impetu np77' ,jt,
luzi poft e/Tet, quia edofti per legem funt Deo vni , ac vero, fuo rumpitur, aut in peiorem formarn.qum in qua,
legem quo- non idolis.non diabolo feruire, contempta Dei gra antcquain tenderetur, erat, cert reuertitur.
moio peio- tia digni facti funt,vtiptem in cos pro vno immun- 46. Ecce mater eius, &frjtres.] Fratres Chrifti qui- Qoinam |
ietcFcti. dam filios Iofeph ex Beata Maria Chrifti matre in- fi*Cfte
do ipiritu , fpiritus ingrederentur. Hue tota tendit
parabola.vt HiIarius,Hieronymus,&Bed.i expofue- terpretati fimt, quqs nato iam Chrifto peperiflet. dlcan*.
Q^fuithitcfis Heluidij , fatis fuprque A Diuo tUr'^
runt. Quamquam Chrybftomus,&Theophylactus,
ongis fenfu difcedentes,de excidio vrbis I erofo Hieronymo icripto adueriis ill libro refutata. Aljj
lymitanx interpretantur,quafi Chriftus dicere vo- filios loiph ex alia vxore, qum antequm Dei ma-
iuerit,IudOS ab exilio Babylonico liberatos, & re- E tremduxilfet,habuilet. Inquaoptnioneomnespe
ftaurato priore templo, multo grauius excidi , exi- n auctoresGraBci fuerunt.ideoque opus non eft fin
Jiumque paiTuros efle,qud oblatam per fe Dei gra gulos nominare, moneremodoledorem volui , vt J,
tiam faftidiosearrogantrque cntempfilfcnt. Hoc, cum Grxcos Iegitjiftud caueat. In eadem.eft fenten-
inquam, etfi verum eft, tamen logisabeft fenfu. tia ex Latinis Hilarius i & Ambrofius, qui plcrique
Necenimdubito, quin voluerit Chriftus rationem in rebus Grteos imitantur audores. Hps non mi-
reddcre, cur Pharifari non crederent, quod feptem ror, recentiffimos quofdam,& dodos,& Catholicos
dxmonibus,id eft, in reprobum fenium,ob contem- miror, earn opinionem tnuifle. Vera lntentia eft,
ptam Dei gratiam traditi eifent Solet enim Chri quHieronymus validifllm probauit, fratres Chri
ftus incredulitatis eorum fimilem aliis locis ratio fti conbbrinos, &cognatos eius appellari, quales
nem reddere : Omnis, inquit , plantt*c, quam nonplm- erant Iacobus minor,loie,Iudas,& Simon , vt expli*
beap.tj ij tauit Vater meus, cradicabitur^ , & , nemopoteyeniread catur. . Filios fuiiTe fororis Mariae Virginis, quae & nca4-li-
i loi. 6. 44. me , ni Vater quimit me , traxerit ewn i , & , Qm ex Deo ipfa Maria vocabatur,Iacobumquidem,& Iofc,c5- oCa
e , verba Dei audit , proptere -vos non auditis , quia ex Deo ftat. Nam Mariam Cleophse filiam , Alphaei au-
xloa.8.47. mn eflis . tcm vxorem , loannes vocat lororem matris Do
^mbulatper laca arida. ] Hoc ad allegoriam plerN mini p. Eandem vero Matthseus l , & Marcus r Ma- pCa.t7 fi.
que referunt , quafi loca rida Gentiles appellet , Se riam Iacobi ,& Ioie matrem appellant. Quod enim <j Ca.i/.4<f4
M ij
 175". COMMENT. IN MATTH.
Oratxdc earn GregprmsNyTenus1 Chrifti matrem fuiffe di- A eiuscognatis purum hminem rederent.
Refurreft. ^ admittcndumnoneft. Solitos confobrinos , & Stabamfom.] Hoc etiam hretici immrit arro- H*recide
cognatos fratres appcllari, ex multis locis manife- gantistributjquafinonfintdignatiindomumin' Apoftalis
proconfo ftuni eft. Nam Lot, quem filium Aram,ftatrs Abra- gredi , & verbum Dei cum aliis audire , cum apert mal iu-
brino. harn fuiffis Scriptura teftatur, Abrahami frater voca- Lucas dicat,ide ingreflbs non effe , quia prae turba cint;
bGen.ij.8. tus eft b, & Laban , cum frater effet matrisIacobc, ingredi non potucrunt. Intolerabilis audacia no fc
Genfi8.i. 11 frater appellator d. Hoc ergo lnfu illi,quos . lrn fine Scriptura,fed etiam contra Scripturam ma-
Curftatr fuprnommamus, fratres Domini vocantur. le de Apoftolis iudicare. .
ad eum ea Maior,acdimxihorqu2ftioeft,cureo venerinr, 47. Dixit autem quidam.] Marcus m ait , miferunt m caP-J-j;
tcpore - & tempore minime opportuno , cumChrifto loqui adeumyocantes eum. Itaquehunc,quiChriftomatr6,
niunt. voluerint , vt non dubitauerint eum concionantem fratrfque cius adefTe rcnunciauir.abApoftolis fiim-
interpellare,&miffonuntio euocare fors , vt ait g miflumfuiffe,cmipfi ingredi no poTcnt, credend
cap. j. jil Marcus e. Idem Marcus eius rei cauim infinuat,fed eft. ciyod autem tthauis vnum, Marcus & Lucas
caufm eiufmodi, vtneque hanc quaeftionem tollat, plures illi renuntiafle dicunt, facile foluitur vnum
& aliam multo maiorem gignere videatur , Dicebdnt prius.raultos deinde.vt fieri folet,cm nondum exi-
rVerf.u. ,1?, quomdm inftaoremyerfae. Mitcilo- ret, renuntiafle.
cum, fie nos Deusperuenire volet, ibiexplanabi- 48. Qua ematermea.'] Illud primum tenendum,
mus : interim fingamus iddeChrifto dictum effe, quod Epiphaniusn,Chryfoftomus, & Hieronymus
nondicitEuangelifta,euminfuroremverfum,fcd in hunc locum adnotarunt , non ideo non dixifle ch7?fto$
eius fratres id dixifle. Eos autem exanimo dixifle, Chriftum, vtmatrem, fratrfque negarct,& iuxta macrem , &
credendumnon eft, fed , vt eo pratextu de manibus Marcionem,vtaitHieronymus,&Manichios,quiftatrcs nc-
eumPhari&orumliberarentjodoratienimfuerant, hocabutebanturloco, dephantafmatenatusputa- gct-
vt vero fimile eft , ipforum confilium , quod de per- retur. Cur autem tarn afper refponderit, Sc ab om-
dendo Chrifto coneeperant , vt fupr Matthus di- nibus quifitum eft , & non eadem ab omnibus cau-
. v f xitS.Credibileenimeft,coninguineosdeciusfalu- fa reddita.Hieronymus putar, eum, qui illi matrtm,
g V 14. tgfuiQ^fUieitos. Ide ergo venerant^deo eius ma- &fratres eius adelferentiauerat, malo id animo fe-
trem, quo plus eum moucrent.adduxerant , ideo in- G cifle,vt experiretur,an parentisv&confanguineorum
terpellant, ideo importuni unt,qua timent,ne peri- affeftu tangeretur,ideoque illi tamquam infidiatori,
culoum fit expedare , ne forte in ipfa concione afperis refpdifferfed iam exMarco 0 probauimus, capujo.
Pharifeisapprehendatur. illumnontentandi,fed obedidicaufjuffumfra-
de Itaque, quodTertullianusb, Chrybftomus, & tribus Domini,eorum illi aduent renuntiafle.Epi-
carneChri- Theophylaftus dicunt , eos ambitione quadam im- phaniusautem p, & Chryfoftomus, proptere quod -f <i
ti. pulfosveniffe,vtoftenderent fe eius efle cognatos, & importun eum interpcllabant:Ambrofiusmeliusb,qin tue.
aliquam in eum autoritrem habere', veritate , inquit, iniurioje refutantur formes, fed religioores cap.*.
alienumeft. Illud nullo modo ferendum, quod in copula mentiumdocenturee, quam corporum. Ineandcm
eandem culpam omnis immunem culpxChrifti ma- fententiam Hilarius fcribit , Formam , inquit, fe ipfum
trem inuolant. Qupd vtrumque libenter Caluini- ym'utrs agendi , fentiendique xonituens, propinqttatem
fta?,&Lutheramha;reticiiuntimitati, multaetiam omniimitts, atquenomen, tamnon de conaitione nafeendi,
Hretici in de fuoaddtesacerbiora.Nempe muftis,vtGrego- fed de Ecclej commumone retinendum. Idem rurfus
libris Patr riusait Nazianzenus , fimilesfunt, quas per corpus Ambrofius eundem in locum -.Mordis , inquit, magi-
legedisrau.jj(currenteS)qUOd(anumeft>praetereunt,quod vice- er , qui fecateris prabet exemplum, atque ipfepracepttr, ~ .$
cis fimiles rofmn^cpurulentumjexfugunt.Sicifti.quaj vete- ipfe etiamfuorum executor e praeeptorum. Trafcripturus 1
ribus autoribus pi , fipi enterque dicta funt omni- tnim cateris , ouoniam qui non rdiquerit patrem , aut ma- dcfpexit
no contemnuntjfi quid illis minus confideratum ex- tremfuam, mneFilio Dei dignus , fententit primus ipfe matrem ,
cidit, id excipiunt , id vnum laudant. Scio feripfiffe fefubiecit , non que materna refutet pieutis obfequia ( ipus feddoeuit
Ioannemi, nettue tnim fratres eius credebant in eum. tnim praeeptttm e, qui non honorauerit patrem &.- <}e.'ti ^acore
icap 7.j. .1 * r i \ ri f ..' debcamus.
Virgo, & Sed aliud eft, in eum non credere , aliud am bitioi os trem , morte monatur ) Jed quia paterms je myeriu am-
Apoftoli e(Te,nechocexilIocolligitur. Si quid autem ex eo, fliits , qutm maternis ffectibus deber cognofeat. Itaque
contra bat- qUd in eum nondum credebantjcolligi poteft,po- docere homines voluiiTe,poflevnum quemlibet&
ft'" culi" contra"4m pofft nulla eos ambitione adChri- fratrem& matrem effe ipfius. Ncc carnales parentes
defendun- ^um v"iiffe,qu2 enim ambitionis materia erat, fi in negat, d pirituales prsferficut cm r mulieri di- r Luc 17
tur. eum non credebant? Adde,quodIoanncsnonfigni- cenixjbeatusyenter, quiteportauit, &vbera, qua fuxiiy tj.UC'"'17'
ficat , fratres eius nullo prorfus modo in eum credi - refpondit, quinimo, beati , qui audiunt yerbum Dei, -
diffe , fed non tarn perfeft credidiffe , quam pofte odiunt illud: non negans beatum ventrem : id men^
tot vifismiraculis credidere: quomod enim,finon tem beatiorem affirmans, quar audit verbum Dei, &
credebant, Apoftoli erat,quemadmodm idem alio E cuftodit iliud,nec alios matri,id matrem matn prar-
a ; loco Ioannes dixit t.crortAV/TWwfw eum difeipuli eius, ferens,matremaudientem,& cuftodienttm verbum
K * ' " ' non qud ant non credidiffent , fed qud magis Dei,matri in vterogcftanti,atquelatti. Ideo enim
tunc vilo miraculocredidiffent.Denique non eft ra- mater Chrifti omnium hominum beatiffima fuit,
tioni confentaneum peius de Beata Virgine,&Apo- quia plufquam omnes homines verbum Dei audi-
ftolis fentire, ac loqui, qua de quouis homine loqui, uit,ck credidit. Beata, inquit ilia, qua: credidii}quomam
atq;setire bono viro licet.-quia nullius faft,quanta- ferficientur , qut diSa funt tibi Domino. ' Similiter ebrai4*'
cumq; peciem peccati habeat,quamdiu bene inter- hoc loco matrem , fratres fuos negat , ter matri*"
prtai i poteft, reprehendi Apoftolorumhodoco alios illis , fed matrem matri , fratres fratribusante- Chriilipii-
ambitio nullo Scriptura: teftimonio, nulla verofimi- ponit. Nam,etfi virgo corpore, ver eius mater,& fe"ur-
li ciedura probari poteft. Quyigitur eft iftaarqui- Iacobus, Ipe, ludas, & Simon coninguinitatcve-
tiSjpeis de Apoftolis fine vilo argumento,qum de r eius fratres erant,tamen multo perfedis , & ma-
cterishominibuscogitare?Simileeft,quod Auftor iore cum mrito , mente, Scilla mater, &illi fratres
imperfcftiMiuinauit,ApoftolosChrifticognatos erant, quia faciebant volunatem Patris cius, qui in
om.jo. j^iaboloinftigatosfuiu^vtevenirentjVt homines, cliseft.
qui Chrifti diuinitatem credere incipiebant , vifis A P VT
 277 178

CAPVT DECIMVM TERT1VM.

iV//o die exiensjefus de domo,fedebatfecus mare. 23 Et congregate

funt ad cum turba multa ,ita vt in nauiculam afcendens federet : Cr \^A'*}
omnis turbaabat in lit tore; 3 Cr beutus eets multa in parabolis, di -
cens : ce extit, qui feminat, feminare. 4 Et dumfemmat , quadam
cecideruntfecus viam, Cr Venerunt Volucres cali) cr comederuntea.
5 A lia autem ceciderunt inpetrvfa, vbi non habebant ter ram multam,
continuo exorta fmt, quia non habebant altmdmem terra-, 6 foie autem orto auaue-
runt: Cr quianon habebant radiccm,arnerunt. 7 Alia autem ceciderunt in finas: CT
creuerunt>ina} Crfufocauerunt ea. % Alia autem ceciderunt in terram bonam : Cr dabant
fruftum , aliud centemum, aliudfexagetmum, aliud trigefimum. 9 Qui bab t aures au-
Mendt , audiat. 10 Et accedentes difcbuiidixerunt ei : Quare in parabola loqueris eis} ii
Quircondens ait ill* . Quiavobx datum eft, my.riaregni clorum: autem
non e datum. 12 Qj** habet, dabitur ei, & abundabit : qui autem non habet , CT
quod habet , auferemr ab eo. \\\deo inparabolis\oquor eis : quia bidentes non Vident ^M.if. V
t
attdientes non audiunt, eque intelligent. i^Etadimpleturin eu frephelia Jfaia dicen:is1
c bAuditu audtetis, Cr non intelligent, CT videntes vtdebitis , CT non videbitis. 15 Incraf-
fatum eil enim corpopuli , Cr aurtbusgrauiter audierunt, Cr oculos fuos clauferunt: e
neqa ando videant oculis,Cr aunbns audiant :ey corde intelligant , Cr comertantur , Cr Tuc'
fanemeos.iG eftri autem beatioculi, quia vident , Cr auresvera, quia audint. 17. ig-4<4
d Amen quippe dico Vobis, quia multipropheta , CT iufti cupierunt videre, qua videtis, Cr Ror.ii.;
non viderunt : Cr audire, qua auditis, er non audierunt. 18 os ergo audite parabo- duc!ui
lam feminantu. 9 tints qui audit verbum regni , Cr nonintelligit , venit malus , &* '4*
rapit, quod ftminatumeflin corde ': hic e quifecus viam feminatus eft. Qui
autem fuperpetrofafeminatus eft, hic e,qui verbum audit , Cr continuo cum gaudio acci-
pitt illud: 2i non habet autem infe radicem,fed eft temporalis , facia autem tribulatione,
Cr perfecutione propter verbum , continuofcandali^atur.22 Qui autem feminatus eft in
>inis, hie eft, qui verbum audit CTfolHtudbfaculi iius, Cr fallada diuitiarfuffocant
verbum, Crfinefruftu efcitur. 13 Qui vero in terram bonamfeminatus e , hic e, qui
audit verbum,Cr intclligir,ey fruftum affcrt,CTfacit aliud quidem cetefimum, aliud au
tem fexaefimum , aliud vero trigemum . Alian parabolam propofitit illu, dicens:
S"milefaftumeregnum clorum homini, quifeminauit fernen in agro Juo-.i$ cmn .<.1$
autem dormirent homines, lenit inimicus eiur , Cr fuperfeminauit ^i^ania in medio tritici,
Cr abiit. autem crcuijjct herba, Crfruftus feciffet}tunc apparueruntey %i%ania.
7 A cadentes autem feruipatr'tsfamilias dixerunt ci: Domine , nonne bonumfernenfemi-
nafti in agro tuofVnde ergo hhet ^y(ania^.%% Et ait illu: Inimicus homo hocfecit: Serui
autem dixeruntei,Vit,imus,Cr colligimusea}! 9 Etait:non ; neforte colligentes %i%ania,
eradicetismulcum eis Cr triticum. 30 Smite Vtraque crefcerevfqueadmeffem ,Cr in
tempore meis dieam mejforibks: CoUigite primum ^i^ania, CT aigate ea infafeiculos ad f Mar
comburendum,triticum autem congregate inhorrcummcum.il { Aham parabolam propo- tueJi.it3.
fuit eis dicens: Simile eftregnum clorum granonapis, qaodacapiens homofeminauit in
agro fuo:^2. quodminimum quidem e omnibusfemimbus cum autem creuerit , malus e
omnibus oleribm, CTfit arbor,ita vt volucres cli Ventant . CT habitent in ramis eius. 33g Luc.13 ti
A Hnfparabolam locutus e eis: g Simile e \egnum clorum fermento , quodaeeeptun
mulier abfeondit infarina fatis tribus ,donec fer mentatum e toum omnia locutus
e^ Jefus in parabolis, adturbas, (*rfineparabolis non loquebatureis , J 5 vt impleretur quod
quod diftum erat per Prophetamdicentem.^ Apzriam in parabolis osmeum,eruflaboab-
jcondtta confiitutione munji. $6 Tunc dimiis turbis, venit in domum, ey accefferunt
adeum difcipalieius, dicentes. Ediffere nobisparabolam X~K*niorum agri. 3 7 ui refpon * JJ'
M iiij
 iy9 COMMENT. IN MATTH. 8o
densyit iis. Qui fieminat bonumfernen , eil Filins hominis. 38 Aget autemeflmuridus:
Vero femmjjifuntfilij regni. Xi^mia autem 3filij fimtnequam^' \nimicusau*
Apoe. i4.i tern quificminauit ea^ft diabolos. x AfefiisVerOyConfummatiofiecuUefa JMCeffiores autem

Angelfiunt.^o Sicutergo colliguhturj^izaniajfy igni cobutuntur :c erit in confiumma-

tionefia culi: 41 mittetfilius hominis AngelosfiuoSy& colligentde regno dus omniafcanda-
1 & cos quifiaciunt iniquitatem: 42 r minent eos in caminum ignif. Ihi erit fletus, &
DaoP,r' fir*dr dentin. 43 KTunciuftifulgebuntficutfiolmregnoVatriseor. Qui hab et dures du-

dtendiy dudidt. 44 Simile eft regnu clorum thefituro db[condito in agro-, quern qui in-
uenit homo , dbfcondit, 0*pragdudio tilths Vadit , & rendit vniuerfia qut habett & emit
agrum ilium. 4.ylterumfimileefl regnum clorum hom'mi negotiatori}quarenti bonds mar
garitas. 46 Jnuentaautemvnapretiofiamargarita ynbijt , \>enlidit omnia , qua habuit
& emit.^47 Jterumfimile eft regnum clorU fdgena mijfit in mare , & ex omnigenere pif-
dum congreganti. 48 quam m impleta effetyeiucentes , & ficcw* littusfiedente^elegerune
bonos in bafia > malos autcmforas miferunt. 49 Sic erit in confiummatione fa.uli: exibunt
Angeli etfeparabunt malos de medio iuorum. 50 Etmittent coi in caminum ignis: ibi erit
& fletus ( ftridordentium 5 1 Inteexilis hac omnia} Dicunt eiiEtiam. , 1 Ait dlis,
ideo omnisficribd do flus in regno calor ^fimilis e hominipatrifiamiliaSy qui profiert de the-
fdurofuonou*& vetera. y 3 Etfalum efly c m confumma fet I ejus parabolas iftafttran-
6 i fiitinde. s+Et veniens inpatriam fuamt docebat eos in Symgogts torum , ita Vf miraren-
Luc,.i. tur ,& dicercnt. Vndehuic fiapientia h&Cy et minutes ? 55 ' Nonne hic e fiabrifilius
' Nonne mater eins dicitur Maridy etfiratres dus , lacobusy et lofieph , et Simon , et ludas,
etfiorores dus y omnes dpud nos fiunt ? Vnje ergo huic omnia iftd ? 5 7 Et ficandah^abantur
ineo. \efius autem dixit : Noneftprophetafinc honore nifiin pdtriafiua, et in domofita
5 8 Et nonfiecit ibi yirtutes multas , propterincredulitatem illorttm.
N \ W T XIII. ^ nans,id
Qt*ff"*dt' ) Periphrafis
qui agrcola*
feminare ifolet.
mrt/pv femi-
eft.iminator,
N*//e</'f.]Qup, in domOjConciofinate illo, 4 . Et dum feminat.) > '<:;?,& in {emulando,
tanta hominum multitudo ccurrerat. vt \ eft,dum iminaret.R.ehqua d quarfequuntur,po-
domuseoscaperenonpoflfet, ideoq;fra- fte explicabuntur. e cVerf.ii."
tres eius foris ftart, quia ingredi non po- 10. Q habet aures.) Excitt auditor ftudi,vtdili- dVfquead
aC1.tt.4e terantjipr* ideirco domos ext, &ad mare con- genrer parabola; fignification inquirt, vide fupr*". Ycrfum?.
me. J.i,. tendit, vtaltiorcm in locum concionem educerct, Q^ia yobis datum e.) Commouetur hcdeprsde- ' vtf-'-
qucmadmodum Euthymius adnotauir. ftinatione,& reproba tione difficilisquiilio, de qua fc**,,,,J*.
i. Et congregate fmt adeum turb*. ] Ideo hoc narrt ege, antequamnoftraedeca re Theologie* fchohe
Euangeliita,vt concionis , & parabolarum.quas nar- exeant, non Ii bentcr/ed obiter quad ex itinere,dico
ratiffus eft,occaonem exponatide enim condon fententiam. Tantum attingim, qux ad eos locos, de
habuit Chriftus , & parabolas multas, illa pra-fertim quibus agetur,explanandos, mihi eTe vi
de feminein diuerfim terra cadete, propofit qui debuntur.Duohicqusri poiTunt,alterum;cur Apo- LocnseenJ
tuj-bam magna auditor vid t in quibus & ipfe fcic- ftolis dat : alterum: cur aliis non datum. Catholici, a fentcn-
bit, & erat per vero fimile alios vi, alios petro. qui D. Auguftini de pra;deftinatione fententiam fe- 1 D*
fis locis, alios fpinofis^lios bons terra; fimiles eTent. quuntur, ideo Apotolis datum eTe docent, quia ti
Ita ytinnauicdamafcendensfedrset.] In nauiculamaf- pnedeftinati , ide aliis non datum, quia reprobati nationc"
cendit,vel,neamulutudineopprimeretur,&audiri erant; hoc enim loco inter alios, vt fententiam de plicatus.
non poTetjVel, vt Chryfoftomus, & Theophyladus prsdeftinatione , & reprobatione fuam probaret,
exiftimant, vt omnes auditores ante confpeum vfus eft Auguftinus g. De Auguftini, vt dixi,opinio- ern|ib ie
fuum, & in fe intentos habcret.Nam Hilarij & Hie- nenondifputOjdehuiuslociiinterprctatione difpu- prarde(tna.
ronymi alIegoriam,erfi bella omninoeft,ttmen quia to,& multosgraues,antiquos, dolos fecutusaufto- none San.
allegoria, practermitto. res affirmo,non cam fuiTe caufam, cur Apoftolis da- c.
}.lnj>arabolis.) Perparabolas,wpro/>fr,exHebraro- tum fit myfteria regni clorum cognofeere, qud ^I'*Kb**
jnpto ,er rumlingua,3pudquosa/),w>idemvalet,quodffr, predeftinati, nec earn cur aliis datum non fit, quod cranfix
in feriptu- vt bjnmanupropbetA-.idc, permanum propheta;. Pa- reprbati eflent.fed qud Apoftoli digni efenr,alij g.9.i i.lib.dc
Ia>. raboljr Gr.ecis funt Latinis fimilitudines,Hebraeis ' " "'' ' ' ' " " ' "
^Agg.t.i. ^^n v/^o/^snigmatajiermo qui aliud ibnat,aliud
parbola' fignificat, obcuris rer fimilitudinibus inuolutus. thymius exiftimant. Primiim non omnes Spoftoli rcp
Tulg ora- Nomen eftapud Ecclefiafticosaudoresadevfita- predeftinati erant: nam cert ludas non erat pde- tufe^.f.?"
n; verbum t,vtquemadmodinnonnuUisfuperiorliifCuloru ftinatus, & tarnen omnibus datum eft, noTomytc- g.
figificat. feriptoribusobferuaui ,omneverb parabolamap- ria regni ccelorum.omnibus enim Chriftus parabo- Cur Ap>
pellauerintjvnde Italis&Gallis^<roZ,Hiipanis/4W- lam explicauit,non ergo ideo datum, quia prjedefti- 1ollf"a
bra,quafi parabola fjfta eft.Curautem non apert,& nati erant. Contra vero non omnes, qui erant in tur- ch" ftas
explicate,fed per parabolas Chi iftus hoclocolocu- ba prter Apoftolos reprobati erant. Quisenim id reucUuerir.
tusfitjipfeinirexplicabitf. crcdatOmeibustamennegatumeft,nonigitur ideo hHom.4<.
illis
 i8r CAP. XIII, CVR PARAB. CfrifC LOQVATVRi
illis non darun^quia reproban erant. Praetere etfi, A Quid eWo Iudxis , quod habebant , ablatum eft,
cur datum fit Apoilolis , apert explicatum non eft, quia obhu, Euangelij gratia vti noluerunt .- liefp- Qa- e
iVetU). tarnen^uraliis datum non fit, explic.uum eft, quia dent Hieronymus, Chryfoftomus, & Auftor opcris Iudariaa?
videntes non videbant, & audientes non audiebant, imperfecti,ablatam ilhmeifeipAm quodammodo blatum fit^
b Cap 4 io. ideft,quia cm credere nollent, atque intclliger, naturam, id eft naturalem cognitionem, quia excoe-
Cumegat indigniernt,quibusmyfteriaregniclorumcxpli- cati funt:itavt ne illa quidem quae duce natura in-
litturbis carcntur^.Proptereergo Apoftolisdatum,quiadi- telliguntur.intelligerent. Quis enim philofophus,fi P[,ibfo
lohtcen erant4u" intelligere, qui credere volebant, tot Chriftt,a Unta miracula oculis fuis perfpexifler, phn^qui
'- quia qujefiuerantjVt ait Marcus . Qua ratione ere- noncredidiTetaliquam in fuifle diuinitatem? Chrifti m-
&].+ dendum eft, Chriftum his dediiT, & illis neglfc,nifi Apoftolis ergo gmiam ad intelligenda diuina my- rcula ri-
quapofteApoftolieiusvoluntatem,&exempIuni fteriaiamhabentibus, eaqucbene vtentibus, maior diffet,ai
fecutigentibusdederunt,Iudxisnegaueruntc ? Vo- iniuper gratia ad maiora myfteria comprehendenda fui^t"m t
bis, inqumntyOportcbatprimum loqui verbum Dei ,fed quia data ebillis neque habenti bus^neque recipere obla- uttfUJ
repellitisillud,(jr indignos vosiudicatis<ttermtviu,cCce con- tarn volentibus , natura quodammodo ip erepta
uertimur ad gentes. Qua ratione credimus, Chriftum eft. :
Can 9 ^dedilTc, 1$ negalfe,nifi quia alio loco dicitV^ Exhocloco noftrademeritis fententia aptiflim Probarar
" fereturkvobisregrmmDei, & dabitnrgenti facienti frutlus poteft,vtmihi vidtur, explicari. Nam qui gratiam <lo*r'Daji
eius Cur enim illis ablatum, nili quiafruuseius Dei non habet, nihil omninmereri poteft,nifi, vt ^}*
> non faciebant Cur his datum, nifi quia fcjebantur etiamaliquidfibi ex ipls rebus naturalibus aufera-
efleficturi? tur.Quiautcm habet,eaq; bene vtituf, quo plus ha-
Caluinos a- i Hhid ver, qud Caluinus dicit,verba Chriftiob- bt t,& melius vticur, c plus gratix meretur , eo plu|
cucargui- cura non fuifle:fed auditores cecos,ideoquejintel- aceipit,&qu plus accipit,eodignior fit.vt plus etia
. ligere non potuife,non lolum fallowed etiam impe- accipiat.lta Temper quod aie Chriftus, verum eft, qui
riti,ac ridicule dictum eft* Nam Apoftoli proftcl enim habet,dabitur ei, & abundabitiqui autertt nonkabet,dr
cceci non erant, & tamen ienfum parabola; donee il- quod habet, atiferetur ab eo.
Chrits cxpbfut, non intcllexerunt Sed icio ^Adeo in parabolis loquoreis,quiavidentes,nonvident.) j> '
quid Caluinus vclit , & dicere non audeat : fibi ac Id eft,cum miracula certiffima eorum, quae dico,ar- *JJ^-
fuis omnc verbum Dei facile,& peripicuum eile, qui gumenta oculis fuis videant,V auribusaudiant,ncc jud^orufti
oculos, id eft, Spirituminc"tumhabtnt,Apofto- intellegerc,'nec credere volunt. In pa nam ergo in- quasftt.
lis difficile , quia cceci erant , & Geneuenfi carebant credulitatis, ebfeure illis loquitur , quia dum, qua:
fpiritu. perfpicu,acdilucidillisdicebantur,intelligerenor
. qu enim habet , dabitur ei.] ProuerbialcmfuiiTe luerunt,illud meruere,vt ita illis loqucretur,vt etii
L locutionem inde coIligitur,quod aliis etiam locis in Vellen einteiligere non polfent. Sic folet Deus iuflif-
e i.zj.tf ean<jem intentiam Chrifto repctatur, vt infra e. fimoiudicio^^quioblatumverbumruumrepudia-
Simile apud Hifpanos prouerbi eft , quo fignifica- rum,prorfus aufene: iruat enim ipfe in primis prae-
tur diuitibus omnes dare,pauperibus auferre.Senfus ceptum fuum nolitedare fan&um canibus, neque mittatis
autem eft,iuplerumq; fieri fol ere, vt ei,qui plus ha- wargaritasveflrasameporcos,\tdixiz ipr', Sic mina- , - ;
bet plus detur,quia plus mcrereturrei, qui n habet, turapudAmos illis, quittprophetis credereno- >c*P-7-*s
etiam fi quid dign illi eft, auferatur, quia indignus luerant *jmittamfanient interram,nonfoment fanis,neque
Ririohu- ef;>vthabeat. Id parabola ilia de talentisf,aptiilm tim aqttx,fed audiendi verbum Domini. , KCap.g.ib
ius feoten- ^pUcxtiut. eft,vbi propterei illi,qui quinqu habe- Cur ergo illis Chriftus parabolas proponebat,
tentix qu ba->tajcnt3,j aliud infupcr datum eft, quia iliud bene Dintelligi ab illis nolletRediffimChryfoftJrefp- cvrpara_
ftaii i ne|3tiand|b, & alia quinqu talcnta lucrando me- det,idenoIuireeosintelligere,vtintelligert.Ex- bobtchti-
rue-'t: 0rdripterea vero alterivnum, quod iblum ha- citaturenim auditorumftudiumj&inquirendi dili- ftus propo.
belttyfentum,aufertur,quiailludinfudariumin- gentiajcm eaaudiunt, quae non intelligunt, &ha- nc"f-
uo!*ri*,&dumnonmultiplicauit,indignumfe,qui bere tamen magnarum rerum fignificationem ani- - 465
habcm,efFecit. Idetiam,velexrioftrismoribus di- maduertunt. Ita fit, vt poena illis, in emendationem
. , fcere froflums, fi pecuniam negotiandi caul daturi euadat, nifi poena ipi abutantur. Huius loci ii
gCa.ij.t9, fumus jlli potiusmercatoridamus,quem bene ne- qlsa erat difficultas, explanata eft.
An iuda-i's got'a"d0 diuitm fafti fcimtis , & quo pliis pecuniae . Alia venu ex Marco, qui m ait , Chriftum dixiiTej
Jquodha- habet , plus illi pecuniae concredimus. Contrilli, fropteredinparabolisloquor Kvt videntes non yideant,& - . 4. t
bebant quem fu Beg!igentipauperemvidemus,n.onblum dientes noninteUigant1nequandoconuertanttir,'dimittantur 1
iblaturofit. nihil damus, fdfiquidillidederamus,idpam,ne tisfeccata. Qnod cnimdcitj,yt videntes non videant,cr
foi tprdat repetimus. Alibigrion dicltur , & id sedientes non intelligent, iam ex Chryfoftomi fententia
quod habet, ufereturab eo ,d,idquodyideturhabere . explicatum eft. Qpdautemadiungit, nequandodi-
quod putatfe habere. Quod occafionem multis - E mittantur illispeccata, nec ea ratione, nec alia explicari
bait, hune locum exil.isinterpretandi.quafinonfit videtur po(Ie,qum vt Chriftus eosconueni, &il-

- . peccata
ver non habetur. sAt Chriftus aliquid vcrauferri ccbat,non in perpetuum ,fdad tempusebufit illis mittantur.
fignificatjalioqui nulla eTct poena. Videmus autem (lutis ianuam,vt pulirent,qui,cm aperta eflet, ih-
illumjhocIudaiiSjUmqum pcenam,comminari,8c gredinoluerant.* tNitimurcnim in vetitum. Noluit *Ouid.l.^
hCa.tj.tf. htaientum,quodnegligcnsillefcruusnonlolmha- tunc maie conuerti , vtcm le dereliftos vidrent, *.
bere videbatur, id habebat , auferri iubet , Se alteri melius conuerterentur. Noluit tune peccataillisdi-
dari.Cur ergo diit,quod videbatur habere! vel quia di- mitti, vt vexati malis,debitum agnofcerent,& c#m-
xerat , non habenti -retur, & poterat aliquis dubi- 1 modiore illis temp6re,maiioriquc cum fruit dimit-
tare, quomodo non habenti auferrri polTct , dixit, terentun
non quod habebat, fed quodhabere videbatur. Vel , vt Aliter Euthymius in ilium Mrci locumicribens
ait D. Auguftinus, quia perinde habebat, ac fi non haec verba, nequando conuertantur, & dimittantitr eis
haberct,cm non vterctur,npn dicitiir habere,fed peccata , non coniungit cum verbo in parabolis loquor,
habere videri. quafi proptere Cluiftu in parabolis loquerctur , ne

i
 i8j LiUMMNi.
COMMENT. IN us MATTH.
n. i ah. 284
illis peccata conuerfis remitterentur , fed refalad A illilegeruntPwnAw/cfe^ocuIuseorumcaligmeof-
verh\'i\h,yt videntes nonvideant gandientes nonintelli- fufus eft, & per periphrafim i tsV o'p9/ 1
grf,vtfnfusfit, proptere nolle eos videre: Sein- *.n[ivawi,& oculisfuis adligauerunt.
telligere ne conuertantur,& peccata illis remittan- t Cum punda non habcamus ..verbis Latini
tur ficut 'de impio & perdito homine dixit Dauid trameae ttProoimoi , in hoc aurem kioais huiut
iPfal.jt. ,'
w/sat ... ,r * ew
i r , id
-j e:
._-ne bene ageret. conliltirdiBerluas.quodeademvcrbaproutiamleeimus.'.b
eonugatione hlphAuse atiuam habcrt fign jficaticVm.ft
Atverapudliiiam prophetam ad quem his ver- preptereapudprophetam. D. Hieronymus vertir execea,
bVf.5: n bvt
bis Chriftusallufit ,hic fenfuseft, "* explicabt-
1 K" aggraua,claude,Scptaagintaha:c verba Icgerunt in coniu-
gacione hop lui , quae pa Iii vocis vim haber, vnde 1 1 ver-
mus.
lus. terunt.a^gvauatumer', &c. vteit in textuapud Euangcli-
Sed quoeumque tandem modo hic locus intelli- ftam, Se be V traque letio conciliaripotet.
Deus cerro gatur,cert non itaintelligitur.vtfignificemr.Chri-
vultomnes ftum nolle3vtconuertantur,& peccata illis remitan- Verfio Septuaginta
r n , quam
, aut Euangelifta, aut
homines mr jn^ enjm nobis, qux non ambigua;, fed certae,. ' eius interpres hoc loco ceutus eft, multo meliprem
fabos fieri jj^jj^.j^fg^ dilucida funt,fixaedebentetTe fen- habet fenfum.quia Deusipfeloquitur.non prbphe-
ci. ira. t. tentjxc DefffHomties homines faims fieri , nolle ta, Deusautemnondixilet,'ip'g4 corpopulihtus,
i. Reg.14 quemtmamperire, e nolle mortem peccatoris, fed maps vt &aures\eommaggraua:cai enim dixiffet , cum nemo Ver^o.
t4. conuerum & , non voluntatis eius mortem ejfeimpt), prter ipfum,autexcecarecor,autilluminarepof- meliorent
, conuenaim %/ >, . n . . ... fit? ,
lili Deinde, i|un
quia umm
iam lui
cor |<
populiimpinguatum
uiipiugu.vum erat, fcnfumha
' " I*' &alixpininnucterabilesgeneriseiuWem>quibuj . _
iamauresaserauats, .i,; propte-
iamoculi exececati, ,_ bet quam
"5uaia
' tota Scriptura plena eft. rea enim dixcrat audtendo audtte, & noltte tntelltgere,
14. Et adimpletur in eis.] In eis adimpletur quod de
vetere populo didum erat, auditu adietis & non in- quia fciebat.ade exccatos e(Te,vt etiam fi audirt,
telligetis: in me vero,quod de excaca Domine cor- intelledurinoneflcnt, Nonergo nunc iubet Deus,
aut propheta orat,vt exccecentur.qui cceci iam ert
lihuius. fed reddit rationem, cur in tcllcdu ri non efTent,quia
jluditu*udietis,& non tnteigetis.)Q^g hic per futu-
fCap (.. ra tmpora dicuntur, apud Hiamf in per cceci erant. Itaq; fuperuacaneum hoc loco eft, quo-
modoDeus exccecare,&indurare dicatur.diputare,
inana imperatiuadiftalunt.
Hebraeo r , , ., . Audiendo
., audite,
& ne. intellira-
deea reinepiftoladRom.hDeoiuutedi(Teremus. j,ca_
70. in- tfs,ryiaenaovtaete,ejrneyideatt}. beptuaginta vero
terprer. exiftimantes imperatiua vt fa;pe apud Hcbraeos fieri \6.Veriautembeatioculi.~\ Videri poteft huic fen-
Deus non folct.pro futuris poni,per futura cuerterunt , quos tentiac illa ee contraria. Q*4 tidii% , ertdi-

quid niterque loco haaret. Nam ii per futurum legamus, tert,eo funic vmentur .^^. ,
a on quid eos Deus facer velit, fed quid ipi faduri videntes eredidert.Facihs erit lolutio,fi fpeemu$
fu ur um. fint, figmficatur. Si per imperdi modum.fenfus ve- quid hic,qu'id illic Chriftus agat.mc Aportlos pro-
fit. rus eft, &elegans, fed difficilior, quia videtur illis phetis beatiores dicit , quia cum vtriq;crediderint, Qoraodo
Des imperare,vt aud.iant,& non intelligt. Sed hac tarnen qui credebant , & videre optabant, iHl vide- 1
etiam phrafi, quamuis imperado loqui videatur, ta- runt, hi non viderunt. Et erat mrito in beatitudine his qui
men non imperat,neque quid ipfe velit, fed quid illi ponendum.Filium Dei tarn diu expe&atum, tarn ad Cfmftum
faduri fint, dclart, quadrrrodumGalliferuo per- bberandos tyrannidediaboli homines necelTari, nonyider5e
dito folentdicere,caue,ne vir bonus fis,nohimp<r- videre illis contigie. Hoc enimfenfii Simeon ille, & cou*- -
do,non volendo.vt bonus vir non fit, fed declarado qui redemptionem Ilalis exped bat.cm Chrift
fe feire eum bonum virum roumquam futurum. Sic in vinas excepiflet , dixit dimittisfermm tmmiy
SCaPlH* loquiturChriftus infr g, dr T implete menfuram fa- Domine,fecundum yerbumtmm pace : quia videmtt icdi KLaci.ty
tmnyeflrorm. Imperare enim vidctur quod non im- n meifalutaretuum.Chmautcm dixit 1 beati quinoH-^ide-
peratjfed dclart eos eflefaciuros. Necenimcon- runt (jr credidermt , illos , qui non videntes credunt, 1 10a.t0.a9>
concefloeftvtpleriqueputant^i/f^'iifrf/trfWTM- illis prxfert, qui oculis fidem metientes, rivot cre-
Virgil. tis, fed modus loquendi Hebris^ familiarisj Ion- dunt,nifi quod vident *
jEnci J. 4. g plus habens energise. Sunt^jui.vt has fententia s concilient, hunc locura
Eiplicarur incrajfatttmeflenim.] Quod hic per prateritum di- non de oculis corporeis: fed de oculis mentis inter-
Eiplicarur <^umeft>3Pu^I^iamman^an^' modus eft. pretantur^vt Hieronymus & Chryioftomus: id no
'*
mus0' hafcbmeK,tnmJp,impimpiguaarpopuli^us:bm\lizet efliftud necelTari: praterquam quod defolisocu'
quod fequitur, O" auribus grauiter audierunt , &oculos lis mentis intelligi non potelt : quibus prophetae,&
pus clauferunt, Hcbraicc eft, 122 V3T{< a^inau hoch- iufti Chriftum venturum viderunt. ^rrf<,inquit,
bed, awes eorum aggraua , & VVn "W1 yehbenauha- exultauitytyideret diem meum,yidit & gauifus e"\8c
fahh,oCidoseorum calgine ojfunde, id eft, vff.jVt illic noneftdubium voluifle Chriftum Apoftolos pro- MM.fir
D.Hieronymus vertit. Septuaginta vero iidem ver- phetis antcferre,qud,quae propheta; long,illi pro-
bisconuerterunt, quibus hic Euangelifta vluseft, E p*:qua: propheta obicur , illi perfpicu : quxpro-
vt vero fimilefit, quod in pnfatione ad quatuor pheripiritu.illi oculis etiam vidiflent,manibufque
EuangcliftasdixiiTemcmmijfepGrcumMatthi tenuifent, ficut Ioanncs ait n. Qftod vidimus oculis no- n ,
interpietem,teftimonia, qua: ex veterecitanturTe- ris,quodperfpeximiis,(Jrmamsnoriecontrectaueruntde ,_t ^ x'1'
ftamento.non vtfimtin Hebraro, fed vtinSeptua- verbovibeteamur ,& annunciamus vobis , & Petrus,0
gintainterpretibusconuerl,tranftulifle.Curautem &banct 'mqvdt,-yiKemms audiunus de calo allatam, cum 0Epift.t.ir
ita Septuaginta conuerterint^n lib.Hebraicarum le- ejfemw cum illt in montefancio, &babcmus firmiorempro- 18. 19.
dionum rationem reddimus Nempe hec ttria ver- pheticum fermonem. Atque hoc infu Theophylactus
ba [UM *U3rt', hachbed bafebman hafabb , alis & Euthymiusexponunt/ .
punctislegerunt,qum legunturabHebriis: t}. Tulti prophet^, & iui.) NominatnobiliffimaS C|ir;us fc
Nunc enim legimus fOl hafman, impingua , incraffa, quaique perfonas , qusqua? digmifimaefuifle vide- reges iu-
illi legerut,{Dttrt lmfcbman,impinguatum e, incraffatum bantur,qua; Chriftum vidrent , tarnen videre tos Se pro-
e: nunc legimus -\22r\ hachbed, aggrana^li legerunt potuerunt, quo magis gratia &fcelicitatc Apofto- pbetasfi-
llinbachbad.aggratutum e, quod per periphrafim lisDeocceflam commentt. Quoetiam fpedat, mul. nomi~
explicarunt, /< n a.fiv< .< & auribus grauiter quod Lucas P,ad prophetas,non iultos.fed regesad- p ^ 10 r+
audiemnt, nunc legimus 0 hafchahh , coligare foc, iungit.Credibile enim eft, Chriftum e* tria perfona-
rum
 2*5 CAP. XIII. DE PARABOLA SEMIHANTlS.
rum genera preftantifllma nominaTcjprophcUSjiu- A cm audiat,non'intelligit Cum gamito autem dixit, KVerfprar.
itos, reges,fcd Matrhxum reges, Luc iuftospra:-
termfiffe.Qud autem Hieronymus,u Euthymius
adnotauerunt,non dixiffe Chriftum oinnes prophe-
tar,(ed multi:qudaliquiexillis viderint, vt Abra-
ham,qui exukauit,vt videretdicm Chriiti.viditj &
gauifus eft, verifimile non eft arbitror: quin multbs
pro omnibus poiuit : vt Apoftolis , qui pauci erant,
tRom.5.19 opponcret,vt Paulus fecit)*, multiique aliis locis fa
ctum vidcmus; Nam ne ipe quidem Abraham ita
Chriftum vidit , quemadmodum Apoftoli vidert.
1 8. Vos erg*. ] Vos qui vidiitis, qua: multi prophc-
ta:,qu3e voluerunt videre, Schon viderunt : &c audi-
ftis,qux volueruntaudire,&noruudierunt:vosqui- ftuantef>le,& aduftis radicibusarefcit.Quod in ter
bus datum eft nofle myftcria regni ccelorum, crri
Verf.ii. ceteris datum non fit, vt dixi b.
. ^iudite.] Intelligite parabola? flgnificationem: iam
enim parabolamaudiuerant Marcus c indicat Apo
cCsp.4.13. rtlos Chriftofubreprehenfos , qud parabolam
Apolioli a
Chriito re- nonintellexiTent, cumprimiim audieriut :HeJciiis
,& parabolam banc , CJr quomodo omnes parbolas cognofcetis? ltinxit,quinullomodoarata eft, vtvia , Scnullam, quam fe- .
car. quafi dicat,fi hanc,qux omnium facillima eft, non
intelligitis , quomodo omnes alias,quar difHciliorcs
dCap.ir.ii flint, intelligc tis fiut mt>Mdbte & vosfine intelle' fi nen haberetjvberem eflet fruftum redditura.Hoc
?f/??Rcprehendit ergo, non qud intellcftu res
effet fa cilisrquis enim noftrum,fi audiffet neminein-
terpretante,intelligere potuiiTetJfed qud cm iam
diu cum ipfb verfati fuiflent, Se debert magiftri ef-
fc propter tempus, prxceptore in iis rebus, quas ipfi
aliis explicare deberent,indigerent:vtalio 1,7-
eloan.14. fi tempore yobifcum [um, (S1 non Cognouiis me. e
1 9 . Omnis qm audit verbttm regni. ) Euangelium.
Et non inteliigit. ] Non recondit alt in animo, non
fouet , non medita tur , Sc quafi terra cordis fui tegit.
Namnonintelligere, n femper culpa eft,hc autem
culpa notatur. Sic ergo hoc loco accipitur intellige-
re,quemadmodum ifto in loco f,Beatns,qui inteliigi,tfu-
fPI.40. 1.
peregemtm,&pauperem,id eft,qui cura illius habet, qui
iilum fouet, qui tegit , qui nutrit:redundat nomina-
ti u u s omms,ex Hebraoru m idiomate.
Venit malus- ] Itbp&{ malignus,diabolus,vt fupr g,
g Cap..13. & aliis locis, quosiliicadnotauimus.
fftcetquijecus viamfeminatus efli] Verba hrcocca-
fionem }nul tis praebuerunt , longam texendi diiputa -
tionenijCjuomodo ille qui audit, & non intclligit,fe-
cusviaAiieminatusdicatur, cm non ipfe,fed gra-
numfeminatumfit. Nam,dumiminat, aliud cecidit
fa Verf. 4. icus viam , aliud in petrofa h.Rcs non eft, vt mihi vi-
derur, adedifcilis, vt tam longis indigeat com-
mentariis.
Stminari S eminari dicitur , Sc fernen quod iacitur , & ager,in
die* tur & qiiem iacitur. Nam & fata indedicunturagriipfi,qui
I' .n - .1 Be feruntur.Ergo,qui audit verbum fegni, & non intel-
agcr. ligit,fecus viam iminatus dicitur, non vt fernen: fed
vtager,&terra,qua;icus viam dura eft,pra?tereun-
tium calcar veftigiis. Eodem modo quod infr i di- E inculta.Illa abfolut bona dicitur,qua? Sc natura pin-
iVeif.10.
citur, intclligendum eft. Seminatorem Chriftus i ip-
it. &
fum vocat: fernen verbum Euangelicum: agrum m-
dum diuerfam in eodem agro terram aliam icus
viam , aliam petrofam , alim lpinis coopertam,
aliam bonam, hommes diuerfos,voIucres,dmo-
nes,qui id quxrant,ne quod femen in nofti is
animis foueatur.Eos,qui audiunt,& non intelligunt,
calcatx via; compart: quia vt fernen , quod in viam
cadit, nulla tegitur terra', id auibus expoltum ma-
net:fic verbum Def, quod in aures corporis incidit, fexaginta, hoc verj trigirta. Sed Graec nmina vt Gr-
in animum ver nondelcendit, quafi nulla terra te
ctum facile diabolo diripitur,
20. Q4autmfuperpetrofafeminatus e.) Semen ex-
cipit. Videfupcriorem verfum,
r continu'ocum gaudio accipit illud.) Inteliigit, re-
condit,cordis terra tcgit.-opponit enim hune illi,qui
8b
vtfigniricaret hominisleiiitatem. Nulli enim miniis ced.
conltantM auditores effe iblent,quam qui initio ma-
xim videntur ardcre.Id etiam in religione farpe vfu
venit. Qui cit veniunt , cit aburit: hoc eft , quod QuicitS
fequitur. veniunc aj
it. Hon'babet ettteminfe radicem."] Conftantiam, religionerfj
non habetalt impreflum Dei vcrbum,quh norl ha cito abeStj'
bet terram multam, id eft , magnam profundamque,
vt ita dicam, voluntatem. Ideo femina,quie in eum
Ccciderunt continuo exortalmt, quia non habeblt
terram mult,vt dixit Nam iemen,quod fola terrx
fupcrficietegitur.citiiis exoritur,fed citis etiam x- I Verf. }:
ram alt difcenditjiro nafcitur,diu virefcit.Vtriuf-
que rei eadem eft caui , quia terram habet multam,
qua: quo minus cito enacatur,& appareat, impedir,
natum ex imo miQb humore nutrit.
Continuofcandali^atur. ] Cadit, id eft,fidemdeferit:
Tria terrs
hoc enim verbum figniheat. Tria tern genera di- genera in
vt ita dicam, terram habet , qua- paucam habet: qui mitti-
multam, & fortalfe bonam, fed ipinis opertam, quas tur.
elt>quod ait.
1 . Qviauiemf minittus e. ] Vi d e fii pri m. m Verf. i?:
InJpims. ) Qui in terram quid em multam , ac bo-
ham:d ipinis plenam femen excipit.
Hke,qui yerbum Dei at4dit.] Pluiqum dicit,figni-
ficat.lntelligendum enim eft, qui audit, Se inteliigit,
vt de fupcrioredixitjCum gaudio accipit illud.Hunc
enim illi priponit, tamquam propius ad eos, qui
multiplicem frut ferunt,accedat. Nafcitur etenim
in illo verbum, fed ibliicitudo iculi iftjus,& fallacia
diuitiarum illud fufFocat, efficitque, vtTruum non
ferat. Sollicitudin huius ficuli vno verbo vocauit,
quicquid in ill priter regnum Dei , magno ftudio Quid fit
homines quirunt , honorem , ambitionem negotia, huius lie u .
li follicuu-
lites , & quidquid quarrendo regno Dei horainem do.
tardt. In quibus & diuitii comprehenduntur , led
cas proptere nominatim exprcfit , quia maxima
' pars homin quafi publico eas ftudio conlecbntur.
Fallaces ver appellat , & quia fugaces j Sc inftabiles
funt,& quia homines fallt. Hebraica enim eft phra-
fis, fallacia diuitiaru , pro fallacibus diuitiis, yt corpus
mortis bums-, pro corpore hoc mortali n. n Rom; 7.1
zj. Q yero in terram bonamfeminatuse. ) Quemad
modum eorumqui fruitum non ferunt,tria fecit ge-
nera;ita,vt notauit HicrOnymus,tria corum,qui fru-
cl:um ferunt genera diftinguit , quibus omnes vnius,
atque alterius generis homines comprehendir. Bo Tria hom!--
nam autem terram appellat, non folm, quae natura, nun geoe-
fua bona efbfed quae bene culta, quae fubafta , qua: ra, qua;
purgata eft.Nam & qua: fecus viam eft, bona eft, led frudium tc-r
arata non eft:&,qux fpinis opcrta, bona fortafle, fed rurit.
guis, & diligentia bene culta eft. Sic exemplum ma-
gis in homines conuenit. Quorii eadem, id eft,bona
per fe natura eft . bona per fe voluntas : fed earn alii,
aut non colendo , vte fimilem : aut non alt arando,
petroamautnon firriendo,ipinofam,faciunt.
Hic ei am audit yerbum , <sr intelitgit.] Mcditatur
exercet.vt fupr0; Vf.xJ:
Etfacit aliud quidem centefimum.] o Uatch , Ji
^^/ . Hoc quidem centum , hoc autem,
matici vocant , numeraba ordinalia , pofita funt pro
numeralibus diftributiuis, vt conftat exfenfu: voluit
enim dicerefingulas menfuras , alias centenas , alias ,:3
fexagenas, alias tricenasafferre. Latinus vero inter-
pres pro centenis, fexagenis, tricenis, centefimumfexa-
gffimtm,trigefimmn dixitmon fatis vfitat,quamquam
 i8? COMMENT. IN MATTH. i 1
Opera bo- aliquinonmaliaudoresitalocutifunt^ Frudvo* A que praemiorum efle difFerentiam.
f * i'* cat,aut opera bona,qua: fidci,& verbiDel frudus ef- ZA.Similee regmm ccelorum bomtm. ) Non opus eft
vcrbi Dei' ^e rlent>vt>a>tferetuirvob>s regnum Bei , cjr dabiturgen- difputare, quid per regnum ccelorum fignificetur.
aCap.n. tifaientifrut~tuseiust, aut quod magis credo, vitam Manifeftum enim eft Euangeliumfignificari.Qupd
4j. acternam, vtb1ma parefeminat ,parce & meut, & , qui aut non feminized hom feminti fimile dica; ur,
Vt Cor.9. feminatinbenediaionibus, de benediciionibus & metet , Sc explicatumnobiseftq. Nihil enim aliud voluit
* ibidem i Q autem adminiratfernenfeminanti,&pa^ ChriilusdicerejqumperindeiEuangeli habere, l-"-1*
ever .6. MmddmMJucaJwpr*abit,&multiplicabitfemenye~ tquefiquisinagrofuobonum fernen iminauerir,
i Ad Gal. firmal & augebit incrementafrugum iuitUyer* , &d, &aliquis eiusinimicusupereminet malum.
6 7. S. Qffrf enim (eminauerit homo/hac cjr metet. Qidfeminat i . dormirent homines.^ Id eft, omner, que
m carne, de came & metet conuptionem : qui autemfeminat I^ebraifmum fxpe iam adnotauimus r , Galli dice-
injpiritu,defpiritu& metet yitam aternam }frui~tus r&,cmtotusmundus dormiret. Tresinprimis tVtcij.ij
clac. 5.1 Autemiuitixinpacefeminaturfacimibuspacem. ' WM|C parabola Chriftlis voluit fignificaro:Primm
Itaque duo exhoclocoCaluiniftarum,& Luihe- inEcclefia non folm bnummen,id.eft homines ,n Ecclefia
ranorum errores refelluntur:Alter, qud nos vitam bonos, fed etiam malum , id eft, homines malos ef- j^f^0"*
Meriitabo- 2Ctcrnam mererinegt.frudus enim non iblm ter- fe:deinde,e non efle malifeminis audorem,Gsdbo-
noium nqualitatijfed etiam colentisdiligtix rcfponder. ni.- malum diabolo fminatum : poftremo malum
operume. Imm fecund diuinam gratiam -^^/ pfant imen,quod fminatum diabolo eft, fe patienter
tra hxreci- vt ait Auguftinus', bonam,yel malam terramfacit, vfqueadmeiTemlaturumefle,necftatimeuulfuru.
cos proba- Alter,qud omnium beatorum premium sequalo . Et fruiJumfeciJfet.] Spicam protuliflet , grana
f Lib 1 de feciunfjC111 videamus alios centelimum, alios fexa- genuiTet, vnde potifimum bona , & mala herba di- s Vctf. 57
Ser.om. gefimum, alios trigefimumfrudii afierre, prout ni- gnofeitunmeflis enim nondum venerat. Parabolam
in monte,& mirum quiq; terram col it. Lucas addit, &frucium Chriftus ipi exponit f. Ipfe eft, qui feminat : eius a-
fcr.it.de ajferuntinpatientia, quod non ideo dixifle arbitror germundus:bonumcmemfilijTcgni, id eft, boni, ,ytTeri)
I ." Chriftum,qud quicumque yolmt in tilo pi viuer, qui regniclorum heredes funt,aut Eugelicado-
beator * f^tiantur u, vt in quibufdam nouorum drina,qux bonos eos facit: zizania,filij nequam 4* v C*p..4+
ptimi c- nreticorum commentariis legoded quia , quiperfr- ci ri mmpS maligni , id eft diaboli t. Dictur autem x loan, j
tra . narren'- uerauerit yfque innem , hic faluns erit , fupr alludit filii diaboli,qui eius opera imitantur, vt ait Ioannes, *
cus- eoim Chriftus de imine , & eius frudu ages , ad pa- v vos ex ptre diaboloeis, cjr dederiapatris yeri mdtfa-
^*P- tientiam agricolarum, quoniam debet infpe qui arat,ara- cere, & 1 , quifacit peicatum ex diabolo e , quia ab initio
' ' n,&quitritttrat,infpefrdiuspercipiendi^.Deinde,quia. q dtaboluspeccat. Reliqua perpicua funr. Quifintho-
iCa.10.11. voluit hosillisopponere, qui continuo exorti funr, mines, quibusdormientiburzizania diabolus femi-
quia terram multam non habebantjlupr I. Uli enim nauit,quiirui , quiaccefleruntad dominum roga-
frudum non ferunt : hi verquidem , &diu,pa- ueruntque,vclltne,vtzizania euellerent, Chriftus
i.Cor. 9 tientrque , fed tarnen eo vberiorcm non explicat,ideo vt opincr,quia ifta ad parabolf fi
jo, ferunt. gnificationem,quam Chriftus fibipropoiuerat> non
1 Vcrf. j. RjdetCaluinusomnes veteres interpretes, haud pertinebant.
paulo, vtopinor,ipfo, meliores, quod centefimum Nultaeniminparabolisnondfignificandum,(d jsj ,-4
la harm "U^uni alij ad virgines,fexagefmum ad viduas,tri- ad implendam narrationem adhibentur : non quafi n parabolit
gefimum ad coniuges rfrant, vtHieronymus m Se parabola; partes,(d quafi emblemata : non quia ne- ad rem pet,-.
Athanafius Alij centefimum ad martyres, fxage- ceflria fint,fed quia fieri folentfomnes tarnen vete- tina.
mum ad virgines,trigefimum ad viduas vtidem re- res interpretes, homines dormientes Epiicopos, &
fertHieron Alii, centefimum ad martyres, fexagcfi- eos,qui regendac Ecclefiae curam habent, interpre-
mumad virgines,trigefimumad coniuges, vt Au- tantur:quod,etfimultisnonplacere video, vtinam
m In htnc gui^uus AUj centefimum ad martyres , lexa- D verum non efletrquamqum non ignoro, Ghrifturn
lecam S gefimum ad eos, qui bona propter Chriftm con - tantm fignificare voluifle, diabolum occult,& ne-
lib. contra temnentes, vendunt vniuera qus habent, & dant mineaduertente)zizaniafemina{re:feruosautem,qu
Iouin. pri- pauperibusrtrigefimum adeos, qui contenti unt dominum rogant,velitne,vtzizaniaeucIlant,arden-
'" 'i :10 obferuatione , vt Audor imperfedi P, tes aliquos Ecclefia; miniftros efle , qui & harreticos
Pam' Alij centefimum adamchoreus, fexagefimum ad & malos Cathol icos bono quodam,& pi religionis
(n Epift. cecnobitas , rrigefimum ad[ coniuges , vt hoc loco ftudio de medio colli vellent.
ad Ammun. Theophyladus. Caluinus nullos in fia Ecclefia ha* Sunt,qui hoc loco abutantur, vt probent,aut non
Ftudascc- bcrevultgradusjomnesapudillum/icut apudeiuf- puniendos,aut non occiddos hareticos. Quod qui Jennt'a
tcfimusfc demhsrels Audorem Iouinianum, aequalesfimt, f*aciunt,de le ipfi mihi vid&ur efle olliciti. Primum ^J^,
mus - omnc5 *ncti,omne$ perfedi. Non ignorabt ifti au- quidem non de folis agitur h.Treticis,fed dehomini- \s h^rcti'
mm , vir^i. dore<,qui Caluino ridentur,non propterc Chri- bus filiis diaboli, qui hliis regni opponuntur : inter eis defend
nam, ftum haec tria genera diftinxiTe, vt virgines, viduas, quosprcipua quidem pecieshaEreticifunt, totum tur.
monacho- coniuges.aut martyresjvirgines.viduas fignificaret: autem genus non unt. Itaque , qui haereticos tollen-
'"ibscon* ^ ParaDIjm ad mores noltros alij aliter, omnes dos eTenegant:multomagisfures, mult n ^'sho-
t' Caluinfi vtifiter accommodarunt. Sciebant Chrifto illud ta* micidas tollendos efle negare debent. Tanto enim
o Lib.t q q. turn fuiTe propollt, vt doceret,omne imen quod perniciofiores haeretici , qum fures , & homicida;
Eeang.q.?. in bonam terram cadit, adco multiplican, vt quod nt:quant maius eft fcelus animas furari^tque oc-
P i1' minimum ferret frudum, trigefimum ferret, quan- cidere,qum corpora.Ideo ergo veteres fer omnes
mnes ^ 1& bene culta term ferrefolet: audores, vt Chryfoftomus, Hieronymus, Sc A ugu- 71* cS'
loarquc quodmaximum, centefimum; quod mediocrem, ftinusdeha:reticisinterpretantur,nonquiafoli,led ?" ePft-
Anflos. lxagcfimum. Nam etfi Auguftinus fubtiliter de his quiamaximtzizaniafunt. Prteevtfoli hxretici ^arrae-eaP
numeris.vt folet ,difputat, tarnen non tam interpre- intelligantur,tamen non abfolutc paterfamilias pro- t %. . q. 1
undo, qum concionandofair. Caluinus dum non hibeteuellizizania:id ne forte fimul 8:triticum ar.gad.i.s
concionatur,fed interpretatur , abfurd & turpiter eradicetur:tunc ergo ex intentia, & volutate illius, qu.n.ai:.}.
errat, quia, quod cum primis Chriftus fignificare euellendanon funt,cm periculum efhne & ne tri- ad}-
voluit,negat, vllam raeritorum , vllam frudum,at- tic eradicetur,vt re D-Augu.^ 3t D.Thomas 1
maximus
 2So CAP. XIII. DE PARAB. GRANI SINAPIS. I9O
maximus Theologus obferuauit. Giim ergo pericu- A uam Innamprmo,&fecundo die non videt, dignas efl venia:
lum no eft, ne imul triticum eradicetur : fed pericu- qui Amern iamflenam non vidctjuCCUS efl.
lum potis eft,nc fi noneuellantur, triticum lardant: Qod propteredico,quiamulr magis ctraCal- Calainiita:
quid opus eft meflem expeftare ; mature cuellenda uiiu.tas nunc, qum ctra Donatitas tune valere ar- magis card
iunt,maturecomburendaiPra?terca,curpcriculu eft, bitror.Si enimAuguitinusDonatitas,quia quadrin- funt qum
ne fimulczizaniis triticum euellatur;autcuriubct gentis poft Chnftum annis Eccleam non videbant, Donauitaj.
paterfamiliasmeiTem expeftare: nifi quia ante meP- ceceos appcllat : quo nomine Caluiniftas j qui mille
fm dignofci, 5c feparan tritico non poflunt Cm quingentis octaginta poft annis nort blim non vi
rgo,& dignofci poflunt>& feparari,vtique feparan- dant : led ne videri quidem poifedicuntjappellaffet?
daiimtjVtique coiri\ireadi\'Pi*monet Dominus ( in- Grano fiaapis.] Auguftinus1 propter ardorem re- iSer.jt, c
quit Hieronymus ) ne,vbiquid ambigutim e,ciioJenten- gnum ccelor grano mapis comparan putat, quod 3- de San:
tiam poferamusjed Dco iuditerminum referuanus: yrckm multi alij non tam docdo, qum ccionando fecuti ^'s*
dies iudicij venoit , ille nonJujpicionem criminis :jed mamfe- fint. Nec enim dubium elt,qun propterea grano fi-
mn reatim defuncionan ctu etici.tr. napisfimiledicatur efle, quod, cm initio paruum
Caluiniae Caluiniftas , & Luthcranosquisnoncognouit? ^ fit,in ingentem magnitudinem crecat,vt ex fequen-
cLuthera- quis hxreticos efle n vidct,qui vix vllam antiquam ti verii intelligitur.
mmaiim haerefim non reuocarunt ? Nullus vmquam profect 2, minimum qnidem efl mnibus femimbus.]
feererici hxreticus fuit, nullus h.Treticuselfepoteft,fi illi ha- Siue Htconymus , fiue alius quis fuit interpres , qui
lilDC.
rctici n fnt.At funt quieti:qui vmquam fuere tur- hoc modo conuertit,credendus ft non ignorantia
bulentiores qui vmquam tot excitarunt bella? qui fed certopotiis confilio, folcecifino vfusele. Quod
vmquam tanta vl crudelitate, fantm humani fan- &,Septuaginta interpretes multis in locisfimilide
guinis cffuderunt. Neque verb hxc ideo dico, qud caula fecie in eorum idiomatis adnotauimus.Quod
non malim eoScuerti,qum occidi:fd tant prin- enim Grax per comparanuum ditum eft, (uxf'o- Error gt-
cipes,ut quia principes ifta leturi non fimr,eos,qui TtfS* t"ef iSr <7& , minus omnibus emini- mat,cus n
prinripcs
L - - j monetepoifijnt,
... , , admoneo,
- non licere iilis, bus,vim habet fuperlatiui.Solt enim frequterGr- interprete
libtrtaj jjtas quas Vocant
ifhs,quas vocant confcientiadibertatcs/iimiiim
confcientiadibertatcs,nimim no- no- ci comparatiuis pro fuperlatiuis vti,vt cm A poftoli excafatur.
qu oct, 'ftro
" tempore vfitatas harreticisdare,nih
vftatas harreticis pnus
dare,nifi pi Eccle-
is Eccie- dicuntur nter le diiputafleK eorum ejfet maior , id
quomodo , fia,aut is qui in fceclefia: caput e!f , Romanus Ponti- eft, quis maximus. Voluitigitur interpres compara - Luc. 9 4 ?
&quando fex,Chrilti perfona, & tamquam paterfamilias iudi- tiuum in fuperlatiuum venere, vt verum fenfiim ex-
poiTu. Cauerit,non pole euelli zizania,nii fimul &tnticum primeret , 6c tarnen comparatiuicnftruftionem re-
euellatur : &ereEcclefi.cefle, vtvqueadmelem tinerc:vtnonfuperlatiuum,fedcomparatiuumGr-
p^rmictanturvtraquecrefcere^ Huius enim rei non efle indicaret.
principes,qui patrisfamiliasferui funt: fdiplius pa- Qmo autemmodo granum finapis minimum ora-
trisfamiliavd eft, Ecclefi.c gubernatoris, iudicium nium femin elfe dicatur,cm alia minutiora, vt pa-
efe debet. Nec debent principes patremfamilias ro- paueris fernen , efle conftet , fruftr mihi videntur
gare,vtfinatvtraquecrecfercvfqucadmeflem, fed nonnulli interpretes difputare. Nec enim minimum
nvelit, vteant,& euellent zizania. Ita eosaffeftos, omnium dicitur,quod omnium minimum,fed qud Granum
atque paratos efle oportet,vt patrefamilias co'rc- ex omnium minimis vnu fit. I n prouerbiahbus enim Hcbror
ptitis opus ft, qum incitari fententiis.qualem iftam apud Hebreos fuifle crede- prouetba
Tttsxata- lam il. Simile efl.] Tertiam eiufdem generis parabo- dum efl:vt,cm aliquid valdparuurh efle fignifica- Tuumfuit.
pomt,adhuc enim de lemte, id eft, de initio lo- D b atur,grano finapis fiinile efle diccretur; eu ea cpa-
bolec fe-
inifc quo- uitur uangelij. Per primam declarauit diuerfum ration(.,non vno tantm loco , fed pluribus Chriftus
Sio co uangeliieffeum3proutin bonam,vcl malamter- vtatur: vtcm dicit; fi-itisfidtm,fiait granumfi-
unt. '" ' l,in huiufmodi, inquam , fententiis nonfblemus 17."
ram cadit, cumfminatur. Per icundam,quomodo
fuperfeminato per diabolum malo femine adultere- philofophic 2c fubtlicer,fcd populariter,& exvul-
tur. Per hanc.quantam bonum Euangelij fmenjia- gi opinione loqui. Vulgus aut inter vfitata femina
beat vim,& ex qum paruo initiojn quam admir- granum finapis, aut minimum putat, aut verein mi
dam magnitudinem cxcrecat.Non dubito,quin re- nimis numerat: quemadmodm Matthaeus m qua- m (>
gnum clortim in hacparabola,iicutin pra?ccdcnti- drantem pro minima moncta dixit,w>n exies , inquit,
Inc tc bus,Eugel;um fignificet,aut, quod idem eft, fidem, inde , dor.eefoluasnouiimum ijuadrantem , non qud mi
,j ' ' dotrinam uangelicam,verbumDci,quemadmo- nima efletjfed qud ei minimismam certminutum
Hom.47. dm Ambrofius ,,Chryfolromusb,Theophyla<us, altera parte minus erat. I taque Lucas,vt idem fignifi-
<=5m.3i. Eurhymius, Hicronimus,Beda& Auguftinuscin- caret,non dixir,donecjohias noniimum quadrantem fed
&5-dcii- terpretantur. Et Hilarius Chriftumipliimregnum noniimum mtmtum. ri Clii
" ' corum, Se granum finapis:alij verb cclefiamvo Qiiomod arbor fiat, cim herba fit.nnulli ctiam
dDan
eVfjj7 cari putnt.Omnia,quod ad fenfum attinet,eod re- E qua:rt,acdifputanr,quifinapi, vtop!nor,non vide-
fl'fss.j. dcum.Nam &Chriftus lapis fine manibusexcifus in runt.In calidioribus locis long fuprahumanam fta-
Wn- 3. monte m magnum fidus eile dicitut1, &Euange- tur aflurgit:vt vbi copia eft,ylua efle videatur.Vi- SinaP' *
fie/1 ''um 1' P0^ ejfermento comparatur,quia occul- di go fiepe in Hipania, finapiJoco iignor magnos miSnum
tufic ai~ t*m crefeendirim haber, & Ecclcfia f, luna inScri- fiarnos ad coquendum panem calefieri. Amant vehe-
g uic.14. Pturjsfacris vocari folet, qti initio tenuis,& exigua, mter aues eius granum:itaque, cm feruentcaiftate
47. indies crefcit.quoad plena fir. Sic enim Ecclefiaini- maturauit,in eius ramis,vt fem edant, infidcreblct:
bndessc- tio qtiidem exigua , & obfcura fuit , incipientibuj quas,etifi multai int,poflunt infrafti fftinere.Hoe '
pw ucrci- nquit lerufalem*, fmper increfeit , doneemum eft, quod dicit , ita vt volucres ali vem'a,tt,r habitent in
tum c- C(m,p(lt, ^>e^n ' oc emm deChrifto veredici po- ramiseius. Habitare dixit,pro federeJcut contrario
pleac cib. tult > qui dptninaxurusc i marivfipie admare, & federe fspeponitur pro habite, propter Hebraicum
7\. fumine yfjtte ad termines orbis terrarumb. D. Augufti- verbum 3' iafcha),e\aod vtrumque fignificat<
fhC'Cfilt* nusnonalio magis argumento Donatiftas in vno Quarc non debuerunt noui quidem interpretes Eramtrt &
o ica per AfricaeaneuloJicutnuncCaluinifti-GeneuiEcclc- verter tg.iua-KnvHV nidulari ,cm nec verbum id pro- Bcza rcPre-
bem hxrc- iarn Catholicam concludcntcs, refellir,qum qud pric fignificetmec fententia: veritas repondeat.Nam henilUQtuI-
fcsinangi!- non poflt Ecclefia poft totannos tam anguftister- cgo,qui magnas aliquando finapis fyluas vidi , infi
lo- minis deffinin. Ecdrfi.f, inquit, Immilisefl ,fiqnis no~ dentes feepe aues vidi , nidos non vidi.
N
 x9i COMMENT. IN MATTH. 2<>i
Quid per aues cli fignificetur,opus non eftqux- A eaJconcmne,dequaagitur;nam&antc,&poftmul-
TiacPcJli* ' quianon'deodeauibusmentionemChfifl:us tas alias parabolas piopofuir,vtinfr',vtChryfoilo- iCapio.c
dciitruecur. fecit,vtaliquidindicaretnouimylterij:fcd vtarbu- mus , Euthymius,Theophylactus, exponunt. Vi- n.&ij.
0 fcul3emagnitudinem,firmitatemquedeclararer,quf de qua: diximusfupr '. Marcus addit, * prout pote- * Ho-**-
infidentes aues fuftinere pofit. Itaque non eft,vt ib- rant audire, quod quidam interpretantur, accommo- et
leo dicere,pars parabola; ; fedemblema. Siquista- dansfefcadauditorum captum, feniu menti Chrifti '4'},'
men cntendat aliquid pratere fignificare, non re- penitus contrario : non enim , vt melius intelligcrt:
pugno : fed potisdoceo conuenienter literis facris d, vtnonintclligerent, in parabolis loquebatur,
reges, & principes, eoiqueomnes, qui, vt loquitur vtm explicatum cft. Qupd ergo ait Marcus ,proutpo- m Ver.ij.ic
*i Tiro.i. D. Paulus *,iniublimitateconftitutifunt,fignificare taant, nihil aliud figniricat, quam Chriftum obfcur 4-
* poTe,quiinEuangelio,& Ecclefia fuftentantur , &, locutum efle,vt qui poflet capere,caperet,vt ipfe ex- ,
vtfolet Chryloftomusdicere,fignum cruris geftant plicat alio loco, cmfimilem parabolam propofuif-
aCap.4.9. infrontibus. Nam &apud Danielem3volucres,qus t,infr vel, vtEuthymius locum ilium Marci in- n Cal>.
in ramis magna; illiusarborisert.quid aliud, quam terpretatur ,proutpotew/t, id eft, proutdigni erant: lt"
principes,& reges fignificabt, qui quafi fub Nabu- non enim crant digni, vt illis Chriftus apert , & fine
chodonoforisvmbra viuebant O.im Ecclefia in parabolis loquerctur, vt 0 fignificauit* oVenj:
Refpubl.cft Republ. erat, nunc Refpubl. eft in Ecclefia. 35. Vt adimpleretur.] Vt hoc loco non fignificat
EccUfia, ^ Miam panbolam. J Proponit aliam ;& in alio cauflam , quam ob rem Chriltus per parabolas locu-
fia"in Rep" genere parabolam,fed idem fignifietem, regni c- tus fit : non enim ide per parabolas loquebatur, vt Quomodo
Ferment lorum ex paruo initio maximum incrementum eiTe Dauidisdi&um adimpleret.-fed quia auditores indi- \^'
diucrfasha- fumptum. Diuerfas habet ferraentum proprietates. gni erant,quibus apene loqueretur, vt p explicatum i0qua[,rUS
bet pro- Corruptio quidam eft maiTae nimis calcfa<S<. Et eft.NecvultEuangeliadocere,Dauidisprophtti'p VcrCib
puctates. quia conceptum in fecalorem habet, vim ctiamc- propri Chrifto implelamfuife. Non enim erat xj.
tinet,eaquibusimmifcetur,augendi. Propter prio- prophetia:ledrerumpra:tcritarumhiftoria, de qua
rem propiietatem in malam partem poni folct,vt in- Dauid agebat : neque nomen > chidetb > quo Da-
bcap .. > Came ftrtnento Phartfieorum, & Sudducxorum, uid vfus cft,hoc genus parabolarum fignificat eolo-
c l.cor. f. 6. Sc j Modicum famentum totam maffam corrnmpit , & d, co,quibus hc Chriftus vtebatur , quamuis vtrumq;
dVeiC7. Expurgate rems (omentum y vt fits nottaconfpoo. Pro- genus Hebrari mmebidab, id eft, parabolam appel-
pter. fecundam poniturin bonum, lliqueregnum ^ lent: nam hicEuangclifta vocat parabolas obfeuras,
clorum comparatur : quod ficutfermeutum, cum &fimihtudinibusadumbrataslocutiones: illic Da-
modicum fit , in magnam maflam immiilum totam uid cum dicit , aperiam inparabolis , aut in parabolas ot q Pf. 67.1.
peruadit, & multo , quam erat , maiorem reddit : ita meum, vocat ' cWor/^parabolas breues & acutas
verbum Dei vno loco feminatum tot peruafitter- intentias, quas ^'^- Graset nominant. Sed
icdefiaot rarumorbem:ita Ecclefia initio minima, breuitem- Eungelifta, vtiolet, quod Dauidealio fcnudi- t9*fA*S
bemVotum Pore long,latquein omnes terr.t partes propagata efum erat.non ad eundem,fed ad fimilem inium - f7vfqnc ad
piruafit. fit, Opouit montes ymbraeius,& arbuaeius cedros Dei,ex- commodauit, vtrexplicauimus. verf.41..
tenditpalmitesfuos-vfque admare, tir vfqueadflumenpro- 37. Qwfeminat.] Hxc qua; iquuntur r, fuprt ex- tVcrf.14.
epf.7j.1t. pagines eiuse. pfitafunt.
Qwdaccepttm mulier.] Qupd mulierem potis, 41 fcndala.] Scandala vocat cos,perquos
Muler gum virum dixit, nullam aliam caufam fuifle arbi- feandala venerunt,id eft,zizania,&filios diaboli.
enific ~ tror>quam qud pinferemagismuliebre,qu virile Et cos qui faciunt iniquitaiem. ] Hebraifmus * 1
officium fit ; etfi eos non reprehendo, qui concio- \V)^ byifl vecbolpobhele auon , & mnes qui ivuptatem
nantes potis,qum Scripturam enarrantes , mulie- D exercent , & , vt ita diam,iniquitatis artem facti tant :
rem,diuinam la pientiam interpretantur. Mulierer- magis enim habitus, qumactus Hebraicaphrafi fi
go, aut pars neceflaria parabola: non eft, fed ide gniheatur.
nominata, qudid plerumque mulieres facer fo- * H cHcbraifmus prefs habetur Pfal s 6.
leantraw.fi pars eft, Euangcl.cum doftorcm figmfi- p ^sfchanttd cd .ohheleauon : odifti omnes ope-
cat,qui verbum Denn ammos auditorum,quaflier- rentes, vcl qui operanrur iniqaitatem.
mentuminmaiTaminfundit.Necenimfexus,fedof- 41.
i /crfW,"Ww>m.]InGehennamienis,vtfupr
- 0 - 1 uCao
~f)-"
C~;
fcium >; j , k
fpeftari debet. .. t. i- N.
"j&infr1. 0 f-aa.
t^.jo.&io
jLb(condt.] Mifcuit.ita confudit,vt non apparerct, lbi eritfletus. ] Hxc explicate int fupr ?. x cp.i8.?.
quafi abicondiiTet. 45. Tune,] Cm (cndala fu ta eruntcumziza- yCiP-,-,t-
lnfarirutfatatria.] Seab, fatum vocantHebrau niafeparata, qux impediunt, quo minus triticum
genusquoddammcniura;rerumliquidarum,qua;,vt appareat:cum palea: cuentilata;fucrint,qui triticum zcap
fLi.j.Anr. ait Iofephusf,& Hieronymus 8, modium Italicm, tegebant, quo minus effulgerct, vt in parabola are.t Luc.)ii7.
ca;>. i. & dimidium continebat. Tria fata faciebant Ephi. ^ declaratur fupr1. Fulgor gloriam fignificat, vt in a Cap. 17.
g Hocloco AuftamfuiiTemenfurampoftabylonicum exilium ChriftiTransfigurationeappareta. ' bibidem.
traduntHebrxiinlib. nvycOmifdnmotb. Sunt, qui Itaque beatifoli, luna;, &ftellis comparan folent,
noftra a-tate de Hebrxorum menfuris fcripferint:ad vtb , & fplenduit facis eius ficut fol. Et apudDanie- reorar
eos lefforem mittimus : nos de Euangelio , non de lemc. Qui autan dothfuerint, id eft, qui bencipien- Cap.u.j.'
menfuris agimus. Cur tria fata potis, quam plura, trque vitfuamgubernauerint: hosenimScriptura
aut pauciora nominauerit,Chryfoftomus,& Euthy- vocarc folet ''' mafchilim , habentes intelleclum,
miusrefp5dent,tria pro omnibus pofuiffe,quafi di- ficut Galli,noneos,quidoftifunt,iedeos,qui mod e-
cerct: quantumeumque farina: fermentare velit , n rati,fapientes appellant:hi ergo ( inquit Daniel )ful-
nifi paululuni fermenti mifcere.Alijdicunt.ideo di- gebunt, quafifplendorrmamenti , &qui ad iuitiam em-
xilTe tria, qud tria fata efficerent vnum Ephi, & fo- diuntplurimos, quafiflelU, inperpetuas atamitates , & Pau-
hGcii.iS.. lerent plerumque mulieres vnum friniEphi pinfe- \us,aliaclaritasfolts, aliaclaritas lunx , aliadaritasel- d i.cor.ij."
re,ac coquere,vt fecit Sara b. Potis credo ide tria lamm iella enim abella differt in daritate :ficerit refurre- 41.4t.
pofuiiTc,qudEphi triaita contineret, equeelTet ttio mortuorum.
vfitatiffima menfurarficutapud Hifpanos, quamfrf- Quibabetaures. ] Significatidquoddixerat, audi-
, necam :apud Gallos, quem boijfeauvoczm. torum maximinterclTe. Vide fupr . eci
3.. Et fine parabolis non loqucbatw eis. Tunc , & in 44. Similee.] Hanc parabolam non iam omnibus
audito-
 , CAP. XII. DE PAKAB. THESAVRIJ ET ALIS. 2.94.
auditoribus : fediolisdomi Apoftolis propofitam A infamia fubeundi,etiamfi amittenda vita.Ca;terrn
Ghrifto fui do nonnulli putant , vc colligitur ex infr bona potis , qum vitam , & honorem , aut aliud, fi
a VetC } ^"^1S a Euthymius , ego verifimilius efle arbitror, quid homines habent , nominauit, vt accommodat
bbociae. anted;<amf"ui(re,vnacum fuperioribus. Sed quia adhomimmconfuetudinernloqueretur,qui vttrte-
Apoftolin omnium parabolirjmidzizaniorum, iurum habeant,omnia Tua bona fiaient vendereDe-
poilqum domum redirunt,explicationempetiue- nique nihil aliud- hac parabola ftmificatur , qum
rant, Eaaangeliftam poft 2zaniorum parabolam nar- quod alio loco aliis dici verbis , QW amatpatrem , aus
raure,quomodjdomurediiflet,& parabolam Apo- tnatrem plus quam me,non e\l me dignus :& qui amatjllium,
ftolifibi explican poltulaifent. Idmque de omni- ant fiiam fuper me, non eft me dignus p. Res enim om- pca.i0.j7;
bus, qui hoccapite iquuntur , dicendum eft. nium arilfi nas nominauit , quas qui , cum opus eft,
Hacbnus quatuor piraboliyfeminantis , grani fi- propter rcgnam ccelorum non abncit,indignus,qui
napis, boni feminis,&mali:& fermenti, duasregrii illud obtineat, iudicatur.
ccelorum proprietatesdeclaranit, quo modo diuer- 4.5 . Simile eft regnum calorum bomini negotiators]
film habet in diuerfis hominibus efFedum*&quo Non homini,fedmirgarit.E regnum ccelorum fimi-
modo ex paruo initio magnum fimat incremtum: Bleeft, ficut in precedente parabola non hominiin?
nunc pretmm exponit, vt doceat quanti illud homi- uenienti, fed theiauro inuento comparatum eft : fed
cgnura nes facer debeant,& quita quxrere diligentia. Re- fenfuseft,idjmaccidereininuenLiido,acquirendo- ^ .
ciorum enum ccelor hoc loco eodem modo, quo in fupe- que regno ccelorum , atque fiquis mcrcator oonas a[^ar![
atid iijr.ru- 0 -i ... ri i a - i- - ' T . 1 - limiie elt.
licet nonbus parabolis pro fide, Euingeho, buangelica qjEresmirgaritas,vnapre;iofainuenta, abeat, ven- regn c-
c tern.t. in doftrinaaccipiendumexiftimOjVt Ambrofiusc,Eu-^ datque,vtiilamenut,vniuerfaqua;hibet,vtfupra brum.
pfjl.ut. thymius,&Theophylact4is.Etfiiiint, quiregnum explicauimus q. Nos vero homini negotiatori fimi- q.cap.n
Lb.4.c. clorum Chriftum vocari putent, vt Iren eus J, Hi- leseiTedebemus,qui,cum regn ccelorum inueneri- li,l7-
J- larius, Athanaius% fi tarnen illius quxftiones funt. mus.nullis fampnbus,nulhs laboribus,nulliomni-,
'lnCorri^it Hieronymus * ,8c Vigilius Sunt.qui vefus & no- no rei, vt illud habeamus, debemus parcere.
.. de uumTeftamentum , vt Auguftinush,&Beda,quod enim parabola Andern prorfus,atque pra>cedens,fi-
acamat. & Hieronymus approbat. gnificationem habetdola differt materia. Bonas -
b tb. t. qq. Thefaure. ] Rei,quar xftimari non poteft. Qu! ehim a nV,pulcbras:in hoc enim genere mercium, quae pul-
Thcffurus tantum habent pecunia?, vt numsrari non polfic, eos chrje funr.e/edeni bona?.
quidfic theiurum habere dicimus.Ita D. Paulus eque - Margaritas.] Speciem videtur vnam pro toto gene-
! i. Cor.t.9. lus yidit , eque amis audiuit, eque in cor hominis afcendit re pouiflTedd eft , margaritam pro Omni lapide pre-
quapraparauit Dens , qui diligmt ilium. tiofo. Margarita enim, autalio genere margariturr*
^bfcondtto. ]Qnaficulononeratauditum,vtait tantm, vtopinorjillamfpeciem vnionis fignifiaty -
lVcori 4 liasic, & Paulus \fcd loqttimur Deifapientiaminmyfte- quxincchyiiisinuenitur,quamomncsfer inu- M"?"ta
' rio]uabjcouditaeft,qiiampredeftinauitDeus antexcula in ropa mtioricsperlam appellant. Qnamqum fien po- ll
glonam noftram. teft vt propter e margiritam potms , qum vnio7
Qwwj qui inuenit homo*] Qajlquisinuenit, homi- ncmjqucdtotumgniiseftjaut vnamaliquamaliam
nem pro quolibet homme, & pro nota vniuerali vnionisipeciemnominauerit:qudfer inter omnes
apud H-brxosppnifxpmonuimus. pretioos lapides, margarita pretiofiffimus habea-
bAbfcondit.] Hoc non eft necelTead rem per parabo- tur.quemadmodum pretioiorum lapidum mercato-
lam fignificatam accommodare : q iia , vt foleo di- rum, ex pr eftantilfima pecie , margaritarum appela
cere, non p;rs parabola?, fed emblema eft: dici- lamus mercatorem.
Abfconde- tur,vtaliq'iidfignificet:led vt parabolam impleat & 4.7. Simileeft.] Credibile mihi videtur,hanc para
te quid fi- quia fieri fola*vt, qui theiurum inuenit,fi (atim j) brJlam poft illam fiiperiorem de bono rnne,&zi-
gnificac. tollerenonpo(fir,illumab(condat,ne,dumabit, vt zaniis Chrifto propofitam fuifiV. Sed Euangeli- %
fodiendi inftrumenta qua?rat,alius*eripiat:quamqu ftam narra tionis ordinem non tenuiTe, quia eandem
Hieronymus &; Beda eum,qui regnum ccelorum in- prorfiis habet fignificationem : & videmus reliquas^
uenit, in cor ie fuo dicuntablcondere,id eft, fouere, qua; eiufdem erant fgnificationis , fuiTe coniundas:
ieruare,neeflfl aar. Si quid fignificat.illud tantum mi- vt parabolam grani iinapis cum parabola fermen-
hivideturfignificareeum quiregnum ccelorum, id tif, & parabolam theauri abconditi cum parabola f VeiC.ji.8t
eft, Euangeliuminuenerit, occafionemtenere, ne pretiofiemargarita3r. Hoc autem loco regnum cce-
elabatur,oportere,& omnem continuo adhiberedi- lorum,autEuangelium ,vtinfiiperioribus parabo- l*
ligentiara.vt illud obtineat.Hoceftabfcondere:non, lis, aut , quod eodem redit, Ecclefi poTumus intel- jidts fol
Regnum nealiusinucniat,fedneipi perdat. Nam etfi, qui ligere. Vtrumuis intelligamus, magnum hinccotra ad lutcni
clorum theiurum inuenit.ide abfcondit,ne alius inueniat, noiios herticos argumentum fumemus. Nam fi nfufficit.
raalT quia fi alius inuenerir,ipiperdet: non eft in ecAii- Euangelium intelligimus, fignificat hriftus, non
us parabola regno ccelorum, quod non ideo alius omnes,qui Euangelium,id eft)fidcmaccipit,aluos
perdet,quia alius inuenit ; ab omnibus enim & pari- futuros. i'ed cos ttm, qui boni fuerint pifcesrid eft, .
ter inueniri , & arqualiter poteft poffideri. Qujm- ^ qui nonfolam rid em : fed bona ctiam opera habue-
quam ita ctiam aliquand Scriptura lquatur, quafi rint.omnes enim pifces, id cft,omnes Chriftiani,om-
vnus accipere non poflit,nifi alius amittat. Fratli, in- nes fidles : fed illi mah, hi boni funt: contra quam
Kern. . quit, funt/ami, yt ego inferarm, & ,tene quod babes, yt iftorumhrefisdocet, omnesqui fidem habuerint,
nApocj nemoaccipiatcoronamtuamaj fed id accommodat ad filuos futuros eile. \
. ramos arborum,& coronam regum dictum eft:quia Si regnum ccelorum Ecclefiam interpretemur,
nequenouusfurculusin arborem inferi poteft, nifi non iam nos, fed D. pro nobis contra illos Augufti-
vetusfrangatur ramus : neque vnus coronam prxri- nusargumentabitur, qui Donatiftas veteres iilis no-
pere, nifi alius amiferin uis fimiles ha:rcticos , qui in tcclefia iolos , ficut iftij
Trag/tudio iius. ] inuenti; bonos ( dicebant , non alio frequentius , non alio Airgu.acer-
Vendit vmuerfa, qtut habet.] Non fignificat emen- fortius argumento ref-llit, qum qud Ecclcfiafi- timus Lu-
jajn(r dum Euangelium, gratis enim inquit,^rcf/w7?w,^f gen.Emiua;inrnare,c3iex omni genere pifcium con- e".nor*
ncTfll 'L 3fedfignificat, tantisftimindum , vt qui inUe- greganticomparetur. Soleo dicere, D. Auguftinum
meodum. * nerit,nihil n,vt illud obtineat.faceredcbeat : etiam nullum hxreticorum genus tam ftrenu , atque Do- tator 4uo_
ocaio.8. fi omtiiabonavendendi,etiamfi perdenda , etiamfi natiftisrefutafle, & illos tot libros, quos aduerfiis modo fit.
ij
 COMMENT. IN MATTH. 96
illos compoiit, non tam contra los , qum contra A nondum erar, Tcftamentura fignificare voluiiTe:fed
longe poft futuros Lutheranos, &GiIuiniftas com- quodgencralitcr Chriftus de omni dodrins2 copia
pofuifle : tantm opus eile, vt qui eos legit, pro Do- dixerat : id illiadnouum, & vetus Teftamentum
natiftarum , Caluiniftarum , aut Lutheranorum no- apte.atque prudentcr accommodarunt.
menponat 54. S'tyemenstnpatriamfuam. ] Supr e tresChri- ecp.?.i7
5 . ideo. ] Cuius rei Chriftus, em dicit,/fo, cau- ftum patrias habuiTediximus:Betmehern,in qua na- J"Jlex
fam reddat, facile non eft dicere. Sunt,quiadhunc tus: Nazareth, in qua educatus:Capernaumin qua ^jan 1
modum exponant:;Wfi, quia intellexiftis,fubintelli-! frequenter verfatusfuit. Hoc loco Nazareth omnes,
gendum, dico vobis, tumis Saiba do'tiiu, & reliqua. quoslegerim interpretcsintelligunt , Hieronymus.
Kogauerat enim difcipulos , intelkxtis bac omnia ? & Chryfoftomus,Euthymius, Theophyladus. Quod
refpondcranr, etiam Domine. Qijia ergo intellexiftis, eti ex Luca probari poteftf, ,inquit, iV^^mi, fCap-4.tff.
illud etiam addo,om?its Saiba dottus,8cc Sunt qui hoc ybi erat nutritus. Eandem enim illic Luca , atque hc Nazareth
modo,&,fuppIe,rogaui, quiaowwi Scribadoctuspro- iMattha-o hiftoriam narrari,nedubitandum quid cur cbrifti
fert de thefauro fuo noua,& Vetera. Euthymius putat eTe arbtror. Id etiam ex hoe'loco colligitur , quia Patm*
< , non cauam hoc loco:ftd affirmationem lgni- ciuibus eius vrbis ,de qua hicagitur , Chrifti fratrcs
ficarejquafidicat, vtique ommsScribadoBusprofer de * nominatim notosfuiieconftatS, nautemfuiflent, gVerf.fj &
ub qq in tbefaurofuonma,&veter4.MihiAuguimfentenA\ vel in Bethlehem, vbi tantm natus, vel in Caper-
Matth.c i. omnium maxime placefcComparauerat Chriftus re- naum,vbi ttum ad tempus commoratus fuerat , fed
gnum clorumtheiuroabfconditoinagrorroga- in Nazareth, vbl cognates B. Marii, atque Iofeph
ueratdifcipulos,n intellcxifTent:rcfponderat,rtw, fuiife apparet. Deinde,quia, vt Chryibftomus argu-
adiicit,'/, id eft,quandoquidcm regnum ccelorum mcntatur , in Capernaum multa Chriftui miracula
thefauro fimile eft, dbet omnisScnba dodus , & feceratMnBethlehem nullum feciTelegimus.inhac bCa.ir.rt.'
noua,& vetera ex illo proferre. qua: eius hoc loco vocatur patria,nec multa,nec nul-
Cap.t.4. Scriba.] Doctor legis peritus, vt expofuimus*, lum: fed pu fecit, vt confit ex infrdidis',& ex j|^'*"
Euangelicum dodorem legali nomine >cribamap- Marcos. Erat ergo Nazareth.
pellat. Euthymius exiftimat , Chriftumfeipfum Et docebat eos in fynagogis. ] In ipforum lynagoga. inparno
Scribam vocare: fed vero fimilius eft^generalem efe Pluralis enim numerus pofitus efe videtur pro fin- oppido pie-
fententiam qua Apoftolis , Euangelici dodoris offi- gulari. Nec enim in paruo oppido multas fuifle fy- rcs oon c-
cium dclart. nagogascrcdendum eft. Nifi forte pluralis numerus "nt *~
Dotlusinregno ca\erum.~\ /utStmvtif tit i tui- hunc habet fenfum , docebat eos injynJgogis , id eft, per
-luv iyyY ,e>nditus in regnum cJtlorum. Nona!- fingulafabbatainfynagoga,vtnomefynagoga:hoc
intior iis,qui putt hoc loco < pro pofitum efe, in loco non locum,ed conutum fignificet, vt apud
etfinon ignoro fr.peasduasparticulas,alteram pro Grecos *, apud Latinos concio. Marcus ',> 1 .
altra ponifolerc. Magis enim videtur conuenire, fa&ofai>bato opit in jynagogadocere,L\icsm ydr intra- .4.16.
vt vertamus, in regnum ccelorum,id eft, ad regnum wtecundum confuettuliuemjuam diefabbati in ynagogamy
lorum,qum in regno clouim : cum de iis aga- (jrfurrexit legere. Totara hiftoriam Copiofis, &di-
tur, qui ad pradicandum regnum ccelorum edofti ftindis narrt Liicas,ftirrexifle ad leeendum , quod
funt. Nofter interpres videtur legifle i* -in &othtf. volentis in iynagoga aliquid docerengnum erat, vt .
mS ieyySr , in regno calorum, niil fi quis malit dicere in eo loco explicabimus trad 1 tu m illi librum Iia? pro
Latina verione, w regno,pro,m regnum,corrupt le- pheta?,quem,cm aperuiflet,IcgiiTe locum , qui
gi : fed debebit alicuius veteris codicis audoritate habet Spiritus Domimfuper me , euangeii^are pauperibus n ca.fi. 1:
Vitium probare. mit me: quo ledo librum complicuiffe, refedifle,
Simtlisehomini patrifamilis.] Qim cut patrisfa- D dix\fscq)ie,bodtebacpropbetiaimpletaeflmaurilmveflris:
milias officium eft,domum fuam corporali cibo : ita cumqueeoruminci edulitatemcoarguiiret.qudi
Euangelici dodoris populumChriftianum ipirirua- ciuem fuuro,& prophetam non reciperent : repletos
i.Cor,).t' ]i nntrircduxta illud h,tamtjuamparuulis inChiolacvo- fuiTe ira;& eiccifse cum extra ciuitatem, vt ex mon-
bispotum dedi,non efcam, te,fupra quern eorum vrbs xdificata erat , prscipi-
Detbefattrofm.] Dcpenu: abufus eft nomine the- tern darent.
iuri, adfignificandumquidquidrepofitum,acre- Pnde butcfapientialScicham vtique cum literas non o Ioa.7.r.'
conditum eft. didicife, vt dicuntyuomodolric litera* feit, cum non di- Chriftum
Houa&yetera.) Omnia ciborum genera , vtfami- mfltaquecredibileeft, cosa pen tiam, 8 mira- ?*"
liam fuam aut inuitatos conuiuasalat: id eft,qui non cula,qui in videbt,malis artibus tribuiTe. Cm jyiciifc'*
parce, non mi(r,ldliberaliter omni ciborum va- enim omn es Euangeliftar dicteos ipfiusdodrinam putabanc
rietatepropeifonarum&temporumqualitatefami- admirtosfuiTe, fimul etiam ftandalizatos dicunt : Hcbrari.
liam fuam alit. noi^>tuerunt autem , cm admirarentur, candali- P Ca.y.j4.'
AlagiHe- Noua& vetera proferre : ctfi mihi fimile in Scri- * zari,nifi credidi'/ent, qua? dicebat,atquefaciebat,
NouaU&e pturiscxemplumnonoccurrit;Hebraicoprouerbio diaboli opera dicerc, facer, ve illi, quidicebant, in }y*^fs'
tcia ptofcrl didum videtur :cui fimile illudGallicum eft,viride, prmcipedamomoritmeiicUdamoma^. Iofcphqua-
re. &ficcwn. Significaturhac parte parabola?,Euangeli- Bt vnmes.] Miracula. Fecerat ergo coram il lis lis faber.
cumdodorem omnidiuinarfeientia:, omni exem- Chriftus aliqua miracula vt narrt Marcus4, fed fiee-M*'
plorum,omnifimihtudinum genere inftru dum efe ,vt ait Matthatus inf r. hMatthf1
oportre: vtomnc^rofuoquemquecaptu docere 55. Knne bic e fabriius. J Iofeph fabrumfuifle v ; n
polit. Antiqui fer omnes audores noua Or yetera, ex hoc loco manifcftum eft, eius enim filiusChri- Lucam.
nouum.ic vtus Teftamentum intellexerunt : Hila- ftus putabatur r. Q^alisautem faber & incertum ,8c * In t. cap.
rius,Chryfoftomus,Heronymus,Beda,Theophyla- feitu non neceiTarium. Sunt,qui ferrarium fuiiTe pu- Marcl-
dus,& Euthymius c,&Auguftinusd,quos immrit tent, vtHilariust,& Ambrofius Y,&Beda\ Sunt ^"-
en hunc noui hireticorum interpretes reprehendunt. Cm quiartificem vtHugo. Sunt, qui murarium :quod narium
dTibqq n en'm Tcnfiim efe fateantur , oportere dodorem idem etiam Hugo videtur approbare. .Sunt,quili- fuiilv com -
Mmihcii- Euangelicum ab omni dodrina; genere paratumef- gmnum vt Chrylbftomnsapud D.Thomam>,& muais op -
Gtlnnoiia fe: vndeeam melis, qum cxnouo,&veteriTe- ipfe D.Thomas1. Qua; publica nunc opinio cft,& lH0'
Harra. ftamento proferre potcft.5 Nolucrunt enim magni antiquiifimam fuifle confta^, vt exlib.de infantia
illi audores diccre,Chriftum vetu5,& nouum,quod SaTuatoris, lict apocryphe, colligitur ,'vbi miracu- - ..
 *97 CAP. XVI, DE CHRSTI SER. IN PAR. 29b
lun in lignaria Ioiph ofHcina Chrifto factum nar- A imbofitis manibustitrauit.Xi'icix. autem non potuifle,non
sLi..c. ratur:& ex hiftoria Sozomeni a vbi narrt ,Chriftia- quod non potucrit:fed quod nolucrit:dicimu;' enim Non p0flc
num qucmdam Gcntili per derifum interroga tum* aliquando facer non polf.,quficere nolumus : vt plu uolla
quid faceret filiusfabri,rcpondiTeferetrum lulia- de riliis lacob ditum eft , m'cpoterant ei qmcqttam pa- fiequcM.
nolmperatori fabricare: & ex Auftoreimperfedi b. fice /o<pid e.Tjnolebant > vt rea Gregorius IM a- G?>J7.4
.Marcusc, f'abrum Chnfturriipfumvocatumdicit, zianzenus! adnotauit.
Hom.}i NoluitautLm propter incredulitatcm eorum;fi- }BJfula
&..|. fiue qud vrumque Nazarethanidixerint:fiue ex
communiloquendi confuetudinefiliusfabri ,faber uequialciebat, eos etum confpcctis miraculis non gaorat>
etiam vocarctur. 1 taque, quod nonnullisnonma- credituros > quemadmodm Phariiti credide- y
Chriftusan
bbimr- ^s auiftoribus di-tum eft, Chriftum, antcqum - runt:fiuequiaindigni erant , quibus miracula plura
icm txer- dicare inciperet , fbrilem artem exercuilfe, vald firent; qui maie ea,quceviderant interpretantur,di-
cuem. mihi videtur efe probabile ficut&Lyrano viiim centes : vnde buk virtutesiVidemus Chriftum miracu- Cur Chu
eftjquid enim totos triginta annos in Nazareth egif- la fa&urum, fidem eorum, quid facturus erat , pris f*us fPUli
r - L L .cj incrdulos
fet?quamqumD.Auguftinu$'1, ideo fabrum vo- exigere.lupra " ,qma minus menti habet ndes , qux n,racula
* catum dicit; quod, crafabri putaretur filius , faber miracula lequitur, quam qua; prateedit; & indignus non facic_
' ' etiam eiTecrederettir. eft.qui miracula videat,quifquis n aliter ,qum vi- bac.
ji. Etfraires eius.] Haec nobis explicata funt fis miraculis credit-ProptercaChriftus coram incre- ra Ca..ii.
duhs miracula non facit. adem ratio cft,cur etiam **-*-&
Chiiihisla- 57. I.t[candali\abanturineo.'\ Impingebant in eum hodie,qui maxime miracula videre volunt , minime 9^ '
pis offen tamquamin lapidem,& con uebant. Hoc enim pro videanc : quia non credentes, fed de fide dubitantes 4i
fitais. pr ft a)Wt&A;i<${candalizari.Eratquippe/>o/iri videre volunt.lta enim H erdes, qui, vtLucas ait", nCap.ij.' .
fLuct j4 *" ruinatnj& in refurrectiotum multorum f, erat oedentibus longo tempore aliquod Chrifti miraculum videre
' lofis electus & angularis : non credemibus ant em petra/can- voluit,viderenon potuit,vtGregorius notauit. Ita e L'b 10.
gi.Pet.i.s daii,& lapis effenfionis*. Quomodo autem icandaliza- lJhariia.is lignum Chrifto videre volentibus, ref- mo1 Ci,7-
h Vaf.54. ti fuerint in illo diximus pondetur ,geeratiopraua , & adulterafigrmm quant , cjr
58. lt non fecit ihi yirtutes multas.] Multa rniracu- Iknum non dahitur etf. Videant trgo, qui miracula -, * .
la ficut alibi ; ciim autem non multas fecifledicit, requirunt,quique , fi non fiant, miran lolent:ne
iCp .j. abquas fecilfe indicat, vt & Marcus dclart 1 , (jr ipiorum culpa non fiant; & fi videre miracula vo- ,
non polerat ibi rinutem rllam facer, mfipaucos nfimos lune, line miraculis credant.

CAPVT DECIMVM QJARTVM.

N illo tempore audiuit Herodes Tetrarchafamamlefit: a &>

pueris fuis : Hiceloannes Baptia : ip/efurrexita mortuis^ & ideo 9'7'
virtutes operanturmeo. 3 b Herode> enim tenuitjoannem, '^-..
uit eum : & pofuit in carcerem propter herodiadem vxorem fratrti '*'
fui 4 Dicehat enim tili Joannes : Non licet tibi habere earn, j Et vo-
Uns occiderc, timuit pepulum : qmacut Prophetam eum habe- cipi.**:
bant. 6 Die autem natalis Heroaisjaltauitfilia Herodiadis in medio , r placuit Herodi.
7 Vnde cum iuramentopollicitus efteidare,cjuodcumyue poulaffetab eo. S Otilia -
monita matrefu Da mihi3inquitJoic in dijco caputj oannis Baptiffa. 9 Et contriflat us
e rex '.propter iuramentum autemj^r eos^u ipariterrecumbebantjuit dart, o Mifit-
quey & decollauit loannem incarcre: 11 Etallatmeji caput cm in dif datum efl
puelUjCr attullitmatrifua. Ii Et accedentes difiipuli eiuf1tulerunt corpus eius) Jcpe-
lieruntillud : Venientes nunciaueruntiefu. i$ d Quod cum audijfet iefus , feeett in- diuc t-
de in nauicula , in locum defertum feorfum : c2r cm audiljent turba , fecuta funt eum pede- ^ar I7'
fires de cimtatibm. 1 4 tt extern wait turbam multam;ty mijertus efi ets , & curauit ln
guidos eorum. 15 Venere autemfalo accejeruntadeumdijcipulie'm , dicenies : Defertus
efi locusy& hora iam prateriit : dimitte turba, vt cuntes in caslelUyemantfibi efeas. ib le
fia autem dixit as : on babcntncccjfcirc : date Ulis manducare. 1 7 I^eponderunt ei :
Non habe mus hlc quinqupanes , & duospifees. 1 8 Qui ait eis : Offerte mihi illos
hue. ip Et cum iuict turbam difeumberefuper fnum^cceptu quinqupambus^ duo-
bus pifeibtts , afficiens inclum benedixit, & fregit, & dedit Aifcipulis panes idifeipuli
autem turbis> *o Et manducaueruht omnes , cjrfaturatifuht. Et tuletuht reliquias duo-
deeim cophinosfragmentarumplenos, *i Manducantium autem fuit numerus, quinqu
milliaVirorumJexcepmmulieribusiOtparuulis. 22 Et fiatim compulit lefus difcipuhs eMar f f
afeenderein nauiculam y Cr preceder trans fretum, dome dimmeret turbas. 23 EtloM-6-*-
dimiaturba,afcenditinmontemfolus orare. V~efpercautcmfaBofoluieratili. 24 Na
uicula autem in medio mari iaftabaturuflibus \erat enim contrarius yentus. 2 Quarta
N iij*
 299 COMMENT. IN MATTH. 300
dutem Vigilia noBis vtnit ad cos dmbulansfupermdre. 16 Et videntes eimfupermdre am-
buldntem turbdti funt , Meentes : Quidphantdfmdc. Et pr& timore cUmauerunt. 27
Stdtimque \efUs locutus e eis , dicens: Hdbetefiduciam : egofum}nolite timere:i 8 Refpon -
' dens dutem Petrus dixit: D omine,fi tu esjube me ad te venirefuper dquas. 19 At ipfe ait,
Vcni . Et defeendens Petrus de nauicula,dmbulabat fuper djUdm,VtVemretdd \efum. 30.
Videns vero ventum Vdlidum,timuit:& cum cpijjei mergilamauit dicens: Dominefitl-
uummefdc. 31 Et continuo Jctf extendens mdnum,dpprehenditeum:&ait tili : ^iodicue
fideirfudredubitdi} 3 1 Et cum dfccndifjent innduiculam, ceffauit ventus- 33 Qui autem in
*u>6.f}. nauicula erant, Venerum, e*r ddorduerunt eum, dicentes : Ver filius Deies. 34* Etcm
trdnsetaffent,veneruntinterramGenefar. 35 Et cum cegnouient eum viri loci iius,mi-
feruntinvniucrfdmregionem illdm,& obtulerunt eiemnesmale hdbe*ttes:$6 Etrogdbdnt
eum, Vt velfimbriam veimentieius tangerene. Etquicumque tetigeruntfaluifaifunt.

ITT _ ~ A qmbufdamyero, quia vnus de antiquispropbetisfurrtxit.

LAI. Alv. Etait tiendes , loannem ego decollam : qui e autem it , de
quo talia audio f
in illo tempore.'] Qujdam tempus illud fi- VbiduofuntJnquibusvideturMatthioLucas Qupmo<b
gnificarivolunt, quo Apoftolijirjfuale- diflentire. Primum,qud n5 Herodem, fed alios di- Herodes
gationeverfabantur, qud Marcus, & xiirenarret,Ioannem mortuis furrexife. Deinde, Chriftum
""f''7' Lucas b, haue hiftoriam ftatim poft Apo- qud videatur indicare H crodem non credidiTe PJ"*0"
ftolorum miflionem ponant. Sed obftat,qud,cm loannem elfe, cm eum ipidecollaffet: hic autem e^l0*n"
hase acciderunt , A portlos cum Chriftofuiflecon- Herodes dicat p , bit e Joannes Baptia, ipfefurrexit pVe'rf.t.
Verdi. ftat,infrc. Itaque,vtD.Augutinus<lexiftimat,iam moriuts ,&ideevinutes operanturin eo. Chrybftomus,
d Lib. t. de Apoftoli redierant. & Euthymius refpondent , primm non Herodem,
conf.Euan. ^udiuit.] Qujrunt multi , qui fieri potuerit, vt fed homines vulgo dictitafle loannem mortuisur-
C Herode non prisaudiret. Refpondertt Chryfoftomus,& rexiflfe.tuncque Herodem non credidifle,id hxfi-
curtam fe- Theophylactus, res indas acbonasferadaures tafle, dixifleque, vt ait Lucas, Joannen* ego decollaui,
ro d: Chti- prineipum peruenire. Verum id quidem , fed fi ali- quis e autem ie, de quo talia audio ? Portea ver credi-
fto audicr quam curiofitatis , aut periculi excitandi tumultus diTe,&quafi aliis aflentiendodixiiTe,I<MWK,i Bapti-
- fpeciem habere videatur, qualem Chrifti miracula a ipfefurrexit mortuis, & ideo virtutes operantur in et :
nonnullam pribere poterant,fi non religio , at cor- vtaitMatthanis.IdemTheophylaclus videturindi-
tcuriofitas, & ambitio quamprimum ad illos per- care, Qc A uguftinus omninb probat q. Eius reiali- qLib.ii.de
fert.Itaquealiam,cur nondum Herodes audiuiflet, quod ex hoc loeo argumentum fumi poteft;propte- "nfenfu
arbitrorfuiflecaufam; qud mors Ioannis non mul- re enim,vt Euthymius ait,non aliis, fed pueris fuis ^ '
to port, qum Chriftus predicare cpit, accident. dixit, Joannesfurrexit a mortuis , quod non auderetid
Nam cm iam in vinculis eflet,ne eius quidemdifci- palm,& coram aliis,etiamfi crederet, confiteri. Fie-
puli,Chriftimiraculaautvidiire videntur, aut audi- rietiam poteft,vtetiamG crederet, fingeret i non
uiflerpropterei fatis coram ipfis miraculis, Chriftus credere j ne affentiri populi opinioni videretur : &
illis dixit,'cuntes renuncate Joanni, qua yidi , Grau- eius erga loannem ftudium cfirmare. Quodautem
e Cip.11.4. d$is e. Augustinus ait,Matthii hoc loco verba pcrinterro-
Herodes. ] Antipas , magni Herodis filius.quo re- gationem legi poflequod fi fiat, eundem fenfum at-
gnante natus eft Chriftus , quiquc infantes occidit< que verba Lucx habitura : & quod alij reipondent
Vide qua; diximus*. Herodem hoc loco non in fu, fed aliorum locutum
Onis^e- Tetrarcbui] Calibea, vt Lucas 8 dclart. Cm re- efle pe fona, minus probos
trarefafue- gnum in quatuor partes oluebatur, & vnicuique Jpfefurrexit mortms.] Sunt,quinon veram,qua
rit. princeps vnus prificiebaturjquatuor partes Tetrar- anima in idem redit corpus: ledPhariiicamrefur-
g Cap.j.r. chis , & principes Tctrarchar Graecis vocabantur, reftionem interpretentur, qua anima exvnoegrefl
vt veteres tradun t auclores. Pofte factum,vt etiam- corpore migrt in aliud.Pharifieorum enim hirefim
fiplurcs, aut pauciorcs eflent partes, eodem tarnen fuieputant,quodexPythagora:orumdocl:rinaii- |-
h Lib. ti. nomine Tctrarchi dicercntur, vtex Straboneh& 7^4^>f crcderent. Quod ex Ioibpho probant r, nuerant.
i i-ib.j.c. ex Plinio ' poteftintelligi.Quomodautem ludio- & vero Hieronymus indicat, nonnullos folitos ex wnpi>*-
il.fc it, rum rcgnumj g n quotTetrarchias diuifumfuerit; hoc loco Pythagorsorum errorem confirmare. Sed A?S7''*
&quiscu:qucTetrarchapnEfccT:uSK,itiSexpofui- nullo modo mihi perfuadeo, de ea hicagirefiirre- ^Uoiud^
KCi.i.ii- mus. Marcus 'Herodem regem vocat,ficut & Mat- ftioneifeddecapotiiiSjqua&homineSjquihuneru- co c "
I Cap 14. thartis infr '", non qud ver rex eflet,id qud Te- moremdiifiminaucrant,nonnulIosChriftoifcita-
m er,?- trarchcr2gia,autregiifimilivtereturpoteftatc:iu- tosviderant:iin veteriTeftamcntomortuum illum f4.Rcg.ij.
que Tetrarchias Cicero,, & Plinius rgna vocant, ) ad taftum oflum Eliiei f,&filium Sareptan vidua; .
nCa.i it. qucmadmodm Matthxus "Archelaum, cm num- r, &filiumSunam1itidis"irrexifle,autlcgcrant,aut ti-^l7-
quam vcrcrexf.ierit, regem a ppeHauit. audiueranr. Neque Iofepluis cam opinionem, vt il' ,
1. E' ait puerisfuis.] Famulis fuis: nam etfinomen mihividetur, Pharifx'istribuit : fed quam habent ; ,4'{, ' *'
irxii e\.'filium,&famuliimfignificarepoflit ; tarnen omnes fere Iudii, non omnium mortuorum. fed luclsorurti
oClP?-7 Htrodemnonlegimusfios habuiTc. Liicasnon tantm bonorum animas in fua quidem , fed melio- opiniode
ip^um Herodem, fed alios Herodidixifleait, r.<- ra,& ideo quodammodo alia corpora in refurre&io- uf"tcft-:
dimt , inquit, Herodes Tetrarcha omnia , quafiebant ab eo, neredituras. "c-
I r i 'i- \ i rt ' T t 1 f n I"anes cur
CT bfjttabat , eo quod dtceretw a quwujaam , quiaJoamies loannem ergoludxi, Sc quia vir erat i netus, & roirr-i
'.nextt anioriuis : quibiifdum yero , quia Eliu upparuit, quia jniuftocciius, facile credebantfurrexi Te , vt cted.tutfac.
Herodis
 3d CAP. XIV. DE NECE 5. lOANNlS
Herodis fcclus vindicaretrEliimver veteri bpinio-A
Op.ii.14 ne,quam,vtfupr^docuimus,Chriftusvideturap-.
C'>. 4. j. probafle;quaproptcrMalachiaeb prophctiam imbu-
tierant, venturum diccbant. Proptere Ioannem,
quia mortuus erat furrexiTej Eliam, quia non mor-
tuus, fed rapts fuera t;non furrexife dicunt, fed ap-
ccap.ii.t4 paruiTe infr cvbi eadem de Chrifto hominem
|rj ri" opinio recitatur. Icrcmiasetiam nominatur, for-
mc'fimii u^ propter fimilitud'nem fpiritus, &libertatem
dicjiur. homines reprehendendi , quam in Chrifto lingula-
rem & minime in aliisdo&oribus vfitatam videbt:
,_ erat enim, inquit/i>cM eos tanquam pottatem habens, &
catloinet " Scribaeorum, & fharifiai g ron.Beda,& Strabus minime fequdi, quod dicant,
miracula lde.] Dubium, quamrationem reddar, cur fufei-
poljrcfur- tatus Ioannes miracula facer credatunc m viuens,
. vt ait loannes e , fignum nullumfecrrit : fortafsequod
aVrVtur"*" nc^orcs refurgere homines crederent , quam mo-
ecap.i9.4i rerentur,autqudDeomaiorccumpoteftate ad
puniendum Herodem miTumputarentnam&bel-
la, &exilium,& alias calamitates, qua: Herodi po-
fte contigerunt , vulg inter Iudzos creditum
f ti.ii.Ant. eft.proptcr Ioannisnecem accidiffe, vt Iofcphus*
.. affirmt. , fct,reIicto fratre nuberetbiq; paftas inter eos fuife buentr
.Vctbi Oftranturinto.)ivify*irtvivajjTu. Sunt qui i'tfyiv
ignificatio petiendi flgnificatione pofitum putent , vt *t/r pro
*ti5, &apud Latinos lauare, pro lauari.v.t fit in-
is(ideovirtutesfiuntinillo,id er,perillHebraico
idiomate.Alijac~tiucfumunt:ied virtutes, non mira- ^
cula,fed facultatem miracula faciedi intelligi volt,
quafi dicar,ide donum faciendorura miraculorum
iniracula in ep operatr. Alij fenfu longis abet,
ymtf,Angeles interpretantes, qui in Iannemira-
culaederent. Res mihi videturfacili*: ' , ores Iofephum forte non legerant.
paffionemhocloco, nec aftionem tranfeuntemfi-
'car.fed pro verbo neutro pofitum eft, ideque
ificatjquod apud Latinos vigere,apud Philofo-
phosinatueTe,quemadmodumapud Ariftotelem
virpari folet, vt ri tntyu" opponatur rtf t' Jhv-ut
i'ca.Senfusergo eftloannem mortuis fuicitatumj
proptere miracula in eo vigere,apparere, feie often-
dere.
$.froj>ttr Herodiadem yxorem Vhilippi.'] Magna eil
g Li.t8.int Weimer Euangeliftas , & Ioeph omnin dicor-
eap. *. 7. y dia,quam Hieronymus, caeteriq; veteres interpretes
prasterierunt, ex recentioribus autemeti Iofeph
citantrbuspauciadmodumattigerunt.Euangclifti
Clain dicunt,Herodidem PhiIippi,Ioiphus,alteriusHe'
puerilis rodisjHerodis huis fratris vxorem fuife. Nlquod
error. ClujnusdicirJofephHcrodis, fratris Herodis ma-
gni,huius autem Hcrodis,& Herodiadispatrui,&re-
gi Chalcidisvxor Herodiadem facer, puerilis eft
h cap. 10. error ; cum idem Iofephus h, Herodem ilium , cuius
Herodiadem vxorem fuuTe dicit;Herodis,qui eam i
maritofubduxit, germanum fratrem appellet Ad
quaeftionem ergo quidam repondent, Philippco-
gnomento Herodem etiam vocatumfuifle:Euange-
liftas nomine,Iolephum cognominc eum appellafe;
quod fi probarent , facillimam folution inuen^t. g
Alij Iofephum.aut ignorantia, aut obliuione lapmh
Eugelilla: dict:quodilli%eaccideviderur.Exduab^hif-
mulco me- ce folutionibus , qui probabilior iudicabit, Ieor
Hrem fid eliget,mod illud tenear,Iophum ex Euangeliftis;
quam lofe- non x i0fephp Euangeliftas cmendandos.Nam, vt
tiirUSmCIC 'fingamusnondiuinoi fed humano pir tu hiftoriam
compou^ire,tamen&quia.pluresfunt,&quiares,
quacfuoacciderunttempore,concripferunt,multo
DeHero- maiorem quam Iofephus fidemmerentur.
diadedifpu. A Itera hic inter autpres de Herodiade diuenfi
utio,quat eft.locphus Ariftobuli,Herodis,&PhilippiexHe-
foert?Ue rode magno fratris filiam fuifedicit, Hieronymus
i lu.EceL. vero hoc loco;& Ruffinus Eufebiumverts>,& Be-
h!ftor.c.5.da,&Strabus&iamfaciuntArewRegis.Qaiain re
E
BAPTIST. 301
non dubito; quin Ruffinus primum, deindeRuffin
Hieronymus,Hieronymumb*eda&Strabusfecutus
crrauerint.Cm enim Eufebius Iofephum imitatus,
Herodis priorem vxorem, Arctae Regis filiamfuifse
dieeret, Ruffinus exiftimans eum de fecunda vxore
Herodide loqui,& oephum, Hegefippumque n
cfulens.Herodiadisin verfioneexplicdicaufano-
men addidit; duque hiftori Yult explicare.vitiauit.
Hieron.nonGrace,vtpoterat, acfoIebat,fedLati-
n legens ex corrupto fonte error haufit:ex illo alii
deriuarunt Ade facile alienor error contagion
trahimur:d aliens opera cfidimus.In eo eti Hie-
nipfum Herod fratris vxorem vfurpafl*,fedAreti
Regem Arabum propter inimicitias.quas cum Phi-
lippo gerebat,filiam Herodiadem,quam illi nuptum
dederar,abftuliffe,& fratri eius,acriuali Herodi tra-
didifle. Iofephus K,&Hegefippu$lfic narrant hifto- Kti.i.e.:
rhm; Herodem, cumRomam iret, fratre Herode Heredi
(fecundm Euangeliftas , Philippo) except hofpi- quaratione
tio.dumqucapud eum moraretureius vxorem He- Hcrodiad
rodiademfubornaiTe,vtfibi,poftquRomarediif- vxeiemhai
nuptiasJtaque dubium non ePjquod multistamen
tamquam dubium, in vtramque partem difputatur,
quia viuente adhuc fratre Philippo, eius vxorem
Herodes vfurpauerit. Quamquam veteres etiam de
eareaudores video diiTentire. Nam Hieronymus,
Beda,& Strabus, viuum adhuc Philippum fuifle pu-
tant.Tertullianus vero n,,Chryfoftomus,TheophyT rt L a<jtIcf.
jactus, & Euthymius hoc loco mortu : Augufinus Sli$ Marco
n dubium eTecxiftimat,neque fein pofle.Sed hi au- 4.
fad.defino
| . Diccbat enim Uli.'] Iofephus" aliam caufamred- &0Per-c-*,
dit, cur Herodes Ioaanem occident: qudnimir *:
timuerit, vt in magna erat apud populares fuos era- cur Her-
tia,nead feditionempopulumexcitaret. Vtrmque des ioann
verum eue credibile eft , & Herodem Herodiadi ioterfecit,
infidiis,atquerogatuIoannemoccidifle,vtnarrant
Euangeliliac : & cum rumor cm adpjacandu popu-
lum difleminafle, Ioannem contra i populum ad
fditionem conatum commouere: quemvulgi ru-
morem Iofcphusfecutusfir.
5. Et ytlem eum ccadere- ] Marcus p videtur prorfus p cap.* tf
contrarium indicare, Herodiadem Ioanni, vt eum .
de medio tolleret,infidiatam:Herodem vero, quia
Ioannem rcuerebatur, impcdiuiTe. fftrodias, inquit, loannes 'an
trdiabatur, & yolebat octidere eum ,nec peterat. Herodes ,?11"
em metuebat Ioannem', jeiens eum yirumwum, &fan- toASiit ~{H
ium,&cuflodiebateum , dr auditoeo multa faciebat ,r OCcifus.
Ubeittereum audiebat. Vnde colligitur , Herodem non
ideo Ioannem in carcerem conjeffiTe, vt illum occi-
deret,fcd potis , vt ab Herodiadis infidiis indem-
nem ruaret , placans hac ratione iram impotehtis
mulieris,&fpefecutura?neci*deludens. Euthymius
repondet , credibile eTe principio quidem folam . >.
Herodiadem Ioanni , vt fiue per maritum, fiue alio
dolo eum interimerct , infidias tetendifle Herodem
autem, vt Marcus fignificat, obftitifle : pofte vero
Herodiadis vium precibus occidere voluiTe:fed
timuiiT populum, qui vtprophetam eum habebar,
vtfcribitMatthaeus. -
6. Die autem natalis. ] Orgenes q Hieronymus , & ^uth '
Beda obferuarunt, nullius iuftiviri, fed duorum ti- Qu -nata-
tm fcelcratorum hominum Herodis, &Pharaonis litiainfcri-
naulem diem in Scripturis celebrari. Caluinus ta- pturiseeU-
men, quafi iurafet i omnibus in rebus hireticum p".niuf*
ciTe,nuncmoremnonfoiiimexcufat: detiamlau- c^c^asr^
' dat. enim ratione gratias nos Deo agere, quod prcKendi-
in lucem eius beneficio editifimus: & profiterian- tut circa
teadam vitaminutilitertranfcgiire.OjnshaEreticum ra"Iitia
non agnocat p:ritum.' pharaonis,& Herodis natales SanorUfa
N iiij
 3o5 CPMMENT. IN MATTH. 304
C;\uini dies celebrarivult: Petri & Pauli, immmatris Dei: A in diem craftinum in domo Nabal mingentem ad
I mois vc- iinmo chnlii natalem celebran prohibet. Viuen- parietem, iniquum iuramentum ,admonitus,roga-
cusCl 1_ tiumnatales,vbiambmonisA'glonacplurimiuneir, tufqueab Abigail, non feruauit, dqueca rcgra-
il zabcth agilaudat,mormorum>quiDeoferuierunt,&eoiam tiasDeoegit0 Benedtcius Dominus Deus lfrael, quia Ver.3M}
quondam fecun fruutur, vbi nulla ambitio, nulla humana glo- mi hodie te %n occurfummeum : <J- bentdiBum elo.
Anglist rc- riaeflepoteft, natales agi vetat. Conuiuiis hommes , cjr benedicta tu , mu mhilmi ho-
ncq^imos in lucem editos fuifse, Deo gradas age- dx , m irem ad fanguinet \ & ylcifarer me manu
maxim ^as c'se ^ocet: orauonibus, Se laudibus hommes mea.
lebriuie fandiflimos, & de Ecdefia Lhrifti optim meritoi j0. TAifitque.) Carnificem. vt diximus p, vbi eum p Cap-i.i
tota vita natoseflc,fiquDeograuasagat , fuperftitiounn Hebraifmumexplicauimus. Marcus explicate di- qeap,i.t7.
coli pratee- putat. uptriorem vitaminutiliternobis tffluxie, xit ,fedmicvtfemfpicdatorciuft aferri caputloannis loannes
vbt cccifut
flt- comeTando,&poundoagnofcrefandumeitnem- indifeo. Hinc colligitur , Herodem hocconuiuium eft.'
nando & pnitenuam agendo profanum, anile ,Pa- in arce Macheruntina celebrae , qux in finibus
pifticum. Qid ita .- quia ipfe d ixit. B Galilsear , Se Arabia: erat. In ea enim arce feribit Io-
Saltantejiin.} Salome, ex Philippo pnore manto fephus r, vinclum fuifse loannem. Confit autem ex
genita-proptere non vom Herodis finara, fed He- hoc loco. & multo etiammagis ex Marco, hoccon- r Lib.ii.ct;
rodiadis.Videtur Herodias hanc occafionem natahs uiuium eodem loco, in quo loannes vinftus erat ce- 0.
diei Herodis obferuaie: eaque de caufaliamad lebratum fuie.
fiutanduminduxifTe. _ 12. Et accedentes difpulieius.] Dubitari poteft,quo-
8. Tr*m*nua.\ *&Citlm,mdt<cta,wigata,m- modo difeipuli Ioannis in carcerem ineredi potue- Difeipuli
Ioannis
pulfa , non enim admonmonem folam , led perfua- rint. Nonnulh putant corpus Ioannis ignorninios qua ra tie
fionem,inciUtionem,vimmmpci qudamhgnifi- fuifseproieclum; quod nulla hiftoria, nulla conie- ne com fe.
cat. Strabusexiftimat, tota tragcediamab Herode ftura probare pount Alij aditum difeipuhs ad pelire po
fuifle compeutam, ne pt e fu , fed uramea coa- carcerem patuile : nam vt ex fupra didis ' perfpi- tucimt.
Herodes dusrehgionc loannem videretur occidiife. Quod, cuum eft, viuentemadhuc loannem, &vinlum vi -
hocpt;ex- quamuisperuerfusfuerit,&calhdus,verum eflenon fitabant. Hoc probabius : illud etiam probabile
1 1 vfns non credjmulto enimmehores pratcxtus homo acutus petentibus difcipulis corpus, fpeciequadara huma- Cap.n.t.
cft.adloah-
ncm occi. qrercmucmrque potuifkt.t quia vt * dicemus, nitatis facil conceiTum , volebat enim Herodes po-
bderdam.
c , , lc v^videmrcaputloanms puella ptente, doluilfe, c puli, quem vt ait uangemb,timebtt,irmleni-
. IC- & quia valdeilh probrolum erat, rogatu laltantis rc.
qucau. pueilaj virumfanftumoccidere, & non eft verofi- Hjcreticorum interpretes hinc argumentantur.
mile,homincm cautum, qui populum timebat, qui- non aliumSandorum corporibus honorem deberi, Digrediun.
que rationemminuendi quaerebatfceleris, nouoice-t culade re-
quam (Ipul turx : quia difcipuh Ioannis eius corpus, liquiis San-
1re augere voluiiTc. non vt nos, reliquias iruauerunt, fed cpclierunt. ftor com
Cap..t^. Da mtln.) Marcus addit , mu cum exiiet, dixit ma- Acati fane argument a tores : qui eadem ratione pro- hzteticot.
tYifux,mndpetam\ at illa dixit , caput 1 Baptia: bare potuerunt, ne corpori quid em Chriiti, ahum,
Cumque intruiijfet ,atim cumfeflwamne ad regem, petiit quam fepul turc , honorem deberi, quia iofeph ems
dicens'.volo, ytpminus des mihi indifco caputhamtis Ba- difcipulus non feraauit: fed fepeliuit t. Atqui lfti bo- * ca: \7> *
pnx. m Ecclefiaj reforma tores, qui ideo fepultura; hono
d Verf 1 tCo"W*t*s erex.) Qnare regem vocet , ciim rem Sanis tribui volunt ; ne quis honor maiortri-
rex non ejTet , vide fiipr d. Contriitatum autem non buatunne hunc quidem illis honorem tnbutrmor-
Ver, fed fimulat multi auctores putant , Hilarius, D tuos mortui nodu iepeliunt: non vt honorcntur , fed
eVetf.ij. Hieronymus,& Strabusj quia c tugelifta dixit vo- ne fteant non vt homines, led vt afinos, vt canes.
luilleHcrodem loannem occidere,fed populum ti Ceterm bene eft, quod non contingit illis , nifi hae-
muiTe : quomodo enim ver doler potuit, Ii eum reticos fepelire,qui digni non (nt,vt alia,qum am
occiderc volebat i Magis autem Chrylbftomi, Eu- fepultura, u vt icriptura deimpio illo rege loquitur,
thymij.Theophy. probo fententiam, qui ver eu epeliantur. 19.
exitimant doluiiT.Nam etl eum occiderc volebat, 13. Qvodcumaudfftlefus-) Quiddicaturlefiisau-
tarnen non poterat,quantumuisco;cus homo, non diuisc, quamobrem inde cceiserit, non fatis inter
videre, turpefibi, & inim;mofum apud popul fu- interpretes conftat. Auguftinus x , Euthymius , & X Lib. i.de
turum,quod tanti,taniquc :, & admirandi pro- Thepohylad.ad mortem Ioannis refcruncChryfo- coaf.Eug.
fCic. defe- p'.ictx caput laciuas pueil.c faltationis premium c- ftomus vero , quod etiam probat Euthymius, ad id cap.4f.
Hom.f 0.
nl.lJlutat ceffiflet. ScioRomanarrerum criptofes tradere f, quud fupr 1 , apud Lucam * didum eft , Herodem z Verf.*.
a T. Romanum nefcioquemduccm, mcnii accumb- dixifse , Hice loannes aptifla , ipfefwrexitmortuis,& a Cap. 9.9.
P hmimo. tem amjCJE rogatu,quar dicebat fe numquam homi - ideo virtutes operanturineo : Sc voluifse Chrii tum vide-
; ' * * _ . . .
nemiueularividilie, continu vuius ex prolcriptis E re. Auguftini opmionem probabiliorem puto; fie
Iirament fecuri dccuiTumcaputadmenm,vtamicavideret, enim hoc loco verba hirent , vt relatiuum quod, n
i imma re- af_.rrj juHife. Sed cum Herodem tuangelifta ctri- ad aliud, qum ad Ioannis mortem, qum.difcipuli
Imapad " ft'ltum fifl* dicat: non debemus,nifi proba ripollir, Chrifto nuntiarunt , referri poe videatur , < Ver.n.i)
Iuixos. fimulationem putare. Doluit ergo ver, nonquod accedate; difeipuli eius tulerunt corpus, & fepelierunt il
g lofu.j ij. loannem occideret, quem iam ant occiderevole- lud: " tenientes nunciauerunt lefu. Qjtod cum audijfet Ie~
U bat: fed quod ea rtione occideret, quae filis rationi- fus,fecejsit inde. Atiamdiu loannes in vinculisfuo-
h Iu. if.|t. bus minime conueniret. rat : fuerat quidem iam diu in vinculis , fed non oc-
I acamen ta _ r 1 , _ , x Cap. .1.
malanoa rrapterutjwroudum tomen. ] Et hoc ver, vt puto, cifus.
(eruanda. nonfimulat. Tanta cnim apud ludios religio erat Secefsittde.] Quare.?lllud certum, quod Hierony
Corcbri-
Hom'l- in iufiurandi,vt etiam, qiii' contra fas iurata effent^ion mus & Chryfoftomus admonuerunt , metu:fed ilus poli
Matth. 14. fermrc , nefas ducerent , vt ex iura men to Ga confilio , rationque cehfie. Quo autem confilio, cxdem lo*-
incertum eft. Hieronymus, & Boda ideo cceffifse nisalimi*
puant, ne tyrannus homicidio homicidi cumula- giarit.
ret,quafi Chriftum etiam,fi apprehendere potuifser,
nt Reg; 15. ronymus Qod uthymius exemplo Dauidis occifurus efiet: noluifse enim Herodi peccandi ma-
1 1- probat n, qui, cum iurafset fe non relidurum vque teriamfuppeditare , naque fcfefubtraxifse, fcifi-
que,
 3oj CAP. XIV. DE SECES..IN DESER. ET PAN. MVL. 306
que,quod Apoftos ipfe prxceperat : Cum vosperfe -A exiens defcrto , quia tucas 1 dicit , & excefit illos, I Cap.?. t ,
a cj.ie }, quenturmeittateifla , fllte in a'.iam *. Chryfoftomus quafiobuiam illis exierit,& Ioannes fmilitcrm. - ml--<-3.
ver,& Euthymiusaham iff. runt caui:n,ne,fi Hc- btitergoMmontem,&ibifedcbatcu>ndijc:puUsfms.Qixod , ,
rodismanudiuinitus,vtpotcrat,euader-t,Deumfc ergoneprobabilc quidera effe arbitrer ; c Marcus
effe declararet, quod nolebat tarn cito notumtfifr. aperc dicat turbas eum prxuenifle. Nam quod ait
Aliam Theophylactus.vt fugiendo non phantaima, Lucas Chriftum excepiffe illos,non lgnificat obui
vt Mircioniltx & Manichxi putauerunt : cd verum iuiffe.* exepit, inquit ,eos ,& loquebaur illis \de rgn
hominem , qui tencri, & occidi poTet, fe efle often- Det. Quod & Marcus expofuit, es exiens yidit turbar
deret. Vcram ego caufam fuiffe arbitrer, quam in - muUam,& mifertus eflfupereos: qui erantficut ones non ha-
Cap.i.jo. mjj- cxempi0 Joannes redditb,quia nondwnyencrat boitespaflorem,&cipit eos docere multa.
Op. .ji bor ems. Aliam etiam, cur feceffcrit Marcus ratio- ij. ^.ccefferunt ad eum difcipuli eius. ] Videtur Leon-
nem affcrt e, quod difcipuli ex fua legations fatigad, tius relatiuum eius ad loannem rcferre.de quo paulo
rediiffent, & requiete indigerent, quam eo loco ha- fuprmentiofatafuerat , quafi difcipuli Ioannis
bere non poterant, vbi propter hominum conflue- fuerint: qui ad ChrilYum accedentes rogauerint, vt
tium multitudinem, cibum illis fumere non liceret, turbam dimittcrtt. Hinc enim manifeit eflc dixit,
^iw/f,inquit,/w/w in defertum locum, & requiefcttepu~ iam turn Ioannis dilcipulos mortuo prxceptore ad- - ]
lum. hxfiffe Chrifto . SedexLueanperfpicuumeft,eos Cap.jTtiJ
Ih ruicula.]Cur non pedibus ne, inquit Chryb- qui hoc Chrifto propofuerc , duodeeim Apoito.'os,
ftomus,turbx eum lequerentur, quasfugere vole- fuiffe: Ioannes0 videtur factum alirer narrare , ait' . ,
bat.Ali;,quia lacusin vlteriorem ripamtraiiciendus enim Chriftum Phiiippo dixiffe, vnde ememus panes, 0 Ioan--* ,
erat. Q ied ego nullo modo credo,quia diertis ver- vtmanducent biYboc auitmjnquitfdicebat^emans eum:ip-
d Cap-.io bis Lucas dicit *, veniffe eum in defertum locum, fe emmfctebai,qutd effet facturus. Facilis conietura,pri-
quicrat Bethiaidx;Bcthftidam autem citra, non vi- meidifcipwlos Chrifto fuggcffiffe.vt Matthxus air,
tralacum fuiffe, dubium non eft ; id eil , inGalilxi vti turbas dimitterct;dinde Lhiiftum, vt narrt
Toan.i.44 Herodis Tetrarchia,vbi tunc Chriftus verfabatur. Ioannes, tentandi cauia Philippum interrogaffe,-w-
f v. .it th.: <;. Nam& Petrus^ qui ex Bethfaida caritate erat e,Ga- de ememuspanem , vt manducent hi } vt Chryfoftomus,
7. 7?. lilxus erat f. Non ergo Chriftus totum lacum: fed Leoiuius,&TheophyIadusinterpretantur.
Ci rjftus n (]num aliquem , aut potiiis Promontorium lacus tra- Duplex autem apud loannem quftio , cur Chri-
iran- -
fire licum, iecit: vt in ahum rcmotum locum fecederet. Cuius ftusdifcipuIos,&cur Philippum potius,qum alium "11&
vt iret ad rei prxter illud , quod ex Luca protulimus , certum interrogauerit. Ad priorem Ioannes ipfe videtur re- * p-
_ i pum tenta
motucm. etiam eft argumcntum,quod,vt ait Matthxus,turbaz ponderc,noninterrogaife, vtdifceret; fciebat enim, ueiit.
eum pedeftres icutx funt. Nam quod nonnulli di- qmd effet ahrusfcd vt tentaret. At hoc ipim quacri-
cunr,per aliquem porttem tranfirc potuilfe : vel non tur , cur tentare voluerit ? Amphilochius exiftimat,
agi de turbis.qus in Galilxa erant,(ed de iis qux vi quamuis minime ignorantem.in mod tarnen igno-
tra ripim in regioneGerafenorum habita bant , ab- rantisinterrogaife,vtfead auditorumopimonem,&
furdumeft. Etenim nectantus lacus, quantumPti- infirmiutemaccommodaret: Auguftinus .Beda, Sc
nius, Straboque defcribunt, ponte iungi potuit, nec Rupcrtus, non vt ipfe ridem difcipuli cognofcerer.
inIordancipfb,quiinlacum influebat, pontcm yl- quam neququam ignorabat ; fed vt illi ftiam incTe-
lum prxter pontemTibetiadisfuiife, qui longe di- dulitatem oftend^ret Cyrillus Graecus (nam Latinu
ftabit,legimus:& turba, qux in vlteriore ripierat, quibuidam aliems feriptis aulumleorem mo
expeftare venitntcm Chriftum potuit, fequinon neo numquam me citari j ideo putat interrogafle,
potuit. vt magismiraculum,quod facturus erat, illuftraret.
Sim -le eft, quod iidem dicunr, Bethfiidx defertum Ex eius enim interrogatione confecutm fuiTe , vt
etfifaMa: apud Luc.unappellari,non quod Berhiidim Philippus
... refpotderet, ducentos denarios non ruffi-
defertum,
quodnam efet: fed qud vitra lacum.regione Betfiidx,aut cere.vt panes emcrent, & Andreas, eirequidem illis
lit. quodBcthfidxeTet: vtrumque enim fme vllara- quinqu panes, & duos pifces: fed quid ad tatuara
tiene ditum eft. Solus Ioannes videri poteft ho- hominum multitudinim ? Quo ergo plures panes
g Cap..i. rumauctorum fententiamiuuare,quddicat,Cliri- Philippus, & Andreas necelfarios elfe dcclararun^
ftumibii(TetransmireGalilxx,quodeftTiberiadis; maius poftea miraculumapparuilTe. Chryfofto-
traiccit ergo vitra mare. Refpndeo fenfum efe { e mus,Theophyladus. Ammonius, Theodorus^era-
vcnic in cum locum,qui vulgo vitra marc Galilxat cleotes,& Mopfueftenus voluiQe Chriftum interro-
vocabitur, non quod Chrifto vltramare effet; fed gando, repondendo vitro citroqucdifcipulor
quod ludxis ex Jgy pto venitibus vitra mare fue- excitare fidera , eofque ad coniderandum futurum
h . ratende perpetuo nomenretinuit , Vth multispro^ miraculum attentiorcsrcddere.Si enimdeimproui-
bauimusexemplis; ft>> hac cumdifeipulis difputationenon antcgrea,
Qoomodo Atouomodo Chriftus vitra mare veniffe dicitur, miraculum #lidilet, minus fuiffet animaduerfum;
Chriftujvl- cum vltramare effet! Refpndeo, quia ex vno loco cm & hominum multitudo ,& fmes, &paucit.TS
tra mare
veni"J^.
"e
in alium tranfiit, qui pi opri vitra mare vocabatur, E panum minus fuii]etdifpiitandopcrfpcc"ta. Ad po-
quod quifquis' legerir, minime mirum puubit.Na fterieremquxftionem idem Chryfoftomus, Thco-
tur.
&illic,quiloquebatur,propheta illurrt ipfum loc, phylatus , Thsadorus Mopfueftenus, & Lcontius
vbi ipfe erat, trans Iordanem vocat, cm illi non refpopdent,propterc Philippum potis, qum aliti
trans, fed citra Iordanem effet. Traiccit ergo interrogaffe;,quia ille maxime omnium fide indige-
Chriftus partem tantm aliquam lacus circumali- bat:eumenimfuiffe,quiquai in fidevdcillans drxir. -j r ,
quod promontorium , qua rationefacftum eft, cm Oende nobis ~p4trem,&fuffcit nobis p. Addit Ioannes g. 4
turbx terra fcquerentur,vt prms a:d locum , quo ap- dixilie Andrxam fratrem Petri : Efl puer vnushic, qui
xCa..3j. pulit,qumille, peruenirent, vt ait Marcus , quia, habet quinqupanes bordeaceos, Cr duospifces, fedbacquid
etil plerumquecitismari , quam terra itur, tarnen fwit mter tamos ? Qcd Theodorus Mopfueftenus,
Chriftus promontorium circuibat, turbx rcfta ten- Leontius,& Ammoniusideodixiffeputant,nevide-
debantvia. returvellcfibi referuare. Andre
14. Et exiens vidit turbam.) Exiens naui,quia,vt Notant ver Chryfoftomus, Cyrillus, Theodo- *^1 '
aitMarcus,turbajeumprxuencrant.Hieronymus,8 rusHeraclcotes,Leontius)&Theophylatus,ali- u^
EuthymiuSj&exrcctioribusmultiintcrgrctantur. quanto plus fidei Andream.qum Philippum often- lippus. J
 307 COMMENT. IN MATTH. 30S
diifervidericnimfpealiqua futuri miraculi dixifle A Theophylaus ApoftoIorumftiiTepurant:Euthy
hxcicientem Elifajumpanemaliquando multipli mius^Sc vt videtur, Cyrillus, cui magisaflentior, ve
caiTe,perfectam tarnen non habuilie fidem , cm di- nales. Nam quod Apoftoli dicunt : non habemus hic
C2t,fedh*c, quid fmt inter tantos /quafi crederet , pofle nifiquinqupanes, &duospifces:non fignificant fuie ip-
quidem Chriftum multiplicare panes, fed ex pluri- forum : ic totam, tanta quanta erat , hominum mu
bus plures, ex paucioribuspauciores poic facer. titudineni, non niii quinqu panes, & duos pifces
Mihi probabillus videtur,Andream,cum ha?c dixit, habui (Te.
nihil dcmiraculo cogitaffe. Docet nos Chnftus , vt 18. Q4r eis: ajfertemil tilos Iwc.] Iubet fibi panes
ait Leontius , & Theodorus Mopfueilenus hoc ex- afFerri, inquit Chryioftomus, & Leontius, vt often-
plonumquam in rebus anguftisdeiperare/ed in ip- dat:fe ele,qui totum nutrit terrarum orbenv eque
o ieraper confidere, qui pancm noftru , fi quem ha- ex hora vlla,aut tempore pender: Iquocumque
bemus,augere;f non habemus, ex nihilo creare pof- tempore, & ex quacumque materia poTe, quot-
fitXhryfoftomus vero Sc Theophylactus ex hoc lo quot velit panes facer. Non dici t Euangelifta dilci-
co Manicharos rcfent , qui panem ab alio , neicio pulos pifuiffe , fed exfequentibus atisintelbgitur.
quo malp Deo faftum eile delirabant. Nec enim Quare Chryloftomus,Theophylacbis,Euthymius, Exemplum
Chriftus multiplicare potuiifet, fi ab alio, qum fe Cyrillus,& Leontius egi egium nobis documentum hobicalita
& Patre fuofuiTet facbs. Adnotait Euthymius g dari docent,vthofpitibus"&egenisetiam,quano- us krudse.
Chriftum data opera vque ad fcrum dieitempus bisneceQariafuntJiberaliter elargiamHr:fore,vthac
fermonem traxiTe, vt neccfitas eius,quod pote fe- ration e pais nobis crcfcat.
cit, miracu nota eflet. . 19. Et cum\mjfjfet lurbam difcumbere.] Marcus ,-
Non decetcuiufdam magni nominis Caluinibe cepitillis , vtaccumbere facerent omnes fecundum contubn-
interpretationem lllentio priteriri. Scribit fcuange- mafuper viride fcenum : fnum enim copiofum erat,
licus Doctor Aportlos n charitate,fed tedio, Vhri- qUia ( vt Leontius , & Theophylactus adnotarunt,
ftofuggeffi(re,vt turbas dimitteret.vtfe labore, fa- ' primum erat ver, cm proximum eflet Pafcha,
ftidioq;liberarent. ProfedohocCaluinillaenonfe- vtait Ioannese,Lucas f ,facite eos difcumbereper omn-
ciflent.Hocenim voluit bonus ifte Door, fignifi- uia quinquagems. Quod multis de caufis vero fimilc rCi?' 6 4
carefe,fuofqueMiniitros plus quam Aportlos ha- eft, Chriftum fecille, vt numerus hominum exdi- '*"'+
Cal linilUr bere charitatis. Huiufmodi eft harreticor fpirirus; ftributionc magis apparcret, eaque ratione miraculi
Abolis dolent, &,fiquomodopoflunt, negant Apoftolos magnitudoconftaret, vt fine confufione Apoftoli
infti. fuilTeSanctos,jvt ipfi Apoftolis meliores elfe videan- omnibus, ex p mibus , V pifcibus darent, vt omnes,
tur, nec intelligunt, omnium hominum fceleratilfi- q neminc praucrito,fuoquilqu#ordifle,portionem
mos Apoftolos elfe oportuiflc: vtnouiifti Apoftoli acciperet.
eorum (imiles videri poflent. Aliam Cyrillus,& Leontius R,& nefeio quis alius
16. Dateiiiis vos manducare.] Ioannes* narrt ref- fine nomine in Grajea cita tus catena h, fed myfticam jj J*
Cap. 6. 7. pondifle lJhilippum, ducentorum denariorum panes non
afferuntcaufam, tamquam beftiasfuperfomumac- yat m
Jufficiunt eisyvt-vmtfquifque modicum quidaccipiat. Vnde cumbere iufiTe : quinqu enim illos panesihordea- ' '
colligit quidam hreticorum interpres: Chriftum, ceos quinqu legis Moaica libros fignificafle, qui-
Se Apoftolos, ducentosdenarios, ideft ,vigintifer bus Iudaei tamquam hordeo, fine vilo delicato gu-
ureos coronatos habuifle. Nec enim Monachis no- ftujfinefcnfu, tamquam .animalia bruta veceren-
Apoflolo- ftris mdicantibus : fed Caluinianis Miniftris fmiles tur- In quam fententiam multa quoqueRupertus
rumpau- erant,nummati,coniugati,compti, elegantes. Quod feribit. Cyrillus vero reprehenfionem efe putat, *
pcrras con- ex eodem fpiritu , atque illud , quod paulo ant c- quali dicatChriftusj O tardi homnes,& hebetes ad
traCaluini- roemorauimus,profec~t,um eft, maligno, peruerb, intelligcndam virtutem meam, facite eos dicumb-
ftas dcfen- haretico,diibolico,& praetere ceceo; quis enim n
-
dirur. j. vider proptere Philippum , i re,vtnon verbisjledftdiisdoceam vos,quid poim
dixiTeducentos dena- D facer. Idemque in Grarcorum catena feribit Apol-
rios non fufficere, quod nec eos haberent, nec ha be- linarius i.
re pofent } Argumentatur enim , non pofe tantam J.f\iciens in caelum. ] Vt oftenderet Ce Patre, vna
hominum multitdinem palccre , qud ne ducenti cum diui.iit ite, vim faciendorum miraculor acce- ' Ie coi-
quidem denarii fatisfint, cum ipfi, ne vnum quidem pitfe, Hilarius, Chryfoftomus, Euthymius, Theo- Vat- m-r-
fortafledenarium haberent. Si enim habuiTent, iuf- phvlatus. Vt idem nos facer doceret, vt idem di-
fiTetVtiqueChriftus in panes expendi,nec miracu- cuntaudorcjjCV: Leontius & Ammoniuss-Vt often- fciau*"
lo opus fuiflet Quanto melius Theodorus Hera- deret.vnde nobis omnibus in rebus petendum auxi- Grcacod:
cleotaexhocloco voluntariam Chrifti, & diicipu lium,Hieronymus,&Beda. Vtoftenderet.fectra- vatic.'
Ex cdice . lorum ciuspaupertaternprobat.quineadcmendos rium non efe Deo, vt idem Ammonius.ScLpntius Car ebria
m.f. Vati '- quidem cibos fibi neceflarios fatis habuerint pecu- tradunt. Vt vfque ad pafionem, tamquam homo , . '
cano. Deum orans,pnncipem hums mundi laterct , quam r
pVopenai nisrEius verba propter Caluiniftas h^p adferibam, xer'.r.
Aprtelo- tcZv tvrirm* *ww Tifthy*fft y k*ho <u]yM*v E caumolusreddit Ammonius. Alia quoqueLe- tPlal.77.
rum /)1/ i' Sovi tin Tei*5 & hinmp tius rationm aflTert, ne i^atre fe maioremfaccre vi 19.
ifoit. Eorum, inquit, qui cum tpfo erant, nullum pecunia- deretur, de quo dictum udxis fuerat hNtvnquidpo Cut Chri-
rum defiderium , <2r voluntariam ipforum paupertatem de tent Deus parare menfam in defer o lu mira-
cu la faftu-
mandt : qui necipfa , qtut erant eis necejfarid alimenta,vnde Adnotait ctiam C'iryoftomus, Leontius, & Eu rusin cr
compararentfbabebant. Nott Leontius proptere non thymius, Chriftum non quotiecquemiracula fe- iara oculo
dixi(Te,cgo illis eibum dabo, fed date vos Ulis mandu cit,in ccelum fufpexiue:fedaIiqudo,vthocloco,& tollit.
care, nearroganter de fe loqui, & miraculum iactare inLazarifufcitationem,&;in orationc, qua Patrem mloanu."
videretur. roeauitjVt
rfe clarificaret
r i n ne
n fi emper
r facerer,vide-
ir n4 loan. 17. r
a 17. b habemus hie nip quinqu panes. ] Ioannes retur non la, fed aliena auctoritate miracula facer: De benedi-
a,<" ait- Dicit ei vnus ex difeipulis eius ^Andreasfrater Simo finumqu am, Patrem fuum non recognofecre. '
nis Petri: eftpuer vnus hic, qui habet quinqupanes borda Benedixit.] Caluiniftx interpretantur,gratias egit> coima Cal-
teos , & duos pifces: fed hxequidfunt tnter tantos ? Dubi- qu quod Matthus, Marcus, & Lucasp, dicunt UI"llas.
tant autem interpretes, an panes illi Apoftolorum v , benedixit. Ioannes 4 dixit >t v%tzisn{, _ J1? 9-+x
effbnt,quos illis puer porta ret, an puer, vt venderet, &cumgratiasegiet:Sc quod hic Matthus, &Mir- eCapi'n
jo. attulcrit.Chryfoftomus , Leontius , & Cyrillus , & as dicunt u hi ynn *, benedixit : id em M atthius r , Sc Ca. i . j s '
 35> CAP. XIV. DE MVLT. QVJNQVE PANVM. 3u
aC3p;g.i. Marcus a narrantes alterum miraculumde iptem A fumentium multiplicatos,quemadmodumnouih-
panibus, dicunc , i/%tejh<mf inKttn cjr gratins agens retici docent, Euchariftiam non efle corpus Chrifti,
xf *p'x6, fregit. Rurfus, quod Matthaus b,& Marcus c,de (a- nifi in orefumcntium.Sibi cnm quodam modo ho-
Bccdaio cramento corporis Chrifti loquentes dicunt ovao^j- mines itiati miraculum tribuiiTenr. Hieronymus
panis&ca- mfjben.dtxitzrfreg^Lucis* ,&D. Pauluse, dicunt in minibus Chrifti, Chryfoftomus,Leontius,& Eu-
licis in Eu- gratias egitt(jrfregit. Ex quibus locis ora- thymius in nianibus Apoftolorum multiplicaros
chania, nibusillud peripicuum ell ,idem elle vKoytv bene- fuiTe putanr.
KcioTenda dicerc& if' gratias agere : fedprobandum Vtrumque probabile:fed illud , vtmihi videtur
cOp.14.11 bsreticiserat,uA)ti? benedicere ,accipi - probabilius.primum in manibus Chrifti,qui primus chriftus
i Cap.ii.i ewe gratias agere, non potis contrario << miraculi autor erat, multiplica tos:frang endo cnm duodecim
ei.Cor.ii. gratias agcre, pro uKoyr, benedicere , quodnec multiplicaTecredibilceft, & duodecim copbinos eophioo
l+- probare conatifunt,nec(i maxime concntur,pro- im p!euife,quosApoftoli duodecim ad fu um quifq; "JS^0^
. barepoffunt. ordinem ferrent, icut areptana illa vidua m. & illa EiJi'j,
Gratn - > \ < ~ - 11 -i 1 r * . . . pnmusim-
ro Nus contra vu^tmt* gratiasagere , pom pro cv- altera de vxoribus prophetarum n, haunendo ole pleut.
benedicere *}*'f benedicere facile probamus. Primum,quia multiplicauit: deinde vero in Apoftolot manibus, m}.Rcg i7
pomtur, gratiarum atio his in locis nihil : benedictioautem aut in ipfiscophiniscreuilTe,ita quantum ex corbi- 4*ji<
noucoutra- maxime ad rem pertiijebat. Volebatenim Chriftus Jj bus,vtdi(cumbentibusdarent,detraherent:tantum M-Keg.*;
panem multiplicare, nond um multiplicarat:ne; go diuinitus accrefccret : ficut in lecytho illius vidua: -
Patri gratias agebat, quod multiplicaflet: fed panem faftumeft, vt quantum hauriebat , tantiim rurfus
benedicebar,vt multiplicaretur.Deinde,quiafi gra- emanret, i ta yt lecytlms, vt ait Scriptura , nonfit immi*
fLoc f "$8'^;''1''.''8^1:1 muus. Indcfaftumcft.vt A poftoli duodecim plenos
? ipfum bencdixiTedicitur ftuKo'ynm *{ benedixit cophinos, id eft,quantum Chnfto accepcrant,tan-
illis : non ergo vKoyv benedicere accipitur pro u- tum colligerint.
rttjeor5 Zfietwr gratias agere, .fed contrario -j^etiih 20. Et ctmedcrunt omnes.] Tria hic ad miraculi eui-
blfl unter- gratias agere, pro uhoytit benedicere. dentiam,& probationem dicit Euangclifta. Prim,
pcetatiore- Interprctantur illi MMynnv vrit benedixit illis omnescomedifle^ecundumjiaturatosfuiiTe. Quod
licitar. id eft, gratiasfuperillosegit , quam illi interpretation propterc Euangeliitam dixifle Leontius , Chryfo-
nullo exempta probare pofunt : nosex ipfa Gram- flomus, & Thtophylactus putant , vt miraculi veri- Tria mra-
matica refutare poTumus: li enim Euangclifta id di- tatem ab ipiis qui comederunt, probatam fuifte de- cu'' d-
cerevoluiret,no[idixifetoAo>ji' it benedi- monftraret,cm pris efurientesreipa,&non opi- ^*~
* xitillis,feduAcj-iii7tc i- ut benedixit in illis, aut Q nionefolafaturati fuerint: tertium.ftiperfuiiTeduo-
tV vrott fuperillos:at& Lucas dicit vhyvnrdv- decim cophinos.Duodecim aute cophinos uperaf-
g i.Cor.10 r*< benedixit iUis,&c D.Paulus 8, 7-*, ( vKojldf, fe proptere Hieronymus,Chryfoftomus, & The-
cvxoyf$v, calixbenedtElionis, cm beuedicimus : ipfum phyladus,& Euthymius exiftimant: quia duodecim
enim benedicimus calicem. Simile eft, quod idem ert Apoftoli,vtetiam ludas, inquit Chryoftomus, 1
Ii. Tim. p .Paulus ait "jCibum , quem fumimus, per verburri cophinum fuum ferret. Caufam eg earn , quam fix-
aP-4-4-i D^ifanftificari Accedit ergo aliquid cibo,)exeo, perioreverfu indicaui fuiTe fufpicor, quod pris
qudbenedicatur. Apoftoli duodecim Chrifto plenos cophinos acce-
nncdlio_ Benedi<aioigitur,&adDeum,tamquamadauo- pilTent,3cdecebat,vtbonibeneficiorum Deidipf
iaTauem fcm, quo pctitur,dirigitur,& ad panemtamquam fatores tantmredderent:quantmaccepiifent.
diriricur. ad materiambcnedidionifubieftam:quod nonfie- Quodautemnonintegrorumpanum,fcdfragm-
ret, ii benedidio pro gratiarum actione funjeretur. torum duodecim cophinos iuperarevoluerit,eaderrt
Practerci.quid caui ert,cur Chriftum non legamus ratione Chryoftomus fadum exiftimat :. fi enim in-
panem bcnedixifll',nifi ciim in melius mutare, aut tegri fuperfuiiTent panes, imaginarium miraculum
multiplicarevoluir,cmquotidiefumeretcib,nil ^ videri poterat: ciimautemfragmentafupcrfuiiTenr,
1 Gen a i ' Per beneditionem ,aliquam panibus, vt cref manifeftum erat turbam ex panibus ver comedifTe.
vnCt. " cerent,& mu!tiplicarentur,virtutem impreflitquc' Quxrit hryfoftomus, quamobremexpifcibus curej ^
adinodum, ciim primos parentes benedixit', Crefcite nihil fuperfuerit, cum poft refurrcfinem italcga- cibus nihil
&multiplicamini,<3r replete terram. Cm ergo Chriftus mus multiplicafe pices, vt permulti fupei aueririt , fuperfuilse
fufpexit in coel,& panes benedixit , Patrem orauit, Nihil refpondet aliud,qua fignificare voluiiTeChri- dicatur.
vtfuamin panes, qua multiplicarenturjbcnedidio- ftum, quod nunc ex fubiefb materia pifces multi- 1;1
neminfunderet.Et cm diciturapud /*- plicaflct , non impotentia vlla fu faftum fuiTe, em
uni , non fignificatur egilfe gratias , id gratia Pa- pofte fine vlla materia tarn mu tos proereauerit pi-
tiis in panes , vt multiplicarentur , inuocailc : argu- fces,vt aturatis dicipulis,multi fuperfuerint.Re,
mentum eft,quod veteres auoresGrciEcclefiafti- fi illud prius,quam hoc feciTet. Simplicis dixcrim,
ci tranfitiu hoc verbo v fi fint : vocant enim panem primm non conftare, an nihil ex pifcibus fuperfue-
KiApol. Euchariftix '' v%tzmQ-m ,id eft, panem fuper rit: quin ego multumfuperfuiiTecredo,quamuisnec
ItiuiU quem gnti32 aclacfunt, vt Iuftinui , & Irenaeus 1. id Euangclifta dixerit,neque Chriftus pifcium frag-
I L10.4 cp. Ef difcijtodisjuts. ] Vt per eos quodammodo menta iuflerit colligi.latis ratus ad miraculi demon-
34. tamqjam miniftros.miraculum fieret:quod vt Hie- ftrationem,vt panum fragmenta colligerentur. De-
Cur Chri- ronymus,&Bedafcribir,fignificatpopulum Chri- inde.vt nihil iuperfucrit ex picibus, ide nanfu-
nui panes ftianum per Apoftolosfuifse pafcend; vcl, vt teftes perfuifle^uia tis eratadprobdm miraculum,vt
maki lic certircs miraculi elent, quod fuis manibus tetigif- vel panes, vel pices iupereflent. Voluit auterh panes
dosdederit. fent:quemadmodum ait LeontiuSj&Euthymiusjvel potis,qum piceifuperare: quia cibus eft omnium Alietria
Mrl iplice- vtaltisin memoria defigerent, qued fuis ipfimani- vfitatiifimus , & in quo maxime poterat apparere, moialu.
do panum bus contrectafsent, vt vult Theephylaftus. Videtur quid in eo genere polTet ftcere. Valet hoc ipium ad
Chr!aTbUS ""^ vo'ui^e Chriftus , miraculi glori fe in Apo- mores. Vult Deus panes, id eft,res necelTarias abun?
Apoftolor ftls quodammodo transferre. d nobis fuppctere pifces vero, id eft, delicias rrlini-
faa. Vbi multiplica ti panes fuerinr,vtrm in manibus me redundare. . '
Chnfti,an in manibus Apoftolorum:an in manibus, . Quinqu miia homimtm.] Grce si) mtmt-
autin ore fumentium, Hilarius dubitat. llludmihi u^\iai ,quap qu^ue milita, quemadmodum etiam
certum pene videtur,nonfuic in manibus, aut ore apud Marcum P , & apud Ioannem 4 legitur. qcap.'.ta''
 3ii COMMENT. IN MATTH. 3u
Nofter inter prs eque hie.ncqueapud Marcum le- A det, Gencfaret, quo cos Matthaeus venilfe dicir , ciTc
git: apud loannem legit. Quod autem attiHet ad fen- prope Capernaum, quod loancs d:cic appuliflb Rc-
tentiam nihil intercit.Solent enim auftores facri per- pugnat enim Geographia , ex qua manifeftum eft,
fcftnm numerurn ponere,ctiamfi paul minor , aut Genefareth in altera oppofita licus parte efle.ldque
uhitudo maior fit. Duo etiam hic funt, qu proprere narrt ex fupradiftis h colligitur: i duo illi inter fe loci c- . j.
muHerum Euangelifta, vt miraculi commendet magnitudi- ferantur. Conitatex loanne,& dicip los, & Chri- &ca^ '
fpuerot nem , qud quinqu hominum millia fuermt , & ftum prisvenifi~eCapernaum,iLiqueprxclaramil-
quanufue- qudmulieres & pueros non numeraucrit : quoi. lam de corpore, &fangunefuo diiputationemha-
lit- non quidem tantum, quantum virorum, quia longo buile, quam Ioannesfcribit.
itinere vnrant : fed magnum tarnen fuiile numer Conftat , miraculum hoc in mari faftum tunc - ^^cfo dif-
*Incod credendum eft,fiue quia religiofiores, fiue quia eu- cidilTe^cumdifcipulicxeoloco vbi * Chriftus c^Tuliad
Vat. riolioresvirisfceminxfunt. Notant Leontius *,Cy- mnltip!icauerat,in Capernaum noftu nauigarent. Gciafcno-
rillus,& Ammonius apud loannem inGrxcorum g Deinde ex CaperniuminGerafenorum regioncm "imr-gio-
catemcitati,proptereuarigeliftasfolosviros,non vitra lacum nauigaTe. Ioannes ergo, quia volebat iem "ans~
mulieres numeraffe, vt Iudxorum confuctudini ir- difputationcm illam de corpore , & neuine narra- rctatuut-
uirent,qui folos numerabant viros, quemadmodum re , reliquit profcftionem in regionem Gracnor.
In lib. fecilTelegimusMofem'. Id quoque morale eTe, ni- Matthxus ver ,& Marcus,cm vellcni folm mi-
Niim. ' hil pud Deum recenferi, & vilo in numero eiTe, nifi raculum in mari faftum , & quo modo)ite-
Allcgoria quod virile fit, atque perf ftum. rum Chrifturn in terram Gerainorum trai.ciTet,
moraiis. 1_ t Mim comfdit.) Ioannes contr videtur quae auteni in Capernaum acciderant, prxterire,ir*
Cap..i. jjcere> difcipulosnon iuflu quidem Chrifti,qui ife narrant hilcoi iam , vt fignificare videan-ur, miracu-
ab eorum oculis ibtraxerat , fed proprio confilio, lum illud maris tune accidille , cum in Gjrafenor
cmeumeodeminloco vique ad vefpcrum expe- terram difeipuli nauigarent. Eademenirafuitnaui-
ftaTent .vidiTentquenonredire, conicendifle'na- gatio, nifi quod aliquantifpcr in Capernaum com-
uim, vt nauigarent in Capernaum,ibiquc eum qux- morati funt, dum de corpore Scfanguine fuo Out
rrent.Vtrumque faftum ciTecrcdcdumeft,& Chri- ftusdiilerebat.
flum,antequam fe fubd uceret , prxctpiTe eis,vt na- 23. JLfcendit in montem [dus orare. ] Bis in montem
uigarent in Capernaum, & ipfos vfquead noftera afcendiiTecouftatexIoanneiprimum , fimulvt in
expetatTcjfpertcs rediturum : aut t contrario pris defertum locum venit , fuift ergo in montem lefia, K Ca-<- J.
compulifledifcipiilosnauemaicenderejfqueprGe- & ibi fedebat cum difeipulis fuis. Deinde poft fa-
cederc,prxtexmdimittdxturbx:quibus profeftis, ftum miraculum,&pofteaqum Aportlos dimi- *
ipfum,in montem relifta turba fugiTc, vtoraret.S'ed fillet l,lefusergo cm agnouijfet, quia venturi erant, 1 Ibif- .
Ioanncm hoefecundum narraire,primumprxteriif. ytrapmnt eum, &facerenteum regem , fugit iterum in "-1^
Chrifluj fe. Ociare vero compuleritjVtfe rcliftoprxnauiga- monttm ipfe folus. l'ris fugerat, vtlatcrefcnuncfu-
curfolus rent,du.cexEuangcliftiscaufco]ligtur,alceraex git,vtoret.
efsevoluc- Matthxo c, qui 1 volebatblus orare, ideoque pra>- 15. QHortaautem vigilia no.] Vltima , quae ma
lic; mifisdifcipulis, & relifta turba, in montem folus tutinadicebatur m. In quatuor partes militari arte Q-U"U0F .
d^fc afeendit. Altera ex Ioanned, vbi proptere dicit fo diftributamfuiiTenoft,qua quatuor vigilia?, qud gjiiISTIgt"
** '1S' lum in montem fugifTe, quia feiebat fore,' vt turba vigiles quater mutarentur, vocatae fuerint , nemo m Exod.14
veniret.vt ( raperet,ac regem faceret.Volebat enim nefcit:& in Scripturis fEpe etiam indicatur ".Tripli- * 4.
expeditus e(Te,& tota turbare ab ApoftolisjVtcm cem igitur faciendi miraculi occafionem Chriltus .'.Reg.'i.il
bericulumimmineret, momento temporis,vt pofte exp;ftauit,vtdicipiili eiTent in medio mari, vbi nul- nIud-7-
feciiTe credendum , per arapermeans difcipulos lumhumanumauxilium expeftare poterant: vtven- Thren.n^
confequeretur. Videtur etiam fea ratione, fequenti tus contrarius ct,& nauismagnis ftuftibusiafta- Luc* 8. &
mincutooccafionprarberevoluiiTcrnificnim Apo- retur;& vltima noftis vigilia veniret ,vt diicipuloril -58-
rtolos pra:mfiiret,nequclaborarent illi fortaffis in fidem,patientiamqueprobaret,fimul vt miraculi ne- ebriftostri.
rcmig.indo:nequefupermare ipfambulaiTet, neq; cefitatem Apoftolicognofcerent- Necenimfolebat P C^
Petrum iuififTet ambularc: qua; omnia miracuh vno fine neceflitate,eaque cognita,atque peripefta mira- rculiocca"-
fafta funt tempore. Aham Chryfoftomus,& Theo- cula facer. fer eadem Leontius obferuauif fionemex-
phylaftus nfFeruntcaufmjVt fragmenta panum,qua; habntque, vtidemillemonet,vtiiedocumentum, petauit.
fuperfuerant,fccum portarent,acfoli inter e pme- non deber mirari nos , fi cum rebus aduerfis confli-
ritummir.iculurnrecognoicert. CompuliiTe autem ftamur,non continuo diuinum nobis auxiliadeie
eos dicit Euangelifta, quia credibile eft, illosabeo videatur: velle Deum noftram pris patientiam ex-
difeederc noluifTe , vt Hieronymus, Chryfoftomus, periri.cerramenquenoftrum , quafi ipeftatorem c-
Theopliylaftusadnotarunt.At vernon eorumfo- templari.in vltima vigilia, id eft, cm inextremum
m erga Chrifturn amori: fed commiini etiam hu- pericu]umadduftifmtis,auxiliumlaturus. Idem
manitati repugnare videbatur , vt difeipuli magiftr Cyrillus feribit Alexandrinus . Iojn
CUrio o- folum intci homines ignotos, & quidem citra mare g -Jmbulans ftfermare.) Ca'luinustimens,m; corpus Qu^raodo7
iafidUr' ri''m4ucrCDt'c^m'P^e^ent v^tra mare pau'gaturi: Chrifti in fci amento Euchariftix poffe eiTe^tidea- chnftiisfu-
cip1atPqu fed obediunt tarnen , quia feiunt; nihil effe , quod rar, nullum vult in eomiraculum elfe fftum,non peraqua*, '
fierinn Chriltus facer non pofit. exvtero Virginisintegra virginitateprodhffe:non ambulauic
deber iu- Et prxcedere eum trausfreturn.] In regionem Gerafe- antcqum lapis remoueretur , exiflTe de fepukhro:
dicauimut, noi urh, qux vltra erat, vt conftat ex infr di- non claufis addicipulos ingreflum ianuis : non ft-
cendisMtaquenuncnon folm partem vnamlacus, ftum innifibilem per medium eorum , qui prehen-
U 'M! aut promontorium,vt ante adnauigarunt.fedtotum dere volebant,euafi(Te: nonffuper liquidas vndas
penitushcumtraiecerunt. Vol uit enim Chriftus ambulaFe. Denique, vtvnam defenderethxrefim,
Galilxafugere,& in oppofitamGerafenorum regio- neceiTilli fuit multas, & inauditas hxrefes excogi-
nem venrc,& vtHerodiinfidiasvitaret:& vt eorum tare.
zLfoi'dl' declinaret ftudium , qui fibi eum regem facer vo- DicrtChrirtum non efFeciTe, vt graue fuum cor-
Caluinm-
confiii. lebet Videri poteft contrarium , quod Ioannes pusmltquidisaquis non mergeretur: ed aquas ita ^aae't?'h oc
cap. 4. 6 r^-.L-^c :/T- J:r_:_..i.- . :_
cribitf, venile drcipulos trans mare m Caper- fcj:.l..rt*- -j. ..: vt detho
olidare,vtgraueutmerentcorpus.Namaudetho miracuiuia -
uaum. Ncqueitisfacit,quod Auguftinus 5 refpon- moimpius, quodfentitpalmdicere:ldeiustamcn stamen nrganris.
lnten-
 i

315 CAP. XIV, CHIUSTVS MARE INAMB. J4

fentcnria eft, Giriftum id facer non potui/T. Nec A intellexcranr,nonintcllexerinr,fcdadefuineatto-
enimalia de caufa fecitfenegat, nifi quia potui/ fa nitos,& obftupefadoSjVt non potuerint cogitare e,
cer non credit. Ifto fine modo & barbara? gentes qui paulo ante panes multiplicauerat,ambulare fu-
prope glaciale mare habitantes, fuper mare ambu per mare potuilTe : vt fol iubitus horror,aut crip;-
lant, fuper marecurunt, fuper mare carpentaqua- re, aut impedir raiioncm.
drigis ducunt. Ifto modo maius illa , de qua poeta Quiaphantafma eft. ] ipelrum, & vifum vocant Li-
feribit miraculHm fecir. tini,quidquid corprea apparetforma,quod corpus
Viril 7 mareper mediumfluctufufpenft tumenti , non fit, fiue ngelus, fiuedajmon, fiuealius piritus
jf.ncid. Ferret iter, cleres neetmgeret *quwe plant.ts. fit.Eiufmodilpeclraaliquandovideri, vulgaris opi- . .
Iltomodo nec Petrus mergi potuit, nec timere. nioerat, vtcoJhgiturcxLucafj&ex'Aftis Apofto- **f*4>$7*
quae SoIidumenimeratrrtarc.S^dncfcio,vtmm ineptius Iorumb\tquiaautnocuiifcmults,autnoccrcpof '
btUuT* ^t'ftadieerc,an refutare. Tahtmadmonerelefto- fecredebantur. Apoftolitimuerunt.
rem volo,ne Hieronymi non bene intellecta fenten- 18. Situes-] Hic etiam omneshxretici Petrummul- petrus d;-
tia falhtur. Cim cnim dicit hoc loco , Tupracipe , cr tis modis rcprehendunt,& quia dixit,/, quafi in fide feqditut
illicofoltdabuntur vndx, non fignificat ver fuilefoli- dubitauerit : & quia voluitfolus diraifis aliis ad c5*
datas, fed perinde corpus fuftinuifle, atq; fi folidx, Chriftum ire, quod alius harreticus ftultum feruo- uiniltas
& concreta- fuiflcnt:additcrJ5m, eir leuefiet corpus, quod rem,aliusarrogantiam fuiflc dicit. Hicquoque Hi-
perfe graue efticum nccaquifolidatje fuerint,nec cor larij,& Hieronymi verba fubferibam, vt.quid inter
pus Itue factum, fed eftcctum,Vt grau corpus in li- noftrosj&hfreticorum interpretes fit difcriminis, ^ .
quidis,acmollibu.aquisn mergeretur. Eeodmq; prudensleftorcognoicar. .'/;ec,inquit Hilarius, Themen-1
modo inte!ligcnd,quod hoc loco Leontius feribit, Tetro confiderandum efl ,fidc eum cxteros anieiijj'e. H ilarius tiiTxma.
ncrrient.
In ii '^?,|'*11^"'|)*,^'7 imre fingulari, & cxcelknti Petri hdei, iftiinfidclitati,
coJicis Va- '/7r,id eit,Tf Deo autemare et ubflratum efl, &Jttper ftultiti.c,cVarrogantia? tribuunt, quod ad Chriftum
aqua ambtdabat. Hoc enimnvraculum fuit. Atque fuper marc ire volucrit jHk-ronymusautem fie icri-
a Y^ft. iif hoefenfu vcteresauftoresluuinus 'ScD-Auguftinus bit : In omnibus leas ardemijftmx fidei tnutnitur Petrus
tcpor^ij/ Ambrolius'interpreuntur, quod cm multis proba ictexemplis, addidit. Lo
Lib. t. de fi. Et videntes eumJupra mare ambulantem turbatifimt.] dern igiturfidctardore , quojemper, nunc queque ctteris ta
interpellt. Hicctiam Caluinus Apoftolis, vtfibi videtur,ma- cenubus credit Je po'e faca per voltmtatem magtri, quod
lob.ct. ior, de Apoftolis in mari periclitantibus, atque tur- Ulepoteratper naturam. Satis nobis erat, HTlarium&
uindefcn" katisfeciirusiudirat.Craffiltuporis,&bruta:igno- Hicronymum omnibus Caluiniftarum interpreti-
iio contra" rantia?fuifedicit,qud Apoftoh turbatifuerint,ne- busopponere :fed magiftrum Chriftum audiamui
Ciluini que Chi iftum fuper mare ambulantem agnouerinr. lllequidcmcert Petri defiderium, & peutionerh
proterui. Alius non minified non tarn Celebris ha?reticus in- non reprehendit : fed potis, conetdendoprobauit,
gratitudinem, & incred ulnarem vocat. Apponam non concernais profedo Ji arrogter,finefide peti-
Hilarij verba, vt apparcat , quid inter hxreticum, & ui(Tet,qui ab omnibus , quibus miraculafaciebat,fi-
Chriftianum ipiritum interfit. Et quia de U'iticbnfti dem exigebat.Nequercprehenfion prxtermiferj
confuetudine ad omnemicntatiomm nouitatemfollicitt crant, fi eum reprehenfione dignum iudicalfet.Reprehen-
etiam ad Domini aduentum faifas rerum magines ,cjrjub- dit cnim paulo pft,cum proptere qud timuit,re-
repentia oadts figment* metuentes. Si hoc caluinus fc- prehenfione dignum iudicauit. Cum ergo dicit ,fim
eiifirt, cm iJh primm hatrefis venit in mentem : fi ^iondubitatdefide,feddcfado. Credebatenim,
cm diabolus illiin Chnfti fpedem transfiguratus D polfe Chrirtumefficcre, vt ipfe quoque fuper aquas
apparat , timmiTt : h creticus non fuifet. De re lo- ambularct.quodCaluinift non crcdunt.fed dubita
quamtir. Si craifi erroris 8c bruta; fuit ignorantia?, bat^nChriftus elTet,quiloquebatur,analiquis piri
quod Apoftoli ad alpccbim Chrifti fuper maream- tus, qui fe Chriftum eile fingeret, quia u jciebat ali- ht.
cor, II.
bulantis turbati 1 nt : craifi etiam ftuporis, & bru quando Satanam fe tnAngelttm lucts transfigurare : &l 4.
ta? ignoratia? fuit, quod fhnftiffima Chrifti mater ad volebat probare fpiritus , an ex Deo ejjent , quod Caluini- iilo. 4.1.
aipLctum, & falutationem Angeliturbata eftd.P- ftjc nonfacit. i enimde fide.vtaitTheophylaftus,
nitfit me hoc exemplum pofuilfe, verentem neifti, dubitalTct, non dixilfet , tube me d te venire fuper aqu ,
vtflintpij, facil concdant. Rogabotamen cos, fi volcnsloquentis verba faftis probare. Scicbat cnim,
tam cralTus A poftolorum ftupor , fi tam bruta igno ( quidem Angelum,& malum , & bonum, fum-
rancia , fi tam non ferenda ingratitudo, & increduli- pta humani corporis forma ambula re fuper aquas,&
tas fuit , quid eft qud Chriftus , qui leuioribus cos Chriltivocem imitari : fed aliis , vt idem facerent,
in rebus olet reprehender, hic non reprehendit, prarftare non poTe.
quid eft, quod reprehendit Petrum, quod timue- i<>. Feni.] Ide Chriftus Petro quod petit conce- petrus e-
rit: non rcjirchendit Aportlos, qud "turbati fue- dit , vtfe elfe doceat, quod experiri Petrus volebat. fenditur
rjnt? Illud etiam rogabo, quid eft, quod Chriftus Caluinus dignamfuo, id eft, h.rretico fpiritu ratio- contraC*!-,
Aportlos non reprehendit , ifti reprehendunt ? nifi nem reddit : vt, inquit, eiusfltdtitiam experievtia ipfa re- ^"Jj]^0*
quia ifti Antichrifti funt ? Nimw fortaifis vrgeo , fed dargueret cum in medw fluettbus mergeretur. Itaquc ftul-
Hrrttid ncet A poftolorum caufam agti adhuc vrgcre.Quid " ' titiam vocat.qud Fetrusciediderir,porcfeiubte
non credt ifti fortes haeretici feciiTcnt,fi fuiflent in naui , & in Chrifto fupe r aquas ambularc, Quod recitare opus
miiaculis, mediis tenebris aliquem lpcr mare ambulantem fuit, vt hxreticus ab omnibus piritus cognocatur:
Tfiafiu^u '^'' pra:fertm, cm non credant Chriftum, refuta re opu s non eft. Refeilit Hieronymus ^- 1-
L une. cong|acjato mar i faccre potuifle ? Opinor, cioniftarum,& Manicheoi um errorc, qui Chriftum co-
non trepidaflent : quia eque Chriftum , eque ex probaban!, non verum, fed phantafticum cor- C nft"!a
1 \ -rr v i/- r, , r. Corpus pfll
Ipetrum eftecredidifTent : ed fuco oculos filli : fie pus habuiiTeiquodiupcT aquas ambulauent. Petrus ta(t,c noa
enim folent miracula qua in Ecclefiafiunt, inter enim aucftorc Chrifto idem fecit, qui verum tarnen, .
pretan. non phantafiieum corpus habebat. Fuerunt, vtait
cap. .jt. At idt Marcus e Aportlos non intellexitfede Tertullianus ' , qui dicerc Aportlos non alium 'InI,b.dc
c^A^'iro'- Par>ibus, quia erat cor mum obececatwn : facile fuiTet baptifinum recepiffe^um qudfuerint in hactem- ,*
brum ob- bonis virisjidin meliorem partem interpretsri. Non peftatc vndi<; maris afperfi. Quibus his verbis refp-
ccatum cnim fignificat, ta coreorumobccatumfuilTe, vt det,aliud efl afpergi , vel mtercipi vtolemia maris : aliud tm-
fuwit. paul ante fa&um miraculum , quod omnes turbx gi difciplina religionis.

I
 W COMMENT. IN MATTH. ;<
30. idem ventum validum timuit. ] Hicetiam ha?- A lium Deieficdixiflet,&f,;7o.r legemhabemus , CJT ff-
Himannnj retici inuehuntur in Petrum, necea, qui Chriftus cundum legem nofiram debet mori , quia filium Dei fefe- fIo-'-7.
eitpcnculu vfus eft, reprchenfionecontenri.feueriorem in ilium c'a, S* ,fiius D6'es , dfendedecruce : Ha?c enim - .
cmoueri. cenluram itringunt Non confiderantes humanuni nianondeadoptione, de quadubmm noneratfed 0<
efle,pra:f;.ntibuspericuliscommoi!eri. Humana., in- demtura intelbguntur. Nam Chriftum efle Filium
a Hom.ji. Quit Chryfoftomus a Petrum excuns, hacconditio Dei , id eft, virum iuftum, nemodubitabat, neque
tp , vtdtfficwnbusnonnumquamfuperatis , fuccumbat in fi quis fe eo medo Filium Dei efle diceret , lege pu-
minoribus. Qupdetiam Elia$fublezabcl,& Moisin nienduserat. Itaque valet contra Arianos hie locus.
>gypto paflus eft. Plus etiam excufatTheophyla- Adnotauit etiam Chryfoftomus , Chriftum eos, qui
: , r.;.i m), inquit, dubitauit, qui damauit , Domine fe Filium Dei appellabant, non reprehendifle, fed
faluum mefac. eorum potisopmionem mukis coram fiis mira-
31. Modicxdei-'] Magna quidem erat,& fingularis cubs confirma fe.
fides Pctri,qui,quod Chriftus faciebat,f quoque eo R 34. Venerum in terrain Genefar. ] Qux vltra lacum
Pertifides Junante facer poTecrediderat, qui f in maream- erat,& vndelacusnomenacceperat: Videfuprh. hVcr.iilJc
mcuJatuT" bulaturusmiferat fuperaquas/edprarienti periculo 35. St cum cognouiffern eum.] i\umore, inquit Hie- c.i.ig.
humano timor correptus eft. Si lipofiolo Tetro , in- ronymus, /kVf. Sed & facie multos eum cogno.
quit Hieronymus, de cmusde, & ardore mentis fupra uiiTe credibile eft, quia m ante ibi fuerat , &duos
diximus,quiconfidenterrogauerat Saluatorem , dicens,Do- dxmoniacoscurauerati. Qud autemdicunt non- iCap.s.iS.
mine , iube me -venire ad te fuper aqu.u , quia paululum ti- nulli non eodem die, quo Chriftus eo appulit , hxc,
mutt ydtcitur,modicJcfidei quare dubitat ? quia nobis dicen' qua?narratEuangelifta,accedifle:fed poftqum eius
dumefl, qui huius modt&fidei , ncmimmam quidemhabe- aduentusfamapercrebuiflet:Euangeliftam ver,res
mus portiunculam ? diuerfis geftasdiebus copulafl, non eft incredibile. Cur Gen:-
Pctrojcnr Dubitari poteft, quam ob rem Chriftus permife- Illudmirum videripoteft, cur nunc Genefareni breniChri.
dubiare fit rit^autmcrgijauttimerc. Refpondct Chryfoftomus tanta audiuitateChrifom excipiant:cm non multo, j^j? ana
permi u$. ^ Theophylaus,na tato miraculofuperbiret. Hie- antdefuiseumfinibuseiecientK.Facilisreipfio, *"ccprini
ronymus ver his verbis : ^drdebat animi fides , fed creuerat miraculor eius fma,creuerat,vt ait Chry- x cap j,J4.
humana fragtiitas in profundim. traixb'a'. Taululm er- oftomus, eorum fides. Hoc Chriftus non ignorabat.
gorelinquitur tentatiom , vt augeaturfides, Cr inteUigatjfe^ Itaque,qui priusfciens eos non eTe maturos ad reci-
non facdttate pofiulatioms , fed potentta Domini conferva- piendum Euangelium , inde difceffit, nunc maturos
turn. efle feiens, quafi ad meflem rediit.
32. Etcumafcendijfent. ] Chriftus, & Petrus: loan- 36. Etrogabant cum, ytvelfmbriamvefiimenti eius tan-
cap. t.i.i. nesb videturfignificare, Chriftum innauimnon af- grent.] Quorum fidem Euangehfta,vt figularem,lau-
cendiffe. Volueruntjnquh, accipere eum in nauim , cirfia- dans declrameos Caluinus 1 homo rcligiofus , quafi j In ^t
tim nauis fuit adterram. RepondentChrioftomus, fuperftiriofosaccuft:qudadtacbmveftis Chrifti Caluini'
& TheophyIac"tus,voluifle Apolllos Chrift in na- gratiam reftringere videantur. Licet enim illi , cui procaciatei
uim excipere , eum vero tune noluifle , fed vn cum herefiarchi efle licuit , qua: Euangelifta? laudant,re- prehdiwr.
Pctro,magno fpatio,vt eius cfirmaret fidem, fuper prehendere.Non ergo fignificatur,vt ifte nouus pro-
aquas ambulafle, cm verprope terrameflcntin pheta fomniat Genefarenos ad taft fimbria?, Chri-
nauim afcendifle. Mihi non videtur Ioannes fignifi- fti gratiam rcftrinxifle : fed tantam eorum fuifle fi-
revoluifle, non afcendifle Chriftum in nauim, fed dem,vtcrederent,velfolo fimbria? eius tactu omnia
non fuifle opus , vt afcenderet, quia momento nauis morborum genera curari pofle.Hoc enim fenfii nar-
adterram appulfaeft. rat Euangelifta rogafleillos,vt vel fibriam veftimen-
Chtiftus Qinnque ergo vno tempore miraculafiftafunt, tieiustangerent.
^u nquefc- Chriltus perara,vt opinor, raptus, Apoftoloscofc- An autem hxc vera,& eximia fides, an fuperftitio
cichic mi- cutus eft/uper mare ambulauitjVt Petrus ambularet fueritjmcliuSjVtopinorjChriftusfadiSjquim Calui-
acula. effrcir,ventum&tcmpeftatemcompefcuit, nauim nus verbis dcclarauit.Qmr^e^nquitEuangelifta,
fimulatqueineamafcendit,momentoadterramap- tetigerunt,faluifaclifunt. Miracula ,fidei, non iiper-
pulit. ftitionis refpedu, fieri folent. Sed verendum eft , ne
33. Qmautemin nauiculaerant. ] Chryfoftomus, Chriftum etiam Caluinus reprehendat,quod Genc-
&ajfcreomnesintcrpretes,Apoftolos intelligunt. farenorum fuperftitionem faftis miraculis confir- Rcjj ujlij
Alij naurasAve&oreSjquos credibile cft,fuifle non- mafle videatur : & nos in fimilem errorem SancTto- Veucratio.
nullos. His magis aflentior.quia quod fequitunwK* rum reliquias venerandi induxifTe. Hoc enim,fi au-
rnnt & adorauerunt eum dicentes, veri filius Det es , pa- deret.homoimpudensdiceret.Nequepoteftdicere,
rum mihi videtur Apoftolis conueniro,quia iam du- quod alibi eum dixifle memini,non efle hoc imitan-
dumcredebant, eum filium efle Dei. Itaquequod dum,quodnonordinarium,fedextraordinariumfit
ecip.i. %i. Ioannes ait c, non inrroifle Chriftum cum illis in exemplum. Ordinarium enim profecl eft, quod
nauim, fed folos difcipulosabiifle : non eftintelli- quotiefcumquefit.miraculumfequitur.Hic^/c/-
gendum , folos difcipulos abiifle , ita vt nemo prster que tetigerunt ,faluifaUi funt m , hsemorrhoufla tetigir, m Cap.?,
illos fuerit in naui: fed folos difcipulos, id eft, fine &cur.itacft. Quid ergo eft ordinarium, fi hoc non O-X-
Chrifto. eft;Adiicia',quodvaldcaiuinodoIeat:Chryfofto- JJ^J1^
Venerum. ] Poftqum ad terrullam appiflent, vt in- mus fcribit hoc loco , nos non folam fimbriam , d Euchrifti.
HCa.j4" dicat Marcus d. totum Chrifti corpus in Euchariftiaapudnoshabe-
Cluiftusfi- VercfiiusDeies.] Non adoptione, fed natura: non re:fi illi,qui fimbriam tangebant,fanabantur,quant
Uns Dc na- vt virum iuftum:fed vt verum Deum cfitentur.Eo magis nos,fi Chrifti corpus tangamus? Chrybftomi
Id thwu" nimirum modo, quo Pharifaei Filium Dei efle nega- fenwntiam multis experientia miracalis cofirmauit.
a op.iuus., bant, pro eodem accipientes,FiliumDei,atque Deli 1 Narrt Gregonus Nazianzenus in orationefunebri
elo.to33. c(fee,debono opere nonhpidamus te,fed quia tu, cum ho- profororefua Gorgonia, tadu Euchariftiae gra-
mofis ,facis te ipjum Deb, , cun non fe Deum , fed Fi- uilimo morbo fuifle curatam.

CAPVT
37

CAPVT DECMVM QVINTVM.

V N accefprunt ad eum ab lerfolymisS(ribay&Pbarifaidi-

centts : 2 a Quart difcipuli tut tranfgrediuntur traditionemfeniorum ? ku.7.
non enim lauant manusfuas3 cumpanem manducant. 3 \pfe autem re-
ondcns ait'&is : Quart & vos tranfgredimini mandatum Dei pro
pter traditionem Veram t Nam Dens dixit . Honora patrem , & fcxod.io;
\matremyty : Qui maledixerit patrt yclmatri ymorte moriatur. $ vcm : 16>
Vos autem dicit'ts : Quicumque dixerit pairi yrvel matri, Munusy
cjuodcumquc ejl ex meytibiproderit:6 & non honorificabit patremfuum^aut matrem fuam : te.
& irritum feciis m darum Dei propter traditionem Veram. 7 ffypocrita , bene pro- pZu
phetauit de Vobis Jfaias , dictns ' 8 d Vopulus hie labia me honortcor autem eorum longe dM^;^

ejjtame. 9 Sine caufa autem colunt me y decentes doctrinas y 7* mandata hominum. 10 Et

conuocatis adfe turbis y dixit eis ' Audite y&inteigite. Non quod intrat in os y coin-
qumat hominem-fed quodprocedit exore, hoc coinquinat hominem. il Tunc accedentes dif-
cipuliemSydixerunt ei.Scis quia 'Tbarifaitaudito verbo hoc} fcandali^atifunt ? 13 At tile
reffondens ait : e Omnisplantatio, quam non plantauit Pater meus caleis , eradicabitur. e loa If t:
4 Smite illos : f ca funr.ey4 duces cacorum. s autem caco ducatum praetyambo fLuc-6-3?-
in foueamcadunr.i) "B^effondens autem Petrusydixitei:g Ediffre nobif parabolam iflam. gMar.7.7.
1 6 A t ille dixit : Adhuc & vosfine intellect eis ? 1 7 N.on intelligitis y quia omne quod in
es intrat in ventrem vadit,& in feeeum emittitur ? 18 Qua autem procedunt de ort, de
corde exeunty& ea coinquinan t hominem 19 de corde exeunt cogitationes mala; , homicidial
adulteria fornicationes , fua, faifa teimonia, blaffhernia, to hocfunt, qua coinquinant
hominem. Non lotis autem manibus manducareion coinquinat hominem. i h Et egreffus bitor.73
inde Iefusfeceit in partesTyriytySidonis. 2 ccemulierhananaa afinibus Ulis egrea
clamauitjdicens ei: Miferere met Dominefili Dauidfilia mea male amonio vexatur. 23
Quin refonditeiverbum. Et accedentes difcipulieius rogabant eum icentes : Dimitte
earn -.quia clamtpo nos. 24 Ipfi autem repondcnsyaiv.\ Nonfum miffus nifiai oues yquai sup.io.ff.
perierunt domus Ifral. z$ At illa Venit , & adorauit cum , dicens: Domine , adiuua me Ioatt 10

Qutreffondens ait-. on eil bonumfumere panemfiliorUy& mitterecanibusaf Attila

dixit: Etiam Domineynam er cateUieduntemiciSyqua caduntde menfadominorumfuo-
rum.ioTuncreffondens JefuSyaitillitO mulier}magnaefides tua : fiat tibicut vis. Et
fanata efilia eins ex illa hora. 2? Et cum tranfijfet indtjtfus yvenitfecus Mare alilaai
& afcendensinmontemyfedebatibi.ip^Et acceffetunt ad eum turba multa , habentes fe- ..
cum mutosyCacoSyCldudos, debilesy& alios multos : & proiecerunt eos aipedes eiuSygr cu-
r^uir.^o ita vt turba mirarentur, videntes mutes loquentes, claudos ambulantes , cacos vi- 1m.8.i
dentes:&magnificabantDcum\fraUJefus autemyConuocatudifcipulisfuiSydixiv.h/iife-
reor tnrbayopAa triduo iamperfeuerat mccum& non habent quodmanducent : & dimil te
re eos ieiunos nolo yne deficiantinvia. 33 Etdicuntei difeipuli: Vnde ergo nobis in deferto
panes tantosyVtfaturemus turbatn tantam ? 34 Et ait Ulis \efus. Quothabetis panes ? <iAt
iidixerunt : Septem,^paucos pifciculos.^ Et pracepit turba ,vr difeumberentfuper ter-
ram. $bEt accipiensfeptem panes y& pifcts,&gratias agens fiegit^ ddit difeipulisfuis,
& difeipuli ederuntpopulo. 37 Etcomederuntomntsi&faturatifunt. Et quodfkperfuit ^
defragmentisytuleruntfeptemportasplenas. 3 8 Erant autem qui manducauerunt, quatuor
milita hominumyextraparuulosjCr mulleres. 9 Et3 dimiffa turba yafcendit in nauiculam
& venit in fines Afagcjan.
O i)
 3*9 COMMENT. IN MATTH. 310
A funt,id eftjEcclefiafticis cbemofynis alf,& codem ca-
pitc 1 , qui bene prafuntprefbyteri , duflici honore digm ba~ ^yf{
IN CAPVT XV. beautur, maxime qui labarant in yerbo , CjT dolhina , id eft, ' 1 7'
maiore pnrmio , qum cteri. Id etiam ex hoc ld*co
VHC] Cmtotfeciifet miracula. colligitur : nam honori parentum opponit,dicere il-
a Horn , j 1'. Chryfoftomus", Ioannes0, vide- \is,ntunits quodemnque efl ex me, tibiproderit , id eft , nihil
tur doccrc,Chriftum,cm hoc ac- illis darc.Multo etiam claris ex m,e3ryltraymn m C.7.it;
b cap. 7.
ciditjiam inGalibam rediiffe.Pijy?- dimittuiseum quidquam facerpatrifuo, aut matri. Facera
hxc,inc\uit,ambulabat lefus inGaltUa: ergo aliquid path fuo,& matri,id eft,illos iuuare,eft
- - V, _ _ ._ nm enim yolcbat in ludaa ambulare, illos honorare.
quia quxrebant eum ludxi uiterficcre. Qui maledixerit. ] Non citt Chi iftus totara le-
Jib lerofolymis.] Per omnes tribus, inquit Chry- gem,necvnam,fcdduas. Nam honorapattern tuum , &
foftomus,& Euthymius, &Leontius, erant Scriba?, matrem, ytfis longxuusfuper terrain, qtum Dominus Dens
Scriba: & ^ Phariiei difperfi:fed omnium arrogantifllmi erant tuus dabit tibi , eft in Exodo " , fed pfteriora omift n .;
harifei per Ierofoiymitani , quod in principe habitarent ciuita- verba,quiaadremnonpcrtinebant, q maledixerit i*.
omnts'ui- te,&omnium{pientiffimihabercntur.Mclisdixif- patrifuo aut matri, morte moriatur , eft ibidem0, quod 0 Cap. 11.
busdifperfi f-.ntj per omnes ciuitates, aut per omnia loca, vt quamobremChriftus adiecerit,cm hic non de ver- I<"
' ; Thcophyladus dicit, quam per omnes tribus, quia bis: fed de rebus agatur, mrito poteft dubitari.
tribus tunc non erant nifi dux, quae folx ex Babylo Chryoftomus ideo putataddidiTe,vt doceret, qu-
nia) rcdierant exilio.De Scribis,& Pari{is,vide qu tiapudDeum fit pntceptum , parentes honorandi>
diximus fupri c. Quod quidam dicunt,hos cohiIo quando, qui folo eos verbo lidit,capite punitur.Be-
cOp.1.4.
Ieroblymitanorum Scribarum,& Phariiorum,vt da ver exiftimat , ficut in priore membro, honorandi
Chriftum tentarcnt,mifos f'uiTecredibilc, & eorum verbum non eum qui in verbis:fed eum qui in rebus
ingenio, atque confuetudini rec"t conuenir. Nam & confiftitjhonorem fignificat ; ita verbum maledicendi,
d difcipulos fiios cum Herodianis codem animo ad non iniuriam.quse vcrbis,fcd qua; fatisfit,negando
..
Chriftum miferunt. parentibus debitum auxilium,fignificare.Sed mani-
2. Qwt-e difcipdi tui ] MrCus e ex prafenti difei- feftum cft exvfu legis maledicendi verbum propri ac-
e Cap. 7.1.
pulorum fado accutionis rntcri arripuilTenar- cipi deber. Itaque probabilior eft Chryfoftomi
ratjCr cum vidient,inquit, quofdam exdifcipulis eius com- fententia.
mumbus mambus,id efl,nanlotis , manducarepanes, vitupe- Murnis quodcumque efl ex me } tibiproderit.) Quia Qoidiigni-
rawrmt. perdifficilis locuseft, feret a-quo animo leclor, vt ficet,mann$
Tranfgvediuntur trad{tionon femaran. ] Non dicuntj omnes bonorum audorum interpretationes refera- fibi
inquit Chryfoftomus'Jegem tranfgredi , quia nihil mus. Primm quidem , non codem modo ab omni- Proderit-
. 5. de ea re lex pracipiebat : fed traditionem feniorum, bus legitur.fcd quidem ita legunt,vt plcna:alij ita,vt
quam Marcus S copiois dclart: Pbartfai, inquit, ecliptica,id eft , defidiua fit oratio. Qui plenam , &
gca.7.).4.
r ludxi ,mfi crebro lauerim manus, non manduc/tnt , te- perrdam orationem eiTe putint , fie legunt, atque
nemes traditionemfeniarum : & foro nifi bapti^entur, non interpretantur : ojucumque dixerit , id cft, quilibet di-
comedttnt ,< aliamulta ,qu*traditafunt Ulis feruare, ba- cere poterit, munus, quodcumque cft ex me, tibiproderit,
ftifmata calicum, & vrecorum , <T xramentomm , 6r leih- id eft,quod Deo ofFero,tibi etiam prodeft, quemad-
ran. xtat Hcbraicc liber mitfnedotb , non modm fi tibi darem. Ita Hugo inter alias, quas po-
quem' He- rnult ante Chriftum quibufd.Scribiseditus,vbi nit expofitiones, & nonnulli rtcentores interpretes.
ciufinodi tradiciones , & prxceptaad feruandam ac- Quam interpretationem Grarca verba reeiperenon
loiio. curat legem prafcripta funt.Qua multa eraBt,quo- poflTunt,quia non eft Vsw ynufquifque ,fed t tu quif-
rum tadu fecundum legem homines inquinabtun quis.quod aliquid rcquiritlibirerpondens. Quide-
ne quid ciufinodi imprudentes fortallc tetigiifenr, firientem orationem efle dicunt, alij vno tantim lo
conftituerunr Scribi, vt crebro etiam inter prden- co, quia illud quietmque nihil habet,quod fibi rep-
dum lauarent quicumque vellcnt bcne,diligenterq; deatjVt eius natura poftulabat;alij duobus,& eo.que
legem obferuarcQiiod videtur etiam exlonecol- modo diximus ; & quia in nomine munus , fubftanti-
ligi ".Nam inillonuptiarumconuiuio,ad quasChri- uum verbum defiderariputant, vtfitinfus, munus
ltus inu itatui fuit , dicuntur fcx hydria; pofita:fuiflc efl, id eft, Deo confecratum,quidquid ex meis bonis
fecundum purificationcm Iudiorum. tibi prodefle poterat.
Non vocant traditionem fuam , quamuis ipfo- Ergo quidam iam olim fie interpretan funt,vt re-
Tradltienfi y cft Scribanim,& Pharifaeorum eflet , fed fe- fert Chryibftomus. Nihil tibi debeo, fed fi quid tibi
niorum , vt & muorum auctontate , & tradmonum ex rebus meis emoluraenti prouenit , id munus efl, id
antiquitatc , Chriftum , eiufque difcipulos grauent . eft,non debitOjid dono tibi do. Alij fie,munus quod-
inuidia. Nee dicunt,quare tu non lauas manus , cm E cumque efl ex me,tibiproderit ? per interrogation cm , aut
crcdibilcfit,non magis Chriftum, quam difcipulos admirationem legctes.q.d. minim.vt citt D.Tho
lauarefolitum:fed,i^Mrf difcipulitui,aut quia non fiint mas in Catena. Alij,quicumque dixerit,munus (eft) quod
auii ilium accuire, aut quia difcipulos accufantes, cumque ex me tibi proderit , id eft, quidquid ex-rebus
mordaciscumaccufarevidebantur; ficutnon di- meis prodefle tibi poterat, iam eft me Deo confe-
icap.9.14.
tunt, quare tu non ieiunas led , quare difcipulitm nan cratum. Quern ad fimfum Chryfoftomus , Euthy
ieiunant ? mius, &Theophy^adus interpretantur. Nifi quod
.-. Quare & yos. ] Nihil dctraditione lauandi ma Theophyladus dicit , Scribas & Pharifros folitos
nus dicit, ne, fi laudarct, approbarc : fi non laudaret, filiis perfiiadere, Vt omnia bona fu templo offer-
vituperare videretur, & fmcneceifitateininuidam rent , vt fi quid pofte parentes peterent , refponde-
incurrerct, vt Chryfoftomus, & Euthymius adnota- re , i dare nonpqffc, quia omnia iam erant Deo
Hotnrarc runt- confecrata.Quod Iudxishominibusauarifllmis per
i 1 feritura 4. Hmorapatrem,& matrem. J Verum eft, quod hoc filad eri potuifleccedibileno eft, pra?terqtiam quod,
iueid ij loco Hieronymus fcribit,& ab mutuatus eft Bc- fiid fecifTent, ne ipfiquidem bonisfuis vti potuif-
juod alere, d i,honore in Scriptum , non ta in lutationibus, & fcnt.Chryfbftomus ver & Euthymius putanr, men-
oTi.iis dferendis, quam e!eemoynis,acrminerum tirifolitosfiliosdicentesfe,quod parentes petebant,
n.Tjti.j.}. oblutioncfcntiri, vt *. Vidmi honora, qut va r vidwt Deoobtuli(fc:neillisdarent, atque itadupliciim-
pietate

v.
 cap. XV. de Honor: parent.
11
pietate,& Deum,& parentes fimul frauda ffc. Quod A &Pharixospr.Ecepire,vtquifquamiuraret,fepa-
ctfi f brtafle crcdibile eft fecifl aliquc^tamcn credi-
bile non cft Scribarum & Phanfarorum confilio fe-
cifle, quia nulla erat caufa, eque auaritiae, eque
rcligionisfpecics , quam ob rem id Scriba,& Phari-
fn perfuadere conarentur; fd multiplex, vtdixi- meliorem inuenio , .Strabi Hugonis , & Lyrani opi- lluu,s loci
mus , irrfpietas. Chriftus autem reprchendit , quod
Scriba: & Pharifii populum Facer docebant ; & eft iunus quodeumque ex me proficifcetur, ( id eft, quod- '
per fc verofimile , nihil eos , qui videri rcligiolilfimi
volebant , nifi religionis fpecic docuifTc
,. . Hieronymus duasarrcrtexDofitiones.Vna eft hax,
interpreta- yM*mtmaCUUt quicmnque voli4crit , quod parenttlms eia-
uo. twttser.it , Deo offene, immunisent. Qnx interpretado
non ftis cum Chrifti verbis congruit : altera .quid-
id Deo oblaturits eram , in tuas , o pater , cibos conjumo. Bfuerit , Cr vitra non dmittttts eum quicquamfacerpatrifuoL
quid
Quod & Bedaequitur.Sed non eft credendum,hoc
Scribes, & IharifiEOsdiccredocuifTe: hoc enim non facerpatrifuo,aut ma r ,apert mdicat dicenJo n.ums
erat non honorare parcntes.fed queri, quod frada
te Deo , eos honorarcnt : dim Chriftus ideo Scriba s facturum promilfl, tantm abaft,) vt perea verba
Sc Pharifaeos accufet, qud potiuspraurttuhono-
randiDeum, pu entes docerent non honorare :ficut
ftatim icquitur,<>* non honorifkabiipatremfuum, out ma-
tremfuam.
Auguftinus autem afic exponit, Quicumquc dixe-
Auguftini, fjf f [ cft dicere poteritpairifuo , mw>:s quodeumque efl
C1; ' ' wfjidcft, quod pro me Deo offene confeuiili,
a Lib. I. qq tibi pret,id eft, tibi habe, pro te offer, non pro me,
uig. c.ii.
.
ego' iam itatem it
habco,vr, 1
cum voluero,pro me :_r..
rferam. Qua; interpretado pratei qum qud ver-
biscoaftcinfdet;etiamfi bene cum verbis conueni-
ret^d rem non efter. N od enim Scriba; , & Pharifari
docebant , ne parentes pro filiis offerrent. Alijad
hunemodum, mtmus quodeumque eft-exme, tibiprode- ^e'cm/ji'('xw>i,quemnofterinterpres addito ver-
nf:idcft,anfi tibi dem, quod Deoconfi. erare defti-
nauijprodeiTc tibi poterit f minime, quin potis ob-
efTe, quia rebus fcrisabuterere, Hugo. Quodnon fuerit.
omninomalconuenit , nifi quod interrogatio ifta
in nullis,quodfciam, lcgiturhbris:&nonvidetur
admodum vero fimile, Scribas, & Pharifa;osp2r in-
terrogationem precepta fua tradidiife.
Paulus Burgenfis homo fuo tempore doifl-
mus,noftrononindoftus,exlib. ZJn-Mnedarim, id
eft,</f votts , qui inter Thalmudicos habetur , luda;- -q
rumtraditionem fuifledocet,vtquifquis velktvel
generaliter,& abfolut, vel fpecialiter refpeftu hu-
lus , vel' i Hi
" us , aut omnia , aut qua?dam
' '
ex fuis 1
bonis
deuoueret , ira vtilli , cuius refpeclu deuota eflent,
illis vti non liceret. Sed non video, quomodo illud,
tibiproderity pofit interpretan.
Duo ne- Vir quidam noftro tempore multarum fn lite
ra vetorum rarum,& fingularisdiligentia',fimilem quamdam ex
apndHc- alio Traditionum libro, in quemfeincidifledicit,
brxe. interpretation cm profert : duo fuifle inter alia apud
Iudi-os ex traditione votorum genera; alterum pri-
uatz continentia?,quo fibi quiique cibo aut potu n-
terdicebat : alterum,quo quisadhibitoiureiuiando
negabat,fe alterum adiuturum fiue patrem , fiue fra
trem , fiue quempiam alium. Id appellari
nedercbaneah, yotumvtilitatis.Vouendi fonnam fuifle
tZH mi3 '33 aninoder im, , ego youens ,fi, vl youeofi, cui
adiungebatur voti materia :Grauiifimum vouendi
genusfuifle,cmiuramctumadhibebatur iadhibe-
batur autem aut per templum, aut per altare,iut per
bcap 1116 munus>quodfiifcr altarcerat,&Chriftusindicatb.
* Sic ergo interpretatur, ac verba diftinguit fHjv ,
it %\ ti tpi*.Q!( , Munus,in me iuuaberis,id cft,iu-
ropermunus,fore,vtnumquam meiuueris. Qua;
interpretado , quia exludxorum traditionibus , de
quibus hic Chriftus agitjdeprompta eft.mirifice mi
hi placcrct, nifi vna tantm obftartt CyHaba , 0 , quae
non inuenio,qua ratione cum hac pofit expofitione
conuenire. Neque credendum prxtere eft,Scribas,
}4
rentes non iuuarurum,& illa verba, qmcumque dixerit,
Sc illa.cir non homricabit patrem /ww,nefcio quomodd
poffic hic auftof interpretan.
Itaque dum autilhm melius intclligo, autalim Explicatio
probo,quiadhuncmoduminterprctantur, at> Aucloie
cumque obtulero Dto) tibiproderit^zr'mdc fi tibi
dediflem : praeftat ergo Deo offerre,quam tibi dare.
Cum hac enim interpretations , reft omnis fenten-
tia , & verba omnia conueniunt,& ex Marco c vald c Cip 7 lt
confirmatur, Vos autem dicitis ,dixerit homo patri ,aitt II.
main , orl an, quod efl doman , quodeumque ex mt tibipre-
aut matri.Qm enim dicit.yliranondimittitisquicqtain
quodeumque efl ex me , tibiproderii,aliquid fecifle , <aut fe
iurauerit nihil le patri , aut marri boni fafturum. lu-
bet ergo patrcm filius ex Scribarum &Pharifa;orum
traditione efle cntentum,vt pro fe,& illo offerat ia-
crificium, & nihil am plis rcquirat. Ij autem, pro
quibus facrificium offvrebatur, crificio,nifi holo-
cauftum efet, vecebantur. Itaque hac efiani ratio-
nc pater minus quidem, qum oportebat:fed tarnen
quoquo modo iuuabatur.
ipfe Rciquum eft videre, quomod implenda fit ora- Qrjoroodo
tio. Duo loci fun t vacui : primm ille,^ic^e,qu fupplendus
re<ft omnes fer interpretes fie explendum putant, fit hic locus
culpa vacabit , imecens erit , precepto de honorandis faren-
tibus fattsfaciet. Deinde illc S&ejv o tai ' iyiidonum
bofubftantiuo,cy?, fatisimplcuit, fed clarius effet, fi
diceremus , quodeumque ex meproficifcetur , zutprofeum
Et non honorificabit patrem fuum autmatrem.'] Qui-
dam haec.non Scribarum &Pharifxorum, fed Chri-
fti verba efle puunt,ficut illaapud Marcum d, & vi- d ^..1
trimm dimittuis qmcquamfacerpatrifuo, autmatri,vtt An hcv'c*
fenfus,ficfit,vobisautoribus,vtnemohonorificet^a/m'j^r.1*
patrem fuum, aut matrem. Sed non dubito, quin batum#
Scribarum,& Pharifacorum verba fint.ltaque fenfus
cft, quiemque dixerit patri fuo, autmatri munus,quod~
ciunquee exme,tibiproderit,cal>ivzcibit , & potent
non honorare alia in re patrem fum, aut matrem,
vel,etiamfi non alia in re honorauerit patrcm fuum,
aut matrem.
7. Hypocryta.] Dubiumnoneft, Scribas,& Phari-
fa?os,hypocriiasfuiflc:fed dubium efle poteft, quam
ob rem Chriftus hoc loco hypocritasvocct, cum
non de hypocrifi , fed de peruerf agatur doctrina.
RefpondetEuthymius.quia cm diligentifimi legis
obfruatores videri vellent, legem tarnen propter
traditioncs fuas tranfgrediebantur.
Bene prophetauit in vobts.] Non loquebatur Ifaias
de Scribis tantm, & Pharifseis; fed de toto populo .^T'"
Iudxorum,& non de eo ,qui futurus erat , fed de eo
qui tunc erat. Itaque non lunt propri vaticinantis
verba, fed accufntis. Accommodt tarnen Chr iftus
adScribas,& Phahfcos^uafi dicatjadcid^ quod
Ifaias de toto popul udorum.qui tunc erat,accu-
fando dixerat,in Scribas, & Phariftos conuenire , vt
non praeintem accufafTe populum : fed defuturis
Scribis,&Pharifeis propheufle videatur,vt fupri e. j^
8. Vopulushic] GrsecficlegiturjT^/^H.ee'eAef
ttot 7J >*- , A^TO/f y^Kio fi* -/ : ti *-
' amSv m^t ifv , id eft , jppropinquat
mihi populus bic ore fuo, & labtis honort: cor autem eo-
rum long abefl m'-, ficut apud li ' Septuaginta ver- fCap.19 tp
rerunt, nifi quod apud Septuaginta non eft /
tt/7wp,vt hoc loco, f.d*v7xj, 77,, fed 7,.
iij
f #
 313 COMMENT.
nulla tarnen iniuria intentix. Appropinquare Deo A Ecclefiafticum prxceptum erat: omnis enim cgre-
* Pf 148.14. eft,Deum colerc,vt a hymmts omnibus fanctis eius, ius
Quid eil jfraelpopulo appropinquantifibi,\. eft,qui ilium colit.ap- clefia eodem modo cgrcgata dfiniuit, eodem loco
quteDe propinquantes enim vocat, quos proximis verbis
' Sanftosappellauerat: ficut contrario, longeiTe
Deo, eft ilium non colre. Scnfus ergo eft, poptilus
hic labiis colit me,cordcnon colit.N fter interpret
priora verba n legit,ncquc quifquam; quod fciam,
Latinus, aut GrxcusauctorprxterreccntioresEu-
thymium, & Theophyhctum : & eft vero fimile,
Chriftum ex Iiaia ea tantm deferpfifle, qux perti-
nebantadcauflam,dequaagebatur: Agebatur au-
tcm d;. honore,
9. Sine caufa autem.] Hebraicapud prophetam non
eft,finccau(, nni / ijreatbam otbit ra,alterumearum, qui prxceptis, necconfiliis
yefl tiworeomn aduersxs?nc,ideft,menvent,co\ixnt
me; nam apud Hebrxostimere Deum, eftDeum
Colre. Qui autem non , vt Deus docet, led pro fuo
arbitrio Deum colit, fruftra,&finefructu colit. Ita
que Septuaginta fentenriam explicandi cauladdi-
derunt fMtju ,fmrZj8c ' CDnxVtjreatbamothi, ti~
mor eorum aduerfits me, verterunt, aiotmt (a, colunt me,
quos Matthus fecutus eft.
Docentes doctrinas, & mandata bominum. ] Doctri
nas, qux non funt Dei, fed hominura mandata: fie
humanasvecattraditiones,quvprxceptis Dei con
trariai funt. mob O'tfON mx mitfuatb xntfehimmt-
lummedab ,pracfia bominum docta, id eft, abhomini-
bus inucnta.ac tradita. Scptuag.nta ficut & Latinus
interprcs, legcrunt, vt opinor >aliis punctis
vtahnedah,o&.\ intim, verterunt, addita explications
caui,coniuncT:ione^c/a(rx^7tf *[*~5?7>, poft refurectionem , Petrus illis vti reeufauerit h.
fJJ'a.^Kahoi, docentes prxcepta bominum, & doctrinas.
Euangeliua
o verba
tranfpofuit
r_ _ , nifi -fortase icripto-
1 ignorantiam mirari foleo, hoc autem loco vfque
rum negligentia, tranpofita funt , quemadmodum
multis in locis factum fuiTe inlectionibusveteris,
nouique Teftamenti adnotauimus.
Trdition Clamant hoc loco Caluinifta;nouihxretic , banc
efenfio innosintentiam conuenire,quihumanis traditio-
contra Cal- nibus, plus qum Dei verbo tribuamus^ftupidini-
uailas. mirum homines, eque quid fit verbum Dei, eque D
quid humanx traditiones intelligunt. Nam & ver-
bum Dei fciipto definiunt; &omnesnoninficris
literis ici iptas traditiones humanas appellant. Quod
vtrumque non modo falso: fed ctiam abfurd, &
bi.TIiefr imperito dictum eft. Nam,quxD.Paulusbiruariiu-
bet, verbum Dei erant; fed feriptanon erant,& hase
ipf , qux nunc (cripta funt , antequem icriberentur,
icripta non erant.
Tradition Traditionum igitur tria funt genera, primum , ea-
tria enera* rum, quas Deus ipfe tradidit,fed nemo fcripfit ; Ec-
clefia tarnen imperobfei uauit,& ad nos viua voce
tranfmifit; qualiseft, vt baptizentur infantes, quod
Caluiniftxfaciunt, id nullo verbiteftimonio pro-
bare poTunt,ctfi nobis propri,quii probare pofTu^
mtis,traditiononeftc. Has ego non modo humanas,
cloa.3'5.
ldncEeclcfiafticas quidem traditiones appellaue-
rim;quia licet per Ecclefiam traditx , non ab Eccle-
fia, fed Deo conftitutx funt : ficut Scripturami-
cram licet ab Ecclefia coniruata & traditafit, nemo
Ecclefiafticam traditionem appellat.
Ecclefialti- Secundum,earum,quas Ecclefia non iolm tradi-
c* traditio- dit,fed etiam inftituit, qualis eft Dominicx diei ob-
non funt.0' feruatio,& Quadragefimxieiunium^carnibuscer-
tisdiebusabftinere. Quas,qui humanas vocat tradi-
tiones,vehementererrat,& quid Ecclefia fit,ignorat.
N ec enim hominibus ; fed Spiritu fancto Ecclefiam
gubernante,auctore inftitutx funt; ficut vehementer
dAft li.w errarer, quifquis decrctum illud Apoftolorumd, vt
Chriftiani fmguine,& fufbcato abftinert.huma-
Vfx8 nam vocaret traditionem. Vifumenim efl, inquiunte,
Spiritm fantlo, <2r nobis. Atqui illud non diuinum , led
IN MATTH. 314
gata Ecclefia definieret. Quare,quidquid pote ic-
pitm S.
habendum eft.Necenim Spiritus fanftus mins Ec- cckfign
clefix, quam Apoftolis ckpromifTus, &exhibitus bernareqeii
fuinquin ctiam magis, quia Apoftolis non propter nucaCului
.UP.
ipfos,fcd propter Eccleiam;Ecclefix no pfcptcr A-
poftolos,ied propter ipfam datus eft, vt earn doccret
omnem veritatcm, &cumeamaneretvfqueadcon-
fummationemfxculi.Itaque non mins nunc Eccle-
fiam gubernat, quam tunc Apoftolos gubernabat.
Tertiumgenuseftearum,quxn:que Deo, ne- Qjiepro-
que ab Ecclefia : fed aut Repblica, aut priuatis pne tradi-
hominibusinftitutxfunt, earumquc duo funt gene- tiones hn-
mi"x-
Dei contraria? funt, altcrum caru.n, quae funtcon
trarix: deprioribus Chriftus hc non agit: fed tota
potis Scriptura docet , vt eas obfcruemus, fi ab iis,
qui auctoritatemhibent, inftitutxfint, quiadebe-
mus il lis 1 folumpropter iram , fed etiam propter confeien-
tiam b'edircf.Tmt\im agitdeiis,qux,nifi prxceptum fRobuj.'n
Dei violetur, feruari non pofunt : quales erant
illx Scribarum, & ..Pharifxorum , dequibusdi-
cit 5 , & irritumfeciflis mandatant Dei , propter traditionem g VeiC 6,
veftram.
, il. Non quod intrat in os co-nquinat hominem-] Kon
dixit, inquit Chryfoftomus , cibos non coinquinare ,etfi id
intelligebat :fed, quod intratper os , quod de fordtbus ilioU-
, de quibus agebatur, intcUigi poterat : nefi
cibos diceret, vehementer ofenderentur , in tanta
enim religione ciborum delectus habebatur , vt eti
Omnibus inlocisCaluiniftarumperucrfitatem, & c e\cQn
ciborcon-
ade eorum ftupiditatem & ccitatemmiror, vt traCalumi-
omni prorfus infii carere mihi videantur*: bl gu- ^as-
ftum excipio,quem delicatum fan habent,& fubti-
liter inter carnem,& pifces difcernentem;, cuius cau-
im optimi patroni , maiore qum religionis cura
defendt.Valdcappofit,inquitCaluinus,aduersm
nos,hunc locum citari polfe. Quidita? Qmapttdtis, cibi homi-
inquit , quod intrat peros bominem coinquinare. Alluci- ncs non co-
naris Rabbi. Nam eos,qui id ntit,aut Iudxos, vt inquinant,
Scribasillos& Pharifxos, contra quos Chriftus dif- natura
putabat:auth.treticosfimiles tui, vt Manichxos efe fiinitm-
exiltimamus. Necalio modo, qum Chriftus fenfit, mun '
&docuit,intimusipfi,atq; docemus. Qupdfacil,
fi hune locum excutiamus , atque verfemus, appare-
bit. Quid enim Chriftus diciti quod intrat peros , non
coinquinat bominem.
Fingam me contra Chriftumdifputare, vtinfus
appareat, &ifti,fioculoshabent,videant. Si, quod
intrat per os, non coinquinat hominc, ebrietas ergo
non coinquinat hominem ? namvinum,vt opinor,
peros intrat. Si , quod intrat per os, non coinquinat
hominem, intemperantia cibi non coinquinat : nam
& ci bus per os intrat. Rcfpondcbunt,vtarbitror,fi
bene refponderint, quod intrat per os, non coinqui-
na re hominem natura fua, quia omnis creatura Dei bo~
naefl*, fed intemperantem animum , qui pluscibi, ir.Ti.4.4;
aut potusfumit, qum ratio prxicri bit, hominem
coinquinare. Ita prorfus eft, nofqueidemdicimus:
quod intrat per os , non coinquinare hominem : ci-
mus enim omnem creaturam Dei bonam,fed inobe-
dientem animum, qui contra Ecclefix prxceptum,
cui Deus obedire iufllt , cibum fumit , hominem in
quinare.
At Ecclefia nonpoteft, inquiunt, bonos natura Ecclefia po
fija cibos prohibere. Id nunc videamus. Sanguis 5 & rel c,bs
pullus columbinusfufFocatus, bonus fan natura fua bonos prc _
cibus eft: Ecclefia tarnen prohibuit illis vti . Caro, h ..
bonus natura fuacibuseft,atqui D.Paulus carne fibi ..15 .
"interdicit
 GAP. XV. DE CIBOR. DELECTV CONT. CAL. ,6
interdicitiniterhum,ne fratrem icandalijet, ita vt A ctrinaminterpretantur,vrThcophyIus, Alxandr;
i vefcatur.non cibi natura, fed charitatisdefelu in nus c Hilarius, ThcophyIac~tus,&utbymi us l'.Alij, c *1.
uCor.8. quinariiputeta.Omniscreatura Dei bona eft, ta- homines bonam,autma]am habeiites voluntatem, ^ici
ij. men il quis a?grotus, medico prohibente , & certum plantas bonas,vel malas eiFe,vt Athanafiuse , Hiero'- ' '
e Iti cfiill.
vita pericu lum predcente, vino vtatur : q uis d ubi - nymus 'jProper^A^rguftinus11. Beda. Aliivtrum- de Synod.
tet eum non quidem vini natura , fed inobediente que,& homines,& doctrinam,vt Chryfoft.Non du- AriiacnC
inquinan volntate ; Poteft ergo non iam dco Ec- bito,quin homines iplbs,id eft, Scribas & Pharieos ti Seka-
clefia, fed medicus hos, vel illos cibos, hunc vel ill plantam Chriftusappellet, lcut verfu fquenti cce- cieaC.
egrotis potum prohiberc. Qui ieiunium indicit, ci- tfOs,& duces coecorum appellauit. Nos ahquando f Hoc Lib loco
f
de
bqm vtique certo tempore prohibet: atqui non mo bona;, aliquando malar planta: fumus; Deusnosbo- vocatione
Cilnioilta- do EcclefiaCatholica, fed Caluiniftarum etiamSi as plantas fccit,nos ipfi faciamus malas,iuxta illud', gcnt.c.i.
rumieiunia tnica fynagoga, cm aliqua molienda proditio eft, Egoptantauite vineam elelarh , omnefernen verunh'quomo- n Ljb.i.qq.
wranltuum cm rcxinfidi'isappctendus,cm de regno deturba- do conuerj e< mihi m vinea aliena ? Senfus ergo ]j"^'17'
:. bclloru
preludia. dus, cm crudeliifima, & fceleratifima bella mou- eft , eos , qui cm plantati fint Deo vinea elefta, in "u" bo .
da, cm plurimus innocentumfundcndus eft fan- vine3mprauam verfifunt; aut qui fe ipl vineam nSS frer,
guis, ieiunium indicit. Quid ergo? potuit Ecclefia prauam ab initio plantauerunt, diu vigere, & fru- nosipfinos
Apoftolorum tempore, fanguinem,&fifFocatum, etum ferre nonpoife: itaque excindendos efle,& ma,as
tum,cm minime prohiben deber videbantur , id inignem a:ternum mittendos, vt fupr de arbore j1*'
eft.cm abroganda,non confirmanda vetus lex erat, mala dixit . lnhancfententiara Orgenes I , & Hie- v 5l* u'
prohbete, vt fuauis abrogaretur: & nonpoterit ronymusexoonunt. Itaque nihil cihud volun chn- sc7A9
nc meliore de cau,vt caro dometur,cerus debus ftus diccre,qum illos , tamquam homines perditos 1 Hora, i.a
carnem,delicatiflimumcibumprohibcre? Potuit D. & proflgalos eTedimittcndos: quia non fpiritum leemiim.
Paulus,ne vel minimum fratrem ofFenderet,carnem Deijfeduum fenfmi , traditionfque fequebantur;
ibi in perpetuum prohiberc; 5c n potert Ecclefia, ideoque Chrifti verba pintus plena capare non po-
ne nos caronoftra peius offen dat, non iam in perpe- terant: ficut ltatim dicit ',fimte illosfactfma , <? duces m Vorf. i4;
tuum,fedad breuetpus carnem nobis prohibere? cacorumtSc n,nciopete yemread me,nipater qui mit nIan. 6.
Poteft medicus propter falutem corporismon pote me>traxeritettm. 44.
rit Ecclefia propter ilutcm anirm/Poteft haeretico- Quidam interpretes noui ad prasdeftinationem,
rum fynagoga, vtmalagat; non potcrit Dei Eccle- & reprobationemreferntjquodncD.quidem Au- Hc non
agitur-e -
fia,ne maleagat? guftinus fecit nec ego illisafientiri po.ium, exui- reprobado,
sq rus. Legant Auguftinum,quiManicha;ishocipfurn ret enim potis illos Chriftus, qum accuaretfi di- nc.
n:Ecclcfia quod.illi obiiciuntCatholicis,obiicientibus b ita ref- ceret,dimittendos eife, quia reprobti erant.nec
>-ibos pre- pondet, &Cbriianinonhxretici,fedCatholiciedomandi aliter, quam faciebant., poterant facer, &fortafs,
bUb^icS corforis caufa propter ammam ab irrattonabilibus motibus nonomiiesillireprobati erant,fbrtaiTealiquipofte
tra am^us bumiandam , non quod illa ejfe immunda credant ex illis crediderurtt4ei t cm Chns reprobatos
eap.j. nonolumcarnibus , verum quibufdam etiamtenxfruEH- fuilfenon dixerit, terherarium eftdicere. Dimitten-
busabinent,velfmpercutpauciyvelcmis dtebus,atque dos ergo non tamquam reprobatos : fed tamquam
tnnporibus ,ficntpergadraaefimamfer omnes. Hfc no- ccecos eiTe dicit. Poifiint autem , qui cceciunt, illu-
ftrafententiaeft:nosilliCathol:cifumus,Caluiniftj: ,minari:nam &alijmulti coeci crant, &illuminat .*
illi hxretici. funt:& eradicandos elfe intelligit, non abfolut:fed
Sed quodprocedit.]Ncc omne.quod procedit ex ore, fi non conuertantur , fi arbor bona efle noluerint, vt
Qaacde ere coinquinat hominem: nec omne, quod coinquinat, ^ ipr dixit 0 , facile arborem bonam , & fruBum eins bo-
piocedunr, ex ore procedit. Nam laudes Dei ex ore procedunt, ,4 ficut paterfamilias diu expetauit, vt ficus oca-11, H
qcomodo j non coinquinant:fed potis iuftificant hominem: , qum in vinea fua^lantatam habebat, fruum
^1 & niala?,nefarifque cogitationes , quas folus apud fe ferret, ideft bona fieret p.
animus verfat , hominem inquinant , ex ore vero 14.. Cacus autemca'Co ducatum praet ,ambo infoueam prHxcetico-
Luc.it 7.'
non procedunt. Sed fenus eft, ca qux- coinquinant cadunt.] Cceci funt omnes hireticorum doctores, 5c
hominem, & per os intrant, aut exeunt, non ideo ccecorum duces. Hinc ergo colligitur , nonfolm cceciunt.
coinquinant , quia intrant, id quia exeunt, & non. magiftros , id etiam, qui eos fequuntur , in foueam
quia exeunt tantm ex ore , nam Sc cibus aliquando cadere, nec ienorantia excuiri poife.
exorep*er vomitum redditus exit, fed quia exin- ^ 15. \effondens <f.]Hebramus, refpondere,pro
quinato corde procedunt. Itaque ipfe cibus. Se po exordiri ad loquendum, vt fupr q Ca.u.
tus,quiautimmoderat,aut contra Ecclefiar^rxce- Tctrus.] Petrus, inquit Chryibftomus, vt omnium
ptum iumptus eft, non intrando, fed exeundo coin- ardentifllmuSjfolet cuteros anteire.Exiftimat autem
quinant.Exit autem,cm intempcrans,& inobedis Theophylaftus,Petrum redjquaeChriftus dixerat,
animus prodit in opus, Sc ci bum, & potum ,aut im- intellexifle:fcd ignorantiam fimula(Te,quiafciebat
modicum, aut contra Ecclefiarmandatum, nonio- contralegem eife, & non audebatapert dicere,cu-
lm vult fumere,fed fumit, Sc in os mittit. Intrando piebatque, vt Chriftus magis explicaret,ne audito
ergo cibus exiuit; Se non quia intrat, fed quia exit, res ofrenderentur.Hieronym. & Euthymius, re vera
hominem inquina t. non intellexife,fed putale parabolam eTe,qua: non
Cqrigitur Chriftus hoc tam obfcur dictum ad- erat , eo magis , vt ait Euthym. quod vt cribit Mar-
didit? puto, voluifle cum antithefi intrandi , Se pro- cus r, eodem hoc loco epiphonemate, quo in fine
cedendi vti , & fortaiTe alludere ad calumniatorum parabolarum vti folebat , vfus eft : Si quis habet aures r Ca.^.ts.
Scribarum& Pharifoorum interrogationem,vt obli audiendi, audiat. Petrum quidem non ntellexiTc, ex P"*.
que oftenderet , non fuos difcipulos manum illota- Chriftirefponfomanifeftumeftj^w
,1 r-i . ^. V , Ii
&vos fineta- ?,
Dinonin.
.ver"
rumibrdibus:fedipfos malignis, Se calumniatoriis teleCfHefiis: Quod autem parabolam vocauent, non tellcxit. '
verbis inquinan. continu fequitur , eum exiftimafe propri efe pa
\2. Scandalisaitfunt.] Qina videbatur, vt indicat rabolam; potuit enim propter obcuritatcm , qum
Chryibftomus, contra ciborum delcum lege - fermo Chrifti cum parabolis communcm habebat,
criptum loquijlegemque ipfam abrogare. prabolamappellare. Marcus cribit, non Petrum, 1 Cap. 7.17
Qnidhicfit - OmnisplantAtio. ]Plantationcm vocat plantam fed difcipulos id interrogate, cm in domum Chri
flautatio. i pfam. Plantam autem mu ti, bonique autorcsdo- ftus incroiiffet.Euthymius repondet.Petrum exoi- .. .
O iiij
 327 COMMENT. IN MATTH.
fum,alios deindecutos efle.Malo dicere, elefylle- A tant intg-pretes,an folm vcnerit in fines G.ililra:,&
pfim, qua quod vnusinterrogauit, omnesdicuntur Phcenicia?,vbiTyrus, ScSidonfitxerant. Namvna
interrogafic,autquiaillevnus
. V i . ...us u.u:i_
nomincomniumin-
- - - ,-,,->
quidem ex parte, nvidetur vero fimileChrift fe- .ap10 ,;
terrogauit qud eft valdprpbabile,cmndicar, cifle,quod Aportlos facer prohibuerat 1 , Vi 1
Syilepfi ediTere nobis,fed ediere miWfarobolam cjaurquia gentium ne abierttis : prxfcrtim cum Chriftus folos lu
Scripturx fi pro i tantm in terrogauit, foletScriptura per hc damos, Apoftolictiam gentes aliquando douri ef- .7
familial, figuram plures poner pro vno,cm omnes eiudcm fent. Alia ex parte Marcus videtur fignifiore, in
a Ca p. 16. fintgeneriSjficuthicomneSjVtPetruSjdifcipuli erar, in ipfamGentilium regionem ingreTum cfle,Ef indey
Cap.
o i7it444 vt ' Matthus Icribit, efrufo vnguento indignarts inquit,/>gcw abiit infines , Cr Simonis , & ingreus in
fuife dicipulos,cm ex Ioanne manifeftum fit,o- domum,neminenfvqluttfcire,&nonpotmtlatere.Sed ne ex
lum Iudam indignatum fuifle , & c Iatrones qui cum hoc quidem loco tiscolligitur. Nam quodidem 1 Vtrj.
Chrifto crucifixi erant,blaiphemafle dicuntur,c ex Marcus dicit ',venifle Sidonem ad mare GaltixA, vitios
d Ca.ij.jy. Lucad,vnum tantm blaphemaflc conftet,ab altero legiturper Sidonem , vt multi interpretes adnotaue-
4,* vero non blaphemte Chriftum,fed confitte.fuif- runr.Itaque potiis credo, ingreTum non fuiTe in
fe reprehenfum. Nec obflat , qud Chriftus non de terram Gentilium.
vno.fed de pluribusloqucns,ftatim dicit, ^Adlmc & Cur autemeo venerit, quaeri poteb Marcus"1 vi- mCa.7.t4
yosfine inielUHuets ? Nam &apud Matthaeum, & detur indicare ideo vcnilTe.vtlaterct.crwmwfWjin-
Ca. *, to Marcum ( cum folus ludas contra illam mulierem, quit,Wffcire.r nonpottnt latere. Vnde ltismanife-
fCa.i4].tf. quae vngueturo effuderat,murmuraTct, Chriftus de ftum eft- eum,cm eo veniTet, latere voluife,an au-
pluribus loquens dixit, finite tarn ,Sc,quidmoleflt eflis tem ideo venerit , vt laterer, incertum. Chryfofto-
huicmulierii mus n exiftimat, ideo veniflejquia paulo ante legis nH0lB.f4
17. Km intelligitis.] Scribit Hieronymus, profa ceremonias, ciborumque oberuationes abrogafe chntus
nos nefeioquos nomines Chriftum ta m qua m phi- videbatur, voluiflequead Gentiles veniendo doce- cut adfines
lofophiae ignar,accuflafle, qud dixerit, quidquid re, non eTe iam Iudaeum, & Graecum , vt Petrus , fi- Gentilium
per osfiimitur,in iceffum abire; cum aliquid rema- mulatque vidit linteum omnium animalium genere >cnerit*
neat,quo hominis corpus alatur.Id icilicet Chriftus plenum,quo edoctus cft.nullam iam ciborum diffe-
nefciebat,quod nemo nefeit. Loquitur igitur , non rentiam adhibendam elfe , iufus eft ad Cornclium
philofophic , non fubtiliter : fed populariter ? nam homincm Gentilem ire . Alii, ideo fe erccepilfe, . _
quia minimum rema net, ita loquitur , quafi nihil fi- quialudarieiusdodrinamreciperenoluerant :ficut 0 " IO'
gnificete.:
rcmanere.Quamquarn,
u-u: fi Si ipfi voluerimus
: 1 Paulus,& Barnabas dixerunt p, yobis oportebatprimttm t,i|.
argumctari, nihil probabimusremanerc,quia,quod Uquiyerbum Dei ,fed quia repellitis illud, & indignos-eos 4.
remanet,non iam cibus;fcd fubftantia humani cor- iudicatis*ternvitA:eccccomtertimuradgentes. Ita Hie-
poris eft. ronymus , Beda , & Theophyla&us , nifi qud
Sed ifta tamguam futilia relinquamus. Illud quae- Theophylactus non exiftima t, docendi caui venif-
Qitomodo ridignumeiWjuale hoc fit argumentum, quo vtitur fe:fed, vtopinor.latendi: Euthymius ver quief-
ciUi non Chriftus. Qupd intrat per os, primm in ventrem, cendi.
coinc(ninct jinjg )n feceflum vadit , non ergo coinquinat ho- . Etecce midier Cbanaruea. ] Marcus 4 vocat Syro-
omrnem. raoem> Non cnimapparet.quomodoconclufioex pheeniflam quod nihil Matthaeo rpugnt. Nam
antecedente colligatur. Refpondeo, Chriftum po- ipfiTyrij,&SidoniiSyropheenjceserant. Vhenim QmSyro;
nere,tamquam per inotum hoc prineipium, nihil partem Syriae fuifle Phceniciam, Plinius r, &Stra- phniccs
poflehominem coinquinare, nifi cor hominis, quod bo ' aulores int. Phceniciam autem cam fuifle ft1"'"!-
fons totius hominis eft,aut quod in corde harret, vel oram , vbi Tyrus, & Sidon ert,iidem doct.Voca- J L7
exeoprocedit:vt infr 8 dclart, qtut autem de ore ti funtcompofito nomine Syrophcenices , quod Sy- *
Vsru8 & f*ocedmt 1 de corde exeM,&eacointjuinanthominem. Ex ^ rij Phceniciam occupaient, vt plerique putant,ficut Lib^f.
f5 8 '!I ' eo ergo, qud cibus non exit ex corde, nec in Gallograec^ic CeltiberidicSifunt: aut,quodalij di-
eohxret, fed in ventrcm abir, 8c infeceifumemit- cut, ego quoqueprobabilius elfe arbitror, quia alij
titur : ret colligit , non pofle hominem inquina- crant Phnices.qui non in Syria,fed in Africa habi-
re. tabant,qui Libyophcenices,id eft, Phcenices Lybiae
18. Qua autem procedmtdc ore.] De ore dicit proce- habitatores,ficutilliSyrophcenices,id eft,Phcenices
Qiise funt
dere, non folm verba, quamqumea maxime pro- habitatores Syria: didi funt. Ita Africani Phceno-
ill empiece- Pr^ ex ore proccdunt , fed etiam fa<fta, & quid- rum, quafi Phcenicum.aut Pcenorum nomJn acce-
ore
quid in adum exit, quia omnia opera in corde pri- perunt. Solent enim Meridionales, & Occidentales
mm concipiuntur, vnde non videntur , nifi per os gtes A litera a phe qua mirum in modum Orienta-
exire pofTe,quod vnicum cordis foramen eft,& quia les deledantur,afpirationem tolIere,ficut pro Phili-
itaplerumquenaturaliterfit,vtprimm,qua;fau- liftinis,Paliftinos dicimusjnde Pnica linguama-
ri fiimus^inimo ccipiamus,deindc eloquamur ore, nauit,qum Hebraica; confinem fuifle Hieronymus,
adextremum perficiamus. I taque opera per verba E & Auguftinusfxp tcftanmr.
ex corde procedunt. Fit quidem aliquando, vt nihil Difficilius diftu eft, cur earn mulierem Matthacus CurMar-
loquentes faciamus, fed Chriftus non fpecfauit , nifi Chananaeamappellauerit. Sunt qui putcnt, earn ci- thaiushanc
quod plerumque fieri ciebat. Ideo dicit , quod fe- uem fuiTe Canaemaioris,quae vrbs in Phoenicia erat, nj"lieiem^
i - X -L- i-r i- Chananari
quitur. contrmina tribu Afert, quod mihi non diiplicet. norouaue_
19. De corde exeunt cogitationes.]TTteut,<{uh inde N1 quod quid obiieinnt, illam Canam apud Iofue rit .
manant, quamuis non femper in verba erumpant, feribi per p copb. id eft per c.noftrum non afpiratum, t IoCi* ti .
aut faa. apud Matthae vero mulierem Chananaeamper af-
Homicidia, adulteria. ] , & quar fequuntur eo pirationem appellari , parum me admodum mouet:
modo cx ore procedunt, quo luperiore vcrfii expli- palfim enimiolent Septuaginta,8c Euangeliftr,dum
cauimus. Graecfcribunr, Hebraicasliteraspermu,rare. Iuuat
it. InpartesTyri ,& Sidonis.) Duaeerant Gentiles, etiam hanc opinionem , quod earn Caan in finibus
l Ca. II. ir & maritima: ciuitates , vicinaeque Galilaei, Septem- Phceniciae,& Galilxae fuifle conftet, 5c ea mulier
Cbrifiusanr trionemverfus,vtbexpofuimus. Non itiscomper- finibus illis egrefla dicatur. Quamquam communis
fines Tyri, turn videtur eile , an m regionem plam Gentilium fententiaprobahiliseft, vocatam cflt hananaeam,
it Si.Ionii . ingreflus fit ChriftiiSjquamquam id fer omnes pu vel quia Phniccs ex terra Chanaan , ingredienti-
 329 CAP. XV, DE MVLIERE . ho
busHebrocs, eiectifucrant;vei, vt ali j vol unt, quia A ijracL) Abfurdiflrmuseft,& maxime impiusChri-
pofteri erint Cham filij Noe, cuius primogcnitus fi- ftoq; ingratus Caluiniftarum error, Chrit no - Cal
* Gcn.io. liuSjSidon vocabatur*, quern vrbis Sidonis funda- niumhominumcaufa vcniiFc , ant mortuurn fuiffe, 4uo<1 Cbri
l* toremfuireferunt. Quamquam Icripreres profani fedprardeftinatorfolm, quem alio copiofius lo- j-"'^^0
aliumciusvrbisau&oremfuiffetradunt. Adnotauit refutabimus. Nam ex hoc quidem lococtrorem ftiatiscfl
Chryfoftomus , ide Euangelium Chananeamfuif fuum confirmare no poffunt,cumdicat,fenonpio- momius
fe.exprelfiiTcjqu admirabilior eius fides appareret: pter prardcftinatos.verm propter blos Iudos mil*- " pi,o om,
babebantur enim ChananxiapudIudaos omnium fum fuiffe. Quin hinc nos refutare poffumus: dicit n^u*-
gentium maxime impii.Eodcm confilio Marcus ex- enim fe propter olos ludaros miffum effe . cum non
prefit fuifle ^LujJ'a Cntotmjd eft, Gentilem,vt no- amo es pra'deftinati : fed maxima pars reprobati ef-
Iri "^*" venit inrerpres. Solent enim omnes Gentiles in fent: no ergo propter folos pradeltinatos mifus eft.
Geoti- &crishWis)nouiprx4crumTcltamenti,Gr.rci vo- Dicit ergo,fe non effe milium, nifiadoues, qua: pe--
fbus futf cari,&Iuda;isopponi,quamuis eque lingua,ncquc ricrantdomus lfrael, aut quia primm deasvene-
pantut. genere Gr.rci fint b. rat, Gcut Paulus dlcit^ibis opprr:eb4t primm loaui -ptr-
bAft 99- Wfereremei.) 76 dicit, vt magis Chriftummo- fc*eDf>h$ vtait Ambrofius',& Gaudenrius , Sc /11* 4*
* ueat,qum fi diceret, filias mea?. Aut.vtChrylbito- Cyrillus Alexandrinus ',& H ieronymus^& Beda1", Traft 7'
ttT*1.' mus>Tncophy]actus,& Euthymiusputt,quia eius autquianon venerar,vtpra?fcntiamfuam ,'pradica- inxoduro..
lt , filia line fenfu iacebat: ipfa ver vtriufque,& fuum, tionem,&miracuIorumgratiamexhiberet,nifiIu- I Lib.j.in
Cor.i.n. & filia? fentiebat dolorem. diis: gentibus enim nonipfepcrfc,fd per Aporto- '^a'-
1+ FiltDauid.] CuritaChriftusabiis'potiffimmqui losfuospra?dicaturus Euangelium, & miracuh fa- miu Ccm>
Gal.]. it. aliquod ab cobeneficiumpoftulabnt,appellare- uruscrat, ideoquc D. Paulo minifter circumei-
Fibum' o'a- turdiximusfuprc.H incautcmmulicrem,etfi lu- fionisappellatur n, vt Hilarius &Auguftinus exi-
uiiqiic- da?a non erat, credendum eft, propter Iudaiorum ftimanr.ldco ludios vocatoues, vtexplicauimusp, n Rom.ij."
modohxc vicinitatem,autdeprophetiis,quibus Chriftusfilius Gentiles canes4. *'Traft ' '
mulier Dauidisfuturusdicebatur,inaudiuiffealiquid,aUt . Curautem noluerit pra?fcntiam fuam aliis genti- Ioan "fc
Chi ftum co^nouifle, cert ita vule Iudxis, qui inillum bus,qumIuda?iscxhibere,faciliseftrauo, quiavt
m credtrcnr,appellan. ait Augult.r,folis Iudans propter hdem A brahx pro- pCap.io.tf
dCap!io.j. Qjnnon ref'pondit eiverbum.] Ncfibi, inquiunt miflo venturi Meifia.' fada erat, vt'difputauimus. qVerf. t6.
Hieronymus,^ edajCotrariuscffevideretur.quia Itaque eque in regionem Tyri &Sidonis venit, vt jj"
* difcipulisdixeratiw gentium eabunttsficat re- pr^dicaret, aut vt miracula faceretfed potius,vt late- iuxis ^1
fpondet yeifu equtnti , nonfum miffus m ddoues ,qu rct:fi e tarnen venit, vt fupr t differuiuus: neq; hoc dicauit.
perierunt domtts Ifrxel. Mihi ob alias etiamduas eau- miraculum , quafi ex inftituto & fufeepto confilio, t Traft .in
fasvideturtacuiiTe:& ,' vtmulierisfidcm,conftan- id quali precibus & importunitate mulieris coa- 'oan 31-
tiamque probaret, aut aliis potis,vtait Chryfolto- itus fecit,vtdiximusu, tquam panicani non dedi:, "'f'j*'
mus, patefaceret. Magna: enim fidei , & Angularis fed proiecit, aut ne proiecit quidem, fed illi excidt, ^ verf.i *
fuit,contcmptam,5 ne verbo quidem dignamiudi- vtm;cademenfa, vt * exponemus. xVeif.17.
catam, perfeuerare: &,vtoftenderetfenonfponte, ..) ^honcftum, decens, con-,
fed quodammodo inuitum , & importunis mulieris ueniens.
precibus coadum , miraculorum gratia m gentibus Sumere. ] Eripere.
impcrtiri,cm non effet rniflus, nii ad oucs,qua:pe- 9.) Panem vocat.gratiammiraculorumi de
ricrantdomus lfrael. -quaagebatur, & generaliter gratiam Euangelicam,
( ' n Dpto* f') Conced endo quod petit: rogabmt ^quxfolis quodammodo Iudaris , quibus eXfcedere
fjciunt in- cmm pro ilia, vt ait Euthvmius,&eitverofimik-,ab Abrahjepromiffa erat, debebatur.
briamqui ipfa muliei e, vt pro ic rogarent, fuiffe rogatos. Nec Filiorum.] Iudos filos appellat, quia illisipfelo-
ptrSanftos cnim Chriftofaciuntiniuriam, vt Ciluiniita; deli- copitriscrat,ficutalibi>' vocatfilium fuum primo-- 110 4--
tuadcunt. rant, quiad Chriftum perSanftosadeunt. genirum lfrael,
^ cLtmat pe ms.] Hoc mihi videntur dicere, Et dimitiere.] > 7 proiiccre,in ipfo enim proii-
conc.de illi que d petit, faltem propter improbita- ciendi verbo vis cft,quafignificatur,non efle delica-
tem, vt tu ipfc in illa parabola afnicijintempcfta no- tum filiorum panem tarn male collocandum , quafi
Luc. it. 8 te panes a p amico petentis doeuifti e. Quod Hiere- non ratione,& confilio diftribueretur,fed proiiecre- Canum pa-
\ nymus clicit,ide Apo(lolo<;procarogaife> vtmo- tur temer. Habent canes panem fuum minsdeli- Bis& filio-
fCap.7. 15 leiHaliberarentur,dtiriufculdicl:umvidetur. Mar- catum quam filij. Res naturales,Sol,Luna3pluuia,& rum qnrd
cusdicit,eam indomum , vbi Chriftuscrat, ingref- cfteraid genus,canum,id eft,Gcntilium panisfunt, diufus-
fam,ad pedes eius procidiflc,quodvidetur huicloco qua* prouidentia quidem Dei:(ed generali ,rainu(q;
elTecontrarium,vbifignificatur,eamChriftumpcr accuratadifpeniantur , & omnibusin cmuneficut
viameuntemfecutameffej&tcrgo clamaffe. Au- E porcisgIandes,pioiiciuntur:Euangclicagratia, qua?
g Lib.i.dc "guftinusP refpondet.primim in domum ingreflam, fupra naturam eft, pais eft filiorum, non proiicien-
conf Eug. vbi erat Chrillus,& ad eius pedes procidifle>dixifl- dus temer , fed maiore coniilio , ration que diftri-
CiM9- que miftere mH,vtait Marcus Chriftum verb nullo buendus.
redditorerponfo,domoexiiffc,eamq;icutam fiiif- Cambus.) Canes filiis opponit, quia quamuisvtro-
fc& poft eclamaffe.vtait Mattheus. Hc ex Mar- rumqUe paterfamilias curamhabeat: tarnen filior
facile colligitur,qui narrt Chriftum,fimulatque jn primis,multoque mairem , qum canum habet,
in earn regionem venit,in domum ingreflum,Iatei - Credibileeft,coniueuiffeuda:os omnes alias getes Cane U
que yoluiife.nccpotuiffe tarnen: veniffe enim flatirri cheUUmjcanes appeliare, ficut Grari vocabit disGcnt'-
mulierem Syroplixniffamjecad eius pedes procidif barbaros Nam ex illis, vt opinor,cm in Hifpania ef ics appdla-
fe. Itaque quod alij dicunt,pris hanemulierem fent.Hifpani didicerut Mahumetanos,& Athiopcs ti.
euntem per viam, Chriftum fecutam effe , &pon canesappellare. Illud certc confit, homines viliffi-
clamaffe,difcipulo(quedixiiTffe, dimitte itiam , qttia mos percontemptum ita vocareconfueuiffe, vtali-
cldmatpofl ?ws,tunc in domum ingreffum,vt illi fecre- bi Marcus ait,dixiffe Chriftum,/f pmsftturtti J ^^g3'
to in loco concederet,quod petebat,eamque ad eius /wi,quibus verbis, fpem aliquam mulien dedifle vi- /.Reg. j
pedes accidiffe, neququam probo. , debatur,fore,vtaliquandoilliconcedcrer,quodpt- a Cap.7.f;
14 No fum nnjfus ni$ Ad<,iKs,c[uA$emrtij$ domtts tebat. i>ciebat vtiquenonfaturandos filios,fed pa-

(
 331 COMMENT. IN MATTH. 332
nem cecieftem oblatum contemptim rekebros: fed A diuitum omni ciborum genere reftTtaetfefolet. Ia
myfterium eft: ncquc, quod culpa ludsorum acci ipfo cnim tnf)abitat omms plenitude diuinitatis Corpo- , r
dit fed quod diuino conidio , & ex fcederc cum A rainer, G" de lemiudtne ems nos omnes accent-
brahamo initio fieri dcbuit,explicauit. musa. nloan.1.16.
Quam vim
habeat 17. Etiam Domine^ Omnes fer inrcrprercs ob- Dominorumfnornm.) Dominos fiios, inquit Chryfo-
feruaruntf/ etiam,noo eTcctradicentis,fedappro- ftomus, ludatos vocat,quos Chriftus filios a ppella-
hoc bantir,ed n facile apparet , quomodo mulicr Chi ucrat,quodmagnx tnbuit humiliiati. Potis Chri-
loco. nama ai gumentetur, & qua rationc conucniat par ftum pfum , Dominum vocare credo, fed loquitur
tcula caulis:N/w & cateili.Si enim concedit verum plurahter propter can cs,quorumfuum quique do
eTe,quod Chriftus dixcrat, non effebonum fumere minum habet.
panem filiorum , & cambus proiicere : non potuit 28. 0 mulier, magna eftfides tua.] Vox admirantis. chrftos
colligerc,catellos comederede micis,etfi re vera - Obferuationeautemdignumeft, nullius hominis fi- nulliusf-
mcdunt,3<: fi id dicere volcbat.potiusdebuit dicere, dem,nifiGentiliumadmiratumfuireChriftum , vt dem, quam
fed. qum nam: Etiam Domine ,fed tomen catelli comedmt huiusmulieris, &illius CentHrionis". Maiorcnim |m"|ls cfl
demias, qux cadunt demenja daminorumfuwum, id eft, Gentilium,qum ludiorum fides. Quoautemmo- oCa g
qunmuis non fit bonum fimerc panem filiorum , & do admiratio in Chriltum caderc potuerit , illic dif-
illis dare, tarnen permitttdomni,eos de micis,quae g putauimus.
de meni cadunt, comedere. Qui, propis mihi vi 12. Conuscatis Jifcipulisfitis.'] Vt ia, vt indicat Hie
denrur cnurn attigiTe, fie expoiiunt : etiam Domint: ronymus, confilia cum illis communicaret. Videtur
nam catelli quidem non comedtexpane filiorum, etiam mihi voluifle Chriftus eorum explorare fide,
fed ex micis:Quod multis tarnen de caufis mihi non & futuri miraculi occafionem captare, vt diicipulo-
placet:pnmii quia in hac interpretationc multa ne- rum confelfione conftaret,non elfe panem, vnde ti
cefTari,& coatfupplenda funt,vt hate, nam catelli ta turba pafci pofet- Sper enim obcruamus , Chri- C|jrjftus
quidem non comedunt ex pane filiorum: fed come - ftum numquam fine magna , cpertaquenecefita te umquam
dunt ex micis, qua: cadunt quod vno verbo dicere miracula fecile.Quam etiam ob rem triduum,ante- line magua
potuifer, etiam Domine, fed tarnen catelli comedunt quam confequens miraculum faceret,expec~tauit, vt neceflitatc
de micis. Dcinde quia hic ratione perit omnis acri- i quid cibor ecum aliqui tuliTent, confumeretur, m|racula
monia,& omnis argutia ,&fublimitasdifputationis, quemadmodum Chryfoftomus, & Euthymiusmo- ccit"
qua: tanta tarnen fuir,vtquodammodocogeritcx nuerunt. Idem etiam Chryfoftomus , & poft Theo-
clamare Chriftum,cVmulier magna eft fides tua. phylatus adnotarunt,non fuggefiTenuncdifcipu
Sic igitur interpretor,vocauerat Chriftus Chana- ls Chrifto,vt turbas dimitteret, vt in pagos irent,&
mulicrfc mam, canem,arripuit mulier ex verbo contumelio cibos emercnt,quemadmodfecertfuprP , qud P .. if.
.if fo, vt Chryfoftomus adnotauit, argumetum: & fub- iam aliquantum fide profecilfent.Sc quod vidrent,
fivmauctir.
tilitercaum fuam probat. Etiam Domine, id eft, fim omnes lacres ele,& audiendi auiditate,famen non
fan canis, nam & catelli comedunt de micis, qua cadunt de fen tire.
menfadoir.inommfuort4m,ixaqueCi canis fum, demicis Q*M triduo iam perfeuerant mecum.) Sunt, qui putant
Altem edere debeo. Ergo idem valet hoc loco , v*i totum triduum,automnes,autpleroquefuilieiu- Caluini
fftrfw;atque quod vulg difputantes dicere folemus, nos,quod magnus ieiunii magifter Cal'uinus no vir- ,ncPta a_r-
cmadueririusaliquiddicit, quod maximnobis tuti,feda'crifubtilioritribuendexiftimt,noseim ^""1
aduerfari putat:nos autem cxiftimamus caufam no- crailb fubacrenatos,tam diuturnum ieiunium ferre
ftram maxime iuuarc, indqueargumentamur:Hoc non pofe. Qiafi ver, quo fubtilior ar eft , non
ef^quod volo,me cTe canem , nam & catelli come- edaciores homines reddat.Scd non vult, vt opinor,
dunt de micis.quae cadunt de mena dominor fuo-j Gallos prauextucrafi acris ieiunare, Legimus, non
rum.Hilariuspuraicfevimin nomine diminutiuo folm apud Orientales, fed edam apud Europaeos
catellr.quiG Chriftus canem appcllauerit,ipfa minus D multo longioraieiunia: tarnen ex hoc loco,aut om-
1 Vctf.K. fe, quam canem, ncmpecatellam eTe fateatur. Sed nes.auraliquospertriduumieiunalTecolligin po-
vbique,& fupi I, & hie diminu tiuum eft, ** teft. Tantum colligitur,tc cum hxc Chriftus dixit:
Miilicrcut Crf/f//i,&incoipfb gratia eft, &fublimitasargumti, fuiileieiunos,quia dicit & dimittere eos ieiunos nolle,
i'c quod idem prorfus'verbum quo Chriftus vfus fue- confumpferatenim,vtaitEuthymius, quidquid fe
nominaue- ratjmulicrarripiatjquamuisnoftcrintcrpresallicca- - cumattulerantcibi.
j;a .. i . Qox
- fequuntur viqueadinfr
* -
rit. nes.hic catellos vcrtcrit.Si qua in vis eft, hxc po di<a, iupr expofuimus . ,, , o
tis cft.vt Chriftus no dixerit x.uLa canes,dwre 3. la fines.} Qindam Grici codices Iegunt/ t* ^Cap.r 4.
catellos vt pufillos,&nu!lius vtilitatis,ac pretii canes of in montes, parum emendat pro 1. S* in trminos, reit ij .
ignificaret,quibus multo minus, qum magnis illis, M4gedan.~\M.3XC\is ' dicit venifle in partes Dohna- vfqucad r:
qui aliquid vtilitatis art, filiorum pais proiici" nutha. Quam credibile eft,vitioiam elfe ledionem, p^?P-8-I-
du cft: mulier ver, non vtfe' minus,
dus qum canem lcgendumque,vt hoc loco, M4f<tff,quemadmod thaaa^~
cTc confiterctur,fcd vt mcliis, & vt vulgo dict, ad E Hieronymus t legit,& vt Auguftinus u , & Beda 1 te- getlan yni^
homincmargumcntaretur,eodemvfa fit yerbo. ftantur, plerofque lio tempore codices habuife. stidcmlo-
Demicts.] Micas vocat minora Se minus frequetia Argumentum nonnullum eft, quod Dabnamttha ali- eus fit.
miracula/vtTheophylactus adnotauit, quafi dicat, biinScripturanonlegatur,necapud vllum,quod ,1"^"^
non peto te,vt paifim hic,ficut apud Iudacos mira fciam,profanum auctorem rcperiatur:Magedan au- b^s e~
cula facias.vt ccos cures,mortuos exfuicitesdd v- tem,aut,vtGra:choclocoeft,7>rf</rf/rfy legamus, uLib. . de
num tantm, & minus natura ua difficile, vt demo- quamuisinccrtumfitjVtrurn vnuSjidemqucfitlocus conf Euan.
nem filia mea expellas, Tarnen fi legamusD/w/wr/.;<,nullam propterei exi- c-i
Qwcadtmt.] Refpondethoc verb illi,quo Chri ftimandum eft,e(ferepugnantiam: namaut, vt aiunt x ^'
ftus vls fuerat,^*Mr,proiicerc, illique opponitur, Auguftinus & eda,fubdiuerfb nomine idem locus J^'7 '
q uafi dicat,n rogo^vt ex profeflb , vt apud ludsos, fignificatur, autvtaliiconiiciunr,alterum regioni, zVcif.n.
miraculum facias,fed vt obitennon quafi dsderis,ac alterura vrbis nomcneft, aut vtrumqucvrbis,fd
ne proieceri; quidem,fed quafi tibi cxciderit,;qu- vtraque vrbs vicina erat , ita , vt , qui in fines vnius
, admodum olent ex menfa diuitum mica: cadere; veniret.in fines etiam alterius venilfediceretur,ficut
tiarumom- Demenja.] Menlam vocat graoarum omnium, vt fupr, z dicitur venifle Chriftus in partes Tyri & Si-
nium copia. itadicam,copiam,qu*eratin Chrifto,ficutmenii donis.
CAPVT

V
1
 CAPVT DCIMVM SEXTVM.

Taccejruntddeum Pharifai, & Sadducai tentantes : ^rogaue- a .. *:

mnteumvtftgnumde calooendereteis.i A tie respondent,ait Ulis: Luc,'u 54;

FacloVefpere dicitis iScrerium erit-rubicundum e enim clum. j St

man: Hodietcmpeas > rutilt enim trie caluni. Factem eiiis diiu-
dicare nois: (tgna autem temporum non poteisfcire) b Generatio ma- , *dp*
la & adulteragnum quarit : ey-gnum non dabiturei , c nignum e '

lonaprophte. Etreliis UlisyabUt. y EtcmVcniflent difcipli ems transfretum , obliti dMar.g.i*

funtpanes accipere. 6 Qui dixit Ulis :lntuemini cauete fermento Tbarifaorutn , & luu--

Sadductorum. 7 Atillicogitabantintrafedicentes: Quia panes non accepimus. 8 Sciens

autemJefus, dixit: Quid cogitatis intra Vos mdica fidei , panes non habetis ? 9 Nondum
intelligitis ,nequerecordamini quinqupanum in quinqu millia hominU , & quotcopbinos
fumpisfioT^equefeptempanumin quatuor niillia hominum > & quod fjfortasfump-
flis?1 QaarenonintelligitiS) quia non de pane dixi Vobis: Cauete a fermento Pharijao- Sup.t4.i?
, & SadducaorumtL Tuncintetxerunty quia nondixerit, cauendum fermento f^%*
panum,fed a doElrina Pharifaorum y & Sadductorurn. 15 s ZJeni autem lefus in partes %Aiti ^
Qafxrea Vhilippi: ey interrogabdtdifcipulosfuos dicens: Quern dtcunt homines,effe Filtum l-
hominish 4 Atillidixcrf.Aliiloannem Edptiam}altj autem Eliam^dltjVero Ieremiamt
autvnum exprophetis. 15 Dit Ulis lefus. Vos autem , quem me effe dicitis ? 19 Re>on- .
dens SimonPetrus dixit ,hTues Chrius}Filius D eiviui. 17 I^jffondensautemlefub, .<.

dixitei: Beatus es Simon Bar- Jona : quia caro, O*fanguis non reuelduit tibi tfed Pater''9'
meusj qui in calis efl.iSi Et ego dico tibi,quia tu es Petrus,&fuptrhancpenam adificabo ioaBi i.4
Eccleam meam,&porta infer non praualebut aduerfus earn. 19 K Et tibi dabo claues re-
gni calor um. Etquodcumqueligauerisfuperterram,eritligatum&incoilis^r,quodcUm~ ..
que foluensfuper terramteritfelutum & inclis.io. Tunc pracepit difcipulisfuis , V/ ne-
mini dicerentyquia ipfe effet lfus Chrittas. 1 1 Exinde ccepit lefus oflendere difcipulisfuisi
quidoporterct eumire Ierofolymdmy& multd patia fcnioribus & Scribis t & principibus
Sacerdotum^ ty eccidi, & tenia die refurgere. iz Et affumens eum Pctruijpit increpare
ydicens: Abt ate, D omine\nonerit tibi hoc. 23 Quiconuerfus , dixit Petto : x\Sddc 1 u- * W
po me fatana , fcandj lum es mihi quia nonfapis ed , qua D eifunt ,dea} qua hominum. m Jup w
2 4T'une Iefui'dixit difcipulisfuis:m Si quisyuitpo me Venire dbnegetfcmctipfum\y \.9.
tolldtcrucemfudm y 0*fequdturme. 15. n Qui enim voluerit animamfuamtluamfacer, \7!. * '
perdet earn3qui autem perdideritanimamfuam propter me , inuenieteam. Quid enim nIoan-1**

prode hominiy fi mundum vniuerfum lucreturt anima vero fuadetrmentumpatiatur}

A'ut quam dabit homo commutationem pro animafua? 2 7 Filius enim hominis venturas
eil in gloria Patrisfui cum A ngelisfuis : r tunc reddet vnicuique fecundiim opera eius. ^^
Amen dicovobisy? funt quidam de hicstantibus, qui non guabunt mortemtdonec videat Rom.u.
FiliumhominisVenienteminregnofuo, w^l?'.

A conueniTejfed in media cum Chrifto diputatione

IN CAPVT XVL
Res primos veris hulus capitis,
aut etiam quatuor indicat Hiero
nymus inplerifque codicibusno
biberi.Omnes tarnen & Grxci, &
<v?f.v v, , , Latini sudores legunt & apud
aCap.i.n. *?W%WWt Marcum leguntur, verof-
mile eftjVtroque in loco additos fuiTe.Poteft alique
Ca. !*..). mouere,quodruprbeadcm iam Eugelifta narraf-
Jhatifaci fet.Sed nihil vetat,Scribas,ck Pharixos non eofdem,
i'chiio" ftdalisahos eadem interrogafTe.Prjeterqum qud
petieruut. ilhcScribae,& Pharifxi,hc Pharifsei & Sadducri in-
terrogae dicuntur, & illic, non ca de caula Chrift
refpondiTe, volumustc figtuanvidtre: : hicacceflfle
dicuntur , quafi earn ob caufim ad Chriftum venc-
rint,vt fignum ab eo de coelo peterenr. '
i. Vharifti & Sddducai.] De Phariiionim , & Sad-
ducaeommfeitisalis diputauimus. Notaridum
bic tantum eft,quomodo duae maxime ctrariae hx~ c P*
reticorumfePhariii,&SadducEinterfecon- ^^ f
ueniant, vt Chriftum impugnent. Pharifid cnim,& c Luc. tf.it
Sadducxi immortales inter ft inimicitias gerebant, Harrctici
vt non modo ex Ioftpho , fed etiam ex Luca d inteb fc diih
Jigitur.Sic olim Pilatus, & h erodes, ciminimici ef- jt( \
fent,vt Chriftum irriderent,amirifalifuntc. Sic cclefiam
nunc Lutherani , & Caluinifts hiretici maxime coofpiiant;
 335 COMMENT. IN MATTH.
inter i contrarij adueris EccIefiamCatholicam,id A tem fenfu Latini videredicunr, non intuer, id eft,
eft, corpus Chrifti, confpirare folent, Semperoiim animumaduertere. Nofter intcrpres catachrefi vfus
wius, vt aitTertullianus, '; duos latmics crucifigi- eft, qua & Grace de eidem re loquens vtitur -
. cusig^7t f -. tb -ait 'bumt ,videte, & c.mte i *Cap.8. .
Vi gnumdecttlooendercteis.) expofuimus fu- fermento,
a Cap.lt, pr a. -fermento.) Hilarius, & Hieronymus, legis obfer-
i*.
2. Fa&ovefpere.) Quafignum deccelo petierant, uationemfermenrum vocari putant. Quod non c- icCap.ij.t;
ex coeleftibusgnis probat, non deber eos de c- uenitcuineo.quod pofte Chriftus dicit, , Super ca- Doftrina '
lo fignum pctere.Velp;rtinum ruborcm,ferenitatis, tkdram TAoyjifedenm Scrtbx & Tbarifti, omnU ero qwe Pharifeoru
matutinum pluui fignum cife longa experientia cumque dixermt yobis,faene. Iubet cnimMofisdoctri-
omnes homines docuit , nec opus eft de ea re Ion- nam obferuan. Potis ergo ea Pharifeorum, & Sad- VL\it fa*'
giiis philofophari. duciorum docTxina intelligitur , qua ha-retici erant lCap.ij.5.
j.Faciemergocli.] Grc legitur \!} $j legmquecorrupebant, & quam 1 Chriftus repre- s-6-
TT&ob-mv n'gjt'b ?<ra>Vx7t, Hypocriu faciem cali - henderit. Nam de doiina intellgendum exdicen-
b Cap.Jit. gnofcitis; quod & Lucas b. Vocat autem hypocritas dis m perfpicuum eft. Qua mquam,qnod Lucas dicit JhVe'
54- a Cap. u.i.
hoc_ loco, vt ait __ Euthymius,
- quia
l apientes
1 vid^ri n, Attendite k fermento Vbanfmum , quod ehypocris,
volebantjCm efentinfipientiifimi , qualcshodie contrarium videri poteft. Rcfpondere poJumus,
funt Caluiniftje, qui fibi omnium mortalium fapi- quod & Beda vid^tur indicare,ipam Pharifieorum,
tiffimi videntur, cm omnium , meo iudicio, infi- & .s'adducaeorum doc~txin.im,hypocrifim appellaTe,
Caluiaijla pieritiifimi finr.Qix enim maior infipientia, qum quia aliud docebant, aliud fiiciebant;aut quia omnis
fibi Upicn- ilomneS)qUChriftianidici,videriq; volant, fipi- eorum doftrinaad hypocrifim fpedabat.
in/piciitif- tiamincredulitatemetiri ? Nos enim, qui fimplices, Maior eft quaeftio, quomodo Chriftus hoc loco iu-
imi. qui tardi,quifatui,&infipites habemur,fi nihil ni- beat ab eorum doctrina cauere , cum infr 0 doceat o Cap.z.rj,
Ciluiuiflx fi quod humana ratio perfuadt crederemus.fipien- facere,qiicumquedicunt.Reipondeo,illicagere|de .
fapunciam tiifi.Tii ap.id illos hiberemur. Tota huiusloci diffi- Scribis & Pharifcis fuper Cathedram Mofis fedenti-
incie ulna- curasineo eft, qua rations Chriftus argumentatio-
bus,ideft,Mofis legem exp!icantibus,quod dumfa-
tti nem concludat. Quidam fins nterro^ationc legen- ciunt,ipfis credend eft, hicautem non delegeM-
tes, vt Chryfoftomus , & Theophylaftas, ad hunc fis,ftd de proprio eor fermento loquitur, id eft, de
modum argumenta explicant. Fjciem quidem cli hertica doctrina, qua cauere iubet. Nemo tarnen
cognofcerepoteftii.figna autem temporumfaduen- colligat, audidosefleharreticorum mgiftros,& c Heret-ci
tusmei ) cognofecre non poteftis: non enim primus crislirerisconfentaneadocenr,fequendos,cmua ne quidem
meus aduentus ex cleihbusfignisSolis, acLunz, mifcentrefellendos,quod multi hoc tempore, qui e^m *
fed ex prophetiis, & miraculis , quxfacio , cognolci Catholici videri volunt,dicere folent. Uli enim qui- jjfo" > au"
Luc. 17 . debet. Kon venit regnum Deicum obferuatione ,\edregnum bus hoc Chriftus dicebat, alios tunc preceptores no
.11. ei intrATios efl<. Alii per interrogaonem , vt Hila- habebant, &illiipfinondumexautoratierant,non-
rius, Hieronymus, Beda ,& Euthymius. SUficiem dum tarnquam heretici declarad. Nunc autem cm
cceli.cpgnoititis, id eft , ligna fcrenitatis & pluuia?, tot Catholicos doctores habeamus, cm Lutherani
quod difficilius eft, Scincertius, quomodo ligna t- &GiIuinfti Deo,& Ecclefia tamquam pernicio-
porum aduentus mci,qu3e tot prophetiis conignata fiflimi heretici declarad fint, non magis etiam, cm CaluiVflse
tot me miraculis comprobara funt, cognofcere ne- veradicut,iudiendifunt,quamdiabolus,CLimChri- funt hxre-
d Cap. . iciris? Confirmt hanc interpretationem Lucas d. ftumFiliumDd elfe confitetur. Non magis debet ticDeo
s. Hypocritx faciem cali;& terra noflis probare, hocaittem ^homoCatholicushireticum, quam mulier pdica .&^ccl5^a
tempos quomodo nonprobatis Nam etfi illicturbis; hc impudicum amatorcm , etiam honefta loquentem,
Pharifeis, & Sadducaris loquitur, credibile tara cft audire.
eodem vtrmique modo Chriftum argumtatum , i, T>\)Arifxorum, & Sadducxorum. ] Marcus p addit & pcap.8.iy.
maiorc feilicet ad minus , qud alij minore ad ma //fr^j,aut,vt in aliis codicibus legitur, HerodUnoru. ^Quin Hc-
lus vocant.Vtraque interpretado probabilis. Vnde manifcftum eft, aliquam etiam Herodiano- rodiani.
4 . Genemio.] H \ nobis lupr e explicata fnf. rum, autHerodisfeftamfui.Te. Defeftis enimhc
e Csp it
54 Etciim vemjfent difeipuli eins.] Cum foluerent , vt agitur, cmSadduca?inominantur,quoscertum eft,
34;
venirent, tune enim, cm proficiicerentur,obliti sut haereticos,aut plus etiam qum h3EroticosfuilTe,&ex
panes fecum accipere. QatritHieronymus,quomo- infrdi&is apparet agi de filia eorruptaquedo-
fC1p.1y.37 d0 obliuiii potuerint , cm paulo ant ffept fpor- rina.Vter autem Hcrodes fuerit eius febe auftor, qVerEiti
tas plenas facto miraculo collegerint ? Repondet, magnuiq; ille Antipatri filius, qui vltimus regnauit,
cos panes fecum tuliife,icd,cm diicederent,oblitos an Herodes Antipas eius filius Galilaea: Tetrarcha,&
Apofloli
fepeem fuiie eos accipere. Vero fimiliusmihividetur,le- quam docirinaminuexerit,incertum eft, nihil enim
fporcas ptem illas fportas, difcipulos , aut fuapte fpon te , aut E de ea re, quod fciam aut in icris Uteris, aut in profa- '
panura iuflu Chrifti in pauperes diftribuiiTe. Itaqueobliti nisauftoribus legitur. Nifi quod conieura exiis
pauperiboi funt panes accipere, id eft, emere. IUud Hieronymo qu^deHerode rege Iofephus cribit impens Ro
diltnbuc- concedere non poTum, ea qufequtur in ipfo ma- manis ftudente , fiipicor eum auftorem huius fuiffe
n inter nauigandum accidiile, quia dilerte lcribit fecbe, ex gradatione vero ipf , qua vtiturEuangeli-
g Cap it.i. Lucas?,multiscircum(lantibus turbis ita vt fefe c- fta, qui Herodem vltimo loco ponit, eius feftam
culcarent, cpilTe Chriftum diieipulis dicere, atten nihil aliud fui(Te,qum meram hypocrifim , qua Ce
ad omnem relmionem reenandi caui accommoda- ,, ontra Te~
due fermento Vharifxorum. ,
Transfretum.) In Bethiidam,vt ait Marcus h. bat,quales nunc luntquos polticos appellamus,ho- fimai^ntes
h Cap.e.tt 6. qi dixit illis.]Gr. <H hffxi iHmv dvrol<,lejus autem mines aut nullam religionem habentes , aut crrncm tCa.it. 16.
dixit 7/w.Nofter intcrpres au t pro no**t lefus aute, religionem fimulantes. Sed de hac re alias r plui a di-
legitV ^'.antecedens per relatiuum expreflit.quod cemus.
\ pifime folet in veteri prxfertim Teftamcnto face- 7\ At Uli cogitabant.) Non iblm quomodo Chrifti
re, vt in idiomatibus obferuauimus. verba in telligerentur, fed etiam quid acturieflent
., lntuemini.] o'girt ,yidete. Aliud enim eft videre, cm panes nonaccepilfent. Hoc enim eft J)t\oyorTi
in't itd'di- ' intuerijficutapud Gra:cos,aliud jSxm/r,qum difeeptabant , id eft, confultabant , follicitiquc erant.
-rtf funt.s'f i'-Videt enim aliqudo qui non intuetur,hoc au- Proptere eos Chnftus reprehdit,quod non recor-
darentur
 337 CAF.
^. XVI,
V i, jl-hl
DE FERM.
. is* vi. PbAR.
. ET
^ i CH.
v> . DE
INT.
UNI. 358
darenturduorumtaminfigniiiramiraculorum,qui- A rique habent, ^rtfw fcwtf homines ejfe mmhomimsi Tripfex lu
buspaucis panibus paulo ant tot hominum millia Triplex enimleiorcperituripiima.^twi/ibwi/'o- '^"f
itiauerat. mines effe filium hominis ? S ecunda, quem me diemibomi- ^^*
8. Sciens autem lefuf. J cogitationes. Trate- pes rjfefhium hominis ? Tertia^wcw me dicunt homines ejfe}
dentiwn miraculorum ohliw.-mtm, vt ait Chryioftomus, Primo modo omnes ferc codices Latini , c oui, es
dedarandisipforumcogitatiombus)ide} nouo miraCulo Ulis auck)rslcgunt.SccdomodoTipiplianius1',Thco- j, fn All_
phylactus,&, vt videtur,etiam Hilarius. Tertio chor.
T Qwique patmm in quinqu millia hominum. ] Grs. Chryioftomus Non dubito , primm letionem, ' . .
t; mr 4T%( 1" -mxjyiKuy quinqu dios funes qui vulgaris,& communis eft,multoefemeliorcm, .
^^//(hominumjideitjqui in quinqu mil- corumqueconicc"turamvaldprobo,quiexilimant
lia hominum diftributi funt. odem modo verfu primumita feriptum fuifle , quem dtcunt homines effefi- Vulgata e-
fequenti. Hum hominis? aliquem deindeGr-rcum, vt maueret ditio aut-
10. Keque feptem panum , & quatuor mdltum homi- Chriftdefcloqui.adma gintmappofuiflc^wjf.po-^"1111-
mm ] Gr*. '{ tIaa;t*s rt Tf7fcuu<%hav , eque ftei aliquemaliuni corredipncm cfleputaffe,itaque
feptem Ulospanes quatuor milium (hominum ) idcft,qui in contextum trantulifldca-ptumquecile lcgi,</mw*
in quatuor hominum millia multiplican st. Nofter ne dicuta hommes ejfe lium hominis * poitremo ahurn
fcilictinterpres fententiam , non verba , autGram- c alterutru redundare iud|u;er,fuHulire>/< homi-
maticam vertit. ,qu0d erat obfeuriubreliquiirc,mf,quod erat ca -
DapIexCx- - Infartes CafareaThilippi.] Du^s fuiTe Carfareas US. . ...
in Iu- nemo neicit- Alteram veterem, quante Stratonis Srioquomodomulti , qui vtrumque legunt, in- Fi Iii'm ho
da. turris vocabaiur : ab Herod eautem rege amplifica- terpretentur, autlincinterrogationeperappfitio- minis fe
ta,multiique vilendis operibus exornata, ad prome- nem, autper inteiTOgationem hoc modo, quem me c' elui-
a Lib.r.dc rendam gratiam Augulti Cairis, Ca-farea appellata d'.cnnt homines ejfe ijtlium hominis} quod vtrumque ab- [lus aFP'"
bello Iu- eft, vtaudor eft Ioleplus^ , & Hieronymus hoc lo furdum mihi vid-etur,fecund abfurdius. Non cnim ate'
daicoca.iif. co. JEaautem jVtiidcm auftores docent, adlittus* blet fe Chnftus honorifice^d hmiliter filim ho
&lib. iS, minisappellare,xc alitep,qum de feper tertiam
Ant cap.i}. marismeditcrraneiinterDoram,&loppem fita erat:
Alteram reccntiorem m 1 hocniciaadnd cemmon- perfonamloquc'ns Cuius rci tot funtcxempla, quo-
tisLibani,vndeiordanisfluuius erpcbaf^qux pns tiesfefilium hormnisappcllat. Notanda etiamanti-
P.mcas di.cbatur,qum Philippu^Hcrouisma^ni thefis. Chriftus rogat, quem dicura hommes ejfefilium ho-
.3.1.1 filius,& Trachonitids regioms Terra- cha auftam, WMjPctrus rcipondetyttteslius Deimui. Vnde ap-
ornatamqucin honorem Tiberij Ciris.Cacfaream paretjegendum hoc loco eh,filiitm hominis , vt anti-
etitocari iuit.PofttrvX igrippa,vtNeroniadu- thefiscUt.Vidtturenim Chriftus, data opera, c-
bretur,Neroniademappc!lauit,vtlolephus feribit c temptiffimo vocabulo fefilium hominis appellac, vt
e Lib. 10. Quod in Commcnuriisadhclocum,Hieronymus dicipulorum fidem exploraret, occafionemq; ^
A at.cap. 8 bcret illis,quod ftntiebant,etiamfi nihil de ipfofu-
dicit,nunc Paneadem vocari,non cft.vtopinor obli-
uione ditum hiftorix, fed eft vero fimile, eius tem- pra homincm-fentirentJiber dicendi.Quarc, quod Beza in -.
pore,dcleto fucato illo, & adulatorio nomine Cs- hxreticus quidam mtcrprcsGraxumarticulexpi i- aotitr
w, vetus Paneadis vocabulum recepifle. Cxfarea mens vertit,ofm dicunt homines ejfe dlumlium hominis,
_ rgo Philippiditacft, quia Philippo Tetrarcha putidum iudico.Non enim Cluaftus, vtfe Mcfiam
r-caVfal^" ^c fucrit appellata , & vt ab atera Hcrodis Ca;farea 11 prophetis pra?di<um , fed contrario prorfus
l-ppitcra- ' diftingueretur. # confilio, vt fe maxime abiieeret , & quai hum i pro-
pore Hie- Et interrogabat discpulos. ] Marcus feribit, hoc in ftratus fententiam zeeiperet, filium homims dixit.
ronjmidi- vi accid^e.Lucas vero* cum foluseflTet orans.jEu- //,.?.] Vulgo,qucrn Hcbraifmumfrpciam cx-
- ' thymiusrfpondet,fimuliterfeciire,&oriire,quod pofuimus, vtfupr ,, & Lucas ipfe explicit. Nam KCa.
d Cap i7 yt verum fit,tameq vero fimile non eft, fimul orafle, ^ quod dicit.MatthaiUS, quern dicuta hommes e-tum ha*
p.*. i " cdicipulosinterrogaTeJongumquecumillisfer-^ *ninis,i\\t dixit quem me dicunt e'e turba-} Nectftcon- j
lCap.. ig.
' -
monemvltrocitrcquecontulifle.Probabilius... quod. trarium,quodhicdicatdixiTeChriltum.^f'w/;o<t
dicit Aueuftnusf in ip( via antequam ad locum, homines ejfifilium hominis , illic vero, quem mf.ejfe dtcmfj
onfcn fu rendebat, perueniret,lolum m aJiquem ad oran- lyiatthxusemm, vtprobauimus, verba, Lucasfen-
uaog.c.;} dum lo^m via diuertifle : jSnita autem oratione, fum,expofitioncmquerecitauit. .
ccpifle pergere,atquetunc diicipulos interrogafle, 14. jllu hanrum Bjtptiftant. ] Cur alij Ioannem Ba
qu fe homines eTe dicerent. Itaq; qued Lucas ait, ptiftam,alij Eliam,alij Ieremiam eTe exitimauerinr, m 03
cimfolusorarettcTi -r ^(ynv^/u^jyov rj.- diximusfupr"1. Quod autem quidam cxlofepho f r4 "
Ben-Goncnis afFcrunt, vt probent Ieremiam die icplius 1 '"
mt,uocts,c nterpretamur,pofip4*folus orajfetfimt Hi Ben (orio-
P1 1 j pai eadem prorfus phrali dicunt , in faciendo ora- vcnturum,apocryphumeit,ficuttotusillauaol:fa. nis i -i L
r> ' tionen,ideft,fimulatqueorationemfecifIet,poteft- bulofilimus, lofus.
que Hebraifmus* efle, quojn, aliquando ide valet, ..' autem quem me dicitisl] Manifefta antithefis
Im fumitut cpiopoquatnfiV. Inconuertendo Dominus captiuitatem p c,ros autem. Putat Hieronymus Chriftum Apofio-
f 10f^flquJ M,ideft,potquamconuerti,aut cum conuertif- los.tamquamplufquam homines hominibusoppo-
fetfingamusjeploco Latyium interpretem vertifle; ii, frudens,\t\<{mtJeclor attende , quodex con\equenti-
cum conuertoxt Dominus , ficut hoc loco fimilm phra- bi.SytextuqueftrmomSyjtipofloh neququam homi?ies, jed Cur App-
frm / utov GjnvjQffJW / , vertit Dti appellataur. Cum enim dtxijlet, quem dicunt homines ltolonhc-
cum folus ewjnon dubium eflet,ex Hebraifmo , quin eeUum hominis, fubiecitrvos a%em,quem mecfje dicitis} minibus
deberems interpretan, poftquam conuertiflet, ergo Lgo non homrnibus tamquam Deos, fed vulgo, oppofuent.
& interpretabimur, poitquam fuifbp folus crans, id tamquam homines non vulgares opponi credo,
eft,poftquam folus oraflet. quod & Chrybftomuj indicat, ros, inquit, qu%
Htbraifmum quo in.vel cun^vel poflquam fignificatio- tne'cttmfemperyerfantes , fluramef Cieyidiis , qui mea
ncjiabet Haba,j- . excplumhabtmuf\i3xf| ^ nomine complures yiriutes tpfiquoquefeciflis, quern me ejfe di-
h$rgtz. rachem thichor , i ira milcricordia; rjcordabc- citist
jis : noftcr , cumiratus fueris , mifericordi rccordabe- 16. RefpondensVetrus^Cur potirsPetrus,qum alij
iis. feu poltqutmiratus fueris. refponderit, multas ratipnes veteres auctoresaftv-
Quern dicunt.) Multi Latini codices, Si Gra:ci ple- runt.Prima eft , quod Petrus omni fuerit princeps^


COMMENT. -IN MATTH. * 34o

a
Petri
matus
b


.dIoa 6 it &05^'1^- Petrus refpondit, Domine ad quem xdifkatam fuiffefateanrur Romanum "Pontifican d-.ficata
" ibimus ? yerba atenu yita hales. Anautcm in hoc loco caput, aut fundamentum Ecclcfixogantureadcm cootiaCal-
pro fe tanmm,an pro omnibus Tcfponderit,dicemus ratione confiteri.Ccteros anchores paulo poft inter- um*-
e Veri 18. infre. , pretabimur. Nunc nihil magis fenfi Chi ifti ,ilie-
Cfatirtasfi- Tu tsfiliusDeivm,] Filium Dei vocat natura-, non numeogitari potuit, quim vtdicere voIuerit,fuper
1 aJoT a<^PWone- A doptione enim omnes cfitebantur fi- fipfum , aut fuper aliam rem , quam fuper Pctrum
itiuns * "' l'um e^"e DebqU3ndoquidem virum iuitum, & pro- fundaturum Ecclefiam.
phetam puabanr.Cci tiflimum autem argumentum Primm,quisnon videtpronomendemonftrati- Chriitas
eft,qud Peti us Chriftum filium Dei viui appellans, uum Wc.pofitum cTe loco relatiui,perinde ac fi di- n?"
Ioannijlilirjefcmia:, & prophetisop;)onat, quos xiTet,tu es Petra, fuper quam xdificabo Ecdfiam J^"111
cercum eft,fiIios Dei fi(feadoptionc. Chriftum er- meam Petrus enim,& petra idem funt. Nam quod
Cluili d- go^adoptione/ed natura filiumDeiappellat. Ita,- Caluinus dicit, non fine cauiEuangcliftamoratio-
uioias. que refte veteres aueftores ex hocloco Chnfti diuu nem va riaffe, cumquedixiflet, Tu es feints, fecundo,
flnCom.fc niratemprobau;runt,vt Hilarius r,& Athanafius. loco non dixiffe fuper Pctrum, fcdfuper bancVetram,
li..Jc Tti- Viui ] Oeum viuiim appcllat, 1 Sa-ipturarum
' " more, -...1:
vt n
aliam petram, quam Petrum r.;>w..m- puerile,
fignificaret, ~,,,-;*
rS-M cw vtabidolisd!)tinguatjqUrmorVxrunt'vtHie- &ridicuIumtft.Nec enim Matth eus Greca,fed He- Caluiniin-
fra '. ronymus, Beda, Euthymius annotauerunt. D. Bafi- braica,autChaldaica,-aut Syriaca lingua,vt in prxfa- terprciatio
& inspire hus h legit, filium Udexcel. Re 'autem notauit tioneprobauimus, Euangclium feripfit. Qni.bus.in .
feiuetu. BTheophylatns,ad,;ecl:umfuirearticulumGrxcum t hnguis ifta generis differentia, qua: Grace & Latina
Doi.Alcr. nominifilij.vtfiginficaretu^nonqiaalircumqucjfed ' eftintcr Petrum & petram, nonrcpentur,fed vno,
run"* vnicusille, naturalis filius. eodemquc nomine fiue Hcbraic,fiueSjmacChri-
hia'hom. '7* S'we.]Ita prias vocabatuff. _ -ftus dixit** ,npb ' Kin N3K3iniS>
d*pnit. Bar-iona. ] Bariona dictum eft, per contraftionem ebtpha yebhal hadda cbiph.t ebniah leb'-. idtthi , tu es Tetra,
i Op ici. pro Bar-Ioanna , quod Chadaicc filium ioannisfi- &fnper bancpeMmadicaboEcdeammeam.Qiiemid
Ca. . if. gnificat.quemadmodm apud onem appellatur. modmfi Latin Pctrus,non Pctrus.fed petra voca
1 ^' 'io Simili contraexione vfus eft Lucas!. retur,& Chriftus dixifet , tu es petra , & fuperhanc
homuibus Quia c4.r0 rftngms.'] Carnem, & fanguinemvo- petram xdificabo Ecclefiam meam, nemo profefto
canmlibm' tat, homines carne& fanguine confiantes. Oppo- fani mentis intelligerepotuilfet aliam petram, aut
lumitur. nitcnim homines Deo, fed Vater meus ,inquit, quim alium hominem ,quam Petrum ipfum demonftrare.
tn Ad Gal. caliS(^vtm CoTtim'onoHacquieuiMni ,&fanguim,Sc,a Super illum ergo Ecclefiam Chriftus xdificauit.
nioa ti 0.u*nnex yolntiau cams , eque ex yolmateyiri,fedex Dubirabitaliquis: curfinonMatthxus,Mattlm
oiador. Deonatifmtt. ItafoletScriptura homines cama lia a- tarnen Gracus interpres illam nominum , &generis
i, o. pientes appellare,5c Deo, auc diuina pientibus op- diftincuonem adhibuerit. Refpondeo , in promptu
pRom.8.<. poner, vt caro &fanguis regnum Deinonpoidebum. rationem cfe,quia quamuisGrxc petra ,( ge- Cur PcrruS
7' , Ita etiam fapientia & prudenxia carnfs , appclla- _ neremafculino,a^7j>* fcemininodicatur.tamenPc- Alus fit
in verbis tur *^ tras, quw vir erat, non petra ceminino, fed Petrus Lltn -
Chrilti mi- 8. Et ego. ] Elegansantithefis,Gra?c etiam efEca- mafculino nomine vocandus erat. S ecundo autem pct'ra^ * *
xa. cior , Kaja j . Sea egodicottbi, quafi dicat,tu ; qui loco3vbi dcadificij fundamento agebatur, non Pc-
1 oa.i. 41. homo es "Filium Dei viui me cife dixifti , ego vero, trum,fd petram dixit^uamuis idem vtrumqueno-
IL ru 4u'F'mis Deiviuium,dicoteeTcPetrum,ideft,vi- menfignificaret , quiaineiufmodia-dificiisnomen
PcmiVfic' cjr'l!m mcinn, quem Filium Dei e(Te confefTus es. petrx fecmininum magis eft vfitatum: tTfcs enim &
voeatus eft l^am Fcclefiam meam , qux fuper me xdificata eft, Atticumj& rarum eft.
principio. fup.r te etiam, tamquam fuper ceundariumquo- Prxterc cui dubium eft, Chriftum his verbis ali- Perro al-
fCap. 1. 16. dam fundimentiimxdificabo. quidmagnum, eVfinguIaretamquamfidej^ronfef1- 4J<1
u*oa i- 'i' ^*es / fmu^ Sunt, qui putentnondum antea Pe- fionis prxmium Petro ccedere, autpromitterevo-^c^OI11.s
s Gen.i74f. trum vocatum fuiife , fed nomen tantm illi fuiife luiffe?quid autem ccnccffiffct, fi tanthm iili dediffet trbHitnrlia
quid promifum . , inquit,Tof<em Cephas. Probabilius nomen,vt Petrus vocaretur? imo ne noraenquidem
hie Cgmfi- tarnen, quod dicit Auguftinusr iam inde principio dedifer,namvt paulo ant probauimus,iim Petrus
C<L'b 6 de vocac^on!S.^ar ^c ^ppellaturriaVtapud IVIarcum r, & appcllabatur.Hisergoverbis,erjyf>-bfjtr.rf<-
Trioirat C Lucamt manifeftum eft. ltaque cum Chriftus illidi-E ficjboEccle.tmmeam, fignificat, hancfeilli ejjjmiam.
z lolib.c- xit": Tuyocaberis Cf^/j,'nomenilliimpofuit, quafi &fingularem dignitatem conceffurum.vtfupereurn
ira ludijos.* diecret, deineeps non vocaberis Simon,fed Cephas, Ecclclam fiiam xdificaret, id eft , t Eoclcfia caput
. {f. id eft, Petrusjficut Deus Abrahamoper fururum et- cftitueret.fuumq; iii caVicari faceret. Deindecx
:n hunclo- iam loqucns ,nomcn impofuitx,wfWrr^,inquit,-*- verbis contequmhvs.&bi dabo claws ream ckrum, ,,:
cum.forar. ,. ~ , 1 Vj ) ? : /---ni i i -i i*,- ratnpn-
% aducifus cabtturnomentuunt jibram^ed appellaberts Jlbrabam^quM, peripcicuu eit,hecctiavcrba,dequibusdifputamus, matus.
lud. patrem multarum gentium conituite. ad petrum pertinere:abfurdum enim eft,tam^aucis
d Dial. 4.de Et fuperbanepetram fdificabo Ecclefiam meant. ] Sunt verbis , rerum , aut perfomrum mutationem fieri.
Tnniratc. inter vctcresauftores, qui interpretenturfupCrhac Quemadmodum ergo dicit, tibidabo dattes regnic-
ad Galat^' Pctrarn^ tft,fuper hanc fidem, aut fuper hanc fidci lortm , ita d\c\t,foerhrncpetram, id eft , fuper te , xdi-
d Trail in confeffionem,qua meFilium Dei viui effe dixifti, vt ficabo Ecclefiam meam. Idem enim diuerfis verbis,
Ioan.17. & Hilarius , &GregoriusNyflcnusz,& Chryfofto- diuerfiiqucmctaphorisilliconcedit,vtipfiusin Ec-
14 Si Ser. raus',&CynllusAlcxandrinusb, Audorcommen- clcfia Vicariusfit,quam dignitatem, pris fndame- Petr'Clir:-
ij.de verbis tariorum in cpiftolas D.Pauli qui Ambrofio trfbu- ti , cm ick , Cr fuper bancpetratn xdificabo ftus clt v'-
turc,Longi :s ctiarh z fenfu recedensDiuus Augufti- meam, deinde principis, aut capitis in Fcclefia fja/c,lnus-
ci Coi 10 niisintcrprctitur d, Superhancpettamj eft, fuper me cm quafi ciuitnis clauca tndidit,mctaphora dech-
4. ipim, quia p.tra erat Chriftusc. Et quia fimdamen- rat,fict ipf Chriftus & fundamentumA' caputtc-
clcfii"

341 CAP.XVI.DE PETRO ECCt. FVNDAM. 3|1

cleiix eft.quibus duobus nominit
ris non dua,fed vna.eadmque res
Quarret aliquis, cur ergo Chriftus non apert, & Chrilto,quam ab Apoltols & Prophetis Eccle- "~ *~^
vno verbo dixit,jwpwr aedificabo Ecclefiam meam.1 . fie axlifi.-iopofiti fumus. Clirilus enim primo loco t0 ;#
Cur non di. Re*ponu eft facilis , ne locutionis gratia & energa primus lapis , 8c angularisffuper Cliriftum Apoftoli, g in Epi.ad
ciTfopKte! periret, qua in eoconfiftebatjVtcttmdeEcclcfia & Propheta:,fupcrApoftolos,& Prophetas nos xdi- cpbum.
Chriftus tamquam de xdificioaliquoageret3acc- ficati fumus. h '"Ilbljf
modat ad xdificium loqueretur : non fuiffet autem Deniquefupcripfum Petrum.Ecclefiamidifica- ''
accommodatlocutus.fidixiffetjfuperteardificabo tamfuiireomnesprorfus.prarter hreticosi veteres adTim.
Ecclcfiammeam, qui idificia non fuper homines, auctorcsdocuerunt. Quorum fententias,etfialijdili- In lib. de
fed fuper petrasfundarilolent:quod&D. Hierony- genter inueftigatasiecitarunt, tarnen quia res eft hoc Prc". & m
musadmoner. Praterc4,fifenfus effet fuper bancpe- tcmporemmmimomenti.nonprateiibo, locos fo- . dcPjdl-
tramjd eft,iper hanc fidem aut fuper meipfum adi- lm indicabo,vcrba ipi fi quis defidcrabit,apud au- j Jn " ;il acl
ficabo Ecclefiam wm, hoc effet maxime propter aduer- torcs leget. Ita ergo Clemens Romanus S t ita Hip- iu.g iaEpi.
fariorum rationem , qui exiftimant Petrum non pro politush,itaDionyfius',itaTertullianus,ita - ad Coinc.
fe tantimJed pro omnibus Apoftolis rcfpondiffe,7 prianus 'ta Orgenes ra,ita Epiphanius ",;ita Greg- m . J#
a Chriflusfilm Da rim , quod fateor nonnullos etiam rius Nazianzenus , ita Bafilius ita Ambrofius ali- ^^
auctores veteres putaffc, Chryfoftomum , Hierony- bi 4,& in hymno, qui in Ecclefia dccantaiur* 0 In 0"acc> *
Hoc loco ma,&Auguftinumb. Sed hosaudores paulo poft Hot tpja petra Ecdefix dmodera-
bScr deci-^ reuerenter interpretabimur. Nunc Caluiniftarqm Canente culpam diluit. tione in eli
mo tertio opinionem refutamus. Si cnim pro omnibus Petrus Quem hymnum D.Ambroio' fuiffe cbmpofi- fputacioni-
c vc:bis_ loquebatur, cur non omnibus Chriftodiftum eft, tumteitatur A uguftinusr, ita Hieronymus', ita Au- j Jjom"
Dom.fecu- eati eftis, quia caro ckfinguis non reuelauitvobis? for Comment, in epift. D.Pauli, qui vulgo Am- e
Mac. c#Cur noncemibusmulata nomina Urtt?Cur non brofio tribuuntur t,itaLeou,itatotum Chalcedo- &lib.i..d-
omnibus diclum.vobis dabo clauesregnicoelorum? nenfe Conciliumritaluuencus VtaPfellusyJtade- nerfus Eu.
Deindc, cm omnes Chriftus interrogaffer, cur non nique illi ipfi aucbres fenferunt, qui contra fenfiff s-+7-dc
Petrus non omnesrefponderuntiprxfertimcm paul ante in- perhibentnr. Lake's de
pro omni- terrogantceo,quemfehomineseffediccrent, non Nam idem Hilarius e,vtdixi3Chriftumlper fi- na< Pct.ee
buslocwtus folus Petrus, fed omnes,autquicumquevoluerunt, Q dem Petri Ecclefiam oedificaffe,his verbis feribit, c2r Paul.
Cit* rcfponderint, altj loannem Bapttam , ait) Hiertmiam po facramenti Confefftonem Beatus Simon adificauit EccU- r Li.i.Retr.
autvrmm expnpbetis. Melius ergo omnesalij fenfe- fiafubiacens ,r dauesregriicoelcflisaccipiens. Et, Tanta, 3? '
runtauctores , Petrum pro fe vnorefpondiffe, non inquit, religiofuitpro humamgenerts falutt patitndt,yt J*rcel d-
qud alij idem non crederent , ac di&uri etiam fuif- 'Petrum primum Dei confejjorcm 3 Ecdcx fundamentum, u-iTusMt;
int.nifi l'etrus praeueniffctrfed qud Petrus maiore caletsregm ianitorem , <r in terreno iudicie iudteem atli, St lib.j, c-
fide in cfeffionem primus eruperit. Atquehoctan- cmritio nmcuparct, &, 0 in nuncupations noui alouinia-
tim indicare auebres illi voluerunt, quidixerunt, nomms,felixEcdefitfuniLwuntum, dignaque tdificatione nu/^'r
ilium pro omnibus refpondiffcjquiOjUe eum os Apo- illiuspetn , quainfernas leges, &tartmportds , Cr omnia u jerm't d*
ftolorum appellaucrunt. mortis daur* diffolueret , Sc Chryfoftomus c , audideni- peCro
Adhasc conueniebat vtique vt quemadmodm que, quid Vetro dixerit Chrifius columne , &fundamentefi- Paulo, kia
Chriftus Apodlos duodeeim ad duodeeim Patriar- dei,quiobrobw confeffionis vecdtus iVetrus ,dicenteDo- epift.ad E-
harumfimilitudinemelcgerat:itavnumvelutiA- D mim, Tu es Petrus, & Juper hanc (etram /edifieaboEcde- fr?' v!c"j
. brahamum eligerct.qui propter maioremfid, - /<*,& Cyrillus d,TH Simonfilius lona, tutoca- q*^'*
iVpcuic- niumcaput,&vt Abrahamusvctens , ita ille Euan- beris Cephas , vocabule ipfo commode fignificans , qtd x ti. hiit.
paratio. gelici Ecckfias fundamentum effet : paria enim in in eo tamejuaminpetiajaptdquefimijjimejnaejfet *dfica- Euang.
Vtroquefunt omnia, fide Abrahamus excelluit : & turus cutfiam\bi Auguinus^i/ifa.inquit,?,^* APudTh.
Petrus : nomen Abrahamo,quia pater muharum g- mfimat Ecclefiam,Petre amas me, ici aliorum auto- Eoli^d
cGen.i7.j. tiumfuturuserat,mutatumeftc, & Petro,quiaom- rum,qui Ecclefiam ftperretrumfundatimdixertj Tcinitat.
nium Chriftianorumfutuiuseratpater,&caput.Illa icntcntiam non improbat. a in Com.
etiam vnica ratio.ob quam ha;retici Ecclefiam fupcr Ex quo apparet, hos auftores, qui fuper hanepe- in Pl.*it
Petrum fundatam fuiffe negant, quod non potuei it t/amjd cft,fuper hanc fidcm3exponendum effe dixe- v"tam Ec~
aliud fundamentum poni pmer id, quodpofitume, runt,aliterqmha?reticiintclligunt, interpretan- :
a i. or. }. auodefltbrius kfus d , faifa omnin eft. Nam idem dos effe. CommodiiEma autem interpretatio mihi quTdicanr.
D. Paulus , A portlos, & Prophets; Ecclefia; fun- videtur,fi duramos eos dicere voluiffe,(uperfidem, b Can.16.in
e Ep .t-io. jamcntum zppc^fuptradificati, inquit ,[uperfunda- & confilfionem Petri Ecclefiam a?dlficatam , id eft, **tb
mtntum jipodorum , rpropbetarum. fuperPctrum propter fidem fe confefionem.quem- ^ Hm.t m
Nam qud fidem hretici expottunt ,fuperfunda- ^ admodum & omnesalij fenferunt auores. Huiuf- l
Chriflus mentum Jipoolorum , &propbetarum, id eft, fuper eo- modi enim phrafibus vulgo etiam vtimur, vt dica- loan. c. n.
primas la- rumfidemjatquedocbinamperuci-faomnino inter- mu, in vhius hominis fide fiindatam effe rempubhid Ser A9. de
P ' pretatioelh Addit enim Apoftolus ipfofumme ar.gu- eft, in vno homine propter ipfius fidem. Quemad- veiis Do
&eal"cijf- Ith lapide CTjn^e/f/M.Qmbus verbis fignificat , inte- modim Ambrofius a dixituper aquas non Petri ^cundunx
ctm funt clefia, ficut in citerorum acdificiorumfundamen- corpus,fcd fidem ambulaffe, quia non corpus,fcdfi-fitb"CRct'
lapides. tis,multo$ effe lapides:primum & maximum, atque deseffecit,vtfupcraquasambularct. Certeexipb- cap. ir. *
angularcm Chrillum, quo alij omnes innituntur , fe- rum verbis manifeftum eft, eos, qaod nunc ha-retici Quomodo
flnApocal. cundariosverApoftolos,&Prophetas, qui&ipfi negant, negare noluiffc,iPetruni elfe fundamentum illterPrct*-:
Cur * A *o ' 4u^em prmum fundan fint : fed tarnen alio- Ecclefia?. tlesh* ^"
Itelus no" rum Chriftianorum font fundamentum, quod D Dicct aliquis , fi omnesalij noniolm Apoftoli, "" C "
nondixent Ioannesfdifertis verbis, & nullam iam hxreticorum fed etiam Prophet.i,vt ait D. Paulus, fundamentum g Inlib. de
l'uper Chri- interpreta tionem recipicntibusexplicauit,(2rmw, Ecclefia funt,quid his verbis finulariterPetro con- Reir fide,
it , fed fu- inquit , ciuitatis ( de Eccleia loquens ) babens funda- ce ffu m eft , Tu es Petrus , cirfuper banc petram adtfiubo pctro
\h\ol atdl mtnU dmdsmfir inipfis dmdecm nomina duodeeim jipo- Ecclefiam meam ? Kefpondco , hoc concefliim effe , vt
6cattl d*m*p*- _ _ inter omnes Prophetas, te Apolllos primum poft Ii^aJ
Cur ergo D. Paulus nonpotis dixknoslper ChriftumEcclelix fundamentum lit, & locum illius itoln. "
P ij

"i
 345 COMMENT. IN MATTH. 4,34
abfentis tencat. Nam his verbis aliquid vni Pctro A ferri pofle, fed nondubito , quin ad Ecclefi refera -
fingulare conceflum efle ftis nobis fupr proba- tur, quod & iidem aucbrcs >& ahj om-
tum eft. Cm autcm ali> etiam fundamentum fint, nes verum putant , quamqum proptere fignitcat
nihil aliud concedi potuit, qum vt icunduspoft Chriftus poms infe aduerfus Ecclefiam non prx-
Chriftum fundamenti lapis eilet , Sc modo , quo ualituras , quia fupra petram xdificata eft , ficut fu -
Chriftus, id eft, ita vt in eo non vna tantm pars, fed pra 1 dixit, Omnis, qui audit yerba , <?fach ta, ajfimi* lCap.7.t4
Chtift' ve- tota Ecclefia niterctur. Hoc intereft, quod Chriftus labitur virofaptenti,qm&dificauit domum[namfuperfetramt
itts Dms & fua,PetrusChriftivirtutefundamentumcft,&Chri &defcenditpiuuia , & veneruntumina , &flauerunt yen-
.Ecclefia: ftus nullo alio, Petrus ver alio,id eft,Chrifto nititur ti, & irruermit in dpnum illam,& non cecidit -.fundata enim
Dominus.
Quid per fundamento. tratfuperpetram. Nifi quod il!icfignificatur,domum
portas infe Eccleam meam.~\ Ecclefiam Chriftus fuamvocat, illampluuis,fluminibus, & ventisreftitiffe : hie ve-
ri intellig- indicans fe Deum effe, & Dominum Ecclefix, vtre- r Ecclefiarri non folm inferno reftituram , led il-
dum. t Theophylalus adnotauit. R lum etiam expugnaturam efle , quia fuper firmam
Et portx inferi. ] Per portas inferi omnem diaboli petram fundata eft. AgiturcnimdcEcclefia, & in-
otentiam fignifica'ri dubium non eftrillud verb du- ferno,tamquam de duabus , vt iam monuimus,vrbi-
ium,quare per portas potentia iignificetur, & qua- bus,aut arcibus inter fe vicinis , atque pugnantibus,
re non proprio nomine potentiam,fed metaphoric quarum,qux melius fundata eft,atquc munita, alte-
portas Chriftus appellauerit.Vtrumquefacil conii- ram expugnat.
citur.LoquebaturdeEcclcfia,tamquamdeciuitate ip. Etttbidabodaues.] Clauis per metaphoram ap-
aliqua Chriftus. Solent autem munitiflima parsvr- pollatur, poteftas aperiendi , atque claudendiregni
aPfal. 47. biumefleportae,vta,Qewm confortauit feras porta- ccelorum, vt v* -nobis legieriiis, qui tuliflis dauern m Luc ir,
- tumtuarum,benedixitiis tuis in te, Sc quia vrbes pie- feientix, ipfi non introiis, & eos qui introibant ,probibuiis. f*-
b Gen: >t. rumqUe per portas expuenari confueuerunt, vtb Cr Quam poteftatem alia ftatim metaphorah>andi, at- , "11-
7.8t 1A 6 -. * j - L r\ j. j i t r i n bus, Sc po-
cludic 5 . foJJwtoit fernen tumi portas tmmtcorumjtKrtm , id eu, no- que ioluendi dclart. In quo autem hxepoteitas tcltatc fc.
dj.Reg.J. ftiumfuorum vrbes expugnabit, & c noua bella elegit confiftat , de inter nos,& nouos hxreticos Luthe- randi con-
17- Dvnimis , & portas hoium itfefubutrtit ,Sc, fi.ifflUxerit ranos , & Caluiniftas hoc tempore difputatur. Uli na barrn
cum inimicus eituponas obfdens. Proptere ergo diabo- enim non alia ratione homines caelum apei ire, liga- eos.
li potentiam,non potentiam, fed portas-inreri appel- ^ rc,& foluere , peccata aut remitiere, aut retiere pu
lauit. At cur inferi dixit , Se non potis diaboli , qui tanf,qum deccndo,aut remifla iam cfle,aut foie,vr,
Ecclefix hoftis eft,ficut Moyfes dixit ,poffidebitfernen fiquisEuangelio crediderit, illi remittantur.Noua,
fuum portas inimicorumfuorum } Id etiam facile , quia fi inaudita,& prorfusabfurdaiententia.Ifto enim mo-
cut de Ecclefia, ita etii de inferno vbi diabolus do- do nihil aliud Chriftus Pctro, conceflis clauibusre-
ePfal. toi. minatur, tamquamdevrbealiqua loquitur ficut % gni ccelorum> dedit , qum quod ante ilium Scribx,
. Qui contriuit portas areas , &vetles ferreos confregit. Hae &Pharifxi etiam habebant" , Super Cathedram Moy- n Cap.;n .
Du funt enim duae ilia; intciuitates,altcra Dei, diaboli a|te- fisfdrant Scribx ,dr Vbarifai : omnia trgo quicumqut di- , P cliue
cm.tatcs.T- dequibus DAuguftinusfcripfit libros. xerint nobis ,f'ruatt <rfacite,8c a pud Lu ca m , yebis ^J'^
vna Dei,al- * .. ..o , . . _
lera diabo-, Non .prxualebunt. j * ^^, id elt, non vtn- qui tuliis dauernfc^entii.AnmCs nobis probatum j. m'uit
li. cent , aut nonfuperabunt. Quorum verborumfenfus no eftChriftu m non blum plus,qum Scribis,& Phari- m3]0t pe-
videtur mihi efle, quem omnes, praeter Hilarium, fa?is, fed plus etiam, qumcxteris Apoftolis Pctro troconcef-
quos legifle memini , audores putant. Omncs enim dare voluiflc. Aliquid ergo per clauium poteftatem fa eft.
exiftimant, fenfum efle fore, vt diaboli potentia Ec ilipra docendi poteftatem iignificatur. Prxtere do- Ca.
clefiam quidem exerceat numquam ver vincat, cendi poteftatem non folus Chriftus A poftolis , fed
numquam opprimt. Qui fentcntia, etfi vera eft,ta- Scptuaginta etiam duobusdifcipulis dedit p,claues pin Ca ,
men eft parua,& locum,ac vcrbaChrifti non implet. autem, & ligandi, atque ioluendi poteftatem iblis ic.-.
Maiusenim quiddam .videtur Chriftus fignificare Apoftolismon ergo cadem cftclauium , ligandi, Sc
voluiflc. Necenimfolentportxvincere.fedrefifte- ^ foluendi qui docendi poteftas. Prxtere docendi
re,itaque non potuit offendendi, fed defendendi vis poteftatem iam Chriftus Apoftolis dederat q : Cla- ^
per portas fignificari. Senfus igitur , nifi fallor , eft, uiumautcm,& ligandi, fojuendique poteftatem non *
Ecclefia fore,vt Ecckfia fiiper petram Chrifto fundata om- dederat, non eft igitur eadem.
omnc -dia- nem diaboli potentiam expugnet , ita vt nulla arte, Nam quod Caluinus dicit,ifto'loco non dedifle caluini fal-
boli poten- nuilis viribus poffit refiftere.Hoc enim multo maius Chriftum Apoftolis gencralem vbique, fed fpecia- faintcrpre-
nam expu- gfl^jj verbis magis confentaneum : portas enim in- lcm ad tempus , in folis Iudxorum vrbibus docendi tatl reu01"
gnstuta. prxualituras aduerfus Ecclefiam Hebraica poteftatem,& falfum eft, Sc, fi verum eflet,nihil effi- tur-
Pominfc- phrafis * eft tSd 1 nS lo iuchclubah, non poterunt ad- cerct. Iam enim loco probauimus;generalem do
ri qux fint. unfits illam , id eft , non poterunt illi refiftere. Hunc cendi facultatem etiam tune Apoftolis fuifle con-
ieniiim Hilarium fecutum apparet : <p<e,Ecclefia fci- ceTam , fed vfum ad tempus fuifle reftrium , ne in
lict , infernas leges , & Tartari portas , & omnia mortis viam gentium abirent: quia nonconueniebat pris
-, f V-.. ~
dauradtjfolueret. V teres auclores per portas inferi, p gcntibusF.uangelium,qum Iudxis,quibuspromif
; 1 An < ho. id eftjdiaboli potentiam,alij hcrefes,vt Epiphanius f, fum fuerat,prxdicari.Et vt fingamus.fpecialem tan-
g lnlibr.de alijvitia, vtmbrofius'.alijvtrumque, vtOrigc- turn poteftatem Ulis datam fuire,quidad prfentem
bono mor- nes ^Hieronymus, Sc Beda , alij blafphemias hrreti- quxftionem Cert fi idem eft docere, atque remit- >0cd;r0'
i'S' Com* corum ^ corum aduerfus Ecclefiam perfecutiones, tere peccata, vbicumquc,&quandocumqucdocere teilat& rc-
|ae jlJ vtEuthymius, alij omnes EcclefixperfecutoreSjVt poterant,potcrant & peccata remitterc: at videmus mitttndi
cje, Theophylaclus intelligunt. Prxftat, non reftringere poteftatem illis docendi tune datam fuifle, potella- peetar*
hTralijn fententiam, fed generalitcr omnem idiaboli poten- tem vero remittendi peccata, datam non fuifle, di- cltci cro'
Matth. tiam interpretan. flinfta igitur poteftas cft. Videmus etiam hoc loco
* Hanc Hcbrairam phiafim habemus Genu. 14. vbi vbi claucsconceduntur, & ligandi, atque ioluendi
legimus ibba'sb vaiirednlocbello, Sc vidit, peccata facultas datur, nullam de docendo mentio-
- quod non prarualeret ei nolter^Qui cura viderct,quod cum nemfieri :contra ver r,vbi iubentur Apoftoii omni ^(
i i in &> (- creaturx Euangelium prxdicare,nullam mentioncm |4 ''
Wat'b. . jidmfus.] Orgenes', &Chrybftomus , pu- declauibus, nullamdc]igjndo& fol u end f.: et; m (c.%o.\t.
X Hon-. j. tant rchtiuum, velad petram, vel ad Ecclefiam re effe.Nam quod Ioannes ait ,1, - ij.
los
 34J CAP. XVI. DE PET. POTEST. A CHR. COCES.
los mitteret.dixifle ; Acpite Sjritumftncium , quorum A remitti,prolatiseorum teftimoniisexplicandum ef
remiferitisptccatA , rcmitttmtur eis, etfi ub idem dictum fet, fi quis eorum alitfcr,qum per pexnitentiar (acra -
eft tempus,n tamquam idem dictum eil: propterea ment id fieri dixiTejfedvbi nemo c5tradicit,ppus:',' '
enim.vt alia multa Joannes, tamquam ab aliis pre non eft teftibosrYrba tantm Tertujlianif ponam; ftib.depctr
termita Euangeliftis commmort. IUud etiam non Trefbyteris aduolui , & cms Dei Adgeniculan , omnibus
minimum eft argumentum, quod poteftatem re- fratribtis legatwnes depreAtionis fuA iniutigeif , 1 om-
mittendi peccata alia Chriftus ceremonia, qum do- tiid exomologes , vt p<zm\ent\Am commendet , de periulf
cendi poteftatem Apoftohs dederit. Nam cmpo- timte dominum bomret, vt infeccdtoremiffd fronunt{dns
teftatcm peccata remittendi dedir,dicitur inApofto- fro Dei indigndtione fungdtur, temperdii dfiBdtiane,
los infurflafle , dixifleque,iAr/4/f Spiritum fondum. Alemafupplitid non diCAm fruretur, jea expmgdt.
Cm autem docend facultatem dedit, eque infiif- ' ratione, non docendo peccata remittebantur. Pq-
flafle,neque Spiritum fanftum dedifle dicitundiuer- nam & priani verba s, Confitedmurfinguli quAfa,frA-_ ,
'tnVriB.
igiturdocendi.atque peccata remittendi poteftas tres, delictum fuum x dumadlmc, quideliquitinfitculoeflt ie lap fis.
eft. Ad ha;c , fi n aliter homines hominibus peccata dum ddmitti eius confejopote , dum fdtisfdSlio & remij
remittunt,quicumquealiumdoccbit,etiimfi mulier B' fdctdperfdcerdotes Apud bomtnemgratAe. Etaliopcob h iheotf. A
it.peccata
- - -' remittet,* quod
i , Sc inauditum,&. abfurdif- reprehenden* eos , qui cm publica peccata commi- ferro, puli
fimum eft. 11Pmerei fi doccre,eft foluere,' id' eft,pec-
' fiUnt,confefinoncrant.Q^f,inquit,Csr/rf<?- upr. ,
cata remittere.non docere , crit ligare,id cft, peccata re: ,& timor nulioresfmit, qui qudmuismdUfdaifk,, dut Con'tU"l
... . , a ,.' J. 1 Iii- peccatoru
retiere. Itaqueomneshomines,quinon docent,li- libelU Jclere conjmctt, quomdm tdmen dcbocvelogttdue- (iet[oti .
gandi , id eft , peccata rctinendi poteftatem habent. runt , hoc ipjum dpudfdttrdotes dolettter , mpluitcrcon- facienda
Quo quid abfurdius. fitentur. ., , etiam de
Chnftas li- Prjterei , fi docere eflet foluere, & non docere li- ltaque confi.ifione,& penitentia,non do&rina, oeeoltitl
rtt ' Apo- gareJn dediflet Chriftus Apoftolos ligandi potefta- peccata remittuntur. Haftcnus vnus eft lmctico-
llolis non tem, cim eos iuflerit docere omnem Creaturam , id rum de hoc loco error refutatus. . . >; :
dtdit. Cal- eft, ( fi iftorum ententia vera eft) omnes homines Secundus eft , qti^d negentaliqui his verbis
uini feotcn- foluere neminem ligare.Quorfum igitur ligandi po- tro datum elfe,quq^n omnibus pariter Apoftolil
teftas , fi nemo ligandus erat ? fequitur etiam ex ifto- datum it.id nunc ! urn cft,non de illis difpu-
rumententia, Chrifti fiHam clc intentiam. Nam tando verbisfuper liM^tram ddtcdbo Eccleam mexm'y
fi foluere eft doc^e, non quarcumque Apoftoli fol- de quibus fatis fupr difputauimus 4 probauimuf-
uerunt fuper terram,foluta fuerunt & in ccelo: quot que hoc fingulariter fuifte Petro conceilum , vtEc-
enim homines bene docuerunt, quibus non creden- clefiafu per ilium ardifiearetur. De his verbis nunc
tibus peccata in ccelo foluta non funt ? immo quot agimui,tibidAbocldiiesregmcatUrum. Quibus ego ver- Ecclefii
eti crediderunt , & bene docli , benquecredentes bis contra hireticorum Scnonnullorum Catholico- ptincipaiui
damnati funtScio aliam eHeiitorum hrrefim nemi rum opinionem Ecclefii principatum Petro datum pcuo hie
nem benecredentem damnaripofle :fed iftud mon- efle contendo, nquod Cttholici illi datum negent; d*t.
ftrum alio loco debellabimus. fed qud non hic.fed illisj>ra?eedentibs verbisfuper
' Deniqaequos in Scriptura ligatos fuifle legimus, ' tdtjkdbo Eccudmme~Am"lliv^
docendo , non docendo iigatl funt. Ligauit claucs vero non fingulariter Pctro, fed omnibus-c-
ai.Cor.j.j. 15:1|111%15111$ muniterApoftolisfuiOe collatas Eeoverj vtiam
b.Tim.i. non docendo, fed Satans tradendo, cum bene ante diuinTheologicisfcholisdocuiflememini vtrifq-
*o. docujfict, ficut nue pfos ha-reticos, quibufcum dif- D verbis cudern arbitror Ecclefii principatum princiDatum Petro
Petro
putamus , Ecclcfia Catholica excommunicando,id fuifle conceflum. Primm enim.hoc pnrafis fignifi-
eft, Satanz tradendo ligat. cat. Solent enim domus , aut vrbis claues penes cum
Exempla Exemplavcr ligandi, qua? Caluinus proponit> fle, qui in domo.vel in ciuitate princeps eft.Itaque
Calpini h- rifum muiilegentimouent:Paulus,inquit,& Barna- per claues in Scriptura prineipatus fignificatur , vt . "
ditula. basludsosligaueruntc,cmdixerunt,r"owo/wf<i apud Ifaiam . Et dabo dauern domus Damd fuper bu- 1 ~*" tlr
Aor. ij. primiim lotjui vcrbum Dei, fed quid repeitis iu' r in~ *
merumems.ey ^ dperiet,i&^ nonerit^qmciduddt
/ -ri ,CS clMuaeti
.i L principatu
Per claues
4. 4 dignos vos iudicdtts AternA vit*, ecce comurtimw ddgentes. & mn crit qui AperiAt, id eft, fuprcmam illi in regno infeeiptura
i . .8.6. Etd, cm predicante D. Paulo Iudxi , qui Corin- Dauid poteftatem dabo. Super humerum autem di- ftgnifica^
thi erant, credere noluiflent, Contudicentibus , in- xir,cm clauc s non fuper humerum, fed in zona ge-
quit, eis, &bUfp}emdntibusexcutiens veimtntd fuA dixit ftari.foleant,duas,vt (bpe inScriptura fieri folet,con-
dd eos ,fAtguis veer fupercapta verum, mundus ego ex boc fundens metaphoras idem fignificantes,alteram cla-
ddgentes vddo. Qnis enim ftas non rideat ineptias uium, alteram feeptri ,quarum vtraq; fummum dc-r
fcilicjt D.Paulus excutiendo veftem,homines liga- ciarat imperium: quia ergo (ceptrum fuper humeT
uit. Fallor , nifi cm Chriftus Apoftolos iuflit in eos rum geftari folet,dixit fe claues domus Dauid fttper
qui fe non reeepiflent , puluere'm etiam pedum fuo- g humerum eius pofitur:ficut apud cundem Ifaiam
rum excutcre,exCaluinifententia ligandi illis dedit nmsprincipdtusfuper humerum rius. Eodcfenfudicitur f
n - : Si aliud
poteftatem. " ' argumentum non eflet 1 ,fua ifte
1 Chriftus1 , habere cldues mortis &inferni, id eft, Dorm*
error nouitatc refclleretur. Cui enim antquamifti nus efle vitx & mortis , & m , hdbere dauern Damd
. q* m Ca.j.7.
haicerentur, aut potius haeretiei firent , venerat in, AperiAt , & nemo cldudat, qui claudat , nemo dpenai-
mentem Hoc igitur fenfu claues Pctro data; st,id eft, fupre-
ifouatiani Fuerunt Nouatiani hireticiiftorumfimiles,qui ma fccundm Chriftum in Ecclefia potcftas,vt clau-
remiGon clauium poteftatem Eeclefii non datam negarenr, dat,& nemo aperiat : aperiat,& nemo claudatid eft, Petro i"oli
peccatoru fed ad certorum tantm peccatorum remiflionem vtquxfoiucrit,nemo l2are,quehcauent,nemool- f"Pr.cm*
n rr w j
neganres reftringerent.Argumentabantur,vt ait Ambrofius c, uercpoIlit.Vndepotcltasrvomani n. . - claaum
Pontfices, ad re- poteftsS
refutantur. non pofle hominem peccata remitiere: fed tarn fub-
Lib. de feruatos, quosvocant,Cafus eificaciflim probatur. ccncefsa.
... tilesnon fuerunt, vtiftam Caluiniftarumrationem, Id eti indecolligo, qud foli Petro hoc loco dica- Fundamen-
qua non Apoftoli tantm:fed omnes etiam mulieres tur , tibi dabo cldues regni cctlcrum , &. ita dicatur, tarn- tum eafuu_.
Peccata inreligionemediocriter inftitutas facile peccata re- quam aliisdande non eflent,quia folusrefpndit.T Ve ctu"ja
luomodo mittant,excogitarent. espliusDetvtm,ucut loh dictum eit, juper bancpetrdm
?n Ecclefia Quomodo fenferint omnes,qui poftChriftum fue- Adicabo Ecdeam medm. Diuerfis enim metaphoris,
remittiur. runt.Catholici autorcs,peccataper claues Ecclefia; altera fuadaraenti .altera clauium, vnus idmque
P iij
 347 COMMENT. IN MATTH. 548
principatusfignificatur,&vna altcri as explicado eft. A proprius no eft,non hic aliter refutabimus, qum vt
Apofloli Non neg carteros Apolllos, fuas etiam claues, iubeamus illos ctra totum terrarum orbem pugna-
omncs ha- ft^jgjndi foluendique poteftatchabuiffe.quem- re. Nemo enim anteillos , eque Catholicus , eque
^"^sclarclmodum omnes veteres audorcs docent, dicen- haereticusauorfuitjquinoafHrmaueritj&Petrura
tes,claues omnibus datas fuiffe.fed neg has,de qui- Roma mortuum. & Romanos Pontfices eius luc-
bus hcagitur, claues habuiTe,& neg eas, quas ha- ceffbres eTe. TugnMt ergo,vt ait Sapiens *,proillo tr- dSap.f.zi.
buerunt,quque omnes mper Catholici ver qui- bps terrarum infenfatos. ,
dem , fed alio tarnen fenfu claues appellarunt , in l- Quintus error eft,qud putant neceiTarium efle,vt Romani
<ris vfquam lireris claues voen. Firmifimum etiam Romani Pontfices Petro dodrina, & moribus fimi- Pontfices
eft argumentum, qud cm Chriftusaliis Apoftolis lesfint, vt eius fuccefloresdici polfint,quaratione uo ""
Ca.i8. 18. infraligandi,foludiquepoteftatem dedit,nullam necefleetiam erat,vt Matthias Iuda,cui fuccefit, fi- ^""efte"
c9?*4*^^' de clauibus mentionem fecit. Solus ergo Petrus cas milis effet, quod dici fine rifu non poteft.NeceTe et Vt fint ciys
habet ci"- claues habuit.quibus itaaperiebatur, vtnemoclau- iamerat,vt ludas aliisfimilis effet Apoftolis, vt ean- fuccefsorcs
os fciuas deret,itaclaudebatur,vtnemoaperiret,ficutindo- dematqueilli,Apoftolidignititrttineret. AtApo-
8c aiiorum. moetiamfi aut omnes aut multi iuas habeant chues , ftolus eTe non defiit etiam tunc , cm fur efet,& lo-
folus tarnen dominus domi & omnes, & ecretas ha- culos haberet, etiam turn cm in meni difcumbens
bet,quibus,cm vult ira claudit,vtnemo aperire,ita de vendcndoChrifto cogitarer,eti tum cm vendi-
aperkjVt nemo poiEt claudere. Notauit hoc ipfum diffet,antequam fupcnfiis creparer medius.vt figni-
Ttart. in Orgenes b,fed veram, folidamque fententiam nimis ficat Petrus '.Q.iemadmodm ergo Matthias , quia Aft.i.i*,
Matth i. fubtiliter probando perdidit. Ait enim plus Petro, in Iudae locum eledus eft , quamuis multo illo me-
qum ceteris Apoftolis conceiTum fuiffe. Hoc bene. lior,verus fucccflfor cius fuit : ita ludas fi in Matthias
Probat, quia cateris Apoftolis didum eft : Qtatcum- locum eledus fuiffcr, quamuis multo illo peior, eius
quejolucntisfuperterram , etmt foluta dr in cock. Petro fuiiTet tarnen fuccefor. Fingamus Roman aliquem
ver , quotlcmnquc foluem fuperjerram , eritfelutum & Ptificem talem effe, qualem iftiin fuis concionibus
. wefa,quafi Petrus in omnibMkcelis,alij A p^rto fob nt pingerc:fingamus eileIudam,fucccilor tamen
invno folucndi potcibteraccperinr. HucnimiS Petri cc non dfinit.
fubtiliter. iSfr ^ ft>^Cwn1M feewrM.] etiam metaphora Ligandi Sc
foteflas Tertius Caluiniftarum^^Toco erroreft,hanc eft, qua id, quod daabus fuperioribus fignificatur, foludipo-
elaumraPc-poteftatem, quai Petro data eft, eius ficceToribus fipremamremittendi,autretinl peccata potefta- ccftis pctto
tro pro fe, non item datam eTe. Itaque quamuis concedatur, tern Petrum habui{Te,nec enim eodem fenfu, quo |^ Ane2Sa
tibus'liu' Petrum Ecclefia: prmcipatumhabuifle, inde tamen Petro, atque aliis Apoftolis didum interpreter', i^tC^st
eontraCal- probari non poTe,eundem principatum eius habere qtudcumque folueris fuper terram , trit folutum & in cxlis: Matth.il. '
uinum. fuccclToreSj&quidemidiprum'.Tertullianusdice- etfi video omnes audores prxter Origenem in ea- 18.
lu Lib.de re videtur,hanc poteftatem bli Petroperfonaliter, vt dem fuife inttiarid eo fenu quo fuper lolum Pe-
pudiciu'a. ejus vtar verbojfuiflfe conceflam. Sed bene eft,quod trum Ecclefia xdificata eft , cui bli datas lnt claues,
id Tertullianus non Catholicus , id hireticus di- vt ita liget.vt nemo oluerejita bluat,vt nemo ligare .
xit, cm iam ab Ecclefia ad Montaniftarum caftra poffit.Qyod iifdemargumentis probari poteft, qui-
transfugiffer. Admonet enim Hieronymus in lib. de bus fiipr probauimus,Eccleiam lper Petkum aedi-
< fcriptoribusEcclefiafticisJibrum ilium depudicitia ficatam, folique claues, id eft, Ecclefia: principatum
Tertullianoaduerfus Ecclefiam fuiffe cferiptum. datum eTe.
Confirmt ergo magnopere opinionem noftram, Qurri autem blet,in quo ligandi &foluendipo- Tnquoii-
quod nemo id vmquam,nifi haereticus,id eft, Calui- teftas fita fit. D. Thomas 5 tres de ea re errores vi- gdi & fol-
niftarum fimilis dixerit. Nam &Montaniftx Calui- j) tandos cfle monet. primus eft eorum, qui arrogan- uendi po-
niftarum in hoc fimiles erant, qud & illi i Spiri- ter videntur exiftimaff, poile fcerdotes quemlibet fita,
tum landurn habere fiterentur , vt exeodemTer- pro fuo arbitrio ligare.aut bluere,& quiequid iure, S 1 Com-
tulliani libro litis apparet-Probauimus idem per cla- vel iniuria fecerint, ratum in ccelo futurum eTe. Et "^"hoc
ues, &perpetrami fiipcr quam Ecclefiam Chriftus ver fiquis in bla verba animumfigat, id videbun-Ttandi.
aedificauir , fignificari. Quj.s tarn fit amens , vt credat tur prac fe ferre, quoJcumque , inquit , ligauerisfuper ter-
Chriftum Ecclefnm immortalem fuper mortalcm , erit ligatum & in calis , & quodeumquefolueris fuper
hominemsEdifica(Te,quomortuo Ecclefiam corrue- terram, eritfolutumdr in culis. Atnonitaeft. Tantum
re necefle effet ? Non ergo fiiper folum Petrum , fed enim voluit Chriftus Petro in primis,deinde caeteris
fuperillum, & fuper omnes eius fucceffbres Eecle- ApoftoUs vices iuas in terris dare, vtfaccrent,quod
iam fundauit,qui quoniam defuturi numquam st, ipfe , fi in terris effet , facturus erat, & eodem modo,
Ecclefia non corruet. Idem de clauibus,idem, vt di- quo fadurus erat.vt ligandos ligarent, (luedos 1-
ximus,fignificantibusdicendum eft.Pra*terequor- uerent.Hoctantm excepto,qudChriftus propria,
fum Chriftus foli Petro , non autem eius fucceffbri- Apoftoli aliena.id eft, Chrifti virtute ligaturi erant,
bus daretConftituebat enim Ecclefiam , inftituebat aut Ibluturi.Ex eo ergo ipib,qud fuas Ulis vices tra-
orficia, quae vel imprudentiffimus quifque non in dit,intelligitdebe%eos,nproipforum,dprouo
perlbnarum honorem,(d in eiudem Ecclefia; vtili- ipfius iudicio vel oluere, vel ligare , ita vt, quemad-
tatem inftituifft.Tamdiu igitur erant,quamdiu Ec- modm rede Cyprianus h ait , iudicaturo Cbriflo h Epift.^
clefiaipfaduratura.maximequeillud,quod,vtom- pmudicet. Hoc clt,quod Theologidicunt,c/<<f non a<? Ant-
nium maximum , ita omnium erat maxime necefl- errante. "^Apoftoli
rium,principisEcclcfix , qui eiusfundamentum fu- Secundus error eft, ligare aut oluere nihil aliud ve:. i,gant
turuserat. Itaque,vt alia officia minora in porteros efle, qumhomines aut iam Deo ligatos, aut iam & foluunt,
transferenda n eflent, tamen hoc tranmirtiad fue- folutos declarare , icutin veten lege facrdotcs le- non dccla-
ceffbres necefle erat, atque ita omnes veteres audo- proos,neque faciebant,neque curabt: fed aut ver "^j1
res docuerunt. leprofos,aut ver lepra curatos declarabt, quem-
Quareus etiam eft errorj qud negant , Romanum admodm videtur hoc loco Hieronymus docere,ex
Ro.*n,i PontificemeirePetrifuccefTorem,necenimautPe- quononnulliTheologi eamdem hauferunt opinio-
ptr fu"* trum v^4uam^om2Er"L1^eaut'fir*u'uret propterc nsm, vtRabanus, quem D.Thomas citt, & quidam
eiferet, colligi poife,quicumque Rominus fit Pontifcx eius de fchola pofteriores , quos Caluinifta?,vt folent f a-
effe coBtinufucceffbrem.Hunc errorem,quia locus biol confedari, libterfecuti funt. Sed hic error ex

 549 CAP. XVI. DE PETRO ECCL. FVNDAM. jjo
hocipiblocorefutatur.Sienmn5aliterfacerdot.es, A clefiampotcftatera habere etiam rnorruos excom-
aut peccata ioluerent,autligarent,nondixilfetChri- municandi,ideft,iuspriuandifuflragiis,quod ex D. Pot5ftu*
bis,<t<mmfiefolueritisfufmemm,ermtfolrta&inccc- Cypriano d, & Auguftino cmper faftum fuTe con- . ui" ctl*
its: fed quacumquc foluta erunt in ccelis , ioluetis ftat : alterum , hanc Ecclefiam habere poteihtem vt eitend'tur
iuper terram.Cumautcm contrario dicat, qua?c- os, qui in purgatorio funt, fuffragiis fuis liberare dfCyprian.
que iblueritis fuper tcrram, erunt foluta & in ccelis, poffit. epiil. 6*.
apertiifimfignificat,prisab Apoftolisfuper terr, Porro hic locus eft, ex quo Confcffionis Ecclefia- Sccltfiaeos
quama" Deo in ccelis eTe foluenda. Atque hoc fuit fticaevfusapertiflmprobatur.Namnon potuithxc V1' * ,n
muiius Apoftolis dignum, Chrifti peronam refere- poteftas Apoftolis data fine peccatorum cognitione fibciui'"'^
tibus,vt quemadmodum cum Chriftus ipfe in terris cxerceri,nec peccata, quia plerumque occulta funt, tcft.
vcrfabaiur,quacumque foluebat fuper terram,(bl- fine propria eius,qui peccauit,confefione cognoici. ConfcfHo-
uebantur Patre & in ccelis,Jita eo in clumrcce- Itaqueexhoclocoomnes. vetercs auores confef is auncu-
pto.quidquid Apoftoli fuper terra foluert,& ab , fionis,acpcenitentia vfum collcgerunt, vt Cypria- ,atis ail""
in ccelis foluerctur. Nec verb exiftimo aliara fuiTe nusc,Athanafiusf,Bafiliusf!. elifer de
Hieronymi fententiam: aut eum hune errorem con- Addo etiam, Chriftum his verbis non folmpo- hpfs.
firmarc:fed ilium tantmpriorem,de quo iamdixi- teftatem abbluendi Apoftolis tradidiife, led etiam friom.in
mus,refutare voluiiTe. confitendi prceptum omnibus dediTe Chriftianis. il,a *eiba-
In peccato Tertius error eft,cm in peccatofintdao,cu!pa,& Senfus enim eft, non folian fore, vt.quicquid Apo- ^ ^
funt, duo, reatus pcenaexterna: , ab vtroquehominem per con- ftoli ibluerint in trra,& ipfcibluat in ccelo,fed prar- Concra vos
colpa, & tritionemabfolui,a:terna poena in temporalem c- tere lgnificat, nihil le foluturum, aut ligaturum in eft.
rcatai. rnutata.facerdotes vercm abibluunt, nihil aliud ccelo,nifi quod eius Apofloli.aut eorum iueceflorcs gl .
facere,qum aliquid de illa ipfa temporali poena mi- aut ibluerint, aut ligauerint iiper terram. D:. t enim ad AmPn;-
nuere. Hocetifacilrefcllitur,dicitenim Chriftus illisfuamipfiuspoteftatem,vt pro fe Ecclefiam gu- J^^ffi^
aloan.xo; apudloannem a, Qwrum remiferitis peccata, remittun- bernent. Itaque quicumque peccatorum iblutione nis auricu_
XJ' turis, tjiurum rettnueritis , retentafunt. Sacerdotes indigebunr,vult,vt ad Aportlos, vel eorum fuccef- larispr*-
igitur non poena (blm,fed culpa etiam abfolut. fores,tamquam ad ieipfum , fi in terris effet, veniant, ecptu.n hie
ec id magis inirum videri debet, per facramentum & ab illis peccata cenfeUi,(blutionem petant.Quem- laiumi
pcenitentiat,qum per icramentum Baptifmi polfe admodumfiillein terris ver(retur,neminem pec-
faccreiacerdotes,querriadmodumD.Ambroiiusad- catisabblueret, nifi ia prias peccauconfiteretur;
-ib.T.de uerss Nouatianosdiputans b docuit. fed ille, quia Deus, fine cramento, Apoftoli, quia
poenitent. Poteft obiici, facerdotes, cm ligant, non facer homines erant, non nifi per ficramentum, tamquam
homines peccatores, fed declarare, ergo& cumab- Chriftinianumibluere potert. Hoc tale eft,quem-
foluunt non facer iuftos,id iuftosiamefl~e,&pec- admodum fi quis princeps aliquem pro i in lgin-
catis abfolutos ttftificari. Repondco non bene l- quam prouinciam gubernatorem mittens , illi dice-
qui,quia poteftas ligandij&lbluendi non eft propter ret, fudtptid everts,probatumhabebo, eo ipib eius pro-
Sacerdotes iuftos,fed propter peccatorcs Apoftolis data. N am uincia: hominibus preceptum daret, vt quicumque
quiligant, eos,quiiufti,ideft,fulutiiunt,Deusligarinon vult. aliquid litis haberent,ad ilium tamquam ad feipfum
l^atos oRc Eos autem qui peccatores,id eft, ligati funt,folui cu- venirenr, & coram caulas fuasagerentmon quod
dnnrqui pi[3fidigni,velligari,fiindignifint:proptere? non ipoteftateiuafpoIiauerit,quomins pofit&ipc,
taraenv^r P'^unt facerdotes eodem modo ligare.atque (blue- cumvelit, cauis cognofcere , & de rebus omnibus
abfoluunt. re,id foluunt ver foluendo, ligant nonfoluendo, iudicarcdd quod ordinarias poteftatis vfum in gu-
id eft.quemadmodum Ioannes loqui tur,non facicn- bernatorem tranftulerit , extrrordinana? , fibi refer-
do,fed retinendo peccata. uaucrit. >ic intelligo: Chrift ordinariam fiiam po-
Superterram. ] Sunt qui colligant ex hoc loco, Ec- teftatem in Aportlos tranftulifle, extraordinariam
clefi tpoteftatemadligandum atque foluendum ad fibi reeruaTe. Ordinaria cnim remedia in Ecclefia Chriftus
mortuosnon pertinere,quia/pr terram, id eft, fub ad remittenda peccata funt ab eoinftitutalcramta, poteftatem
Ecclefia iurifdidione non funt,vt ait Strabusauftor fine quibus hommes peccata remittere non pofunt, rcmte"Ji
gloifa?,qum vocant, ordinaria-, quod, an verum fit, Chriftus poteft ,-fed extraordinari , & mult raris "0"
non eft hic locus fubtiliterdiiputandi:tantmdico facit,qum per facramenta. Noluit igitur, homines nariamh-
ex hoc loco colligi non pofle, lud enimfuper terram, extraordinariis remediis remiflonis peccatorum - b Apo-
non eft ad eos,qui ligantur, aut foluuntur, id ad eos fidere,qui & rara funt,& incerta, fed ordinaria,& vt Hob eidi-
Ouomodo quiligant,aut fbluuntjeferdum: quafi dicat Chri- ita dicam.vifibilia facramtorum querere remedia. nariain-
peteftas ' ftus, quicquid vos fuper terram habittes folueritis, QijareficutBaptiimi.&EuchariftiaEjiu Confcffio-
hatc ad aut ligaueritis,folutum, velligatumerit Deo,qui nis,& Poenitentiae priceptum ddit,
moituos habitat in ccelis: aut brcuis,quidquidiblutum, vel zo.Vtnemimdicerem.] Cur Chriftus tarn fpp ve-
Vi*miPc"" Jigatfueritvobishominibus,folutum,&ligatumE tueritvulgari, qu.-Efaciebat,qua?que ipfum Deum
et" eritDeo.Nam per terram hominesjper clos Deus e(Tededarabant,diximusfuprh.Cur autem hoc lo- bCjP 8 *
fignificatur,ftqueelegansantithefis, qua propter coid vetuerit,Marcus ', & Lucas* , & hocipibloco '^'9'11 ;
fummamdiftantiam.qua; inter corlum & terram eft, Matthasus 1 docent.Omnes enim hi tres Euangdifta: 'K Tp '^
poteftas Apoftolis data coinmendatur. Quemadmo- narrant , Chriftum ftatim atque Petrus ilium Fium 1 Vcrf feqq
dfi quis princeps alicui diceret,quidquid velapud Dci viui confefus efet , exponere ccepiTe, quo- Chiiltus
Indosegeris ratumhabebOjindicansquatopereilli modo Icrofolymis multa paTurus , ac moriturus curvuc-
confidat,& qum amplam illi concdt poteftatem. efet,ex qr a narrationis confequentia colligitur ideo 111 ,
Minus enimblemus habere ratum, quod noftro no- noluiffe, vt Apoftoli fe Filium Dei eTe promulga- * 1
mineper alium fit , nobis proculabfentibus, qum rent, ne qui id audiuiiTenr,fipftcum morictem vi-
Sud praEntibus,aut prop commorantibus nobis diTent ,jnfirmitate carnis eius offenfi, fidem perde-
t.Solent cnim irui,quolongis dominus abeft, eo rent.Nam eo in cruce pendente,nonnullos exiis,qui
maiorevtilicentia,ficutprabola illa Euangclicafi- cumFiliumDei eiTcaudiHCTant.dixiirelegimus^fi-
gnificaturc,vbi malus ille feruus Regis ait, moram liusDeies,defcen(iedecmce,mfrm. Noluit ergo Chri-
c***nii'x* facit dominus meus ventre^ ccettpercutereconferuosfuos, ftus,vtquodfe moriente p iuris accidit.omnibus - mCa-17
4 '*9' & manducare, &bibere cum ehrios. cideret. Hanc rationem Chryfoftomus , Hierony-
Duotamencertajfixaqucefledebentjaltcrum^c- mus,6c Bedaafferunt.
P iiij
 Gomment, in matth.
Duplex atem occurrt quseftio: A Itera , cur fupr A ns interpretante ,fegreg4ns~,autfubducns tum , quafi
a Cap . io. 7 miirit A portlos regnum Dei predicare, quod ni- aufus non fucrif,coram aliis Chriftum increpare. Ita
hil aliud erat,quim adutusFilij Dei: Altera, cur ip- Chryfoftomns,Hieronymus, Beda, & Euthymius.
etam frp, aut i Filium Dei.autDeumPatrem Ego imper exiftimaui, phrafim effe Hebraicam fi-
fuum appellauerit, fi nolebat, vt Filium eile Dei ho- milem Gallic3e,qua cum fignificare Galli volunt,ali-
mines icirent.Harreticus interpres, qui miffionem il- quem erga alium increpationc vm fuifle,{olent di-
lam temporalem tantm fuifle refpondet.nihil mihi cere , il vous abris , fenfuique conuenit optim , fed
adremvideturrepdere. Quid enim refert, aut t- nonaudeoamrmare verum efle, quia non poifuni
poralem, aut perpetuam miffionem fuifle, fi aduen- idoneis exemplis vm phrafis Hebraica; confirma- . . m.
fa Tra&.i.ia turn Filij Dei praedicabant ? Orgenes refpondet, re:quamquam obferuaui in Numris verbum rtpb i **p-.i*.
Matth. Apoftolos, n Chriftum, fd regnum Dei prardicaf lak^acb, id ,<, efle pro loqui, aut AU-
Apeftph Hieronymus ctrario praedicafle quidem Chri- quiincipere, ficuthocipfum verbum i9^\4ftii*nrt
quid pra-di- ^um' ^ nIefum,id eft, docuifle ilium virum efle infr mp np'l yrikXacb koreh, &accepit Core, quod Ca to i
caacrint. iuflum , prophetam inaudita miracula facientem, Septuaginta verterunt, '*/ wjt,&locutuseft
Meffiam Deo promiflum, id non docuifle ilium. Core.
efle Filium Dei viui,id eft, ver & naturalem Deum, Quibus hare interpretatio non placet , illa fortafle W"tQ.
qualem nunc Petrus cfefluseft.quia id ne ipfi qui- placebit 3 mihi certe non placet, &\* , aut
dem tunc Apoftoli fortaffisintelligeblt , hoc autem arej<TX*fA&tmj e,amure,velaccipere,fepe inApo- Inf^ten"0
loco prohibuiTe,ne fe Iefum Chriftum efle dicert, ftolicis criptis fignificare,mifereri3vtJ infirmum \ t R9.
vt in plcrique legitur exemplaribus, eque vt non- infde,^ey'\itixCvttaffmmte^deRtmiferemu, & m, 14.?.
. nulliputant,abundat.NamIefus,Dei,quiaferuato- propterqued,mq\iit,'>ref<rx*lGi>it *.nx*tt.ijfwmte, mcap.15.7.
hrilt " rcm %nificatChriftus, hominis nomen eft- Placet auf, vt nofter vertit interpres ,fufcipite nuicem , ideft
hominis mihi ha;c ratio, quemadmodum & Ambiofio', & mutua alij in alios vtimini mifericordia. Hic etiam
nomen cft. Euthymio video placuifle.Illud > numquam fenfus bene congruit,vr Petrus,audita futura Chrfti
lo cap. 9. Chriftum antepaffionem fuam Apoftolis prarcepif paffione, commiferatione commotus , hoceft,aflu-
Xuc*. fCjVt fe pilium Dei efle prsdicarenv'pfc vero num- mens eum cceperit dehortarLQuem enum videtur
quam fiitisapert feFUium Dei in publico declara- Hieronymus ecutus efley^wfw, inquit,// w af-
uit:quia cum aliquando ofFenfi nnulli eflent, quod feBumfuwn*
DeumPatremfuumappellaflct,eorumopinionem Coepit increpare.] Non reprehndenos , ed amici Petridefen:
ambiguitatenominisludificauit.'nenMfjinquit/oVpfw conulentismorCjVtBeda, & Euthvmius annotart.
e in lege yera, ego dixi, Di) eisyos, pillos dixit Dos ad CNamquod Caluiniftarum interpretes inblcntibus C*1"""11"
quosfem Deifaifas efi, quem pater fantHficauit,<f mit verbis Petrum rcprehendunt, quafi ftult volueric *
d toan 10. inmmdum ,yos dicitis ,quia biafphemas , quiadixi,ius Chriftum morte, ex qua lalusnolra pendcbat.re-
i+.) }6. Deifumd uocare,io illimoreficiunt: Petri fidem eleuan,
ai. Exinde. ] Interpretatio Hieronymi eft, Exinde, vt plus ipfi.qum ille, fidei habere videantur : fed fi
id eftjCim paflus fuero. Sed manifeftum eft,indicare ifti fideiiffimi hommes illic fuiflcnt , vix fortatTe,
Euangeliftm voluifle, Chriftum ex eotepore, quo quicquam credidiflent: &, fi ex eorum ingenio licet
Petrus ilium Filium Dei efle confefllisfuerat,ccepif- facer conieuram, qui omnibus in rebus aut fen -
fe de futura fua morte verba facere,& non imel,fed fum, aut, cm Ce maxim humo attollunt , ra tioncm,
fepis Apoftolos monere,quod futurum erat,quafi non fdem fequi folent, Chriftum, vtopinor,irrifii-
dicat : Ex eo tempore non tenuit Chriftus fecretam fent. Alia modeftia de Petro Chryibftomus, & Hie-
futuram paffionemfuam,fedpalm apertque de ea ronymus hoc loco loquuntur. . Nimirum, quemad-
loquebatur. modum paulo ant n, Chriftum filium Dei viui efle Petri a
Chrftas Potcft qua?ri,cur ex eo tempore potis,qum an- _^ dicens,m.n'orem, qum carteri Apoftoli fidem often- gul*tis
quando ad te?Caufa in proraptu eft, quam& Chryfoftomus & dit,itanunciIlummaiorem erga eundem Chriftum -rfterg*
Apollolos Euthymius, & Theophyl.indicant, quia ante non- amorem demonftrare. nYtU*
de fua paf- dum fitis ab Apofl-olistamquam Filius Dei natura- Mt he Domine.'] Non potuit nofter interpres me-
lione Io^ii jjS)SUt COgnitllSj aut publica confeffione pronuncia- lis verter, qud Grace eft V mi, id cftyproptius,
1- tus fucrat . g verendum erat , ne fi de futuro; mortis r',ad verbum,vbi alij fubintelligendum putantJtt
fuae ignominfa mentionem faceret, offend ercntur,& alij t I>n,ego neutr.Non enim dubito,quinGrae-
aut difeederent , aut curfu fidei retardarentur. At cus Matthaei interpres ex Septuaginta earn phrafim *
cur pofte; Eadem nimir de caula, quia cum fe Fi- fuerit mutuatus. Solent autc Septuaginta duobus in
liumDci confeffiuiffent,idonei videbantur vt fu- locis verter m <re/,propitius tibi, aut cHebrai-
turae mortis illis myfterium explicaretur. Atq adeo c eil rzyhtfcalom lchern, pax vob % aut cum Vt Gea-
neceflariumerat,vtidfieret,nepofte,finprimo- eft chalilah,prohibitio, id eft, abt p. Vox ergo 4J>tt>
niti patientem Chriftum viderent,de eius diuinitatc abominantiseft,& ne id eueniat,quoddidum eftdc- ? yt .Reg.
dubiurent,quemadmodumTheophylacl:usobfer- E precantis. 14-45.J0.
loan 16 i U1U1X' ^tcm "libnfimili fecit caui dicens . 5. Qujconuerfusi ] Id eft, relpiciens j vt Marcus 4 * 9.
c 01 ' H*clocusfumvobis,vtnonfcandali\emim,abfe]uefyn4- eXfonit, qui conuerfus, 'mqmt, & videns difcipuUs fuos q^^'"'^
gogisfacientyos. Aliam etiam alij rationem afferunr, eomminatuse Petro. Fortafle Hebraiimus elt, * quo idem quod,
vt difcipulos fuos Chriftus futuro exemplo luo ad contraria refponfio fignificatur,quafi dicatEuange- ctratio.
f Vcrf 1 patientiam pramuniretyquemadmodum cxhisfcol- lifta,Petrum obiurgaffe Cliriftum, quod pati vellctj
4' ]\gimr,fiquis,mquit,vidtpomeyemreydmegetfemetip~ Chriftum ver contrario obiurgaffePetrum,quod
. jum, &toUaiC)HCemfu4m,<J'feftaturme. Ita Petrus S, fe pati nollet, vtr. Quantas oendii mihi tribulationes r a* 70.10
Epi. Lea. inqUit t clmus p-ffusepro nobis, vobis relinquens exem- multas ,& malasia conuerfusyimcaime , & deabyfs
11 ' plum,vtfequaminiyefligiaeius. terra iterumreduxii me: illud enim Conuerfus iteratio-
Oportet. J Non abfolut, id pofito Patris decretoj nem,&vicem contrariam fignificat,quemadmodum
Qjromodo qUO hominilm genus per mortem filij fui conftitue- fidiceret,tumeprisoccidifti,idmque mepoftc
CKi'fiura tIiberare,pati,moriqueeum oportebat.Quofenfii contrario viuificafti, & '. Deut tu conuerfus viuificabis
p,, ipiapud Lucam dixit h ,cfcriptume, (jrcoportebat ms,'plebstuaUtabiturinte,idekc\\xcm3imo\imx.\i
b Ca. 4. 4 Chrium pati, (jrrefurgere mortuis tenia die. pris nos occidifti, Ita nunc idem contrario viuifi-
zi.Et Jumcnsemn.] Tffl-A*C/^^-,quodom- cabis.
*Hic
 %5? CAP. XVI,. DE PETRI
* Hic Hebtaifraus habetur eti Ifa u / > A verbis arbitrium confirman,
itthnv afpecha nti;m r.t>cnt , aucrcatm f'uiui I1US& C-
folaberis me, id cft,rctrorlum abear, Sc reccdac, 8c manebo
confohtus.
Vadepofl .] "| L'cb acharai, Hebraica * phra-
fis proprie lignificat , [equere me , quemadmodum &
Hilarius intcrpretatur. Quafi dicat, potis deberes
fcqui, imitariquepaflionem meam , qum me ab ea
TracT.i in
Matth. reuocare.Simili e'tiam fententia Orgenes a , & Hie
In corn. ronymus b interpretantur, vadepoflme, id et,fequc-
re potis meam fententiam, qum tuam,'quemad-
modum & D. Auguftinus' videtur intcllexiffc.Vcr-
t Sen de tlC cnim rafyo/ m Sed hoc loco dubiumnoneft,
rb.t)m. quin oratio fit, faccffereiubents, quemadmodum
tecundiu Satana: idem Chriftus dixit*, vadepofl me Satana. Na
Mardi. q uod fuperiores audores annotarunt , diabolo non
cap.4 1e dixifl vaidpoft me, fed tantm v*de , Petro autem d-
xiffcpoft me, non fatis eJt rmum,& quia idem figni- fum abnegare, nullam fui habere rationem, vitam
fcat ; vade, & vadepofl me j&quiaetiame ,quemad-
cap.4 io. niodum illicannotauimusin multis Gra;cis codic-
busIeglturirrs/Upo/lMift ' '. "
-f Neu bfmilis Heoiaica phrafs illa qua vfuseftlacob
ad LabanGen.3l.j6.nnt* " lOdndarakjha acharai.
quia exariili pot me, quia perlccutus es ra:.
Qo fenfu Satana.] D. Hilarius veritus eft xiftimare , Satanx
Pen us n omen fetro tri butum. Itaqueficverbadiftinguit,
Chtifto Sa vadepoflme, vt haftenus cum Pctro Chriftus loqua-
tanas voca
tus tur, deinde quafi ad diabolum , qui earn Petro qpi- .
riion luggererct,vt iplum ne morcretur.impedirer,
conucrlus dicat, Satana jcandalumes miln. Quodeo
fin Com. magis miror, quod idem Hilarius f, Petrumipfm
iaPiai.iji. dicat, Satanam appcllatum. Nequedecoaliusquif- glorUPatris cum angelisfuis, &reddetvmcuiquefecundum
quamdubitauit,
g Ser. i) de Mrito admirarialiquis poteft, quod & D.Augu-
verb. Dora. ftinus 8 admira tur , cur Chnllus tam breui interual-
iecundum lo eundem I'rrum , & beatum , & Satanam appella
Matth. uit. rveipondet Hieronymus nondum Ecclefiam fu- & in iudicio aliquando, qui capite damnatus eft,pe- a^,,^
Q^ipmodo per ilium idificatm fuilfe : proptere erraffe : pro-
Cnriltus
Petrum & prere Satanam vocaripotuille. Refpondent Augu-
beatum,& ftinus &Theophylaftus, beatum , cum non caro&
Satanam ftnguis.fed Pater, qui in ccelis eft, illi reuelauit : Si
nomisaue tanan^cum nonea,qu3E Dei, fed quashominum erat pcnitio dari poteft, eque, Dcus, qui iudex ftrus '
r.t. fipiebat, vocatum fuilfe. Impudentes noilri tempo-
ris harretici funt,qui in huncfolum titulum , Roma- cum vicli funtjvitam pretio vicloribus emre,fed
num Pontificem Petro fuccelfiffc dictitant. Si in-
quiunt, petrum Chriftus Satanam appellauit, quo u Commutationcnldabunt pro anima fua i Ludit ergo
nomincRomanrtificemappcllauiilctr Refpon-
Romanui deo, TuesVetntSjrfuperhar.cpeiram adtficabo Eccleam
Pontifcx meam: Cfpon-tufen nonprtualebuni admfus r^w.Rogo-
ab h a; red quevicilim eos,(i petrum A poftolorum principcm
corum con
urior^l Satanam appellauit, quo nomine Lutherum , quo
catur. nomine Cahjinum , non herticos tantum , fed per-
niciofifimos herefiarchas appellaffet i Non ergo pe-
trum, Satanam, quafi proprio diaboli , fed quafi
communi duerfarij nomine vocauit, quia fibi pro
omhibushominibusmori volenti iduerfabatur. At
cur tam acritcr reprehendit? non tam quodretri
culpa, fi qua tarnen fuit.qumquodxei, de qua age- E
batur, magiiitudomercbatur..
24., TtmCi ] Antequam retrumreprehenderet,vt
mihi vietur cx Luca colligi, qui ha?c verba ante re-
b Ca. tri repeehenfionem pouit a quamuis Chrvbiiomo,
& Theophylatofecus videatur.
Difcipults. ] Lucas ait, dicebat autem adomnes, & Mar-
. cu s conuocata turba cum dtfcipulis fuis, dixit ei.r. Qua m
1 a'8 Euangcliftarumdillcnfionem duobus modis nter-
pretor, aut Chriftum prifentibus turbis, &: quafi
tcrtibus aduocatis , id dixifle blis Apoftolis, aut
praxipuc Apoftolis dictum voluifle, turbamvero,
qua; aderat, quod ApoftoIisdicebatur,fibi didurrl
Liberum P""^ v
aiburium St qmsvtdt.] Re Chrybftomus, & Euthymus,
soliigar. & Tneophylatus admonuerunt, liberum ex his
INCREPATI.
Abneget femettpfum. ] Q^nd fit , feipfum abnegare-, Quid fit
vari interpretes exponunt. Hieronymus, & Beda purgare
hoc loco, & Gregorius K,cxiftimant, nihil aliud elle ^'f.^'.
fcipfum abnegare, quam vetercm hominem exueri Hom.ro.
in.tcch.
indiicre nouum. Tunc , inquiteda, nosabnegamus
cum viramttSj quodper yetuflatem futinus , & anmtimur,quo
perneuitatem vocamto: Scd manif/ftum eft hoc loco
non demoribus, fed de mortibus agi, vt1. declara-
tur: Q^volueritammamjuamfaluamfacer,ferdet earn: ei
qui autemperdiderit animamfttam propter me, inueniet earn.
Melius hryoftomij, quid fit nos ipfos abnegare,
cx aliorum abnegationc admonet intelligendum.
Alios abnegare , eil illos contenanere atquedefere-
re ,nuam eorum habere rationem , nullam curam,
pro nihiloeorum vitam ducere. Hoc idem cft,feip- ' '*
fuam,cm opus eft,pro Chriilo contemnere, vt pau
lo poft dcclaratur. Vbcat enim jeipjum non anima, m Veri, if
fed vitam corporis , quam contemnere oportet, vt
anima viuat: quia quia yoluerit animamfuam , id eft,vi-
tam corporis] aluamfacer, perdet earn, id eftjVium, n cap. 10 jt>
anima:, vtfupr n explicauimus.
J8.
16. Anima, verJ Jtu detrimentum patiatur.^iiw
.-..(..> '<" nfuaSnjd
4 vyM ? ~. 1 rhultetur,
eft, anima yerofu ! . . me-
1-
taphora de foro umpta , in quo fi quis de pTcflio-
ne aliqua quantumuis locupleti , & de vita litigaret
nihil lucrarctuijfi pocflranem quid obtineret,fed,'
vitainperderet. Nam & hoc loco deiudicio agitur
fequitur enim ftatim "Ji/V/ enim hominis ventttrus eft tri oVitC. 17
operafua.
JLm quam dabit commutationem. ] / , ccm-
fenjaonem pro amma fua, id eft, pro vita fua : meta- Quid fit
phora ctiam eft,autiudicio,aut bello fumpta,n comulao-
cunia magiMtudine vitam redirait , aut quia vita dare,
corporis quoquo modo pecunia a;ftimai i potc'ft,aut ' " : ~ * **
quia pecunia radices corrumpuntur: at prosterna
anima; vita, nulla in Dei iudicio pecunia, rifac6-
elljcorrumpi muncribus. Et in bello flt homines,
,
in iudicio vit anima; emere no potuert.Q enim 1 ;* 1
Chriftus norrjinisambiguitatCj&tacitc vita corpo-
poris,ad anima: vitam argu'mehta tur. Vtrque enim
nom mima fignificat, iicut alis etiam piquafi dicat, p Ver.prse-
quadmodum pro vita corporis in belI,vel inrndi- cedti. &cc\
cio.nullamiatisdignamcpmpenfationemquifquam to^.if-
dare potcft,ita& mult emm mins provita anim.
Quodut dicit,fc?i,Hebraifmus eft pro quifquaSic
cnunfolt Septuaginta vertcre,vbi eft Hebraic 0>k
Jc/;,idcft,vir,quipro^/</iiA' apud illos ponitur^.
ij.fdtum emm hominis.] Putat D, Hieronymus Ruth.i^.i.
hocad cnfolandosdifcipulosCairiftum dixiile,pp- Reg.17.1c.
tiuscred proptere addidifft hoc, quia de anima; &4. 4.
commutationc^entionerh feccrat^ qux ex fo'refi Reg.*. *f
iudicidtranllatafuefkt Probat enim his verbis rinll >
pr.o anim commutatidn'eittdari poffc,qia noji qui- . 'i '
libetiudcx,fcd Filiu$ hominisad iudicanduRi vein-
turras eft, eque quHbt motto} fed inglori Pa tris
fui, & cum Angclis fuis. vnturus eft, ita vt bonor^ 1
noftrorum non inJigeat. Cur autem FiliuS hominis
appelk'tur,diximusfupiF. : ' ' . faf.K'f0;
JhgletaVairisju;.) Ui,\)iOCuni,CX H rbraor.urn.idio- '
mate:gloriam autem aun u^ro,fcd Patris fui vocat:
vel quij'etl ipfius eratjl'Vr tariien illi vh ctrm na
tura drdCrt, vel vt Chryoftorrlus, & Euthymus
exiftimant,vt fgnificct llam fibiCommunem effe
c Patre Nam& Angelos fttim non patis,fcd fuos,
vocat.Qn.autem Angelorum Dominuerat.ver4s
 3tf COMMENT. IN MATTH.
35*
Qui Ange- Deus erar,communemque cum"Patie habebat elo- A Dei, quia iam dia bol us viclus erat , fed non regnum
minus eil riam:*e" "Kltur in gloria veturus.quali tunc m glo- fuum, quia nondumin gloria fua venerat,appellare
Deus eft. r'a non ^": quia,quamuis eandcm tcgloriam ha- folet:&quia,fiiddiccret, nihildiccret. Qtndcnitn
beretjtamcn tunc occulta bat.pofte oftenfurus erat, magnierat, nonnullos cxdifcipulis luis morituros
acap. 10:4; Ettuncreddetvnicuique.] Hie verba fupr a expofui- non efle pris qum ipfum refurgentemviderent, cu
mus. nonnulli , fed omnes viderinr. autem loco cm
1 8. Sum quidam de hicantibus.] Id eft, ex iis qni hc dicit tfunt quidam de hitflantibus , 'minime obicur fi-
adnt; vt alibi docuimus , ftandi verbum in lcris ginificat,non omncs dicipulos,fedpaucos tantm
b cap. t.'j.
littcris,non temper ftatum corpori$>fcd aliquando & electos, cofque fingulari priuilegio,regnum illud
iblamprxientiam fignificare,ficut Se Hifpani fuum.de quo loquebatur, pris qum morerentur,
pro adeTcfoleet dicere. vifurosefl.
*? nonguabunt momm.] Id eft, non morientur: Itaque vera eft omnium vererum auftorum inter- .
ceap.9-7- Hebraiimus,qualis apud Lucam c,&apudD.Pau- pretatio,Origenis m,Hilarijn, Chryfoftomi, Hiero- v *'
Ioa^.c.t.i- iumd,quamuis Hebni potisfoleant dicere nymi, Beda?, Theophylacti,&Euthymij, Ambro- can.itf.
d A4 Hebr Mordotbmspeth , videre mortem, qum guftare,vte fijp, Auguftini4,Remigii apud Diuum Thomam, In Com.
x.f. - ' Qgst bomo qui yiuet ,& non videbit mortem Carterm, regnum Dei, Chrifti Transfigurationem appellari, pin Luce,
erfi.li.^j. quia videre apud Hebreos fgnificatexperiri, quod quam non omnes,id folus Petrus, Iacobus, & loan 9
apudGrcos melius dicitur ^tisiSj guitare, qum nes ,antequam morerentur, vider mcrert, quod V? gla"
videre ,folcntitaloquifcriptoresEccIefiaftici. Hoc vel ex eo probari poteft, quod ftatim omnes Euge- fat> '
f in cep j Ambrofiusf, demorteanimac intelligendum putat, liftae fubiungantjfcd poft diebus, Chrift coram tri- chrifti traf;
Luc. * quafi dicat Chriftus , nonnullos illic efle , qui con- bus illisApotolis fuifle transfiguratum;preterqum figuratio
deranandi non erunt, cm filius hominis venerit: qud.fi nec de tempore iudicij ,;'nec de tempore re- 5gnijm
aut qui peccaturiamplis non int.doncc filium ho furreionis,vtprobatumeft,intclligipoteft,neceiTe c,e *
minis venicntem videant , quod coacum admo- eft, vt de Transfiguratione intelligatur. Nam qi^od
dum eft. Beda,& Gregorius apud Diuum Thomam, de Eu-
Regn Dei lregnofuo.] Quid Chriftus hocloco per regnum gelij,Ecclcfia?que propagationc in tcrprctantur,alie-
qmd hic fie. ium intelligat , interpretum fntentise mirumin num videtur.
modum variant. Nonnu'lli de vltimoiudicio inter- Vocat ergo Chriftus Transfigurationem, regnum
g Ver. prat- pretantur, de quo g dixerat, filius enim hominis ventu- ium, non quia propric regnum , fed quia futuri re- t^cufd-
rus e in gloria Tatrisfui, idque videtur effe vald con- gni imago erat. Poteft autem mrito dubitari, cur caturChri-
fcquens.ied quomodo aliqui exiis, qui aftabant, vf- Z Chriftus, tamquam magni aliquid dicat, nonnullos (U regnum.
IoanncsE- queaddiemiudiciimoriruri non eiTent,idnonia- excircumftantibus morituros non efle, antequam
ugelHU tis eftconfcquens;Cuidam deloanneEuangelifta id ipfius vidrent regnum, fi per regnum iuum Trsfi-
eofitraor- j^Qji, voluntj quem credunt mortuum non efle, gurationem intelligat , qua; fexto poft die fada cft:
quod apud alium autorem , qum apudStrabum quo tempore nonfolmtres illi, qui videront, fed
non irtuenio,nequeScriptura:conintaneum cibipfe omncs ctiam Apoftoliiperftites eranr, Refpdeo,
h cap.n.xj. enim, Ioannts videtur h hafic de c vulgo concepram id ad futurum longe poft regnum efle referendum,
opinioncm refutare. Alij de tempore iIlo,quod poft de quo ' locutus ucnt , filius enimhomims nenturuse rVerf.prjr-
Chrifti refjrredionem fuit,interprerantur: id enim, in gloria Vairisfui, ante cu ius regni vifionem non mo- ctdemi.
quia tune gloriois refurrexit, regnum Dei vocari ri magnum profeft quiddam erat : fed illud ipim
ica t< i folct,vt infr i & apud Mi ,& Lucam1, quod regnum tres illi Apoftoli , non in ipto > fed in figu
cap i4*.xj picrque nouis interpreubus placuifle video : mihi ra : non prsins, fed per tranfennam oftenum vide-
1 . ti.a. ver nullo modo placet,& quia id Chriftus regnum runt.
J.

CAPVT DHCIMVM SEPTIMVM.

a Mat. 9 * T pofl dies[ex affumptjets Tetrum , '& lacobum , &Jodrmem

Luc.;. 18. fratrem eiuSygr ducit illos in montent excelfum feorfumnr trans-
figuraws ejt ame eos. Et refflenduit facis eins peut fol:vefiimenu
autem eius facla funt alba^icut nix. 3 Et cece apparuerunt illis
Moyfes >r Elias cum eoloquentes. 4 Refj>ondens autem Petrus
dixit ad Jefum : D omine, bonum eflnos tic effe : fi vis }faciamus hic
tria tabcrnacuU) tibi vnum 3 Moyfi\numy gr Elia Vnum. 5 osddhuceo logeme , ecce
bt.pet.1.17 Vox de nube dicens: tic eft filius meus dileflus, in quo mihicomplacni: ipfum nudi
Sup. j. 17. t. 6 Et audicntesdifcipulicccideruntinfaciemfuam,&,timucrunt Vald'e. jEtac-

acceitJefuSy & tetigiteos: dixitque eis: Surgitc^Q4 nolite timere. 8 Leuantes autem -
losfuos} ncminmVidernnt^iffolmlcfum.*) Et defeendentibus illis de monte >pr*cepic
Mat. 9. IL eis lefus dicens : Nemini dixeritis vifionem, donec Ftlius hominis mormis refurgat.
Mal. 4. i. 10 Etinterrojrauerunt eum difeipuii dicentes : c Quid ergo Scriba dicunt quod Eham

d Sup. H.14 oporteatprmum yenire ? 11 At Ule refpondens , ait eis: Elias quidem venturus {
reftituet omnia, it dico autem vobis, quia Elias iam venit , 7* non cognouerunt
e .. 17,
Luc. f. 38. eum, fedfecerunt in eo qu&cumquc Voluerunt. Sic & filius hominis pajjurus eab eis.
13 Tuncintellexcrunt difeipuii f quia de Joanne Ba^tia dixffet eis. 14 / cm ve~
bih
 337 CAP. XVII. DE TRANSFlG. CHRIST. 3;8 .*
niffetadturbam, accefiitadeum homognions prouolutus ante eum , //;: Domine mifie-
fiererefilio meot quia lunaticus , & malepatitur : namfiepe cadit in ignem , & crebro in
aquam: 15 & obtulieum dificipulis tuis^y onpotuerunt curare eum. 16 I{jJJ>ondens au~
tern Iejus ait. Ogeneratio incrdula >& peruerfia y quoufique er> Vobificum ? vfiquequo
patiar Vos ?' Affcrte hue ilium ad me. 17 Et mcrepaxit ilium lefius, 0* exijt ah to Jamo-
nium , & curatus eftpuer exilla bora 18 Tuncaccejfieruntdijcipuli ad Iefiutn fecreto, 7*
dixerunt : Quare nus nonpotmmus e'tjeere ilium ? Dixit Ulis lefus : Propter incredalitatem
Ucflram. f Amen quippe dico Vobis ,fi habueritisfidem ,/tcutgra^umfinap-.s , dtcctis monti '* '
huky Tranfi bine illuc, r tranfibit nihil'impoibile et Vobis . 2.0 tioc aut?genus non
eiicuurnifiperoratipnem30^eiunium. Conuerfantibus autem eis in Galila , dixit illis
Iejus : g Filius hominis t raden dus eft in nus hominum :itey occident eum , & tenia die
refurget: Et contriatifunt Vehementer. \ Et cmVeniffientCapharnaum^cceffeyunt qui lc
Luc <> 44.
didracma acciftbant , ad Petrum; & dixerunt ei, Magifier Vetter non fioluitdUrachma? inf' 10, m

1 4 Aif, Etiam. Et cm intraffet in domum^rauenit eumjcfus, dicens : Quid tibi \>idetur

Simon* t i\ege; terra a quibus accipiunttributum, velcenfium ? filijs fuisyn ab alienhfbf
Et illc dixit) Abalienis. Dixit illiJefus. Ergo liberifiuntfilij. 16 Vtautemnonfcandali-
%emus eost vade ad maret ey mitte bamum : eum pifeem , qui primus afanderit3tollei
& aperto ore eius3 inueniesftaterem: fiumensy da eispro me, ey te. .

A moriafuntlapf, quod exiftimauerinthunclacobi
IN CA P V T XV iL
fratrem ilium Domini fuifle ; cm EuangeliLefra-'
. OST dies fbfc] Idem tempus poni trem ilium loannis,Zebedx>i filium fuiTe dicant- \
Marcus Lucas vcrbpoft otofer lnmntem(Xce[J'um.]tQ.s hic monsfuerir, Euan-
dies id factum dicit, quod Hierony gdiftr nondicuntmeque vllus,quodciam, tisan- [ccin c
quo
mus, Chryfoftomus, Beda.Theophy- tiquus j&grauisauclor: vulgo tarnen iamdiu inua mote tris.
ftcbis, Euthymius", & Auguft. dita luitopinio,eum fuiTe Thabor,quem D.Hieronymt figuratus,
cHocloeo- ii medio Galil^ae campo efe dicit mira rotundita- 0 locis '
d Lib.i.dc foluunt,Matthxum,& Marcum,eum diem, quo fu-
tefublimcm.5iueis,fiueal^usmons fuerit,qufri vi- Hcbra'*.'
contenta perioragefta fuefant, non numerafTe , Lucam vero
Euang^c. numerafle. Poteft & alio modo folui.Lucam non detur poTe.Cur vt gloriam uam demftrarctjn m -
pricis, fed confuse nota(Te tcmpusjideoque dixifle tern afcenderir. Riti vna eius rei ex Luca ? colligi- P caP-'- 14
fer. tundicit enim afcediiTe, vt orarecfolebat aute Chri-
jibfimpfit. ] Multa hic quxri ppfTurir? Primo , cur ftus ocandi caula in montem afcenderejvbi & blitu- 2
CarChri- Chriilus'transfigurari voiuerit. Ad quamqujftione domaiorcft.&cliconlpcdti^liberiori.Quodau-^,
ftascratisfi-
Hilarius Chryfoftomus , 8c Eutnymius refpondt, tern Lucas dick afcendifte, vt oraret, non ita intclli- Locc ( u,
guratus.j
id fecilTe, vt difcipulos mentione futunftiortis fuae gendum arbirror, quafl ea tantiim aieenderit caui:
mrctes conlolaretur. Theophylaftus vero.vt pro - fed quia lolebat in omnibus maioribus rebus oratio-
baret , quod fuperiorc capitee dixerat, le in gloria Aem praemitterc , antequam gloriam luam oftende-
Patrislui venturum eiTe: quod vtrumqueprobabi- ret,non dixilTe fe transiagurationis^ed orationis cau-
e Verf. 17.
lius eft,qum quod hereticorum intrpretes dict: iain montem afcendere, neremanentibus , inuidia;
voluie oftendere,e non inuitum , led ponte fua occafionemrdinqueret. Accedit.quod plerumque
moriturum, cm tantam haberet gloriam. Dei gloria in montibus,qui clo propinq uiorcs st,
Alia qu-cftio eft , cur non fit coram omnibus diii- 8c ab hominibus rcmotiores, non in vallibus often-
Car Chri- ditunfic cnim Moyfi in monte Sina Dei maieihs - c od. ts*
ftas coram cipulis transfigurarais. Ratio ex infrdicendisffaci
paacis.iifq* le colligitu r , vbi pr.Eci pit tribus illis Apoftolis, qui paruit r,& erat illa res,vt ait Hilarius,figura Transfi- " , .
r Calumusia
tribus Apo- ipfius gloria n confpicati fuerant, vtnemini vifio- guratioms. . BitR.
ftolis rri- nem illam dicerent, donec Filius hominis mortuis 2. Et frrfMi/i|rrfff//.jputidtm!hivideturh2reti- zainMatcfa.
figurarus. relurgerct-Noluit crgoChriftus,gloriam luam euul- cus quidam interpres tranftuliTe , & transformaws
f Vcxf..
gari obeascaufas,quisillicexplicabimus.Tertiaeft eB, cmXracum Verbum -^*^, nonmagis
cur tribus, non pluribns,nonpaucioribus gloriam transforman, quam transfiguran fignihcer,& trans-
fuam oftenderit.Ideo,vt opinor,quia volebat futurje formandi verbum,nec :roum,nec ma^is vfitatum
vlitatum , qum
quam trans
trans-
as glorias teftesaliquos exftare:en^utemi>n<m, figurdi Latir tinis fit, quo fa:pe Plinis ', Qujatilianus | ^ ,9-^1 S 1
ius v vtuntur , Sc priculofam includat .. T ' VI 'c'b
g Dcu. 19 aut triwn teflium, talnt verbtm K. Adde , quodita t,& Suetonius
accidit, vt tres haberet difcipulos , fecretorum uo- ambiguitatem.Potclt cnim 8c ad externam nguram, cap.x.
Matt.i8.ii. r maxime capaces :hos enim tres ad res magise- & ad eTentialcm,quam vocant,formam refen i, cm
cretas olebat adhibere,vt apparet ex Marco h.Quar-* manifeftum fir, vt Hieronymus admonet, Chriftum
bcap.14.JJ.
ta, cur his po'is,qum aliis oftenderit.Cuius rei vna non corporis fui naturam/cd externam tantum ipe-
iAftut. modo expofita eft ratio. Alia vero eft.quod PetrusSc ciem,figuramque mutauiife. edtwde
Traft. 5. primus Apoftolor eilet, & maxime iplim amaret: Stent nix.] Omnia fer Graecorum exemplaria lc-feQ(jj[ur "
in Matth. Ioannem ver ipi amaret maxime : Iacobus autem gunt,aSf ri {tf,ficut luxmoftrum inrerpretem IcgiiTa
1 In. cap. 9. poft Petrum ex primis eTet,& t i.- ardtiflimus. Ita- conftat e%ir,ficutmx, quemadmodum & in non-
Luc, que primus omni ab Herode pro Chriftooccifus nullisGrsciscodicibuslcgitur: camqiielcioncm
m In cip t
epi. ad Gal. eft i. Quam rationem Orgenes , Ambrofius 1,- omninoprobandam exiftimo, & quiaMircus"' itaXCip,
n laCom. guftinus m,Hieronymus,Thcophylalus, & Euthy- etiam icribir, & quia Hilarius, &omnes veteres au *' ' '
j^ius n,rcddunt.In eo Ambrofius,& Auguftinus mc^ lores ita legunt:& quia comparado fimilior, & rra-
 359 COMMENT. IN MATTH. 3

gis eft vfitata: non enim.qus alba funt,blemus lu- A antes,cjrquis eis nocere volueri; , ignis cxiet de ore eorum,
minijfed niui compararc:iplendida Jumini compara- tir deuorabit inimicos eorum , Sr quis yaluerit eos ,
mus^ : beator autem gloria albis veftibusfignieari c oppor.et eum occidi. Ht babent poteatem daudendi
aVt Apoc fillet ^Fuerunt noftro ten^ore viri eruditimmi duo cdwn , nepluatdiebus prophetic tpforutn, quibusverbis
c.i. 14 &}.' qui exiftimauerant, Aportlos in Transfiguratione Elias? Cr poteatem ktbent fuptr turnas ,covuertendi eas
4.f.i8.&4. Chrifti vidiifediuinitatem. Jn quam fententiam & infanguinem, cjr percutere terramommiplaga, quotiej -
4.& . & plurimosauftores veceres, & Ecclefiafticum hym- cumque yaluetint quibus verbis Moyles apefcde-
7 9.'yStif numbquafiitafntiat Eccleh, proferre folent. feribitur.
Apoftoli lurequiddamcernimus . Soletqusri ,an verapparuerint. Itaquidemom-
diuinitatem Qwd nefeiat finem pati, nes, quos ego quidem legi, aucbres fentiunt. Stra-
chriiliin^ Sublime ycelfum ,imamimmi bum, &D.Th:>mam excipio: quorum ille' exifti- C1B j''in
Tunifigu- jntiquiuscalo,Cr Cbao. /nation ver ipfos, fed ipforum imagines apparuif- m In Com.
ydc-unt"0 MinimtamenillisafTentior, nequevllum veterem ie: hic ver mEliamquidem,quiamortuus non erat, ad huue
b prucn- aucorem ita infifle credo , & ira c-ntire periculos ver adfuife:Moyfi:m atern,quia mortuus erat,pon locum
riusinhym effe arbitrar. Nam omnes illi, qui citatur veteres au- verum j&integrirn, fed eiu? tantum animam , non
no d Epi- #ores,nihilaliuddicerevoluert.qum Aportlos, " proprio, fed alieno aliquo aflumpto coj poreappa-
pluma. Chrifti diuinitatem, id eft diuinitatis gnum oculis ruifTe. Probabilius, quod omnes alij fentiuntauo- Moyfes ia
confpexife. Arguraentabanturenimaduerus Aria- resvtrumque verum, vtrumqu*itegrum fuifle. vero 5or-
nos,vt Chrifti diuinitateminde probarent,& in illo Necenimcmieniebar, vtmendacro veritas proba- ^'ansfi a
ipfo hymno,quem proferunt,Ecclefiaftico,id etiam retur: & erat rationi confnraneum , vt quemadmo- ,ationc fpJ
explicatur. dnm Chriftus nonfiilami&adumbratam , fed ve- paiic.
Qcumque Chriflum quxriiis, rara,& exprefTam gloriam oftendebat: fie non falfis,
Oculos in ahum toite: & imaginariis , d veris confirmareturtefti bus." uo-Cctte
lllic licebit yifere Quaerituretiamquibufdam , quomodo Apofto- tajquo-
Signumperennis gloria. . liMoyfem,&Eliam,quosnumquam viderant,eo- modo ab
NonigiturChritus diuinitatem fuam, quatcorpo- gnocerepotueriut. Repondetuthymius,inanti' Apoftolis
* reis oculis videri non potujr,fd diuinitatis fpeciem, quisHcbraorum libris eorum formas fuilTe decri- "Si1111
& corporis gloriam ortend it,qu emadmodum & hoc ptasi, vel ex traditione cognitum^ulgofuife, qua c
5 p.q-.4)ir. loco Hieronymus indicat,& D.Thomas in Theolo- fuiTent forma : Thcophylaftus vero excolloquiis,
.ad i- eiarSummafubtilitcrexp'icauitjquam legere, qui quae inter le mifcebant, ab Apoftolis cognitqsfuiflc
fubtiliora defiderant, Theologi debent. putat: namfirtajje, inquit, Trloyjes dicebat, Tu cs,cuiusego
- i.Moyfcs &TLli-u) Cur voluerit Chriftus aliquOS j>aJftonem occifo agno , & celbralo fafchapr figurata.
es, at Elia ex alio mundo fu: Transfigurationisteftes adeTe, Eliasyerb,Tu es: cuius ego refurrecionemfujcitato yidwe neaP*' 39
in Tr3ns|- raerit quri poteft. Hilarius refpondet, vt refurre- filiofignificaui .Scribjt quidem Lucas n , fermones illos. 5I-
guracione_ ftjonis fides fulcitato Moyfe conmmaretur: extern inter i aliquos mifcuilTe , non de his tarnen re-
apparucruc nonje rerrec~tQne : fed de futuro Chriftiregno bus,fed dicebant, inquit, exceum eius , quem compleiurus
quaeftio erat.Itaq; duabusde caufis interfuifle arbi- erat in Jerufalem , ideo, vt opinor , vt quod Chriftus
tror:altcra,ne res Apoftolis ficb vidercturaltera, vt. de fu futura morte paulo ante praedixerat ; confir-
futurum Chrifti regnum ad viuum repneientarctur, marenr, & Apoftoli ofFendi definerent. Fieri etiam *
fiib cuius aduentum duos teftes mittendos eTe tefta- poteft , quod alii dic^int, vt interna Dei infpiratione
e In Apoc. tur Ionesc. Cur autefc hos potis duos,qum alios cognouerint.Narrat idem Lucas Petrum,& qui cum
j .4. voluerit adeDTcjOmnesvetetes aucloreshanccaufim eoerant, grauatos fuifTc fomno, quem Chrybfto-
fuiTe putant,vt per Moyfem lexjper Eliam Prophe- mus non vatum ibmnurn , fed ftuporem interpreta-
tjefignificarentur,legemque,&ProphetasinChri- tur, quod verovaldefimile eft: quomodo enim in
ftumtdere,in coque terminaridoceremur.Tertul- tanta gloria dormirent? Nrfi fortaiTe interim , dum
dL'b.adu. lianusd hinc Marcioniftas refellens , Chriftumlegi, Chriftus orabat, dormir cceperint.quemadmodu
.4. & Prophetis non elfe contrarium,Hilarius,Chryfo pafionistemporcfecerunt0,idquediinopcrmi(ru, 0 qa t-
Hoc loca ftomus,Hieronymus, Beda,& Euthymiusc, & Am- vt interim & Moyfes, & Elias vciirentA fefe Chri- 4o.4} . *
fine.?. Luc brofius f & AuguftinusS' Alias idem Chryfofto- ftustransfiguraret. Quod &Lucas indicat,diccns:
quinqu mus, &Euthymius rationes adferunt , quia multa & emgtlantes yiderunt mateatem ems ,<& dues yirts, qm
..7. vtcrcme,&Moyfes,& Elias miracula fecent &quia abant cimillo.
alij dicebant.Chriftum efie Eliam/ilii vnum ex anti- 4, Rcjpondens.jHchraifmus eft,refpondere, pro 1ca
quis Prophctis, Moyfesautcmantiquiifimusfuit:& qui, vt fxpe iam explicauimus
vt oftenaerct vitx,& mortis fc dominum efle,qui& Faciamuslnctriatabernaeula.] Defe,&aliis Apofto-
adhuc viuentem Eliam, & iam, niortuum Moyim lismentionemnonfacit,defolo Chrifto,Moyfe,&
teftes excitaret. Simile eft , quod Hieronymus dicit Ea follicitus.
Scribis;& Pharifieis fignum declopetentibus,& E Dubitaturquibufdam,curtabernacula ficerevo- Cur perrns
de ccelo Elia deuocato,& de inferno fufcitatoMoy- luerit,&ineolocomanereJR.eipondcnt Chryforto- ttia taber-
fcjfignum darevoluiiTe. Alij , vt Moyfismanfuetu- mus,Theophjaclus, & Euthymius, metu Iuda:om nacula fieri
dinem,Eliaeque relum diicipuli imitarentur, vt Eu- id cogitafle,atque dixifle, ne Chriftus, qucmadmo- voluerit.
b In lib ad- thymius exponit : Tertullianus autem k putat im- dum paulo ante dixerat,in erum manus traderetur: *
uer.Praxe. plctum eTe.quod Deus promiicrat in Numris fe quafi in lurnmo monte latere poTet, &fiopusefler,
i cap.i . cum Moyfe ore ad os locuturum eile. Moyfe , & Elia defend ,quor alter gyptio, &
Moyfcs & ( ego cau(m,cur Moyfes,& Elias appa- 'Amalechytas:alter duos, auttres Centuriones cum
fc'aodum6 ruerint, eTe arbitrer, quam dctus quidam noftri ipforum militibusdeuocatocoelitus igne confum-
/iusadiicn- tcmporisinterpresindicauit,quod voluerit Chri- pferat. Sed hsc cogitatio vix Pctro videtur digna,
tum ventun rtus futuri aduentus fui imaginem repra?fentare : an- Vera igitur caula fuit, quam Petrus ipfe indica t,di-
fanr. te fecundum autem eiusaduentum,Moyfes, & Elias cens. Kommenoslricejfc. Bonum enimnon vtile.aut
t. Ojp.ii.j vcnturifunt,quemadmodumexApocalypfi,Khaud tutum,vtaucT:oresilliinterprctantur,fediiicundtiiri
4. r . obfurcolligitur,C^'<'rfo,inquit,/oft teflibusmeis, vocat.qucmadmodumGallidicunt , ilfaitt bon eflre
Cr propbeubunt diebus mille ducentisfexaginta,amiclifacis: ry-Pbcueratcnimilli g'oriofus ille Chrifti, Moyfis,
hjitnt dua [, drduo candelabra tn conjpcEht Domini & Elia: flatus, in quo cos permanfuros credcbat,fi
femper
 J6, CAP. XVII. DE TRANSFIG. CHRISTI. 361
femper in monte commorarentur. Aliam vidctur a ccndum, qualis venturus effet, & confirmandum,
ceP>J5- caufim Lucas * indicare: ait enim,Petrum hocdi quod 1 hriltus dixcrat: Fdius enim hominis venturus iCa.i. 17
xiffe,ciim vidiffet Moyfem.&Eliam dicelIiTc,qua- eft in gloriaVatrisfui, Sc ad comprobandam Petri con-
fi cos diicedere doleret,velletq; ibi imper manere. {effionjm , Tu es Chriftusfilins Dei vint ,. vt aliis futu-
.,9. <. Marcus b,& Lucas 'annotant, Petrum nefciffe, rifegni Chrifti certior effet tftis, quemadmodum VerO.
caP- 9. H- quid diceret: vnde alumifta: more luo occafionem iple teftaturdicens Et bancyacem nos audiuimus de ca 1 1. . cap.
Calamus in arripiuat.Petrum impudteraccufandi,qujl Moy-
Harm, lo alltam^cumejfemus cum ipfoinmonte fanch. Hunc lo 1 18.
i'etrus ad iem , & Eliam Chrifti collegas , illique pares facer cum fupr tractauimus ,"*., i ; 1 <f ... i : m cap. 3.17.
uerss Cal- voluerit : quod nein mentem quidem illi venit : ne- Ipfum audite.] Conftituit, aut eife indicat Chriftum
pccul- queproptcre Euangelita: dixerunt, illum,quid di legiflatorcm, cuiobedicndum fit. Audire enim hoc
tbm dcfcn ceret nd ciuilfe, quod quicquam contra fidem locu- loco,Hebra:ormore,fignificatobedire. Sic alibi *. n Pf. i. g;
t us fit, {I'd quod rude, & quafi puerile defideri ma Ego autan Conftitutusfum reX ab eo fuperSionmontemjan
gniamorisfignumdeclarauerit,nonconfiderans,il- tum ems , prxdtcans pttaptmn ems. TertuJJianus "ad 0 r- * co-
lisqui tam glonofi eifent, opus non elfe tabernacu- E hunc modum interpretatur , ipfum audite, id eft, non tra,M c
lis. Non auum cfiderauit, quia propter glori^ ma- Moyfem, neq; Eliam,quafi hoc loco lex, & Prophe Cyrillus
gnitudinem, quam confpexerat, obftupefadus erat: ts abrogate tint. Caluinifta: yer hic verba in mc- defignatur
kg ibror.
, inquit Marcus, timare exterriti. Iuuat vide- moria figenda elfe monent, ne aliam , qum ipfum Caiuin 14
f>. Ambro- re, quant verius qutoque meliore fpiritu D. Am- hriftum audiamus, Boni lnconfiliarij, quorum huiu.
fi Petri di- brofius,qumCiluinus Petri factum interpretetur. conilium vtinam diligentis fcquerernur, nevllos
?c me Is d his verbis fcribit , eft , inquit , nos bceff.
lius, quam Hint Ule e, Dijfolui,& cum Chiflo efft multo melws.Ktc vnquam harreticos audiremus : nullum enim illi au-
Calutnus ditoremhaberent.. . . , {.
imerprece*- Uudat contentus, nonfoCum affeilu ,fed etiamfackrum de- . 6. Ceciderunttnfaciemfuam.] Inepte quidam Cal- a in an
tur. miione pnftantior , ad cx.nl (canda tabernaculatrta impiger uiniftar interpres exponit^ A poftolos auditi voce,
dlnc. f. oterAriuscommtonsobfequijmmftenwnpoUiceiur.Etqttam- in terram adorabundos cecidiifc : Id enim Hebrai-
-ac. uis nejaret, quid dicaet , tarnen pollicebatur officium : in quo cam phraim ignificare 1 ' IS bi J 'nepbj bbalfa av>
e Phi Ii. tu.}.
nmMonfuUafetuUrti*,fcdpr*mamAxleuotiofr:litmpie- cadere wfaciemjuam. Qund vtplerumquc verum tit: ,
mis accumult. Namquodignorabat,conditionisftf.qmd femper tarnen verum non eft. Namp Goliath/*- p'.Rfg 7-
prtmittebat , deuotiotns. ckm cectdiQe dicitur, non adorans, fed moricns,&
5. Ecce nubes lucida.] In nube fokrc Dei miiefta- Daniel 4 ctiam dicitur infaciem cecidiffe non adora.- ^^8'7'
temollendi^nnumenslocispatctf. Vnde & Dauid bundus,fed vifioneperterritus.&obitupefactus. In Ap0(\' ii
dicit : Qwponis tiubem afcenjum tuwn, quiambulasjuper hunc autem locum ea phrafis conuenire non poteft: quarc in -
fewiMvemorum: & Chriftus ad dcmonftrandam ma- quia ftatim Euangelilta r dclart, quare ccciderunt faciem fu.
leftatemfuam , dicitur ad ludiciuminnubibuscceli Et limuerunt, inquit^ valde , &actejfit lefus , & ietigt eos, cidermr.
venturus cifc, infi b. v dixitqueeis, Su;-gite,& nolitetimere. Vnde manifeftum 1 V" '7*
Cur id tit/acihs conieclura eftmubes res eft - eft , eos exanimes , aut imianimes fuifTe : propterc
i Exod leftis : dechratur ergo per nubem diuina maieftas,vt enim dicitur coi Chriftus tetigilfe : icut folemus,V
10. & ly. 9 verus Deus,quiloquitur,co;liquedominator,non ad fe redean , exanimes tahgere. TimOre ergo, rir
is^jj.'s. &ius3non terrenus eile fignificetur. Atquehxcfuit ycncrationececiderunr.AtquaretimebantQuislo- ..
:-. sc 54. j. caufjcur hocloconubesdefcenderit, vt vox illa, quentem Deum non timet Vocmtuam , inquitf, fGe j. xo?
& 40.51.33. qux audita ft , Hic efl iiui meas diletlus , non alius, audiui , & timtf,&C,vox Domimtnvirtute, -vox Domini
34. %6. qum Dei effecrederetur, quemadmodra Luthy- in magnicentia , vox Domtni (onfringentis cedros ,
fca i7 ra'usan'ma^ucrnt lib etiamfortaffis, quam reddit bomim intercidentisfammam ignis', vox Domini conmicn-
2*4? ,0 Ambrofius, vt Apofteli Deiloquentismaieftatem tis defertum1. Leorngiet, quiinontimebit ? id eft, liru- tPr.1i.4J
Car in nn- interpolita nube ferre pofent: nam eandem ob cau- gier it u. t. . i
bcraaieita- fam Moyfi per nubcm locutum legimus. Annota- 9. Et defcendentibus Ulis de monte ,prxcepit eis. ] A lt- g mos
tcm fuam runtChryfoftomuSj&TheophylaftuSjhancnubern um relatiuum abundu ex Hebraico t idiomate.
Chriftus lucidam fuilfe, non qualis in veteri Teftmento eife
oitendere .atin dicendum erat , & defcendentibus illisde
voluerit folebat, aliginolam : quia Deus non ad terrendura: monte prxcepit.
d ad docendum decdebat. Laudo allegorixfub-
t Hoc Hebraicum idioma xcprarfeptatur Pfalm. 111. 3.
tilitatem,fed potis proptere lucidam fuilfe credo,
Viwrfcniintifchechubberjbiabiacbdauy qua; iunft
vt rei,qua:agebatur , id eft, Chrifti gloria;, Tran sfi- elt fibi fiinul s clatius noltcr incerpreSjCUius parcicipatio in
gurationiqueconueniret. jt , ' t femctipfo.
Si ecce vox de calo dicens. ] Re$ Chrybftomus ob- Kemmidixeruis vifionem banc. ] Hunc locum fupr
iruauit,hanc vocem,poftquim Moyis,& Elias dif4 * explicauimus. Probabile elt,quod Hieronymus,& xc.i.io.'
eiTerunt, emifam fuilfe , vt dubium non efet, non Beda indicant, prohibuiife, ne in populumeuul<Ta- Rf''qai A-
ad alium/jum ad folumChriilum elfe referendam. r.ent, nihil enimmcommodifequipoterat, fiidJii Fft "sfi"
/oicur H.ctfljiuus .] Ambrofius, & Hieronymus Apoftolifcirent.&illud commodi, vtma^isinfide """.01?1*
i ~l L/. -L./:^ rr_ _..:/: j - -^.i. \- ...c norma ha-

-1 * 1
dicunt , vt Petrum, quafi Moyfem,& Eliam Chrifto,
arquantem carpant. Ergo emphafim quidem in
pronomine, led aliam elfe arbitrer. Keqiie enim
poftoli dubitabant, non Moyfem , non Eliam, fed
Chriftum Filium elfe Dei viui.cm paulo ant , cum
nondum Chrifti gloriam vidiffent,id Petrus confef-
fus eilet. Itaquenon opus erat, vt Chriftus Moyle,
&Elia ccclefti voci diicerncretur.
Cotfater igitur eftcmpha(is,/;ic, id eft, quern fulgen
bocJeChri
tefli- tera, vt folem, quem gloricfum vididis,eftF !ius
" ..fi ta- meus. Non enim bre vox ad docendos difeipu-
Icrif, loSjChriftum efle Filium Dei, mifaeft: fedaddo-
_
filia gloria; fama decepti. fuiiTent, fide deficerent,vt
hryfoftomus , Euthymiiis, Hieronymus, Bala , &
Theophylactus putant. Pxobabilius tarnen, & Eu-
geliftis magis cfentaneum videtur,nee ctcros qui- '
dem Apodlos feire voluilfe : dicit enim Marcus % 2 ca-9
verbum apud fe , tres illos A poftolos continuiffe, & a ca 9' 3<
Lucas , a & ipfi, inquit , tacuerunt , (jr nemini dixerunt in
Ulis diebus quicquam ex its , qui viderant.'
Doneefilius bomims mor, ttis refitrgat. ] Cur nonan-
1 r. * -
tdicivoluerit,fuprcxpofuimus.Curautem poirei
voluerit feiri, in promptu ratio eft, qui t iliud in-.
commodunj, quod ante fequebatu/ tnncfecruincq
cl
 3*3 COMMENT. IN MATTH.
poterat, & quia tunc totis velis Euangelium erat A QV>dautcmdicit,eum omnia reftituturum, non
prxdicandum.
Apoftoli IO- Q^dergo Scribe dicunt.] Q^prfum<hoc Apo-
cue h*c in- ftoli interrogent, difficultate non caret. Caluinifta-
tcrfogaue- rum interpretes malig.i,& impie interprettur pro-
rint, pterehoc Aportlos dixiffe, quia non credebant,
Chriftum efT: Mdfiim, de fuo , vt opinor,ingenio;
A podlos iudicantes. Hieronymus , quiputbant
eumiarn in gloria vcniiTe^cm.curri transfigurtum
vidiTent,& tarnen Eliam difirefiTc.Ego ex proximiS
Chrifti verbis, donee fiius hominis morluis refurgatt
occifionemeosiumpfi.Te arbitrorid interrogandi.
Q^ia enim dixerat, dome mortuis refttrgat , fcito
moriturumfignificauerat,fiquidemindicabat, poft
ciusrefurrccbonem, Aportlos adhuc fuperftites deve.ro Elia id eft intel'igendum : praeter , autor
viciaros efle, qui diu setateiam grandes viuerenon
poteranr. Ergo non intelligentes refurreclionis my
fteriiim,vt docent E iangeliitx , exiftimbant Chri
ftum antcqum morerctur, in gloria illa.de qua lo-
cutus fuerat, venturum efle, vt redderet vnicuiq; fe-
cundm opera fua. Nam venturum cifcpoftmor-
tem,animo comprehendere non poterant. Quia igi-
tur putabantjChrifti aduentum inftare,videbantque
Eliam nondum venifle,eofaltem modo, quo ventu-
ruseifedicebatur,vtcorpatrumadfilios,&cer filio-
rumad partes reuocaret,omniaqucrcftitucret,(nam
in transfiguratione non tarn venilTe, quam apparuif- turMoyfm& Eliam eTe venturos, cir dabo , inquit, c.ti.j.6.
fe videbatur ) interrogans quomodo Scribsc dicant dm'>us teflibus meis, & prophetabutit diebus mille ducen- Moyfcs te
ant eius aduentum Eliam elfe venturum.
N on erat ea priuata S cribarum opinio , fed omni
'
Cur Sccibis jucjrorurn ' communis.
populo " Vcrrn,quia
- " " Scribx
'""
hoc dictum,legIS . doctores
, ... 1 vero li-
ibuatur. erant.eamque traditionem,vt
mileeft, populo folebant explicare, illis eamattri-
buuntrquemadmodm fi quis apud nos de plebe d-
car,quomodo hoc, vel illud ccionatores dict, cm
jdnonconcionatoresmod, fed Chriftianiomnes,
Sc Scriptura ipfdicat: fed illiterati homines, qui
'eripturam non legunt , omnia blent Dotoribus,
auteoncionatoribusattribuere.
ix, E'tas quidem ycnit,] Tempus pnfens ex vul-
gari loquendi more pro futuro pofitum eft , aut po-
tis pro infinito cum verbo debitum fgnificante,
quail dicatj Elias quidem venire debet, aut Eliam D Denique h rc omnium vetxrum au&orum opinio
Vei .14 1 4u^em vemre oportet. ' Sicut
1 infr ' , magiflerveflef
loan.11,' nonfolmt didtachma ? i. no;
4. fermo interfratres , ibd dij
moriturus non effet, aut mori non deberet.
re Elia n- Chriftus affirmt Eliam venturum efTe : Caluini-
te licfn iij-ftjEtamenjVtfibi vidcntur,fipientiores Chrifto, non
dieu vtu - crcc}Unt,nofquequia id credimusfimplices, putint;
CalCOatta & 4uoc^ ^ Chriftus Eliam venturum efTe, de Joan
ne intelligendum elfe dicunt :quemadmodm idem
cVcr-feq. Chriftus videtur exponere. Feranttamarquo ani
mo, qui feSpiiitumD habere putant,fimplicita-
tem noftram,vt Scripturx potis, qum ipforum f-
pientia; fidem habeamus. Primm quidem Chriftus
non dicir.Eliam iam venifTe, fid venturum effe-nam
4 Ver.fcq. q40ld iam venifTe dicit, non deeoElia, qucmhic rUm. Cm autem dixit, /wiwTMtf,tantm voluit
iDinnesn venturumdicit,feddeIoanneBaptiftaloquitur,qut
cftElias, m fpiritu,& virtute Eliar iam venerat:c> ex eoipfb,
qui Tcncu- qud de loanne per priteritti, de Elia per futurum,
1USC- aut per praefens locofuturi pofitum tempus loqui-
tur,colIigeredebuerunt,voluiffe Chriftum docere^
praeter Io mne,qui in fpiritu Elise iam venerat,ipfum
verum Eliam venturum efTe. Deinde,quia addit, cir phetam : fie de priori aduentu , 8c de loanne Baptifta
reituet ow<r,quod Ioannes non fecit. Nam quod ifti
interpretantur,Ioanem omnia reftituife, quia Chri
ftum pridicauit, qui omnia reftituit,ineptum eft.
Nam ifto quidem modo omnes , qui Chriftum prar-
dicuerint, omnia reftituerunt.' Atmanifcftum eft,
Chriftum , Eliam aliis omnibus opponere, quafi fb-
lus port ipfm omnia reftituerit.
j4
malequidamexponuht,quafiparaphrafisfitverbo- EHas.quo-
rum Malachie e , O* conuertet cor patrwn adfilios , cjr m.ocl0 on -
cor filiorum ad patres eorwn. Etfi egoaliumpotisar- ffU"ffcUU~
bitror elfe fenfum , vt Elias omnia dicatur relitutu- ecap<4.
rus eiTe, partim quia multa ipi per fereftituet: par- * '
tim/nultoquc magis, quia fignum reftitutionisom-
nium,idcft,confummationisficculifuturuseft,quod
in Ioannemconuenirenon poteft. Praetere Mala-
ch teftimoniurn apertum eft f. Ecco ego mittam vo- fcap.4 y.
bis Eliam Trophetam, antquam yeniat dies Domini ma-
gnus ,&horribilis. Minifeftum enim eftProphetam
dedieiudicijmagno,&horribililoqui,antequem
Elias venturuspromittitur,nori ergodeloanne,fed
icclefiafticiS; de Eliipfoloquens, &adMalachix gea.4S.z0:
teftimoniurn alludens, qui inferiptus, inquit, efliniudi- Liber Ec-
Ciis temporum, lenire ira'cundiam Domini,Conciliare corpatris
adfilium: cjr reituere tribus lacob. Quemadmodum& cus
hoc loco Chriftus r reflituet omnia.
At liber y inquiurit Caluinifta*, non eft canonicus.
Id hiretic , & fine ratione dicunt : fed fingamus it
efTe, cert ex eo intelligitur antiquifilma traditio,
qum Chriftus iifdem verbis confirmuerit, verum
Eliam venturum efTe;
PrJtcre Ioannes fatis apertfignificarevide- hin Apoc."
tis fexannta amicHfaccis. Quos,quifuturifunt,ftatim f.,ias;'nt.e
- die ici i
defcribit , Hibabentpotcaitm daudendi cdlum ne pluah TC1UU1
diebuspropheti ipforum. Q^iis non videt Eliam ? &
poteflatem habent [ aquas, conuertendi eos infangui-
, &perutere terram omnt plaga, (jwtiefcumquevi
luerint. Quis non videt Moyfem quafi digitode-
monftrari ? Accedit, quod vt'docuimus, hie ratio iyai~.).
potiifima fuit, cur Moyes, & Elias petnis, qum alij
ex Prophetis Domini Transfigurationi interfuert,
quia voluit Chriftus futurum fuum aduentum tri
bus illis A poftolis ante oculos poner : & quia in fe
cundo aducntu fuo , Moyfes , 8c Elias Tum prxmit-
tendi, vtciusviam, quemadmodum in priori ad
ucntu Ioannes fecit, prparent, adeTe eos voluit.
fuit, de Elia quidem conkntifima acnemine dif-
fenticntc, quemadmodiim fupr probauimus : de ca.r1.i4;
Moyfe minus conftans : nam fecundum fcundi ad-
uentus Domini.tc(tcm,alij Moyfem , alij Enoch fu
turum eTe tradiderunt.
Obiiciunt Caluinifta; , quod 1 Chriftus dicit, 1 Verf.fwj.
Eliasiam yenit, & non cognouerunt cum , & "", tunc in- m Vcrf.tj.
tellexerunt difcipuli , quia de Joanne Baptia dixiffet eis. ' .
Rcfpondeo nos non ignorare Chnftum de Ioanne nef_onje
Baptifta locutum fuifle, & Ioanncm veniffein fpiri- tur calui-"'
tu , & virtute Elia? , vt Angelus apud Lucam tefta- niftis.
tus eft: fed affirma mu s, Chriftumn negare propte- .*.;7-
re; id difertis potiiis verbis confirmare, etiara
Eham ante fecundum aduentum uum cTe ventu
fignificare, quod attinet ad effeftum , id eft , ad fi-
gnum prions aduentus,& ad pcenitentia; prardica-
tionen, quod vtrumquein fecundo aduentu Elias
facturus eft , eum iam venifTe, quia in priori aducn
tu Ioannes vtrumquepneftiterat, quia ficutdefcc-
do aduentu Malachias dixit : Ecce ego mitto Eliam >ro*
\xcnx.Ecce ep mitto jinzelummeum antefaciemtuam, , .
f ri* in "wSp.J.I.
ejuiprtparabitviamtuam antete Voluitergo Chriftus
dicere , non per id ftare, quo miniis Iudxi credert:
fed quia peruerfi , & obftinati erant. Elias enim ille,
qui ante primum aduentum promiifusfuerat,idcft,
Ioannes iam venerat. Quemadmodum r dixit, Et?CtU,i*'
yultis credere, ipfee Elia.
15. Quia
 3; CAP. XVII. DE TRAN SF. Et APOST. JNTERR. 366
.9 17. i j. Qmjltmxticust.] Marcus amutum,&bfurdumA generationemappellauit. Argument etiam n mi-
b Verf. if. fufl dicir. Lucasvere, da-moniacum fuifle de- nimum ertaub ibidem 0 pateradolefcentis Chriflo oVcrfzx,
Ifi/mor''<&* Vndciquitur, nonfuifTc, vt nonnullt pu- dicxtjed quidpotes, aditma nos,quid de .Chirifti pote- ^
busn fuit tant, naturalem, fed darmone inue&ummorbum. teitate dubitaret.&quodP Chriftusrc/podcat,^- p *.
naturalis. Cur ergo lunticas appcllatur Quidam vtrumque tes credere,ommapoibtliafuntcredenti , quemsdmodm
fuifTeexiftimant,&natura,aut morbo lunaticum,& Chryfbftomus, & hcophyladus obiruauerunt.
d^mone vexatum.Verofimiliusquod Chryfofto- Quidam tarnen olis diicipulis ictum putat,vt i i- :
Horn, ft* rnusfcribif, eque natura, eque morbo, led dx- genes4 :alijadvtrofq;&addifcipulos,&ad caeros q tra. 4.
Cardmon monisarte,acvexationerunaticum fuiflemam quem ludosreferunt.vtLyranus. Monuerunt Hicrony- "Matth,
luiutieos Marcus furdum, &mutum fpiritum, quem Lucas musBcda,Strabus,& DiuusThomas,haEC Verba non ,
freut. darmoniacum , Mattharus lunaticum appellauit. eTeindgnantis,fedvitiareprehendentis.
? Mittb.4 Qnjira vero ob rem quofdam daemon lunticos fa- Vquequi eroyobijcum. ] Chryoftomo, Euthymio,
fHom. |t. ciar,multasdiucrfi aurores rationcsadferunt, Ori- & Theophy laclo nona Uentior,quiexitimant,Chri-
In Com. genes,' Chryfoftomus f, Hieronymus S, vt Lunam ftum his verbisfignificane,femorienditeneridefi-
rac^Mat. Deicreaturaminfamct,quafimorborumcaufa fit. derio, vtludxorum prauitateliberaretur : potis
|*| Quodnontammiribilecltjquimhareticorum pu- enim credo verba efle,falutemIudjeorumdcfiderr
t,m ,r" ttntinterpretes.Expericntiaenimdocet,quantoftu- tis, & magiftri de difcipulormoribus, & tardirate '.
dio pcruaderedxmonesconentur,nonnullas crea- querentis.icut Apoftolis dixit r, Tonto tempore yobif- tIoin'*s
turas pluSquim illis natura concefit, habere virtu- cumfum,(jr noncogmiiis me ? Philippe , &c
tis. Bedavero,&Euthymius,vtcrcatoremipiram li.jBtincrepawt.] Gr. i m-ny-tiowduTii/id eft, impe-
inuidiam,& odium adducant , hominefque ilium rouit tili. Vtriimqucenim,&mcrepare,&imprare,&
blafphement. Non eft etiam ilia improbabilis con- comminarifignihcat,qupdmodmGrecusauitor
iehira , idaliquandodilimulandi ,& latendi caufa Euthymius & inverborfl proprictatibusobferuan- - ,
daemonem facerc.Lucas vidctur indicare,demonem disdil:gentiffimus,hocloco,&fupi' fadnotauit.Im- fcap.ii.i*.'
in hoc adolefcente non perpetu manere folitum, pcrandiautem fignificatiormgis, qum increpandi
fed aliquando exire,aliquando rcdire,quod &Chri- conuenit in hue locumrquod Marcus explicauit.di-
bcip. j.i;. ftusapud , videtur fignificare , cum dicit q cens.Chriftum imperarte d.rmoni dicendo,rg<>^ert-
daemonijfx; ob eo,Cr amplius ne imroe.ts in eum. piotibi,exiobeo. Itaque quod Hieronymus, Beda , Sc
16. Et obtuU eum difciptdis tws , cjr non potuemnt cura- Tneophylaclusdubitanr.qu pronomenilludrcfer
recum.] Vero fmiie eft, hunchominem, dum Chri- ratur,ad djemon empanad ad olecentem , finccaufa 1
ftus cum tribus difcipulis in mote verfiretur, filium dubitt: nam&exeoMarciloco,&exeodemcap.t 1 Veri- **
Apofblifi- fixum reliquis difcipulis obtuhfle, vt Hilarius anno- & ex Luca u perfpicuum eft n ad adolelcentem,(ed UC*J'',-41"
dt tan per- tauitjillud duriufcul addcns,quemadmodiim olim ad dxmonem die referendum,
didcrunt. populum, dam Moyies in monte manerct, ita nunc . fropterincredulitatemyerotn.] Ant.patrisado-
difcipulos,dumChritus in monte verfarctur, fidem lccentis, omniumqueludjeorum incredulitat pu-
derpedife. Nam,vt minorem quam debebant fidem blicc reprehender!: nunc A potolorum incrduli-
.Tetf.10. habuerint, vt Chriftus ' videtur fignificare: fidem tatem non publice , fed priuatim , vt eorum auctori-
tamen cert non perdidert. Simile quiddam vide- tati conular,reprehendit.
. tur Chryfoftomus indicare , dicenspropteredifci- Incredulitttemautem,vt ego quidem interpreter, IncrC(*"11"
pulos dxmonem ill eiieere non potuif.,quia Apo- non infidelitatem , aut minimam etiam fidem : ma- ftoum~
ftolorum columnar non adcrat, fed fidem eos per- D gnamenim Aportlos habuiffecreddumiftrld fi- quam Cfati-
j >1+ didilTe non dicit. Totam hiftoriam Marcus x aper- demminorem,qumhabereApoftolostamdiucum 'tus rcpie-
' tis,& copiofisfcribit, cum Chriftus ex monte def- Chrifto verfatos,tot,tantifquevifismiraculisopor~ head*u
ccndilTet,inueniiTedifcipulos, &Scribasmagnacir- tebat.Proptere enim eos Chriftusreprehdir.Cre-
cumfui turba difputantes,interrogafleq; cos,quid- dibile eti eft,quod Chryfoftom. Hieronymus, Be-
nam id effet, de quo inter fe diceptarent;tunc vnum da,Strabus,ThcophyIaft.& D.Thomasexiftimant,
1 Vef 17 . Sc ex tu rba refpondiiTe '. Ma0er , attulilium meum ad Aportlos non folm propter iam , fed etiam pro-
,8- te babentemiritum mutum , qui ybicumque eum appreben- pter parentis adolcfcentuli incredulitatem , darmo-
derit, , Orffumat, cirridet dentibusfir arejeit, expeliere non potuifTc,quod ex Marco colligi-
Qnade re ^'xt dfapd tuis , yt tticerent , & nenpotuermt. tur,vbi Chru^uspatridicit,^offrf^rf,o^iCT<*poj7-
Sciib* cum Ex qua rationis ferie colligi videtur poTe , Scribas i/,'.<jtmtcredemi'.quifi indicans , prdptet eius incre-
difcpulis dceaipfarecumChrifti difcipulis difceptaiTc, ex- dulitatem non potuiffe Aportlos pris eiieere.
difeeptarr. probrantes , qud dxmonem illum eiieere non po- Si babuentis fdem. ] Chryfoftomus , & Euthymius Cal-
tuifTentjacfortaiTedicentes, inanem effe,& delicio- fidem miraculorum,non earn, qua Chrif^ianifiimus, umifticam'
fiam poteftatem, quam fe Chrifto ad pelldos dx- jntclligunt , ircmque nortri temporis h^retici , quo- miraculor
mones, aliaquemiracula patranda iaftarent acepif- rum errrorcm miror^onnulosdocos etiam & Ca- fi<icm:'
i. Putt autem Chryfoftomus, Hieronymus,Theo- tholicos interpret,' dum parumc.iutruereticorum.
phylclus , & Beda tunchominem tacitapudCliri- feripta lcgunt,imprudenterfecutosefe. Nolo in eo-
ftum eius difeipulos accuffTe. id de homine Iudaro dem errore Chryfoftomum.,& Theophylaftum po-
facilecredipotebfedbenigniis interpretan poffi- nere,quiafcio cos tarn bono, quam herticos malo
mus, eum; non vt difeipulos accufaret,fed,vtdx- animo idem dixiTe; haereticos, vt multas fides,cm
monis maljgnitatcm , malique grauitatem cxagge- nullam haberent,fabricarentur: Chryfoftomum ve-
raret, dixiTe, eiieere non potuiie. - ro^Theophylaftum , vtdifciplorum clpamele-
Chtiftu* 17. 0 generatio incrdula.] Omnes fer auclores uarent, ne viderenturillam ipfamfid,quaChriftia-
juosappel- exiftimant, Chriftum hoc non de difcipulis, fed de ni fumus,non habuifle. Caluiniftarum errorfpr 1 . f. 1;
*" Patreadlefcentis>&detoto Iudaorum genere di- copios,&, nififallor, ehicaciterrefutaiiimus Idem
ulj, " xire,vtHi!rius,ChryfoftornusJ^icronymus,Beda, quoqueexhuiusloci circumftantiisrcfutaripotcft.
In Com. Strabus,Theophylacb& D,Thomasm. Quodval- Primum:quia minime dubium eft,qunChriftus,d
e"P 919. de probabile eft. A it enim Marcus", Ji'amxfihU hoc dicit,Apoftolosreprehdat, eorum incredu- c.
*v^,llleamm,\deft>\\ft.usrefptmdenseijAefty^i- litat maecufet, quemadmodum apud * y
tri adoleCcentis,dixityOgene>atio incredula.ltzq; patrem eorum incredulitatem dicitur exprobraTe , quia iis,
ipfum adolefcentis > Se esteros illius fimiles ludios, qui yiderunt eum refunexijfe , non crediderant.
 COMMENT. IN MATTH. 368
Nemo re- Nemo autcm reprehend poteft: quod fid era mi- A bueritis ardentem fidem,montes transferctisifcimus
prebdi po. facuiorum non habeat. Eft enim donura D ei , non enim ignem propter ardorem folcre magna ponde
fid'mtra- exhumana, fed exdiuinafolum pendens volntate, ra propellercJVlinimam autem fidem,id eft,grano fi
culoi non quod non s, qui volunt quemadmodum ea fides, napis fimilem, ingentem montem poTe transferre,
habeac! qua Chriftiani fumus,fed iis,quibu$ Deus vult,con- id & gratia m propter antithcfim,& acumen propter
ccdi folet,iis etiara aliquarido, qui Chriftianam non infeparatam ftntentiam habet. Confirmt me ali-
habit fidem,quemadmodum prophetia, &alierum quorumantiquifimorumauclorumiudicium.quos
miraculorum dona, ficut fupr dilferuimus.Quare teftatur Hieronymus ita fenfiTe. Itaque quod Ori-
a cap.7. il non magisreprehendi Apoftoli potuerunt, quodfi- genes,Hicronymus,Beda,& Strabusexiftimant,hc
dein miraculorum non haberent, vt fingamus ali- non minimam , fed maximam potis fidem grano fi-
quam elfe diftincum miraculorum fidem, qum, Hapis comparan, quam Diuus Paulus omnem,id eft,
3udnon haberent donum proph-tiae.Prxtere eo- totam,integram,& perfedam fidem appellet,ienten-
em modo pitrisadolcccntis,quo Apoftolorum in- tix huius loci mihi vidctur eiTccontrarium.
crcdulitatem Chriftusrcprehendif. Incredulitas au B Video, quid obiici mihi poffit, quidque omnes, [Refponde-
tcm ilia, quam in patre rcprehendebar,non miracu qui contra fentiunt,audoresmouerit. Certumeft, turadobic-
lorum , fed Chriftiani fidei opponcbatur, quiade Diuum Paulum ad hunc locum alludere voluifle: p^f"? "
Chrifti diuinirate,potcntiaquedubitabatur. Ergo & atqui non de minima, fed de maxima fidcloquitur, um"
in A poftolis, non fidei miraculorum, fed Chriftianx fibabuero, inquit, fidem , ita vt montes transfrant, g t. aj rjor.
defectum rep rehendir. Dcinde quia hoc, non folm Refpondeo,eandem fiddiuerforefpedu,&Chn- ij.a.
reprehendendo, fed etiam exhortando Chriltus di ftominimam,& D-Paulo maximam appellari : mi- Eadc fides
ch, vtftatim ftquitur , fibabueritisfidem ,ficutgranum nimam quidem Chrifto, ad cam, quam Aportlos ^ minima
finals. Nemoautera que.nquam exhortatur,vt do tarn diu cum ipb veritos habere oportebat. Non ^"'
num miraculorum habcat, ficut ncquc, vthabeat enim fignificat^poftolos ne minimam quidem ha
prophetiam , aut linguarum donum , quia id non in bere fidem, qui ppemagnam habebant, qui ipfm
noftra fitum tftpotcftate. Denique manifeftum eft paul ante Filium Dei confefi fueranr,id repreh-
de cadem fide Chriftum loqui , dc qua loquitur D. dtis more vtitur hy perbolc,& exaggeratione, qua
i. ad Cor, Paulus b, ad hunc locum enim alludit, Ji7wWr,in- fi dicat, fi minimam fidem habueritis, id eft, tan tarn,
- * quit, fidem, ita "vt montes transform , cbaritatem quantam habere deberetis , non maiorem, diceretis
autem mnbabwo , nilnl [um. D. autcm Paulum non ^ monti huic, tranfihinc,& tranfiret. Quemadmo-
de fide miraculorum ( quamqum de ea etiam Cal- dum homini alioqui ingeniofo, mins tarnen , quod
uiniftx cum locurum interpretturj d deChriftia- dieimus intelligenti, obiurgantes dicere folemus , fi
na, qua; vna ex tribus Theologicis virtutibus eft,lo- vel minimum haberes ingenium , hoc intelligcres.
e Ex vcr.i j. qui c perfpieuum e(,nttnc,it\qu\i,maneHtfides,fpes}cbtt- Non enim fignificamus , eum ne minimum quidem
ritas, nia , maior autem homm e cbarius. ingenij habere, fed minus habere, qum vt hoc in
Stent granum finafts. ] Omnes fer, & veteres, & telligent, oporteret. Hoc ergo fenfii Chriftus mini
Trat in noui auftoreSjVt Orgenes d,& Hieronymus, Beda, mam fidem appellauit. D. autem Paulus eandem fi
Matth.!. & Strabus,alicubietiam D.Auguftin.fidemhicnon dem, comparationeeius, quam aut ipfe, aut alij vul
magnitudine, fed erficacitate , & acrimonia cpara- go habebant , maximam vecat , quia nemo dum eo
ri putt, quafi dcat Chriftus : Si habuertis fidem ta ptruenifle videbaturfidei, vt montes verbo trans-
ardentem , tarn vehementem, tarn efficacefn,qum ferre poiTet. Hinc intelligitur,neccflarium non elfe,
granum finapis eft, diceti : monti huic, tran hinctlluc, vt omnis,qui minimam fidem haber,!ransferat mon
(jr tra-fibit. Quod ctfi multis , fummifque audori- tes, eque ver omnis, qui maximam habet. Nam Apoflolijn
_y y bus probatum eft ,difhcukate non caret. Primm, Aportlos fi non tunc,atcertpoftetantamillam mtes tr-
tationc 4ll'a non f'cmus resardentes , & efficaces ; fed par fidcm;quantam in illis tune Chriftus defiderabat, vt itulcrint.
er inofina. uas grano finapis comparare, vtfupre. Simile e re D montes transferre poffent, habuiffecredendum eft.
fis compa- gmtm ctlorum granofinapis , quodminimum e omnibusfe- Nc tarnen montem illos vlium traaftuliiTe legimus.
rcruc. minibus Res vero ardentes, & efficaces igni potis, Etfi.quod Chryfoftomus, Euthymus , & Theophy-
c caP-4 S1* qum grano finapis compirari folent:ficut Euange- lausfcribunt, probabile effnon neg, eos id ali-
i3Lucii-4? hum comparatur, per hxc verba*, lgnem yeni mitte quando fortaffe fecifle : fed fcris litteris manda tum
le in terrant. Deindc, quia fi propter acrimoniam , & non efTe,quia nec omnia Chrifti miracula, vtait Di
ardorem grano (napis fides comparctur.n fuit ne- uus Ioannes h, (cripta funt. Reite iidem auftores di- Ioa %
ceircdicere ,fihabueritisfidem , ficut grarmmfinapis : fed cunt,finon Apoftolos, Apoftolicostamenvirosid o.eeii.*V
fi habueritis fidem ficut fina pi, vt natura,& efFedus, prxftitifTe , alludentes, vt opinor , ad notam Neocx- Gregoriui
nonexiguitas u'gnificaretur. Cum autem nonfinapi, iricnfis Gregorij hiftoriam,qui,vtEufebius ' auftor Neecjr-
fed granum finapis d ictum fit , manifeftum eft , non eft , vt Ecclelia quidam xdificaretur , montem , qui r,cnfi$ mo_
vim,& naturam : id paruitatem fignificatam fuifle. obftabatjinalium locum tranpofuit. Cur autem id f^n|MnS"
Pretcrc non odfcura antithefis eft inter granum fi- Apoftoli non fecerint,prudenter iidem auftores re- .7.1
mpis,& montem, i lud rem minimam , hunc maxi- E fpondent.quia necefle non fuit. Nec enim Apoftoli,
mam. Voluitenim Chriftusdicere vel minimam fi ficut nec Chriftus,omnia,quxpotuenmt : fed quae
dem, quale granum finapis eft, vel maximum mon oportebat,qua:que necefle erat facere,fecerunt : ne-
tera poTe trsfcrre. De fidei igitur magnitudine,aut ceifitatis autem re-ula:Dei gloria eft, eaciim poftu- Regula mi-
paiuitatc,non de efficacitateagitur. Non quodnon lar,rairacula facienda,citm non poftulat, pretermit- "culorum
etiam efficacitas inde colligatur : fed qud non effi - tendafunr. Hieronymus & Beda D.Augufti- Dcl glr,a-
... V . . ,D In Com.
cacitateid cxiguitate,grano finapis fides cferatur. nus '.allegoriceexplicarunt, qui luperbiam huma- j Lj , ^ur
Cbrifli in- Acceditquod,etli videri poteft exiguum,magnum nam , quam Apoftoli tranftulerunt,atque fuperart, Eqg. . 19.
^mim&fu" tjmcn aPut' me argumentum eft, quia ex Chrifti in- per montem intelligunt. .
g,, genio,& maieftate fmitur.Si dicere volui(Tet,Si ha Et nibiUmpoibile erit yobu. ] Non docet, quid illis,
blimc.
bueritis fidem um ardentem, qum graniim finapis, fed quid fidei pofibile fit,ficut alibi m. Sipotes crede-
dicetis monti buk, tranfihincilluc , & tranfibit; fenfus re,omniapoffibilia funt credeii.Fics enim quafi Dei mi- mMar-*-
nuseft qtiicquidDeuspoteft, fides potcft,&ij, qui lpi'ies Dc>
quidem varus effet : fed vulgaris, humilis , abiedus,
nefficax, & magnitudine ingenij Chrifti minime fidem habcnt,poflunr,quia non fuis, fedDeimani- maaaseii
dignu^Quid enim graciijautaaiminis habet, fi ha- bus opertur. N propterc fequitur,vt annota t D.
Thomas,
 1

369 CAP. XVII. DE FIDEL POTEST. IN MIR. CONK' 37o

Thomas, eos efle, dicique pofle omnipotentes : - . Cenwrfkntus dutemiUis in GaliUa.] ainffi^yi-
Omnpotfs nipotens enim dicitur non quiquis omnia poteft, vai> wrc, vel conuerjamibas, vel reuertentibus. Ambi-
quo modo fed quifquisfuapte natura, & virtute poteft, quahs guum enim eft. Sed melius credo,noftrum interpre-
Bi, Dcus foiSeftbcus. .
tem conuerlantibusreddidifle, quia iam diu Chri7
alnl.br. de Hoc genus. ] Athanafius , Chryfofto- ftus in Galilea veribatur : eque Euigelifts poftei)
vrgimtatf. mus,Ei:thymius,& D.Thomas exiftimant , non v- dixerunt,eum exiuiflcNam ex Phcenicia,quofupra
lu h uus numaiiquodcertum, led omnedxmoniorum genus Matthus ' dixeratiuifle, iamdiuredierat:8cconr iCa_ ' , ,
loci Com. fignificari,quod eiufmodi funt omnes, vt n nifi per ilmsopiniociljeuminGalilxafuiiTetrasiiguratum. 4
oiarionem,& ieiunium expelli poflint. Verum mul Ergo fenfus eft , cum adhuc in Galilsa vedaren tur,
ta dxmonia Apoftol nottoratione,&ieiunio,ftd antequmindcexirent. Pofte enim cxiuernt,vt in
nominisChriftiinuocatione pepulerint, vnde di- Iudam venirent,& Lazarum Chriftus mfeitaret . loan, it,
cLuc to 17 cuntC> ettan* dxmonia fubiiamtur nobis in nomine tuo. 4. jlcceffermt , tjui dtdrachma accipiebant , ad - 14.1$.
Loquitur ergo Chriftus de certo aliquo dxmonio- trian. ) Chryfoftomus, Hieronymus, Bcda,Thcophy-
rum genere,in quo expelk-ndo pluslit,quamin aliis lactus , & uthymius exiftimant, propter miraculo-
dirhcultatis: itavtrationemetiam,atque ieiunium rum Chriftimagnitudinem,reuerentixcaufa,aufos
O^J*mo- oporteatadhiberc. Quod autem id genus fit^ncer nonfuiflead Chriftura acceder.Qiod probabilius
nc,iciuni6 tum- Hieronymus hoc loco,& Leo d exiftimant ne- videtur efle, quam quod iidem probabile atiam efle
&eUcnd|3nC 4u'^mum dxmoniorum genus iignificri. Alij an-
putant , eos fortafle malitiosc ad Petrum potis,
JSer.'e'd- tiquiifimurn, id eft , quod diuhomincm poiTcdefit, qum ad Chriftum accefiife , vt ex eo facilis elicc-
iciunio fcg- quafi, vt difticiliu.s eft, diu inueteratos* quam recen^ rent, num Chriftus tributum Calariiolucret, vtfi
timi mils, tes curare morbos, ita etiam fit difficilius,cosdxmo- negaret,occafionem caperent accufaridi. Cur autcm
nes, qui diu, qum qui breui tpoi e in hominefue- ad Petrum potis, quam ad alium dicipulum accef-
rint, expeliere. Ideo putant interrogate Chriftura irunt,infr 'dicemus. Didrjchmum autem argen- iyerf 7i
eCap. j.xi. apud Marcumc, quantum tempons effet , exqu tex monetae genus erat, idem prorfus Valens, atque
hoc illi accidiflet. duo Hi pnica Regalia, duo Italici Iulij, decern foli-
Au&oris Mihi obftinatiflrhum , & ferociiTimum genus da> di Gallici hoc quidem tempore.Nam Regale Hipa- t^^1'
frctcntia. monum videtur indicari. Loquitur enim Chriitus nicumdrachmam vnam argenti pendit :&didrach- ann ,J7g &
dedxmonetamquam de aliquo hoftearcem cufto- mum duas,vt nomen indicat , drachmas continebat, drachma
diente,qui, quoferocior,&obftinatioreft,e diffi ficut tridrachmum tres,tetradrachmum quatuor, id
fLucii.it. cilispelli poteft, ficut alio loco ait f. Cum fortis ar- eft,ficlumHebraicum. Siclusenim Iudxorum tan-
matus citjbdit atrium fuiim, in pacefunt omnia, quapojfi tiimpendebat, quantum quatuor HifpanicaRega- Offidfidoi
dtt. Hoc mihi colligi ex cflfecru videtur , fecerat hie lia, & quantum FrancusGallicus, quem Henricus
dxmon adolefcentem ilium lunaticum , mutum . & III. hisanniscudit
iirdum,' quales^obftinitiifimi homines efle folentj Quod autem tributum id fuerit, nen omnibus QUa|etII_
cerebri phantaftici,fuperbi , qui nihil rogatibus ref- conuenit. Hilarius exiftimat, illud fuifle, quod"1 butumfmr,
pondcant , precibus furdi. Difputauimus dehac re finguli ludxi foluercfingulisahnisintempluroiufll quod ludau
gcap >.n. fupr 5 , vbi ex hoc loco diuerla diemonum efle ge - funt, inquit, dabit amnis , qui tranfit adnomen,dimi- Chrifti t-
hera docuimus, dium fielt menfuram templi. Siclus viginti bolos habet. j^'o'uc"
Niin oratione & ieiunio.] Errant hircticorum in- Media pars fidi offeretur Domino. t quidem pondus, mxod.je1
Ieiunij , &
c - - n is terpretes , exiftimantes orationem , & ieiunium non & pretium rect conuenit : nam, vt diximus,te- j, :
visad cu- niitamqum cotes, quiblis fides acuitur.deliderari: trachmum , id eft j quatur drachms ficlum efti-
ciendos d-ibl enim fide damoniumpelii, cxteaque fieri mi- l
ciebant:vndc feguitur,didracmjid eft,t duas drach
...
moncs c- rcula. Quod fi verum eTet, fuffic ebatfuperio illa D mas, mas, dimidiumficlieftecifTe,quodfinguliIudiima-
dimidium ficli eiFeci(Te,quod finguli ludxi ma-
ft* f Gntentia b , Si babueriiis fidem , fientgra:um finapis , di- iores
iores viginti ingulis annis
viginti fingulis annis pender iubentur. Ex
pender iubentur. Ex

^ys^Q cetis monti buk , tranfi ^ tranfilii. Nunc autem -autcm Lxodi
' ~ J:,~ - '
loco,Lyrani opinio multis iam refu-
manifeftum eft^'hriftunViidem.orationem, & ieiu tata apert conuincitur; Putatenim, didrachmum
nium t*mqum tria diftinda remedia $ propofuifle. (blidum fuifle Gallicum,id eft,duodecim,vtipi vo-
Fateor , 5c oratione fidem , & ieiunio orationem ex cat,paruos TuronicosrcumMoyfesdicat, ficlum vi
citan, fed non proptere eque oradonis,nequeie- ginti bolos habuifle;conftat autem, obolum vnum
iunij vlbe funt partes idemfuifl"e,atquelblidumGallicunv. Nam,vt dixi-
Itrai eft Similis eorundem error eftjieunium nihil habe- mus, ex pfo pondere certum eft , Francum vnum, vmjsf0,_
b^us mcri- reneriti, quod iamolimfimilisipforumhxreticus vnum ficlum pependifle , ficut quatuor Hifpanica dus.
toriam , 8c Iouinianusdixerat, quem Hieronymus confutauit. Regalia, & Francum viginti folidos,ficut ficlum vi- Gallicus.
<,"!" ^i^ ergo ad pelldumdxmonem ieiunium valet? gin ti bolos habere. Itaque didrachmum,quod Ly-
per iad
Dxmoa N am quid fides , quid oratio valeat , obcurum non ranus vntantim blidum habuife putat,decemfo-
pclUtur. eft. Reipondoj quid valet crpula ad alliciendum, lidos habebat.Plura de hac re n,dicimus,quia mul-
detinendum da?mohem ? Quemadmodum ergo ti de ea auores copios,diligentrque traftauert:
crpula delcftaturjita ieiunium ferre non poteft. Fi ^ tantm pretium pecunix ad vfum noftri ttmporis
des credendo.oratio petcndo,ieiuniumtac.end,id accommodauimus. Quod ideo dicimus,nequis mi-
flagellando,& vrendo dxmonem pellit. Q[temad- retur,fiapud alios nlegeritdidrachmum,feptemfo- nBudrus ,
modm hoftes non iblm tormntis , aut iaculis,fcd hdos apudnosdecem habere. Tunc enim Hifpani- 1 ^- de
etiam fame pelluntur. cum Regale,qux drachma argenti eft , tribus olidis
aisiciu- Dubium inter interpretes eft, vternam orare, cum femifl xftimabatr, nunc xftimatur quinqu.
fcarTbebcat ieiunare debeat , ifnequi dxmonem pellir, an is Chryfoftomus vero , Futhymius & Theophyla-
quo pellitur ? funt enim, qui putent, Chriftum fi- ftus exiftimant, hoc fuiTetribut , quod ludxi iufi .
gnificare eum, quo pellendus dxmon eft,ieiunare funt Domino dare , propter eos pnmogenitos,q ui- o Humcr.ji
qebere.Alijvtrumque.vtChryfoftomus.Euthymius, bus exterx tribus Leuiticam excedebant. Q^od ne +6 47.
Theophylaftus. Non dubto vtriufque ieiunium, probabile quidem, eft. Illud enim tributum,non nifi
orationemque iuuare,fed Chriftus de e ttm, qui ductisfeptuaginta tribus folut eft,quibus tc in-
dacmonem expellit,mihi videtur loqui : doccr enim entx funt reliquat tribus Leuitartribum fuperarc. 1
Apoftolos, quemadmodm hoc dimohicrum ge- Itaque multo Verioreft Hieronymi, &Bedx fen-
busciiccredebeant. tentia , qui exiftinant , hoc ve&igal illud efle, quoi
 371 COMMENT. IN- MATTH. 37
AuguftinusIuda;isimpoiuit,cm iuiic,vt vniuerfus A locum quidem vllum dubitationis habere puto-N
<3 orbis decriberetur a. Vero fimilis eius roi conieu- etfi Chriftiani adopiionc filij funt Dei, Chriftique
eotributo ra eftjqudVefpafianusexpugnatispoftcalerob- nomengerunt, tamen eius domeftici, vt Apoftoli, ,
'luT"' lym >s taufm ludis tributi impofuent , quantum non funt, &D. Paulus f Chriftianosiubet, fuum - Ad Rom.
ant templo foluebant, vtlofephus bau<tor eft, & (tic redden ,cui honorem , honorem; cui tributum , tributum. i}- 7-
b Libr.7.dc eftcredibilc,Vepafian illud ipfumtributum,quod eque D. Auguftinus j -quii'n earn fententiam citari
bel. ludaic. AgUftusjmpetrauerat,&quofefeIudirebeIIan- foletS, ita fenfit. Maiore probabilitate potuiffent ^
*" * * do exemcrant, lilis vbicumque, vt ait Iofephus, ter- Hieronymum allegare, qui ita ad hunc locum icri- |J
rarumeffent, repofuiTe. AtquehocfortaTedicere pfit ylile pro nobis & crucem fuinuit , (j" tributa reddidit
Hilarius voluit , Chriftumillud foluifle tribumm, nos broMlius honore tributanon reddimus , dr ejuafifilii) Re
quod Iudai templo oluebant,quod non Caeiri,id gis ayeigalibut immunes ttmus. Sed aut allegoric lo
Patri fii o fol ucrit. quitur , quod tributum , vt ante iolebamus , diabo-
Car Petrui x^ jgtijm.-j Refpondet Petras afrtrmanter,an- B lo non foluamus: aut de fobs agit Ecclefiafticis, qui
r-.1-:. tequmconfulatChrilmm.Vndecollieitur,autme- ipfius tempore, Chriftianis iam Impcratonbus,
iciponderic i . , _
tu eum ita refpondifle, neli negare, aut dubuarc vi* vectigalibus immunes crant. . .
deretur,publicanos offenderet, quafi Chrift ex eo- autem non fcandali^emus eos. ] Nonfuillt Du pi
rum numero effet, qui , vtpofte accuftus eft c, ne- datum', fed acceptum, vtTheologi vocant,fcanda- fcendalumj
Lac. ij.t. g3bant tributum dari Caefari,aut quia de Chrifti vo lum, fed id i pum, cum facile poffet, vitare voluit
lntate non dubitabat, aut quia ciebat, Chiitur Itaque, quod Theologi vulgo dicunt candalum scandalam
aliisannisfolitum foluere, quod multo eft probabi- datum , non acceprum elle vitandum, non eft pro paffiaun*
lius. Cmenim publicaniinterrogant, magifler yefler certa, perpetua regula acipiendum. Nam & quomodo
tunfolit didrachma ? fenfus eft , non olet flucre ? eft Chriftus hoc loco & D. Paulus , etiam ftandalum vandum.
eim verbum non actionem , fed confuetudinem fi- acceptum,fugiendumputauerunt: cm idem Chri- hAd Rora-
gnifieans,qulia inScriptura multa notauimus. Vn ftus/pr1, vitare noiuerir, fed contemnendum pu- J4a<icor s
, fatis erit exemplum , * non ceutuntur ludxi Samaritan. tauerit. Smite ,'mquit yillos , cdfunt, & duces caco- i j.
** ' id eft,non folent vti. Petrus autcm refpondet , Etiam, rum. Quemadmodm Chryfoftomus, & Euthy- cap ij.14,
confirmans, Chriftum folitum foluere. Cur ergo Q musannotarunt.Iidem repondent id Chriftum pro
Euangeliftihuiustantmanni folutionis memine- ratinc temporis, & aliarum circurhftantiarumfeT
runt ? vt miraculum , quod propter folutionem fa eiffe. lllic enim gloria. Dei poftulabat, vt propter
ctum eft, exponcrent. Pharifieorum candalum docenda veritatenon de
1{eges ten*. ] Quod Chriftus Petram prasuenit, filieret : eadem gloria hic polMabat, vt , cm facile
eiufque cogita tionem nouit, magnum per fcipfum pofet foluere tributum, publcanos non offenderet:
miraculum fuit. Videtur autem Chnftus , non con- & malcuolis I ud.us criminandi occafionem non da-
uenienterPetrum interrogare, \eges terr/c, qmbus ret. Nam & cm temper tributum bluiffet , ta
accipiunt tributum , yd eenfum , afiliis , an ab alienislquia. men aecufatus eft pofle, qud tributa Carari fol- g Luc j,
Ghrifti in- videtur indicare, aut iterreni Regis effefilium, & uereprohiberetK. Idemque nobis faciendum efle :
ttnogitio quidem Cadaris, fiquidem ea rationeprobare vult monent.
xplictur. fe non deber foluere tributum; aut tribu JSt ettmfifcem , quiprimus afcenderit. ] Magnum hoc
tum illud non Cxfari.fed Deo, cuius ipfe Filius erat, fuiffc miraculum , certum eft: fed mrito Hierony
datum fuiffe.Refpondeo,eum minori ad maius ar mus dubitat , in qua re fuerit,vtrm in eo, qud ci-
gumenta, vtD. Chryfoftomusannotauit, quafi di- D uerit Chriftus , quis effet ille pifeis , qui in ore ftate-
cat: Si filij Regis terreni, 11 i tributum non debent: rem haberet : an in eo^qud feiuerit, diu prim om
ego qui Dei Regis Rcgum Filius fiim.nulli Regi de- nium acmfiir effe : a n qud fecerit ipfe, vt ille pri- Miraculum
bco. Potuitedamalludcreadoriginemillius tribu mus afcerideret : an quod in eo,qui primus acendir, in qua rc
ti , quod petebatur,qua>, vt diximus, ea fuit,vt tem- ftateremipcfolo verbo formauerit. Quod poftre-
.plo,ideft,De folueretur, quemadmodm Hila mum mihi vid eturprobabilius, quia nonolentpif-
rius, & Theophylacras exiftirnant. ces.fi quando ftaterem , aut aliam pecuniam deglu-
Chrfftas vt Difputant nonnulli, an re vera Chriftus , tarn- tiun t,eum in ore haberc.fed in ventre Itaque ille pif-
homo an quam homo, tributum debuerit Refpondcntde- cis.fi itatcremillum ipfe aeeepiffet , non in ore: fed
tributum buiffe, quiaDiuus Paulus e teftatur , iliumper otnnia in ventre habuiffet.N quod nonnulli dixert,qur-
bacri" mmi> ' **0 > fim>lemf43'4mfuffi > & hoc loco admodum Theophylaritus recita t;ftaterem illum,n5
eHcb t non tamquam hominem: fed tamquam Deum ar pecuniam fuiffe, fed margaritam,quam pilees habe
gumentan fe tributo liberum effe. Id , an dici pof- re folent , fimile vero non eft : quia nec margarita; in
fit, doctiores viderint: ego quidem non dixerim. oreyfed in ventre;nec in pifcibus, qui rari capiuntur,
Obiici potcft, quod Chriftus non de fe tantm : fed fed in folis conchyliis, qua; vrinatorcs fcopulisma-
etiam de Petro loqui videatur, & qud dicat plurali E rismanibusauellunt, reperiri folent.
numero liberos effe filios, & qud paulo pft addar, Staterem. ] Stater apud Grecos idem erar,atque fi- Qm ftatqf
yt-autem mnjcandali\emus eos. Priori ratione non mo- clus apud Iuda?os,cademquc eft & Hcbraici,& Gra*-
ucor, quia certum eft, Chriftum de fe, tamquam de ci nomini origo ; vtrumque enim pondus"fignificaf.
naturali Dei filio, loquutum effe : qualis Petrus non Itaqueidem eratftatcr, Se tetradrachm,id eft, duo
erat. Itaque non potuit eum filiorum nomine com duodrachma,proptere mbetChriftus pro fe,& pro
prehended : fed Iocutus pluraliter eft , quia de om Petro ftaterem dari, quia vnuiquifq; didrachmum,
nibus generalitcr Regum filiis loquebatur. Secun id eft, dimidium fieli pender debebar.
da magismoueor, quare videtur mihiChriftusfi- "Pro me, &te. ) Qnare pro Petro potis.qum pro Car pro Psi
gnificare voluiffe , necfe , nec diicipulos fuos tribu aliis Apoftolisdari tributum ifferit,(blethicdipu- tro tribut
tum deber : fe , quia filius Dei erat: diicipulos fuos, tari. Chryfoftomus , & Jluthymius refpondent ,tfi- folutum fie-
quia ipfius familiares , & domeftici cenfebantur. Et butum illud olis primogenitis faiffcf.)luendnm:
non folm Regum filij : fed coram eriam domeftici Petrum autem primogenitum fjiffe. Qua; opinio
tributis liben Hint, praterqum quod veru pra;ccdcnti refuta ta eft , ex
.i -- Quod autem quidam difputant, vtrm]omnes eo ctiam refutari poteftquod inter alios etiam Apo
an-irribute Chnuiani.quianlijadoptione Dci,autqu:aquoda- lllos , aliquot fuiff primognitos credendum eft.
iibcti. modo Chrifti familiares funt , tributis foluti fint , ne M elior eft altera ilia ratio, quam iidemauftores, &
Hierony,
 373 CAP. XVIII. DE TRIBVTO A-CHRISTQ SOLVTO, .^74
Hieronymus
j" . - adferunt , propterei Chriftum pro Ct, A Alia vetcribus autoribus quxftio-proponitur:
- 'i i <>..- quareChriftus.cum lculos hberet,& mulieres re- Cur Cbr-
& PetroIbluiffe,quod A poftolor caput eilet. Scio
banc rationem noftris hxreticis non placer: fed ligiofE.quseillum ex Iuda:afi;quebantur,neceflana , ,
m alto profecto cft,quim illa qum ipfi adfert,pro- eifuppcduarent.non exluisIocuhs,led expifcetn- bucum non
Perri pri babilior ; ideo pro Petro foluife Chriftum.quod in butum oluit. Ratio quam Hieron. reddit, noluifle folueric.
ma tus eius diuerfretur dom. Nim fupr * apert proba- Chriftum bona pauperum in tributumconuerterea
a cap. 8.14. uiraus p -trum in Capharna domum n habuifTc paucis probata cd. Nam.qu in loculis erat.ad om
Beza m an- Alij exiftimant , folm Petrum umChrifto tune nia necefaria mittebantur,& tributum fo!uere,qu-
l>'* fuille.cm dealiis difciplismitio non fiit:at pro- do ita Chriftus volebat vnuni erat ex rtecefTariis.
pterc pro illo foluifle , quia illum tantun Publica- Chryoft, Sc Euthymius putant,Chriftum oftdere
niadierant. . '. ! . _ voluifle, Ce etiamfi
tributum folueret
...., Sc terra? , 5c
Hertico- Inepti vero hchxreticifunr, qui hincRomani maris dominum eTe , quandoquidem ex mari ipf
tum inepti Pontificisprimatiim refeilunt, 8c Ecclefue immunL- tributum arciperet. Magis altera ratio, qum iidem
tatem tollunt, qud Petrus tributum foluerit.Nam reddunt,mjhi placet: ita Chnlum tnbutii foluere
rounitatem : :j1 nec Chriftus
EccJcCx iftaquidemratione, rv%ri(ln*rntiA*im .
Frrlcii
quidetn Ecclefia* voluifTe,vtnec publcanos ofenderet,necu per-
uibuto. capud effet.- foluit enim tributum;ac ioluit,cm non deret priuilegium , dum non ex fuo, d ex inuento
deberet :nec Petrus , vt ante probauimus, debebat. folueret. Cviamquam ego veram fupicor effe ratio-
Et non cnfiderant , Petrum, fi nunc inter Chriftia- nem,quod tuncalijdifcipuli,qui lculos geftabant,
nos Reges in viuis effet , Ecclcfiamquc gubernaret, nonadeflent, & cum nollet publicanos offenderej
ibluturum non fuiffe. ad foluendura tributum miraculum feccrit.
i

CAPVT DECiMVM OCTAVVM.

- * , ' . >;
N illahoraaccejjeruntdificipuliadlefium lcentes: zQuis putas ma. a Marc.,:
iore in regno calorum ? Etaduocansle[usparuulumyatuiteumin f.'c , g
medio eorum , : & dixit : Amen dito vobis y b nificonucrfifucritis. l<-
efficidmint fjcutpdruuliynonintrabititin regnum calorum. /^.Quicu- *o.
que ergo humiliaueritfeficttt pranla* ie y hie eft maior m regno calo-
... , rum. 6 Etquifufceperitvnumparuulumtaleminnomine meo ymt[ufi-
ipit. 6 c Qut autem fcandali^auerit de fullis iis , cjui in me credunt } expedit ei yt e - ^
fitfpendatur mola afinara in eolio eins, & dcmergAtur inprofmdum maris* 7 /<e mundo l

a [cndala. Neccfjc e enim, Vf Veniant[cndala , verumtamen v bomini Uli 'y per quem 4 *
feandalum venit. idSi autem manus tua, \elpes musandali^at te:ab[nde ,& pro-
abs te- bonum flpt e ad Vttam inprcdi debilem . Velclaudu* quam duas manus.vel duos , .
pedes babentem, mitn m ignem aternum? ttji oculus tuusjcandali^at te, crue euy & pro - . 9 .4,
ahs teibonum tibi efty cum vno oculo m Vitam intrare , quamduos oculos babentemymit- .
tiingehennamignit. 10 ^ittene contemnatisvnumex hispufillis idicoeni/nvobis ,cquia
angeH eorum in talis[emper Videntfaciem patris mei , qui in calis e. 11 f Vcnit enim films g loc.i'. 4.
hominisfaluare quodperierat. 11 g Quid \>obis Videtur ?fi juerint alicui centum oues , &*
errauerit vna ex eis , nonne relinquit nonaginta nouem in montibus3 O* \adit qurere eamy
quaerrauit} fi contigerityyt inueniat earn: Amen ico yobis yquiagaudet [upeream
magisy qum[upernorugintaneitem, qua non errauerunt* 14. Sicynon e volutas ante Va- h;LUc. 17
tremverumqui in calis e y tpcreatvnus depufillisiis. 15 h Si autem peccauerit-in te S* j1,7-
frater tuusy adcy 7* corripe eum inter te,Cr ip[um[olmyfite audierit y lucratus eritfratre 's- 1
tuum. 1 6fi autem te non audierit, adhibe tecum adhuc vnum y vel duos y 1 V/ in oye duorum, t. cor
Vf/ trit tetiumflet omne verbum. 1 7 Q dfinon audierit eosy die Ecclefia-.fi autem Eccle- oanr'g.0i7 !
amnon audierit yKfit tibipeut ethnicus , &publicanus. AmendicoVobis ylquacumque JClThcir-3.
digaueritisfupcr ierra>crunt ligata & in caloigr quacumqac [olueritis[uperterram,en1t Cor i
foluta & in calo. 1 9jtemm dico Vobisy quiafi duo ex yobis con[a.n[erint[tuer terram , de ' s'

omni re quameumque pe tierintJiet Ulis aTatre meoyqui in calis eft. xoVbi enim[unt duo,
Veltres congregati in nominemeoyibiumin medio eorum, 11 Tunc accedes Petrus ad , di- .
xiti Domincyquoties peccabitinnie[rater mcusyr dimittamei} vfquefcptiesizi Dicit mLuc.17.7
Uli Je[us,Non dico tibiv[que[eptiesy[edv[quefeptuagies [epties. ideo afiimilati eflre-
gnum calorum homini rcgi , qui Vuluit rationemponer cum feruis [uts. r\Et cum capijfit
rationem poner,oblatas el ei vnusyqui debebat ei decern millia tlenla. 2 5 Cm autem

baberet,ynderedderet,iuit eum dominus eiusvenundari , ir vxoremeiusy &filiosygr .

omniayqua habebat, & reddt. 6 Procidens autem feruus Ule , orabat eum dicens: Patten- *t
iiij
 375 ' COMMENT. IN MATTH. 576
tiam nabeln me : & omnia reddam tibi: 7 Mifertus autem dominusjetuiillius , dimit
tum, CT de bitum dimit ei, 2 8 Egreffits autem feruus Ule, inuenit \num de conferuisfuisi
qui debebat ei centum denarios : Cr tenensfujfocabat eum, dicens Redde quoddebes. Et
' Roddens confcruus eius, rogabat eumjicens .Patientiam habe in ,&* omnia redda tibi.
30 JUe autem noluit: fed abiit, & mit eum in carcerem, donec redderetdebitum.il Viden .
tes autem conferuieius, quafiebant, contriftatifuntvald'e , * Venerum, Cr narrauerunt
dominofuo omnia quafaciafuerant. $iTuncvoCduit dominusfuus, CT dit Uli. Ser-
uenequamomne debitum dtmi tibi, quoniamrogaime. 33 nonne crgooportuitcrtcmi-
feren confer ui tui,cutCregotuimiferm fum) 34 iratus dominus eius tradidit eum
tortotbus,quoadufque readeret \niuerfum debitum. 35 Sic Cr Pater meus coelciisfaciei
yobis, fx non remtferttu vnufquifquefratrifito de cordibus vcftris.

A verbis probari poffe, Nj , inquit, cotmerfueritis , &

IN CAPVT XVIII. efciamini cutparutdi ,ntn intrabilis in regmtm ccelorum.
Credibile enim eft,decodem regno ccelor,de quo & *
ilU hota. ] Sub idem tempus , Hebraif- Apoftoli interrogauerant , refpondiffe Chriftum.
mus eft frequenter vfurpatus. Marcus* lJrobabiliusameneft,regnurnclorum,hoclo-
Chriftum eos pnuenifle dkit , rogaff- Eccle appellari. Primm propter occafiones, Jjjjj
Ca *7* que,quidinviatra(aauiirent,traftaucrat quibus Apoftoli,vtidmterrogarct,motifunt,qud i0um fi_
autemw^^w^/m^r.Lucasverob.vidiiieco- vidercnt,omnibus in rebus Petrum prsfirri,&cogi- gtuficat.
sitationeseorum, & non quidenunterrogafie, fed tauerunt omnium Ecclcfia caput futureTe. Dein-
bCa.j 4. accerfito pu ero dixi ife.quiamquefufceperitfwriiium deexChrifti reprehcnfione : non enim dubium eft,
in nomine me mefujcipir.r qutjvjbpmi me.Jufcifit tum, quin eorum ambiticulam reprehenden t. Vclle au-
auimemit. mumimeft inter vos omnes:b;cmaiore. tem in ccelo omnium maxim elfe, chantas, no am-
Dc qua fpeciedifcordi* nihil dixitjiui.c locum tra- bitio:in Ecclcfia vero primumcTe vclle, citerifque
dans Aueuftinus prffe,id merito fuit, tquam ambitiofum , repre*
Libr.i. de Refpondent Chryfoftomus , & Euthymius, Apo hendendum. Id etiam ex eodem loco h vnde ctra- h Vetf. 3.
conf Euan. 0j0*je ea re non fcmel.fed Ceps ctendiTe:prim ria probatur opinio, confirman poteft. Voluit enim
Ouofi A in via deinde domi cm Petrum vi dirent in tributi Chriftus dicere, eum quiin pninti regno coelor,
poftoli d: iolutionefibi fuiileprjatumtpoftrem.cum inter- id eft,in Ecclefia minimus eilet, um maximum ha-
haccelocu- roeati Chriftofuiiicnt , quid in via tradauiiient. beri.ideoqueinclo futurum maxim. ItaqueLu-
tlfint* Prim ergo Chriftus Aportlos, quid tradauifient cas de pntfenti Ecclefia; regno loquens , Q^minor, >Cap.*.4
interro^auitituncvero Apoftoli videntes l'uascogi- inquu,e inter vts mnesthicm*or e.Ludit ergo Chri-
tationes\ contentionefque patefadas , Chriftum ia- ftus nominis ambiguirate, cm dicit, mejcimniy'
tenogau-runt , quod interrogare pris non aude- cutp4rmdi,nonintrabitisinKgnumccelom}qacmidmo-
bant nuis eorum effet maior. . dum multis locis annotauimus eum facerc folere.
Difputatur hoc loco, qua occafione id Apoftoli i. EtjdutCMslefusparuulum.] Qui infantem fuiTe
roeaucrintHicronymus,eda,&Euthymiusexifti- putant, propterc quod Marcus . dicitChriftum, cCep.1J0
mant occafiohcmfuilie, quod vidiffent Chnft pro eum,quemadmotum Grsceft,in vlnasfufccpiTe,
fe Petro folueie tri juc. Quod nonnulli ideo n falli vidtur.Nam & maior infante in vinas tolli po-
p-obt,quiaexMarcodcttec,eosinvia,antequm c tuit,& qui aduocatus fuit, grandiufculus erat, quia
Cap.j.jj. vcnircntCaphanaumj&tributumfolaeietur.eade u ambulare poterat. Puerum ergo, non infantem, fd
re cogita (Te 'cd amdiximMsexLh yfo.tomo,& Eu- innocentem Chriftus vocaux ,& in medio cftituit,
thymio eosfspe &diuci-fisdecaufisiri earn venifle vtquemadmodum Chryfoftomus obferuauit. non
coeitatienem. Itaque tributum pro retro datum n folurn verbis:fed rebus etiam ipfis prafentibus, hu-
illiseamcoeitationemlngeneuit, fed genitamau- militatcmfimplicitatemquedoceict.
TiuAl-a etian pris occafiones habere potuerunt: ).Nconuafuenm.}U\\t quidam exhcloco JJbrf1
quod vid (Tent Petrum cum duobusaliis in montem coigerevidentur, Apoftolostuncinftatumortalis J peccll5
Pettus all C uifto afCndiJe ,illi datas fuifle claues regni peccati fuiTe.proptcrequod dicat Chriftus,/ft. mortale
ncccelorum = ,vt idem Chryfoftomus, &Euthym us mfuerkis,&efcia,mnifu:utp4ruiiymni, t abiiis inrt- fucrii.
Pilatus, feribunt Aliiahamreddunt caufam, qua: mihinon w<mr.W,quai tuncnontiles eTcnt, vtmtrare
eCa.ii.ij.jjrpcetqud audiuiflent, Chriftum de mortefua pofient. Nihil enim aliud lign.ficare Chnhsvo-
fstp mentionem facer, quafi prxima iam effet , Sc luit , qum non pofle eos in regnum ccelorum irf-
coeitarent qu:seomortuo, ciusquodammodohs- trare.nifi fimplicitate , Si humiliate fimiles
res id tft eius.Vicarius futurus eilet. Id enim cfue- pueris.Q^)d non ita intelligendum eft, quafi omni -
tud'ini, a'cmoribushominum vald confentaneum D noiqualis in omnibus humilitas, atquefimpheita*
eft qui morituris de fucceffione cogitates aftarefo- illi^usin pueriseft, delideretur. C^iis enim inre-
> lent & idem videmus Aportlos, mftante Chrifti gnura ccelorum intraret? fed proponitur maximum
fLucit.i4 ' e feeiffe*. ( humilitatisexemplum.nonvtadilludomninoper-
P Lispuus. ] ii'< Qins tandem ? aut quifnam in ueniamus: fed vt accedamus , qu n proxim polfi-
r^eno ccelorum maior futurus eft ? Comparatiuum mus:ficutiubemur effi perfcdi ,m prternoflcrcle-
profuperlatiuoponimrexGncorumcfuetudine. isperfectos \. Neqtie fignificatur, Apoftolosnon htt(riljta(,
verbum pra;fens eft pro futuro: quafi dicr,qui$ tantam habere humihtatcm/vt in regnu cceloru in- excn,Ftam
noftrum maximus in regno ccelorum futurus eft. trarepoflint: fed oftenditur, quid illis fit necefan ciu.llus
lnrcnocahnm.] Quidam regnum ccelorum.cce- vtfi nonlnbent, comparent :fihabent,confcruent, FPnu?
li-mipfum&ccelcftcm gloriam vocari putant,vt Quodautem dicit .w^cL-wwi, non iignificat, tos lCip j-4
Chryfoftomu5,& Euthymius : quod vidctur ex hi* taies non cTe/ed ailudit ad eorum tatem, qui cm
1 grandes
 377 CAP. XVIII, DE ANGELO CVST. SING. HOM.&c. 378
} i. grandesiameffent,deberentpucrifieri,ficuraNico- A Hilario,Chryibftomo,Euthymio,&Theophyljp
codemo dixit, Wquis renatusfueiit denuo, nonpoieyi- fubfcribo,mundum vocari , cos qui in muncjq fut)?,
Jereregmtm Dei. quos paul ant paruulos appcllauerat^&de quibs
At Chriftus Apoftolorura ambitionem reprehc- dixcrat, qui fundditauerk ynum de fullis iii
dit.Fateor,fed non continu quitur, cam ambicio- Quia enim de eorum fcandalo mcntionem fecerati
nem fuiTc tantam, vt mortal** pcccatum effet, & ab addit, multa illis (cndala imminere. In co,Chry- v-Fx
ingreffii regni ccelorum impediret: potuit enim eTc foftomo.EuthymiOj&Theophylacb non affentior, ^m [~in_
venale : & eiufmodi fuiffe, pium , & religiofum cft, quodexiftimcnt, ideo hoc dixTe Chriftura, vt eos dala micri
credcre.Denique aut ifta, aut alia meliori i atione ex- qui caodalizandi erat,reprchenderet,quemadmo- flu,
cufandi Apololiunt,vtChtyfoftomusexcufat: n dum paulo ant eos,quifcandalum erant prsbiturij
accuindi.vt facer Hiretici folet. Iubet nos Chri- reprchenderat. Non enim folian fcandalizare,fed
ftus non omnibus in rebus:fcd in fimplicitate, humi- ctiamcandalizar peccatum eDTc, quia infirmitatis
L Cor. 14. litate innocentia fimiles effe pueris,icut D.Paulus b, eft. Caetcrm.vt aliquando fcandalizari peccat fit,
Li i P d ^%,ePw"ef^fet^u^^m^tiaP4ru^ e^e '' vtcmPharifiiChriili miraculis fcandalizabtur,
cap' "y * admodum Clemens Alcxandrinus c, & D. Ambro- ea interpretatio apta non eft, quia, vt ex iifdem au-
dScrm. io. fiusdinterpretantur. ftoribuSKdocuimus,fcandalizarehocloconljgni- t
5. itqui fufcepmt ynum pdrmlum talem.] Quor- ficat feandalum pribcre, fed iniuiiam facer. lJati
Cam hxc Chriftus dicat,dubitare lector poteft fed id auteminiuriaro,nallaculpa,fed magna virtus eftlta- *ce '
facile ex praecedentibus , &confcquentibus intclli- quenonreprehendcns,ied mifcrans Chriftus dicit
gitur.Vult probarc,eum maiorem,qui mnimo fimi- Vx mundo jcandalis.
lior eft: quia fibi puer fimillimus cft, &ipfiusperb- Ktcejfe eflenim yyt yenUnt fndala.] Necefle efe di- ^ceciTc .
nam gerit:idautem probat, quia qui puer fufcipit, cit,non abfolut : led hominum peruerfitate confi- venire c-
Sufcipere ipfum fucipit.Sufcipcre vero eft,non folm,vt qui- derata,vt Chryfoftom. Hieronymus, B:da,Euthy- dala non
qoidfir. daminterpretantur,domo eum excipere,fedquouis mius,obicure licet, videtur indicare. Uud ttiam .
beneuolentia; genere profequi, & vno verbo, bene- Chryfoftomus ,ac Euthymiusacimonent, non quia
facer, ficut in iudiciodifturus e,qwcquidvmde Iiis Chriftus prardmt , fcandala ventura ec;ed quia
ftatribus mets minimis feciflis, mihifeflis . Marcus , & ventura erant,Chriftum pri'dixiffe.Obiicictaliquis, U.Reg i ?;
e Ci.tv . 40. Lucas hec blim narrant dixiffe Chriftum , caetera adueratiuam illam particulam , Vmim:amen ya bomt- min Kreii
qua;Matthiusfcnbit,pratermittunt. IdcjVtopi- tiUi,ferquemfcMdalumyemc,iadinrshuncetie(en- eorum, qui
nor, quia haeefummarei erat. fiim,quahnisncceffariumfit,candala venire, non IudPtodi-
1 -- - - - qui feandalum feccrit,culpa vacare. Re- tioncm lau
6. Quiaitem fcanda!i7auerit.] Argumentum eft proptere,
contrario, vt Chryfoftom us,& Theophylatus mo- fpondeo, nod eum,fd fimilem elfe infum. Quam- n inTu'iui
candaliza- nuerunt Scandalizare aut hoc loco non fignificat uiwlioqui feandalum vturum ee, non proptere, loci Com.
rc non ct vt alias, malum praebere exemplum : fed iniuria ali- qui illud facit,culpa carcre.Quemadmodum quam- ? In Com.
malum pre.- qUcmafficere,quemadmodum Chryfoftomus, Eu- uisSalmoriturus erat,non ideirc, qui ilium occi- In j*P-****t
lum^cT" thymius,& D. Thomas animaduerterunt. Quod ex dit, culpa vacauit Corinth
Liara a/fi- anthefi manifeft eft. Sucipcre enim paruulos, & Multi veteres auctores, pCap.f.i^;
sere. fcandalizare.inter fe opponuntur.Sufcipere vt dixi- hominem ilium Iudam vocari putauerunt, vt Phila- jo.
mus eft henefacerc:ergo Icdalizare, maleficere, id ftrius m , & D. Hieronymus* & Beda n, & Ambro- De Angelis
eft, afficere iniuria. Paruulos ver hic appellat, non fius,aut, vtegoarbitror , Remigius, fedmanife-
iam actate: qualis erat , quem in cxplum propofue- ftum eft, generalem efle fententiam- AagdSco-
rat,cdmoribus:quiaaddit,<yew('cr(r/w,ijenim D S.StaMemmanustua.] Docetquantoftudio fean- ft3dem ie-
funt,quibus iniuria pie; umque fieri blet , quod ho- dala vitare debeamus,vque ade, vt manus abfein - gna babent
minesfimpces.&abietihabeantur. denda- oculus,fi fcandalizauerit,eruendus fit. Hanc 4 .-to.
Molaafna- MoU dnuria.] Pleriquemolam afinariam vocare fententiim,totumquehuncverfum,atquequen- ^9'
na qar fit. putant inferiorem molam,quac Grarc cvo,\d eft,afi- tem p expofuimus. R'ec
Alolaaftna- iusdicitur,& fuperioremaior eTeolct.Pcrpicuum 10. Angel eornm.1 Probt, non effe paruulosof- rLi..ftro-
dlcitur*" cnim cft, Chriftum praegrandemmolam fignificare fendends,'antcontemnendos,cum Deo tanta fint matum
' voluiffcdmihi proptere non placet,quia Chriftus cura, vtapud eum Angelos habet, quibus cufto- fHemilft,
' non Graje, fed Syriacloquebatur,vbieanominis diantur. Ex hoc loco, &aliisnonnulhs communis [otati
cita - ambiguitas locum non habet. Itaq; Hilarijf, & Am- opinio de Angelis cuftodibus nata eft.Pfimm qui- n Danie/.
. brofii g intcrpretationem fequor , afinariam molam dem exScripturis conftar^fingulisregnis,atque pro- u Cap ji.8.
f Can. 1 8. vocatam effe,quam afinus ad multas res commolen- uinciis etiam infidelium, fingulos Angelos efle prae- Angelum
gcrm.io dascircumagertfolet. Quae ideo afinara dida, vt pofitos4. Quod & veteres auftores fer omnesj ma- ",to^
trultili, id eft, Ab ea, quam homines vi brachiorum ximque Romanus Clemens * , & Clemens alter haben'*
circumfcrunt,diftingucretur. Earn autem Chriftus E Alexandrinus r, Chryfoftomus &-Xheodoretus uj x Apoc. it.
propofuit,quia multo maior, quam trutilis effe ib- colliguntex Deuteronomio u , Conflitmt trminospo- ix.is.&j.r.
let. Adnotat Hieronymus, hoc inter veteres Iudseos pdortm* iuxta numemmfiHorum ifrael, fecuti Septuagin- 7. & -
vtatumfuiflefupplici, ficut nunc homines nefa- ta veifionem,quiprofiliis Ifrael, ngelos Dei red- ^jIilP^ll+-
rios,ac de:eftabihs,fepultura indignos iudicantes in diderunt, quafi fenfus effet, vnicuique prouincia?,ac ne habita"
flumen rcergimus. Forte Chriftus ad fuperbiam,c- populo vnum Angelum effe pra:fedum.lllud etiam coram cen
tra quim loquebatur,allufit:ficut h dixit , Et tu Ca- conftat,* vnicuique Ecclefii vhum Angelum, quo tum quin-
h Ca.11. 3- pbarnaum numquid yfqueinclum exaltaberis' yfquein in- quodmodo gubernetur , datum effe, vt Hilarius quagmta
fernum defiendes. Quod autem D. Auguftinus' mo- & Gregorius Nazianzenus r , &]Hieionymusa,&
lam afinariam peccatorum pondus, quo homines Auciorcomentariorumb qui falso Hicronymo tri- |^' '
1** deprimuntur, effe dicit,allegoricum eft. buunturc. Illud etiam non perpetua traditione ib- bloepit.
' *14 7. V* mundo fcandJis.] I ta Grace locutus eft. lm,fed plufqum probabilibus 5cripturaeteftimo- ad Cor.
quemadmodum,fiLatindiceremus,raagnummun- niis Temper eft creditum, fingulos Chriftianosfin- cEpiil.r.
do periculumfcandalis imminet. Mundumautem- gulos Angelos bonos habere, quorum curx corn- Aa^[-
nonnulli eos intelligunt,, qui fcandali audorcs funt miffi fint.ic enim hoc loco Chriftus loquitur,quai ft0fcfn
quafi eorum Chriftus vicem doleat: non enim qui de recomperta,& quafi ciimcert lit, fingulos h- guli bomi-
pa tiuntm ,lcd.qm facit icandala,mifeci funt. Magis mines Angelum aliquem habere , paruulor, id eft " haberit
 379 COMMENT. IN MATTH. 380
iuftorum Angelos alior Angelis prrferatildem ex A cuftodiantur, offenddos, contemricndofvenonef-
* 4*'l' Genefi a colIigitur.w/f/.r,inquit Iacob,^* eruit me fe. Chryfoftomus etiam exiftimat, aliquid fingulare.
bOu*ft 'o ^ amis malts: bentdicat pueris if&s , & inumturfoperas paruulorum Angelis tribu, & non otnnes faciem
anim quas meum, nomina quoquepatri meorum. Et ex com- Dei videre.fed eos , qui fupremi ordinis funt, figni-
gte^Chti- muni proculdubioopinionedePetro,cmcarcere ficarique hoc loco paruulorum curam fupremii
ftianispro- ab Angelo nimirum fuolibcratuselTetjforrque no- Angelis commiiTam elfe.
poncbant. tidomusintempeftanodepullaret, didumefr,non Credo ego cert aliquid dilcriminis inter paruu-
dU.i c.i $ pctrum)(d Angelum eiuscTc. lorum & canerorum hominum Angelosindicari:id
& aine* Hadenus omnes vcteres auftores confentiunt,Tu- nec illud.quod Origenes,nec ilIud,quodChryfofto-
8 Efa'i* . & ftinus, vLadantiusA, & Bafilius <= , Chryfoftomus f, mus putat: fed maiores eile paruulorum, qum alio-
in lib. 3. c5- & AuforoperisimperlctiS, & Hieronymus1', 8c rum hominum Angelos. Qupdnequismiretur,in- Pcr
tra Euno- Theodoretus i,&lfidorus*, Orgenes qtampluri- telligat, hoc loco paruulos non pueros,fed homines f,om
"ufando" rnis in locis.de cuius fingularifententiapofte dice- iuftos appellari , quorum Deum curam maiorem, nesdefi-
f Hoc loco! Blus- qum aliorum hominum habere tota Scripturale- gnanter.
e 1.4| Longiiis Theologi quidam nec mali, eque recen- fttur. Maiores autem,& honorabiliores efleparuu-
Slnca 66. tiffimi progrefi funt, vi etiam Chriftum, Angelum lorum, qum aliorum hominum Angelos ex cfldu
Ifaia: , Se n cuft0dem habuifle dixerint, de quo * dictum c,ap- probat,quia femper vident faciem Dei:n quod alii
- yaftit -- jfagtlus de celo confortam eum. Sed hoc Angel n videant:fed qud ea phrafi Hebra-i fign-
. j^dini- cparadoxum eft,& Chrifto vero Deo minime di- ficent, Deo aliquem efe propinquum, Scfamilia-
nor&dccrc gn.HabetquidemAngeIos,quibusfibiminiftre- rem. Sumpta eft exaulxconmetudinemeta-
toi & otat tur,non quibus cuftodiatur.Caluiniftje tam:vt a- phora, vbi quo quis honorarior eft , eo propinquier
10. inDan. pjentifllrnifuoiudiciofunt,nihilcredunt,tantimdi- eft regi,eoque frequentius in eius confpedu verfari
fummobo cunt, omnes Angelos omnium hominum eflecufto- ' folet.Ita loquitur regina Saba de ferais Salomonis^. yi-Reg.io.'
nocap.u. des, quia, vtaitD. Paulus 1 , Omnes [unt adminiratorij Beati 1& beatijermtui hi, quiflant coram tefemper, *'L
kLuc.h.. fpiritus in minieriummifsipropter eos, qui bxredtt- Cr audiuntfapientiamtuam. Notauit Gregor. 1 & D. ni.^.0.*
4?- piuntfalutis. Sedfinamuscosfua vti impudentia. Bernardus^colligi exhoc loco poe,quod omnes Serm.'/de
Angelum Deeo nonnullis dubitatum eft, an omnibus ho- pofte Theologi docuerant, Angelos quocumque dedicacio-
Chnfto minibus, etiam non Chriftianis , dati lint Angeli. O- eant fuam fecum bcatitudinem ftrre , id eft, femper nc EccleG.
n "habuit- rigenes enim m,& Audor imperfedi n videnturexi- faciem Dei videre.Faciem autemDei per mctapho- A_n8cl1
iadHcbr. ftmaue,folisbaptizatis datos efe. Sed & omnium ramChriftusappellauit.fpldOremefientiaEdiuinac, fUal"fc"t
i. u. aliorum audorum contraria fententia eft, & ea ex licutfacies, aut potis vultus hominis eft, in quo beatuudi-
$criptura^ ntioncrcfutatur. Nam fi infideliGras- perfona teta replendet. .
'"!! 6' corUm>& Perfarum regno Angelus prxfedus eft, & . Vemtenimfilias hominisfaluare , quod perierat.] Se- Facies Dei
An-c ca- fingulis etiam Gra?cis,& Perfishominibus aliquem cundum hie eft argumentum , quo probat Chriftus 1Uld fit-
ltodcm eti datum efle Angelum crcdendum eft.- maiorem enim contemnendos non eTe paruulos, q'uandoquidem
infideles hominum, qum regnorum Dcus curam habet. Et propter eorumfalutem Filius hominis venit. Simile bl >(jCor,
habenc. non folmChriftianorum, fed omnium omnin ho- argumentum apud D. Paulum legimus b, & periit %, 'n.
minum lutem quarit , in qua procuranda Angelo- infirmas intuacon[cientiafmer,propter quem Chrius mor-
rum vtitur minifterio , quia omnes admimrato>i) funt tuus et Loquitur autem Chriftus ex hominum opi-
fpirituspropter eos, qui breditatemcapiuntfalutis. nione, qui exiftimant,es qui maxime iufti iunt,
Vtrnm fia_ Il'iud etiam apud audores minus eft certum,an fin- quia abiedos&humiles vident, maxim t efle pecca-
eili homi- guli homines non folum vnum,quodefendantur: tores.ficutPharifaeicicoilli, qui Chrifto curatus
hes malum fed etiam malum, quo impugnentur, Angelum ha- fuerat,dixerunt * tin peccatis fratases totrn, O" tu doces
Angela ha- beant.Sedtameh& hoc ipfiimantiquillima traditio- ww?Nec cum hoc Chriftus dicit,indicatcaeteros ho- c "jj**
bcac,aquu ne non chriftianorum modicd etiam Haebreorum mines non periiue:idtantumfignificat,fc propter orooter r"5
tlir " traditumcltjVtfcnbit Jtabbi Mofes0. Quam tradi- peccatores vcniUc. Itavt, fi quispeccatornon ci- los pecca-
oLb. tionemexantiquolibroPaftoriSj&exepiftola Bar- fet, proprer eum venturas nonfuiflet: quemadmo- t0rvenit.
More. nabse,quam olim inter Chriftianos in magna audo- dum Mixit, non e opas vdentibus medicas,fed male ha- dCaP->-*
ritatefuiTe legimus:veteres audoxes probare folt, bentibus: vbi copiofis toram hunc locum explica-
p . vtOrigenesp, ckCafianusi, Sc Beda r. Confirmant uimus.
inLuc,& candem traditionem Gregorius NyTenus f,& Au- 4. Si fuerint centum ottes.] Tertium eft argumen-
.1- torimperfedit. Poteftaliquod ems rei veftigium turn, quo bonus pa ftor excmplo paftorum probat,
''collatio- m Scriptum nowri: nam Diuus Paulusrv datum bi plurisfcfacereparuulorum,ideft,eorum,quipecca-
Je*e.i7.i dicit ^Angelum Satan* qui fe colaphiiet : Quod etfi aliis tores habentur, quam aliorum hominum llutem.
collj3c.i1. modis intelligi poteft, potel &hoc: & credibile Nec quicqul in hac parabola difficile eft: nec enim,
rincap.ii. eft,diabolumda?moniorum principem inadmini- vt paulo ante diximus,fignificatur,aliquosfui(Teho-
At. Apolt, ftrationcregnifui, Deum imitari. & quemadmo- mines,qui non errauerunt: fed tantm propter eos,
Mofis" dum Deus fingulis Jiominibus fingulos Angelos qui errauerunt, Chi iftum veniiTe. Deeo autem in-
t Honiil.j. pra?ponit,itaeumopponerefingulosdxmones.Vi- ter interpretes magna dilceptatio eft,qua? illas nona- cUb .
inMattli. dcturautemChriftus,cmdicit,^gf/i eo)-umftmper gintanouemfintoues, qua; non errauerunt. Vetu- t 'i'C*^'
u1.C01.11. yident freiem patris mei( aliquid fingulare paruulo- lfiffimi audores, Angelos bonos dixerunt eTe.Oues f Homfl 1
7- . . rum Angelis attribuere.quafi carteri minores fint,& enim Dei efleomnescreaturasrationales, ex quibus inGencftm.
erro^dc* 4ua^ i"' ficiem Dei videant,alij non videant.Et qui- alix,id eft.homines erraUerintahsE id eft.Angeli non &nm.7.iii
Angeliscu- dem Orgenes xhincfuum confirmt errorem,quafi errauerint. Ita fenfifle videtur Irenaus e , 6c Orige- he"
Ibdibus. Angeli etiam beati propter negligentiamcuftodien- nes f, 5c Cyrillus Hieroolymitanus S, 8c Hilarius*, hHocbcc?
aHomil.in dorum hominum, iiiam aliquando beititudinem Sc Ambrofius',& Gregorius , cTheophyladus, i In Apolo-
iuc- Ii" amittant . quafi fenis fit, aliorum hominum Ange- Cuius opinionisc Hieronymus meminitl,& Atha- giaDauidis
los aliquando videre faciem Dei , aliquando non nafiusm.icddubium non eft, quin deolis hominr "P-f*
videre: quia aliquando homines bene, aliquando bus Chriftus loquatur,nifi,quodabfurdiTmum eft, in^0,'54'
male cuftodiunt : paruulor autem Angeles iemper cum Origcnedicamus, etiam propter Angelos, qui i, ua,,c"
videre,quia bene femper cuftodiunr.Cm ergo par- peccaueruntaduenilFe.Senfusigitur eft,non quidctn 1 Hoc loco.
Kuiidiligentis,qum csetcri homines ab Angelis eum reliquil nonaginta nouem oues, qua: non mQ^ft.
erraue-
 3*1 CAP. XVIII. DE CRR. FRAT. Et IVD. E'CCL. 381
errauerr,vtvnam,quxro!aerrauerar,quxreret:ed Orieenes de Colis venialibusfiue contranos,fiue
tanti ...i :...)hominis
vcl vnius : /11 :
llutem facer, vt fi ^tantm
>___ . ' - '.
contra Deumfuisinterpretatur. Hilarius,Chryo-
1 _
centum eflcnt homines , quorum vnus tantm erra- ftomus, Hieronymus/, Ambrofius', Augutinusm, [Iu""fU7-
fet,nonaginta nouem rehfturus eiTet,vt ilium vnum ThcophylauSj&Euthymius de;momiibus,id d rasCim Ig
juxreret: quemadmodum boni paftores facer lb- his tantm, qux contra nos, non deiis,qux contra e Tcrbis .
lent.rVhgnum ipfius erga nopcharitatis indici,ma- Deumfiuntrnam eanon eife diffimuland. .Credo Dom.fcc-
gnum argumentum ad eorum refellendam opinio-r ego de omni peccatorum genere lue contra nos, fi- Mai~
nem,qui etiamfi homines peccaflent, Chriftum ue contra Dcum agi. Speandum enim eft ChriH 1 Mm"
* Vcri.t*. venturum fuifle docerc folenttque a non conclu- confilium, vt peccantem non actrbaccufcmus: fed
Chriftus dit Chriftus fie, (e nbnaginta nouem oues,qux non benigne corrigamus. Dixit autem, peccauerii in tt:
non venif- errauerant,vtvnam,quxerrauerat,quxreret, reli- quia tunc acerbi , tune acres , tune diferti reprehen-
feti Adam qiffe:fed fic, non efl voluntas ante fairem verumqui in
son pce- forcs eue folemus, cum eos, qui contra nos peccaue-
calcc. calis tM'ptreat vnus depullistis. , ., ... runt.obiurgamus. t vohiit fapientiflim ^ hriltus
14. &c]Id eihficut pallor ille non patitur,vel mi- ibi nobis frxnum iniieere, vbi maximum periculum
nimam ex fuo grege ouc perire:fcd magis eius, qua crat,ne prcipites ageremur: tarnen ex vna
periit, qumearum, qux non perierunt, falutem rum fpecietotum genus intelligcdum eft,r;ifi fi quid
amat:/foM tfl voluntas Vatrisveri,\t vel minus ex aliunde ebftat, quo minsfraterna correio fit ad-
iispercat,Intelligiturenimcomparatio,ficutinpror hibenda.
pofita parabola, q late tin vna illa fyliaba Jr,quafi Dubitari poteft , cur non dixerit , peccaueritinte
dicat, fie minus vult Deus perire mnimos iitos,qu fratertuus, dimitte ilIi,ficutaliisloeis dicere loet r. Cap y.tf.
mximos illosld altera parabola filii perditi apud Si effets munus ad altare , & ibincordaiusfunis quia
. Lucam > declaratur.Quod autem dicit , ante Vatrem frater mus habet aliquid liquid aduerfum te : renvqite
reliuque m
ibt munus
M*. Tf/iirtw.Hebraifmus * eft ex regum ediftis fumptus, tuumsrH altare vade p::s, ncor.aliarifratri tuo, &, oCap.i.i4.
qui ab eorum confpectu, vt firma habeantur,dic-' enim dimjerttis bominibus pacata eorum , dimittet & vo-
tur prodiifle. Loquitur enim de diuina volntate, bis Vater veer cceleis delicia yera. Repondeo, in hac
tamquam de aliquo decreto. [Ante patrem autcm ve- affirniatione, compe eum inter te, &iffum, tacitam ne-
j&WOT,potis,qum antemeum dixiile arbitror,vt ac gationem delitecere- perinde cnimtft,ac fidicat,
commodate ad id, de quo agebat , loquerctur: age- iipeccauentfratertuus,ne continuo, cum accules,
bat vero de Dei crga homines amorc , & mifericor- ne continu cum , ad Ecclefix iudicium dferas:
dia, quod vtrumque Patris eft proprium. pris pecca tum corrige. Anautcm omnis, inquera
* Hebrajfrno fimili vfum puto Samuclcm lib.i. Reg.ii.j Q peccatur, vel qui peccatum alterius nouit, & in - f, .
"1>"0"31 ': J UP mnhinnenikhavu binege ni peccati genere eum, qui peccauit, corrigerede- qUibus, &
D N i vtntged wf/iiifcijEcccmfjrcfpontlcc in mein beat,ex Theologorum regula iudicandum eft, qux quonod
coafpeftu Domini,& inconfpe&u vnfti eius. Nollrt. Ecce
przfto fum , loquimini deme coram Domino ,& coram ex verbis Chrifti colligitur, /, inquityte audieritJuera- adhibenda.
Chriftoeins. Nam fignificat tale adueilarafe dici teitimo- tus trisfratrem tuum. Cm cigo ipes eft fpiritualis Iu-
nium.quod ira firm um & fityTt negii non pomt,qu3 cri corrigendus eft frater: cum non eft , aut aceufan-
Tim habet etiam hoc loco ante Patrem veltrum. Nota etiam dus coram Ecclefia, fi frutus peretur : aut Domino
alinm Hebraifmum in verbo uj) hhauu, refpondete, quud relinquenduSjfinon peretur.
jnterpres no fl er vcrtitloquimini, in quo verbum Sfjjj) 4-
( . sldlnbe tectm aahuc vnum, vel [duos.] Dubium,
nah, , pr<- loqui fimpliciterponitur, quem He
braifmum Au torcrebro notauit. crteftespotprimamadmonitionem adhiberi ve- curtellei
15 Si autem peccauerit in tefrater tms. ] Fratrem gene- lit.Qidam proptere inquiunt,vt feuerior fit repre-, adhiberi
ralitervocat, Chriftianum ; de aliis enim henho, & pudere eum^uipeccauitjpi opter pre en- praeeepent.
e VerCi7. non agit, vtconftat ex his verbis , dtcEcckx, 5c tiam teitiumineipiat. Alij, vtconftetteftibus, eum
Eccleam non audiuerit,t nbicut Ef/cj,G~/w~/r^
, m Pflir,;^i,m , publicanum
d 1 ad Cor. N^mEthnicumS: ^ui;^ ~ fratri
,.: opponit:5,
i v^fifenon correxcrit is,qui admonet, telles habeat,
Ecclea de Us non tudic.it, qm foris funt pro prie ta vt eum coram Ecclefia pofit aceufare , quemadmo
& VrUio. rnen ilium, quem e pufillum appellauit , nunefratr dum multinoui interpretes exponunt. Alij, vtqui
vocat,docetqu eum,fi quid forte peccauerit, n fe- cerrigir, facilius ei,qui peccauit, perfuadcat,epec-
uer,& tanquam hoftem ;dmifericordiier,& tam cauille,cum id non ipfe (blus: fed duo etiam, aut tres
quam fratrem efletradum,ficut eum films homi tftes affirment, vt Chrybftomus , AuguRinusr,& '
Theophylactusinterpretantur. Hoc probal>ilius.In ^ '
nis, traflat,qui venir,vtlluaret, quod perierat.
Inte ] Qudam hxreticorum interpretes exponunr, ha.nc enim inttiam legis teftimonium ex Deutero- Dmai.
priuatini, & tefolofciente:tunc nim priuatime- nomio Cbriftus inducit,i ore duorum , yeltrium teiurh
cretoque eum, qui peccauit,efle corrigcndum.Nam abit omne verbum.Hoc tantm interert.quod in Deu- . _ ,
eos,qui publice peccant,publicargucdosdocetD. teronomio De terrere ca lege voluit 4 , ne quis vno
f r.adTm Paulusf. Dcberent interprcttionem aliquo explo tantm tefte:fed,vtminimm,duobus,vcl tribus c- C*v.t7.
S 6. probare.w/f idem efle,tquc priuatirri. Potuiflent E demnaretur :hic autem Chriitusdicere voluit duos, ci?.it.
S Pial. 5- 6- dicerc Hebraifmum * efle, qualem 8 legimus ibi/W vel tres telles ad faciendam fidem fi tis eTc.
folipcccauij eft fcret, tque fol fciente:fed repu- Vtrm autem duo, vel tresteftesfimul , an fepara-
huicinterpretationi D.Lucas $ipeccauerit,ln- tim,primm vnuSjdeindefecundus, autduo: pcftre-
quit,' tefratertuus,increpaillum:pttnitentiam egerit, di- m tertis,aut tres adhiberi debentinon lats cft ex-
tnitteilli. Loquitur enim Chriftus non de eo , qui fe- plicatum. Et quidem Hieronymus primmvnum,
cret,fed de eo,qui contra nospeccat. Rpugnt & deindcalterumjpoftrem tertiumadhibendum p-
werr . Petri interrogado infr ' , quoties peccabit in me frater tat. Sed exfine.curadhibendi funt,&exfentenria '
meus, & dimitiam ei. Deuteronomii,quam Chriftus in probation citar*
* Hune Hebraifmum noratum in Pfal. f. 6. Icgimns perpicuum eft,n eTe fep.iratim: fed fimul vel duos,
De quibus Reg. 8. }. ^^33 Vcbiatthaiadahbtha vel tres tefies,vt mnim,adhibcdos. N enim in ore
peccatis bibaddieh ethUbab,!*: quia tu noti folitudini tuac,id dt.fo- vnius,d in ore duor,vel trium ftbjt omne verb. Quid no-
hoc fit in- ius Cor filiorhomin. Noltereodem modo interpretar ir. xj. Q4od non audierit eos ,dicEccle<t.]lde(t, fine mine Ec-
telligend. Dequibusautem peccatishoc intelligendum fit,
Matth 6 m ^ 4nxtl poteft; quia quxdam eiufmodi viden- illis quidem cre^iderit, tune tibi licebitad Ecclefi e 5lci* fit.
iudicium fratrem deferre:audireenim hoc loco pro 1J,uImIJlg,:0,
tur cife,vt non fit, qui pcccat,priuatim corrigendus^ obebire ponitur ex Hebraifmo, * vt fpc ahs.
 COMMENT. IN MATTH.
3*4
Caiuin.in Qiidamexhxreticoruminterprctibus,nomineEc- A cunda corrSiouem dema , Feiens . ma fnbuerfus eft, oui
hara, clefix hoc loco prorfus abfurdc ludiorum Synago- etufmodi ?//.EtD. Ioannesf, Si quis venit ad yos:&hac t IO>
Beza iran -
gamintelligunt. Nam hufquamSynagoga innouo dottrinam non adfert , nolite reciere eut in domum , necaue
not.
Teftamento Ecclefia vocatur,quadmodum D. Au- eidixeritis. Q enim dick ei ant , commmicat operibus eins
alti p i ft . guftinu s 1 obferuauit: & ftatim verfu iqucnti de ea malignis. Eiuimodi funt omnes quos excommunica-
ad Ronan Ecclefia loquens,cui eccatorm deferendum eflfe uit hcclefia : excommunicatorum vero maximhx-
Sein l'fai. dixcrittquJCmnquejiriquitjalligaMritisjuper tcrramrunt retici : hxreticorum maxim Caluiniftx , quorum
i. / ligota & iticxlo: poteftas autcm ligandi atque foluen- fermo , vt cancer, multo magis frpit, qum eorum, Calm'niflx
di, npn udxorum Syngogx,ftd Chriftianorum vitandi.
de quibus id dixit D.paulus ?.
Eeclefix data eft: deinde, cum id Chriftus non Iu- 1 8 . Q^ecumque alligaueritis.] Orgenes , & Theo- 7-
dxis,fed Apoftolisdicat,dubitarenon poiTumus,de phylactusi Anafhfiush, nefcio etiaman Chryfo-
Eccltfia ,non deSynagoga dictum elle. ftom.(obicurenim dicit) hf verba an omnes pror- h Quxfl. r;
* Crebri fiint Hebraifmi, in quib. audirc, proobedire fu fus Chriftianos exiftimant pcrtinere,dccepti,vt opi- in fenpea-
mitur.illc roaiimcinfignis.i.Rcg.ij.ii. jntD rufl nor,contextu,conecutionqueverborum:quiaer racn*
310 hinncfcheftobmi^itbhhtel>. Ecce audirc facti- dXCratChrftuspaul6antc/^fCfrf^W/'f/iffrW<,
boiium.ncftcr,
ficio . .. melior
- ' cfl' obeditia,
-
quam '
facrificium. & nunc dixit, qtutaanque dligauemisfitper wtrom > trunt
lgala cjr in calo , & quocumque folueritis fuper tenar,
Noftpr*. Alij ex coderh hxreticorum grege , Ecclefiam qui-
cepit toti dem Chriftianam intelligt:fed omnem Chriftiano ermtfiluta & in calo, putauerunt hare verba ad coi To
miilcitudi- rum multitudinem intcrprcttur.Id etiam abfurd: los, contra quos peccatum eft, pertinere,quafien-
niid man- & quia omni multitudini dici< non poteft,& quia, il tcntia fit,l illis iniuriam remiferitis, Deus etiam re
fcibri. poltet, nihiliuuaret, quid enim imperiti artifices, in ittct; fi non remileritis.non remitter.,
quidfminxpeccarorifacerent? Deinde quia Uli Eundemerrorem Caluiniftarum interpretes hau r (, .r
proculdubio Eeclefix dicivoluit, cui ftatim dixit, lifle non contenu, maioreauxcrutcrrore, quali nul- fuir.. ,,c.
quocumque alligaueritisfiiper terram, ermt ligata r in calo: lam Chriftus Apoftolispoteftat Petro qui re er. .'. -
hoc autem non omni multitudini, ld fobs Apofto- dem ipil dederit, quam non omnibus Chritianis loco.
lis, c quibus Chriftus loquebatur, & iis, qui in co- conceTeri*; Sic quidam corum, qui apud eos doct.f-
rum locum fucccfluri cranr,dict eft. Pretere quia fimi habentur: in hunc locum feribunt. Veteres iili
ne apud ipfos quidem ldaos omnis populi multi- autores, etil in interpretariore huus loci magis al-
tudfcd foli feniores & Archifvnagogi excommu- legoricc, qum proprilocuti funt .qual vnufquit
hicare confueuerant , vt nohnulli etum eorumdcm fiue poflt alteri, dum- ill i parcit j peccata folucrerta-
hxreticorum interpretes annotauerunt. men Apoftolis fingularem propri Iigdi, atque fol-
PrrEcciefia .D^hiqueperpetuus vftis Ecclefix docet,huiufmo- uendipoteftatemdatamfuiflenon hcgauerunt:fed
dcignaatur di homines non ad totam multitudinem , fed ad eos, docuerunt. Facile error vterquerefutatur :perfpi-
prxiati: qui ligandi,&blucndipoteftatcm habet, efledefe- cuum enim eft, Chriftum, eum.contra quem pec-
fuperiores. rendos:qui,quiaEcclciagubcrnatoresst,&totius catum eft, teftes , & Ecclefiam diftinguere, fol
Ecclefix perfonam reprifentanr, Ecclefia vocantur: Ecclefiae dicere , qiutcumque alligauentis fufer terram
queriiadmodum D. Chrybft. & Euthymius mo- erunt Itgataey in calo. Deinde cm dicit ] fiEcclefiam
hueruhtbi enim &magiftratus,qui Rempublicam nonaudierit Jit tibicut Etbnicus rpublicanus, quis non'
gerunt,R.epublicaTOCtur,&quod ab illis fit,R.e- videt, Ecclefiam ab eo, guiad Ecclefiam peccatoT
public! facTrum efiedicitur.Quod ergo D. Paulus torem detulit,diftingui,cnfumqueefle.-fi Ecclefix
i.'ad Cor. dicit, ego qtidein abfens corpore ,pra-fens autemfpirituiam liganti non obediuerir, fit tibi , contra quem pecc-
M-4. tudicaui,ytprofe3, in nomine Domini noflri lefu Cbftfli ^uit,quiquecumdctiilifti,tamquamEthnicus,&pu-
congre^tis nobis tradere buiufmodi Satano , & quod ex blicanus? Alius ergo eft, qui iniuriam aeeipit, alius
Tertulliano in A polbgetico nonnulli proferunt.fo qui ligar, & foluit.
Jitum fuiife , vt in Chriftianorum congregationibus Illa maiorquaeftio, an de fola externa, & vt ita di- p0 tcft1$
de peccatoribus iudiearetur, nihil hunc iuuat erro- caro, poltica Ecckfiae poteftatehicagatur, vtqui- excommu-
rem. Illud enim ibliim inde colligitur coram multi- dam,neicioanltisCatho!ici,videnturexiftimarc. icandi Ec-
tu dine , fed non tota multitudineiudicia exerceri Dubiumnoneft,quin&deexterna,&deintcrnali- clefl*u*z
confueuife. Nam&Diuus Paulus difertc dicit.* fe, gandipoteftate Chriftus loquatur,cmdicat:Qi. *
non autem totam Corinthiorum Ecclefiam, icele- cumque alltgaueritisfuperterram, erunt ligata & in calo: Cr
quACumquefolueritisfuper tenam , eruntfoluta <? in calojd s*
Stbadianus ftum ill um hominem Satans tradidilfe.
Calblio Alter hxreticorum interpres, qui hoc loco pro Ec eft apud Dcum: quod enim apud Daim ligatur , &
pro lEccIe- clefia Rempub. vertit,ridendus eft, non rcfutandus. foluitur , non folum extrinfecus , & hominum opi-
fia Rempub Q amquamiftxridiculx ineptix, periculoixfunr, nione, fed etiam intrinf cus,&re vera ligatur &foi-
yertit. qux EccJefiam in R.empublicam,&vt dicam claris. uiturAdde qud, qui aliter interpretantur, Chrifti
in
"" Ipoliticam
' hominum . nihil credentium congrega-
a H confiliumnonintelligunt.
EccUfra tionem vcrtunt. Colligitur ex hoc loco Ecclefiam Voluit enim Ecclefix tribunal vltimumcfle, ad Ecelefa ha-
vifibilem eiTcqum noftri etiam hiretici iuuifibili quod eflent peccatores, ciim aliud non effet emcda- betpoteila-
aut potisnullam nobisfaciunt. quia enim Ecclefiae tionisremediumjdefcrendi- Ideoque fummam illi ilatemvcrc
iudicium reformidant jvideri polfenolunt. tribuit potefta tem : fummam autcm non tribuiifet,fi retautcft<iv
Sittibict4tEthmcus,&publicanus.] Alludit ad con- maiorem illi non dediflet , qum omnis Refpublica 1^
fuetudinem Iudxorum,quiabEthnicor, & publi- iurcfuo habet, vt homines perniciobs mittat in exi-
canorum, quos pro publicis peccatoribus ha bebar, lium.quod in Ecclefia eft excommu licarc.Quid au
Cur Chri-' confuetudine abftinebaur. Itaque ienfus eft,eos qui tem fit ligare, &foIucre, & quomodohincConfef .
ftus vult Ecclefix indicio non obediunt , non aliter qum, fi fionis prxceprum neceftari colligatur,fupriex- 1<^- ,- 19
hos pro
Ethnicis Sc Ethnici eifent,cffevitandos.Quod duabusdecaufis pofuimus. Illinc,qux hcdefidcrabuntur , petenda
publicanis fieri iubet Chriftus: &, vt qui eiufmodi funt, cm i erunt. Poteritaliquis obiicereexhoclococolligi,
hiberi. alienatos ab Ecclefia viderint, refipiicant, vt ait D. aut non agi hc, n.fi de externa exeommunicadi po-
r. ad Cor. Paulus0, vt fpiritusfaluusfiat: &ne qui fani funt, teftate, non autem de poteftate abfoluendi in iacra-
eoru rteonfortio contagiouemtrah.it, vteodem lo mento Pcenitentix:aut,fi de facramento Poenitentix
dVcrf.Ti.
Cap. j. to co d indi ^at D. Paulus ,cum buiufmodi dumfume- agitur,aliudcc6trariofequi,nemincm polfcqui fa-
]. rc; 5i adTitume ,bmiicum hominem pojl ynam,"fe- cerdos non fit,excommunicare:quod,cclel vfii,
falfum
 3? CAP. XVIII, DE POTEST. UG. ET SOL.&c. 33
De (fera- ^'^ cfTcconuincitur. R.cfpondeo,propridef- A fiuebonum.fiuemalumjfiuehonc-ftum^ueinhone-
D?=nto pce- cramento PtentiiChri(tumagere,&cxcommu- ltum,!imusimpctraturi. Ponit enim tamquam rem
n f cntihic nicandi poteftaterri,partem elfe poteftatis per - ccrtam,quod Sc apud viros bonos, quai naturae lege
agitMr. mentum Pccnitentixligandi,atquefolucndi. Nam poftum eft.non nifihoneb pctendaeTe. Quod au-- rt
quiquisauditum peenitentem nonabfoluit.priua- tem dicit,^r>wwrf,non idebdicit , vtbona,&maIa: bi'catL"*
tim quodammodcxcommunicat.quiafacramcto- fed vtparua,&magna:vcfacilia^&diffici!ia compre- tmrtir*.
rum perceptione cum priuat, quamuisquiaeaex- hendat.Curautcm non femper,quod petimus,obti-
communic.itiofecrctaeft, excommunicato vocari neamus,& quibuscoditionibushuiurniodipromif-
non blet. Qui autem , cm icerdotes non lint , ex- fiones intelligent! finr, alis 1 docuimus. 1 Cap. 7. yi
commimicjnt,iliaidrationefaciunt:nempe.quiafu- 10. Vbi enimfunt dut) yel tres congrrgati in nomine meo.]
pcrioresfunt,& Ecclefiafticam lubent iuriTdidio- Confirmado eft,autfuperioris verfs,qua rationtni
nem.publicumpeccatorenb&fcramentorum par- reddit, cur, quidquid duo concntientes petierint,
ticipatione , & Ecclefix fuffragiispriuanr. Itaque impetraran fint,quhipfenimirum in medio eorum
communi vfu excommunicato vocatur. eft, & quad ipforum ore pro illis loquitur : autver-
ip. herum dm vcbis.] Non videntur prima fpecie fus decimi odaui, qua probat, fore, vtquidquid
bene hare verba cum fuperioribus cohxrere. Hila- ligauerint fupcr tcrram, fit ligitum &incoelo,&
rius , Chryfoftomus , Hieronymus, Euthymius,& quidquid foluerint fuper terram , fitfolutum & in
Tneophylactnsebpertinercputant.vtChriftusco- cotlo, quia ipfeinmedio eorum eft, pro illis ligans,
ordiam, de qua loqui cceperat, cum dixit, pateca- autfolucns. ,
ttcrit ht tefrrterinus , aartpeeum interte , Zsr ipfmn , magis Hilarij, Chryfbtomi,& Theophyladi interpreta-
commendaret,dicens;ttm valere concordiam , vt tio coacbeftjquijcongregari, nihil aliud eTe punnt,
quotiefcumquc duo ad.ilquida Dcopetendcon- qum, quod paulo ante dixit,confentire, id eft.ami-
fpirauiflTent.obtcnturienent. Pbtisexiftimo,Chri- citia propter Chriftum coniungi. Cm enim Chri*
ftum mmori ad maius argumctari voluife: fi quic- ftus dicat, ibifttm tn medio eorum, pcrfpicuum eft, cum
quid duo petierint , Dcus illis concedit , quant ma- de coetu,& confeflu agere, in quo fe tamquam iudi-
gis Ecclefix judicium ratum habebit Qiod & Di- cem medium federe fignificat.Alluditautem,vt opi-
a'ib 7 re- uus Gregorius * videtur indicaTe. Atque hoc eft nor,adluda?orumcoi-dbetudinem,quiincongrcga-
s;:fti epift. qpodicix^terumdico vobis , quafi dicat, non folm tionibus,id eft,ynagogi<:,iudicium exercebant. ,
io. quxeumqueligaueritis, fuper terram,erunt!igita & Difficiliusdlueft,quid fit in nomine Chriii con- QHd fit a
in ccrlojfed quod amplius eft.etiam vobis promitto gregari. Alij enim in nomine Chrifti, id eft, propter nomine
fore, vt quicquid duo de vobis communi confnfu Chriftum interpietantur, ita vt, qui congregantur, Chrifti c6-
pctierintjconfequantur. nihil aliud,qum Chriftum.&gloriameiusquxrant, SrcSiri-
Atnon agebaturdcorationc,dicetaliquis : fed de vt Chryfoftomus, & Euthymius. Alij inuocato no-
Qoorfum iianci foluendique poteftate: quorfum e'gode mineLhriiH, quod & vidttur mehs conuenire, , .
hic de ora- .' . i . rZ . 11 1 1 - Caluinusm
tionelocu- orattone fubiecit,/**) ex vobts conjenjermt juperter- quod de orationeagebatur.Hrretici verboDciom- hum.
ci fit. ram, de omni re, (uamcumque petierint ,fiet UUsiVatre nia rrretiuntur, cm omnia contra verbum Dei di-
R.cfpondeo.proprere id fubiecilc.vt ofrende- c.inr.n nomine,inquiunt, Chrifti congregan, tft fe-
ret fore, vt Deus numquam eos in ludicando , id eft, cundm verbumDei ad decernend aliquid ex blis
in ligando, atque loluendo errare piterctur, fi fuo S -ripturisconuenire.Sed iftxvcrbiDeiiacbtione
nomine iudicarent,quh quidquid fuo nomine Pa- iam nos mouere delierunt,fcientes idem dicere om-
tre petierint, fictill!S,ficutetiampromifitdicens:>, ns hxreticos cfueuiTe. Mihiaccommodatadid*
1 -^mtn' 4mcn d'co vobis, fi fd petierins fairem in nomi- de quod agitur, & ad conietudincm locutionis no-
1 **3' ne meo,dabit nobis , Sunt qui putant, proptere Chri- mineChnfti congregari, nihil aliud videtur eTe,
ftum de oratione hic addidile, quia intelligebat, qum eius audoritatc, eiufque perfon m gerentes
Aportolos,5c quicumque ligandi, &fbluendi habe- rj conuenire,ficut D. Paulus -jdicit, fe in nomine Cbrifli, *1^ot,e'
reut pereftatem , numquam ea mfi pra:mi(Ta oratio- id ehChrilri auftoritatc.atque virtutCj vt ftatim de- J" ' 4'
n&vfurosefTe, qua ratione peterent, vt Deus fbi clarat, Corinthium ilium SMan* mdtdffe : & ficut Apo-
gratiamdaret,rec"t,iuftqueiudicandi. Quod mihi ftolos legimus in nomine Cbrifli baptt^Jfe , & minada.
non diiplicct. ftcijft' Itaque cm i;, qui auoritatem in Ecclefia iu-
Si duo ex vobis. ] H.tc verbi miris modis expofita dicandihabent,adiudicandumconueniunt^eoipfo
. in i"unt- 0:igenestad virum,&vxoremrefert,qui, vt innomme Chrifti dicunturcucnire. Nequenecef-
Matih.*. ait D. Paflusd, fi ab vfuconiugij , orationis cauf fe eft,yt nihil aliud,qum Chriftum quirant: quo-
di.Cor.7.j ablbnere confenferint, quicquid petierint, impe- ties enim quifq; idfaceret PraEterqumquodnum-
trabunt.Alijad animam,&corpus &eodem locoid quam conftaret,vtrm, qui congregati eient, in no-
f itt^ni'1" "genes & Athanafiuse, Se Ambrofiusf, Hierony- mine Chrifti conuenifT.nt.Qms enim prter Deum,
virgin, ci. mus,Beda:&Theophyladus, quafi, quidquid fine hominumcognofcitvoluntates?
fc inca. 14. vilo malo affecl:u,id eft, carne aduerfusfpiritum non Quod autem harretici ex eoiudicandum effedi- Refellirur^
Lucar. repugnnte,facilfintconfcuturi:fedhocipfeHie- cunt, vtrm in nomine Chrifti conuenerint, fi nihil bacieticoru
gloCom. nymLls allegoricum eTe fatetur. Alijreferunt ad rrifiexverbo Dciconftituerinr,peruerfbfaciuntiu- "P01"10*
folos Aportlos, vt Chryfollomus, & Euthymius dicio.Nonenim,quia nihil nifi ex verbo Deidecer-
Alijadreprchenfum&reprehendentem,vt Anafta- nunt,innomineChrifticonuenerunt: fed quiainno-
iQu.74. fius'. Alijad omnesChriftianos: quia fequitur,i> mine Chrifti conuenerunt, nihil nifi ex verbo Dei
funrduo, vel tres congngatiin nomine meo ibiftmt in medio pofunt decernere. Pris enim in nomine Chrifti
eorum : quia generalis videtur eTe fententia. conucniunt, qum aliquid dcernt. Et qui in Chri-
Super terr.m.'] Propt rc addidit , fuper terrjm,vt fti nomine non conuenerunt, poffimt aliqumdoex ,, j,^.
c- tcrram opponeretjfignificartque, eos, quam- verbo Dei omnia decernere. Itaque incertain nobis reticrum
uis in terraeTentrlongquecceb d:ftirent,ibi ta- hxretici, & fallacem regulam tradunt,quxf vera cf- regula ad
mcn.cjii orarent, cxaudidosefle,qiicmadmodm it, numquam fciri pofIet,an aliquod Concilium in veium co-
K Ca i. i>. fim'lem intenriam explicauimus. nomine Chrifti conucnifler.Namad examinandum, ^"ff* 5
Deomnire ] Etiamfi generaliter , Se vniuerslo- vtrm aliquid n ex verboDei decreuifset.alio -
quatur, non ideo gc^eraliterintelligenda fenten- cilo opus eiset :& ad cxamindum,an illudalterum
tia eft, vtcxiftimems fore, vt quicquid pecierimus aliquid dixifset praeter verb Dei, rurfusopusalte-
R
 587 COMMENT. IN MATTH. 3S8
ro : fic nufquam fides noftn gradum figcrcr. A cumque p;ccauiffer, fratri offenfionem cffc remit- .
lbifum tn medio Quod Orieenes, Chryio- t^ndam Chriftus fijrnificauerat. Nam fcptenarium ScPtenan
- J , 0 -re . 1 , r- t numerus xo
itomu5,& Euthymius annotarunt,non dixifle Chn- numcrum pro indefinito, atquc inctrto pom olere, fcljptura
Quidfitef- ftum ,ibi ero :icd/W, vtoftenderet , feiam effe nomm,cikvt , Sepiies in die cadet wflus, " refurget , id indef-
fChna pra:fentem,haud fcio,qum probabile. llludptius eft,quotiefcumquececiderit, reiurget,qiaDomi- nito.
eorum ' explicandum, quid fit Chriftum effei// medio comm. nuseumnondecret. fpr0.t4.itf
: Hilarius ira videtur exponere, quafi nihil afiud fit, . Non dtco tibi yfque Jepties , fed yjque eptuagiesje-
qum in illis per gratiam habitare. Sed iftoraodoin pties.] Numcrum infinitum in denarium conuerm, ^e^^*^
omnibus iuftis eft, quamuis congregad nonfint: & per eundem multiplicatum magis infinitum red- ^^
Chriftus ver aliter fe in medio cgregator , qum didit.Quamqum reipfa idem ei\,yjquejepttcs, Sc, yj- cl qaod
in medio aliorum,qui congregan no funt, effe figni- quejeptudgiesjepties,cm vtcrque numerus numeri ne- fepcics.
ficacAlij interprerantur effe in medio eorum, id eft,pro gationemud eft^nnumerabilitatem fignificct,quem-
illis petere,pro illis orare. Ego nonfolmauxilium: admodmfidiccrct,nonfo}rndicot!bi,vtinnume-'
fedetiam auftoritatem fignifcari arbitros quafi di- rabilibus viribus nirair fratri remittas .fedetiin-
cafEgo in medio aorum,tamquam fupremusiudex numerabiliterinnumerabilibus. In qinmfenttiam
fedeo , eorum fententiam confirmans , quam in me Chryfoftomus,&Euthymius interprteur. Quem-
a falm tv riomine pr0nunciant,ficut E>auicl dixit ".Deusetitin admodumS Lamechde fcdixt,jeptuplumyltioddbitw gCcj+.t^
> erf. i. ' fy>>a0d Deorum,id eft,iudicum,w medio dutem Deus di- deCdinJe Ltmech yero f'ptudpesjepties, ad quern locum
iudkdt. indicat Hilarius hc Chriftum alluiiflc , vtquemad-
Confirma- -Solet hoc teftimonium ad probandam Concilio- modm poena, ita& venia in infinitum extendcre-
tur Conci- rumauftoritatemadduci,quodnonhxreticimodd tur, quia ybi abundauit dcliflum , juperabundauit &ra-
liorum au-^jfjpjjnyjijejijjrjCathoiici^eriponfenegjn^quia k. Id, vt Hieronymus, & Beda annotauerunt, de hRo.j.to.
Montas, jjjg oratione,nonde decernendi potcftate:&de fratre iptuagicsfeptics contra nos eodem die pec-
duorum,vcl trium , non de iufti Concilij congrega- cante intelligendum eft.quod perfpicuum eft exLu- '
tione agebatur.Hi licet ingeniofi homines funt,fen- ca,/, inquit , jepties indie [teccauerit in te , cirjepties con-
tire tarnen vim argumenti non videntur, quod mi- , uerjusfuerit dicens,pimtet me, dimitte illi.:
noriadmaiusindededucitur. Sicnim,cmduo,vel Quafententia non doccntur facerdotes, abfolu- sJcertjotCj
tres Ecclefiaftici iudices in nomine Chrifti ad iudi- tionem fa?pe peccantibus temer dare,fed docentur n5 tencmr
candum de re aliquando non magna conueniunt, orFenfi,fcmperadignofcendumparati cTe. Illudvi- pnitcnti-
Chriftus affirmt fe in medio eorum cTe , quomodo detur habere difficultat , quomodChriftusapud busabfolu-
non erit,cm non duo, vel tres non de re parua , fed Lucam dicatj/ conuerjusjuerit, dimitte '//,quafi fignifi- ""argm"
defide,dereligione,dehominumi!utc,detotius cet )nondebercnimirumcos ofFens remittere nifi arc*
EcclefiaegubcrnationeomncsEcclcfix iudices, id pris eum,qui nos offendit, pcenitueritrquod omni
b Lu7.re- eftjEpicopicueniunt, vt DiuusGregoriusbargu- cripturaeprorfuscontrariumeft. C^tifima enim
ConcHior mentatur- Obiiciet aliquis , ergo & Prouincialium, eft regula, Dimitte nobis debita nojira , fient & nos dimiui-
Prouincia- vt vocant, Conciliorum ex hoc loco, codem modo, mus debitoribus noflris , & ,fimn dimiferitis hominibus ,
lium qur- atqueGcneralium probatur auftoritas. Nam & in patervefierdimittetyobispeccatdyefirdyCupri'1. jC^p .b
nam fit au- illis pon duo,veltres,iedmultiEpifcopi congregan- Q^od quidam nobililfimus hxreticorum inter- i.
ftoritas. tur. Concedo id ita efe,modo Prouinoalia Concilia prs refpondet,duobusmodis nos ofFens remitte- Caluinusin
in Chrifti nomine congregentuntunc autem in eius re,autignocdo,autdeeo,qui nos offendit, bonam harm,
nomine congregantur : cum eius auftoritate conue- habendo exiftimationem , nouum commentum eft.
niunt: tunc eius autoritatc conueniunt, ciimRo- ^ Nam bonam opinionem habere.idem effe, quod in-
mani Pontificis eius Vicarij aucloritateconuocan- iuriam remittere, quis vmqum cogitauit.'Duobus
tur , & conhrmantur , fine qua quia congregan non ergo modis iniuriam remittimus , & dum ci , quo
pofTant,necChriftinomincconucnire pofTunt,ideo- ^fumusofFenfijnonmalc volumus,qudfemper, et- Duobus
quenonne"amus,cmin Chrifti nomine non con- iamfi eum non peeniteat, facer debemus, vtDeus odlsInlu"
uemunt, errare polie. nobis noltra debita dimittat: aut dum eum no accu- wr
ai. Tunc accedens Vetrtu, ] Quid Petrum mouerif, famus. Nam non accufre,non dferre , non punien-
vthanc Chrifto qua:ftioncm proponeret.nonfaii dum curare,parcerc eft. Atque hoc modo intelligen-
apparct.Hieronymusoccafionemfuiireputat,qud dum eft, quod Chriftus fignificat nondeberenos
Vctf.i;. hriftus dixiffcte , fi peccduerit m te fruter tuus , ydde, peccanti fratr parcerc,nifi eum pris pniteat.Hoc
r^^o^wifi tfjejr^/wwjmeritoenimdubitaiTePe- enimagebat.vtdiceret, non efTe fratrem ad Eccle-
trum , quoties peccan contra fe fratri iniuriam re- fiam deferendum , nifi fi prius priiiatim , deinde co-
mittere oporterct.At Chriftus non de iniuria? remif- ram duobus, vel tribus teftibus admonitus,obftina-
fione, fed de fraterna correptione locutus fuerat. tus in peccato pcrfueraiTct.
Chryfoftomus ,& Euthymius exiftimant , Petrum, E 15.]^.] PotisdicendumfuiiTevidetur^w^qum
quafi gloriabundum^mifcricordiae opinionemea- ideo: fed aut * -n ponitur pro , id eft, proptere,
ptaturum hoc interrogate :putafle enim, femagni pro,</:ficutaliquandoapud Hebraeoo \zhUchen,
aliquiddicere,quodfepties peccanti fratri vcldubb pro >3fb,auteft fubintclligendum , idcohicdici, Hcbraif-
tando effe diceretremittdum.Mihi ex verbis Chri- quia fimile eft regnum clorum homini regi : aut, raus*
d Luc. 17.4. fti'occafionem interrogationis videtur accepiflb,dr idedico vobis fimile effe regnum ccclorii hornini Homo rex
fepttesyinquit^ndiepecciiueritinte, & jepties indiecon- regi, id eft, regi cuida m, quem Hebraifmum multis em
uerjusfuerit adte dicens,panitet me, dimitte Uli. Nam hic iam locisadnotauimus. Quod aut dicit,fimile effe rex<juida.
verba,quamuis Matthus filentiopra:tcrierir,credi- regnum ccclor homini regi, perinde eft, acfi dice-
bile tarnen cft,tunc dixiffe Chrift,cm dixit,fipccca~ ret,idem in regno clorum accidere,atq u e fi aliquis
ueritintejratcrttms-.cotripetllum interte, & ipfum:hsc rex, rationem cum feruis fuis poner cpiffet, qu*
enim cum illis Lucas copulauit.QuqumD.Augu- admodm expofuimus : enim regnum clo- .?.
ftinus,alio tempore ea, qua? Lucas narrar,dicb fuiTe rum,id eft,Ecclcfia:cd quTCgni clorum dominus
p .. l ib de putat*/ed prltatcredere,Euangeliliam alio loco Sc eft,regi comparatur.
01 .Eig. alio ordinenarrafle: qua Chrift alio tenore dixiffe. Quid fibi tota velit parabola, exinfi diesis' col- tyerf,
6. Iriquefcpties.] Quod Chriftus infinit dixerit,Pe- ligitur,nempe, Deum nobis peccata non cffe remif-
t?us definite intelk'xit. Septiesenim,id eft,quoticf- fmum,nifi nosfratribusoff^nfas remittamus: cm
potiiis

1
 39 CAP VT DECIMVM N N V M.
poriiis no illis, quam nobis Deum remitterccecjuum A fert , vt intelligamus ingentcm hoc loco pecunia;
fit: nam nos homines fumusfimiles illis: illeDeus
diifimilis nobis , peccata contra Deum noflra, & n-
numenbilia, & infinite grauia : pcccata contra nos
In parabo- hac fratrum & pauca,&
parabola ^ vt in plcrumque leiiia. Suntautemin
omnibus aliis,quemadmodum
lisquxlm ^ / , -
nccciTj" fiep monuimus, quardam neceflria, & tamquam
asp ad propria parabola: partes:quedam quafi emblemata,
ornatani &adornatum pirabol^&cxpletioneadjecb. Ne-
celTj ria? igitur huius. parabole partes st rex,duo ir-
ui,altcr,cui dominus debitum dimifit, alter cui alius
ieruus dimittcre debitum noluit:deinde debitum
decern millium talentorum, quod alter feruus regi
debebat:& debitunffctum denariorum , quod alter
feruus debebatalteri. Emblemata autcm funt, pri-
Verf.i,. fnum quod infr adicitur regem udifle vxorem , & Itaquccentum.denarij paulo plus,qum qfto au
liberoseius, qui decern milliatalentadebebat, ve-
nundari ; hoc enim non eft ita ad rem, de qua agitur,
ccommodandum, quafifignificctur fore, vr vxor
propter.maritum, liberi propter patrem condem-
tur : fed aut ad ornatum hxc funt , aut eo tantm va
let,vt grauiifima pcena fignicetur, qualis eft ea, qua
fecundmlegesciuilcsnonfolmis, qui peccauit:
fed eius etiam vxor,& liberi cdemnantur : quod &
b+. Reg c. apud Hebrxos vfitatum vlitatumtuiilccx lacra hift
fuiTc cx facra htoria b ma-
+.veif. 1. nifeftum. Emblema etiam eft,quodc dicittir, yiden-
Verji. tes autcm cohferui,< fiebant , amtriatijunt yalde, cir ye-
nemnt,& 'Wiauerunt dominofuo- Non enim fignifica-
tur,Sanccos, id e!t, feruos Dei eos accuare,qui fra~ C cata propter fequens peccatum inqueftionemreuo-
tribus fuis nim ias non-reniittiint : fed ideo add itum
eft,quia ita inter homines ncri iolct, vtalijirui alios
apud dominum arcufent.
Talcntnm +- Decern milkd falenU. ] Talentorum varia fuif-
quidhcf- i genera nemo necit. Chriftdeeoloquicredibi- peccata nouopeccatofuperueniente propter ingra- 'a.i. & 3.
gaificct. Je eft, quod apud Iudaeos erat vfitatum, quodq; fex-
cencos ureos nummos valuifle creditur: vt diligeiir
tesharum rerumfenptorestradiderunr. Itaque de
cern millia talentoium fmmam fexagies centum
millium aureorum noftrorum effcit. Nihil rcfvrt,
verum talcnti pretiumad iuftum ftimare : illudre-
.. ; 390
iummam fignificari., Ingensautern erit fumma,fi vel
minimopretiotalentum lihmetur. ,. <.' ;v* ; ,
28. Centum denarks.] Denariuminveteri Tefta- Dc dena-
mcntononlcgimus:fuiin?tamenmonetamapud
djeospolt abylonicumexilium, > dena lu- no-
.
riusfumpto ex Latinis nomine vocaretur, Chaldxus ' R ',
Paiaphraftesd,&EliasThefb:t, autores flint. Alij - e^ *'
Hebr.ci tradunt , alium apud eos aureum , alium ar-
genteum fuiflTe denarium. Argenteum , qui proba-
biliffim loquuntur,fex bolos habuiiTe dicunt At*
ticos, id eft, quinqueGallicosfolidos, aut regale
Vnum Hifpanicum : hoc enim recc conuenitcum
eo,quodinfrcdicitur, conueniTe patrcmfamilias cCa,
cum operaras, ex deaario, vt in vinea fu laborar:
noftros efficiebant, qua; minima erat fumma.vt > ureos
1
~" ' feruus
*' - ' .~.4,vt pro-;-
ptere dcbitorem fuum fuffocarct.Quidquid
denarius valuerit,, illud ccrtum^ vald exiguum de
bitum fignificari. - . . .
. 4. Quoufiueredderet.] Id eft, femper, vt Chryfo- Pnarum.
ftomus,Eutnymius, &TheophyIaccu% interpretan; nvnui.
t'.innon enim fignificatur, fore, vt, qui damnati funt, Ius ^is'
pcenas aliquando peribluant , & quafi reddito debi-
o,liberentur,qui Origeniftarum error fuit: fed fore,
vt numqutm liberentur,nifi pcenas pcrfoluantjquas,
quia perfoluere numquam potert, numquam libe-
rabuntur. Necfignificatur, Deum remhTa iam pec-
care, atque punir : fed hoc tantm , quod Chriftus
agebat,J3eum fis , qui fia tribus fuis peccata non re-
miCrunt, peccata non remiTurum. Qiamqum,
quodoptimusTheologus D.Thomas f dixt,rcmiua Fj-p q ss:
titudinem quodammod puniri, verum eft, non
iqud iam remifla puniantur, fed quod fi remifla
non eflfent , fequens pcccatym minisgrauitcr puni-
retur : quia minus fuififet ingAtus is , cui priora pec-
cita remifla non eflent , fi aliud peccatum addi-
dilTet. . .

CAPVT DECIMVM NONVM.

TfaflHmcfl9cmconfumrnaffetIcftosfrmonesiflos} migrauU ali-

Ixdy* (y venit in fins IucLea trans Iordanem , 2 fecuu funt a Mar. ie. r
cum multa , & curduit ces ibi. 5 Et^dcceeruntadcumPha-
b Mar 10. i
rifei tentantes cum 3 & dicentes : Si licet homini dimitiere
' fkam cjuacumque ex caufa ? 4 ghti refyondcns , ait ets : Non legi-
(lis l quia quifecit hominem ah initio , mafculum , & fminam fecit
eGe.1.17.1
cos ? 7* dixit : $ d Propter hocdimittet homopatrem, & matrem , gradhareyit^xorifua,
greruht duo in carnean . 6 Itaque iam non funt duo , fed vna caro. Quod frgo DctiS dGe.t.tr.
Hphef.j.jr.1
coniunxit , homo nonfeparet. 7 Dicunt illi: e Quid ergo Moyfes mandaui't dare lihellum i. Cor. 6.iC
e Deut. 14.
repudij ypr dtmittere ? 8 Ait illis: Quoniam Moyfes ad duritiam cordis Veripermit i.
Vobis dimittere vxores Veras : ah initio autem nenfuitc. 9* Dico \'1$ , quia
quicumqu^AimiferitVxoremfudYn\mohfornicaonemy & aliam iuxerit , mchatur.&
Mar.10.1t.
quidimiffamjuxerit, mchatur. 10 Dicunt ei difcipuli eius : Si ita eft caufa hominis cum Luc.ri.if..
I-Cor.7. xi
\xore,nonexpert nubere. 11 Qui dixit illis: 7>lon omnes capiuntVcrbumiflud, fedqui
tus datum eft. 1 2. Sunt enim eunuchi, qui de matris yterofie natifunt :&funt eun uchi * qui
facjifunt ah hominibus* & funt ejtnuch^quifeipfos caflraueruntpropter regnuni ceelorum.
Qui potecapere capiat, Tunc g ohlatifnt eiparuuli , Vf mantis eis imponeret , & ora g Sar.roi
ra. Difcipuli autem increpabantcos. 14 Iefus vero ait: h Sinite paruulos , & nolite es
Luc? if.-
prohiben adme Venire, taliume enimregnum clorum. ij Et cum impofuiffet eis manus} h Sup. 8.."
i Mir.ro: : 7
abiitindc.i^Et ecctvnus acceiens }ait tili : iidgicr tbtke, quid boni faciam3vtba- Luc.i8,if.i
 291 COMMENT. IN MATTH. . 392
beam vitam aternam ? 17 Qui dixit ei : me interrogas de bono ? Vnus e bonus Dens:
Exo id. Si a te m yis ad warn ingredi, fer mandata. iDicitii: Qua ? Jefus autem dixit*:
Nonhomicidiumfacies : Nonadulterabis: Nonfadesfurtum : Nonfalfumtefiimonium
dices. 1 9 tonora patrem tuum,& matrem tuam& diligesproximum tuumfient teipfum.
zo Dicit illiadolefcens: Omnia bac cuodiuik iuuemute mea} quid adbuemibi deefl ? 21
jiit tili Iefits , Si vis perfetfus ejfe , vadeyvende qua babes , dapauperibus, Cr babebis
thefaurum in clo : & Vf fe quere me. 2.2 Cum audijfet autem adolefcens Verbum , abiit
tr'tfiis : eratenim habens multaspoffeiones. zyfefus autem dixit difeipuhs fuis : Amen di~
vobisrfuia dimes difficile intrabit in regnttm ecelorum. z+Et iterum dico Vobis : Facilius
efi camelum perforamen acus tranfire , quam diuitem intrare in regnum clorum. 25 oAu-
ditis amembis^ifcipulimirabanturvaldjdiccntcs^is ergo poteritfaluus ejfe} z6j4>i-
ciens Stenflefus , dixitillis: Apud homines hoc impoibee lapudDeum autem omni
poibihafunt. ty Tuncres~j>ondensTetrus,dixitei: Eccenos rcliquimus omniay&fequuti
fumus te : quid ergo erit nobis ? i%Jefus autem dixit Ulis : A men dico vobis , quod Vos , qui
fecuti efiis me , in regeneratione cum federit filius hominis in fede maieftatu fua 3fedebitU
& Vos fuperfedes duodeeim , iudicantes duodeeim tribus JfiaeL Etomnis, qui reliqueritdo-
mum^velfiatres^autforores^utpatrem^utmatremyautvxoremyamfilios^aut agros pro
Il ^f.to.i pter nomen meumycentuplum accipet&yitam aternampoidcbit.$o[ Multi autem eruni
Mat. o jt, primi nouifiimi , & nouiimip rimi.
1.CU. I}, jo
li. Ii.
1 A fuiiTe.Poftrem,quiaprofectioilIa,de qua ib loqui
tur Ioannes , vltima nonuit , cm idem poftc h di- h Ca. il. 7?
I N A P V T XIX. car, hriftum vt'Lazarumfucicaret, in ludojam he
rum veniTe.
VM confwrttnaet le\us fertnones ios.) Et yeniijnfines luda*. ] Hilarius,vt paulo ante dixi-
Hxc verba duobus modispoiTevidcn- mus,exiftimat, Chriftum in Iudieam ingreflum non
tur intelligi , vclcimharcfcciTet, vcl fuifle:fed ad iolos Iudaea?, & Galikea? fines perueniC
cm hic dixiiTet, vt omnes interpre- fcidemque Chryfoftomus , & Euthymius arbitran-
tantur. Significant autem parabola, tur.Quidam contrario, pris erofolymam veniffe
qua? extremo capite fi/periore expofita eft. putt: deinde ex Ierofolyma in fines Iudaac,& Gali-
TAigrauit G/dtl^a.] HilariuslegitwCrfWMWjfen- laeac rediiire:nulla,vt mihi videtur,probabi!i ratiene,
fu contrario. Sed minime dubium eft, Chriftum in cm ita am narret Euanglifta,vt no obfcur'decla-
Galila tune fuiiTcritaque non in Galilxam,fedaGa- ret.eum ex Galilsea in fines Iudsea? recta veniffe, nul-
ila;a migrare potuit. Priterqum qud Lucas dicit laque eum turbas feeutas efTe.Vnit ergo in fines lu
ide migrauiie,vt Veniret in Ieruilctti a. Quare, da^ vt erofolymam veniret,fed fecit Euangelifta
a dp; j.ji. quod Hilarius exiftimat, non in Iudzam,ied in fines
eius loci mentionem,& circumftantiam loci,vbi mi-
Iud-ra?' venifle Chriftum,ne probabilequidemeft. raculuin, quod narraturus erat, factum fuerat,expli-
Quaeritur ab int erpretibus vtrm eadem fit hifio- caret, & cwvwjinquit, eos ihi.
An d fit ria , qui hic Mattho , & qua? Marco , & L
hirtoria, trans hrdanem. ] Vtraque,& Iuda?a,& Galila*a,non
ciu* hic & ea, c,& Ioanne d narra tur. A Mattho, & Marco ean- g trans, fed citra Jordan ern erat : fed dicitur efle trans Galilaea
alibi narra- dem omnes narrari concedunt.-dealiis duobus Eu- Iordanem venientibus ab -gypto in terramCha- quomodo
tur. gelitis dubitatur, quia vterque multa pofteacme- haan : quemadmodum fupi * expofuimus. trans Ior
bCap.io.i. morat, quae poft hune Chrifli in Iudaeam aduentum 2. r curamt eos iln. ] Nonfignificatomncs, quife- danem cle
Cap. y.ji. dicantur.
(Cj 7.1,1. fieri non potuerunt. Ego de Luca^on dubitosquin cuti fuerant:id omnes;qui a:grotabr,nec eosipbs
eandem narret hiftoriam,Primm,quiahancChrifti fortaflis omneSjfcd cos ttm.qui digni eranr, cura
in Iudiam profcftionem vltimam fuife coftat : tum tos fuiTe:ficut fupr 1 Marcus cribit, Chrit eos, Ca. 14. 14.'
quiaaliam pffthanc Euangelifta? non narrant: tum qyi fe fecuti fuert.ibi docuife.quod Matthus pre- ic Cap. to.i.
Ca. Ii. 11. quia id Chriftus fuperis eindicauit,dicens fe afeen- termifitjfed quarnis Marcus nondixiffet, ex Chrifti
cca.17.11. furum in Hicrufilem, ibiq;pa(Turum,quafi de pr cdhfuetudine poterat intellgi, qui vix fine doctrina
xima morte fua loqueretur. Lucas autem de vltima Chriftus
miracula faciebat. Coniungebatenimfemp;r facta coniange-
etiam loquitur^ fdlum efl autem dum comflerenturdits * cum verbis, vt Chrybftomus,&Euthymiusadno- bat faita
jjjumptioms eius, & ipfc faciem fuam firmauit, ytiretin tauerunt. cun verbis:
Hirufaltm. Quod ergo multa pofte idem JLucas lbi.l id eft, in finibus Galilia, Scludsexmoluic
commmort, qua; ante hanc profectionem ficta enim, vt Galilei.qui i icuti fuerant, extra patriam
fuerunt,mirum videri non debet.cm paim videa- fuam egrederentur, aut, vt A uctor imperfecti 1 indi-
musEuangeliftas rerum geftarum ordinemnon tc~ cauit , ne Iudxi, vt calumnia tores erant, dicerent ip- 1 . jC
nere. De Ioanneidem nonnulli putt, eandem hifto- fum iactantix caufa magnam polli hominum mul-
riam recitare,quod ego perfuadere mihino poflum. titudinem trahere.
f Eiod. 'ca. Primm , quia apud Ioanncm fChriftus dicit, tem ?. Et aeeeerunt.] Non iatis expreffum eft,an eodem,
7. veil. . ' pi! s fuum nond venifTerhic autem apud Mattha?um in loco ad Chriftum acceiTerint Pharifei , eft tarnen
contrariCi iam bis fignificauir, inftare tempus paio- probabiius,quia id narrationis conicutio , & apud
g Ver, p. & nis fu?. Deinde quia apud Ioanncm ',Chriftus dici Mattharum, & a pud M ircum videtur indicare. Atq;
XJ. . tur folus in Iuda-am aicendifle, cum hiedicanturno ita Chryfoftomus, & T.neophyJactusexiftimant.
folm dicipuk, fed mulw etiam turb| illumfecuta Quacumque ex [. ] Non dixerunt, an liceat vxo-
rem
 393 CAP. XIX. AN VXREM DiMiTERE LICET. ?9 +
rem dimittcre aliqua ex caufa, fed quacumq-ie ca- A itadefendebat caiiflam^Vt facile" cum appreret ptx~
i. Nam aliqua de caui ;) dubitabant, vt uaricari,& quafi (ponte vilum fuccumbere.Addu-
a Traft, in Origines %Hieronymus,& Beda obferuauerunt. xerathunc locum, vrtprobaret,nonlicere;refponde-
Matth. 7. Dubitaturquibufdam,qua occafionehanc Pha- bat nihil llittc colligi poffe,quod no idem poflet co-
Cur hate rikiquarftionempropofuert.Nnulli occafioncm elud de omnibus animalibus,qu3e initio n nifimase
Pharlfxis*
Pharifjeis fr'fp1^1"1^110^
"l*"v jr Cliriftus^dixiiret,,-Vrofhet*,&lex & fminaficb funt. Hanc refponilonem bllus Ule
Chriftox'sfa- fjqntad loanntmyC[\iii\' legem ' iam--' '-r ignifi
abrogatam
' MinifterexiilimabatrefutarinonpoiTe;enimirum
caret, volueruntquoBharif.ri experiri, num id, [um impudntiaprogreil funt.vtn iolm caftitatis Vo
bCe.n.ij adquxftionrefpcTCretjfateretur. Rte caula & ni- tum,fed iplm etiam caftitatem tollant:n.cc vna con-
rnis remota,& paru propria mihi vidctur,& quia iam tentivxore,plureshaberevolunt.Pariailhsjvtmere- ^
diuChriftus id prxdixerat:& quia,vt id experirctur, bantunvxorcsfecerunt. Sic enimeasalicjuandodif- nj*"rjm'~
multas alias de lege que (tienes proponerc potuert. putaflc,&,vt audio,qui'ftionem adMiniftros retulii- plurcsvirbs
Theophylaus hc quaeftionis caufam reddit.qud. fc,an vni etiam vxori liccret phares habere viros.Er- habere vb-
5.3. Chriftus' dixiffet, Ego autemdicoyobis, quia omms qui gofatisChriftianiseffc debet, Chriftum hocargu- luit.
dimiferit yxortm juam, exceptafornicationis caufa,facit earn ment vfum fuiTe , vt ncceTarium credatur,prxter-
mcebari, &qut dhniffam dictent , meeebatur. A uetor im- qum qud in aliis generibus animantium^ion con-
dHom.ji. perfecta, quia homines carnales crant, de nuptiis itat vnum tantiim marem jvnamq; feeminm Deurrt
eos interrogalTe,qucamadmodumjqui valetudinaria initio condidiffe.Poteft aliquis obiicere,idem argu
funr,mperloquuntur de medicina. Probabilecti mentum valere poffe , vt probetur, ne moi tua qui-
eft, quod alij dicunt,fortaffecamqua?ftionem fuiTe dempriorevxore aliam ducerclicere. Refpondep,
tunc inter lud tos agitatam, vt illa etiam erat , quam ideo non valere,quia prima &fecunda,vna reputan-
cadera decaufa Chrifto propofucrt: verum liceret tur : quia vna item caro eft.
eCa it. 17. tributumdarcCa?faric. Solent enim alio tempore f. Et dixit.] Deus:dceoenimloquebatur.Dubitat
alias vrgerequxftioncs. Digna etiam Prurifaxjrum Hilarius,quomodoChriftus dicatjhocDeum dixifle,
ingenio coniectura eft, propterea eos hancpotis cm non eus,fed Adamus dixent Rcfpondent mCn.t?
queftionemjqum aliam propouiffejqudd cm om- Auguftinus", & Theophylaftus , &Euthymius, 4
nes attingeret , inuidix plena cTet. Adamum,tamquam Prophetam,ipiritu Dei hoc di n Lib s. dc
Gen. a:) li
4. Non legiis. ] Refpondet Chriftus exprobras il- xifle, Deumque ore ipfius locutum fuiffe. ter, ci,
f Ca n.J. lisjlegisjcuiusfecientiaiactabantjgnorantiamjvtf Propterhocaimittet"homo. ] hominem pofuit Latin us In Com.
ante etia feccrat,ibiqueEuthymius obferuauit-Mar- pro viro.ficut Gracus ^ , pro bwS'c/l, quemad-
cu s feri bit,Ch ri it um eos interrogaTe,ij/ro<i - modm & infr p.
p Verf 10.
pit Moyfes':quod vjdetur huicloeo eTc contrariu. Re- futrenij&mtrem.] Admirabilis eft,& minime pro-
g Lib.i. de pondetAuguftinus?,Marcumn verba Chrifti.fed babilis Hugonis , & quoruidam recentium auclorii
conf.Eug. voluntatem exprimere voluiffe. Crcdibe etiam cft interpretatio , quam&Ciui Augutlini efle putant,
cap 61. vtrumque,&quod Matthrus,&quod Marcus narrt lenium efle, p) opter hoc relinquet homo p/ttremj & - Interpreca-
tiones hu-<
Chriftu dixille,fed priusinterrogaffe Pharifa?os,<y*</ trem, & adhxnbityxorifuXy id eft, cum omnibus pra iusloci im-
yvbispr.ecepit Aeyfes ? cos ver rcpondiffe, Moyfem ter patrem , & matrera coniugium poterit copulare. proband '
permififle vxorem libello repudij dato dimittere. Quomodo enim vir patrem fiium.in vxorcm accipe-
Tunc fubiecifle Chrift,quod Mattheus lb'ibit>N* rct ? de olo enim viro irmon efle manifeftum eft,
legiflis, quid, quifecit bominem ab initio, mafculum, (PfJ etiami idem fit de vxorc per confequentram intelli
tttirutm fectt eo t.&C. Deinde Pharifros iterum obiecif- D gendum. Alij interpretantur, relinquet patrem , & ma-
J '' . . .. _ . i- I.I' 0 I. r 1 n. . '
h Vcr7. e,quod aitMatthiush , quidergoTHoyfes mandatt da- trem, & adbirebit vxori [, id eft, magis vxorem fuam
rilibellmnrepudu , Or dimittere ? Non refpondet Chri~ ainabit,qum patremj&matremjfieutalibi4 dicitur: q t.}. fdr?
ftus ad qua:ftionem dire : fed producens Scriptu- fed etfi hocfortafle verum eft ad locum accommo- c,'4*
rxteftimonium, facit, vt Deus, aut Moyfcs, cuius datum;vbi non dt araore,fcd de cohabitatione & de
Pharifari doitrinam gloriose ic7tabantur,pro fe taci matrimonij vinculo agitur. Itaque infum ciTe arbi-
te rcpondeant,vtChryfoftomus, Euthymius ani- tror,relinquet patrem , & matrem , id eft, difcedet pa-
madu<.rtunt,illud etiam notantes,exfaftis,& ex ver rtibus, vt cum vxore habitet, quemadmodum vfiis
bis Dei Chriftum ad quaftionem repondifle:exfa- ipe interpreta tur. Solent enimliberi vfque ad nup
tis, cm dicit, non legiflis i quiaqifecit hominem ab ini- tias cum parentibus habitare, poft nuptias paren-
VcrC s. tio,mafculum,&fminamfecit jex verbis,cm dicit tum domo difcedere,& vir vxorem vxor virum i-
Cir dixit , propter hoc relinquet homo patrtm , Cr matrem , Cr qui:quemadmodiimr dium eft, homo patremfuuni rEod.lib.?.
adhnerebit yxorijux. relinqmt , qui nmriuit iUum,rJuam regionem , & admidie- Efd. c.4. 10
In Coui- Q fecit. ] i minant, id eft, creator; remje coniungit.
tlio, vol dc Mdfculunr>&fotminamfecit eos.] Qujrendum hoc Et adhmbityxorifm.] Monuit hryfoftomus tria
aunte. locOjin-quohuiusargumentivispoitafit. Quidam ^ hoc loco efle, qusemagnam vim habcant. Primum
Vis argu- in f xu fitam efle volunt,quafi ex diuerfo fexu Chri- relinquere patrem,& matrem ; fecundum, adharrere,
mcti in quo
jpofita fit. ftus argumentetur,non deber vnum virum,nifi vna id eft non quoquo modo coniungi,fed penitus ad-
1 Lib. 14. de habere vxorem,qud ex vtroq;quafi exduabusim- glutinari vxori fax, hoc enim Latine eft , adhxrere,
ciuitat.cap. pCrft^s partib'jVt Plato quod loco fcribit,vnus Grsccc xe.nSvcu , Hcbraic p3T dabak. , tertium , cjr
* Minitri pcrfttus homo fiat.Quam interpretationem D.Au- erunt duo incarne yna.
Ciluinifta: guftinus 1 fecutus videtur. Omnesalij interpretes no Eterunt duo in came yna. ] tit <ra?jt few , in camena
polygam in ixu,fedin numero vim efle puunt,quufiChriftus vnam, ir\X~W& lebafcharcbad, ad carnem ynam,id
introduce-' ta argumtetur, fi Deus voluiflet vnum virum plu- ek,vt fint vna caro.vt explicatur verfu fequti, ficut fGen .7.
Hu-'us r - rcs habere vxores, non vnamtahtm, fed plurcsfce- ffaftus efle dicitur Adam in animam viuctem,id eft,
ch^lib- minas initio feciflet. ItaChrybftomus.Hieronym. homo viusi\S,8ct,adtficauitdonHnusDeuJCoflam , quam z Verftr.
Aaitor te- Auorimpcrfecli.BedajTheophylat. Euthymius, tvieratdedam^n mtdieremtfHh leifchah,id eft,vt effet
lt Hofio Strabus.Vidi egoaliquando aquodamCaluiniftar mulier.
Cjrdmale ^/iirijftro dehac quaeftionc compofitum libr ,an li Quomodo autem vir,& mulier, dicanturvna efle
bit Bn'r- Ceret,vnum virum plures vxores.non vnam quidem caro,deeodifputatur. Hieronymus &Bcda,vtD; uIn C^te-*
dnusOchi- ' ' T
nusinfamis polt aham, fed eodem tempore habere : erat autem Thomas uintcrprctatur,ad liberosreferunt, quia ex c*,^1"^
Apollara, feript per dialogum, in quo, qui licere dicebat. viro,&vxoregeriitusfiJiu$vnavtriufqueccmmunis hcloetmu
R. iij
 395 COMMENT. IN MATTH. 396
eftcaro.Alijadcorpommconiun:ionem,quemad- A cuminterpretantur : quail Chriftus fignificauerir,
modm D.Paulus a vidctur interpretan >cpn adhxret non Deum , fed Moylem hocpcrmililfe, & quail
3 ' T werctriciy-vmm corpus effcitur.Alij ad amorem mutuum, Deum,quem ipfe citauerat, Moyfi,quem citaucrant
vi' rxot de quo D . Paulusb,'f4 dr ym debent diltgere yxoresftus, Pharifii.opponere volucrit, vt Hieronymus , da,
quo'modo yt Corporafm.Qu^yxoremfuamdiligtt,feipjumdiligit.Alij Strabus, Diuus Thomas, Hugo. Multa; hoc loco
vna care in adpoteftatem , quam vir in vxorcm, vxorin virum quarftiones funt.
S^riptura habet, tamquam in propriamcarnem,vt D.Paulus e Prima, quibusdecaufisinveteri lege vxoremdi- caufsa cur
b AdEphef. ^'^* ^'j' 4uorum eS fententiam maxime probo, mitterelicuerit. Tertullianus^jon mli ob fornica- n rcterile-
j xJi ' vnam carnem efleinterpretantur, eTevnum homi- rioncm,vtimnc,c^ftjmadicunK:ficeniminterpre- gerxordi-
c i. ad Cur. nem: carnem enim ab Hcbrxis pro toto hominc po- tatur,quod feriptum eft ,fiaeeeperit homo yxorem , & miteebatur.
?. 4. ni notum eft.Significat ergo Chriftus virum,& yxo- habueriteam , cjr non inuenerit gratiam artteoetdos nus pro- |?
rem non duos effe homines , fed vnum , vxorcm ve- ptrdupumfceditatem , id eft, propter fornicationem; In c'at
luti corpus, virum veluti fpiritum &animamcfle. hoc tantm interefle , quod tunc dimiiTa propter c.t4.i.
I taque non magis deber virum ab vxore,qum ani- fornicationem vxore , aliam ducerelicebat, modo
mam corpore feparari. non licet. Orgenes , Chryfoftomus i, &omnesalij i Hoc loco.
6. Itaque iam funt duo,fcd caro.] ideft,noniam auftores, quoslegiffemcmmi,nonfolumobforni-
d uo funt homines,fd vnus. cationem, fed multis etiam aliis de caul is licuifle -
Quod ergo Dens coniunxtt , homo nonfeparet. ] Non di- tantjidque eft mult meo iudicio probabilius. Pri-
xit, quos Deus coniunxit, fed tptod Deus commixit , vt mm, quia, fi ob folam fornicationem licuTet,nul-
non tamquam de duobus,id tamquam de vno cor- lus Phari&orum quxftioni locus fuiflet: nimis enim
pore loqueretur ,quia paul ante dixeratj/f^f urn impudenterinterrogaflent, an quacumque excaui
nonfunt duotfedyna . vxorem dimittere liceret : il fola fornicationis caula
Chnus NotauitD.Chryfoftomus Chriftum ex lege na- licuiTet. Cum auteminterrogt, an quacumque ex Non pro-
turalij&diuina matrimonij vinculum probauifle. caufaliceat; haud dabium eft, quin certifint multis Eter . 1'.
mjtiimo- Naturalis confiftit in facto,quod Deus vni viro vn de cauls licere. Id etiam inteliigitur ex Chrifti re-
nii v,a^'rifecerit muIicrcm;diuinainverbis,quibusDeuiprx- fponfo,fic enim reipondit,vt voluerit Molls permif- dimitthpo-
"ra .5!- di- cePir' vt homo relinqueret patrem Se matrcm, & ad- fionem rcftringere, vt cum ante multis de cauls lice- tcrac.
ujna<' hxreret vxorifux.Qiiibus verbis videtur Dcusvxo- ret, iam non nil! ob fornicationem licear. Probatur
d Pioucr. rem viro infeparabihter copulaffe, vtait Sapiens eti ex verbis Deuteronomij.Cm enim dicit,fi non
J ?. 4 Domus , & diuitt tUntur a parenttbus , Demino autem inuenerit gratiam ante culos eiuspropter aliquam fceditatem,
proprivxorfrudcns. fcrtbet libeUum repudij ,& dabitinmanuillius , &dimittet
7. Quid ergo Tfloyfes mandatt] Marcusc non dicit tarn de dmnofua,perfpicuum eft,non loqui defornicar
. 10. 4. pnarfIosreip0nd,fCj]vi0yfemrnaridare;fcdper- tione, propter quam non demittebatur vxor,fcdIa-
nrifiie.E contrario ver Matthanis dicit, Chriftum pidabatur. Deindequk inhbello repudij fignifica-
? E n-~ ^ixil^e Moyfem non mandafle, fed pcrmillfe ; Mar- batur,mulierem adulteri non commilifle : ea cnira
geiftfc " cus autem fcribit,dixiffeChriflum,^w4>pvf- potiifimmdecaufaiufluseftdari, vt mulierisho-
^'r^oy/?Hxcquxftio ex iis,qux paul fuprdixi- nosiluuseirer,poflltq;alteriviro,fivellet,nubere.
muSjfjcilc foluitur.Primm enim crcdibile eftChri- Non ergo ob fornicationem tantm ,fed alias etiam
ftum interrogafleeos,quiddceareMoyspra:cc- obcausdimittebatur.
piiletjillosvero refponchffc, Moyfem permifilfe Qux autem cauli fuerint,incertum plurimum eft.
vxorem dimittcrcj tunc Chriftum, matrimonij or- Lyranus duas rcitt opiniones : alteram, licuifle Kin Cero
gintm explicafle , 8c Scripture ttftimonium produ- ^ propter omncm rem turpem,vt propter contagilos ,ncp-*4.
xiiTcjVtprobarc^noncircdimittendamtcrumPna- morbos,vcl aliquid lmile.quod matrimonij coni- Dcut"
rilios obieciflc , qucmodo Moyfes mandaTet vxo- ftionem prafceffiflet: alteram, licuifle etiam ob om
jemdirnittcre, vtentes mandati, non permittendi nes caulas matrimonio contrarias, etiamil m'atrimo-
verbo , v t argumentationi vi m adiicerent. Chriftum nio fuperueniflent, vt fi mulier venfica eflet , aut li-
ver refpondiflc, non iam pra;cipiendi, fed permit- berorum interfedrix,quod kOrigenes1 videtur ap- lTraa.7.in
tendivfum verbo, .td dwitiem cordnyefln permtfit yo- probare rquamuis de lege Euangelicapotis quam Matthmn.
bislvlojfcs. Atque hoc modo nulla inter Euangehftas Molaicaloquamr.
diflenfio eft. Secunda quiftio eft , quo fenfu Iudsis permiflum Qnomodo
8. vtd duritiem cordis yejlri permifit yobis Moyfes.) fuerit vxorem dimittere, an ita, vtdimittendo non iudispei-
" PDco eft Corrigit Chriftus Pharifxorum vcrbum: i Hi dixc- peccarentjan itavtpeccarent quidem,id lege non mif$vxoi
concraCal- rant maneLtmt: Chriftus dickpermifit. Exquovcl vno punircntur. Notaait infignis Theologus D.Tho- ^'^0-
Biniftai. loco, 11 alij non eflent, Calumiftarum error confuta- mas'", quatuor modis permitti aliquid: aut quod d
rttur , qui in Deo nullam permifllonem agnofcunt, bonum eft, fed non pntceptum , vt vender omnia, q xBai.^5.,'
Sc Theologorum diftintionem inter voluntatemE & dare pauperibus permiflum efledicitur, quia bo- q .
DeiabfolutamSc permittcntemriderefolcnt. Nam numeft,& non imperatumraut quia minus bon eft, Qupt no-
quod hoc loco Moyfes permififle dicitur; Deusvti- cuius maius bonum non eft praceptum;iicutdicitur d." P""1^"
que permillt: nihil enim Moyfes agebat,nill exdiui- matrimonium efl permiflum, quia virginitas, quai dicatur'
Ouomodo no prxccpto.Cur ergo dixit, Moylmpotis,qum maius eft bonum,non eft prxcepta: aut quia malum :
Metern Deum permififle , ciim contrario f, non Moyfem efhfed non impeditur.ficut Deus dicitur omnia pec-,
permiiifsc nCqUe Adamum,fed Deumdixifle dixerit^^ffr/joc cata permfttere;quia,cm impedir pofllt, impedir
ernc^ relinquet homopatrem , & matrcm ? Refpondco voluif- non vult:aut quia malum quidem eft, led de lege
craTchri- fe Chriftum & argumento, &reponfioni vim adau- punirur, ficut pennifit Deus ludaris cum alienigenis
ftusdicat. gere:ide,cm argumentabatur,non liccre vxorem vfuram exercere, quia non ftatuit in legeaduerfiis
f Veil", j. dimittcre,non dixit aut Adamum , aut Moyf. m, fed eos , qui earn exercrent , vllam pcenam. Alio etiam
Deum dixifle ,propter hoc relinquet homo patrem ma- modo permirti dicitur, qud , cm malum fir , dum
(ran : quamuis ea verba & Adamus pronunciauerit, ab eo, qui d.fpcnfandi poteftatem habet, fieri per-
2c Moyfis fcripfrit:cm autem refpondetPharilfo- mittitur, mal cfledcfinit,quemadmodum permif-
rum argumento, non vultdicere Deum , fedMoy- fumfuitOfrre Prophetx filios fornicationis fufcipe-
fem permifiiTc-quamqiiam Deus etiam permifeiar. ren,quidam cri>o,aut hoc poftremo modo, aut tarn- aQket.i'.
Ita iiitclligendi funt multiautores, qui ita hunclo quam minus bonum cxiftimant permiflum fifle
ludxis,
 j97 CAP.XIX.DE DIVORT. CAV S. D VLERII. 398
Iudaeis,certis,decaufis vxres dimittere. Aliinon A uinifta>,fedlcriptores etiam qudam Ctholici ver-
tamquam minus bonum: fad tamquam minus mal, fantux.Sccunda.eft,innoccntU:ce.re)rebnon licere:
ita vt pcccarent quidcm, vxorem dimittcndo,ied no quemadmpdum x Caluiniftis nnulli aliorum has
punirentur. Vtruque probabile eft,& bonos vtraq* rxllm temperantes, dixeruht., vt minies haretici vi-
opinio audores habet: prior Auftorem imperic&i, derentur. Legimusnonnullosau&oresveteres inca
noiaraS" & D- Thomam.pofteriorTertullian a, Origencm fuilTefententia,Tertullianum e.Ambrofium ,aut,vt f/-'^4"05'
bmaVin ChromtiumSHieronymum,Bedam,Euthymi, egoarbitror,Rc-migiumh ( nam eo$ commentaries V3 ~
Mart 1).
In Com.
in c.Matt.
Idai 'non peccaui(Tc,-prafcrtiraciimaDtequamChriusexpli- permifiiTeis, quorum vxores adaheri admafilfent, /'C3P-7.
peefauer" caret,non fatis ex verbis Deutcronomij compertum vt illis dimiifis duecrent alias, idq; in ConcilioEli- ep?ad Co"
vxores di-effcpoiTetjVtrmpcrmiifio.an ?{1,& berinococeffumfuit/iGratianusfidditer rcitt noa fuo/*
mtendo. vtconftareteiTepcrmiifionem,certnonconftabat, in CcilioI.Aurelianenfi "
fi K.Tertia eft,qammper Ambrof.
tamquam rem malam permitti, quod finis elfe vide Ecclefia fecuta eft.,& vltimo Tridtino Concilio,it 1 W-f*-i.
batur,vt qui ea,vterentur,culpa vacarent.Qtipd au- eftnoftro tpore confirmata,vt nemini iamCatholi-
tem ex hoc loco obiiei poteit,quod Chriftus dicar, codubitarc liceat, Chriftumita permi'fifle adulte- Kcan'jo
ad duritiem cerdis eor hocfuiiTepermiflum,facil ram vxorem dimiwere, vt nec vxori liceat alii nube- yXQt aduU
etiam folui poteft : potuit enim propter duriti cor re viro,neque viroaliam vxorem ducere, quamdiu tcrad.rt.itti
dis permitti,ita tarnen vt peccatuni elTe defineret. vixerit vterque. Quam ego fententiam non folm poteft , led
Cxretnoni Tertia quxftio et, qubuscaeremoniisJ& cautio- . propter
Ecclcfix
; . definition
. r i ~c,qux fob hominiChri- . nec
rcm virv*-
altera
I bcliircpu- nibuslibelllusrepudijdarifoleret. Ab Hebrasisde- itianofatis eue debet.-ied etiam propter argumento- ducerc ncc
dij apud lu- cem recitantur. Prima erat, vt vxor nufquam diiee- rumquibusprobari poteft, monumu,adeveram TXOt ailcrj
js. dcret.nifi voiente marito,hoc enim ipfum in libello iudico, vt mirari fatis non pofim, inuentos elTe, qui viro nubexc
repudii exprimebatur. Secunda erat,vtlibellus,qe- aliter fenferint. Primm haccfententia antiquiorcs, poteft.
admodum dicitur in Deuteronomio ,' in manu vx- plureSjnleliorcs
J habet auuokwi
- " flores. In V^nilUllk
w. <ll Canone JlUUllW
Apofto-
ris traderetur. Tertia erat, vt fcriberentur, vt mini- c lorum I, abfolu t & generaliter excommunicatur is
mtim ^l!m> ft..*... * II re I' 1 .....
mum, nomina duorum teftium.Quarta,vt exprime- qui vxore dimill aliam duxerit , nonadhibita,exce- * Caa- 47
rentur tres generationes viri,& tres mulieris,vt pau ptione, nifi fornicationis caula dimifiTet, qua>ad'-
lo poll ex li belli forma intelligetur. Quinta , vt fcri- hibita profcclo fuiflet; fi cm ea de caua dimiTa ef-
beretur libcllus literis rotdis.diftinctis, atque pcr- fet,aliam ducere licerct. Idem Euariilus m , & Cle- .
fpicuis:ita vt vna aliam non attingeret,ne quod fcri- mens Alexndrinus n fine vlla exception docent,& m Epift t.1
ptura vitium irreperet.Sexta,vt fi inter fcribendum Orgenes Epilcoposillos, qui fuo tempore per- "^'-- S'ro.
aliqua atramti gurtula in chartam decideret, libel- mittebant,tanquamrerumEeclefiaiticarura impe- 1.'^ ,
lusauctoritatem non haberet , aliufque denu icri- ritos reprehendit, Sic fentit Chryoftomus p , & Matthaum.
beretur. Sptima, vt in libello nullum rafura: vefti- Hieronymus i , Sc in epitaphio Fabiola; , & Innocen- Homil.ia
gium apparcret,nefuipecbis effet vitij. Oclaua, vt tius primus r,& D Auguftinusduobus dehacreicri- Matth i7.
charta IongiorelTet, quam latior. Nona, vtomnes ptislibrisdeadulterinisconiugiisadPollentium, & ji ^*
telles, qui aderant, fiium quifque figillum adhibc lfidorusf,&BedameliorauftorJqt|mR.emigiust. '"
rent. Deciroa,Vt m-iritus diccret , Recife libellum re- Sic iam olim definiuit Concilium'ivjileuitanum, v,& ^"
FormHla Ii- f*^ ^ meabietla, & . D Concilium Africanum, fi tarnen diuerfum eft*/& Ep.fcopu^
belli repu- Forma autemlibelJi repudii erathac; Eg>\abbtK. Forojulienfey, & Nannetcnfe. Itaque decreta illa -

Ittm repudii in manu, fchedam atfcijf'oms , <? gnacu-
lum diuionis ,-ftt me abieElu ,& dbest ejuocumqueye-
lit,&nemopott illipribihtrtj ittxu cenitmones Moyfi, &
lrael.
eca. io-io. 9. Bico aiaemvobis."] Marcuse icribit hoc Chriltunt
folis difeipulis dixiie, cm i iam domii recepilent.
Relpond et Euthymius, quod probabile videtur,bis
hocdixiiTe Chriitum; primm omnibus in commu-
ne,vt Matthus fignificat, deindepriuatim diiipu-
f Ycri: ro. lis domi, & quidem vero fimile eft. quod Matthus E
f ait,dixilTe Chrifto difcipulos, fitu ecmfit hominis
cumyxore, nonexpedit nubere>n public coram omni-
bus,fed priuatim,& fecreto in loco dixifle,ficut pro-
ponereiolebant ftparatim, cum aliquid de eius con-
cionibus dubitabant. Tue ergo interrogatus diici-
pulis Chriftus,cadem verba iterauit,quamuisMat-
thaeus non narret, addiditque, quod de Eunuchis
narrt Mattharus, tacet Marcus.
De dinor-
rio contra Difficilis hic locus eft,& magnam nobis cum hare-
Ltuhera- ticis cpntrouerfismateriam prsbuit. Summa qui
nos* CaI-ftioniseft,an quod hic Chriftus dicit licere fornica-
ntas. tioniscaufli vxorem dimittere,itaintelligendum fir,
vt&dimittens,&dimiia pofit fecundas inire nu
ptias. Tres de hic re opiniones inuenio. Prima eft
vtriquelicere3&dimittent;3& dimilTr, & innocenti,
Si fontidn quo errore non folm Lutherani , & Cal-
viuente,fed mortua priore. uCan.
Dicet aliquis.quid opus erat , vt id permitteretr, x 5*nf4' J.y.
cm dubium non ifet.quin
.quinilli
illi liceret
hceretiRerpondeo
? Refpondeo yr
Jc^fcZ'
f? ^ '*
dexpreiTumfuifle.addeclarandamdifFertiamm- cilij libe-
ter maritum, & vxorem adulteram. qua loco peni- rini de di-
tentia;iubebaturaliquando,etiammantomortuo, uo"'o ex-
nuptiisabftinere. Ne quis ergo idem demaritoin- Plicatui-
tclligeret,explicatum eft, vt'maritus,fi vellet,aliarti
duceret: fed intelligendum ex communi lege Ec-
dcfiaftica,mortua priore.
Pmre ex ea rations, qu hoc loco ChriftuH
vfus eft,autriihil probatur.authecfententi proba- r Verb
Chtifli hxc
tur, primm argumentatr, Deum non plures , id Veritas fta-
vnamtahtmfceminam vnifecilTe vito, inde colli- biltur.
git, non deber plures habere.id eft, vnam dimitte-
re,& aliam ducere. Quae ratio idem omnino valet,vt
probetur etiam propter fornicationem vxore dimif-
fa,aliam ducere non licere: nec enim refert, qua de
caufadimifTa fit, cm eadem femper, aliam non du-
cendi cauimaneat, quodvni viro vna tantm fee-
mina fafta fit. Pfitere quia Chriftus, noniblm
multas illas caufas.quibus Iud ci vxores dimittebr,
ad vnam fornicationem reocauit, fed etiam libel
lum repudii omnino fuftulit,quem non nifi propter J^' CFiri-
Iudxorum duritiem conceflum fuifle dicit. Poft "4-"!
Chriftum autem;inter Chriftianos numquam audi xepttdiuffl,': cft
R iiij
 35>5> COMMENT, IN MATTH. 4oo
tum eft, libellum rcpudi; datum fuifle. Atqui idem A hunc locum cxaliis Scripture locis, in quibusde ea-
erat.libellum repudij dare, & pofle vim alum tic- dem reagitur.expcare , in aliis autem locis Temper
remducere,&vxoremahj viro nubere: ergo hanc abfolutdiciturnon licer vxo; i dimifla; nubere , vt
iterum vxorem ducendi,& itcrum nubendi gotefta- apudeundcmMatt!ia;umfupra. Ego autem dtcovo- aP- i-3l
t iblato libello repudii fuftulit Chriftus ; qua; vna bis , quia qiucumque dimiferit vxorem fuam , exceptaform-
ra:.o/i alia; deeflent,itis fuperque hanc iententiaia CAtioniscaufa,facit earn maAari , & qui duniamduxe-
corroboraret. Deinde , fi dimiflae ob fornicationem rit, adultrt. Quo loco probauimus , illud verbum,
vxori, alii viro nubere iiceret.iqueretur, quod ab' quidimiam duxerit , adultrt , fine execptione intelli-
furdifimcft,melioris efle condirionis mulierem, gendum eflc.Prxterc Marcus, & Lucas hanc ipim
quae ob adultcrium, quam qua; ob morbum , aut a- narrantes hiftoriam , fine vlla execptione* dixcrur.t,
liqua alia de : ufa citra culpam dimiTa Ht, cum qukumque dimijfam duxerit , mctcbari. Marcusb qut-
adultera; viuenteadhuc priore marito alias nuptias cuntque dmnferit vxorem fuam , Cir diam di x.rit, adulte- C*P* ,0-n-
CarChri- inire beeret, alteri non beeret. riumcommittitfupeream.vbi non potcl excogitari alia
ftusconccf- Deindedubium non eft, quin proptere Chriftus cauf, cur Matthams exceperit fornicationem: Mar
exii viro r- conceTerir, vxorem adultcram dimittere , ne coge- cus vero no exceperit: nifi quia Matthaeus voluit ex^
**ora<bl- rcnturmariti, cum adultera doloris plenamvi.am plicare,aliquando licere vxorem dimittere, fi mini
ma <ii:nit- agere.cm vxor ipfaindignam fe adulterando red- r adultera fit:Marcusautdocere voluit, nquam
ete' didiflct, vt cum ca maritus habitaret.Haec autem ra- licere aliam vxorem ducereretiamfi prior propter a-
tiononeovfque pertinet, vt marito aliam vxorem dulterium dimiifafir. llludetiam in verbis Marci
duccre licere poffic: fatis cnim eft, vt liceat priore li- obferuationc dign eft, quod dicat , addtertum com-
berari. w'w/^<rf<w,ideir,contra eam.Hebraifmustenim
Itaque,quod hxretici folent obiicere,oihil Chri- eft,quia hv bbalt vtrumque fignificat &fupcr, Sccotray
ftum marids conceffilTe, fi non aliter vxores adulte- qud ideo Marcus dixit,vtindicarct,non magisma-
ras dimittere conceffit,quam vt fine vxorc manerct, rito licere dimifla vxorc adultera , alteram ducerc,
ineptum eft;&hominumpluriscarnem, quam ho- qua vxore ctraipfum a dulterium cmittente,ctra
norem , vitique tranquillitatem a;ftimantiumViri iflam adulterium committere: non enim licet in hoc
Beiefc'um enim boni pro magno ductbcncficio,qudfibi Ii- genere facer paria : Lucasvcrc generaliteretiam CCi l6 t
citnondti- ceat mala carcrevxore,quamu:s aliam ducerenli- dnl^Ommsqui dimittit vxoremuanh^alteram duckjmet- .
T'i Pxor ccat::mo hoc ipfum, qud r.liceat alteram duccre, chatur,cr qntdtmiJfamviroducit,machatur.
il dimi- 4"'
polt oui prudentioresfunt-beneficii
" . r r loco habent?..;
ir.,mf quem- . . .r . , e
tHuiasHebrairmi,qBoprarpofitio7AA*i,fignifieatfuper,
fion adl- admodum qui naufragium femel fecerunt , quofibi kabeinut 1 Gr,n.V t. fr Jafn 0>
tciar. iterum mare tentare non liceat. Maius bonum eft no
pofle mala vxorem inuenire, qum inuenire aliqu ' 'Ja veruachelobimmeraephet bbalpene hammaiim
naftcr,&Spintus Dcifercbatur fupcr aquas, tumitue autem
bonam pofle. Malam autem n inuenire non poteft, pro contra Pf.i4 s-nph vh ' vejchad nacht 1$
nifi qui vxorem ducere non poteft. Illa etim ratio, Ut.4ch,Sc rauaus fupcr,idelt,c4ra innocente nonaccepit.
qum Hieronymus aff"ert,mltLim habet ponderis,fi 1
maritis liceretjdimifis aduheris vxoribus , alias du- Fingamus Matthaeum Euangelium non cripfifle,'
cere,quotidie, qui nouas vxores appelrent, contra profect ex verbis Marci,& Luca; alium lenfum eli-
riores adulterialconfingertjVt ilis repudiatis,alias cere non poflemus , qum numquam licere marito,
aberent. I taque n rcfthnxiflct Chrittus veteris le- quacumquene caula vorem dimififlet,alteram du-
gis difeiplnam, fed rclaxaiTet. Nam ne in veteri qui- ceremumquam licere vxori , quacque de caula di-
dem lege , huic mutandar um vxorum libidini tant n mifla eflet, alteri nubcre,nec vllus dubitationi locus
loci erar,cum adultera non dimitteretur,led occide- eflct.Nunc Matthsus fcripfit/ed fcripfitoblcurt
retur.Th vcrrationc,quamha;reticicomminiicun- vtdeciusenfu,atque interpretatione internos, 65c
tur,licenti Chriftus maritis pra;buiflet,vxores quo- herticos diceptetur : quis non intelligit , hominis
tidic mutandi : qum enim facile eft, fi quis animum efle prudentis, Matthsi obfeurum locum ex Marci,
attendabaut verum in vxorc adulterium,aut proba- & Luca; perfpicuis verbis interpretari ? Scripfit poft
bilc d .prch'.ndere,qum facile fingere? Matthaeum, vtcreditur Marcus & Lucas: credibile ^00,110
Prorfusmihi fpiritum Chiiftinoncognofcere, profeceft,eos,quod obfcur Mattha;us dixerat, cm ^.j^'"
eiuiqUv.- mentem non intelJigere videntur , ii jqui ad perfpicu,&fine vlla ambiguitatedicercvoluifle:di- yei muHcn
hunc modum eius verba interpretantur. Quis enim xerunt autem , numquam viro dimifla vxore , altera copulari
Ca'ui'niftjB" non videt, Chrlum , cum velitEuangelicam difei- ducerelicere4 Hoc igiturtendum.quod fine ambi- rnacrimo-
Clu fti i'pi- pnam maxime rcftringere,.& matrimonii vincul euitate,& qual interpretationis loco di&um eft. n,0^,rn:l$e
- , . 1 i- j conforte'
ritumnon indiflblubileefledocerc, non iolm non debuifle iM attha;! autem teltimonium , ex altorumduorum euieDtcr'
habent. poteftatem facere maritis , dimiifis adulteris vxori Euangcliftarumcxplicatione intelligendum.Contr oilcnJitur.
bus, alias ducendi : fed frmum potisillis iniieere, facere:qucmadmodum hsretici faciunt,aut nullius,
vt finollcnt vxore carere, adulteras paterentur, Sc j aut peruerfi,& diftorti iudicii eft.
corrigere conarentur , non repudiare ? Voluntas Scripfit etiam poft Matthaeum, Diuus Paulus epi-
enimChrifti erat, Yt maritus etiam adulteram vxo ftolam ad Romanos, & ad Corinthios. In vtraque
rem non dimittcret: fed vt eius dolori confuleret* hanc qua?ftionemtratat:numquam adhibet exce-
permifir, non pra;cepit,vt dimittere, fi vellet,poiTer. ptionem , id d generaliterdicit , igimr yiuevte viro
Illud etiam quod Hieronymus obicruauit, hanc vocAbitur Adultra , fuerit cum dio viro :fi autem mot ums
fententiam magnopere confirmt , qud Chriftus fuerit vir eius , liberata e lege viri , vt fit adultera , ^OBt ' 7- '
non dixeritjfi dimifla nupferit,mcechatur: Ccdqui fifiwrit cum alio , & c , iis autem , qui matrimonio
dimiffm duxerit maatw: Cuius rci non alia potuit imBifuntyprscipio.nonego", fed Dominus ,vXorem yiro ct. Cor. 7
Chriflusd: eiTecaui.qum quod Chriftus de vxore etiam pro non difeedere: quod difccjferit manere innuptam, aut yiro 10
fit cum qui pter fornicationem dimifla loqueretur,de qua, quia fuo reconcilian. Explicat D. Paulus Chrifti ienten-
dimifs du- iam adultera erat, noluit dicere, maebatur, quia nihil tiam,de qua hoc loco diiputamus: quis dubitat, ex- nt"c "
Xrrit mec noui dixiifet:fed dixit, fore, vt quicureque cam du- ceptionem adhibitur fuifle, fi vlla fuiflet exceptio, 1.
cblit. qua dimiflie vxori nubere alteri viro beeret ? Nunc
ceret,macharetur:vt fignificaret, nec dimifla; licere
alteri viro nubere; ncque alteri viro vxorem earn autem generalitr,vniuers,&abfolutdicit,vt ma-
ducerc. Ad haredubitandum non eft, quin oporteat neatinnupta, aut viro fuoreconcilietur. Loquitur
autem
 4oi CAP. XIX, DE NON NVBEDO: ,:

autcm de vxore propter adulterim viro difeede- A adulterii caufa dimiff j ali ducere non poffir , pr*-
te,qua iola caufadilcedere licebat: alioqui non reli- ftat^nulJam vxorem duccre. Tbcophylactusautoe
quiiretD. Paulus in eius peteftatejVtieparataviro, eft , quofdamadhuncmodum cxpoiuiflc, fiiue
fed inaupta maneret,aut, vt viro fuo recociliaretur, Cauja hominis cum vxore , i d eft , fi propter vxorem di-
ld diuerfis verbis prxcepiffet , vt rediret ad virum, mi , vir reus fiicbs eft , vxorem ducere non ex-
ciim illinon liceret ob aliara cauim ,qu obadul- pedit. Grscum cnim verbumeba^reatumpropri
terium viro cparatamviu ere. Ergo illamipim ignificat. . . . .... ,.'
. mulierc,qu3E viro ob adulterim diceflerar,iubet ^VrtV.JHominemLatinuspofuitpro viro,ficut
nonexia,rcdexChriftifcntcntia,autinnuptam vi- Grac *^>*,$<( , vt fupr iquemadmo- f .
uere,aut priori viro reconcilian. dumapparetexantithefi,fv<? yxore. t
Deniquefi fenfushuius loci effet, quem eTeh- Ko expedit mtre ] Kubere , dixit Latinus inter- Nubcre
retici putant , vt verba Matthaci ciunda intelligan- prs pro vxorem ducere,contra confuetudinem La- Pro TJtotcn*
tur, quicwnque dimiferit vxerem fuam, ni obformeatie- tinifermonis , Grxci verbiambiguitatemfecutus, cluccre 'u~
nem,& aliam duxerit, mate'- atur,& ejuidimtjfamduxe- quia vtrumqueignificat,& vxorem duce- :
rit^nachatur,quafi fententia fit,qui dimiferit vxorem rc,& nubere.Hoc autem loco, non nubere, fedwxo-
fuamobalimcaufam,qamob fornicationcm,& rem ducerefignificat,quianon devxor;,fed de vi-
aliara duxcritjmocchatunfivero ob fornication di- J} ro agitur, eque de vxorum, fed de virorum condi-
miferit,& aliam duxerit,non mcechatur:& quicum- tione Apoftoli quserebantur.;/?*, inquiunt, efl caufit
que ob aliam caufam , quam ob fornicationern , di- cum yxore.
miffm duxerit: mcechatur : qui aut ob fornicatio- Itaque nouorum hireticorum vcrfionem.non pro- Be2a -DttU
nem dimiflam duxerit , mcechatur. Si hic,inqui, bo, qui hoc loco pro ya uMstw, matrimonium ctra- prctatio
effctfenfus,fequeretur,imperfedam effe cnttiam: bere trltulerint, non enim generaliter de matrimo- inepta.
Chriffus tantiimdicit,^* dtmiferit yxorem fuam}m nio,id eft,ducendo vxorem ,& de n'ubendo, fed de
chfgrniemonem,Graliamduxerit,m(tchatur:quod hx~ virorum conditionc in ducenchs vxoribus agituf.
reticonnudiciointelligitur, fi obaliam cauimdi- Caluinus, vtfolcr, non bliWhoclocofalfus inter- impictas
mifcrit, fed alteram non duxerit, hoc enimChriftus prs, fedimpiusetiam,&aduers Aportlos - cluinic-
non explicauit , quod inprimisexplicandumerat. fphemus eft, vocat enira iUosftuitos , ingratos,im- 'raApoito-
Noftra autcm inter prtatione perfecta & abfoluta pios,homofclictpius, quia exiftimauit Ajtoftolos ios-
ntentia eft.Nam fi ob aliam caum,qu ob forni- hoc ideo dixiff,qud homines omnm carnales e
cationem dimiferit, quamuis aliam non duxerit, fent,&nuptiarumm6ititudiiieinfatiabiies,u m 1-
. mcechatur.quia vxorem fuam mchari facit , vt i- g nimirum ab eorum mente,qum corum 1inftita-
aeaP-Mii pr a explicatur.Siautem ob fornicationem dimife- tediftabat.Tmm enimabc ft^vtproptereid po- _ -
rit,& alteram duxerit,eti.mcechatur,n quia adul- ftoli dixerint,vt contrario Oinnino .mimo fuerint-
Laculenta teram dimifit,(d quia alteram duxitiltaque verb Nam cum ChriftusdixiiTetjadultcrum eile, qui i *
Matth mcechatur hoc loco ,& ad eum, qui ob aliam caufam, ob adulterim,vxore dimifla alteram duceret,-joile-
qum ob fornicationem vxorem dimifit,& ad cum, gerunt,quod res erat, q ldqTieChftusrefpfofuo
jplicatio. qui, cum ob fornication dimiferit ', altera dxcritj comprobauit.non expedir omnino vxore n ducere
referendum er^amquamfidiceretjquicumquc di- quandoquidemade vitatum effet adulterim, vt
imferit vxoremfuam, nifi ob fornicationern , mee- yix inuenienda vxorelTet,qus futura non effet adul-
chatur,id it,fcit earn mchari,&quicumqucalt- tera, qua dimifla , manendum viro fine vxore effet. .O
. ram duxerit (quacumque de caufapriore dimifla ) Itaque praftare,b initio vi que ad finem vitse, fine
mcechaturjd eft.adlterium contra priorem vxorc vxore raanere, & matrimonii molcftiis , & adulters
comittitjVt ^larcus interpretatur. Obiiciet aliquis, vxoriszelofypia liberum eff. .
l hic effet fenfus,debuiffetEuangeliftadicere, qui- . . Nonemncscapunfverbum hoc] Non affehiior
Cumque dimiferit vxorem fuam, nifi ob fornicatio- . fi interpretibus , qui exiftimant, Chriftum , ne- Cbnflu
nem,& qui aliam duxerit,mcechatur, non autem di- que apprdbre.neque improbare Apoffolorufn di- ^bat A
aciTe,&qui aliam duxerit, fctir aliam duxcrit.KeC- t,um,qupd vxor duere exgediat.probat enim J>0itolom"
pondeo,ex Hebrxorum cfiietudine i-i /rf rela- & maxim quidem probat, vultq, cos eo perfe&io- diAum.
tiuum praEcedens eiTe repetendum , citera , quae ad nis adducere, vt, quod verbis dixerant,jmoribus, ac
huius loci interpretadonem defideraripoflunt, fu- , rebus praftem\Et,vtlolemus vulg dicre, indict
bcap.^ii. prb explcala nobis funt. es plus dixiffb.qum intelligebt. Qod autcm di- >>j
cincxfaor- io,'siiuefl.]AmhroCi\Kc, Hieronymus, Chryfo- cit,nonemnescapimtyerbumhoc, ita f:re omnes expo- "*
tacione ad ftmus>5j Euthymius d,iftud ita e ad hunc modum mint, tanquam fi ferius ffct,non omnes, quod dici-
dHoc loco, intelligunt ,ua e , vt non liceat viro , nifi adulterij tis,pra'ftafe poffunt,id eft,vxore carere.quia n om-
caula , vxorem dimittere, Gregorius vero Nazian- nes caftittis donum habent , fed quibus datum^ct:
ein orar. 2ehusc,Pharifeorum verba effcdicit.autcrroremc- quemadmodum D. Paulus S,iubetdi!atari Coria-.,
qua'edifse- morii,aut,quodmagiscredo,fignificans',Apoftolos E thios,vtmaiorumDeidonorumcapace.'jfint.Itaque g i.udCorJ
xitbzc vcr= eaexPharifaeor confuetudine,&nfu dixiffc.Mihi noncapere hoc loco fighicat, non efle cpacem tants 6- -
fenfushievidetur efle,^f<f/?,vt.etiamobadulteri virtutis,vtfine vxore viuerequispolit. Huncens
vxore dimiffa aliam ducere non liceat, non expedir Orgenes h, Gregorius Nazianz. ' & Ambrofitis , h -Traft,
Ma i$ 'no- . Credibile enim eft, quod magis nouurri icutiifuntQuaminterpretationemadducinopof- M.uth. 7.
uomfultA- erat, magiique difficile, magis Aportlos cmouiA fum,vtfequar,quia cum Chriftus lich,qwpoteflca- j Orac. ia
poftolis.v- i. Quod autem vxore etiara adulterij cauiadimiffa, ^frf,crfp>4f,minimedubium eft, quin caperediat pro v^3'
atorcdxnif- aliam ducere non liceret,mlto magis nouum,atque intclligere,vteolocoprobabimus. 0 adriteiaa
faobform- diffieileviderijpoteratjqum quod nonobaliam Ergo & hic,cumdicitoKow cj^'wtf,iniseft, 1 Vctt:fe
toe? on cauim,qum ob adulterim vxorem dimittere Ii- non omnes intelligunt, non omntsanimo - Quidfitn
pofsc,qMm cerct.prarfrtimcmetiamnuncinqua-ftioncverfe- *hdunt.Accedit,quodadditur,wwW,quodttli om" 'a-
ob e cau- tur,an in veteri lege alia de caufa/jum adulterii di- aliquando rem omn figniicat,tamen natura fu n '0etu^r7
-n >xor mitt poffet. accipitur, nifi pro fermone, nec debemus aliter , nifi *
diraittipot- Caufd.] n tru, negotium, autiusc6iugale,quafi > aliquid nos cogat, interpretan, hie nihil cogit, fer-
dicat,fi ita inter virum Sc.vxorem fe habet res, autfi mon autcapere, nihil aliud eft, qum intelligcre,
iure , fi hac lege vir vxorem ducit , vt c| ctiam Scnis igitur eft , non omnes hoc verbum intelli-
 '4$ - COMMENT. IN MATTH. ' 404
gunt:atque ira Epiphanius , quem huius cxpofitio- A uat.Nam &quidam ex eodetn porcorum grege,ma-
a Aduerftis n;s au#orem habeo a , interpretatur.Accedit, qud gnustamen apud illos habitus doctor, Catholicis di-
btf4 * ^hriftus loqui conieuit,vt b, Queritis me imerfke- ccntibus hanc feruandae caftitatis gratiam, etfi certo
b loa s 17 re **fmHe meus non ^ vbis- necimus nos habere , tarnen pofle orationibus obti-
1 ' IJoteritaliquisobiicerc,q|iodquitur,/f</<jM/r neri,repondetperindeere,acfiprofiteremur,nu<n-
atum efl, vnde colligi videtur poTe , non de intel- quam nos cibum, & potum umpturs cTe, dicentes
gentia.fed de caftitatis dono agi. Repondeo ctiam, Deo nos precibs impetraturos, vt fine cibo,potu- A,fur<j
intclligentiam don ( Dei,vtidenrt Chriftus apud que viueremus.Conftat igitur, horum doctor hc feditatc
teap..44. ioannemc}ec]aratj f,mopote yenireadme, mVater eifefententiam.nos non magisfinevxore, qum fine exdorina
meus fd mit [me, traxerit eum, Agebatenim contra cibo.&potuviucrepoTe. Vndcfequitur,prim ne- Hatreticor
cos, qui ea qua; dicebat , proptere non credebanr; minem deber fine matrimonio viuere velle,aut ex- ">ntra . ca-
quia non intelligebant. periri,neDeum tentare, videatur.ItaquequodChfi- my"(;jt>
Itaqu eneceffe non eft hoc loco de caftitatis dno ftusm dicit,eTeeunuchos quofdam,quifecaftraue- :
difput arc : fed quia omnes interpretes difputant, & runt propter regnum clorum , iftor opinione lo-
quiafoloqucmquammeisintcrprctationibusaddi- r- cum non habet: nemo lenimc propter regnum c-
tumelfc: & quia hoc tcftimonio haeretici tnpru- s brum caftrare poteft; magis quam cibo,&potu ca-
denter abutuntur,dicam obiter, quid vcteres fenfe- rere.Deinde, licere maritis , fi eorum vxoresaegrotas
rmtauctores.GrcgoriusNazianzcnusd,&Chryfo- funt, longi ore praefertim tempore, aut alias vxores
dtnorat.ad ftomus c donum caftitatis nihil aliud elfe videntur ducere,aut alias mulieres inire:quemadmodfiquis
hc locum. exiftimare,qumpropcnfionemquamdam natura- omni ciboptuquecarcat, licet vndecqnepoterit
nMiih* lem al'j a''is ac* caft'tatem magis a pti , ad Ii- arripere,& vitm fuitnrare. Tertio loco, fequitur.
in B ' bidinem minus proeliues funt, itavt non difficulter maritus,autvxordiuabfifJetiamfiin viuisfit,lcere
Quid cali- vxore careant. Ahj omnes aurores praeter natura- alteri coniugi alias adire nuptias: quo enim modo ta
tatTs don. lern propenfionem,autetiam contra , diuinam diufine,cibo,& potu viuet: HocpoftremumCalui-
Donuroca- gratiameTeputant:rediidv.-mdocent,ortnibusvo- niftaeabfurd eile non dictjftd vu potiulprobt,
ftitatisom jcntibus, pettibus,& obtinereconantibuseam da- &inquodam eorum Concilibulo decrct eft,lice-
nibusofFtr- r }qemadmodum Origenesf & D. AmbrofiusS, re vxori,fimaritus,nefcioquamdiuabfuerit, alteri Vidcetiara
braa.7 .n & Aucbr imperfefti,h .Hieronymus, Beda, Theo- nubere.HeceftCaIujjiftarumdocrina,quamexpc- ftutacioi;
Matth". phyhctos&Euthymius. Solus D. Augutonusdo- c dit in vulgus indicaran lucemqueproferri,vt - "^"
g Lib. [de creiblet,non omnibus,fed quibudam tantm do- ns eorum impietatem cognofeant. '
virsimbus. num 1 confern : fed tarnen ex iis, quae D.Augu- 12. Sunt emm Eunuchi.] Non itis apparet , quor-
i la de ^mus adnotauit , ipfius opinio refutari , aliorum fum hanc Eunuchorum diftintionemChriftus fub-
contincn-' probari poteft. Monuit D.Paulum cm dixit,w;f- iecerit. Quidam ex harreticorum interpretibus,pu*
tra.cap.t qmffte proprium donum habet ex Deo, alius quidimfic,alius tant voluifle declarare, quod paulo ant dixcrar,
i. Cor.7. , non folm de virginitate , fed etiam de ma- quibufnam datum fit, vt capiant verbum hoc.Maior
7> trimonio locutum eiTe. JDonum autemmatrimonij ver magifterCaluinusitaexponit,quafipraeceden-
omnibus volentibus datur, ergo & donum virgini- tibus verbis Chiiftus dicere voluerit, omnes necef-
tatis, & caftitatis: hoc tantm intereft , quod diffici- irio deber vxorem ducerc,nifi impij eiTevellt,ex-
lius hoc , quim iliud obtinetur , maioremque cona- ceptis iis.quibus Deus reuelauerit, pofle clibes vi-
tumrequirit. uere.Quiautemillifint,quimatrimnijobligatio-
U Abufi hoc loco funt Manichaei,vtprobarent,di- nefint immunes, nunc Chriftum his verbis declara- Caluinnt
ho lo o ueriaseTeinhominiblsnaturas, alios itafactos,vt > re.ItaqueCaluinifententia,\oremducere, nonb- refcllitur
abufifunt. vxore carerenonpoffint, alios ita, vt non^oifint ha- lm natura fu neceTarium eft,fed diuin etiam pr- ciJcadon (
bere,vt Hieronymus hoc loco indicat,8c Philaltrius cept:vxorem autem non ducere,non confilium, fed cotincat,x?!
i In 1 '.fed hoc opus non eft refutare. Abuttur & Luthe- ' , Dei difpenfationem cTe putat. jLudiat nether, au- .
abftinen.t. . rani,& Caluinifta?,vt probent, impios eife (4ic enim diant omnes, & horreant.Quanto meliore ipiritu,&
De caitita- ]oquuntur)qui non certi de donoDei,continentiam iudicio Chryfoftomus exiftimauit , Chriftum his
tis dono prefittntur,non enim omnes habere.Apudillosnon verbis docere voluiTe,pofibe efle,quod tc vulgo
" "! folm non omnes, fed nemo prorfus habet, cert no (nunciCaluiniftis impofllbile ) putabatur , poTe
3EUC1S. apparet. Haftenus enim hominemLutheranum, aut aliquqs, im quicumqu conarentur: gratia enim
Caluiniftam, perpetuam fcruaTe virginitatcm,mon- omnibus praefto eft,tam caft viuere, qua fi eunuchi
ftruminauditumeft, efTent: proptere enim Chriftum , nonquocumquc
tathera- Nonergoidhsrericiagunt, quod agerefefimu- modo, fed explicatis tribus Eunuchorum generi- TriaEunn'i
^*.' lant,vt Dei gratiam commendcr dum earn non - bus, Apoftolorum didum confirmauit, nonexpe- chorumge.
r Wtati n'buj, fed quibufdam tantm dari dicunt , fed illud dire vxorem ducerc,idque haud difficile fieri pofle, nera.
colls", m" potis,vt omnes homines ab Euangelica perfeftio- fiquisfeipfum propter regnum clorum caftrare
11 rum' in- ne, & puritatc ad fuas reuocct fordes,malintquc ho- E vellet, id eft.carnem non fecare.fed domare, rropo-
auditom. minesadulterosefle,qum virgines. Curenimeos, nitergo,vt ait Hilarius, tria eunuchorum genera,
qui virginitatem profitentur , impios appellant : eos quofdam natura, quodam ab hominibus , quodl
. Ver.qui adultcrijs omnia permicr* numquam im- feipfis faftos,quorum prima Sc culpa, & mrito ca-
pios appellauerunt ? Pudet me reciurejquod prim ream: fecundi culpam , fi fuo confenfu exfecti fint:
Lutheri _ eorum magiftrum Luther dicere,profiterique non tertii meritum habeant.
turpedi^te pUuit)n6magispoTevirum fine , qum fine o^/wp/ij Duplex in hoc verbo vis eft:altera qua j.iber*
cot"c1if^* eibojaepot^ viuere, vtrumque enim rem efle natu- liberum arbitriumfignificatur, quo fequifque, Dei bitrium hic
Titacotiiu- ralem,& neceflTamm.Epicurum ilium , qui fola vo- adiuuantegratia,caftrare poteft,id eft,caftum effice- Cgaificatar
ali.&in luptate beatitudinem arftimabat, nihil tarn Epicu- re,quemadmodum Chryfoftomus annotauit:nam&
pili.ad ra;umdixirelegimusi&porci,fi loqui fcirtjdicere caftrandiverbumindeLatinis ditum arbitror: al-
Viielfn^ no,13Uderent. Dicebatolim fimilequiddam Actius tera, quafignificatur, idnon fine carnis repugnantia
Rt-.bcmb. j-^ygncream^j^neceffitatemappellans, vtau- fieri,vt Gregorius Nazianzenus obferuauit.
ftoreftaducrrusillumfcribensFpiphanius, Hocfi Itaque, quod Caluinifta; dicunt, ridiculum eft: pj^^a
itaeft,fitis apparet, non folm noh omnibus:fcd ne- Primm neminem deber continentiam experiri, interfedi-
l miniprorfujhocDco don dari, vt fine vxorc vi- nifi certus fit, feDcocontinentia; donum habere, cunt.
l\\ fecundo,
 405 CAP. XIX. DE CASTI;t;E x VT/ 4o*
fecunda, quiquis continent^ donum hibet , certo A exhortantis, fed prohibons efTe in'erp>ra*:r, qui-
iire fe habere: quermdmodum , qui fidem habet, fi dicat Chriftus , vos exiftimafls bonum effe vxore
certo fe hibere nouit. Hxc enim k faifa funt, & in- carere, ego aatem veto, rie quifquam id facer ten-
terfe pugnant. Nim eum qui continentise don ha- ter, nifi certus fit, f id opere polfe.id eft, fine vxore CaloinMU:
ber, cert feire fe habere, tamfalfum & haereticum V.;u?re.lpfe,vt opinor,diabolus,ficommtarios fcri- bolica n-
eft,qumquod CaIuiniftrdocenr,eum,quigratiam pfifet.non potuiffet peiore fpiritu & fenfu, Chrifti teipretjwo.
Dei habetcert0fcircfeeam habere. Nam donum fenfui m igis contrario, verbi cius interpretan\Qms
continentiae gratia quidam eft. Et exemplum fidei, enimnon vider, voluufe Chriftum homines ad ca-
quod afFerunt,eft falfum,& fi verum effet,tamc effet ftitatcm,& ccclibis vita? perfeftioncm & qu.ifi pro
ineptum falfum quidem, quia, qui fiderri habet, nort pofito prxmiocohbrtiri?Caluini verbis Verba Hie-
icit,fed credit fe fidem habere.ipfa enim fide,nalii ronymi opponamus , vtquerrndmodum dicereo-
cognitioe id nouit:per fidem autem no fcimus, fed i " " ,. " loti'nianus
Jeo, quidinterCatho!icum, & hjrencum fpiritum Calud
credimus:& quiquis fidem fcietiam appellat, fidem mterfit,cx compa;ationele<ftoragnofcat.Hicc6tra rcns. pa , _
perdit, quia ex diuina, & Chriftiana fide , humanam Iouinianum.ideft, contri pitrem Caluhibfcribit, ^Libi-j
facit.ineptum luterri, quia etifi, quiquis fidem hi - Troponit dyiviTri-nt brAmiim , mutai ad curfam , tenet
bet, neceiTario fciret fe habere, non continuo feque- in mann virpiitatis brauium , oflendit ptirifmum fntem,&
retur, quifquisdonum habet continentii , id ctiam dama!,mifiiit yeniat ad-me , Crbibat, qui pote capere, ca
fcire, quia fides cognitio quxdam eft,donum autem piat. Ergo vt conccdimus, capiendi verbum hoc Exh^rtatip
contincntia?,non eft
ia?,noneftcognitio.Itaqueperindeiftibo- loconon pro intelligere, fed pro apprehend ere, & Cbrifti ad
n,i Theologt argumenuntur,*tque dicerent,quiP obtinere pofitum efe, quemidmodiim Hierony- Citiwicm.
quis vifum habet , certo feit fe vifrn habere , ergo mus, Chryfoilom us ,Theor>hyla<ftus, & Euthym.
quifquis bonum fanguinemhibet,certocitfcbon exiftant , timen inde potis fequeretur , prohi-
fanguinem habere. P j gnantia autem dict,quiane- bentis, fed exhortantis cTe verba : loquitur cnim
e'n'tradf* m0 "^ fcire poteft, an caftitatis donun Chriftus,queimdmodjm Hieronymus indicat,tan-
a'oois Ir- habeat,experiri autem, vtifti volunr, nonprisde- quam agonotheta prarmium manu tenens, & in fta-
gautur. bet.qumde dono caftitatis certus fit. diocurrentes clara voce cohortatur, quipotefl capere,
Vropterregnum clorum.] Hrretici exponunt propter c capiat: quibus verbis non fierirficYt'. non-omnes
regnum clorum , id eft , propter Euangelium , vt illi poffe caoere : fed alludit ad ftadium , vnde
nimirum lcruiant.Timentenim,neexhocloco me- metaphorafumpta cftjin quo omnes quidem cur-
ritumcolligamus,Sed ita eorum ratione, fbliEccle- i. ad Cor.
rUnt,fedvnusaccipitbrauiumc Nos autem iamfii-
clefia: Doctores, id eft,Epifcopi , & presbyteri ca- prmonuimus, capere , hoc loco idem fignific ire, at-
ftrarefefedebercntjlquos illi in primis coniugatos que intelligere : nihil enim aliud voluit Chriftus di
effe voIunt,& quidem hactennsnullapud eos Mi- cere, qum. quod alis , cm de realiqua egit graui,
niftrum nouimus,qui etiam ifto modo,ideft,vt Eua diterc confcuit, qmbabet aures audiendi , attdiat: vt in-
gelio,lict falfb,feruiret,ffe caftrauerit. Senfs ergo
dcap.it. irj
Mericnm.' eft,propter regmm clorum, id eft, ad regnum clorum 15. 'Tunc] Pofthac, non enim conftat, an ftatim &cap.ij.?^
promerendum,vt Origenes,Hilarius,Chryfoft. Au- poft fuperiora hoc faumfitrnam Lucas multa in 4}.
orimperfedti.&Ejthymiusinterpretantur.Gene- med|onarrat,&nolumusfentemtiamplus iuftore- -. ^
raliter enim de omnibus, non defolis Apoftolis,& ftringere. Quamquam audor imperfefti nondubi- i^^-g g6^
Euangclij Dodoribus loquitur Chriftus. tat ftatim i.iterpretari.
Clibatas*" Solent dicere Caluinifbe
. . clibatum non ma-ns D Oblatijunt eipayuuli.] ExLuci'perfpicumeftinon ccap.18. i^;
rocritoriu " elfe meritonum,quam leiufliu , quod per fe nec bo- folm pueros piruulos fuiifi? , fd ctiam infantes Infantes
apad Dc5 num,nec malum eft .-fed quatenus ad qrandum cn- &'* <u t G?*?*, & offerebat Hit infantes Nimi- ^ u fi "i
ctra Cat- ducit.Exemplum arripio,fi ieiunium per f nec bo rum, ciim videret populus omnes adultos, qui ad atl 0
ninUs. num, nec malum eft , ncque intempcrantia,cui ieiu Chriftum accedebant, m igis aut fanftitatis, aut alia-
nium opponitur , nec bona, nec mala eft. Atqui in- r rer cumulari beneficiis , ccepit & illi infantes of-
intempcrantiaperfeeft malay ieiunium igitur per fe ferre,vt quatenus eafercbat a;us,bcueficiorChrifti
eft bonum, & ccelibatus, quandoquidemeandem ptticipes fierct .Non enim,vt fanartur, ficut adul-
vtriufque rationem effe putant. Et vt per fe hare bo ti:fed vt fpiritalem aliquim gratiam perciperent, ilii
na non fint, non fquitur, meritoria non effe, non offerebintur, vt ftatim cxplicatEuangelifta.
enimfolum meremur, dum ea facimus qu.c per fe Vteisnianusimpoeret &oraret. ]Ideft,vtimpofitis
bona funt, fed etiam,dum ea, quajad id,quod perfe fuper eis manibus eis benediceret , benequepre-
bonum eft,iliquidiuuant. Cuiusreiin hocipfbca- caretur.Hebracor confuetudinem fuiffe,vt qui ma
pitemanifeftum eft argumentum. Nimomncs di- jores ert.& aliqua pollebant diuim gratia,manuum
uitias ab icerc, fient eas re inere per.f nec bonum impofitione inferiori^Us benediccrent , conftat cit
malum eft: tarnen propter regnum clorum eas Scriptura f. ergo ratione addui partes, nfan-
abiirere non folum alicuius, fed ethm fingularis , & tes ad Chriftum afferebt , vt impolitis manibus illis fGerief.48 :
exccllentis m eriti effe, fx, fingulari praimio perfpi- benediceret Vnde Ecclefiaftica cofuctudo nata cft> ? 4- ' .
cuum eft,Ti,inquit quirelifiiisomnia, &fecutieflis vtlaici,ac prarfertim pueri ficerdotibus, 6 Epif ^^ff**
the,feMiiisfuperfedesduodeeimaitdicantestduodeeim tribus capis etiam extra Ecclefiam benedicantur ,quam ndlaionS
* Verf.17. Jfrael . cnfiietudinem imperfcifti commendar. ab.Epifco.
Qvjotejr espere capiat. ] Caluinus fiiam fecutus im- Difcipuli autem increpabanteos .] Id eft , prohibebant pis & facet"*
pietacem,id hunemod exponit, vt Chriftus doce- vtEuthymiusinterpretatur. Id enimfigniicat eti dotib.
re voluerit minime fpernendum effe coniugij vfum, verbum &, vtfupr alio loco monuim.ns.bu-
nifi cceca temeritite, nosinexitium velimu? preci bi,quare difcipuli parentes prohibuerunt ad Chri
pites dare. Hamdifcipulis-, inquit, ejuos yidebatjint in ftum acceder & illi infantes orFerre.Chryoftomus
dicio mere, manum iniieere oportuit. Itaquc bonus ifte Auftor imperfedi , Euthymius , & Theophylaftus,
Euangv.lica?perfcionisinterpres,'non putat Chri- ideo prohibuiffc putant , quod earn aetatem indigna
ftum,quod Apoftolidixerant approbare: fed repre iudicarent, vtad Chriftum acceder.tt : quafi'Chnfti
sen dere, eofqiie temerarios , ac cae ros fuiffe fignifi- minueretur dignitas fi in beneditendis pueris - ft^*^"
cat , qud exiftimaucrint, bonum effe vxorem non paretur.Itaquctamquamdehonore,8cdigniratcma- fi.n pteIl.
ducere. Ha?cautem verb3,Quipotecapere,capiat}non giftfifollicit^puerosarcebantiProbabiliuSjhoceft, beteut;
 '407 COMMENT. IN MATTH. 408
quam quod Hieronymus, & Beda dicunt, no qud A pharifae^qui tentaturi Chriftumadibant,fjcercn6
nollent eis Saluatons & manu , & voce benedici.ied fok'bnnt.Dcindc,quia quotiesaliquis tentandi caula.
qud necdum habcntes plenifllmam fidem, putart Chriftum interrogat.Euangelifta: iolent exprimere,
eumhominumofFerentiimportunicatelaiari, Na dehoc vero adolecente nihil tale fignificart.Tcr-
quod Chriftus fubiecit panudos yer.ire admeta- ti,quia rogat,quidadhucfibi dfit, vt ad vita aeter-
iium efl ertim rtgnumcttlorum , Chryfoftomi videtur in- nam peruenire po!fir.Quart,quia,cm Chriftus illi
terpretationem confirmare. dixiflet, yade, ryende}qux babes CS" da pattperibus, tri-
14. Sinitefarmdos yfaire adme.] Paruulosvocat,& ftis difeeffit : nulla autem triftitia? caul fuiflet^ ma-
peraetatem infantes, & per fimplicitatem morum, lojfireulatoque animo Chriftum interrogaflet. Ita-
adultos, vtftatim explicit, dicens ualium efl regnum que multo melius hinc Chryloftomus,qum Hiero
\ealorum- rroptere cnim non dixit horum, fed talium nymus ad probandam fuamopinionem argumenta-
efl regnum calormn, vt non iolm acta te pueros,id tur.Addo cgo,qud,qui ttandi caul Chriftum in
etiam moribus pueris fimiles comprchenderct, vt terroga bant , non blebant de iipis , ftlaque ilute:
lib. i. de Orgenes, Hieronymus, Auguftinus*, Beda, Tho- fed de lege, dque rebus controuerfis , & curiofis
peccator phylaftus, Sc Euthymiusmonuerunt. Quod Lucas quaeftionem proponere, vt,an liceat tributum dare
menus, c. magisexpreifit1" addens , ^fmendicoyobis , quicumaue Getri , an liceat quacque ex caufa vxorem dimit-
19 > 'II Ii
r.onaccepertt regnumDeifientpuer, nonintrabitmtllud.'Ho jj tere,fquod fit maximum legis mandatum : cuiusilla
Oluinin* habent aliud Caluiniftxteftimonium, quo infantes mulier in refurreftione futura fit vxor, qua:,dum vi-
probare no baptizandos efTe probent , quam qud Chriftus di- ueret, feptem fratres maritos habuiifet. Hic autem
polluntin- zt,finite paniulos venire adme. Nam illud fortifli- adolelcens non cuiiofa,non fiibtilia,non fuperuaca-
bi tifm mUm ' & aPcrti^mum ' 4uo i"cmPcr teelefia, vt in- nea rogat: fed neceftaria, quid bom faeiam, yt babear
',,*1 fantes baptizaret addufta eft , nifi nuis renatus fucrit vitam aternam
courra - r r. . . r n n \
nabaptillas ex 4fut&jpmtujancto , nonpotejhntrotre m regnant Vet, Magifterbone.] Vtitur honorfica prsefitionead ca-
doan.3.j. cillinondebaptifmo, fed de doctrina interpretan- ptandam Chriiti bencuoltiam Alii Chriftum,Rab-
tur.-ita fit,vtd hiretici eiTe volunt,& Ecclcliae Ca- bi,id eft, magiftrum aliquem inten ogaturi appella-
tholicje refifterc, feipfos exarment, & Anabaptiftis, bant, ille vt maiorem animi propenfionem oftende-
qui infantes baptizandos elfe negant , refiftere non jrct, magiftrum bonum appellauit-
poiint. Nametfiexhoclocoaliquidargumticol- 17. Quid me interrogas debono.} Grarc in omnibus
d Epil.z4o Jigitur,quemadmodum& D. Bernard ucolligit:ta- fer libris eft, 77 m yzTcr ; QW me diets bo-
men non ade firmum eft,vt tam certi, tamq: necef- num ? nemo bonus , mfivnus Deus: atque ita legit Orige-
farijadlutemdogmatisfundamentumeifepofit. nes4, Hilarius, Chryfoftomus, Auftor imperffti in q (ll
15. Ettmimpofuijfet eis manus.] Dixerat Euange- hunclocum, &Gaudentius r. Nofter intcrpreslc- Matth 7.
eVerf.ij. fta', oblatos Chrifto fuifle pueros , vt manus illis gk ) ya* ; qgtd me intemgas de bono1, . 7.
imponeret,& oraret,dicit nc, manus illis impofuif- quemadmodum in nonnullis edam nuncGraecis - in Elodura
i,fcd orafe no dicir,cuius rei caulam Origen, fuifle dicibus legitur, & vt Hieronymus*, & D. Augufti-
putar,quod Chriftus manus impofuerit, non autem nus t , legunt. Origencs vtramque leftionem ponit. fHocloc,
orauerit : quia infantes impofitionis manu capaces Verm eorum coniefturam neququam probo, qui 1 L.'^> l-fie
erant;orationis,quani intelligere non poterant , non vtroque modo Chriftum dixifle putant,pris quid " -c-'3-
Ctitiflus crt.Opinio minime probabilis. Nam opus nerat, exdme dieisbommti quia dixerat adolefcens>4;>/?"'
infantibus vt infantes orationsm intelligerentjVt eius participes bone: deinde quid me interrogas debono fiitakgamus,
tus elt. eflic pofent: quemadmodum nunc opus non eft, vt non fignificat,quid meinterrogas, quid boni faftu-
verba quibusbaptifmusconfertur.intelliganGvtba- rus fis,fed,quid me interrogas bonum appcllans? .
ptifmi fruftum p;rcp.iant:k in manuum impofitio- Vms efl bonus Dcw.lObiicicbant Ariani Catholicis A^iTnos *
ne oratio ctiam com prehenditur.Nec enimfolama- ^ hunclocum vtprobarcnt. Chriftum non efleDeum, pro diuini-
nuum impofitiofineoratione,acbenediftione vm- quod videtur his verbis bonitate, diuinitateque tte chriiti
cap. 10.16. qmm adhibebamr.& lvlarcusfid expreflit,v fcipfum excludere, vt cribit Epiphanius u , Sc Cy- plicams,
plexans eos, rimpouens manusfuper tilos, benedicebateos. riUus Alexandrinus % & D. Bafilius r, 8c D. Ambro- ^a^A~
fiusS&D. Auguftinus3. Omnes refpondent Chri- 1 r'
r. Etecce ynus.]i7( ymtspro itt quidam pofitum
gc.1p.1s. 18 eft,ficut&Gilli loquifolent. Lucas S prineipem ftum non negare lebonumeTe,acDeum. Nam& j. Jib. 1.
faifle fcribit.id eft,primarium,vtinterpretor,virum, hominc5,& Angelos, & multa alia praeter Deum, fuo Thcf.ca.ii
h Verf. i quia,vt ait Matthaeush,diuesadmodum erat, Viden- quodam modo bona ciTe;*manifeltum eft, & multis ylnepi. ai
Hic iuuenis tur multi veteres auftores hunc adoleicemtem, cum Scripture exemplis probat Epiphanius: fed dicit ne- ^^'^jloc'
nonfuitlc- iHo legifperito, de quo Lucas cribit lapfimemo- minem bonum efle prter Deum, eomodo, quo j c -j "
gifpemus. riaconfudiife./nam&hunclegifperitfuiiredicunt, Dcus eft , id eft , per fe , Sc natura fu: quemadme- aLi.j.con-
K IncpVs vt Hieronymus, Ambrofius Cyrillus Alexan- dum dixit D. rauras bjn Deten habere immortaliia- tra Max.
Lucx. drinusl. Melius Diuus Bafiius, non iolm non tem, cum & Angelos, Sc animas noftras immortales Ari*n.ipf.
li.li.JThef. putatlegifperitum fuifle, fed legifperito illi,de quo E effconftet : quia nemo praeter Deum natura fu, id "^i-"
caP-i- Lucas fcripfit,opponit,quod ille tenundi caufa,hic cftjnonalteriusparticipationeimmortaliscftjquem-.^ 1(
^rahd- difeendi ad Chriftum accefferit. Et ver fi legifpcri- admodumluftinus explicauit. It3que etfi Chri- clnq.Chri-
uitesaua- tus fuiiTetjid potis exprefifTent Euangelift.c,qum ftus Deus non fuiflet.bonus tarnen fuiflet : & quem- ants pio-
ros. alias circumftantias , quas videmus eos magis ftudio admodumfeboniratenon excludit: dicendo ynus Pollt"._
n la An- declarafle,Vt qud princeps fuerit,quod diues qud f/owfw,itanonexcludit diuinitate: quinim
chor.ee hf. adoiefeens, his verbis,vt paulo poft explicabimus , maxime in-
olhuius Putantiidemauftorbs, tum ctiam Epiphanius n, dicatfe efle Deum.
locicomm. hunc etiam adolefcentem, non bono fimplici,id Cur ergqita Chriftus adolecenti repondit? Ra- Ciiri_
. 17 tentandi animo ad Chriftum adiifTe, quam opinio- tio.quamCaluinusafFert, inepta eft, &ad Ariano- ftus illi
Bonoani- ncm&D. Bahliusin eo loco, quem paulo anttan- rum erroremaccedit. Kr, inquit,oflenekret fuam decbi- adojefeenti
mo non t- norauimus, & Chryoftomus, & Euthymus , meri- TiamDeoprofecfam cJJ'e. Nam eque id Chriftus vo- cfefpon-
ondiuu- ^ mihividentur.magniiquecommentariisrcfuta- luit oftendere.icd potis diccre, fc efle Deum , & fi 1",IC"
d.oed
Chnttum rerrnmum, .4 quia . , vteMarcus
p dclart,
, , ,., reue-
valde i n 1 V 1 ir ' CaJumus
voluiflet.non bene ea ratione oltendere potuiflet. atianzaC
ac-c Lfifsr. rentcr,& fimpliciter gema fu binde flcfts,ad Cliri- Alii,voluileChritum)adolelcentcm ilium quafi ni-,
ftum accefliir , quodliiperbi illi , & inflati Scriba?, Sc miumoperibm legis confidentcm , ab iUisauei]erc
&ad
 409 CAP. XIX. DE ADOL. CHR. CONSVL. 410
& ad fidem in fc adduccre, quod facit,dum indicat f A m vigere.cm ceepit lex maxime mori,vtChrilus 1
non folm roaciftr bonum ,ld etiam bonum Dc explicauit. Lpgalia igiturea tanuim opera funt qua; f caP,
TraA.in eleata Orgenes vidctur lignihcare * , ita certe fc pi- cum lege perierunt , vt Cirumciiio , exteraqu e cas per^ x
M*< h. S. phanius b , & Cyrillus 0 interpretantur. Qud di- remonix, ac icramcnta. Verra vitxxternx viam fio:#
Aduerfus cunt , Chriftum voluifle lgnitcare fc eTcr Dcum, Chriftus oftenditj qua longilfim Caluinus aberra-
Ana ios. vehementer probo: quod dicunt, adolefeentem in uir.Njm viamillam legis adolefeens ignoraban
cLii.Thef.
cap. operibus legis confijifle , & ab illis cum Chriftum earn Chriftus oftendiIer,qui ideo venerar, vt ca
voluiTe reuocire, non probo, neeilli mihi videntur abolira noua homines viamdoceret, velitqucnolic ,
bene probare. Caluinus,mcrita hinc bonorum operumapertiflime Merta b(J_
Veraigitur caula,curita Chriftus reiponderit J,ea probantur : necenim mandata ideo tanmm via vitae norumope-
Vera caua
. |j. mihi videturefle, quam Autor impcrfci, Hie- acternx vocanmr, quod per ea , fed ctiam qud pro- rhincapcr
1 Com. ronymus%Gaudcntiusf,AuguftinusS,Beda,Theo- ptereaad virmaeternam homines veniant,vt ex his 1mptc-
fTracl.7. phylabus>&Euthymiushaffcrunt,qu6dadoleccns quxinteriushabemur'jmanifeftumeft, Verrite bene- J**"1"*'
in Exo i. ille,ctfibonam, non tarnen fitis magnam,atque per- dicHpatrtsmei, pofltdete paratum vobis regmtm conflitu- .
g Lib de feftam de Chrifto habebat opinionem. Manifeitum time mundi. enim,& dedtis mihi manducare::iutt
Tin ca. if.
lib }. co enim cftjConatum illumfuhTe,qum magnificentif- & dediflts mihi biberc :boj>es erumr& collegtismei nudus>
tia Maxi. fimis titulis Chriftum ornare, vteiusiniretgratiam, & tpemitsme.
cap.i}. Sc videmus tarnen , non nifi magiftrum bonum ap- N cq; hxc Chrifti fcntentia,vt Caluins putat,no- chrifli h*c
faHocbco pelJaiT^quai nihil djMllofuprfentiret. Nfi Deum bisaduertur.-qual hihccolligatur^nullaalia prce- fcntcntia
elfccrcdidiflcMutDetim fuum,autcert Dominum pta.prxterdecDecalogi^llafquctraditioneseflc nobis
appellaTct. Voluit ergo Chriftus, feiens cum bono ad falutem neceirias.eodem enimargumto colli- "on adec-
animodeua falute cnfulcre, eiusadiuuarefidcm, gerct,adfalutem neceffaiium non fiiifle,vt Chriftia- facur.
atque perficere, eoque interrogado perducerc, vt fe ni Apoftolorum conftitutiones obferuarent,& fan-
non tantm magiftrum bonum , fed Dc etiam bo - guine.fuffbcatoqueabftinercnt ir.Eod aigumento
num eflccredret,proptcre exeiusore verbuarri- colli^eret, nulla eTein Euangelioneceflariaicra-
puit.vt doccret, tantum ili opus elfe, vt ca, qua; di- menta,nec enim in Declogo ontinentur.
xeratjbenintclligercr. Vocaueiat Chriftum magi- q Melius obiieere potuihtt, fi mandatorum obfer-
ftrum bonum, docetiilum Chriilus, neminem bo uatio, vt Chriftus {ignificat , ad falutem iatis eft , fi
num ciTc, prrter Dcum, vt probet , fe Deum clTe , fi dem non efle necelfari. Repondco, Chriftum tan
bonus cft,qucmadmodm ille ipfe nefeiens quid di- tum refpOndiflc ad quxftionem adolecentis , quid
ceret,confeflus erat. Fateor.ambiguitatem in verbo bonifacidm, yt babeatn vitam xternami propterenon
efle: nam aliter maqifter bonus, aliter Deus bonus doeet.quid credere dcbcat,cd quid ficerc : inter ca
appell.uur : fed ha:c ipfa ambiguitas, gratiam argu autein ,quxad confequeddam vitam aetern facien
mentation affert: fe cnim Chriftus argumentatur, da cranr,ola mandatorum obruatio fufficiebar, in
quaftnon intcliigat, quid inter magiftrum bonum, quibus&parentum,& Ecclefiae mandata, traditio- CLu^0|o
& Deum bonum interftt. Annotauimus aliis lo nelque comprehenduntur. Nam cum m quarto pre- 0 pre,_ta
as , ilitum fuilTe Chriftum ambiguitate verborum cepto iubemur, parentes honorare, iubemur illis Ecclcinc6
ludere, vtfupr 1 , Dimitte mortues Ceflire mortuos[nos. obedirecmautem illis iubemur obedirc, iubemur tineautut.
Chrlus Quarret aliquis, cur Chriftus non codem modo aliis obcdireomnibuSjqui parentum nobis loco elfe de-
lu inambi- refpondcrit,quoscredibilccrt,aliquandoautfimili-
goitaie ver- bent, quales Reges iint, & magiftratus , multo vero
boinm lu bus,autiifdem titulis vfosfuifTe.Ratio mihi videtur D magis Hcclefia
dere. effe, quod hicadolcfcens ita eum magifti um bonum Quin potis ex hoc loco maximum aduerss Cal- Argument!
i cp.. t.i. appellaueritjquafi exiftimaret, aliquem ci titul tri- uiniftasfumiturargumentum,vtprobetar: maie eos ^"e^u.s .
bucre fingularcm , quemalij tribuerenon folcbanr. collieerc,folaneshdeiuftificari,&lntosfieri,quia ^"/-1 ?
Voluit ergo Chriftus eius opinionem arriperc,doce- fou aliquando ndes inter ultihcatioms caulas no-
rque, non (tis magnum fibi titulum tribuifTt,c minatur.N am quemadmodum hic cm fola manda
enim no folm magiftrum bonum, fed Deum etiam torum obferuatio caula falutisefledicitur, non ex-
bonum cfle. cluditur fides, fed tantm fignificatur inter ea qu
Calanos Si Autan yisdd vitdm ingredi,femt mdndata. ] Perni- facienda funt ,ftis efle mandata feruare : ita cm fo
- cififima , Sc menti Chrifti omnino contraria eft in- la fides inter iu^ificationis, & falutis noftne cauis
terpretatio Caluini, fie enim exponit,quafi Chriftus nomlnatur,opera non excludtur.fed tantm often-
Ca mnus tjonumiJIum, &fimplicemadolcfccntem deludere ditur,i uer ca,qu3e non facienda, fed cognolcenda
pro luis in , ',*/-
contrarium voluent, quemadmodum ii quis interrogan qua vu funt, fatis efle credere, fidmque nobis, licet obfeu-
fenfuro rer- Romam iretur,extremos Indos oftcnderct.Sic enim ram , Sc quodammodo ccecam cognitiohem , infiar
Chrifti putat,Cnriftumre^ondire.yv^W4wrf/t,ycr omnis feientie , omnique dorinar elfe oportere.
interpreta- M 11, non qud mandatorum obferuatio viti E 18. Q] Hieronymus, qui hune adolefeentem
r acterna; via eiTet, led potis diuerticulum , quo viu tentandi caua venifle puta t, non fimpliciter , fed
aeterna homines aberraren! :iuuene enim illumob- fraudulenterinterrogifle dicir, quarnam eflentilla
feruationelegaliumprxceptorum inflat fuiTe,at- mandata,quafi diflmulauerit feirei, quod maxim
queconfifum, qua; tantm abeft ,vt homines ad vi putabatfcirc:idhanc opiniortem fupr* refutaui- n Vcrf.'i.
tam a?tcrnam duceret, vt ab ea potis retardarct. mus, & ex ipib verborum contextaperfpicuum eft,
Duplex crror,alter,quem iam refutauimus,qud cum pretere interrogafle , quamam a mandata ef-
exiftimet ilium adolcfccterninlcgaliumpraicepto- fent.qudad Chriftum, tamquam ad nou aliquem
rum obfcruationecfidiTe^iec enim cpnndebat,qui & maximum magiftrum veniflet , vt aliquid ab eo
przterillaquerebat aliquid,quod faierido in vitam fupra legem difceret ; nam legis mandata non folm
atternam ingrederetur.-alter qud putetChriftum de iciebat.fed etiam obferuauerat.vt 0 prob.iuimus.In-
legaKbus agere prxceptis,dc quibus cnim agat , fta- terrogatergo,<yx.5 putans forc,vt Chriftus aliqua, 0yctf 10-
tim ipfemet expottjtiohomicidiumfacis,dc.qux pr- praeter legeni pr.tcepta libi tradat.
ceptano legalia,fedEuangclica funt:quifquisaurcm Nm bomicidwm facis. ] Pioponit illi Chriftus
legalia elTe^utat , legem ignorat:fi enim legaliafuif- prcepta Decalogi non omnia , led fecundan tantm
fent, vna cum ipi lege fuifentabrogat^tantum ve tabular, eaqudem ordine, fed pruut fefe offere-
ro abeft,vt abrogate fucrin^vt tunc cpcrimraaxi- bant :nec enim id agebat,vt torum Decalogum mc-
SI
 411 COMMENT.
moriter,& ad vcrbum recitaretfed vtfententi pro- A mandatorum obferuationem;& bona open,exauxi-
poneretPoteft quseri, cur prima? mandator tabula
mcntionem non fecerit. Repdct Euthymius,pro-
pterc qud primae tabulx obiruatio in occulto, id
eft, in animo latear., fecundxautem tabula? manifefta
Cor primae lunt opera, non occidere , non machari , Sic. Non probo
tabule. Chci rationem, nec enim Chriftus adoleicentem arguere
ftus mcc'o- vt quid putat,fed,vt nos fupr probauimus,docere
nem non
foceiic, voluit, nec docere, quomod bonus effe videretur,
fed quomod bonus,ac iuftus effet: nec enim hypo-
critara , id Chriftianum facer volebat. Vera mihi
videtur fui ffe ratio, quod quicumque fcundamta-
bulamobieruatj&primamobferuet : quemadmo-
dum D.Paulus aita.Kam,non adultcrabis,non tccidesjion gna interpretatio Caluini, qui exiftimat, Chnftum
a Ad Ro
ma. t).f. furaberisjtonfalfum teimenium dices, non concupifees , &fi non feri,& vt perfectionis confilium daret:id cau-
10. quod e aliud mandatnm, in hoc yerbo inftauratur , Diges
proximum tuum ficta teipjum : plnitude ergo legis efl dileliio. xiffe. Qvw enim , inquit , mentitus efl , dicensf: mandat*
Proptcrc & Chnftus hic,& D.Paulus illic, volentes
mandatorum obferuitionem proponere, fecunda;
tantm tabula: raeminerunt.
Dicet aliquis, ead ratione, ac multo etiam maio- paupetibus ,fciens eumfalturum non effe, atque nus menda-
re prima tantm tabulam proponere debuifle^quia
:'(' & qui prima obferuat,fccundam obiruat: qui enim
Dediligit,omnia,qux Deus prxcepit,facit .-cftque
prima tabula mult breuior,qum Ecda,vt eo ma-
gis videatur , tamquam omnium prxceptorum fum-
ma proponi debuiffcRefpondeo ifth.rc omnia vera
effe:fed tam facilius effe proximum diligere , qum
i. Fpifl. Deum, vtD.Ioannesb argutruntatur, quienimnon uiffetitainfiffe)contrariiimfortafle,vtfolet,dic"tu
cap. 4. 4. diligitfratrem fuum quem yidet , Deum quern non yidet,quo-
il. 6. mod> potefl diligere ? Solet ergo Scripturaiacra ,'ad ob-
fcruationem nos^mandatorum Dei per fecundam
tabulam tamquam permagis facilcm,magis planam,
magis nobis notm viamdeducere.
19. Diliges proximum tuum ficut teipfum. ] Nimis
audax Origems e conieftura eft, hxc verba ab ali-
e Traitt,
in Match. quoefTeadditai propterca quodapudaliosEuan-
8. geliftasnon legantur. Pra?ftibatexillimare,ab aliis
prxtermiffa , quemadmdum folent no omnia fem-
per di:ta,fa<ftaque ChrilH commemorare. Eft ergo
quafi breuis complcxio, qua omnia, quaeCbriftus
recitaierat,vno Verbo cprehenduntur, quali & D.
dA4 Rom. Paulus 1 vfus eft.Nec cnimvnum eftprxceptum:icd
i). 9. 10. omnium prrceptor fumma ex Leuitico fumpta e.
Gai r. 14. 20. Omniabiccuodifii aiuun:ute .~\ Hilarius^ j) alioquin & perpetuam feruare virginitatem prce-
e cap. 19.18, Auftor imperfeli', Ambrofiusb, DJAuguftinus,
f Canon ta
Matth. 19. Hieronymus & Beda k, & nonnulli, vt opinor, Grs-
g Horn. jj. ci, quorum TheophyLiftus opinionem rcitt , exi-
n lu Ca. in ftimarunthunc adoleicentem , cum dixit fe omnia
Luc. it. mandata iuuentute fua feruauiffediiffe m ntitum
i Epilt. 89. multo magis D.Bafilij Sc Chryibftomi , atque Eu
H oc loco
Hic iuuc- thymij probo fententiam.eum dixiife,qt!od res erat,
ni vcrc,n6 nec enim fine caui narrt Marcus m,Chriftum hoc
fid lecu- audito.eum dilexiffe, quod profeft no feciffet,fi fi-
tus eil. mulator quod Chriitum omnia feientem latere non
1 ct.
diuitesaua- potuitjfuiEt. Qiiod autem Caluinus refpdet dile-
ros. xiffecum,ficutdiligitDeus res omnes naturales,quia
in Ca.io.ir. natura fua funt:ridiculum eft.Nam ifto quid E ftus,confiliaque diilinguat.Cm deprfceptis loqui-
Caluinus modo non folm omnes homines, fed omnes etiam
rcprehea- dimonesdiligit.Perfpicuum autcmeftjEuangelift
dicur.
aliquem Chrifti erga huncado'eicentem, propter
mandatorum obiruationem , fingularem amorem
fignificare voluiffe, quo amorc non folm non alios
peccatores:icd ne ilium quidem ipfum, antequam id
audiuiffet,profeqHeretur,non qud id pris ignora-
ret.aut qud no pris eum diligeret: fed qud oft^
deret f more hominum ex eius repono. quod an
te ignoraretdidiciffe, & quemnt non diligebat,
diligere cpiffe. Qupd adeonfirmationemfenten
tiot noftrae fatis eft.
QtKmodo Magis cti5 ridiculum,qiiodidemCaIuinus Catho-
.oi bon*. Jicis ex hoc loco colligctibus,peccatorem poffe per
IN MATTH. 4
lio gratia: fi <fta ad iutiricationcdiponere eaenirn Pfaada:
itincitione
bona,qux facit, anttquam iuftificetur , fuo quodam jfj,onaiJt
modo Deo grata effe,ac vtTheologi vocant.merito- Meritum
ra de congruo:repondet,eodem modo ranas,& cu- de cgtuo,,
lices mereri,quia ea,quifacit,naturaliter bona st,
eaqueDeusamat.Iam enim docuimus,Chrift hune
adoleicentem non tantm propter naturalem boni-
tatem, ficut omnes cmuniter homines , fed propri
proptermandatorum obferuationem,quac naturalis
nonet,mgulariterairnffe. *
. Si ris perfeius ejfe , yade, yende omnia quahabes]
& dapaupenbus. ] Perueri etiam hoc loco, &mali-
t, vtadolefcentis hypocrifim detegeret, hoc illi di-
omnia objer(4ajfe,yoluit Chriflus,ytpalam omnes inteUigerent,
non a effe , proponens ilii ynum tanfkm praceptum , ex quo an
proximum diligeret , apparent , yWtnderel omnia , " daret
dacium deprehendendum. Multi funt hic eius errores: Errorcs
primus, qud ilium adoleicentem mentitum putet, mola Cal
quem iperiore verfu refutauimus. Hic dignus erat ^^1 uini rcfcl-
venia,nec error appellandus,quiamulti,vtdixirnus,
St graues auctores in eadem fueruntopinione: nifi
ille Catholico.Caluinus hxretico animo dixiffet, no
vt aliquid corum auftoritati tribueret , quos fi fei-
rus fui.ret:fed,vt Euangelica confilia,qua: illi & pro-
barunt maxim,& icuti fiant, non iblm ipfc non fe-
queretur,icd etiam refutaret, & quantm in fe efler,
penitus tolleret. Secundus eft, quod nullum prorfus
confilj effe putetjSc hoc ipfum, quod Chriilus ado- Paepertatis
lefcenti dixit,vt fua omnia vderer,&daret pauperi- Confilium
bus,fquefequeretur,non coniilium^d prxceptum contraCaI-
cffcdicat,quod ante ilium nemo cogitauerat.tft ge- g^SSJL C"
nus quoddam Pelagianorum qui olimdicere vide- *
bantur, neminem iluum effe poffe , nifi omnia ven-
deret, & daret pauperibus, quafi non confilium ,id
praeeeptum hoc eilet, qui non tarn ab Auguftino",
paucis verbis refurati funt , quam vtiniani, ab - Epjft j^-
nibus irrifi. Et ver quis non videt , confilium illud confilium
eiTe, quod cm bonum fit, imperatum tam non eft; ciuid fir^
ptum effet.quia o.ww^/fD.Paulustebtur.Athoc b1._eor.7j.
Caluinus,vtopinor non conceder. Nam fi prxcept
eftjferuari ergo ab omnibus debet,&qui nonferur*
faluieiTenon poffunt.Itaquee Caluinus fuo errore
ducatur,necc(Te eft,vtaffirmet,quod olim Euftathi-
ni in Concilio Gangrenfi condemnati affirmabant,
neminem qui vxoremhaberet, faluum effe poffe, Sc
quod ftulti illi Pelagiani dicebant, neminem poffe
ad vitam aeternam perucnire.nifi & omnia venderet,
& pauperibus daret
Deinde, quis tarn obtfus eft, vt non animaduer-
tat, qum exquifitisftudios verbis prxceptaChfi-
tur, nondicit.fi vis perfeftus effe, ferua mandata:
fedfiyis adyitam ingredi: cm vero deconfilio, non
dicit, fi vis ad vitam ingredi : fed fi yisperfeBus ejfa
N
Pneterea mandatorum obfcruationi, tamqum prx-
miumproponit vitam arternam,./ w , inquit, adyi~
tam ingredi , ferua mandata, obfcruationi vero confi-
liorum non vitam seternam, fed tbefaurum incelo, id
eft vitse aeternae maiores diuitias pollicctur. Et non p Serm 6t;
blum beatum effe,id beatorum !?,& iudi- de tempore
, fedebitis , inquit, "!.osfuperfedesduodeeim, iu- Luculcnta
dcantes duodeeim tribusJ/brf. Non poffum ego me- e^JPc,
lioribus verbis qum Auguftinus P .aut probare, ^'"; CI
aut explicare Euangelica confilia, ^iliud , inquit, o.Augutu-
efl confilium, aliud praceptum. ConfiUum. datur,yt >n 0.
finitas.
 4i5 . XIX/ DE CONSILIIS EVANGELICIS. 4
Virj niu- gmuta conferuetur, yt a vi>% , Cir carnibus alfiineatur, 'yt fu retiere, & pauhtim ex Ulis pauperes iuuare,
tisco .u vendanlur omnia, & pauperibiis erogentur : pr.tceptwn verJ
qum mul ils erogare. Hocquidem non prxce-
datur, vt iuuia aiodiatitr , yt omnis l>omo diitertat a malo Melius om
ptum, fed confilium eft,non tanun ChrifH, fed ho- nia fimul
Crfaciat bomtm. Demquedc Virgimtate dicuur , qmpote minum auarorum , qui hocfolentpra:textu diuicLvs darcpaupe~
capere, capiat: de tuitiaveib nmdtcuur , qui potefacer) fuas retiere, cundemque V'gilantij olim crrorcm ribusquam
facial , fecidmnis arbor ,qux nonfaCufruEtum bonian , exfein- fui , aduerfus ill Hieronymus feribir, idmque 11 paulacim
dttur ,or inignemmtttetur, Confilium qmlibenter audierit, Gennadius indicauit. Non Caluinus, non Vigilan- contiaCal-
ffecerit , habebit gloriam , praceptwti qui non im- tius , fed Chriftus eft , qui adolefeenti confilium de - uinutn.
lib.
pleuent^nipceintentiafubuenerit, panam euadere nonpote- dit, vt fi perfeftus efle vellet non poft longas indu- dc Ecclclia.
alnlib. c w.Etrurfus i,frecepto ,inquit, quifquis non obtemprt, cias,fed ftatim, nec paularim , fed fimul omnia , qux dogm ac.7l
S.Vir.ci4. reuse T debitorpttix. Vroinde , quia yxoiern duari , yd habei ct,vdcrct,ac pauperibus d.lret, fque nudum Gennadius.
nubcre , peccatum e :autem peccatum effetprecepto - ^nudus quoqu fequeretur. h In lib. de
taretur,proptereaprAC(ptim Domini de yirgimbus nullum ei Et babehis thefaurum.'] Vald ri fi, cmapudma- Ecd dog.
gnum quendam hxrcticorum interpretcm hanc ex- ca.71.
Jed qmniam , deuitatts remijfifue peccatis ademda e vita,
Aitrn* , W qua e quadain egregia gloria , non omnibus m pofitionem legerem tic, inquit^f.v ,l>ideperdita ejfe
itttrmm viduris, Jed quibujdam ibi trdmenda,cuiconfc- bona ,illa pauperibus daret, aditmxitprxcepti ytili-
quenda partim e, Itberatum e'e peccatis , mfiAliquid ipfi tatem. Per im itationem autem loquitur , ob id , quad hie ado-
liberatori ytHCA^ur. quod non fit crimitiis , non youiJfeyfed yo~ lefcens non fimpliciter bona fua , fed tlteAuriloCo puffidebat.
bi.Cor.7.' ui'e, ACreddidijfefii laudis h. Confilium , inquit , do , taw- Quafidicat , putAi te thefaurum habt dines , , -
quammtfcricordum csnftcmusDeo, *vt fidelis tfftm & c. iorem habebis in calo ,fime attdieris. Qux omnia prepte-
ce.uf.lib K*ec enimficut non cLiberis > non occides, ila de. potejton rehxrcticushtcdicit, nemcrita bonorum operum Errres
jo.
nubes , UIa exigwitur , i offerunutf. bi punt ia, laudan- qux hinc mjnifc.liifime colliguntur,colligi poiTe quos com-
Opcra fu- lu> > :fifiMt i4* > damnanlur, in Ulis Dominus debitum im- vidcantur, proptcrei paucis verbis multis multos mille hitin.
p:icroi- perat yobiSiin hoc autem ,fi quid amplius Jupereroganeritis in errores complexus eft, quod pr.tcept vocet,quod terpres h-
i ums imt rcdcttudo reddet yobis. Et", Quid utbes , ne adulters fi- cfilium eft,quod proptcreA putct, Chnrtum vitam reticus.
opcraCfi - mHS : \prtefis , ',4.1 ..." teplus factmus , quam iubes. De xternam thefaurum appellafc, vt ad adolccentis
\ i'Ser
i i de ^*r*mbus 4, "dpoolw tpr.tceptum Domint non babeo. rgo opinionemalluderet, qui magnum fc habere the-
j
vei Apoll. <J* hoc faciunt : Co/ltum autem do. autem mentes, fiiurum arbitraretu^quod noht fenfum ciie,propter
quibus ierren* rtupxyiiucrutit , qux terrenos ampexus non reli&a,& pauperibus'data bona thefaurum in ccelo
dederaueritnt >y\que Aileo acceptauerunlprACeptum , yt non ilium habhurum,ne nu rita conceder videatui .Pri-
recitfarentcoitfiititm. mum eirorem litis paul ant rcfutauimus^
ant Caiuiniftx,& hegent vllum effeconfilium, Secundum non magnoperc opus eft refutare,
dicant opera fupercrog tionis , Sopiiltarum cTe quia quifquis aliquid habet iudicij,facil repi ehen-
commentum. Nos enim Cariitum^ D.i^aulum c- det,& ri-lcbit.Q^s enim tarn hebes eft,vt non anim- Theauru
filiorumae prxceptorum doctoreSjatqucalfertores. aduertat, voluiiie Chriftum ad mercaterurjn con- cur vita a:-
Chriiti verae D. Pauli,D.Auguftinum,omnefque fiaetudmem alludere, qui vno loco minorem pecu terna dica-.
Ciluni ob omnino veteres aulorcs, interpretes hab^mus. Cal- tur.
nia fummam dare folent , vt alio longe diftante ma-
ieclioccra uinifti.quia Luange'ica conihaf ruare nolunr, cfe iorem recipit ? Propterc ergo vitam xternam the-
opera lu- non credunt, autfe credere dilirnulant & obiiciunt faurum appellauir,quod hic bona reponantur, vt il-
peteroga- jjjyj trjtjm) quod Chriciusau apudLucam, Cum lic aucta inueniantur: ficutfoletquotidi crefeere
t.oms dil- .. . / i / /
uiiut jecerttis omma, quxprceptajmtyobis ,aicue ,Jtruiimti- the&urus , cm ab aliqu reconditur : quemadrao-
cCa.17.10. /ffwe.illumlocumiiiCommen,inLucamii Do- dm 1 Chriftus dixit , thefauri^ate yobis thefauros in icap..io,"
Pi*ccpta minus iuucrit,xplicabimus nunctanthindicimus, ca'.o ,ybinequntrugo ,neque tinea tlemolitur ,'cir yLifures
Dei omnia ilium Caluiniftisaduerfarimaxim, primum, quia nonejfodiunt, eque furantur. Agebat autem de elec-
fun*"^- ^ocent> neminem omnia prxcepta femare polie: ) mofyna,ficut hoc loco, fignificatque, turn qui dac
Caloieem* Chriftusautem oltendit nos polie feruarc, ein di- clccmofynam tjuafi in cerium thefaurum tranlmit-
cit , cimfeceritii omnia quxprAcepta funt yobts. Deinde tere, ficut Salomon dixit : fanerai domino qui mi- Prou.i/.
quia ex illis ipfis verbis colhgitur, poilenos vitra feretur pauperis. Ex llo verbo, fuperiori loco, non 7-
prxc^pta aliquid facere.Huc enim tota fpe<5labat pa- ex hxrcticorum mterpretationc hie eft intelligcn-
rabola,vtdocerct Chriftus, eum>qui non facit, nifi dus.
qux fi bi prxcepta lunt , non maiorem gloriandioc- Prxtcrcquis non animaduertir, voluiffe Chri
cafionem habere, qum feruum, qui domino fuo ftum , homincm diuitem,&,vt vero fimile eft,dedi-
tantum mini'trauit. Indicat ergo tunc gloriari nos tum lacro, fpe maioris lucri, qua eiufmcdi homines
poilcjcm vitra prxccpta aliquid etiam uoni feccri- capi fo!r,adregni!m clorum llicere? quafi dicar,
mus, facer igitur pollumus. etiam fi multa habeas bona, multo tarnen plura, ma-
Paalus Expreflum eft exemplum in D.Paulo.prxceperat ioraq; recipies, fi ea pauperibus ded cris. It.ique tan-
pas fuper" Chriftus , vt Euangclium prxdicaret , non prxcepe- abeft,vt voluerit Chnitus ad theiurum , quem
f;ognionis rat, fed tamquam confilium in medio rehquerat, vt E feadolefccns habcrearbitraretur,alludere,vt potius# / ThefaUt
fe redite qui Euangelium prardicarent, deEuangelionon vi- voluerit figuificare,il!um nihil habere, fi ca, qu.v ha- cut regiium,
otmoilrat. uercnt,dicit,ie:fi Euangelium prxdicauerit, nullam clorumi
bebat,cumre-gni cceibrum diuitiiscompararentur, Chnlt'vo-
gloriam ha!)ere;neccfttatem euim,id eft^preceptum ilium enim.vt diu es fit, tarnen thefaurum non habe caucrit.
ihi imcumberergloriam autemfuam eile, ytEnan- re, quem non nifi Reges, necilli quidem omncsha-
fj.ii Cor. geliumpridi cans finefumptuponat Euaugelium. bent, in cceloautcm theiurum habiturum.Thefu-
sif.i . Obiicitetiam Caluinus, quod AbrahamoDeo rum ergo rcgni ccclorum opibus adolefcentisnon
Al "v"1" ^:^urn ^r imbua coram me & eo perfecus, cm seqtiiparat.fl-d opponit;quemadmod.um fi quis cxi-
'i'o" - iUin^nconfiliajedprxceptafcruandatraderentur, guis poiTcfiionibus, ingentes totius mundi opes op-
lis. *>U"11* quafi indefequatur,Euangelicamperfect:oncm, n
ponat. Prxrcrciillud Chriftus fignificat,eum maio-
in coniliorum, id in prxceptorum obferuatione rem in coelo gloriam habiturum , fi Euang.lica con-
fit mi elfe. RefpondeopueriliseTeignorantix, ne- filia , qum fi fola prxcer ta fecutus fucrit. Nam qui
cire inter legalem, aut naturalem & Euangclicam p:\TCcpta bla fequtur , finguli Imbuios tantm dc-
peifciflioiiem diftingucrc. . narios accipiunt, vt infr m explicatur : ilium au'.em,
m Scp.c.T,
Tcrtius error eft quod exiftimet , fatius effe bona fiprxtcrprxcepta, quxiam (crujuerat, hocctum 10.
Si.
i
 415 COMMENT. IN MATTH. Ai6
confilium amplcxus fuerit.vt omnia fua bona pau- A Poteftdubitan:letor,qufjrs hocdsadolefcente
penbus tribuat: nontanriim denarium , fed ingen- Cnnftusdicat,& quors Apoitolis, cmadolefcen- Cur Chri
tem etiam theiaurumaccepurumeic-. tern non prxceptorum obferuatione, necregni ftus.'Q VU.
Homines Atque hinc etiam tertms error ref.tatur: ex hoc cceloringreflu , fed afola Euangelicx perfeftionis Ul 11tum de
diuitibuslg
perelecmo- enim fenfu,quem proprium , aegenuinum e!fe con- confecutioncdiuitir retirdauerinc.Rcpfio eftfa- cutus fit.
fyn& bo- ftat.manifeftumcft , homines per eleemofynas, Sc cilis,Chnitumexadolercentc,q:ii propter diuitias
naopcravi- promde per omnia opera bona vitam xternam pro- ccfiliis Euang.iicisdeterritus fuera t, occafionem
tam xterna mereri.ldemenim.imom iiusquiddamhoclocofi-
promcren accepilfe,dediui ibusin vniuerfo genere dilputdi,
tur. gniricatur,qumapudLucam * , fache yobis amitos de quomod vita aetcrna propter diuitiis retardtur.
acap.19.ei. iniquitatis , yt cum deftceritis , reafiant yos in 14. Etiterumdicovobis.] Marcus 'fcribitantequim Iap.10.14
eterna tabrnacula. Nam & illic deelccmofynisagi- hoc Chriftus diceret,difcipulos miratos fuiTe.Vndc
tur,& facer fibi amicos, nihii aliud eft, quam eo-a horum verborum fenfus colligend us eft, quia enim
rum amicitiam , gratiamque promcren. Atque hoc Apoftoli mirabantur,quafi nimis dura efler,ac leue-
fenfu omnes vetcresdoftoresinterpretantur. Cy- rafententia,refpondit Chriftus, earn etiam ,atque
, prianusb, ne*otiatorem cceleis gratu, & comparatorem etiam exaggcrans&fcuerioremreddens,atquehoc"
b Lib. to-fidutis eterna diraciis mrnibus rebus [ms pretiofam marga- eft, quod ait, itcrum Jico yobis, quafidicat, non fo-
pei'e Sc c- ritam, bocefl, yitam aternam Chrit cruorepmiofam , de lm, quod modo dixi, verum eft , fed amplis etiam
lecm. ijuantitate dicit deber mercari: & Hilarius, vobis dico ,facilius effe , camelttm perforamen acus tranfi-
laclnr , inquit ^mvna fubamia calorum opes emendx re/jum diuitem intrure in regnum calorum.
iHomil.in funt, Se Chryioftomus e, namquomam magna illa cuta Faliuse camelm. ] Abfurditas.vt videbatur,aut Qtid per
Matth. 6 4. depecuniis erat, CS" quandoquidemipfum emtis denudan potis admirabilitas huius fententir in caufa fuit, vt camelum
yeb'> confulebat , yt oflendat non. amiffmwn bona fua : quidem cameli nomine nauticumfunc, quo aricho- Chiidusia-
Jed tant'oplura, maioraqtte imteniurum, quanta terra cttlum re allig.intur,intell. grent : quafi abfurdum eiTet ca- MU"g
praabius efl , rtributionsprafiantiam t\>efaurum appella- melum prxgrandem , & deformem belluam per fo-
uit , &midabitatem pramij , yt fim poterat, humano ram acus introire : funis autem cum acu analogiam
yerbogmficanter expre'n. Ad cundem modum Chro- al '.quam haberer,quia folet filum , aut funiculus per
i in Cm. matiusli- foramen acusinduci, & auclore Suida Giicum no-
iHc.i Mjtt Etyeri, fequereme. ] Tria Chriftus adolelcenti men at^A-^ ctiam fignificat.SicTheophylaftus
facienda pra;icripfit,vt omnia bona fua venderet,- vt iterpretatur,& onnuli alij.vt opinor,Grfci, vt re-
cfcftampfcuniam pauperibusdaret, vtfefiquere- fert Euthymius. Aj peius, in vrbelerofolymitana
tur,quod vltirn omniii fimma erat. Nam & Crates', portam quamdam faille fmgunr , qua; foramen acus
vt ait Hieronymus ,& alijmulti Phiio(Qphid:uitias 1
appellaretur, '
adeo humilem,vt catncli per earn , nii
. contcmpierunt,fcd quia Chrift fecuti non nt, ni exonerati , ingredi non pofTtnt. Ifti interpretes non
hil iliis profait.QMomod autcmChriftus intelligit, animaduertunt.quabfurdior videtur, eo veriorem
fernere wr,mins certum eft,qum vulgo vid exi- oportereeiTcfcntentiam: proptere enim Chriftus
eLib.Srro- timiri. Clemens Alexandrinus e, Hieronymus f, dixitjfaciliuseiTc-camelum introire per foramacus,
mar.im 4. ahique nonnulli interpretes de Chrifti imitatione qum diuitem in regnum ccelorum, quia camelum
tHo- uco. diftumintelligunt,quodexMirco videturconfir- per f>ramen acus introire maxim abfurdum,& im-
Qiii 1 fit fe- mari,'vbi in quibufdam Grxcis codicibus legitur poflibile erar, & volebatignificare, maxim abfur
qi\cr.. ne. 7if ttvgfftoUenscritcem: id vrbum iud yenijn-
tt 10 1 1. ' J dum, Se impoffibile elfe, vtdiues in regnum coelom
* ' 'dicat.Chriftumnondeimitationelblmjieddecor- introiret, icut piulo poft'^jc, inquit, apnd homines mVeff.tf.
porali etiam comitatu agere,inuitai que e,vt le fe- impoibile e , apud Deum autem omnia pofibiliafunt. Ita-
quatur,quadmodum Apoftoli , & familiares difei D que qua ratione moti funt,ne camelum animal intel-
pulifequerenrur. QuodautMircusaitro///'-'-ffw ligerentjca maxim moueri debuerunt,vt animal in-
earn eftionem admittims, contrarium huicin- tcrpretarentur,quemadmodm Origenes,HiIariu,
ter'pretationi non eft.Nam Apoftoli,& diieipuli ma CliByfoftoinus, Hieronymus, Auftor imperRfti, Iu-
xime crucem ferebant, qui Chi iftum non animo ueneus " , Sedulius 0 , interpretantur. Syrus etiam in- nLib.j.bift.
tantm,verum etjam pedibus proximi fequebantur. temores vertitttbojb /ee^Wit^uodnonpoteftjnifi "!.1-
\r )- r ir oLi.4-Cir-
zi. ^biittriis.] Hcretici interpretantur propte camelum animal hgnmcare.Erat autem hc prouer- m:^m
re triftem abiiiTe, quia villus , atque confufus con- bialis vulg locutio,qua, cm aliquid fignificabatur ptouerb
icientia fua fuerat.qud mandata nonferuauiiTet: impoifibile eTe, dicebaturfaciliuscamel perfora- apuA Iu-
quemadmodm fe paul ante iadauerat : fed hanc m acus introire poTe,qum id fieri, quSsdmodm ^seos faci
h Verf.io. interpretation iam fupr h refutauiraus.Triftis ergo ei Thalmudiftr fepe Joqutur,vi multi iam viri do- llus. cfl
abiit, qui3,cm mandata feruauiflet , no exiftimabat ftiannotauerunt. tftautemhyparbole.&exaggera- mc ' ;
Curadolef- quicquam fibi tamarduum qum Chriftus dixit, ad tio , qualis in eiumodi prouerbiis ( folet. Itaque
cens trilis confequehdam perfeftionem fuperefTe vt vdenda difputare quomodo difficilis fit diuitem in regn
abierit. fibi omnia bona eTent, & pauperibus dillribuenda. coelor , qum 1 per foramen acus introire,
Deniquerationcm ,cur trilis difceflerit, expreflt : inanis eft operxrcm intenti.-E fummam eTc con-
Euangelifta , erat enim habens multaspojfefones. Tacilius ftet.vald tue difficilc.diuitcm in regnum ccelorum
enim eft pauca,qum multa bona derclinquere. introire , fit necefle, vtdfKciliusfit, qum vt ca-
icap 10.t;. 2}. Diues] Marcus', & Lucas , pro diuitedicunt melus per foramen acusintrecat, quia vt diximus,
Kcap.i. qui pecunias habet, no quantafeumque, fed magnas
Kc prouerbialis hyperbole eft. Ulud maioris, vtarbi-
*4 pecunias intelligentes: dediuitibus enim Chriftus, tror,eft opera? prxti) inueftigare cur potis de diui- '
vt Matthius explicauit, loquebatur. tiis,qumdealiis rebus hoc dift fir,cm multa: fine
Difficile intrabit in regnum calorum. J Marcus fcri- alis, qux hominis falutem magis impediunt , vt am -
bit,ChriftumcircumfpcxiiTe,dixifleque, qujtmdif- bitio,libido,iracundia. Ratio, vt ego quidem exifti-
le , qui pecunias babent , in regnum Deiintrabunt ; quod , eft , quia extera? res , cti aliquos ma^is , tamen
vtrumque ad icntenrii comendationem, & exagge- pleroquc minus impedit , diuitise vero rer omnes
rationc perrinet. Circumfpexifle enim ad poftulan- reurdant, quia omnes auariria? ftudent. minore pl5.t< ".
dnattentionem, rem maxim neceflariam diclurus vquead maiorem '', & de ipfis Euan;^elij predica- cr'*' >} ii
videri)r,&c.idem decaufa vfusadmiratione30^<?/> .toribusloquens D.Paulusq , dixit, omntsquAfuafunt p^i^
difficile[.quipecunias habentjn regnum Dei ititroibunt^ qwerunt, non (juxfunt Jefa Cbrifl
 417 CAP. XIX. DE PREMIO CHRIST. SEQVENf. 4
Cuis ergo potent falas effe':] Quafi dicat,cim A reiubebatur. Rcpondetalicubi D. e Gregorius , &c
omnesdiuiti/s incumbant,& diues in regnum coclo eius verbis BernardusJ, Multunidtje/mt , volunta Hom.j.
rurn introircnon poflit,quis faluus elle poterit.-Mar- tern habendi derehmjuit. fequeniiims tanta I diiiifxWM, jEuan
ja ^cu
3 cap. to cii$*ait,Apoftok)S hoc dtxifl* erri'rV interjeipjos, quant nonftijmitibus dedcrah potmtmt. in'.-, ia
id eft,racite,ita,vt ipfi fob audire poflent, quod ideo 2 8. Vos qmjecutieisme.] N on dicit reliquiftis om- hare vba.
Verf. . notandum piiraui , quia excoquodmoxfequitur , nia,fd dicendo , quod maius crat,quod erat minus,
intelligcndum eft. intelliglt, D. H eronymusindicauit.
i6. jljfkicns.] Proprere, vtarbitror, Chriftus In rcgentra.tont. ] D. Hilarius, Sc Auftor imp erfb- .
diicipulos alpexit, vt indicaret,fe eorum cognouib 6ti% regen -rationem, bap.ifmum interprettur. Sic Hon. ji."
i-
coeitationesVermonlque / quamuis : _ fecretos
i
, intel- enim apud D.Paulm appeilari^aut tpus, quo - ^ ,.f.
Chriftu, lexiflcreenim pcrtinet.quod Marcus,vt paulo ante ptifmusfrequentanduscratpoft Lhnfti refurrcbo-
faotdifci. annoUuimus,fcripfitApoftolos,hosuuerretantiim n/juaii dicat,forc,vtApoftob,cumbcclefiaflorere . ,
pulorfi - fermon miiflitaife. cpent.m magna fint,ficut ipfe,atitontate.Scd ma- Rcgenera-
g.udoncs bmin(s hoc mpojfMe cfi. ] Omncs Euange- nifcltum eft regenerationem hoc loco extremu - ,m fer.p-
.
Jift* in eoconneniunt.vt priori loco doceant, chftv dicium appellari,iuequn tunc totusmundus reno- 11
eile efle diuitcm intrare m regnum clorum:fecun- uandus elt,& quodamodo regeneradus, vt ait loan- iudicimi e-
do loco dicant.impoffibile efle. Qupd magnum clt nes s, Vidtcalum noutm , or terram nouam , S \, Ecce gBlficat.
argumentum.eos non fententiam tantm, led verba fado omnia , & D. Petrus ', notasyero edos , or no- g In . .
ctiam Chrifti recitafle, Chriftumque voluille , fen nam terrainfecundm promiQa ipfius expxtamus , & ifaias, 1 1. .
tentiam fuam magis,ac magis exaggerando confir % , Ecce ego creo ralos nouos , & tenam nouam > Se 1 ,aa h j .
mare. Primurn enim limpliciter dkit,difficilr ejjedn- cetinoui, & terra nona ,qux egofacire coram mi , dicit j I.*',^4:C'
tmt in regnum codornm klroirc : lecundo loco dixit, fa- Dominus , ftc abit fernen vemm, Cr nomenfer.tm ,&C cap.<y i7
cdius ee ,camelummtroirt perforamen acus. Tertio, im- D. Paulus ].fa creatura iiberabitur i feruituie torrn~ leap. ,
poJfibUe mnmn* effe ,fedapudhomines, non apud Dernn. ftionisy in liber.atem glorutjkiorum Dei , liuequiatunc, mac* ^o),
Hcbraif- 17. Tmcrejfondees "Petrus.] Id eft, verba facer mortalitat exutij induti vero immortalitatem rege- 8
exorfus, Hcbraifmo,quo,vt fep notauimus , re- nerandi quodammod homines umus,vt D. Paulus
Iponderedicitur.quicumquc loquitur, quamuis ne- ait", nam, & (juifumus in hoc tabernculo, ingemifcimtts mad Cor
miniinterrogantiautloquenti refpondeat. Q^am- grauati, eo qmdndumus expolian, fed fuperuefltri , ab- f 4.
quam hoc loco Petrus vidcri potcft Chriftopris q forbeatw qttod mortale e * Wirf, & ,refi,rmabit corpushu- j,
locuto reipondifTe. militatis nofha , co>:figwa:um corpori clama;is fux. b\c . ll-
Ecct nos reliqmmus omnia. ] Cauflam , cur hoc Pc- Auguilinus p, 3i Grcgorius 4,TneophylatiJS;& tu- ^ u''
Car pra$
hxc ruga- trus interroga ucrit, nonnulli fuifle putant, quod. thymius^&D. B^rnardusindeclamationCjquamin ^ }j 4.
uerit. Chriftusadoleicentidixiftet, yade & vende ,qu<t ha- hunclocumlCIipfit,c>:Gadntius,. tt.&Iib.i
bes,Or dapauferibus,&-etmft]ere me. Petrus verde Cum federitfilm homi-. D. H.lariusSc Audor im- c5tia Iul'.
fe,dqueaIibApoftolis dubitauerit.qualeeflent pre- perfefti, qui per regenerationem,baptifmi vigorcm, +
mium ha . tun, qui, etiua omnia reiiquerant, ta- &glor:amintelligunt, federe blium hominis inter- r
men nee vendid.rant,nec paupcribus dederant, it pretantur, non in tribunali ad iudicaud,fdad dex- s in pr^Eia
Vt non viderntur Chrifti ltisfecifle confilio , teram Patns, vbi paulo poftrefurre'onem incoe- Exod.
,digni eTe,vt promiTum adolefeenti in ceelo thcfau lum acdcns federe cpit.Chryfoftomus vcro,Eu-
rumconlequerentur. Sccus, vtmihi videtur.potis thymius,& Theophylalus, etli id de indicio inter-
apparet,voluiIe Petrum fignificare fe, aliofque A- pretanru -,tamen non exiftimant.vllam fedem nequt
poftolosfecifTeiam quodchnftusab adolefete illo Chrifti/ieque Apoftolorum,fed fol gmtiam, maic-
poftulauerat,quadmodimOrigenes.Hieronymus, D ftatcmquc fignincari, in qua Chritus , & fecundm
& Chryoftomus exiftimt. Cur ergo dubitabat^wW ilium, A poftoli appanturi fur.t.Non agi hic de Chri-
erit nolfiscur non credebat,f,ca:terofque Apoftolos, fti ad dexter Patris feifione manifeftum eft,ornnA
thcfurum in ccelohabituros'quiathclurum Chri que pr eter Hilarium,& Auorem imperfcci,inter-
ftus ideo adolefcerrti promifcrat,quiapofieffiones pretesdicunt.cmdeiudicio Chriftusloquatur,/c-JedcsChrj
multas relifturus erat: Apoftoli vero paucas & exi- r/fr,inqut,CrrM indicantes dmdecim tribus ifraeliqui- ( _f
guas,au t etiam n lias reliqucrnt, ideo thefaurum in les aurem &Chri/ri,& Apololor futura? fintfedes, ft0Iorum
coelo fperare n audentifed quia aliquc in ccelo gra- neeccitum eft,& eft fortaflecuriofuminquirere,& iniudicio
d fperant,interrogt,qualis,quantufve futurus fir. aliquid definir velle temerari, fed temerariunwj 1$ fu-
Apofto Nec illud probo; quod interpretes illiabfolut, eft, conicfturas, quo nos ducunt,probabiliter fqui. tUi*-
bona Dia & fine exceptionepronuntiant, Apoftolos bona fua Hancigiturcgoiecutus,& Chrifti, & A poftolo-
paaperib. non vdidile,hecdedirepauperibus.Nam etfiidin rum fedesnubes futuras arbitror, quii vbique Scri-
cderant. Scripturaexpreflum non eft, tarnen eft credibile , & pturam video docere,Chrifturh in nube ventur, vt
Apoftolorum virtuti, perfeioniq; confentaneum, mfr t,& apud Ioannemu,& verofirrlile,in eadem rcap.x4.50,
aut omncs, autaliquos vel omnia, vel aliquaexiis, nube,qua vturuseft fflurumeire.ldetiamexalio & 6*.
qu3ehabebant,vendidifle,acdediflepaupenbus:qui ^ loco Apocalypfiscolligitur & vidi, r ecce mtbem^Y01:
vVrnon vendiderunt; propinquis fuis, quia ver candid.:m , & fupcr tmbem fedtntem , fimiiem FUio homi- xcaP-l+,4

pauperes
* erant,reliquiTe/idquc
* X *. X ex Petrit#interroga- C7
tione haud improbabili conieftura colligitur : ctim
enim rogat , ecce ms reliquimus omnia , quid etgo erit no -
bis ? quamuis npn dicat, vendidimus & paupcribus
dedimus : intelligi tarnen vulr,quia fignificat. fe om
nia fecifle , quae Chriftusab adolcicente poftulabar.
Quemadmodm vcrfu iquenti Chriftus refpondit,
tAmendico vobis , ejubd vosquifecuU eisme. Quamuis
non dicat, eos Cut omnia reliquifle, intelligiturta-
mcn.Dicctaliquis,quomod Petrus,&reliqui Apo
ftoli fecerant, quod ab adolefete Chriftus require-
bar,fi quidem pauca qua?dam,& vilia reliquerant^l-
le aute pofleffiones multas, quas habebat , relinque-
ms habentem in capke fuo coronar duream , & in man*
fuafalcem atutam. De Chrifto cnim loquitur Ioan-
nes,cum Film hominis appellet , k de extremo iudi-
cio, vt falx in manu fedentis declaret. Apoftolorum
a utfedes futuras eflcfimiles,indicathcclocoChri-
us,fedebitis, inquit, & vosjuperfcdesduodecvn , quafi
dicat, ficut egOj ita & vos fedebitft.
De numero fedim dubitari poreft, quomodo
duodecim futuras ciTedicat,cm cfter, luda vnum
duodecim ApoftolisfeflurumnoneTe. Itaque fi .^
vndecim tantm fdebunt, tantm vndecim erunt ^o^j0111
fdes. Si praeter vndecim Apoftolos.qnifefluri lunt, ("cds ln \j
etiam Paulus,& Barnabas, quipoftea& Apoftola gcr.d*.
S ixj
 COMMENT. IN MATTH. 42.0
tum extraordinaire vocati fuerf.fedtbt non duo- A eundem effe honor habituros.Sed mihi videtur hic
decim,fcd tredccim erunt edes. Repdcnt D. Au- elfe honor promifusnon folm,quiaEuangclij do
guftinus Beda b,mimcrum ccrtd , & finitum pro ctores , fed quiaprimi fucrunt, perquos promulga -
a Lib io de >ncerto,& infinito pofihftn eflquali dicat, idcbitis tum eft Eugelium,quemadmodm non omncs,tjui
ciuicacec.f. vmifquifquefuperfedem fuam.Sed quiaduodecim veter legem docuen't/cd dolus qui primus docuit.
In Com- erant Apololi,quibus cum loquebatur, dixit, fuper Duodecim tribus lfraeL] Similis huic oritur quxftio,
men.adhc duodecim fedes,quafi etiam ludas felfurus effet, n cur duodecim tantm tribus Apoftoli dictur iudi
ludasV fa 4uoc^ putarct effe fefflir, fed qud il in officio per- caturi, cm tredecim effect tribus, lLeuiticaetiam
rus ft et fi "itiiTer}ficur alij,feffrusfuiiTet:qucmadmodmD. numeretur ,qux haud dubic eft iudicanda,& non fo-
in officio Cliryfoftomus annotauit. Loquitur enim Chriffus, lisludxis,fed etiam gentibusEugclium prdicare-
pertiti,er. vt Thcologi dicunt, fecundm prxfentem iufti- tur,ex quibus multi obftinati non crediderunt. His
tiam , & non ram de perfonis, qum de perfonarum eti Auguftinus,& Beda refpondt, numer certum
ftatu : quail dicat , A poftolor officium hoc habere " pro incerto pofltum. Id probo,rationem quam afFe-
propolt praemi, vtqui eo bene functus fuerit,i- runt,n probo : quia,inquit,duodenarius numerus
per fed in iudicio fefflirus fi t,cxCttero$ iudicaturus. pcrfet'oncm,vniuerfitatmq; fignificat:qua(i fenfuj
Indicantes. ] N difplicetinterpretatio Hicronymi, fltjvniucrfosliominesiudicaturos. Cur enim potis
Q^ioraodo et{] nnullis difpliccrc video.qui, indicare, hoc loco, duodenario,qu feptenario, aut denario vfus eft nu-
AP.'>ll 1 ncccpit oro condenare. Qj o autem modo iudicaturi mero,qui &ipfi vniuerfitatera folet lgnilcarc?Cau-
Apoitoli iint,vix nobis compertum elle potelt.que- fam ergof.iiHearbitror,qud Chiiftus accomodate
admodum ma<;ni quidam Theologidixerunt. Com ad eos, quibuc loqucbitur,&ad cosdequib" lo-
munis multorum opinio clacos non aliter qum per quebaturdocutusfit.Lcquebatur c Apoftolis, qui CoiinCr-
comparavonem iudicaturos, quia illiscredentibus, duodecim ertjoquebatur deludfis,inter quos erat (""^j13"
cxteri Iud.ri credere nolucri:n:,quemadmodum - & ad quos imprimis vencrat,& cum quibus volebat Ilommcn_
n Nimuit Iurgent in iudicio enerationem banc . quia Apoftolos cparare:qual fi eosillis preferret,omni- IU c reuc-
tnpradicattonehnapcenuemtamegeru:it , nxc autem ge bus prxferret. Iudxorumaut etfi tredecim requis raefitij.
neration h: iffo prxdicantc, noluitagere pnitcn- dem i pa ert tribus, tam quia Lcuitica quafi exem-
ti.im,& regina Ai;ftridiciturIudxoscdemmtura, Q pta ex numero erat,& Deo,primogenitor loco da
quia yemt afinibus tcn& audire fapientia? Salomoms , & tar numerabatunquafi no iam ad homines fed ad
ecceplufqidm S.tlomonbic: , lie Hieronymus, Auctor Deum pertineret:ideoque duodecim tantm tribus
' TUM* impcrfecb,& ahj pleriqueinrcrprctantur. Nonnulli folcbt nominari.Intelligit ergo Chriftus , n 5 folm
vcrTlieolog.quia plus Apoftolis hoc loco, qum duodecim Apoftolos.fed etiam tredecim , Paulo, &
N iniuitis,& rcginf Auftri Chriffus vidctur promit- Barnab i numeratis, exclufo vero luda efleiudicatu-
tere voluiffe,dixcrunt,Apofto!os iudicaturos n per ros,n folm duodecim tribus,fed omnes eti gctes, Apoftol
comparationem folm , fed tamquam miniftros , & quibus Eugelium prxdicauerunt.Alia etiam eft ra- |^"IUI?
tio,cur duodecim tribus nominaucrit: quia gentes, *['1
quail pr-rcones Chrifti, eiusfententiam promulgan
tes Alij iudicaturos cffc.tamquam Chrifti confilia- qua: Eugeliocredidert,quafi inpopulludaicum judicabt.
rios,ilcut jj, qui iudici afidt, dictur ct iudicare. infrtx funt,& veluti ciuitatedonatac,vt n iam gen-
Quod e mihi min'placet ,qu d ab hereticor inter- tes,fd ludsijid eft,confitentes, credenteque appel-
pretibusprofeftum vidco,& quis confiliarius dusfuit '} lar-tur in duodecim tribus cooptatas , ficut difputat
Mihi illud certum videtar effe, Apoftolos non per D. Paul.' cum oleufler,inc\\i\t.,efles, id eft Gctilis , infertus j ^ Ro
d Ro tt 45. comp3ritoncmtantm,(d modoaliquo honorifi- D in iUis,id eft. in popul Iudaic, & rai(us,fracHfunt ,7-1,.& 1+
Apoftli r . T
percompa- centiore elle iudicaturos, quia per comparationem rami,yt ego infewjd eff,Iudii n5 cred entes, Gen tiles
ationem n folm iufti omnes.fcd multi etiarn peccatorcs, & reputan funr,egoGtiliscmeffem,creddoIudus
ladicaturi iniufti magis iniuftos iudicabunt , ficut Niniuitoelu- faclus fum. Hare eadem eft cau, cur D. Ioannis in
non funt. dxos:& manifcftum effaliquid hic Apoftolistribui, Apocalypfi omnium praedeftinator numerum ad T - .
quod no folm iniuftis, fed ne iuftisquid omnibus duodccim tribus Iirael reuocauent ; xm&,inquit, ra nomjne
conceffum fit.Qu is autem ille honorinectior modus luda duodecim milliagnati ,8 in portis ccelcftisleru- tribum
fir, mea hic eft opinio , quam neminem fqui cogo, falcm, quam 1 deferibir, nomina duodecim tribuum If" el om-
A portlos iudicatitros,tanquam doctores, tanquam Ifrall fenpta fe vidiffedixcrit.ItaqucTheophylai, ne* aI 4ua"
telles acculantes quodammodo cos, qui fibiEuge- Se Euthymij non probo fententiam , qui exiftimant mt*
lium prxdicantibus,&llutisviamdoctibus crede Apoftolos folos efe Iudaeos iudicaturos. "cap^V. j.
re nolucrunt.Condemnabunt enim eos.cuincentcj ij>. Etomnisquireliquerit.] Chryoftomus, Auftor lCa.ii.n.
eorum incredulitatem , diccntquefcciffe fe , vt illi imperfecti,& Theophylaftus putant , hanc efle fen
credcrent,& falui eflentquicquid potuert. Qiiem- tentiam , vt omnes, qui idem fecerunt , eundem ho- De quibus
e Ioi.j. <y. admod de Moyi Chnftus dicit tiN0liteputare , quia noremrecrpiant. Orgenes vero , cuius opinionem flchic locus
ego aceufaturus ftm yos apud Vatrem , eft qui aceufatyos E probabiliorem arbitror,exiftimat, Chriftum de alio ^ ctt"
Mojfes. Moyfm enim di^cit eosaccufare,non qud inferiori hominum gradu diflercre voluife.Dixerat
verbis accufet:fed qud nec illi credere,nec eius le ante deiis,qui omnia fu bona vendidTent, dedif-
gem fruare voluerint.Idem de Apoftolis dicit,quia fntque pauperibus , feque ,pauperes facti icuti cf-
ficut Moyfes vcterisTeftamati legiflator, & doctor, fent: dicit nunc de iis qui non omnia quidem fu,
ita Apoftoli,noui doctores fuerunt.Quod ergoillic aut vendiderint, aur pauperibus dederint , aut fe in
dicit accufre,hic dicit iudicare. Ergo &Moyfes,di- fimihtudinem Apoftolorum cuti fuerinr, d tarne
cetaliquis,fedebit fuperfedem, & duodecim tribus propterfealiquid reliquerint,aut patrem , autma-
iudicabit?fortafle.quid enim abfurdi eft?tamcn non trem,aut fratrcs.aut forores,au.t vxorem,aut liberos,
fiquitur neceflario, quia Chriftus hune honorem autdomum .autagrum , Iiis enim non tantum qui
non omni dcctorfccedirded illis,qui relictisomni- dem, quantum Apoftolis honorem pollicetur, fed
ilWbtu bus rebus fe propter Euangclifi paupercsfecuti funt mignum tarnen premium promittit, forevtccntu-
in Matth.?. Quid ergo, anioli Apoftoli fedebunt ? Origemsf. plum accipiant,& vitam seternarn poifideant.
gl.ib.zo.de >. Auguftinie,& Cyrilli Alexandrinih opinionem Dcvxore, quomodo propter Chriftum relinqui Qljoniodo
h'Ul'"corn- probabilemeiTenonnego, eamquefccutusium ali- poifit, nonnullidubitant, quia diffolui nonpoteft VIorPro-
matnmonium.R-.fpondetCh'-yfoftom- s 3c Eutli^- ftr.cr 9hn~
tnent. in c. quado,omncs,qui idem feccrimyd eft,proptcrEu-
6o. Uli. gelium bona fu vdidennt, & pauperibus dedennt mais, ita dictum eile, qm rdtquent yxorem , centuplum tipoiTu.
accipiet,
 411 CAP. XIX. CHRISTI SEQVACIVM PRiEMIV.M. 4">
ca - acpiet ,'&c. fiait diclum cft " , qui perdirent animam A ftr*/?. Adnotauit D.Brpardusi hoc Chrifluji Apo-
& 6
ftum propter me inneniet earn. Non ergo vuk Chriftus ftolis non dixiiTe proptercqud domos, & agios,
i">atnmoniumdiirolui:idvukrcvxonprfeir',&, ' 1 '
quos non habebant, '
nonreliquiTent, " ert
At ~ ' p-
~~
i vxorvirum impediat,quo miniis Chnftum fequa- trem,&Tetia , qua?habebanj/e]ique.rant,& adpr- '.' f.*y-4
tur,vxorem relinqui non matrimonio difloluto, fed mum v-rbum,vocantem Chrfturh feuti fuetiK ' caP-4- t
fi cto diuortio. Vult.vt maritus potius vxocm,qu Proptere" ergo hoc His non 'dixit', quia maifa fc-
spin- 1 de Chriftum perdat,vukpirituala carnalibusanrepo- ccrantjillifquc maiora promimt/fdf/*>,ir)iquitiC?*
ilaiuviia- ni,vtFu'gcntiusbinterpretatur. Quamquam & de vosfifer feiles duodem, re.. .", -_v .. ,
h. matrimoriij inter gentes diflolutione interpretm 30. itil autem mwtntwjfimprimi.] Nonappret,
poTumus quor alter Ii faus Chriftnnus fit, alter quorfum hoc ChriftuS adiunX'crit- Chryfoftomus,
que fieri Chriftianus noIit,nequecum Cbrlftiano fir & Euthymiiis cxiftimant,.ide addidiife, vt ho
ne religionis imuria habitare, Chriftianu? poteft mines ad quendam uigelicam perfvftionem,
nChriftianum dioluto matrimonio derelinque- propofito.fihgulari pra?mio magisaccderet. Aliarti
1.0.7. re, vt docet D. Paulus %fed generalis fentertia ad v- etiam nobis cauiam fufpicari licet,, ne Apoftoli ni
M- nam peciem reftringi non debet. mia fecuritatecohfidcrcnt, prbpterca quod omniu
Centuplum accipiet.] deft ,infinitispartibus plura. ' primi vocati fui{Tcnt,fedccurreret ,non quain incerti,
dRom.S. melira,ficut dixitD. Paulus1, non funt condigna fepugnaren!,non qua a'rem yerberantes:fed,caigarent cor-
IS. pajones huiiis temporis adfuturam gloriam , qn reuel.tbi- pusfuum,&inferuitutem rdigrent, ne cum alijsprdica-
Numerus turtn
,, nobis. Numerus
. ergo
. finitus pro infinit pofitus
, - . rent,ipreprobi efccrentur,vt de ie ait D. Paulus 1, .
finjtusin e" > vt cor>at ex Lucac qui non centuplum, led Qjxautem eiTet horum verborumfentcntia,nr b ad Cor.
feriptura mit />/.eccepturum dixit.Idem Lucas,& Marcus mo dubitare poflet.nifi eahi, vt folent hrreticorum j**]j ,
pro infini- .* addiderunt , nunc in tempore boc, qod verburh j vt interpretes peruertiient,dict^es,preuidifle Chrift, IU(n plpo~
to- ait Hieronymus , Millenariisantiquis ha?rcticisoc- futurosmultos.id eft,omnes Catholicos, qui.cperi- itera inter-
ecap.is.jo. 0) pra>buit fuum e;rorcm confirming i,futu- bus bonis confidrentjillique.exirimarentjfe vitam prctatio.
feap. 1030 r . . ., '. Eternam promereri ,ideoque primos inter thriftia- ^1^-
ros pott rcfurrectionc mille annos , qui dus 1 uiti pro
Conrra fingulis rebus j quai in bac viiare!iqui(ient,cente- nos ft cTe dicerent, in iudicio autem omni vltimi ^"
Cbtas naseicnracccpturi , quos Hieronymus ira refcllit. futuri eiTcntjid eft, regno ccelorum penits exclu- mcrjtjs .
' intelligentes, inqiiit , qu<djtincxieris digvai retri- dedi arroga ter enim Petrum meritisconfifum dixif- perora,
butio , in yxoribus appareat turpitude , y t qui ynam pro Do fe, Ecconosrrfiqnimusomnia.Non erat dignus tabir-
mino dimijerit, centum recipiat in futuro. Itaqucideni dus error cfutatione : fed expedit vt lector haeretir
Hieronymus, &eum fecutus Beda, bonaque pars corinterpretum peruerfitatem intelligat,Primm
poftcrior intcrpretum,fenfum elfeputant fore, cm Chriilusdicit,frf/?r;wowj(7/w,manifefturn
eruntpnmt 1
mticamalid, vtHieronymi verbis vtar, pro Saluatore eft.non appellat e primos eos >qui aut opimpbt fu,
dtmiferit,Jpiritualid4-ecipiat , qut comparatione , O" mrito aut dignitate,& meritis primi funt,fcd quiprimi vo-
fti ita erttnt , quapama numero centenarias numerus com- citifaert,&ad vine Domini vencrt, vtfubica
paretur. ftatim parabola dclart m.Ifii autera boni interpre- m cap i.
Quibus rpugnt , quod Marcus dicit, non folm tes,pnmos vocari putant, qui aut meritis primi lint,
centuplumin hoc ficuioaccepturum, id etiam ex aut primi libi efle videatur,perinde prorfus,atque f
plicar, qai bus in rebus acpturus fit, domos, inquit, nigr, alb interpretentur.Deirideiftor opinione,
Crfratres , & forores, Cjr maires , Ci".ios , CT agrjs. Pro- omnes pr.micruntnouifimi, id eft, omnes regno c- <ju funr
pterc Orgenes , Auctor impei fecti, Thcophylacb lorurh exeluden tur, quia oriiiies qui putantfevitam primi &no^
& Euthymius interprtantur , centuplumin hoc fa> terna m mereri,primi funr,& omnes regno cce!o- ui^m> '-
culo acceptu rum, quia omnia inter Chrlianos c- r cxcludtur,at Chriftus non dicit omnes, fed mu- n," '' '
ncorum.
munia quodam modo chantas ficit, omnes cnim vi ti eruntprimi nouijfimi, indicas, aliquos qui primi fue-
ros fratres clTcomnes foeminas forores, omnia bona ^ runt,pi imos etiam, c denarius foluetur, futuros ef-
communia, vt inter primos Chriftianos fuiTcJegi- fe. Itaquenonpotuertilti quicquamdiceremagis-
g A a. 4.555. musP. Atquomodo communes vxores, qua? inter Chrifti mcti:&cfilio contrarium.Denique Chri
Quomodo chriftianos maxime funt propria?? Quamquam dici ftus non dicit,multos primos futuros nullos in regno n Re.
"?cr Dottft, charitatc omnes vxorcs communes ee,qu;a ccelorum,id eft.excluddos cfle:d futuros nouiffi- bre. ucr
Chritiano r ' .. . r. J mos, id et minores multis, qui poft illos venerunt. lHm
bonorum ira omnes Chriftianos in Dommo, ficut virosfuos
Loquitur anim deiis^ui omnes denri accepert, caP-e<l
communie, diligunt.ed ego tamch aliter interpretor,ccntupI
re'ccpturm, & domos,&fratres,&matres,&filios,<rc. fed qui vltimi vnrant primo loco,vt fequ^ti -
non quod ifta reccpturuslit, fed Chriftum,qiii ei in boladeclaratur.Nqubd B.ifiliusputatn,c diftum
flar eft omnium , quique nobis & pater, & mater,& eft operario il querenti , Tolle qmdtuum e cjr yadey
frater,& foror,& vxor, & libcri, & domus,& polTcf- iufs e(Te,in infern ire,merit nemini,qod feiam,
h Cap. it. fio eTe debet,ficut ipfcmet docuit dicens .- probat eft , ed cilicet apud Caluiniftas iftud eft e-
4 5. termra , &fares mei : qutcumqueenimfecerit yolmtatem gregi Scriptura; interpret eTe, A pcftolosaccua-
i In deca- Vatris mei,1,qUH <jw ib calis e, ipfe meusfritter, rforor, r re,Lhrifti mentem torquere.enfumquc peruertere.
matione in
hunc loc.
CA'PVT VCESIMVM.

Iw/e e regnum ccelorum homini patrifitmiliaf, quiexiit primo ma

ne condcete operarios in Vmeam uam. 2 Qonuentione autemfatfd
cum operariis ex denario diurno, mit eos in Vmeam fuam.$ Etegref
\ fus circa horam tertiam ,Vidit alios lames in foro tiofosy 4 & dixit
Ulis' ite&^os in Vmeam meam , y1 fw iitum fuerit > dabo Vobis
^>^ JIii autem abierunt. herum autem e>tit circa. fcxtam,& nonam ho-
ram:rfecitfimiliter. 6 Circa yndecimam Vero exiit } & inuenit alios [tantes, r dicit
S ij
 ^3 COMMENT. IN MATTH. 424
iis'.QuidljicfAti$ tota die otiofii 7 Dicunt ehuia nemo nos conduxit. Dixit : lt
Cr Vos in vineam meant. 8 Cumfer0 autemfaum effet , dicit dominus vinca procurators
fuo : Voca operarios , Cr redde Ulis mercedemy incipiens nouiimis vfque ad primos.
9 Cumieaiffent ergo ,quicircayndecimam boram Vnrant , acceperunt fingulos ena
nos. 10 Venientes Crprtmi y arbitratifunt , quod plus ejfent accepturi:: acceperunt au
tem & tffifingulos dcnarios. 11. Et accipientes murmurabant aduerfus patremfami~
lias, i dicentes:Hi nouifiimivnahora fecerunt, C? pares illos nobisfccifti , quiporta-
uimus pondus dieiyCr afius ,\$<i4 tille reff>ondensvnjeorum , dixit: Amice ynonfacio tibi
iniuriam: nonne ex denarioconuenifiimecum ? 14 Tolle quod tuum eft y Cr \ade : yolo au-
tern &r huicnouifiimo darey ficut Cr tibi. 15 Autnon licet mihi quod 1, facer ? an -
a sup ji.jo lM mm nequam tfiyquia ego bonus fum} 16 a Siceruntnouifiimiprimiy & primi nouifii-
Lic'15. )i. mi: multi enimfunt vocatiypaucivero eletli. 17b Et afcendens lefts lerofolymam , af-
b ,
"i.l. fumpfit duodecim difcipulosfecrcto , & ait Ulis : 18 Ecce afcendimus Jerofoljmam yCf fi-
Luc
hominis tradeturprinci^ibusfacerdotumy Cr Scribis: Cr condmnabunt eum morte,
1 9 & tradent eumgentibus ad illudendum , &flagellandum , & crucifigendum , CT tera
cMar.J.10.5 die refurget. 1 c Tunc accefit ad eum materfi Horum ZebccUi cumfililfuis , adorons, Cr

petensatiquidabco.il Qui dixit: QuidvisfAitilli: Die Vt fedeant hi duofiliimei yVnus

addexteram tuam y & Viwf ad miflram in regno tuo. x% ^jfondens autem fefus, di-
a Msno 4. xit: Nefcitis quidpetatis. P otclu biberc calicemy quern ego bibiturus fum ? Dicunt et:
ie' iX' 1,1 Toffumus. 2 3 Aittllis: Calicem quidem bibetis : federe autem ad dexteram meam,

Velfiniflram ynoneil meum dare Vobis , fed quibus paratume Ptre meo. 24 Et au-
dientes decern , indignan funt de duobusfratribus. 5 'jefus autem \ocauit eos ad fey &

ait: Sciiis quia principesgentium dominantureorum : Cr qui maioresfunt ,poteflatem exer-

ePhiiip.1.7 cent in eos. 16 Non ita erit inter Vos : fed quicumquevoluerit inter Vos maiorfieri , fit Ve-
\'ii.]f. fier minifier: 27 & qui Voluerit inter \os primus effe , erit veslcr feruus. 18 e ficut
filius hominis non venit miniftrari, fedminirare , & dare animamfuam , redemptionem
pro multit. 29 Et egreienttbus illis ab Ierichoyfecuta e eum turba multa. 30 fjr ecce
duo cacifedentesfecus viam , audierunt , quia efks tranfiret : clamauerunt , dicentes: Do -
mine, miferere nofbriy fili Dauid. 3 iTu rba autem increpabat eosy Vt tacerent. At Uli mAgis
clamabantj dicentes: Domine,y miferefe noriyfili Dauid. 32 Et fie tit lefus y & vocauit
eo*y(p* ait Quid vultis , vtfaciam Vobis : 3 3 Dicunt Uli : Domine , Vi aperiantur oculi no -
flri. 3 4 Mifertus autem eorum lefus tetigit oculos eornm. Et confiefiim Viderunt , Crfecu

tifunt eut.
X propri^quae ad fenfum aliquid confrant, &quo-
IN CAPVT XX. modintelligcndx.Harcigiturduonunccxplicabi-
mus,&necellenon erit vfquead ilium locum c, vt *" '
lmile tfi regatm cakrum homim pdtrifami~ folcmus verba percurrerc.
liai. ] Id cft , ita Ce habet rcgnum c- Haeretici.cm variis modis exponant,quorium to -
brum , quemadmodum iquis pater- ta parabola tendat,& quis fit,vt ipfi loquuntur.illius S-cop"5?"
familias exiret primo maneconducc- fcopus,nemo eorum feopum attigit. Nnulli dict, * .un
^.^=.- re operarios in vineam fuam. Non nihil aliud Chrift declarare voluiffe, quam zqua- hxretices.
enim regnum ccelorum homini compart, fed ho- lern futuram omnium beatorum gloriam , quia non
mini patrifamilias , homines operariis , & negotium propter merita,fed gratis dabitur3quern*Jrnod vi-
negotio fimile elTe dicit : id eft , quod aeddit in re- detur infra d fignificari.vbi eundem omnes operarij
gno ccelorum, & quod accidit in vinea patrisf- denariumaccipiunr.Credoiilos,nontacertoanimi
- , u milias: quemadmodum ex a Hugoneexplicauimus, fenfu hocdixiire,quImetu,nefindndicert,omnes
*"C ' qui id optim omnium , & neicio an primus adno- ex hocloco,vt verba prae i fcrunt, mrita probarr,
tauit. & volucrunt veritatem impudentia pratuenire.Bene
Quid fit re- Regnum autem ccelorum hoc loco , an folam mi- eft , quod ifta interpretado magno ipfor magiftro
gnum c- litantcmEcclefiam.vtpkrique, aut militantem fi_ Caluino non placuit. Quamquamidee, vt opinor
orum hoc mul^Sc triumphantem,vtnonnulli,interpretari pof- n placuityvt peinicioor adhiberet,& fu de re-
leco. fumus. Nam in militante operarii conducuntur, in probationeerroremconfirmaret, quail nihil aliud
triumphante denarius foluitur.Tota parabola, qua: probare Chriftus voluerit, qum DeumpoflTe, & Vctf.w.
b Vcif.i. v-fj.a(jii]avcrbay{fm#,bexteditur>faciliseft:duo folere reprobare pro fuo arbitrio, quod vult, SfX-
untuminillafunr,qu2diricultatemhabcntalter, Sunt et3minterCatliolicos,quihuctantumfpe- m[ader.-
qub tota fpeftet parabola^d et,quor(um propofita parabolam putant, vt probet Chriftus , Deum probationf.
C[:iltcrum)qua;ntciusparteineccari|5cvelu prartcr omnium opinionem aliis plus: aliis minus, leetteiia.
 42J CAP. X. DE . LABORANT. N VINEA. 4t6
qumfpcrabant, daturumcfle. Mihi non vide tur, A e,& "ade, Quid eft, non fdci* , tibi. imuriam , nifi quod
alio interpretc,qum4pfoEuangcliftaopustfle.Di- iuftumcrat,tibi dedi:- Quidcftfe/fc quodtuiime ,mCi
cedent?**- xerat "> w^t *mm 1 eruntprimi nouifsimi , <jT nouifsimipri tollc,quodiuftum cV,tolle,quod tibidcbetur,tolle'
ti erno. " ,adiicitllatimpirabolam: ergo hoc eft quod toT quodmeruib,&vad':FingamusnuIl eTc ad pi o-
Veruspara- ta parabola fignifacare.acprobarevoluit muItos,qui bandamhanc fententiam conietturam, totaipa pa-
bobc fenfus primi fiTenr,nouiffimos,mu!tos,qui nouiTimi,pri- rabola probaret, tcu pcrpctuurn effet argumetum.
mos futuros cTcIdetiamexconclufione parabola; Compart cnim D cum pat rifamilias, homines ope-
Ycrf t. , perfpicuum eft , vbi concludendo cadem repetit rariis ,Ecclcfiam vinca: jglor^am denario diurno,
,verba.y7c erunt,'mcimt,nouifsimiprimi,&primi notXfsimi. Quemadmodum ergo operant in vinea laborantes,
Firmathanc opnionem,quodR Graxis codicibus. denarium diurnum propri , bereque merentun ira
& nonnullis etiam manufcriptis Latinis , initio capi qui in Ecclefia Dci laborant , ver merentur vuam
tis caulis partcula ponatur ad hunc modum tfimi- arternam. . . .
leemm e regnttm calortm bomini patrifamilias.' Vnde Finis ergo parabola? eft, mercedem vite rcterna:
perfpicitur , Chriftum per hanc parabolam , pr-i.ee- nontpori,qupquislaborauit: fed labori ~, & ope- ic
dentem illam fententiam probare vol\ii(fe,muJnerunt ri,quod fecit, re/pondere,. Sa?p enim fieri blet , vt
primi nouifsimi,& ntuijsimiprimi. Itaque non debuit aliqtiis vna hoia tantmlaboret , quantm alius to-
ccap.io. caputhoc c prxccdenti diftingui, neinchoata ab- todie,idcoquexqualemmercedem,ideft,eundem
rumpereturfentcntia,fcd, verfu potius fcquentid, denarium accepturtim cfle, codem plan fenfu, quo
AVeif.17. vbi nouum argumentum Chriftusorditur. Vcrun- Sapiens dixit n : Ccnfmnmatus m brem expient tmpora ncap 4/tj;
tarnen quifquis primus capita diftinxit, hoc non midta, id eft, cm brcui tempore viriuftusvixent,
animaduertit. tantum fecit boni, quantum multi,quilongo tpo-
Non opus eflct, hie tarn bene confirma ta fenten- revixerunt: propterc non deber quemquam anti- ur<jen
ta hxreticorum interprctationem refutare: nifi pu qutate vocationis fuxgloriari: mat enim mnltiprimi jm% jatus
blice intcrclet Ecclefix, vt eorum ignorantiamfi- nouifsimi, dr nouifsimiprimi, omnibus
Doitrina mul ,& malignitatem omnes cognofeerct. Tantum Poteft aliquis obiicere,cur ergo idem omnibus de- cit.
.
e-mCqiul-
mentis a ^ ' vt ^occre Chriltus voIucrit,quod illi fingunt, narius datus cft,quo videtur equalitas gloria; fignifi-
^ p'*- qualem omnium beatorum futuram gloriam,quia cari:Rep6deo,quia Chrillustantum volebatpro- *
raj0rumc- non meritis.fed gratis datur: vt contrai ium omnin bare, plus aliquem breuiori tempore, qum alium
,raCalu,n- probare voluerit, non omnium gloriam aequalem longiorc laborare. Cur ergo nonplus denano dedit
ftas confir? futuram eTc: quia n gratis, fed mcritis datur:quod iis,qui vndecima hora vencrunt, fiquidem nouiffimi
mitur-* autem datur meritis, non arqualiter omnibus , fed primi futuri erant? Repondeo.eos in eo fuiTc catc-
alits plus, aliisminsrocuiufquemeritis datur. Id rispra:Iatos,qu.od c nouiflimi vniTerit, primi om
ita efe, primm ex propoitionc ad quamproban- nium denarium acceperunt. Eundem igitur aece-
dam induta parabola eft, plane intclligitur. Propo- perunt denarium, quia tant vu hora, quantum c-
fitio vero cft, mulii trimt primi nmifsmii , & no- teri tota die laborauciant : primi autem acceperunt,
ttifsimiprimi. Ibi autem demeri:is& prrniis agebat, quia hocipfum egregia; fuitlaudis,qua primum l-
vndetiuspropofitionisoccafiofumptaer. Dixcrat cum inter eos, quibus menees foluebatur, mertre-
ecip.tni enim1 Chriftusadolefeen/ie,./?w petfecus efe, rade, runt > quod tantiim vna hora, quantm alii multis
vende omnu eputhabes ,<2r dap.iupcribus ^0",[4 laboraTent.Nam quale opus qualem mercedem * ^
me, hoc me; itum eft, cjr htbebis tbefaurum in celo , noc maior diligentia, & breuius tempiis primum locum
premium eft.Dixerat Petrusf, cenos reliquimus - meruit.
fTerf.i7. ni4,<y[ecuttjumus te, quid ergo crit nobis premium vti- Obiici etiam poteft, quod dicitur0, W.o autem& ,
Mcritum. que pro mcritis poftulat. Refponderat Cliriftus*?, hmcnomjsimo dare,cHttibi, & p , aut non licet mihi, <uod 0 ^ff- *.
pnmihic sfmendicoyobis.nucdi'os,ciMfeci!tieis me ,inreeneratio- yoUfacere ? quibus verbis videturfignificari,dcnari |1 cr.If:
rantur ne,cumjcderitfiliusbomintsmJeaemdfeaiis]u*,]edebtns non ex ment, & lultitia: fed ex folapatrisfamilias iascurfer_
gVcif.i. & vosfuperfedes dtudeeim, itidicatites duodecim tribus if- volntate datum eTc. Repondeo, non earn fuifle uo quirit-
rael: premium vtique promivtit, Adiunxit & gene- cauam,cur paterfmias ita repderit.fed quia ve- ti i" re(j-
ralem fententiam " quicimaue reliquertt dommn, yelfrx- luit perfona; decorum feruaremon conueniebarau- ^er'c.
h Verf. >.
tnsj&c. &hocmeritum e,centuplt*m accipietf&yi- temperbnipatrisfamilias, vt operario dechra-
tam teternamptfsidebit, & hoc prmium. Adiecit con- ret,cur tanturn nouiflimis, quantum primis daret/ed
tinenter i muhiautem e'runt primi nouifsimi, cjrnouifsimi tamquamtlominum dicere, cyolo,ciubeo^Knm &
iVerf.jo.
primi. Significat crgo propterc. muiros primos no- prudctesdominiferuis.rationem qurej/bus , cur
uiEmos futuros efe', quia qumuis primi vencrunt hoc,vel illud iubeant , ctiam fi intinialnliabeant -'
ad vineam, jnins tarnen laborauerunt, ideoque filioium uorum rationcm ; npnlblcnt tarnen ratio- i
minorem mercedem meruerunt. nemreddere,fed prorationefuam exponere volun-
Deindeipfum initiumparabolx herticos refeb tatem,curiubes? quiax^o. Adde,quodnoluit.pru-
Qnomodo \li;exiit, inquit primo mane condinerc operarios.-operarius E dens paterfamiliasconquerentem operarium pude-
mentihie cnjm flT qUj prcrptcr mercedem , quam labore Ato re fuffundercrquod vtique fecifet, fi ratione illi ex-
altruantur- merctur,laborat, 8c conducen verbumiuftitiz , id cft, pofuiTet, cur tantum nouifimis,qutum primis da
rn cri ti, & mercediseft. Conducimus enim,pac"ta ret, quia tantmnimirum, quantum illi laborauif-
KVerf.i; pro mcritis mcrcede.& . conuenione ^w.inquit, fent. Hoc enim fuifjTct eius,S aliorum, qui primi v
facia cum optrariis ex denario diurno, mit eos in yine.tm nrant, negligentiam oblique fubnotarc, quod &
/Mw.Conucntionem ex denario facer , iuftitia vti- Chryfoftqmus oberuauit.
Ynf.4.. 4UC cftj11011 blm gratia. Pmere 'lt inquit,6r yos, ' Pcrtinetld hunc locum, quod appofitThcciphy- 5^
in ytneam meam,& quodiuum fuerit,dabo W>,non po- URus4annotauit,iolcre Deum, cum agit cum ho- Ro, c
tuitprofed apertius meriti, cmercedisiuftitiam minibusnnmalignisj&indocilibuSjfatorumfuo- 19,
declarare. Atq; his, vt pofte dicemus , minus qum rum rationcm reddcre : cm autem cum mali-
primis operariis promittit, cum quibus* ex denario gnis, &querulis,fuamfolam allegare voluntatem, Densfolce
diurno conuentinem fecerat. Propterc non dena- quia digni non funu vt ratiftiem illisDeus reddar. "1*"^^^
rium,fed quod iuftum fu erit,illis prom ittit. A d ha;c Huiusrei in11 Scriptra
T-L
infinita funtexempJa, quo- faicoBj"
L f o ir rat one Ct-
m Vetf.ij. m, operario de mercede conqerenti, paterfamilias rum nonnua rheophylactus rcitt, hoc autem c.quan-.
' refpoaet,^^i^enDnf.tcittilnmmmftoU^ (mon. vuumel;nam quia ifte operarius prxter rationcm, doqucuoa.

J
 4*7 COMMENT. IN MATTH. '418
& malign qiierebatur, non aliter illi paterfamilias A flfti,& Euthymius f. Alij totum mundum,vt Atha-
rcfpondet,qum,f!)//f tjuod ttmm e,& vade: yolo , mfiusS,Alii cuiufqueaniman^quam iubmir exco- ^^?^
& menouisimo dare,cut tibi , (S1 ai: non Ucet mihi quad IcrcvtTheophyhihis.Alii Ecclefiam, vtOrigcnesj * "
a Pratce- yolofacere.Ciim tarnen antea cm Chriftus cum Apo- Sc Gregorius h, hoc poftrcmum probabilius. h
dticap.
ftolisj&aliisdocilioribuSageretjCaufamcxplicaue- 'Qanrta pars eft, hora prima, tertia,fexta,nona,&: Euang.ij,
rir,cur aliisminus,aliis maiuscLtur premium. Nam vndecima.quid quaequclignificat AU<ftores,quito- Q^idik
bVerf. 17. feruantibus tantm mandata propoiit vitamxter- turn diem vniucrfam mundi xtatem interpretantur ^*([lbct
nam b,vendenti autera omnia , qux haberet, & pau- horam primam fuiTe dict,abAdam vfque ad Noe,
penbus dant', feque Apoftolor morefequti pro- tertia'rn N o vque ad Abrah : ixtS ab Abraha-
c Verf. . roifa thefaurum in ccSo,id eft^maiorem, & excell- mo viquc ad Moyfen nona Moyie vfque ad chri-
" tiorem gloriam:deindc maiorem adhucApoftolis, ftum:vndccimam Chrifto vfque ad finem mundi.
quia non fol omnia reliquiffent, fed Euangelii etia Qup vidcturalludcre D.Ioannes cm dicit,
primi promulgatorcsfuturi cfTent. Sedebitis , inquit, numhorkmtjft ',ficHilarius,Auctorimpcrfc(5l;i,Grc- i 1 epift c.
& vosfuperfedes duodecim: indicantes duodecim tribusJj- gorius,fida,&Thcophylaclus. Qjum opinionem * li-
d Verf. iS. rael.. Minorem ver, quipauciorareliquilTet. Q & Hieronymus recitat:fcd probat.
, Alij diuerfas
reliquerit,domum,antfratres^tut[orores,autpatrem,autma- " horasdiueris cuiufquehominis xtates elle intelli-
trem , aitt vxorem, autfilios, iua'dg ospropter nomen metan, gunr,primam horam effe infantiam, tertiam puber-
eVerf.ij. ceniuplnm,& yitam tctei'nam pofsidebit. Hactenus ex- tatem,fextam xtatem virilena , nonam xtatem in fe-
pofuimus , quishuius parabola: finis effet, in quem netuteminclinatam.vndecimamdecrepitam. Ni
omnis eius intentia dirigeretur. nonnulli prima infintia , & ab vtero marris vocari
Parabola Reliqua altera difficultas eil, qux fint eius pro- folent.vt Samuel, Ieremias,IoannesBaptifta:alija]iis
haust pro- prixpartes,acnccclTarii,& quid quxquefignificet. xtatibus.SicD.Bafilius Diuus Hieronymus, Beda,
pria mem- Nam.vt monuimusA hoc loco Chryfoftomus h In Reg.
& Euthymius i,& Fulgentius ra. Quam opimonem brcuioribu
br:,qua:- ocer,in omni parabolafunt quidam, qmfi propria &Theophylac7:usprobat.Egonondubito,<quindi- mrcrr.114,
ori""*" e'us membra,atque neceflaria, fine quibus ftare fen uerfx hora:, non diucris mundi,fcddiuerfascuiuf- lHocloco.
fVon . ij.i tentia non poflt:alia quafi adiunc*h,'&,vt egovocare^ que hominis xtates fignificent, quia,vt diximus.huc Q,fpf|"'
g ca.feq.iS foIeo,emb!emat3,vel ad explicandam, vel d ornan- . tota fpectat parabola,vt Chriftus doceat, alios plus nOI *
lh dam parabola: narrationem.In hacergo parabola o- minori tempore,qum alios maiore laborare. Vtau-
Marc.c.11. 0 Cg0 partes neceffarias elTearbitror.Prima eft,pa- tern hoc probet, nihil refer, qua mundi state,{ed
jj i
Luc. ..,. tcrfamilias,qui ad vineam fuam operarios conduxit. quoxttis fux tempore quifque vocetur.
heap ij 14 Huncplerique Deum interprettur.cuius vinca eft, Quce autem fit prima, qui tertia, qua:fexta,qua'
Sc r.i.1.} 4 & de quo Chriftus dicit , Vater meus gricola efl^&C, nona,quxvndecima hora, noarbitror eile fubtili-
J.7.&17.1. ve altera parabola dclart E,&ficutDeus apud Pro- tcr inquirendum, ne nimis fententia reftringi vidca-
QuiVu'pa. phetas populum fuum vineam fu paflm appcjlat. tur. Nquod Chriftus diuerfas horas nommaerir,
tcuimilus. vt.ipud Iiiam b,& Ieremim', & Ezechielem , & id ad parabola: fignificationem neceTarium eft,quia
i cap t.u.k 1 !. Siclrenxus interpretatur ra,&Athanafius docere volebat , plus alios breuiori tempore, quam
11.10. n)autquifquisauctoreft,c:Gregorius^', &Bcdap. alios longiofc laborare. Qud autem has quinqu
Kca.6.7.8 Alij Chriftumintelligunt, quimperinhuncm- horas nominauerir,id non necelTanjicd ex confue-
mLi 7 dum,quafiin forum exierit, vt in vineam fuamc- tudinc fccit,& vt parabolam omaret.
duceret operarios : eum enim fuilfe, qui olim Pa Solebantenim veteresludxi,ficut & multa: alie Diuiiodiei
n Qu. ft, triarchis apparebat.uc Prophetis loquebatur.Ira Hi- gentes,totum diem folis ortu vfque ad occafum in ir; duode-
uHom.u. larius4,&auclorimperfc(i*'} Sc Theophyladlus r. ^ duodecim equales partes diftribucrequas horas ap- clmrorts,
inEwngc- Vtrumqueprobabile. pellabt ,ficut Chriftusapud loannem dreit, neme rte/apoi
_
pin Com < i nar.ihnl.T
Secunda paraboli nar^pl-.fiftnius
pars eftjde, cuius mane Darer
pater* duodecim fitnt bo>M
duodecimftmt boM dietinxut rndpm rlic
dici'i quxcodem die a?riiialM#i-anr.
squales erant, vercs
ad hune familias in forum cxiuit,& cuius vefpere merced em diuerfis verodiebusin.TquaIcs:ficutomnes inter. fe dinaria.
locum. opcrariis foluit Hancigitiirdiem plerique putant dies iniquales mnt.Itaqire prima hora erat diei, qua n caP- ^
qeauoncin totufignificare tempus quod inter initiumj&finera fol oriebatur, tcrtia media inter folis ortum , atque
Hum 10 munt^' interic<5lum eft, vt Irenaeus, f, Origenes t, Hi- meridiem vtrimqueiqualiterdiftnsdexta meridies,
r-Hoc"oco briusY,Optatus Millcuitauus*,Audor imperfi.H nona media inter meridiem , & folis occafum tribus
^uisfitdies ^Gregorius z,Bcda*. Quamopinionem illudcon- vtrimquehorisdiftans.VndecimajVnahora ante fo
fLi.4 70 firmat,qpd certum fit,per vcperam tempus vltimi lis occafum-Diuidebant rurfum totum diem in qua
t . -judicii fi^nifkari.quo vnicuiq; denarius,id eft,mer- tuor partes,quarum vnaquarque tribus cftabat ho-
'"ca*""*0' ccsl^cun^irnoPcrarc^^cnc^"s eft: fic ergo vefpera- ris,ficut notn in quatuor -vigilias diftribuebant,
Lib j ci- ciusdici,qu tempus vltimi iudicii:mane eritmdi quarum vnaqusrque tres horas continebat. Hxc eft
traParmen. initium. Totus ver dies^uicquid interiacettcm- caufa,curfrequetiiis inScriptura,horaprim3,tertia,
. 34. poris. Alii nontothocfjrculum, fed tpus , quod fexta , & nona, qum tere dici hora nominentur:
z . 19. eftprimoaduentuChrifti ad fecundum diem, de quia pracipuas diei partes cfficiebf: proptere eti:
n Euang. quohjcagitur, & eife putant. vt Athanafius b. Alii eas Chriftus hocloco nominauit, non vt q'uicquam
a Hocloco " . - . , . J . ff i, n .. r ,r , 1 ,
bQuxl )t vniufcuiuquc hominis tatem eius elleidem , vt nom mytent lignihcaret, mi quod amdmmus,
- Chriftus fignificar.cim dicit, ambtdate, dum lucem ha* alios pris, alios pofteris Deo vocari.
cloan.c.u betisc,Sc me oportet operari opera eins qui mitme, donee CurergOjdicetaliqui^non quatuor, fed quinqu
dies e, vemt nox quando nemopote operari d , noftem cu- horas nominauitln promptu eft refponfio,quia vo-
d cap. 5.4. 1 iufque mortem appcllat.Sic Hieronymus , & Chry luit initium primx,quartx partis diei, & finem vlti
foftomus intclligunt; & e.im fententiam magis ctw, mi explicare , vt docerct, alios initio viti fux,alios
quam alteram Origenes vidctur approbare. Ego fub finem vita: vociri.
quidemcerte magis probo, quia,vt paul poft di- Qrinta pars eft,forum, in quod paterfamilias di- Fotj
quid
fturi fumus, non refert ad confilium Chrifti qua citurexiiiTc^vtconduceretopcrariosiperquodrcfle fit.
quifquemundi?tatc,fdquaxtitbfuipartevoca- Origenes & Aulorimperfeftiintelligunt , totum
tusfit. * mundum, qui extra Ecclefiam eft , in quo homines
Quid fit vi Tertia pars eft , vinca, quam nonnulli iuftitiam & tori funt,aut otiofi.aut fccularibus negotiis occupa- rjcnariijs
uca 4<Ci!1 mandata Dei intcrpretantur,qui,vtcoIant homines
eLlb ti, &indc in Ecclefiam taquam in vineam vocantur. omdMt.
' 1 vocantur,vt Irenaus ^Chiyfoftora.Auftorimpcr- Sextapars eft denarius, qui idem omnibus datur,

4
 4*9 Vi/ii
CAP.. .
XX. jl>
DE L. 1PARB.
, VOCAT.
y U v^n 1 . AD
VINEAM:
Y M. 450
quo non cftdubiumflutem, vitam xternam fi- A mors vniufcuiufqueciTe.RefpondeOi hxequamuis
gnificari,in coque autores omnes confer tiunt. So diucrieiTcvideantur,in idem redire :quiacniinvf-
lus D.Bafilius',ita videtur interpretari,quafi dena que ad finem mundi.afiui homines erunt, & vniuf-
Inbreui.
lib. Regul. rius prmi aliquod huius vit fignifieet, quo etil, Cuiuique vita dies eft, vniucuiufque mors veperat
interrogat, qui damnantur,donarifoleant:fic enim, vt diximus, vltima vipera.erit finis mundijcm omnes.qui ad-
duccntci- illud , quod dicitur , telle quod tuum e, & vade, hucviucntjfimulmorientur, aut rapientur inara
maquin- quafioperariusille aeeepto tcmporalialiquo prx- cum Chrillo, vtD. Paulus ait I.
qAgefima mio, quod meruerat,ininfcrnum mittat*r. Sod id Odaua pars elt,quod paterfamilias iubeat in fol- lr-allThe.
quinta udamcrcedeabiis,qui vltimivenert.incipere,hoc 17' i -
b Verf. 14. iam diximus, non magnamfpeciem habere proba- j Lire- > v ,- Cur W"c-
bilitatis ad parabola: ignincauone maxime pertinct-Signih- diprinci-
Cur vita X- Potcftdubitari, cur denario potius, qua flltcripc- catioautemfaeihseft: pnferuntur tnim nouilfimi, plum detui
terna dona cunix generi vitam xternam comparauerit.Refpon- & fiunt primi : quia tantm vna hora , quantum alij a l
tio - det Irenaus % proptere quod denarius imagin re- toto die laborauerunt : quadmodum initio expli- ml$-
ictur. gis haberetjii quiilui erunt, coiformes fient imagini cauimus. Nam quod Chryfoil. indicat, proptere
L. 4. filij Dei, vt D. Paulus ait d,6"" refomabit corpus humtlita- id prxcepifle patrfamilias, vt deelararet, fe iis, qui
70.
-' Rom-8. tis norx configuration corpori claritatisfuxc. Et qui- vnatantum hora laboraueranr,non ex debito,id ex
dem hoc fcitumded allegoric : aliam ego eau- liberalitate fut dare denarium , verbis ipfius patris-
' r arbitror , cur potiiisdenarium
j.it. fam fuifle ! , quam.-.i-i
alia familias contrarium eft. lie, inquit, rvosmyincam
pecuniam nominauerit, quam , vt accommodate ad ,? quod tuumfuerit dabo vobts 5;c enim dixit^i
cfuctudinemloqueretur.Eftautemcredibile, vfi- folmiis.quoshora tenia m,fed etiam iis,quos hora mVerf.4.'
tatam tunc operariorum in fmgulos dies mercedem vndecima,id el,vna hora ante iblis occafum condu-
feap 1S-18. fuifle denarium, qui, vtfdiximus, quinqu aut fex xit ",vt in Grxcis codteibus legitur, & fi non lege- y"f 7"
obolos,id cil G IJ ico s (olidos continebat. retur,ex dictis effet intelligendum. 4'
Cur cum Qujerit Chryfoftomus , quid caufx fuerit, c$ pa Hi-c funt.qux in hac parabola neceflariam habent
loiis ma
ne laboran- terfamilias cum folisillis , quos primomane condu* fignificationem.
tibus con xerit, ex denario conuentionem fecerit : c aliis au- Citera emblematafuntj&circumftantia? non ne- Qi) ~
tiendo u- tem conuentionl non fecerit : fed tantm dixerit:r ceflarix, quas quifquis difeutere voluerit, null fa- j^7* pa" )
ftifit. modiuumfuerit, dabo yobis. Credo etiam, in ea re vut- ciet operepretium : quale eil, qued quinqu hora: bolxem-
garemconfuetudinemfecutum efle Chriftum : non diei nominantur , quod quidam in foro otiofi in- blcmata.
enim folemus certam mercedem pgere,nifi fis ope- uenti funt, quod condudi non fuennt,quod pater-
rariis,quosman conducimus.vt toto laborent die: familas procuratorem dicatur habuiTc: neceniin
fi qui crifis vcnit, quafi nihil eo die lucraturi fint, in regno ccelorum , de quo parabola propofita eil,
nihil certi pollicemur: tantm promittimus aliquid quarendum eile arbitror, quis lit procurator: qui
nos illisdaturos ci[c:hoccii,qaodzittO' quodiuum quam Chriftus videri polt , qui mercedem foluet,
fuerit, dabo vobts. quemadmodum fenbit Ifaias p , & Ioanncs q : Ecce
Omnesvo- Quirit etiam idem,: Euthymitls.cur Deus non yenio citi,& merces meamecume, reddere vmcuique fe- pc.44.te."
cantut ma omnesftatim primo mane vocer.Refpondt omnes cundm opera fua. Quamquam Ircnxusr, Spiritual & 6111.
n, fed non vocan,fed non omnes venire velle.quod & Origen. fa nctum diipenftorem huius efle dicit, qui diuidit 4ln APC-
omnes re-
niUBC. indicat: argumtum eft eius rci,quod paterfamilias, fingulis dona , ficut vult vt Paulus ait f. Em blema '"^j
quotquotin foroinuenit, conduxerit: omnes ergo etil eft, quod denarius potis, quam aliud pecuniae -
primo mane Deus vocat: quema dmod & per Pro- ^ genus pr.oponitur,ck quod,qui primi vcnerant,ac- ratotdici
phetam dicit , Locutusfum ad vos maniconfurgenst O" lo- cepto denario murmuraucrunt : enim fignirka- pteit.
quens, & non audttsg,crurCum, man cnfurens con- tur^iliquos ex iis.qui vitam ternam aeeepturi funt r Llb*e-
glcre.7.11 teatus fum , & dixt , audue vocem , & non attdie- murmuraturos efle, proptere quod alij in ea gloria '3i Co
Mere.c.ii. runt, incltnauemnt auremfuamh, & iterum , Ego au- accipunt: enim in coelovlla cl murmurarlo: ..
7.S.
tem locutusfum ad vos de mane conjjtrgens, cjr loquens, dr fed aut nihil fignificatur, tantumque earn ob cau-
non obediis imbiK Quamobrem , quod opcrarii illi famidHarratumeft,quoditainfimilibuscaufisfic-
' Iere.)f.i4.
hVerl.7. reiponderunt ; nemo nos conduxit , exeufationis ri folcat , & vt narrationis decorum feruarctur , auc
caufa, n ver dict cfe Chryfoftomus putat.quod fignificarctur , vt Chryfoftomus ait , adeo magnam
valdc mihi probabile videtur. Solet enim Chriftus mercedem muks, qui vltimi venerunt accepturos,
parabolis perfonarum mores exprimere.mos autem vtfi fieri poffet , vt beati murmurarent, ob mercedis
pigrorum,& defidum eft, ad hc mod icl femper magnitudinem murmuraturi eTent.Similc quod dir
excufarerquemadmod fi robuft adolcfcentc m- citur c.Vdo autem bmc noinffmo dare, ficut &tdn,8c, an
dicant quis roget, cur non laborando potis , qu uon licet mihi in meisfaene, quod volo fic enim G ra?c lc-
mdicando vict quarrat:promptus,& afErmans re~ gitur tx i^tjtun- -tu, i ' i to7( tful ; 8c ad
pdet,nihil aliud optare le, fed herum no inuenire: huncmodumLatinamverfionemcorrigendampu-
quem ideo non inuenit,quia non qua;rit,quialabo- to.Quibusvcrbis,vtfupr diputauimus, nonindi- +,&
rare non vult.Cur ergo paterfamilias cos non repre- catur, Deum pro fua tant volntate , nullaque ha
hendit , qud i mentientes exeufent ? Reipondet bita iullitiarationejVitt nobisiternam daturum ef-
Chryfoftomus, noluifle cos accufre,& triilitia affi- fc/ed dicitur quia credibib eft , ita refponfiir fuif-
cerc,vtfacilisalliccret. Faciliorrciponfio erit, pa- fepatremfamilias,fialij operarij finevlla caufa mur- Deuspro
tremfamilias,etfi Deumfignificabat,hominem ta murauiflent.-autfiquam hoc ha bet fignificationem, ft* volun
rnen fuifle, non Deum. Itaquefcire non potuit , an illud tantm fignificat,n6 deber Deum, qumob tar; roerce-
operarij mentirentur: Chriftus autem narrauit, qua: rem aliis plus, aliis mipus mercedis dederit, ratio- fcmpo ra-
verifimile erat & operarios exeufationis caufa dixif- nem nobis reddere. Hxcvt diximus, &fiqux funt tionslabo-
fe, & patrcm&milias refpondifle. alia generis eiufdem, fi quis ad aliquid fignificand ris.
Vefpera Sptima pas eft, vefpera diei, quando denarius volet fubtiliter tralare, non folm operam perdet,
quid lit. oluitur, qua nemo dubitat, finem mundi,& vltimi fed in periculum etiam incurret: multa aut falia.auc
iudicij terapusdeclarari.Illud videtur, non cueni- ridicula, aut eert aliena comminiftendi. Quifquis
re, quod iupr diximus , diem non totum hoc fecu- enim,quodncft,quaerit,aliqudofibi fingit.qud Humanu|Q
1 j rr -j V W ineenium
lum , fed vniufcuiufquc hominis aetatem fignificare-" illud, quod quxnt, elle Videatur , Sc mauul t fallnm tr^nan<jU(1[,
^uod fi verum eft,non poteft veipera finis mdi/ed in currerejqumnihil.Fia-nandumautcm humanum cit.
 431 COMMENT. IN'MATTH. 4^2.
ingeniumtft,nefuafubtilitateintcmperanter,&in A Marcus 'fie narrt :Eravt autem in via afeendme
rebus fupciuacancisabutatur. lerafolymam,&prxcedebat eos lejas Cf-flufebarit.cjrje- ChriRicQ.
\6. 11 enimfunt vocati,pauci ver elecii.] Mirum quemes timebant. Vbi& Chriftiad mortem eris ala- tisad mor-
Vdcripoteft,curhanccntcntiamChritusadiunxe- crius,& Apoitolorumadmiratio timorq; fignifica- tcm alatti-
rit, cum minime pricedentieongruere videatur. In tur.Mirabantur Chriftum tarn erccb,fidentiq;ani "

ceentibusl vitam acceperunt:hic autem agit deiis.qm itus,vt viam Apc

cohxrar ' aim vocati fuerint, non omnes funt alui, fed pleri- retque qu prompti, cum opus eflct.obire mortem
que damnantur. Hoc vixapudvllum interprete ex- deberc4,ficut D'Paulus verus Chrifti difcipulus d-
plicatum inuenio : fed ita tamen exiltimo voluiTe ^fgo enim nonfolmalUgarifed <jr mori m tfiem- 1 . inj
Chriftum,cx vna, fpcrialique fententia aliam , & ge- falemparatusJum proptermanen Dommilefu,quemdmo-
neraLemconcluderc. Probaucratperparabolam no dum Orgenes obilruauit. y
omnes qualem mercedem rcceptuos e(Te:d futu -^^/^//.jScgregauit.vt alibi etiam n,.Noluit enim
rosmultosprimos,nouifimos;multosnouifimos, " difeipulis cor omnibus diccrc ,ncrescuulgataaut mca,I-u
primos effc:quia non omnesqui vocati venerum ad impediretur, aut mors ab ipfo videretur procrala.
vineam,eadem diligetia laborant, concluditnunc PoTumus etiam interpretan nu.fiha.tyaggrejfusefl eos
generalius, non omnss, qui vocati funt.merccdac- alloqui.Hoc enim verbo et fign ticai, vt illic do'
cepturos,quia plerique vocati venire nolunr.quem- cuimus,& ea fignificatio rect conuenit in hc loc.
achnodum fupr ex Origenis, Chryfoftomi,&Eu- iS.Ecce.] Videtur hjec partcula hoc locotempus
thymij fententia declarauimus. Sic Chriftus fupr iam inftans indicare.
acap.1j.t5. cxoccafionc vniusadolefeentis, quidiuitiisfuisim- 16. Et tradent eum <wrij.]Pilato,& ca.terisR.o-
peditus,Euangeli:a confilia fequi noluerat , genera- mards. Eft autem anuthefis nter ludios, & gentes,
lem ententiam de omnibus diuitibus,& non iam de quainteramicos,& hoftes quafi dicat. Non erunt
confiliorum,fed de praceptoruum obruatione c- contenu Iudii ,fiium hominis ipfi per fe fuppliciis
cludit, difficile ejje diuitem in reman coelorum introtre. arficere:fcdnoitibuseum tradent, vtgrauius etiam
Non ergo ignificatur non omnes efle vocatos: om- crjjcietur, &intcrficiatur lilis enim non licebatimer-
nesenim voc&t,(uiideo yenitinl>uncmnndum,vtptccato- ficere quemquam ,n fcnb.'t enim &iprM borumin- n loa'*3l
resvcaret adpcemtentiamb. Omnes enim peccatores tellexcrunt. Q^pd nonita mtelligcndum eft, quafi ^j*n do
bcap 5.13. erant, omnes vocauhijuivnlt omnes hominesfaltasfieri, Chrilii verba nonintellcxerint , quibus fignificaue- A^otoli
(jr adagnitionem verilmis venire , omnes vocauit,^' rat, fe ad mortem progredi : fed ita vt mortis eius mort Chri
^^^"^^-pnemmbusmoriuuse^.CrcTgonon dicit omnesrled myfteriumnoncomprehenderint:nequccognoue- ili nonin-
xj4'. multosvocatosefle > quia omnes multi funt , & vo- nnt,morte fu ChrilLm alutem vniucrlb hominu tellcxeiint-
GepI'mul- 1 muks paucisopponerc, non omnes nullis, ficut generiallaturum,quadmodumprudenterD.Chri-
tos dicit D. Paulus * Stem iaquit,perinobedientiam vniu' hominis ioftomus animaduertit.M enim verba n intelfexif-
pro omni- peccatores conitutifunt multi : ita Ci"per vnius obeditionem fent , nec mirati fuiTcnt, Chriftum euntem , neque
bui- iuiconuuentur multi: Nam per vnius hominis ino- mortis penculum timuilfentjVt Marcus icribitp.Po-
. Cor. j. bedientiam non folum multi, fed etim omnes pec- teftaliquisdubitare, cur hec Chriftus Ieroolymx **0 t!
e ad Rom.j catores conltituti fucrant, ficut idem Pauluspaul appropinquans Apoftolis dixcrit&e^ondetChry-
19. ante* dixerat , & train omnes homines mors pertranfit , & follomus,vteosad patientiam,&animiconftantiam
f V :rf. r i . g_ jguurjkut per vnius delictum in omnes homines in condem- pramuniret. Qua etiam de caua fiepe eos ante -
g Verf. 18. MtiMCm :fiC(jrper vnius iuitiam in omnes homines in iu- munierat, vt fupr 4. qcapiti
ficationem. Proptere ergo dixit, paul polt, per xo. Tune.] Id eftcm videret eius mortem infta- & cap 17.11.
vnius hominis moocdientiam , mults clcpeccato- D fe: ambit enim veluri morituri hominis heredit
res conftittosi vt multosopponeret vni, & non fo- tem. Accedcndi namquead Chriftum, & honoris
lm fententia: , fed etiam orationi elegantiam adhi- primum fillis fuisJofum in regno petendi occafio
beretjEodem modo hoc loco dicit Chriltus,multos fuir,quod paulo ante de prxima fu morte locutus
vocatos , paucos electos, per multo, omnes intelli- Chriftus,vt Hieronymus, Beda, & Euthymius ob-
gens. Id ex altera parabola nptiarum, quam " pro- eruaucrunt.
heap. 1. ponit,perlpicuum eft, vbi non folm omnes ad nup- 'MaterfiliortZebedai.]Si]omc, vt annotat Auetor
tias vocati, ficut & claudi, cceci & quotquot in pla- imperfeclij&vt ex Mattha?i Marciqire comparatio-
teis erunt.id compulfi ctiam intrarc Et tamen code ne colligitur. Nam quam Matthxus ' vocat matrem
modoporbolamconcludit, multi funt roeati, pauci fiorum Zebeda!5lVlarctisrappellatSalomcm.Qu rci*7-j
veroelei, vbi certum eft, multos non omnibus, fed fuerint filii Zcbedii inter Aportlos, fuprdixit *"*04'
paucis opponcre. Omnes enim vocati fucrant Euangelifta t. Marcus feribit, ipfos filios Zebedsi Ueap!.}f!
ij.Etajcendens. ] Multislocis in vetere Teftamento * *d Chriftum accefTiiTejdixifleque, Magifler,volumtu, CociiiScnr
Rabbinoruracommentumrefutauimus,qui putant vtjuodcumquepetierimus,facias nobis,quod etfi videtur Euangclifif
Ieruilem .altiflmum tetius orbis terrarum locum efle, non el tamen contrarium, quia dixifle dicun-
ciTe,idcoqueirein Ieruilem, afcendereeiTe,quod turquod per matrem fuam, non per idixerunt, vc
vndique eo afeendatur. Nam fi de loco, fituque lo- Auguftinus * , & Chryibftomus >' rcfpondent. Simi-
quuntur,nullus eft in rotundo terra: corpore altero ie exemplum habuimus fupr z,vbi Matthatus dicit, x Lib.i. de
altior: fi d monte, multi int long ctiam altiores. Centunonem quemdam ad Chriftum accefllfle, ro- confenfuE-
AfeenJerc Solct ergo Scriptura dicere.aiccderein lerufalem, gaflequevtferuuni fuum paralyticum inaret, cm u*ng--<4
apud He- j ja vna cjus s jn montc Sionpofita erat.vel LucasanonipfumCcnturionem.idperamicosfuos Ho", i
gnicat; quia , * & multo magis Chaldcei & Syn, acceHille,rogallequedixent. aap.7.).
quorum lingua Chriftus loquebatur, afeenderedi- Dubium ,an A poftoli matrem iollicitauerint, at-
cuntjproirc. " quefuaferintjVthuncfibi Chrifto honorem peto- AnApollo
ret:quafi filijs mulier , & vt multi exiftiraant, Chri- I raairem
*Vctbum7hvhba!ab,4uodtbiCceninc!etUmiTt. fto cognata ( fororem enim B;at* Virginis fuilfe ad hoc pc'
iiap.10.Ji- gnificare yidetur.Genef 4 t.Ybihabnns 1 hVn credunt) efTet,quicquid peterct,impetratura&filij "<1 f .'"
VaiahhalHorath ff'hraelaim &afcenditin pudorcm,atqueaIiorum Apoftolorum inuidiam ef- '
oecurfum Hiaclpattii .! obuiampamfuo. fugerent. quafi non ipfiS>fcd pro ipfismatcr,vt exte-
m

4
 4i3 CAP. XX. DE PETIT. FILIORVM ZEBED^I. 434
risprsponerctur,|>etiuiret.Sicraultifentitaulo- Die.] Hcbraimus*proiube,ftatue:icutfupri,tJ
re$,Auguftinus a, thryfoftorau j, Auftor imperfeti, tantum dit yerbo, cjr anabiturpuer meus. . , .. . ' aP- J *
a Lib.' 1, de
confenfu Theophylac~t,Euthymius'', & Gregor, e. Xlijma- Mums Hebraifmi (quemeriarn Iiipranocaiiimus) czom-
Eug. c.<4. trem per ft pro filius bllicit , nullius eorum impul- plum luculentum eil Ipb. 97. 11 bl 1 ^N
b Hoc loco fu peciuiiTe creduntjvt Hilarius d & AmbroC^quod httomer achires vilo iitraeh. dicen 5 Lo 1 i , fie non orictui .Nie
Ho mil. in ller, Qui prxcipit folie: non oritur. (
Euangclia vald mihi proba bile videtur , nolenti de Apoiolis
mal ludicare. Nam aliorum au&orum argumen ,, ytfedtant.] Nonnulli auctores, inquibus Euthy-
d Canoa.in tum , quo man em filiis fubmiflara probant , quod miusexiltimant,moumfuiirecammulierem,vtho . t ,,e
Marth. 10. non illi , fed filiis Chriftus refpondeatf,/c*m^/ peteret , ex verbis Chrifti J , fedtbitis & yos fuperfedes I cap > it.
Lib. t. de petan s, & rurCuiriypoteis Inhere calicem^uem egobtbiturui dmdeeim. Cum enimintcllexiiTet, omnes Apolllos
fide cap.
Excufantur fum ? facile folui potell : proptere Iiis refpondiSe, in regno Dei circumChriftum felTuros efle,optabat,
filii Zebe- non quod illi per matrera , fed quod pro illas mater vt duo filij fui proximi illi affidert,alter ad dexter,
dei.corum- petiiulet. alterad finiftram Putat etiam Euthymius Petrum
que mater, Placet etiam mihi pietas Ambrofij, atq Hiorony timuiiTe, quem videbat omnibus in rebus , ca tens #
f Verf.* . mi,qui matrem ipfam exeufant, Ambroii'usquidem Apoftolisanteponi. . . , ,r , .-, .. > ...
M lier fi Ho
rum Zebe- hiiyecbis.Conderdteyinqmtyqiucumiis, Gr profiltis n.Refcitis quidpetam. ] Pleriqueita interpretantur, Qam vim
dejeicufa- petal : mater eyttque,cuiprofiliorum honore folkcua, im- quail proptere dicat,eosnefcire.quid petant, quia habcat hax
moderator quidem : fed tarnen ignofcenda menfura yotarum nonipiritualia,fedcarnaliapetebant,quafiChriftu;S 9ht^1 tc"
tfl*Atque muer otate longaua ,udu> religiofa ,flatiodei~ morercgtemporaliter effet regruturus, & princi- po
ma , qua tunc temp oris , quand yelitmanda , vel alendafo- pes viros habiturus aliquos,qui ibi aflderennquorii
ret y -validx prolts auxiito , abeffe fibi iberos patiebatur, cjr > eo quifque effet honoratior, qu propias fe federet.
valuptati fu* mercedem fequcntkm Chrium pratnlem fi- Alijdiuero penitus fenfu,nojj carnalia, fed fpirima-
Horum. At paul infr./jfirw,inquit//,pff4/jjrxm(7i liapetiuifTe : tarnen proptere Chrift dixie?Nf/t>-
trrtre : nejeimt enim materna mfcera patienam : etfi yo- tis quidpetatis,qh rem maiorem,melioremque pete-
auara: tarnen yenerabilis cupiditas, qua non pecuma efl bant.qbm exiftimabint, quemadmodm Chryo-
amda :jedgratt.Necinuerecundapetitio tquanonfibi ,fed tomus^uthymius,&Theophylaftusexpont.Alij
hberis conjuiebat. Afairem confiderate , matrem cogitate. bonum quidemApirituale eospctiuifTc; vtcarteris
Hieronymus autem fie : poflulat materfiliorum Zebedai Apotolis virtute,ac meritis antecellerent, fed n
trrort muitebrt , r ptetatis affetiu nefciens, quid petere:. ordine,quodebebant: quia petebant ante vnftoriam
fcuia etiam inter eos auftores,qui hlios matrem ub- tnumphum, vtexponit Auftorimperfeli, Quam
ornaaTe dicunt> Auftor imperfeti iceosexcur, interpretationem videntur illa verba cfirmare ,^e-
qud1 nihil temporale, nihi' carnale, ' nihil ambitio
' tetsbiberecaliccm, quem ego bibiturus fum ? quafi viam
Heretici fum ; fd fol am fpiritualem perfecbonem pofhilaue- illis demonftret,qua ad dexteram , & finitram fuam
r.uam oc- rint:quod & de matredicit Ambroiius,ii pecedum ponerctur.Nefcitis ergo quid petatis,quia,etfi quod
citron c-
cundi A- efl , prx'l tac in hanc partem cum tarn bonis a uceo ri- peftis, bonum eft:tamen non intelligitis triumph um
poftolos bus,qum cum ha.reticis in contra riam peccarc fem- ante vioriam dari pofe,nec promitti. Alij,bo-
prxtermit- per Apoflolos aceufantibus. num quidem petitis,fed non beneintellecbmrputa-
tunr. jidorans.i **.!!*. Inclinansfe, aut genua fle- tis enim occupari precibus poffe, cum eiufmodifit,
CUns,quod eo pertinebat,vtChrifrifjbi gratiam.be- vt non perentibusjfd merentibusdari poffit.Omnes
neueuolentiamque conciliaret. iltx interpretationesprobabiles : probabiliffima po-
Etpetens altqtd. ] Aliquid hocloconondiminutio- flrema.
n cm,fd incrcment potis videtur iignificarc,quafi Voteflisbiberecalieem, quem ego bibiturus fum ? ] Hsre- Deiir h
dicac, petens magnum quidd abeo:iicenimGrzci Dticoruminterpretes,quihocadcalicemEucharifti* reticorum.
Aliquid c(l loquuntur uvirn efTealiquid.id eit,eiTe magn:iicut referendum exiftimant,omBn mihi videntur deli- nterpreta-
idem quod & Galli blcnt diccrcyvideturfibi aUquid ejfe,\d eft, ma rare : quis enimCalicem iJl bibere non poteft ? Du- t10,
magnum gnus efTe vir,quadmodm Paulus loquitur g, *Ado- biumigiturnon alt , quin Chriftus paffionem fuam,
quid.
gAa.ij.17 iefcrmcm Imicperduead Tnbumon : habet enim aliquid in & mortem, caliccmappelletjVtalibifafpc'". .. mca.ii.
dicare tili , id eft , rem magni momenti. Hanc ob cau- Cur autem paffio, acmors calixappeiletur, minus v 59.
fm,vt opinor.expofuit Eugeliih.illam adora bun- compertum Chryfoftomu, Euthymius, & Theo- Marc 14. )7
dam acceififTe,vt indicaret voluilTe magnum aliquid phylaiftus, ide vocari putant calicem , quod earn Luc,lj^<''
Chriftus non minus libenter obierit, qum fi pocu- Ioan I
poftulare. At cur non ftatim dixit,quid poflulauerit
quia vol u it rc, v t gefta erat, expon trclla aut initio lum vini biberet Parum conueniens, Chrifto meta- Cut m1;x
ri declarauit, quid vcllet petere, fed generalitcrro- phora, prxtcrqum qud ifta rationfola Chrifti motS ia
gauit Chriftum,vt,quicquid peterer, libi ccederct, mors, non aliorum, calix appellarctur. Credo ergo leriptura
ieip.io.);. vtintelligitur ex Marco h. Volumms,yt quodtumqufpe- metaphoram ex antiqua confuetudineduebm , qua appelktur.
trimuiyjaCMi nobis. 1 lia enim vcrba,vt paulo ante do- folebat damnatis ad mortem , poculum veneno ple
cuimus, quamuis filiis Marcus attribut : non filiis, num porrigi , vt earatione vitam finirent : quemad-
fcdmatr d.ftafunt. Acceffitergo fpplicabunda modm Athenis"SoCratiab Areopagitis datum le- n Diog: .
mulier.dixitque volo,aut rogo,vt quicquid petiero, gimus , indefihim, vt mors ipfa , & fpplicium ca- L^f1- llb-*
mihi concedas.'Solent enim, qui aliquid volt pete rix,fiuepoculumappcllaretur,vt0C<i/rfi/rf/t4ri<c- "5-
cipiamy& nomen Dominiinuocabo, id eft, mortem Ii bens, V" ' *'
re, quod , an im pet raturi fin t, dubitant , non ftatim,
quid fi dari velint,declarare,ne,fi declara u crin t,fi - nomgn Domini inuocls,fubibo, vt hoc loco Ori-
bi negeturrfed generaliter, atq; cfus dicere,quid- genes,& Hieronymus interpretitur.Sequitur enim
dnm habeo,quod te rogem : fed velim.mihi pris te pretinfain confpeciu Domini mrs fanciorum eius.
facturiim promittas , quemadmod mater Salomo- Scio aliam etiam eile in Scripturis metaphoram
calicis, cx veterededtictam more, quo interludios
Li.j. Reg. nis ' flium rogiVVeritionemynamparuulamegodeprtbril
..%: te, rogo ne confundasfaciem meam. paterfamilias , aut quifquis in corruiuio honoratiffi-
IX, Qid vultis. ] Mater-, inquit Hieronymus,poflulat, mus eratjvinum pro fuo arbitrio temperab,vt,&vni- .
& Dominus difeipulis loquitur , intelligens preces eins exfi cuique conuiuealij plus,alij minusdiitribuebat.Iti- Caiii evS
liorum descender volntate. Sed iam diximus, potis fi quealiismelior.aliispeiorportiocontingebau Qua '"ftiuaqoe
rationefaftumeft: vt vniufcuiufqiie hominis fors, ctb*1),I,i'
liis, non ma tri refpond ere , quia etfi non coru m im- qua: Deo immimtHr,fiucbona,fiue mala, calix - peu '
pulfu,tamen pro cismater poftulauerat.

V
 435 COMMENT. IN MATTH. 4
pfal.if.j. pelletur:bon vtibi'tDvninusparshareditattsmeA , & A honiegamus: quin nemortuum quidem effealiqui
cHfil ** * Salicis, Scb ,lmpinguai in oleo caput meum , Sl,calixmeus putant,vtrefert Euthymius.Reipondentiidemau-
dpfal 74 >". wbrians , quampraclarusel M&h,vte , Pluetfuperpec- ftores,& Beda,Ioannisexiliumloeomartyrij fuifle,
loqueos: ignis,fulphur, cjrfpiritus proccllarum , pax &qudRoma; in oleum feruens iniecbis fuerit^vt
calicis eorum,Sc*, Hunc butniliat,& nunc exaltt :quu Tcrtullianus 4 audor eft. Itaque non voluntatem q In b. de
calix in manu Domini vint meriplenus mtxto ,& inclina- martyrio:cdmartyrium voluntan defuiffe. Poteft -*"]"
; un ex hcc m hoc, yerumtamen fax eius nonefl exinanitaiSc facilius meo quidem iudicio reibonderi,cmChri- ,~
iC jii<7 Alibi* ,Eleuaretleuare ,confurgelerufalem , quia bibifli de ftus d\c it, cali cem qmdcm meumbibetts, non prxdicere reticos. "
manu "Domini calicem ira tins , vfquc ad fundum adis fore, vt pro fe oppetant mortem: fed tantm fignifi- Qko fenfu
fatoris bibii, &pstafliyjque adfaces. Simile elt exem- care: hoc i ill* poiTe cocedere,vt calicem fuum bi- Cfirftw
fcip.'ij i.& pmmapudleremiamf,&apud Ezechielen! 8. Mar- bant: vt autem ad dcxteram, & finiftramfuam fe- |^j^r*-
cap./.7- * cusk ait addidiff Chriftum & baj>tifmo, quoegoba- deant, conceder non poffe,nifi quibus paratum eft
Tiuc.4.xi. ^tj-je)V^ti'^4r.'qudaliameraphora ignifcat : nam * Patrefuo, videturenim hrc duo inter fe oppone-
f * *',t> ^ ^P"*115 Pro p*ffione,& morte poni folet , vt re, conceder, vt calicem bibant, & dare, vt ad dex-
cap 10.3 S bapiifmo babeo baptizan, & quemodo coarcior ,8c*,ftid teram, vcl finiftram fedcant.
Bapcifmut fadem, qui bap-.t^antm-pro mortuts : id eft , qui pro de- Sedare dutem ad dexteram meam &fimram, non e locus ctrt
pro morte feadenda mortuorum refurre&ione appetunt mor- dare, yebiz, fed quibus paratum efl i "Patte meo] Arianes pro
-0*' tem-Vode factum,vt &martyrium baptifmus appel- Hoc loco frequenter Arianos vfos fuifle legimus,vt
i Lu""r'i. ietm%rtettphora,vt opinor,fumpta eft ab iis , qui , vt Cbxifti audoritatem probrent minorem eife,qulm c,tur>
suri Gor. morkntur,in marefiibmerguntur. Grxceenimba- Patris, vt au&oreft Epiphaniu$r, & Idacius la- rHrcfi,;
paari,!demcft,atquefubmergi.Itaq;quodOrige- rus',& Ambrofius t,& AuguftinusT,& Cyrillus", ..
Biprifnint nes,Chryfoftomus,Theophylactus dict, proptere Cuiobieioni tribtis modis iidem auctores repon- jA*''^e
ta Scripte- Chriftum mortem fu baprifm appellauiffe,qud derunt Quidam eorum dicebant, hoc Chrift non v.f*f''j
limo mor- r n _ r . '~ , . . u Libr.i.d
te vranty- ucutPcrmortem,iic& per baptifmum.peccatorum tamquam Deum,iedtamquamhominem, vt multa Trinir.c.i
o, expiarjofacicnda(Tet^iprobo:minusetiam,quod aliadixifle, quale eft illud,?^ir mam me e . ItaD* Li.10 1
Auorimpcrfridicit, nietaphoram lana rbeo Aug. Alii, vt Ambrosius, pronomen illud , ur c*p.je
colore tincb,fumptam efle: fic cnimChrifti mortem aimChriftudixit,wrJ/m<m</*? yobis,aon pote- yle.i4.1l.'
ngumefuiiTerubearrt. ftatem, led officium fignificare. Itaque non indicat
Car rogat Quod autem Chriftus rogat Apoftolos,a poflent Chriftus, feid facer non pofle, fed non eTc officii
poffintcal calicem biberc.quc ipfe bibiturus cflc-t, non ignarus f.:i, vt id faeiat.qun non vener it in hunr rrund, vt
ccmbibcre. rogtt:fedhominum more, qui triumphurrtpettem coromjdaret#id vtinuitaretad pugnaHoc eftdi-
rogire fol en t,an poffit hoftes debellare. Oftdit au- c ibtiliter,& ver: ed non videtur proprius efle
tem illis viam,qua ad eum honorem , quem petunt, verbum lenfus. Proprius eftille, quem idem Am-
peraenirepoffint: oftdi t vero & verbis,& exem po: brodus, Epiphanius, & Cyrillus iifdem in locis, &
rerbis cum rogat, ftteftisbiltmcalkem, & exempHo, Chrybftomus*,3c D. Hieronymus a expoiuerunr, xlon.t]
cam d . - 1 ,que, n ego bihimmsum prarcedit enim,tam- Chrift non negare fuae poteftatis, atque officii efle, Co"w
quam bonus dux ad pugnam inuitans, vt ait Auctor conced ere, vt aliquis ad d ex t era m , vel finiftr fuam camUnc "
1 *i rbil. imprrf-cfti. Sic D.Paulus x,Hocentm , inquit, fentitein fedea t :fcd tant negare, don efle fue poteftui Se chriftus Ce
yt.J.t.j. roks, qnod & tn . , lefu , qui in forma Dei effet, non officii illis dare.fcd fobs hi5,quibus Patrefuo para non
rapine arbaratus eff , ejfc c qualem Deo , fed femenvfum tara eflt. Summa eft, non fieri comparauon inier porte Apo*
, formam fefm accipiemr, in mthtudinem boni- D Chriftum, &: Patrcm.vt Ariani puant, quafi Pater ^jl^B^t
m-, t .?://: , cjr habit* kmentus yt b*mt : hrnniliduu femet- poffit.Filius vero npoffit : fed com parationem e- **0'0"
iffrnm , Uns bedims -y!que ad mortem , mortem autem ri inter perlorus, quibus huiufmodi honor dari po- n eg. '
m 11 . t. 0*as,ft*f(er ftsd & Dens exaltatat dlum :8c m, St autem teft, quud 110:1 omnibus, fed quibus Ptre paratus
17' /'/<,.:-' >:<r de'-, bttedes qui Jem Dei, cJbrtdts autem Cbri- eft, conced: poffit. Hxc eft vis eius pronomin is yobis
Jb : flamen Cmnpatuimr, yt ( cmgUrifictmur , & iterum quafi dicat, nonefl meum daft yobis, proptcrca quod
n . y. - t ., "autur,m qui legmm ,Sc tSifaflint- petitis, aut propeere qud cognati mei eis, none
> hnnus.Cr cinte-nabn-nu!. dare yobu , qui nond meruiftis : fid ambuspa-
fajfunms.] Mdriaudoresexiftinianr,quensadmc>- ratum tkpatrttnti, id eft, qui meruerint, & vtKe-
dm temer , & ambitise honorem petiuerant : ira migus apadO.Thomam interprcutur,non eft m
queque temer , ambirioeque refpondifle , pofle dare fu pe r b is, 6t ambitiofi 5, qualcs vos eftis;/'d hu-
calicem bbcTe,vtCbTyfoftomns,Theophylachis,& milibus, quibus parat eft Ptre m - cquod Chry-
Eurhvmius. A 1 1 ; ,q uemadmod um paulo ant , quod bftomus^uthymius, Sc Theophyladus, acommo-
_ f , . .i I \ 1. j I - - ..... : -~- -
tteiciebantjpoftulaucrant : ita nu n c,q od non intel- dato admod exemplo decLararunt. Sims, inquit,
ligebantj promififle ; non qud non inteliigerent rtxmareom et, qui in flodtc emende teros yin-
Chriftum de morte locutum fuific : ed qud ne ici- E ctret,fr*t[<*'rt,emque mam teneret: Aiepuis verb txiisi
rent, quid effet ;& dulce bellum inexperta, Au- fd'mmJoGtm not ytciffent, fed ne cueurijjent quidem, -
orimperfecti interpretatur-Malo ego credere,nec ronamabco ptferettreli rrlfonderet, curre.e qutdem pote-
temer, nec inlaenter , led amanter, & ver re pon - ris, coronam autem non e daretibi,fedquibus pa-
die , fc ratos effe, vt pro Chrifto morerentur , vt rata efl, ide vincentibus; non emm fiffncaret, (e dare,
^ 1 1 - _t- . / _ it.jftj/'J J J." ;C A

giiTc,quod nihilChriftum iam comprehenfum itma- iufti, mrito rcpouderet, non poffum hoc facere
' A efteli rc ^ffcnt,quod & Caluinus.vt erat homo prudens, non qud non po fer. fed quod non debeat.
i Ca- fimtis,vtopsrior,fiffet. Et tarnen Ioannem alter Hinciqurar, qom neceffarium fit, pronomen Vobis pro-
de- ex du obus filiis Zebcda vfqueadcruccmlegunus dlodebadimplendam,exprime'ndmque fenten- none* h
fcaiiiniur. fecutum fuifle Chriftum, , quod m plerilqtie Grateis codicibusnon legi 4,,i.ctt
. Cakctm quidem meum btbetis. ~) Diputant Or- tnr.mec vllus.quod fcii,Gracu- auctorA'antiqtius fit aeccfli"
penesJiei^nymns,&Cbyoftomus/juomod filij legit, nec inter Latinos D. Anguftimub, Satis enim l* i de
Zebsdri calcero biberint,cm bcobum quidem ab eft, veter legiffe interpretan , legiffe Hieronymum Ttp.'e'it,
t Ajt x. Herodcocdfumlegarausp, Iconnem ver occifum k , & irattiaflireqmrerc.Qujrnq um
 4J7 CAP. XX. DE PETIT. FRIORVM ZEBED^EI. 43
fi non legatur , nonpropteremutaturinis. Nam A ie&urm,qudduofiIijZebedri Chrilopctiuit-
Chrybuumus, Cyrillus, Thephyladas, & Euthy- ent.ccepilfque interfe mm murare. Vocai ergo eos
mius.qui nonlegerunt,in eandem tamen fententiam Chriftus,& docct,.fe eorum cogitationes.fermonef-
interpretantur. Rct ver doftus quidam, Srpius que,quamuis tacitos,cognouille,&ficut aliorum pe-
noftri temporis inrerprcs obfcruauit, fi non legatur ticionem,it iporum indignarionem corrigt. ;
pronomcn robis , Graicam di onem M*fed, pro Scitis.] Pcrndi eft,ac fi dicat,an nefritis hocquod
icap 9.8 ft^niyicci pi deber, vt apud Mircum a,vtfit fenis, fucitis,proprium cife amb:tioibrum principum, nec
t.Cor.i.j. federeautem addexteram meamejrmram,nonemeum omnium quidem, fed gentium , apud quasnonvirf
date , mtjmbus paratum tftk "Patremeo. Hisautem ver- tus,non iuftitia,non dignitas,fed ambitio,id vis, fed
bisjtantum abeft.vtfignificet Chriftus,non fimm ef- tyrannis rcgna,& principatus obtinet, & vbi princi-
fe officium pr.tmia diftribuere, vt potiiis officij fui pes, onqui fuis popubs , fed quxfibi vtilia & ho-
effe declarer. Cum enim dick, non elTefuuH) omni- norificafunt,quirunt? vtvidcturEthymiusintcr-
bus dare, fed merentibus,& dignis; iudicem pre- " pretari.N on ergo reges,ac principes de medio tollit, Rcfcllitut
error hai e-
miorumquediftribiatorcm futurum cfle in dicat,vt qucmadmodum multi noftro tempore hretici ex [icor no
bcip.y. 11 apudIoannemb , Pata noniudkatquemquam,fdomne hoc loco collegerunt; cum D. Paulus s,& D. Petrus ftri fxculi
CCip. 12. idiciumdedit Filio, Sc apudLucam c,Ego dtfpomyobit, " , omnem magiftratum , & potcftatem Deo eile oma prin-
cut difpofuit mibi Voter meus regnum, vt edatis , & btbatis doccant,illique, etiamfinnlusfit,obediendurnelfe. cipatum Se
fupermenfam meaminreg>tomeo,&Jedeatisfuperthronos MM Multo ver minus Ecclefiafticam tollit audoritat, potefeateni
dkantesdtudecvntrdnislfraelficiitSc Apoftolispromi- t Ecclefia
qua & D. Petrus ',etiam in Anania , & Saphira inter- fticam tu.n
dcip.prsr- fit ''fore, vt fdrent iuper fedes duodecim, quafi ficiendis,feuerc vfuseftj&D.Paulus^inhomiriibus l^cularem
cJcntir. ipfe hocillisconceifiirus effet. perniciofis Satans tradendis,quamqucTimothco tollentiiiBi.
J,,t Cur ergo dicet aliquis adiunxit fed quibus paratum commendat1. Nemoadolefcentiam,inquitt tuam an- gAdRo.ij.
Ckfms fe efl^*lrcmeet<\VA^1 fibi Patrem opponat? Refpon- tcmnat. Tantim monetmon deber Aportlos, qui t.adTit. j.r.
Epifc.i t.
nonpoffe, deo,non fine caufa non drxiife, non eft mcum dare- ad Ecckfioegubernationem vocatifunt, Geniilium
.14.
leJ,piem vobiSjTed Patrismei:fed dixiiTe,ef/?wfw</*f vo- principum ambitionem, & tyrannidem imitaripro- i Al. j. j.'
poffc. bisfed qmbus paratum e Patremeo, ne fignificaret, fe ptereanon quofiibcr,id Gentium principes nomi- 10.
quidem dare no pofle, Patrem poiTe,fcd fc dare aliis q nauit, qui magis ambitiofi, crudelquc blebt elTe, Ki.ad Cor.'
no pofle, qum quibus Patrcuo paratum eTet , vt qum Iud.corum , qui & dabanturi Deo , & eius ti-
I. ad Tim.r.
reft D.Chryfoftomus annotmit. Nam Au&or im- more,reIigionquc in officio continebantur.-- XS).
AaftoHm-
pttf. operis perfefti.quiita exponit* , non emetm dare yobis , fed admodiim Petrus m admonet eos qui Ecclefiamgu- 1 cap. 4. il.
in Mitch, Patris, quia fufpeftus eft hzrefis Anana; , hoc loco bernant.neinclcricumdominentur. Dedique, talcs mi.epift c.
atianizat. audiendus non eft. Cur ergo dixit, qmbusparatum e i elfe Aportlos, quern c D. Paulus decribit ' S } l
cHum.55. Patremeo, poiis qum quibus paratum eft me, enim quairo aux yerafunt ,fedyos , nim debentfilvipA- n 1. F.p. ad
Cor.ca. ii>
quafi plus Patri.qum fibi audoritatis tribuir? Faci- rentibus tbefauri^are : fedparentesls. Egeautem Ubenj- 14. ij.
lisrefponfio.id pervfitatSinicrisliterisattributio- tneimpndam, <rfttperimpendar ipfefro animabus yerist
faftum eTe,in quibus.etfi omnia opera externa, itch plus vos diligens .minus diligar. .
Operaex- vt Theologi dicunt, tribus perbnis communia fint, Dominantur wum.] In eos. Nofter interpi es Sc
ttma com- tamenquaedam vni,quidalteriperfona?,tamquara Gncifmum, * & Heb,raimum * fircutus eft : Gne-
^aSTiia. ProPr'a^cantatt"bi;vt potentia & prouidentia cifmum.qudflrwwdixeritjproincosHcbraifm,
ptooidntia ^at" fap'entiaFilicjgratia.acdonaSpirituiinio. qud nGrmiticum,ed naturale (ecutus fit genus,
pizdcf- Quj,a ergo paratum eue eft efle prideftinatum,prs- D * Gr.rcifinus eft quod ^nawaisi-'ai, iungitur geni-
natio pent deftinatioautem eftgenusquoddim prouidtif,Pa- tiuo,w7w;(y*af7tf *TiSr,Scix& Latinus reddidit,do~
mbutioB tripotis,qumFiotribuitur;nccenimlegimusm minantes erum. .
pains efle scrptura f Filium aut Spiritum indum ; led foliara
dicitux. "'* ' 777 ' **7' * Hebraifm Smil^nquo pro fminino genere mafculi-
P atremquemquam prideltmalle. nponitur.liabemas Gen ij.j. lnO'J b]l
Sed qutbus paratum e.] Mira Chryioftomi inter- veiar.*tiAyrahmmthhal unemithhi,8i lut rexitA biabara
tatio, quam Sc Theophylatftus ref.rt, & probat, defuper facte mortui fui. loquitur dcSara quam genere maf-
Qnibuspa- qwbus p.irjtn-n efl , id eft, nullis, quafi nemo, eque culino dicit mortuum fuum.icut & 70. imgit nultcr,Cu u-
qaefurrexiiTct Abraham ab officio funeii s.
rateft fe- homo,neq;AngeIus;eo peruenirepofit,vtad dexte-
dtieaddex. ram,velfiniftrChrifti edea, qui,vt ait D. Paulusf, 18. Et dare aniniam tam redemftionem pro muas. )
teram vel Conitutus e ad dexteram Vatris in caleibus fnper om- Dechrat,quiddebeant boni Ecclefia: paftores face
Ch rifti ntn' Pmc'fatum ' ^ ttte^em > vtm , & domina- r ; bonus enim paor ammam fuam pro ouibusfuis 0 loan. roJ
fad Ephef "> & omne nomen , quod mnmatur, non oluminhoc . Collegerurtt xhocloco Auguftini tempore qui n.14.
I.tO.tl.1 * pcWj/^rtwmw/tf^.Mirbilis.etiamHilarij,^ dam hajretici j ,quds Prajdeftinatianos antiquitas ap- Error Prr-
pellauit,idcmque npftrp tempore Caluinifta; diccre noru deftinatia'-
paratum e Ptre meo;id eft, Moyfi, & Eliae : quorum copio '
alter ad dcxteram,alterad finiftrmeam fefiiri funt. E coguntur, fi fuum de probatiorie errorem tucri vo- s refuta tu
MirabilisEuthymij^ieiw parattm tM eft, Petro,& lunt, Chriftum non pro Omnibus natum . non pro Cmenr.irt
Paulo,qui plusoirinibuslaborabt. iMmifcft enim omnibus mortuum eiTe:fd proiolis,qui filui futuri . falso
eft,nullos certos homines Chriftum indicare voluif- erantpncdeftinatis,vt.Arnobius, vel quifquis alius Arnobio
i, nec perfons, dmerit notare. 1 auftor fuit ebrurh commenrariorum in Pilmo5,qui inferipti.
p pfal 146.
, 14. Et audientes decem,indignatifunt de de duobusfratri- Fls Arriobio ti;ibuuriturp,&Fauftusq. Ineodem q hib.i. it
bus.~\ Au<5rorimperfc(i,&Euthymiu^,non minori$ erroreLotharij tempore fuit Godcichalcus in Gal libero acb.
ambitionisfuilfeputant,quod decern indignan fint, lia, vt Hincmarus Rhemenfis Epifcopus tcribitr, - 14. & ti.
qum quod duo primum locum poftulauerint. Pi &vtvidetur, Remigius Lugdunenfisr. Cimd & tin lib.adu.
tamen eos(Chryibftomus exeufat, quodnondum exaliislocisfimilibuscomprobabant, vtinfrt, hic p-rdcilinsc
1 In lib.con-
Spiritus n&us in ipfos eflrufusfuifTet, quo portea efanguis meus nom Teamenti , qui pro muitis ejfmidetur tra tres .
omnia huiumodi humana vitia purga ta lint. in. remijoncm peccatorwn , & u , Skdr Chriivf1 obU- tri Epifc.
z$. Pocauiteosadfe.] Apparet,duos filiosZebedt tus admultwilmexhaitrienda ptecata. Qiai error non fo- Gallije.
cum matre fu feparatim,& clam,ne al ij dilcipuli in- lum ablurdus eft , fed mximo Chrifti beneficio , Sc tcap i.it./
n Ad Hebt.
teUigrent,adCnnftumadiiife, primumqueabeo liberalilimx enaritati maxime etiajwrigratus , aliif 9'*. ,
honorislocum poftulafTe .-cacteros tamen A pofto!os que pcrfpicuis Script. r.E teftimot^yefutatur.ciuid X i,aJTi.n.
ubaudi le fer mon es.au t ex Chrifti verbis feci ill- cd- enim apertius , qum quod dicit D. P iu4us s , qui Js- S.
 459 COMMENT. IN MATTH. 4 4
dit redemptionem femetipfum pro omnibus, & 3 , Si y/mspro A omnes vehementisclamaiTc; omnes ftetifle Chri-
a i. ad Cor. ommbus mortuus efl , ergo omnes vtortuiftmt , (jr pro ommbus ftum , & caros ad fe vocafle ; omnes rogalfe ca?cos,
5 U. if. morttins efl CbrifluS,Vt Gr qui yiuwi!, ram nonfibt yiuant;fed quidyu!tis,ytfaciam yobis) Non potuerunt proflclo in
ei,quipro ipfls mortuus efl,Cr rtfurrextt. diuerfis hiftoriis tarn lmilia ehe tarn multa.
Cur ergo Chriftus hoc loco, ficut & apud Marca Qud ergo Matthxus duos:Marcus vei o,& Lucas Ccilmr
b cap. u. non dixit, fe venifle, vt daret animam farnin re- vnum titm commmorant cxcum, reft D.Augu- EuageJtft*
45- dcmptionem pro omnibus, fed promultis. Car dixit, ftinus refpondet,duosquidfuiTe,vtMatthxus fcri-
inguihm pro multis efFundi.-Cur dixit D.Pau- bit : fed ex iis vnum nobiliorem , & vulgo magis ce-
lus eum admtdtorum exbauriendapeccaa oblatum efle ? lebrem, ideoquc illius ttm Marcum,& Lucam fe-
Probabiliscft reiponfioquorundam, omnes ,mul- ciflementionem.Confirmat hncconiecturam Mar
torum nomine Ggnificatos, quia >*( multosGrx- cus exprimcnsnomen cxci,& patris ipfius,quaii ho
ci vocant,non tarn nomine numcrali,qura infinito : mo eilet vulgo omnibus noms ; vocat quippe Barti-
quemadmodm Latiniomnes homines multitudi- mium filium Timxi. Simile excmplum vidimusf-
Muti in ncm appellant. Sed magis credo , voluifle Chriftum pr ',vbi Matthxusfcribit.duos Chrifto demonia- cap.e.t.
Scripte non vountatemluam,ed mortis fui fruftum deck- g cos in regione Gerazenorum curatos fuiffe, cm
pro ornai- rare. Nam fi eius quid em voluntatem fpe&es, " ~ pro - -
Marcus -
,& Lucas 1 vniustantm meminerint. cap .i.
bus. Difficilior nodus eft,quod Matthxus m, Sc Marcus "p j
omnibus hominibus nemine excepto mortuus elt.vt
illis Scriptune teftirnoniis,qux paulo fperis addu- ndicant,idcontigiiTe,cmChriftusabIerichoegre- geriori. "
ximus,declaratur. Si ipectcs fructum, non ad omnes deretur, Lucas ver 0 ,cm appropinquaret : eque n .. 4.'
peruenit:fcdadmultos, quia non omnes percipere quorundam interpretationem verba Grxca reci- ca 18.3.
voluerunt : n'eut videmus , Chriftum aliquando pro piunt ; qux exponunt, c*m appiopinquaret , id eft, cm ,
omnibus hominibus etiam reprobis orare , & pro iis indedifcedensadlnrc eilet propc; eft enimGrxc, TJ- gt 0
Luc.13.j4 qui fe crucifixert c,vt declaret velle fe, idque opta- tJ iy/t^ni uto* Ht iei%* cum appropinquaret inUr- cos chrifto
re,orflne5 faluos fieri : aliquando non orare, ntfi pro cbofid eft , vtingrederetur in lericho. 1taque magis ingrcdin,
dcap.17. pxde! tiiutis , vt apud Ioannem a , Konpro mundorogot eorum probo coniefturam , qui exiftimant ,cacufn * egrediti
fedpro iis/ttos dedtfltmibi. Ad hunemodum Hierony illum nobiliorem.de quo Marcus & Lucas leribunt, ^"^>
mus hunc locum interpretation tum cm Chriftus ad vrbem appropinquaret,fedifle
29. Et egredtentibus Ulis lericho.'] Eratlerichoin fecus viam,& ad prxtereunrera Chriftum acclamai-
via, cm ex Galila I eroiolymam propter fluuium fet, lefu fili Daid miferere mei ; Chriftum vertunC
Iordanem veniebatur. Q curare eum noluifle, vt paul pftduosfimulcura-
Jo. Et ecceduocxci.] Dubium, an eadem fithifto- ret. Cxcum ergo iterum viam obfediiTe , qua feie-
ecJp.10.4i ria, quf hc Matthio, Sc qua; Marco c, & Luca f bat exiturum Chriftum, & iterum vncum altero
fcap.ig-jf. narratur,qui tres prop lericho excos Chriftum - creo iifdem clamafle verbis, atque tunc vocatos
fafle feribt. Sunt,qui tres diueris hiltorias elle pu- Chrifto fuifte, atque CHratos, & quia non omnia
tent,vtEthymius,qui Mttthusduos cccosfuilfe narrant EuangeliftiJVlatthxum ,&Marcumdixifle
dicit, Marcus & Lucas Vnum, & Marcus narrt ce id faum fuifle,cm Chriftus egrederctur, Lucam
cum illum,quem curatum fuifle dicit, Ycftimcntum cm appropinquaret. lllud vero , quod ait Marcus,
fuum proiceifle,vt profli retad Chriftum, quod alij crcum,cum vidiiTet fe Chrifto vocari , abieda ve-
non narranr.Alij duas hiftorias eTe cred: vt L). Au- fte accurrifle , quodque Matthxus dicit, Chriftum
guftins 5, Sc Beda, Strabus, & Lyranus b. Nam earn, excorum oculos tetigifle,quod alij Euangeliftx 1non
g Lib. 1. de quam Matthxus Sc Marcus icribunt, vnam efle; dicunt , minime difficile eft,cm xpe vnus Euange- Euan
. E-
uang. c. fff. quam
, autem Lucas,eflTe diueriim ; quia Matrhaus & lifta vnam fai circumftantiam dcclaret , quern alij
ic'b.t.qq- Marcus fcribuntjid faftum eflcjcm Chriftus able- D prxterierunt.
Fuangel. richo egrederemr;Lucas vero,cm appropinquaret FiliDauid.] Id eft, Meflia. Cur ita Chriftus appel-
q'iacft.48. quod videturadeo eflfe contrarium,vt non videatur laretur ab iisprxirtim , quialiquodabeobenefi-
h Hoc loe
idem miraculum elfe poffe. Migis aflentiorTheo- cium poftulabantjdiximus in prxfatione.
phylalo,qui vnam tantm hiftoriam tribus Euan- j t. Turba autem increpabat eos , ?r tacerent. ] Non inui-
Vna ctri geliftis narran putat. Omnia enimfuntade fimilia, d atque maligne : fed amanter ,]& officios id piam
E'.igelita vt non videantur dmerl eflepofle miracula. Omnes turbam fecifle crcdendumeft, ne homines abiecri
rum hiilo dicutjid.accidifTein ea profeclione vltima,quaChri- Chrifto obftrependo molefti effeot , vt Audor im-
l'a. ftus,vt moreretur venit ex Galila in Ierufdromnes perfecti, Sc Euthymius exiftimant.
in eodem loco prope Iericho;omncs ccecum,aut c- ji. Tetigit oculos eorum. ) Curtetigerit, fupr p ex- CJ g ,
cos,qui curati funt,fedifle itixta viam , qua Chriftus pofuimus.Marcusvero,& Lucas addiitjfubiunxiflc
prxterib 1 t;omnes clamafle iifdem verbis, Jefufili Da- Chrift,J</Mf(tff/rf/w/fC>r,quod quemadmodm
uid miferere mei : omnes turba iuffos fiuffe tacerc ; fit intelligendum,fupr q copise diputauimus.
qcap 9.%:

CAPVT VIGESIMVMPRIMVM.

T ctimzapj>ropmqudffcntIerofol)>mis , & vcniffentTlethpbage ad mon

-
L.ic.i <). 10. tent Oliueti : tune lefus mit duos difeipulos , 2 dicens eis :jte in caflllum
ejuod contra vos eft y ty ftatiminuenietis afinam alltgatam } & fullum
cum eayfo!uite,& adducite mihi :$&fi quis \>obis a^uiddixeritjicite,
quiaD ominus his opus habet : Cr confeftim dimittet eos. 4 Hoc aute to*
tumfatlum eft\ V/ adimpleretur, cjuod diclum eftper Prophetam dicen~
fem : f Ditefili* Sion : Ecce rex tum venit tibi manfuetus ,fedens fuper afinam3 & pul-
bTfa.it.'n,
lum filium fubwgalis, 6 Buntes autem difcipuli feceruntficut praeepit eis Ufrs. 7 Et ad-
ioan.n.ii. HxerunMJam3 0pullkm : 6r impofuemnt fuper eos yeftimentafiua , & eum defuper

federe

4
 441 CAPVT VIGESIMVMPRIMVM. 44t

federe fecerunt. 8 P lurima autem turbaraueruntveimentafua in via: alij dutem cade-

bantramos de drboribus,&ernebant invia: 9 turba autem,qua prxcciebant, Crqua-
quebantur sclamabant , dicentes: Hofanrtd filio Dauidcbenediclus) qui venit m nomine cP&Lur.
Domini: Hofanndin altiimis. 10 Etcmintraffetlerofolymam tCommotaefi vniuerfaci- .. *;
mtastdicens:^uide hic f 11 Populiautem dicebanr.Hice Jefus TrophetaaNalTaretb Luc- 19 !*
dliUd. u d Et intrauit lefus intemplum Dei ,& eiiciebat omne s tendentes , & ementes dIe>e \
in templo , Cr mcnfiu nummulariorum , Cr catbedrasvendentium columbas eertit: \\&
dit eis : Scriptum eft: c Dornas mea, domus orationis Vocabitur : vos autemfecin iam eeet. u.
eluncamlatronum. 14 Et accejferttnt ad eum ca , CT claudi in templo , Crfanauiteos. if iem'.7.u
Videntes autemprincipesfacerdotum, Cr Scribx mirabilia,qua fecit\ pueros clamantes
in templo, Cr dicentesiHofanna filio Dauid,indigndtifunt, 1 6 Cr dixermt ei : Audis, quid
ii dicunt ? Jcfns autem dixit eu ; Vtique,numquam legtts : 1 7 f Quia ex ore infaatwm , Cr f Pfaim.
laclen t: um perfecijlt laudem ? Et reliclis ilIis,abiitfords extra ciuitate in Bethaniam: tinque
manfit. Ii Afanedutem reuertens in ciuitdtcmefuriit.l^Z Etvidensfici arborem^nam gMabtij.
fecit s viam,venit ad earn : Cr nihil inuenit in ea nifolia tdntum, Cr dit illi : Numquamex
tefruclus nafcatur infempiternum : Et arcfatlaefi continuoficulnea h Et videntes 1 .
dijcipuli t mirdtifunt, dicentes : Quomodo continuo druit i 2.1 i{j>ondens autem lefus dit t0,
eif : Amen ico Vobis , t habuerita fidemyCr non hatauet itis 3 nonfolum deficulnea facie
tisyfedcr montihuicdixeritis 11 iaclateinmare ,fiet. 121 Et omnia quacumque \ lo^i t!
petieritis in oralione credcntes , accipietts. 2.3 Et cmVeniffet intemplum, dccefferunt ad
eum docentem , principesfdcerdotum, <yniores populi , dicentes : r In qua poteate fa- *. tt\

eis ? Et (juis tibi dedit bancpoteftatem ? 4 R^eijondens / efus dixit eis tjnterrogabo vos & l *. .
ego vnumfermonem : quem fi dtxeritis mihi , CT eg ^obis dicamt in qua poteate hdcfacio.
25 Baptinas loann'u vndeerat \ hominibus ? At iicogitabant interfe,dicentes:
l6 Sidixermusje cb,dtcct nobis iQ^udrc ergo non credtdiis Uli} Si autem dixerimus , ex
hominibus , timemUi turbam : 1 omnes enim bdbebant lodnnemcut Vropbetdm, 27 Refj>o- 1 Sup. r4
entes \efu3 dixerant : Neimus. A diu 7* ipfe : Nec ego dico Vobis 3 in quapotedte hav
fdcio. xS Quiddutem Vobts videtur} Homo quidam habebdt duosfilios.Cr accedens adpri-
mum3dixit : Fili Vdde hodie , operarein vinca mea. 2 9 Ule autem reffrondens , ait : Nolo.
Voea autem3pnitentia motus abi t. 3 o Accedens autem ad alterum 3 dixit militer. At
ille reffondenSydit - Eo, domine, Cr non iuit. miquis ex duobusfecitveluntdtem Vatru? Di
cunt ei:primus. Dicit illu lefus. A men dico Vobis 3 quidpublicani, & meretrices precedent
Tps tn regmm Dei. 52 Venit enim ddvos lodnnes in via tufiiti* : ? non credidiis ei : pu-
llicani autem, Cr meretrices crediderunt ei : Vos autem videntes , neepeenitentum habutfiis
poea , Vt crederetis. 3 3 Aliamparabolam audite : m hfomo erat paterfamias , quiplanta * Marc-'1?
uitvmeam , Crfepem circumdedit ei,Cr foditin eatorcular,Cr ddifeduit turrim , Cr loca- *. o. 9;
uit earn agricoliSyCrperegrprofeclus e. 3 4 Cm dutem tempusffuftuum dppropinqudffet, ierem.x.'ir.
tnitruosfuos dd dgricoLtSyVtdcciperentfruclus eius. 35 Et agricole, apprehensjeruis
eiuSydlium cederunt,d\ium occideruntydliumvero lapidduerunt. 36 Iterum mit aliosfr
itos pluresprioribus y& fecerunt Ulismiliter. 3 7 Nouiime dutem mit ddeosfilium fuum,
dicensiUercbunturfiliummcum.f Agncol* dutemvidentes filium, dixermt intra fei
Hic n eft haresZeniteyoccidamus eum} CT habebimus hareditatem eius. 3 9 Et apprehenfum n Inf . ,
ium eiecerunt extra vineam,Cr occiderunt. 40 Cum ergo Venerit dominus vihea, quidfa- & *
etagricolis Ulis ? 41 Aiunt illi. Odlos mdVe perder.Cr vineamfuam locabitaliis agricolisy
qui reddanteifruftum ttmporibasfuis+i- Dicit Ulis \efus; Numquam legiisin Scriptu- opfei.;ir7.
r'if:Lapidem,quemreprobaueruntddificanteSybicfdclus eincaput dnguli A Dominofa- Aft. 4..
Bum eiudtCre mirabile in oculis noris : 43 ideo dico Vobis , quia auferetura \obis re- i.p.'f,s
gnumDeiyCr ddbiturgentifdentifruflus eius. 4^tquiceciderit fuper lafidem ifiuht,
confringctur'.fuper quem Vero ceciderit , content eum. 45 Et cum udijfcnt principesfacer- *
dot um, Vharifeiparabolas eius , cognouerunt quod de ipfis diceret. 47 Et quemes euni
i enere/imite,tun t tw bas : quoniamcut Vropbetdm eum habebant.^ T iij
 43 COMMENT. IN MATTH. 444
A JLjimm cjrpullum.] M ircus,Lueas,& IoanneSjfolius
IN CAPVT XXI. pulli meminerunt Mitihfus, afinam etiam nomina-
T cum appropinquatem lerofolymis , Cjr yc- uit, & vt rem totam narraret , ficut crat,&, vt often-
mffcnt Betbpbage.] Erat Betphage ad deret, vcrimpletam fuiiTc Zacharias prophetiam,
radicem raontis Oliueti , quem proxi- quo: non folm de pullo/cd etiam de alma loqui vi-
mum Ierofolymse fui(Tc,conftat ex L debatur,aut ihrelligi ccrt poterat,& fortafle etiam,
eeap.ti.j7. ea*, Marcus ait , cum appropinquarent vt nominata afina indicaret.ide iuuenem fuiTe pul-
b cap. . lirofolymx , r Betbanix , Lucas ver e , factum e , cum lum,vt neminem dum vixiict, ficut Marcus Lu- 1 caP- " *
afpropinqiuffet ad Betbpbage , cjr Betbaniani. Exquibus cas ,cxplicarunt, fuper quem nemo adbucbominumfedit, K cap. 19 30
-Verbisintelligitu^Bethaniam^&Bctbphageaequali- n enim iolent pulli ab afinabus iparari,doncc one- >
terfereablerofolyma remotas fuie;quindoquidc rageftareincipiant. CsEteri ver tuangeliftas, ideo
quod Matthus dixit , cum appropinquafjent Betbpbage, de folo pullo mentionemfecerunt,quia fuper folum
Marcus dixit,cw appropinquarent Bctbanix. Quod au- pullum Chriftus infcdit. Quod au&or fcholafticas Nugararde
tem colligunt quidam, Bechani lengiusabfuifTe ab hibria?,& Lyranus dicunt, afinam, & pullum null aflDa& Pl-
Iemfal,qumBcthphage,propterea quod ex loan- jj certum habuifle dominum, led in vfum pauoerum lo Come-
dcap.ii.t. ne manifeftum fit, Chriftum die Sabbati prxcede- expofitosfuiffe, vt quifquis illis indigerct, vteretun
ti in Bethaniafuiflfc, ibiquecccnaflc, & noftemegif- Dec debuert fine alicuius boni auctoris teftimonio
Qiia: magis faMatthcus ver fignificar,iam ex Bethania difeef- affirmare, & non videruntEuangeliftisefleeontra-
fl^'a'c" c"m aPyoPin'dm &"tyl>*g' > & diieipulos ad rium: feribit enim Lucas l,joluentilus autem illis pullum, cap jf J} .
ih nia a fl u -nd im afinam mitteret.-itaqueLucam prapofte- ixerunt domini eius ad illos, quidfeluitispullum ?
Bcthpbgc. roordinc nomcnBcthphage,& Bethania: pofuiiTe, 3. Continue dimittet.] Qdaminteilexerunt, Chri
cum deberet priori loco Bethanien, qux paulo Ion- ftum dimiiTurum,quafi ienius fit, fiet, vt Chriftus fi-
gis diltabat,pofterire,Bethphagc nominare: qu- mulatque iumentis vfus fuerit, ea remittat , vt inter-
admodim & Marcus pris lerufalem , qum Be pretaturAuftorimper.<5tin',ied ex Marco "manife- n,Hoffl
th .niam;hoc inquam non magna nititur conieftura: ftum eft; id non ad chrifium, fed ad dominum pulli n caP-ll> .*
naf fi quamaiorerat Bethania diihntia,qum eiTe referendum : quafi dicat, fimulatquedixeritis,
Brthphage,n6nifi perexiguaeficpotuit, c exloan- Dominum opus illis habere, dimittet vobis cos.
ecapi 11.18. nee compertumfit, Bethaniamab lerufalem quin- 4. Hoc autem factum e , vt adimpleretur, quoddictum
decimlm ftadia abfuifife.qu.c mille octingtntos feptua- q tperVropbctam- ] Diftionis,vtduplex fenfus efle po- Vt.conFun-
ginta,aut circiter,pa(]us efficiebant, in Aftibus ver telt,alter, vt non caufam , id cenfequentiam fignifi- A l'~
f cap. i.ii. Apoftolorum fdicitirmons Oliueti, in cuius radice cet: quemadmodm iupr 0 explicauimus: quafi fum efljcjt
elt BethphagCjdiftare ab Ieru&l Sabbati iter,id eft, dicatfita ftu elle , vt impleretur quod dictum fue- cap. "
quantumludeisdicSabbati progredi licebatdicebat rat per propheram:alter,vccauiam finalem declaret:
utem,vt Origenesait,millc piflus : vt alij , bis mille quafi velitEuangeliita fignificare,proptere voluiflc
conficere;Qupd eo probabilius qudChrilus,cm Chrift afino vectum ingredi inlerufale,vt prophc-
IerofolymiseiTetjfolebatfubnoftem ire in montera tiam Zacharix fibi conuenire declararet: hoc mihi
g cap.u.37. Oliueti.vi ait Lucas S, & eft vero fimile, eumaddo- magis proba tur.N vtChryfoftomus,& Auftorim-
mum Marii fororis Laxari ititalle , qua? in Bethania perfedi p difputant, non eft exiftimandum , tcmerc
heap. erar, vtapparet ex Ioannch. Chrift,&finevlla fignificatione rriyfteri; , voluiTc pHoc foco-
Qui fueriic ' liittduos dfapuks.] Qin duoillifuerintdifcipuli, tunc afino infidentem vrbem inire , cm nquam ita Cur Chri-
ex difcipu- prudentise!tinterpretisnon inquirerf,prudentis le- ineandem vrbem ingreflusantfuiiTtt. Potiflmam luf a"*
Chrio <^0"s^Dentcr ignorarcicm Euangc-liit - ergoeiusconfilijcaufamfuirearbitror,vtcogeren- Ve 1 ir*
mij 0 ferint,exprcfjrivtique,fiquidnoftrainterereiudi- D tur Iudri ex prophetic teftimonio, ipumtamquam
cafient. Q iamquam non ignoro magnos auores fuum Rcgem,& Meffiam agnofccre.Quis enim alius
noinquifiuile mod, fed quodammod etiam dfi- Iudiorum rex, vtChryfoftomusargumentatur,afi-
niuiTe^nam Hila iusAuftor imperfedi,15eda,Stra- no vcftus in lerufalem ngreffus vfquam eft, de quo
bus,& auftor hiftori , quam Schlafticam vocant, Prophcta? vaticinium poifit intelligi ? Alam eius re
Petium, & Philipp'im fuiifecredunt. OigenesSc caufam ChrybftomusafFert: vcApoftolis, 8 nobis
Theophybftus Petrum & Paulum myflic, vt,opi- omnibus humilitatis exemplum praeberet.Tcitiam,
nor :n.c enim ignorare poterint, nondum Paulum Auftorimperfcfti,vt lud^orum fuiTe profiterctur,
tum Apoftolum fuifle; Irquenon tam Petrum,& quafi eofifto reg feludorum fuiiTeprofiteretur,
Paulum miosfuiflc,qum Petrum, & Paulumper vtcmtempusmoriendi iamefiet, illos inieirrita-
eos,qui miifi fucrant, fignificatosdicere volucrunt, ret,vt fe traderent moni ,cm alis jantequm rao-
quia ad foludam afinam, & pullum mii funt,& afi- rienditempusappropinquartt, ex eorum manibu's
na,vt illi putant,popiilum Iud3Borum;pidlus,Gcnti- erFugerefoIerer,vtapudLucam<,.VideturetiChri-
lemfignincabat: & Perrusad ludaicum , Paulus ad ftus, rcgnifuifix'ciem,quodin humilitate confifte- 4 MP 4 *
Gentilempopulurhmirtcnduserat. bat, ob oculos poner voluiffe.
a. lncaclliim.] V ( xtuii inpagum mtinvicum. _ /. DiciteU Sion.] verba apiid Zachariam
Callellum Lyranum valdrnirorcseterabonumauftor cartel- nonfunt,exquoiumptumeftteftimonium,quodf-
non fuit le- lum hoc loco,Ierob!ymitanam villam expofuiiTe,& quitur : id aut Euangelifta explicandi caui propo
tufilem. in nominis diminutione parum confidc-ratlufiffe, iit;autexZach.iria, & lfaia rteftimonium -
. ... .... . .. . r,. rcapji:n,
quafipercontemptum noa caftrm, fedcaftellum uit,quiidem pr.rdicens, his vtitur verbis, Dmte plut >
Chriitusappcllaiicrit,cm non folmGrarca lingua, Sion , eccefaluatortuusvenit. Apud Zachariam ffiele- iCap.j. yr
quam non penitus ignorabat, fed via etiam ipfa ,qua ghuT,Exidta fatisfilia Sion jubila filia lerufalem , eccerx
Chriftus iter habebat, docere potuerit locum, in tuns veniettibi iuus, &faluator ,ip[epauper,1 afcendens
quem Apoftoli mifi funt, aliquanto patioab 1 ftper afinam, &fpullumfiHum afina:quemad^odum
falem diflltum fui (. Hieronymus vertir. M i tthus nee omnia prphetix
Quodcontratos e. ] E regione,ficutLatinusPo'ta verba recitauit/]uia,vt pft dicerhus, necefl^ria non
y;r,jj , dixitJtdUm contra & GaKi iblent dicere, ecce con- erant: eque Hebraicam leftionem , fed vci fionem
^neid. ' tra teeft,ideft,antete.Namquorundamintcrpre- S eptuaginta interpretum , vt in multis aliis locis, fe-
tatio ,qui contr, id eft, aduerss vos, exponunt,aut cutuseft.
'allegorica eft,autparm apta. Fili* Sien. ] Et Hebraimus * eft , & ynecdocher
 445 CAP. XX. DE INGRES. CHR. IN IRVSi. 446
Hebra ifmus,qud ciuitatcm filia appcllst: quod in- A nondecueiit, federe Chriftum fuper afinutn, fuper
r- 1' ; It ft* o_ ^ . - 1 1 ^-i f-f ' * A ~*
facris literii elt frequcntiflimum , & nnullis Grac quemalii homines infediTent, fiuc, vtnonnulJiau- /"
eis Poctis vfurpatum, Latini$,imitationequadam> tores volunt, in ea etiam re virtuteni fuam voluerit "' ".
& fimilitudineacCeptum , qui vrbes fminarii no declararC,quod indomims pullus fibi obediret. Ita-
mine a ppellare folent : & fynedoche,quia ex parte que iupcreft nunc alia qua:ltio,quomodo Matthgus
totum intelligitur. Sion enim mons erat, in quo vna fuper vtrquefcdiifenonfolm indicare, fed plan
tantm pars vrbis erat collocata. Solct autcm tota dicere vidcatur. Nobilis cuiufdim Caluiniftamin-
vrbs prptere ex eo monte nominari ; quia ibi erat terpretis ridicula mihi videtur cfTe fenttia,qui Gal
regia. Ioannes a paulo aliter hoc teftimonium citt, licaphrafiEuangelitam dixifleputat fuper afiram,
a Ca ix. tf J\i0U, 'mc\\xii,umereiaSion. Senfum nimirum, non & pullum Chriftum fedilfe, quemadmodum Galli - ,
verba fecutus eft. Nam quod Propheta dicit,x/t.f, vulgo dicunt,ireduobusequis,non quod qui ita ire ^tmi*.
ille dicit,e/>'mf,non enim timet,qui exultt. dicitur,fedeatfuper vtrque,fed qud inomitatu hen jit p
* rfunc Htbraifmum lenimus ipui Ilaiam facpc,vt47 i. fno duosequos habeat. Rict fertafe coniccifler,i .
&, virge filia Babel ,& Matthxus natu* fuifet in Gallia,praterquam quod,

Chriftus
lexhumilis quafi iam propaducntantem,&ante oculos pofit trehit,tribus equis ire dicitur.
U, ;:. digito demonftrare; quemadmodum cim diuali-
Melius alii exiftimant,hocloco Grarcum vocabu-
quem expeftamus,&:in viam,qua venturuseft,intc- lum 2e-,quamuis & afinam, & afinum fignificet:ta-
tos ha bemu sculos, vt videamus, vtrum appareat, men non afinam, (ed afinum fuifle vertendum, Sc
qui primus iium venientem profpicit, dicere foler, non duo, fed vnus tantm fignificaretur , tamquam
ecce venit ,hanc vim habet illud ecce > &illud vemt. dkerctEuangelifta,edensfupcrafin,& fuper pul-
Nam etfi propheta futuro vfus eft tporc, \HM-iabo, lum filium iubiugalis repetitine apud Hebraros *
veniet, dubium non eft, quin pro Htbraic lingux
vfitata , qua idem diuerfis nominibusfignificatur.
proprietate,futurum pro praefenti pofitum fit,quod
Iuuat interprctatiodem Hebraici fermonis confue-
intelligentes Septuaginta per tempus prxfens tran- tudo,qua ncmenncn chamor , quod eft apud Pro-
ftulerunt,: vtnSc Matthus, rfecit. , ,T, - phetam,afinum,fercvbique,vix vnquam afinam fi-
^rIk]S1cmngendafuntVcrba,vteXHebraico Jnificat.Eft^hacfentemGcus4auor Euthy-
3ntextu f> Uo Uch, veniet tibi . pcrfpicuu eft.
contextu *^ mihi ^ q . ft(J
Lignifieat enim propheta,fi!ia: Sion fuum regem ve
maduerti poire ita Euangeliftam loqui ,vt dubium
nire,id eft, quem per multa icula expetaucrat:fi-
non fit, voluitfefignificare, Chriftum fuper afinam,
^nificat etiam, proprie ad filiara S ion, id eft, ad po-
& pallum fedie; nec enim fine cauia nomen, qucd
pulum Iudaicum mifum ciTe.quia non venerat,nifi
b Ca.15.t4. ad oues,qux perierant domus liracl.vt dixit fupr . apud Prophetam ambiguum erat,vt Sc pro afino, &
pro afina accip poflet,fineambiguitate afinam ver
Hoc ergo e,yeniet tibi. Itaque qui pronomen tibi c
tir, prirtim cum eque IonathasChaldasus Para-
iquentibus copulant, quafi fenfus fit , tibi manie-
phraftes.neq; Septuaginta interpretes ita vertifent, ,
tus,non iratus.non elatus,non crudelis,ctfi bene il-
Ncc dubi eft, quin nofter interpres melius hoc lo-
tant, extra chorum tarnen faltant. afinam,qum afinum verterit ; cm ex ipfo con
7ll*Hfuetus-] Hebraic eft 3JJ ,, fed Se textu manifeftum fit,Chritum d de afina , & pullo
ptuaginta eucrterunt ^itos /}quii,vt opi- eius locutum fuiiTe, vbi Grcum participium - d yrf. %:
nor, legcruntuy hhanau,eofque Euangelifta fecutus iMvlut ligatam generis feeminini, ambigiiita- CAiil fo^"
eft ,nuHa fententiae Prophet* iniuna. Nam&qui temtollit. - liafiuacpul-
bauperesfunt,manfueti,ac mites eflefolcnt, & vtru- Dc hac repetitione apud Hebreos paulo redibit biufedit.
que nomen apud Hebraos abcodem verbo origi Termo, interim hoc eius exemplum barbe'to ex Pfal.iti.iof.
"] hxb'K lr braglei diUr(cha,v!o'r
nem trahit.
Seiens[ufer afinam , &pullum. ] Vulgaris hoc loco /inrxtirb'jluccrnapedimeoverbii tu,& lume fmir*mex.
Qaomodo] qu3tftio,quomodo Chnftus fuper afinam,& pullum Eorum ergo-probo intentiam,qui Euangeliftam
Chnftus per fynecdochen,autfyllepfin locutum fuiTedictj jntcdo-
fuper uS- federe potutrit. Nonnulli auc5torcs exiftimtes id li- qua de vna re plurium loqu.imur numero , vt cu di- cfle , & fyl-t,
. animal teralitcr intelligi non poife,ad allegoriam confugi-
........
iafederic. dumelTedixerunt.vtHicronym. &Beda. AJij " cuntur Apoftoliob effiifum vnguetum murmurai^ p>.,n
pr vtrumquefcdiiTc non fimul,fed priusfupcr afi- - fe,cum blum Iudam murmuraife conftet,& vt4*~naad<
nam,deindefuprapullum,idquemyfteriidechr3di cuntur latrnnes, qui cum Chrillo crucifixi crant,
caufarafinam enim ppulum Iudaicum,in quo pris blaphemaflc cm alius Euangelifta declarer , non
infcderit:pullum Gentilem,ih quem relicto Iudaico 1. nifi alterum.Supicor tarnen, Euange-
fe tranftulerit.Ita Thebphylad.Strabus, Remigius, liftam cefto confilio non afinum, fed afinam con-
D.Thomis, & Hugo. Contra Lyrnus pris liipra uertifTe, ck itafuilc locutum, vt Chriftum fuper
pull,dcinde fupra afinam fcdifle,quia poilus indo- vtrque fedife dicere videretur : vt fi quis forte te-
mitus erat,& pati feflorem noluerat.Et quide verba ftimonium prophetioe ad hunc modum intelligeba t,
Euangcliftividturpri fe ferre, ChriftfcdiTc lu- vt putaret venturum regem iperalinam fimul,c
per vtrque,& quia prptere videtut afin pullo pullum eius felTurum eile, nihil calumnian pofler,
difiinxifTe.etiinteftimonio Propheta:, in quo He- quo minus prophetia impleta ee in Chriftovide-
braicum nomen chamor. Sc afinum, &afinam rctur.Cur ergo Apofioli non blim fuper pull,d
tVerf. 7. fignificarepoterat;&quia cribitc Apoftolosfuper etiam fuperjafinam vcftcsfuas dicuntur pofuillb0.

Chriftus
faperfol nfi fupcr pullum i_.
aiinum, ib- nientonem quidem vllam fecerunt,&quia Marcus, Ckriftum dixiTe iis,quos ad foluendum pull mit-
- lt' Lucas indicant,myfterij alicuius caula non folim tchat,inuenieiispullum ,fuper quem nemo adhuchominum
non fuper afinam , fed ne fuper afinum quid domi- . /ftfe, non poterant Apolio ignorare, Chrifium
num ledere voluiTe,vcrum fuper pullum,fuper qu fupcrafinim.fed fuper pullum federe velle.It.ique
nemo hominumfederar,fiue populum Gtilcm ad- facilius quxftioncm foluemus, fi dicamus fimikm1
hue rudem , & indomitum fignificare voluent, fiue illic cfTe lyllepfim. , '
t iiii

V
 447 COMMENT. IN MATTH. . 448
7. El cum defupcrfederefecerunt. ] Grxc, i *v A non videatur turb i tunc tantam de Chrifto opinio- prior -
fuper ca, quod velad afinam, & pullum, vel ad-r nem habuifle.vt verum Deum,acredemptoremeTe ien,iaf
' IfxTtcL veftimenta , referri poteft , vt Euthymius , & crederet:alia vero ex parre , non ignorabat carmen
Theophylatus volunt. illud Hofanna, non nii vero Deo cani folere.Deinde
8. Tlwima autem turba.] Turbam banc earn fuiffe, quia,quod ftatim fequitur , Benedictas, p4 mit in m-
qux Chriftum iter Ierojolymam verfus facientem, mine Domini, non ad Chriftum, tamquam ad perfo-
acap.n.it. rairaculorum caufa fequcbatur,apparet ex Ioanne* nam agentem, fed tamquamad patientem refertur:
Videnturautem Apoiloli initium fecifle huius rci, non enimorabtjVtChriftusfibibcncdiceretjidvt
vt indicat Lucasb. Cum appropmquarct , inquit , ad dtf- illc Deo benediceretur. Pritere quia in Pfalmo,
i?.J7- cenfum mentis Oliuett', cccpemnt omnes turba difcipulorum vndedefumptafunt verba, Hofanna, non refertur ad
gaudentes laudare Dtnm yoce magna. ijui vem't in nomine Dominated ad Dcum,&neftcre-
DeHoTan- ^ fj0fMan0 j)aui,] Multa Grxcis,&Latinis dendum turbam.mult vermins Aportlos, qui
n var*0" aucloribus , magnisalioqui & grauibusdehoeno- pr.rcinebant,aliofenru,qumDauidedictafuert
cTraft.in minedilafunt,qua;3cognita compertaque veiita- hace verba recita (Te. Adde, qud Grammaticanon
loan ji- te, fperfluumfueritctmmemorare. conuenit:quiscnimfenfuseftJ]Jw>mjo2?4W?Etfi
Qudam obiter attingamus. Nonnulli nihil figni- non ignoro,nonnullosauc"cores legere fili Dauid, in
ficare videntur exiftimalTe, fed interieionem tan- quibus eft Irenius: fed conftans eft omnia Grxco-
tm cfl'egaudens,&obfecrantis,vtAuguftinusc, rumcodicum,:Latinorum magis emendatorum
deceptuSjVt opinor,ab aliquo , n bcnc, confenfio,qui non fill Dauid, fedj/w Dauid, legunt.
qua: fibi dixerat,intelligens. N forte dixcrat, quod Deniquedl hanc interpretationem fequamur,n vi-
vcrum eft, vltimam eius ditionis fyllabamKJ na. deo qua ratione, id quod ftatim iqAur,intellige-
obcerantis interiectionem eflc : illc vero non in tel- repoEmus , Hosanna fii Dauid. Quid enim fenfus
ligens, totam didionem , nihil aliud quam interie- enet,faluosfacnos,ofili Dauid,inaltifsimisi
tionem efle exiftimauit-rteprehedit Hieronymus 51 Quod ergo recentiores quidam interpretes ante Auftorb
D.fii!arium3qiioddixcrit)fcribensinhcloci//o- medixerunt, vald probo, hax verba ad Deum,t- fentcntu,
^ne-' /iredcptionem domus Dauid fignificare, quod quam adperfonamagentem:ad Chriftum , tamqui
ama . ^ Hilario , vt arbitror, mutuatus, dixitAm- ad patientem referri oportere : precatur enim turba
elnCom brof eimmeritforta{Te,vtpaulpoftdocebimus, Deum,vtnouum regem, diuquedefideratferuet,
io Luc. c. vterquereprehenfus.Alii^/i4,hymnum,aclau- acpro^eretjficutdecodcm Chrifto loquens, dixit
9. dem fignificaredicunt,vt Euthymius hoc loco. Ali) Dauid m, Aicingcre gladiotuo fuper femur tuumpoteatif- mPfa!. 4*;
ramos quos ludan in feft ta berna culorgeftantes GmcAntende,profpereproctde,& regnaSolemusenimno- ver^+ i-
ctemire iblebint'Hofanna, Hofanna, vt vir quidam uis regibus regnum, aut vrbem regiamineuntibus,
noftro tempore in Uteris Hebraicis fingulariter do- faufta praecipes acclamare,-y*Vw/ rex: quod & ludamos
luscxHebrxorumcommentariisobferuauit.Nam (jolitos falbere multis exemplis compertum eftn. ni.Reg.ei.
quia geftantes ramos, folebant canere Hofanna, fa- Quod ergo turba clamt H/iww, perinde eft, *
cbm eflc dicunt Hebrari,vt Hofanna,ipfi vocarentuf f dicat, Viuat rex : quod autem ramos pra>fert, con- yetf. lf. j?.
rami. Itaque ea conuetudine excita tam turbam ra- fuetudine triumphantium , & gaudentium videtur 4.Reg.c. u.
mos arborum defregiTe Se damaGTe Hofanna filio Da- facere:lblebant enim Iudxi,ficut & citerae gentes,in *
*</,quafi dicat,pra?tcdite,& date ramos filio Dauid, pracliorura lxtitia ramos arborum ferre, vtapparet t Pltl,1P'
vi 6 An vt nefcio quis dixit , manibus date liliaplenis. Placuit ex Scriptura ' *'j '^^
haecfentcntianoftro tempore quam plurimis, quo Itaque minime aentior iis, qui exiftimant, turbl c>Ij, fl.
nonnifi noua.&inaudira placer folent,mihi,fortaf- illamconfuetudinequadamfeftitabernaculor ra
fe quia nfatisintelligo,nullo modo placet.Prim, mosarripuiTe. Nam in tabernaculorum felo.non
quia ,vt paul infr dicemus, perfuadere mihi non latkia?,fed recordationis caula ramos prxferebint:
poflum/urbam illam conuetudine fefti tabernacu- hancautem turbam triumphantium, &betitia ge-
k)ruminduftamfuiTe,vtChriftoramosprxferret. ftientium more practulife manifeftum eft, prarter-
qud commune nihil eTetChrifto cum ramis taber- quam qud, qui hoc dicunt.myfterium etiam illius
naculorum : qui ideotantum geftabantur,vttem- fngularisfadividturabolere.Egondubito.quin
pusilludquombtabcrnaculisIudsifuerant,inme- turba non ,& inconfideiato mpetu confe- -*^?-
moriam reuocaretur:& non eft credendum,turbam tudinis: fed aut prudti cfiIio^ut,quodfimilius eft rc ramQ$
'\ illam, praefertim ducibus Apoftolis, temer, fine vero, diuinoquodinftindu id fecerit,vt omnes in- prauulenr
feni ramos prarcidifTe. telligert,quodDauid de futuro Meffia predixerat,
Veta de Veraigitur eft Hieronymi hocloco,& in epiftola impletum in Chrifto. Certura huius rei argumenta
Hofanna ad Damafum fententia , Hofanna tii pjnn bofchiahb eft,quod p etiam infantes iifdem verbis dicanturac- pYerf.if.
fentemia. na aut 0 hofebahb na, nihil hc aliud fignifica- clamafe, quod neque confiictudine,neque humano
re, qum faluum fac obleero , fumptumque elfe ex cfilio.fed lolo diuino afiflatu facer potucrunt.Ide
Dauide'. E nonclamarunt,Viuatrex:fedlocociusconfuetaiac-
fpfal. 117.' Dubiutn tarnen, ad quem, tamquam perionam clamationis Hofanna. Dicet aliquis, "neque cum hac
re fu if, agcntem.& ad quem, tamquam ad patientem, refe- interpretatione Grxcam, Latinmque conftruftio-
fl^cn fint r^A *"unt ver Da-Cmnes,q uos equidem viderim,ve- nem conuenire,nifi,ciiro precaretur D eum turba,vt
- tei es interprtes ad Chrftum referunt.tamquamad Chriftum feruarer, non diccret Hofanna filio'Datad: DfUt 1-
perionam agentcm ad turbam, tamquam ad patien- idfiliumDauid.Bcneiamnonnullisinrerpretibus ^7
tcm,quafidicar,icrua noSjfili Dauid. Sic Irenaus reipfumeft, Hebraicam eflc conftruftion , quam loi- 10.
h Traft YnI Origenes^Hilarius^Ambrofius ,Hieronymus,cV: &Gra.cus, & Latinusinterpresiecutuseft. Hebraei Iud'c-71-,
Matth, . Beda l. Atquehoc Hilarius, cAmbroiui, indicare enim verbum p c? iajcbabb, non blum cum quarto, *-.2-1>'
i Can. M. voluerunt,cum dixerant Hofanna, redemptions do- fed & cum tertio cafu copulare blent,vtpatetexhis p^4J.4;
xlncap.i?. musDauidfignificare,vtexprsccdtibus,atquefe- locis4. fltLrt-
Lucx. quentibus eorum verbis apparet: quai dicert,tur- Benediclus qui rcmt, ] Id eft,profpcr fit eius aduen- r Ex PCd.
11"' bam illam,qua: clamabat Hofanna,id eft , ferua obe- tus, ficut paulo ante r, recitauimus, lntendc, profpcrr, 44- f-
hunc loc. ro,profcflam , hac vocefuil, Chriftum tamquam procede, &regna. Q|M
domus Dauid redemptorem vcniTe. Innomme Domini,] In nomnie Domini venire dici- n' Domini
Rcfutatai- Hiiic fcnt;ntii muha repugnant, primm , quod tur,non folum,vt plcriiquc inrerpretibus vifum eft, dicatut-
quia

V
 40 . . DE INGRES. CHR. N ERVS; *
quia Deo miTus veniebat : fed etiam, quia perfo. A ii- St intrauitlefus in templum .lNorifatiscom-
nam gerebat Dei, qui per eum , populum fiium vi- >..,..a i_ -t. -n' .
pertum cft.quando Chriftusin templum irKrauerirJ
a Ci.11.13. fitabat.Mircus addidit 1 , benediit;m quid yenitregnum Sunt qui dicant,eum refta via afino infidentcm per . '
patrisnori Darnel. niediam vrbem progreTum, & in templum Intraflc. quod
Hofatmainexcels.] Repetido eft cxvehementi af- Alij,non eo die, quo in vrbem ingreius efh fed po- templum
feftu profcita. Legimus in nonnullis antiquis C- ftridie:qucmadmodum videturnarrafe Marcus n, ngrcfus 't
ciliis,& in quibufdam prophanis etiam biftoriis ob- Matthxu.71 autem per anticipationem dixifle'Chri-
feruatum fuiTe,quoties vna,eadcmquc vox turba ftum in templum ingrelfum ci. Alij contrario ea- *n ta.it. ij.
Imperatoriacclamanterepcteretunex numero enim dem die,qua ih vrbem ingreflfus eft,in templum eti
repetitionumafl^clusxftimabatur.Quod autem dt- ingreiTum:Marcum veronon feruafleordinem nar
citHofannain altfiimis, qui oprime vidtur haftenuS rationisrfcd per recapitulationem, quod precedenti
interprctari,fic exponunt, quafi Grxc intelligatur die geftum erat,fequt nairaflTe. Ita fntit D. Augu-
pronomen,, qui es in altiflimis,cuius eclipfis exem - ftinus,quod ex his verbis P,confirmt, &reli&is iL 0 Lib.t.d
bP^L piuni profcruntb. Hoc mihi nimisdurum,& inufi-
lis abtjrforas extra ciuitatem ,quibus verbis indicat E- eonfeufu
tatum vidctur.Itaquepotis credo prxpofitionem uangelifta, Chriftum,antequam exvrbeexiret, vt Eug.c.?^
cExod
C4)X0 " u * Graecam
3ft,pro* in , pofitam efTe pro * ex, ficut Hebraic iretBethaniam,-diputationem3quamMatrhxus,c pVcif.17.
,pro ]Qmin, his in Iocisc,& illo ipfo Plmo, Marcus narrant, cum acerdotibus hahuilTt.-quluis
1<.\- quem m alij citant d . Ladate Dominum de calis , ladate Mircus earn non narret, nifi f cundo die,c^i Chri-
i.pr.i<. ff^xr(^,ideft,dcexcelfis,ficutant dixerat/e ftus Bethania Ierofolymam rediiflet. Alij, vtMat-
AP b' ' i"'" e''i:rcPet't'onem e^e manifeftura eft,& * Hebraif- thxum,Mircumque concilient , vtroque die Chr-
no- rfium,'&Scptuaginta interpretes Grxc, & Hiero- ftum in templum ingreflum fuiedict:quod pro-
uadu. nymus Latine imitatus eft, quem etiam imitatifunt babilequidem cft,quiaquotiefcque Ierofolymi
hocloco,&/^7?m, dxeruntpro, de altiffimis: hriftuserat,templumfrequentabat:fed eft didurrt
rogantenim Deum, vtdeccelo,hoceft,cce'itusdi- absre,quiaEuangeliftxnondeqocumquChrifti
uinitus.mirabiliter nouuti regem feruct.Hinc iutel- n templum ingrc!ru:fed de eo tantum toqui volue-
cCa.t9.1S. ligitur, quomodo quod Lucas fcribite,turbam ac- runt,quo eajquxjpquuntur^gebfunt.'vt pcri,qui
clamaiTepax in calo, & gloria in excelfis , non fit altert in templo erant,acclamarcnt,Ho/ri4j/j'oDrf//,&
r- t eiufdem Lucx fententix contrarium f , Gloria in altif- cerdotcs Chriftum interrogarent,vtr ea,qux di-
ap.x. A- mis De0jdrinterrapax homimbus. Nam illic Angel cercntur,audiret. Ea autem nonfecundo, fed primo
gloriam D eo, picem hominibus annuntiabantmc die accidifse probabile eft:cm pueri adhuc clama-
turbx&glornm.&pacem Chrifto //&, id eft, rent//<>/;w4,quod primo potius,qum icundo die
ab excelfis,& Deo precantur nam & apud Lucam fecifse credendum eft.Itaque D. Auguftini fententia.
* ponitur
pro *, inpro de. multo mihi yideturprobabilior.
* Dchoc Hcbraifmo paul lupr.i,ntiim Ctth er!t Pfal. Scribit etiam Ioannes 4 fimilem hiftoriam: fed v- C|nifjus
148.1. verba notare, injquo pntcr repecitionem prxpofi-
rofimile cft,quod Chryfoftorh. Auguftinus, & Eu- bis vcndn-
tiones 3 btt,Sc f min , in & ex eandem vim habene ibbrt
CD'OTiaa inSbn a'swn ja mfi1 h*uii* adonaiw thymiusexiftimant, fimilem efsc, non eandem, bif icsx- tan
bfch feamatim htlleluhu bamrr,tri4mim,liaiicDomin\xta que Chrift templo vendcntes& enttes eieeifse. plociecit-
de ccclis,laudateeuminexcels. Cum autem in tplumdicitur ingreius, prima pars 4Cl- 4
. Commota e vniuer\aciuitas. ] Non eft creden- templi intelligenda eft, qux atrium, & porticus Sa- 1,1
Quomodo dum.fingulos ciues fuifTe cmotos : fed vniuerfa vmuer ci- lomonis appcllabatur, vbi docere, & ambulare fole-
fit !*" uitas cmota fuifle dicitur,quia & maior pai s,& qui ' bat Chriftus Ms enim locus patebat omnibus f, nam
tacmitas,
au<5toritateprimierant,vtfcribx,Pharifti,& facer- j" reliquas duas templipartes, nonnififacerdotes 10.
dotes commotifunt,quadmodum dixit Euge- ingrediebantur,vtait D. Paulus M n atrio ergo tem-
S ., lifta , Magorum aduentu vniuerfam Ierofolymam P!i & vendentes, & ementes verfabantur. t ,j Hebr-
fuifle turbatam. Commota autem ciuitas , non gau- Vendentes.] Non pofsumus hunc locum melius, 9 e.Sc 7. '
dio,nonadmiratione,nonmetu fed inuidia,& mali- quna Hieronymi verbis interpretan. r,inquif, Qpmodo
gnaquadamindignationc.qud videretChriftot- primb feiendum , qnldtuxta mandata legis, augu.iftmo in ,n 1'
tum honoris tribui, vtex verbis fequcntibusintel- orbe Domini templo, & decunchs peni regionibus - ITiiUlli
ligitur, ficut monuitEuthymius. daorumillucpoptdo confluente t innumerabiles immolaban-
h Cap i j cx2sehiO. ] Non ignorabant, quis effet Chrilu, tur boix , feis diebus , tautorum , arietum,
cm eum per tres iamannoscognouiflcnt.ftdfenfus bncorHm:pauperibus,neabfquefacricto efent , pullos co-
eft,quantushiceft,vtttum honoris mercatur.'ficut lumbarum, er turtm-es'oferentius : acetdebat plerumquet
dicebant Nazareni , Nonne e biefahrifiliusi w> <?' de long vnrant , nia baberent yicHmas : excogi-
II. Topuli autem.] ! "oxK<"> Turba , qux aliunde tsHtrmt igitur facerdotos , 'quomodo prxdam de populo fa-
fecuta eum fuerat,n autem Icrofolymitanus popu- ment> & ommaamma'ia, quibus opus erat , ad jatrfici*
lus.Opponit enim rufticam turbam , qux Chriftum vendebant , vt <r vendertm non buntnibus , & ipfi rur~
fecutafucrar,Ierofolymitanisciuibus,quodhipcr E/'<w empta fufeiperent. Haue flroPhaw eorum crebra ve-
contcmptum,&inuidiamdicerent,Q/rfa'c?lll- memium inopia dtipabat, qui indigebant fmnpitbus , CT
per fidem refponderet : Inc e Itfus Vnplxta a Kaza- tmftlm hoias non babebant : fed ne 1 tmerent qui-
*reth., Cum autem Prophetam
I M fc t . 0 Jau. ones: &
dem /it* <Cu7jj L.^...r../ . .^_*
Vilia mumfcula. "j
Pojtferant i'.aque '/ mm
&
vocat , non qualemc-
que , fed Mefliam ilium iam olim promiifum, diuq; mul.irio%:qui mutuam fub cautioe datent pecumam: fed
expec"tatumintelligit,vtexfuperioreacclamatione quia erat legepneeptam u , yt nemo yfuras acciperet , & u Lcu.if j
Dcut.ij i?.
CbriQus pcrfpicitur: proptere enim dixerat,Hofannalio Da- prodejfenon proderatpecunia fcencrata, qux Commodi nihil
faitPro- uid,5c,Benediclus,quivemt in nomine Domini. Non enim babe/et, & interdum fortem perderet , excoghaucrtmt cjr
pha. regis folm, fed eriam Prophetx nomine, Meifias alum teebnam, ft prt nummularis Colybtslas faceren\
iDeut.ci. promifluseratjVt'Pro^ffrfW/f gente ,tua, Crdefratri- cuius vcrbi iproprietatcm Latina lingua non expnmu.
Yi'kt ' ' tu*sJ'cutwe'fttfc*!ubittibi Dominus Deus tuus: ipfuni Colyba dicuntur apud eis, qux nos appedamus tragemata,
I Aft audtts-.quod Petrus , & Stephanus 1 de Chrifto in- ytlytliamutmfcula ,yerbi gratiafrjxi cicais ,, *
Tripex'7' terpretantur. paffarttm , iTpoma diuer generis, ]git quia vjbr.isac-
ChiHti pa- St74a7{4reth.] Trplice patriam Chriftum habuiffcj ciperenonpoterant , colybi*,>qt;i pecmiam fenerutierant
ui- Bethlehem, in qua natus:Nazareth,in qua educatus: pro vfuris acclpiebant arias Jpecies , ytquod numino non
e Qit-1-} C3pharnaii,in qua plerqjverfat' eft,expofuimus m, Herbat, inhjs rebus exigrent , qux nummis coemwituri
 451 COMMENT. IN MATTH.
Cetera mihi placentilludtantim certum non eft, 17. Et reliBis illts.] Pn'ncipibiisiaccrdotum, &
quod Hieronymus refcrr,eam confuetudinem a- Seribis de quibus K didum erat. Quo autem cod- k yctf [f
cerdotibusintrodudamefe. lio eos reliquerit, varia; funt fententiae. Euangelifta
CttaEpif- & cathedras yendentium columbas ettert.) D.Hiero- quidemita videtur fcribere,vtChriftumfignificet,
fcoposSi- nymus',& Ambrofiusb non putant,poTe bocad certa aliqua,& non leui de cau eos reliquiTe. Alio-
raoniacos. verbum intelligi,abfurdum cxiftimantes^olumba- qui non erat.quod diceret,dr reliBis Hits abtjtforai', fa-
aHoc loco rum vnditores.tamquamdoAoreslegis.cathedras tiserat,vtfcriberet, eumfeiu Bethaniam recepife
Lacx" '9 *baDuifle. Itaque admyfticum feniiim confugiuntt quodibi haberethoipitium: cum autem dicittrrf-
vditorescolumbar fcpifcopos cflTe, qui dona Spi- liclisilUs,Cigniczre videtur, eorumcau dicefitTe
ritus andi pecunia vdunt: hienimin Ecclefiisca- ErgoChryoftomus, Audorimpcrfcdi,&Euthy-
thedrashabent,quamallegoriam & Cteri omnes mius^roptere eos reliquiffedicunt, ne ab illisante
veteres interpretes fecuti funt : fed non ublato ta- tempus comprehenderetur, Thcophyl. vero, quod
menlireralifenfu. Igitur venditores columbarum eiusprjfentia,atquecolloquiisindignieflent.Vtr-
cathedras,in quibus fdrent, habuhTecredcndum que proba bilius.qum quod Hieronymus, Beda,&
eft, non quales legis dodores : fed quales ciufmodi Strabusexiftimanr, nonaliadecaui difcefiffe,qu
-rerum in foro venditores habere folent, " qud ."paupercm efiet, hopitium in tanta ciuiute
Cur'cathe- Curcrgodicetaliquis, non potiusdiciturnmu- non inuenirct.Nec eaim credibile eft,neminem fuif-
dra rend- hriorum.gum colbas vendentiii cathedras euer- fe.cm tam multi iam in eum credidifTent, qui do-
tioolum- tifie ^ cnTnummularij potius, qum columbarum mo eum velletrecipere.
bas eacrcic. vcncitoiescathedras habere folcant?Rcfpdeo,v- 18. Efuriit.] Sunt qui exifttment,non eriife ver,
luife Euangcliftamdicere quod erat maius:pmcr- cm matutinum effet tempuj;id,vtoccafionemac-
mittere, quod minus: in nummulariis autem nuius ciperet cdendi miraculi, efurire finxifl, vtintit
erat, corum menis vn cum pecunia, qumeorum Euthyrhius,nefcioetiam, an Auguftmusl. I deft, iLi.qa*.
cathedras cuerterc:proptere menfs,non cathedras vald probabile. Nam, vt poftea dicemus.eti finxit Euangeli:.
dixit euertiffc. Meritomirturmulti.quomodo n- inficufefrudumquirere,cmnonignoraret,fm- "^!'-
mularij, & reliquum hominum genus auariflimum dum non habere.Cert fi ver efurihycd mihi vi-
Chrifto non refljterint. R.ed Hieron. refpondet, detur Chryfoftomus exiftimare, n naturalem fuit
Plerique arbitrantur,maximumej}efigmrum , quod r Lt- ffamen:lcd voluntariam,& fponte accerfitam ,vt
clean i \*rusfu[citatMec,qmd ex y'.ero Umen acceperit, caumhaberetmiracul eddi,quemadmodum * . ,
' 1 quid adlordanemiox auditat Vains', quod transfigura- docuimus,tempeftitemillam,qUJeipfocdifcipu- ' l4'
dloan.j.. tus in monte gloriamoendittriumpbantis*. Mihi inter- lis nauigante.uireccepit, non naturalem, fed cius
eMau.} 17 niagna ,* fecit , 'hoc videtur mirabilius efle , quid ftudio,& volunmeexcitatamfuiiTe, vtoccafionem
fMar. 9.u. 3omo y & dio tempere contemptibilis , &in tantmvilis, haberetventis.mariqueimperandi, Scoftendcndi
clirUUmT pocacriKifigreturtSmks,&VharifMscontrafefmen- poteftatem,acdiuinitatemiam,
laculnm " tibus,& yidentibus lucra fua derui , potuerit ad vnius i9.Etnihilinucmtinea.]ru&\im in ficuChriftum
Hicreny agelli yerbera,tantam eiicere multitudinemjnenfa[quefub- noninueniiTeno eft mirum,cm,vticribitMarcusn, nCa,n.ij.
m fernen- 1,& cathedras confringere,& aliafacer, qua innitus ficorum tempus non eflet:erat enim dies mfis Mar-
mnfccijfetexercims. lgneum emm quiddam, atquejyde- tij vndecimus, vt ex Euangeliftis apert colligitun
reum radiabat ex oculiseius, r dittinitatis maieas lucebat quaefiuife mirum eft.
ittfacie. Quod hereticorum icribit interpres, Chriftum ...
i?. Scriptumefl. ] QK>d Ieremias de hominibus fui quxfiuiTe in arbore frudum , quod ndum cogno- facete
temporisdixcrat,adnummularios,& venditores - > iTet,qua?nam arbor eTet, putafTetque, cum long ignoranti
lumbarum accommodat.Simile cxemplum notaui vidiTet,aliquam aliam arborem eiTc ex iis,qus tune Chtifto ni-
_ i s musfupris.vbinon interpretatur prophetiam , fed maturumfrudumhabtrentjridiculumeft.Namne- buit'.
J' ad peribnas fimiles accommodt. que,quac effet arbor, Chriftus ignorare potuit, neq; **lum m
Infanws l. Ex ore infantinm. J Dubium , ari qui clambant, vllam arborem tempore ma turum frufr habere "
erc fuert infantes omnino fuerint,an pueri iam grandiuculi, potuic. Et.vt fingamus, quemadmodum hxreticus
qui Chiilto qUj cm turbarn clamantem iudiaiiTentjHcfannafilto dicit,Chriftum arborem non CognouifTercur Uli ma-
acclama- ^^/^andemcantionemjVt ca folet a:tas, imitati ledixit, ciimficumeffe videret,qua:nondummiatu-
' funtJiilarius,uftor imperfedi , & Strabus pueros rosdeb:ret habere frudus ? Sciensergo,& prudens
quidem.fednoninfantesfuifreputant. Chrylbft. Chriftus ad arborem diuertit.neque ignoras efTe fi- '
Euthymius, & Theophyladus infantes : quod ego curryieq; frud non haberc.-ed fingens fe querere
mu|t magis probo,k quia idChrifti gloriam magis more hominum , quod feiebat inuenturum non ef-
augct:& quia verba id fignificant.&quia eo sesu di- fe:fiue,vt miraculi occafionem captaret, vt A ugti- T., .
hc t 40 cere videturChriftus,ficutapud Luchdeeadre ftinus Chryfftomus, & Euthymius in hune lo- ueVcEu-
\oc[ue;ni\x\icc[tmftUuMerintJapidesclamabmt. cumicnbcesexiftim5t,(iue,vtegoarbitror,vtmy- gclictju*.
pralmorum ferfttji laudtm. ] && ror tid eft , perftQam Efterium,de quo paulo poft dicemus,dedararet. jj.
locusexpli- laudem confecutus es. Eodem infu dixit Dauid Altera quiftio eft, cur arbori malcdixerit,eamque
catus. tpmo' iifadtbabbt\,fmjdafiilaudem,ide,a.bcm, arefecerit,quafi punir vellet, quod fhidnonha-
perpetuam,& immortalem laudem tibi comparait)". beret,cm habere non deberet eo tempore, quad-
ilnPfj Q^isapudDauidemfcnfusfitjinCommtariisiex- modum Marcus quafi arborem excufns dixit , non
plicabimuSjDauidcm fe per infante, & la- emm erattempusfiarum. Id ego non irae impetu,qu i in _ ^..
dentcm appellaffc, ex cuius ore gratias prodeuido Chriftum cadere non poterat.non patna? inferendas talaca^"
Goliath agcntis,magnam Deus laudem confecutus cauffa,quam nec arbor merebatur, nec poteraten- arefectu
eifet.vt ftatim fequitur,Tt deflruas immicum/Zrvltorem, tire, fi mereretur , fed iolo myfterio fadum credo: p Tra.in
ideft,quiainimic,&vltordeftruxifti:huncenim quemadmodum Orgenes p, Hilarius, & Hierony- Matth.17.
fenfum Hebraica verba fecipit, qua funt huiumo- mus putant. Myfterium autem fuit.qud cm Syna- ^j^^g"
Chriflus diDpinai '? lehafcbitb oieb ymithnek\em, goga arbor e!Tet, Deo in vinca ua plantata/ru&- co|e"_*
Denm fe a(j verbum, ad ceflarc faciendum inimicum & fe vt queineafpequxfiuiifet,numquaminueniiretvl- ioaedc-
elTe often- ^{(.ntcm. Obiruandum eft, Chriftum feinhuius lunv quemadmodum apud Iiam dicit q, Expect", claratur.
accommodationefententia Deum declarare. Nam ytfaceretyua? , &fecitlabrufcas,8c vt per aliam apud qcap.f. n.
quodDcoDuiddixcratjfibidideftmterpretatur Lucam parabolam declaraturr,rfrZw-,inquit,/7c* r"-4-
babeat

\
 4JJ . , DE FICV A;EFACf A; ;
habflut (jhH 4m pl4nt4uminyine*fi44,& vtnit tjn*m>s A eV Denon ex hominibutfuilfi Qjted ergo ilJj re*
fruiiuminilU , & tun inuenit : dixit 4 culterm fplderv noluerant , Chriftui riuni? proponte dofef
yintdi Ecu 4nni trts fwit ttxti*mo [ parbola^iiiiumfuIetoarinlibepffflHm, eofqi
inficHlnf4b4C, & nonmbtnio -.fuccidt try illm, vt tmd penituiinexcufabilei,qud^ff} publeaBii mere*
Um ttrrm 0CO4p4t ? q u e mad mod um ergo Ule fucci- . ces lo um , crcddertnt, & ad cms prxd ix i oiuin
dit, U Chriftui a relacit , id eft, legem v erf,& Sy. egerint pcenitentam,pi n ce {}]{ cred c-r e. m-c pai -
nag(sgam,quia bonorum operum Ihim non fere- tentam agerc veluerint,Persbole,qu vjue ad Ib
vC ai *>at ' ebroguit;hoc eft , quod alia parabola paulo verba* vtnit UtmufiXXdlttir, facill eft. Heme qu \ .
4i' poftdocct,cuiujconclufiocft>,*^/rrfW',i ?'/r*- duoihabcbatriliei.BortdubiumfquinbeuifiMa- ''|,!
yMmDH^d4kutrymif4^fritBmtwtAn'KMixm |iidubium,quidufintfilii,Mlrunijeunteftn= tnififil
propteregemibu dandwm, quia frutuifeure fu veterc$ interprete!, duoflioi,populofduai0l- '
rant : propterel ludadi'aufcrendum , quia fi-uci us tem , & ludaeum fulTe di*erm quorum prior i
non feccrant : led (ilium potiui dorm m rut, it hre- Deeper naturalem legem i (Tu invmea Ais /abon
dera ynicumoccderanr. ^c/pondert ft nolle , quia ne legem quid em na>
Qs?**^^ Atridcturper arboremiignincari,nondum fuiffe cu rure volut, port.- ductus pnenittnm in vi- e
*r"?irfi temPu, vtSynegogafruuiaflTerret : tmtnimtrtl B ncam vuu-rit, id cli,n<;n ibl.im naturalem, fed lui
lit.etra, te"1t:,!fiCjr:,">- R.tTpondeo,noncui re ca ufa arefa- gelic ciiam leg, m receperit,atque feruaiu-rii.Cr.n-
UchTi ' Ctam fiiuTcficum cd ra::ti!m volffcC hrihun, fa- ti a iudaicus;iu.lus Deo m vmeam u ,id eje^t-m
aoatttet. o illo fine vil verbii, declarare, fe Synagog are- femare refpondtt Il iturum effe u mulu .inqmt , cux fStei, if\
facturum,! ! - uhim non arferebat: qticmadmo- Ucmtti tjl Dominus,f4Ctmnstftoi\$i non iuit, <d eft.non *
dum arbor illa rrudumn^habebac Ineoigiturt- fecit, quasin legepr^ceptafuerent. Ita rg#nei f^'lp''9
turn, quod Chriitmdocere voluit, ficua Synagoge & Athanafiui SQiryflbftomuf, & imperfM, fccSft'i
fimilis eile deljet.qud neutra fruumbabcbat. In Heronymuf,Bed*,&Eurhymi$'. ih.jci.,cu
/c:-vtj d Chnftui dicerc noluit fimi. iscle n Ccterum probabiJe ; , ex J<-co K vbi par.. bob g vcf.^.
debet,vt quemadmod tempui non ert,vt cui ha conduditur. duo los, duo boffiinum ludiorum Al c*pofu
beret fruum ira tpu$ noodum eflt, vtSynagoga genera /gnificare ; prmum, plebem f publififlos,
bona ope -a fjcer.t;etfi (co aliter Hieronymum in- meretr/tcf f & pecfor*<s , qui iuib Deofflvin^ft lutu'a
terpretan:bocenim inter arbortsAbominef inter* . i t: '..>'>< -.id -^... U-gcm:n-m verbis fed
loterarbo-^J^^*Tboretranin^n>aona^lcerto quodao* r-iiol.-crtpoi.dm.nr/n.wai.. n obicrii men.':
mfcho- aiim tempore trudu$frrredebri homines verb de- po)L.; verobvni.isc>.crn b.&r prdicat', i. #$ffl-
minct4ir- bent toto vit* ftur rempore beoefacere, Totaviti moti ,,ci ...-. , .un olum v. t i , |< .
Crumaie- nobis ; art.- tota deoet {le frugfera ; qUC iruauerttflt fed hu-m.-clieam ctbm eee j) r..iU: fe- f
it**- quam non pmer volunutem noftram ftcrilef ficit. u n u : m ,< te. > : ., n . ; a v & Pbsrifre*, qui vU .,
10. r .:<: Difcifult.}Dc leq^uenttqu tertuf Oe .11) ... < > ^ e , Jbondeeimt ituros,e'lc(1d ell,
fUttab - j' : . i -I v u - .: .'- -lus fu- - 1 _:;is oI)'n.;a.i. .ntm,& mu . u. leueram .i q.e per-
rat,ccm--c u r . ' ..j beiiU am rtucrtci en- f ct<m pe- tt. ba .iut :bd j ici a non Krunt,quia le- .
tur, vtapparet ex - . ' gem minime feruarunf , Mette loiffJ, de quo l'ro-
11. ElMHb-fi(M4erttt.]i f Ai4XtAwT\:i df p!u-ta;lccucibtriint,crc.iidc unt, vt< hriilusipfe
W 1 #* putai nii.vt i o cnt qu. dubitantapud.fe in vtram- deekntfiUd tili ftcii dftam foins quod team, & " *u
le Ra.'.4. partem arg cura; i. itaahbi b. in-..-i voteres aucroi es Auc'tor mipti feci a.iimad- ' '
10. AmfdtmJe ucdi*+\*tm$t r w ^ iblm, neri i t.Credi bile urnen eft , &, ne ab omnibu s anri -
.__ f fie -a factum
quodin i- cih j_ *usett4ofbu$dt&e4amus,pi^ftimfe
jj j.. ja.^_:i_..i i:/' 1 . A A ^tfbuff
14 totrrtjbd & tu vu. J Non refpondft Chri- Cb/iftum re/pei<f, vt Geotdem , & ^udaieyfB pp-
ftusad quaritionemfacerdot.tmnic a .d ra verkatea pulumobibv^&obl^ufigniftarct.N^
mag irritmir,fcd alia propofitt qua^ione vuU;vt (^^^^
earn fo! u en tes ipfi i i bi refpon deant.Nam nonpote*- bmjk ^| epre0* imago efle vide*
ramrdpoodere,bapt)fm Ioannis e corlo cre quia ban* r^c videmu* alio ]o ,Cbttftum imiJidti#
omra teftiinooioiconttii ftitm confiten, Oui- rum fmum parabola Gentil* , kv&kum f&*
non luxmana , cd djuina poteftatrfjeere , que pttmfiznifcifewUiiftg9, mLu,-,i,
faciebat^tta loanne*deilbtdbmomip*flwrat'. $ ftMkm , * mttwkts frtufc* w w rtgmm **'
^ cctAvmDtscutpi tdlitftitt* mm4i* faottfm Videtur n jt^bi* verbis ndiear* etiim ft=
; mol*" * **nn*' Cb/tftu, non fatm baptdm, 4$^<(\^9 Dei n>
fieni- 5"c '$ bapozabaMd ornnem eu pro* gredtwo eife quad/aodam it Ofign int^rpr>
facet, fefi,nenv9mnem mtfutum , mnem prdkao fj^^quafi'CaVut 45 %*?, eo$ qudam ipfof
nemyitqnedo^nam^eiMdfn^.m cwnquib^age^>^#jo$ 1<:4$
ciimcoai U% Moyffs tntdiigibattM^vtaic ^4^^^\^1^^^^
i tafat,f.p paujus *> &/ mjnftmm b&rtt c.uumciit*- E intr4miff^fuirU^^ tSeJU in r^gnuo oe tngre^ *
i/,.;tt(Y-u-'i i .vcj/v/.wrf; .t<(>/A<w'f. ^tfoa/>lie$ i&f&t visear toiiw* br^ vofuif-
7* iVVr ^ J&ytfa.jVlmrefyeatt, necego fit jfedjpoti? (is*fdot^iftr#gefl i ingrcCuro?
- - -,J mon- s conequCtia poftabre videba tur , quia id ve- ccdcVc.-no'i quod illifiqaiffftff^l4 qU^d/^ffi Jfgs f*9m94
tC fepOodcre ti"" ' '- ' 1 ' J .'./.> >/.-<-<; <]/- ,-. ri - d . ! .1 r-ni Iti! :"i m non
^
gm i care fol et, r,
cuaquod di^r^^if/^wdu^q(^w4^ >1**('4>>&1$) * eG*fi9.f>
ligturaut, ouod cfeqyi,*; ad nimire$dia> rmfit* mem %4 Wir4tim*h A44 *****
ru0tClTtr,iIt, vnde effet Joo s laptifmu$: Cferj>> 4|aod*t>di faUotv&nfu/iuius loi^l, p^Kcednsf yoj
ft*4ixtillis.in qua poteatecajceret,qu' acieb| jnregn^mcxelorum,ideft,y?afla yew? ^4> fftffft
ai, Hm*m^**t dwsffof, j fefo^eratK far eyemplum vobis prxbeotday? ga$ft ^^
Cxdote?ed CbriftiqJi"ftionem rel'pond) e , ne Vosmtm vidtntts . hkfftftffit, >^
ipoodemes Chrifti aucxontaem aflerere ogereHr 4/1^^^?^^'14^9^^^^^^
 * COMMENT. IN MATTH. ft*
tentiam agebant, neeorumquidem exemplopro- A &colipo(Tet:qucmadmodumdicitapudEfaiamic, ..
uocati,aut crcderc,aut pnitentiam agcre voluiftisj Q^idejl, quoddebui vl rafacer vinetme* , & non feci ei}
propterca,vtopinor,non dixit Vt"7A*i53*?, Propomit enim Chriftus, ca quae domini vincarura Qnidper
in regno Dei , fed tU iLt! artbet n Stt * , in regnum facer folent, vt coloni nihil ab illis defiderare pof- fcPem *
P>* fint.quominus vineam bene colant,& partos fruftus *'"t8nifi"
|l. Vtmt enim ad vos 7M>mM.JNuncrefpondet, rcddant.Solentautem,qui vineam plantant.primm
quod facerdotes refpondere noluerunt,docentque, ntque, fepe cingere, ne aut beftiar,aut
beftir,aut fures poflint
poifint irru
irruere.
Ioanncm Deo milium fuiTe,proinde eius baptif- Deindetorculatad colligendam, premendamque
mum non humano, iddiuino conflio inftitutum. rut um. vindemiam edificare. Poftremo,turrim, panimad
Inyutiitc.] Hebraifmus *[eft n(vjXTn3r- rnamentum, partim vt ex ea vinitor fpeculetur , ne
rech tbed.ik.tM eft,pcr mod um iuftitix , iuftitiam prx quis in vineam inuadat. Etil icio omnes veteres tu
fe ferens Iiabitu, & moribus viri iufti. Videtur enita ftores exiftimare,h3ec trit fuam quodque habere fi-
Chriftus non tarn de vera,internaque iuftitia,(etfi in gnificationem. Namfcpem plerique Dei tutelam,&
_ lim de ea, quae facerdo-
Ioanne verifima fuera t ,) quam fcerdo- Angelorum cuftodiam interpretrur.vt Orgenes I, i Traft h
tum opinionefola luftma efe videbatur, pofita m Ambrofius m, Auftor imperfefti, & Hieronymus", Matth ,,.
folis rebus externis,in habitu,in ieiunio,& aliis eiuf- icut d ici tu r , Vt quidderuxislt maceriam eius , <T yin- In P-
modi,qua: fuerunt in Ioanne fingulares , & ficut di - i
damant % !
eam omnes, quipratergredtuntur ytamli maceriam
Liiez 10.i0e

a Cap.ir.i dixit*, Demtemm Ioannesjicque .^'^:, cnim cius D eus dcftruxiiedicitur, quia auxilium, co
O4 dicunt ,d<tmonm habet. Cum ergo eam iuftitiam quo eam protege olebat, atque tueri , retraxit, 5c .79. ij,
Ioannes prae i ferre^quam fccrdotes aut fol a m,aut ab eaquodammodo difceflit,vt diciturinfr v,Deus p Vcrf.ij.
. maximam elTeiudicabapt,excuitioncm nullamha- virtutwn conuertere,refpice de calo , Cjr fide , yiu yi-
bebant, quamobAn illi noiveredid iiTent. tteam ijiam, Ali) fepem, nomen A braham,& Ia-
Hunc Hebraifmum exprefs legim Prouerb if. ,V Cob,quoIudceris Getilibusdiflinguebtur,

(che i bette rte h t[eda\a*h tbimmatfe. Canon.

ces, in viaiuftitiseieperieiur.noftet, Corona dignitatis fe- qmbusludaei.quafi ceras limibusconcludebmr,
neclus, qur in viaiultitia repcriciur. oequiequid liberct,fcerear,vt Irenaus' ,& Au
}i. Videntes.] Publica nos, & meretrices credere, ftor imperfefti f. r L . e 7,
Vt paul ant expfuimus , & Euthymius hoc loco Torcular vero plerique interpretrar a Jure, quod fHom.40.
interpretatur. viftimarumfnguine, quafi mufto redundabat, vt Quid p
Chi Hlus Kecpcemtentiam habuiflis, vt credetetis t ] Duo Chri- Origen. Hieronymus, Beda, Euthymius, Sc Theo- wcul.
duoinPha- ftus in lcerdotibus reprehendit ncredulitat, qua phylaft. Alij Prophetarum fpiritum, qui quafi mu-
rifacis te - nuntio oanni non crediderunt, & pertinaciam, atq; ftumferuebatjVt Irenaeusr, Hilarius , Ambrofius.
ptehendit. obftinationenvqua poleaquam vidiTent etiam pu- Quam interpretationem & Hieronymus approbat, t Loco pau-
blicanos,& meretrices crediduTe, credere noluert: alii Ecclcfim,vt Auftor imperfei,alii . baptifinum,
, , 10 ant no"
hoc eft, quod dicit, panitentiam babuiis ftica, vtAthanafius v. Quod minim omnium probabile ^*' ~,
id eft, nec poftquam eorum exemplumvidiffctis eft,cum ChriftusnondeEcclefiaEuangelica,fedde "^-* 1
fententiam murare voluiftis. Iudaeor loquat*rSynagoga,inquaautbaptiimus
j j. jtlidrnfarabdam mdite.] Matthseus Chriftum non erat, autnonpoteratpertorculaffignificari.
introducir, iildem facerdotibus parabolara propo- Turrimautera plerique interprettur.templumle-
nentm: Lucas vero plebi , capit , inquit, dicere ad roblymitanum , vtOrigenes , Hieronymus, Beda,
to 9.' plebem . Facile multis ea quaeftio fo- Theophylafts, Euthymius. Alii vrbem ipm Ie-
Iuta eftjChriftum facerdotibus in primis , cum qui- rofolymitanam, qua; vna ex parte in monte fita erar*
bus difputabat .parabola propofuifT* , fed quia eir- vt Irenaus: alii legis altitudinem, vt Ambrofius1, xCap.ie.1
cumfufi, & audientc plebe propofuit,Lucas fcripfit D Auftor imperfcfti,& Hieronymus . Luc*.
ad plebcmdixifle.Ca?terum,quod in omnium para- Quartapars,funtcoloni,quibusvinealocaUruif- f Hoc lc"
bolarum cxplicationeiolemus, id eil, hoc locme- ftdicitur. Per colonos autmultiauftoresolos- f,nt
moria reperendum, ea, qua? quafi neceifaria,& pro- cerdotes,Scribas,& Pharifieosintelligunt, qui col- coloni.
pria parabola; membra funr, ab iis , quae iunt adiun- da: vinei, id eft, populum docendi munus iufcepe-
fta,& vt ita dicam , accidentia diligenter diftingui rant,vt Origenes, Hilarius, Auftor impcrfefti , Eu-
oportcre. h ymius & Theophylaftus,quorum opinionem co
in hac igitur parabola,quar vquead ilia verba di- firroat,quod Chriftus cum folis facerdotibus difpu-
e Verf.4i cit lejus , traftatur , ix mihi panes ptopri efe vi- ta bat, & in eos parabolam propon eba t,&qud rcli-
Parabole denturjac nccelTaris.Primaeft.homoquidamiqiii quus ludxorum populus non tarn coloni, qum vi- zyer^j.
partes ne- vineam plantauit,per quem nemo dubitat Deum fi- neafuiiTe videatur Ex parabola; tarnen conclufione,
coflariae gnificari. Secunda eft, vinca quam plantauit, quam quae ponitur infr *, intelligitur , colonos non folos
fex. Athanafiusd,mundum, quem Dens condiditjinter- E cerdotes,fcd totem Iudaeor gentem vocatosfuiC
dQnasiU
pretatur : Irenaeus vere, vniuerium hominum ge- fe.quiaconcludit Chriftus, vineam ludeis auferen-
Lib 4. nus qubd<rfi ita . cft,qui
_ -
erunt coloni,quibus e Deus dam,& aliis colonisjid eft,gentibus elocandam.^i#<
eap.7- iocailedicitur? Itaque melius lij omnes auftores, feretur, inquit, i yobis regnum Dei,& dabitur gentifacien-
Ecclefi. vmeam Ecclefi interpretantur, in qua voluit Deus tifruBus eius. Arque hoc modo Ambrofius interpre
Pfal.7?.?. homines laborare. Vfitata in Scripturis metaphora tatur. LocaQeautem Deus colonis vineam iamdi-
Cap. f. t. eft, vt f, Vineam de JEgypto tranuliiy eieeii gentes , & cirur,quiainealaborantibus mercedem certa vit
Cap.i.ii plantaieam. Similis metaphora eftapud Iiiam g , & arterna; promifit:quemadmodum alia etiam vineae
. 3pUj leremiaraS & pud Ioclem'. PlantaTeau- parabola capitepraecedenti declaratum eft. Itaque *<clitab'
tem vineam dicitur Deus,cm legem ded ir,quia no- velexblo loetionisvrbo,infaniantlictha;retici, BOrUj^,
titiam fui per earn in animis hominum quodammo- bonorum operum mrita probantur. ^eI
do plantauit, vtD. Auguftinus ait*, Quinta pan funtirui, quosdominus vinea; di-
Tertia eft, qud fepem circumdederit,quodtor- uerfo tpore,vt fruftus colligerenr, diuerfos mifife
$erm. de cujJf jn el)j turrrim asdificauerit; quae tria vn tan- dicirur,per quos omnes auftores conntunt,&eX * Cap.1-
rb.Dom. ^ni^vtmihi iridetur, parte efficit; nihil enim aliud verbis Chrifti manifeftum eft , veteres prophetas fi -
his tribus rebus fignificatur, qu DefeciTeEccle- gnificari. Quomodo ante alii occifi,aliilapidatifinr,
(ix faar,quicquid ficere debuit,vt bene&cuftodiri, Ii quis ignort, epiftolae ad Hebraeos \8c Hieronymt
in hunc
 457 CAR XXI. DE PARAS. VlNE^ AR. LGAT, 45
in iiunc locum legat commcntarios. A rant, d/>, negantes id euenturum, quod Chriftus
Se\ta eft, filius, quem dominus vinci ad extrem cornminabatur, Deum illos male perditurum : pi o-
iniiit Eum efife Chriftum, ne illiquidem acerdotes, batid cuenturum, quialapis, quern ipfi edificantes
in quos iacfhta parabola eil, ignorare potuerunt. reprobaUeruhr,facbs eft in caput anguli,& qui ccci-
Hrc propriam habent,& necelriam fignificatio- derit fuper eum,confringetur: fuper quem autem la-
ncm: citera, qui in parabola videmus, adie&itia pis ceciderit, contereteum.
funtj&ad fignificationem trahi non dcbent,ne quid Mutauit Chriftus iubitometaphoram.-quemadmo- Chriliis
violcnti , aut abfurdi dicamus & dum nimis mulge- dum liislocis eum fecifle animaduertimus.Nam - Ecclefiam
mus, fnguinem eliciamwsj eiufmodi funt fepes, tor- clefiam,quam pris vineecompara4ierdt,nunc com- dificio
Pants ad- cular, turris,vt fupr explicaimus, domini peregr parat edificio, quia Deiedficatio eft, vt ait D.Pau- comParar>
iticur.
abitus : quamquam per cam domini peregr profe- lus'.&quos pris colonos, nuncedificantes: quem j, adCor
flioncmChryloftomus, Theophyhctus, & fcuthy- pris fili.nnc lapidem appellat, vtHierohymus& c.j.j.
mius diuturnam Dei erga ldeos patientiam fignifi- Euthymius annotauert. Chriftum lapidem vocarij ** ad Cor.
cari volunt. Hieronymus ver, & Beda liberum illis vfitata in Scriptum metaphoraeft,vtK,.E-ff<r<> c- 4-*-
arbitrium reliclura eile, vt, fi vellent, laborarent : fi infundamentis Sion lapidem, lapidem probatum,atgularem, ^Phcf/*-
noller.t, non laborarent : quemadmodm eiufmodi pretitfmh,infundamento funda itm : & apud Danieiem K fi ii"
feruisabfentcdcmino,auihborare,autceffrelite- Chriftus eftlapis ille,quidemontc(finemanibusab- 1 Cap.i 34!
Liberum melTefolet.Mihi,vtdixi,nonvideturhstcparsccr- fciTus fuifle dicitur, & m, Eccelapis, quem dedi coram m Zach
jibitrium tanb neceflarimque habere fignificationem : fed ad lefu,fut>cr lapidem ymtmfepttm oculifunt. Dicitur autem Cl ** '*
ptobatur. expIendam,ornadmqueparabolamadiea.Siqui$ Chriftus lapis, Ecclcfizrepeftu, quia firmutn eius
tarnen fignificationem aliquam eheiendam efle con- fundamentumeft , vt dclart D.Paulus needu- nr.eiCori
a Traft tcndit, illa mihi maxime placer, quam Origencs \& bi eft, quin Dauid Pilmoillo , vnde hoc teftimo- i- u-
in Marth! Theophylafluselicuerunt, dominum vinca; , ideft, nium fumptum eft,de Chriftolocutus fucrir, em- ad BPheC
, ' Dcum peregr prcfcdumclTe, quia, cum ludeis in que lapidem appellauerir, quod ne ipfi quidem l- 0*p'|
montesina apparuilet, vt vincam illis fuamlocaret, cerdotes Chrifti aduerlarijdjffiteri potuerunt. . ' *
id eft,vt legem daret,& feeduscum illisdc ea feruan- Lapidem quem reprobauem.] Hebraifmus eft,* quem Hebraif-
da fanciret, pofte apparere defijt, quafi peregr di- Septuaginu fi cquentiilim imitari folent p.cum etil mus-
fccfliflct.Adieftitiumetiameft,q'Jod in parabola di- GrecsMatthriinterpres.&GreciLatinusfecutus P Qcn il
citur, tempusfrucluumappropinquaile: quafi non eft, lapidem, quem reprob^uerunt , pro, lapis, quem re- ' '
fempcrtcmpusfueiitfructuu: auc quafi non Temper probauerunt: nam Latini vixita loquuntur.
Deus ludeis bonoropcrumfru&usexegerit.Non * Hic Hebraifmus in Gcu31.1i.iic habetur, 5 Si
bVuCij. enimitaeft:fed vtdiximus fupr b,femperfru<ftuum bln 1t folahhafcbttafchtrbitl. omnem opulciuiam,
tempus fuit. Deinde quod dicitur , yerebuntur film 4uam abitulit.
wrww: nec enim id ideo dictum eft,quod ad parabolf jtedificantcs.] Hicctiam Hebraiimus eft, * quo
fignificationneceffarium effet, led quod effet vero participium prefens ponitur pro nomine verbah of-
imie id dominum vinee,cm filium fuum mitterer, ficium fignificante, id eft, adificatores, architecH, vt fu
t iftur fuiffe. ChryfoftomuS,Euihymius,&Thco- prqannotauimus <Cap.i$ 4
phylactuslegunt./ertf erebunturfilium >r,emn: quem- * Similis Hebraifmus eil, Ifai.ji. ji. ^ ^p-, ;
cd to 13. admodm & apud Lucam legitur. Quod ideo di- vtKtre Uch %oitr pints. Et vocabituribi fepicns frau-
xiffcputt,vtindicaret dominus vinei,qaodcoloni ram. vbi noshabemus.&vocaberitidificatorfepium.
facer deberet,non quod ignoraret, non reucrituros Quos autem Chriftus ,& ante Chriftum Dauid
filium fuum efle: & ne fe Dei pridiione coactos edificantes appellauerir,non confendt interpretes* .
fuiffedicerenr.Sed non dubito,ifta omnia tamquam Nam quidam Iblos acerdotes, ita vocari putant, vt qu fi^t
de homine, non tanqu de Deo dicb effe.Homo au-D Chryfoft.EuthymiuSjTheophylaftus.quia illi quafi xdifican-
tem non potuit feire fore,vt colni filium fuum occi- architefti erant veteris Synagogue, qui cam edifica.-
derent : potis debuit credere fore,vt rcuererentun bant,id cft,docebant t edificare enim, docere eft, vt
i Cip.m. 4; ^mn "!4los maleperdet. ] Marcus d,& Lucas apud Ieremiam r,& paulum f,ficut D. Paulus fe Eu- ( ^ ,
tCa.to.iV.'hecverbanonfaccrdotibus,fed Chriftodirfta geiij architcum appellat t. Ira videtur hunc locum fadRom?'
Contilian- fuifle tradunt. E contrario ver Lucas fcribit, facer- D.Petrus0 cXponere. Hicefilapis,quireprobatus eflkvo- n.to.
Sj!*" dotesrerpondiffc,4/,quafiquodChriftusdixerat, ks*dficantibu!^iffaefiincaputanguliA\i)xi&c- . adCor;
' negirenr,&abominarentur.D.Auguftinusfrefpon- tes omnes ldeos generaliter. vocari dict,quia om- ^-to-
decernf.' dct,hecverba,vtaitMattharus,facerdotibusdiU ns, quamuis non finguli Chriftum reiecerunt: hoc , '
bang. fuiiie,t]uia vera cra:ir,& quicquid verum eft verita- enim cft,quod dicitur reprobauerut, id eft,quafi inuti- ad Ephef.a
eI:7- teproficifekur: Veritas aut erat Chriftus.alios duos lem,&adidificiuminepturabiccerunt, vtdicunt to.
Euangeliftas Chriftoillatribuifle, coactum hoc vi- impij '. Circumueniamusmfium^uemajninutilisefi nobis, c ".Cot. 5;
deturataqucprobabiliuseft,quodChryfoftomus& & contrarius efi operibus mflris , & improper* nobispeccat* l0-
Euthymius refpondent,hecverba,vtMattheusicri- legisy& infamat in nos peccatadifdpUntntfx. . u^Actor. 4,
bir, primm, facerdotibiu diel: M Chriftum vero & fic facltti efi in caput angidt.] Id eft, caput anguli. xSap.t.iu'
confirmaffe,& explicaffe, ita vt faccrdotes intellige- Hebraifmus, * quales multos fupr notauimus X. y Cap ij
rent, ilium contra fe loqui,vel!cquefignificare,fore, Similis Hebraifmus eft inter alios ille, Ifaifc 7.8. *
vt Deusillos, tamquam malos colonos diperdcret, proT anN CKt rofch Aram damafchtm. caput Sytix
& vincam fiiam aliis agricoliselocaret: proptere Damafcils. Vbi caput pro prxcipua ciuitare & metrpoli
Marcum,& Lucam ilia Chrifto tribuifle:tunc autem fnur.
refponJirefacerdores,quodLucasait,rf/ir. Caput autem anguli, id eft, lapis in edificio angu- cur Chti-
Qeomodo +1 Kjmquamlegiftis.] Exprobratfaccrdotibusle- lumefficis tribus de caufis appellatur Chriftus. Pri- ftus lapis '
reat icleinhm prohtcntibus, legis ignorationem, vt mm,quiacftfirmifllmustotiusedificijlapis,quito- angularis
g Ver'.is.ee fupr 8 confirmt Chriftus alia metaphora , & Scri- tum continet,atque fuftentat : qui enfus a D.Petro in JcnPtu"*
eu. j.ac j. pture teftimonio euenturum efle , quod acerdotes declaratur z, cm dicit , Hice lapis, qui reprobatus eft \lt^ '
*c-i4. abominati fuerant dicentes, abfit. Itaquenifi Lucas dvobisadificantibus, quifaius eil in-caput anguli, id eft, Aft.4. J
toC cxPre^^et> mc lcus non ^r's cum precedtibus primus, optimus: opponit enim caput anguli repro-
Eutte herere videretur. Nunc autem , vt D.Auguftinus h bationi : ficut honorem iniurie, vt Ifaias appcllauit
e 70 animaduenit,rec?tliret.Namquiafaccrdotcsdixe- lapidem id eft , qui honoratiffimo in
V
 459 M M N . I N M H. 4
t.adEphcf. loco pouus eft. Eodemfcnfu D.Paulus explieauit. A mcruerunt; nequegentibusmins,qurnbida:is, fi
Sitperddificatifitprafunddmemwn^pootorum>0' Vroplx- bene vineam coluerint, merccs promuTa eft. Ergo
ipfofumino angnlari Idpide lefu Cbrie : angularem dart hoc loco , aut transfcrri, aut locuri fi gnificat,
cnim intcrprctantur fummum, ac pnnvim , q jo to- vt ante.
tum nitituradificium. Secundo, quia eft lapis offen- FacientifruStus eius.] Id eft,quos vt proferret,vinea
fionis multis. Solent cnim angulares lapides extra plantataeft, & adquos colligendosmiififuerantl
dificium extare. Itaque qui miniis cautifunt,dum Domino ferui n. Cum autem dicitur, & dabiturgenti vf.,4.
praetercunt, adangulum offendunt: ficut Iudaei ad facienti (rutins nus, nonquidemmeritum, fdeauf *37.
Chriftum, tanquam ad angulum oiFenderunt. Hunc tarnen fignificatur,quam ob rem gentibus danda fir, ,|,>
fenfum difertis verbis D. Petrus explieauit , Vobis quiafrudus eius fadura?funt,idet,bene earn cultu- data^T*
a i.Ep'ft.
ex. 7. 8. igitur honor endemibus: ran credentibus autem lapis , quem rx,8c frudus dpmino redditurx: oblique vero nota-
reprobauerunt /edificantes , \nc fatl.44 eft in caput anguli , O" tur Iudawum culpa,cuius cauf illisaufcratur,quia
Upif offenfionis , or petra fcandali bis , 7 offendunt in nimirm frudus eius non faciebat,quod an ad qur-
yerbo,neccredunt, inqmpofitifunt. Eundemetiamfen- ftionemdepradeftinatione.&reprobationealiquid
ad Roro umvidetur D. Paulus fecutus eflfe b. Tertio, quia lucis afFerat, iudicent docti : certD.Pauluseodem
' diuerfbs populos Iudaicurn,& Gentilem inter fe ne- modo dicit0, frai funt rami,vt egoiiferar. Bene profiero Ad Rom;
dir,faciens vtraque vnum, & medium parietem materi* incredulitaem , frdib funt , tu autem fideftas. II 1 V .
M EpheC feluens , vtait D. Paulus . Quam interpretationem 44. Et qui ceeiderit fuperldpidem iftum , confringetur."]
. 14 omnesferveteresaudoresfecuti funt, vt Orgenes Illud hoc loco manifeftum eft , Chriftum dupliccm
d TraAjt. d, Hilarius c, Auguftinus f, & Hieronymus, Theo- pecnam, alteram minorem,altcrammaiorcm fignifi-
in Matt. 19. phylaft'.is, Beda,& Eutliymius s. Omnes tres fenfus care voluifTe; quemadmodm, qui fuper magnum
f ^"fl v'^etur Chriftus calligcre volailTe;pnmum,qaiafi- lapidem cadit,Iaditquidem fe,& membra fxpecon-
8! & \m gnificatfcrl idaris reprobitum, maiore in honore fringit: fed multo min,qum fi lapis fuper eum de
Traft in 3pud gentes futurum efe: fecundum, quia fignificat fuperiore loeocaderet , eum enim prorfus commi-
loan. 9. . fore, vt Iudaiad eum impingante
impingant,& confringa
confringantur: nueret.
Scrm. ii. Sc vt ftatim dclart, qui ceiderit fuperlapidem iftm con- Illud dubium.quid fit fuper lapidem cadere,quid Quid fitca.
,49. de
,. ver- fringeiur: tertium,quia
----- indicatfe hoc tacturum
indicatle fadurumilucri,
1
lucn, lapidem cadere fuper aliquem. Hjereticorum inter- derefupcr
bis Domi vtab vno populo reiedus pro vnoduos habeat, id pres,cadere fuper lapidem eiTedicit,Chriftum tyran- ^P|^"nn
ni.
g Hoc lo eft, tamquam angularis lapis duos parieres coniun- norum more,quafi fuperiores illofimus,velle oppri- '
. gat, atque connectt. >' mere. Inept: ifto enim modo,qui in Chriftum non
He'-raif- Dominofdum eft ifiud.] iytviro fada eft hac. credunt , & ilium tarnen non perfequuntur, hac fen-
tnus no* Hebraifmus*,quia,vt omnes fciunt, apudHebra-os tentia non comprehendcrentur, & minime dubium
candas, Fcemininum genus pro neutro poni folct, quod fipe elt,quin de medio fit fumpta metaphora-.crn autem
h PI.U. & Septuaginta,& Latinus interpres imitantur, vt h,
aliquis fuper lapidem cadit, non ideo cadit, vt ilium
4-
ytidinpettj Domino,bdncrequiram, id eft,vnum. A Do opprimt, atqueconfringat. Deniquequisdubitat
mino autem fiicbim cfTe dicitur,quia folo Domino fuper lapidem cadere,e(Tead Chriftum tamquam ad
non humano confilio factum ct,vt, non credentibus lapidem offendere-proptere enim lapis offenfionis,
Iuda?is,crederentgentes1& vtabfcifisramisoleaftri & petra fcandali vocatus eftp. Audor imperfedi, p Hii.t.ii.
furculi in bonac oiux truncum infrerentur, vteo- Hieronym. & Beda exiftimanr,eosqui in Chriftum 1. Pctr.t.7.
i In Epiil pios&fubtilitcrdifputatiuus Paulus'. credunt:fcd-tarnen peccant,& ilium ofFcndunt,fuper *
r ' - 11:. Hic u.i...;r_.,..
Hcbraifmus in dCi . 1..1..,,,, , ,0* lapidem cadere : quia puniuntur quidem3fed leuis:
PfaI.ci8.habctur,v.5o.
ad Rom.
tap. . Qth ncthdmAthi , hte cinfoUno me* , hu me canfiltratfl, fuper eos vero, qui in Chriftum non credunt, lapi-
& v.5. S \*thhittk h. btcfuuvdfAcUefi demcadere.id cft,grauis puniri.Chryfoftomus,Au
mihi. - "
guftinus 4, EuthymiuSjC*: Theophyla&us videntur q ttt.AO.it
< eft mirdbile in ccul noftr.] Hic etiam eft Hebraif- fentire , cadere fupra lapidem cfTe non credere in vb.Dom.
mus,* e(Te mirdbile in oculjd eft.mirabile videri. M Chriftum,quimihi videtur proprius efe fcnfus:quia
rito autem Iudzi, quorum perfonaapud Dauidem cadere fuper Chriftum, eadem fententia didum eft,
hocdium ft,mirabilefibi videri dicunt, vt gratia qua Chriftus lapis offenfionis appellator: Chriftus
Chrifti non folm Iudxis, fed mult etiam largis aut ide vocatur lapis offenfioms, quia multi eius mi
maligne Iudasis repudiate gentibus detur,cm hoc randa videntes,quibus vt in cum credercnt, adduci
myfterium ne ipfe quidem Petrus iam princeps debuerunt , tantm abeft, vt credercnt, vt ea potis
Aft. lo. Apoftolorum faftus intelligent :, nec intelligere de cauf calumniad cum fint.Hoc ergo eft cadere fu
potuifl'et, nifidemiflo ccelitus linteo omne anima- per lapidem, idque mihi videntur D.Paulus , & D. t AdRora!
lium genus continente edodus fuiiTet. Petrus 'prorfus expreflfTe, Ne credentibus , inquit,
* $invlishaicHeIraifmusIobi9i6. '' WH '133 fatlus eft i caput angtili, Cr lapis offenfionis ,& petra fean- f i.Ep|ft-
mtbri bmithi iebhenehem , ttmemm , ftu pmgrinta fui, \, Non credere ergo eft, fuper lapidem cadere. c.t.7-*-
tel fs&tsfu injcHlu mm. q^ auwm lapidem cad ere fuper aIiquerT1) id q^ fit
45. jtuferetWil -nobis regnum Dei.] Hxc eft parabo- cft obfcurius. Chryfoftomus, Eutliymius, & Theo- lapidem
lasconcluio,quafignificatur:, abolcndam Synago- phyladu dicunt,nihil aliud cfrc,qum Chriftum illi cadere Cu-
g.im,& DeiEpclefiam, qua regnum Dci hic appel- iratum effe;fed vixquicquamhaEcmetaphorafimili- P"""
latur,& fupr oer vincam fuerat fignificata , ad gen- tudinis haberet.M-lis.vt mihi videtur, Auguftinus 1uem'

1 Aft.ij. tes transferendam : quemadmodm Paulus Bar-
4. nabas, Iudxis dixerunt, Vobis oportebat primm loqui
yerbum Dei : fed quoniam repellttis illud, & indignos yos
iudicatis itema yt, ecce conueninmr ad gentes. Quod
m Veri! . Qr'gencs annotauit pris de vinca didum efe m,lo-
Eccleialo- catam fuife agricolis: nunc autem non loca ri, fed
cata [ad* s dari gentibus: quafi pris Iudxis propter mrita
cut fit data promif mercedelocatafit; pofte gentibus gratis
Ccnti us. jataj (ubtilepotius, qum verum eft. Namneque
Iudaei magis, qum gentes^ vtillis vinca locaretur,
,, lapidem cadere fper aliquem eie, Chriftum de t Sermone
clo ad eum iudicandum ,&condemnandum veni- de verb
re. Itaque perinde eft, fi Chriftus dicat, miferum Dom.*0-
quidem effe etiam in hac vita,quifquisin fe non cre-
dit,hoc eft, fuper lapidem cadere, miferiorcm futu
rum in altera vita,cm ipfc eum condemnauerit,hoc
eft, cm fuper eum lapis ecciderit: eodem prorfus
modo, quo D.Ioannes", mortem primam,&fcun- u l0
dam quafi duaspoenas, alteram minorem , alteram ' u.t
maioremdiftinguit.
46t, CAP VT VIGESI-MVM-SECVNDVM, 4i !
1 ,' . .
, ; 1
CAP VT V IG ESI MVM-SEC VND VM.

T retfondens lefus , dixit iterum in parabolis eis}dicens: i* Similefit- * Luc.t4

e/? regnum clor um bomini regt, qui fecit nuptias filio fuo> 3 Et poC t>,
mitferuos fuosvocareinuitatos adnupttas,frnolebantyemre. 4 /if-
mit alios feruos , <&ow : Dite inuitatis : Yre prandium meum
paraui, tauri mei, & altilia occifa funt , r mnia parata : venite ad
nuptias. 5 lili autem negkxerunt : & abierunt , in villam fuamy
alius Vero ad negotiationem fuam : 6 reliqui "vero tenueruntferuos eius , & contumelys af-
feclos occiderunt. 7 Rex autem cum audtffet, iratus ejl : & miis exercitibus fuis, perdidit
homicidas illos,& ciuitatemiorumfuccendit. % Tune aitferuisfun l Nutiaquidem pa
rata funt , fed qui inuitatierant , nonfueruntdigni. 9 lt ergo ad exitus warum , &(fuofi
cumqueinuencriw,Vocate ad nuptias, Et egreiferui eius indias, congregaucrunt om-
nes quos inuenerunt , malos & bonos : & impletafunt mpiia difcumbentium. 1 1 Intrauit
ixutem rex , vtvideretdifcumbentes , gr vidit ibi hominemnon \eitumvefie nuptiali. n
Et ait tili: Amice , quomodo hue intrai non haben s vefiem nuptialem? Atille obmu-
tuit. 13 T une dixit rex miniris : Ligatis mambtos, & pedibuseius , mittite euniintene- ^
bras exteriores : ibierit fletus,&ridor dentium.14 Multi enim funt yocati,pauci vero 1^**0.
elecli. Tuncabeuntes Pharifki conlium inierunt , Vf caperent euminfermone. 16 Et
mittunt eidifeipulos fuoscum Herodianis, dicentes : ftiagier,fiimus , quia Verax es, & Lue.io.io;
viam Dei in veritate doces , & non efl tibi cura de aliquo: non enim reikis perfonam ho-
minum : 17 die e>go nobis quid tibividetur, licet cenfum dare afari,an non ? 18 Cognita
autem Jefus nequitia eorum , ait: Quid me tentatis bypoerita \ 19 oendite mihi numifma
cenfus. A tilliobtulerunt ei denarium. zo Et ait illis Jefus : Cuius eflimagohac ygr fuper-
feriptio} il Dicuntei: Cafaris. TuncaitillisidRedditeergo^ueefuntfefariSyCafarvgr dRom-fr.
qua [um EfeiyDeo, it Et audientes miranfunt ,&relicloeo abierunt. z j e Inillodieac- ..
cefferunt ad eum Sadducaiy quidicuntnonee refurreclionem: & interrogauerunt eumy *
4 dicentes: tfagier, Afoyfes dixit : Siquismortuus fueritnonhabensfilium , Vtdu- \^':
cat ater eius vxoremillius, & fufeitetfernenfratrifuo. ij Erant autem apud nosfeptem fDem..
atres : & primus , Vxore duela y defuncluse: & non habensfernen, reliquit vxortm
fuamfratrifuo. 26 Similiter fecundus y& tertiusvfque ad feptimum. 17 Nouiime au
tem omnium & mulier defuntla e. 8 In refurreclione ergo cuius erit de feptem Vxort
omnes enim habuerunt earn. 19 Reondens autem lefusyaitillis: Erratis nefeientes Scri- ' . '.
p turas, eque virtutem D ei. 30 Jn refurreclione enim neque nubent , ne que nubentur : fed
eruntficut A ngeli D ei in clo. 31 Di refurreclione autem mortuorum non legiis , quod di
elum e a Deo dicente Vobis: 31 g Egofum Deus nAbraham,^ Deusjfaacy& Deus la- g txo.i.d
cob ? Non e Deus mortuorum , Jedviuentium. Et audientes turba , mirabanturin do-
clrinaeius.^\ h P hariei autem audientes y quodlcntiumimpofuiet Sadducais , conue- ^gMar ,i;
neruntinvnum.tf & interrogauit cum Vnus exijsy legis doclor y tentanseum. $6jagi~ Luc.io.i7;
ery quod cfimandatum magnum in Lege) 37 Ait Uli lefus: 1 Diliges Dominum Deum Deuti.j.
tuum ex tuto corde tuoy & in tota anima tua, & in tota mente tua. 3 8 Hoc e maximum,
Crprimum mandatum. 3 9 Secundum autemfimile e huic: k Diliges proximum tuum , - *g luc* I9
cutteipfum. 40 In his duobus mandattsvniuert lexpendtt y & Prophette. 41 Congrega- *.
tu autem Pharifeis , interrogauiteos lefusy 41 dicens : Quid Vobis Videtur de Chrio ? c- f.- 4 '
x filius e ? Dicuntei: Dauid. 43 Ait illis: Quomodoergo Dauidin ffirituvocat eum
Dominumydicens: 44 1 Dixif Dominus Domino meoyfede dextris meis: doneeponam ini- 1 pfal l0J

micos tuosfcabellum pedum tuorum ? 4% Siergo Dauidvocat eum Dominum , quomodofi

lius eius e} 46 & ncmopoterateireiffondcreverbum: neque aufusfuit quifquam ex ilia
die eum amplis interrogare.
' . . V ij
 45 COMMENT. IN MATTH. 464
Multi funt vocati , pauci -vero eleeli : alterunyion omnes
IN CAPVT XXIL. qui ad Ecclefiam vocati veniunr, faluos fieri,id eft,
dignos cfe clefticonuiuio, quiaaliqui nuptialem
T rcftondm Iefui.] AggreiTus iterum lo- vcftemnonhabentjVtignificatinfr'.Dirigitautem verfti.
qui. R.efpondere pro loqui,aut aggre- parabolam in Iuda>os, qui inuitati venire noluerunt,
d i dicere, vt fiepe ex idio- ideque gentes eorum loco vocarae (lint.
matc explicauimus. Partes autem parbola?, qux neceTariam habent Quod fine
2. Similefachen e.] Similis apud Lu- fignificationem, eptem mihi videntur eTe. Prima parabolx
Cl cam "pi ra bola eft. Anautemeademfit, interintcr- eft.homo rex,quo minime dubium eft Deum figni- P-tcs-
*t ' prtes dicrpatur- Quidam multis adduti argu- ficari. Quod autem no homo quilibet, fed rex fuiTe
Diuerf ne mentis, diuerfam eiTe putant: quia,qui nuptias fecit dicitur, partim ad declaradam diuinam maieftatem,
it an ma filio fuo.hc eft rex.illic non eft, quia hcprandium, partim ad explicandam conuiuij magnificentiam di-
parabola, illic cotna : quia hie multi ferui,& (epe ad vocandos ftumfuiflearbitror.Secundapars,ftntnupt2r,id eft,
inuitatosmittuntur, illic vnus, & femel untm : hc conuiuium. Nam toto hoc capite nuptiarum conui-
non excuntfe, fed venire negliguntinuitati , illic uium Euangelifta nuptias appellat. Conuiuium au
alius excufat, quod villam cmerit, & neceTc habcat tem quidam dixer'unt ccelcftcm gloriara, ac beatam
cxire,ac videre illam : alius quod iuga bourn emerit vitam fignificare , qua fepe in Scripturis per conui^
quinque,& eat probare illa ; alius quod vxorem du- uium declaran folet.Vndc illud eft *,S.itiabor,cm p- K pfai,rff
xerit,& venire non pofit: hicfeniiocciduntur,illic parnerit gloria ,& illud', Beati qui ad ccenam mftia- 15.
non occiduntur: hicmittiturDominovineaeexer- rum agni yocati funt: & illud apud Lucam m, Beatus 1 Apoc. ij.'
citusqui colonos occidat,ilh'c non mittitur : hic in qui manduubit in regno O, Egodiponovoby
trat rex in ccenaculum,vt dilcumbcntes videat,& in- cut ditpofuittnilnfaier meus regnum, vt edatts, er bibatis - '4*
unit hominem non habentem nuptialem veftem, fuper nienfammeam in regno meo. Sic Hilarius . Alij, n Cap.n.
iubtque ligari,# in tenebras exteriores mitti : illic conuiuium, gratia; afflucntiam , qua; in Ecclefiam 19.^0.
nihil tale fadum dicitur. In hac fententia funt D- Au- venientibusdatur: autverbum Dei, quopafeuntur p Canone
Lb.t.de guftinusb,&Gregoriuse,Strabus,& D.Thomas, efTedicunt. Nam & verbum Dei eibo comparari fo- in Matth.
1er, vtapud D.Paulum, tamquam paruulis in Chriflolac '
coof Euj. Alij eandem efle exiftimant, vt exiftimare videtur
' IrenxusJ, quiacOnuiuiumhocnuptiale^quodfiicM y obis potum dei P, 8c,facli eflis, quibus latle opus fit p l>a Qlm
Euan I fu'^CtUC'tur nuncprandium, vtMatthxus : nunc G Simileeft, quodapudAmos rminatur Deus, fe in j.t.
Ett^na cotn,vt Lucas appcllat.IrmqueTheophyladus0, terrainfamem mijfurum , nonfamempanis, fedfamem verbi Ad Hcbr.
untura pa emque fenttiam eti im Gregorius probabilem pu- Dei. Sic Orgenes fie Auftor imperffti f, & Eu- *!*
-L 1 Cap.S. it.
raboU. tat:ego altera probabiliorem:quia & reliqua omnia, thymius". nJetUja
Lib;+.c. qU3. hcMattho4 illic Luca narrantur, fimilia Tcrtia pars elt,hlius regis, cuius nuptuecelebratae Matth, to.
Hoc loco- fuilt>& quaedifimiliavidentur,adefiunt leuia, vt funt, quem manifeftum eft eTe Chriftum , qui fiepe t In Hom
nos ab hac ntentia dimouere non debeant. Etenim folctfponfsappcllar^vtuapr'j&infrpcralteram u Hqc
quod hicrexappclletui ; illic non appelletur: qud parabolam y& apud (oannem
hc prdium, illic ccena dicatur.nihil eft.Nam quod Quje fiteius Iponfa minus compejfum eft. Qui- y cap. ' /!",
&Gregorius ipfercfpondit, quiavereres vfquead dam vniufcuiufque animem efle dicunt, vt Theo- z Cap.3 if.
horam nonam prandere non fblebant ; prandiura phylactus, Auftor imperfefd *. Alij Ecclefiam, vt Apocal.19.
f- apud eos ccenam vocatam fui(Te,hoc fortaTe certum Orgenes b, Hilarius , Hieronymus *, & Grego- 7. .
non eft ; fed vno verbo omnia argumenta contraria riusc. Hoc probabilius, quia etiam D.Ioannes f, E- f_^ ,
foli po{funr,Euangcliftas,cmnonfolm eaniem clefiam fponam Chrifti appcllat. Ptdi, inquit, fan- chrifti.
parabolam ; id cm eandem etiam narrenr hifto- clam ciuitatem lerufalem tiouam defcendentem de calo i a . 41'.
riam, nec omnia narrare, nec ijfdem verbis, fed ca- D Deo paratam, cut Fponfam ornatam viro fuo,8c, ' bTraft.io.
dem fententia vti folere. Quod & hoc loco accidiTe oendam tibi sfettfam vxorem agw. Similiter cm D.Pau- ,n Ma"h.
credendum eft. lushexhortaturviros, vtvxoresfuasdiligant,ficut ^"c*1^
Qmj tem- Illud magis mouere leftorem poteft, quod Lucas Chriftus dilexit Ecclefiam, haudobfcur fignifi- e Hom.}s."
pote Chti- hanc parabolam alio tempore,ac loco Chrifto pro- cat, Ecclefiam vxorem efle Chrifti , itcmquecm in Euang.
llus hanc pofitam fuiTcdicat, cmChriftus in domo cuiuf- dicit i, Propter hoc relinquet homo patrem,& matrem, & f In A^iC
parabolam *. / adbtiebit vxori [ , ? erunt dm in carne vna. Sacra- C,1I'1J.
ciaiiJerir. dampnncipis Pharifaeorumccenaret, cumque qui
dam ex difcumbentibus dixiiTet, beatus, qui manducat tnentuin hoc magnum e: ego autem dkoin Chrio, & in ^ Lf
Luc.4.j;". panem in regno Dei (. Sed & hscc obieeb'o racile poteft Ecclea, Chriftum ponfum, Ecclefiam fponam eius t lf *
dihi, ut Lucam,a/it Matthanim ordibem temporis, facit. i WetC.ii.
vt ftpe Euangeliftis accidit, icutum non eTe : pro- Variant auftores quandonam huiufinodi inter -
babiliu aurem eft,Lucam rem io loco, & tempore Chriftum,& Ecclefiam nupria; celebrata; funt. Non- c^"^a
narraTej Mattha?um vero proptere in hunclocum E nulli enim poftrefurreionem eclebrandas efle di- [oaft
diftuliue, quia prarcedenti para bolac.iffinis erat, & cunt; fed homines amad futuras nuptias inuitari.Ita nuando
non fuit illi cura?,hiftoriam,vt efta erar, texere; fed Orgenes, & Hilarius. Et vero in parabola illa, quae fadla.
Chrifti doclxinam exponere,idequeea, qua:fimi- infra proponitur de ponb ad nuptias media nofte Cap.tj.t.'
lcm habebant fignificationem, atque dotrinam, eo- veniente: haud dubium, quin temousrefurre&io-
dem locopoiit nis,& vltimus Chrifti aduentus Ggnificetur. Ioannes
ffomuiiregi."}Jd eft.idem acciditin regno ccclorurn, etiam ', deijs agitnuptiis, qua; non in terra, fed in 1 in Ap0C.
g Cap. ib atque fiquis rex nuptias fecifet filio lio, vt alias 8 ccelo poft refurreftionis tempus celebrando unt. . 19. .
** explicauimus: nec enim regnum clorum,id eft,Ec- Alij tunc celebraras dicunr, cm filius Dei homo fa-
clefia homini repj ; fed ccenacuo,vbi conuiutum ce- his eft:tunc enim Ecclefiam fibi,tamquam fponm
Jebratur,fimi!e eft. Videndum in piimis eft,quo tota copulauit. Ita Gregorius"1. Vtrumque verum eft. m Hom.iU
fpetat parabola : deindequxfunteius, vtfolcmus Nam fa-pe,vt alio loco diximus, Chrifti nuptia* cele- la quam
dicere, propria; partes atque neceflariay qua; ad en- brafctfunr. Primiim, cum homo fadus eft, qua; ve- fxpecita.
luti fponilia fueruntrdeindecelebrabmitur, cm g"' l
tcntiamaliquidfaciant. reddet fibi gloriam Ecclefiam , non habentem ma- aan 5
"arabol* Duo mihi Chriftus videtur fignificarevoluifle,al-
buius (o- terum,rnultosadregnumccelorum,ideft,adEccle- culam, aut rugam ; quod tune propri fiet,cm earn,
y'rf fiamvocari, paucos venire: vtcpncludit dicens b, fibi ab omni mundatam macula in coelo copulabit.
 45 CAR XXII. DE PARAB. VOCAT. AD 4U
Ad vtrafque nuptias homines inuitati funtjad prio- A habent,retincrej eos,qui non habt.excludere Nam
resjvtad Ecclefiam veniant,& Dei verbo pafcantur: agi hic de vltimoiudicioexeoperfpicuumcft,quod
ad pofteriores, vt ilui fiant,& mandu,ccn,& bibant ille,qm' veftem nuptialem non habebat, ligatis mani-
fuper menm Chrifti in regno Dei. bus , 8 pedibus mittitur in tenebras exteriores, vbi
QJ fin in- Quarta pars Tunt inuitati, quosAmbrous in eftfletUs&ftridordentium,quodin vltimoiudicio
ucati. Commentariis a, Gentiles, Iudaeos,& haereticos ( propriciet. Videmusenim idem, per hancparabo-
a Inc. Lu- dicit. Ahj omnes auftoreslblosludaeos interpretan- Um, & per illarn alteram zizaniorum, & perillam gCa.tt *
tur. Et quidem minimi obcurum eft, contra dios fagenx miflx in mare , 5c ex omni genere picium
potiffimm parabolamChriftumpropofuifle.vt Ci* congrcgantis fignificari.
gnificarer.Iudosinuitatos ad regncoelor venire Dubitare tarnen leftorpotcritquomod rexdi-
nolui(Te:Gtiles ver venifle. An autem de omnibus caturincoenaculummgredi; cmnonrexipi, fed
Iudaris, an de iisfolm, qui poft Chrifti incarnatio- filius regis, id eft, Chriftus adiudicandum Venturus
nem vixert id fit intelligendum;de eo dubitari po- fit. Reipondco, regem venturum eiTe quia fiiius pro
teft. Nam Hilariuseos tantminuitatosruifledicit, veniet: enim indicium ledit filio h. hoan
quos Chriftus ipfefaclus iamhomo, aut Apoftoli, Sptima pars eftille, qui non habet veftem nu- QidJ

in Matth. Theophylaftus<,,Gregonus c, dcomnibus iudxis Hilarius veftem nuptialem Spiritum finftum in- in hunc'
10.
eQjjfl 4j. etiara, qui ante Chrifti incarnatibnemfuerunt, in- terpretanturjficut ChriftusloquimrI.froj!irMM/fr- locum,
dlaeomra. telligendumputant.Idprobabiliu,quiailliprocul- tc inciuitate, ijuo^dvf^e indtumtmymute ex alto Augu- IApdlueJ
tlnHom. dubio fuerunt,quiferuos rege miffosadeftjveteres ftinus vero", Chrifti gloriam efle dicit, quamquif- ^*^*0'
faSJuM ProPnctas contumeliis afredos oteiderunt. quisquarrit.nuptialiindutuseftvefte: quifquisaut conafaa*
'Qgnhpdo' AtquomodilliChriftiaduentutamremotiin- non Chrifti,fediam in Ecclefia gloriam quacrit, ve- itam,c.ie{
hu!,b*si uitari ad eius nuptias potuert? Refpondeo ad futu- ftem nuptialem non habet, quia non Chrifti, fedfu
itmoti ad ras nuptias inuitatos fuifle.vt in venturum crederent ipfiusgeftatinfignia.Exiftimauit,vtapparer,D.Au-.
fumas nu- Chriftum)& interim verbo legis, atque prophetar guftinus veftem nuptialappellari, certain aliquam,
t-Ti ~ Pa*cerentur > quorum prarcepta fi feruarent, ad vlti- & infignem veftem , qualem ponfus ipfe geftaret
mc.'tUe ma5 lasJd cft,cleftes,ad quas & no,, qui in primis fcut videmns regis pueros certi, atque infignis eolo-
verfamur, inuitamur, nuptias peruenirent: &, vtaitC ris habere veftes,qui regius color appellatur,ex qu6
(fov (. Gregorius f,& eos qui ante incarnationem Chrifti, regis eTe pueri cognolcuntur. Vcrim hanc confue-
iivEaaog. &eos,quipoftincarnationemfuerunr, Deusinuita- tudinem, autapud Iudzos, autapud aliam aliquam
uit , quia incarnatiovem vnigeniti,<rper prophetM dixufu- fuifl gentem legere non memini. Itaque nuptiilem
turam , <r fer jlpoolos mmiJmt fatiam. veftem vocari puto , non certam,& infignem,qual
Quinta pu s, funt ferui. Hieronymus indicat in eandem , aut fimilem omnes grrent inuitati : fed
multis codicibus fingulari numero leruum legi.qu- pretiofiorem,atquefp!endidiorem quotidiana,qua-
admodumapud Lucam:fed & notri codices bgunt lern blent homines, cmad nuptias inuitantur, in*
iruos, & earn leftionem, vt plenior tt , videtur fen- duere , vt fponfum honorent, & conuiuium conde-
tentia poftulare. Qui fuerint ferui, quos Deus ad in- corenr.atqueeiufmodi veftem ille.qui fors eieftuj
uitandos pnmiim Iud^Osmifit, non eft difficile : ta- eft,non habebatjideoque in tenebras exteriores mit-
men non omnin auftores confentiunt. Hilarius titurquiatemeraria?fuitimpudentia,ad conuiuium,
enim folos Apodlos fuiTe dicit Ali j omnes aufto- vbi omncs pretioia vefte indu t i erant, fordidum, at-
res,vt Orgenes, Chryfoltomus, Auftor imperfefti, quepannofum venire.
Hieronymus,Gregorius,& Beda,Prophetas,& Apo- D Sed quid per cam veftem fignificetur.id qufrimus. Caluinifta-
ftolos. Namprimmpropheta:miififunt, &contu- Caluiniftarum interprets,nupoalemveftera,fidem nun de fide
meliis affefti, atque occifi: poftemilfi Apoftoli in effedicunt : omnia enim fides illkfunt,cum nulla il- C1pfine
plateas, &exitus viarum, vt omnes non luctaos tan- bs fit fidcs.Nequeconfiderant homines valde,vtfibi juj*1"1^
tum, fed etiam Gentiles inuitarenr. videntur, acuti, inuitatum ilium, noa nifi per fidem
Q2rit Theophyladus , 8c quifquis fuit Auftor venire^ut in cconaculum, id eft, in Ecclefiam ingre-
opcrisimperfedi.quomodo vocatiiunt,qui inuitati dipotuifle. Venire enim, eft credere. Namilli,qui
iam fuerantraut quomodo inuitati fucrt,antequam inuitati non vencrunt , proptere non veniflediun-
vocarcntur,cra inuitati,& vocati idem elfe videan- tur,quia credere noluerunt.Itaque habebat quidem
tur. Refpondct Theophylaftus , probabiliter per ille fidem, fed veftem nuptialem non habebat: non . ;
legem naturalem inuitatos fuife, vt ben, pique vi- ergo nuptiafis vefti* fides eft.
uerent, poftc per prophetas, vt venirent,vocatos. Vera & propria cft Tertulliari n,Orignis, Chry- Locus inii.'
Melius tarnen per legem Moyfis inuitatos dixifet. foftomi, Auftoris imperfefti , Ambrofij , Hierony- 8nis contra
Per legem Nam pernaturalemlegem,nontantmIudii,verm mi, Gregorij, Thophylafti,&> Cuthymij fententia, ^"l^j
nasjraicm omnes etiam homines inuitantur,Nec enim in eo pa- veftem nuptialem, charitatem, bona opera , &.vitam f0|a' pjc,
osmes ho- rabola rei fubieftsefimilis eft, qud pris homines fidei Chriftiaox relbondentem fignificare, rique ad falucem
minesvo- inuitati, pcftc vocati fuiTedicantur; fed loctus eft belliffim, aptiflmequeconuenit. Namvt,quiad nonfuficir;
,u* Chriftus ex confuetudine,& dixit, nonquodDeo nuptias inuitati fimt, veftem loco illo dignarn^efta- Lide Re-
erga Iudaeosfaftumerat: fed quod vulgo ab homi- re debent:ita qui ad Ecclefiam per fidem inuitati ve- o^cj^"'1,
nibus fol ebat fieri : fic autem fieri folet, vt homines niunt, vitam ageredebeni fidedjgnam,& hominc e Dataii '
adconujuitim pris inuitentur,rogenturquc:dein- Chriftiano,& videmusin Scripturis,bonam vitam Domini,
de, cmtempus veniendi eft,vocentur. perveftemfignificari, vtloannesaitp. Dicii, tpddi- P In ApocJ
Sexta pars eft,quodrexdum conuiuium celebra- unimty&loct^iletttusiO'mdlwsegeo,&nei, tjuiatues '1--'
rcturjingrefusincccnaculumdicatur.lngrediinco;- ntifer,&miferMiis}&p4uper,&caw,<2rnuduj. Suadeo .
naculum,&difcumbentes dipiccre, interpretatur tibiemereatneaurumigmtum, probatum}vt 9(uf>lesfiasJ&
Auftor imperfefti Deum homines tentare, vt appa- yeflimentis albis wduaris , vt non apparent confujio nudtiatis
reat, quantum quifque virtutis habeat, & an loco ttucSt Paulus q, Induitenmm hominem , qui fecundim q a4 Epht;
Quid fit in- quem in Ecclefia tenet, dignus fit. Melius Hieron/- Deum cream efl, in iuflitia& facilitate veritat. Sc ah-
xtaje in mus& Beda,intrareinccenaculumDcumintelligt bi r, Expoliantes vos veterem hominem cum actibu* fuis, r
twaca atj judicium venire, 6 eos, qui veftem nuptialem C^induemesnwumeum)^reneMd^inainitionem(ecHp* ! *
V iij
 '47 COMMENT. IN MATTH. 468
dum im.xgtnem eiw , qui creauit ilium. Itaque dent nobis A nihil coacb:Item,quod Lucas ait, vtpauperes,debi-
hanc veniam Caluinift.e, vtexhoeloco probemus, les.cxeos.&claudosinconuiuiumintroducantjtan- t
folam fidefn ad flaterh itis nonefle, quandoille, tm hoc fignifieat, nullam gentis, nullam perfonaru Nullagtni
;' 4 qui in conuiuio erat,fidem habebat: fed quia veftem habendam efle rationem: id omnes acqualiterad cis nul'a
riuptialem, id eft, bona opera non habebat, in tene Euangeli conuocandos: proptere autem Chriftus Pcffon,ati*
bttts exteriores eieftus eft. pauperes, debiles,cxcos,&claudospotiiiJ,qua aliud tM|# _
Dicetaliquis, quomod, fi fidem habebat, extra hominum genus nominal : quia eiufmodi homines predicado-'
cnaculum,id eft, extra Eccjcmm eiectus eft: quafi vocari non folent, vt intelligeremus, ab Euangelico tione Euan,
malit rex homines fidem non habere, qum fidem conuiuio neminem excludendum. g*1]-
habere fine operibus. Facilis fblutio,hxc ad diem iu- Quod autem dicit , cowfelle intrure , non fignifieat, Compelle
dicij eiTe referenda , cim Deus eos , qui fidem fine ad fidem cogendos efle homines : fed ade rogan- mtraiequid
bonis operibus lubucrint, extra conuiuium,id eft, dos, adeincitandos,vtquodammodcompelli vi- ^ncat-
extra clumeiiciet, in qud ante incelo eflent: " deantur. Denique&illudadieftitiumeft.qudl iu- j yf.iji
ifSr fed qud cm eflent in Ecclefia, in cceloefle vide- betur ille qui veftem nuptialem non habebar,mani-
bantur : quia fi cum fide opera coniunxiflent,in ccc- bus,& pedibus alligari : quod tantiim fignifieat, cos,
lum tranflati eflent. , qmdamnandifnt,itadamnandos: vtfntentixexe-
Canera, qui in parabola diciitur, adiedtitia funt,& cutioni refifterc non magis poifint, qum fi manibus
adornamcntum,&narrationisc6plementumappo- & pedibus ligati.eflent.
a VcrC+i fita : quale illud eft, quod 1 dicitur taurimei.CraltilU 13. In tenebras exteriores-] De tenehris exterioribus
ecfafunt,q\iod nihil aliud fignificat,qum omnia pa- difputauimus alias rt. m C1.I.11!
rata eiTe,Deum homines expedare, prxfto omnibus 14. 7Hulti funt yocati, pauci yero eleEli.] Hxceftpa-
eTe eius gratia,non ftare per ill,quomis homines rabolse cclufio, if qua illud videtur aliquid habere
ab impietate fua conuertantur : fed tauros, & altilia dirficultatis,qud,cm ex iis qui vocati fuerar, vnus
nominauit:quia ea eranf,qua;infplendidis conuiuiis tantiim eicctusfit: Chriftus concludat,*/* fnntyo-
olebt dari.Tauros enim vitulos,aut iuucos appel- uti , pnuci veri eletJi. Non enim pauci, fed omnes, vno
lauit,qui neccaftrati efTent,nec aratra traxiflent,quos tantm excepto, elecli funt. Repondet D. Augufti-
in deliciis apud ldeos fuifTe ex multis Scripture, lo- q nus ,illum vnum,qui eieetus fir,omnium reprobe- n in li.con-
b Gti.i y. cisintelligimusb:homoetiille,cuiusperditusfilius rum, qui multo pl ures, qum eledi funt, perfbnam tra Don.
i Re.t8.14. redierat.apudLucamc.vitulgiuatoccidiiuflit. fuftinuiire:ideconclufiiTeChriftum,w<//7i')'<>f'<- Poil cell"
vera eft fignificatio, etfi non ignoro, multos ti,p4uciveroelecH. Verm,potisexiftimohanccon- Jacmi
veteres auctores, necefTariam parabola? parte exifti- clufionem non ad prxima verba , fed ad totam fu- e
mare, & propriam , atque diftinftam habere fignifi- periorem parabolam effc referendam , in qua vide-
cationem. Nam Gregorius per tauros, Patres vtteris mus, multos fuifle vocatos, paucos veniflfe, & ex illis
Tcftamenti : per altilia, Patres noui, qui vberiorem ipfis,qui venerunt,non omnes electos efle.
acccperuntgratiam,& quafi fpiritualiter fignati fue- Curergo vnustarftm eiicitur ; cm ex iis, qui in Cur vnas
Quid pet runt, putat intelligendos Theophylaftus pet1 tauros conuJuium,id eft.in Ecclefiam ingreditur,non vnus tan tum
tauro* sc jpfum vetusTcftamentum,peraltilia,nouumintelli- tantm,fdmaiorparseiiciendifint,ideft,condcm- cieusfit;
altiliain- git. Hieronymus, &Euthymius melius, nihil aliud, nandi,vt alio loco Chriftus indicauit, IntrateperAn-
telligatur.^ qUjm conuiuijopiparamcopiamfignificarj. gu4mport4m,qu4m angu4portd,& 4rBaeflyia,qu*du-
Adieftum etiam complernenti, aut ornamenti ctiddyit4m,&pducifuM}quiinuemunteAm\ fupr %&,./> 0Cap.7.i}'
d Yf.j.' eaufeft,quodddicitur,alium in villam iam,ah'qm D iutts vix ftlmbitur, impiut & peccdtor , vbi partbunt4 i4.
adnegotiationem famabiifle, quod Lucas dicir, Non difficile refponderi poteft, Chriftum parabo- pi.Ptt.4
alium dixifTcMgrf boum emi quinqu,\, duxi: lam non contra Gentiles , fed contra ludaros propo- li
^ hxc enim omnia tantiim fignificant ideo inuitatos fuifle, qui primo loco inuitati non tantiim venire
venire nolaifle, quia tporalia fpiritualibus antcpo- noluerunt, fed feruos etiam regis, qui fc inuitabant,
uerunt: nequefeparatimquaerendumeft,quid vn- contumeliisaffcdos occiderunt: de illis ergo cqn-
quodque eorum per fe fignificet; ne,dum quaerimus clufit, multi funt yocdti,pau yero ele&i. Voluit deinde
plufqum oportet, aliquid quod non oportet, inue- quafi obiter etiam docere,cos,qui veniiTcnt.fiue Iu-
niamus. Si quis tarnen huiufmodi deleatur feduli- daei eflent, fiue Gentiles, non deber fibi confidere,
Hocleco; tate,Origeneme,& Ambrbfium t legere poterit, Se proptere quod in cohuiuium ingreffi eflent : poffc
fin Cem. multa, qualia quaerit, inueniet. Pratere illud adie- eniraciici, fi veftem nuptialem non habuerint, hoc
ineap. Lu- ftum,quodSfcriptumeft, regem mififleexercitum vtprobarct, ftisfuitdicere,vnumexdiicumbenti-
CaV4f fuum, vt homicidas illos perderw, nihil aliudfigni- bus, quia veftem nuptialem non habebat, eieum
" fica re arbitrer, qum Deum de iis,qui vocati venire efle. Atcmplureseiiciendi fint, qumretincndi,
noluerunt, graues pnasfmpturum efle. Quam- quare non dixit plures eieftos fuifle, paucos reten-
qum, quodChryfoftomus, Audorimpcrfecl:i,& E tosquia non id agebatrfd illud tantm,vt probaren
Euthymiusexiftimant, Romanorum exercitu m fi- multos vocari, paucos eligi. \
nificari, qui fub Tito, &VefpafianoIudxospen 16. Et mittmtei difcipulosfuos cumHerodUni.\ De qc Hero-
internecione deleuit, probabile. Probabilius etiam, Hcrodianis, quinamfuerint, nonnihil diximusfu- diaois co-
quod Hieronymus, & Gregorius feribunt, exerci- pra^hc quia proprius eft locus,paulcopiofisdi- pieu ftf-
tum Dei angelos efle malos, per quos Deus homines endjim eft. Sunt ergo, qui exiftiment, Herodianos P^"*10-
bW.77;"45. punit, iuxta illud *tlmmifsionesper angelos malos. Simi- Gentiles fuifle, fortaffc cosqui fub Hcrodisditione
Vetf. j. Jeeft, qud ferai, qui fecundo loco mittuntur i iu- erant, vtAttorimperfei/ minima, vt mihi vide- .4.
benturinexitusviarum,&adfpesire,&omnesad tur, probabilitate. Cur enim Gentiles, qui Iudos
nuptias vocare, &, vt ait Lucas, rntrascompellere. contemnebant, Herodisludarorum regis, auteert
Nam per viarumexitus,& per fpes nihil aliud i- Iudxinomen fibi quafi honorific,arrogaflent?Alij
gnificatur.qum non efleadhibendum vllum difer- eos dixerunt itavocatos,qui Herodem Antipam lu
men loci; fedeundum inmundum vniuerfum,& daeor regem pro Chrifto habuiflent, vt Theophy-
' Euangeliumomnicreaturaepridicandum, vtChri- lactus,&EuthymiushoclocQ,& Philaftriusinhacre-
rCati.T9 ftu* pofte dixit . Quamquam Gregorius viarum fi Herodianorum. Itaque mirer D. Hieronymum
&larc.ii!i; exitus^ftionura noftrarum vitia efle dicit: quia Soi- cribere.nihil fe de hac re vmquam legfle.cm Phi-
' ptura, aiones noftras, vias appellat ; allcgoria non^ laftrius paulo ante eius vixerit xtatem. AlijHerodis
1 milites
 A9 CAP. XXII. D RSVRRECT. CONT S*DDVC. 470
milites Herodianos vocatos fuifledicunt, vtidemA mr Attics qualem pondere fuifl dieuht. Argenti
Hieronymus,& Chryfoftomus. Proba bilis eiTet opi- aurem drachma Hilpanicum Rgale, id eft, quinqu
(,!! nomen tantm notaremus.Nam & Cxaris mi- Gallicos lolidos pdit. Vnde qua/ftio exiftit,quomo-
lites Gdarianos vocatos legimus: fed obftat, qud dodenariusccniusappelleturjquafifinguli nomines
iam Herodes rex mortuus erat:itaque milites habere fmgulos tantim denaris pender blerent, cum vi-
non poterat : alter vero Herodes eius filius non in deamus Chrilum h pro fe, & pro Pctro ftaterem, id h cao >"
Iudxa.led in Galilxadominabatur.aut Romanis po- eft,quatuor drachmas argenti,& quod idem eft.qua- 17.
tis feruiebat. Quare eius milites,v t fingamus Hero- tuor denarios foluifle. Repondcnt quid,diuerfum
dianos vocatos fuiflejerofolymx efle non potuert. hoc ab illo fuiTe tributum, quod milla ratione mihi
Aljeos ita vocatos volant, qui negabant, tributum videtur probari pofle,& pofleiisrefutari, quibus
Iudxis Cslari bluendum: hanc enim paulo ante illo loco docuimus, Romanos nullum aliud tribut
Chrifti aduent auetore luda quodam Galilso ex- lud .vis imperafle,qum quod pris tplo per ingula
a cap.f- 57. titifle ehm colligitur ex Actis Apoftolorum a,& capita foluebant ; foluebant autem, vtillic diximus,
-i Actiq, opert fcribirtofcphus , fuifle autem Herodianos dimidi um ficli,id eft,duos denarios Romanos argen*
it.cap.i. appellatos,qudillisrexHerodesfaueret,vtIudeo- teos: nam moremfuiTe Romanis iisgentibus, quas
rum iniret gratiam, fquenon ver modo ludxum, " debellabant, non aliam pecuniam, quam rgenteam
fed Iudaics etiam libertatis vindicem effe declara- imperare, feribir Plinius '. Probabilius alij refpon- iLib.jj.c./
ret. Hoc mihi minim probabile videtur efle: aut dent, duos denarios, fngulos ludios Romano Im-
enim Herodem ego non noui, aut iis , qui tributum peratori blitos fuifle foluere : diuiim enim fuiflle
Cxlari negabant, minim fauiffet homo Romans monetamin duas partes commoditatis caul.
poteftatis,quaregnumacceperat,adulator,quique 23. InilUdie.] Nonomninocertumeft.aneadem,
non folm regnum fuum , vt multis locis Iofepbus fuerit dies, qua Chriftus Pharifieis , & Herodianis
tradit, verm fuam etiam familiam, fuofque liberos tentatus fuerit : poteft enim Hebraifmus * efic,quo
ad Cxlris voluntatem, nutumque gubernat. pro tempore dies dicitur,vt fenfus fit.fub idem terri*
Quinam Dux ergo opiniones mihi videntur efle probabi- pus , id tarnen probabilius eft, quod Orgenes, &
efftnt He- Jesplterajqushuicoppofitaeft.eorquiexiftimant Au&orimperfehfentiunt,eandemfuiredicm,qua
rciam. eos Herodianos appellatosfuifle, qui Cxfari tribu- ic Matthxus , & Marcus Lucas m,ita hanc hifto- Hoc loco,
tum bluendum efle contendebant:ita ver vocatos, ftoriamcumprscedenticoniungunt/vteadcmpror- 1 "p-'*-'
qud Herodes Cxfari impens faueret , & vtlofe- G fus die accidifle videatur. C*P *04
phus ait, Cxfaris tributisin lud quodam modo * Hebraifmuaqnodies pro tempore fumirur, frequen- 17 '
c T.aa in PrselTet. Ita Orgenes c, & Hieronymus - fentit,&, lffims - ncc nplii egec , duotantum breuiter ptofc*
Su! tvidetur, Cyrillus Alexandras'. Scribit enim, ''"fa" ^ '3 teT**!l*f *
-UCJj Herodianos b.icanos frnfle quitnbutacollige- 3*^3 ^^^
USS bat- HfC 01 e Cft Prbabilior,quod vero firm- BfteM ,,? dkmmtdmtk, darum
' le eft,Pnarifxos,qui Iudaica libertrem maxime de- eft diem fumi pro tempore.
fendebanr,& Herodi,vtaitIofephus,aduerfabantur, jictehmt *d tum S.Mucxi. 3 De Sadducsorurii
finxiflefehuiusquxftionis,qus inter ipfosA- Hero- fecb,qualis fuerit,& vndehabueritoriginem.fcri-
dianosagitabatur,iudiceconftituifleChriitum,qu pfimusfuprMlludhocloco prtermittendum non n cap.j.7;
magis malignitatem fuam occultarcnt, oftenderent- eft,fuiiTeillos Caluiniftarum fimillimos, homines in Caluiniftie
que fe non tentandi, led controuerfix finiendx eau- primis incrdulos ; nihil enim quod ipra naturam sdduca:o^
i,eum interrogare, cm ideo quxftionem propo- eiTevideretur,crederevolebanr,propteremortuo4^'imi*milli"
nerent, vtininuidiamChriftumadducerent. D rumnoncredebantrefurreioncm,irrifores, vtvel
QHomcdo Nam fireipondiflet, tributum Cxfari foluendum exhoclocomanifeftumeft,vbiChriftumipiumin-
Phavifari non efle, la?ix maieftatis arguiflent i vtpoitefi>ee- terrogantes,vtmortuorumrefurreftionirridercnt,
Caridura runt f, Huncimtnimus jubuenenttm gentem turAtn,& ridiculam etiam quiftionem propofuerunt. Num-
'ibant CU" frh*bentem tributa dare C*fm: fi foluendum efle dixif- quam ego hiitoriam hanc lego , quin mihi Caluini- Caluinirta-
{ Lac j i.i. ^et: non vidcretur efle Chriftus,& promiflus Iudso- ftam aliquem cum homine Catholico,& fimplici di- r>n ridcu
rumrex, quitantmabcflet,vteosquemadmodum putantemaudirevidear,Chriftus,nquit,dixit,0jf 'um argu-
iperabant tributis liberaret, vt Gentiiiumpotms qmdintratinos,inyentrmyadit,<^infect^mittittar , ^^"mU
tyrannis ficeret tributarios. Confirmatur ex Luca rgo fi corpus Chrifti in Euchariftia cft, & in os in- chariiam."
hace conieftura , qui eos fimulatoresappcllat , tum trat, in vcntremvadit,& in iceflum emittitur,& oMatdu/.
g Verf.i. etiam ex verbis Chrifti 5, Qwd me tentaits bypocriui alia fimilia , qux homines iftij vt Scriptura p vocar, 7-
Altera opinio cft , eorum , qui fufpicantur aliquam on'S letfim,ir>ifores, id cft,impij, qui & Deum, 8c ho- P '"Lm
Herodianam,id eft,aulicam fuifle ftam eorum,qui mines ridcant, dicere lolent. Bene eft, quod docuit
Herodiregiadulabantur, cui, modo regnum iuum non eis Chriftus refpond ere ^terraitsmfckntes Smptu- ycrf4 .
coniruaret,omnis religio bona erat, qualeshodie w,^cvVrtrtc/I)rt.Namquicquidiftirelieiofiho-
funt.quos vulgo polticos appellamus. Sed hace fen- E mines fingant, non alia ratione corpus Clirilti in Eu-
tentia cb minus,quam iiipcrior, probabilis eft, quod chariftia effe negant, quam qua Sadducxi mortuo-
nec vllum veterem,& grauem habet auorem, rum negabant refurreftionem: quia naturae vi vide-
vllis probabilibus coniefturis confirman potcft. bant fieri non pofle,& Dei virtutem,id eft, pottiam
Hoc tantiim habet probabilitatis, quod illi nihil rc- ignorabant : led dehacredidurifumusi.Illudeti r *,
pugnat, quodquevideantur EuangeliftsdeHero- animaduertendum eft , quomodo tres icbc inter i retid
dianis , tamquam de aliqua ia religionis loqui, maxime contraria, Se qus capitales fergerebant interfedif-
qualisPhanfeorumiCc Sadducsorum eratCum illis inimicitias, Pharifxi, Herodiani & Sadducxi ad ar-
enim coniungunr. guendum,atqucirridendumChriftumbeneconue- j"f,"m e
10. ii flendemnt et deruum. ] Hoc loco de niant : eadem prorfiis ratione, qua hodic Lutherani, ucniunt,
Romano denarioagi ex eointelligirur, qud Cxfa- Caluiniftx & Anabaptiftx,&cxtcra^ortenta, qux
risimaginem,atqucinicriptionemimpreflam habe- noftra tulit tas,quamuis inter i de religion edigla^
rer,quara Iudxi,vtrem maxime exccrabilem in fua dientur,&alij aliis hxretici fini, alij alios fupplicio
moneta neququam impreflflent. ignis affieiant, tarnen ad perfequendum Chriftum,
1 Quid de- De denario autem Romano, etfi varix fenten|ix ideft, Ecclefiam rcdconfentiunt.
nat.usRc- nt,illisaflentior,quidcnariumargcntcum, drach- 14. Moyfes dixit, fi im mortms /fM.].Dehaclege
Banui. ' Y iiij
 471 tO M MENT: 4 N MATTH. 47
a eap.i. i- quomodo intellige^ida ciTetjUipr'1 diTeruimus. A Jescrunt Angelis,quiincIofuflt, facile ex Marco
19. Errdtis nefcenits [] Quia Scripturam refutatur. Ergopotiscredeum,voluiffeChriftum
SadducaaUegaurant,refpcdet Chriftus eos Scri- futurum ilium beatiflimum ftatum ante oculospo- i
Hom.71. pturasnoiuntelligere,vtChryfoO:omusbannotauit. nere,ideequetamquamdereprxfentilocutumeiTe.
D uas autem Chriftus erroris caufs affert , alteram, Non abs re Auclor imperfecta quirit.quid fit,qud,
qud Scripturas non intelligant,alteram i qud Dei cm Chriftus de ieiuniis,& eIeemofynis,aliifque vir-
virtutem , & potentiam ignorent , vtapcrtis Mar- tutibus fpiritualibus locutus eft , non aomparauerit ca/Htas '
ceap.ti.14 cusfcribite. homines Angelis, cm autem de caftitate, compara- vhta$ An-
Erroris Vidctur Chriftus Caluiniftis plan repondere, uerit. Refpondet,quod verum eft, nullamtam An- gelica.
Caluinilta- qUj Hem duabus de caufis errare fclent.qud ne- gelicam eile virtutem, qum puritatem.
rumdux que Scripturas intclligant, quar cognidone maxi- $2. Egofum Deus .] Difficile hoc loco eft
1' mgloriantur,&quod fideiChriftiana-dogmata n intelligere, quomodo Chriftus ex hoc teftimonio
Scripturse virtuWi^d ingenio io meciantur. Lctotant ill i efficaciter argumentetur. Difficultas autem duabus
extra - Scripturas,& quo melius intelligant patriofermone _ in rebus fita cit. Prima, qud ex eo, quod Deus di -
clefiamlegi le<5titant,poiquegrauiteraccufanr,quod tas necab xerit: Egofum Deus , Deus lf<uc,& Deus lacob,
poiTunt, omnibus,nec vulgari lingua legi permitramus, fed non videatur bene colligi Abraham , Ifac,& Iacob
nonintcl- non propteremdisintelliguntjquafextcriBccIe" adhuc viuere: potuit enim eorum Deus appellari,
' fiam legi quidem poflunt , intelligi n poffuniyjuo- non quatenus erat, fed quia aliquando fuerat ? ficut
d .8./4. modo enim d Eunuchus illx regina; Candacis homo Iacobus,& Ioannes dicuntur filij Zcbedsei,cim Ze-
prophanu*,Tfaiam legens intellexiflet.nifi illx Philip- bedus mortuus iam eflet, & nemo mortui, fed viui
pus Ecclcfix doctor fenfm explicaflet f quafi vero hominis filiusit : quia fcnfus eft, eos filiiTe aliquan-
Sadducad non vulgari etiam lingua, & diligentius, doillius filios.
qumCaluiniftx, fcripturam lecti tarent, Hxrctici Altera eft, quod etiam fiprobetur Abraham, Ifac
tarnen, ficur Calninifta? erant. & Iacob animas viuere, non continu probatur, eos
Hcbrai f- O. In refurrecHone enim.] Id eft, poft refurrectio- reirrecturos efle. A d priorem quarftionem quidam
mus nota- nem- Hebraifmuseeimeft. vt nvtf ' refipondent,argumetivimineoeffe,qu0dDeusnon Deus cur
bil de quo ^befchub Ad o n a i eth fchibath tfiien, In conuertendo ciTtc%o ego Egofum Deus , hic dicatur
IqJ x DominuscaptiuitatemSion, id eft, poftquam conuertit Dew \fAC y&DeusUcob. ItaChryioftomus,Euthy- Dois Abra-
yejf'ijj SautRcfurreftio vocatur tern pus, quod poft Re- mius& Theophylactus. Atpoteftobiici, poiTehoc bam.
furrectioncm cenfequuturum eft , vt fupr f, ficut etiam fic intelligi ,Ego fum Deus ^Abraham, id eft, ego
totum tempus , quo Circumcifionis lex viguit, fum Deus ille,qui fuit Deus Abrahi,dum Abraham
g ad Rom. Circumcifio vocaturS. viueret. Alij refpondent,Deum vocari Deum alicu-
4. to. Nonnubhtyneiuenubentur.] HebraiGnus fimul,& ius, eiTeabeocognofci.&coli, ficutvocatur Deus
Hebraif- Gracifinus eft: Hebraifmus, * quia tertia pcrfona Eliae,&Deus DanieUdeft.quemEliasj&Danielco-
Grarcifeiuj p'uraI's Pnmtur Pro verbo imperlbnali pafliuo , vt lebt.Hincergo colIigi/Abraham,Ifac,& Iatob ex-
firaul ,n quibufdam verbis apud Latinos dicunt , pro dici- tinos omnin non efle,quia Deus eorum Deus vo-
tur,fic nubent.pro nubctur.Grscifmus autem,quem cabatur.id eft,ab illis colcbatur. Alij exiftirait,argu-
Latinus intcrpres Litinit te'noluit reiblucrc.aliquo menti vim in hoc efle.quod quamuis eo fenfu Deu?
fortafleconfilio': nam quia Gracum verbum * Abrah,Ifac,& Iacob,vocari poflet,quia aliquando
vtrumquc fignificat,& nuberc, quod fceminarum,& eorum fuiflet, tamen credibilenon fit, Deum digna
"xorem duecre, quod virorum eft , & codem verbo tum eTe,eorum,qui mortui iam eTent,Deum appel-
vtrumque dixit, Graxum interpretem imitari Lati- lari. Hoc ctiam tenui pcndetconicctura.
nusvoluit.-quodea xtate barba rum,vt opiner, non Semper ego exiftimaui, aliquem altiorem latere
putabatenficenim&Tertullianusin libro de refur- D fenfm, quem vulgus non intelligent. Quod Chry-
rectione carnis , & Ruffinus in expofitione Symboli foftomus, Theophylactus, & Euthymius dixerunt,
Apoftolorum locuti funt, & Hieronymus ipfe, qua- verum effe arbitror.fd non itis. Nam in procul-
ttis videatur dicere fe non ita vertife,ta.m dclart, dubio argument! vis eft,quod Deus non dixerit,ego
no'uiiTe corrigerc. Senfus confit , poft refurreftio- fui , aut ego eram , fed Egofwu Deus , Deus Quomodo
ncm eque viros vxores duuros efle:nequc fmi- 1[,<? Deus IdCobfed credo fnfm efTe,ego fum,qui Abraham !c
nas nupturas,& vno verbo, non eue futuras nuptias, feed us percuffi cum Abraham, Ifaac,& Iacob de eo- alij bic vi-
* Hunc Hcbraifmum.quo Gtern tertia fingularis pro im- rum propugnanda pofteritate,ideoque femare vol, 5"eturilCn"*
perfonali fumitur , habemus Pfal..j. fvybl quiaadhuc illi viuunt,& precibusmequotidieibl- Abraham
' ^^''**'/^**//1//4^*.151 licitant, vt ipforum filios ab ifigyptiorum capti- Deum pro
dicet.vii &virnatuseftin ea.prodicctur.Nofter.Niimquid uitate liberem. Soletnus enim federa non mortuis liberatione
Sion(datiui cafusjdicetjidctjdicetur.homo & homo catus feruare,fcd viuis, quia non inter mortuos, fed inter Hebraco-
el inea- # E viuosferiri folent. Video, quid refponderi pofTu.fi ["m toSa-
_ quomodo Sedfunt ficut Angel Dei.] Non compart Beatos quisfubtilitatesquaerat, cdconfiderandumeft,vo-
fint'n "' ingra omnibus in rebus, fed in ea tantiim, qua de luhTe Chriftum nn omnipo neceifarium , fed tam
Iis fimil!" agebatur, qud nuptias inituri non eflent, vt Hiero- probabile argumentum afferre, qum ad coarguen-
nymus annotauit , quia nimirum immortales erunt, dosSadducxos ftis eflet.Nam & hac ratione eorurn
idcoque opus illis non eritnuptiis, qua? nonnifiad impudentiam&arrogantiamcompreffir, qud cm
propagandum,&perpetuandum mortale hominum Scripturam irridentes adduxifTent, quafi Chriftus
genus inftitutifunr. Quam rationem Lucas explica- expedir feab eaquftioncnon pofTet,quam propo-
h capit.io. uit h' QK'.inq1"1 dignibatebuntur fxculoillo, & refur- nebant, docueriteQsadeoobtubs,&indo<rbsefle,
35. j 6. rcciione ex mortuis, eque nubent, eque ducent vxores, neque vt nec ad minimum quidem argumentum ex codem
yltr* mori paterqnt , xquAes enim 4ngelis funt. Moyfe ad probandam refurpetionem adduc"tum
Animaduertimus, omncs tres Euangeliftas Mat- repondere poffenr.
thajum, Marcum,& Lucam prarfenti tempore vfos Eodem modo Caluiniftac aliquando refutandi, at- Contra
cfle,a:quales Angelis funt.cm ante futuro eTent vfi, que irridendi funt, apud quos & mulicrculx gloriari Caluiniftas
non nubent,nequenubtur. Nam quod Euthymius folent, melius Scripturas fcras, qum EcclefiiCa- fiptura-
exiftimat, verbum,/><,noneiread homines, id ad tl|plica;Doores,Ambrcfium,Auguftinum,Hiero- rum CoSni"
Angelos referendum, tamquam fenfus fit, fed aequa- nymum intelligere. Proferendus enim illis aliquis ^
' locus
 *7* CAP. XXII. DE INTER ROG. PHARIS.
474
locus
*v eft,t vtintcrprtrcntur,
I . - J quem
- cminteiligcre
mm w A ficum fuiTemanifeftum eft . iEt vrf.|4
non pofint,fuam ignorantiam, aiquefuperbiam aut 36. QfodesimanJdtHmma'mminleze.] Id eft, ma* po,ltluu*
confiten, aat agnofcere cogantur. ximum omnium madatorum , pohtiuo proluperla- ^XQ} pro
A'lterius qua:ftionis non ita difficilis explicado eft. tiuopoitoexHebraeorum *idiomate, vtexMar- fUpCtltiua
e loco
rtfu.icdio NimSaddued,vtOrigcnes,Hieronymus,&Audor apparct. xcap.u,,
jnottuoi imperfedi annotaucrunt/proptere futuram nega- * HuiusHcbraifinicxemplumfuiaerepoffiimusci i.Reg. 18.19-
probctur. bant refurredioncm , quod animas immortales efle 17.18. :2' vaiifmachh Eliab achia
**p.ij.i. non crederr,idque ex Adis Apoftolorum a perlpi- h*gt*d*l. Et audiuit Hliabfiat-i eius magnai , id eft, maxi-
cuum eft- Itaque probata teftimonio noto an imam ffius, cum dice pnmogenitus Ifai patiis Dauid.
immortalitate,& refiirredioillis probabatur.Adde, 37. Diliges Dominum Deum .] Marcus 1 pris po- ' "P-1*- *
nit, Audijfrael, Dominus Deus tuus, Deus ynusefl: quo
quod olim non folm inter Iuda>os,fed inter omnes
rum vcrborum iolum initium Matthxus hie propo-
etiam fer Ph Joophos hx duar quxftiones, altera de
fuir,quodapud Moyfen vrrumque mandatumeo-
immortalitateanimarum,altera decorporum retir-
dem loco fit,eodemquerfferatur,primum enim eft,
xcdioneade copular.! , iugttxquefuerunr, vt pro
vt vnum tantiim credamus Deum,deinde,vt eum ex
vna eademquehabcrcntur.Itaque videmusaudor
. 1-45 fecundi libri Machabacorumb ex animarumimmor* toto corde diligamus, quia qui plures credit, amor
diuidit, vnum ex toto corde diligit, nemo enim
in i (r tal'C3te relurredion probare, idemque facit Diuus duobus dominis ferme potefl ,m m Sup. i. 4
eJConith. Paulus c,vbi omnia fer argumenta, quibus refurre-
dionem probat, tantm ad probandam animarum 3 Extotocorde
T-v tuo,&ex T
,&* tou anima .] Sunt '>', qui |*
.
1 dionem probat, ta ntm ad probandam animarum
immortalitatem valent, fed uia nemo refurredio- * fubnl^meo iudicb drfbngut. Mb omnia
immortalitatem valent, fed quia nemo reurredio-
vnnm hoc videnturfigmficare,vt Deum, quantum
n em negabat.nifi qui animas crcdcbat cxtingui, ea-
poflumus, diligamus,, & omnia,, qua- habemus, illi
Dt q'io- d.m argumenta refurredioncm probant. -, , ....
impendamus, quod Diuus Anguftinus n his verbis nLb , e
n.uJj lit Noneft Deus mortuorum, fed viuentium.] Abraham,
expouit ,Cm ait toto corde ,tota anima', tota menie,ttul~ do.Clui
RORBOffl Iiac,& Iacob, mortui iam erantfed negat Chriftus
Dai & eo modo moruos cfle,,quo Sadducad exiftimabant, iam vittHoflrxpartemdereliqmtwAvacaredebeatf&tjua' Uian cu.
fit. filocum dare, y tallare yelitfruiifedquictjuid aliud dtligcn- Deum
id eft,ita vteorum anima? eiTcnt extinda:. Nam eo
dum yenerit in animum, illue rapiatur , quo totius dilectioni '^ete cr
fenfu, quo nos mortuos folemus appellare eos,quo . Dcnique qua; diueris
V L- in Deute
loto ltA
cofd5
impetus cumt. v.erbis ^a
rum animaefunt corporibus ieparata:, Dcusnon ronomio p dicuntur, vno continentur verbo > quod o cap. 6 %.
folm viuentium, fed etiam mortuorum dominus
dicitur d, vt Chry foftomus. Lucasp pofiiit, Diliges Dominum JSeumtuum,<3' ex om~ pcap.10.17
nibus yiribu' tuis.
Lucas addit quidam, quod argumenti vim non
Terret hec exaggeratio Caluinum , & impofibi- Caluiniro-
augere,fed minucre videtur , tmnes enim, inquit, vi- lia hominibus Deum prxcipere mentitur. Ex c, in- lf* j"tj""
mt, Si enim omnes illi viuunt , etiam qui extindi r , nminib ^um prxapere hoc,
funt,illi viuunt, ideoquenon fequitur,
funt, illi viuunt, ideoque non fcquitur, Abraham, Abraham, C , ^'^TV. ,
, ,? ' y itpthcn.
^p'c
Ifaac, & Ucob , extinos non (, quemadmodum tT^t^^^d^.^Pt^ ditur-
vtrummaioreimpietats, an ignorantia didum fit. I" harm.
Chriftus probare voluit-Repondeo, Chriftum cm
Nam impietatisquidemfummeft,dicereimpofli- p*"^"c_
addidit^wwc enimyiuunt o,rantum rationem reddcre
bilia nimis Dcum piicepiiTc:quod tamen ferendum oa
voluiCTe, cur Abraham, liac, & Iacob, qui mortui
fortaTe eTet, fi tantum prcepiTet , etiam ab funt-
erant , viuentes nppellaflet, quia nimirum omnes
iis,quiimpofibilianonfecerunt, cVgrauiflmas, & Caluini
non ! am, qui corpore viut,fed etiam qui mortui
fempiternas pnas exigeret: quis enim hoc, vel ho- ignorancia,
funt, Deo viuuntmon tantm,quia eorum animi vi
mo maxime impius diccre potuit , nifi Caluinus,
uunt, fed etiam quia enacere Deus poteft, vt in ia
qui omnes impietate homines fuperauitrlgnorantiae
corpora reuertantur,& eomodo viut,quo ante vi-
*p*.i} uebant, ficutdixitc , Kon eftmortua fuella, fed dormit, ver fuit ccx,non vidcre,quo modoipfc fibirepu-'
gnaret cm diceret,neminem hocpraceptumfcrua-
vel qui nobis mortui funt,Deo viuunt, quia nos fola
re polTe.Qins enim infus eft, Diligts Dominum Deum
. videmus corpora, corpora autem mortua funt: Deus
tuum ex toto corde, nifi vt Deum, quantum poiTumus,
Cur Cfiri v'^et animas, animx vero viuunt. D diligamus ? poflumus ergo praeceptum hoc ieruare
flus hoc lb. Soletmultisquiri,quidcaufje faerit,cur cum
quia,qultum poiTumus, Deum diligere vtique pof-
Inn rfus tarn multa, ttaque perfpicua in Scripturis fcris de
tdtimonio futura reurreftione teftimonia int,n potis Chrt- imuszdeindeconcludens, nos Dei prtjeeptaftruare
; , ftusadduxcrit.Rcfpondent Origenesf, Hicron. ^'^1'^^ non pofle,quomodo intelligttfine gratia Dei,an c
fTraftat m n . r vr r gratia? h incgratia.quid nobifcum difputar.qiu id*
Mi
.. &Be.ia,Sadduc.Eos
... non recepiiTe
- alios j Scripturjcfa-
" /1 /it lUrStlmaf: ; -
Proriusdl"musficumgratia,n3iamnobH,fcd l- Deo I,
crae libios, quam quinqu Mofis: ideoque exMofis r._.--:_:.._;
oliSMdeoaucexMolis ' '
ficit iniuriam,cuius gratiar,atq; virtuti limites ponif. q ad Pbil.4.
libris eos CHriftum arguerc voluiTe. Erant etiam in D.quidem Paulus q omnia fe pofle dicit,in eoquife 13.
hac re Caluiniftarum fimiles, qui eos rciicir libros,
Caluipifl quibus conuinci hrrefimfiiam vident. EtverCal- confortat,& Dauid '.IrrDeo, inquit , meo tranfgrcdiar1 i,faI 7-
mtfrum. Sed de hac quaetione copiofius alio dicemus.'0"
pmc/"" u'numboclocodicerenonpuduit, ita Sadducaeos
loco.
"ant iibi Prophetartimlibros reiccifle,ficut librum Ecdefia-
contntios. ftici, & Machabiorum libros ipfi reiiciunt. 59. Diliges Deum tuumficut teipfum.] Hc duo mixi- Duo kxs
s"p.vo. if.Phus ex its legis doctor.] Lucas 8 dicit, quemdam xima totius legis prxcepta Chriftus efle dicit, cm mandata,
'40, diftinda abaKis Drarceptanonfint, d caeterorum orani Dt}
ex Scribis confutatis i Chrifto Sadduceis, fubiecif- compdium.Narnxm praecepta in duobus tabulis manJatotu
fc , Magier , bene dixtslis , cjramplis , inquit , non au- fcripta r el/rlent, in prion, qu.vadL Deum, in poterionn. .fnntcoia-
pendium.
deb*nt tum <uiau4m interrogare, quodapparet nonad qua; ad proximpm diligendum pertinbant- prioris
Phariffos, & Scribas, qui indepotius,vtaitMat- tabula; compendium erat, Diges Dvminstm Deum tm
thiusjoccafiontm Chrftum iterum tcntandi acce- tx toto cordetuo: porterions vero , Diliges proximum um,
perunt , vt fe Sadducacis dodiores ...w.v efle oftenderent, cutteipfutn. Q i iomodo ergo, dicetaliquis,
..w4i.wHwv..vf , r*~-omnium >m,
ftj.je.it - ~ -
. fed ad Sadducacos efle referdum. Qem autem hoc mandatorum maximum Chriftus efle dicit , fi di-
p.rx.il. joco jviatth^us legis dodorem , Marcus Scribam ftinda mandata non funt>perinde enim videtur efle,
j uuviwuui j lTliUlUi " CT1U<1111
appellat, vnde intelligimus , quamuis Pharifeorum, aefi diceret,omnia mandata efle maxima. Kepon-
Sc Scnbarum diuerfa eifent officia, aliquando tam deo;nihil aliud Chriftum fignificare, quam omnia
eumdem.& Pharifa;um,& Scribam - fuiflc.Nam
.,....v.-.a... hunc
mandata hue tendere, vt Deum diligamus ex toto
legis dodorcm,de quo Matthus loquitur, Phari- corde,&proximum,ficut nos iplos}queaudmodum
 475 COMMENT. IN MATTH. 476
ad Rom. D.Paulus * dixix,ple>:ititdo legis e dileciio,8c Gent idem A efll Dicunt ei, Dauid, att illis, quomodo ergo Dauid in f tritt*
15.10. Chriftus Concludit x',lnl)iscluobiismandatyniuer[alex , meat eum Dominm ? Alij ver duo Euangelifhe non
Vf. 40. padtt, er Vhpbetx. interrogationem, fed obic&ionem folam pofuerr,
Quomodo autem intelligcndum fit, Diligesproxi- Sc quia non dixerant,Chriftum Pharilzos,& Scribas
nmm tuum ,fici4t teipfum , duabus ex rebus pendet, al- interrogafle, non dicunt, quomodo vos dicitis, fed
tcra.vt feiamus, quis dicatur proximus , altera, quid quomodo dicunt Scriba, qu od autem dicunt , quomodo di-
fignificetdileftio illa./rf.Quis proximus habendus cunt Scriba, cum id' non Scribse,
' fed Scriptura' diceret,

cap ie 40. fit Chriftus apud Lucarne integra parabola cxplica- fupr 8 dgclarauimus. Dicebantur enim Scriba ea g Mp ,7j
proximus uit, omnem hominem proximum efle. Quid autem dicere, qua: in Scriptura non omnin erant exprefla, 10.
omnis ho- fignirkret partcula, ficut, facile non eft dicere. Nam quia Scripturam interpretantes id dicere docebant.
5J c(t- quidam matcriam notare putant, quafi iubeamur, 4.Z. Dicunt ei, Dauid.] Quomodo Chriftus filius
Quomodo _ ; : n _l: i;_ iu Dauid vocaretur, diximus fupr h. h cap.i.
dilibc idus omnia proximo velle,que nobis velimus.alijqualita-
proximus. tem,& modum, vt fenfus fit modo,id eft, propter 43* Q^iodo ergo Dauidiniritu.] Id eft, cum D ei
Deum, proxim nobis efle diligendum.quoipfi nos ipiritu pknus eflet, cum nonfuo, qui falli, mentiri-
diligere debcmus:alij affectum,vt eo afFcdu,conat- que poterar,fd Dei fpiritu,qui falli, mentiri
que proximum diligamus, quonosipfosdiligimus. poterat,loqueretur. Hebraiimus* eft, qualisapud Hebraif-
Omnia arbitror ficut vna fyllaba comprehendi.Nec Dauidem Sc , Ego dixi in excejfu meo. mus.
enim dubito, quin Deus voluerit, Vt& proximo * Hic Hebraifmuseftnhoc Haimo in yerbo jann iPfal.Jojt."
omnb,qusEnobisoptamus,optaremus,&cumpro- *fc4V^.quodadverbumelinfclinandemc>fe(lnos ha" K PfaI-
pterDe, ficut nos ipfo^&eoaffcdu, quo nos infos bemus.L" cefumeotii meat. Cxtcrum propm ad hunc *.
... - ... ' - Hebraifinum yidcturacccdcrc , quod habetur F.zech. 57.1.
diligeremus, fed ilUiddubium eft,quemadmodum
i tib i; de alicubiD.Auguftinus J difputauit,quomodo proxi- ' 'K'JJI'I veitiftai ktruch A i> o n a i,St edu-
xit mein fpiiitu Dominus, ! Domini.
era ici. c. me ea,qua; nobis velimus, velleiubeamur,cm faep
6. lib. 10. ipfi nobis mala velimus,diuitias,honores,voluptates, 44. Dixit Dominus Domino meo.] Hoc eftimonium I jn cum.
*lom/ ,8j & quomodo eum, ficut nos ipfos diligere-, cm nos 1 expofuimus,& Iudsorum caulll.itiones refutaui-in Pfal.109.
epilt. ad . rl . ,v ' , r 1 _ ....

Pfal-
mum ficuc ipibs,quam propter Deum amaturos efle, cm Deii abaliquoex iis,qui tempore Dauid Pilrrios fcribe- uide fcri-
nos ipfos ex toto corde,ex tota anima,ex totis viribus diligere bant, fuifle compofitum vt putat Aben Ezra: altera, ptus eft , &
diligere de- iubeamur: quodfi facimus, non poflumusnosdili- non de Chrifto,fcdaut de Abrahamo,vt communis ad Chri-
beamus. gere aliter, qum oportet, propterc iubemur, pro- hodie eft Iudxorum error, aut de Dauide, vt Aben *m
' i I . 1 1 *
Proximum ximum eodem modo diligere. Obijcietaliquis etia Ezra,& Rabbi D.mid exiftimant,autdeEzechia Iu- n inTrypb.
cur diligere exprimo precepto Deum ex toto corde diligendi, dxorum rcgeintelIigendum,vtpoft Chrifti tmpora Li.j.eon-
lubemur, vr confequi,vtproximum,ckfummoaflredu,& propter ludios cxpofuifle ex Iuftino n & ex Tertulliano* traMarcio.
aosiplos. j)eum diligAmus,quarc opus non erat, vt eum, ficut difcimus. Vtramque.vtdixi.cauillationemmultisil-
nos ipfos,diligere iubcremur. Facilis refpfiojmins lie argumentis refutauimus,& ex hoc manifeftc vtra-
na turalem proximi, qum noftri amorem nobis efle, que coarguitur. Nam fi apud veteres Iudaeos,Chrifti
Se fe quemque maxime amare,proptere hanc nobis tempore certum non fuiflet, & hunc Pftlmum Da-
diligcndi proximi datam efle regulam, vt eum, ficut D uide compofitum , & de Chrifto intelligcndum efle,'
nos ipoSjdiligeremus. Nam cuiufdam dofti alioqui facile alterutrum Scribx Sc Pharifiei, qui pofteriori-
Theoiogiintcntiam minime probo, quiputathoc bus Iudaeis mult doftiores erant, vtiquerefpon-
loco , de charitatis dilectione non agi diflcnt. Nunc autem recentiores Iudxi patrum iuo-
cap.it. jr. 41. Congregatis autem Vbariftis.] Marcus feribit, rum filentio apert condemnantur.
hacquarftionem Chriftum propofuifle,dum in tem 45. SiergoDjuidvoCAteum Dominum, quomodoitueius
plo doceret, fed facilior tft folutio , in templo fuifle f/??]Loquitur Chriftus ex Phariiforum opinione,qui
Pharifips congrgalos, Mircus Se Lucas non dict, Chriftum purum hominem futurum cxiftimabanr,
Chriftum Pharificos interrogafle.fedconcionantem cm Scriptura non folm hominem, fed eti Deum
dixilfe, quomodo dicunt ScribaCbriflum filium ejfe Dauid? futurum praediceret. N on ergo concludit Chrifti ar-
f Lib.4. de fedjvtait D.Auguftinus f, hoc nihil intereft. Nam gumentum.non efle filium Danid: fed efle pluquam Cfmfluieft
conCEug. Mattha:us pofuit, & interrogation ,& obieclionem filium Dauid , id eft, Filium Dei, ac verum Deurn, pluquam
cap. 74- Chrii Si<*d vobis,inquit,yidcturde Cbrto,cmusfiliut ideque Dauidem Dominum ipfum appellafle. US *
verusceus.'
. 1 L_

A P V T VIGESIMV M-T E R T I V M.

NC Jcfus tocatas eft ad turbas^ ad ifcipulos fuos, dictnsiSu-

g i.Efdr..
per cathedram Moyfifederunt a Scriba & Pbartfei. 3 Omnia ergo
4-
quAcUmquc dixerint Vobis , feruate , & fiteite : fecandm opera vero
b Luc. . eorumnolitefacer: dicunt enim, & nonfaciunt. 4 Aigant enim
* .
Aft.if 10. oneragrauia3& , imponuntin humeros bominum: digi-
Deut. 6.9.
Num. 15 5. _ to autemfuonolunteamouere. y Omnia Vero operafuafaciunt, Vf W-
Luc.1x.4j
&io4s.' deantur ab hominwus , dilatant enim pbylaSieriafu, magnificantfimbrias. 6 Amant
autemprimos recubitus in cnit , >r primas cathedras in fynagogis , 7 & falutationes in
citc.j.i. foroyry Vocari ab bominibus 1 1{jtbbi.% Vos autem noliteVocari "R^abbi: Vnus eft enim
Hi\ i.s. Magifter \eftery omnes autem yos fratres e(lis. 9 d Et patrem nolite mocare vobis fuper
 477 CAP. XXIII. IN PHARIS. CHRISTI SERMO. 47
tcrram: vnm e enim Tarer beer, qui in clis cfl. 10 Nec vocemini magiri : quia
Adagierveervnusefl, Chrius. 11 uimaiorfl verum , eritminier setter. 1 1 ' eLMt4.1t,
autem fc exdhduerit , humiliubiiiir : & qui fe bumihduerit , exaltdbitur. ij dutem
Vobts Scribd , Cr Pbdrifdi hypocrite: quiclduditis regnum ccelorumdnte homines. os
emmnonintratis , necintroeuntes fmitis intrare. 14 Scriba ,ey Pbdfxi hjpo-
etitdt \ f quia comedms domos \idudrum, orationes longos orantes : propter hoc amplius - f Mar n.
ripie tis iudicium. 15 Vobis Scribd , Pharifdi hypocrite: quid circuitis mare, & Luc. 0.
tridam, vt facialis vnum profelitum : CT cum fuerit faftus , fdritk cumfilium gebtnn*,*7'
duplo quam Vos. 16 Vobis duces cdri, qui dicitis: Quicumque iurdueritper templum,
nihil e : qui autem iurauerit in aura templiJ debet. 17 Stulti, & : Quid enim
mam e, durum, an templum, quodfanflificat durum ? 18 Et quicumque iurduerit in dl-
tari, nihil e: quicumque dutem iurauerit in dono , quode fuperiUud, debet. 19
Quid enimmaiusefl,donum,dndltdrc, quodfdnelificatdonum ? 20 Qui ergo iurdt in altare,
iurdt in eo, CT in omnibus , qud fuper iudjunt. %\ quicumque iurduerit in templo,
iurat in illo, Cr in eo, qui hdbitdtin ipjo: zi ey qui iurdt in calo, iurdt in throno Dei, 0*
in eo qui fedetfuper cum. }% Vobis Scribd, CT Pbdripei hypocrite : qui decimdttsg Lac..
, dneibum,Cr cyminum,CT rcliquifl qudgrauiord funt legis, iudicium, Cr mi- 4 '
fericordiam,Crfidem. Hdcoportuitfdcere, illd non omittere. 1 4 Duces Cdci,excolantes cu-
licem ,camelumdutemglutientef. Cdvobis Scribd,Cr Pharifdihypocrite,quiamundd-
tisquoddeforisecalicis,Crparopdis: intus dutemplenieis rapia , CT immunditid. 16
Phu rijde cace , mundapris quod intus efl calicis, CT paropfidis, vt fiat id, quod deforis e,
mundum. 2.7 Vobis Scribd,Cr Pbdnfai. hypocrite, quidmiles ei<pulchris dedlbd-
tis, qua afori r parent hominibus fjrcciot , intus vero plena funt ofb us mor morum (
omni furcitid. 28 c&xos dforts quidempdretis bommibus iufli: intus dutem pleni e'u
hyfoeri, Cr inicjuitdtc. 29 K<e \>obis Scribd, ey Phd> ifci hypocrite, qui ddificatisfepul- *
eraprophetarum, CT orndtis monumentd iuftorum, 3 CT dicitis : Sifuiffemus in diebuspd-
trum nororum, non effemusfocij eorum infanguineprophetarum. 3 1 ftaque teflimenio eis
Vobifmetipfis , quid filij cis eorum, qui prophetas occiderunt. 31 Et Vos impit menfu-
rdm pdtrum Verorum: 33 h Serpentes , genimindVipcrd'um , quomodo fugietis a iudicio h sap.}.7;
gehenn ? 3 4 jdeo ecce ego mitro dd vos prophetas, erftpientes, CrfcribdS,Cr ex illis occi-
detis,Crcrucifigetis, & ex eisfl igellabitts in fynagogis Veris, & perfcquemini de emtate

in emitaie. 35 vtveniatfupervosomnisfanguisiuus, qui effufuse fuper terram, afan-

gtne ' Abel iui vfque adftnguinem ZdcbdrU k, lij Bardchid, quem occidiis inter ttm- i Gen 4.t;
plum Cr dltdte. 36 Amen dico Vobis , venient hdcomnidfupergenerdtionem ifianu 37 Je-
rufdlem, Ierfdlem, qud eccidh fropbttds, & lapidas eos, qui dd re mitfunt, quoties Volui
congregare filios mos , quemadmodum gdtna congregdt pullos fuos fub alas, Cr noluii? . ! 54'
38 Ecce relinquctur Vobis domus Vera defertd. 39 Dico enimvobis, nonmevidebitis -v
dmodo , donecdicdtis : Benedilus, qui venit in nomine Domini. .

A liez, quam funchbat, Ecclcfia; Epicopos fignificaf-

IN A P V T XXIII. fe, fed hoc violcntum eft
2. Sttper CAtberdm.] Quidam aut iggeftum in-
] Cum viderctScribas, &Pha- telligunt, cxquoabScnbis.&Pharifaeis, audiente
riiios corrigi non pofTc , vt Cliryfo- populo, lex Mofis legerctur/juod & Efdram feeif-
ftomus^utorimperfedij&Euthy- fe legimus. la fentit Eutbymiu$,quodalijrefelIunt,
I jHmMBi miusannotaucrunt. quia cx Luca & ex Actis Apoftolorum ' intclligi- Lb.t,;
rrv Locutus ead , & ad papules mus , Iudarorum confuetudinemnon fuifTe, vt qui <*P-M
jfw.] Vero fimilc eft, Chriftum, eaquasiequuntur, Scripturamautlegebat, autiriterpretabatur,in fug^e 4'j^'
non omnibus dicipulis fuis, fedijs, qui minus fani- geftumacenderet,fedvtiurgeret,&ftansloqucre- Quid per
liares & inftrui erant,propouiflc-Nam Aportlos, tur, quod & hodie inter Iudaeos fit , 5c olim inter cathclram
& eos , qui ipfum eniper comitabantur , non opus g Chriftianos D-Paulus fieri voluit f. Ergo per cathe- intclliga-
Tri.in eratadmonere, vt Orgenes 'iodicauit, quhetiam dram Mofis Hieronymus, & Beda Mofis doebinam . ,
' de ^" -^ugu^nus neminem exiftimat , Chriftum ad intelligunt, qud qui docet in cathedra , federe fo- '* nnti
vetbUDol Pbarifeoru , & Scribarum fcholam mittere voluiG- leat, etfiiamtunc eaintcr Iudxos confuetudo ^
Bini 4j. fe, fed Scnba: um,& Phanft'crum nomine, Euangc- eifet.
 479 COMMENT. IN MATTH. 480
Scriba & fbarifai.] De Scribis, & Phariiiis, & - A fbilafkriafua. ] Phylafteri i yt Orgenes, Chryo- 1;
a cap. 1.4. rum officijs fupr* nobis dictum eft. ftomus,Hieronymus,& Eutliymius,fcribunt,mcm-Iud*orQm
j. mniaergo, ijivtcumque dixerint yobts, feruate , & branulx erant,in quibus legis prxcepta fcripta erant, -
facile.] Occurret htim leftori quxftio , quomodo cas Scribx, & pharifxi circum caput, & circum bra-
iubeat Chriftus, omnia, quiScriba;,& Pharifxi do- chia geftabant , vt perpetuo Dei legem ante oculos
cucrint, facer : cm eorum fitp doftrinam repre- habcrent, fie intelligentes, quod Deus per Moyfem
beap .t. hendat,& b iuflerit diicipulos fuos cauere a fermento, prxceperat S,r Hgabts ea,quagnuminmanutua/runt- _Deut ,
Veif. i*, id eft, doftrina Pharifxorum, & hoc ipfocapitec que,& mouebuntur inter oculos tuo.<. Hoc Hieronymus* .
L br f*li*m eorum doftrinam coarguat. D. AugulHnus fuo etiam tempore ab Indis, Perfis,& Pabylonijs fa
de dott* drefpondet,Chrft)mnonloquidcPharilxis,nifiin ftitatumfuicdicit:di(antautemGra:cis?w^e-
Chrill. cathedra Mofis iedentibus : tunc autemcathedram -*, pbilacleriatid eft, conferuatoria, quod ad confer-
c 19. & lib. ipfam coe'gifleeos vera dicere. At quis dubitat ilia uandam legis memoriam inftituta eQent.
i*: contra pfa faifa, quxdocebant, in cathedra ipfa,fi in cathe- Fimbri autem vocabantur,filaquedam non texta,' f,^^
Faullum drafedebant, autiniyna^oga, & fchola Mofis do- qua;exinhmaoraveftisdependebt,queabHebrisiud*oram
CQupmodo cuifte Chryfoftomm verOj&Euthymiusexiftimt, voctur \* ttfith h,vtR.abbi Dauid interpretatur, quae.
Chnflus Chriftum non omnia, qui in lege erant, intelligere, & o>b"1J//w',vnde& Hiipani3vtopinor,Cw'<^ h Num.if.
Pharifaro- fedeatanthm, quiadfalutem eratneceTaria,qua- vocauert.FimbriashyacinthinocoloreIudxosge- 1 eut,"
run & Scri- jja erant Decalogi prxcepta : nam cxremonias , & ftare duobus illis locis, quos modo pofuimus, Deus
^ cxtera praecepta.quxad tcmpus tantm datafuert, prxc.epcrat,vt legis recordarentur.Eas ergo Scribx^
queudam tantm abeft.vr feruare iufferit.vt potius abrogaue- & Pharifiei cxteris ludxis magnificabant, id eft,
docear. rit. Probabilior hie eft fententia, fed mihi tarnen maiores,qumcxteri,faciebant.Scribit Hieronymus
non probatur, quia non iblm hoc loco, fed vbique folitos etiam fuifTeacutilbmis fpinis interferere.qui-
aliasjlegem.cique etiam cxremonias iruare iuifit, bus & cm ambularent,& cm federent,compunge-
& ipfead mortem vfque feruauit, quia nondum rentur,eoque dolore diuinam legem in mentemre-
abrogata erat.Ergo cm iubet ruare,ac facer, quas uoearent. Nefcio, quam certum hoc fit,facil tarnen
Scribx,& Pharifxi , dum in cathedra Mofis fedent, Hieronymo credo non difturo, nifi ab Hebrxis, aut
diCunt.nondeipforum.feddelegis.acMofisdoftri- bono aliquoauftoredidicifler.
na loquitur : perinde enim eft,ac fi dicat,omnia,qux Poteft merko leftor quxrei e , qHare Scribx, & ^ ^!
lex,& Mofes vobis dixerint, Sribis,&Phariixis re- Pharifxi, ambitionis caufa fimbrias, phylafteria i fimbria"
citantibus , feruatc,acfacite,fecundm autem opera eorum ' dilataban!. Refpondent quidam, vt plura legis prx- te phyla-
nolitefacer, vt Hilarius, & Hieronymus videntur in- ' ceptain phylafterijs inferibi poiTent. At, vtiddc eriadila.
tellexilT;. phylaftriis dici pofit,de fimbriis cert dici non po- urent; .
Cwrdoftri- Curergo, dicetaliquis, nondixit, quxcuinque teft,in quibus non cribcbanrur:verofimi-
nae Scfiba- Mofes dicit,ruatc, acfacite,fedquxcumque Scri- lius, quodindcatTheophylaftus.ideodilataTejvt
I)un fj bx,& Pharifxi dixcrint'Duplex caula reddi poteft, Iongis conpicerentur, & legis obiruatores eflevi-
rtim mem- ahera.quod voluerit Scribarum & Phariforum hy- derentur,aut vt videtur fentire Chrybftomus,vt le-
nerit. pocrifim a gure , non autem arguiiTet, nifi dtxiTet, gera diligentius,qum caetefos Iudxos feruare dc-
eos aliter viuere,aliterclocere. Altera,quodtotoca- clararent.
pite acerbe cos efTet re prehen furus , & conueniebat, 8. Vos autem neliteytcari, Rabbi.] Ab hoc loco vf-
aliquantulum cos pris laudare ne omnia exaffl-u, que ad verba autem vnaeft,& facilis fenten- ytt^ { ,
ac fine iudicio improbare viejerctur. tia , ne pharifxorum mores difcipuli imitentur, non
4. lAltiganteiiimonera grauia.] Metaphora iarci- prohibetpatrem,autmagiftrum vel vocari,vel vo-
nisfumptaeft,qux,vtiniumenta, aut in hominum D care in terris abiblut, cd comprate ad Deum,& Quproodo
humeros imponantur,atque portentur, Hgari blent. ad Pharifeos, de quibus loquebatur. Adeumqui- "Prb*i-
Qui i finr. Vocat autem onera, non ceremonias^ vt Chryfofto- dem, vt comparatione illius, neminem putemus ne-
mus exiftim^t, quia, vtdiximus, nondum Chriftus quepatremjnequcprceptoremelTepoiTe^ neiftoi
abrogatleg^m, dequibus D.Pctrus inA&isApo- honoris,& amoris ttulos illius honoris, amorique
e cap 1 o ftlrurn c dixit, Hequepatres nori, eque nos portare f0- prfferamus. Ad pharifxos ver,ne eo modo,quo illi,
tmnus,Ced onera vocar.prnprias Scribarum,& Phari- id eft, ambitios, gloriofque, aut prxceptores, aut
fxorum traditiones, aut leges Scriptum contraria, patres appellemur, alioueappellemus, vt illi appel-
aut non cert necelTarias, quales ills Hint, quas infr labant, qui dicebant , Ego quiaem[um Pauli, ego autem
fVaC.it. ,,&deincepsreprehendit,vtOrigenes,& Theophy- ^Apollo l,vtfuoquifque magiftrogloriaretur.alioqui jT"tcr;
%7- hus exponunt. dubium non eft, quin patres,&magiftros)& vocari, j.^ '
Digito autemfuo] Digitum humeris opponit. Sole- Se vocare nobis liceat.
musonerata iumenta non iblo digito, fedvtraque 15. V tt autem yobis.J Hic verfs apud Chryfofto-
,& toto fxpe corpore iuuarc.illi miferoshomi- mum, Euthymium,& Theophylaftum,& apud Au
nes quos fuis ineptijs onerauerant,ne minimum qui - ctorem operis imperfefti cft decimus quartus,& de-
dem digito iblcuabant, id eft, exemplo fuo in- cimus tertius polituseft hoc loco. Inuehitur mira
citabantad onera ferenda, in fuis traditionibus Chriftus acrimoniain Scribas,& phariiios vfqtic
difpcnfabantjCm in Dei lege fxpe dipenarent, hoc ad finem capitis, eorum prxfrtim hypocrifim aecu-
eft, digito autem juo noluntea mouere. fans,non vilo quidem iracundia; impotentisimpctu,
Caloinosin J- DiUtani enim.] Grxc autem , id ponitur j55 autmalediccntix,fed certoiudicio,atqueconfilio,vt
harm, ec enim, vtalibi epe, quemadmodum nofter vertitin- paul pft moriturus miferam plebem commone-
Be*a. terpres, multo melius, qum qui vertendum eflc di- faceret, ne Scribarum, & Fharilxorum fuco capta^
, : cunt autem, reddit enim caufam non eoru,qux vcrfu fallerctur. Num om'
prxcedentidtxeratjfedproximorum verborum,Om- Dubium, an omnia, qux Chriftus hoccapitein ^
\ niaverboperafuafaciunt,ytyideanturabbomimbt.Qupd Scribas & Pharifxos dicit, eodem loco, ac tempore vno tpore
probat duobus minimarum rerum exemplis, phyla- ab illo difta fint. Nam Lucas ra, multa ex ijs narrt, fiat difta.
flerior,& fimbriarumjqiiafi velit,ex rebus minimis quafi alio tempore difta fuerint,& D.quidemAu- m cap. u.
. lfaaximasintelligiA'jVtinprouerbioeftjiXTwiwf/fo- gufti nus duos, vt eiusvtar verbis, ermones cfTe i9'*y,l'e
neevgnofcutiam qui in fimbrijs,& phylafterijs gloria putar, alterum.quem MatthxuSjalterum, quern Lu- n e
captabant,quid in rebus maioribus fafturi eranti cas recitauit, bifque ead dixifle Chriftum. Sed mi- "p. '7;..
hi proba
 48i CAP. XXIII. DE PHAR. REPREH. A CHR. FACT. 482.
hiprobabiliusvidecur,feme!diYifl*;hComnii,co- A qudlongas fuas orationes venderent. Sedviduas
dique tempore.vtapparet ex Luca,edMuthx id potis, qum alias peronas, duabus, vt opinor, de
circo omnia in hunc loc contulilfcquod fimils - ciufis nominauit, & quia reigiolores elfe (Ment, Se
entargumenti,& non id ageret, vt hitloriam ordine multo facili inc5titatis fimulatione capintur,&
iruato tporum texerst, fed vt Chrifti doftrin ex- quia maius erat celus viduarum, qua? poti us iuuan-
poneret,quod J in reimili fcc.fle animaduertimus. dA,alendjeque erant, qum aliarum minus mife! abi-
iCp.pr- Q<< clauditis regnum caUrum.] A pud Lucam b, lium perfonarum fubftantiam deuorare, vt CHryfo
ctdcnti. pauloaliterdicit,^4f/i^c/4wm/b>,quas verba ltomus,& Euthymiusannotarunt.
* l- maiorem hibjnt emphafim. Significant enim Scri- Longas orationes munies. ] Grsec >9 /*
cap.11.5 . ^as & pharifacos ita bi legis feientiam vfurpaTe, vt vZftnvypSftoi , Sc pmextu, aut occafione longa orantes,
exiftimarent, neminem, nifi ipfis viam indician bus, id eft, prolixe. Nfter interpres legit *}, eque
in clifmire pofle: fumptaenim dominis zdium ^^9 : & quidem copulatiuam coniuncbonem
metaphora eft, qui cm neminem ingredi, aut egre- tollendam puto , quia fenrentia requirit . 3c re-
di , nifi iuTu fuo volunt, dauern totius domus acci- fpuit:nomenautem <aejf*7 re conuenir,& vero
Scrbquo- piunt; claud;reautemS:rib*,& Pharifaei regnum fimilemihi videtur , etiam legilTenoftnim nterpre-
moo.clau- ccelorum dicuntur, quia perfuadebanthominibus, tem, fed fenfum, non verba red Jidifle. Occafionem
dere rejrnS neminem, nifi ipfis aperientibus, id eft, docentibus autem, fi idnomenlegatur, interpretor aucupium,
ccrloium intrare poffiquo fuafu omnes,quas volebant, tradi- quo acerdotes, & Phariii prolixe orantes vteban-
incur.
tiones,c,Hafi grauia onera populo imponebt. Quod tur,vt muliercularum captarent facultates,quemad-
autemdicit<ffj!wwtfj,Hcbraifmuseft,*anK Jh modmfumiturapud D.Paulum*,cradicit, Qjtid eAdPhil.;
lifhnt adam, antefacieshominum,id eft,occ!udendo enim dum omni modo, ueferoccaonem , fiueperveritatem
illis ianuam ante oculos, qua phrafifignificatur, eos Chriflus armuntieturl
impedir multos.qui iamiam ad cli ianuam appro- Tropterhoc,ampliusaccipietisiudicwm] Id eft, duplo
pinquarent.&,nifiilliobftarent,ingreruri eflcnt,vt maius,qum catteri,vtf explicabimus,quia bisnimi- f Verffeqi
etiam Chryfoftomus vidit.&proximis verbis indi- rum peccatis, & dum viduarum facilitates confiimi '
catur, vos non intratu,necmroeuntes, id eft, cos, qui in- ti^dumidfandtitatisfimnlationcfacitis, vtChri-
troire volunt, niitt intrare. foftomus, 3c Aucbr im pe fediannotmerunr. Iudi- judicium
Hic Htbraimus rrcquenriffim occarrit. rnde illud. ciumScripturxmore,& Hebriorumidiormtecon.- pro con
i.Rgjmtf.i * fpe alibi, nw jsS l,thnt A D 0 * demnationem appellat. acmnatio-
, vet < qcmHs 0hm. te Pialm.jo. 10. -j3 Q^od lirereticorum quidam interpres vertit,aufe- nc in Scri-
>j3 *f'W * Adam, in eonfpeu horni? retis grauius iudicium , minus proprium mihi vide- pturi1,
aum, ideJrancc homines. tur> Nofter interpres Graxum fecutuseft, Gr.tcus Bezr inrer-
Q^d fit Qmd autem fit, ipfos non intrare, neque alios in- Hebraifmum:*quo nph Ujid>Jk 4CO(er fignificat Ptftao
non ietrare gredi permittere,duobus modisab antiquis auebri- &fetrty hoc autem loco pro ferre pofiturri eil '
& alios in- bus explicatur. Orgenes, Hilarius, Auor imper-
|fedi noa Hieronymus Sc Beda,ideo dit putant, qud n>S * l*K*fh , daas has habere (ignificationci in He-
brieo notius e(t, quam yt notari debrat, vt ludiles tarnen
ipfi in Chriftum crederent , 5c ne alij crederent, id intclbgant , veriufque fignificationis affcicmus extm-
impedirent. Quam interpretationem ideirco non plum, Gen.i7.}. np7 btcht*thi l*K.*ch,
Yerf.j. probo.quia vt e diximus,Chrirus hiede legis obir- frimetntt mi* tulit : nofter , & ^y
uationeagit, quaremagis placet Chryioftomi fen- '33 vefphochad hbal achi It 1' , & tnunus
tenria, ideo Scnbas, 5c Hiarifieos in regnum cuelo- fnftr vcl contra innocente/ non eccefit , . i . .
rum non intrafle , quia Dei prareepta non obferua- if. Circmtis ,& aridam.] Id eft, nihil non facitis,
-* _i_n.::/r. ..:

Arida in
in regnum cceloium,Pharifaeorum quidem opi- mi imitationc.terr appcllauitjVt Mofes 8, quemad- criptura
nione ingrediebatur.Necenim proptere fluus effi modmScGrarcinonnumquamaudoresappelbnr. 1^*' ,ro>
non poterat, qud Phariiiorum non iruaret tradi Interpretado eft Chryioftomi , 3c Euthymij in Qmd figni-
tion es , fed loquitur Chriftus, ex Pharifeorum opi- hunclocum, nonScribarum,5cPharifxorumdiU- ficet mare,
nione,atquedocbina. Hicfenfus exiis, qux dicun- gentiam, fed reidifficultatem declaran, quafifenfus fc atidara
i Verf. 16. turinferius d, facile colligitur. ilt V vobis ScribisA Pharifais, qui morum veftro- cucuiic.
icdemccps. 1^ ^4 comeditts domos vtdti*mn] Nonnulli putant, rum prauitate ade legis diuim ftudio aliengenas
D.Hiei onymum,& Origen,quia hunc verfum non auertitis, vtadeo difficile fit.velvnum tantvim ex il
explicr,non legi(Te,5c quod in ocbauo Euangelior lis ad veram religionem adducere, vt opus vobis fie
canone,quo jblusMarcus,Lucafqueconuoniuiit,po- mare,& ridam circuir : fed manifeftum eft, non rei
fitus fitdeuis conicctura,qux potras in canon.qum difficultatem , fed S criba rum, Sc Pharifxorum ftu-
in Euangclium valere debuit, pra:fenim cum omnes diumjambitionemquefignificare.qui magna follici-
& Latini,& GrxciA Syriaci codices lcganueTeautc p tudine Gentiles ad Iudaicam religionem pertrahcre
hos duos vcrfus hunc.atquepnecedentem apud au- conabantur, vel ambitionis caua, vt popul Dei au-
toresGra:cos tranpofitos, fiipr monuimus. gre vidertur, Sc fuain<5titatc,dotrinnque guber-
Qai ratio- Domos viduarum Scriba?,& Pharifaei, id eft faculta- narc,quadmodum nonnulli interpretes exilimant,
ncPhariGri tes dicuntur deuorare, qua autem ratione id face- aut, vt Auftor imperftfti putat, vt auto Iudxorum
tidoaium rnt,nontisexprcTum.Qiudam ideo eos deuoraTe numero/acririciorquoque numerus crefceret.ma*
onos de dicunt, quia confolationis caua viduarum domos iuquead ipbsluer perueniret.Vtrumquede Scri-
uorateat-
frequentabant, 3c conuiuiis pro officij dignitate ab bs,& Pharifeis credi poteft. Profelytos appellabat qq profe-
illis excipiebantur.quibusfacultatcs fuas confume- Gra;ceos,quiexGentiliumfuperftitioneadIudeo- ly.
bant. fie Euthymius. Alij, quia dum anlitatemfi- rum religionem vnrant, quos Hebra:i onj gerim,
mulabant,viduxadeos,vtiporumprecibuscom- Vocare folt,5c Chriftiani neophytosappe!labanth. juTiro
mendarent, tamquamadviros andos ventitabant, Ztcurnfa&usfueritj'acitislumflwmgehenn* ] Notus Hebraim.'
& eorum orationes pretio emebt: hoc probabilius, eft Hebraifmus, quo filius gehenni dicitur, qui ge- i 1 Reg.io.
quia ftatimfequiturj/ow^terirwnfjorrfBfej.quafi caua henna dignus eft,ficutno f3 betnmauethiiusmortis, K "P--.
ignificetur , quarc viduarum domos dcuorarent, qui morte dignus de gehenna autem diximus.
X

/
 48j . COMMENT. IN MATTH. 484
E>uplo% qum vos.] -&, ad verbum, dur- A cfl*e,qum aurum.Argumentaturautem exilio natu-
pl:ciuj,quuim>o: Id eft, vos quidem duplici condena- rali, quodeftapud AriftotelemSaxiomate, propter eLb.i.pa.
tione,mppliciquedignieftis,illumautem plufqu quod vnquodquetAle,2r illud mag Namaurum,quod ller-..
duplici dignum faciris. Quomodo autem Scribac,& in templo et, non eftfenftum, nifiquia templum.
mVetf.pf*- PhariCridupJici pcenadigni eflent,3 explica uimus, nftum eft, templum igiturmagis fanftum.
cedcuti. quiadupliciter peccabantj & auaritia, & fimftitatis 22. Etquicumqueiuratinccdo.] Quacad huiuslociex-
fimuhtione. Quare vero peiores profclytos filos fa- plicationem pertinent, fupr f difta int. fcap; f ^
cerent, non tisc!rat,cum vixillis peiores eflepof- i^.Etreliquifiu.] Quidam tempus prarteritum,quod Ita Bezi,
Profclytt fent.Auftorimpeifcftiex;ftimat,proptereprofcly- Graeceft, perprarfens vertendumputant.&relin- qdi reddir,
quomodo tos maiore, qum Plmifeosfupplicio dignos fuifle, quitis,fieutpra;fcnti tempore dixitjtcimatis mentam, *omiK-
peiotcj qud quidem graius peccarent, non credentcs in cjranethum: fed melius nofter intcrpres , non folm, *
Phaiifeis. chriftum relifta iamidololatria, qum fi numqum quia propisGrarcum verbum fcutus eft,ted etjam,
reliquiflent. Chryfoftomus ver Pharifios ftudios quia fentenciam melius expreflit. Significat enim
conatos efle,eos,quos ab idololatria reuocaflent,pe- hoc loco tempus illud praetcritum Scribas,& Phari-
iores facer, qum fe. Melius idem Auftor imper- ** fieos, Dei grauiora praccepta iam diu non minus,
fefti,& Euthymius, ita efle natura compara tum , vt qum fi abrogita eflent,obliuioni dediTe.
itia potis,qum virtutesimitemur,&inrebusma- ludicum.] Exponit qua: fiint illa grauiora legi*
lis difeipulis magiftrifcil uperentur. prcepta quaciam diu reliqueranf,nempeiudicium,
16. Ducescaci.] Duces vocat, non quod veri duces quo vnicuiqueiusium redditunerant enim Scriba Scriptum
ent/edaut propter officium.quiadocendi - Sc Pharifeiin multiscaufisIudaeorum.iudices,vtdi- dettfhtut
re fungebantur, aut ex eorum opinione, qui fc alio- ximus & nihil magis Scriptura deteftatur qua per-
rum duces profitebantur, quemadmodmidola ex .& corrupta iudicia,vtspparetcxhislocisb. g cap"' '
Gentilium opinione Scriptura oletDeosappellare, Mfericordtam.] Mifricordiam vocat charitatem Det.iJ
& pleudo Prophetas Prophetar nomine ipe vocat. in proximum , quam D eus omnibus rebus antepo- 19.
Hcbraifm.' gjcumque iurauerit per templum.] v, in tern- nit, hoc enim eft, mifricordiam Wo, & nonfacrificium ', ij.
plo,ideft, per templum, vt in fequcntibus>Hebro- hoc eft^uodtantoperecomendatapudMicnacam*, fc j''"'
rumidiomate * 3f pro in,8cproper. Indicdbotibi, homo, quid fit bonum,& quid dominus r^- Q^ee.
* Hums HcbraffmifrcqucntiKnu,Pfal.i7.jo.duofappe- quirdtktetytiquefa(ereiudiaum,&diligeremiflricordiam, & fupr
ditatcxemph -p a chi btch f quia in n, fcupte,& c &f0llicitumambularecumDeottio,6cap\idZicharuml, .
4llbK3 Mh4,, & i Dum,, id z,Pei Dcmracum. UCait Dominus exaciturm, dicens , indicium yerumiudi- '^P'""
"Hihi e. ] Id eft, non debet, eft reus, vt ftatim Ute,& mifericordianiy& miferatisnem facile vnufquifque e*'' '7,
dicit:quod,vt qudam volt, nonabfolut,fed com- cum fratre fuo.
parate intelligedum eft,nec enim eft vero fimile, tarn , Etfidem.] Fidemappcllat, nondiuinamillam, qua Tides boc
Qiijdeitiu. impudentes finfie Pharifieos,vtdocerentiurareper inDeumcredimus: fcdillam humanam,^^" locoquid.
lacepcrtc- templum, null eiTe peccatum,id minus efle, qum pacta conuenta [eruAmus, quamdiciorumfMorumejuecon- "'
plum,&iu- pCI-aurumtempliii!rare,etfivtbdiximus,multive- ftantia definitur, quam Deusndiligenterferuarivo- nLcutC
jo^nfj^pi," teres ductores ita fenfcrint.Euthymius iuramentum luit, ^fnima/xnqvlt, quit peccauerit," contempto Domino
b cap.j, ix, ' vom interpretatur,aut iufiuradum,quo aliquis pro- negauerit proximofuo depotum,quodfideieiuscreditumfuc-
. mittebar, fe templo aliq-iid oblaturum efle. Idenim tat,yelyi aliquid extorferit , yelcalumniAm fecerit , reddet
iuramentum propter, Scxbs,& Pharifiei, quorum omnia, perfrAudemyoluitobtinere,integra,& quintan*
muiti iccrdotcs erant, magis doccbant obligare, infuper partem Domino cm damnum intulerat : pro peccato
qum ( quis per templum iurau jflet,id cft,fe templ. fuo offem arietem iw maculatum de grege.
dificaturum quia,quae templo offe. ebtur,in pb- 2*. ExcoUntes eulieem, camelum Autem glutientes.] So-
rumlucrum reddabant,al:ud vero templum nemo D letincalidioribusregionibusmultosculices vinum
poterat id'ficare. Coafta,8cminim probabilis in- habere, vtnecefle fiepe fit.quivoluntbibere, vinum
terpretatio.Hieronymus ver, Theophylaftu s,& D. pris excolare,vt cuLces tollant.Inde fumpta tranfla-
Thomas fic intcrpretatur, fi quis in contentione, feu tio. Camelum autem ex more patria? pro re maxima
in aliquo iurgio , vcl in caufie ambiguo, iuraflet in pofuit,vt fupr . Apptret autem fuifle prouerbium, e .'
teraplo,& pofte conuiftus efletmendacij,non tene- quale illud fuifle diximus ibi , facilis eft camelum per Hebreoti
batur criminis reus : fin autem iuraflet in auro,& pe- foramen acus tranre. prouei-
cunia, quae in templo facerdotibus ofFerebantur, fta- 2 j. <aod defom eft colitis^ pAropfidis ] ri i^a-nv **
^ tim id, in quo iurauerar, cogebatur exloluere. Rur- mviei*, exteriorem ,&paropfidisprfew>aut,quod i
fum fi quis iuraflet in altari,periurij reum nemo reti- Grrcis verbis propis abeft, quod extra (Alicemt& -
nebat, fi autem peieraflet in oblationibus, hoc eft, in ropfidtm eft Calicem vocat populum, paropfidem pa-
hoftiis, in viftimis, & fimiliter in cacterls, qux ftere- tinam,quacibusfumitur,vt apud Pollucem,& Athe-
bantur Deo iuper ahare,harc ftudiofiflm repeteb- E . N otum eft carmen veteris potae * quam mtd- *
tur.ltaq ue hi auftores auaritiam eius traditionis ori- tA, magnquepAropfidecanet. Lucas catinum appellauit, Sat. j. j
ginem fuifle putant. Qupd autem aurumtempli in- quod aut idem, aut fimile vas eft.
telligendum fit, dubium etiam eft. NamTheophy- Intus Autem. ] Id eft, qua intus fnf , intelligitur Quid fit
laftusaurum illud intelligit,quo tplum intus velti- enim-w. Calicem,& paropfidem vocat ipfumhomi- paropfis,K
tum erat. Euthymius vero va,cdelabra,cacteram- , quae extra calicem,& paropfidem tunt , ordes 5ui<1 liU"e
que auream templi fuppelleftilem. Hieronymus& corporis, quaeiunt intr, fordes anims. Significat otl '
eda omn templi pecuniam, quod eft probabilius. ergo, eos de corpore lauando, atque mundando ni-
17. Qwdenim.] Partcula caufalis hoc loco otioa misefleollicitos,deabludisanim3fordibusnimis
videtureff': nullius enim rei causa redderevidctur, negligentes. Videtur hoc etiam fuifle prouerbium, Pronev
ebnifin. led Hebraifmus eft, quo folt Hebrei non rei,de qua quo fignificabatur , aliquem minus neceflaria nimis bium Hc-
loquuntur,fed vcrbi,quo vfi funt.aliquando ration! ' curare,magis neceflaria negligere,quemadmodm fi breorom-
reddere,quemadmodumin Idiomatisannotauimus: quis vas,quopomm,antcibumfumoret,extrinfccus
excmplumeitin Scriptura <1 ' chi hu hah- mundaret, intrinfecus non mundaret.
i.Paul < . hecor, quia ipfe primegenitus e, & infr d. Reddit 26. Vi fiat & id, quod deforis eft, mundum ~\ Quasri-
* . ergo Chriftus rationem, curPharifacos careos appel- tur quomodo, mundatis iis, qua: intus funt, ea,quae
*>- lauerit, quod nunirum non vidant templym maius extra fun, munda fiant, cum nihil obftare videatur
 4*5 CAP. XXI. DE CHRIST. AD PHAR. SRM. 48
quin poffitaliquis mundo effe animo, fordido vcr A po:c!b faluicfTc, cm viperafitis; quoi non ideo Mal? aoaB
corpore, dictar id, quod d eft, mundum fieri, dick , qu ileri non poffit, vt peenittntiam aganr,& tuimti<
cum inferiora mdata funt:quia non magis inquinar, falii Gat, li d qud eiufmodi homines, qui tarn diu- CI- P0
quam fi immundum non eflet. Non enim, quod initat tunvjir. Icclcrum iiiorjmcaliumobduxerunt, raro
a .., , in os^eoinquinat bominem , omnia munda mundts 4 peenitentiamagere, & lui eficble^nt, autqu^d
b Ai .1. i 9. Qnjtdicatts[epulc!)raVropbetartm,& or,at:stno- adeo obdurati in malum effent, vt auerti ab eo puffe
mmentatuorum.] lloldem Prophetas,&iuftos vide- non vid-rentur.
tur appellare,vt aliis locis annotauimus,& ex Ioanne $4. ideo.] Non rcddt'caufam, cur Prophetas, Sa-
e doeuimus. ficut fepulchra, & monumentaidem picntes,& .ScribasmiTurus fit: nequeenim propter
cap. 5.17.
funt:eft enim ex Hebrrorum idiomate eiufdem fen- Scibarum,& Phai iiorum nequitim miffurus erat,
tentiae aliis verbis varit.? repetitio. ./bdificabant fed reddit caufam.cur e is effent occifuri,quia nimi-
autem Prophetarum fepulchra, cum vetuftate col- rumferpentfs eranr,&genimina vipciarum: frpen-
lapi effent, vt Hilarius exponit. tium autem,& viperarum proprium eft,homines oc-
Sepmlchris Conftatex hoc loco, Prophetarum , &iurorum cid er.. Lucas 1 aliter d\clt,bro:mjnq j'n,<jrfiipeniM i cap.11,44
1-- -.
honor ha- fepulchra in honore apud ludaeos habita fuiffe. ' Deidixitimittamadlosproph\tM,<~^po]}olo's~& lit t - .
berifolitus. Qiod autem ea Scrib, & Pharifxi collapf reinte- occide-ittCrperfequentur,vhi videturalicuius Prophets
grarenr,noQ vituperatione.fedlaudedignum erat.vt teftimonium allegare , cm nihil hodie talein Scri
Trac*, in Orgenes d, Chryfoftomus, Euthymius admonue- ptura legamus. Credi bile, eft, ita Chriftum,vt Lucas
.. runt, neeproptere. eos Chriftus reprehendit, fed narrar, locutum effe, nec dixiffe : Ecce ego mitto, vt ait
quia cm eorum xdificarent fepulchra , maiora ipfi M atthaeus, {ed,fapientia Dei dixit , mittam ad tilos, &c.
patrarent homicidia qum qui prophetas illos,quo- ne, fi diceretjfgom/ffo, Deum lefacere videretur,cu- Dei pro*
rum fepulchra xdificabant, occ i dorant. ius proprium eft, mittere prophetas, fed Mattha?um P*' eJt
3 1, Itoque teimonio eftis vobifmetips, quia filif eflis n- fenfum, non verba recitaffe. Idem enim eft, pientia
rum,(jni Prophetas ocoWmmr.] Bene hoc loco concludic Dei mittet, & ego mittam, quia ipie Dei fapicntia p ? eta "
Chriftus exeo, quod dicebant Scrib,& Pharifxi: erar, &exambiguitateverbi inuidiam euiiauit. I ta
Si fu ffat.us in diebuspatrum noftrorum, mn eemusfoctj eo que noluit vllum vllius veteris prophera; citare tefti
rum in [anguine Vropbetarum, eos tcftari his ipfis verbis, monium , fed quafi ipfe Dei voluntatem interpreta-
effe i eorum fil ios , qui prophetas occid erunt,ed retur, futuraquenuntiaret, ficur vcieresProphetae
e cap. . 48 paul aliter argumentum rccitatLucas 'tprofec 'o, in- flebantdicere flW chohamar Adonai, Dieere
quit , teficamini, qtid consentitis openbus pairumvero bac dit Dominus, itailledicit fapientiaDeidixtt,de, '<1 Hc*
rum/juom.im ipquiaem eos ocaderunt : adificaiis decreuit, Hebraifmus *. SK
eorum fepulchra. Crcdibilc eft,vtrumque Chnftum di * HuncHcbraifmum fupra notauimus,'lliusftiam eiera-
xiffe: fed alterum Matth.vum,alterum Lucam reci plumiltud cx j. Reg. fu'iiiciemus 2 TOK'I
taffe. Supereft videre , quomodo apud Lucam bene 'blWn vatomtr tl btnau ibUuftmli, & dixit filiis fuis,
Chriftus concludat, cos teftificari ioperibus pa- fternite mihi, id Ht prxcepit.
trum fuorum conientire. "Prophetas , & Sapientes,& Scribas. ] Lucas dixit pro-
Chriftus Non videturmihiex animi (ententia Chriftus id phetas,& A po!lolos,vnde cftat,Chri(l um pbfto-
quo ammo concludere voluiiTeiid tantm propofitumillifuif- losfuoSj&ScribaSj&proph-tasappellaffejVtaccom
ha: dixe- fc, illud ipfum argumentum , quod ad probandam modat ad Iudiorumconfuetudincmloquerctur,
I1C. inititatem fuam Scnbx, & Pharifaei afferebant, ad apud quos legis doctores Scriba vocabantur.Solct
probandam eorum nequitiam in eofdem rtorque- enim ita a'iquando Chriftus loqui, Vtfupi ,& D. iccap,i.(,
re, quafi commune effet vt Rhctores vocant , quod Paulus It Sapiens,ybi Smba^bi cSquifim bumfCuli. ' Cor.i.
in vtramque partem equvaleret. Qm enim fepul- D 35. Vt yeniat fupervos.] Recle Euthymius annoti- **
chra p: ophetarum ardificabant , viden poterant, aut uit particulam,Tf, hoc in loco hon cauim, fed cuen-
ideirco facer, vt cos honorarent, aut vt magis quo- turn fignificare. Hebraica * autem phrafis eft, alicu- Hebraifm,'
dammodocciderent, id eft, eorum memonamvn ius fanguinem fuperaliquem, aut fupereius^ caput
cum corporibus fcpelirent ; quemadmodam folent vcnire,id eft homicidij pnas dare,vt infr \$ m 7
latrones, quos occidcrunt,non humanitatc, fed alio eius fuper nos,& fuperlios mflrosjid eft,nos,& filij noitri
homicidij genere,ne repcriantur,fepelire.Scriba;,& cul pa m praftabimHS, & fi quid in hoc peccati eft,
Pharifari priori fenfu: Chriftus pofteriori argumen- pcena$libenterIuemus.Similis phrafis Icgitur aliis in n Luc to.'
tatur, non quod iudicaret eos eo animo fepulchra jocis n,quemadmodmLatinidicebant,/^i<i'w4/i
prophetarum edificare, vt patrum fuorum nomici- J'fiet,' mihi CT capiti 1
meo. Sic Seneca . ] ' 1 1 *
i.Reg.i.ui
diis confentirent, fed quod faum ipfum in earn * Hunc Hebraifmum habercus j. Ree. }}. his verbis Lib. 4. dc
etiam partem non minus, quam in contrariam poffct afcVtCU DiTOT 13ll * demtbtmiiro/cb , bene,ficin.
aliquis interpreter^ & (anguines eorum in caput Ioab 11,& re- cap jr.
Quid fit . 32^ Et vos impit ntenfuram patrum veflrorum.] Id eft, uertetui fanguis eorum in caput Ioab. quoJ cftioab dc ho
jmplere occidite eos prophetas, quos illi,quia non dum erat, micidas fc commilis pecnas luiturum.
menfuram occidcrenon potuerunt. Intelligit autem iipfum & A fanguine JlbeUufti,vque adfanguinem Zacharitfilif
J1""- eos,quosinfii fe miffurum dicit. Hoc enim eft.im- Baracbu,quen>4ccidiisinterten>plum)<r altare.] Mani
61 plcremciiram patrum fijorum, eorum fcelera^tque fcftum e,voluiffe Chriftum dicere eosdaturos poe-
homicidia maioribushomicidiis, celeribufquo cu- naSjob mortem omnium prophetarum, quicumque
Non impe- rnulare. Adnourt Chryfoftomus, Theophylatus, vnquamoccifi Iudaeisfuerant-Numerataut Abel 4Abel car
ratChritus & Euthymius.Chriftum his verbis,etiami imperare inter prophetas , quia fuo facrificiovidcturChriftt interpro-
fed praedj- videatur,non imperare.fed quod futurum erat,prs- facririciprfdixiffe,vtindicatp.Pauluspcmdicit, Pbcus nu-
dicere: qaemadmodum apud Ioannem dixit luda?, sAbel fide plurimam hoiam obtulijfe. Enumerat etiam pHebiL
Ioasn.ij Quodfacis.faccitis. Facilis dici potuit concefllonem inter illos,qui Iudzis occifi fuerant.cm ab illis oc- 4,
7-
Virgil. 4. eiie,qualis illa apud poctam e.I,fequereltaliam ventis. ciius non fit, quia Cain, quo occiis eft.omniho-
Ancid. . Serpentes,geniminaviperarum.] Hunc locum h ex- micidarum caput fuit, & quarauis non fuerit natura
hcap.jiy. planauimus.Senfuseft,cm viperarum filij fitis,quid Iudseorum pater, fuit imitatione. ltaqueillius filij
poteftis effe, nifi vipers? non enim folent filij paren- effe Iud-ci figmficantur eodem modo, quo dicuntur
tibus meliores effe, peiores blent. filij effe diabolis. Ita ludas dixie r, r*illis,qwinviam ^toh 44'
QuomodbfugmsiudtciojebemtX\ Id eft, quomodo Cain abitrnit. Ita Auftor imperfeh expoluit. 1 Vertu '
X ij
 48; COMMENT. IN MATTH. 488
Vulgarivhoc loco de Zicharia qurcftio eft, de A rum viueret, qui peccauerant h. Ira ergo Ph mfxos h r-Reg-if.
De Zacha-
ria {'..ra quo.cm multi fierint,Cfrriftus ioquatur.Nonnulli fccrdotes, &Scribis, pcenas exfoluturos fnguinis *7.
cliise filio. audores exitimant, d.- Zicharia, Ioannis Baptifra prophetarum, non qud ipii occidiiTent, fcdqud
An rnerit patre loqui, veterem narrantes traditionem, qua? in cm eorum Refpublica, eorumque maiores occi
jl er loan- nonnullisapocryphis librislegebatiir, hodiquein diiTent, & ipfi occidifle putabantur. Ita Hierony
ms Ba-
ptritae. necio quo,vt vocatur, Proto euangelio lacobi legi- mus, & Beda.
tur, fuitTein templo Icrofolymitanoparatum lo- Alij dicunt, fepe filios pro partibusptenas dare,"
cum,in quo folse virgines cfiderent.Virginem vero cm eorum mores imitantur,vt Deus comminatur
Mariam Chrifti matrem , poft fcelicem partum in ",>o fum Deus^elotes vifiians iniqwtates patruminfilies i Exoduo:
templum ingrefam voluiffe inter virgines, vt fole- vfque in tertiam , O" quartam generationem. Alij alios 1;
batjocurrf habere, prohibit.im fcerdotibus,qud etiam , cm patrum fuorum peccata fequuntur, pro
filium peperiffet, defenm Zacharia, qui virginem illis non puniri , fed propteredici puniri pro illis,
feiebat, ea decaufa ceteris lerdotibus inter tem " quia cm eorum exemplo non refipuerint, maiore
plum^ altare occium efle. rta Orgenes D.Ba- pnasluunt. Sic Chryfbftomus,Theoph)'laus&
. filius b,Theophylilus,&Euthymius hoc loco. Si
Matth.i. mile quiddam refere de GnoftisEpiphaniusc. Euthymius interpretantur.
. de Ego de illa quasftione, vtrm filij pro patribus ali-
hum.Chri- Qux' traditio, fi ex bonis libris probaretur, hunc qudo pcenas ioluant, necefle non arbitrer hoc loco
b genera- locum valdc congruenter explicaret. Fuitcnim Za difputare, cm fine eius explicatione poflit intclli-
tione- charias pater Ioannis vltimusprophetarum,& per- gi,& ea quseftio in Exodo , nobis traiata fit. - cip.xt.r;
in coram
hxted. fpicuum eft,voluiTeChriftumfignificare,Scribas,& do autem hoc loco, Chriftum humano, vulgarique
Pharifros, daturos cffc pcenas anguinis omnium moreloqui voluiiTe. Ncque aliud quicquam figni
prophetarum, qui occifi eflent, primo vque od vl- ficaTe, quam Scribas, & Phariikos tarn graues pro
timum. Nomen tantm patris Barachinon conue- fuis homicidiis pcenas daturos efle, vt patrum etiam
niret. Ncc enim illius Zacharias pvrem Barachiam fuorum homicidia portare viderentur , non qud
vocatum legimus. portaueriiit.fcd qud feucris puniti fuerint, aull-
. Alij putant, Chrilum loqui de illo Zacharia, qui que meruerintmifericordiam , fic cnimfblcmuslo-
ex duodecim minoribus prophetis vnus eft.Is enim d Q qui de aliquo.qui cum multas fecifTet cedes, & puni-
cap.i i.
filius Birachix fuifle dicitur,quam opinionem Ori- tus non fuiflet , ad extremumnouo homicidio per-
gcnesChryfolomus,& Hieronymus refcrunt,Stra- petrato deprehcnis, atque fufpenfus eft, omnia fi-
bus vero fecutuseft. Alij huncfuife Zichariamil- mul exfbluit, non qud exfoluerit figillatim omnia,
lum,filium Ioiadaefccrdotis,qui e inter tcmplum,& autqud maiores pcenas dederit,qumquas provl-
i. Paral.
14.11. altare occifu s commemoratur,qu3e& Hieronymi,& tima cdemerebatur,fd-qud fine mifericordia pu-
Bedf,& omnium fere pofteriorum interpretum opi nitus fit, & tantas foluerit pcenas, quantas mximas
nio cft,co ceteris probabilior,quod folum illum Za- potuit. Hunc efle fenfum hoc loco euentus docuit,
chariam in Scripturis nter templum, & altare occi- vt confit x his verbis J, rclinquetur vobis domus yera \ Verij^J
fum legamus, & eft vero fimile, Chriftum notam hi- deserta, & ex toto capite fequenti. In illo autem exci-
ftoriam, & acris teftatam literis commemoraTe. 11- dioScrib2E,& Phariiei vixpotueruntmaiores,qum
lud nntm non cucnir,qud Zacharias ille in Scri- dedre, pcenas dare, quod, qui Iofphum legerit,
ptura non Barachia?,fed loiacit filius appellatur. Cui facile" concedet. Sed fi nullum alium prophetam,
obiclioni duobusmndis interpretes refpdcnt.Pri- nullum Chrifti difeipulum, verum blum Chriftum
mm, vt Hieronymus ait, Chriftum non ad vocem D ipfum occidiiTent, mult grauioribus pnis digni
nominis.fed ad fignificationem repexife.Barachias erant. Itaque tantm abeft, vt pro patribus fuis pce
enim Hebraic benedicium Domini fignificat, id eft, nas luerint,vt ne pro fequidemipfis itis dignas pce
hominem iuftum,&diuina ab mdantem gratia,qua- nas luere potuerint: fcd,vt diximus,dicuntur fngui
lem Ioiadam ficerdotem fuifle Scripttira tota tefta- nis omnium prophetarum pcenas foluifle, quia
tur. Aiij Ioiadam binomium fuiiTe putant, fimulque qum mximas poterant, exfoluerunt.
Ioiadam nomine, & Barachiam cognomento appel- l6. Amendicevolnsy renient hac omnia fuper genera
latum. Conieftura probabilis eft,quod D. Hierony tions iflam."] Et afleuerationis partcula , &
mus afHrmet, fe in Euangclio, quo Naeareni vte- totius iterationefententix confirmt , quod ant di-
bantur, pro filio Barachia; filium Ioiadarlegiffe. xcrat, ne quis inancoa. fuifle putaret comminatio-
Curdicatut Alialcloriobiectiopoteftoccurrcre, qud Za nem. Generationem autem iftamvocat totum lu- Generatio
Prophetar charias ille non fuerit omnium prophetarum vlti- djEorum genus, fuper quosea, quae dixerar, ventura pro genere
vltimus oc mus, qualcm videtuf Chriftus figrrificarevoluifle. erant. Notus Hebraifmus * in dor, generatio, id
ellus. Nam & multi poftcfucrunt, & Ioannes Baptifta vl- eft, genus.
timus occiis. Facilis iolutioeft, voluifle Chriftum * Hunc Hebraifmam habemus Pfal.ij.. VtfY "tVt 71%
de illis tantm agere prophetis,quorum cedes fcris E ^ttUrJorefchau, hare elt generatio quatrentium cum, id ell,
eiTet literis confignata,ne Scriba;,& Pharifii patri hi hint hominum genus.
bus fuis occifos fuifle negare poflent, inter eos au- 37. Quoties yolui nngregate filios tuos, ficut gallina
tem quosin fcris literis occifos legimus, Zacharias congregat pullos [msfubalts,& noluiil] Semper iudi-
illeloiadx filius vltimusfuit caui violentam efle interpretaonem , quam fepe
Quomodo Alia hoc loco qua?ftio moueri iolct, quomodo D.Auguftinusadhibet in hunc locum, W,inquit,
quai raaio- Chriftus minetur, omnium veterum prophetarum congregare, & noluifli , id eft, etiam nolcnte te congre-
xesfccert, fanguincm fuper Scribas, & Phariftos venturum gaui. Senfbs enim eft facilis , quern prater illum Quj (t
poleristri- eiTc, cira ipfi eos non occidiiTent, & non debeat fi omnesprorfusauftores veteres fecutifunt, Deum volui con-
buantur. lius patris iniqutatem portare f. Quidam reipon- Iudarosadmelioremmcntcm vocaffe,& venire no- &
f EiecbzU luifle, ficut fuperiore parabola m declaratum eft , & no'uim-
dent , omnium Iudaorum veluti vnam efle congre-
> 9.
gationem, & quafi Rempublicam. Vidcmus autem vt per Salomonem" dixit, vocaui, & rentdis , xtendi ^^-^^
in Repblica , qua; maiores fecerint, pofteris tribu, tnanummeam,& nonfuit, qui afie ret,c per prophe- n Prouerb.
vt Amalechitae, quiafilHsIfral ex gypto reuer- tarn , vocaui, & nonrefyondiflis , locutusfum,& nonau- 1-14.
tentibus tranfitum per regionem fuam conceder ditSj&faciebatis malum in oculis meis , & quanolui, ele- 0 Ia- *P
jis, tk p, mocaui, <& non erat qui repunderet , locutus g( ^
g Exod 17. noluerunt S, delendi efle dicuntur,quod fiitum non
I.I4. cft,nifi annis pft plus quadringentis, cm nemo eo- wn, <r mn aitdkrmt per , Locutus futn ad qr.e17.1j,.'
 489 CAP VT VIGESIMVM-QVARTVM.
4*0
vos mdni conjurons. & loquens, ey non diidiis , & A aduentu dicturifintdeChrito,fW/3/^TfOT'w 1
vos,& nonreifondiflts. Idem enim cil vocafle, & con nomine Domini, de difcntiunt. MjIc exantiquifl-
gregare voluifle, idem eft non refpondifle,& noluiP- mis, vt rcitt Auftor imperfefti, in quorum ipf
fe congregan. intentiaeft, dixerunt, multis ex ludis ibfinem
38. TLccerclinqueturvobis domus -vtt dtfertd.] Part mundi in Chriftamcredituros, atque eos difturos
cula ceci, propinquumtempus vrdetur indicare, vt efTe, ened0us,qm venit in nomine Domini. Hieronymus
multisaliis lpeis,quos nouuimus . Dornum auten hune cnfijm eTe putat : Non videbitis me , donec
cap.t.i.
eorum.aut vrbem appel lat, vt Beda exiftimat, quia confiteamini, id eft, nifi confiteamini me efle ;
eorum erat habitado, qusequep*ulo poft vaftanda qui venit in nomine Domini. Euthymius, & Theo*
erat, ficut Deusolimapudlfaiamfimili commina- phy'aftus,&,vtvidetur,etiamChryfoftomusrevera
tione vfas dixerat b, Ocndam yobs, quidego facidm vi
bcap.j. ludios in fecundo Chrifti aduentu difturos efle
ne*, duferdmJepem, Ci" erit in direptionem, diruam - p\itint,Benediclus,qutvemtin nomine Domini,in\litos ta
eiiUyr erit in concdcdtionem : aut, quod eft pro - rnen, atque coaftos. r
bibilius , tefnplum, quemadmodm Hieronymus, Ego inuitos quidera eos difturos puto: animo xtr Quom0(j
Theophylaftus,& Eithymius interpretantur, quia men, non ore.Sicenimmihiloquividetur Chriftus, iudi ho
quemadmodm olim.ita etiam tuncadeo in templo quermdmodm il rex alicui fe pro rege non agno- difturi
1 uo Iudari cfideban t,vt tutiillmum in eo prxfi Jium fcenti diccrer,fupendam te,& tune dices me efle re- fuQV
lerem. habere viderentur, vnde Propheta c, noliteconfiderein gem ; non enim lignificat,eum verbisdifturum,fed
7-r* verbis menddcifydicentes templum Domini, templum Domini, reipfa experturum ee. Quemadmodm apud Za-
templum Domini e. Nam& tempore Ieremia? paul chariam f,&IoaniiemS. Ftdebuntinquemtrdnsxerunt^ fcap.u.tor
antequ Chi Idaeis inuaderetur, fimili Deum com- quod cnim illicdicit,Wrwrf, hc dicit, duetis. Allu- gcap.19.57.
minationcvfumlegimus d, reltuidomum medm,dimi ditautem,vtopinor,Chriftus ad id,quod paulo ant
I.. 7
la Com. bireditMcm mcam. Nam quod Ambroius ' per do- acciderat h, vbi cm pueri in templo clamarent, Ho- j, Cap
ta P<l.){. mum, IudiorumSynagogamintelligit, autmins. (.mufilie Ddtdd, (acerdotes, & Scriba? indignantes di xiAC
probabile, autallegoricum eft. xerunt , dudis, quid ii diemt ? quafi blafphcmare eos
59. Dico enim veins.] rvedditcaufam,curdefereada putarent, quod Chrifto canerent, Hofdmidfiio Dduid.
corum domus eilet, quia ipfc nimirum,quotam- Przdicit ergo Chriftus.venturum tempus,quo tem
quam veritate, figura implebatur , paul pft erat pore etiam id cm d icere cogantur. Annotarunt hry-
ex hoc mundo difeeflurus. Itaque ficut domus ha- ^ oftomus,& Theophylaftus,& Euthymius illud ad-
bita tori bus vacux rucre folent, ita templum, eo dif- ucrbium dmodo, id eft, ab hoc tempore, non pun-
cedente, diruendum erat. ura temporis, fed pafllonis tempus fignificare,poft
Seca adus Donec dicdtis, bndictin , qui venit in nomine Domini] quod , etii ApoftoU, & nonnulli alij difcipuli eum
Chrifti ad Secundum Chrifti aduentum fignificariomnescon- iam (uicitatum viderunt, I udxi, dc quibus loqueba-
uceas hic fi enrjt auftores.Quoraod autem lud ci in fecundo tur, non vulerune.
gaJcacur,

CAPVT VIGESI MVM-Q.V ART VM,'

T tgnlp*s Jefts templo, that. a Et acceffrmt difcipuli tiusi vt aMart} t,

amendrent ci adificationes templi. lpfe autemrcfyondens , dixit ///#: Lue-"
Victis hac omnia ? Amendico \ohts, non relinquetur hie lapis fuper
lapidem> yui nondewatur. 3 b Sedente autem eo fupermontem Oli luc.ij.
ueti , aceejferuntadeumdifcipult fecreto , dicentes : DicnobU^ guando 44"
hacerunt} & <uodfignum aduentus confummationis fxculi}
4 Et re>ondens lefts dixit eis \Videte ne pis Vosfcducat}f malti enimVenient in nomine f.<.
meoydicentes: EgofumChrifius : & multo/feducent.6 A udituri enim efiis ,& opi-* I*"
niones praliorum. V"idcteneturl>cmini, oportet enim hac fieri3 Jed nondumefl finis. 7 Cow-
furgtt enim gens ingentem , & rtgnum in regnum& eruntpeilentia, Q*fames>& terra
mom peroca. 8 autem omnia initiafuntdolorum. 9. d Tunc tradent vos in tribulatio- * ioa.if.t
nemyey occident Vos: eritis odio omnibus gentihus propter nomenmeum. 10 Et tune/can- su'.io.jj:
dali^abuntur ( inuicem tradent, & odiohabebuni inuicem. Etmulti pfeudopro- Luc>11 n-
pbetafurgent feducent multos : 11 Et cjuoniam abundauit iniquitas, refrigefeet chari-
tasmuhorum. 13 QuiaHtemperfiueraucritvfcjueinfinem, hicfaluus erit. 14 e Et pradica- e Mar.ij
biturhoC EuAnjeliumrrcrni \>!** m~L. '

L L ... ,j ~ -bwyi.v, ym tcgu , mtemgat: \b tunc qui m judaajunty\

fugiant ad montes : 17 & tjui in teclo, non defcendat tollere aliquid de domofu : 1 8 & qui
in agro , non reuertatur tollere tunicamfuam. 19 a autem pr*gnantibns>& numemi-
businillisdiebus.to Orate autemtvt nonfatfugave^rainbyeme vel g fabbato. 11 En>gAa.t.nj
enim tune tribulatio magna , qualis nonfuit ab initio mundi vfque modo , neque fiet. Et
nifi breuiati fuientdies Uli , nonfient fala omnis caro : fid propter cletfos breuiabuntur

X iij
 451 COMMENT. IN MATTH. 492.
Mar.ij. ies Mi, 1 3 Tuncfiquis Vobis dixcrit: h Ecce hie e Chrius,aut illici nolitc credere, 4 Sr-
LK.17.tj. gent enim ffeudo Qhrii, pfeudo Prophet*: ey dabuntgna magna,Cr prodigia, itaVt
incrroreminducanw (ftfieri potefl) etiam ele fit. 1$ Ecce pradixivobis. z6 Siergodtxe-
rint \obis , Ecce in deferto efi,nolite exire : ecce in penetralibus, nolite credere. 17 Sicut enim
fulgur exit ah Oriente, ( paret vfquein (Dcidment : itaeriteyaduentus Filij hominis,
i Luc.17: 28 Vbicumquefuerit corpus, illic congregabuntur & nquila. 2,9 Statim autem po tri-
**.1). btdationem dierum illorumfol obfeurabttur, & luna non dabit lumen fuum, eyella cadent
Luc u u decali & minutes calorum commouebuntur : 30 7* tunc parebitfignum Filij hominis in
irc',l'J' ca^ ' & tunc pldngent omnes tribus terra : ey videbuntFilium hominis venientem in nu-
;.' bibus cali cumVvrtute multa, ey maiefiatc. 31 1 Et mittet angelos fuos cum tuba, eyvoce
f iP.cr. i'. vtgna : ey congregabunteleclos eius a quatuor venin, afummis calorumvfque ad trminos

. t corum. 3 z Ab arbore autem fici difeite paraboUm , cum iam ramus eins tener fuerit ,ey
folia nata , feitis qu ia prope e aas 133 i ta ey Vos , cm videritif h omnia , fcitote quia
prope e in ianuts. 34 Amen dico vobis, quia non prateribitgenerado ha-c, donee omnia h
m lue 17. fiant. 35 m Cerium, er terra tranbunt , Verba autem mea non prateribunt. 36 De die
ntfGen.7.<. utem la, & hra nemo feit, eque Angel calorum, nifolus Pater, 37 n Sicut autem in

diebus Noe, ita erit ey aduentus Filtj hominis : 3 8 cut enim erant in diebus ante diluuium
cometientes hibernes nubentes ey nuptui tradentes, vfque adeum diem,quo intrauit
inarcam, 39 ey non cognouerunt donee venit diluuium, eytulit omnes : ttaerit ey aduen
tus FiUj hominis. 40 Tunc duo erunt in agro: vnus affumetur, ey Vnus relinquetur. 4 1 dua
molente s inmola; Vnaajfumetur,eyvnarelinquetur. ^iVigilate ergo , quianefcitts,qua
o r.Ther. hora DominusVecrvtnturusfit. 45 "jllud autem fcitote, 0 quoniam fi feiret paterfami-
.'. jt. bu, qua hora fur venturas effet , vigilaret Vtique, ey nonfineretperfodidomumfuam.
Luc.".}*. 44 Jdeo eyvos efiotc parati , quia quaneit'ts hora, Filius hominuventurus efi. 45 Quis
putas, e fidelis \eruus,eyprudens, quemconimit dominusfuusfuperfamiliam fuam vt
p *. det ill.t ab um in tempore ? 4 6 P am ieferuus, quem cum venerit dominus eius, inuenc-
J" ritficfacientem.A.'j Amen dicovobu, quoniamfuper omniabonafuaconitueteum. 48 Si
autem dixerit malus feruus ille in corde fuo: Moram facit dominus meus venire: 49 7*
caperit percutere confer uosfuos, manducet autem, ey bibatcum ebrios : 50 Veniet dominus
fcruiillius in die, qua non ferae, ey hora, quatgnorat : 51 ey diuidet cum , partemque eius
qsap.j.u ponetcum hypoeritis, q iUictrit fletus,eyridordentium.
inf.ii.50,
yt ifufaffc / tdificjtiones, ] Struftura* tem-
IN CAPVT XSlV. pli. Eft vald vero fimilc, quod Origenrs, Hila
rius,, Chryfoftomus , Theophylatus & Euthy-
egrrffus lrfusde templo that. ] - miu$ annotauerunt , motos fuiTe difcipulos , vt
9y S \*a* TOfstTo im i5 , Et Chriftotempli ftrufturamoftendcrent, verbis, qu
egrejfus dbibtt rrmp/e.Nofter inter- audierant f: Ecce relinquetur nobis domus veflra Jefert4, cif.fttt)
prs videtuiiegiTe , *) it\davi tut aut, vt quidam putant,admiratiorje,quafi fieri non v.? J.
" imi *i *t* *** , meliore fenu. poflet, vt tantum , talquetemplum vaftaretur,aut, Curdifa'-
'tMvtrt Nam fjreffus lefus abibdt i templo, vt Grace legitur, vtalij ex illis, quos nomimuimus audores cxifti- Pulisdhrc
^'f'-"*. ~ tautologa vidctur efle *. Adde quod nonnulli mant, egqueprobabilis iudico, commiferatio- '^1^
reididic etiam codices Graci eamdem, quam nofter inter- ne, quafitampulchrum,&admirandumtemplum fuetnt,
abib,'fed prs fecutuseft, letionem habet. vaftari ferendum non eTet. Itaquevidentur, vtait.
fidelis in- ^ccefferunt.] Marcus * vnum tantum difcipulum Orgenes, demontratatempli ftruuraatquepuU
lerpretis aeccfiffe dicit- Euthymius exiftimat omnes difeipu- chritudine, Chriftum adcommiferationemflcere
" 1*$ de tempHpulchritudine,&ftrufhira inter ** voluifle, vt latam. fententiam de eius dcmolitione
tt omittcs fecollocutosad ChribmacccffiTe,vt Mattheus air, reuocaret.
Yba ic- vnum autem ex illis pro omnibus dixiiTe, Mdgier FuerattemplumilludabHerodede integro miro Temp'l-
plo.quein rfff'r,^WM/rfp</,vtaitMarcus.Poteft&perfylle- opere idificatum,longitudinc centum cubitorum, timi ai'
Grxco feo pfjni iniatthius lecutus ee,qui difcipulos acceflifle altitudine totidem, & amplis, viginti lapidibus bilis ilru-
habcntui. cjt)qUja vnusdifcipulusacceflit1ficutb dicit, indi- candidis , atque firmifimis , longitudine viginti- clur*' -
^Syl'ros cnatos fuifle difcipulos vnguentieffufione, - quinqu cubitorum, latitudine duodecim,aItitudi

ccap.aj.}9. latroncm blafphemaJb dicat. interpres videtur negationem non legifle, & qui-

4
 491 CAP. XXIV. DE EXCIDI IEROS. ET MVM FIR 494
d.m fenfis cftmclior, fignificatenim Chriftus, vt A qui pridixcrat, vrbi , ac templo eucntur elent,
etiam,atque cam ftrudui rempli confiderenr,qu quod fign ipfius adueutum effet preccffurum,quod
magis euerfionem admirtur, non enim relinquetuf mundi coniummatione;n,vt Hilarius. Hieronymus,
lapis fuprr lapidem: quo etfi per cxaggerationcm & Strbus adnotarunt, quod, quimultis refellunt
lib. 7. de di&um videripotcfti vtingens tantm ruina, & va- verbis nihil mihi agerevidennr. Kim quod hrifti
bello lu- tatio dccIaretHr.qualemlophus "deferibir, tarnen aduentuSj& mundi finis eodem ttmpoi efutrusfit,
dako c. 9. noneftpaffadiuinaprouidcntia, vt exiftimare quif- quid quilo obftat, quomins diftmftde vtroque
& I0" quimpoffet,Chriftumvel in vno lapide per hyper- Apoftolidoceri velint? V tique & tepli vaftarionem
bdloqucndofuiffcmentitum.ScribtChryfofto- vt paulo poftdicemus, eodem etiam tempore futu-
. mus\&GregoriusNazizenusc,&Theodoretusd, ram putabant,nemo tarnen negat.de rempli euerfio
j.aduer-julianumApoftatam, dum imperaret , Iudiiscon- ne,&deChriftiaduentu,diueriaseffequiftioncs.
fus ludacos. cefl(J"Cj vtleroolymiranumremplumrerauraient, j. Ttidti enimvenitm in nomine meo.] Haud dubium
' u a lu ludios incredibili alacritate conatos facer, effo- cft,quin A poftoli ftatim poft tpli excidiumyChrifti
jijnum U* diffcfundamctaveteristemplt, vtnouareponerent, aducntum,& mundi finem futurum purauerint, fed '."
Li. j hift. ignemeximisfundamtisexliIuiffe,multquecon- anChriftusdcexcidioIerofolymirano,andeaduen-
Ecclce.io. fumpiffcexiis.quiidificabanr, i ta ldaos fuis - tu luo,& mundi fine refpondeatdd & du bium,& ob-
I:luni nibuSjChriftipradi(ionemc6plcuiirc. Vetusenim curumeft. Vetuftioresautores omnia referunt ad
A,0<2to templum, fi quid iupererat,itadirocrunt,vt lapis fu- finem mundi, vt lremus & Hilarius m, & Grege- 1 Lib. tl
com- Pra lppen1 non rcmanerer.nouum ver,ne inchoa- rius n.Alij hec,qui dicuntur vfque ad illa verbale c. x%,
tus rrita- re quidemdiuinitus prohibid potuecunt. fiquis ,debloerofolymitano excidiointelligivo- Hoc
iu$iu re- j. Sedente autemeo.] Hoc die quarto, pofteaquam lunt, vtChryloftomus,Theophylaftus, & Eutby-
dificando CUmramis,& acchmationibus in vrbem ingreffus rnius. Media mihi placet lententiajquam&Auguti- Euwp. "
mPl0', effet Chriftus, accidiTc inter omnesconuenit,dque ni p,& Hieronymi acBedi4 effe video , Chriftum o Vcrf .
C^io fin- ex Euangeliftarum coUationefacilcolligicur.Nam confuse de vtraque refpdiff, ficutcfus Apoftoli P Epift.io.'
elisdic- eodem die in Bethaniamfeccflitjfecdo veroexBe- interrogauerant.Quod certoeumconfilio,arquedi- Hoc
busgftara thaniarediens, ficui maledixit, tertio ver die,cm uinofeciffarbitror,nequispoffet finem mundi - Si
fe- itrum ex Bethania reuertcreturjdicipuli arefiara gnofeere. Exiftimabant A poftoli, hic eff cohicb, de excid.o
f . videruntficume- Eodem autemterrio ex leruilem finem templi,& finem mundi, noluit Chriftus hune Icrofoly-
15.14. i. r Bethaniam de more rediiffe,vt ibi notem ageret, q illis errorem eripere , ne poft templi euerfionem, in nicano, te
f Cap. xi. cx Luca f intelligitur. Itaque die quarto Bethanii longum expeftationem porngentes, fecuri effenc d*&ac*-
37' fuit,& quia nullus Eulgeliiti narrt, eum antediem Diligentia tarnen, atquc prudentis lectoris eft , qua: ^q^
quintum,quo Pafcha cclcbrauit, Ierofolym reuer- delerololymitanocxcidio.&quidemundifinedi-
l( s tiTe,& quiaMatthiusSfcribit, eum fuiffc in domo ctur.fubtiliconieluradiftingere.HacergOjquae pfeU(j0.-
' Simonis leprofi duobus diebus ante Pafcha, Betha- nunc Chriftus dicit,ad vtrumque videntur pertine- ehrifti ante
niamautemfuiffeadradiccmMtis oliuarum dixi- re: nam & ante Ierofolymitanum excidium multi excidium
cap.xi.i. mus\Quarecredibileeft, Chriftum, cum in mon- Pfeudochriftiextiterunt,& ante finem miidi muiros lerofoly.
tem, qui paulo plus mille paffibus ab vrbe diftabat, futuros,Iones in Apocalypfi teftatunquare cm ge- "V**? .
afcendiffet,exeovrbem,actemplumcontemplatum neraliter ntentiaintelligi poffit, reftringenda non ueimt*
effe, &aliquid de futura ciuscalamitatepraedixiff, cftjncSpirituifanfto^uoChriftusloquebaturJimi- . .
quodoccafiondiicipuIisprbucritinterrogdi,</ic tes praefigamus. Scribit Lucas r extitiffe Theodam r InAtis 1
nobu,quAndth*cemn id ex Marco, obfeura licet con- quemdam, qui Iudatorum populum conturbauerit, Apoll, .
i cap i}. 3. ie&ura,colligitur ', Et federet, mquit, Monte oli- dicentem ie e(Tealiquem,id eft,magnum prophetam.
contutemplumy 'mdiam eum profpexifle,& - EiushiftoriamIofephusfcommemorar,itemquede ,
tcmplatum fuiffe templum, & de eo aliquid dixiffe. aliis fedudoribus t feribit multa.Hieronymus Simo- 1*^."4j
bAcceJferuntdd eum difcifuli.] Marcus ici ibit quatuor nem Magum inter eosrjumerat,qui falso Chrifti no- t n SC
tantm accelliff, Pettum , Iacobum , loanncm, & mine venerunt, quia virtus Deimdgnd vocabarur u. li.i.de bcl-
Andream. Itaque dubium eft,an,quod Euangelifta Huiufmodinugatores infinita Iudorum multitudo '"Iud.c.i*.
dicit,fecretacceffiffe, intelligendumfit, illosqua- iquuta eft,diuiiio plane iudicio.vtqui Chriftovero u A<a >,
tuor fcreto ab aliis difeipulis ad Chriftumadiiie, Dei Fio non cred deranr, fedudoribus crederent,
atque eum interrogaffe,aut,vt Euthyntius exiftimat, ficut Chriftus pradixerat Egbytmi nomine Vatr x ioan j.
acceffiffe omnes, fed fecret ab aliis hominibus, vt mei.&nondccepitsme: aim yenerittn nominefuo,ilkm 41'.
non nifi difcipuli effent.lllud prius probabilius vide- dccipietis,8c, vt ait D.Paulus , Eo quod cbdriidtem veri- 7 * *&
:(- mr.ProptereenimvidcturMarcus,eorum,quiac- tdtisnonreceperimt,-vtfdluifierent,ideomittetilksDeuiofe- Thef-*- I0-
luDtadcum ccffcrtnominaexpreffiffe, & eft credibile quatuor mionem eiroris , vt creddnt mendacio,
tantum illo$ difeipulos, qui Chrifto omnium erantfimilia- 6. ^udimriemmeis.] tu^nn-n khv , audituri
Scipu Sc rillimi, & fecretioribus myfteriis intereffefoliti,fo- tutemeflis, fed d,dutem, pofitumeftpro fi, emm, vt
eur> ' los voluiffe de re maxima Chriftum interrogare,exi- fupr1. Itaque melius nofter interpres, qummulti z Cap.ij
ftimanteSjfaciliseumfibifolis, qum omnibus in reccntiores, reddidit: reddit enim Chriftus cauam t.
cmunedifcipulisdidurumefle.Erat enimdetem- eius,quodfequitur, videte , neturbemini, quafidicat,
pli excidio periculofum loqui>quemadmodum Ste- propterea moneo vos , ne turbemini, quia pradia,&
. In AAis phano obieumeft, *Audiuimus eum dicentem, quo- opiniones pri'liorumaudituri eftis, 77ba'^k,^ **
Apoft. cap. nidmlefuiKd7arenU) hiederuet Ucum ifium.Q autem mhijuar, beltd,& duditiones bellomm, ad verbum,id eft,
*-- dicipulosmoueret, vtidinterrogarent, incertum: bcllorumrumores.Hebraimus* ny\nvfcbemuldht
credi poteft,naturali eos ftudio,quo omnes homines duditio, id eft, rumor. Qudam nimis lubtiliter hic
teneri folent/utura, maximque , qui fe,patrim- duo dfftinguere vidtur, in quibus Origenes,& Eu-
que fuamattinguntfciendiadduos fuiffe: fed Au- thymius,quorumillealIegorichec pnelia interpre-
*^ "tor imperfei in meliorem partem interpretatur tatur, ea qui in vrbelerofolymitanacommiffafunt:
cos defiderio, quo tenebantur, Chrifto in regno ecc- rumores ver bellorum, qui in aliis luds ciuita-
lorum fruendi, de mundi fine interrogaffe, quafi ni- bus gerebtur. Si quid intereft,malim hoc modo di- QH?d. nt
mium illis tardare videretur. 1 ftinguere, vtpnliafintpnlntia, rumores prilio- 1. &
di- 1"1 erunt,cr quodgman dduentus tui,&con~ rumfuturorum: vt fit fenfus,eos,vt fuis oculis multa ^
iupuli. " fmmdHornsftculi}'] Tria intcrrogant,qudoea mala, iara prsfeotia Yifuros bella, &iisauribus alia iam incerfits "
X iiij
 495 COMMENT. IN MATTH. 49
inflare audturos] & bellum ex bello, malum ex A orbe predicandum,quod ante Ierofolymitanum ex
malo oriturum efle. V \ cidium eque fitumfuiTe confit, eque fien po-
* Sic i.FUg.i. 14. 31 ' thb*h ajfch*- tuife.Chryfoftomustameu,&Theophylaclusinfua
muhhb, non *fl auditit. noftct, fama, lnttia perfiftunt, vt hxc omnia de folo Ierofolymi-
Oportet enim hoe fieri.] Non oportet abiolut: fed tao excidio intelligantur, quos multi recentiores
oportet: polita hominum malitia,pofito Dei decreto interpretes fecutiunt. Argumento vero quod obij-
quo conftituerat punir Iudxos , ficut fupr dixit *, citur,rebondent,etiam ante templi euerfion Enan
c i Ii Cot. t* w reniantfcandala. Sc, vt D.Paulus b, Oportet liumfuifle toto terrarum orbe prxdicatum, vt te
il, i) * harefesejfe. Hxcde bcllis Iudaicis , qui vrbis exci- ftatur D.PA\us4.Fidesjnquit,veraannunci*wrin-vm- q Epilf;
Mala ne- dium prxceiTerunt, quxque Iofcpho e deferibtur, uerf> mundo, Sc r, Numepdd non audierunt ? & tjuidem in d Rom. '
cefle effe plcriqueintelligunt3vtHilarius,Chryolomus,Au- omnemterram exiuit[onus ><< infines orhisterr* verba C I-*-
vcumfit orimperfefti, Euthymius, Theophylacbis, Beda, eorum. At cert in multis orbis terrarum partibus t8c*P-,-
cLibr.10. Alij de bcllis Antichriili, quxantefinenjmundifu- Euangelium prxdicatum non erat, cum& patrum fiutl,ee.
Antiq. le tura funt,vt Hieronymus-Vtrumquepoflumus pro- noftrorum memoria reperta fit quarta pars orbis lium non
totiseptem babiliter intciligere,cim altcrum ex hiftoriis,& cer- ** multo ceteris maior.vbi nulla Euangelij notitia vm- fu't baile-
libm de toiamcuentu: alterum exloannis Apocalypfi pro- quam fuerat: & D-Auguftinus fteftatur multas fuo na* Prstii-
daico betur, & non eft, vt ante dixi, cum gcneraliter intcl- temporeinAfricafuicgentes,quxEuangeliumne- j""^10
ligi poteft, inanguftumarandafententia. que acceperant,nequeaudiuerant. Vera iftant,fed .
Sedmndum eft finis-] Quidam mundi finem intelli- facile multis repondetur hyperbolicam efle Diui f Bpifljo.
. ' gunt, vt Hieronymus,& Theophylaus. Alij finem Pauli corrcionem , qua dicit Euangelium in toto
Icrufalcm, vt Euthymius. orbe prxdicatum , quia in plerque locis prxdica-
7. Confurget enim gens in gentem.] Hxcetiamcom- tum erat : eodmque modo Chriftum hoc loco lo-
mumtcr,& de tempore Ierofolymitaniexcidij,& de cutumefe. Nam cum Ierofolyma vaftatael, vix
d EpiQ so tempore Antichrifti intelligit Auguftinus , cuius vlla erat regio ex ijs , quxadlud vquetempus re-
' ententiam eorum opinioni prxfero, quiadfblum pertxfuerant, vbi Euangelium non nonuiTet.
Ierofolymitanum excidiumreftrmgunr,vtChryfo- Etpradicabitur.] Sunt qui putentparticulam,tr,hoc
ftomus,Euthymius,& Theophylactus.Exempla bu- loco aduerftiux vim habere, quod in fimili coniun-
ius prxditionis multa, qui volet, leget apud lofe- ^ diene Hebraica 1 tutu, eil vfitatiflimum: quafi d icat,
eLibr.ioJ phumc,&apudHegefippum'. quamuis ha?c omnia euenturafint, tarnen nihil ob-
Antiq.ca.7. Et ermtpeitenti*,&fumes.] ^*-\ , labunt,quo mins Euangelium toto terrarum orbe
t. St 4 & fames rpcftilenti^tranCpofis verbis,quxvelinGra> nuncietur: ipum enim fibiper gladios, per ignes
li.i. de bel- cjSjVci Latinis codicibus facile tranponi potuerunt: viam faciet,quemadmodum Theophylatus,& Eu-
10 Ci'o tac''m$ tamen Grxcis propter magnam vtriufque thymius'vidtr expofuiffeJvlihi fenfus videtur efl*,' 73
til %t. nominis fimilitudinemr probabilius autem eft,ita le- quamuis calamitates illa?, quas Chriflus expofuerar,
f Lib i cap. gendum,vt logitur Grxce,quiaGrxc prouerbium Ieroblymitani excidij tporeeuenerint: tamen exi-
II. &.& eil(<J'A//wAe/juc,po(lfampeftis.ftautemGrxc ftimandum non efle,finem mundi propterea inflare,
le.fc 17. paronomafia.que Latine exprim non poteft.Pamem Pjius enim Euangelium toto terrarum orbe prxdi- '
quidem ante Ierofolymitanum excidiumprxcefliTe carioportere, vt claris dixit Marcus Etmmnes Cap. ty
g Aft Apo- ex Scriptura coIl;gitur,& Iofephus tradit h. gentes primiim oportetpredican Etungcliwn, id eft, priuf- 10-
tol.cap.ii. 8. //c autem omnia initiafunt dolorum.] ldcft,parua quamveniatmundiconfummatio,vtAuftorimper-
8. mala,fi cum iis,qux pole fecuturaiint,confertun feri interpretatur. Euangelium autem regni vocat,
h Libr.io. Mctaphora mulicribus parturientibus fiimpta p quo regnum coelorum nuntiatur appropinquare u. u Vtc.jo;
Mc"hore eft, qu^ initio nuntiosquofdaminftantis partus do- Curautemita vocetur, illic 1 expofuimus. &cap.+.i7:
partu- lores fentiunt : exiguos umen,fi cum iiscruciatibus In teftimonium omnibus gentibu*.] Inepta eft haretico- & cap. 10.
rientibut comparenmr, quos erumpente infante experiuntur. rum interpretado, id eft, vt fit lex omnibus gtibus: 7 - ,
niulicribu Solet Scriptura fiequenter futurarum calamitatum legem enim in Scriptum teftimoaium appellt, vt , Hce-
bra1i?t$Cre dolorem hacmetaphoradeclarare,vt Dauid',Ji<- Mirabiliateflimomatua Domine: quod,vt verum fit, ad inter-
ptui Cri" 'er> vtftrturxnMi &lfaiasK, fropter hoc ornnts mams hue tamen locum apt non hxret,vbi Chriftus figni- pretatiore-
i Pfal.47. diftluentur,& omnecorbomimicomaltfcet,& conteretur. ficare voluit ide Eugelium omnibus eTegentibus prehendi-
Terf.7. Torfimes, & dolores tentbunt : quafi parturitns dolelmnt, prxdicandum, nequis veritatii ignorantiam poflct tai^ ut'
.13. ynuftjuifcjue ad proximum fuum ftupeoit : fades combuft* prxtexerc, quo minus fluusfieret, eque res in eos^1? " :
I ti *' vH^'us eorMm ' ^ fropterei replt funtlumbi meidolorey qui Euangelium non recepiTent,aut receptum non
car. -i. j. ^ prdit y ficut anguflu parturientis. Similia feruauiiTent,infiapremoiudiciotcftimonioeflct,quo
Ier.4.51. exempla in Prophctis paifim leguntur m, quale illud conuicli condemnarentur, vt Chryfoftomus.Hiero-
& s. 14- & Michxx n, Comprehendet te dolor ,ficutparturientem , dole nymus, Beda,& Euthymius exponunt,fimilmque
lytuctt. (r fatagefilid Stan, ijudfiparturiens. intentiam expofuimus luperius z. Cap..4
& 5 tc l1' E4mmAma^tt"aUtiniquitas,refge[crtcharitds\ Et tunc veniet confummaiio.] Chryfoftomus,& Theo- &cap.ie.
4'4 Senfuseft, tantamfuturamefle omnium ferhomi- phylaftus Icrofolymitanam confummationem, id
Bztck.|0. numinChnftidifcipulosfxuitiam,&crudelitatem: eft, raftationem intelligunt. Hieronymus, & Beda,
if. (hanc enim iniquitatem vocat ) vt qui aliquam alio- omnfque vemftiores auitores confummationem
efee ij 13. qui charitatemhabebant,qua Apolllos cxterque mdi,quod mihi videtur eTeprobabilius.Credibile
V*^ 4 '* Chriftianosexcipereolebt,atqueiuuare,exercere enim eft, Chriftumadea,qux Apoftoli interroga ue-
Charitas non audct: hoc eftjcharitatem refrigecere,quia vix ranr,repondie.Interroguerant autem,quod fign
qaomodo quifquam reperieodus erar etiam inter Chrilianos, eflet conmmationis *, refpondet prxdicandum a Verf. i
lefrigcfceb qui Chrilianos iuuarc vellet, ne & ipfe Chriftianus Euangelium per omnes partes orbh terrarum:atque
o la 1. cTevideretur: exemplum eft apud D. PaulumV tunc futuram confummationem. Intelligit ergo con-
Epitt.ad prima, inquic, mea deftnfione nemo mihi affmt,fed omnes me fummationemxculi, de qua Apoftoli interrogaue-
Timoth^. derelituerunt,nonillismputetur. rant. Cxterm non videtur fnfs eTe.quemadmo- oangelu
^ 4 ' 14- Et pradkabitur hoc Euangelium regni in ymuerfo dum Hieronymus cxiftrmat,Eugclij per totum ter- pdieatio
f Hoc le- er^'e ] Hinc colligit Hieronymus, & Beda p, nonagi rarum orbem predicationem certum cfTc fignum in- Pc.r '^mo
co , Sc fup. detempliA vrbis vaftatione,fed de fine mundi,quia ftantis mundi confumantionis:nec enim certum vi- 0 ^ fi-
ttrf. dicitur , pris Euangelium in vniuerfo terraRim lum habemus fignum, & iftud eft nimis Chrifti fen- is mandi,
 497 CAP- DE SECVND CHR. DVtfTV. 4<$
tentiamarcbrc. Sedfcnfs,vtopinor, cft.confum A 8c am viderttis circitmddri letufalem ab ) vt aie
mationcm mundi non ante futuram.qum Euangc Lucas, quorum alcerum Matthus, akerum Lucas
lium peromnes orbis oras predicate lit. Hoc cnim prxtennifcrit, quemadmodum videtur D. Augufti- p Lib.t d
ceitum,Euangelium prias omnibus gentibusprxdi- nus p fendre. Cette ita fentitEuthymius. confinfu,
eandum:illud inccrtuml, an fimulatquc praedicatum Alii de feditione ilia hoc interpretantur , qua?fub Buang.e,
fuerit,finiendusfitmundus. Floro pra?lde,Zelotis auioribus, (ita enim feditio- 77.
15. Cum yideritis dbomiruonem.] Etiarn hoc ad fi- nis duces vocabtur)interIudxos excitata eftata vt
i Lib. .. nem mundi Ircnaeus refert , & Hilarius, & Auctor Ztlota? in templum (eft recepernt,illumq; contimi-
imperfed b,quam opinion Hieronymus, & Beda, nauerint,vt lofephusq deferibit. Etquidcm feditio q Li. t de
b Hoc lo
co. etil non omninofquuntur, improbare non audent: ante Ierofolymitanam vaftationem contigir, fed , vt bello lud,
cCa.it. il. &verofimilequiddamAnrichrifti tempore futurii eamcredamabominationemappellatam.adduci n cap.i.
dvThcf. efleapudDmielemclegimus, & D. Paulus fignift- poflm. Chryioftomus,Euthymiusj & Thcopliyla- Non fuit
. 4. cat d cm dicit, Antichrium intemplo Dti/ Densfit, us Titi Imperatoris imaginen) in templo pofitam ze :aruin
rumultus !t
Loqumt feurumee. fuiflcdictreamqueabominationemappellari. Sed, fedicio.
de dcfola- Sed boc loco,quamuisfortafs ad tempus Ami- vtidprobcnr,nullum, quodfeiam, vicinumeorum
r'onc Icro- chriliChriftusetiamfnfpexerit,tamendeIerofoly- terapoium auftorem habent : nihil cnim de care,
folyoaicar mitana vaftatione eum locutum efle, dubitare non qui interfuerar, Iofephus icripfit.
polmus ..neq- quifquam.praeter eosquos ante no- In re prorfus incerta pro vero - quod vero fimilius Abomina-1 1
miruuimus,grauisauc~tordubitauit.Refertaliquid, videtur, habeo,abominarionemdciblationis ipfam tio defola-
ad explanationem huius loci icire,vnde hoc teftimo- appellari delolationem,phrafimqt>e efle Hcbrxor, lionis eft
ipfa defola
ni fumpmfit:duobus enim in locisdc futuraabo- qua abominado dcfolationisdicitur, id eft, aborni- tio.
minationc locutttft Daniel e.ErrareCaluinus dicit nabilis,& horrenda defolatio ,"ficut Diuus Paulus r, n.adThcf
eCap.j.t7
&c.ii.ji. eos, qui ex pfiore loco ffumptum exiftimant: errare imi Hebraifino * operationem errons dixit, id eft,
Caluinus ego dico eum,quod ex pofteriore S fumpt efle pu- operantem , Sc eftlcacem errorem , homines in exi-
xcprrrun. teti nam, vtin ciusloci commcntariisdemonftraui- tium rrahentcm.
dicur . mus, Daniel hoc pofteriore h non de Antiocho,aut t Simili elk Hebraif.Pf jo.i. fifttX '
f Cap
gCap.iz. de Tito, & V-fpafiano, fed de Antichrilro vaticina- lttf"r 4"M>m Liai mcthfuinh , m petr*m fntitudnis , ,
h Cap. il. tur, & priorello ita futuram in templo abomina- dtm'Lm 'frM, noller d$mm rtf4,j, u.rt , refugian,
i Cap.,. -- * j L- tr tutiflimum, quale eft cuiufque
ifqu domus.
tionem cum Chrifti morte coiungit, vt dubium elle 1 1
non poilu ,quin detempli vaftatione loquatur, qux Vnum illud eft, quod huic interpret! tioni obftare
minimointerualloChrfti mortem fecuta eft. videtur, quod Chriftus de futura: vaftationis lgno
Maior quxftio, qua? illa fit abominado de qua lo agatjCuius vaftatio ipfa>fignum eiTe non potuit^Ref-
Abomina-
tio defola- quitur Chriftus. Auftores illi, quos diximus, ad An- pondeo^ionfuiTc Chrifto propofitum , vt hisver-
fioais quid tichrifti tpora ifta rctulifle, Antichrift ipfurrr abo- bisdoceret,quandttraftandtplum .! et. Id enim Abomina
fie minationem vocari putantrqubd, vtD. Paulus ait, illis aliis verbis.qud^ucas rcitt, indicauit,Cm vi* t io defola-
; Their. in templo quafi Dens feffurus t.nJemqneprofdnaturus, Hie derilis circumdiOi ab exercitu lerufale;n,fcitote,qu4 appro- tioilik
ronymus prxter hanc duas rcitt opiniones,quas - pinquauit defolatio eius: fed tantm monere voluit,vt eltDamclis
qu probabiles videtur cxi.timarealt'era eft^bomi- cm vidert abominandam illam vrbis , templique prophetia
fuiHe con>-
nationem vocari ft^tuam Cifaris , quam Pilatus in deiolationemintelligerent , Danielis Prophedam pletam:
Non fiiir templo poferat:altera,ftatuam Adriani, quxpofte impietam eTe, fublatflm efle icrificium , a&umque
fltraa Ca pofita eft.Noutr mihi videtur efle. proba bile. Nam prorfus de populo ludaico, ita vt non amplius,que-
iaiis aut ftatufm Cxfaris Pilatus in templo non pofuit,fed in D admodum poftBabylonicum exili acciderat,vrbs,
Adriani. vrbem folurn induxit,idquecl im intempefta nofte, tcmplumqueidificareturmon amplius inftauraren
&in vexillis militaribus.-dandenftetit.nifiad pau- tur acrificia,fed abrogatam efle peni tu s legem:cut
cosdics.N4mPilatusviusIuda;orumprecibus,ve- Daniel prxdixerat,E eritintemplo abomindtio defoldtio-
I Lib.i*. xillafubduxit, vt Iofephus 1 mihi auftor eft. Adde ms,& vfque dd confmtmMionem , &finem perfeuerdbit de
Antiq.c.f.
& lib.x.dc quodcmhoc Chriftusdixit, iamidfaum fuerat. jo!atto. Itaque Euangelifta? verlaa non itaconiungo,
belloludai- Itaquonon potuiteamftatu abominadon appel- quemadmodum plerilqueinterpretibus iungilo-
co cap. 8. lare.Minus Se ftatu Adriani, qui longe port Ieroio- lere video,Cw yideritis dbomindtionem defoldtionis , &*
lymitan vixfexcidi. Loqt if ur enim Chriftusde Tunc qui in lucUdfunt fugidnt dd montes i fed totarn fen-
abominatione, qux futuri excidij fign futura erat. tentiam hoc verfu concludo, nequeexfequenti fuf-
Alij ipfum Romanorum exercitum.qui Ierofoly- pendo, Cum yideritis dbom i idtionem defoldtionisdntem t t
mam obfedit,abominadonem vocat putantrqu- locoJdnclo , qutdvtld eftd Ddniele y quemadmodum &
1 mTra.19 admodum Origones m,eamque opinionem plerique Euthymius interpretatur. Nam qud nonnulli ha?c
recentiores interpretes complexi iuut, non fine ma verba Euangehfta? elfe putant,&prentheficlau-
gna, vt videtur, probabilitate. Nam quod Chriftus . dunt, probare non poflum.
hoc loco dicit , Cum yideritis abominationem, apud Lu- " i. Tunc.] Omncs interpretantur, , cm vide- Tunead
;i Ca.iMG. quid 1 efe-
Cam ,dicit.* videntis circumdari abexercimlernfd- ritis abominationem defoladonis.Ego conuenienter
lem,tuncfctote,quiddppnpiqHduitdefoUtio eins. Perfua- fupei ioris verfus interpreta tioni hoc tunc no ad pr lauir.
xima verba,fed ad omnia,qua: ffupr difta funt, re- i Verf. il
dere tarnen mi hi non poflum, Romanorum exerci-
tum abominationem hc appellari. Vemm, quia ferend efle arbirrOrquafi dicat,cm audieritis pre-
9Ca.t).M, Chriilus additfldtem in locofdncio,8c,vt Marcus ait , lia,& opiniones pra?liorum,& catera,qux dixi.futu -
untemvbi non debet, qua periphrafi minim dubito ra; vaftationis figna videritis,qui in ludxa st,fugit
Ieroiblymitanum templum fignificari,qucmadmo- ad montes. Quibus verbis Iudaici populi interitum
dum Daniel expreflb dixit nomine : Romanor au- denunciat: ad montes autem iubetfugere ex vulgari
tem exercitusin templo non ftctit,nifi exciiiam.& fugientium c6fuetudine,qui ad montes plerumque,
vaftata vt be.cm viftor.vt Iofephus ait, Tito duce, & loca inacceTa fefe rccipiunt:ficut t Angel dixert
templum nice dit: itaque non poterat futura? templi Lot,'n montejaluum tefdc , cm ex Sodomorum vrbe tOenetj^j
vrbifque euerfionis fignum efle.& cum dichantenty fugereiubert,quofortaffis Chriftus alludit.Loqui- verf,j7.
fiat jam aliquam videtur indicare. tur enim c dieipulis, & hominibus piis, quos vult,
uLib.-.hU
Vero fimile videtur efle , Chnftum vtrumque di- ficut Lot Sodomorura^ta Icroblymorum vaftado- itox. Ec4 '
xifte , & cum yideritis dbminationem , vt ait Ma 1 1 hi u s, BemeFugere. ScribitEufcbiusu.Chnftianos, qui
 499 COMMENT. IN MATTH. 500
imminente erofolymi tana calamitatc, in vrbeert, A ibbatum, minime ad fugam apta funt|hyems,quia
diuinitusadmonitos,vt indeeffgerent.Nam ceteri frigorehorrid.i,quilutofa,quia pluuiofa eibfabba-
lud.Li ,qi: i non iblm in Chriftum non credidirant, tum,quia religioneludi-i prohibebtur vitra mille,
fedeum etiamnnm perftquebantur , non modo ad-1 aut,vtalij volunt,bismiile paflus procedcre.Ita Au- j
moniti non funt.verum ex omni potisluda partim guftinus 1 Hieronymus, Autorimperfedi, Chryfo- ^1'^1\
metiis.partim fefti Pafchalis cau/ in vrbem addueti ftomus,Theophylaftus,Euthymius,Beda,& Gre- miftmit
font, in eaque conclu!, vt quafi viftimaemactaren- gorius m interpretantur. in Eaang. '
tur,vtidem Euiebiusannotauit. Obiiciunt Chryfoftomus, Euthymius, & Theo-
a Vfque ad Cxtera , qua: icquuntur 1 , nihil aliud fignificant, phylaftuSjvidcri hac ratione Chrift.ibbati obfer-
verba vse^ quJm ingens.acfubitum malum futurum elfe,adeo- uationem commendare,quam aut iam abrogauerar,
aucem
quenon cffefugientibusnerendas vllas moras, eti aut excidij Ierofolymitani tepore abrogativolebat.
1. Refpondentillumcumludasex iporumcfuetu- 9^
vt res maximt neccflrias expdiant- hoc eft,<7 in te
ilefuerit,non deftrenddt tollere aliquid de domofua, & qui in dine,& opinione loqui,qui etfi n debebt prardica- non *tum
agresin reuertatur tollere tunicam fudm. Te<a domorum to iamEuangeliojfabbatum tarnen oberuaturi erat: bat. "
bca.10. 10. in Paliftina fuiffe ipern plana doeuimus : quia bis reprehendendi,&quia iuperftitionetenebantur,
ergo fper teda Iudii ccenarcolcbant,&ambula- " & quia ea impedid mortem effugere non poterant.
re, monet Chriftus, vt fi quis forte, ctm futura ca- zj. .) ditio non idem, de quo ante
Defcriprio lamitasingruerit, fupsr teum fuerit, ne defcendat Chriftus locutus erat, necproximum fignificattem- h^Je
fugxfubi- in inferiorem domum.etiam, vt pecunia, aut aliquid pus,(d quidquid inter Icroiolymitanam leuerfion, gnificat. "
f*: adfugamneceffiriumaffumat,iedautialtu,autre- & mundi finem temporis interiacet :quemadmod
ptarione,aut alia,quacumquc pofllt.celerrima ratio- Chryfoftomus , Hieronymus , Auetor impeifedi,
ne ii cripiar,quemadmodum iuTus eft Lot,cm ex Theophylatus, & Euthymiusadmonuert. Sic fu-
Sodomisfugeret,retrononrefpicere,ideft,hulIam prn Euangelifta dicit, IndiebusillisyenitlodnnesBd- nCap.jr.'
moram interponere. Solet ita Dcus per Prophctas ptiflapradicdm in deferto Iudaa,cum triginta poft annis
cap.4<.j. demagnisloqui calamitatibus, vtapudleremiam , veniflet .Tranfit ergo Chriftus fine, & excidiolu-
Qmdigitu^yidiipfospduidosy<jrtergdyertentes fortes to- dzorumad finem mundi : fuit enim Ierofblymitana
dea s rum cajos,fugeruntanciti, rejbexerunt : terror yndique, illa vaftatio,quafi figura quedam,& imago vaftatio-
ecap.49.ti it Dominus i Se infr d,fVf ,Jaluate animdsveftus ,& nis,ac finis mundi Nam.vt vulgo dici lolct, quod fit
tritis quafi in deferto , & c, fugite , & terga yertite, in circulo, fit in clo.
defeendite inyoraginemhabitdtores Dedan, quoniam perdi- Saep mihi multorum Caluiniftarumirriperitia,aut
t Zach.i., tienemEfauddduxifupereum ,tempusyitdtionisy Sc alius potis fatuitas comrmTerationemmouit,qui f hoc Re<krgni'
propheta ifugite de tenu Aquilonis , dicit Dominus3quo~ foloteftimonioabf-cclefiaCathoIica difceffiff af- aS'
in quatuor yentis cali dtfperfi vos , dicit Dominus, firma bant,qud dicere foleamus , EccebceB Cbrislus fatuitas ce.
SSionfuge, qua habitai dpud filiMBdbylonis. Itaque, in Eucharifta,rc i7/c</?indrari,rccf*//irincuftodia, tra -
quod Hilarius exiftimauit hune locum litteralem ideft, in ptnetralibw . Se Chriftus dicat nolite credere, riftiim.
fnfum habere non pofle , interpretis eft amantis ab Digna hoereticis infnia, digna Deo prouidentia , vt
legoriam. qui fe ingeniofiflimos effe putant.tam ftolidi int, vc
19 . Va autem pragnantibus , & nutrientibus , in Ulis die- huiuimodi teftimoniis,moueri Ce de fua religionef-
bus.] GHgeneshoc fenfu pra;gnantibus,& nutrien- nant.Noneftrefutatione dignus error, rifii delud
tibusvied.nunclari putat, quia tanta hoftium cru- poterat, nifi habenda effet imperitorum ratio.
delitas futura erar, vt ne prYgnantibusquidcnr, Primm,quis non videt, nihil aliud Chrift dice "
nutrientibusmi]lieribusparceier.t:hac enim ratione D re voluifle,qHam fe promiflum Mcfiam iveniTe, EtpliMtio
aliis e:iam locis hoftium feuitiam exaggeratam legi- necalium expectandum : propterey?quis yobis dixe- aJcaluini-
mu$,Vte,Scitiftxfiilums ft> fikis ifrael maU, ciuiutes r,(de alio quouis, qui poft fe venerit,fque Chrift ca.
R 4-Keg. .
11. eorum munitas ignefuccendes , &' iuuenes eomm interficies effe menti&tuT. )EccebiceChriflus, autEcceiUic, ere- lummam
glddio , panmlos eorum elides , &pragndntes dtutdes, quod dendum non eTe? non enim eft, nifi vnus Chriftus, refponfio,
hCa.if.i. poftea" compietum legitur, & Amos' , Super tribus qui iam venit. Deinde quis non videtdoqui eum de
i Cap.1.13. fceleribusliorum immon, &fuper qudtuornon conuertdm hominealiquo,quioculiscernatur, qui dgito de-
eum, quod dijfecuerit pixgndntes Galddd, ad dildtdn- mftretur,qui miracula faciatD.</,inquitJigna ma-
Lib.7.de dum terminumfuum. Theophylahis vero id , quod in gnd,&prodigia , ita yt in errorem inducdniur ,fifieri potefl,
belloludai- obfidionelerofolymitana accidiffe Iofephus icri- rtfwf/fS'.Aliquosiameiumodi veniflecribitEu- oLib
co cap. t . bit, denuncian exiftimat fore,vt nutrietes mulieres, febiusjmultosetiam venturos, Ioannes in Apoca- fbr.Ecclcf.
lypfi praedixit:multosquotidie venire magno no- cap.. J :
filios ftios edere cogcrentur.Melis Hilarius, Chry
Qnjd fit foftomus, Hieronymus, Auetor imperfci.Euthy- ftro malo experimur: huiumodi enim omnes hrcre-
quod Chri- mius,Beda,& ipfequoque Theophylactus , Vapra- tici funt:maximqueCaluiniani,qui tant Gneur,
ftusprx- gnantibus r mtirienttbus dici putant,quia illas vteri.hc ,
aut,vbi kJ .
eorum ha?refisviget,Chrift eflcdicunt,de
gnantibus Jacftentium infantum, oncre grauata; fugere non po- E his monet nos Chriftus, nolite credere quia fitut quif
a.nuj"eu" terunr,vt ftatim dicit, Orate yyt nondtfuga ye/ain quis poft ipfumfeChfiftummentiturus erat \ non
i f i .. '
precatur. byeme, ycl jdbbdto. Chriftus futuras cratjfed Antichrirtusra omne cor-
Car potius Potuit Chriftus chudos, mutilos, inualidos,aliof- pus myfticum Chrifti,prter corpus ipfius, quod eft ChrifH Ec-
elefianoa
ttles.qum que partim expeditos ad fugam homines nominare, Eccleia, quantumcumqueiEcclefiam effb menti- eft coccus
alios Bomi- q. vjdetur mi\ pra?gnantes,& nutrientes, non pro- retur,non Ecclefia,ed ynagoga Satani.id eft, non h crtico
u pterc (bliim, quod impeditaceffent, nominare vo- Chrifti.fed Amichrifti corpus futurum erat. De - turti)
luiffe,fed quod in maximisdelitiis.maximq; fecu- reticis igitur, n5 de Euchariftia,aut de eipo loqui- Hirctici
rx cfTe vidercntur.Solent enim in maxima fecuritate turChrftus,quemadmodum& Autftor iinperfccfli cbittco'r-
nuptiis,aclibcris operam dire, quafi dicat, va; illi s annotauit. pus_ ^
qui in miximisdclitiis &icuritate veriabuntur, & 24. Etddbuntgndmdgnd ,& prodigiaA De falfo- p cap.7. u.
cira calamitasinuaferit.fuger? non poterunt. rumProphetarum miraculis,an verafint, ipr p di- Caluinusin
_
CutKyemis . r ..o. Oute _ ,dutem. .' yt non.yfiut J,f>.
ftt'd yeflrd
J inhyeme,
' \ yel
.. putabimus.RidicuIi vero hoc loco haereticisutqui q1*^
te Sabbati Jatate.] radem ioc ratione dicit,qua paulo ante di- nasfalos ProphetaseTedicunt.quod miraculafa- ^,1,
xit, Va pragnantibus , " nutrientibus, quia ficut duo illa ciamus.Tam tuldenim unt,vtex hacChrifti fen- f3Ccnribu
. feeminarum genera: iia duo hxc tempera hycms , Sc tentia colligant, omnes qui miracula faciunt,falfos creddurn.
cTe
 jo CAP. XXIV. DE SECVNDO CHR. ADVENTV. 5o*\
eile prophetas,qua ratione non Apoclos modo/re- A rat , & fignificat fofe,vt cm venerir later? non po
rm Chnfturn etiam ipfum falfum foifle l'rophe fit.ficutcadaueraquilam non later: id vbicunique
probare poflentmon id dicitChriftusomncs,qui mi- fuerit naturali qudam fenf illud tnuent
f rcula fa<fhiricrant,profalfisprophetis habidos ef- Qaiautemfint, quosaquiliscparat, idincertum
fe,fed non omnes continuo pro veris habendos: ne- cft.irrn.rus1 & Beda >beatos,quiiam Chriftofru- r j ; ^.j
que creddum Ulis efle,quialiumpraedicamChri- tur, qu-quean-eiudicij tempus fruituri funt, aqui-gHoc 10-
ftum,quantumuis magna miraculafacientibus.non lasvocari putant,quod altifimvolauerint,& Chri-
enim eundem prxdicatChriftum, qui non camdem ftumfcqumiur, quocumqueeat)& cumeoadi- ''
Fcdefiam predicat,Ecclcfiaenim Chrifti corpus eft. judicium venturi fint. H.Jarius ver , & Auetor im- a4Ullae
Mcnet ergonos Chriftus , vt Caluiniftis, Sc citcri perfeti,eos farftos intelligt iquilas appcllari , qui
Nonprzdi harreticis, etiamfi miracula faciant, neququam ere- cm Chriftus venerit,viu; rcperientur.quique, vt ait
ttihHB ^amus Quam igit4r infam funt, qui itaillis nullum D.Paulus1[,rapienturcumillis,qui de caloyenerint in *, h r.adThef,
q.ii en 'cm fteientibus miraculum credunt? Chryfbftomus, Sc Euthymius, Angelos, Sc fanftos ^.
tcclciam ' innrerem inducantut.fifieripoitfl,etiamelec7i.]Ctim martyres, quibus Chriftus comititus veniet, intel-
nn przdi- icixfifieripotcsl, indicatjiieri nonpoTe. Nonpoteft ligunt. Alij omnes homines, vtTheophylatus, &c
car. autem,pofitadiuina pra?d ftinatione, vt Theologi ** Beda : hoc mihi videturprobabilius, fignricatenim
'"onis" ^'> cx hoc loco prxueftinationis firmitatem, Chriftus omnes homines ad locum , vbi ipfefuerit,
ititudo. &.vtvocant,certitudincmcolligentes, vtiudiccturconuolaturosefle , ficut aquilx ad ca-
Loquitur Chrirus,non de quouis, fed de finali, vt daucra conuolare folenuitaque velint nolint , illum
Ilcfli quo- ta dicam,errore.Nam fcp clefti in errorem induci videbunt.
irodoena- p0{runrjfecl in errorc mori n poflunt, quia fifties in 29. Sol obfeurabitur. ] An ver obfeurandus fit fol, gj^jjjj
'prou die cadet .uus,tr refurget a,quod Lucas b feribit Chri- non tiscertum efl;ftd cxmeo iudicio probabihus, xuic i ^
i( 4 rumPharila.isinterrogatumrepondi^e^OTTf* quemadmodum & Orgenes, & Hilarius videntur icuuijtur4
b p 17, regnumDeicumobferuatiene,nequedtcent:Eccebic,aut ecce exifmare.
iV/r,necidemeft,nequecontrarium:illis cnimtan- O^iomodo autem obfeurandus fir, alia eft quarftio
tum voluitdicere.nduentumfiium adeo fubit fa- Putat Orgenes, mundum incendio cfla graturum,
tutum efle.vt non pofit ex cleftibus lf ms prxcn- tmtamque fumi copiam futuram eTc,vt fol obfeure-
tiri,qucmadmodum pluuia,alirquctempeftatesfu- tur. Alij exiftimant, gloria, &plendoreadue-
turaecognofcuntur:itaquenondeberehominescoe- nicntisChrifti,fore,vtfolipobcurari videatur,fi-
lum obfcruarcjfcd animum pietate, & virt ute exco- cut ftelLc , apparente foie obfciirantur ita Hilarius,
1 I _ W 1' s !lt-
lere,w tnim regmtm eclorum intra yos efl. Hic vero illa Chrvfoftomus,Hieronymus,Theophyla<usi& Eu
externa figna propofuit ,qux eriam eleftorum ani thymius, vt Iaias , \ Erubefcet luna , cir confundetur fol, i cap.t4i)
mus nifi moniti pris eTent , tentare poterant. cm regnauerit Dominus exercituwn in monte Sion, Cir in le-
26. Si ergo dixerint vobis,ecce in deferto efl,nolite exire , ec- rufalem, Cjr inconfpeBu fenumfuorum fueritgloricatus.
ceinpenetralibus , nolite credere.]] Propofuit diio pro Nonnulli Theolcgi obieu nubis obfeurandum
omnibus, loca contraria, defertum, Se penetralia, id efe,at plerique hjreticorum interpretes non reuera
eft, conclaue, & intimam , maximque reconditam obfeurandum e(Te,d homines adeo ftupefaftos fo
domuspaTtem,vtfignificaret,quacumque ralione rest folem ipfum videre non videantur. Solt enim
quocumquehabitu,quocumqueloco aliusChriftus, Propheti in fimilibus calamitatibus dicerc obcur- K ^
vcnirer,credendumilli non ee. Vltrde deferto, Se dum erco!cm,vtlfaiasK,ErrDow7> yemet - ,n
penetral ibus qu arrere , fobrij non eft interpretis. delit,& indignationisplenus , & irx , furorifque ddponen~
falainift ^
17, Sicut enim fidgur exit b Ornente.] fealuinifta; de ) dumteruminjolitudinem ttf peccotores eius conterendos de
fuum^I- 'uo noc uanpeio nterpreuntr \ quod momento ea^ptom.imelltcali,&[plendtre4rum non expandentlu
gur com- temporis totum terra: orbem ab Orinte vque ad men[mm: obttnebutus ejol in ortftu,& Im* nonfplen-
jirinres Occidcntem oceupauerit : nec enim infani homines, debitinlutninefuo: Sc rurfum1, & tabefeet omnis Cap. 34 4,
prchen- quid Chriftus dicat, fed quid cr orifiioconueniat, cali, & ornais militucorum defluet , fient defuit folium de
dantnt' fpccbnt.Chriftusfeeundum adutumfuumfuguri yinedySc Icremus m, Amos n,Ocadit eifoltcm*dbuc
comparat,quod quemadmod fulgurfubit,&in- effet dies, confufa et& erubuit, Sc Ezechiel,0 (jr eptriam, m CaP- ' 1 9
expeftatemicarelct, eque ququam obferua- folem cum extinclusfueris, calos,r nigrefeere faciam elUs eius , n cap 8 0
nube tegam,& luna mndabit lumen (, omnia caP'J1*7*
re potcft,quo p6to terr pori< fit nubibus eruptu-
Ademus : fie ipffubito,& cum minim putabimus, ve- luminaria cali marere fatum fuperte, &Ioclp , facie
Chrifti cor niet,& fient fu Igurvno momento ab Oriente vfque eius (ontremuit terra, ptotifml cali ,fol, & lima obtenebrati h cap . z . 10
C0" at^ 0cc^ent6 elucct : fie ipfe veniet adeo fpldidus, funt,(jrelU retraxnunt fpiendorem fuum , Si infr 4, Et
& illuftris.vt nemo e non vidv-at. Ita , inquit, erit <sr dabo prodigia ia celo in terra jatiguinem , Ci* ignemt
aduentus homims,\t Hilarius, Hieronymus, Chry- Cr yaporemfumi,fol comerteiur in tendras , O" luna infan- 4 Ver^ ie*
foft. Auorimpcrftfti ,Sc Euthymius interpretan- guinem antequamyeniat dies Domini magtms,&lM>rribilis, ' *
tur.In tarnen CaluiniftarumEuangeliumfulguri E & iterum r , Iuxta , eft dies Domim in yatle concifiom, tQ ,
fimile ciTe non nego, qud, d,vtfulgurfubit,&cm Sol G" Lunaobtenebratifunt , Cr edtt retraxerunt fplendo- tj> **
antea numqiram apparuiTct, crumpit: ita nouura rem
hocEuengeliuminauditum ante, &inexpeftatum Mihi non opinione hominum,non rci illius op-
apparuerit: & , vtfulgur momto tporis euanefeit pofitu, fed ver videturobfcurduse(Te,vt initio di- Sflfter*
xi,6: vt Auftor imperfefti operis affirmt. Primm, ob{catibh
ita male fundata hxrefis breui tempore collabitur.
^8- Vbicumque fuerit .] ^^cadauer, quia eodem modo in Chrifti aduentu , atque in eius *
qued metap!iorar,qua Chriftus vtitur,magisconue- morte,obfcurandum effe credendum eft:in eius au-
^BCom nit DAmbrofius'.ruinam vertit, ficut & veteretn tem morte ver obcuratum fuile legimus : deinde,
in Kai. 4g. interprctcmaliquandoprocadaucreruinam cuer- quia alia quauis ratione obicurari paru videtur eile
dPbl.ioj. uflealiasdannotauimus. Aquilas, ficut & vultures & conftat, Chriftum magnum aliquid , & numquanj
4 blere ad cadauera volare not eft,& apud Hebros ant vifum dieere voluiUe , fbre, vt , fe ad judicium
videturfuifleprouerbium,quemadraodumcolligU veniente,Sol ipfe,& ftcllx omnes contremifeant , Se
h'h ' ' ' a ^ e' *'cumtP4t ' j'nquit , cadauer fuerit , ftatim quafi metu pcrculfie fpiendorem retrahant, ficut fi>-
*^ ''^''Chriftus ergo fe ipfum cadaueri compa- lent homines timor pertetriti in intima fnguinem
' ratjficutanteineadem fentemia fulguri cparauc- trabere. Se extrinfecus^xpalicfcerej^ac eniraraooe
 505 COMMENT. IN MATTH. ;o4
Sol patiente Chrifto obfcuratus eft, quafi moriente A ra m mutundent: nimis videlicet fer.
T)c0 exhorrefceret Omues tt ibits terrx.] id eft, ex omnibus aliqui : non
Etfidlx codent de calo.] Eadem de ftcllarum cafu enim boni plangcnt,fed potis Utabuntur; quia</-
aTra&.ia qua?ftio eft, an ver caur.r fini. Orgenes-1 feribit, ligmt aduentum eins,vt ait D.Paulus . ^ ad Tim
Miuh.40. non cafurasinterram re ipf,fed amiifuras lumen, videbuntflium hominis yenientem in nubilnts cali.'] " j . Im'
Stella quo- V, quodterreftreinillisfuerit, in terram cafurum, Id eft, aeris. Defcribit ipum Chritus, tamqua.n chitu? fe
modo ante
diem indi hoc l'latonicam olet cholam.D. Hieronymus co- Deum,cuius proprium cum gloria fimu'.&maiefta- Deumde-
en * fur*'. dem modo cafuns dicit , quo folem obfeurand ef- te,&terrorevcnire,iuxtailiudnJ Dens mamfec ye- elarat.
fe putat, quia Chrifti fplcdore non lucebunt ; idm- met, Deus noer, Grnonebit. Ignis in confpeciu emsexar- ^ p^''4S i-
que exifti m i t ed a . N n u 1 1 i v teres etiam autores, defect, & in cireuitu eius tempeat valida, Sc 1 , Q*i_f>anis
non veras ftellas,id da:mones,quibus plenus eft a'r, nubem afcenfum tmm , qui ambulas fuper pennas vento- |P a'' I0'"
quiqueftellarumnomineinteIligtur,caurosdixe- rum. Fuit Chriftus nube eueftus in caelum * ,eo- 19
runt. Alij ex reettioribus prirtim Theologis, non dem ergo modo,ficut Apoftolis Angelus dixit I,ven- i Verf.
veras ftellas,fcdeasquascrinitasvoclt:qu:c in are turuseft.
conflantur,cafu ras dicunt. Multorum opinio eft, n ji. Et mittet ^Angelesfias,] Et cum Angelos {mif- Chriftidi-
vcre cafuras, fed fore, vt, quia non lucebunt,cadere furum dicit, & cum iuosvocat, Deumfeeiiedecla-,""1""'
videantur: quod mihi ego nullo .modo perfuadere rat, hoc enim proprium Dei m,Q^ifacts ngelos tuos
po : dixiffet enim Chriftus,ficut de Sole,& Luna ffiritus, & minim tuos ignem vrentem. m Pfal.iof
dixerat,fore,vtnon lucerent: nunc autem,cum dicit Cumtuba&vocemagna.] Vbiquc cum tuba Chri- 4-
fore,vtcadant, maius profedt aliquid fignificare ftus venturusdicitur", non olum, quia tubahomi Cl!ra,l! -
voluit. Itaque Chryfoftomo,& Euthymiolibcntcr nesad iudicium vocandi funt : ied quia tuba regia: baadhibe.
rhriflo af
firmt! 2- aTentior,qui vereftellascafifras putantrmagisenim maieftatis indicium eft : canftur enim tubis antere- tur.
gi qum Chrifto id affirmant:, quam Ariftoteli neganti fieri ges,cm ad locum aliquem veniunt, o Ve i. ad
Arillo'.. ne- poiTe, credendum eilcarbitror. Oralis futura fit tuba, verane, an metaphorica, Cor I5-'l(r
ganticre- Et virtutes calorum commouehmtur.] Recentiores neciciri poteft,necneceife eft, led eft tarnen proba- 1 ^T c
dendum. interpretes fire omnes, virtutes clorum ftelias vo- bile,non veram,fed metaphoricam futuram efeftu- Qj,ais an.
Cari putint, ficut militia ccelivocarifolent.Atftellas q bamqueappcllari, vocemaliquam magnam, rauca, te dicmiu-
cli dixerat cafuras efle, quod plus erat, qum com- onoram,horrendam,& tubs clangori fimilem, qua- die futura
moueri:quareciedendi'mnoncft,hoclocodeftcllis lern fe Ioannes 0 in illo vkimi iudicii ipedaculo, '. &
Virtutes ltiqui.Veteres auftores,vtOrigcncs,Chryfoftomus, quod vidit audiuiife dicit.Itaque,quod Chriftus di- '
cccloriim Beda.EuthymiuSjTheophyl. Angelos clorum vir- cit, cum ttaLT voce 7*g<<,perinde cft,acfidicatww ..
t] lint. tutes appellan dicunt, quemadmodum in folemm tubdjd eft voce magna, vtconiunftio,dr, quemad- cap. 4.1. &
Ecclefix hym no vocantur calijcalorumque virtutes: s - modum multis aliis locis , exegetica fit. Iuuat, quod cap.ij.6.
fum itaque eTefore,vt Angeli ir-fi obftupeicant , & Grasc eft in pleriquecodicibus fty ^ pe?f
qunfi attoniti commoucantur. Fgofcmp;r e.xiftima- luyhtii cum tuba Tf/f'rftfi*,quemadmodum legit
Cardinis
Domen in ui,virtutes ccrlorum hoc loco vociri , quos lob alia Euthymius , autrww tuba magna, vt legit Cbry fofto-
feriptura metaphorac-rr^iV/riccp/^vocat ,& Moyfcs in Dcute- mus, non enimduasrcs,fed vnamtahtm Chriftus
qu>d figni- ronomio % & ficut dicun'ur cardines terrxd ,& car voluit fignificare, fie IiiardiciturP.C/rfwrf, ne cejfes,
ficet- dines maris ', qua metaphor,! nihil aliud, qum fir- . qu.itubaexaltayocemtuam. PC3P- >* 1
b Ca.it. 14. mamentum.tk'roburfiqnificarur, quodipfum vir- Dubiumctiam cuius, aut quid fignificans vox illa Cuiusvox
Cap. 50.4.
di.Rtg.t.8 tutisnomcn dcclarat.Itaq. docet Chriftus c.irdmes . futurafir. Nam Ioannes 4 ipfius Chrifti vocemfutu- tubaifutura
Prou 8. i
lob. j6.
f 1 Epifl.
cap. 5. 10. virtutes calorum commouebuntur : elementa verb calor (rfacientiaverbum eius. Magnus enim dies Domini, & !. .'&c-
foluentbr, tena auttm , dr qut in ipfa junt opera , exuren- terribilis yalde , f quisfuflinebit cum } Ioannes >-0 y.i..i.'&e.
tw. Angelos in iudicio tuba canentes inducit. D.autem
l%.%Mparcbitfignwnfuhomims.]Q\lo fignum fi- Faulustvocem Archangeli futuram dicit. Itaquecft ti^Tbef.
Quid c filii hominis vocet, auoribus inter fe non cuenit. verofimile, & Chriftum magna locuturumvoce,vt * '
fignum filii
faoroinis. Orgenes virtutem, & gloriam , quam fibi Chi iftus Angelos fuosmittat,& Angeles, Archangelos,cite-
in cruce comparauit,fignum filii hominis vocari pu- rofq; cceleftes fpiritus in tubs fimilitudinem clama-
tat,quafi fnihs fit, omnes vifuros elfe Chriftum tan turos. Necexitimandumeft, vocem ipfius Chrifti
ta cum gloria.atque maieftate venientem,vt dubita- tubamappellari, quia dubium non eft,Chnftumex
re non pofint,eum verum elfe iudicem.Ad eundem hominum confuetudine, Se more loqui. Non blent
fer modum Hieronymus, & Beda victoria? Chrifti autem reges, fed eorum miniftri tuba clangere.
vexilhimintelligipoiTeputant.Auctorverimper-- Sunt qui purent, exantiquisIuda:orum "conuenti-
^ft^pafrionisfigna.vtflagellorumvibices, clauo- bus.fumptam efle metaphoram.ad quosfonotubx
rum cicatrices fignum filii hominis vocari dicit. Co- homines conuocabantur.vt legitur alibi u & fupr \ u Nam
munis fuit Temper opinio , crueem fignum filii ho- Verofimile id eft, fed illud fortaTefimilius, bello
minisappeHari:eamqueincoeIo,autinareChrifto - ' . . , lia.
traduftam efc fimilitudinem adhibeturenim tuba, *3 6]
Cfticrsap- veniente , quafi eius vcxillum apparituram efle. Ita nonfolm ad conuoeandum fed etiam ad terren- Tubas hic
pai'itio Chrybromus, Hieronymus, Beda > Euthymius, & dum,vt apud Ifam', Omnes habitatores orbis, qui me- *fus vnJe
Chrifto ad Theophilats^uod ego maxime probabile eTeiu- ramim in terra, cum eleuatum fnerit fignum in mo^tibus, fumptus-
iudicium videbitis, G" clanzorem tub* audtetis, Se apud Sopho- p.t s.j.
dico.Loquitur enim Chriftus de figno filii hominis ' . i b , . _ \ . r zci 14.17.
TCiiicutc.
tamquam decerto aliquo, Se noto vexillo,quod mam Dies tuba rciavgons Juper cmttates mumtas , & ^n
aliud qum crux elfe non poteft. fuper ngulos excelfos,(y tribulabo homines, & ambulabunt,
Ettunc] Cm videbunt fignum filii hominis: ipli vt cm , qma Domini peccauerunt , & a pud Zacha riam a ,
enim coniun&io verborum , latentem habet reddi- Dominus Deus fupereos videbitur ,r exibit ,vtfulguriacu- acap >.I4.'
tionemcaufi:, quafi fgnificetur, proptere omnes lum eius. & Dominus Deus in tuba canet, & yadet in turbi
tribus terr plancturas elfe, quia videntes fignum fi ne Auri.
lii hominis exterrebuntur. 31. arbore autemficidifciteparabolam ] Id eft, ac
plangent.} Id eft , dolore, pnitentia pe<5io- pite, au dit fimilitudinem , quam vobis ex arbore
fiei

 5o5 CAP. XXIV. DE SECVMDO CHRIST. ADVENT. 50$
a cap. ficipropofiturusim. Luras%cr dtxuillis fimilitudi- A enim omnia codera redcunr,& i'olent vcteresauito^
*>. jo. , Videteficidi;eam,& omnes arbores, tkm producunt iam res nunc iaoc,nunc illo modo loqoulta fehtit O ige-
tx fefmtnm, [citis quiaprope e 4.ts. credibile verum- nes & Chryfoftomus ,& Angtit;nisl,& Grego- ; Traft in
quedixifle Chriftum. rius **,& Hieronymus, Beda, Sc Thcophylaftus n. Mmh.jo.
y,. Inianuis.] Id eft, prop,ante p?des, fiatinr.Hc- Alij interpretad Amt, ignor.ie diem iudicii, id eft, . 78.
Gen 7 braica phrafis, qua lis illa ^,nonne,beniegeris,repies'. nondum expertum fuifle, vt Origencs , & Epipha* jBJjJ^|*
' 4 ' 'fin autem mal * , flatim in foribus peccatum , nius p,& Chryoftonius a. Alij dixert,fcnfum efe 4lhr
clac.j.j. &c> Ecce iudex ante iamum fiit, id eft, cito ventu- filius hominis feit, mfi Pater ciat: fed quia Pater juarbr. &
rus eft. cit, filius etiam hominis feit, vtEuthymius. : b.i.deTrin,
* Hebraic (ic habetur affetach Omnes ifta? interpretationes mihi vidtureTe non c,,ll,t Iib-
ehateth nbet, ad oftum peccatum eubans. ade6 accommodate. Nam illi,qui aut cmper.aut ad con^ej^j
H.GenerAtiobjec.] Recentiores harreticorum inter- tempusChrifto ignorantiam tribu erunt. reiiciendi njch'c l2"
prtes & nonnulli c:iam Catholici,qui nimiseos aui- omnin lunt,quia totaScriptura fcra rcfvllunti;r,il- m Lib. 8 re
d cquiblent.xtatem exponunt:qua(fenlusfir,an- lquc maxime Diui Pauli teftimonio r,inquo[unt - gift.cap 41.
tequm atas illa hominum, qui mue viuebmt, - " tbefaurifapiewi^ ,&fcientia abfconditi.llh ver rece " l? '&
teriret.mturamleroolymitanam vaftationem.Fuc- prilima interpretatio eorum , qui exiftimarrt, ideo 0^"
TUnt etiam, qui ita exponerent antiquifimiolimau- Chrift dicidiem iudicij ignorare, qud nobis cum |OCo
ores:fcdeosOrigcn:s fimplicesappellat. Ltvero non reurlauerit, non admodm magna niti videtur p Hir.
hucnoneffefenfum.cmaliummelioremappofue^- probabilitate,quia ifto modo etiam Pater ignoraret, 1" 'lom-
rimus,apparebit. Chryfoftomus, Thcophylalus, quia nobis non reuelauit: qua etiam ratione,;.Ha alte- ^Trini.
Euthymius,&AuoroperisimperfeT:i,3Ciieration raGVigciiis&Epiphani) interpretatio refcli poteft, [Jf "
homin fideliinrerpretantur, quafi dicatChriftus, ideo Chriftum ignorare diemiudiejj, qua expertus chriito ai
etfieiufmoditammultt\tamquemagnaecalamitates noneft. Nam tuque Pater expertus eft. tempus
ventura.' unt tarnen Eccleliamvfqueadfinemmdi Multi veteres,& graues auftores,vr Athanafius f, ignorancia
Qnidfuge- nonperituram. Hieronymus ver generations ora- Ambrofius r, GregoiiusNazianzenus", Auftor dif- "'buenda
igit,quafidicat,priuiqumge-
! .. niumhominumintelligit,quafidicat,priuiqumge- putationis inter Arium,& Athanalum coramPro- J-'j"rc non et.
tloco. nus humanum finiatur, ea omnia, qiifprxdix rar, bo.Theodorctus Cyrillus ^Auftorimperfedi2, tra ArUn*
ucnturaeTe. Mihi generado hoc loco totusmdus aperttdocucrunt, Chriftum, quatenus hominem, t Lib5.de
videtur appcllari, heut alibi creatura vocari folet, diem iudicij ignorauiTe, atque id hoc locodicere <? c. 8.
quia totus Creams, totus genitu s eft. Itaqueverus voluiflc. Quodctfi audidonc prima horrendum vi- u?raj 4 .dc
fenfus videtur eflfe.adc certa eiTe,qua:Chriftuspr- deturefle, adhibita tarnen mterpretadone, verum xAnarhe"'
dixerat,vt non ant finien Jus ftmundus,qum eue- habere poreftfcnfum.IUudquidcm in primis teen- . contra.
nerint.Id ex verbis fequendbusmanifeftcolligitur. dum eft, Chriftum, tamquam Deum, nihil ignorare Cyrill.
Valetta C/*")inquir,Gr terra tranfibunt,verba autem prx- potuifle: illud pranere, tamquam hominem neque Lib ?.
editiodc- teiibunt. Qnarequi progenerarioncatatemtranitu- diemiudicij, nequcquidquamaliudienerafTe: fed TncfiUXl
fendiiur. lerunt, iniuriam fecere fentemiae. nodus hic eft,quod cm diimus,Chriftus,quatenus " 49
beza jj# Calum Cr terra trartfibmt.] Hebraifmus , * id homo eft, ignort diem iudicii,dictio illa, quatenus chiftus
, peribunt fecundm praefeotem ftatum, yerba potcft aut peciem,aut caufamfignificare;ifpeciem, quatenus
dutem mea nonprxteribunt, id eft, non fallent, non erunt ltnfus erit,Cliriftum humano intelledu nefeire diem
faifa. iudicii; quod omnino falfum eft: non enim fola diui- d'.em iud'"
Verbum 13p hhbr, tran fi ait, habet etiam defmendi na, fc cdam humana natura diem iudicii nouit, qoriodo'
Cgnificationem , vt ex hoc cxemplo patet Reg. . 17. qU3 jn ipfa humana natura, Vtait D. Paulus , Cunt verum fit
vaUhhtiar haabl, tranfi^tjH, lum , cum mm fdfietU & {{ MCl)dili : fi caufam a Coloff.'i.
defiiffet iugerc , re finem luu. mpoiu.fl. D fi?nificat> fenfus crit> Chrjftum ignorare, id eft,non
56. Dedteamemilla,&horanemofciL,tie *n*eli calo- (cire diem iudicii, quia homo eft: fed quia homo
rum, mfifolut Vater.] Nondubiura.quinctiam Filius Deus: nam fi homo tantm fuiflet,quantumuis per-
deap . hominis excludatur: quemadmodum Marcus d di- fems, quantumuis Deo gratus, non fciuiTet ilium:
ferns dixit verbis, neque Filius, mfi Voter. quemadmodiim neque AngeJi Iciunt, qui&perfe-
Chriflus Itaque grauis hoc loco Catholicisolim cum Aria- iflmi & amicifiimi Deo fiant. Non ergo negat
dicmiudi- nis quarftio fuit, dum hincAriani Chrifti diuiniu- Chriftus, feetiam hominem diem iudicii fcire: fed
cjquomo- tern reftita re conarenrurjquod ChriRus diem iudicij negatfeire, eo titulo, qud homo fit.
isignora- dicerem r ignorare. Nonnulli vetercsauctorestcfti- Placuit aliquando mihi hi'cad huncmodum ex-
icdiatur. mon,j J.flicultate prel e confugerunt , vt locum plicata fententia, quia & vetcrum fcriptorum aufto-
vitiatum eTc diccrcnt:nec legendum eff<e,neque Fdws, ntatcm tucri , & hunc locum apte explicare videba-
Hoc lo- mfiVater,vt Hieronymus c,& AmbrofiusF.Alij Chri- tur. Nam etfi fciebamobci poiTe, hocnonvideri
co ftum ignorafle quidem diem iudicij.quamdiu in hac E coniienitcr Chrifto,&: accommodate ad id, quod
V"lb" * dC v'tat*u't: fciuifle ver fimul atque ad Patremafcen- agcbat,dici potuiflTc,quia nihil refercbat, quo titulo,
^'^** Sic Orgenes , cm hic Chriftus diceba t, quve ratione diem iudicii feiret.-poterat enim,quo-
mitatth. eum diem iudicij ignoraTe,fcribir,poftrefurreclio- modocquefciret.illum Apoftolisrcuelare:refpon-
ver feiuiffe, quod tunc rex, & iudex Ptre debatur, illud tantm Chrifto propofitumfuifle,vt
conftitutusfit Habiti fiant Themiftiani cognomento Apoftolorum cupiditaiem, curiofitatmque cohi-
Agnoctx pro haeredeis, quod docuerint , Chriftum bcrct,ne fcire vellent,quar Angcli nefeirent. Sed ani-
ii lalbi de diemiudicij ignoraTe , vtDamacenus h ajatorcft. maduertonunc, non iolm negare Filium hominis
h Vermilli,vtexeodcmDamafcenocolligitur,fim- diem iudicii fcire,fed etiam affirmare, olurn Patrem
pliciter,& fine vlla diftin&ione diuini, humanrque fcire: quo verbo non foliim Filium, fed etiam Spiri-
naturae ignorantiam Chnftotribuebant,quiacrcde- tum antum videtur excludere.
bant diuinitateminhumanitatem fuiTc conueram. Sed nifi fillor eodem modo Chriftus loquitur,
Maior pars antiquorum auftorum exiftimauit,Chri- quo fupi dixit k. Sedere autem ad dexteram cr fini- bc*.io~.i$:
ft ignoraTe diem iudicij, noa quod reuera ignora- firam, nonemeum dare vobts , fed quibus paratum efli Solusiatet
uerit edquodfecerir,vtnosignoraremus,qudno- fatremei. Itaque indicate quodmagis eft,inonfi> 4urationc
bisreuelare noluerit,qud eius corpus,id eft, Eccle- ]i\m, vt hominem, fed etiam, vt Deum, modo quo- j.e? .1U^"
Ha ignoraucrit, quod fe fciic dilfimulaucrit. dam diem iudicii ignorare, non qud ignorct; fed catu]"
 50) COMMENT. IN MATTH. 508
qud no ipfius ft officium, circ,ficut non dixit.qub- A nonnullinouarum rerum amatores,& vertunt& cx-
bus paratum eft me, fed i Paire meo, non quod non ponunr, diflecabit: putant enim ad nefcio quern ve
eaam ab ipfo parat effet: fed qud regnum parare, terem Iudaeor mor Chriftum alludere, apud quos
id eft,predelinarc,non ipfius,fed Patris officium fit. iiimmum fupplicium erat, hominem medium difle-
Sic etiam Patris eft, conititucre,quando folucdus fit carc,vtexDinicle,& ex alio loco h, colligi exifti- gcap:t).'
mundus, qudo dies iudicij futuru s firjioc eft,quod mant. Apud Romanos quidem eiufmodi fuiflc mo- t 5?.
Apoftolis dicit % Non eflveflmmnoffe temper* , yelmo- . remGellius 1 feribif, apudludaeos ver fuiffe non hLi.i.Rcg,
a A4-.1 7.
menta ijutpaterpofuit infuapoteflate.ProptCTC&iblus ipfe credo,apudquos.vtdiximus quatuor tantm fup- f',1'-
rcirefigniticaturAtqucnicnififallor,veruseftsfus. phciorum genera tuiilelegimus, in quibus hoc non cap ,
57. Sicut dtttemin diebtuHoe.] am? Ji o ii&i-p numeratunpneterqum quodjVt paulo poftappare- K cap.j.ti
Nie, fient dies A'ef , fic erit aduentusfilij hominis , id eft, bit, non potcft in hunc locum hic infus conuenire. ij.
quod accidit tempore Noe,accidet tempore aduen Alij ergo interpretantur dtuideteum, id eft, priuabit
tus mei, vtfequentibus verfibusexplicatur. promiifisbonis^tque mercedc,vt Hilarius hoc loco:
40. Vms ajfumetur, & vnus relinquetur.] I d eft, vnus alij priuabit eum gratia qua eum pris donauerat,vt
eligetur,& faluuserit: alter reprobabitur,& peribit, Origenes,& Theophylaftus.
vt Hieronymus , & Theophylaftus interpretantur. Verus fenius eftquem Hieronymus,Euthymiu, -
Lucas b idem narrar, quail alio tempore, atque alia g & Auctor imperfecta ecuti funt, diuidet eum, id eft,"
Cap 17.
' occafione dium: fed, vt Euthymius exiftimat,cre- eijeiet ex familia fua,(eparabit famulorum fuorum
dendum eft, Chriftum bis idem, atque dmcrfo tem njimero,ficut fupr1iuffitrexeum1qaiveftem nup- leap.ti.n;
pore dixifle. tialem nonhabebat, extra ccenaculum eijci, & inte- .
tf.Qria borafur venturusejfet.] ma 47* nebras exteriores mitti. Itaquc duo fuppicia notan- Diuiicie
qua rigiliafurveii : nofter interpres aliis ver tur: alterui^qudabofficiojquomalfinhisfue- ^ *
bis fenfum expreilit.-quaquam arbitror,non fine c.au- rat, remoueatur: alterum, qud inergaftul, vbi ne-
fa Chriftum potis dixiffe,^ vtgdia, quam qua hora: quam ftrui funt,torqudus trudaturLoquitur enim
nimirum quia dixerat paulo itit,yigilate,id eft,agite Chriftus accommodate ad id,quod masferuis fieri
excubias moremilitum. Alludit ergoad eumdem folet, qui non priiis medij diflecantur, deinde in cu-
militarem morem,quofolenr milites, neabhoftibus ftodi.im cruciandi mittuntur ( quam enim ineptum
improuifiopprimantur , totamnoctem in quatuor hoc eft? ) fed pris remou entur ab officio;fi quod ha-
ditributam vigilias cxcubare,nefcieBtes,qua vigilia bebant, honorificOjdeinde cruciantur.
hoftis vturus fit. De vigiliis autem,& ecrum more, Varttm/jue eiusponet.] Partem vocat Hebrxorum Patris no-
ftipr c nobis dictum etQuod autem Grgc eft ye- more, miiram eonditionem, vtapud lob m,bttce meninferr
Cap.14.
if. nit, rcc"t nofter interpres in futurum vertit y.nturus pars bominimpif iDeo , & kareditaverborum eius i Do- pwraquaai
dVcrr.fcq. effetficut infr d: id enim,verbum printis temporis mino, &n, Hxcepars hominis impi) apud Deum,<r)wrc-
ecip.i7.ii. ahquando fignificat: vteannotauimus. P ditatyiolentorum3ic apud Danielem,i, & fulphur, aCnxi.\\
4.5. tdetiilis cibum in tempore.] Id eft, vtvnicuique & Spiritus procellarumpars calicis etrum. Sic contrario 0 PfaJ.ioi.
fjmulodemenlumfuumdiftribuat.Lucas f dixit, t in bonam partem * accipitur, cum dicitur p, Dominus p PfaLij.;,
f cap. 14.
det Ulis in tempore tritici menfwarn, fenfu eodem: allu pars btrtditatis , < calicis mei, & Deus cordis mei, 4 pW>74
4*. Crpars men Deus in tternum. i6'
dit enim ad veterem famulorum morem , quibus
qui omnium fideliifimus erat,prxponebatur, vt eos Pial. if. f. fic habetur, ^ > A d N A i
gubernaret,& pro cuiufque meritis cibum diftri- menath chtlihi. Dominus pars haereditatis .
bueret. Solebant autem raro vfu pecunia: pro mer- Cum hypooitis.] Hypocritas vocat feruos pigros,&
cede, vt i alerenr,triticum accipere, provt quifque ngligentes, vtfimili parabola declarator inferius , ;
plus, minfvelaborauerat,quod vfqueadnoftram hypocritas aut appellat, quia qui huiuimodi funt, v 1( t( J0;
mcmoriam multis in locis fa&um eft. Hoc eft, quod non folent nifi prifente domino laborare, & vtait Hypocrita
dicit Matthaus, ytdetiis cibum in tempore, id eft, in D. Paulus^, ad oculum feruire, vt non tam boni fint quinara
state ;& quod ait Lucas, vtdetillis in tempore tritici ferui, qumvt efle videantur. Huiufmodiquifunt, Ephcf
menfuram. in ergaftula mitti lb! ent, atqne torqueri: e Chriftus 6(i
Cilainns 46. Sic facientem.~] Id eft,dantem lilis cibum in tem alludit: fignificat autem infernum>qui pigrorum lo
in harm* pore , attentum in officium fuum : vnam enim ipe- cus eft , vt ex iquentibus apparet. lllic erit flcttv, &
Erifrausin ciem loco exempli pro toto genere pofuit. ridordentium, de quo fletu,& ftridore,pr t nobis t . 1^
Teil.
51. Et diuidet eum.] Haereticorum interpretes, 8c diftum eft. ^i.

CAP VT VIGESIMVM-Ciy INTVM.

NC firmle crit regntmclorum dccemVirginibus , qu< accipientes

lampades [ua*> fxieruntobuiamftonfo &fyonfe. 2 Quinqu autem ex
1 ij s erantfatua quinquprude'tes: 3 fed quinqufatua,acceptis lam~
padibuSy non fumpferunt oleumfecum : 4 prudentes vero acceperunt
oleum in\>as fut cumlampadibus. 5 CM oram autem facienteffronf,
dormitauerunt otnncs . & dormierunt. 6 Media autem nocle clamor
faflus eft : Ecce>onfu* yenit^xite obuiam ei. 7 Tunefurrexerunt omnes Virgines > &
ornauerunt lamp odesfuas. S atua autem fapientibus dixerum: Darenobu de oleo ve-
ro: quialampadcsnoflra cxt'mguunmr. 9 I{j>onderunt prudentes : Neforte non fuffi-
ciat nobis , y>obis, ite potis ad tendentes, & emite Vobis. 10 Dum autem irent emcrc}
yenitfionfus : Cr quaparata erant , intrauerunt cum eo ad nuptias^ claufa eft ianua. 11.
l^outimeyeroyeniuntrjrreliqua^irgines?dicemes: Domine, Domine , aperinobis. 12.
 5o, CAP. XXV. DE PARAB. VIRGINVM. 510
a Mar. ij. At tile refftondens, ait: Amen dico Vjbisy nefcio vo; . j 3 a Vigdat't itaque, quia ncfcitk diem,
Lue iy.it. eque horam. 14 Sicutenim homoperegre proftcifcens , oeauitferuos fuos,&tradidit ilbt
honafua.ij EtVnidedit quinqu talenta , ahj autem duo, ahj vero vnum , Vnicuiquefecun-
dm propriam tirtutem , ey profeflus eft ftatim. 1 Abut ant em qui quinqu talenta ac*
ceperat,0* operatus eft in en, & lucratus eft alia quinqu, 17 Similiter & qui duo acccpe-
rat, lucratus eft alia duo, 1 8 Qui autem vnum acceperat, abiens fodit in tenant , e$r abfeon*
dit pecuniam domini fui. 19 Foft multmVero temporis venit dominus feruorum i'lorum,
Tpoft rationem cum ets, 20 Et accedens qui quinqu talenta acceperaty obtulit alia quin
qu talentay dicens : D ominey quinqu talenta tradidifti mihiy ecce alia quinqu fuperlucra-
tus fum. 21 Ait Uli Dominus eius: Eugeferne boney &fidclis, quiafuperpaucafuifti fi-
delis y fuper multa te conflituam , intra in gaudium domini tui. t zAcceit autem 0* qui
duo talen ta acceperat , & ait : Domine , duo talenta tradidifti mihi , ecce alia duo lucratus
fum. 5 Aitilli Dominus eius: Euge eruebone^fidelisy quia fuperpaucafuiifidelist
fuper multa te conituam, intra in gaudium Domini tui. 24 A ccedens autem, cr qui Vnum
talentum acceperaty ait : Domine,fcio quia homo durus esy metis, vbinonfeminafti,& con-
gregasy vbi non jparfift. 2 O1 timens abijy& abf:ondi talentum mum in terra : ecce babes,
quod tuum eft. 2.6 Reffiondens autem Dominus ciusy dixit ei : SeruemAe, r piger }fciebast
quia metotvbi nonfeminot& congrego , vbinonlparfi: 2,7 oportuit ergo te committere pe
cuniam meam numularijs , 7* veniem ego r'ecefiffem etique quod meum eft cum vfura.
bSup ij. *>8 Toite itaque ab eo talentum, & date ei, qui habet decern talenta. 2,9 omni enim ha-
benti dabitur, 7* abundabit : ei autem,qui non habety& quod videturhaberey auferetur ab
Luct.i. 30 Etinutilem fernum eijeite in tenebras exteriores : illiccritfletw,&ftridordcntium.
****' ji Cum autemvenerit Filius hominis in maieftatejua, Gromnes angeli cumeoytunc fedebit

fuperfedern maieftatis[: 32, Et congregabuntur ante eumomnes gentes , & feparabteos

dbinuiccmjcutpaftorfegregatouesabhadis: $$&*Utuctouesqutdem dextrisfuis y hee*
dos autem finiftrts. 34 Tum dicet rex h'tsy qui dextris eius erunt : Venite beneditli Pa-
eifai i.7. tris met y fordete cparatum Vobis regnum conitutionemundi.tf Efuriui enim, & d'di-
. ig. fo mfa manducare : fitiuiy& dediftis mihi btbere : hoftes eram}& collcgits me: j 9 nudusy
a EccUf 7 & cooper uift'u me : d inftrmus or vifitaftis me: in carcere eram,gr ventftis adme.^6 Tunc
j. refJ>ondcbunt iu(liy dicentes : Domine, quando te vidimns efurientem,W pauimus te : fitien-
tern, & dedimus tibipotum ? 38 quando autem te \idimus hoftitem , & collcgimus te : am
nudumygrcooperuimuste} 39 aut quando te Vidimus infirmumy aut incarcre ,& yeni-
mus ad te} 40 Et rej>ondens rex} dicet Ulis : Amen dico y>obisy quamdiufeciftis \>ni ex his
ePfai< 9. tr ibus mets minimis , mihi fedftis. 41 Tunc dicet & his , qui finiftris erunt : e Difcedite*
s<jp 7. 3- me maledifj^ in ignem ternum, qui paratus e diabolo, (y angelis eius. 4 1 efuriui enim,&
' non dediftis mihi manducare : fitiut , & non dedijlis mihi potum : 4 5 hoftes eram , & non

collegiis me : nudust&* non cooperuiftis me : inftrmus, & in carcere, er non vifitaftis me.

44.Tuncrefj>ondcbunt ei & ipft,dicentes: D ominequando te vidimus efurientem, autfitient

tern, aut hofpitem, aut nudum, auttnfirmum, aut in carcere, & non miniftrauimus tibi) 4$
Tuncreffondebtt illis}dicens: Amen dico Vobis : Quamdiu nonfeciftis vni deminoribus hisy
fiesn J.M. mihi feciftis. 46 f Etibunthiinfuvpliciumatcrnum: iufti autem in vitamaternam.
Dan. ix. i. J J 11
A cem virgines lpades uas accipert.vt (ponfo obui
IN AP VT XXV. exircntjqucmadmodumfupr'explicauimus. Quo a Cap if.t;
totafpect parabola ex concluioncquxinfrb po- b Veif. tj,
] Cm Dominus improuifus nitur, pcripicuumcft.deberenosfempcrvigilarc, vc
venerit; pendet enim ex fuperiorc ca- dixerat c: femper pararos eiTe, quia nefcimuSjqua Cap. pre*
pite fententia , & alijs duabus parabo- hora Dominus venturus fit.bonoru operum copiam cedenti
lis, altera decern virginum, altera- inaduentum Chrifti preparare. Idem enim hoc ca- v,4l
lentorum : idem quod. precedent! pite, quod fupefiore, profequitur argumentum,
ferui parabola, dclart. Quindecim in tota parabola partes funt. Prima J[^,spaa
Simile rrit.) Id eft, tuncapparebit, quod nunc eft, fponis, quem nemo dubitat efle ChriftHm , vt rcs q*fi*
epparet,du.m boni malis in JEccIefia mixti funt, idem multis iam locis expofuimus d. Additur noftro in- d Cap.*, i .
in regno clorum,id eft, in Eccle fieri,atquc fi de- terprete , & fponfe, quod in Grecis nunc codieibus & c.A->.
Y i)
 m M M E N T. I N M A T T H. ' 51*
#
non eft ; neqae D. Bafilius , eque Chryfoftomus, A fobs virgines, fed omnes, folfque fidles intel-
bus^c0"" Theophylacbs,& Euthymius. hunc locum tratan- ligendos cxiftimant. His alfentior, quia manifeftum
u$ c' '* tes legunt. Legit tamen proculdubi Latinus inter- eft, Chriftum loqui de his, qui omnes Iampades fas
TraA*tu 5>'&" Orgenes b,legit Hilarius elegit D>Augu- acceperunr, quas vt poftedocebimus,non nifi fide-
inMm it. ftinusd,& vtvidetur abi e, legit & Syrus interpres, les accipiunt. Lampas enim fides eft r,/tatm<<,inquit, rPfil.ul.
. * & legendum ego.fi non neceflario, tarnen propter pedibus mets verbum tum, deinde quia eo tota tendit ^
7 veteresinterpretes,&totveterumfcriptorumaucto- parabola,vtdoceatChriftus,folam fidem ad flutem eJ "
Epill. ritatem exiftimo. fine bonis operibusitis non eiTe.
"serm tt'' * Syriinteipreiis yibahxc funt Ihlttb 3331 Altera huius qua?ftionis pars erat, quid per quhv
de vcibis * ! vacefcht Uwmhh th*thtn vtceulUtha, & exierunt que fpients , quid per quinqu fatuas fignifiectur.
Dom. fe- in occurfum fponfe, & fpoofae. Hilarius per quinqu fapientes, omnes fidles; per
ciindum eque, vt quidam putant, ha?c ledio abhorret quinqu fatuas omnes infideles intelligitAuor
Macch. te fententia, quddicantnon folere fponfm obuiam perfeti per quinqu fpientes,omnesfpirituales ho-
ourft' fponb proceder: fed domi eum operiri. Non enim mines, perquinque fatuas omnes carnales: vel per
Virgiuei dicitur hoc loco fpfmfponfb proceffiffe obuiam, quinqu ipientes, omnes, eux & corpore,& s~}iritu,vt
proceduot quqdinfolcnsfortarevideripolet, fed dicitur, vir- ait D.Paulus , virginesfnf, per quinqu fatuas eas, ff.Cor.7;
obuiam gincsfponfje,& fponoobuiprocefitTc.Soletautem quae corpore fiint virgines, animo corrupta:. Chryf 34 .
fpoof^fc fponfus fponfm in dmum famducere, vnde& Theophyl.& Euthym*us,&vtvidetur,Ambrofiust, ^"fj"^
nonY*onfa vxoremducerediftumeft. Conuenit& res fignifi- per quinqu fapientes omnes virgines, qua; prater
fponfo.. cata: nam Chrifti fponfam EcclefiameTe, fsepeiam veramanimi,corporifquevirginitatem, charitatem demfapien^
f Cap.it. 1. diximus, & altera parabola f, Euangelifta declarauir. etiam, & mifericordiam habent, emquelargiendis tes lint.
Triumphantem autem Ecclefiam , tamquarq fpon- cleemofynis exercent : per quinqu fatuas,eas,qua?, 'Jr',+,ffl
im, cumChriftoadiudicium venturamcfTe loan- cm virgines finr, micncordes tamen non funt, hoc a-IlS>
g Cap il . ns in Apocalypfi teftaturjT/i/ijinquitj/kwmcwiV eft oleum non habent in vafisfuis,ideoque non dant
tdtem lerufalem nouam defeendentem de 1, Deo parafant, cleemoynas. Auguftinus u,& Gregorius *,& Beda , u Epil.uo,'
ficut fponfm ornatam yiro fuo. per quinqu fapientes omnes virgines, quaebonam, * Hom.it,
Vrginibus Secunda pars parabola: fnf decern virgines : vbi vtdicunt, intentionem habent, & virginitatis fua jja an8 "
cut mile triplex eft quiftio, prima, cur virginibus ; fecunda, laudem apud Deum,& non apud homines quxrunt: y \0;
ic^num cur decern regnii ccelorum comparetur,tertia, quid per quinqueautem fatuas, cas virgines, quaehuma- cou
dicatur"1 virgines fignificent. Origenes,& Hieronymus pro- nam laudem, autadulationemaucupantur. Orige-
pterc virginibus potis, qum alijs regnumccelo- nes,Hilari*s,Hieronymus,& Damafcenus,autquif-
rum cornparatum cfcdict.vt fidei intcgritas figni- quis hiftoria?,qua; eius nomine circumfertur, auctor
ficarctur, qua; corporis virginitati fimilis eft. Chry- fuit , per quinqu ipientcs , omnes homines intel- Cap.;
bftomus ver, Theophylaftus, & Euthymius, quia ligunt,qui cum fide bona opera ha ben t:per quinqu
Nemo fuis virginitas fumma eft virtus, vt doccret Chriftus, ne.- fatuas omnes, qui fidem quidem habent, opera noa
fiJetcdebet minemfuis virtutibusconfideredebere,quadoqui- habent.
virtutibus. dem nc omnes quidem virgines, cum praftantifima Hace interpretado non blim maxim , fed etiam, Auotii
virginitatis virtute prxditseeffent, ad nuptias, id eft, vt mihi videtur,fblm probabilis eft: quia,vt paul kneentu.
inccelum ingreffefucrunr. Alij nonnulli recentio- poft diuri imus, hoc maxime in para bola agitur,'
res interpretes , quorum in hac re opinionem magis iolam fidem fine bonis operibus ad falutemnon f-
probo, non abade cauf virginibus potis, qum ti s valere. Deinde quia idem & per precedentes a,& cap.i^
alijs, regnum ccelorum cornparatum fuiiTc putant, perfequentes parabolas, infrbdcclaratur, non litis **
qum qud confuetudo e(Tet,vt virgines txdasprac- efl"e credere, nifi etiam bonis operibus inuigilemus; eI
ferentes fponfum domum deducerent. D quia nefcimus , qua hora Dominus venturus fit.
Decern autcm cornparatum fuifle Valentiniani, Idem etiam altera parabola ipr c, declaratum eft, c Cap.ti:
&Gnoftici propter decern hominis infus, quinqu vbi quemadmodm hc, fatuzvirgines:ita inuitatus .
corpreos, quinqu incorpreos docuerunt, fiiam ille, qui perfidem iamvenerat,& in ccenaculum in-
hln Iibr.de etiam hinc fuerefim confirmantes, vt Tertullianus h trauerat, quia veftem nuptialem, id eft, bona opera
anima. auftoreft. Similequiddam Auor imperfect dice- non habebat, exelufus eft.
rc videtur. Alij propter quinqu fenfus,qui,dum eis Tertia pars parabola; funt Iampades. quas omnes Quid Cut
bene vtimur, fapientes: dum mal, infipientes funt. virgines aeeeperunt, per quas Hilarius corpora in- lampadcs.
Itaque decern efficiunt, vt icribit Hieronymus, & terpretatur humana, in quibusdiuinumanimilumc
i In Com. Beda',& D. Auguftinus ,& D.Gregorius Proba- elucet. Chryfoftomus, Theophyladus, Euthymius,
Epiih biliahsEC funt j fcdpotis credo proptere denario Beda, AuguftinusJ& Gregorius iaillis loris, quos
IHom'i numcro parabolam fuifTe propofitam, vt omnium antnotauimus.ipfm corporis virginitatemjarn pa
in Euangel hominum multitudo,atque vniuerfitasfignificare- dem vocari patant. Hieronymus corporis fenfus.
liai tur.qua; per hune numerumdeclararifblct, vt ~,im- IdemHieronymus,Hilarjus)Origencs,&AucT;orim-
Denarius muufli mercedem decern vieibtu , id eft, faepe,&n, perfectifdeminrerprctantur.Hocaptad parabola;
in fetiptura p0qUam confregero baculum farris eeri,iuvt decent multe- fenfumadhzret:Omnesenim fidem accepcrunt.quia
fi^&sat res *u ynQ ^ aclHAnt tams > ^ ndddnteosdd pondus, Chrifto excipiendo exierunt obuiam: fed nonom-
m Gen *. 8t ,tenuucrunt me iam fer decent-vices, gbedieruntvoci nes cum ill ad nuptias ingrefa; iint r quia non om-
7.41. . Hic ergo decern virginibus, id eft multis re- nes bona habebant opera.
n Le j. -.6. gnum ccelorum fimileefTe dicitur. Quarta pars eft oleum, quod fapientes accepifle, Quid
Perdecemautem virgines omnes, quz vervir- infipientes non acccpiTedicuntur;quodChryfofto- oleum,
i * gincs funt, Chryfoftomus, Theophylaftus,Euthy- mus, Euthymius, Theophylabs , & Ambrofius
' Qu,j per mius, Auguftinus,& Gregorius ijs locis, quos paulo elecmofynam,& mifericordiam interpretantur, quae *
decern vir- fupr defignauimusdgnificari putant,nimi,vtmihi aliqudo in Scriptura oleo comparatur Auguftinus
eines in tel- videtur,cnarcbta fentcntia.Hilariusvero,& Auor ver, Gregorius,&Beda bonam intentionem , qua
ligatur. imperfci contrario per decern virgines, omnes apud Deum, non apud homines laudem virgines
{>oco 00 homines, & fidles & infideles intelligunt, fntentia quarrunt,de qua paulo ant dittum nobis eft. Vera
q term.!*, plus iuftodilatata.Origenes,& Hieronymus p,&,vt eft, folque probabilis fntentia Origenis , Hilarij,
.. videtur, etiam Ambrofius % nec omnes homines, Auqris imperfeli,&Damafceni, qui per cleum

f
 $ CAP. XXV. DE PARAS. DECM VIRGIN. 514
opera bona intelligunt, fine quibus fides non lucet, A nymus Apoftolicam traditionem vocat.vtnPafcha,
alacob.x. id eft, mortua e *, & quibus, fi adfunr, fides ardet, lu- ide ante nodem med iam populum dimirterc non
* cct.oftcnditur. Oende, inquit \ mihi fidem tuam ne liceat, qud Chriftus ea hora,fieut olim in jgypto,
Ver .18. rittibiu^Gr ero oendam tibi ex operibut fidem meam. Hc venturuscrederetur, ludios ctiam Mefiam fuum
Verf. 8. dieuht virgines fuua: c, D.ttenobtsde oleo yero , quia media node expedarc. Sed in Chrifti cntentia hat-
Fis fine Umpades nosr* extingtmntur , non quod fine operibus rundum, nefritis diem, eque boram-
bonis ope- ftatim extinguatur fides, fed qud, cum per opera Quod ergo media node venifle dicitur fponfus,'
r,b"*l"u" non lucct, extingu videnur,& non magis, qum G nihil aliud fignificat, qum eo tempore veniiie, quo
car atTide- omnino extinda eiet,ad falutem valeat: vcl, vt Au- minime expedabatur. Qms enim crederct, media
tar'extin- dor imperfedi interprctatur, quia itacomparatum. node venturura eflc , ciim omnes homines iumma
da. natura eft, vtquemadmod/am fides bonis operibus occupt quies,queraadmodum retfl Gregorius.Hi-
fouctur.&confcruaturjiufinc-illiselgucatj&pau- larius, Hieronymus, Augu(lnusK,Theophyladus, Eodem
latim extinguatur. Sumere ergo oleum in lampadi- & Beda interpretantur? 'co.
bus in parabola eft,bonorum operumcopiam & ve- Nona pars eft,clamor, qui media nodefadus eft,
luti thefaurum quemdam in futurum Chrifti aduen- t eteeonfusyemt. Hic proculdubi clamor ille eft, qui
turn recondere, vt Chriftus dixit d, "thefaurifate yobis B, per tubam , & vocem magnam fignificatus eft ', vt j ap pre_
' thefaurumincoe!o,ybi eque rugo, eque tinea demolitur, or Origenes,Chryfoftomus,Audor imperfedi, Euthy- eedentH y
fures non effodiunt. mius,Theophyladus,Hieronymus,& Auguftinus m Clamor qiji
quid Qinta pars untvafa,qu3E Hilarius humana cor- expofucrunt.
fini- pora eiredicit, quemadmodm Diuus Paulus e di- Decima pars eft, qua: ponituribi *, Tunt furrexerunt m EP,ft u0
i.adCor. rk.habeniusthefaurnninyasficiUibus.MzYihsinknimi omnesyirginesilUy&ornaueruntlampadesfuas, quod Hi- 0 Yerf*7,
4.7. aut coalcientiam interpretabimur , qui bonorum larius de corporum refarredione, atque rcforma-
operum fedes, & receptaculum eft. tione interpretatur. Melius eadem epiftola D. Augu-
MoriTjuara Sextaparseft, quod fponfus dicaturlongamtra- ftinus, Audor imperfedi, & Beda hoc loco expo-
hat spon- xiifemoram, quominimdubiumeft Chriftamfi- nunt,audito rumore adutus Chrifti,fore vt oranes
fusquar. gnificarevoluiife, longumreftare tern pus viquead homines, qui quafi opprcifi fomno de il!o non cogi-
aduentuin fuum,vt faliam difcipulis opimonem eri- tabant, vcluti expergilcantur, ficut D. Paulus dicit,
pcret,qui exiftimabant cum ftarim poft refurrcdio- efliam nos defomnofurgere,mnc enim propior e
nemventurumelTe, quemadmodm Chryfoltomus falsu quam cum aedidimus . Ornare vero lampdes oadRo.i),
obferuauit. Eod^m modo Hieronymus, & Hilarius fUas, elt opcra,qux quis facir,ad reddendam in iudi- u.
moram fponfi pnittii tempus elfe dicunt. Loqui- - cio eorum rationem in memoriam reuocare.
turautem Chriftus accommodate ad virgines, qua: Vndecima eft, qud virgines fatuas dicunt fapien- ^-
fponfi aduentumcxpelabant,q .iibus quia ftatim,vt tibus , Date nobis de oleo yero, qui* lampades noflra extin- tio ratua-
illae fperabant,non venit, nimiummorarividebatur. ;rfMr,quaredubiumnonet,fignihcarifore,vtho- rum,& re
Sic enim natura fit, vt expedantibusomne tempus mines, qui bona opera non habuerint, nimis fer,
longiifimum effe videatur: alioqui noluit Chriihis ciim iudicabuntur, Sandorum auxilium implorent, -''^L.
ex fententia fua fignificare, longe aduentumfuum vt Audor imperfedi interpretatur ( quafi vehnt fe cent. '
fiEit adhucabeTe; nam, vt Ioannesait t~,Kouiimahorae, aliorum bonis operibus tegerc.
' eque cuenicbat ad parabola: fententiam, vtdoce- Duodecimaeft, qud fapientes virgines refpon-
ret, longe aduentum iuum adhuc diftare , ne homi- dent, Ke for nonfufjcUt nobis>& yobis, ite potws adyew
nes.quos diligentes, vigilantes,atque para tos efficere denies, & emite yobis : vbi duo animaduerfione digna
volebat, negligentes,defides,& fecuros efficeret. funt : alterum qud ipientcs virgines negent infi-
Septima pars eft, qud omnes virgines dormitafle pientibus auxilium, non qud, fipoflent, darenon
dicantur,atquedormiiffc,quod Hilarius, & Chryfo- vclint: fed qud tarn fer dare non poffint,vt Chry-
j; Hoc ftomus g,& D. Auguftinus h,& D.Bafilius i interpre- foftomus, Euthymius, & Theophyladus exponunt:
loco. tantur.omnes virgines mortuaseiTe,antequm Chri- & aut,quodprobabiliuseft,quia,vtAudorirnperfcdi
bEpift.uo. ftusveniret: Audorver imperfedi dormiuiTe, id ait, nemo crit in illo tarn horrendo iudicio, qui fibi
iln morali- eft negligentes fuiffe, quod fcil probarent , nifi itis confidat,ti'fque bonorum operum habere vi-
bus cap. f. ?qu ipientes atque infipientes dormiuiTe diceren- deatur, hoc enim verba illa fe ferunt, neforte non
Virgules tur. Itaquedormireinterprctor,defineredeaduen- fufficiat nobis, <r yobis.
dormitafle tu Domini cogitare; & eum eo tempore, quo venit, Q^ibus verbis eque Ecclefiauheiurus, qui San- -
curdican- nonexpedare,quod&bonis,&malisaccidir, &om- dorum meritisconftat, nec eorum in alios homines the"uVu1
nibus,quidiualiquemexpedarunt,euenireolet,vt fufFragia tolluntur, quafi vnius bona opera iuuare qUls fu.
expedare eum definant , & illis iam non expedanti- non polfint alterum. Eadem etiam ratione probare-
bus , aut non cogitantibus , hoc eft , dormientibus tur, Sandos etiam, dum viuerent, alios viuentes fuis
veniar. precibus iuuare non poruiTe , quod omnibus Scri-
Media Quod & temporis, quo fponfus venit, id eft, me- ptut is acris ctrarium eft, ex i,fdcm etiam dicimus
qnid deuo- dia: nodis circftantia dclart, quae parabola: oda- Sdorum meritis mortuo's adiuuari: hoc enim apud
tct- ua pars eft, quam, qui ex confiietudine fine alia fen- Lucamp Chriftus declarar, F^o/r/inquit, yobis amicoS p Cap if
tentiaefignificationeaddudamefleputant,qudio- demammonawiquiutis,ytCHmdefeceritis,recipiantyos in 9.
lerent fponfi media node ad domumfponfx venire, E xterna tabemacuL: ficut & aliorum fidem/nquelabo- Sanclorura
quemadmodm hxreticorum interpretes dct,fen- rem alijsfstpc prod efle, ex alio loco q multi, vtillic
fum mihi non folm non aflequi, fed etiam euertere diximus, veteres audores red collcgerunt. Widens, m"aul
videntur,&intericrcpugntiaconiungerc.Sienim inquit,J(fusdem eorum dixit paralytica: Confidefili,remit- t
media node, non ante, fponfi veniebant, quomod tnntur tibipeccata tua. Quid ergo cft,quod hoc loco fi-
moram fecit,cum media nox nondum eifetquomo- gnificatui ? Illud nimirum tantm,i n iudicio illo ex-
d vifus eft virginibus nimiummorari, cm icirent tremo vnumquemque ex propriis operibus, non ex r
antemediamnodem venire non deber? Fuerunt alicnis eiTeiudicadum, vt D.Paulus dicit r,&vnum- [0*' *'*
media noT vcteres auc^orcs > 4ul Chriftum media node ventu- quemque onus fuum portaturum , vt ait alibi r. Sic fad GaU %
erentol ru.m .ei^c crcderent, quod Chryfoftomus, & Euthy- D.Auguftinus t exponit:atque ita intelligendum eft, t EpiUol,U-
temquiaf. miusprobabileputant,& hymno quodam Ecclefia- quod Hilarius, & Chryfoftomus fcribuntvdcclarari ,a 4ua.m
ferant. ftico cfirmari quodaramod vidctur. Earn Hiero- hoc loco neminem aliena opera iuuare. fiepecuaui.
r V ... mus no.
Y 14
 COMMENT. IN MATTH. $i6
54
Qui fint Alterum eft,qud fatue virginesad vendcntcs mit- 14. Sicut enimbomo petegrc procifcens ] Imperfecta
vemkatcs tuntur, vt oleum fibicm.mt. Vendcntcs Origenes,3i & pendens oratio. Nihil enim eft, quod partcula?,
1. Auftor imperfccti Ecclefia? Doftorcs interpretan- Sicut refpondeat.completque ntcntiam,vt Orge
tur, qui verbum D.i non pretio , fed falure, & fidei nes animaduertit. Itaque intclligendum aliquid K in
confeifione vendunt,ficut D.Paulus i\x3rwnqwtro qux ncceilario; vt,ficeftregnum Dci,quenaadmodumJ Matth * Traft,

ft t.a Coi yeflra funt,fedvos % & ficut eos,quos ad Euangelium dixit, Simileeregnumccelorum decern yirginibu*. Similis I VciCi.
lt. 14. duxcrat , gaudiumfuum (y uron.tm vocat . Augusti oratio apud Marcum m.
b Ad Phi- nus vero, Grcgorius & Beda, vendantes adulatores Poteftdubitari,numeademhxc parabola fit, at-
4 l'PF-4- 1- intclligunt, qui filirum laudum fimos venditare queilla, quxapudLucam eft", multa entra Mat-
n Cap.ij.
iblent:quafi per ironiam hxedifta lint: Itc ad adula tha?o hc,& Luca illic dicuntur di.Timilb . Lucas & Ii.
tores, quorum laudaonibusdeleftabamini, & vi alio loco, & occaione alia propofita narrt, cum
deamus, quid vobis corum laudes prodefle poTunt. pranduTet apud Zachaeum leroolymam veniens,an-
Hieronymus in hunemundum fatuas virgines, id teqnm afino indens earn ingrederetur: Mattbjeus,
eft, homines bona opera non habentes his verbis re- cm federet in monte Oliuarum , tertio poft cele-
mittiputat, vt bonorum operum oleum multo fibi brem iilum ingreTumdie, vt probauimus0; Lucas
Cap.i4.|;
labore comparent. decern, Matthus tribus iruis dominum bona fita
Auftoris Credo hanc partem parabQlx non eTe : fed orna- diftribuifle narrt: Lucas fingulis feruis minas fingu-
femcnua. mentum excor.fuetudineeiusrei, qux aut poterat las dediffe; M atthus vni quinqu talenta,alteri duo,
accidere, aut vero fimilis erat, ad explendam narra- tertio vnum: Lucas primum feru vna mina decern,
tioneir adicftum,ficut& quod fapientes virgines di- fcundum quinqu lucrifeciTe : Matthxus primum
ant,nefo>ic nonfuffciatnobn,&vobis : vrrumque enim quinqu ralentis, alia quinqu, fecund um duobus,
non-d aliquidfigniricandum, fed quia vero fimile quatuor; Lucas feruum illum pigrum minam ua m
rat, ad cum modum refpenfuras fuiflfe, virgines di- in fudario ligatam habuifTc: Mattlixus in terram de-
xiiTcpcrhibcntur. Iuquc opcn?pretium non farit, fodiTe. Qaibus arguments adduftus Chryfcfto-
qu' borum verborum fenumnon necciTariafubtili- mus diuerfas putat elfe para bola s.
cVcrf 10, tat.- difquin't, id ex fcquentibus <= intelligitur,vbi di- Hieronymus tamen,& Ambrofius P,vnam iciunt. yna tan-
cturvirgines fatua: ad emendum oleum abiiife.-nec Hocpotis probo, & quia ab omnibus rectioribus rumeftpa-
enim ea reOgnificari poteft, cos qui bona opera non etiamauftoribuseademefledicitur, quibus nolo ,
habuerunt, in hurxmundum ad ea emenda, id eft finemagnis argumentisdiiTentire:& quia vixvero Pn - In Cora.
comparanza efle remiitem'os. Vm*fqui[qut enim refe- videtur fimile, Chriftum tarn breui temporis inter- ^''' '
ret, provt ante diem ilium grjfirit in corpore, fiuebomm,fiue illo bis eandem parabolam diuerfis verbis pro-
dial Coi. malum,\t docct D.Paulas fed dictum id eft.quia, pofuifle. Quod ergo Lucas alio loco, & tempore,
j 10. vero fimile erat, virgines fatuas ad emendum oleum quffl Matth-ruspropofitamfuiffcindicat, nouum
cim ab ais virginibus illud accipere non pofent, non eft, vt Euangeliftx in loci , temporis circtim-
ituras 1/,& oportuit Chr ftum vei ifimilem texe- ftantiis dicrepare videantur, dum fumma? rei gebr>
renarrationcmiquodfihocaliquamfignificationem non ordinis,ac temporis rationem habent. Creden-
habet, illud tantm.vt mihi videtur, fignitcare - dum ergo, hxc Chriftum, antequmlerofolymam.
teft, homines ftukos, & improuidos imis Cero, Sc ingrederetur, dixifle, quia id Lucas dixit, Matthus
Cum tempus iam prrterierii , bona volituros opera tacuit,non contradixit. In caeteris vero rebus,quibus
comparare, & fer efe diligentes. videnrur difiderc, non Chrifti verba, fed tonus pt-
Spenfum Decimatertia pars eft.quod fponfus dicatur venife rabolxfcnfum explicare voluerunt: fenfus autem&
eniflequid interim;quod ncmodubitat,Chrifti ad indicium ad- apud Lucam,& apud Mattharum, licet verba varit
L uen*umignificarc.Decimaqua: ta,quod qua: parate idem eft: eftquc credibile, Matthxum potis, qum
erant cum fponfo ad nuptias,id eft, ad nuptiarum lo- D Luc Chrifti verba retuliTe, & quia pr'rfens fuerar,
cum.&conuiuiumintrau crin: quo vita beata deca- & quia diftindius videtur totampa: abolam enarra-
e Apoc. 17. ratur , vt indicat Ioannes feribens % Gtudexmus, ar rc. Fortafe Lucas,quia Chriftus in precedente para-
7 exulten?us,& demus lori.im Deo , quia venerum nupti* agni^ bola regnum ccclorum decern virginibus compara^
Ver . j. ^ yxor (-us ^) & f, { ixi, mjj J~yt% beati, uit,eumdcm hcnumerum vfui paiiit.Scd id ad fen-
qui ad nuptiarum agrti vtcati funt. lim nihil rcfrt.Vellem,Auguftinu< in libris de con-
Decimaquinta eft,quod ianuaclaufa fjiifedicitur, fenfu Euangeliftarum.lam de hac rc fententiam cx^
cmfatuxvirginesrcdicrt.qucdnihilaliudfignifi- pofuiTct: fed qua>ftioncmnon propofuit
cat, qumeis nimis fer bona opera facer voluille, Videndum nunc eft quo paralwlx fenfus fneter.
cimfcmpusiamnoncflet operandi , ficut Chriftus Eodem,vtaitEuthymius, quo ilia fuper.'ordefidcli
g loan. dixit ?, V-nitnox,quand nemopotefl optrark neque vitra feruo,quem dominus long abiens fimilix fus dici-
difcutiendum eft, quo modo futu* virgines perafto tur pnefeciTe . Eodem ctiam,qu prxcedens para- q ?
iamnouimoiudicioinccelum rcdicrint, ianuam- E bola decern virginum : acccptam Deo fid:,& era- 4f
que pulfiuerint, Sc Chriftum follicitaucriut prcci- tiam diligentia. boniTque opcribus cxcolcnd* m,ar- 9^ fit'n"
bus,vtfibiaditumaperiret.Harc enim omnia ficut & queaugendam ee, vtdefeait D.P;u!us ' Etiratia l'ibolatfcn"

ilia, qua? paulantdiximus, nonadfipnificandum, tint in me yacua nonfuit:fed abtwdar.iis Ulis ommbtts lobo- r r. Cor. ij
fed ad explendum, ornandmque para bola? contex- roui. Tumetiam vnumqucmqiieex propriis operi- 10.
rum adiedla funt; neque quia idincoeloeuenturum busiudicandum '. Deniquenos pergratiam Deo f VerCit
acceptam eiufiiem gratia? acceiionem mreri. &''
fa Ham. ia eft, fed quia inter homines vero fimile erat, euentu-
* . .lu -,
bic verba rumfuiTe,&:,vtaitGregorius h,illud tantm indica- Qii partes parabol.r videri poftunt , duodecim
tur , ibi iam Deo nonpoffe mereri, quodpetit, qui lAc noluit funt. Prima, homo peregr proficifeens: quo nemo Quae if
lene in dubitare poteft Chriftum fignificari.E-'prefls Lu- paraboue
audire, quod iujfit. cas x, Homo quidam nobilu ab- t in rtgionem longinquam Pa^S'jjy-
Sciiprara Ii. Nefcio vos ] Omnes & vcteres,&noui Theologi
>d .-in - aeeiperebi regnum. Nobilem enim vocat; fed non re- j ^'
numquam, obiruarunt,fciendi verbum hoc loco.&aliis confi-
qjod ap- milibusnon cognitioncm.fed affeftum declarare,&, gem: quia nondum regni poiTeionem acceperar,
probare, vt vocant fcicntiam approbationis,quafi dicat Chri- qua accepta regem appellat: ficut &: Matthxus nunc
i. ad Cor. non approbo vos, nonagnoco profiliismeis, homincm, poite regem u. Secunda pars eft,quod u verf }4-
Bph i} iut,vtait Auftor imperfecti, non video in vobis fi- homoillenobilis, id eft, Chriftus, peregr dicatur
k 4. 30. ' gnaculum Spiritus mei,de quo loquitur D.Paulus '. proficilci,quodChryfoftomus,& Theophylaftus de
 /17 CAP. XXV. PARAB. DE TALNTIS.. 5i%
incarnationevidturinterpretari:quafiperegcpro- A lig int, vtIuftinus,i,Origenesr, Hilarius, 10- q In imbi
fcctesfuerit, cm clo in tcrram venir: & peregr ftomus , & Theophylactus t. xlij genualius omnia | **
abierit,cma terra in coelumrediit, non quod coel gratis, quam vocant, gratisdata; genera per talenta f -^0"-^
terra longdiftet,fed quod ftatusille Ch'rifti cotle diuerintelligendaeevolunt.vt Anaftausl,.QujC Mattj, .
ftis,quo & anteinca rnationem in forma Dei erat ; & omnes interprctationes,nimis mihi Chrftifenfum fCanon.tf
port afcenfionem (detad dexteram Patris longiifi- reftrirlgere videntur.Itaquegeneraliter expono, ta- tlnhunc
lenta omnia dona, qua? Deo hominibus darioltj locum.
ath' 1.7. mab eodiftet, quod habita uit m nobis, habituinue- fignificare:interquargratia,quam voct,graturh fa- u 5*!
ftal.ti.7. tHS> Demo aut po;lus vermis, ( non bamo* opprobrium
beminum >&abiet:Hoplelisb. Ali) peregr prefectura ciens, cuius fuperiores auctores non meminerunt,
dicunt, quia in caelum afcendit, quod long abeft primum locum tenct.Eam Deus hominibus tribuit,
terra, vtOrigenes, Auftor imperfec~h,Hieronymus> vt adhibita fua cx parte diligentia multiplict,& au-
Beda. Alij, quod non nifi longo poft tempore ven- geant,non vt in tcrram dcfodiantad eft, otiolm efle
turus effet , quemadmodum , fi multorum annorum finant,quemadmodumdcfe dixit Diuus Paulus,Cr
peregrinationcm ucepifct , vt Chryfoftomus etil gratiaeius in me vacua nonfuit ,,& ficut eofdem monet
indicauit. Hoc mihi magis placet. Nam loci diftan- Corinthios,dcntoperam,negratiamDei fruftraac- prmuin i0i
tia nihibtemporisverolginquitasmultumadrem cepife videantur y. , Mummtet
pertinebat. Voluit enim Dominus longa abfentia Quinta pars parabola? videri poteft numerusta- Dei dona
feruorum fuorum fidem,diligentiamque experiri, lentorum,quod alij quinqu, alii duo, alii vnum t- 'net.
vt alibi e, &fuprd. tum data lnt. Hoc enim Hieronymum,& Bedam, XI-adCor'
t Tertia,mntferai,quosmaiorpanveterumaucro- alioiquenonnullosimpulitinterpretesvtibtilitcr JxCotti
rum Eeclefir Doctores interpretantur : quod iilis quxrerent,quid per quinque,quid per duOiquid per De numero
d Hoc cap. Chriftus diuer talenta Jd eft, alijs maiorem, aliis vnumfignincarettir :&,vt alii per quinqu talenta talentoiom
wf.. minorem gratiam ad predicindum Euangelium, Se qtnnqucfenfus:perduointelIedurn,&vohintatem.
Qmn (int ad exponendas Scriptural lacras ctulifle videatur, per vnum memori.im:lii per quinqu talenta quin-
eTtia in vtO"genes% CVyioft omus, Hieronymus, Beda, quelegis libros: per duo vtus, nouumq, Tcftam-
UnuH Euthymius,&Thcophyl. f& D. Ambrofiusg,& tum : per vn totamScripturam acram interpreta- -j
flicomm. Cxfarius\Inhancfententiamiuftinus hanepara- rentur : quodfententic Chriti videtur eTecontra-
IncLuc bolimautexpofuir,autaccommodauit. Alijfe.-uos rium>quihaud duhiplus perquinque, qum per
. omnes homineSjilt
' Chriftianosintclligunt omni- duo,qum per vnum fignificarc
' vo'uir.Horum
' vero
i'iuTtyph* bus enim Deustalentumaliquod.id eft,gratiam ali- magnorum licet auftorum ra tione, atquefntentia
' quamdedit,quanegotiartur:ideft,adiunc"ta uadi- plus duo,qum quinqu fignificarenr. Itaquc hunc
ligenm , & eiufdem gratia; incremcntum , & vitam ego numerum nihil ad lnfum parabolx pertinerc
1 Qu*it. cternammererentur.SicAnafta(ius"c,&Theophilus arbitror, quod ex Luca manifeltum eft, qui n alii cap.i^.iji
lLb Ai ^ntiochenus. Hancegointcrpretatione alterame- quique,aliiduo,alii vnum ra!ent,ied fingulisfcr-
. ' - lior^miudico, quia vt ait Lucas,non blis Apoiiolis, uisfingulas minis data fuiiTedicit.Q^od fi numerus
qui Euangeli) Doctores erat, led omnibus, qui ade- ad parabola; fententiam pertincrer,Lucas eum mini
ranr,auditoribus, parabolam Chriftus propofuit, Sc me variauet.mutauet enim Chriftifententm.Quia
quia , vt frp monere fbleo , non eft fine neceiTariis vero illud in parabola potifim augebatur,vt doce-
argumenris Scripture fetitentia reftringenda. ret Chriftus, alios homines cum gratia Dei diligen-
Vocaint.] Adnotartquidam nouorum ha;retico- tius,alios negligentiuscooperari,hoc tantm Lucas
rum interpreter hue in vocandi verbo vim eiie, vt expreffit dicens, vnum ex decern illisieruisvna, mi
fignificctur,nullum Ecclefia; Doctorcm ,nifi legiti nas decern alium,quinquelucrifeci(re.
Door m vocatum, E uangeli deber pra;dicare.Iam do- Si quid numeras apud Matthauim myfterii habet,
^, cuimus,nonagittm de doctonbus Itaquc fjtilis hoc tantum haber, vt generaliter fignificetur , nec Quid nu
nifi l.-c;iti- eft ifta fubtilitas,fed n eft tarnen, quamuis aduerl- ^ omn bus hominibus .cqualia Deo dona dari.rec e- iticT merus mjr-
Cg'uw
tUJ. riorum confilium contemnendum : rect enim mo- qualiter omnes cum acceptis cooperan donis.Quod ficet.
nentnos: vt cos, quia legitim vocati nonfupt,non autem dicat, quinqu potius,qum ex: duoponus,
Ecclefis Doctores id h crticos efe inrelligamus. qulm tria, in eo nihil exiftimo cfc myfterii.
Quarta pars eft, quod dicatur homo illeiruisfuis Qiod ver ait Chriftus, ta!en;a diltributa eife Quid pet
bona fua tradidilfe,quod nomine talentorum expli- ynicuicuefecmulmfrepri.vn virtuttm , hand facile eft PtoPrian
myCrf Tf caturrn. Itaquecadem pars parabola; eft, mdiditeis interpretan. Hilarius Ai >or imnerfecxi ,&Theo^ ^ut?fm,.
icdeinceps bona fua, Sc quod pofteaqui tur, -vni ddit quinqu ta- phylactuspropriamcu'uque virmtem ,hdem tntel-
[ tenta, ciij autem duo , alij verb vnum. Talenta ergo , & ligere videnrar,quam prout quifqae maiorem , auc
bona, qui Deus hominibus diftribuit, Diuus Am- minorem haber, maiorem, aut minorem Deeacci.
nln Com. brofius naturalem ration eTe dicit,quam qui di- pit gratam.Periculoa fcntentia,fi intelli'oant nos fi-
in Luce ligenterexeblit, dignu* videtur e, vteius natura; dem ex nobis ipfis habere, vt propria cuiuq; virtus
Quidfitta- gratia infupcraddatur,ideft,vtplura illi committl- dici poIit.Nam.vt ait D. Paulus a, Deidonum efl. Fuit CpheCvl
ltntaDr- tur talenta. Hoc& nimislatpatet, quia omnibus in eo Orgenes errore , vt ex Commentariis b ppa- In huae. 4
mmo
tridimm teims hominibus
1 1
natura data n cm /^u
eft, -nl.- de
Chriftus J_ .u.
folis fi- E ret:fuitaliquandoetiam Diuus Auguftinus , vtip(e lcum;
delibusloqui videatur, & non video , quomodoe fereprehendens aduerfusPelagianos feribens fjepe
Verf.! f. eo verbo,qixod fequitur ,coha*rere poffit : vnicmque teftatur.Melius Hieronymus,5c Beda videtur mter-
fecHndwnpropriamvhtutem. Nec enim natura, aut na pretari . vnicuique fecundum propriam virtutem , id eftv
turalis ratio vnicuique fecundum propriam virtu- prout fequiique ad reeipiendam gratiam diiponit:
tem dataet.cmnemo,antequam naturam h iberet, hocenimEcclefiafticum tft dogma, licet haeretici
virtutem vllam habere poTet. Alij bona, & diuer rpugnent, Stotnnino verum, quamuis non aufim
talenta , diueri officia Ecclefiaftica interpretantur: affirinare , id Chriftum dicere vohiiil;: In medio re-
^ quale eft Epifcopi t Prcsbyteri, Diaconi, vt Auetor linquo.Nam aut vera eft interpretatio,aut fimillima
pHom. 5J.imperf.ctip. Alijfenftis, vt Hieron. & Beda .quo verz.Non exiftimauerimabiurdum,fi quisdixerit,
rum interpretatio eadem ratione,qua illa prima i- propriam cuiufque virtutem natura eTe, quam etii
ui Ambrofii refelli peteft. Pleriquenlentum ipfum ex Deo non ex nobis ipfis habemus.tamen nihil tam
Euangelium,& verbum Dei , quod Doftoribus ex- noftrum vocare poffiimus: &eft vald meoiudicio
ponendum,atqueannuntidumcomrnittitur,intel- verofimile , Deo non raro in diftribuendis donis
Y ij
 $\9 COMMENT. IN MATTH. 520
gratix gratis data?, natura; vniufcuiufque rntionem bemus:defodere ergo talcntum eft, gratiam Dei, vt
habere-.quisenimdubket Moyfi proptere" guber- loquitur D. Paulus mvacuttmaccepiffe. Significatur
nandi fpiritum, & gratiam potkis,qum aliis contu- dcindenirnius quidam timor perdendi talenti. o t.Cot. ,
lifle,quia natura prudentifimus, &, vtScriptura Vtrumquevu venire blet his, qui nimio quo- Contra E,
Num. teftatur, omnium hominummitiflrnus erat1 ? Scio dammetu vota,autEuangelicacfilia vio!andi,di- uangelica
i- & poffe,&aliquandofokrebalbutietem,vtEfaiasbt cunt fe Pola prxceptorumobferuatione efle velle con'filia
bEfai t.6
adhibitis ex altari carbonibus eloquentes efficere contentos,nedum confilia obferuarevolunt,ne prat- ioani mem
Scio & per afinam Ioqui c, fed hoc rarum , illud vfi- cepta quidem oberaent,id etdum talentum ad ne- S^*^*"
c Num. . tatum eft.Quamquam mea hire eftfententia, non il- gotiandum exponunt.nonfolum lucrum nullum fa- tntcs#
la quid omnino certa, fed ceteris, vt mihi videtur, ciant.fed fortem ctiam perdant: namplerumque &
probabilior, verbum hoevniemquefecundumpropriam lucrum perdunt fortem, & eque confilia obfer-
yirtutem , non ad aliquid in parabola fignificandum, uantEuangelica,neqtieprxcepta, ficut feruus ille
fed ad explendam parabola: narrationem.ex confiie- negligens caufatusfeaufterum, & rigidum habere
tudinehominum, ex quibus parabola iumebatur, dommum,quimeteret^binoniminaflet,ideoquer
Chriftum adhibuifle:cuiufmodi excmpla multa iam talentum in terram defodiens.non ibliim nullum fe-
.. - .in fuperioribus parabolisadnotauimus,vtin hoc ip- cit lucrum, fed talentum etiam.quod maxim vole-
uk^0*- foca pite d. Quia ergo folt homines bona fuaferuis bat defodiendoferuare.perdidit.Auftoroperisim-
: ' non terrrercj&xqualiter, fed pro cuiuiq; virtute , ac perfedi.talenmm in terram defodere efle dicit acce-
fide diftribuere, dixit Chriftus , hominem ill perc- ptam gratiam obrucre carnali vita : A mbrofius ver
gr proficifcentem, alii quinqu, alii duo , alii vnum p recbrn naturalemquc rationem obruere volupta- p in Com.'
talentum trzd\d\ffe,vnicuiquefecundumpropriamyirtu- te Sed ha?c allegorica funt. Ille.quem indicauimus adiy.c.Lue
tern , non quod Dens fecundm propriam cuiufque nifi fallor , verus eft fnfs: Lucas non dicit , feruum
virtutem gratiam diftribuat : in eo enim non eft pa- ilium negligenrem aeceptam minam in terram defo-
."v rabolaadremfignificatamaccmodanda,fedquod difle,fed fudario alligafle , eodem fcni. Vtraque
id homines, de quibus Chriftus loqucbatur , facer enim metaphora , quamuis diueria , idem Ggnifica-
foleant:&, vtfxpediximus,voluit Chriftus in para- tur, gratiam, dum nimis timide fcruare volumus,
bolis vero fimilia,& fieri folita narrare: ctiamfi nihil otiofam reddi, & ad extremum amitti.
ad finerh parabola; pertinercnt. Dubitantnonnulli; cur potius Chriftus dixerit, talftaccc CurquTn5
cVetCio. Sexta pars eft, quod diciture, Domine quinqu ta- feruum ilium, qui vn quam cxteros, qui plura ac- pit,illudic>
Itnta tradidii mihi, ecce alia quinqufuperluaatusfum.Si- ceperant talenta,in terra ea dcfodiflc.N ihil fortaifis condit, &
militerquod deeo,quiduoacceperattalenta, dici- in myfteriicft cum Li'casdicat,fineulos feruos aliiquiplu
QJ fie va- tur f *" "uo lucratum efle : quid enim lit aha talen- minas fingulasaeeepifle: fi quid au ten eil, hoc efle [''^^j*'
jia talcnta ta fuperlucrari, vari vetcres interpretes exponunt. arbitror , vt ferui illius culpa , negligentiaque exag- '
fuperlucra- Uli quosdiximus, per taltum verbum Dei intelle- geretur,quicmminusaccepiflet, minore quoque
xiflc,prxtere ctiam Anaftafius pluratalenta fuper labore, &acceprumferuare, & eo negotiari potulc
lucrari, interpretante r plures homines Chriftianos qud cum non feecrit, dignus fuit, quo illud ips
g i. ad Cor. faccrc, ficut loquitur D. Paulus S : Kam, cum liber ef- quodaeeeperat, vnum talentum tolleretur. Quod
Pi x0: . fem ex omnibus , omnium me feruumfei, vt plures lucrifa- non ita ad rem parabola; fubieftam aecommedan-
cerem , & f'actus fum ludis , tanquam ludneus , vt lud/tos du efle puto , v t fignificetur, femper eos , qui minus
lucrarer : iis, quifub legefunt,quafub lege ejfem, cmipfe Deogratiarumacccperunt, efle in eis excolendis
non ejfemfb lege, vt eos , qui Jub lege erant , lucrifaecrem. negligtiores. Nec enim id perpetuo verum eil, fed
plura talenta fuperlucrari, eile dicunt , maiorem j) vt fignificetur,magis efle reprehendendos, qui cum *
Scripturarum , qux fibi commiflx fiant , & diuina minus oneris aeeeperint, minus diligenter, forti-
rum rerumnotitiam fibi comparare, vt Hierony titerque tulerunt : & qui cum minus aeeeperint
mus k.AJ, fidei opera adiungere, vt Hilarius '. gratia;, minus bene rationem reddiderunt , quia fa-
% In Cora
.. omnia Chrili fentcntiam nimis reddunt anguilam: cilius eft parus, quam magna pecuniae rationem
itaque Auctoris imperfefti mihi placet interpreta reddere.
do, vtaeeepto talento plura talenta fuprrlucrari fit, Ocbua eft ibi4, Vomukumlrero temporis vemt do- _,^
accepta gratia bene vtendo gratif afeenfionem me- minus feruorum illorum: qua parte dubium non eil , fe-
reri: hoc enim &Catholica docet Ecclefia , &apt cundum Chrili aduentum fignificari, qui longo
conuenit in hunc locum, vbiid Chiiitusagebat, vt poft tempore futurus erat. Nona eft, 'quod eodlo-
doceret, eos , qui aeeeptis talentis bene , diligenter- dicitur, Crpofuit rationem cum eis , quod nihil aliud
vf. it que negoriatieflent, dignos efle.quibus plura talen- fignificat, quam Chriftum in iudicio rationem acce-
' ta traderentur. Hoc enim eft, quod ait *,Tolliteitaque pta gratiaeabomnibus,quifeciusieruosprofit6tur,
4b eo talentum , & dated, qui habet decern talenta ,&', exaurum elTe. Decima eft ibi T ,4it Uli dominus eius, 1 Verf.".
1 raCtj. Omnihabentidabitur, cir abundabit. Nifi forte magis j^.Euge,fcrue bone Grfidelis ,quimnpaucafutifidelis ,fuper
placet, plura talenta fuperlucrari, hoc efle , perac- multa tcconituam,c\uod idem &alteriftruo,qui duo
ceptam gratiam plura bona opera perficere:vnde il- talcnta multiplicaucrat,rdicit. redocctChri- frerf
lud ciquatur.qud modo dicebam'jVt quo quif- ftus,'maioraibonisferuis,qum
: - 1 ipforum mrita, Maioraboi
que plura bona opera facit, maiorem gratia- accef- pra;miadaturum efle, quit nonfunt,condign* paflones ^^"''^
iionern merea tur : ficut illi, qui alia quinqu talenta Imius temporis adfuturam gloriam , rettelabitur in no- ^um mcttj
fuperlucratusfjerat, vnum infuper talcntum inuti- bis t , Se neeccului vidit, necauris auduit,n'.cin cor hominis 01,
lis ferui datum eft. afcenderunt , qwt Dominus iis ,qui diligunt H- prxeniadi-
Sptima pars eft in his verbis m ,qh autem vnum lum , vt Hieronymus obtcruauit. Qind ergo ? ali- tur- g
mTetf.iS
Taleatum cceperat , abiensfodit in terram, & abfcondit pecuniam quid accepturi fumus pra;mij,quod meriti non fue- -'4
in im dominifui. Itaque videndum efhquid fit talentum in rimus?minimid quid dico : omne enim quod ha- , Cor.tW^
defodere terram defodere. Duo mihi videntur hac re fignifi bituriiumusprxmium,aut meriti erimus,autprar- Nonfumu
quid fit. cari: nimia negotiandi'negligcntia, cui opponitur, mi n erit,fed quia no ad arquatatem iuftitia:,fsd ptuspramu
quod pofte huiufmo.ii ieruoDominus dicit n,Opor- ad analogiam dantis,&accipientis aduertendum eft, acceHtur4
a verf, 17.
tm te commitert pecuniam meam numulariis : numulariis primiumdtcitur maius elle, quam mcritum. Nota fuefWB$,
cnimdamus earn pecuniam, qua negotiari voiu- eft Alexandri vtus hiftoria , qui cim po'tae, vt opi- Quo f:nla
rfius ; in terram defodiraus earn , quam otiofam ha- nor,propter compofitum carmen, vim magnam pe- prmi bo-
cune
 3*

5Ai CAR XXV. DE TALENTIS PARABOLA. 5n

not ope- cuniaeiufifetdari, ifquercfpondiflet,nimiumhoc A huncmxli Chryfoftomus, Hilarius,Auorimper-
quTirTme ! ^ P0taE> ^"biccit, dtjexdndronan enimium. fecb,TheophyIadus etiam,Hicronymus.& Beda fie
ntamfiT.e~ Qii?d fecjiiitur, w4Wm i*)()wM, non eft part interpret.ntar. lam fupr monuimus, pertilenturn
psraoola? diftimfta, fed explicado fuperioris, jnftf non iolra verbum Dei elTeintelligendum.quapro---
multdteconflitudm. Hoc enim eft, fuper multa feruum pter hre dus interprettiones, etil liqua ex parte
conftituere, admirtere illum ad gaudium domini verjcfunt.ramen plennonfunt, atque perfecb?.
rui,ideft,eiufdemregni,eiufdem glorix,&eiuidem, I taque nn exiitimo,nimisfubtiliterdifquirendii
qux indc percipitur , lartitiae paiticipem efficeres elfe, quid lgnificct, pccuniamcomittcrenummula-
Ad Phi- quemadmodm & de ipfo Chrifto dictum eft ri5:nequeenim,vtarbitror,neccTari paraboli pari
lipp. cap.*. Exindniuit femetipftmtfonnamferuidCCipiem,&bdbituin- eft:hoctantmfignificar,gntiim,quam Deacce-
7'*-9- ucntut vt homo, )ddtu obedtins vfquedd mortem , mortem perimu$,mni ftudio.omni d.ligtia, Omni arte mul-
dutem cruets. Propter quod' (jr Deus exdltauit iUum :5c ficut tiplicandam.quemadmodm diligentes mercatorcs Den
bi.adCor. deCorinthiis dick D.Paulus , Spesnordrmaepro folet pecuniarrt.neotiofa iaceat, nummularis in foe- T"lc no
i. 7- -obts,fcientes, quodfeut [od) pdfftormm etsjtcentis dr cou- nus dare. Pofuit autem Chriftus eXeftipluro in re vfi- f^*
e .ad Tim ,fib**>i & alibi ', fuwebimw , Cjr conregndbimus. tatiifim.i,& in vni ipecic,exqua totufli'genus intelli- exercere,
^t't, Lucas d aliquant aliter feribit, Euge bone\erue , quia, geretur. Nec enim vult Deus,vtmalisartibus gratii
dCap-ij. inmdicofwifidelis , eris potrdtembdbensfuper decern ci- multiplicemus,necfoenu5,& vfuram probat: fed ne-
17' ukdtes , quia vna nimjrum mina decern lucrifecerar, gotiatoris diiigtiam requirit:quemadmodm cum
& rurfus de altero cruo, qui vna mina quinqu lu- feruum iilum laudat,quialteri,qui Domino io cen-
eYerf.i. cratus fuerat %<jr r,inquit, eofuper quinqu cimtdtest tum cados olei debebat, dixit, Mciptcawimemtuam,
quod non tftinfpecie.fcd ingenercadrem fignifi- &fedecitbfcribeqwnquagintamtcumq\iee'tus exemple m Lnc.ifc1
catam accommodandum. Nec enim fenfus eft: fore, iuber, nosfacer amias de mammonAiniqmtatis:noo enim t.
vt in clo homines, aut ciuitatibus, aut vlli omnind fcrui fraudem approbauit , fed induftriam , atque
officio prxficiantur : fed hoc tantm fore, vt pro prudentiam, qua vult nos etiam in diuinis rebus vt
fuismeriiisprimiaalijmaioraaccipiant, alijmino- Sunt qui duo verbafrue male,&ptger,ita. diftinguant
ra, fedexconfuetudine, autChriltus,aut Euange- vtmalum,quiainfidelis:pigrum,quianegligensfue-
Pratrr. ia lifta non verba, fed lnfum Chrifti expriraens dixit, rar, appellauerit, vt Orgenes, Hieronymus,Bcda 6c
pro menus Egjupcr decern ciuitdtes, quia de rege loqucbatur, & Auclor operis imperfi li.
all! ^nJr rtgum confuetudoeft, benemritos viros guber- q D ecimatertia eft, eodem verfu,&venieni ego rece*
pcicipiu.ic, nandis praeheere ciuitatibus. piJfemvtique,quodmeume, yfura. Vfuram Orige-
f VL44. Vndccima pars eft, ibi f, Emdens dutem, & qui ru-s, Hilarius, Chryfollomus, Hieronymus, 3m-
ynumtdlentumaccepcrdt.dit , Dominefcio, quidhemo durus ns, quosfupradiximus,perta!cntum, Dciverbum
es, metis, vb nonfemindi,cjr congregas , vbinonffdrii interpretan, auditorum frufum , & vtiitatem in-
, quam nonnulli audores necefianam & propriam telligunt: accommodate id quidem, fed nguft
. ig. parabola; partem ficerevidentur, qud id Chriftus quia,vtdocuimus,latius patetfententia. Melius Au-
Qmd eft conceder videatur. Itaque quidam interpretan- or imperf <5li, per vfuram gratix,& iuftitixincre
metcie tut,metis,ybinonfemindi,id eft.gcntes fine legeiuftifi- mentum intelligir,quod accepta gratia bene,acgna-
fem!- caS) & iuftitiamab illiscolligis, inquorum animis uitervtentibusfemperaccidit.Ex vtraqueinterpre- y-
n*aei,t- legis fementem non feceras , cuius interpretations tatione vna confici poteft, qua; Chriiti iententiam' iocoquid
auftoreftHihrius. D. ver Hieronymus, metis,i>bi exaequet, vt vfursenomincquidquid vtilitatis, aut f,r ' '
nonfemindi, id cft,non foliim ab his,quibus aut Mo- illi,quj gratiam aeeipit: aut aliis, quibus per earn mi-
faicam, aut Euangelicam legem tradidifti: fed etiam niftrauit, intclligamuSi
Philofophis, qui fine lege viuunt, bona opera re- D Dccimaquarta eft n, T0liite itdtmt abeo ulentum: n Verf. tf."
quiris. Ego hanc non arbitror partem efTe parabola:, quod Origenas fie exponit, quafi docendi gratia bona gra-.
fed adieftitiumquoddara fupp!cmentum ad expli- negligentibus dodoribusaufertur. Hoc etiam ge- fi4uis
esndam vero fimilem narrationem : nec enim ere- neraliterinterpretor , Dei dona iis, qui non bene il- eI* abut**
dibile eft, quemquam damnatum Chrifto , ita illi lis vtantur, tolli iblere, quod & praecipu,& femper "que
refponfurumcTe: fed fuit vero fimile, ita fuiTe ne- iri gratia gratumficiente verum eft,inaliisfoep: nec fetuotiir."
gligentem feruum Domino traditae pecunia; ratio- enim femper docendi ,& vaticinandifonum, 6c alia
nem exigenti rcfponfurum , vt in illum negligentia: eiufmodi generis continuo.fi quis illis abutatur,au-
ue culpam reijeeret , & fuam inertiam Domini fe- feruntur.
Yerf.i*. ueritate
ueritate excufaret. Quod ergo
excufaret. Quod ergo fequitur
fequitur b, Seruemdle,
\Seruemdle, Decimaquipta videri poteft.quod eodem loco dU
O* pifer, fdebas, eptidmeto , ybinonfemino : er congrego, citunCr dateei,quihdbet decern talentdSed hanc non exi-*
ybinon s~}d)fi non itaaccipiendumeft, quafi quod ftimo propric* partem efle parbola: hecenimea-
malusferuusdixcratjbonus Dominus verum eic fa- demgratia.qu vnitollitur,alteri datur: fddidum
teatur:fedita,quafinonexveritate,fedexirui,quo id eft, quia aut ita inter homines fieri iblet, vtpecu-
cum dominus loquebatur,opinionedidum fit. Vo- ^ niaab infideli,&negligenti feruoablata,fidcli,acdi-
luit enim illum propriis verbis coarguere, quemad- ligenti tradatur , aut quia vero fimile erat, id domi-
. r modm Lucas expreflit De ore tuo te iudico feme num faurum fuiTe, quarnuis non idem Dcus fa-
!jt I?* nequam. Id Euthymius annotauit. Duodcima eft , ciat: non ergofignificarur , quod Deus faciat, fed
Verf.i7. Oportuit ergote committere meam nummular^', quod negligentes , quod diligentes homines me-
Quid eft quod fie quidam interpretantur, oportuit te ver- reantur. Poteft ledor aliquis dubitare, quomodd
jecuaiam bum Dei, quodtibicommiflum fuerat, cum aliis poft judicium radones ponenda: fint, & gratia aliij
nuromula- ct^m Ecclcfia; docloribus communicare, qui idem aufcrenda, aliis conferenda fit, non quidem eadem:
mUure." aaos Cocer poTcnt, qua communicatione fuiflee id enim iam docuimus faciendum non efe: id alia,
* multiplicatum , quemadmodm ad Timotheum atque alia. Repondeo, aut id non pertinere ad fi-
1 i Epift. (cribit Diuus Paulus Et qu< audifli me pefmultos nem propofitae parabola; , nec eTead fententiam ac-
cp.. i. tees , commtnda fidelibus bominibus , qui idoneierunt commodandura , aut fi pertinet, non de vltimo, fed
& dlios docereJim Origenes.Hieronymus, R eda,& Eu- de quotidianis, priuatifque iudiciis intelligendumi
thymius. Alij nummularios populum efTe dicunt, Se quuis propri parabola ad vltimum iudicium ipe-
omnes,qui Euangelium audire poflunt,quibus ciim et. Iudicat enim quotidie homines Deus , & indi-
yerbum Dciexplicatu^magisacmagiscrefcit, Ad gnisgratia1maufert>dignisauget.Hadenusexpofit.i
 5 COMMENT. IN MATTH. 54
parabola eft : fcqutur parabolx conclufio generali A venturos dicit,&, tdeclarer.omnes illius e(Te,&, vt ,
comprehenfa fententia. futuram adutus fin maicftatem ante oculosponat. cum chri.
Otigeni Z9. Omni enim habentidabitur,cy abundabit.] Orige- Q^emadmodm enim regem in publicum alicuius f*o Tcatuti
error c- nes ad hunc mod exponit.omni habti exi fidem, magnje rei caula proccdentem , omnes eius miniftri funt
tendus. dabiturgratia,quamexfenonhabet:quemerrorem, profequuntur : ira omnes Angeli Chriftum ad iudi-
vtcaueret, fuprledorem monuimus, eodem fer cium venientem comitaturi funt. Venient etiam
modo Audorimperfedi,Hieronymus,& Beda, nifi omnes, vtputat Chryfoftomus, vt telles fintadio-
quod non dicunt , fidem quemquam ex i habere: nm eorum,qui iudicandi funt,quia omnesfunt admi-
Tcif/?,inquit Hieronymus^cintelligi, ei,quifidem ha- niratorij (jiiritus in minierium mijfipropter eos, qui haredi-
hct,(Jr bonam in Domino voluntatem, etiamfiquid minus in totem capiunt falutii f. . fadHeb.r;
epere,vt homo habuerit^dabituro bono indice: qui autem fidem Tuacfedebit.] Nonfignificat, ante non cfle iiTu- '4-
non habuerit, etiam coteras yirtutts, quxs videbaturnatuftli- rum: fedet enim etiam tunc ad dexteram Patris, quae
terpoffidtre, perdet. Hilarius ver,omnihabenti Euan- fedes maieftatis eft : led tacita eft antithefis inter
gelium , & lex etiam dabitur : non recipienti autem tempus fecundi aduentus, & primi , cm hare Chri- chrifbj
Euangelium.lex etiam auferetur. Ego vtrumqueac- ftus diccbat : nondum enim fedebat in fede maiefta- fedet iara in
commodate ad rem iubiedam interpretandum eTe tis . Nec loquitur de veritate, fed de demonftra- fcde mie-
arbitror. Agebatur de duobusfcruis, quorum alter tione maieftatis: ver enir .tiam nunc fedet4fd ho- llatis fu*;
plus pecunia: reddiderat, qum acccperat, alter tan- mines non vident, tunc fedenterft videbunt,propte-
tumdem. Ecce,inqmt,habes>quodtuume. Significatur re dicittunc feTurum eile.
rgo,nquidgeneraIiter omni habctidari,& omni Super fidem maieatts /*.] /o'fiK , gloria; fiise,
non habend auferri,fedornni,qui plus habet gratia:, Hebraifmus, * pro , fuper fedelua glorila , & illu- Hrbraif-
qum aeeeperat, quia earn adhibita diligentia muid- flri. Difputat Orgenes S qualisea fedes futura fit: mus.
plicauir, maiorem quoque dari gratiam,& omni qui exiftimat autem per fedem aut fndorum perfedio- g ia
gratiam,quam acccpit,non multiplicat, fed otiofm, nes, atque virtutes intelligendas, in quibus Chriftus '34c't
& inutilcm retinet, earn ipim.quam habet, gratiam feflurus dicitur, quia fandis comitatus veniet, vt in fcdChri"
aufcrri,quiaindignum fe reddidit,vt haberer. ipfis quodammodo infidere videatur. P ertinet au- iudicis iu-
Qusntur quibufdam,cur non dixerit:& id quod tem hoc ad regiam maieftatem: olent enim Impera- telligen-
habet , fed id quod -videtur habere. Refpondent Hiero- tores aliquando pruyipum humeri's geftari.Eandem dum-
nymus/uam de fide interpretationem fequens,(l</- interpretationerr Audor imperfedi videtur appro-
qmdfoefide Chrii e , non ei debet imputari , qi ma ea bare, aut Angelos, qui proptere Throni nominan-
abufus e , fed Uli , qui malo etiam feruo natura bonum tri- tur \ quod fuper eos Deus fed eat, &, ' Quifedetfuper h ad Col.
huit. Audor vero imperfedi,quia fides,*qux fine bo- Cherubim , mmeatur terra, Sc Q^t fedesfuper Cherubim, c.

a Horn:
ia Eaan
Kies fine inutilem,inanem,mortuam,qucmadmodm D.Ia- habent probabilitatis , plus habent allegoria, qum
operibuj cobus kappellauit. Ver ego rationem, cur Chriftus literalis interpretationis. Itaque in rc prorfus incer-
eft* fed' ixcr'it,quod videtur habere, e(Teputo,q\xdCe:iuusiUe, ta, quod vero mihi videtur eflefimillimum,lequor,
inut'is. qui pecuniam in terram defoderat,perindepecunil Chriftum fuper nubem aliquem lucidam, & illu-
b laci. iy. habebit, aefinonhaberet, quiaotiofa, & inutilis ftremfeirurumdre,& quia nube euedus inecelum
a#.x4.*s.- erat. Significat ergo , eos, qui fimiliter gratiam Dei eft ', eodem modo dicitur eile venturus, quamuis id I Aft.i ?-4-
habentjita vt per eam nihil boni agere conentur,non ) non tarn ad nubem,qum ad veritatem aduentus re
tain habere, qum habere videri gratiam, Dicetali- ferri pofle feiam, & quia vbique in nubibus eceli
quis,fi ver gratiam habet, quifichabet, quomodo venturus dicitur ra, & quia per nubem videtur lern- m Vre.ii.
dicit paul pft non habenti Iamdiximusillud,mww- perdiuinamaieftas declarari". |o.& t.
benti non eue ad acceptam gratiam referendum, fed * Hebraifmus eil frequentifimus in troqueteftamento ** ,
ad gratia; incrementum, quod eiirn habere deberet, 5ius . vnam cmplum fufficiet huic fimileex Pfalm.i. 3. *? r
non habet : nam feruus ille talentum, quod aeeepe- W 13 bdcM hMim *l, D*us glmi unart
rat,habebat:fed lucrum non habebat.De lucro ergo fttk- nofter' Deut m*fi*tis ""-''
didum eft nonhabenti, de talento vero, quod habebat }i. Et congregabuatur ante eum omnes gentes.] Hc An omnes
quidem,fedjnutUiter,&nonaliter,qumfinonha- etiam Orgenes difputat, an omnes omnino gentes homiaes in
beret,ditum eft,quod fequitur,dr quodyidetur habere congregandac fint , an illae tantum, qua; tuncin viuis *?$^
auferetur ab et. fuerint, aut foli Chriftiani : & ij an omnes, an ij tan- "cc"rnt."'
30. in tenebrat exteriores.] Detenebris exterioribus tm,qui,vtait D.pauluse,r//if/<iWi:& illc,& Eu- 0 j.Theff.
e Cap.J. il. nobis ditum eft . thymius exiftimant, folos congregandos eTe Chri- 4. ij.
ji. Cm veneritfilius hominis ] Videtur explicatioE ftianos,quiaca;teriiamiudicatifunt,vtaitD.Ioan- .
Cor hunc ha:^ elTc parabola; prnecedentis : dclart enim Chri- nes p. Beda quatuor hominumordineseTe dicit; alij p cap.j.ii-
deiadicio fius, quomodo iniudicio radones cumiruis fuis enim, inquit, non iudicabuntiir, fed iudicabunt, vt
^nfern"^ P^turus ^l'vt ^ixerat fupra ^qucmadmodm Au- A poftolis, quibus didum eft, Sedebitis <? vosfuperfe-
d Verfx> dor imperfefti adnotauit. Cur filius hominis Chri- des duodecim iudicantes duodecim tribus lfrael<\,Scdc qui- q cap.i9-
eCapj.10." ftusappelletur, diximus*. bus ait D. Paulus r, nefritis quia ngelos iudicabimn', it.
Inmaieatefua.] Id eft,oftendens maieftatem (ham, Alij qui iudicabuntur, non iudicabunt : ilui tarr ed r i-a^^or.
quam tunc,cra ha;c diceret,non oftendebat.Oppo- erunr.vt illi quibus dicetur, Venite beneditlipatris mri,
nit enim tacite prarfenti futurum tempus , & primo poidete paratum vobis regnum a conflitutitne mundi : efit-
aduentui fccudum.Probabile,quod Chryibftomus, riuienim, & dediis mihi manducare: fitiui, & dedisis '
& Hieronymus exiftimant, proptere Chriftum de mihi bibere, infrf. Alij nec iudicabunt, neciudica- verCx^-
futura fu maieftate, & gloria mentionem intulifle, buntur,fed peribunt : qualescrunt omnes, qui extra ^.
quia paulo poft, mortem crataditurus,&praefentem Ecclefiam reperientur, de quibus dicitur i,wnrefur- Pfal i -
infirmitatein futura compenfaret gloria, & dileipu- gern impijin iudirio. Alij non iudicabunt , (ed iudica-
lorum animos,ne in fide nutarent, erigeret: quod & buntur , & iudicio condemnati peribunt, vt illi qui-
js locis fecilTe facp fupr obiruauimus. bus dicetur , Difcedite a me makdiBi in ignem ,
~Bt mntt utneli cum to.] Omnes Angelos cum eo qui paratus til dabolo,<r angelis eius. Ef enim, <X non
 CAP. XXV. DE IVDiClO FINAL!. >ff
ifrrttyrW fjH1*; iff-* *- Scripturavbiqueom-A mo ex lue vita decelferunt ,|cu n fint propter ope-
C)rnncs he- nes homines ftaturoscfiedicitiwifc tribunal Clmfliyvt ra,fcd propter vitiofim originan condnandi.Cer Infantes nt
minesiu- nferMDKtjijittjqnepropria ba
a've^c"1 " ,ue malum b. corporis tproutgeU in D.
Qjodautemait corportfi-
loan- tus, & mimme
effe,ficutad hafitansrefpdeo,
dexteram ad finiftr
alios infant;s,qui non futuros
propter ^^'"j1*
lulu oJ
fniUram
4'" ncs,cQfumncredtt,itnliCMuse, refit Theologi m- bona opcra,fed propter fufeepti baptifmi gratia - ciunc.
id Rom. terpretari olct.non opus eil, vt cius caufa in iudicio uandifunt. Atin iudicio.vtexfententh manifeftum
o. dicutiatur,& vt eorum verbis vtar,iam iudicatus eft videtur !, nifi de bonis,maliq; operibus age-
i. . iudicio diicuffionis,quo minime indiget,fednond tur.Idconftanternego:meritaenimcuiufquep6de-
iudicatus iudicio a pprohationis-Dcnique enfus eft, rabutur.que non Temper in operibus.fed in folo ali-
; . _fi dif-
ade mala eft cius caufa , vt opus non fit , vt in iudi- quando animo, in ola gratia , in ola origine conll-
cuilionis & -
approba- cium traftanda deferatur : ciim enim non credat , fe ftnt: fed', vt diximus, non fuit Chrifto propoJnuob
Monis, ipfecondemnat, ficut de hxretieit dicit D. Paulas d, omnes caufas.cur alijfcludijaldnahdieTcnt, ex-
d id Tit 3. Subuofns tfi,<t eiufimdie, Crdelinquit, cumtproprio plicarerfed cxemplum tantinvna fpecie proponc-
tt. iudiciocendemnatus. re>ex quo alia: etiam fpecies,& caufa; intelligertur.
Solent in (chola 1 Theologis qu-rdam obiiei pri- R $4. Tune diett rrx. ] Non vocauerat fe regem ant,
mum, quod illa verba,Efu>iuienim,&nondediflismihi idhomincm, &Filium hominis, & apud Lucaiti
rnaridncare,tk illa his contraria , Ejuriui , cir dedtis mihi hominom nobilem , qui peregrt profedrus elfet , Vt
, pofunt ad ooines homines pertinere. regni capefleret 'poileffionem , nunc vocat regem , Chrilus
Qfirc oou Multi enim damnandi fiint , qui efurientem Chri- quia de eo tpore loquitur, quo accepte jam regno rex cur dU
oaines -
dicaadi vi. ftum non videruntrcm ilium penitus ignora rt,nec rediturus eft: tum etiam, quia ante nondutn regiam catiu,
...... . feirent paupcres eiusperionam gerere:deindeinfn- deferipirat maieftaterranunc ca defecipta mrito c
tes qui autaluandi, aut damnandi int,necpTOpte- regem appellat.
rea" faluabuntur.quia Chnftum eirientem pauert, His qui dextris tins erunt.] Incipit ab honora bilio-
nec proptere damnabuntur,quia non pauert: non ribus,morem hominunobferuans,aut,vt ait Auetor
ergo in iudicium venturi funt.Vna eft huiufmodi ad imperfecti,proptere ab his, qui dextris futuri st,
omnes obiedtiones,& expedita refponfio, Chriftum id eft. bonis initiumftimpturus eft, quia propen-
vnam ipecicm pro toto genere pofuifle, ficut in ex- fior eft ad lluandum , quim ad condemnandum.
plis facer conmeuimus:nec enim omnibus, qui lal- ~ Fenite.] Vocateosadle,quia vukegniiuiparti-
ndifunt,dicturuse(t, bfuriuiemm, & dediftis mihi cipesfacere,ficutdicitapudIoannemf,{ quis mihi
manducare,nec omnibus,qui damnand^E/wrwe, & non miniflrat,mc fequatur: & ybifum ego,illic& minifler meus
dediflis mihi manducarefed quibudam: hoc enim ex trit: quia ergo ipi paterm regni poflcflon cm -
plotantm docere voluit,fe neminem temer aut rat, ad eamdcm poflclonemfruosiuos vocat,cm
faluatur,autdamnatur effc, fed iuftifima decau- dicit yenite.loquitur enim, quafi continuo in caelum,
i,eaque public, & coram hominibus declarata, rediturus,vultque, vt (fe ferui fequantur.
quemadmodumin forenfibus fententiis fieri folet: Benedii Vatris mei. ] Quidam fic interpretantur:
vnde videtur Chriftus, metaphor fumerevoluifle. quos pater meus multis bencficiis cumulauit, quia
Ergo& infantes, & infideles omnes iudicabuntur: benedicere in Scripturis,beneficiis afficere fignifica-
fed illisjcr.r aut lutur.autcondemntur, alia red- re folet: non probo. Nec enim de prateritis benefi-
detnr caufa. Poteft a!iquisdubitare,curpotis di- ciis intelligi videtur pofle,quia maiora fortaiTe mul
xerit cottreiabitntHT omnes tentes aaH omnes homines: tis eorum,qui damnandi funt,collata fuert:fed re
fortjfle quia illud plus pderis habebat : explicatur ferendum hoc eft.nifi fllor,ad futuram gloriam,ad * ir:-' r.;i.
cnim nomine omnium gentium, non blum omniii D quam cos Chriftus inuitatJtaquefnf^&y.</m^
hominum multitude: fed etiam varictas,& ficiebat ^ perinde eft,ac fi dicat , dilei patre meo , & ab eo
adiudicis maieftatem , vt explicaretur eum diuerfa- terna vita donandi, vt fupr 8 cum populus Chri
rum gentium iudieem futurum efe. fto diceret, benedictas ,qui venit in nomine Domini , non l"^'1'*
aeeeptam praedicabat gratiam : fed futura Ali Deo 1
5 . Et Batuet ouesqiiidem dextrisfuis, hados autem i
Car boni nirisJ] Minim dubium eft,bonos oues, malos hee- adprecabatur, Itaque eorum fenttfam neququam
cun oui- dos appellari,cur autem, id eftdubium. Orgenes, probo,qui hoc ad prfdeftinationem rcuocant,quafi
bus.mali
cum her Hs Ellthymius,& Theophylactus, bonos quidemoues, tacite reddatur caula , cur falui fiant , quia nirrurum,
coniparaci. qu'a mites iunt:maIoe hircos,quia afperi, Sc per - benedii Patris,ideft,abeo praedeftinati funt.
rupta-afcendentes,id eft, non re<5ta,& plana inceden- Tojfidtte.] KKncf'ofJuiouTthxrcdititem regni capite De nrerifo
tes via,vocari putt.Hilarius vero,6iChryfoftomus, quo verbo Cahiintlta iniolenterinfltant,quafi hc' conttaCal-
itemque Eut'iymius,&TheopIiylaftus,bonbs oues, omne noftrum meritum aboleatur.Si cnim.inquit, unum.
quiavtiles,&frut5tuofi:malos hircos,quii infruduofi haereditas eft, merces non eft, eque labbri, & meri-
funt. Credo ergo prim um proptere Chrift oui, tOjled origini datur.quia filii Dei Cainiautemijf
& heedorum metaphora , , .
vfum fuiifc,quia verfu pr- Crhxredesstl nos D. Paulus h argumentan docuit,fi-
cedenti dixerat, drfeparalnteos ab imicem,cmpasior^ Iii autem per fidemumus, fides eorum opinione hRom-8i
fegiegatouesabhcedis : per oues omnes bonos, per hoe- hgrefis eft, ita omnis res conciditin nihilum. Vitam '7'
dos ma'os intelligi vluifle, quia oues hcedis melio atternaminScriprurismercedem appellari, negaii
res funt. non poflunt,fupri, vbi de hac etiam re nonnihi
Eademque de caul dicit,( oues ad dexteram,hce - diputauimus: tum etiam liis in locis *. >p. t'.t
Cur ouesk dos adfinitrampofiturumeTcquia locus dexter fi- Sed non deeft hominibus ingenise hireticis ref Se cap.6. Sc
fcxt.r,?V niftro honoritiectior eft, quadmodum& Hilarius ponfio, mercedem appellari : non quod merces fir,
itjcollo- 1,5(1 magis probo.quamilla fed quia ficut merces poftlaberem datur, quamuiS Sc . to. i.
i.ad or;
canii fiat. Origenis,Hieronymi,Bcda, & Autftorisoperis im- non propter laborem.Incitiafi'malignita te careret, 5.8.14.,.
perfeH, qui exiftimant, proptere bonos ad dexte- mileranda: quia malignitati coniuncta eft,irridenda. 18.
ram, malos ad finiftram futuros elfe.quod in Scrip Si enim alius non eflet locus, quam hieipfe, de quo Apocnofj
tum acris dextera bonum, finiftra malum fignifica- difputamus, ex eo perlpicuura eflet,vitam a:ternarn
re bleat, vt e, Corfapientis i dextera eius , & cor flulti m non iblm poft opera , fed eti propter opera bona
cEcd.ie i.
' finiflra tllius , id eft , cor fapientis femper bonum, cor dari ,ideoque ver proprieque efle mercedem. Eo-*
ftulti tamper malum cogitat. dem enim modo,eodem contextu,iidcm verbis.eo-
SolctquaT,vbi infantes futuri fint,quijne bapf dem leufu bonis diriturPw>c bcntdii4trisrHtiy^tf<i
 7 COMMENT. IN MATTH. 528
fde paratum yobis regmtm 1 conflimione mundi : efurwi A }t. Efuriuientm.]Piu\o ante Caluini inter pretatio-
tnimjzr dediflis mtl manducare ; atque dicitur mahs.Itt ncm refutauimus, qui particulam y enim, non cau-
waledicH in ignem sternum: efmm enim,& non dediflis mi- im, fed coniquentiam fignificare dicit.
himanducare: ciim autem de malisagitur, manifeftum Poteft aliquis dubitare, an hace ipf verba , quae ,
eft , non folm coniquentiam , vt hxretici putant, hie ponuntur, Chriftus fit in iudicio pronciaturus. ^1"
fed veram etiam caufam fignificari: proptere enim Legi enim nonnullos rectiores interpretes , qui ne- ^'^
vdamntur,quia id ver.proprique meruert.Chri- garent: quod nefcio,an fine temeritate fieri poffit II- fit pronuo-
ftum eilirientem non pafentes: ergo & cm bonis lud ego vero fimileeffearbitror,nonha?ciolum, fed ciatuius;
dicitur, Finite, pojdete regnum : efmut enim , (S" dediflis alia etiam nonnulla, quae aut Chriftus non dixit, aut
mihi manducare, non folm confequentia,fed vera eti Euangelifti non exprefit , in illo iudicio difturum
caufi,&meritumfignificatur. Sed ex aliis etiam lo- effe.Necenim,vtfupr diiputauimus,omnes, quire-
cisclarisprobari poteft: gnumclomm acceptai funt, proptere funt acce-
O modo ProPr^ cn'm merccs eft, &ha>reticiipfi confiten- pturi,quod efiirientcm pauerintChriftum,&eftcre-
Be*titodo tur>4U5B non ft*^im Pft laborem, fed etiam propter dibile,vnicuique,cur eum ad regnum ccelorum ad-
fit merces. laborem datur dari autem propter labor ex eo - mittat, rationem expofitur : hoc enim & ad iudicis
gnofcimus,quod maiori labori maior detur ,'minori officium,& ad beatorum gloriam pcrtinebit.Cur er-
minonat hoc codem modo D. Paulus teftatur dart godehistantum,quifeeiurientem pauerant, men-
. vitam aeterna dicens " , ynufquifque autem propriam mer- tionem fecit? fuprrepondimus.vnam peciem loco
! cedem aceipiet fecundumfuum laborem: loquitur autem exempli pro toto genere pofuiTe ; ideo autem hanc
'..de eo, qui plantat, & de eo, qui rigat: quid eft ergo potis,qumaliam bonorum oper peciem propo-
fecundhnfuum laborem , nifi qui plus laborauit, maio- fuif,quia nihil nobis magis commendatum eTe vo-
remrqui mins,minorem mercedem aceipiet. - Iuir,qum earn cliaritatem,quierga prximos effet,
tere, cm Chriftus dicit f\iptb.quirecipitprcphetam qui ipf, quamuis multas habeatpecies, in hac po-
bcap.10."" in nominepropbetA, mercedem prophet* aceipiet: enquired- tifimumobferuatur, fiefurientespauperesaJamus:
fit iuflum in nomine iufli, mercedem iuiaceipiet, quis inz quemadmudum Euthymius adnotauit.
mentis dubitare poteft,maiorem& minor prophe- y. tunc re fyondebunt iufli, quando te yidimus efurien-
ta, ac iufti mercedem diftinguere voluiTc . prout ttmi ] Putat Orgenes , & Autor imperfefti , iuftoi
Riaioris meriti eft.propheta , quam iuftum qulibet hoc non obliuione , fed humilitate refponuros efie,
hofpitio recipere,quadmod eo loco probauimus. quaf non agnoctes in fe virtutem illam charitttis,
_ . Cur ergo vita acternaharreditasappellatur? Id nifi cuius caui Chrifto laudati effent. Potis credo,
t -ma here- errore fuocaecieiTent, facile intelligere potuiffent, ideoitarefponfuros, quod Chrifti verba non mtel-
ditas appel nempe & merces,& harreditaseft:merces,quialmeri- lexcrint:non enim ignorare potuerunt,fealiquando
lacur. tis,hxreditas,quia filiis datur.Sed illud iftos decipit, pauperes Chrifti caui pauiff: fed quia hriftus no
qud Deumhomin fimilem eTe pufauerunt, apud eft difturus:efurierunt enim pauperes,& dediftis eis
quos hereditates temer, fine iudicio quibufuis manducare, fed ejuriui, ejr dediflis mihi manducare ,&
filiis bonis, malisdarifolent. Non ita Deus,qui fciensfenumquam Chriftum ipfum pauiffe.interro-
dat regnum ccelorum folis filiis, quia foli meruert: gabunt,^<*</i te vidimus efurientem ? id conftat ex
. & non iolm,quiafilij,fed quia digni funt, ideoque Chrifti appclluioned. dVerf.40.:
oon sequalem omnibus partem, fed maiorem melio- 40. Quamdiu. ] ip hor. Qnitcnusfecislis vm de his
ribus, quod prudentis eft patris, facer. Scio Chry- fratribus meis minimis, mibifeciflis : id eft, quod illis fe-
Caluinl foftomum,Theophylac"tum,& Huthymium adno- ciftis ficut&infre. eVerf. 4f.
feomma' ta{T jn vcrbo / hanc vim ineffe.vt fignifi- 41. Difcediteme.] id eft, procul abite: nihil enim
"f"ft cet,non quoquomodo accipere, fed tanquam haere- mihi vobifcum eft , non noui vos , qufcrnadmodum
' ' ditarjum.tamquam proprium, tamquam debitum: fiituis virginibusdixitiprC fVerf.iij
,' . fed eos Caluiniftas non efie, ne Caluinus quidem ! Maiedicli.] Obferuauit Orgenes, & Chryofto-
ignorat,qui proptere qud liberum arbitrium, & mus,non dixiffe,malediclt Patris-mei,ficutiuftisdi-
bonoramoperum mrita 3flererefolent,fp;Phi- D xcratS VemtebenediiVatris , quia Dcus non ma- gverf.
, lobphos appellat. lediionis,fed benediionis: non poena; , fed prfmij
Varatum yobis regnum.] Id eft,predeftinatum, vt fu- suictor fuit,non quod non etiam pcenae auftor fuerit,
pr c,vbi pronomen vobis , eandem vim , atque illic fed quod prarmia libenter, & ex animi propenfione,
eaf o.i j relatiuum ijM/,habcrearbitror,vt fenfus fit, yobis , pcenam inuitus quodammodo , vt uftitiae fiiae fatis-
id eft, merentibus, ficut illic quibusparatumeftiVatre accret prasparauerit.
meo, id eftiis, qui illud merucrint: nue enim caufa- In ignem sternum ] Refellitur his verbis antiquus 0{[!.
lern particulam , quae verfij fequenti ponitur, refe- Origenrftarum error,qui pcenas inferni fempiternas rurocrror
rendamefle quidam putant, Efurimenim: vthsecfit futuras effnegabt,aduerss quem Beda,& Theo- refciiituide
fententia,poifidete regnum, quod proptere vobis phylaftus hoc loco difputant. Quamquam Orige- pnarum
Pater meus prardeftinauit, qui efuriui, Cr dediflis mihi ns , hune locum ediffrens,benedepccnar3eter- nfermfine
w4w/c-<re, vtChrybftomus,& Hieronymus inter- ^ nitatefentit.DifputaturTheologis,an verusillefit j *nfcr-
pretantur. Quod an verum fit,non eft hic locus dif- ignis. Duo in eare certa fiint: alterum quod fides nfverBS,ii
putandi.- illud tantmdico, videri mihi Chriftum docet,vera eflefupplicia,quse non cogitatione (o- metaphori;
glorificationis potis, de qua agebat, qum praede- lm,fed fenfu, taduquepercipiatunalterum minus eus.
ftinationiscauUmredderevoluiff,vtexantitheto certum , quia fides non docet, fed t amenomnium
manifeftum eft, Difcedite inignemterimn,quiparatus fer veterum auftorum teftimoniis confirmatumj iHo^''
tfdiaboloj" *Angeliseius : efuriui enim,& non dediis mi- ignem illum non eiufdem atque noftrum eflecon. n*r^oS %
. hi manducare. Hic enim cm eodemloquatur modo, ditionis^quemadmed Orgenes i, & Ambrofius trah/4. ia
hon reddit caufam, cur illis iam inde ab acternitate & Hieronymus 1,&Damafeenusmtradunt. Inde ta- Matih.
ignis paratus fit: fed cur in ignem mittantur: immo m;n non fcquitur, verum ignem non eff, quod etil K I Com.
ne illis quidem , fed diabolo , 8c Angelis eius ignem nonnulli negant , non videtur fine temeritate negari '^ *'*
illum paratumfuiffc dicit: quod, vt pofte docebi- poffe, quia vbique Scriptura pcenas illas inferni, ^^' '
mus/atione non vacat. Eodem ergo modo hic in- ignem appellat,qua;,fi metaphora, non veritas effet, m Lib 4 do
telligenda funt vcrb2,yenite,poideteregtm. Efuriui aliter aliquando vocarentur, minufque frequenter fidc,c. vif;
ijlim^dtdiftistmUmandufArif ' ' ignis dicerentur. mt>.
' cxs

 5i9 CAP VT VIGSMVM-SXTVM.
gui pwtiue diabolo, & ^4ngclis nus.] Non dixit, A ciaor. Ita Orgenes, Chryfobmus, Theopliylactus,
quiparatuscftvobis, ficut de regno coelorum dixc- icEuthymius. Eidcm fonaTc decana, non dixit,
v rj. rat a, Pojfidete vobis regnum, quia Deus omnes quiparatuseltconiKtutionenvjnji,ia}tdcregno
j xb., Inmines vtdt fiduosfieri b,&quia Deusmortem non fecit ; coelorum dixerat%q.iia nimrum, regnum cceor, Eoi.c.^
fecit mmbominmre^imt,^ ipfe i^nitisfemifcmt ejn'io- qaodfua (ponte propter homines fecerat , mundi H-
Sap. . i;. mbus . Regnum ergo coslorum ab omni a;ternitate corititutionepra?parau.rat: id cft,antcquim homi-
Eccl.7jo omnibus hominibus (fiflui cfievellent) prepara- nes ipfos faceret. Ignem ver non nifi peccato
uit : ignem autem xternuni non nifi necemtate , & ccactus, ideo non conftitutionc, fed poft conftita*
quodammod coahis,vtangelorumpuniretauda- tionem mundi,& poft peccatum illum pr,pa;auit.

CAPVT VIGESI MVM-SEXT V M.

T faflum efi , cum confummaffet Ief4sfirmones hos omnes , dixit difci

pulisfuis : 2 a Satis quiapo Pafchafiet, & Filius hominis tra- Mar i4. t
detur , Vf crueifigatur. 3 Tune congregan fmt principes jacerdo tum, -
ey feniores popult in atrium principe facerdotum, qui diccbaturCai-
phas: 4 Et conciliumfeesrunt, Vi lefumdolotenerent, & oeetderent.
j Dicebant autem: non in die feo, nefort tumultos cret in populo.
6 Cum autem lejks effet in Bethaniaindomo Simonis lepro, y aeeeitadeum mulier
haben,salabarumvnguentiprctiofi,&effuditfuper caput ipfiusrecumbentis. 8 Viden- J^j* ,
tes autem difetpuli, indignati funtdicentes : Vt quidperditto hac ? 9 potuit enim iflud va-
nundari multo, jr dart pauperibus. 10 Sciens autem lefus , ait dits : Quidmolefii eU buk
mulieri ? enim bonum operata t in me. i 1 namfemperpauperes babetis Vobjcum : me
autem nonfemper habetis. Ii Mittens enim bac vnguentum buc in : adfepe-
liendum me fecit. 13 zrnen dico Vobis, vbitumque pradicatum fuerithoc Euangeliumin
toto mundo, dicetur ey quod bacfecit in memoriam eius. \ 4 c 'Tunc abijt Vnus de duodeam, c Mar.f 4:
quidicebatur Indus jfiariotes , adprincipesfacerdotum : 15 e?" dit Ulis : Quid \ultis mihi [
dare , r ego vobis cum tradorn ? A t Uli conflituerunt ei trigtnta argnteos. 16 Et exinde
quarebat opportunitatem , Vteumtraderet. 17 Prima d autem die a^ymorum aeeeerunt d Mar. 14.
difcipuli aajefum,dicentes: bivis paremus tibicomrdere Pafcha} 18 At lefus dixit: he " i% ,
in ciuitatem ad quemdam^ dicite ei: Adagtcr dicit: Tempus meumprope efl,apud ie facto
Vafcha cum difcipulis meis. 19 grfecerunt dtfcipuli cut conituit iis Iefus,& parauerunt
Pa/cha.ioe Vejj>ere autemfao,ifcumbebat cum duodccim difcipulisfuis, zi Etedentibus tMlt4;
iiSjdixit: Amen dico Vobis, quia Vnus yerum me traditurus efi. zi Et contriad Valde, uc u | .
cacperuntfinguli dicere : Numquidegofm Domine? 13 Atipre)ondens>ait: Qui intin*- i*n.4..
git mecum manum in paropfide , hie me tradet. 14 Filius quidem hominis vadit , fcut fpfai40i
fcriptum efi de illo : va autem homini tili per quem Filius hominis tradetur : bonum erat eiji ca' lo'

natus nonfuiffet homo iUe. 5 RefJ>ondcns autemJud.ts,qui trddidit eum dixit : Numquid
egofum Rabbi ? Ait illi ; Tu dixifii. 1 6 S Cnantibus autem eis, accepit lefuspanem, & gi. Cor. ,
benedixit,acfregit,deditquedifpulisfuis, &'ait: A ccipite, & comediteibocefi corpus meum. >4-
17 Et accipiens calicem, grattas egit,& ddit iis, dicens : 'Eibite ex hoc omnes. 18 Hiccfi
enimfanguis meus noui tefiamentt, quipro multis effundetur in remltonempeccatorum. 19
Dico autem Vobis: nonbibamamododehoegenimine yitisfqueindiem illum, cm iud'
hibam \obifcum nouum in regno Patris met. 3 Et hymno diclo, exierunt in mmtem 0//f
ti. iiTuncdtcit Ulis Iefus: h Omnes vosfcandalum patiemini in me,in ia noBc. Scriptum
efi enim:1 P'creutiam pafiorem^ difergentur uues gregis.^i. Pofl^um autew refiirrexe- 17.
ro, kpracedamVosin Galilaam. 3$ Refjwndcns autem Petrus,ait Uli:1 Etfi omnes [canda- zac.,i;
li^ati fuerint in te,egonumquamfcandali^abor. 34 Ait Uli Iefus: Amen dico tibi, quia in Mar>ltf .
hacnole, antequamgallus cantett termenegabis. 35 Ait Uli Petrus: m Etiamfioportuerit 7. ^ ^
memori tecum, non te negabo. Similiter ey omnes difeipuli dixerunt, 3 6 Tune venir Iefus m *. .
cum Ulis in villam,quA dicitur Gctbfemani,& dixit difcipulis fuis: Sdete hc,donecvadam luct*. jo
illuCjgr orem. 37 EtajfumptoPctro,& duobus filift Zcbed<ei,c(zpitcontrifiari,&ma(!us
ejfe.i Tune ait illis:Trifiis efi anima meavfque ai mortem : uinete hiCjO* vigiUtcme-
 .531 COMMENT. IN MATTH. 55
cum. 39 Et progrejfus pufium,procidit infaciemfuam,orans, & icens : Pdtermi,poi-
bile efi , tranfeata me calix ifie: wrumtamcnnoncutego Volo,d ficuttu. 40 Et Venir
dddifcipulosfuos , inueniteos dormientes , r dich Petro : Stcnen potuifiis \>na bora Vt-
gilaremecumi 41 Vtgilate,& orate,ut non intretis intentationem. Spiritus quidem prom-
ptus efl,caro autem infirma. 41 herumfecundo dbijt,& orduit,dicens : Pater mi,non po-
teil biccahx trnfire, nifi bibam ilium,fiat Voluntas tua. 43 Et venititerum, eir inuenit eos
dormientes : erantenimoculieorumgraudti. 44 Et reliftis Ulis>iterum abij^& orauit ter
tio, eumdemfemonem dicens. 45 Tune \enit ad difcipulosfuos}& ditillis : Dormite iam
& requiefeite : ecce dppropinquduit hora, & Filius hominis tradewr in manus peccatorum.
Mat 1 4. 46 Surgite, earn us: ecce dppropinquduit, qui me tradet. 4 7 n Adhuceo loquen te, ecce ludas
u.c. : vnus de duodeeim yenit& cum eo turba multa cum glddu's,<rfuibus, mii prmcipibus
ioa'n.i. 5. fcerdotum,^fenioribuspopuli.48 Qui autem tradtditeumydedit Ulisgnum, dices'. Quem-
cumque ofeulatus fuero, ipfe efl, tenete eum. 49 Et confeim accedens ad Iefum, dixit: A ue
Rabbi.Etofculdtusefieum.50 Dixitqueillilefus: Amice,ddquid\>enii>Tuncacceerut,
& manus iniecerunt in Icjum,& tenuerunteum. 51 Eteccevnufexhis,quierantcum lefu,
extendens manum.exemitgladiumfuum, &percutiensferuum principefacer dotum amputa-
oGcn.9.6. uitauriculameius. iTuncaitilliIefits:0 Comertegladi tuum in locumfuum:omnesenimt
Apoc.15 u. j acceperintgladium,gladioperibunt. $\An putas, quid non poffum rogare Patrem meum,

pifain.io. grexhibebit mihi modo plufquam duodeeim legiones angelor um ? 54 p Quomodoergo im-
plebuntur Scripture, quiafic oportetfieri}}}Jn ilia bora dixit lefus turb'tsCTamqum ada-
tronem exifiis cumgladijs,(<rfu(ltbus comprehendere me : quo ti die apud vos fedebam docens
q.Thr.4. in tcmplo,& nonme tenuifiis. 56 dutem totumfdc1umefi,vt ddimplerentur Scriptu-
I Mar.14. va prophetarum. r Tuncdifcipuliomnes relitto eo,fugerunt. 57 Atillitenenteslefum, duxe-
$e LU^.runt adCaipham principem facerdotum , X>bi Scribe ,& [niores conuencrant. 58 Tenus
ioan.i.i4. ailtem fique batur eum longe,y[que in atrium principis facerdotum. Et ingrejpts intro fb-

debat cum minifiris, vr videretfinem. $y*Trincipes autemfacerdotum , & omne concilium,

qurebdntfalfum tefiimonium contra jfefum,\teum morti trdderent. 60 Et non inuenerunt,
cm multi falfi tefies acceijfent. Nouifiim autem Venetunt duo falfi tefles. Cl Et dixe-
{ loan.*: runt : Hic dixit: f Poffum defiruere templum Dciy&rpofl triduum reedificare illud. 61 Et
'' furgens princepsfacerdotum, ait Uli : Nihil refondes ad cd, qua it aluers um t tefiifican-
tur} 63 lefusdutemtacebdt. Et princepsfiteerdotum dit Uli: Adiuro teperDeumviuum,vt
dicas nobis, tu es Chrifiusfilius Dci.64. Dit Uli lefus -Tu dixifii. Verumtamen ico Vo-
t sup. i*, hts, 1 amodo videbitufilium hominisfedentem a dextris virtutis Dei, r venientem in nubi-
.Tfaeff.4. buscli. 65 Tunc princepsfiteerdotum fciditvefiimentdfud,dicens: Bldffihemauit: quidad-
Rom 14 bucegemustefiibus ? ecce nunc audifiis bldfjrhemidm: 66 Quidvobisvidetur} Atillireon-
I o. dentes dixerunt: Reus efi mortis. 67 u Tune expuerunt infdciem eins, & coldphis eum ceci-
14. derunt,dl'tj autem palmas infdciem eiusdederunt.es dicentcs: Propheti%dnobisChrifie,quis
x5Luc.ti. efi, qui te percuit} 69 x Petrus verbfedebatforts in atrio :&acceit ad eum vnaancilla,
loan it &cens ' Ettucum aliUoeras. yo AtUlencgauit coram omnibus, dicens: Nefiio quiddi-
j. tu. 7 1 Exeunte autem io ianuam, Vidit eum alia anciUd,& dit his , quis erant ibi : Et hic
erat cum lefu Nazareno. 7 t Et iterumnegauitcumiuramento: Quianonnoaibominem.
7} Et pofl fufilium dccefferunt quifidbant, & dixerunt Petro. V'er'e & tu ex Ulis es : nam
Cr loquela tuamdnifefium tefdt. 74T\nccapit deteflari,&iurdre,quianonnouiffetbo-
mxnem. Et continuo gallus cantauit. ij Et recordatus efi P'etrus wbijefu , quoddixerat:
Prius qudmgdllus Cdntet, ter me negabif. Et egrejfusfleuit amdr.
~ " A ris officio , officium redemptoris aggreditur ex- officium
IN CAPVT XXVI. plicare. RoJemp-o-
faEium t.~\ Chryfoftomus, & Theo- Sermone hos omnes.] Sunrqui cos intelligant fer- ritChriftoi
phylatus exiftimant, continuationem eile, moncs, quos proximo capitede futuro iudicio Eu- agSrclltur"
qua Euangclih ChriH pafionem regno geliftanarrauit, in quibus Hilarius. Sunt qui non -
coniungit, de quo fuperiorc capite dixerat: po- lmad proximum, fedctiamadfupmoraah.-cre' acap.t4.
tis tranitionem cTc arbitror, qua explcalo do&o- fcrant,vbi de fine etiam mundi Chriftus diTerucrat.
 53 s CAP. XXVI. CHRIST. PASSION. APOST. PR^D.
Suntquiad omnia,quxab initio EuangL'lij vlqucad A fuit Bithanta?, tique ad diem Paichr, qui rnorruus ;^
hune locum Matthaeus fcripRrat , peninere putenr, elt.exEuangcliftishuiuimodi colligitur: die iabbati chri'fci la-
Vt frmones non verba tantm, fed etiam fada com- Bethamse ccenauir S, feria prima Ierofolymam in- era: bebdo*
prchendanr,quafidicjt : Cm Chriftus hicomnia, , grcTus eft h, eodcmdicBethaniamredijr,vbi hofpi- madx.
qu.x hactenus expofui, fvciifet, docuiflet,dixit di- tium habcb.it feria fecunda iterum redije lerofo- g loa Ii. i.
cipulis {aisyfcitufd pobidtwm fffchdtt: fie Beda, lymam atque tune cm fecns viam ficum vidif- luutb'lu-
& tum fcquutus Strabus. Hare omnia probabiila er,fruc~cmque nullum inueniflet,illi malcdixit: eo- ,7.
funt : idillud ego magis probo, quod D.TIiomas * demrurfusdic Bechaniamad hofpitium reuertit Matth,
a To Com.
al hune animaduertit, Euangehftamomnem Chrifti dodtri atque tunc, quia iain fortafle nocxefcebat , difeipuli Jl<
nam,quamtotoEuangelioantexpoerat,compre- arefacbm ficum videre non potucrunt; feria tercia Warc-U- 1^,
luciim.
hender voluife,quai diceret:cim Chriftus docto- man iterumrediit in lerufalem, quo tempore Pe- 1 '
Chriflms
eiplero ris officium explefet, cpit iadredemptoris offi- trus arefactam ficum animaduertit, quia clara iam
cium preparare, & eius rei difipulos admonere. dies erat m,rurfum eodem die credendum eft, cum
m Mardi!.
effiao Re Nam etfi apud Hxbros, "m ddbar,verbum, res etiam Bethaniam rediiiTe, quia folcbat, vt feribit Lucas", . i>.
Hrmptons f]gnificet,tamenhoc]oconominefermonum,vcrbaB fingulis noctibus ab Ierufalcmin montem Olineti a ca.ti. 37-
Jggrc- fja'quefignificari.dunus vidctur.Obiruauit On- fecedere, ad cuius radicem Bethania fita erar. Pofte
:" genes, propteredixiifeEuangeliitam, Insomnes, ne Euangeliftie non narrant , cum Ierofolymam reuer-
eosexcluderet,quos pofieChriitusAantcpaffio- tifTevfque ad feriara quintamfbnoctenb cmPa-
nem,& poftrcfurrectionemhabuit. fcha celebrauit. Hoc ergo, aut feria ter ua fub finem
2. Sctttsqmapobidmim] Difficilis hic locus eft,& diei,autquartafubinitiumnoftis,quod&dieiapud
multisquarftionibusimplicatus Prima,vndefer re- Hebraros initium eft, Chriftus dixit. Si ante finem
liqua: pendent, quo die hoc Chriftus dixerit: inde . feria: teniae dixit, intelligendumcrit, vtloquuntur
cnimintelligendum eft.in quem diem incident Pa- exclufiuc, quodait, pft bidmm fafebafiet, fi intra
icha : icunda.quo die Chriftus Pafcha celcbrauerit: quartam, inclufiu.
tenia, quo die Iudti,quosindicat Ioannes, non co In fecunda quaftionefucrunt, qui dicerentChri- q^q t
lera dic,quo Chriftum,cclebraiTe: quarta.fi non eo ftum eoanno Pafchanoncclcbrale, vt Euthymius, chnftus 1
dem die eelebrtrunt.vri legitimo,ac folemni die ce- & Theophylatus referunt , ca:teri vero Graici l'afchacc-
lebrauerint,Chriftfne,& eius difeipuli, an Iudi. LatinisferdnTentiunt. Vetcrum enim Grzcorum ^brauerir-
CKemode Deprimaqueftioneomnesferconuemtauao-' opinio .( vid^tur elfe, Chriftum. die decimatertiamt- Gra;corum
Chnftus res,ChriftumhaEcdixiiTedieduodccimamiispnmi Gyprimi, qui Hcbrafis erat Niin, nobis Martus,id 0 Vcrf.io
hzedixe. Hcbrxorum, qui nofter eft Martius, quia Pafchaad cil,vnodieantetempuslegcpr.r(ciiptijmp,Pafcha p Exod.n.
m. finem decima:quarte,& initium decimequintx cele- cdebralfc,vt eius mors in ipfum diem Pafchx,id , 6.
brabatur b. Loquitur autem Chriftus de Pafcha ex decimumquartum menfis primi incideret, veritaf-
Exodin.
legis prarferipto. (taque quamuisGraecorum opinio, qucfigurcerefpondcret,& verus agnus eodem die,
quae faifa omnin eft , vera effet , de qua in fecunda quo typicus occidcretur.Mcituus enim tft Chriftus
qureflioncdicbiri fumus, Chriftumvno die Pafcha poftridic,qum cum difcipulisagnum edit. Hxceft
HDticipafTe nihil imped iret: loquitur enim Chriftus OrigenisopinioqjChryfoftomiATheophyhcli r, qTrsAat.
dceoPfcha, quod difcipulifciebt ex lege poftbi- & Euthymij . inMatt.jf'
duum futurum elfe. Si autem Chriftus Pafcha fuum Vndc recentiorum Gntcrum natus eft error, vt [j1"^''0*'
anticipauit,difcipuli,quado illud celcbraturus ciTet, exiftimenr,Chriftum in ccena illa poftrenia.non azy- s Hoc loco
nefciebant atdicit , fattsamdfe bidmtm Vdfcbet. mo3fed fermenta to pane vfum fuiifcj quod nondimi chiiitum
0 die Qujs autem Hebdomadis dies fuerit,quo Chriftus ^ dies azymorum eifet,id eft^decimaquiuta menfis pri- fermenratu
hrcChti- hocdixit,duabusexrebusperfpicutimcft:primiim mi,poftridie qum agnus occideretur t. Eor argu- vfum etror
ftusdiicrit. cxdiepafionis, cert enim eft, Chriftum feria fexta menta ha;c funt, Primum,quod Ioannes u dicat,Chri- raccorun
ccap.ij.ti. pafium eiTe, quia Lucas c,& Ioannes eteitantur,po- ftUm ante diem feftum Pafchx, ccenam illam egifc. t x0(j>u;
cap.zy.31. ftridie eius diei,quo Chriftus pafuseft.fuiTefabba- Secundum,qud ex eodem Ioanne*manifeftum fit, ,g.
tum,pra:terqum qud id omnis Ecclefia: Catholics Iudos cim Chriftus condemnatus eft,nondum Pa- ucap.tj t,
vfusdocet. Hocfiitaeft,neceiTeeft, vt feria tenia fcha celcbrafTe : &iffimmiutmmmt inpr/ttoritm, rinon * cap. 1 8.
Chriftus hxc dixerit. Eodem enim die, quo agnum cwtdminttrentttr, fed vt manclucarerit Ttfcha. Tertium, l-
edit, id eft Pafcha celebrauit, mortuus etiam eft, fed qud idem Ioannes affirmer, Chriftum pafum efle J);
edit agnum hora noctis prima, id eftjinitiodieideci- inparafceuc Pafchae, id eft pridic ante Pafcha: dies j4 }I.
maequint : mortuus eft hora fer fxta fequentis autem Pafcha:eratprimjsdiesazymorum. zItaque z Exod.u
diei, vtvocantvfualis, eiufdem autem diei naturalis. Chriftus cm pridie primar diei ccenam
Inter feriam autem tertiam & fxtam, duo inteiiefti illam egent, nonpotuitin eaazymis vti. Hancopi- Leuir. 1 ij.tf.
funt dies,hoc eft, />o/? bidtwm'Pdfchdet. nionem in explicatione qurftionis quam paul
Cbriftus DeindeexmagnificoilloingrelTu Chrifti in Hie- potrefutabimus; nunctanriimdicimus,abfurdiffi-
qao die I rufal idtm colligitur. IngrefTus enim eft primo die mumeifedicere, Chriftum Pafcha cefebrationem
tofolyn am hebdomadis,qui nobis nc Dominicus eft, vt & Ec-' anticipafTe, qui legem, quamdiu cum homi-
ngreiTus. ciefjac]ocet) g ex Ioannec intclligi poteft, vbi fcri- nibus verftus eft,& fcruandam effe docuit,& ad vn-
e cap .it. i.
bit, Chriftum ante fx dies Pafchac Bethaniam venif- gucm feruauit. Inauditum autem eft , quemquara
fe,vbi Lazarus fuerat monuus,fcribit autem poftca' ante conftitutuma lege diem Pafcha celebraife, vt
f Vcif it.
Ierufal cum celebri illa pompa ingreffum eiTe : vbi etiam D.Thomas ' obferuauit. ? In Com.
nonleuis conicituraeft, propterediepnccdente Latini omnesconfntiunt, Chriftum die decima- -'q^ js'*'
ingrciTumnonfuiffe, fed Bethania: quieuifTe, quod quarta primi menfis ad vefperum agnum comcdiifc, ^"|,
Sabbatum effet, quodienon potuifTct turba, ramos quemadmodmlexpraefcribebat, fed illud Grxcos cijiiauscs-
arborum praxidere. Si ergo dies fbbati fexta, vt ait audtores,nonnullos etiam Latinos videturfefellifTc, Icbraueric
Ioannes,antc Pafcha dies erat, Pafcha fuit feria fexta qubdfenfum legis non aniinaduerterunt. Inchoa- fecundum
fequentis hebdomadis: nam dies fabbati feria fxta bant Iuda;i dies fuos folisoccafu, ficut Gra:ci,& Latlnos-
iquente fexta dies eft. Cm autem Chriftus dixerit, Latini nocie media: alijfolisortu. Iubebatlcxb, bExod.itJ
ftp biduum faf:ha fict, feq itu r, ho cum dixife feria vtdiedecimaquarta menfis primi adyctpsram, vt .
tenia, qua: Latin dies Martis appellatur. Hebraic eft ' , inter dm Leuic.isj,
erics Scries ergo aflionum Chrifti 1 die Sabbati, quo veeras, agnus comedcrctur,id eft,inconfinio vtriuC-
Z i)
 535 COMMENT. IN MATTH. ' 56
quediei decimiqu.irta:,& dccimiquinta:folisenin/A potifimim argumcntis confirman. Primurn, quod
occafus finis erat dcima quartz, initium dcimas- Mattharus h,&Marcus ',&Lucas K,fcribant, pri- h Hocrc
quinta: erat. Eadcm queque vtriufquediei vefpera mam diem azymorum fuiffe, cilrn difcipuli Chri- '7-
dicebatur decimaquarta: diei, quia eius finis; deci- ftum 'miaro^ucntstbiyisparemustibi comejere Tafcia*. ' caP-'4-'i.'
ma=quintar, quia eius noctis initium erat, atque hoc primo autem azymorum die,& agnum acidi,atque 1?1?-7
eft inter duas vefperas , quemadmodum Gilli fimili edi,& fcftum Pafch celebran lex pracipiebat.-vtr- jaxo
Qd iin. pbrafi dicunt ; Entrechtend loup: non vt quofdam in- que igitur Iudsi , ficut & Chriftus eo die fecerunt. dem die"
t;idua$re: terpretari memini,qui duas velperas alteram prace- Secdum, qud difcipuli quafi omnium Iuda:orum cum chti-
fpca. dentis , alteram feqentis noctis initium intclligunr, confijetudinem (equuti, eo diePafcha celebrantium fto Plfch
quod apert legt contrarium eft, qua praecis caue- Chriftum interrogauerunt, ybiyis paremustibt come-ce]cbri^
batur, vt illo punfto, quo diximus, teraporis, agnus dere Vafa} Tertium, qudMarcus I dicat fuiffe pri- 2'
ederetur, necquicquamexeovqueadmatutinum mam diem azymorum, quando Tafchaimmolabant, & bent. P "
a Exodiit temPusremancreta:nec>vt4u'^am^eret'corum*n" Lucas m, in qua necejfe erat occidi Pafcha, eodem igitur '...
I0 ' terpresexponit,qui vnam vefperam.finem decimae- die Iudaei omnes immolauerunt. Quartum, quodmcaP11?.
Lcn.tj.30. quart* diei,alteram totam fequentis diei noftem in- Chriftus iubeatinfr", & apudMarcum >difcipu-n 1?
tclligcndam effedicit.Hincfadum eft,vtaIiquando los certo cuidam homini d\cere,yU erefeBiotwa,ybi0ciQ ."
dicatur Chriftus die decimaquarta; aliquando de- Pafcba cum difcipulismns mandceme Vbiita loquitur, 14.
bVeif.17. cimaquinta Pafcha celebraffe,vt infra5. Trimaautem quafi homo ille& lege, & confuetudine cert fciat,
die azymorum accefferunt JtfcipuH ad Iefum dicentes , ea nofte omnes ludsos deber Pachalem effe
MarC]I ytiparemia tibi comedereVafcha ? &c, Et primo die a^y- agnum , ideque non recufaturum eum locum illi
J 4" morum, tjuandoTafda tmmolabant, dicunt ei difcipuli, qui domi fu: preparare. Quintum, qud principes a-
a {uc.n f. annus, &paremuttibi,yttnar.ducesVafcha\ & d, Pe- cerdotum,& feniores populi dicant, mnindtefeo,ne
nit autem dies , ir qua necejfe erat occidi Pafcha\ forth tumultusfieret inpopulo p.Itaquecm hoc dicebant, p Vef j;
quibus omnibus locis die decimaquinta primimen- aut dies erat feftus,aut ide propinquus, vtantcil- Marc.14.
fis Pafcha, id eft, agnus Pafchalisoccidendus fuiffe lum,Chriftum occiderenon poffentrinierunt autem *
e Exod it. dicitur, cm e die decimaquarta occidi iuberetur: -hocconfilium,vtdicemusq,initioferjf quartz:ergo qvfj.
*. nimirum, quia in vtriufque diei confinio occidtba- autipfaquarta.autlltemqifmtaferia.qua Chriftus
Leuit.tj.j tur, nunc die decimaquarta, nunc decimaquinta oc- agnum comedir, dis feftusludaeorum erar. Eodem
cidi dicitur, quo tempore vfquein diemoftauum ergodie,quo Chriftus,& agnum ederunt,& Pacha
f Exodiit. fcrmentato pane vti non licebatf. His locis, vt paulo celebrarunt. Sextum, quod Ioannes' apert dicat, f
lf_ ' ant apud Euangeliftas adnotauimus, Gncorum Chriftum, antefeslum diem Vdfcb*,id eft, pridiePa-
Leuit.xj- (. error manifeftiffimcrefellitur.Matthxusenim,Mar- ich, agnum comcdiffe, fequens igitur dies pafcha
cus& Lucas difertis verbis fcribunt, earn diem, qua Iuda?is erat: eodem ergo die,quo Chriftus, Paichalc
Dea Chriftus agnum comcdit, primam azymorum diem agnum comederunt,& Pachi feftu m celebrarunt.
contra fuifle, quare nonpotuit Chriftus contra legem fer- Septimum.qud Ioannes f feribat, Quidam enim pu- fcip.13,1?;
Grxeos. mentato vti pane; quomodo autem Ioannes eum tabant, quia lculos habebat ludas, quid dtxiffet n lefus,
diem appellet Parafceucn , & cur Iudanoneadem tmccaqu* opus fmt nobis ad diem feum: erat ergoaut
nodeagnum ederunt,in quarta,vtdiximus,quftio- idem, aut fequens diesludasorumfeftus. Oauum,
ne expcamus. qud Matthaus Marcus u,& Lucas %& Ioannes t Cp17;
Nunc ex iis,qua:diximusapparet, cur idem loan- dicant, eo die, quo Chriftus crucifixus eft, iolu- ij.
gcap.ii." nesdicat, Chrium anteditm feum Pafcb*, ccenam tum fuiffe PrefideBarabbam, quia diefefto Pa- ucap.iy-i.
ilIamperegiffe,etiamfidcmus,eumnondeIudaeo- fchxfolebatludxisvincbm'aliquemvnum, quem xeaP-1'17'
r, fed de Chrifti Pafcha loqui, quod paulo poft di- petiuiffent, dimitiere. Hie igitur ipfe dies Pacha lu- y e*'- - '
iputauimus;perinde enim eft,ac fi dicat.peregifle die D dasorum erat. Nonum, qud non fit redibile Chri- ' * 1
decimaquarta ad vefperum , quo tempore non nifi ftum alio tempore, quam Iudax>s Pafcha eel ebrafle,
azymo pane vti licebat, vt ex illis,qua?ante adduxi- quod fi feciflet coram Prarfide , quafi religionis reus
Conciliatur mus Lxodi,S:Leuiticitcftimonijsmanifeftum eft. accufatus effet, cmcauisvndiqueaduerss ilium
ioannes Itaque quod alij tres Euangelifta: die decimaquinta, cerdotes criminationum qua;rercnt. Decimum,
cum reli- id eft, prima dieaTymorumfadum fuiffe dicunr, id qud fi, prater Iudxorum morem, ante iblennem,&
quis Euan- Ioannes ante diem feftum Pacha?, id eft,die decima- vfitatum diem Pafcha celebraffent , & ilium ipfum
fie Paf h" ft&um ribitj nulla vtique repugnantia, fed boipitem,apud quern ccenauit,& omnes, qui factum
ie - vfitata $ confuctucijne j qua agnus nunc die nouiffenr, grauiter offendiffer, quemadmodum nc
decimaquarta, nunc decimaquinta occidi dicitur: fiquisfiue Epifcopus fiuepriuatus homo diem Pa-
quia in vtriufquc veluti iundura occidebatur.Chri- fchi ante, aut poft reliquum Chriftianum populum
ftum ergo in fine decimaequartar, & initio decima:- ageret,omnesoffcnderct.Vndecimum3fi non eodem
quinta: diei agnum ediffe ex hac Matthsi, Marci ,& die Iudi,quo Chriftus,egerunt Paicha,aut Chriftus
Luca:, cumloannecollationeperipicuumeft, turn diempreuenit,autIudxiprocraftinarunt : neutrum
ctiam ex prioris quftionis cxp! icat ione.Si enim hoc lex facer pcrmittcbat, quemadmod m D.Thomas
die meniis primi duodecima,vt probatum eft, Chri- z confirmauit. Duodecimum , fi Chriftus alio die, z In Cern
ftusdixerat, cum dixerit poft biduum Pafcha fura- qum Iudii Pafcha celcbraffct,& mortuus effet,ve- inc.lo.i).,
rum, &hauddubi de fuoetiam Pafcha loqueretur, ritas figuras minim refpondiffet: non enim verus *
fquitur, eum die decimaquinta fub finem decimx- agnus eodem die, quo typicus occifus effet. Hafte-
quarta: pafcha eclebraffe. nushascfintentiaconfirmari poteft.
Quo die Tertia quaeftio multo eft difficilior,tres enim funt Secundaaliorumeft.qui, non eodem die, fed vnp
IuJiianno magnorum auftorum de ea fententia:, qua: magna Chriftum ante Iudaeos Pafcha cgiffeputant, in qua
palfioms contentionedefenduntur. Prima eorum, qui exifti- fententia Orgenes Chryfoftomus , & Theophy- a xracbr.
ChtiUPaf- mant, Chriftum, & Iudaeos eodem die & agnum - laftus bjicEuthymius^ck Nicephoruso* funt,prx-n Matth,
cha celebra- <(,je diem fcftum Pafch cclebraffe,cuius opi- terqum qud exiftiment, Chrift legitimum diem j t .
nennt. nionjs Alcuinum veterem, bonmque Theologum praruenifle) qua dere quam pftquaeftionc diffre- 0 Inc. lo.
D.Thomam facit , quem noftro tempore mus. Huicopinioniiamdiu Paulus Brugcfisdo<us,'8^oC
multi non haeretici modo , fed maxime etiam Ca- Sc diligens interpres magnum auftoritatis robur[oco.
tholici, dolque viri fcquuti funt: pote autem his adh^buit. Poteft autem Sc bis argumentis compro- d lut c:i!
 55 7 CAP. XXVI. DE PASCHA IVD. ET CHRIST. 538
p.i. b.iri. Primum, qud Ioannes 1 dicat, ludamos, cum A concedebat, quEadvitamneccffariaerant, .
Chriftum coram Prxfide accufarent, non aufos in rare1, Dies prima eritfancla,atquefolemms,& diesfcp'ima EioJ it,
praetorium introirc, nc profana: domus ingreff c6- eademfeimtate venerabts, nihil ojien*fxietin rif,exceptis i *
taminati, Pacha edcrc non poTent: nondum igitur qs/jiu ad vefcendum pertinent. Deinde, qtid nuqujm
cdcrant: atqui cdcrat Chriftus nofte iam pracedcn- legamus, parafceuem, nifi ibbati, \t', Et dies eratpa- fMarth.i?.
te:non igitur eodem dieIudxi,quoChriftus,fed po- ralceues,&fabbatum ilhtcefcebat,Sc claris D. Marcus , J *
ftridieagnum ederunt, Paichque cclcbrarunt.Hoc tir cum tarn [ero effet factum , quia eratpafafeeue , c\uode ^ \u
argumentum cfficax, & apcrtum eft, multofque in Ante fabbatum * 'h '9tym(l(i<vnv , quaii explicans,
hancntentiamaufores mrito traxit. Rcpondent quid fignificaret parafeeue, dixit elle ,
recentiores quidam, quod & Alcuinum iam olim re- id eft, pridie fabbati.
ijfcha - pdifle apud D-Thomam lego.Paicha loco non Hxc omnia vera ego eTc concedo, fed illudnon
nos pane* agnum,
agnum, id azymos panes fignificarc. red crem, ft concedo.idcm cflTeapud Ioannem, paraceucm Paf
0 (igni- vilo exemplo, aut auftoritate probaretur. Nunc au cha: : acfi dicat, parafceuem fabbati, quae dies erat
tern nec illi probant , & alia'cx parte ex lege colligi Pafcha:,qux locutiq non minus dura, & abfurda eft.
tur, neceTe non fuiffe.vt qui azymos panes ederent, qum fi, cmfeftum D. Ioannis Baptiftx pridie fefti
mundi effent.nam nec lex de ca requicquam ftatuit, corporis Chrifti edebratur, deeo diealiqui loques
nec id vlla Iudxorumtraditionc introdudum cre- vigilia D.loannisappcl!arer,non qudfcfti D.Ioan-
dendumeft, omnibus ludxis futurum intolerabile, nis vigilia effet, fed qud vigilia corporis Chrifti,
cm tarn multis, tam leuibus,tam paifim occurfan- quxin feftum D.Ioannis incidiffet.CMs enim ita lo*
tibus rebus contaminarentur, vt vixfe diemvnum quentem non derideret ? Parafceuem igitur Pacha: ^"jj prf$
mundos feruare poffent : dies autem azymorum fe Ioannes appcllauit, etiam fi Pafcha parafceuem infti- ""/ '
ptem effent, quo tempore quifquisfermctato vtere- tuto fuo non haberet:quia,vtquxftione quarta do-
tur pane, mortis reus eTit.Septem,in<]ix\t,diebusa^yma cebirnus,coanno Pafcha ludaeorurn in fabbatum in-
comedetts, indieprimononerufermtntumindomibusyerts, currerat,& quia fabbatum habet parafceuem, quod
twcumeue comederitfermentatum,peribtt anima delfrael eo anno idem erat Pafcha , ptimo confilio Ioannes
pnmodieyfqueadfeptimumh,e\\io fi contaminan azy- diem prxcedentem,quo Chriftus mortuus eft,para-
movefcinonpoteranbcmtamfrequcnter,tamque fecuem Pacha: nominauit, vtvno verbo ketorin-
multis conraminarentur rebus;quot quxfo homines telligeret , diem fequcntem,& ibbatum fuiife,quia
quotidie etiam ftftis diebus damnandi fuiiTent? parafceuem habebat,& Pacha , quia earn ipim pa-
Puf- Alij refpondent, Pafcha eo loco agnum fignifica- c rafeeuem Pafch vocauit.quodnemovtiqueintelli-
?medi rffj j-e(j fcnfumeife, vtmanduca'rent Pafcha eadem ' gercpotuiffet,fiabiolutdixiiIct/uiff parafceuem.
Potc_ norteante luccm,quia nondum nox ilia, qua agnum Peius etiam mihi videnturrcpondere, qui nullius
occidi,edque oportebat, praetericrat: Erat enim mane, au&oritatecodicisaddu&i, locum emendant, &ge-
inquit Euangelifta , cjr non intmtrmt inprxtorium, yt niHUumf/ift/^nonlegunt. Iftud enim non eft Scri-
ran contaminarentur , fedvt manducarent Pafcha. Hi au- pturam interpretan', fed delere.
ftores eodem verbo , quo fententiam fuam probare Tertium eft.qud idem Ioannes h dicat, fuiife ma- h Eod.c.ij:
fudent,refiittur,v<rbo inquam,iIlo mane; prohibe- gnum diem illum fabbati,quaj non vulgare,fed fan- 3!.
bat enim lex non folm ne totus agnus,ftd etiam nc tius , a tque eclebrius, qum exteris annis eo fuilfet
quicquam ex illo vfqueadmanercmaneret c, quo- anno : inctius autem efle non potuit, nifi fi eode die
modoergOjli maneerat,totum il li agnum & occide- Paihx feftum celebratum eft:hac enim ratione ver
re poterant,& comederc;Adde qud non tam mane magnum fuit, quia & ib batum, & pacha. Refpon -
efc poterat, vt clara iam dies non effet : nec enim fi- dent ij, quibus fuperiorfententiamagis placet, non
milevero cft,Iudos,qutauisagitatosrabie,ad Pr vocaiTe D.Ioannem, fabbatum illud magnum.qud
idcm antelucem, & antequam de Ie<fto irg:ret, D eodem die Iudxipafchacelebrart,id qud vna ex
reum adduxiife,ne cuius gratiam ad condemndum diebus azymorum effet. Hi dodi licet viri, non ani-
Chriftum conciliare oportebat, eum importuno ad- maduertunr, hoc nihil ad id,quod Ioannes probare
uentu offenderent. Cur ergo Ioannes , dicetaliquis, voluit, facer potuiffe; reddebat enim rationem cur
quafideinduftria verb illud,m.r,pofuit? vt figni Iudxi Pilatum rogauerint, vt Chrifto, & latronibus.
ficaret, iquentem iam diem illucefeere cpiffc: ta- crura frangerentur,quo citis animam cxhalarent,&
quenon reftabatdies vnus integer vqueaddic,quo antediem ibbati de cruce tollertur, quia nimirum
ludxi Pafcha celebratu ri erant:itaque,fi tune conta die ibbati to'.li non poterant , & manere fuipen
minan fuiffent.non itis habuiffent temporis, vt fefc minime decebat,multque rninus,eo qud magnum
mundarenr.Oportcbatenim vno fltem die immun- erat ; quam ad rem dies azymor nihil afferebat im
dummanere. Itaquehrmum argumentum, Iudxos ped imti, cm omnibus azymorum diebus excepto
poftridie, qum Chriftum, Pacha celebrafe. primo & vltimo, liccret laborare ', Itaque nihil fan- .
bin. 19. Secundum cftd,Erat autem parafeeue Vafchthoraqua <ftitatis,nihilmagnitudinislabbatoadhibebant.Sen- *g xad li'
4- frxta LoquiturautemIonesdctcmpore,quoChn- fus igitur eft,fuilfe magnum diem illum iabbati,quia q^j
?'"fccae ftusdamnatus, & cruci affixus eft, emqueipum &lbbatum,& Pacha erat, quorum neutro licebat mgnus
diem Tafchx parafceuem appcllat.id cft.pridieante aut corpora dcponerc,& fcpeJire, ut in cruce fixa esabba-
Et. Pacha: nondum igitur Iudxi Pafcha eclebrarant, relinquere,ncdieice!cbcrrimifanftitasmortiiorum M'
, ... p..
Rcpondent nonnulli non efc fenium, fuifle para corporum prxfcntia conta minarctur.
fceuem Pafchx,id eft, pridie Paichx, fed fuiife para Quartumeft,hoccapiteapudM*ttheumK,&Mar- K verff.1
fceuem iabbatuqux inciderat in diem Paichx, quafi cum1, dicebant autem, non in die feo, neforte tumultusfierct 1 cay. 14. ;
dicat : erat autem parafecue die Pafchx: id probant: inpopulo, quibus verbis, vt in eius veris explica tio-
primm, qud nufquam legamus, Palcha parafce ncdocebimus, noluerunt dicere, qui in eo Chrifto
uem vllam habuiffe, nequeopusfuerat, cm para- diieeptabant, Chrifti csdem vque inpoft Pacha
fecu e n i i i il ali u d effet, q um d i es feftum prxced en% effe differendam , quemadmodm ij auctorsinter-
quo feftonon licebat, qusadvictumpertinebant, pretantur, qui Iudaxis exiftimant, eodem, quo Chri
apparare,indevocataGrcis cn^fOT4t/w,abHebris ftum die, egiff pacha; led potis voluerunt, vt eius
:1 thednmah, id eft, prarparatio, qud in eo, qux morsacceleraretur, antequam dies Pacha: venircr,
in diem fequentem neceffria effnt, prxpararentur: qui ipfis poft duos dies futurus erat:hoc eoim corum.
die autem Paichx non prohiba bat lex, fed potis jnuidis, & cru d dita ti magis confen tancu m eft. Sunt '" ' *
Z iij *
 539 GOMMENT.
qui dicant, fenim efTc, conandum, vtcaipfnofte A cerdotum,&fniorespopuli,qui fe ?!$ con-
ante lu cem Chriftus occideretur, antequam dies frL'atoresprofitebantur,e^uepotiifimmdecauf
Pafch .llucefccret.qui & Chrifto,& ab illis poftri-
die celebrandus erat. Sed hi nimis mihi videntur
properare; nondumenim Iuda comprehendendi
Chrifti rationeminueneranr.
Iud*ole- AlijputantdicmdirrerrevoluiTe,cdinuentapro- ^dueftsChriftumcaufm egiTcnt, cm nullo fefto Fefbt
bant ehri- ditoris Iudcc opportuhitate, qui Chriftum ofculo,& die,caum vllam,vel leuiifimam gete liceret. Fcce- 1 u.
ftimotra finetumulttraderepoTet, confiliummutauiTe, &
few K0 ^tc> 4uo Pafcha celebrabant,& comprehendif-
re,& condemnaTe. eque hi videntur confiderare,
quid Iudxi dicant, neforti tumultusferet inpopulo, qui
quidem tumultus, non tam ex Chriftipprehenfio-
ne, qum ex morte excitari poterat. Itaque non po-
terat Iudx proditio eum impedir : non ergo pro-
pter iriuentum , prmptiimque proditorem fenten- media plebe, in iudiciumrapere, accufre, condem-
tiammutaucruntjnectamilliludxjquameorumlu-
das opportunitatc vfus eft,qui, cm intellexiTct eos
de capiendo Chrifto confilia agitare, noluit homo
auarus , & perfidus inuentis mercatribus, vendendi
prxccptoris occafioncfn amittere.
a loan. 13. Qtnntum e*,^i;itediemfeslum Vdfchx, feiens lefus,
r. ijuiavenit hrra eius , vt franfeat ex hoc mundo ad F'atretn, fini tumultus fieret in populo.
cumdilexiJJ'et [uos,quierantinmmdo,in$nemdilexiteos,<T*
cana facti, vbi dubium non eft, Ioannem ante diem
fesumfafcbx, nonquemlibet Pafcha praecedentem
diem, fed proximum, & pridianum appellare : illud
autem dubium eTe poteft, vtrm de Pafcha , quod
Chriftus, an de Paicha,quod Iudxi celebraturi erat,
id fit intclligendum : fed multo eft probabilius, vt
fupr indicauimus, Ioannemde Iudxorum Pafcha
loqui, cm agat de cna, quam Chriftus egit, & lo
tione ped, qui facta funt initio eiusdiei,quoChri-
ftus Pafcha celebrauit. ItaquenondixifTetloannes,
dnte di<mfesltVafcbtt,{cd die feo Pafchi,fi deChri-
Verf 17. ' Paicha loquefetur.ficut Matthaeus infrb,& Mar-
cc4p.14.1t. eus edixerunt prima attiem die azymorum, cmnonde
- ipfcna, id eft, Pafchascelebratione, feddecius
prparationeloquerentur,quampridiePafch.T fieri
Oportebat. Deinde quia voluit loannes explicare,
quibus rebus fingularcm illumamorem ergadiici-
pulos fuos , de quo dicit , inftnem dilexit eos, Chriftus
oftenderit, oftendit autem non efu agni Pafehali.,
quodfingulisfaciebatannis: id lotione pedum , &
corporis,& nguinis fui exhibitione,quod ante non
fecerat. Hxcautemduo, vtidemloannesexponit, *^
perata iamtypica agni Eaihalis coena, faclaiunt:
taque non nifi multa iamnofte, id eft, die Pachse
aliquantulum prouedo fieri poruerunt; quarc non
ptait ver dicere ante diemfeflum 'Pafcha faftafuifle,
Nam,quod quidam dict, diemfeflum accipi pro die,
quem vocant artificiali ab ortufolis vfquead occa-
fum.qui dies nondum aduenerat, quia vfitatum eTe
nonvideo, non libenter admiti. Reliquum igitur
eft, vt loannes de ludarorum Pafcha loquatur, quod
omnibus commune, notum erat , & de quo folo
potert lector, quod dicebatur,intelligere.
d Exod^.r. Sextum d,difcipuli putauerunt.cm Chriftus lu-
*>. d.r dixit, quod facts, fac oftj, fignificare voIiTe, vt
tmeret ea,(ju<t ad difmfeftum Vafcha neccjfaria erant, quod
magis conuenit, fi nondum Pafcha illud, de quo
Chriftus loquebtur , aduenerat : fed ih proximo
erat: illud autem, quod Chriftus celebrauit, iam ad-
uenerat:iamenim,cumhscdixit,agnumcdcrat. Sc-
ptimum,fi eo die,quo Chriftus mortuus eft, Pafcha-
quecelebraacratjudiorum quoqtrePaichafuiffct,
nonliciTet Iofpho homini mfto,& ctteris, qui illi
opramdcderunt, Chriftum de cruce deporiere.ac
repelire.cminftxillamuliercs, neadmonumen-
tum quidem ire,& Chriftum vngere voluerint pro-
e Luc.ij. Pl :r ^'<m fabbati e. _
5<; ' Oflauum^insctiamcrcdibilccft, principes i-
IN MATTH, 54o
<-hriftum aceufabat, quod religionem violare vide-
retur,in ipfaeiusaccuatione religionem violare vo-
biffe; quod profedo fecifTent, fi ipfodicfiftoPaf-
cnat omnium inctiffimo, Si celeberrimo,opitnlem
runtilliquidemnonnullodiebbat,quxparmli- **'*
cere videbantur, fed multo minor.i, nempe Pilatum ^*ett
adierunt, rogarntque, vtfepulchrum cuftodicnd
curaret,neChriftidifcipuli furarentur: cceflerunt
etiam ipfad fepulcrum,& pouis cuftodibus,adhibi-
tque figillo munierunt, fed haec omnia, vt dixi, le-
uiora erant,qum die fefto Pachse.horninera, ve! de
nare, cruei affigere. Deniquefinon Deum, tarnen
populum credibile eft,cos timuiT.-,ne rfti indigni-
tte concitatus, quod hominem die Pafchxadmor-
rem trahi videret,& eum hominem , quem maximi
pars fanftifimum prophetam eTe putabar, ipfos oc-
cideret: hoc enim timoredixerunt, mnindie feflone
.
Hanc igitur opimonem probabiliorem iudico, Aijfloris
quia etfi fortafspauciora,tnulto tarnen certfortio- fw
ra habet argumenta,quque multo difficilis,qum, P*bi|*
qua; ad probandam alteram fententiam allata iunt, rft ?u"
iolui poflunt. Nam quod primo loco obieum eft,
Matthamm f, Marcum s, Lucam h eum diem , quo f yerr.,7,
Chriftum agnum edit,primum diem azymorum ap- gcap.i4.11,
pellare: primum autem azymorumdiemfuiflePaf- hcap.17,7.
cha,non difficile foluitur: Eugeliftas non ex Iudaso-
rum traditione, dequa dicemus: fed ex lege loquu- i Qozfb
tosefle: fecundmautemIegerrt,diesille.quoChri-
ftus agnum comedit, verum Pafcha erat. Atqueid
fortafle tacite fignificare voluerunt,cm tam dilig*
tertempusnotauerunt, dixerntque primumazy-
mprum diem fui(Te,nonIudfos,fcd Chriftum legiti-
mo tempore Pacha celebrafle. Quod fi nobis -
tendere liceret, diccremtrs, cm dicipuli Chriftum chrilWf
interrogarunt, vbi velleteos Pacha pra? pa rare, non Apoltoli
fuifle primum azymorum dem etiam ex lege : quia quanJo in
nemo dubitarepoteft,quiniddifcipuli anrefolisoc- ^
cafum diedecimaquarta primi menfis interrogaue- ""'JjJ
rint; poft iblis enim occafum nimis. fer interroga-
uiiTent,cm.illopun(flotcmporisnonparandum,ied
eddum Pafcha effet: dies autem decimaquarta non
erat prima dies azymorum, fed quia prima azymo-
rum dies expeclabatur, dixcrunt,prima autem die ap
woww5quai dieant , inflante prima azymorum die.
Sicut ergo, cm ndum eilet prima azymorum dies,
idc-ft,PafchaChrifti,dixerunt,pw<<4/f a^yino-
w; ita cirn nondum Iudaeorum Pafcha efletjid eft,
prima iporum azymorum dies;quia tarnen prxima
erat, dicere potucrunt, primam azymorum diem Eoangdl
fliiTe, non enim femperEugeliftspundim tempus *}* noa
defimnt, fed aliquando more hominum vulgari, c'"^.rra
quod certum eft, quemadmodum vnus Euangelifta J^puseb
hora ixta^ilius hora terna Chrift crucifxum fuiiFe feruaai.
dicit, quia inter tcrtiam,& fextam crucihxus eft.
Q^amqum non ideo hcdicimus,qud vera eTe
exiftimemus, credimusenim Euanoeliftas hoc loco*
de die azymorum , &c Pacha Chrifti loquutos efle,
fed vt doceamus, fi alia ratione argumentum folui
non poflet, hac poife.
"Secundum
' hoc modo folui poteft.difcipulos iam
'Chrifto monitosfuiii,:jpfum ante alios ludseos eo
die, quem lex pracribebat, Pafcha celebrare decre-
tiiife. Iam enim ilhs dixorat, feitis ijuia po hidtmn
Pafc\>a fitt, quod ex Loca claris a,pparet : renit a- K e. n,
tern dies arymorum , id eft , appt opinquauit. in qua ne- 7. . ?.
ceJfecratwcidiVafd>4: & mifit9etrum&lMnnem dicem,
 5*i CAP.. XXVI. DE PASCHA TEMPORE. 54*
tunes nobis Vafclu, vt mvducemus. sit Uli clixe- A uitijr : cum cnim fecundum legem Chriftus Pafc
runtybi vispxremus-Vndc pcrfpicuum eft,pris Cliri- cekbnu iri,& eadem die mortuus fuerit., reite ve*
ftumdifcipulisindicaffovellefediciequtti Pacha rita* figurxrtpondit.
celebrare, qum cnim dicipuli rogarent, vbipra?- DixirnustresinhacquxftiOneefJTefententias.Ita-
parari vcllet, fed id alij Euangclibe prxtermifrunt, que.reliqua vn i eft,dc qua nullum interpretem m-
Lucas expofuir. tionem fecifle video. Rupertus l exitimat ludxoj
Ad tertium refpondeo , Euangcftas non de Iu- partim eocm die, quo Chriftum , partim poibidie b in Com
daorum,fed deChrifti,id eftjegitimo Pachi loqui. egifTePafch*.;eodem qudem die quia eadem nofte, 111 nUnc 1
& illoipib verhojnmiantceeeMecaJi'PjfclMyLucAm quaille,agnumimmolarunt,& comederunt:poftri- arJt
fortafe indicare voluifie Chriftum , etil ante alios die quia non ilium, fed fequentem diem otio, vt re-. tim cadc^n
Iudsosdegitimo tamen tempore Pafcha celebraflfe, ftumcelebrarunt.neduoscontinenterdiesquicfce- d <-,cjuo
quoexlege neceiTe erat occidi. Quodautcmait re,ac ceflare cogerentur: cum dies infequen'fabba- Chufla,
Marcus , prime die a^ymarum, inqueTajdMimmolobant, t.eTet.Hoc credibile quidem videtur elle, prefer- P*ltim ""
non de Iudacij,qui tunc erant, [fed aut de antiquis, timcmconftetexlone.eodiequo Chriftus mor- ^
quilegem,nontradmonescquebantur,autdeChri- tuuseft,nondum ldaos edifeagnum- Itaque pro-
lo, & ciusdicipulis intelligcndum eft .quafidicar, babilius dicerepotuifct,diem quidem feftuin eum-
primamazymorum diem fuiife, qua veteresludxi dem,atq, Chriftum ludios celebrafe: agnurn vero
Pachcelebrabant,autquaChriltus,&eiusdifci- Pachalem poftridie comediTe, vtnonnulli etiam
puli celebraturi erant. auiftores videntur exiftimare.
Adquartum refpondeo, quamuisludxi eoanno, Qinrtanunc fupereftquxftio, qux etfi omnium Chriftus tt
vtpoftedicemus, feftum Pafchae vno diepoftpo- dirk:illimaerat,explicata tarnen copise rertia,faci- ^?<**'an
Tuerint: neminem tarnen ignorare potuifTe , ex legis lis eft. Quxrebatur vtritiam Chriftus,an'Iudxi legi- jj'p"^j,a
pr.Tceptoeodie,quoChriftusegit, fu i (Te celebran- tim tpore Pafcha eelebrauerint, fi non eodemdie cclcbiarint.
dum;propterc hopitcm ilium miran non potuif- celebraruntOrigcncsc , Chryfoftomus, Thcophil. cTracV $j.
il-, fi Chriftus eo die eelebraret : cm omnes icirent, & d Euthymius ,"t putant Chriftum vno dio tem- in Matth,
cum, non Pharifzorumtraditiones, id legem Dei pus celcbrandi Pacha lege prfcriptum prasuenif- ^Incap. il
folitumicqui. fe: cuius rei Chryioftomus,&Theophyl-rationem cin ' Qom
Facilis etiam ioluitur quintum ; quod enim lu- reddunt, vt mortem fuam in diem iquentem , qui jn hune
dxi (hcatlCjMM in diefeflo, nefane tumultos fret inpofu- Pacha erar, refruarer. Nififallor ifta eadem ratio- locum.
/, non eil argumentum, diem iamfuiflefeftum^um ne quam aierunt,refellantiir.Namfi Chriftus in die
a Vcif.j. iftidicebani;nam,vtdocebimus, h ab illis duo- pachat mori voluit, vt typici agni figuram verus
dcima, auttertiadeeimadie raenfis dic~h fimt: & agnus implerct: cm conftet ex Euangeliftis, node
verofunt, qui patent, ante Pacha diebusdiU prxcedente,id eft,eodem dienaturalifecundtimiu-
faifle: quarecolligi inde non poteft. ludxos eodem dxos illum egife Paha: fequitur, eum non prxue* 1
die,quoChriftumegilTePafcha;rumvtrumque& niTe tempus.feddielegeconftituto Pafcha cele-
Chrifti, & lud vorum Pafcha appropinquabat, neu- brafle. Nec, vt fiipr diximus, credibile vilo modo
trumaduencrat. Sicut ergofi Iuda?i eodem die, eft,Chriftantelcgitim diem Pacha peregifle; c
quo Chriftus Pafcha celebralTent,hoc dicere potue- omnibus in rebus vfque ad finem vita? , vt id Chry-
runt, itaii vnopoftdie celebrarunt ; tantiim enim ioftomusdocet, ad perfectu, legem fru.auerit,&
dicere volebant,expedicndam diligenter& cito rem numquam licuerit tempus lege conftitutum -
erlc,intequamdiesfeftufadueniret:qui iue duo- ire. Hincdeniqueopmionem cum fuis argumen-
bus, tribus, fiuCjVt alij volunt, lex diebus abef- ^ tisiatis qu*ftione prima refutauimus.
fet propinquus tarnen erat. Alij exiftimant, Chriftum quidefnlcgitimo tem- ',^"
Adiextumrefpondendumeft,cmIoanne5dicit: pore pafcha egiTe;Iudaeos ver in fequentem diera ^ ur**
'. feftiun [, de Iudsorum Pacha loqui; non alta de caua tranftulife , qum nefeti celebra- pafcha cc-
pridie cuius Chriftus, cum agnum comedilet, Paf- tione impedid , eo die Chriftum occiderc non pof- Icbrafle iim
cha'quefuumcelebraTrt, illa fingularisamorisar- fcnt.Qu opinio Auguftini,& Hieronymi prxelaris da;os id
gumenta, de quo loquitur, difcipuliseXhibuiTe, vc nomimbus, vulgo commendaturjhaud icio qum j^jot>^er
paulo fupri diximus. Septimumleue eft, & nobis ver,necenimdeearequicquam1egere apud eos *~
paulbantcad probandum contrariam fenrentiam ex auores memkii.Id etiam D. Thomas fdot refel- hffe. j
eodem teftimonio makis argumentum defumptum lk,quod & lex,& conuetudo pra-ciperet : vt quis f lo Com.
fuit. ; vno anno, quodautin>mundus,autimpeditusciret, 111 cap-$.
Prrfcs non Odauum fie blui poteft, prardem, aut nontpb legitimo die non polet pafcha celebrare, menfefe- Io^."-
Acpafch*, diePafcha;fcdpridie,blitumfuirevincl:um vnum quenti, diedecimaquaxta menfis cclebraretg. fQ 1,um"9'
fed 1 abfoluere.quem f lud.vi poftulaTent.quod & nc Earn ergo probo fentcntiam, quam multi non pro- , Quemlo
abat 1,~ a^cu^^t*ctuncrac^urn fuile vero fimilcehaut bant, nequeCbriftum tempus Pacha; anticipaTc: lude&
"Jjt no eo die quo Chriftus crucifixuseft,Birabbam di- * eque Iudfos diftuliflc,& non eodem tarnen die ce- Cluitus
mififTe,fed fequenti,qui Pacha Iudxis erat : dium lebraTe/ed Chriftum legii pradeript : Iudxos ma- ^ ^*A*'
autcniabEuax^eliftise(re,tunceumIuda:isdimifif- iorfuorum(traditione5ieqnutosefre. probat Ru- brauerint
fe,quod tuncpoteftatcmfeceritcraftinocdi* di- pertus h,&poft eum Paulus Brugcns cbpiofifime, hin Con,
mittendi. Ad nonum re/pondco,aut facerdotes,qui diligentiiEmque confirmt , poft exilium Babylo- huiusloci.
, Chriftum accufarantjignoraiTe, illum ea no&c agn nic,coftitutum inter Iudasos fui.vt quotiefeum-
comediiTc , aut non aufos efTe id crimen obiieere, que pacha in feriamixtam incideret, in fequentem
icirent Chriftum exlege Pafcha fuum celebraiT.-. Ad diem fabbati transferretur , ne duo continenter dies
decimumiam reiponfum eft , proptere neminem fefticonfequerentur,quod populo graue erat, cm
offendi potuiffe.quod omnes icirenr, fccundm le- nec fepelire moruos,nec alia eiufmodi etil pia ope-
gemeo die quo Chrifto celebratum eft Pacha.ce- ra,& no magnopere laborioi facer poTent diebus
lebrandum fuifle. Ad vndecimum quxftionequir- feftis.Eam traditionem multi iam produtisRabbi-
tarefpondebimus,nec Chriftum tempus anticipaffe, norum teftimoniis , probauerunt. Paulus vero Bru-
neque ldeos diftulifTej fed Chriftum fecundm le- genfis homodiligens,& fide dignus affirmat/e cum
gJudxosicundmtradirionesfuasegiiTe Pafcha. Hebraeo quodam eiufmodi rerum peritiffimo, ex
Atque hacratione poftrcmum argumentum diffol- Hebrasorum Kalendarjo,duo calulo.comperifle
Z iiij
 545 COMMENT. IN MATTH. 544
anno, quo Chriftusmortuus eft, pafcha in feriam A lifta loquebatur,fed quod non longe aberat,fgnifi-
. ' fcxtamincidiuc: itaque Chriftus ip feria fexta , vt cabit,quafidicerent,fub idem tempus. Probabilius
lege praeceptum erat,& Pafcha celebrauit, & mor- et.quod vulgo credit Ecclefia,hoc ccilium biduo
tuuseft.Iudxi vcrjVtamaioribusconftitutum fue- ante Pafcha,id eft, eode tempore, quo Chriftus di-
rat,diequenticelebrarr.Scio Rabbi Abraham", fcipu\isdkehzt:fcitis,qm4polndMmPafcb4fiet,coz-
a In Cora. icribereinMifne,& in Thalmud,rcperirialiquando c~tum fuifle: videtur enim Euangelifta euro dixit 7571
uic.Lcu.13. pafcha in feriam fecundam , quartam , & fextam in- ftMr3punftum temporis indicare voluiflTe , vt fignifi-
currcre, fed nefcio.an proptere neget, ciim in fexta caret,eodem tcmpore.quo ftcerdotes dicebant,non
feriam incurrebat , fijlitum in ibbatum transferri: oportere Chriftum in die fefto occidere , Chriftum
aut an tantim auctoritatis , cius gratia ab dixiifeopportere.vt in die fefto occiderctur , vt ap-
aliorum fententia dicederedebeamus. parerer,plusdiuinumdecrerum,& Chrifti pndi-
Curd'd" Vafthafiet,] Diesfeftus rafchse celebrabitur, aut ebonem, quam Iuda;orum confilia valuiife.
iicPafcba agnusimmolabirur: vtrumque enim raicha fignifi- Congregati funt principes facerdotum.] Eodem loco
fee ' cat. Quod autemOrigenesadnotat.proptercdixif- Mattha;u$indicat, & vnum facerdotum principem t<Bp.i.^;
f Chriftum,P4/r7;.<yStt,& non pacha erit, qud illud fuifle, & multos, quod fupr t explicauimus. Grce
pafcha ,'de quo loquebatur, vfitatum non effet, fed " additur, quod Latine non legitur,*} ! -/^
fingulare,& ante tempus anticipatum:quafi diceret, & Scrib.quos verifimile eft, Chriftum cum princi-/
etiamfi folemne tempus raicha; non crit,tamen me pibus faccrdotum,& fenioribus populi conhinxifi?
' Pacha fiet.fubtilis argutia eft, & nobisfuprrefu- quemadmodum de eadem re loquens alibi "ciun- uMarc.14.1
tata,neque Grace eft,jirt,fed^tVs7aii/?,aut/f,przsti xtf,& fupr*. Hi enim Iudarorum concilium confi- Luc-i*'.
pofito profuturo.ficut ftatim dicit ^'- tradi- ciebant,principes facerdotum, id eft, capita familia- xcaP-1 *
tur pro tradetur.aut tradi oportet,cuiufmodi exem- rumfaccrdotalium cum fummoficerdote,quifim-
b eap.17.11 piaiipradnotauimusb. pliciterPrinccpsficerdotum vocabatur;Scriba?,qui
Effilm hominis. 3 Loquitur de c,vtfolet, perter- legifperiti erant: feniores populi, quafi tres Reipu-
tiam perfonam. Cur autem filius hominis appelle- bliese flatus, vtprobauimu s y. .. *
cap.. 10 tur,expofuimu$c. In atrium.~}at tuvk?, inaulam, ad verbum. Ita- ?p att'^
^radetur ,vt crucigam^m^JiSb-ra traditur,^xoXx2.- que int qui interpretentur, in palatiumPrincipis
detur, aut tradi oportet, vt paulo ante docuimus: facerdotum: quod probabile eflenon videatur, cl-
eRoufs"* 4uo tradcndus fit, nondicit. , deftma confilia de homincmcbfimooccidcndo in.
Chriftui k Orgenes autem,& D.Thomas d monuerunt, & atriOjideft^nipfodomusingrcru.cinlocoaperto,
quibns& Patretraditumeflec. Qf proprio lio fito non pepercit, aciudiciali, habita fuifle. Et feribit Atheneus * tu
quot fe fedpro nobis omnibus tradidit ilium; Sc fipfof, oridi- vKm Grxcis , regum palatia fignificare; ficutaula
traditaj. Uxitme,&tr.tdidafemetipfumprome)Sc g, Chriflusdi- Latinis idem eft.quod regia, &aulici, qui reeifre- zLib..
{ Gai.*. 10. .... -> i. j.'.Y. . .. i o. L ..-.:- . _ : r._s r. -~ .

Matt.'io. lud\sl,Mduxerunt eut, <ir tradiderunt VontioVdato infrdicendis~bmanifeftumeftdocumillum,dequo aVerf .

4 &1.I. prafidi,3cm, Vmcientes ]< duxmtnt, & tradiderunt Euangelifta loquitur, quemque vocat v\iv, non & -i '
* <pi!ato ,Sc , Gens tua, & Pontfices tui tradidemnt terni- tarafuiifedomum.autmagnamaliquamdomusau- Marc.14:
lMit:hi7. ^^&v p,iJto mitibus ', vt crucifigeretur . Tunc lam, fed locum apertum in ipfoaditudomus, quem f4.t.
m Marc 15. dimitlisBarabbam , Iefnm amem flagetlatum nadida Latinicortem appellant,indqueGalli Cw/,Itali,8c bw.u.11.
i ' ' eis , vi crueifgeretur. Diucrfo tarnen animo diucrlis p Hifpani Corte. Ait enim eo loco Mitthaus,>rj4- f* "'t
n Ioan.i. traditum:fe,$: Patrc,vt homines rcdimere-,dia- temfequebdtureum long }yfjueia atrium princ'pisjacer- ^',^
- bolo.vtredcraptioncmimpediret, & traditorcsad dotwn.&ingrejfusintrofedebttcummimflris ,vtvideretfi- bVcrf. j.'
t m 17 pecetum incittret: Iudaauaritia, ludeis inuidia, : Claris etiam, Tetras verb fedebatforis in atrio.
Diiictra- Pilatoiimore,nenftisamicusCefarisvideretur. Atrium igitur fos, Sedar exiit foras anteatrium, &
to traden- placent, illud non placet , quod iidem audorcs gallus cantauif. & e , Milites autem duxerunt etm in atrium .
difuit- docent, proptere Chriftum infinit loquutum cife, praiom, id eft,deduxeruntab interiori domo , vbi
necexprciTe.quotradenduseaet, vtomnesqui prafcserat,inexterioremcortem,vbimilites,&om- 6S
tradituri erant comprchenderet:non enim de omni- nis populus promifeut folebat cfTe.vt purpura indu- e cap ij.ii;
bus,fedautdcfolisfacerdotibusJScribis,&feniori- toilluderent. Ex loco ctiam Apocalypfisfapparet,
bus,autdcillisfimul,& luda loquiarbitronfic enim vh>h, cortero domusfuiTe. fcapn.t.
P , " ll- folct.vtfupr p. Et verbo illo t>adetur,4idetur culpa, Q dicebatur Caiphas. ] Homo erat auariflmus, Se
&C.10.19. & reprehenfionem indicare, quse in Iud, &facer- perditus.quiquarationeadfummurQperuencritf-
. .ft dotibusmaximafuit.Poteritaliquisdubitare,quor- cerdotium, Iofephustraditg.
uiuiwem fumhocChriftusdifcipuIisdixcrit. Videturfuam i.'Et cbncdiumfecemnt.]iwtG*hiiwTo ,vnanimi g-Libr.t.^
rambic diuinitatem probare voluifTe: indieat enim fe futura E confenfu confilium ceperunt. Annq. .
oftendic. fcire^umilliipfi^ui tradituri cramviecdum feirt Vtlefumdolotenercnt. ] Clam &fraudulcnter, non *6-
quo tempore oeeifurieum {,& interfe alterca- apertavi,quiatimebant populum, vt Lucas h ex-
Tcntur,nenindtefeo,nefortitumultusfieretin populo. , prefit. hcap.ti. 1
Vt crueiatur.] Poena tunc vfitata ,& Romanis Et occiderent.] Hue omnia eorum confilia rende-
q cap.17 3? ntroci uftj^ vt explicabimus q. Dicit traddum elfe, bant; fa*p enim ant occidere tentauerant ; quo au-
vterucifigatur, quia in eu m fincmludarisPilato 'temmodoid deliberaucrintjloincs'copiofisnar- cap 11.4.
r*JK.ii.tL watl|3^ clamanribus, OucgCjOvcifigeeum'-.de rauit ; Collegerunt-ergo fentifices , & fharifai concilium, 4.
. ilscnim prxcipue.vt paulo ante dixirausjoquitur Crdicebant^ quid 'faeimus} quia homo multagnafacit, *"n
Chriftiis- fi dimittimus eum fie, omnes credent in enm , T venient ^>{'
3. Tunc, ] Q3 hoc aduerbio fignificetur, non F^mani,&tollent locum nomm , Urgentem: vnus autem ftUm.
omnibus conuenit. Sunt qui putent,fx dies ante exipfis Caiphas nomine ,ctme~etVontifex amiiillius , dixit
fc.it.IO 19 Pafcha fienificari,quod eoteniporefcribat Ionesf eis,vos nefatis quicquam , neque cogitatis ,quia expedit ,vt
principes facerdotum conuenifle , vt dc occidendo vnus moriatur homo pro poptdo , & non tota gens pcreat.
Chriftod:libcrarcnt,quodfiitaeft, aduerbiillud Quanquam hoc concilium diucrfun ab hoc, quod
7 7i f>r,non prxcisc tempus illud,dc quo Euangc- Mdtthaeus narrar , fuifle arbitror : nam illud fex d ie-
busante
 . V - -

5*5 CAP. XXVI. DE CONCIL. IVD. CON, CHRIST. 5,4*

S initio I!. bus ante Pafcha habirum eft, vt ex eodem Ioanne' A bilenon efle, Simonem hunc, de quo Matthanis lo-
caf. intelligitur, hocautcm duobustantum, vtdiximus, quuur, fuifle Phaniium, cum hoc inflante Chrifti
ante Pafha diebus. Defcripirat iam olim Sapiens paifioneacciderit,quo tempore omnis Pharifitorum
Sap. t.ii. hoc impiorum concilium . Circumueinamus ergoiu- fba infeniiffirna Chrifto erat;tantum abeft, vt Pha-
13.14- flum , quoniam tnutiiis efl nobis, Or Contrarius efl operibus no- riiuscuiuio eum exceperit.Chyfoftomusver 1 ,
ris,&improperat nobis precept legis,r drffumat in nospec- 3c Ambrofius m eundem Simoncm fuifle credunt, "ib 6 in
di[!int noflrx. fromiititfef:ientiam Det habere , <JT quod ego paulo probabilius eflearbitror. Primm, c.;.Luc.
Ftlium Veif nominatfacius efl nobis m traduclionein cogita- qud vterque eod nomine Simon appellctur, quod
tionum noftrarum. etfi pluribus commune efle poterat, tarnen aliquid
5. Dtcebant atttemnonindiefeflo.j Dubium * vtrum eft argumenti nomcn idem. Dcinde,qud, vtpofte Vnustantl
fignificare velmt ante, an poll diem feftum occWqp - probabimus, eadem fuerit mulicr , qua? & apud Lu- Simonfuit.
dum eTe. Qui putant eodem die,quo Chnftum.Iu- cam , & apud Matthium Chriftum vnxifle dicitur,
dxos Pafch i celebraflejenfum efle exiftimant, mm in quaj cm tarn liber.tam fep in domum Simonis ad
diefeflo , id eft , difreratur vfque in poft diera feftum, vngend Chriftum ingreffa fit, eft vero fimile, fuifle
fed poftea na&os Iudaeosluda: ad proditionem para- Si moni, eiufque domui familirem, cumque Betha -
ti occafionem, confilium muuuifle,quodfprc re- nia?babitaret,fequitur,eundem fuifle Simonemmam "
eV.*.
futauimus. Qui poftridie , qum Chriftum I uda:os quod feribit Lucas;cum, quo loco accident, non ex- ,
Pafcha celebrafle dicunt, melius explicare poflnt, ponac, & hofpitem Chrifti Simonem vocet , quem- InBCtbana
nonindiefeflo , id eft, ante diem feftum occidatur,vt admodum & Mttthaeus.quiidinBethaniaracbm chriftum*
fupr probauimus.Diem autem feftum quidam om- dicitjibidem ctiam accidiffe creddum eft. Pntcrea Simon ex
nes feptem azymorum dies intelligunt, quia omnes probabile eft, Simonem illum,de quo fcribit Lucas, cepie'eon-
fcfti fuo quodam modo dicebantur. Alij,vt mihi vi- cm primm domo , & conuiuio Chriftum excepir, umio.
detur, probabilius, iblum diem Paichae fimul,& fab- ita ab eo edoftum fuifle , vt ill poftea familiaris fue-
bati,quibus diebus neminem acculare,condemnare> rit,iipeque poftea Bethaniaiterhabentem>aut hof-
crucifigere licebat, ideq; mrito timen poterat, ne pitio, aut conuiuio honorauerir.
populus audaci ,& nefario icelere incitatus , tumul- De fecunda quiftione concentiofius multis dif- D-Cr " wVc^
tum moueret,qua: ratio aliisazymorum diebus lo- ceptatur. Orgenes n probabile efle arkitratur, qua- g^na *~
cum non habebat. tuor diuerfas apud quatuor Euangeliftas fuifle mu- quaiitio cc-
Kefofl tumtdtus fieret. ] yv-mau fiat : verba enim ^ lieres,qua: vnxerunt Chriftum, quod mihi ne dipu- leberrima.
funt I udsorum, non Euangeliftje. Quxriautempo- tabilequidem videtureire,cmmanifeftiflmum fit, n Traft. in
1 ' Matthumfaltem,&Marcum,quafieiusabbreuia- Matth*<-
Tamnhum teil , cur timuermt, netumultus in populo excitare-
populi cur tur. Illud fala pietatecredipoteft, nullo cos bono torem,idem eodem loco, eodem tempore fa nar-
Jaixi ri- animo id timuiffe,ne quis fortafle de populo in fdi- rare:itaque,de eadem loqui mulierequare,vt plur^s
iijjcnai. tione periret, ne religio impediretur, led ne fibi eri- fuerint,non nifi tres efe potuerunt, vna , de qua Lu-
peretur , concurrente ad die feftum infinira vndique cas.alter.1, dc qua Matthaeus fimul & Marcus : tertia,
hominum mulcitudine,vt Hieronymus,Beda,&Uu- de qua loannes icribit: atque banc ipfm opinionem t ;
thymius exiftimant. Vero fimile enim erat, in tanta Origencsamplcditur.itmqucThcophylaaus,& f * L*
multitudine futuros plures, qui in Chriftum credi- Euthymius p.Quorum nonnulls etiam non omnin ' loc
diffent, eumque ex facerdotum manibus eripere co- improbabiles coniehu\ funt,quod Ula de qua Lu
narentur. Credo ego,ipos fibimet timuifle, ne cci cas, peccatrix appclletur ; haec , de qua Matthus , &
tatui populus in fe irrueret, interimeret, quod, Marcus, non peccatrix, fed prophetica potius fuiflc Trs efle
quemadmodumaitChryfoftomus, Se Theophyla- j)fignificetur. Citadjinquitymoleteishuntnulier^mit- Magdalenas
ftusJaturuseTenon viderctur, vt die Pacha; , quo tens enim yngttentum hocin corpus , adfepelicn- 4UI ixe-
dum mefecit q. Praeterea illa apud Lucam , longo ante ly*err I0
quidigni morte erant, abfoluebantur , Chriftus in
nocentifllmus ad mortem traheretur. Hoc enim me paflloneratemporeChriftum vnxit,vtexhis,quaeeo ^
d Marc ij. tu fa?p iam alias manus ab eo abftinuerant d. loco Luca narrantur,intelligitur:hec, de qua Mat-;
xi.ecc. it. 6. Cm autem lefus effet inBethania. ] Vbi Bethania tha;us,&Marcus,duobus tantm ante mortem Ch-
fita effet, & quantum Hierofolymadiftaret, fu {kxxebvLt-.Sckis^mapoflbtduumVaJchafiet1. Illa altera rVcrf.;--
Lac. . 10. pr docuimus. Incurrir autem in hune locum vulga de qua loannes, fex diebus ante .
6t 11. t.. ris qu.tftio,&noftroprairam tern pore magnis fer i- Alijduasfuifeputantjfedquifuerintj'nteredif- floan.ii.t.'
ptis voluminibus agitata, vnane,an prwes mulieres fentiunt. Hieronymus t, & Bernardus u vnam illam Qm ^uas
fuerinr,qua viuentem adhucChriftum vnxtfl repe- fuifle putant, de qua fcribit Lucas; alteram eandem, clIe dl*c'
cap. 14. f. riuntur,vt hoc loco,& apud Marcura e, & apud Lu de qua Mattha?us,Marcus,& loannes: illam Lcz ab tj-jocjoco
fcap. 7 5 r. cam f, & apud Ioannem g.Melius in partes diftribu- hacfiaiiTediuerlm.Ita probat, qud illalongante u in fcrm'
g cap. i*. }. ta quaeftio explica bitur.Tres igitur in vna quaeftione Pacha, & mortem Chrifti ; imminente morte de '
funt.Prima,an Simon ille.apud quem Chriftus apud vnxeritChriftum:deinde qud illa pedes ttm;hc Magd.
Lucam prandiife^utcnafTediciturjidemfueritjat- E pcdes.&caput vnxerit,vt poftea explicabimus.Hanc
que hic,quem Matthaeus &Marcus,Simonem lepro- vcrjde quaMatth:eus,Mircus &Ionnes feribunt,
fum vocant ; loannes non nominat. Secunda , an ea candem ,& vnam efle ira docent, qud eodem tem- ^Hom gt."
dem apud quatuor Euangeliftas fuerit mulier , quae porc, eodem loco vnxerit Chriftum. Chryoftomus ,n^"n- &
vnxerit Chriftum. Tcrtia,fi eadem fuit,an idem fue vero *,Leontinus, &Theophyladus7mulierem,de
rit factum, id eft, femlne,an fiepius Chriftum vnxe qua Lucas, Mattheus, & Marcus feribunt, eandem.
rit. Quod ad Simonem attinet,apud quem Chriftus Eam verjde qua Ioannes,diuerlm fuifleputat; hoc zcap.a. .
coenabat.D. Auguft. h,& Beda i, & Euthymius * pu opinor argumento, qud & Lucas, & Matthaeus, & Qu.' ^
blib.i.de Marcus apud Simoncm vnxifedicr,quem,vt dixi- ""IJJ]ma"
coof.Eog. tant, duos fuifle Simones , alteram Phariium apud
cap.9. Lucam, alteram Leprofum apud Matthajum, quem mus.eundem fuifle putatChrybftomus.Ioannes ve- ayb , c
iloCmJn Marcus,& loannes non nominauerint Eorum ratio- r non apud Simonem, fed potius in domo Lazari, cfenfu -
. 7. Laue, nes unt.quod farum illud, quod Lucas narrt, in aut fororum eius vnxifle indicet,cm dicat,Mar- uang.c.j.
luco Galila accidifle videatur ; hoc autem , quod narrt thamadmenam miniftrafle2. . y.
Matthaeus , Bethania: , id eft , prop Hierofolymam; Alij vnam tantm, de qua quatuor Euan^elifta; *n^uan'
deinde, quod ille Pharifacus, nicleprofus eognomi- meminerunt, fuifle dicunt, vt Auguftinus a, Crrego- & c loco
ntur. PoTumus hic aliam adiiecre rationem, credi- riusb,vt quidem vidtur , Beda c,quod ego multo Loe,6* "
 547 COMMENT. IN MATTH. 548
arbitrer efe probabilius. Prmim,c]uo(i tacitusEc- A ctum qnod Matthacus, & Marcus, aliud quod Ioan
clefia* niisin banc partem incliner. Dcindc,quod nes n.irrat:nam Matthxum,& Marcum idem narrare
. Ioannes volens decribcreMariamfororem Laza- factum perfpicuum eft. Atlonesnondiuerfum.fed
a cap. II. *.,,
Vna fuit rl > & Martha: ; marta autem , mquit, erat , quxvnxit idem factum narrt, quod ex multis circumftantiis
tantum Dominum vn'uento , extert capillfuis pedes eius : qua apparet.ex eodem loco Bethania,ex eodem vnguen-
Magdale decriptione minime vfus fjififet, fi plures fuiflent ti genere nardo piftica,pretiof,exeadem lude mur-
M" mulieres, qua; pedes Domini vnxiTent; necenim muratione, ex eadem defenfionc Chrifti; quisenim
lector, de qua exmuInsloqueretur,intelligerepo- crcdatjfiquatuortantmdiebusanteundemmur- t.
tuiTet.Omnia autem argumenta:ctfi multa funt,qui- muratorem Chriftus reprchcdiTet, tarn cito in fflo *
bu$ plures fuifle probatur, minsqum hoc vnum, omnjno fimili, fi tarnen non eodem , iterum fuiTe
habt pondens; nam quod illa, de qua Lucas loqui uraturum?Duo tantiimftint,quahuicfenten-
tur, longo ante tempore Ciirifti pedes vnxerit, non non bene vidtur corruerKre,a!terum,qud Ioan
eo valet, vt probetur diuerfim fuiffe mulierem , led nes feribar, id ante fex dies Pafchae accidifle, Mat-
factum diucrfum, quod non folm concedimus, fed thaeus,& Marcus bidueantePafcha,fcd Auguftinus, Qpm0(]0
Chriftus Pau^ ct'am pft probaturi fumus i qupd autem illa & Beda reft refpondent Mattha?um & Marcum vna fit Ta
non fmel pedes, hax caput vnxerit,aut nihil, aut idem probatj per vnupuKetiuffiii loquutos eTc: quia non feruato ftio.quam
ab hac mu- non femel eandem mulierem, fed bis vnxiiTe. Adde ordine temporum, cm iam dixiiTcnt,^/? biduum Va- Io*"n" *
liereyndlus quod, etfi Lucas non expreffit, credibileeft, illam fchafiet, remmpferunt, qure fex diebus ante Pafcha "
ft- ctiam Luce mulier Chrifti caput vnxiiTe,dim enim, fafta fuerant, queque ipfi ant, quia necefle non
vt poftci docebimus, confuettido regionis fuerit, in erat, non narraucrant: nunc quia neceffe eft,narrant,
conuiuiis non pedes, fed caput vngere, credendum vt occafionem declarent,quam ludas aucupatuseft,
non eft,piam mulierem prxtermiffo capite,vnde in- Chrifti vendendi , quod tiuanffimus effet homo,
cipiendumerat,folosvnxifTe pedes.Etquidcmapud aegrqut ferret, non quidem vnguentumex vafe,f d
Chtifli ca- loanncm firmle legimus exemplum. Nam cm ex vnguenti pretium ex manibus fuiseffluxifTe, quod
put pedes Mattharo, & Marco conftet, candem mulierem fe- Ioannes magis expofuit f. Dixit autem hocy non quia de capiIti e<
Mariafcm- cund inflante Chrifti paffione eius caput vnxiiTe, egems fminebat ad eum,\edquia fur ert , & lculos habens,
pcivmic. Joannes non nii pedes vnxifledicit ; nimirum, quia ea qu.f milteb.mtur. portabat.
neminem putabattam exigui foreiudicij, vtintelli- Altcrum iam nobis explicatum eft, quod apud
gerct, pedes vnxiiTe, non caput. Nominarunt ergo q Marth.rum& Marcum fblum caput, apud lo.mnem
Lucas,& Iones earn partem corporis,qux vngi non fdlos pedes ea midier vnxiiTe videatur, vrrumqae
folebit, vt exea citera, qua vngi folebant, Vncta enim,cVrcaput,& pedes vnxifTediximus,fed vt Augtt
ett^m fuiffe intelligercntur;& vtfingularischarita- ftinusait,f:pqueapud Euangeliffas vfu venit.M .t-
5,&ftudij erga Chriftum factum declararent,ideo thxus vnam partem,Ioannesalteram exponit: Cuius apu
eodem pertinet, quod dict.capillis fuis Chrifti pe rei ratio ctiam aliqua non improbabilis reddi poteft, Ioanncm
des terfiffc ; id enim fingulare erat,& infolitum fieri, Ioannes non Chrifti paffionem,fed totam hiftoriam folum pe-
bcap.7.44. hoc eft, quod apudLuc Chriftus Simoni obijcit~b, icruato ordine tporis exponebat, volebtque eius ^^JJ,
4(. IntrAuiin domum Utam, oleo caput meunt von vnxii,bac au mulieris in Chriltumfingularemcharitatemexpli- caput vn_
fm ynguento ynxit pedes meos: quafi dicat,tu mihi caput carcjproptereaomifla capitis vnftione,qu vulgaris xifle dica-
non vnx:ti,qund vngi biet , hicnon folm ci put, erat,pedes,quod erat rarum,vnxifTe dixit :Mattha;us tur,
{Id ctiam pede* vnxit, qui vngi non fblcnt Qupd ver, & Mareusnon id agebant, vtmulieris fingula-
autem illa apud Lucam peccatrix appelletur;hf ve- rem affeftum cmendarent,ed vt luda; declararent
ro.de quaalij loquunturEuangelilte.non peccatrix, auaritiam.qua. eum ad vendendum Chriftum impu-
led fnta fuiffe videatur.non tft argumentum, fuif- j-) lifcnt : de qua venditione^totquepaflonis ordine
fe diuerfam, (ed diuerfo tempore diuerfis fuiffe ir dicere aggredebantur, quam ad rem nihil attinebat
ribus, vt rt D. A uguftinus, & Beda refpondent. dicere, vtrum mulier caput, an pedes vnxifet, ideo
Citera, fi qux funt argumenta, in tertise quiftionis quod fieri olebat,id tantum dixerunt.vnxiflecaput:
explicatione diffoluentur. lud ver, quod ad rem maxim pertinebat, dilig-
Magdalena Quxrebatu r ant,an idem fuerit factum . Qui plu- tiffimexpofuerunt, vnguentummagni fuiiTc pre-
bifne, an resdicuntfuiflemul'eres, pIuraquoquefalafuiiTe tij, hoc enim luda: auaritiam,& cupiditatem accen-
f*?ius dicant, necefTeeihqui vnim,vnum fuiffe dicant, ne- dit, quam illi volebant explicare. Summa igitur eft,
Chi'ftum ceffenon eft, fed plerique tarnen dicunt. Alij, vnam eundem fuiffe iiironem, apud quern Chriftus bis
ynjceut. fuifl, quas ter vnxerit, primim apud Lucam long conuiuio exceptuseft, quem multicredt Chrifto
ante paflknem, fecundo ipud Ioannemfexdiebus inter alms leprofos lepra fuiffe purgatum. Thco-
anrePafcha, tertio apud Matthum,& Marcum, phylalus ver fcribitnonnullosexiftimare, iilum
duobustantmantepaffionem diebus. Alij, vnam fuiffe eumdem , apud quern Chriftus vltimamcum
fuiffe, qux bis vr.xerit ; primm apud Lucam long difcipuhsccenam egit, fed hocicundum refutabi-
ant, fecundo apud M ittharum, Marcum, & Ioann mus f,vmm item fuifTe mulierem, emque Lazari, g verr,j,
in cap.7. imminente Chrifti paifione. Itafentit Ambrofius <, & Marths brorem,qune Maria Magdalena diceba-
Luc. 8c Auguftinus l eda'.Quam ego fententiam om- tur, vtex Ioanne coll,:gitur,& de qua Chriftus fc h Cp.ii
d Lib. de nium probabiliftirnam efle arbitrer. ptem eiecerat daemonia i. i Marc. i*.
Eo U Vnam fuiffe mulierem fuperiorequarftione pro- , In dpmoSimoms lepro.] Re Hieronymus & Beda 9-.
e./^" batumeft, bis vnxiiTe, probandum nunc eft, quod monuerunt , credendum non efe tunc Simoncm ,e rofu$ gt
Hoc lo- ijfdcmf.rmraticnibusprobiri poteft, quibus alij fuiffe leprofum, necenim Chriftus ad eum diuertif- didus.
. diucrfas fuiffe mulieres probare folent, quod tunc fet.cert in ciuitateillenon habitafTet, cm Ieprofi
Chnftu peccatrix fucrit, nunc fana; tunc Iongante paifio- casterorum hominum confortio remoucrentur , fed
b^vnlus* nem' nunc inftante paffione. Adducunt alij, quod aliquando lepram habuiffe, ex qua etiam iam curat
0 tunc pedes fantm, nunc caput, quafi tunc peccatrix Ieprofi' retinuiffet.
indigna effet, qur Chrifti caput attingeret, quod DiximCft mod quorumdam effe fententiam, il
Auguftinus,& Beda folt dicere, fed hoc paul ant ium prius Chrifto curarum fuiffe, q ud eo eft pro
refutauimus.Probdum etiam eft,non fa?pius,qum babilius, quo plus ille charitatis erga Chriftum oft-
bis Chrift vnxiffe.vtexiftimarediximusquofdam. dit,quafi aeeepti beneficij memor.IIlud autem mihi
Id autem fie oftenditun fi ter Yniille1, aliud effet fa non videtur eTe , aliquando fuiffe
 j49 CAP. XXVI. DE CHRIST. , PR MAGD, #
leprofum:potucrat enim etiam fi leprofus non eflet, A Nard js quid fitphiloophii& mcdici t'rdderunr q^-j fa
aut propter lepra: fimilitudinem , aut propter aJi- Apud Pliiiium, & Diocoridem, quicquid de re nardus..
quem ex maioribus fuis, qui lepram habuiiTet.lcpro- leftor dcfidei abitfacilreperiet;illud ex acris etiam
fus cognominari, ficut videmus quofdam ruffos, Jiteris iwelligimus mirai fragrantix fruticcm fuiTe,
quofdam barbaros , quofdam tonfos appellari, cum vt ex Iiis locis patet f. Dum effet rex in Jwoj - f Cant. i.
illi ruffi, nec illi barbad , nec illi toni lint, dus ddit odoremfuum , & 6, Emiffiones parddifus 1
Q;iiri poteft, cur eque Matthxus, & M ireus mdlorum Vunicorum cumpomorumfruchbus.Cypri S eaP 4
Pharifieum, nequcLucasIeprofumappedauerit, id do\ nardus, cjr crocus,ul4,cJr cmnyniuers I+-
fortaTe nullum habet opera:pretium,ied conichira hgms , myrthd & doe cum omnibus primts vnguentis.
aliquaeft, Lucam,cm prxdicationis Chrifti initia Nardum ergo pifticum ex hoc loco sj*ktnonnulli
narraret, perfonx, qua acccptus eflet , qualitatem cfleputant, vt p.Auguftinus h, qud ideo paucis hTraft ?
exponerevoluiTe, vt indicaret etiam, inter Phari- reccptumeft , quod nullum huiufmodiapud Cof- n loan^ :
fxosfuiflenonnullos, qui Chrifto operam darent, mographos locum legamus. Communis ac magis
Matthatus autem & Marcus,cm non id agerent:no- recepta interpretado eft, quam piulo ante attigi-
luerunt Pharifeum , quod cognomentum iliius non g mus, pifticam vocari nardum,quafi fidelem, proba-
erat.fcd nomenlecYc commune; at Lcpiofum,quod tam , non falfara, non adulterinam , oww enim fides
eius cognomen erat, appellarc. fcft.Ita Euthymius,& Theophyladus '.Suana cuique In c0m
AUbaftrS 7. Habens 4 Tmntevti,] Plerique alabaftrum licet fequifententiam, fed hasc mihi non placet. in ca.Mar
cotpiiib in vas ex lapide alabaftro factum interpreta ntur, quo Primm non *, fed -mn nardus appcllanda .
<jua er.it vnguentafolebantaiTeruari, quod exea materia fie- erat, vt fidclis, vt probata fignificaretur. Deinde Retoba*
Dgucntum nfolerent,quae humorem vnguenti diutidim con- hoc rpfum nomen mm eo fenfu nimis fuiifet info- *
*eruaret> Phnimqueaudorem citant J. Rpugnt lens, & inauditum ; nec enim de rebus inanimisdi- C . '
* & ib.3* 4ud ait Marcus , & [ 1 effuditfuper caput ftum viquam legiife memini : prauere, non nardus,
ct. tint ; quo enim modo tam facile confringere potuif id vnguentum potis pifticum appellatum fuiiTet;
bcap.i+.j fet, fi ex materia fuiiTet alabaftri > Suntqui dicant non enim nardus, fed vnguentum myropolarum ar- |
prius vnguentum effudiiTe, deinde fregifle vas, cum tificio,& auaritia corrumpi,& adulterari potcrat; vi-
nihil iamin eo remanfifletvnguenti,quod mihi nul- demusautem Euangeliftam vnguctum quidem pre-
lo modo probari potcft primm,quod Marcus ita tiofum, nardum autem pifticam appellate. Denique
loquatur,vtnonobfcurfignificet,priusfregiiTevas; ^ fi idem ciTet, vnguentum pifticum,quod probatum,
deinde vnguentum efFudifle, atqueideofregiffe, vt & optimum : idem etiam effet, qued pretiofum j ac
Aaaaftrum vngucntum effunderct, emng-\an 7ok$*to* Euangeliftxdiftinguunr, quafi aliud pifticum, aliud
m.fxaum -~?tv <*-u *9<&( , & cm fregijjit 1\>$% pretiofum fit. Audor ille quifquisfuit, qui in Mar-1
Us. tffudit tlii fuper . Deinde quia ratio ipladocet, cum Commentaries icripfit,qui Hieronymi nomine
propterefrc gifle vas, vtcopiofius vnguentum er- honoratur, pifticam nardum intcrpretatur myfti-
flueret, nihilqueinvaferemaneret; eaenimratione cam, quod vnguentum illud Chrifti, vtipfeait, fe-
abundantem charitatem pia mulieroftendit, quod pulturam fignificaret. Qod necioan Euangelifti
in vngendo Chrifto vfqueade vnguento non pe- veneritin m erftem.
percent, vt vas etiam confregerit; ncquid, etiamfi propius acceditadveritatem,quodnonnullifuf-
vellet.retinerc poflet. N am,cfFuio iam toto vnguen- picati funt, apud Marcum,& Ioannem pro piftica le-
to.quorfum obfecro vas confregiflet ? Seruaffet po- gendum eifc fpicata; atque Beda quidem , ita & le- HoC
tius, vt itcrumin ilhid vnguentum infunderct. git,&interpretatur, neque alterius letionis men- jOCo.
Credo ergo ceprobabilius, ex alia fragili mate- tionem facit, quafi in omnibus tunc codicibus ita & in Conti
riafuiifevaj fadum, fed alabaftrum appellatum.aut legeretur. At fenfus quidem valdconueniret, file- in Mir'
quia ex alab;iftro vnguentaria vafa fieri folcbant, ita D <ftio conftaret. Sei ibunt enim Plinius,& alij auftores c' l4-
vt etiam fi cx alia materia aliquando firent , alaba- medici , vt idem Beda annotauit, ator multarura
ftrumdiccretur, aut quia ea erant forma, vtanla ca- rerumciens,&experiens, ex nardo duplex fieri vn-
rerent, quahbus etiam nunc myropolas, & pharma- guentum folere, alterum cx foliis, alterum ex'fpicis,
copolas.vti videmus;id autem alabaftri nomenfigni- quas in fumma parte frquentes habere dicitur, at- _ -. .
' j j . r J it i -i- Ex nardo
ficat, vt Suidas adnotauit. que hoc lecundum optimum efle/ed quia non udi- dupl vn-
Qmd fit Tretiof.] wiip*, tdutspmij , vt Latini etiam ali- Scripturam fine certis, firm ifqueconie&uris cor guentum
<jtiod vn- quandoloquuntur; aut vt alij habent codices v- rigendam, alia potius fententia, quam alia leciio fit.
gaentum -* mdgnipreiij, qucmadmodumapud]Vlarcumc,& quirenda nobis eft. Non pudebit in re bona aufto-
ptetiofum apudloannem^legitur.Nccenimadfolamvngucn- fis mali.
catur. t qualitatem, fed etiam ad copiam referendum ec Obfcruauit feriptor quidam minime Catholicus,
4 !, j mihi videtiir, vtnoniblmfeniusfit, vnguentum exAthcnaeo ex Plinio "jduo fuifle olim nvfu j j, ^.
adeofuinebonum.vt etiam parummngni pietij cf- vnguentorum genera, a!iacrafla,& folidiora, qua: m #;
fet, fed etiam tanta copia effufum fuiiTc,vtmagni ef- non facile funderentur , cuiufmodi hodieferefunt cap.i.
fet pretij; quemadmodum ludas in hac re optimus omnia, quae vulneribus adhibentur : alia liquida, &
eVciCy. interpres dixit e, Vt quidperditio hacf potnit enimiflud quafi potabilia, qua: ad findend um apta eflent. Hoc
vnguentum yemndari multb. Id loanncs magis expli- ergo Euangeliftas fignificarevoluifle; vngucntum
cauit; dixit onim earn muliercm libram vnam vn- liquidum (,& quafi potabilc,propterea fundi in
guenti effudiue. Hunc efle fenfum, vr credam, mo- caput,& pedes potuifle. Diftum igitur eft vnguen-
ueor verbis Marci,&Ioannis, qui vtrumquedixc- tum mswV, W n -\\ quod eft potare. Illud con-
runt vnguentum, & pretiofum fuilie,& piicum ; fi tra hc interpretationem obijei videtur poife, quod
ita tarnen libeat intei pretari , vt pifticum probatum ille non animaducrtit : hac rationc non nardum, fed
fignificet, dc qua re paul poft difleremus. Quod vnguentum pifticum appellandum fuiiTe, non enim
enim ad nardum , non ad vngucntum epithetum il- nardus/cd vnguentum liquidum erat. Facilis refp-
lud referatur,autnihil,autparuminrereft.Marcus,& fio, nardum pro vngu ento ex nardo confcfto pofi-
Ioannesitadxerunt,wfn4r</>^c, aut,vtGra:- tamcfle,acfidicerent vnguenti nardini, piftici,pre-
ceft, fa'f/ii mstKht -- , mrdi piiu pretiof', tiofi. Confuetudinem autem inter udnros& Oricn--
quod quia huic loco Matthasi coniuntum eft,cxpli- tales nationes fuiife , vt in conuiuiis celebrioribus,
care obiter libuit. qui inuitati erant, vngerentur," adnotauimus; hc n cip.tf.r^:
 551 COMMENT. IN MATTH. 5ji
Mos erat in enim Chriftus allufit, cm dixit ; Tu autemcumieiu- A ea re fortafle quidquam cogitauerit , fed quod tam Magdalena
conuiuiis nas,ynge caputtuum, -..i quafidicat,
ji finge
i te opiparc
1 : . con- :. cmodc vnxerit, vteadecauia vnxifle videatur. Si- quomodo
vngi oleo. gnificat etiam fortafle
rr earnproptere
r_ fe nc vnxifle,X vnxerit
Cntl^mai
uiuatum eflc;hinc,qud hare eadem mulier, ciim bis
Chriftum vnxerit,nn nifi in conuiuio vnxerit:ficil- qud futurum effet,vt poft mortem vngerenonpof- fcpCicnij5
aPfal.tj.r. lud quidam interpretatur, quod legimus: Tarafli in it.quemadmodum Marcus rndicauit;^W/>rf<f, cap.14.!.
Coniftctu meo menfam^ impinguatin oleo caput meum: & bocfecitf id eft,quod potuit,& qua illi licuit,me ad fe-
b Pfal. 140. illud b, Oleum autempeceatoris non impinguct caput meum, peliendum de more,vnguentis condiuit; prsuenit , in-
perindc cnim eft,ac fi diceret : malo apud iuftum quit; yngere corpus meum infepulturam. Ita, autfimili . , J
male traclari, quam apud impium bene. ratione,quod loannes fcribit f.intelligendum eft, s"jat"'
8 Videntes amt,n difcipuli.] Eodem fer modo Mar fine illam,yt in dtemfepultur* feruet illud, quafi dicat ; [em fCpUu i
t cap. 14. 4- cus fcribit , Erat autem quidam indigniferentes intrafe~ quia, quo tempore fepeliondus fum, vngutum non tu qui!
metipfos: itaquefignificare videnturduohi Euange- habebit ( pofte enim emerunt aromara ) fine nunc fit-,
1 i ft V , au t mnes , aut plures A portlos ob vnguenti earn vnguentum hoc in diem ilium leruare : iruat
d Lib. t; de effufionem murmurafle: & quidem D. Auguftinus d, autem, quia me nunc vngit , quod tunc factura erat;
ni". Eu 5g. fieri putat poruiflcjVt auctore,& duce Iuda,murmu- idclarius dicbim eft: Grzc art ,fenuttk-
. 69. rationmque inchoante, alijdifcipuli, autaffenium lud, id eftita collocauit vngendo me, vt perder non
pra?buerint , aut ipfi etiam murmurauerint, alio ta- poffet,quemadmodum fi pecuniamruffedicas,
men animo,qum Iudas:illi,pauperum charitate; ifte qui ea fundum emerit, quia perder earn n poteft:
la iura. auaritia. Non fuit hacinterpretatione,quamuispau- g ficut fifecumcircumtuliffet,autinarculaeruaffer,
l duriore,contctus Caluinus,id plane omnes - perder potuiffet : expendendoigitur iruat. Voluit
ftolos murmurafle dicit : eofque homo prudcntifi- Chriftus,mulieris factum,quod neceflarmm alioqui
ecap it.4. musftuJtosappellat.ExIoannecjfolum Iudamraur- effe non videbatur, vfu, & confuetudinevngendi
Apololi murafle manifeftum eft , vt Chryfoftomus , Euthy- mortiros,pietatquc erga ft? cxcure,fimulque illam
coiuraCal- mius,& Theophylaus,Hieronymus,Auguftinus,& murmura toi i pia:ferre:quod cm ille de fe venden-
uinum de- Beda notauerunt. Quod ergo alij duo Euangeliftas do,illa de fe vngendo, & quodammodo fepcliendo
fenduncur.
Sylleps plurali vil funt numero, per fyllepfim fecerunt figu- cogitaret. Non quc! ip fortafis id intelligent, led
Scriptuix ram non rarab illisvfurpatam, vtmultisiarnlocis quod tcito quodam Santi Spiritus impulfii facer
(miliaris, obferuauimuj,quadmodmMatha:us dixit fdifci- videretur: quarereprehendendum non effe factum,
f cap. 14.15. pulosChrifti interrogafle,vnde em ere poffent panes, quod & per fe pium, & mortuo neceffarium effet, &
vtturbam illarnquinquemillium hominum exfatu- cxSpiritusfanftiincitatione profieifeeretur.
g cap, S, 7- rarent. Ioannesvergexponitjfolum Philippumid Quarri quibufdamfolere video, quid fit, quod Cur Chr-
interrogafle. Clariffimum ver exemplum eft,quod Chriftus has delicias, quibus tota eius vita,totaque Ihs vngi
bca.t7.44: Mathxush fcribit, latrones,qui cum Chriftocruci- ^ dolrinatantopereabhorrcbat.admiferit. Chryo permicrit.
fixicran^illiimproperaffej^yi/wjl),/^/^/- ftomus*emmodifactumfuifleputat,vtfi Chriftus Hom.ii
-._ V I i ' I -J
1cap.t3.59. ipfum&nos, cm ex Luca T i'-- * , vnum tantm
certum fit c6fultusfuiflet,antadmiffurus,probaturufquenon J
Caluimis laironem hoc feciffe meque id, vtopinor, Caluinus efletrfaftum tarnen iamcxcuuerit. Id mihi n pla
Apotolis
jnfcnfus. negabit,- enim tantam latroni, quntam Apofto- cet^ quia ita Chriftusdefcndere factum videtur.vt
lis iniuria volet fi cere : de quibus peius fer vbique, etiam fi ante confultus fuiffet,approbaturusfuiffe
qum dclatronibusloqui folet. videatun&quia antequam mulier vngereineiperet,
5). Totuit enim iflud. ] -n '& hoc ynguentum. ignorare Chriftus n poterat, quid factura effet:
cap. - <, Et dan pauperibus. ] loannes * exponit quo animo illam tarnen auertit.quia iam alias apud Lucam* TCap. 7.1H]
id ludas dixerit: dixit autem boc,non quia de egenis pertine- vngi i ab eadem muliere permiferat , & factum non
Stulta Cal- bat adeum,fed quiafur erat, & lculos habens, ea qut mitte- reeuftuit modo, fed etiam laudauit:eamque ob rem
uinilarum bantur,portabat. Eodem nimirumanimo,quo Caluini- peccata mulieri dimifit. Admifit ergo Chriftus deli-
obiedio ibe, nunc murmurare folentin Catholicis Ecclefiis, cias.non quia deliciaf,fed quia charitatis officia erc.
contra t- vai argntea, &aurea,alimquepretiomeffeu- Colligit ex hoc loco Caluinus, non effe hoc fa- ehriltus
plorura or*
emihzeenimpauperibuspotiustribuenda, d lum ad exempli imita tionem vurpandum, vt ne- ^fc"^
Datum.
ispauperes ornandos, qui templum Dei viui funt, gleftis pauperibus in resalas pias bona noftra con- qUa 'jei.
quafi tunctemplumDeinonfucrint.Nonigiturnos fumamus;quod faumnonordinariumfuerit ,fcd ci.fedquia
fed Chriftus,& loannes illis refpondeant. fingulare. Dolet adhuc,vtopinor, illi vnguentum charitatis
10. Sciens autem lefus.] Intclligens ludas verba, cch illud erutini. Pauperesigitur seper habebimus no- "(j^13'^
gitationfquepcrfpicicns,quantumuisclam,k taci- bifcum, qui negligendi non funt, fed minus delicate jjj*^
Chrifh" di-
uinitas. t loquerctur: voluit cnim Eugclifta Chriftidiuini- iklionorific tracl:andi,qumChriftus.Nequefingu- ius an'imUt.
1 cap. 9.4. tateminfinuare, vtfupri I. Et cm yidijfet lefus cogita- larc factum eft;, quod intra tres annos ab eadem mu-
tiones eorumy dixit: Vt quidcogitatismalaincordibusye- here bis repetitum eft, neque imitandum non eft.
naca. 11. ;. ris f 8c m , lefus autem fciens cogitationes eomn dixit eis: quod charitatis, Sc pietatis caui faftum eft , & fem-
Omnt reuiumdiuifum contrafe defdalntur. ratione permultisChriftolaudibus celebratum. Aliusex
expreffft Marcus diicipulos intra fe a-gi tuliffe.mur- aduerfb hireticus colligit, licere hminibuspiis,&
murafferquafi dicat, non Verbis, fed verbo id feciffe: religiofis vti dcliciis,quando Chriftus vlus fit,hic Ce,
enim inius eft, vt quidam haereticotum putant aliofq;nouosEuangelijMiniftrosexcuire,opinor, x ca. if. 40.
interpretes tt^ auth apudfefe , id eft, inter fe alios voluit;delicati enim homines funt.Nos duocolliga- Difctimen
Beta arga-
itur. cum aliis murmurafle, fed apud fe , id eft , apud ani- mus,a!tcrum,quamuis quad pauperibus fit,Chritus 'J?}tr ^ .
miim fuum,quodipfumbIus, vtdiximus, ludas fe- fibi factum putet,vt te flatus eftx.C^mi/w/fO/^'i t* &pauper
citjidqueChriftum fugere non potuit.Hoc ergo eft, de his fratribus meis minimis , mihifeciis , magnum t%- cum repri
quod Matthus dicit,fciens autem lefus. men inter ipfam Chrifti perionam, Scpaupcrum effe femantes. .
it. iAd fepeliendum mefecit. ] Mortuorum corpora, difcrimen, maiorifque effe meriti,ac pietatis, Chri- Hocloco
antequam lepulturx mandarenmr, iblita fuiffeapud ftum ipfum,aut veftire, autalere, qum pauperes, vt Cultus *
neap. je. i. Iudaeos vnguentis,& aromatibus condiri, conftat ex etiam Thcophylactus>'notauit. Altcrumeft,multa
t. G enefi , & ex Marco , & Luca P , Si Ioanne - Si effe, quiharreticorum , & prophanorum hominum Caluiaifta-
cap. ! 6 - gnificar ergo Chriftus , mortem fuam adeo effe pro- iudicioabfurda, ac ridicula videantur, hrifti ver rumcalum-
pea. i$.$7.
&t4.t. pinquam,vt mulier illa,quafi diuinanspaulo pft i- iudicio pia, 5 charitatis plena fint,qualia funt orna- na vadi-
menta,qu2 in Chrifti honorem inftituta in Ecclefiis cacur-
qca. 19.40 peliendum , in fepulturam vn*cn t : non quod de
N noftris
 jj CAP. XXI. DE CHRISTI VNCTI . PER, M AGD. 5;4
noftris hiretici rident , qucmadmodum iblebant A xerunt,principes facerdotum , auditoluda, gauifos
olim Gentiles deridere, quod idem Theophylacbis fuiTe.patofquepccuniamilli date. Probabie ergo
indicauit. et,eodcm die.quo principes facerdotum fecundum
Eugelium x3* dicovobis-,>biamour prfdicatum fuerithoc Concilium cogcruflt'i vtdemodocapiendi Chrifti
pro Euan- Euangelium ] Hie Euangelica nifioria : quod in prae- deliberarent.Iudam,cm idodoratuseTct/.d eos ve-
gec* hi- fationead quatuor Euangeliftas monuimus fingula- nifle , operamque fuam pioinififle , vt auftores qui
ilona. reefTe,ncc enim alium locum, qum hunc, & ilium, dam vulgo trad tint.
a cap i Marci * reperimus, vbi nomcn Euangelij pro Euan- Vims de duodtcim.] Hoc ideo dixiiTe vidctur Euan-
4 ' gelicahifioria vfurpetur. gclifta , vt fceleris magnitudinem indieirct, quod
Magdalene, Dktturdr ipudhxt'fecit inmemoriam nus.] Ipus mu- cmvnus exduodecim eiet Apoftoiis, ChriUoque
rocmona Jicris,id eft, huius mulieris memoria , & laus , vbi- domcfticus,quo tempore mulir , & externa , & non
o'-iilladfa- cumque Euangelium praxlicatum fucrit, cclcbrabi- in multo ante pccratiix, fingulari pictatis&chaiita-
um flo- tur . omnc, enm factum eius egrcgium collauda- tis officio Chriftum prolequebatur, ipfe vendidcrit:
bunt. At mini quidem vniusluda. murmurationi,at- vt Chryotomus, Theophylaftus , & Euthymius
quereprehenloni totius orbis terrarum judicium, g admonuerunt.
defcnfionem,& laudem opponcrc vidctur: quafi di- Qwdkebaturlfcariotes.] Duo expreTit nomina Iu-
cat; quod tu malign reprehendis, omnes omnium ds,ne ceteris Apoftosfaceret iniuriam, fi non 110
fa?culorum homines magnis laudibus celebrabunt. minalet ; reliquifTet enim lectorem dubium, & de
b Pfal.in.7 Nimirum hocillud <ft, quod iam olim Dauidhdi- e]iis,qui innocentes fuerant , f picandi occafioncm
xerat , In memoria &ttrn* erit ivflus, ab auditione mal* prabuiflct ; Icariotis vero , vt ab altero diftingueret
timebit, id eft, nemo de illo male loquctur. EtSa- luda,ipfo etiam Aportlo, qui lacobi cognominatus
cProu.:o.7 lomonc , Memoria iuiatm laudibus , & nomen impiorum eft4. ItaChryfoftomus, euthymius, & The-ophyla qtuc.s.t?
putrefcet. cus. Curautem indas ifcariotes vocatusi)t,ii;pi r r "P 10 *
i+.Tmeabiit.] Auftores quidam aduerbium,Twf, docuimusXucas (Tcribit,Satanam in ludam intraflfc ? "
ad fcx dies ante Pail ha referri volunt, vt Chryfofto- quod non ita intelligendum elt , quali corpus cms qllom0(j0
mus , Thcophylatus, & Euthymius, quo tempore oceupauerir, vtfol et Energmenos poflidere , fed n ludam
mulier ilia vnxrrat Chriftum , vt fcribit loannes*.
dcap.ii. Alijad quod pcffimam Uli in animum cogitationcm inicce- :ntraurft<
biduumarite Pafcha,quo tempore diximusc, rit ( hrifti vendendi , vt Euthymius loco ,& Di-
Verf.}. piincipes facerdotum, & feniores populi in Conci- ^ dymusrexpofueiunt,quodipliim apparetcxloan- * ^^
liumeonuenifle, vtde perdendo Chrifto delibera- n\i,cuw,i^it,Diabolusiammififletittcor,yttrai'ereteHm * "
rent : fic Beda;atqueh.TC ' '
magisinEcclcfia vulgata ludas. IntralTeigiturSat3naminIudam,quodaitLu- *' }" '
Tenaqoar- fcntcnlja cft.Quamquam arcumcntum.quod non- cas , nihil aliud fuit , qum immitterc in cor cius , vt
mos ndc nullis, vt idprobent, afferri video , qud tccleia tradtret Chnftum,quod ait loannes.
ortos. olim conucut rit quarta fern ciunare, quia die Quid ergo ? nonne vt furarctur, qui: in lculos
Chriftum ludas vendiderii ,mc non mouctjnec enim mittebantur, & vt alia admitteret eiuimodi peccatas
cam ob caufam,fed propter Concilium ,.quod prin Diabolus illi in animum inipirabat ? Inlpirabat fane,
cipes facerdotum ad occidendum Chriftum eo die vt vero fimile quidem eft. Cur ergo tunc in ilium in-
cocgera nt,vetu s Ecclefia i ei u nabat, vt Au guftin us f, trafle non dicitur.
fFpift .
% cap. V Thcophylaus f docutrxnt. Vidctur mihi Lucas, fummam fceleris impieta-. Cur'neurn
Mar 14. llludmemagismouet, quod Matthxus icribith, tern, focditatemqueinfinuare voluifle, quafi diccret ^ dl~
h Veif.i*. Et txinde quxrtbat Opportunitten > yt non tradtret ; inde ., J . - f. . 7 * -r catur iata-
apertius , tarn lceleratum luiileiacirus, vtnoniuli
SoCbt'ftS aPParct' abquPtentc Pa/lha diebus, ludam Sarana in ilium intrante patrari potuiflet, proptcrea
TeiKlid^ii" cumludaisde Chriftf venditione conueniffe : qua? jj non dicitur Satans in ilium intraife,cm alia leuio-
fola ratio impelht me, quo minus credam vendiiio- 'ra>petcta committebat , quamuis incitante Satana
ipfa ncfte.qua Chiilus fupremam egit coe- committtret ; ficut nos vulg,cm aquem peccan-
nam,aut non multo ante noem factam fuific , qui* tem humano & vulgari modo videmus. dictre fole-
ante Chriftus non erat Irofolymaf , fed Bethania?: mus Diabolum cum decepifTe; cm autem multa &
cVnon videtureflecredibile ludam ex Bethania , di- inaudita fcelerapatrarean.maduei timus, Diabolum
milTocum aliis. Apoftoli Chrifio, ad traftandam incarcatum appellamus,quia ca,i.ifi Diabolus elct,
venditionem vcnriTe Ierofolymam, ne dum Chri faccrenon pollet.
ftum prod ere volebar, confilium fuum proderet:fcd Hinc i:la foluitur quarftio, cur cm nunc dicat Lu
tarnen quia Mattha:us, & Marcus apert dicunt,ex cas Satanam in ludam intrafle, loannes1, nonnifi xcap.13 17
die quo ludas pretium cumluda?is confiituerat, poftquam m vltima ccena bucctllam Chrifio por- ludatnum-
Opportunitten! tradendi eius quafiuuTejUecelle eft, reftam accepifiet , intra fie dicat. Ncc enim nunc, ne -5''
vtcredamus, aliquot dicbusante Paf.ha conftitu- tunc,reipfaintrauit ,infpirando autem, Se ad fm- ^olo
tum fuifle pretium , quibus omnibus dicbus oppor- mum feelus incitando, & tunc intrauit, cumludx
tunitatem quitfiuerit. pcrfuafit vt venderer, & tnnc,tum incitauit, vt ven-
Dooiuer- Ca:terum duobus diebus potis,qum fed id frt ditum traderet; fed Lucas ad vendendum, loannes
Concilia efle , vtmagiseft vulgo receptum , itaeft probabi- ad tradendum intrafle dixit, quia maius cratfcclus
ctia Chri- lius:quia,vt fupra 1 diximus , duo diueri fuere Con- tradere , qum vender. Illud cert confit , vnum
liorncde- Ciy3} illud dcquoloanncs, &hoc, dequoMat- Euangelifiam altcri non repugnare, vt Bcda,& Eu- y tucx til
f thius1, &M.arcusmfcribunt. In concilio illo apud thymius rxpofuerunt. H'nc nouorum Euangcli- ComraCal
4j/ ' 7 Ioanncm conflituercnt expedire,vt Chriftum occi- ftarum dementia depi chenditur , qui quod vetercs uimftarum
Kc.n.ij. derent, auorc umroo facerdote Ca'pha: inhoc vcriqueEuangelifta-*, auioreirrpulff requcdiabo- jl3^,^""*
I Hoc cap. apud Mattharum, & Marcum,non iam confuir bant, lo Iudjm fecilfe trsdunt,auc:orc Deo fecifle dicunt.
cap.t 4.1. anoccidendi:s,(edquomodooccidendus
. i rT . eflet.
Ita-
4 Eori m euire vbiquedecantata verba {um^nonmmis tioneroDci
' que certumindeiumitur (argumentum ,nondum l- Dei ofm fitijft ludi prodiiiwem, quim cor.ftfl'onem Petri: opuieffe^
a Vcif.i5. Hs dixifleIudam,quodMattha;us fcribit 'mfrtQnd hoc cftjVt vro dicam verbo , Dcum diabolum face-
vultisttiihi dare, Cr ego yobis em> tradum ! Si enim dixit- re. Nos nen audtorei, non impcllente,non incitante,
fet/ion iam modo prehendendi Chrifti in Conci- fed permittcnte Deo, ludam Chriftum dicimusven-
ec.i/.t. ho dflceptaflent:fcd.conditionem ludaoblatam didific Stat.enim lacobi fcntentia,qua: faifa efle non
pcap.it.j. libentcracccpifentjficut Marcus , c Lucasp, di- potcfijfcw intenWor malomn efl '. c*p,,<y
A
 555 COMMENT. IN MATTH. * 55
Sc.11.t4. AdprincipesfterJotum.] Lucasaaddit n7s rptni- A aut'probabili conieftura tradideruntjtrigmtt hos
bvcrffi. /(A duccs,quos paul infrb, idem Lucas diftin- argnteos trecentos fuifle denarios , non alioargu-
guit principibusfacerdotum,& fenioribus populi, mento, qum qud confentaneum ipfis videretur.ne
vocatquerotTx^f 5 /'f 5 duces templijid eft,pra- ? < effufi vnguenti damnum faceret.dixeratautein . .
fecbs,qui templo praeerant, quoique vero fimileeft potuiiTe vnguentum illud trecentis vaeniredenariis,
aliquosfub fe ad euftodiendum templum ex facer- quoscmfurarinonpotuiflet,exChrifti venditione
dotibus milites habuifle; ideoqueducesappellatos: voluerit.quafi perdidiflet.recuperare. Minus etiam
nam alium tune mitirem magiftratum Iudfidura prohabiliter alij, hostriginta argnteos triginta tan-
Ronunis feruitute prefl exercerenon poterant. tm denarios valuifledicunt, quod foleret ludas de-
c ii.it. 15. a/ Uli conituerunt ei triginta jrgemdos. ] Supr c eimam partem eorum , qua: in loeulos mittebantur,
De triginta de argenteis Iud=eorum nurnmis difputauimus,va- furFarari,&volucrit ex vendition: Chrifti,quod ex
ludx'datis "' aPu<i cos argenteorum genera fuiTe diximus, trecentis denariis , quibus vnguentum xftimauerat,
u * a" ' denmumprifertim, &ficlum,ficlum autem ficut fiiraturus erat,recipere. Inicrarumliteraruminter-
alia omnia pondera, duplicem fuifle; prophanum pretatione,cm certa non habemus argumenra,pro-
qui minor; iacrum, qui maior erat, nemo non nouit babilibus, &igacibus conieduris vti nobis licer,
Scripturaidiepcindicante.Erant&apudRomanos, figmentis non licet , nec eft vanitas Scripturarum
in quorum tunc Iudaei poteftate viuebant , nummi grauitati iungenda.
aliquot argenteided credendum eft, Matthaium ho- Mouerealiquem poteft,qud Ioiph, qui Chrifti
minemHebrarum,&HebraicEuangelimfcribcn- figura erat, viginti tantm argenteis venditus fue- ^ndl,IUS
tem.de Hebraica pecunia loquutum elfe, dixifleque rit ". Non in eo figura veritati fimilis eft , quod eo- qu. "/^
St02 > /Mofcbim chefepb , vocant autem He- dem pretio , fed quod , vt Iofeph fratribus fuis, ita fcph.
brxi QOlcbefepb, ipfum infe&um argentum , & per- etiam Chriftus difcipulis, id eft, ab vnoipforum Gcn.J7.
cuflum, &omnempecuniam,cuiufcumquemetalli venditusfuerit: pretiumaequale eflenonoportebat, lS-
fit.ficutGalli.&mctallum.&argenteampecuniam, nec enim par fuit, vtHieronymus ait, tanti, quanti
Sc non argenteam etiam, quia maior pan ex argento dominum feruum vxnire. Itaque auforcs quofdam
nid fit fieri folet, eodem nomine argentum appellant. Sed vulgares mirorfcribercflere,Ioiph triginta etiam
-Mcfc- cim aliquod numrale nomen adiungitur, eque argenteis venditumfjifle.quod ita in nonnullis cor-
fefh , apud metallum,nequeomnis pecunia, fed genus aliquod ruptiscodicibus legerint,cm &Hebrari, & Septua-
Hcbtxos. argntese monetsfignificatur.Eaautern erat duplex gjnM j & noftri quoque emendati codices viginti
denarius, quem etiam Hebraei mutuati Latinis no- tantumlegantridque Hieronymus ad moneat. Su- oHoeloce,
men irtdentar, vocarefolent : & ficlus.quem , vt opi- fpicio mihi aliqua eft, ex Zacharia p vitium in locum *0Wjn^
nor,quiagrauioriseratponderis,Spu/c/)fkf/,id eft, GtncfisimmigrtSc^Crspptmitnmt mercedem meant tri- sim.
pondus appellauerunt. Illud autem obferuamus, ginta alenteos. Sed Zacharias de Chrifto,non de lofe- pcap.un
vixvnquam ,ciim nemen BD3 cfci/ff/;,argcntei pro pho loquebatur. s
drtGen. argntea moneta ponitur.nifi monetae genus expri- 1?. Trima autem die .] Quseinhunc locum f
p.i&4f. matur,aliud quam ficlum fignificare: itaque Chai- dici-poterant, partim antea 4 nobis didafunt, par- ?vOee
&1.4. dxusparaphraftes,vbicumqueferHebraiceftno- tim pofte r dicenda. cr*u
x.Reg.ie. mcn OBiclxfefb, cum nomine numcrali,ficlum folet 1$. Iteinciuitatem.] Duo hinc colligi poffunf, alte- quaadofri
verter 3. Alias ver ficut nofterEuangelifta, folet rumChriftura, cmhicdiccret.nonlerofolymae, dixit
4. Reg, verter <y> argnteos e. Id etiam apparetexlo- fed aut Bcthaniar,vbi duobusprasccdcntibusdiebus
V t lui i*'' fcph f,vbi qUX dcarSent?,s S *"^> quaripfo- fUcrat,aut in via fuifle. Nec enim dubium eft, quin
" ,0 U ,7' rum etiam au&ores 4 tradiderunt, de iclis interpre- p ciuitatem Ierofolymam intelhgat, adquam , cum
Zach.it. . tatur. difcipulos mittat.nondum ipe peruencrat. Alterum
f Lib } An- Conftat ergo ex Hebra?orum confuetudine,argen- cft,id quod praecedenti vcrfu dicbim eft ,prima autem
tiq.c tcosde quibusMattharusloquitur, cmaliudmo- die arynerm* , non ita efle intelligendum ,quai dies
hbyR netar genus non nominet, fuifle ficlos.Siclum autem iam azymorum cflet, fed quafi iam appcteret. Si
cf " argenteum fupr docuimus Francum vnum Galli- enim azymorum dies inchoata fuiflet.nimisferoad
b la li Mif- cum.id eft, viginti folidbs argnteos pependiTe. O- pnrandum Pacha difcipulos praemififlet , & f indicat Verfto.
ojioth bolus enim folidoGallicoatqualis erat, &iclum vi- Euangelifta , nondum vefperam aduenilfe , cm
Argenwt gintihabuifTeobolosmultis Scripturalocismanife- Chriftus difcipulos miG t-.Tefyere autem faSkdifcum-
f Tf T ftum eft * Erat aUtCm ficluS 4uadridrachmu$ ' vna hebant cum difapulisfuis , & Lucas t , & cm facta effet t cap.it.
Sicius "quis autem drlchmJ' vt diximus , quinqu folidos Galli- hora difcubuit , quafi pris facb non fuiTet , cm difei-
ilbt. eos', ideft,regalemvnum Hifpanicum continebat: puli in vrbem ad parandumPafcha venerum. Qups
i od-io. itaque quatuor drachmae viginti continebant foli- difcipulos Chriftus prsemiferit, Lucas exponit". Et aa?-uX
i % dos,qui Francus Gallicus,& libra Turonenfis appel- mifit fetrum,<r hannem dtcens,Euntesparate nobs Vafcba,
LMNum ktunqood fi ita eft,Chriftus triginta Francis callicis, yt manducemus.
47.* *tJc. l c/iecem nummis aureis folaribus venditus eft.vt Adquemdam.] yti< rit re , ad eertum quemdam.
Exc.ai.ti. nuncquidemaurei,cmhaecfcribimus,sftimanturi Significant enim ea phrafi , homo quidam certus,
Chrilus quo tempore aureus tres valet Francos. qui tarnen non nominetur, ficut Hebraei*dicunt, Hebraif,
deeem au- obiicet aliquis , non potuifle tam exiguo prctio ,, Sb peloni almoni, quema dmodum D Hiero- mus-
bus ycadU grum in peregrinumfepulturamemi, quera Mat-, nymusadnotauit, &Hifpaniex Hebr*is,vtopinor,
Mtcft. thxusK pecunia qua Chriftus venditusfuerat, cm- quiolim inHifpania frquentes erant , nomenmu'
Qupmodo ptumfuiflefcribitRefpondeo,nuncfortareeminon tuati^cunt/w,cm aliquem non nominando de-
tiiu cx.guo poflc.cm multo cariores omnes res funt , tunc vero, fignare voIunt,ficut Itali yn r4/,Galli vn quidam.
S*K Cm V'OrCS ^'K0! : & Hi?remiam * HaiusHeb.aif.i^lan.B.exwnpIum.ftlni.R^.t....
17.7'. aSrUm fcPtCm ftatcribu & dccem a-gente ""ifle t3Dl,K Klj a,po ^/ ,hfe%ut,
1 cap!ji.>. legimus,quod multo minus erat pretium; nam ftater id elb.bcum quemdam obfeurum & i*notum Notcr , m
me 17.7. quatuor habebat drachmas, vtdocuimus m. Itaque hunc vtl locum.
Opmione feptamdecimfrancis Hieremiasagrumemit.vixfex Vtrum autem hsec verba Chrifti , an Euangeliftae ? rerb
de Pte"'. turis nummis. fint,nonnulli dubitant,ego Euangelifta: efle non du- -Ytium Chri
* ,endi* Scriptor Scholifticx, quam vocant, hiftoriae.&alij bito: nec enim Chriftus dixiflet, Iread quemdam, itint.
01 eft. nonnulli vulgares auftores fine vilo tcftimonio, quodneque Hcbraei,nequeGrseci,nequeLatiniitt angel
 557 CAP. XXVI. DE CHRISTtf R AD. ET PASC. PR^P. 5ji
loquantur quemadmodum ridiculus eflet , qui Gal- A Quisautem homo ille fuerit, cu riofum eft quatre- . ,
lice diceret, \ enl yn quidam. Verum , fiue rerumcncuriofumnoneftpropofitamabahisque- Jjjjj^
Chriftus hominem nominauent, fiue vt paulo pft ftionem ideo difputare, vt multorum curiofitati po- tffi
probabimus,non nominauerit,;fed certis dellgnaue- natur modus. M-iltienim au&orcs multa de haer* pafcha ce-
rit indiciis , Euangelifta nomin ire noluit , & tarnen parumfirmis coniecturis comprobata crcdidcrurir. Ubraeit.
voluit fignificare.Chriftum difcipulos non in inccr- Nicephorus hominem ilium , inqilinum xdium * tibiiUfj
tum ad quemuis,fed ad certum quemdam hominem IoannisEuangeliftx fuiife putat,quasxdesCaipha
quemillis dcicriprerat, prxmiifle. Siautcm, quod in monte Sionloannememifle dicit , datis amplis,
probabilius eft , Chriftus hominem non nominauit, quas in Galilxa habebat,facukatibus,idemque alios
idipium Euangelifta infinuare voluit, cum dixit di- nonnullosauftoresfentireaiTem. Quoquaroargu
xifle Chriftum,ff adquemdam. rnentoiTheophylaus vero quofdamaitexiftimaf-
Chriflos Qnd autem non nominauerit , ex dccriptione, fe,eum fuifl*eSimonemleprofum,apudquem fexan-
homincm qua vfus eftcolligipotcft, , Itein ciuitatem,& occur- tdiebus Chriftus cnaflcdicitur > eumquc patreiri
DOn norti- muthis homo lagenam aqux baisdans fequimini cum , CT fuifeLazari.Magisctiamalienura hoc eftjSimon ille
MUIt. qiiocumque introierit, Mette domino domus, quia"Magier g non lerofolymx fedBethanix habitbate Chriftus
a Mar. 14. dicit y ybi efl teftSHe , Vaf:ha Jtfcipul meis vero nBethanix/td IerofolymxPafcha eclebrauit.
b Loen. manducenr? & ,Ecce mroeuntibus yobis in ciuitatemoc- Refutabimusqux ipeciem nullamhabent veritt-
curret yobis bomo quidam ampheram aqux portans,fequimini t is;fed quis homo ille fuerit coge nd i non fumiis di ce -
cum. Si enim Chriftus hominem nomina flcr,quid ifta re;nec enim Euangeliftis , qui cum nominare noluc-
Quis flier
deferiptione opus erat ? Vno verbo dixi2ct,itc ad runt,ipientioresfumns:fcdfiiquamurquoverita- temeraria
Petrum,aut Paulum. tisducitfimilitudojproba bile nobis videturefle, u- t t affirmi-
At cur non nominauit? Hieronymus, Sc Beda re^ dxum aliquem fuiic,hominem diu i tcm,& nobilem, re/ufpicari
Ca: nonit. ipondent, vt neminenominato, omnes hominesin- qui in Chriftum credidiTct, illique eflet fjmiliaris, tJB>en po-.
uitatosfeeiTeintelligerent, vtcum Chriftonouum fed occulte tarnen , qualem Iofephum ab Arima- je^an
Pafcha celebrarent. Orgenes vero c ,& Hilarius thxa,& Nicodemum fuiflfe legimus l. Itaquefiquis g^ *'
Minh d4uodnondumChriftianumnomen,audoritatem aliquem ex ilksfuiflefufpicetur.temerariura non iu- ' "
ein! jo. tunc,vfumque obtinuiflet , quidve gerere eos opor- dicauerim , modo fufpicetur , non affirmet : nam cce-
teitqui ad acrum Chrifti corpus accdant. Hxc naculum magnum,& beneornatumoftendt,nple-
dnc.'Lu. *llegoricafunt. D. autem Ambroiuse,ifojnquit, beium fuiflV hominem , qud Chriftus Tagiflcr illi
finc nomine defignatur, rt pauper, & ignobUis aflimetur, ~ appeIlatur,indicatfuifcdifcipulum.quodiubctiIl
quafi hriftus non dm. tes, & 1es, fed pau pe diciytemfiu meum propce,d:chtit fuifle familirem.
res eligat , vt fixa cum Ulis myftena com m u n ice t . - Mugicrdtcit.] Vidctur Chriftus hoc nomine audo- l&??aK
pugnat, quod apud Marcumf,& apud LucamS, ritatem fuara,cui nemo poteftrefiftcrc,declarare v- ^
fc9.T4.if. Chriftus ait, & ipfe oendet yobis canaculum magnum luifle : quafi dicat , Deus dicit : fed MagiftrUm e po- niacedunt*
gcap.ti. firuumyc(tu\c homo pauper habere non potuit. itra- tis , quam Deum ,aut Dominum vocat, quia tam-
Noofuii tum autem dicit,non qud pauimentum, autlapidi- quam homo cum hominibusloquebatur, ficut ead
^Sfci. bus,aut lateribus ftratum eflet , id qud auttapeti- vfus auctoritate , cm difcipulos ad folu end um pul
bus vcftitum,aut ments paratisad ccenandum orna- lt 1 m mi ttcrct,di XU : Si qm yobis aliquid tltxcnt.d>cite,quia
tum , vtapparet ex Marco, apud quern in pkrifque DominushisopMhAbeti&confcimdmiittetcoSiruQri.
Grxcis codicibus legitur i^m$Ar*t, im/xev tflr*tum, euentufque poftea docuit,quantum hoc nomen mo-
fdtttm , quafi iecundum vcrbum ad explicandum mcntihabuiflet, quia fimulatque Dominum difci-
primumadditumfuerit:EuthyminsproptereCbri- puli nominarunt.domini pulli eos dimiferunt ". . ,
ftum hominem ilnam non nominafle arbitratur , ne tempusmeumprofee.] Sunt qui putent, his verbis, luc"-""'^"
Chiftumexcuirevoluifle', qud ante aliorum lu- lf 's>'
ludas fciret.apud quem Pafcha celebrarurus efet,&
indiasilli pararet. MigismihiChryloflomiconie- D dxorum tempus Pafcha celebrafet.quafidicat.fead
luraplacethproprercDonnominaiTe,qudigno- prxueniendum Pachx tempus mminentis mortis
a***" 1$ e^^lcul Samuel ^auli diciti , Cumqne abieri - heccfitate cogi.Probabilc hoc eft,& noftram dePaf-
'ciyi de,&vltr4trdtifieris, {jryeneriiMdquercumTh4borti chx Chhriftiante
" ' 1 alios
' Iudxos
' ' celebratione
' ' fenten-
"
,i;r-^;r;
uenient te ibi tres jCmmh dd Deum
viri dfrendentes bu in 1 Bethel
Bethel,, dhu
ynus tiam confrmat : fed illud etiam fortafle probabilius
fertdns tres b*dostC? alius tres torta) pais,& alius lagenam Chriftum his verbis amicitiam rga hominem illum^
. Tarnen hxcipaomnino non placent : quia ex & familiaritatem declarare voluifTe , qud ex hoc
verbis fequentibusapparer, hominem non folm mundo abiturus,vltimam apud eum ccenam,eamque t
fuifle n turn, fed etiam difeipulum, & aliquo modo noninuitatuSjidfamiliariflimorumamicorum mo- '
familirem Chrifti. Magifler , inquit , dicit , tempus re,fponte fuaagcrc voluerit. Qud autem non dicit,
meumpropee.Cum enim magiflrum i appellari vult, mor mea , fed tempus meumprope efl, hanc videtur ha- Tempu*
difcipulume(Teindicat;&cm mortis x tempus bere(vim,vt Chriftus oftendatdencc temer Sc cafu, merieodi
nec Iudxorum vi ,'aut arte eo tempore moriturum Crr't
illideclarat,familiarem. Itaque probabilius efear- efle , fed quia tempus illud ad moriendumconftitu- 1"^
bitror ,proptere Chriftum, hominem non nomi
nafle, vt melius rebus, qum nomine deicriberet, tum ibi Ptre erat,hoc cft,tmpusmeum,d eft,quod
eaqueratione cbns diuinitatem fuam oftenderet, _ conftirutummihieft.vel quo moridecreuit.
fiue quod ignotus homo efler;fi enim dixiflet , ite ad yipudtefacio Pdfcba.] id eft,faccrc decreui, phrafis )
Petrum, aut Paulum, nihil fingulare fupracxteros Hcbrxa * vfitata , vtapudIo*rinem ,y;o> eis Simon HcbniC
homines oftendiflet ; cum' autem dicit . ingredientibus Tetrus. Jrado pifcariii eft,decreui,<fciwnr }Venimut & mus.
Omrua .....
Chrifti paf- fehts cmtatem , occurret yobisit, homo lagenam* aqua -
L nos tecum,id eft,venire volumus.qua phrafl etiam La- eap.ti j,
ooi tub- laus, dclart fe futura prxfcire,& omnia ellcdiui- tint aiiquando vti lbknt,vt ad Sercqum Scnca: -
feraumt. no confilio ad mortem fuam quodammod prxpa- gas acceftnruminiuriam,ide,neminem illi tentturumface- ''"
re:omnibu* rcliclis negetin Stoicuso p.
ratauta vt Deus hominem illum ad fontem hau ne. 1-
4. Huius He'.'raiimi cxemplum aide illuftre tflin j. pj_,f.;
dx aqux cauta , idem mifle videretur , vt dicipulis Reg l.j.vbi Beiudab,tex';Syrixficfcribitad\cnam egal' V._' * .
oceurreret , eofque in eu m domum duceret in qua
omnia ad agendum Pafcha parata efient ne quid tum Eilum , &aurum tuum mihi ipfum nolter , argenrum *J
aut mortem Chrifti^ut Pafehx celcbrationem re- tuum,& aururocuum meum cl t, pro cd quod meumclTc Vo-
tardare,8c diuiuum decretum impedir pofleu 1,& decreui in poteft aten* mtam redigetc.
Aa ij
 0 . COMMUENT. IN MATTH// *
Gmdifctpulis meis.] Hoc idc Chriftus adiicereyi- A aut eubuerit.credendum enim cft, vt Chryfoftomuj
detur,vt patremfamilias admoneat', rrcdecim homi- ait ,omnes cum legis ceremonias pLTretifimc fer-
num m enlam paret. Vnde etiam conietura aliqua uafe,rpaxirneque hanc ipfam/vt ftans Pachaiem ae-
uHiipotcftjhominemillummiliarcmfuiTeChri- num ederet , cumficutlini fiantes IIuti uda?ico-
fti, cim fciret.quot difcipulos fecum ha berer. mederunt , quia tranfitus Domini erat , ici nunc ipi
xo.VeSptre atittin facio.'] Eodem modo Marcus feri- ex hoc mundo traniturus eTct. Cartcrm quia iri
pfit. Proptere autem veiperae tempus exprefle- omnibus prandiis,ac cnis, Iudsi vcftutiorcs ac-
runtjVtindicarcnt, Chrifium tempore lege pra>- cumbereiolcbant(nim Chriili temporcfedere Co-
a t od i ^cr'Pto pa^cn* lebraTe: iubebat cnim lex * : vt litos,nonrecumbcre, ftirife arbitror) factum eft.vt
xo . 0,3^-, 3 > inter duas yesferas agnus mutataaccumbendi confuetudine, nmen retinere-
immolattis ederetur,id eft,inter occafum Solis deci- tur. Nam & hodie Litin menfrdicimur accumbe-
mxqunrtxdiei, & noctem decimxquintae, quern- re,cm tarnen fedcamus.Euangdiltxigitur.etG ver-
ye rt a3modm fupr explicauimus. D.Lucas eodem bumrecumbendi de medi fumptum vfurparunt,
confilio dixit}rtm facia ifset horrid eft, cm fol - nolueruntfignificarc jrevera Chnftum recubuifle>
cubuifiet. fed ad menfam accefiTc,atqueccenarc.
Ouidicun ^am 4U* antc ^ohs occifum, Chriftum agnum " Cumdi4odecimdifcipHlisJms.]Videt\.iT mihi Euangeli-
ante folis" cdifiedicunt, bis erriire mihi videntur : & quia con- fta.difcipulorum numerum exprefiTe ,cum quibui
- tri legem loquuntur , quai inter duas vcfperas ag- Chrifius agnum comedit , vt ea etiam in re fignifica-
Chriltum num comediie praecipiebat pane, qui ret,eum legis prxferiptum obferuafle.Iubcbat cnim
agn edif- ante Solis occafum inchoata iamdie decimaquinta, lex,vt paterfamilias tota familia fu gnu m ede-
(c bis, cr- id cft,prima azymorum die nonedebatur. Deinde, ret ',Chriftiautfamiliadifcipulierant.!Chrybfto- hFxod.n.
quod cim vehuthac ratione efficere.vt Chriftus eo- mus, ide hoc ab uangel:fta dictum cfe iudieat/vt M
dem tempore mortuus fit, quo agnus corrtcdebatur, oft.nderet,Iudam ctinm cum cxteris Aooftolisaccu-
,: . , , id eft.inrer meridiem, & Solis occafum, efficrunt.vt buiUe,eiufqucimpudentiam ,3iingratitudinern de-
v nonfolmnon eadem hora, fed ne eodem quidem clararer,'ide quo veteres auclorcs inter fediflentiunt.
die mortuus fit,n2m fi corum opinione , die dcima- Nsm funtqui purant , Iudam non iblm nouorum Ia<las an c
quarta inter meridiem, & occafum Solis agnus ede- facramtorum corporis, & fanguinis Domini percc- Chr,"u
batur, ciim Chriftus die decimaquinta mortuus fit, ptioni, fed need endo quidem agnointerfuitie,vtHi- med'erit"*"
non eodem mortuus eft die. larius i.Iamenim,cumLhriftus?gnedit,dicefiTe abco Eii-
Difctmbebat.'] , propric recianbcb.it \ cuius cumexiumat,vtcumpincipibutcerdotumdeeo chariftiara
vebi proprrctate moti aurores quidam funt,vt cxi- tradendo,comprehen Jcndoque traftaret-Alij-ccenae acccPerit;
ftimarent, hoc non deagni efu , fed deccena, quam agniinterfiiiile purant, Tacramentorum vero percc- ^'
. efoiam agno Chriftus egir, eifeintelligcndum, quia ptioni non putant, .quod aifcuerantcr fcribit Cle-
cxod ' 1^ aiftrtis verbis non prxcipiebat, vt udari mens n.Inquafcntcntia& Innocentius 1 videturef- Apollol.
' * ' fiantes agnum ederent, tarnen colligebatur ex lege, ft. Argumenta, quibus probaripotcft,ha:ciunt. Pri- Con.lib.j.
Sir,inquit,w?f>i ilium , renes yeros accinges , r cal- mum.qud Ioanncsmfc ibat.Iudamfimulatque bu- "P.-'*'
ceamentayerahabebitis inpedibus itenentes bculos inma- cellam Chriftoporreamaccepit, exiiffe, buccel- 1 *
mbtts,&Cmedetisfeindntes,eenim >hdfe , ide, trantus hm autem illam ante facramentorum diftributionem ..
DbmimV Ita errim comedentesagnumdeicribit,vt vix datamilliChriftofuiiTe,credendumeft .cmcor- mc.ij jo.
intelligipoifintjnonftare.quorfum enim accinfti re- pus & fanguinem fuum vltimo loco dederit,&,vtait
nibus ? quorfum calceati ? quorfum innixi baculis? Lucasn,poitqum ccrnauirj^vtloanneso.cnafa- naPu
,. quorfm f:ftinantes ad fignificandam tranitusce- p^-1 non ergo corpus & finguinem Chriili ludas - - ,
... v.. leritatem elfe iuberentur,nnonftarcnt, qui vnush- cepit. Sccunduru.quod ChrilbsdeSacramento.'fan- * 'iU
-bitus multo claris, qum rcliqua omnia feftinatro- guinisfui, vt videmr, loquenspdfxerit , Hmbibam pVerf.w-
nerri fe f rebat Nemo enim magis ft fefiinarc amodo de hocgenimine. tittt vfqwi* diem ilium , cum illud
iridic'at,qum qui ne ad iumendum quidem nccefla- btbdrnvobifcumnourmtin regrnVdtni cum luda au-
rilim cibum fedcr.Sic vrdetur EUthymius interpreta- tem,in regno Patris illud pofte non bibit , efgo nec
ri, enidaffda venia eftaliororn ingredienti veftigis. ante biber.it. Tertium, quod credibile non lt,Chri-
Caluinifta- Caluino, Valfis hiretjcis interpretibusdandanon fecifle,quod nos facer prohibuit, vtcorpus,& '
ru.n incer- eft,.qui c:m magno fib el iudicio videanrar, non fimgninem fuum homini fteleratifimo nullafafta
pr>ta;io vidcrint, verborumeontinuationem patinon pofle, pcenitentia conferred Nam quodquidam refponde-
1 c 1 vCdeIia'Cina,quamdeea,qua.ignuscomcdeba- re folenr,fuifle quidem Iudam peccatorem, fed non

cap.i^. ijt'.'^t bnn"*^jf^*> tin Ififil pedes earw,& Mtepitye- prodideratiT/^wz/i^.Itaquecumcorpus.&fanguis ^ Vf.i).
. . . ^w<Wf|i^SV!rtiiilJS^^ilWa. PirxtercMat- V. Chrifti exhibits funt, nemo Apoftolorum ienorar*
' - r r' - ' ' .tudamefleproditorem.
: argumenta ita mouent me,vt facile hanc opi-
fanem ySit.iiiiii & cumi'dmfaclfJfethora,difcubuiii nionemprobaturus eifern , nifi contraria pluresha-
gcu.14. v^fc^unVeilf'i cum dtftflj agni loqui, proptere4 berctuftores , & magis vulgo probata elfet. Fue-
\^-' icnImfihr^.n'taiik,qtiiigmisccrt,ftatoquetem- runt etiam qui dicercnt.udim &cce'ia:agni,& cce-
'" 'poie cortiedendus erat. De ccena igituragnidicit n;e communi,&perceptioni corporis ,& fmguini*
' 1" <tnrc,&4ticut hoc loco Matthus ai . Chrifti fui (Te prafentem , eq 1 percepjlTe , fed fan-
rr r\n Abfrdusctrti eft qbod aij quidam hoc, &aliis guiBcmquidem bibife, corpus vroftruafle, vtai
Pafcha
anno ce

"u "i Euanpelift timapertttefteHtur,eumPafchaman- quemadmodum Theophylaftus hoc loco rcitt,

x durnffc,reutatD>nenoi3 indiget. Quod ergo Euge- quod cum nulla probetur conieftura,noneftrcfu-
1 bftj'elc'rt^rbr'ftnmad idendom agnum recubuif tandum. Omnesalij,qiosegerim,aucctoresexifti-'
fe,non.ita acipi;ndum eft,' quafi re vera aut federit, mant,Iudal otirnterfuifleactioni , corpufque , Se
 56i CAP. XXVI. DE COENA PASCHALL $si
*^dc fanguinem Dommi pcrcepiffe , Cyprianus , Chry- A xi. Ef contriati valde.] Mirum viderx poteft cur i < n
b'f.'ImiTn fortomus b,D. Hieronymus c, Auguihnus J.Audor Apoftoit, qui innocentes crant , contriftatifucrunl, )*
Matth. *. eorumeommentanorum in Marcum,quirerony- quad fibiquifquehoc dtdum putarct. Nee enim Prione
& Hom.de mo tribuunture,Theodoritusf*,Leo . ideo ta;nmtriftatiiunt, quod nefandumdolerent Chriftum
proJit. In- Poteft Schxcfententiaitaprooari; quod credibile facinus, Chritumdicipulofuoquifquisillee(Tet, bqucntcm
Hocto n0n ''C' ^Ut'Jm ^ mcn'a forait, antcqum omnia rraditum iri;nam etfi credendum eft, ca etiam re ve- au"e.
C * perada cfleot,vt ad principes icerdofum adirct; hementerdoluiTc, tarnen Matthxus indicat,ide fi"trlitati
Epiir. 6}. emm ratione proditionem fuam , quam celare contrirtatos fuiffe, qud de fc quifquc dubitaret, ac
trail, in tantopcrc volebat,prodidi(le'.Deinde, quod Lucas Collictu<cffett&c$fmrit/mquit,fingaUJkercjm>fiid
loin.tz. poft datama ChriftoEuchiriftiain deluda,tamqum cgofum Domine ? Orgenes ergo , ChryfoftomusJIu-
f Vu Com ^ Pfente Chriftum loquentem inducAt . we thymius,& Theophylaus,rationem banc adferunt,
ir.cu.prio ^ Teamentum in [anguine mtotquipro vobti qud ctiamf fe innocentes effefcirent, tarnen magis
ns epift. ad fundetw: Veruntamen eue manus tradentis e in Chrifti verbis , quffl confeientia: conHdebant,
Cor. menfa. Ergo quod ait loannes ,Iudam accepta - Btatut homo,quifempereflpauidujdicehit'lc k,&w- Prou.i
glerm.7. celia ftatimexiiflc.autiuintclligendum eft, vtChri- _ bar omnia opera meal. >4
Dom010'1' ftuspoftdat.imEucharifttam.bucccllamdederit.yt0 ih Qintingit.] loannes Petrum Ioanni fug- 1 Iob 9 l8*
Probamr proditoremindicarct. autita, vtaduerbium illud, gefiTe cribit,vt Chriftum rogaret,quiinam prodi- mc,,3>14*
hxcfcoica- continuo, quo Ioinnes vtitur, non temporismomen- tor eTet.Itaque credendum eft,factmn vrrutaquc,&
*, tum, fed breuiffimumfignificetinteruallum;quam- fingidos prius Aportlos interroga(Te , mmquid ego
BU.ii.io. quam illud prius mihi magis placct,qui.i ita loannes fm Domine} & cura eorumrogatu Chriftus piodito-
ridetur loqui,vtindicctbuccella:acccptioncm,cau- rem nominare noluiffet , Ptrum , qui iniquiore, Quomodo
mfuilTe:vt ludas quafi irritatus,qud feindicatuni quam carteri animo , Chrifti iniurias ferre folebat, C(lliftus
videret,abfceffcrinltaque minus verofimiIccft,eum Ioannem rogaffc, vti Chriftum interrogarct,quin lu(1?m,<lcfl-:
accepta iam buccella cxpettaffe.quimuis breui tem- ipfumproditurusefct. Ex quo eqitur , Chriftum 8naucri4
pore,&diuinacramentapercepiiTe. Qjpdautem his verbis , qui intingit mecum in paropfidc, non omnin
Chriftus \c\x,4mbibam amodo de hocgenimine vitis>do- proditorem defignaffe j fed priram quidem gene-
ntc bibam illudyobtfcum , noncogitnos, vtdica- raliter dixiiTe: Vnusycfirum me traditurus efi : fecundo
mus Iudam tunc non adfuiffc, quia etiieumeo po- cmfingli interrogarent: Kumquiiegofum Domine?
ftcnon bibitjCum Iiis bibit;quodltis fuit, vtdi- paulclarius rcfpondife , quiinnnpt mecum manumi* "
Cerepotuerit, donecbtbamvolnfcum; pronomenenim parepfide >ide(l, vnus exhis, qui mecum in eadeni
vobifcw ad maiorem partem refertur. paropfide panem intingit:probabiIe enim eft. in ma-
Qua?ri etiam poteft ,& nonnullis dubitatumvi- gnamen,vbi tredecim hominesaccumbebant,di
deo.analijaliqui praeter difcipuloscum Chriftoac- uerisfuiie patinas, diuerfas paropfides,inquibus
cubuerint. Euthymius alios etiam nonnullos accu- aut terni, autquaterei panem intingerent:itaque in-
buiTcputat, q uamuis eos Euangeliftae non nomina- dicatChrius,vn.im exillis auttribus, aut quatuor^'
Uerint, qod multis cgOdecaulis probare nonpof- aut quotquot tandem erant, qui in eademftcumpa-
! Veif t fum:&, quia,vtfupraidocuimus,c.ieteriIuda?inon ropidepnemlblebant tingerc .feeetraditurum,'
Can chri- eodem die Pafcha eclebrarunt , & quia ita acurat Dcnique cm ne hoc qidcm indicip Apoftoli,qui
oDulIi Euangelifttdifcipulorumnomen,autnumerumex- illecfsct,intelligerepotuiscnt,iterumquc Petri ro-
piitr dif- prefreruntjVtduoicerevcluire videantur & figni- gatu I oanne- interrogaretur,quilham ille eiset : ref-
ni^IojPa- ficare0mncs difcipulos adfuiflc, & indicare nemi- pondit.-7/f e ci ego wtidmn panem ponexero %fcd quiz n 'o'an.i)!
" e" nemadfuiiTepraneriplos, & quia lex praicipiebatjV ) hoc inaurem ioanni Chriftus dixerat, ita vtalii in- l4,
vnaqu2?que familia fuum agnum ederet , rtec exter- teiligere non pofscnt,ad extrem um ipf ludas, neta -
nus vllusadmitteretun, nifi fi fimiliarium numerus cendocrimen confiteri vidt-retur , interrogauit et-
ad edendi'.rrt integrum agnum lads non effet ; tune iam.fieut.iln pnus interrogauerant,w<iyM/fg(7jwOT
enim externos, quOtquotadtfuma^nineceflarijef- R.:cui Chnltus:T<^So- Verf. ^
fcnt.aduocri permittebat. Difcipulorum autem nu- Q^o dilo eque ludas , ncquecarteri , quos id au- |J*V
mcrusnd edendum agnum atis magnuserat. diuifseexiftimandumeft,prpdi(oremignor.irpo- 2,,*
Cbrilus . Vu ex yobis.] Sine iniuria proditorem pro- tuerunt:atque tune udam, cumie deprehenfum vi- '
car Iudam t } dUm indicat , fc noffe eum , nec tarnen nominat. deret,diceffise,crcdendum eft : nam antcqum uo
pdicoiem (^>) jtur ^ mu jts au&oribus , cur hoc Chriftus di- ipfius nomine proderetur, difimulare poteratrpoft-
a-.c.ucnt, 3tcnl^e(j,Dnc|etchryiofrorau$,Hieronymul.Beda, canon notuit: led quia hoc, fimnhtque buccellam
Theophylaus Eutliymiusvtludx pnitentix oc- Chriftodatam accepiiet, aceidifse verofimc eft,
cafionemd.iri-t, illiqucadrcfipifcendum.ftimulum loannes dixit,ftatim accepta buccelIaexiise.Adhc
adiTKK'.crct, cum videietconfilia fu Chriftum late modummihi videntur Euangcliftarum dita cenci-
re non potuiTe. Videtur etiam mihi , ideo dixifle vt lianda etfi fcio Origencm , Chryciftomum , Hicro-
oftenderct , fe non inuitum, noncircumuentum , & E nymum,Euthymium, & Tlicophylaftum exiftima-
neCopinantem,fedfcientem, prudentem, volenti- re, his verbismiyitingit matmm in paropfide , Iu-
mori;cm,cognito proditore,eiusconfilium impe- dam propri Jefignatum ,& tantum non digitode-
:- direpoTet,ec tamen veller. Atcurnon nomia- monftratum fuisc,fcribunt enim eo ipfum impu-
u"Tprod- aitrPoflumus refpondere id Chrifti benignitati con- dentis procelifse, vt cm alii Apoftoli verecundia,
oicvaluj cntaiwumfuiffe.vtprodirorisetiom fui nomni ho' reuercntiquc Magiftri b eius paropde abftine-
1: noriqueparceref<fDntentumqefuiffcoftendiffe,fc- rent,blusmanum in eundem catinum iniieerct. So-
non ignorare proditorem, nominare autem noluiffe^ lusChryfoftomus exiftimat.Iudamnon id impuden-
qiiiaad id, quodoftenderevolebat,fe fciemem,ac> fii,fed Chrifti rogatu fecifle,vt earatiooealio-
* volentem mor, non erat neceflarium. Hierony* telligerent, quis effet proditor. Quorum interpre-
mus umen paulo aliter refpondt, proptere la- tationem ideirco non probo, quod ea rationenori ?
dam non nominaffc , ne eum irritarct. Orip;enss videaturpoffe cum Matthio loannes conuenire. Si
vero proptere gtneraliter, non nominatim loquu- enim his verbis propri fierat ludas demonlntus, t
tum fuiffc, vtpercuffishac voce fingulorum *nimis xjuid opus erat, vt pofte Petrus tarn follicite per
alij fe vultuinOOCcrites , 14 proditorem oftende- Ioannem rogaret , quifnam futurus eiler proditor? f
t. '. quidopus erat, vtalia eum ratione Chriftusoftea-
 COMMENT. IN MATTH. 5<4
dcret,dicens7/f el,em ego intinilum panem porrexeromm A autem non tam ad mortem , quam ad gloria m : pro-
oranes iam ApoftoliChriftum diccnrem audiuerant, pten enim , Deusexdtauit illttm , dr donauit Uli nomen,
qutintingit mecum mdmtminpdropde , hieme tradet; cam qucdeflfuperomne nomen t.Iudam vcro,qui ad lucrum, p,..
id&Chriftodilum,&Iudafac*tumeiret,priui- &adgratiam hominum colligendam ire videretur, ?> ''
quam buccellam ille daret, hie acciperer,vt hi etiam iturum ad laqucum,iturum ad fempiterna fupplicia,
fentire vi dentur auftores. Iam enimomnes Iudam viqucadeograuia,vt melius iili futurum ^ \aix qao_
eflenouerant, fi folus in Chriftiparopfide panem tus non fuiflet. . modo .mj
tingebat. De quo verbo nimis fortafTe fubtiliter qui,d difpu- &mt,
Alij contra his verbis nihilomagis.qumantpro- ttnt,quomodo melius Iudae fuiflet, natum non efle, nonn.
ditorem oftcnim fuiTe dicunt:fenfum enim cle,qui cm non eTe nullum , damnatum cTe aliquod bon
intingit mecum in paropdejd eft, vnus ex his,qui fit : aliquid enim eft,qui damnatus eft , omne autem
mecum affident ad menim, &communem mecum quod eft, qua eft, bonum eft Hieronymus in dicat>
Qui dicont paropfidem habent, me traditurus eft. Affidebant exiftimafle aliqus Iudam fuiTe, antequm nafcere-
fpecia- autem omnes Apoftoli,& in eandem paropfidem ma- tur , Chriftumque certo confilio non dixifle , melius
'hatumru- num imniittebant,itaque nihil aliud his verbis figni- g fuiflet homini illi,fi numquam fuiflet , fednatus non
ergu- ficari putant,quam quod Marcus dixit*, ymuexvob pft,quafi etiamfi non nafecretur, futurus fuiflet,
tur. " trjdetme,quim<tnducAtmecum,&cLucasb,Eccemntutra- ideoque naturalia bona fine malis habiturus. Sufpi-
a cap. 14.18. Jentisme,mecHmejlinmen. Non ergovoluifleprodi- corDiuumHieronymumOrigeniftasnotarevoluif-
bcap w.u. torcm indica re.fedexaggerarecelus, qudcm in fe, qui omnes animas initio creatas fuiflecredide-
eademmenfa,in eadem patina cibumfumeret, feef- runt,& pro uoquamque ment, autexpertemma-
cPfalm cT fettraditurus, ficut Daud dixit c , QuiedebdtpAnes riere corporis, aut in corpus, tamquam in career em
10. ' rneos.mAgnificuuitfupermefupplant,ttionem.Hovum inter- immitti. Et vero Orgenes ipfe ita hoc loco feribere Origsnift
pretatio non itis mihi videtur cum verbis Euangc- videtur,vtnonlongcabea intentia abhorrcre vi- ramerror,
lifts onuenircjdixiflet enim potis,vnus cx his , qui deatur.Eodem fer modo Euthymius interpretatur.
intingit mecum manum in paropfide,ficutdixerat J Scdnonunt huiufmodi Scriptura; locutionesad
dVcif.ti. ynUJyeflfummetr*dittnuseft i dcmdequianiho ma- fcholarum excuticndse fubtilitatem.-funtemmpro-
gis,qumant,cmfingulisdifcipulisroguu$eflctj uerbiales, & (umptsdevulgo.inquibusquiddam
quisfceflet traditurus, traditorem defignafle vero plerumque hyperbolicum elle folet, vtapudlob I cap.j.u.
fimile non eft. Q^ure non in vultta , mus fum ? egreus ex ytero, nonfia- -
Q^aerunt nonnulli interpretes, quomodo iufcu- tim perij*: 8cm,Q,uandevtduxeduxiflinic ? quivtinamcon- ^
lum,autcondimcntumin paropfide effet, cum lex fumptuseJfem^ieoculusnevideret,fuijsem^uanonefsem,de fa^t*
e Exodii. iuberet, vtagnus aflus, non coftuscomedereture. yterotrdnslatusddtumuUm, Sc" fPerc<ttdies inquanatus locutioncs.
* Hoc vnum fuit eorum argumentum, quiChriftum fum ; hxc enim omnia non tam deliberate ammi iu- m cio.ij,
eo anno agnum comediffe negauerum.vt Thcophy- dicio,quam per querimoniam , qua: mala fua ampli- ft "P- '
laftus , & Euthymius au t ores funt Nimis profeclo ficarefolet,diftafunt. Chriftus ergo ita de ldalo- lw*4'
leue:hoc enim non de ccena,qua agnum Chriftus - quitur,quemadmodm credibilc crat.ipfum de fein
f Vctfii. mcdit.fed deea ,qua efoagnoapponebatur,vt f do- fupplieiis pofitum.efleloquuturum.Erat autem cre-
cebimus,intelligendum eft;ii| qua & aff,&co<fta,& dibile, eum di&urum efle, vtinam numquam natus
omnia ciborum,& cpndimentorum genera ponipo- cflem, melius mihi fuiflet non naci, qum itapati,
terant; folus fermentatus panis prohibebatur, quia cm lob , & Ieremias viri ianftiffimi muh minora
prima azymorum dies erat. paffi,idem dixerint. Adde qud Chriftus Hon dicit
' t^. Filius quidem hominis vadit.] Loquitur de ic per mclisfuturum fuifle, vt ludas non nafcerecur, fed
tertiam,vtfolet,perronam, fquefilium hominis - melisfuturumilliefle, id eftv eiusopinione,atque
g Verft. pellat, vtfuprK. Vide quar alias h de ea re diximus. iudieio,quemadmodm multis resaduerfas patien-
hcap.s 10. QppCnt autem feIudipfoditori,eiuique conditio- D tibusaccidere videmus, vt corrupto dolore iudicio,
ute'11' ^Liam antc^crt- Videbatur tunc ludas meliors mortem vitx anteponant, cm dubium non fit, me-
morTtarus quam Chriftusconditionis ede. Chriftus vendeba- bus efle viuere,qudmmori.
fc lud* an- tjir,illcvendebat,Chriftusadmortcm,ille ad lucrum Obiici hoc loco folct, non minus Iudam , qum Iu? n
tefcrt. ibat:Chriftus ab omnibus etiam difcipulis fuis paulo Chriftum,diuinum decrctum vendendoChrifto exe- ^"^0
pft deferdus; ille principibus ficerdotum.Scribis, quutum fuifle,quare non magis,qum ilium peccare chriftum \
& ienioribuspopuli, gratia jamicitia'que copulan- potuilfc.RefpondentChryfoftomus, Euthymius, & patreraiR
dus erat. Itaque hominum iudicio multo qum Theophylalus,omnqueCatholici Theologi idem tum.
Chriftus fcelicior videri poterat. Hanc opinionem fcntiunt,non fuifleDeo decrctum, &, vt ita dicam,
rcfcllit Chriftus, fquemelioris conditions, qum prxdeftinatum,vtIudasChriftum vnderet.fed fuif- TnachrU
ilium paulo pft futurum prxdicit. Nam qud paf- icpncognitum,atquepra;ui(um , fore, vt venderet,'itUm -
furus,quodquemoriturusfit, necmiferum,nec ma- quod cm Deusabomnicognouifletancmitatc,de- diturumni
lum,nccinopinatum, nec violcntumfibi effe'; quin creuit,vtearatione Chriftus luda venditusmore- fJlt ?tzit'
gratum,laudabile , officiofum , f|<onte fulceptum: returjitaqueludaevcnditionemDeusnonprxdefti- ?""^
quippequi earatione,& Patris obicquatur volun- nauit,fed prxuiditmon commifit,fed permifit. um^
tati,decretumqueexequatur.&Prophetarumdefe Caluiniftat,quineque pern:iifionem inDeovl- impittas
fcriptavaticmiacfFeclu compleat;hoc eftiEtfiiius qui- Iam admittunt, & mafum non boni priuationem,vt Caluinisc
i ea 9*ti dt hominis -radit-ficutfcriptumeil deillo.Dtaiel'iEtfiofl ' Auguftinus,&Dionyfiusp,omnefquevctercs, at- Caluiqift*
c"rftusad hebdmadafexdgint* duos octidetur & tu que recentiores Theologi tradickrunt fednaturam ^n*lii-
moicem fopdus,qitietunnrgdturuscft. Quod dicit ?</f,haric ha- aliquam efle crcdunt, quamuism omnes epartcs xoe0id
vadit fpon- bet vim,vtindicet Chriftus, fe non vi ex hoc mundo verfare foleant , exuere feho laqueo non poflunt. bdentium,
telua. expeli, fedfpontefuaexire, nec tam mortem cfle Docet quidemiCaluinus , venditionem luda: non recllitur.
iamqum migrationem.-vt rede Theophylaftus effe propri Dei opus appellandum ; fed verbis do- o}.Coiif.c
atlnotauit.Quod autem dicitcntfcriptwne,o[iendit cet, reipl negat, quod in multis aliis, difEcillimif- * &,a" 1
non ex hominibus, fed cxdiuino decreto, acpra:di- que quzftionibus folet facer. Eius enimdoitri- p Lib de
ftione,mcrrisfua?neceflr:atcmprouenire. Compa- na, eius verba fue t. Deum r.on effe omnipotentem , die. nomi-
I rat ergo fincm fuumcum fineluds, quod ipfeetfi ^tccata , ys nos dicimm , tatitum permjttt :tnecerwn om- nib.c.7.
td mortem trahi videatur], non trahatur., fed cat,erat nium rerum ancior efset.' Quid tquxib , Hinc colligitur:
 ^5 CAP. XXVI. DE PRODITIONE IVD. 56
nifi Deum omnipotentem non eTe, fcntentia Calui- A eile, poftqulm illi buccellam , de qua Ioannes cri- ;
Liiinft nij nifific peccati aulorfit fcius vcrbafunt",^VeM pfic, porrexTct. . . ' ,
cap.ij. dubitauermdictre, diuinam prtdeinationem , acvoluntt- 16. Cxnantibui dutemets\ itlrixtv Ji ut&p vefcen-
tem, rerum neceffitatem ejfe, qiiod fi verum eft, Dcf- tibus , aut edwtibus auttm tu. Nofter interprcs fen-
quejVtille putat, lude peccatum non folra prasui- fum,non verba conuertit. Cnabuntenim,q\iia ve-
dit, fed etiam prxdeftinauit, neceifitatemludxven-. fpertinum erat tempus,&cibus, qui ib nodem fu- .
dendi Chriftum impofuitjquod fi verum eft,peccare mitur.ccena vocatur.Eodem modo Marcus e,Gr.tc g .;
ludas non potuit. fcripfit, vbi nofter interpres non canamibus, vt hc, Xl-
DtJ non Eat,& impietatem fuam verbis illis dornet, qui- fed manducaniibus i vertit ; haud fcio,quo confilio,
peccauit bus imperita: difcipulorumiuorumturbaefucum fa- crediderim tam bono, idem verbum in eadem fen-
rraiendo citretiamfi & Deus,& ludas idem opus fecerint,Iu- tentia aliter vertifl"e. Lucas \ & D.Paulus '.icribunt h Cap. it;
ftd ladas* dam peccae,Doum non peccaTe, quia Deus bono, hocfa(ftumeiTepoftqum ccenauit.Vnde duo nobis 10.
c vthomines reduceret,Iudas malo,& auaritix pleno colligendaimt , alterum verba Matthan, & Marci, Cor. il.
animo faciebat. Quis enim illius ipfius mali animi -nw v-mir canantibus, Autmanducantibus autem
ludo: autor fuit,nifi Deusj fcntentia Caluini mala illts, non ha intelligendaefle, quafi durante adhuc
non folmpcrmittit, fed etiam facit? At malum, for- ccena Chriftus id fecerit, fed ftatim, vtccena perada
tafis dicet,in luda animum, bono animo Deusinge- eft,antequmfurgcrent, antcquammenx, ceibo- ,
ncrauit Q^imam bonus animus cfle poterat,nifi ille, rum reliquiae remaucrentur.
2uo voleb.u, vt Chriftus moreretur; atqui vt Chri- Alterum eft, ridiculam efle Caluiniftarum, & Lu- Lutheran!;
us moreretur, malo animo Iudx opus non eratrpo- theranoruminlcitiam,qui quafi latisnonhabercnt, & Caluini-
tuitenim Dcus cfHcero, vt ludas cum bono animo fi rebus, nifi etiam verbis hxretici ient, nolucrunt ft* "pre-
vendcret,vt Deo obediret.-poteratefHcere.vt Chri- corporis, & ineuinis Chrifti facramentum Sucha- tertinn.r"i:
i i i- .- r 1 11 r n i\ Eucnanitia
usnequebono,ncquemiloanimovcnditurusmo- rtptam, vt nos, Jed r<r.7<wwappellare, vtienoniolum coenamap_
rcretur Malus igitur animus ex luda natus eft, ani- religionis, fed etiam linguae reformatores profite- pellantes.
mus Deo datus. rentur. Atqui nuflusinlacrisluerislocuseft,vbihoc
CurDeus Alia hic quatftio proponi iblet, (1 melius futurum icramentum cna yocctur, fed belli ifti interpre-
Iudarogc erat Iudx, vt non nalceretur, cur eum Deusgcnuit? tes, quia D.Paulum 1, dicentemaudierunt, iamnon Cor. .]
1' ff " ^c'Ponc^cnt Chryfoftomus & Euthymius, non ta- eft dominium manducare, nullo adhibito iudicio -
1115 4 ..- " Jem, qualis poftea fuit, Deo fuificgenitum. Dcus q exiftimarunt, ilium Euchariftiam ccenam appella-
emmbonumfecit, ipfe fe poftea fecit proditorem, re, &hocnomcn, quali orbem terrarum ad conui- d
quemadmodum de omnibus hominibus Salomon iHuminuitaturi;miruminmodumcclebrarunt.Ne- nonpotell
b-Tn Bed. dicit b, Deum ftcitfc hominem rcdum , ipfum fe fas enim illis videtur alicer loqui. Non viderunt ho- ,
c*ri7.jvO. multisquiftionibusmifcuifle. Nullus humana: cu- mines cceci, quod D.Lucas fcribit',$i quod D.Pau- 1 Cap.xi."
riofitatis modus eft. lus m, Chriftum^o/?^; ccenauit, calicem fui langui- .
Car Apo- Quffrunt etiam alij.cur eum,cm emmodifutur nis accepilfejnon viderunt D.Ibannemn,dif*rtisver- ra Exd-' |
ftetus ele- eTefcirer, in Apoitoum Chriftus elegerit.de ea iec bisfcribere, Chriftucnafurrexiffe,vtdiicipulo- "q^***
ftns Gt. diipurauimus; fed vno verbo refponderipotc(t3quia rum lauaret pedes. Opinor,nonfurrexit,priufqum 4
c p cmcletus Chriftoeft, eiufmodi nonerat;&fo- finita cacna eifet, nequecorpus,& inguinem fiium
let fip Deus etiam in homin eledione, non futu- dedit,anttqum lauaret;cm proptere lauerir, vt fi-
ra, fed pmstia mrita refpiccre , quod in Saule rege gnificarer, mundos efle oportere, qui corpus^ fan-
fadum videmus; bonum Deuselegit,malus ipfe per guiofuumacccpturi efent ; hoc enim eft, quoddi-
lefaduseft, idmqtiede Salomone dici poteft. cit 0,Q.talomrfi,nonindiget,mvtpedtsLuet, hoc eft, o Verf. 10
ludas ear tiumtfuid ego fum Tdbb ] Non rogat ludas jj) & vos mnndi eflts , fednonomnes : priiis erg ccenuit,
an Chri(t,quafi ignarus,vt di(cat;quod fua ipfum con- dende pedes lauit,& vcftcrefumptameniiterum
prodicor feientia ignorare non patiebatur, fed quafi caliidus accubuit,vtdiuinaficramentadifcipulisdaxet.
rogauenr. mercatorj yttentet, num ChriftusfeeL-m efe feiat, Itaquecim tres eodem tempore adiones fuerint, Trescotnai
qui eum eflet traditurus,& quafi impudens difimu- qua: tres ccenx vocari folent, prima, qua agnus eus Chnilus
lator,vtdum,ficutcaEterid;equilqucinterrogauc- eft.quamnonnulli cxr anomalem ccena m appellant,
rat,num ipfeeTet,dcfequoque ipfe interrogarle n fecunda communis,& vfitata : namabfoluta edendi
cflefimulet: videtur autem non fponte, dcoadus egnirehgionc,quiaplerumque,qui eum ederant, fa-
alior cxemplo, Chriftum rcgare,num pe fit,ide- turati non fueruntralia ponebatur , ad faturi-
que omnium vltimusrogat,&fortaiTepoftqumali- tatemuam quifqueccenaret. Terna, qua Chriftus
quo modo e Chriftus verbis illis fubindicaflet, Q panem, & virium in corpus, & fanguinem ium con-
itrtinzjt mecum manu tnparoffidej-ic me trader, pris emm fecratum prxbuit. Prima, an vipiam ccena vocetur,
illud.qum hoc Euangelifta narrauit;itacertOri- non fatis memini: fccundam,&Euangeliftx Lucas
genes, Chryfoftomus, & Beda fenfcrunt.Notauit & Ioannes, & D. Paulus ccenam vocant. Tertia,
etiam Chryfoft. Hieronymus, Euthymius, & Beda ^ nuiquam in facris quidem litcris ccena nominatur:
non dixife ludam.ficut cxteri dixcrant, Kumijuid ego nam D.Paulus Dommcam cdtnami non Euchariftiam, Qux fit
fumDtmtne* fed numquidego fum Rabbi? quafi etiam fed aut cnam,autfortafleprdium: quod aut ant, apudD.
tunc, cm maxime volcbat proditionem fuam dilfi- vt quidam putant: aut,vt ego arbitror,poft Euchari- Pau'um
mulare, fuperbia fua proderccogeretur,dm Chri- ftixpcrceptiondiuitesChriftiani imitationeChi i- ^ominica
ftum mins,qum cxteri, honorificcompclbr. ftifolebautpauperibusexhibere, quiantequra di-
Todiiifti Tudixifii] Mundus eft hcneft,& minima cum of- feipulis fuis Corpus,& fan^uinemfuumdarct, vlti-
QiiaoiTim fenfionccius, quo cum loquimur ; minima'queno- mamcumillis, vt folent arnici cum amicis longe ab
ijbct* ftraarrogintia,quodir.tcrrogamur,concedcndi,vt illis.dilcefluii ccenam egit, qua fingularemin illos
i Verf. }.>infr d, jdiurotefer Deum vu4Hm,ytdicas nobis , filues charitatem demonftrauit:hoc eft,quod apisd Lucam
4. Chtiui Filius Dei, Tu dixtfli : &c. interrogans Pila- p ait , Defiderio defideraui hocVafcba vobifcum manducare, ^ '
t Cap.17. to Chriftus', 7 J^fxWerw? refpondct,7/<</iO. a>tt(cmm fatiar rcprehendit igitur D.Paulus, quod ,j, '
f Lib.}, de Nam quod D. Auguftinus f putat, Chriftum his ver- earn ccenam, quam Dominicam vocat,quaead Chri-
tonfenfu bis, ncqu conceder, nequenegarei confuetudini fti imitationem Chriftianis exhibebatur , ad exer-
Euatt8* loquendi non conuenit. Itaque, vt fupr monui- cendam intcrfe charitatem: diuites non cxpedatis
paus, credendumeft, hoc iudas Chrifto didum faftidios pauperibus agercnt , ita vt cm paupe-
A a iiij
 5*7 - v- COMMENT. IN MATTH, . $6*

resvcnirent>nihl,qodcdercpoienr,rcpcrirentJ&: A vila reb'gione fumi poTunt.

alijefurirent.ahjebrijcncnt. Et .] $.ao^W, m benedtxifct, quoin d*.
Inde perfpicuum-eft D.PauIumdeealoqui c- verbo ter minimum errant harretici : & quiavcrtunt beuediccn
na,qua aliqui mebnabantur,alii efunebant,quisau- ciimgradat egi'et: veriti, ne Chriftus figno crucis vfas d a
tem crcdat qucmquam facramentorum perceptione cfTe vidcatur , aut mgica , vt illi vocant incanratio- CalaBUs
inebrian foiitum ? Deinde cm ait , numquid domos ne, & qud hanc Chrifti benediftionem, non ad pa- Mi"
hab.~- ad manducandutn, & bibendum ? aut Ecclefiam ncm , quafi illi Chriftus benedixerit, fed ad vinum, cieaT dcfi"
a Vcrf ti. Dei m***1* i&confundttts eos, qui non l abent ? cla- qUafi illi gratias egerit, referendamefledicant, cum bene!
riiiim oftendu fe non Euchariftiam cnam appel- qud earn benediftionem.aut, vtipfi voluntgratia- dilfct '
larc , quam numquam licuit cuiquam priuatim do- rum actionem fingularem, & propriam huius era- fauet ~
mi fuae agere. Cert Caluinifnon conccdentid menti efle non purent, fed communem , & inter lu- rUS 4ui,
D. Paulum permiiTurum fuifle, quod ne ipfi qui- dEos yfitatam : quam Chriftus more gentis vfurpa- ?2i ide
dem permittercnt. Deniquecum dicit.dw confund;* uerit:qux omnia etendunt,ne nos vilain hoc fiera- SabzneL'
tos, fn non habent , fatis indicat , fe de ca ccena loqui, memo benedictione iure vti pofle videamur.Hi tres
quam pauperis libi parare non poterant, Euchari-g errores ordinerefutandi nobis funt.
riamautem parare nemonon poterat,ad quam non Deverboquidem vhoyiv, benedteere, quo & Mat-
ni(i bucccllavnapanis,&minimo vini hauftuopus thxus hoc loco, & Marcus h,dcpaneloquens vfus h Capu
em.Senfus ergo D.Pauli cft,vt,fiadeodiuitesefuri- eft, nondubium, quinapud Euangeliftas idem fit, it.
rct,vt expeftare prandij,aut cna; illiustempus non qUod c^eim.quod propri figniheat, gratias age-
po.ient, domi far edercnt,nefiinEcclefianonex- r nam quod hoc loco M a ttha;us,& Marcus di- Cap. .
pectatis pauperibus prandf :n - * ' - -- J j: *'
ticiparent, contemnereco
vinculum rumpere, qutiu^iumuuMawwu,,-, .^.^4 ,.a 1VU. ,
cerncbatur: hoc erat, non domimeam cce.iam manduca- & D. Paulus mdicunt,v^eefwm,& quodMatthxus ,CaP'*4'
yf,ide:,nonadChnftiimitationem, qui cura Do- nc feptem panibus, & duobus pifeibus feribens mad Cor
minus elfet, tamen non folus, led cum duodccim dicit v^m, Marcus0 de panibus dicit, v^a.- u.%4.
difcipulis fuis rccubuifie dicitur. et1)'raf } de pifeibus vkoywf, & quod Matthus P, Cap'.ir.
EodcmfenfuvetercsauctorcsccenamDominicam &Marcus ,& Lucas rdequinquepanibus dicunt, *
non Euchanftiam/ed ccenam illam,quam chriftus, VKynm , Ioannes dicit ^^-^ Diuus Pau- 0 ap'g 6'
antcqum corpus &fangu;nemfuumdaret, cum di- '"lus t idem vocat , & u&eisj&y fi inquit, f *F'U"
fcipuHsfuis egit,vocarcdoIent,vt Cyprianus,& Bsr- benedixem fyntu, h vjkcyan, "/- , qut fup- q p.<.4r.
nardus, qui condones fuas eo die habitas deccena plet locum idiot*. , quo modo dicit , 'jlmtnfufcrtmmbcnt- r
Domini vocant, qui tamen nefas ducunt, hertico- diUkntml vm r <rn~ v^vd?. fcaptf.n.
rum more, Euchariiiam ccenam appellare. IdquibufdammdenatumvidctureiT^quodapud \ /jj0"'
Fuchariili Nos ergo &Scripturis,&antiquisaucl:oribus con- Hebrxosijn^ 4wi,&benedicere,& gratias agere '
non.eu de- gfuenter Buchariitiatn appellamus; quiaeamChri- fignificat, vt &alio loco ".'Mihi id prbabile vide- .. i?,
fendirur ftU5conf;cit:dicuntcnimtumEuangelifta:^e/^- tunfedfortafTeindocoruverboruminvnamfignifi- to.'
ftiTrTu <m'r-i:i-ti eSStt aut benedixifle, Matthus ,& Mar- cationem confufio nata eft , qud numqum bene- Gut benc"
b Hoc ver.' cus c' ^s*1, & Paulus c> & lufonus f, & Irenaus didio finegratiaram acflioneeiTe foleret , vt apparct d,ie'am
t f:q. Deiiidc non folm Scnptur,cau<5oritatcm,& exem- exMirco x,vbi Chriftus3vt quinqu panibus,&duo^ fJSfif'
Cap.t+. >plamaiorum;fed etiarnrationineofequimur;na!n bus pifeibus benediceret, inccelumfufpexiilcdici- c.
ai ). ^^t^57*,&^Ae>(',qudidemcft,adhocfcramen- tur, vndecolligitur, gratias egiife Patri in elum x cap, t.
7."p'"' tum maxime pertin et, cinautper cam;autnonfi:.e oculos fublcuans,& panibus benedixiiTe.Poterit le-
e i ad Cor.eaperficiatarjficut Chrifti docemureximp!o,& fo-D aor obijeere, qud Ecclefia hxc duo verba diftin-
il 1 4. let ex vna parte totaaicio nommari. Caluiniils vero gure videatur, & cuatis oculis incatkm ttbinuegratlu
fin t po; fine Scripiurae audloritatc , fine veterum auctorum agcnsJ)CnedixitfregitydeditqjtedifcipidisJms,quiU vtrum-
proChnH. cxcnplcfine ratione, nulloiudicio,ccenam vocant: que feccrit Chriftus, & prius Patri grtias egcrit,6c:
f & JC*' ciimpotiusmerenda, fi poftprandium, prandium.fi poftepani benedixerit. Refpondco, Ecclefiam non cbriftBl
ad meridiem,ientaculum,fi man fumunt,vocari de- interpretan verborum figniiicationcm : fed, quod '
beret; nee enim neceffe ett.vt huius facramenticelc- probabileefi.fequi ; probabileautem eft,vtrumque fecit , gra-
brarionem, aut ccena pra:cedat, aut confequatur. feci/ Chriftum , & egiife gratias Patri , & pani be- ef}\ &
CTiriituj ' Nam qud Chriftus ante cccnauerit, non vt no- nedixifte , quia videmus in rebus minoribus, id eft, beuedixit.
etfi poll bisexemplprebcret/ecit,fedneceflari:quiaopor- cm panibus & pifcibus vellet, vt multiplicaren-
ccroamEa- bat Vetera facramenta prisimplerc.qumnouum tur, benedicere, cciTe etiam vtrumque>', quemad- v ..
f.mpfcx t nuere,id elf, agnuPalchalempnusedere, quam modum & oculos in cce!um leuaffe credibile eft, U:
nnn' legem corpus, & fanguinemfjumdare: agnusautemnon quamuisidEuangelitinonexp]iciierinf,quiacm Mar.*.*.
deJit.vt fie alio tempore, qum edi poterat; & olebat efo panibus,8c pifcibus benediceret, id fecit: qua opi- Lucx? I''
celrbiarc- iimagnoccena communisapponi;& vtconfuetudi- nioncdicit Ecc\eih,&dcuatis oculis in clim.Qaxilio
tur- ncm obferuaret , & , vt ex hac vita difcefturus, autem in eo verfatur, cm negari non poflic, vnum
cum Apnfto'iscccna, in fincm eosdiligeret : itaque verbum proalterc accipi, vtrum vkoyTtv bcnedic<ret
reprebdenda non eft, fed laudanda potis Ecclefia, ponatur pro w-^tt^y gratias agcrc : an contrario,
qua- ea in re factum Chrifti non imiratur, quod nec Caluiniftae uKcyTir btntdiarc , pro v^sw 'ratios
i9cfecerat,vt imita rcmur; fed blis ieiunis corpus.flc agere ponivolunt. Ego contra contendo /^e<ysB>',
finguinem Domini tradir, qud id multo plus ha- gratia* agere, pro hjKoy-Tiv, benedicere , ab Euangcliftis
Epiil.ns. ApoftolicameTeputattraditionem.
I/car reu erentia-, vtD.Auguftinus*cribit,emque pofitum eile,
Reprehenden- refutato, quod non
commode potcft, nifi fecundo errore zr.'adCor.
probari.
di verb hxretici funt, qui d fine vlloiudicio Chri- Secundus autem error ex Paulo2, manifeftb - 'enediaio
ft aebonem imitari volunt, etiam benepranfis,& arguitur: Calix, inquit, benedi&itmis , tut bniediciwttt, pio.confe-
beneccenatis: fortafle etiam aliquandoebrijs, nulla t uyoy>v(ttv,tt verbum, qucmbentdicimutt id eft, be- racione ab
reucrentia hoc conferunt acramentum, nifi qud nedicendo confecramus.Q^Jbw verbis pcrfpicuum Euan5c"
commode illisaccidit,vt nihil aliud. quam panem,& eft, benedidionem fubiccffjc materia, id eft, pani, & llilis
vinum por. iganr,qua; fine vilo honens refpetu,ine calici datamfuifte. Deinde Lucas-1 ait Chriftum - ?.i.
 56d CAP. XXVI. DE EVCHARIST. INSTlf.
cepilfe panes,*) <tv7i,Sc ben edixit illos, A hoc tam accurate narWunt, quai ad remmaxim
ergo ipfis pambus benedidioncm Chriftus dedit; pertineret Denique, cur figillatirn & de pane,& de
quare cum eodem modo Euchariftise panem , & ca- caiice narrarut, vtrumque benedixiife, vt Matthaeus,
lice benedixerit, non ad Deum, fed ad panem,& vi- & Marcus; aut ita cert fcripfrunt.vt Facile intelligi
num bencdidio referenda eft. Pi aeteic DPaulus', pofl"ct,vtrumque benedixiife, vtciim Lucas ait', 67- I cap.i
a .a Tim. ait cDum fandiflcari perverbum Dei ,& , & miliier,& calicempoflquam cctrutmt. Cii#enim dicit, fi- lor
v%tetsi*r grdtUrim : ergo & verbum Dei, militer, fignificat, eodem modo calicem accepiflcac
Sc oratio , Sc gratiarum adio ad cibum refertur. De- benedixifle,quo acceperat,ac benedixerat panem.
niqucEuangeliftarum contextus non patitur, vt ali- frtgtJ] Et rue vctus inter ludaeos fuifledicitur
ter intelligamus , quam panem ipfum, & vinum* ceremonia, vt patei familias initio ccenae, quaagnus
Chriftofuiifebenedidum, , inquit, panem, edebatur, panem vnum azymorumfumerct,& in
uhoymut irua.n,cimbenedixifetfregit, de&itqutdijci- duas partes diuiderct, quarum alteram fub ma ppa
pulufuis, panem vtiquc accepir,pancmfregir, panem abfconderct,alteri lie benediceret : Btnedtliuses Do-
ergo bened ixit. rntne Dens noayex vniucrfi, qui educa panem de terra : aut
Abfurd* Solent Caluiniftx interpretan , Chriftum bencdi- fC) Benedutus es Domine Deus noer,rex vniueri eftip*-
Oiainifb- xifle panes,S; D. Paulum caiiccm, id eft, fuper illos msatym, vtex eo libro Hcbra'orum,qui nVn cbaiU,
ram incci- gratias Deo cgife;vbi multa abfurda font: prmium, id elt, placenta, vel de prima portionc placenta:,
ftctaiio- qud dicunt fuper illos gratias egiiTe, cum Euange- quam femper ex maffa pais ofFcrre oportebat, vt
oa' lifta dicatvxoyjwVTV,noncoA(!j.i(ati'*t/To^,ideft, habet Sixtus rc, inferibitur, nonnulli tradidcrunf. ra tib. i'"
btitedtxtt illos y non bencdixit illis: quis autem talo- Sed nullo modo credend eft, Chrilum nihil aliud, Biblioth't;
queretur,gratiasegitpancs: id eft, Dco fuper pane - cm panem frcgit, aut benedixit, agere vbluiTe, "ditio-
deinde,etiamli dixiretrtt/TioV/i'jjaburdum clet ita qum ludxorum ritum obferuan-j id enimin cu ncs-
loqui,gratias egit panibus,id cft,Dco propter panes, agm faciendum erat ludxorum more, hriftus non chrrtuj
Ifta denique delira ridenda funt,non refutda.Duo in efu agm, fed in noui facramenti inftitutionc fecif- On feiu-
igitur conftnt,& v^ew? , gratias agere, fumi pro e dicitur,aut fiin cuagni fecit,vtcrcdibile quidem uriudr-
v\oyur benedicere, quia ad panem, & vinum refera- eft,id Euangclifta^tamquam nihil ad rem pertineret, rum.*-
tur,& non poteft gratiarum adio ad res inanimatas, practcrittifcrunt. in nouo autem lcramento fecifie f*aIn,cot<
autrationisexpcrtes,fdadanimatas,&rationeprJe- omnes diligenter e.\pofuerunt ; noluit ergo hri- Eu^"""
, ditas referri ; nc enim dicimusjgratias ago pani,aut ftus veterem Iudaeorumobferuareca:remoriiam,fed :.
quo.nil fortaife ioeantes, fed gratiasago Deo, aut noam inituere,& aliquid multo magis admiran-
homini , Sc benedidionem ad panem , & vinum eife dum effictre. Quamquam non negauenm fieri po-
referdam, eque vlls vmquam audor ante nouos tuire,vt Chriftus , quia efurh agni in efum corporis
quofdam Caluhiiftasaliterintellcxit.ltaqueluftinus fui,id eft.figuram in veritatemmutare volebatilmi-
infecanda Apologia Euchariftiam vocat v%tett- lern, non eandem ca?remoniam, benedicendi panem
St7w reyplw ,cibim gratiarum ahone btnedteium , aut voluent vurpare:quod probabilius cfletiiritusille
b Lib 4. es confectatum , eodmquemodo Irenaus b, loquutum panem azymum frangendi non Iudiorum traditio-
34. & jt. Gr*c fuilTf credendum eil, cm Latinus interpres nc,fcd legis ^raeeepto indudus fuietXert non eo-
verterit / , fuper quem gratixaei^funt, Sc Lyprit- demmodo panem hunc fregiife Chriftum inde ap- '
nus libro de Cna Domini: P.<w,inquit, te juban- paret, qud omnes Luangeliftar narrauerint, cum
tialistCsr C4x benedieiiont folemmjacraius , ddtotius homi- frcgide,quafi alis frangere non foleret, aut non eo-
nis-vitamffdlutmijutprojkityScAmbvoS inlibrode dem modo foleret>& quia Lucas nfcnbit,duosillos n cap.t4;
cap.j. hi, 4U' mydenjs initiaiitur c,&luuencus d,liunc ^ difcipulos infraccin, pais Chriftum cognouife; -
Lib }. locum interpretans: quod vqjjue non feciffciit, Ii eodem modo, eodem Chrilu
hi.Euang palmis fibi frangere panem, ritu^paneni Chriftus fregilfct, quo omn es patresfa- J."^0''*"
Dans -nupc debtuc tradit , [anciamque prec.ttut, milus frangere folcbant : manifcftum enim eft, Lu- fecrftong"
Il eft, piece inificans, cam ignificare fradionem pais cauam fuilfe^quam peculiarem
Dijcpidos docitit proprium fe dedere corpus. ob rem difcipulis cognofccrctur; modum
Tertius fupereft,quod exiftimetnon peculiarem, Scio dici poTe, quod& meaiiquandodocuifle ffangsndi
Sc propriarri huius facramenti, fed vulgarem, Sc inter mcmini, difcipulos illos duos vi a ccepti corporis Pan?m t".
Bendifl;o ludios vltatamfuiTe, quam Chriftus hoclocode- Chrifti eum cognouife, quai Euchariftiaoculos il- UaUltl
harcnon ditjbenediftionem ldiicrefcllitur,primum; cm lis aperuerit Idetiamnummihi placet,fedfiadmit-
fuit u!ga- toties Chriftus cib furripfent, quid eft, quod Eul- tatur miraculum.noftiaetiam fententia confirmabl-
fectattma1 gc''ft* non fcripfcrint^um benedixiife, aut gratias tur,fingulari quadam ratione Chriftum.cm corpus
egiife; niiicmaliquidingulare,&admirabilefua fuum darer, panem fregifle , quando tam diligenter
beneditionefauruscrat? Tertantmmeminert ab Euangeliflis id explicatur. .
Chrilum cibum bened ixiTfe; prirnum apud Mat- g "Sunt qui putent ciufmodi fuifle panem, vtmani- chr(ju
cap. 1 4. timim e,& M '.rcum Lucam ?, cm voluit quin- busfaciefrangereturrquibus neququam afentior, quomodo
. que illos panes multiplicare; fecundo apud MaN quia pais azymusfuit. qui magis glatinofus cft,& panem in 1
fcap. 41. tharumhj Marcum cmvellet multiplicare fe- omnium d fficillim frang poteit: non ergo exifti- Euchar*
j><*?-9.i. prem alios panes; te tio,hocloco,cim vellet panem mandum elf, manu necefario panem fuifle frangen-
iejp t i ' corpus fuum, vinum in fanguinem tranfmutare, dum: potuit enim &cultrodiuidi, fed Hebriorum
iMp.14! namquodapudLucamic.in Emas panem benedi- confuitudoeft,vt frangere panem dicant.nonfolm
j, xifle, fregifle, duobus difcipulis deditfedicitur, cm manu frangitur,fcd etiam cm cultrofcinditur,
eiufdem eft generis, quia.vt pofte probaturi fumus, im ver etiam cm nonfcinditur,id ttm datur,
etiam tune corpus fuum dedit. quia dari rarofblet, nifi priusautfrangatur^aut diui-
Praeterca cur, cm tres hi.vt vulgo creditur, c- datur: frange,mc\u\t>e\mentt panem wrow.id e, diuide , .
nxfuerint,inccenaagni,&in cccnacommuni J quat panem , quem habes cum pauperibus ,&, Varmdi a,i 5'*
pofteaapponebatr, Euangeliftae non dixerunt, aut petierunt pancm.cr non erat, qui frangnrt eis p.Vnde& pThito.4;
benedixiife Chriftum,aut gratias egifle, cm ludari totaadio , diftributioquc huius facramenti fraio 4.
in cna agni ea ceremonia potilbmum vterentur, vt . panis appellata c-ft 4. . qAt.t.4r.
etiam Hebneitradunt;cm autem de Echariftialo- Fecit igitur Chriftus duodecim ex pane partes, j.^1^
qumr,eam bcncdixiircdtcunt Dcinde, cur omnes Se fingulis fingulasdeditmqin, vt quidam put4nt,vni **-
 y

tfr 'COMMENT. IN MATTH. 571

ia ni pit- exillis,qtn proxmo:proximuscquenti,& dcinceps A tant, difficultatem pereipiant, veritatemnon intel-
tes.qua iTet: hocenira' refutabimus. In manus, ainos ligant;alrera,qudiua eosincredulitas,quamprofi-
difcl" dederit, non eonftat, led coniectura non lcuis eft, in de ducem fequunrur, in hune, qui magis apparebar,
aVerf fee nanus dedifle: prim m quod dicavmpquod ad fcopulum primm impulerit, in alios impulfura po-
manus pouus, qum ados pertinerefolet: dcinde ilea, cmminoribus in rebus exercitati , ad maiora
b Vcif.fcq quia calicen#in manus dedifle b probabimus ; & molienda aptiores erunt.
credi bile eft, eodem mododediffe corpus: denique Habet enim hxrefis,& incredulitas, ficutomnis Habet ht."
quiafiindiuidendopaneveterisludxorumconiue- doctrina, methodum fuam,vtabhis, qua? notion 6 mt. '
tudinisrationcmaliquam habuit, non eft vero fimi- nobis,&propinquiorafunt, fenfibusexordiatur;& jb0<tom
uchaHa le, ludios diuium panem in os ingerere confiie- per gradus ad maiora, remotiorqueperueniat. Ex- Sl! 1
minibus uifle. Aecedit,qud longo tempore etam in Eccle- perientia docb" loquimur: multos iam Caluiniftas procit
accepta. fi vfitatum fuit, vt icrum Chrifti corpus in manus videmus, qui ingenioliores, & magis increduli , id
Lib.de fidelium traderetur, vtexTertullianoc, exCyrillo eft, magis Caluinihe exteris eran:: e iam peruenif-
Specbc. Ierofolymitano d, ex Auguftino e, ex Chryofto- fe, vtqua rationehocprius myfterium noncrede-
cip. demu- mo ff ex Concilio primo Toletano colligimus. Me-fc bant,nunc Trinitatis myfterium hon crcdant,cxte-
dCatech *'ore tamtn con"" eadem poftc Ecclefianon in rque Caluiniftas, ficut Caluiniibc nos , tamquam
mvfteo- manus, led in os icramentum dare ccepit, qud id nimisfimplices,& crdulos rideant. Oranes enim
gica- & minus periculi, & multo plus haberet reuercntix: Ariani,& quos multis hodiclocis lccrefcere vide-
cSetm. quemadmodmquamuis Chriftus ccenatis corpus mus,& quiPoloniamiamomnemreplecrunt, ex r
*4*- fuum,& inguinem dederit. Ecclcfix confilium Au- Caluiniftis nati int. Nonnulli progrefi funt Ion- e]fffl<>
facerdotio u^inu$ laudatfjquod, ea rclifta confuetudinc,non gis,vt nihil crederenr, quorum vnus, ciim libcllum atheifm.
Epill ut. nu^ >" dederit. qiiemdam his annis de arte nihil credendi compe- Ex Calai-
Hxietico- Soient nos frangendi verbo hxretici vald, vt uiflet, nihil in , nifi hoc vnum,verum dixit opor-
tum puerile fibividentur,vrgere,vtprobent non rc nos era- tere prius Caluiniftam fieri, qui atheus eflevolet. Aran,
arguraen- mentum hocadminiftrare, nifi multi adfint, inter Fucrar. ille ante CaluiniRa, fuit pofte atheus, Se codefridm
E^har"'1* 4uos d'ftribuatur; proptere enim frafrionem panis vnicuiqueiniuaartecredendumeft. Veriflmafen- valltLu-
itijm tcfl inicrisliterisappellan.Argumtum ex magna pro- tentia; namquilquis Caluinifta eft, fi ea, quam in- ann'
litur. fcftum infcitia;paulo enim ante diximus frac"Honcm grefls eft, incredulitatis via ire pergat, act nihil ere-
panisappcllari.non quod reuerafiangatur,fed quod dendumperueniatnecefleeft.Hxcnobisnon con- cc
deturj nam qui quidquid habet panis paupericon- tumtliar, id adraonitionis caui dita font , vtfiqui
fert, panem umpau peri, Hcbrxrum phrafi,fre- forte inteorum, qui non omnino obduruerunt,
gifle dicitur,quamuisvnitantm dederit, vnus tan- alieno admoniti periculo refipicant , oftenfque
tm aoceperit; quod fi vnum tantm difeipulum haud ita longe pofito prscipirjor padem rfrant.
Chriftus habuiflet, illi proculdubio corpus fuum Non fol emus commentariorum fines cgredi,& nunc
dediffet;& quamuis re vera non fregiffet panem; fre- fi via paululum egrefl fumus, at non aberrauimus;
giiTe tarnen, id eft , dedifle diceretur. feientes enim fecimus,quia intelligimus,quanti refc-
Grauis Jftct corpus meum.~\ Nihil his verbisin Scripturis rat,quemquisad intel]igendm,interpretandmque
Cauinina- freTisdi erat clarius,antequm haeretici, dum di- Scripturam animam afFcrat. Commentariorum iu->
hen^do' 1 ^" nietiuntur,& verbo Dei human que pars eft haec ipi digreflo.
rationis iudicium;fidei humilitati/upcrbiaE-fiiae per- Cm de Trinitated;fputaretur antrium verbo- DeEucb-
Icckfix de timeiam anteponunt; deniquead occultandam in- mm interpretationc omnis difceptatio verlbatur: riltia dif.
Eucharidii credulitat fuam m figuris latebras quiruntjfigmen- %<, & fdter y \umws h, aut, Hi tresynumfmt potatio
ceirum- torum faorum calgine obfeuraflenr. Multa enim in Cm de incarnatione, in aliorum trium explicatio- coCM h2"
^x'omni- Chriftana re!igionedifficilioramyfteria,&abJiu-D ne: Vtrhum un faBumt . Cm de refurredione, "oan.io.
bus fidei mano fcnfuremotiora,&nos,& illi credebamutjTri- in his tribus, Mortui refurgent incorrupti Nunc, cum ?0.
jByfteiiis nitatis, Incarnationis Chrifti, carnis Refurreftionis. de Euchariftiaagitur, in his it:m tribus, Hoceflcor- ilotn.i j.
:.Ioao.i.
. Cor.if.
ritum fanftumtres efle peribrias, vnam eflentiam, revoient, qui dum inmarepiratis.autinprici-pi- Regulaop-
qum Chriftus hcdicit,r7*ri/ci]p/;rtffVbitam tium latronibusimpelluntur,amplexanturimpel- tima difpu-
diftinftc.tamfineambiguitatcdocctin Chriftoduas lentem,&arftetenent, vt aut impeliere definat, aut tandl d.e .
efle naturas, vnam tantum perfonam, qumipfehc infimilemruinam.cV ipfe trahatur.Quod de Eucha- Eucbatlltu
1 . / . r ;-.r_* M- -ru .i , r- , ... contrahi
contra i
docetjfe corpus,& fanguintm ium dare,vbi nos ea- riftia noui nobis heretici obiecerinr,idem nos illis de cticos.
dero,nonalia,nonfpintuali,nonfimili carne refurre- Trinitate,iddelBcarnatione,idemderefurredio-
iruros ta explicate tftatur, qum teftatur Chriftus, nemortuomobijciemus,vt aut Euchariftiamyfte-
fc non figuram, non ipiritum, non panem, non vin, rium labefaare definant,aut illa fimul labefaftent:
non aliHd,qumcorpus,& inguinem fuum tradere? quod fi fecerint, nemo non eorum temeritatemc
Hoc facilius, qum illa creditur; illa paucioribus, impietaeem videat, Ariani,Marcionibe, ManicharL
qum hoc,& mins illuftribus Scripturae teftimonijs Origenifte multas in illis,qu fupr pofuimus verbis
probabantur ; plnribus,& maioribus ab alijs3& inter interpretationes comminifcebmr, ne veram Eccle-
eos ha?reticis refutari videbantur. Cur illa credunt, fix interpretationem reciperr. Lutherani. & Calui-
hocetiam non credunt? nifta^quia minus etiam illi refiftere potert veritati,
Hxrctiei Cur illic figuras non inueniunt,vbi Ariani, - innumerabilcs in hxc tria verba , c corpus ,
inueoiunt cioniftaPjManichaeijOrigcnifta: inueniebantr hie in- commend funt, quas ne recitandasquidem docui-
figuras, bi ueniunt,vbi illi non inuenerunt? Cur quando femel mus, quia omnes, vna tantm, eadmque expcatio-
y -teres non feiigionis lineas egrefl funt, non fiunt grauiter im- ne refutantur. In Caluiniftas t< Zuingliani omnes
"'" pij,& rebus omnibus hxretici.Dua;, vtopinor,eos conueniunt,nonpropriamicdfigi)ratamcfleloquu-
retinent caufi: altera, quod non tantum habeant in- tionem: ciim figuram qua?runt,alij xapanr. alij in ver-
genij, vt illorum myfteriorum dirficultatem , qux bo efl: alij in corpore, inueniunt. Itaquefingula fepa-
longisaboculisabiunt,lentirepoflnt,fantm ver ratim verba excutienda funt.
habeant, vt in hoc^ quod oculis vident, manibustra- . Hc] Omnes & Lutherani , k Caluinifta: prono-
 7 CAP. XXVI. DE EVCHARISTI^ INSTITVTIONE.
Hopro- menwr, pro pane pofitum effe dicunt, quia panera A( corpus fuum,quodmeliorequadam,& prxftantiore
nomenad Chriftus in manusacceperat,& continuo dixit:W,id ra tione panis erat, ficut 1 dicit Samaritans, Omnis, \ roft; .
quidj rets
- - cft,hicpanis,/?for/)/jfW.VndcLutheranicolligt bii>it ex hac aqua, finet itemm, qui autan biberit ex ij. ,
rarur ab & panem in facramento remanere, quia dixit, /;f,id aquarium tgodabo ei,mnfititt internum ; cnim ipfo, Aqua gnU
hire neis. eft,panis,& corpusChrifti vertcffe,quia dixit,*/? or- quod ic'a,qium ego dabo ei,ic qud earn aquam vera; " grju
fut meum. Caluiniftx ver,panem quidem rcmanere: aqux opponit, apertiffim oftendit , fed non loqui Pm,ut s-
corpus vero Chrifti non ver inefle: quia non dixit, de vera aqua, fed de gratia ia, qu.c meliori quodam
hie tft corpus meum ; fed , hoc, id eft, parais efleorput nodo aqua vocatur.
meum: quarecum panis corpus Chrifti ver effe non I taque tantm abeft, vt ex loco Ioannis,Caluini-
poffit,& ver maniat;fequitur non ( corpus Chri- ftx, aut Lutherani poifint vllum contra nos argu Oanciatio
fti, nifi figrate, id cft,corpus Chrifti fignificare. mentum delumcre,vt indc potis non poimus fen ,cz In. ...
Vtrique hac vna iyllaba pariter refclluntur: Lu- tentiamdc tranffubfttiationenoftram confirmare, loco
*
Lutherani
& Caluini therani qu dem, quia fi hoc, accipitur pro pane, cum non enimfolum fignificat Chriftus, fe meliorem pa-
ftz rna nondicat Chriftus, hie eft corpus meum, fed Ixceft nem,id eft, carnem fuam daturum efle,led etiam pa-
iylUb* htt corpus meum, necelfe eft, aut panem non remanere, fi nem daturum non effe, ficut dederat illis, qui paulo
Jtfclluatur. corpus Chrifti eft :fed in illud tranfmutari,aut cor- ant - '<-- ~
iturati fuerant: " cnim pani hunc opponit;
illi
pus Chrifti in facramento non eile, fi panis manet. ilium ergo non dedit,hunc dedit : illc in Euchariftia
Fueru nt in eodem iam olim crrore nonnulli ex difci- non eft : hie, id eft, caro eius eft.
pulis Berengarij , quos firm lib us argumentis eius Adcundem modumloci D.Pauli,& Lucxiotelli-
fxculi audoresrefutarunr. Caluiniftje verorefuta- gendi funt, quod cm ex loco Ioannis, turnexipfis
buntur,fi probemus pronomen hoc, pro pane accipi etiam audoribusmanifeftum eft, cum Paulus dicit,
non poTe. Id autem cuidentilfimis argumentis de- panis quern fungimos ; indicat,fcnondc pane loqui,
monftratur. fed de corpore Chrifti , quod ficut Chriftus ipfe pa- Corpttt
Primm,fi Chriftus voluitdicerc,fc<*,id eft, panis, nem appelat. Illa enim defcriptio , qUern frangimui> htiiti -
efl corpu* meum, quarc vno verbo non dixit claris; addita ell ad diftindionem veri, & naturalis panis, *<"*'
tur. lCUt
hic panis eft corpus meum ! Id enim verborum con- ficut apud Ioannem , verbum illud, quem egt dabo, & ,\ ta
tinuatio poftulabat, accepts panem,& cum benedtxijfet, cum dicit, quotiefeumque manducabitis panem hunc,&, aqua.
fregit ,deditque difeipuhsftusdicens, Hic panis eft corpus fiedepaneioedfit, illa adiunda pronomina, hunc, &
meum. w oftendunt, ipfumnondevcropanc,feddecor-
Deinde,cur cum tres EuangeliftxMatthxus,Mar- pore Chrifti loqui. quod panem appellct, quemad-
i.Cor.11. cus,&Lucas,& Apoftolus Paulus 'huiusfcramen- modum cum Chriftus dicit: Q,ni biberit ex aqua,qtum
ti inftitutionem expofuerunt, & foleantalijs inre- ego dabo, rehuum quam , diftinguit gratiam Chrifti
bus verbis plerumquedicrepare, dum alius obfeu- vera aqua. Cm autem dicit Lucas, frangi panem
ris, alius ciarais idem dicit, inhacreeodemomnes idem fignificat, quod D.Paulus,
verbo vfi funt, efl corpus meum} Cur nemo, aut Dicetaliquis, corpus Chrifti non frangi, fed pa- Corpus
cafu, aut confilio, vt ententiam. Caluini magisex- nem.R.efpondeo,corpus Chrifti dici frangi,cm da- Chrilti
plicaret, dixit,hic eft corpus meum, aut hie panis eft tur, quia nomine panis appellatum fuerat, & Pro- ^"g'tur,
corpus meum? Obijciunt fortaifis, quod in aliam phetis etiam fignificatum , & panis proprium eft Um tiatU't*
Cap.tf.fi. fententiam folent dicere, loannem id explicaffe b, frangi , quamuis corpus ipfum ver non frangatui;
.-.Coi.io. ?.(;(, quemegodabo, caro mea efl, & D. Paulum0, Ta- ficut gratia Chrifti ver non bibitur, & tarnen lo-
ttis, quernfrangimos , normepartictpatio Corporis Domini efl ? quens de ea Chriftus dicit, qui biberit ex aqua, quam ego
Ca, jj 8ca, Quotiefeumque enim manducabitis panem hunc,&ca~ dabo ei; nimirum quia gratiam iam aquam voca- ,
X4m ' Iicem btbetvs, & % "Probet autem fe ipfum homo , (Jr fie de j-j u erat, & aqua bibitur.
e Verf. ig. pane ilio edat, & Lucam , qui in Adis ' hocfacramen- Tertium argumentum , quo probare poflumus Quomodo
f Op. 141. mm, fradionem panis vocat. Poflem refpondere, pronomen hoc non accipi pro pane, eft, quod, vt La- hocpropa.
Qaomodo quo plcriquc viri dodi, & Catholici refponde- tin,fic&Grxcdiuerfi,qum panis eeni.ris fir, pa- ne *ctl?\
eaniS EU- il r r j * ~ ? . ' ' . non poCt.
charitia in runt, panem vocari, non quod lit, led aut quod %,*<>->< macuJini,7iiTc,/;oc, ncutnus,non crgoad r
Scriptura fuerit, ficut ferpens, in quem virgaMofisconuer panem refcrri poteft , cum quo, genere non conue-
appellewr. fuerat, virga vocatur s, aut quia fpeciem panis, vt nit. JJicct Caluiniftae, pronomen llludGrircum
g Exod. 7. pris refera t.ficut vocantur lingux,quaefuper Apo- & Latinum, hoc, nonadiediuum elfe, idfubftan-
^ i ftls cecderunth,non qud lingufeflent,(d quod tiuum, quod & multi Catholici dixerunt, ideque
, ' * lingua* peciem i ferrent ; eaque reponfio fatis opus noneTe, vtcum pane genere conueniat; id
effet : (d non cogimur.meo quidem iudicio, vllam hunc efle fenim , hoc, quod vobis do, eft corpus
eiufmodi interpretationem qu trere.Nego etiam at- meum,fed illud,quod dabat,erat panis. Primm hoc
que etiam, illis in locis qui obiedi funt, nomenpa- tenenius, pronomen hoc non diftind accipi pro pa
nis, aut pro pane, aut pro panis figura accipi: non ne, fed argumentando obtinendum efle, vt pro illo
Corpas enim pinis,fed corpus Chrilti panis dicitur.quod ex _ fumatur. Deinde fi fubftanuuum eft, cur potius non
Chrifti pa- loco Ioannis, vndec*teri explicandi funt, perfpi- (equamurinterpretationam Chrifti.hoc.quod vobis
nisdiiitur, cuum tapants, inquit,<7M ego dabo; cm cnim dicit, do, eft corpus meum, qum Caluiniftarum fomni,
""'* <JMmei,d',l>0, clarifimc oftendit, fe non de pane lo- hoc,quod vobis do.eft panis? Prxtpre.vt conceda-
qui,fcd decarne fua.qux excellentiori quodam mo mus ubftantiuum effc, cur vulgarem potius Cath-
do panis appelletur. Opponit cnim le Moi , & car licorum explication em , quz naturx pronominis
nem fuara mannx ; opponit etiam carn fuam quam mult magis conuenir,non equamur, vt pronomen
daturus nobis erat, vteam ederemus, panibus illis hoc eque pro pane, eque pro corpore Chrifti fu-
quinqu, quibus quinqu hominum millia atura- maur , ld tantm fignificet id.quod Chriftus datu
uerat , fuperantibus etiamnum duodecim fragmen- rus erar, &, vt vocant, indiuiduum vagum fit?
i Vaf.it- torum cephinis '. Cm cnim Iudxi Chriftum fe Quanqum ego quidem omnibus viribus con- Hoc adie-
querentur, vt hunc illis panem xpedarct, vt ipfe tendo, adiediuumefle, neque vllarationefiibftan- liunm fc
4
iVerf xt. teftatur , , amen dicot obis, qumtmcnon quia tiuum effe pofle , aut pro alia re, qum pro corpore Jj^j^jjT
yidiflts figna , fedquia manducaflts ex panibus , &faturati Chrifti accipi.Minim dubium eft,quin eodem mo- eft>
tflis, illis panibus, panem hunc, id eft, carnem fam do hoc pronomen fumendumfit.cm de pane Chri-
opponit; non ergo vocat panem,verum panem, fed ftus dicit, vs-n t oS/Ji **t hoceflcorpummewts^ic
 575 COMMENT. IN Matth;: / ->'h*
cmdeinguinedicit, bro / *, eftt- A Dicetaliquii, cm Pater dicit,e hlcefl Vdiusfneusy Mar ,
gms mens. Cum autcmde fnguine dicit tit Sit illud , accipi pro homine,quafi dicat, hichomo 7-&7 i.
euu n*,l>icefl l'jngu mftw, pronomen non refertur ad eit Filius meus: fieri fortaTe poteft. Quid autcm di
vinum, fed ad fiinguinem; quod ex Luca , & Paulo cet homo i'te acutus de hac propoi ciarte, hic eft
manifestum eft , qui pronomen cum fcquenti, non homo,cm hominem oftendo ? pro quo dicet, pro-
cuna priccdcnti coniunxerunt,dicentes tbtot >- nomen bic pofitum eiTe,nifi pro homine necenim
Ti'yoi',ero & cm dic'x.boce corpus wrwm,illud W,n pro animali pofitum eft, quafi dicam, hoc animal eft
conuenit cum prxcedenti pane, fed c fequenti cor- homo,cum genus dicrepet. Q^m certum igitur,Sc
porc;necfubftantiuum,fedadicctiuum eft,quiaficut perfpieuum eft, in hacorationc,hic eft homo,iut hic
illud cum fcquenti , ita hoc cum fequenti corpus, eft panis,pronomen hic,proaIia re,qim pro homi-
vt adiettiu cum fubltantiuoconiundtuin eft, ide- ne,& pro pane, qui loco attributi pofitus eft, accipi
quenon poteft pane fed corpus Chrifti demftrare. non poTe; tarn ccrtum.atque perfpieuum eft, born-
Vitus in- Hoc Hieronymus, autnofter.quifquis fuit, vetus ni medioeriter docto, Euangeliftarum contextum
tetprts hoc interpres rectiilim vidir, quia non dixit loquens de Grace legenti pronomen tvto hoc, pro .ilia re, quam
adieiunra fanguine, hoc tflfanguis m<w,qucmadmodum dicen- " pro Chrifti corporenonponi;fic enim habet d,h&Cv i Vf .
teind- erat, fi pronomen t*t/c, fubftantiu pofi- er 3fTr , w luxoyonf io.atn,*} iJiJ~* ro
tum eile putauifTctXed dixit, hoc efanguis ,<- (cSmw.(, j , b*rrt, <&, Sh t
ctiucconucrtens,quod D.Thomas pius,doctus,fb- Accipiens Iefus panem,ey cum bened!xi(J(t,f>egir,6r dabat
tilis , & circumfpectus interpres non animaduertif, difcipulis,& dixtt^ccipite,mandcate, hoce corpus meant.
eiufque vulgaris opinioriis auctor extitrt, prono- Omnes ergo alias non folm hxreticorum , fed
men, /, fbftantiuum, & indiuiduum vegum effe. etiam quorumdam Catholicorum in hoc pronomen
Onomodo Ergo eft,dicctaliquis,tau!ologia; nam, fiWacci- interpretationcs conftantiffimc reijcio; hanc vnam
non fit tau. pimr pro corpore,perindceft;acfi Chriftus diceret, firmiffime tcneo, qui ex Luca, Se Paulo certifllmis
tologia hoc corpus meum,cft corpus mcum. Hocargumn- argumntis confirmatur, & Matthxbfic Marci Grx-
eiiimfi hoc to valdemiror homines etiam docts recta fenten- cocontextui fola confentanea eft, & noftro veterc
fit adir- tja dimotos fuiffe; nec enim nouum eft, fed vfita- interprete expreffa,& quar Catholicam de prx'fentia
mura. tum. jmm,vt r)ia!ecHci docent,neceiTarium,vt in corporis Chrifti in Euchariftia fententiam maxime
omni vera propolrtionefubicctum, & attributum ^ corroborar.
pro eodem accipiantur.tamen non omnispropofitio Quod in fcholis obijei ioet, cm Chriftus pro
vera tautolgica eft, quia tautologa non in acce- nomen illud prcnuntiauit, nondum eius corpus in.
ptione, quam Dialectici fuppoitioncm vocant, fed facramento fuiffc, itaquc non potuifle pronomine .,
infignificationcconfiftit,quandofubieetum,& at- illo demonftraii, reite in eifdem fcholis, vbi confla-
tributum non folm pro eodem accipiuntur: fed tum argumentum eft, etiamdiToluitur: ineiumodi
idem etiam figr.ifiranr,necidem folm lignifict,fcd propoltionibus, qua? practica? funt,& efficaces; hxc
eodem ctiim modo; nam animal rationale eft homo, pronomina demftrare folcre.id quod nondum eft:
non eft tautologia.fcd vcra,rca & prudenter enun- fed per ipfam orationem fit, ea'que fim'ta, erit. Cm
ciata propofitio;quamuis animal rationalc,& hom", Deus ex limo terra; hominem finxit, red, verque
& pro eodem accipiantur,& idem prorfusfignificc't; diccre potuiifct , imptoinmanuslimo, hic eft ho-
quia idem quidem, fed non eodem modo fignifict: mo , ficut Chriftus dixit, hoc e corpus mcum, Sc cm
homo enim totam nituram ; animal rationale can- ex cofta midierem fabricauit, fiimpta cofta dicere
dem naturam, id diftin:,& per partes dclart. potuit, hxc eft mulicr, quamuis cm pronunciafler,
Vbifttaa- Si quis diccret, animal rationale cftanima! ra- ) pronomen /^nondum fuiiTet mulier,nccfignific*f-
wl'a. tionale; homo eft homo, is incptam committeret ftfi ita lqcums fuiflct, limum elfe hominem, & -
tautologiam. modo fi Chriftus dixiffet, cor- ftam mulierem , fed limum in hominem , coftam in
pus meum eft corpus meum, tautologa vfusfuifet; mulierem conuerti. Ita cm Chriftus dicit accepte
cm autemdicat, hoc e corpus meum , quamuis, bac, pane, hoc e corpus meum , quamuis eius corpus non-
pro ipfo corpore Chrifti accipiatur, idmquefigni- dum illic effet, tarnen quia ftatim futurum erat,illud
fleet, tautologa non eft, fed reftifima, & vfitatiifi- pronomine demonftrat : nec fignificat panem,
malocutio; quia idem non eodem modo fignificat; quem acccperat eTc corpus fuum,fcdmutari in cor-
corpus meum, fignificat corpus Chrifti diftinct, pus fuum. Quemadmodum fi in Cana GaliUea^cm
nominatim , hoc non nominatim , non diftinl, fed, aqum in vinum mutauit, often aqa dixiffet, hoc
vt ita dicam, mute; quemadmodum Galli fblent di- eft vinum, nec illud hoc aquam, fed vinum oftende-
cere, cmaliquis itaaduerss aliiimlocutus eft, vt ret; nec fenfus effet aquam effe vinum, aut vinum fi-
non appcllaucrit,fed hominem dcicripiiit, non no- gnificarc, fed illo verbo in vinum effe conuerftm.
minauit ilium, fed digito demonftrauit.quod ferin- Quod exemplumeomagis eftadrem, dequa agi-
deeft,acfinominaifet;ita vtvulgloquimur,hieft mus, accommodatum, quod exalio fimili Chrifti
fratermcus^bi pronomen, hic, nec pro alia re.quam facto fumptum fit,& quod eo vcteres auctoresad
pro fratremcoaccipitur, nec aliud eo loco fignifi- probandam, explicandmque huius facramenti f-
cat,quamuis non eodem modo : nam cm vocofra- dem vfifucrint,vt Cyrillus Ierofolymitanus*. tCatecL'
trem meum, nomino; cm dico/;c,non nomino, fed E.] Ex his, qua? de pronomine /wdictafunt, eo- myftago-
quodidem valet,digito oftendo: flquisautem dice- rum error facile refellitur,qui putant verbum <r/?,ac- iea-
ret, hoc eft f ater meus, virgis cadendus effet, qud dpi, pro fignificat ; quam ad rem nimia quadam di-
prjeterconfuetudinem Latini fermonis loqucretur. ligentia multa de Scripturis facris cxempla accumu- tuume
Nec minsabfurd Chriftus loquutufuiffct, fi di- lareftudent.Pfw.inquiuntjfrrftC/,;^ Kjgrms era feriptur
xiffet, hoc ecorpus mtum,\\oc fubftantiupofito,qul- Vdfcbj fie fexecntaalia, qua?pafli*m iactarc folent nonaccip-
quam in corpore,quia idem geims eft,abfurditas non Ego iftam excmplor telam vno verbo pre- tur Pro "
apparet : io fanguine apparebit.fi dicas, hoc eft fan- cidam. Neg verbum fubftantiuum, aut Latin, aut P ^
guis meus: quis enim homo prudens :ta loqueretur? Grecc.aut Hebraicc.aut vlla prorfus in lingua,quam 4' '
Q^amqum icio Cyprianumalicubi ita vcrtilfe: fed egonouerim, autin crislitcris.autapudalium vi- g Exedjit^
flint, qui locum corruptum putanr. Ita Scriptura lo- lum auctorem, etiam apud iftos ipbs herticos pro *7
M*i,\ it. "' ^"'et! ' ^*r^itnteutdilt3iu^bicfdiiffe9nemtf verbr, fignificat, accipi folere.aut etiam poffe,homi-
k Heb. j t fAmtnti,{ntd mandatt ad os Deus, S multa fimilia. nfquc impcritifimos,qui iddican:, efleaffirmo.
Nam
 577 CAP. XX DE EUCHARISTIE INSTITVTION. 5?#
rnodo Nam in omnibus illis figurati$locutionibus,qu A anad fanguinemrcferatur: Grxc vero dubium non
fft^oT t*o- atfcruntur,autab vilo homine aflferri, vcl ex- eft , ad calicem efle referendum ,quia languis ft in
fie fu.uipro cogitari poflunt,fi quae figura eft.non hiretin verbo tertio ca'u * mS tu (un /*,%,/4 ,qmfunditur
gn;ficf f/I.fcdaurinfubiectOjautiaprxdicato, cmdico, aut fi id participio palfiuo exprim polTet,//iici
agnuj eft Pacha, figura eft in nomine Paient, quod nominatiuo, quemadmodum fi Latine ve'rteres , hie
nomen fumitur non propri pro tranfitu, fed pro efl calix uumTeamentum , in meo fanguinepro vobisfu-
agno,quirr.nfitura fgmficabat,cmoftenfaHrcu- jus; manifftam vtiqiie eilet efii.fionem non ad no
lis imagine, dico ,hic eft Hercules, figura non eft in men fang jinis, fed -id nomen caliciselerefcrendam.
verbo f/,fcd in nomine Herculis , quod cm verum, Quamq ,am calix effundi non dicitur , nifi quia qui
&viuura Htrculem natura fua fignificet, hiepro intus eft,liquor eflunditurrid tarnen nihil refert: hoc
Herculis figura pofitum fit, verbumenimf/?,femper nobis fuis eft , quod inde euidentiffim probatur,
Arit lib. fubftamiam.aut vt fiibtilisiile philofbphus 1 docuir, nonagi deefrufionefanguims incruce,edinfcra-
de intet^ folam extremorum v^iionem iignincat,& ifti.qui mento,cm calix pro nobis effcatur effndi,qui non
KCX.C 3. verbo ubftantiuo figuram arEngunt, ad Gramma- incruce,fedinfacramentofufuseft.Qj?autemfen-
ticorum verbera mittendi efent, qui cum multa fu autcalix,autfanguisChrifti in fcramento fundi eyerr; t-,
verborumfimplicium, &compofitorumfigurarum dicatur'explicabimus. Ghnftut
genera iflbdicant: nemovmquam eorum d>xit,in Pmerequihocadcnftemreferunt,vim,&arti- coraddide
verbo fubftantiuo figuranr reperiri,fed aut in fubie- ficium verborum Chrifti non intelligunt.Acceperat quod
o,aut in pradicato, aut in verbis non fubftantiuis, Chriftus panem, benedixerat,fregerat,porrigbat Pro vo'*
vt ridetager, luxuriat leges ltaquevideamus,an in Apoosdiccas, Hoce corpus meumyiddiuquodpro yo- atBt*
nomine corporis figura fit. Nam in aliis duobus ver- bis ///equis non videt his extremis verbisjvim.pre-
bis cerr non eft tium.&fructumeiusrei,quam porrigebat, com-
Corpta In corpore, qui nullam non videt mendare voluifle,& vt Comicusille dixit, ornaremu-
Corpus no _ L j /- n il / ,j i r r j Terent. in
fotfft fumi cue figuram, haudlao, an vlios mentis oculosna- raw -pf/wi'dabat enim corpus iuum non apertum,fed <
figrate. beat:fienim in corpore figura et, non accipitur pro fcramento cdatum: poterant Apoftoli exiftimare,
vero corpore Chrifti. At pro vero Chriiti corpore fe folum pinem aeeipere, foli ventri protuturum,8c
aeeipi exadiunftis manifftum cft. Apud Lucamb, minori,quam pir erat, habere in pretio: Chriftus af-
cap.n.'o. jfafcg/bw meum quodpro vobisdatur. Pnmum non di- firmat.fe non panem , fed corpus fiium dare : Sc eor-
I" xit,quod vobisdatur.ficutdicendum erat, (i figura- pusfuum, quod pro ipfis tunc ablatum remiffionem r
tum dediTet corpus,fed quodpro vobu </r,dabat igi- Ulis peccatorum offerret.Non commendat fruetum
tunllisaliquid,qu^d pro iphs ofTerretur in peccato- crucis, de qua non agebat , fed fruetum iacramenti,
rum expiationem , quaiis profeft figura corporis de quo agebat.
efle non poterat : flum enim verum Chrifti corpus Obiicict aliquis , quod Matthaeus , 5c Marcus, cum
pro nob's datum eft. dccaliceloquuntur non dieunt,qui provobiseffun-
PofletCaLinifta aliquis dicere,infum eiTeJ^oce detur , fed qui pro rnuliiseffundetur, quad non adilos
Corpus mmnjA. eft, figura coporis oaci, quod pro vo- Aportlos, fed aut ad omnes, aut ad multos alios
qood pro bistradendumeft. Huicfenfiii ri-pugnat quodnul- Chriftusverbadirigeret, quarenonpofleChriftum
obisditur iusEu.ingeliftanequcdccorpore,ncqucdeiangui- defoloEuchariftia:fructuloqui,fed aderucempo- verf ig.
:cantua- nc i0qUcns , futuro vfusfit tempore, fed omnes tres tiuseius orationem pertinere. Hanc obiectionem t tlo rouit*
ge i tas. EuangJibe & praetere ApoftoLs Paulus pr.ifenti omninb diluemus, vbi probaturi fumus illud ',pr* cur ditum
vtantur^wo*/ ro vobu datur,qm pro vobisfunditur. Quod multis',\dem eftc, Atquepro yobis,vt Lucas, Sc Paulus fit, non pi*
praefens prd futiTo poitum eflfet, aliquis prefecto dixerunt: nam it Apoftoli, qui aderant,raulti erant, 'bis.
eorumf iturovfiiseilct.ncceniincafueademomnes fed quia I udae, qui vnus erat ex Ulis, corpus&fan-
fig m yf s effe credendum eft. guis fuus nihil profuturus erat,autipfeChriftus,aut,
PoiTuntetmdicere, quod quidam etiam eorum D quod ego magis credo, Euangeliftae Matthacus.iC
iam dixerunt, aut tempus praefensaccipi pro futuro, Marcus.vtid explicarent,nondixeruntprovej,ne
aut.fi pro prxfcnti accipitur, fenfum eTe, quodpro do- omnes comprehendere vidercntur , federe mult is, vt
btsdatiir, id eft,dari incipir, bprovobisfunditur, id eft, aliquis excepcus fignificaretur.
incipit fundi , quia initium iam pafllonis erat. Pri- Pranere , quemadmodum de corpore omnes
miim, apparet hxc elfe commenta , & confugia ho- Euangeliftac dicunt, Hoce corpus meum :ita decalice
minum neicientium, quam in partem i conuertant, Lucis,& Paulus dicunt,Hcf/?c4/iix, apuddbucam au-
deinde vtrumquecommentum vno D. Paulinrerbo, tern & Paulum,nomencalicis non potelaccipi figu-
Qoomodo refutatur,TK7 jus 'fo<(w. ^ < (r x.x*fjfyov rate.ergo apud Euangeliftas, & apud eundem Pau
fdw-o'dici boc i , quodpro vobisfrAtigi^ <r,quoddecor- lum , nomen corporis figrate accipi non poteft.
00a potuic! poreChrifti in cruce dici non potuit,quia ficramen- Qud autem nomen licis figrate non accipiatur,
talem Iocutionem eflecortftat, hie enim oporrebaf, exeo, quod paulo antadnotauimus, maniflifll-
Caluiniftascramentalem locurionem recognoce- mum eft. Ipfe enim calix dicitur fundi, ergo verus Hic efl ca*
re, non vbi non eft, fingere. Diximusluprhoceo- calix eft, fed quia dicit , fficecalixinmtof4nguine,Hx in roc
dem veifu, corpus Chrifti dici frang, quatenus fub * quod perinde eft, acfi diccret, Hieefl f^uinis bogme,*
pais fpecie,& acramento eft, quia p mis frangitur. w,idem eft,quod Lucas,& Paulus dicunt, Hicecd- c*llvan-
raer
Itaqueextra facramentum frang non dicitur, acn lix in meo fanguine , & quod Matthsus, & Marcus di- {^eja funt
Corpus in cruce quidem , vbi etiam D. Ioannes tamquam cunr,Hicemeusfanguis.
-hnftiin myfterium adnotauit , latronibus crura contracta Solent Caluiniftac nunc nobis locum pafim obiiee-
acramento
fr*n tur fuific,Chriftononfuifle,quiafcriptum eratc .Osnon re.fed non porerantvllum mouere lapidem,quima-
non extra, f commimetis ex *. iorem fuper illos ruinam traheret. Vociferantur,
E10i.11. Deinde cm D Lucas.& Paulus de calice loquun- hanc orationem , Hictfladix0C9niht figuratam efle,
*< tur,ita cribunt, ro 70 -ntvar i* tJ ergo & i\[v,Hoce corpus meum. figurata eft. Noscon-
^banij. /* , -n ylaif v/mv ti^vc/^uor , hoc e poculum tra, hanc orationem, Hicecdix, conftat figuratam
Confeera- riommiteimentuminmeo ftnguine, quodpro twbtseffun- non eTe,ergo& illa, hoce corpus meum, figurata non
rio langui- ditur; fie enim verter voluimus, vt ambiguitatcm eft- Videndumquisopinionemfuam melius probet. Calix nom
ni txplica- tolleremus,quaeinnoftra verfione cft,in qua non - Oftendantilli.vbi figura fit,in verbo e*. Iamdocui- poteft acci-
pai et.vtrum illud , quipro yobk effmditur, ad calicem. mus efle non pofle , in nomine calicis : ergo non ac- Pl figutat

 579 GOMMENT. IN LVC. $o
cipitur prt> Viro calice/ed pro figura calicis.'quem- A nis ille,qucm ego dabo. Opponit enim , vrdiximus, '
admodum.dicuntilli, corpus non accipi pro vero panemilmm vero, fcnaturali pani: ergo cmdicit:
corpore, fed pro corporis figura. At hoc imperit, Hoceft corpus meum,nuh in corpore figura eft , fedno-
abfurd, Sc ridicule diftum eibverum enim calicem men corporis verum figniheat corpus Chriiti.
Chriftus" porrexit. At dicunt,figuratnomcn calicis Et ver fi Chriftus dixiffet, hic panis tft corpus Quomodo
accipi,quia pro {anguine ponitur. Hoc ctiam abfur- meum,vt lijfi non verbis, fenfu dixiffeputant : ta nnpoffic
diuseft.Primum,quia pcrinde eflet.acfi Chriftus di- men non poliemus interpretan' : vt illi interpretan- jj,acr'"tl^u*
ceret,hic calix, id eft , meus fanguis , vt i 11 i interpre- tur, hic panis eft figura corporis mei, fed hic panis panSi
tantur,eftmeum teftamentum inmeoiauguine;quid eft verum corpus meum,non tarnen veru's panis , fi
ineptiusdici potuit >deinde,quia fi figure in nomine ait apud loanncm ita intc-rpretentur neceffe eft1, i cap. (,t
calicis effet, eadem vtique effet, quam in nomine panis quem ego dabo, caro mea efl , vera quidem caro.fed
corporis efft dicunr. At in corpore hanc dicunt eiTe non verus panis. Ad ha-Cjfi figrate Chriftus his ver-
figuram, vtnomen corporis pro figura corporis ac- bisloquutusfuerat, mirum profcdo eft neminem.
cipiatur,crgo&io calice, fi qua figura eft, hiceft,vt Euangchftarum.aut D. Paulum, qui omneseandern
nomen calicis pro figura calicis pofitum fit. huiuslacramenti inftitutionem narraucrunt,figuram
fifizuraefc Denique fi figura eft in calice, certin fnguine cxpfuiffe,maximquec6mfcirent, nonmultan-
incalicen non eft, quxenim effet abfurditas, Hicecaltxjan- t tempore Capernaitas fimili oratione offenfof
eft in faa guinismti, id eft, figura calicis, figura fanguinis mei >. fuiffee, &cm loleant Euangcliftae in lebus mult eIoa-
guie, adhuncenim modum eorum fententia oratio effet minorismomenti, quodaut figrate, aut obfcur
neceflario refoluenda.Deinde fi figura effet,ea effet, fc,velabaliisdictum cft , explicare. Dixerat Chri
quam in illa fu ram decantata oratione effe dit unt, ftus
ti jt,r-Soluite templumhoc,
s r r or in tubusi diebui rexdficabo
m >< fi*
Chrifim
Petra auttm erat Cbrtfiui, at in illa ,aut nulla figura eft, . Figrate corpus luum templum appellaue- fi<ruratg|0_
aut non eft in nomine Chrifti , fed in nomine petrae, rat : erat magnopere ncceffarium.vtid intellige- cuius fml-
ncc enim fenfus eft , vt omnes Caluiniftae mira fnv remus,explicauit tarnen idem louxnesS .Ule autem di- frt.id Apo-
per ignorantia putauerunt , petram effe figuram ctbat de templo corporis (ui. Dixerat k , Si exaltatus fuero X ft0' '
Chr ftus Chrifti , fed Chriftum effe petram : tranfpofita'enim terra, omnia trabam ad meipfum , vbi nulla hgora , fed cf\l"'
erat verba fnf, Petra autem erat Cbriut ,,1\$ au- obfcuritastantiim indictoerat.explicattamenloan- g Verf."!'
ronpetr* tem erat petra:itaquc nomen petrae non fubiecrum, ncsK Significan ,iac\uii,quamorteeffetmoriturus. Dixe- h foan ,t.
cr4t fed attributum eft, vt ex circumftantibus perfpi- t KCauete fermento fbarieorum , quod & obfeur, 7-
! "dCor cuum eit WeW autem de confequente eos petra ' , non & figrate dictum erar, Chriftus ipfe explicar1, Qua- ! Vrrf *fi
coniequebatur autem eos vera petra , fed Chriftus, re non ~ ,1. . . . _/'/-" r kMat....
19. 4. tntelligitts , qutanoncepanechxtyobis , cauetea fer- j ycrfu t
petra enim immobihs manebat. Chriftus eos anrece- rnentoTbartfkorum,cjr Sadducxorum l Tuncintellrxcrunt,
debat,& eibum illis^ic potum dabar.hoc c,bibcbant quia non dixerit , cauendum fermento panum , fed dotli i -
autem de conjequente cospetra ,petra autem erat Cbrius,id naVhari*orum,& SadducKorum. Dixerat" Egofumvi- mA ^
eft,Chriftus erat petra illa,de qua bibebantjquaeque rwvttw,expcnit ', finit palmes nonpotefl ferreftuBum i Ieaif
eosconfequebaturk Cuius tranpofirioniscaufa fuit femctipfo ,nifi manjerit in yite :ficnecvos , nifiinme manfe- a Verf.4.
Hcbraif- quodfoleant Hebrari* vltimum verbum prxeeden- w/j.Appe!laueratD.Paulus Ecclefijm corpus Chri
inus uo ti
bi Iis. tis orationis initio fequentis pohere, ]n principio crea- fti0. jidinpleo qua dfunt paffionumCbrii incarne , 0 CeIoff.i.
Gen. i.i. uit Dens calum fjr terramiterrd autem erat inanis b, Inprin pro cor ore ems : figura erat in corpore, non enim pro 4.
* Ioan.1.1. cipio erat yerbum, & yerbum erat apud Deum , & eus erat vero;& naturali Chrifti corpore fumcbatur,expli-
yerbum *" : fic quia dixerat, bibebant de confcquentc eos pe catftatirn, quod e fcclefia. Quis crcdat,fi fimiliS hoc
tra, repetiuit nomen peu s,petra autem erar Chriflus. in nomine corporis figura effet , neminrm ex qua
Huas Hebrailmi hoc exceptara etiam hicaddenHum tuor EuangelilHs , & vno Apoitolo Paulo, aut cafii,
putauimus. Gen 6. . 1' '4th tholt- autconfilio expJicatum fuiffe?
4othiio*ih , Noafthifcl, , hx fum generaciones Noe. Noe u Pritcrei, cum Chriftus dixerit, fe Apoftoiscor- Apofcoli
vir.acc pus fuurn dare, & Tolrent in rebus multo cja iori- ^'"^1"
Figura ergo fi qua eft , non eft in nomine Chrifti, busdubitare, fiautobicur, autper figurarh di<5tc corpus fu5
quod pro vero Chrifto,non pro eius figura pofitum effent,curnemoeorumdehaclocutionedubitAuit? ipfis
eft,fdeft in nomine petrar , quia Chriftusnon ver fi figurata erat, cur nemo inrerrogiuit Chriftum, dare,
erat petra,ficut non ver vitis, non ver leo,fed mi- quid fibi vellet ? Dubitauerantde parabola feminis,
litudine quadam , quia Ecclefia; fundamentum erar. feminantis1^ explicar illis Chriftus ctiam nonin- pMatt.13.)
In nomme Ea autem figura non eft, quam in his verbis, Hoccfi terrogentibusq. Dubitauerant r de parabola ziza- ^JCjilS'4
petri eft S- corpus /wff,Caluinifta: effe dicunr.id eft,hoceft figu niorum, interrogant Chriftum, & ab eo interpreta- fy-gtfC,i '
gura fi <^ua ra corporis meirfenfus enim effet,Chriftus erat figu- tionem eliciunt r. San fi figurar Chriftus loquutus
,non ra pCtra> qUodabfurdiffimumeft:ita conciditarxil- fuiffct,&: figuram non expficaffet, dubios , & multis
nomine,
in nomme ,
Chuli. la fuper hanc petram a?dificata , qua omnes do<fii,in- erroribus expoftos A poftolos reliquiffet.praErtim
doli Caluinibr ee defender folebant. cmhaec illius nou ifima fere verba fucrint , qua*
Dcindequisdubitareodem modo hoc loco nomen oportebateffe qum clariifima : quis enim prude ns
tap. s 51. corporis a ccipiendum effc,quoapud Ioannem'no- E teftator vltimam fuamvoluntatem obfeuris, aut li
men carnis accipitur j panis quem ego dabo , caro meae: guratis dclart verbis?
certum enim eft,quod illic promiferat, hic tradidif- Ad haec locus D. Pauli* manifeftiflimus eft: - tC0r.11.17.
fe,& nomen panis dclart, quod non accipitur pro que quicumque manducauerit panem bmc , & biberit - PjIo
corporeChri(H:nifi quatenus fub fpecie panis datur: licem Domini indign, reus erit corporis,& fanynis Domi- aiguoicn
~ .
r *r 1 r turn hrniil-
nam quod ifti negant agi i! lo en pite de Sacramento, m :cur renunt, Ii verum corpus, verumque langui- flmum
tarn impudenter negantjVt opus non fit hoc loco re nem non accipiunt ? folent dicere Ca!uinifta;,rcos
futare & eft multis virisdocus, integris etiam feri- effe corporis, Sc fanguinis Domini, quia etiam fi ve
ptislibrisrefutatum,& ipfiexeodem cap.'nobis ob- r fumant,imunt figuram, emqueiniuria affi
Caro pud iiciuntil'ud, c<<rf non prode quicquam,q\xafi Chriftus chant, aut in figura corporis , & fnguinis corpus
loanncm 3ar deSacramento. Illic autem nomen carnis non ipfum ,& fimguinem inhoneft Se irreuerenter tra-
? f nifi 1 Pote'^ accipi , nifi pro vera carne: nec enim figura in <Sant. Hoc nobis fortaisdici poffet',abillisnon
provera cirneJedinpane.nequevocat panem.carnem fuam, poffet.qui nec fcramentis vllamreuerentiamde-
cMut. fed carnem fuam pancm,quafi dicatjCaro mea eft - beri pu tan t , Si nos rident , quod dicamus eumdcm
 5i CAP. XXVI. DE EVCHRIST. INSTITVT. #k
honorem imaginibus, ttque rebus per imagines fi- A Scripturis, multitudinis autem a edentium erat ttrvnum,
gniricatis iribuendum efle,& excmplum.quo vtt Co- Csr anima vna," &, mtomnes vnumfint :cut tuVaterinme,
lent.aptumnoneft Si quis.inquiunt, regis fi^ilum &egointeu. Q^jdad fpeciem ram proba bile Calui- 5Aft.4
mterramproiicercr,aut pcrfringeret, reus ladae ma- niftarex Scriptui isproferre p^ffunr, vt banc oratio- h \otn l7-
ieftatis eet. Nam ponunt pro certo ,quod proban- ntm,Hoceft corpus meum, figura tarn effe doceant' ? Et 11.
De imagi-
rmm eoe- dum erat, facramenta effefigilla :quod multisno- yerbumcaro factum t , Marcionifte & Manicbei per 'loan. 14;
utione bis argumentis in fcholis Theologicis refutatum eft. figuram exponebant, d efiyimilitudinem carnis ac-
obitercun- Proponantigitur exemplum in regis imagine : an ii cepitjid etiam Scriptum probare videbantur. Deus kRomg -
trahxreti- quiserga earn minus fe rc&habeat, lifmaielbtis liumfuum mittens in ftmilitudtnem carnispeccati depeccato
reuserir; fannon erit, aut concedendum illiscft, damnauit peceatum 8c 1,0, cum informa oeieh, nom api-
lPhiU.tf.7
quodtantopernegint, eriam imaginibus rerum fi- nam arbitrates eft ejfe fe qualem Deo, fedfemetipfum exina-
gnificatarum honorem exhibendam D. Paulas,cur, mnitformantjeruiucapiens^ in fim tlitudinf hommum facius,
qui indigne manducar., & bibit,reushtcorpoiis, & 0"habitu inutntus vt homo. Q^os tnumphos agerenc
nguinis Domini,rationemrcddit,e/Wir<, in gCaluinift^, q.ios contra nos clamores toll eren t, fi
lYcrf.t?. quit , corpus Domini propterc cnim iudtcxum fibi man- aliquem in lacris Jiteris locum reperirent ; vbi Chri-
ducat , ~bibit , quia reus ecorporis,&anguinis Domini itusformam , aut fimilitudincra corporis fui nobis
propterc reus eft corporis, cjrfanguinis Domini , quia cor dtdilTediccretur. . '.
pus Domini non dtiudicat, id eft, non alia rcucrentia, M utuos refurrecbrosefle figurar" etiam Orige- Derefurrc.
quam -ilium pancm accipit: loquitur igiturdevero i\iftji intelligebant , non qud eademrefurrectuii chonequi '
corpore,& fanguine Chrifti. eflentcarne.'edquodilia induendi, non vera, non male fen-
Adde , quod in Scriptura tribus tan t m moc'is corpcrea. led cxlefti . & fpirituali, eodem plane mo- 'IcbHt,vn-
Corpas
Cbrilli in corpus Chrifti dici rep:riamus,primm proprie pro do,q oiitidic mtnos fumereq idem corpus Chri- i,^,/10"
ripma naturali & vero corpore Clirifti,fecund metapho- fti.fed fpi ri u:diter. Probabant ill 1 ex D. lJaulo m,Se- mi. ad Cor.
ribus mo ric proEccle(iab.Tertio pro uangelio,aut verita- tninatur corpus animale,furjet corpusftiritualt , & rurfiftn, 15.44.
fa accipi- te veteribus figuris reipondenre % Nemo ergo vos indi Caro&fanguisregnwnDeipo/fidcrenonpJfun'a.AUgz- n . .
nr. bantalij exprela , vt videbatur , Scriptum teftimo loI ,f'
b 1.14. en incibo,aut inpotu, aut inpartedieifefti , aut neomema,aut
col. 1 6 17 \abbatorum.qu funt vmbra futhrorumicorpus autem Chrifti, nia,quibus futura refurreioncgari videretur,o Ho- 0 iob.ii.14.
Sc plures acccptiones non inucnimus.ltaquc hoc lo- vio. cum dormierit,non refurget/ionecatteraturcadum,non eui-
co, cum neque pro Ecclefia, neque pro Euangclio gilabit, neque confurget de\smnofuo, & p, Spiritus vadens,
n)atur,vfus Scripture
docetnos.pro vero, 3c natu- num.CXJd
CTnonrediens, Caluiniftf
Sc "-, fepulchra
fdcerent.fi
eorum aliquod
dmms eerum
Scriptura;
in ter- jj pr'7
'4 g
rali corpore elTe fumendum.
Resdenique cuiufuis hominis errorenonoecu- teftiruoiiiumhberent, vbi diceret ur corpus Chri
pati iudioo relinqviatur, fi Chriftui voluifletdicere fti nobis non Jari, ficut illis in locis dici videtur,
fedare verum corpus, & (nguinem fuum,vtrutn mortuos non eflTe refirredturos At his veterum
claris , apertis , explicates , diftinclis dicere po- haereticorum teftimoniis rett Catholici refponde-
tuiiret,qum dixit : ;foccft corpus meum,8c hie eflfanguis bant. Reft quidem : fed reciius , & fjcilius non
mnu?curergo quod clarifi.n Jictum ^ ft , nc crede omnibus teftimoniis , quae Calmniirx adproban-
re cogamur, figuris obicuramus ? Argumentttur dam figuram fuam afierre Iblent: vt paulo polt -
Cilaiits Caluinus contra alios fibi fimiles hxreticos, qui parebit.
confiterar. Chriftum folam figuram dedifle dicunt :Si Deus,in~ Deniquemirumeft, interpretationemiftamCal- locuu;
SoMrf* quitynecfallerejiccmentiri poteft,confeipuens eft ipf4m omnix, uiniftarum nemini poft Aportlos in mentemve- pitrS
ctrnem tjud Ulisgnicat,reipfaimplere,acpuflare meceffeeigitur niire,nifiBerengario,&nefeioanBertramo, ntmi- ane quot
edendam nos in 9. veri corpus , <? [anguir.cm Chrifti recipere : & in ne receptis, tota ftatim Ecclefia condemnaris. Nos Pt0 vclica-
conceder, commenta riis f , fruHra iuberetfuos Dominus panem ede- veterum Patrum fententiam, interpretationmque ".0,?'*
Li.4.inft. ft t corpus fuum ejfeafrmans , mfi effetlus vtre adfiguram fequi prohtemur,quod,vtapparen,non omnia ( guci,atlft
"lo harm <tcce^er^t' etenim nihil illicpmer panent ceinimus , non ta- D enim caperent commentarij ; d illutnora quxdam
Eeang * menfruflrator nos,vel ludit , qui animas nostrasfnfcipit carne corum teiHmoniaproponemus. Iuftinusr. No, in t Apol.i.
(tu ale.idu : igitw, nonfgno tantum monslratur, fed reipfa quit, vt Communtm panem , necvt communempotumhac ?\ Chri
quoque exbibetur carnis Christ's manducatio. Argumen accipimus:fed quemadmodum per verbum Dei incarnatus If- ^uais-
tttur inquam Caluinus aduerfus Zuinglianos,quta fus Cioriftus feruaior noer dr carnem , &janguinem falutis
Chnftus mentiri non potuit, aut nos(fallere > at- norx caufa habuit :c CT per orationem verln ipus , ctbum,
quedeluderc, non figuram folam, fed verum cor in quo aHa funt , v^tejL^nbiioKy 7fo^'v , ex quofan-
pus, Scfanguincm fuum nobis dare, &nosexeius gnis, & Carnes nora po tran\mutationem nutriuntur , iilius
argumento contra ilium argumentcmur, Chriftus ipus incamati lefu carnem , &ftnguinem ee edtihf4-
mentiri non potuit , aut nos filiere, atque deludere, mus : ita enim dpooli m fuis commentariis , qu Euatgelia
ergo cm dixit , acpite, & mandcate , hoeecorpus pountur,nobis tradidtrunt. * Ita docet iuftinus, pinem Tranfub-
meum, non folra icramentum , fed verum etiam & vinum in corpus, & fang linem Chr;fticonuerti: ftantutio.'
corpus fuum dcditj&rurfum, quianondicit,hoc ficutin carnem,& fanguinem noftrum, cum edimus,
erit corpus meum, cm manducabitis, fed hoce, i- & bibimus.conuerti folet Cypnans (,Vanis ifte,quem In |i,r. e
quituriub illo facramento , quod dabat , corpus Dominus
difeipulis pomgebdt,non
i o efgie,fedna;wa
** * J mutaius, cceaa De.
iiTnnita- fuumdedile. omnipotentia verbi ftchss t caro. Solea ndere, 1 um Traaflub.
.cama Diximus initio huiusdifputationis hoc myfterium E Caluiniftas hanc Cypriani fententiam interpretin- fta"tutl-
ioms, re-
farreionis non effe ab aliis Trinitatis, Incarna tionis,& refurre- tes audio , jmr^,inquitint,wur,id e\i,vju3quia nunc
tStionis myfteriis feiungendum ; nunc ver mon- efacramentun, anti non erat. Sci'icetcimutatiotam
ventas Eu- ftrandum eft hoc eodem iure, Sc, fi fieri potcft.etiam dihScilis erat , vt omnipotentia vtrbi, vt air Cypnans,
chitiltix mcliorenoscredere,&: fine vllis figuris interpretan, opus effet Cyrillus Ierofolymitanus c , Fecerat ex aqua t C.n.4.
probatur. qum Caluinifti estera credunt. Hc enim Vf pro- vinum, quod efl 'anguinipropinquum , h Cana Gal'Uxa,\o- ,
[oa i 50
<jwbusex bauimus,nullam illi figuram reperire po(Tunt,in aliis la volntate , & non erit dtgnus , cui credamus , qn od vinum f " " ^
locis Aria- myfteriis veteresharreticireperiebant, &exScrip- injnguinem ttanjmutauit ? enim ad nuptias corpreas in- nloan..7'
oi fuum turisconfirmabant f : Ego " Pater vnumfumus , inter- uttatusupendum miraCulum operatus e, an non multo ma- g.
". j;r.a lia
pretabantur Ariani vnum non natura, & cflcntia.fcd giscorptts, fanguinemfuum fdiisffondediffs coni-
biliicat it
concordia, ftonfealonque voluntatum , probabant ? quart omni cum ceriitudine corpus , <?janguinem '
4 Bb ij
 \
COMMENT. I N LVC. 5S4
'5*3
CbriBifmnamMtnam fub fpedepanisdaturtibicorpus,^ A nedicHo confecrauit, maiormqnt vim cjfc benediciionis;
[t fpecie vini datur tibifanguis ,vtfumpt Contre, & fan- quam natur* : quia benedi&kne etiam ipfa mu- Tran/sub
gw'n Cbrifti efciaris comparticeps corporis , Or /< tatur i. Virgam tenebat Moyfes, proiecit earn , CT facta J^jjjjj?^*
Sic pgisopotot yrutSa, tdeJt,Chrifmm in nobisferi- eferpens. t\urfus apprehendit caudamferpentit, & in vir- ^^"*
k1.Vet.1i4. M) <ttque it4 , vtB Veins' dictt, diuin* natura conftr- g* naturam reuertitur. Vides igitur , prophettca gratia bis exemplis
bead Cath. t efficiemury&b ,Qnvideturpanis noneft pais , mutatam efe naturam , & ferpentis , & > . Curre - probata.
4 fab fi n era guftuita appareat ,Jed corpus Chrifii, (S quodvideturvi- bant Agyptr flumina puro aquamm meatu , fubito de * EX0.4.J.4:
Tranflub- 1 9 i yintanetiamfiguf us idvelufedfanguis Chrifti. fontiutn vents fanguis ctpit erumpere. Non erat petus in ~*J 7- 10.
ftantiatio. EuiebiusEmiffenus *, lnuibilis[acerdos wbiles crea- fluuiis : rurfus ad prophet* voces crmr ceauit fluminum, ?7>44-
.( de
Pafeha. turas in jubftantiam corporis, & fanguinisfui , yerbe fue aquamm natura remeauit. 1 Circumclufusvndiqueeratpo- ( gXO(j
fecretapoteftate Conuertit , & rurfus, Kecdubitet qutfquam pultu Hebraorum , bine ALgyptiis vallatui , inde mari dau- tI tl
frimariat creaturas nutupotenti* , prajentiamaieatis, m jus. PtrgamleuauitTrtoyfes yfeparaMitfeaquay&mmu- 1.77.1'}.
Dominici corporis tranre poff'e naturam , cum ipfum homi- mum ieciem congelauit ; atque inter vndas via pedeflris
rtemvideat artificio calcBis mifcricordix , Chrtsli corpus ef- apparuit , m lordanis retrorfum conuerfus contra n*turar, m\Q} ,}
_ ftBum , & , t\ecedat omne infidelitatis ambigmm :quan- *" fuifontis reuertitur exordium. Knne claret, naturam, Pfal.u.3 j!
i fub mitai ganidm qmaulor emmeris , ipje tes'Hs rfl veritatis. vel maritimorum uBuum, velfluuialis curfus effemttta-
Horn, lon relicius eft tarn? Sitiebat populus patrum, tetigitlrloyfespetram , * n
Lib. I. de Hilarius', De vetitate carnis &fanguinisnoni - . Jxo.17.7
Trinis. ambigendi locus : nunc enim ipus Dominiprofeione , & aqua de trra uxit. blumquid non prater naturam ope- Nam.ia tt
de noflra , ver caro e, Cr veri fanguis e , hacaccepta, rai a e gratia vt aquam vomeret petra , quam nonbabi-
atque baua id efficiunt , t Cr nos tn Chrifto , Cr Lhrtjtus bat natura ? 0 Marafluuius amariimus erat,vtfiticns po- 0 Eied. if.
in nobist. hoc Veritt non eft ? contingat hisflani ve* pulus bibere non poet. Adtfit lignum in aquam , O" ama- t.
rum non efe, qui Cbrifium lej um , verum ejfe Deum negant. riludinem fuam aquarum natura depofuit , quam infu-E.ccl.fi j.
E ergo in nobis ipf:percarnem ,& fumus in , dumJecum fa fitbito gratia temperauit. p Sub lifo propbeta vni ex ^ RCgti;
hoc, quod nosfumus , in Deo e. Et infr , QW autem in filiis propbetarum excuffum e ferrum de fecuri, Q"fiati>n6t
nobis naturalis hac vnitas fit, ipfe ita tefaius ef : Q merfum e. \ogautt Eliftym, qui emferat ferrum : mit
f Io.eji. edit camem meam , Cr bibit anguinem mcum ,tnmt marict, etiam Elifaus lignum in aquam , ejrftrrum natautt , v^iCPte
&egoineo. * Graeca luitini nonnullos deieftauunt: &boc prater naturam faBum effe agnofcimus. Grauiorefi
qux iic Jiabcnt. yo t< vivir tdv , Si xoiviv m^ue enimferri ecies , quam aquarum liquor, si'duertimus tgi-
tur tnaioris ejfe vittutis gratiam , quam naturam , & adbuc
mfXiTR/tiSi/V ino-Sf yetsot 0 canif vfiZr Ktv anx.a , n&i tarnen propbetica benedidionis uumeramus gratiam ? Q^od
H.1/JM. otuTneittf / *5^tc , * tu J v-^e taiitm valuit humana benedi'cHo, vt naturam conuer-
blyv / v^a.e^n<Hiw Tfopiiv , J% ti S taux teret y quid dicimus de ipfa conjecratione diuina, vbi ver
mai e*ftu( ( (UTuGo^hiJ reiporicu f*v, at/rS ba ipfa domini Saluatoris operantur ? Kam factamentum
iud, quod accpis Christi fermone confititur. q Q^fi q +< RCg
treu. t ^> mcKot et 701c oftitoit v<*- axmiv - tantum vaiuu jermo Eli*, vtignem de calo deponeret , non ..
fLnfUKtvfuUtt , JBtAVa/ va.yyMa, 2to> OT:p4</iijytr. valebit Cbriiliferm vt fpecies mutet elementorum ? de
hxc ibi,& nonnulla alia,qu non attulimus, quia his totius mundi operibus legifti , r Q4< ipfe dixit, & faBa r pfal^i (.
g Horn. i audor fuit contentus. D. Chrylolomus S. Creda- junt : ipfemandauit , & crta fum :fermo ergo Chrifii , qui
?n huac lo- rnus (inquit) vbique Deo , necrepugnemus ei ,etiamfifenfui, potuit ex nihilofacer , quod non erat , nonpote ea , au funt
cum. & cogitation* noftra abfurdum ee videatur ,quod ditfu- inidmutare, quodnon erant ? Non enim minuse, nouas
Scnfus in ptret &fenfum , & rationem noftramfermoipfius , quodin rebus dare , quam mu are , naturas. Sed quid argumentis
Bucha 1 omnibus , &pracipu in myfteriu faciamus ,non illa nu* vtimur ? [uis vtamur exemplis > lncarnalionifque aflrua-
fidei non ante ms i4ant> \olummodo aijnctentes ,Jed verba quoque mus myficn) veritatem. Kumquid natura vfus praeeit, Euchariftir
fequendus. tius tenentes : nam verbis eius falli non pojfumus , fenfus ve- cum lefus Dominus ex Maria nafceretur*. fi ordinemqua-ycnnspec
fj$ ). r noer deeeptu facillimus e : ia faifa effe non pojfwit, rimus,-,viro nupt ~r-Ja /amina generare
V confueuit. Liquet
.-"J igi incarna:io-
T~" ''"nem proba-
yx cum bic fapius , atque fxpius fallitur. Qj^iam ergo Ule dixit, turquod prater natura ordtncmvtrgo generautt : arboc,^ 1
mt&xyt- boceft Corpus meum, nulla teneamur ambiguitate , fed ere- quodconficimus Corpus , ex virgine e. Q ndhtcqutris na
w y n $ tu- damus,&oculisintelleBm id perfyiciamus. HfcChry- tura ordinem in Chrii Corpore , cm prater naturam t
3*97* ifjJh foltomi verba,& alia ciufmodi, quae apud ilium paf- ipje Dominus lefus partus ', ex virgine , vera vtique Matth, t.
vut%eawn\ (mrepcriuntur) ciimadco dilucida <int , vt nulla Cbnfii , quacrucixae, qua fepultae: vereergo cards Mjr t
T-. interprctationc obfeurari polint : tarnen non pu- tiliusfaci amentum e. Ipfe clamabat Dominus lefut , Hoc Luc. 1..1?.
LoctChry daitqucmdam hatreticorum interprctem , verba e corpus meum : antebenedieiionem verborum cx eium Gonfecra-
fo per- qUac iatim (quuntur , fuis adhunc locum com- alta piCies nominaiur , pe Confecrationem Corpus Cbriitil, Bucha-
tieorum^ "lcnta",s infercre,quafi D Chryoftomusin eorum g'tficatur. ,. ,
Ipfe dicit fatiiuinem fuum. stmeconfecratio- clIt,x-
nb r r Amen polt
interpreta- ctiam effet fententia , inquit, ferfibile iraditum nem aliud dicuur , po conjtcrattonem janguts nwte^pa- 011^.
tiene rindi. nobtsC riflo: fed rebus quidem fenfibilibu.' , omnia vero, tur. Ei tu dicis , hinten, hocefl , verum e : quod os loquitur, tionem
catas, qmtradidityinfenbiliafunt. Hinc enim bonus iftein- hiens interna faieatur, quod fermo fonat , aFeiius jentiat. populoii '
terpres colligit fententia Chryfoftomi.corput Chri- Eadem alibi c icribit Vis fare-, quid verbis caleibus M fs* Pr0"
fti nonimiinobisnii fpiritualitcr. Atquioportc- confecratur j ) Recipe,
1 * qua
i funt* verba
' u. Dit Sacerdos:^^"^'
batviderc hominem acutum , qud proximisver fac nobis , inquit , banc oblationem afcriptam,rationabilem, fac[aMea-
bis Chryioftomus dixiffet : Qwmiam ergo Ule dixit, acceptabtlem : quod efigura corporis , &fanguinis Domini tis c. f-
hoc e corpus meum, nulla teneamur ambigui' ate , fed ere- nofirilefu Chrii. Qjnjpridky quampateretur ,in fandis* Verba
damus, & oculis intelkchts idper.!piciamus, niil enim , in- manibus fuis accepit partem rclbcxitadcalum, ad te fan- c*}oals
quit , fe> fibile traditum nobis Chrifio , id eft, nihil fenu cte rater omntpotens aterne Deus , grattas agent, benedtxit, Am|,r0a,
iudkandum ,fed oculis intelkhis, & fide compre fregit yfradumque *Apoflolis fuis, & difcipulis fuistradi Mitth.if.
hend endum. Doce: ergo Chrybomus afinos iftos dh,dicens: Acpite , * edite ex hocomnes : Hoc enim e cor- M 1 4
non deber olo.vt faciuntjfenfu de corpore Chrii pus meum , quod pro mult is confringitur Similiter etiam Luc- ll*
iud.carc calicem , poflquam canatum e,pridie quam pateretur acce-
hlnlib. de Ambrofiu5 h , Ferre Jicos ; aliud video, mmmedo tumi- pit, reictt adtalum , adte fantie pater omntpotens , ater-
bi$,qnimy. biajferisy quod Cbriftt corpus accipiam *.Qr hoc nobis adhuC na Deus , grattas agens , benedtxit, Apofiolts ,CSF dift*pul*s
bnis im fupete , vtprobemus. Q^muis tgttur vtimur exemplis, vt fuist-adidudicens, -Actipite , &btbtteexeo omnes,htce
,iantur,c 9 p)ul,cmUSnmhtcee , quod natura formauit , fed quodbe- fanguis mtui Pidet omnia Ula verba Buangclifi tfm%
 58l CAP. XXVI. DE VERITATE EVCHARlSTl^. jfc
yftjue di accipite,fiue corpusJuefonguintm. Indeverbafunt A Nunc Caluiniftarum argumenta diluenda nobis Caluinfftrf
Cbrifti :McpttJ)imte ex omnesfrcc enim fanguu mem. funt. Habent Temper in ore : Spiritus eft , qui viuificat, rum aru-
Videfingula : Qmpridie , inquit , quampateretur, infarcts run prodtfl quiequam m, Eius loci explicationem n* c?a*
Aateeon-
.,
l'cccatic* mambia fuis . quam confecretur ,- ex commentais in Ioannemleftorpetat,neduobus hmCo.
ncm eft pa- nis eft : vbtautem yerba Christi occeferunt, corpus eft Cbrifti. locis cogamur eadem iterare , fperamus enim fore, uuntur.
, po" Deniqueoudt dietntem , acpite CT edite ex omnes , hoerfl vt in omnes fimul Euangeliftas commentaria fimul m Ioan.f.
* mm corpus neum. St ante yerba Chri, calix e yini.CT exeant. Aliud argumentum folent ex his locisi- *!
dquxplenus. rbi verbo Cbriioperata fuerint tibifanguis mere,quibus videmr , hoc facramenmm etiam poft .
tfcitur , (mplebem redemit. Ergo yidtte qttontisgeneribus conecrationem pais appellari,fed eos locos omnes
fotens efermo Chritvniuerfoconuertere.Deindeipfe Domi- paul fuperis explicauimus. Tertium fumuntex
lefus -Jhcaiur nobis , qu dcorputfuum acciptamus ,<T nomine calicis,in quo figuram effevolunt.Id etiam
fonruinem. Kumquul debemus de eiusfide , CT tefttficationc i nobis folutum eit,&" omnindiluetur, vbi docb- n Verf.fcq/
dubime ? lorn redi mecum ad expoptionem mean. Magnum ri fumus , Chriftum verbis illis vfum non fuifle , fed
quidcm.&verierabile* , quod manna ludaupluit calo, fed difert, & explicate dixiile : Hie eft fanguis meus, vt
lExod if. intcllige : qmde amplitu , momia decelo, an corpus Chnft Matthxus,& Marcus feribunt, Itaquenon eftqud
Sa' iZo4 corpus Cbriftiytique, qui autor e ceeli. Deindemannaqui ibi haeretici figuram qufrant:vbi etiam fireperirent,
bleu! i*, mondueouit , mortuuseft , qm manducautrit hoc corpus ,fiet nihil probarent.
v. ei remijo ptecatorum , CT non morietur in oternum. Ergo Vnus reliquus loeus eil 0 , Omnes (andern tfeam r. ad Cor;
iigaiEcatio motm, cmaccipis ,tudicis,sneH,iamin$intuConfi- sjiritualem manducauerunt , CT omnes eundem potum Ipi-to.j.^:
katt- tens, quodaeeipias corpus Christi. Dicit tibifacerdos , corpus htualem biberunt. Inde enim colligunt, nos nifi fpi-
CbriHiy&tudtcts^men-.hoce^erumjCX^corfiteturlm' ritualiter Chrifti corpus non miaducare , &ian-
gu*,teneat offeitus. guinem eius bibcre. Vald mirarer , fi haw etici nrl
c'n ora.t GregoriusNazianzenus, AbfqueconfufioneCrdu- efl*ent,tam parum iftos habere oris, vt eumnobis
Binum 1 ConCtde corpus ,&[anguinembibe^equelermombus , qui locum obiieere non puderet. Quis enim tarn ccus
de carnebaberjturjdem deroges.neque obpaones ofrendar, cd, vtnon videat fenfum D.Pauli non eTe , veteres
fedrmus, CT Confian; CTabilis,ntcpropter aduerjarierum Hebraros eandem nobifeum fpiritualem efeam , fed
dOrat Ci fermonesfiuues.Gre^or'msSylkims\I{eciinuncquo- eand-m ipfos inter fe manducauiTc . fed id ex fine
iccip a7. * oeiverbo Janciifieatum paneminbei vetiicmpus capitis prjecedentis , p & initio huiusq quod citant rp Vcrf.te4
tSeifflC.de tranfmutari. Et Leo% Dtcrnte Dominos ,mfimanducaue- perfpicuum eft. Ego , inquit ,ficpugno, non quafiaerem* 4- ,
iciunio fe- ruts carnemfiitf hominis, CT kberitis titufonguinem,nonho- Cycrberans , fed cafttgo corpus meum , CT in feruHutemre-^^^0' .
tiffli men. btOitisyitamin vobtsfic Dommicx ] Commumcare de- digo , nefortc cum aIUs pndicauero , ipfe reprobus effUiar^^* *
TrarTub- beiis,yt mini pmfusdeyeritate corporis, &f*ngmnisambt- haec erat propofitio, quam fequenti capiteconfir-
ftantatio. g*M. Et CyrilKlS 1ti Vnhm^umam *d~ mat Nglo enimyos ignorare,fratres, quoniam patres no-
t Ion.< . } 3. la nos ratione humanitatt Chrifti poffe tfta attribuere arbitra- ftriomnesfJj nubef'uermtt,CT omnes mare tranftermt, &om-
gb.io. m:quomamfidcatquediltiiione, noncarneilhconiungimur, nestn Moyfe bapti^ati funt tn nube , CTmari, & omnes
Comm. ^MiU f bgcduomus , acpcrucrsc abeoftscrarum litera- tandem ejeamfpintualem manducauerunt, Cr omnes eundem
Coniunfti rt(m fmfMm exponi oflendamus. Kon tarnen negamus reda nos potum fpiritualem biberunt , /rdnon inpluribus eorum bene-
noltra cam fide,c\)aritatequefyncera Chrio/intualitercomungiifednul- pitun eft Deo : nam proratifunt in deferto , quail dicat, .
Chnfto m lam nobis coniunchoms rationem fecundum carnemcumUlo qucmadmodum maiores noftri, etfiiifdem inter ie
raefit. ejfezidpnfeclopernegamus ,idqucadmms{cnpturisommno fcramentis vtereutur , iifdcm Deo afficerentut1
alienumdicimus. QuisenimdubttauitCbrium etiam yitem beneficiis, non omnes falui fuerunt, fed multi in de-
effe,nosyen palmites,qui yitam inde nobis acquirimus?jiudi feno proftrati : ita ego etfi iiidem vobifcum vtar i-
i Com: V'dum dtcentem h:Q* omnes ynum corpusfumus in - cramentis, fecurus 1 non debeo , fed pauidus , vt i-
7, ' Q eifimulu fmus , ynum tarnen tn eofumus. Omnes piens ' ill e admonet^af/orti cum aliispndicauero, ipfe re- ire ug;
enim de vno pane panicipamus. ^nfortaftsputat ignotam probus effkiar. ,4.
msmyicxb^d^oistrtuteefle}Qcuminnobis(at, Deinde ex initio eiufdem capitis id manifeftum
norme corporaliier quoquefacit commumcattone carms Cxrifii, eft ; N/e , i nq u it , vos ignorarefratres, quoniam patres no-
Christum in nobis habitarel Cur enim membrafidelium mem- firi omnesfub nube fuerunt,CT omnes mare tranfttrunt. Cum
ii.Coti.j bra ChristifuntiNefcitis, inquit, quia membra yerat enimiddicit, non compart eos nobifeum, qui fub
membrafunt Christ membra igitur Chrifti meretricisfaciam nube numquam fuimus, fed fub foiejuftitia; : fed
kloan.. membra*, ab.it. Salutor etiam : Qm_manducat carnem compart ipfos inter i; ergo & cum dicit : Eandem
\f" meam^tit,&bibitmeumfAnguinem,inmemanet ,&egoin efeamftiritualem manducauerunt , CT eundem potumJpiri-
toVndc confiderandum eft,non habttudinefolum, quapercha- tualem biberunt. Prstere cum dicit , fednon in pluribtts
ritatemintelligitur, ChriHum in nobis ejfe, yet urn etiam (jT coruntbcneplacitumeflDcoi, manifeftindicat, iant iVtC.f, ]
Cyril 1- partieipatione naturali. 'Namquemadmodumfiquisigneli- non eos nobcum, fed inter fecomparauiTe. Inepta
bliecx-^ quefaciamceramaltjceramditerltquefachitami[cuerit,yt enim alioqui effet argumentado: nam non potuit
rlarn de ymm quid exytrtfque factum videaiur : fie communication ita argumentan } eandem il!i nobifcum fpiritua-
Chnftiano cerforts i<rfanguinis Christi ipfe in nobis e , CTnosinipfo. lern efcam manducauerunt , & tarnen non in pluri-
i cum " Konpoterat enim aliter comptibilis hac natura corporis , ad bus eorum bcneplacitum eft Deo : ergo fieri poteft,
thrilto in inCorrupttbtluaiem^Cr yttamtraduci: mfinaturalis vita cor- vtnequenos Deo placeamus.-nec enim contra Chri-
uchifift. pus ci coniungeretur. Hon credismtbihtedtcenti, Chrio (te ftum D.Paulus argumentaretur, qui cmparanspa-
I tbfecro)fdem probe. 1 simen, amen (inquit) dice yobis,nifi nem illum,id eft carnem iam cum manna,quod vc-
"'N- manducaueritts carnemfiii hominis, Cr bibtrittsfanguinem teresludxi manducauerunt) ait apud Ioannem u, ucap.tf.4jj
, eiusjnonhabebitis vitam in vobis. Vtres yeri manducauerunt manna in deferto, & mortui
Non amo longos commentaries, & qui alienis de- funt : hieepanis de ccelodefcendens,vtquiscxipfomandu-
criptisteltimoniisinmolcmcrefcant: fedlocushic cauerit ,nonmmatur. DeniqueadditD. Paulus1, W x Verf.**;
adeeltad informandam rectamfidcmnecelTarius, 4 infigura facia funt nori,vt non fimus coneupifeentes
vt non debuerim tarn illuftria , tamque eificacia m^nw:vbiapplicat,&accommodatad nosquaean-
erauillmorum auftorum teftimonia practermittere, ta de Iudiis dixerat,ergo ante de folis Iudxis loque Arg?m'B"]
B ..... .. 1 i- i L tucnmcaM
vt intelligat lector.nec nos aliter credere , aliter, batur. umUtas re-
qum omnes Veteres auores Scripturam interpre- NonfumcontentustelumhocexterfiTehoftibus, tottumexi.
tari. nifi retorfcro.Inde igiturargiunentor:Scrptura yo- Cet.10.j4.
 1

COMMENT. IN LV. SS8

catcfcam fpiritualem ', quam Hebrsei manducaue-A quod de corpore fiio non dixerat, de lnguinedixe-
runt, & potum fpiritualem , quem biberunt, vt ab rit hibiteexhoc . Cur ergo illi infantibus fngu-
cfca.potuquenoftrodiicernatrnoftramverefcam, nem Chrifti non porrigunt ; nam & illi aliquifunr,
& noftrum potum nufquam fpiritualem vocat : er- frafertim cm eos baptizent, & corum opinione
goillafpiritualitertantum,noftra veretiamreipf tnagis fit ncccflarium, corpus, & inguinem Chrifti
ftjmitur. Hic intaut omnia Scripturs teftimonia, fmerequm baptizan, cum vnumiilocum , quo
quibus harrctici abutuntur,*ut qua: plus cert pro- baptifmi ncccffitas con\probat\ir,mquis rendusfuerit
babilitatis habere videbantur , quaequaliafint,vel exdqiu.&SpiritufanBotnonpoteintreireinregnumDei*, ^;-
mediocriterprudensleoriudicabit. deludant,&defacramentobaptifmiintelligendum
Ksrretico- Adferunt & rationes multas , fed dignandum non elle dicant.
Tum rano. non eft illis refpondcre , prxfertim in commenta- Curnondantinguinem Chrifti excommunicatis, ^^
net qualcs. rjs ^ vbi nihil prxter Scripturas fonare debet : aut, fi Chriftus neminem excipi iubet ? Ergo non ideo ' e""
fi repondendum eft, non hc , fed in fcholis refpon- Chriftus mtfSibitt exhocomnes :cm ealicem darer, hocomncs.
dendum, vbifijbtihsiftatrrcbntur. Et fads nobis cm id de corpore non dixiflet,qud magisfangui-
elTe debet,fi omnibus rationibus vno verbo refpon- nem fuum,qum corpus emendare vellet , fed qud
deamus,nosChriftianos,npnPhilofophosefle, ra-" corpus fingulis figillatim porrexiffet, ealicem ver
tiones neftras elfe verbum Dei , quod cm expre- non finguhs,fed vni,qui proximo,proximusfequen.
fum,&luculentum habeamus,nihilmoramur,quid ti, &deincepsdaret. Quia ergo ealicem vnitantra
natural is ratio fuadere videa tur.Vnam tarnen eorum tradidit , ne videretur velle , vt ille folus bi beret,di-
rationemnon prxtcribo, qud maxime Theologi- xitbibiteexhoc<mms:vtLuc&sZ clariore verbo expli- ScaP*^
cam effe putent. auiudiuiJiteinteryes : quod neminem noftro prsfer-
Hanc inquiunt, locutionem 5 Hoc e corpus meum, tim tempore animaduertere memini,quo tempore
manifeftumefteflefacramentalem; ergo facramen- hoc verbum incredibiles multis moleftiasattulerit,
taliter intelligcnda cft. Primm poflem relponde- Lucas bis calicismeminit.primum , dixit Calicem
re,fi fac ramc ntalis locutio eft , non ver , non reali - Chriftum accepiTe3egiiTque gra tias.ac dixifTe, *4c-
ter,non fubftantialiterj vt Caluinus docer,acloqui- cipite,& diuiditeinteryos:fed nondixiteum dixifle, hc ^ yc{^
tur, fed folo facramcntOjVtZuingliani volunt, cor- eftcalixininguinemeo.Deinde k,fimiliter & cjlicrm '1 '
^tuL lacea PUJ ' &^ngu'ncm Chrifti nobis d.iri: fed breuis, poqudmccenduit,dicens,hicecdlixnouumtefldmeniumiH
mcntauT* expeditiufque rcfpondeo, ignorare eos, quid fit lo- janguinemeo. ltaqucHieronjTnus,quem multi recen- ,
locutio. cutio lcramentalis. Putantenim eameTe, quafi- tior es interpretes fecutifunt, duoscalicesfuifepu- ^ } e
gnum externum aTcritur , res fignificata excluditur, tat.Ego Auguftino potius aflentior ',&Euthymio k, coneofo
hoc enim eorum principium eft. Si cft acramentum vnumtantmfuiTe calicem, de quo Lucas non fer- Euang.cip.'
corporis Chrifti , corpus Chrifti non eftprxfens> uata narrationis ferie, bismentionemfccerit : pri- *
exiftimant enim rci fignificata; pracfentiam cumfi- mum per anticipationem,deinde fuo loco. | aCo"1
gno repugnare. Sed nos facrarum literarumexem- i8. Hic e fdnguis meus. ] Quae in horum verbo- j yeIr ('
Signum plis eos refutamus. Arcaveteristcftamenti fignum rum explicationem defiderari pofiunt, uperius ' di*
facramentu qUOddam } & Vcluti acramentum erat, quo diuina da funt.
tfU maieitas fignificabatur,doftoreetiamCaluino;at- "Houiteatnenti.] ii w & /'* , fdnguis, in-
a Matj.ii. qui maieftasdiuina prxfens erat. Columba illa*,qua quam,7/f nouiTedmemi, /, propriedifpofitio-
Spiritus fanclus in Chriftum defcend't, hauddu- nemfignificatJtaqueadomnefceduspertinet,cuius
bium , quin eiuHem Spiritus inti fignum fuerir, fbecies vna eft teftatio vltima; voluntatis, fed ad Te
fe quafi ficramcntum. Quis dicatSpirituminclum ftamentum, quo vltima voluntas declaratur, pie*
non fuifle prxfcntem? Linguae igncae , quxfuper rumqueaccommodatur, ficut difponendi verbum
. ;. Apnftoloscecideruntb,SpiritusS.fignumerant;fi- >apud noftrum interpretem, /jwf, inquit, , ^ ff
gnificab-int enim fore, vt Spiritus S.per Aportlos quiamorieris !,1 o/>,eademfignifica- inepjiV'
variis linguisloqueretur, atqui non erat abcnsSpi- tioneappellatur. D. Paulus"pro teftamento inter- sdHeb.c.
ritus S.-Difcantigitur : bec e Corpus reum,cimfi agi- pretaturloquens,&deveteri,& denouoteftamen- 17-
tur de facramertro, locutionem non eflcfacnmcnta- ^^^ efl,4A3Kti,morsticcfffeflin-
lem. Errant enim in eo vehementer, vt homines in Ii- terced*t teatoris. Mali Cal-
terb pirum exercitati,qudquicquiddefacramen- Itaquenimisputidi GrammaticiiuntCaluinifta?,& uinift* fe
to dicitur, facramcntaliterdici putent. Namcmde Lutherani,qui vtus &nouum fdus,qum vtus & dus P0"^.
aqua baptifmi dico,ha?c eft aqua, non facramentali- nouumteftamenttimappellareraaluntjMarcusiif '
ter,fed ver,propriqiieloquor.Eodmquemodo, demquibus Mattbacus verbis fcThit,Hicefljanguis .
cm Chriftus dicit : hoc e Corpus meum .-facramenta- mus nomTeamenti,Lucasvero ,<nm> -& oca.it.t.
lis locutiocTet , fiaqua diceretur eiTeregencratio, / *T&t , HiceflcalixuouumTeflamentum ? '"
fi ponis corpus Chrifti, fi Corpus Chrifti fiangi, & inmeofaneuine- Paulus autem ,Hiccalix.nouumTed-
dentibus teri, quemadmodum D. Chryfoftomus ;fM<w)<"//);fepw:vndeHa;reticidupliciterar-
locutus eftjh.tc enim non poiTunt nififcramento te- gumentatur,& quod ChR\sic3H,Hiceflc4lix,&bic
nus intelligirquia non corpus Chrifti propri frangi- calixemuum Teftamentum quod vtrumque necefle eft ; '
tur,fed acramentum. figrate diflum efle.De figura calicisitisdiximusq. "
i7.Stdccipienscdicem, gratiascgit.~\ De verbo w^e- Dealtera figura^cquetotoenfu horum verborum
erf'' **" e,tt" >ira,*as^^hputauimus1. Hc tantim obier- nunedicendum eft. Nec multis opus eft verbis.
dLuctto ua"dum eft, Chriftum feparatim calicem, & panem Ncgo Chriftum hie verba dixifle. Cum enim
eiCor.ii. benedixifle, quia omnes Euangeliftx idexpreffe- Mattha:us, qui aderat, & Marcus, qui ex Mattharo
14. runt,autccrtcindicarunr,vtcm Lucas d,& Paulus' didicerat , feribant Chriftum his verbis inguinem
Locnjcon- dicant :militer& calicem,poflqujmcn4uit :'cm enim fuum tradidifle: hic e fanguit meus out Teamenti, cbriilu*
traHircu- dcuotfimiliter, pcrindeeft,ac fi dicant, fimiliterac- cumquevtroquemodo Chriftusdicerenonpotue- potiu$(lixit
ras f ro cepit,&fimiliterbcnedixit. rit,Sc, hic efaguis meus noui Teftdmenti: vtMatthxu hiceft ian-
communo* Bibiteexbocomnes.] Clamant hic aducrrij noftri, icMircut,ic,htce\tcaUx meofan- guis meu'
nslaicorum nos contra expreflum Dei verbum altera facramen- guie: vt Lucas, & Paulus feribunt, nifi forte inepta 4Ui|f|j
fubvoafpe- torum fpecie defraudare populum , cm Chriftus repetitione vti voluiflet , aequum eft credere Mat' "0um te-
wc' fiimmo confilio quafi priuidens errorem noftrum> thsci potius, & Marci,qumLuca;, Sc Pauli verbis itameotum.
 589 cap. xxv: de consecrat: sangvinis: 59*
Chriftum vfum fuifle. Deinde quia verba Marthxi, A .appellauerant , & melius dicitur nouum Teftamen-
& Marci magis exprimunt,quod Chriftus agebat.Id tum per fanguinem , aut quod idem eft, in fanguine,
enim agebat
,
' vt daret corpus
a, ', & fanguinem
mm fum. qumfnguinis, fed quod ad fenfum atthet, is eft,
Quodautem fanguinem fuum noui Teftamenti appel- quern Matthaeus, & Marcus clarifllmis verbis ex*
lauerit,id obiter & explicationis gratia diftum elt,vt preflerunt, hiceflfanguis Teflamentu ,
apud Matthxum,& Marcum apparetj Lucas autem, * Hcbraifmusfrequentiflmusclt m vaocjuc telbmcnto
& Paulus ita vidtur loqui,vt fi Chriftus id in primis quo btth, partcula qux (ignificae proprio in, fumiiui pro
egiffct,vt potis declarar et i nouum Teftamentum, per, vt Pral.75.t1. pnsi nWD T3 beUd rmfcht vaaba-
qum fanguinem fuum dare. Credendum igitur eft, rm, i manuMtyfi & Aaronjiupir ,(\i Hebr.t.t.
Multifariam multifile rnoits lim btttf Uqutns patrtius ta
verbis potius Mattha,& Marci, qum Lucx,& Pauli frofhitis, Htuifme loe Ht ut eft oobts in filio.
vfm effe.Et.vtfingamusita dixifle.vtapud Lucam, Cur autem noui Teftamenti fanguinem i Chri- Cur Un
& Paulum feriptum eft, tarnen fen fu s cfet,quem ftusappellauerit,dignacommentarijsquseftioeftSo- K*1'* noU
hxretici eTeputaitt, nccvllum inde ad confirman- lebantomnesfere gentes victimarumngine fan- TclcmeiM
dum fuum errorem argumentum pofent fumere. cire feed era ; aliquando&kgimus folitos, quiali- tos>
Nllum ar- Si enim Chriftus dixiflct; bic e calixnouum Tefla- quod inter fe, quod fniffimum,&inuiolabjleeire
gumeniura in meofanguine , vtLucx verba vertenda funt, vellent,fcrdus ftabilirent, traitum ex proprijs venis
colUgere Hebraifrao * vfus fuiflet, in meofanguine , id eft, raei
fanguinem bbibdum, nlteralteritradidifTe, quod Sal. in
hxretici ex **ngum's> vt Matthxus, & Mtrcusfine Hebratfino & noftro tempore fieri folet.Hoc Chriftusfccit,dato bJ\110 Ca"
nrbis.D. dixerunt.Cm ergpidemt,bic eflcalix in meofngm- ad bibdum Apoftolis fanguine fuo; nouum fcedus, 11 "
lucx 5c ne,Sc,bic eft oalixfanguinis mri.Fingamushoc poftcno- id eft.teftamentumfancire voluit; duodecim enim,
Piuli. ri modo Chriftum dixifle, nulla profecto figura ef- qui aderant,Apoftoli,omnisEccle(x,cum quafce-
it: nam biceflcjlixfangumis mei: nihil aliud fignificat, dus inibat, perfonam reprxfntabant. Id ergo Chri
qum in hoc calice eft Unguis meus, raagis figu ftus voluit verbis etiam exprimere. '
rata oratio eft, qum 11 dicas , hxc eft amphora vim, Prxtcrealluditad veteris Teftamenti inftitutio- Compara
hoc eft , vas aqux. Videamus an in nomine Tefta- nem.quod fanguihefcrificati vituli dedicaran) fue- kiotaexM
menti figura ft. Uli, qui ad figuras omnia reuocant, rat c.Videtur etiam ad verba ipfa Mods alludere,qui * 1.**
figuram efTcontendunt, quia calix nouum Tefta fumpto, afpersoquefanguine in populum dixit, htc cXO(j
mentum appcllatur. Ego,qui non figuram, fed veri- efanguisfoederis, quod mandatt aayos Deus. Opponit e. *4*
tatem quxro, figuram nullam inuenio. Q crgoieMofi , fanguinem fuum vitulorumianguini,
* Hcbraifmi in quo partcula 3 btth, cum,"nom>ne pro Apoftolos, populo Iud:torum,&a(jKTfionem afper-
genitiuoponatur , multa exempla profetri poilcnt, fed hoc fioni,& teibmcntum, teftamento. A fper (erat Mofes
vnum hicfufficietex Pfalm.17. ijK3 \!]) nby hhalah
Hebrxorum populum exrrinfecus vitulor fangui
f,hf<h*n itM[o, afcendit fumus iniu eius , pro use eius.
ne, afperlt Cbriftus Aportlos intrinfecus fanguine
Nomen Videmus enim in omnibus linguis nom en feedcris fuo, hanc fortafTe vim habere | otcft participium il-
fxdetis multa fignificare,& res,dequibus fdus fincitur,& lud v.ymjl>fA{jav , qui efluaditur, id eft quiafpergitur.
raulta fi- ymbol, quofmcitur, vt pcrcuffioporcarapudve- NouumautemT ftamentum appelht, nouum pa-
gai&cac. teres Romanos fadas crat,itaque fine vlla figura vo- dum, quod non iam cum folis ludjeis, vtprius,fed
cabaiur:&vctusTeiiamctum non folm dicebatur, cum omnibus omnin gentibus q* Euangelium
qudDcus ex vna.Hebni ex altera parte raccrede- rcceperint, confirmauit, vt omnisqnitreditineum,
bebent,fedetiampromiffioipfadiuina,vtfcpcdicit ftreat , fedhabeaiyitamaiernam, vt ait D.Ioannes icif.^.tt
a4.Reg.15. uyffUffBmy6t Unguis ille,quo tamquam externo Aliudit ergo ad nouum illud fcedus,quod Deusper
15. iymboloinitum fecduserat, idquc fine vlla figura, prophetas fxp promiferat e. Atque hanc fortafTe e Ifa. 9.
...7. quia hxc omnia nomen fignificabat. Apud Lucam cmphafim habet articulus ille Grxcus apud Mat- n.
oratio fine verbo eft. Itaque dubitari poteft, & D thxum,& Marcum, nti ^7 t / juk -n s vtvnt Ier.ji. jr.
multis difputatur.vbi fubintelligendum verbum fit, .T/rtStixof. Hie eft fangmsmcui noui iita Teamenti.id eft, Jt*
H;r,inq uif, calix nournn Ttflan.er.tum in meo[anguine. illiusnoui Teftamenti) quod promiflm erat, & de
Vbiverbum Duobusenim locis verbum r/?,poni poteftlaut poft quo fxpaudiuiftis. Vnde intelligitur, cur, cum de
til, ponen- pronomen bic, I ktfl calix nouum Teftamentum, vt calix, corpore loqueretur, nulla de nouo Teftamento m-
dumfiu. perappofitionem,tj(<fn7f/?<<wff<m appelletur, aut tionem feccrit, cm autem de lnguine, fecerit; ni-
poft nomen calix,bic calix eft nouum Teftamentum in meo mirum,quianguine fcedera finCibanturi non vt
fanguine , quo fenfu vidctur dixiffe Paulus, verbo exiftimat Origines, qud eius fanguine redempti
poltpofito, bic calix Teftamentum eft in meoftngut- fimus ; nam & eius came redempti fumus.
ne. Sed ego quidem non dubito, quin ftatim poft Deinde colligitur,Ghriftum ibi nouum Teftam- Chrftu
pronomen bic, verbum ponendum ft. Cm enim tum conlituiTe, non in cruce, vt noui hxretici con- non ln *
Ma*thxus,& Marcus,vt diximus,non folm intcn- tenduntmon enim fenfus eftjhiccftfanguis.quoian- ^ .J?
tiam/ed verba etiam Chrifti recitauennt,ex illis,Lu- cietur,! ur,fed quo fincitur nunc nouum Teftamentum: cclcbiatio*-
cx,& Pauli verba non folm intelligcnda,fed etiam V quidem, cum initurfeedus, partes prrfntes efTe ne nouum
oxdinda fun^Prxterquam qud,vt modo diximus, oportet, aliqua miftere verba, aliquoddarefymbo- Teifamen-
noneratChriftopropofitum, vt nouum Teftamen- E lum.in cruce nihil eiufmodi fiftum eft: Chrillusde- tufneeafU
t um.fcd vt fanguinem fum traderet. Itaque creden- ferts erat, & quafi capice minutus , cum bla matre, nut*
dum non eft, id dicere voluifle : biccalix eft nouum Te & D.Ioanne loquutus eft,fed de rebus ttiimpriua-
amentum , fed bic e calix fanguimsmei, qui calix eft tis.non depublico fdere lcutus eft: hie omnia fe
nouum Teftamentum. Quare ad hunc etiam mo- cit, quae ad foederis celebritatem defiderari poterlt:
dum, verba D. Pauli,quamuis tranfpofita fint, redi- cm ApoftoliSjid eft, cum tota Ecclcfia erat: in con-
gendafunt. Scribit, bic calix nouumTtftamentwn e : id uiuio, vbi fblcnt fcedera cclebrari, fanguinem fum
eft, hie eft calix nouum Teftamentum. dedit, quo tamquam fymbolo cedera feritur, ver
Mrito dubitabit aliquis,cur Lucas,& Paulus non ba dixit, quibusfefecdus inirecum Ecclcfia decla
dixcruntjhic eft calix nouum Teftamentum fngui- ra xjric efanguis mens noui Teflamenti. Hie ergo nouum
nis mei,aut clarius,hiceft calix fnguinis mei nouum Teftamentum conftitutum eft. Vnde & illud rurfus
Teftamentum. Refpondeo, Hrbraifmum * effc, in colligitur, eum tunc iacrificiumobtulifle.finequo Chriflu$lo
meo fanguine, id eft , permeumfinguinem,quopro- iniri fcedera noiipotcranr. Cm ergo lnguine fuum J^*cbcU*
pterc vil funt , quia calicem, nouum Teftamentum. Apoftolis tradit, dicens : kiceftjanguismeusmmTefid- ""1 "
b iiij
 y>i COMMENT. IN LVg: 59*
' piw/i , in poflVffionem nouiTeftamenti cos mittir. A guine "dicitur, qui pro yobis effunditur. Dicet aliquis,
Gblligitur etiam , Chriftum verum dediTe fangui- nomen calici$,quo Lucas,& Paulus vfi funt, huic in-
ncm,Opponit enim fanguinem fuum fanguini vitu- terpretationi repugnare: dicitur enimapud iliosnon
loi um', tamquam figuras veritatem. fanguis,fedcalixeffundi,77i7jeier ^^.-
Quipromultis-] EodemvfuseftMarcus.Lucasau- lixautemnon effundituradfacrificandum,fedadbi-
tem,& Paulus dixcrt,<ppr wins. Vtrumque fini ul bendum. Refpondeo, & alias gentes folitas fuiffe vi-
dxiffevero lmite non eft, cum ad prsefentes verba timarum fanguincnTpoculis exceptum fcrificare,
dirigeret:vtroautem mododixerit,omnin - quod propri libare dice batu .
ftat, fed conieura duus probabiliflma arfirmare Supptnunt alij culms, tepidmque cruorem Yu.f.Jf.a\
Pro Tobii audeopotius dixifle, hie estfanguis, qui pro yobis effun- Sufcipiunt paleris :
petius cju diiur,q\iita,qui pro multis. Primm5quia c folis Apo- ' Inquit ille,cm de facrificio quodam loqueretur
pro multis 0$ loquebatur. Deinde,quia ,vtfuprdiximus, &Moyfes ipfe, cuius hic figura Chriftus cxplebat;
dixit*" munus >* c6mendabat>volbtque dcclarare,quicl fanguinem vitulorum accepiTe ditur, haud dubi
' illis.quibus porrigebat fanguinem fuum,profuturus patera, deinde in populumdiiperfiffe*. e Exed.14^
effet; quare ex verbis Luca?,& D.Pauli, Matthxi,& 19. iVe bibam amodo.] i r' jt k rrv *-7-
Marci verba exponendafunt.vt idem x,qui promut- ywrinnttt vie un*.*, de bac generatione, aut de hoc
s effunditur, & quipro yobis effunditur^ non, vt Euthy- fru&uyitis. Vtus interpris, vt Grzcum verbum ex-
miusv &Theophylausexiftimant , vtidemfit pro primeret, Latinisinufitato verbovfiiseft. Non du-
w/tj,atque pro omnibus, quoshc Caluinusper- bium,quingenimen vitis,periphrafisvini fitrquam-
uerfoomnino confilio fequutuseft,fi tamcnlegerat; quam in Scriptura partim vfitata. Cur eaChriftus
necenimnominat, cm alibi docerelbleat, Chri- vfusfuerit, paulo poil exponemus.
ftum non pro omnibus, fed pro folis praedeftimtis Solet Scriptura alia in eandem fententiam vti pe- Vinumfan.J
mortuum efle; nec fenfus eft,qui pro multis efinde- riphrafi,vt vinur, fanguinem yua vocetd.Quid Chri* Sui' Vuas itt
tur,id eft, praedeftinatis,vtmulti etiam Catholici in- ftus vitis generationem hcappeliet, magna eft qua- \^\^
terpretes exponunt. Quinimmo nec pro omnibus, ftio.Caluiniftaenondubitnr,qunid,quod Apofto- ts r
qui aderant,fignificat fanguinem fuum fundi: minus lisporrexerat,vitisfruitum,ideft,vinum voceti vt 3^ ai
enim eft, pro multis, quam pro yobis: namperinde eft, vbique panem,& vinum afferent, Chrifti corpus, & jam hh:-
ac fidicat, Hicesl(anguis meus, quiproyobis: id c, pro fanguinem excludant.ErquidemOrigenese,& Cy-
plerifqueveftr effunditur ; itaquemultos opponit c prianus,f & Chryfoftomusf,& Epiphanius^ic Hie- d Geo-4>.
omnibus,quiadert.CmergoChrifiusdixi(et:b'c ronymusi, Auguftinus , Bcda,Euthym.& Theo- i' '
*flfangupsmeus,quipro yobis effundiiur.quia certum erar, phylactus I, adfanguinem Chrifti referunt,fd alio i+CUt 'U
eum noluiffeludam etiam comprehendere.pro quo tamenfenfu, qum Caluiniftae. Nam Caluiniftat di- Tra. in
eiusfanguisaquoad effedum &fru6tumattinet,non cunt Chriftum, id quod Apoftolisdederat, vinum Matth.jo.
effundebatur , Matthus, & Marcus, vtid explica- appellaffe,quia vinum erat: hi veroaucbrcs fangui- fIep4U4
renr,optimo confilio non verba,fed fcnfum referen- fuum vocaffc vinum , ficut carnem fiiam apud c*cUium
tesdixerunt: qui po multis ejfunditur. Objiciet aliquis Ioannempantmappellauerar,&perpcriphrafimge- eHom.ia
Ecclcfiam (entire vtrurr.que Chriftum dixiife: qui nerationem vitis, quia ipfe erat vitis vera rc. Qui ho- Kunc lo-
proyobis & promultis ejfunditur. Repondeo Ecclefiam rumautorumfenttiamquivolet,meminerit hoc enm j.
nihil definir, fed cmalij Eunngeliftaidixiffent^ro modo interpretan, ne Caluiniftarum errori aEnis bHxief.
wultis , alij , pro yobis , ne in re dubia errare poflet cffe videatur.Cfirmari bxc interpretado videtur ex
vtrumque coniunxifle. ' Mattha,& Marci narratione, atquecontextu, qui Inom;
Ffutdetar.] Qui effunditur, de cuius prseintis cm dixiflent,Chriftumaccepiffccahcem,dicipulis Kb.i.q.'
aVctf te. temporisvi-1 diputauimus , vbieti.m docuimusad _^ tradidiffe,dixiffque,Wrfii?pwgw',addiderunt Euang.
Quomodocrucemrcferrinon pojfc. Hoc loco videndum eft, ftatim hace verba, mnbibamamododcboegenimineyitis. \1/'"\
^s'J^Eu'quofenfu Chnftus dixent, tune farguincm fuum Sedperfuaderemihinonpoffmhecverbaadn- Cutchri-
cbitlltia fundi. Pleriqueputamfenfumeffe, qui funditurad gui Chrifti cffe referenda. Primim quia quod hc ftu$ fuam
funditur. bibendum;nam&inmenfa,cimad bibendumvin MatthaLUSjcVMarcusdecaliceChriftumdixiiTefcri- fanumera.
petimus, pucro dieimus,funde vinum ; ita vt alludat bunt, Lucas " cribit etiam de Paftha, id eft,de agno genimea
bBxod.4. Chriftusad verba Mofis b. Conucnit cumhac opi- dixiffe, Dederio defideram hoc Pafcba manducare yo- VitlSnomI"
* nione nomen calicis , qui ad bibendum fundi folet; bifeum , antequkm patiar : dico enim yobis quia ex hoc non ^ joan
nec enim alia ratio cogitari videtur poffe cur Lucas, manducaboil'ud , donee impleatur in regno Bei: ergo haec
> & Paulus nomine calicis, quo Chriftus, vtdiximus, verba,qua: lvl.ittha:us,& Marcus referunt, Chriftum
vfusnonfuerat,vlifint;nifi,vtfignificarent,quemad de calice dixiffe, non de eo calice dixit, quo fangui- a<* ngm-
finem nguis funderetur ; nimirum,vtApoftoli bi- nem fuum dedit, fed de qui in cnaagni Pafcha- Jj.;^^""
berent: bibimusenim calicem. lis,vtfuprdocuimus, patrefamilias inter accum-
Magiseorum probo fententiam, qui interpretan- bentcsdiftiibuiblebar. Deinde.quia non rcddit ..
Funditur tur/w/a(</r,id cftjoffertur.facrificatur.Primimjqiiia Chrftusrationem,curfanguinfuumdederit: nam i.io.
poniiur pro ncn dcit,qui vobis funditurjvt dicendum erat.fi ad E dato fanguine aliam rationtm reddiderat: qui pro yo-
offertur, & bibendum fundcrttur, fed quipro yobisfunditur. quod bis efundtiur: fed rcddit caufam , cur defiderauerit
^aerifica- facrificio optim conuenit, faenficium enim eamecenamcum A poftolisagcre,quiavltima futura.
nonhominibuSjfedprohominibusoffertur. erat, vt Lucas explicauit.
Sacrificium Deinde quia cm Chriftus tradens corpus ilium Prartercadubiumnon eft,Chriftumconfueto ho- . Quomodo
hi[ c'j.rc etiam dixerit, Httifi corpus meum, quedproyobis datur, minummoreloquutumfuiffe, quiabamicis long adcalicem
'1 non poteft alia fingicaufa, cur Matthseus,& Marcus difccffuri,itafolentdicere, ampliusfimul: in mCpif*ra
peredum. id,defolodixerintnguinc, nifiquia exiftimartad id autem non dixiffet Chriftus de inguinefuo, qui "*
dtclarandamfacrificij naturam,fat;s effe,fi id dean- eti verus erat,dabaturtamenfubcPEremonia,atque refcrantuf.;
guie dicert, in quo fac ificij vis maxime cernitur. cramto,fed dixiffet de vera,&iufta ccena.cuim-
Denique eodem fenfu de corpore dium eft, quod gis verba illaconuenicbant. Denique, quod fequi-
pro yobis datur,8c de nguine , qui pro yobisfunditur. At tur, doneebibam illudnouum in regno Varris met, vt ftat i m
cm de corpore dicitur, quodpro yobis datur, non po- docebimus;non poteft intelligi nifi de clo:in co
teft effeenus, quod pro vobis daturadedendum, autem non erat bibiturus fanguinem fuum , non
led quedpro vobisiau ificatur: ergo,&,cm de fan* ver, non meuphohc : vinum autem metaphoric
 3 CAP. XXVI. DE EVCHARISTLE INSTITVTIONE. 594
bibituruserat: |o,inquit, diipomvobu,ficut dttpofmt A Chriftus dixerit : nonenimdubium, voluifle cum !
mibiVdter regnum ivteddtis,& bibdtisfupermenjdm pemdicipulorumalerc. ' & nimos prarcedentibuj
' '
a Lee ix. in regno meo '. Ergo non de fanguine fu , fed de deiectos verbis, non bibdm dmodo de hoc genimine vitis,
. 30. vino dixit, non bibdm dmodb de hocgenimine vitis. Vnde verbis fequentibus excime,donecillud bibam yaiifcum
colligo, quemad mod m lupr diximus, ill os, qui mmminreino fdtris. Quoeodem confilio narrt Lu-
apud Lucam duo videntur efleealiccs,non duos.fed cas dixifle eum, poi'rquam corpus, & fanguinem
Qaomodo vnum calicem eTc , quemadmodum Auguftinus & fuum dederar,f>o dtfpono lufas Ikutdifyofuiimihifdttf
mus Ma Eurhymius exiftimant, hoc vno ab i 1 1 is diflentio, meus regnum,vt eddtis bibdtisfupermenjdm in re
tis calix quod ill de i 11 o i pi calice putenr d.xifle Curiftum, gno meo. Ita enim A poiclos monturas confolatur,
non duo primm quidem, non bibdm dmodo de hocgenimine vitis, quemadmodum fi moriens Pater filiofhnri dicat, fe
fnuiflt.
non tarnen dixifle: hte eftjunguis meut, pofte ver di amplam illi ha;redif atem relinquere, non elfe, qud
xifle : hic eft fdnguis meta, fed non dixifle : non bibdm mortem fuamdcfhat Hccautcm nondeooui Te-
by &C- Ego contra non folm exiftimo Lucam ftamenri inftitutionc, fed de poTelione virae beatas
per anticipationem ante tempus calicis meminifl'e, dici potuit.
fed etiam in illa ipa anticipatione narrafle e loco, g Alij regnum Patris , Ecclefiam vocari putant, vt
quod Chriftusantdealio calice dixtrar, nonbtbdm Hieronymus,8: Beda.Alij tempus illud quadragint*
modo de hoc genimine -vitis. Nifi forte dicamus vnum, dierum, quibus poft r^furrectionem cum Ap; ftolis
&eundem calicem fuifle, quo hrilrus in Palcha.i, f*pc edit,ac bibit, vt Chryfoftomus, Theophyla-
iccommunibiberat ccena,& quo poft fanguinem cbs, & Euthymius S:d h.i duoe interprctitiones
fuum dedir, cmque primum in Paichali biberet ijfdem quibus prima argument's refutari poflunr.
cna,ea verba dixifle, non bibdm dmodidehoc genimine Nam dies .He non porcft ni longiHmum,& poftre-
K'i,nec exhaufifle calicem.fcd aliquid in eo vini re- mum diem demonltrarc, ficut dies iudici) , dies ille,
manfiiTe, quod poftea in fanguinem fuum confecra- vocari folet *. i. ad
tum Apoftolis dederit ; ideque ita Euangeliitas Prxtcrea illud etiam obferuatur in faci is literis, J'*, 1/^
base verba cum calice illo confudifle.vt de eo calice, quamuis regnum Dei aliquando pro Ecclefia, ali- I IO * '
quo faguinemiuum Apoftolisdedit,nifi diligentius quando pro Euangelio accipiatur, timen regnum i. ad Tim.
lector animum attendat, d ta fuifle vidcantur. Hoc Patris,numquam nifi caelum vocari: idco,vt opinor, i i- 18. Sc
mihi certumeftde fnguinc Chrilti dicb non efe. qud folus Pater numquam videaturde ccelode- 4 8
Matthxusigitur,& Marcus non fei uato,vr fiep fa- fcendifle Deinde illud etiam obferuo, quotiecum- $,am
ciunt,narrationiscrdineverba,quarantecalicis con- quedeciu,& potu rcgnicloram Scriptura men- fcBsEcde-
icrationem Chriftus dixerar,poftconfecrationem tionemfacit,rcgnum ccelorum,necproEcclefia,nec fia dici po-
pofuerunt. pro Euangelio,id pro vita beata poni folere dSdti* teft, fed re-
Donce bibdm illudnouum] Quidam interpretantur ior,inquit,cum dppdruerit florid tua:tk c, ico dutem vew, Snum Pa-
nouum.id eft,nouo modo, quod ipium non ad vin., ejuod multi db Ortente ,& Occidente ventent, & recumbent "p^f0*
fed ad Chriftumreferunt,quafidicit,donec renoua- cum^4brdhdm,&lfddc,& Idcobinregmcalorum. tk htf t,
tus,id
j eftjglorificatus
19 illud bibam.ItaChryfoftomus,
- ' - cm dixiet, mddmdefimul
\ i dtfeumbentibtu dixit illi, Bed-
Mattb. s
Euthymius,& Theophylaftus, quos plerique rec- tus, qui manducdbu pdnem tnregno Dei : & e, tgodifpono . *
tiores interpretes fecuti funt. Hie enus aliquando vobis,ficut di>ofuit mihi Pdtermeus reg>mm,rt cddtis,& bi- ' Luc. 1 14.
etiam mihi pi it , modnon placet :& quia nimis bdtisfupcrmenjdmmcdm inregomeo>Sch,Be*ti.tiuiddca 'J'
1 n -i n j : .. r . . r h i r.'eap.11.
dura locutio eft, nouum, id et,nouomodo:maxim- ndmnuptiarum dgmvocdtifunf.qux omnia fine vlladu- l9 ,
que,fi addiuerfa,vtiftiauftores volunt,referatur,& bitatione de coelefti , beatque vita intelliguntur. h Apoc.i>:
quia pronom '/Wpati non videtur, vt ita interpre- Ergo & quod Chriftus hiedicit : in regno Vdtris 9.
temunquod ad vinum proculdubiorcfertur;itaque cum debibcndo agat.
vinumipfum nouum appellatur: nouum igitur dici- u Deniquefi regnum coelorum pro alia re, qum vinamno-
tur.non qud nouo modo bibedum fitted quod al- pro beatitudinefumatur, haud video,quomodo vi- uum non
terius generis.id eft,praeftantiu5,atque iucundius fu- num illud nouum conuenienter exponi poifi.mam fi Pote/t dc
turum fit,qualeillud erir, quo omncs bead in ccelo de anguiiieChrifti interpreteris, poft rcirrcdio- ?
inebriandi efle dicuntur:Jfri4wr,inquit,<r-i'fr-nem bubrflenon conftat, aut fi bibit , non potuit tarn jn*euiei.
Pfal.j. tdte domustu* h. Solent enim Htbrsi,* quorum phra- exiguum temporis momentum dcfignare.Si de vero
fim Chriftus fequutus eft, quicquid prarftantius eft, vino.poft refurretonem, non nouum, fed vetus bi
NoDum arque (uauius,nouum appellare, Cantdte, inquit, Do
yud Hcbr. mino Cdnticum nouum c, id eft, iucundum. bit: nam illud nouumad eft, nouo modo iam refuta-
jaodfuaue uimus.Cum vita autem beata nouum vinum optim
eel- Nod Dauld tanturn, fed Ifaias etiam codem plane Hc- conuenit, quia,vt diximus,Hebra:orum more nou,
ItBi eft, di- braifmo rfds dixit c. 41. 10. x"\T\ ' ' fchiru id cftjpraeftans, fuaue,&iucundum appellatur, qua-
tnr. LADCNAI fchir ckaiiafch, Domine nouum. lia veteres Pocta:neebr,& ambrofiam efle fibula-
Wl 9. Jn regno Vdtris mei.] Quidam non mali interpretes, bantur. Atqueadhuncmodum Orgenes ', & Gre- iTracat.ift
malo animo interpretantur, regnum Patris, ini- goriusNazianzenus k,& Bcda.quamuisipie quidem hunc lo-
bilis DOn tiumnouiTeftamenti,quodinipfaccenaccepit,cmE Beda allcgoric interprctetur. cum jy.
^Ecdefise Chriftus corpus, & ianguinem fuumnoui Tefta- Objicit quidam cui prima interpretation em om- * \nhn"'
menti dcdit.quodidtofaciunt, vtgenimen illud vi- nium minime probabilcmfequuto, haec noftra non um Paf.
tisjvinum, quod ante Chriftus biberat;nouum autem placuit, credendum non efle, Chriftumtam exiguo
gcnimen.id eft,nouumvinumChriftinguisintelli- \erborum interuallo, verbo fignification muta u if-
gatur.Piumftudium.fed minime neceflri um. Nam Ce, vtgenimen vitis, nunc verum vinum, nuncmeta-
regnum Patris,non pofledeinftitutionenoui Tefta- phoricum,ideft, beatas vita: fuauitatemappellaret.
menti intelligi.vcrbum illud,quo Mattheus,& Mar- Leuis in re graui ratio , ic qua: non minus fui auco-
cus vfi iunt, planum facit , vfque in diem ilium, quo illud ris3qum noftram fententiam refutare potell;Bam fi,
bibdm vobifcum nouum in regno Patris met : dies enim ille vt ille ait , vinum nouum fanguinem fuum Chriftifs
non potcratcademeenoxjminus etiam eademho- appellauit, verbi, etiam mutauitfignificationem.SI-
ra, qua nouum Teftamcntum Chriftus inftituturus guis enim Chriftinon verum, (cd metaphoricum Vi-
eratj quin, vt poftea docebimus, non quemuis diem, num eft. Tenendum ergo memoria, quod1 adnota- 1 cap.t.*i.
fed remotifllmum demonftrat. Deinde, qui hoc di- uimus, folere Chriftum in cademoratione, vnoeo-
cunt,non videntur animaduertt re^quo confilio hoc dmque verbo ambigui vti, np folm fine vitio,fed
 59$ COMMENT. IN L VC.
cum magna etam orations elegantia,& argutia,fub- A vfitato hymno dicuotjEi hymmdiBo.Paulus Brugcn-
tilitatqueintentia, D;w'f,inquit, mortuosfepelire fis fcribit, Iudxos loco gratiarum actionis, feptem
wortuosfuos: priori loco mortuos metaphoric, po- Pfalmos recitare iolitos, id eft, Pfalmo centefimo
fteriori ver mortuos appellat , & in illo exempio, duodecimo,cuius initium eft, Ladate purri Dominum, Chriflus
loan. 4. quodhuic, dequoagimus, fimillimumeft3. Omn, vque ad pfalmum centefim um decimumolauum. 4U* gratis
-1* quibiberit ex aqua,fitiet iterum: qui autan biberit ex aqua, Alij Chriftum, nouumaliquem hymnum c'ornpo- J'im aio"
quam ego dabtei , nonfitiet in aternum : primo loco aqua fuifte dicunt. Neutrum certurn eft; illud hoc proba- nev '
propri, fecundo metaphoric vfus eft. bilius; Iudasos enim aliqua certa gratiarum acYione
Melius objici poifet, quod Chriftus dicat,e biba vti olitos ide credendum eft,quod non folum co-
tx hoc,donec bibam illud : nam cum dicit hoc, & peri- rum interpretes doceant, idetiam pra:ceptum illis
phrafi defcribit, verum vinumdemonftrat:& cm Deofuiflevideamus d. cm comedera, &f*tiattufue- dDeurg1
dicit3</oof bibam illud nouum,idera ipfum vinumintcl- ris, benedicas Domino Deo tuoj^ro terra optima , quamdedit 10
ligir.quia ad illud,/c,& iUud,i#w</,refertur. R efpon- tibi.
deo,h.xc pronomina hoc loco nccindiuiduum, ne- Exierunt.] Exdomo, vbi cnauerant,autetiam ex
quefpeciem, fed totum genus, quod nomine vini vrbe; vide difputationem cade re apud Ioanncmc, c Ioan.u;
fiuepropri, fiue metaphoric continetur, demon- vbi&cur exicrit,dic"turiimus. D.Ioannes inter fa- ji.tit.i.
ftrare , fed ex circumftantijs intelligi pronomen hoc cramentorum exhibitionem , & egreflum Chrifti,
Quid figni- accipi provey vino W,prometaphorico,ptrinde multailh's, & grauiifima verba feciife tradic, qua?
ficemhoc enmi cft acfidiceret, non bibam deinceps vinum, pluribuscapitibus f fcribit Lucas etiam alia nonulla f * CSpiJ
illud. donee bibam illud vobifcum nouum in regno Pa- ponit,qu33loannesprtermiit;fa<ftamfui(Te conten- jo.vfqucad
tris. Alij objiciunt,quod Chriftus poft Refurrcdio- tionem inter Apoftolos, quis eorum viderctur eile initium
nem,antequamad cccl afcenderet, faep cum Apo- maior, &reliqua, quae nobis explica ta funt,& illa caP >*
Ad.io; ftolis ederit,ac biberit, vt Petrus teftaturb. Primum h,l/esetiquipemantfmecum intentationibxin>cu,Cf ego |^"P-10,
4*-. poTemus negare bibiTevin, quia id Scriptura non diSpono yobujicut dipojuit mihi Voter regrmm,yteda- hLucn.
dicit, fed vtconcedamus,quiaprobabileeft, linon tis,<? bibatisjuperm'niammeam in regno meo. Vndecol- iS.h.jo.
femper,aliquandobibiire; verba Chrifti humano,& ligitur,antequamCnriftuscxirct domo,exijfleIu-
confiieto more intelligendafunt ; cmque dicit, non dam, quia dicit,?iu eflii, qttt permanfiflis mecum in tenta-
bibam moo de hecgenimine yitu , tantm iignificat, fe tiwibtu w, quafi opponens vndeeim Apollolos lu-
Chriftus pofteanonefurum.&bibiturcumApoftolis, ftcut^ dae, qui c"umillointtntationenonpermanferat,fcd
port refur- antea ; ibat enim ad mortem : edit quidem , & bibit potius i , magmcauit contra eumfupplantationem. i pfil 4o.
ticItbU " Apoftobs P^ refurrcionem;at non confueto In montem Oiiueti.] Diftabat mens Oliueti ab vrbe .
bit fed non more> vt natura neceffitati ltisfaceret , idobiter, Ierofclymafibbati iter, vt Lucas fcribit K,idcft,mil- * Aft.i.u.
conlofto raptina,& ttm, vt fe reiurrcxilTe deraftraret,edit, le paflus,aut vt alijvolunt,bis mille.Certum eft,pro-
(norej & bibit; & fold de his rebu$,quas alio mcdo,qum ximumfuuTe locum, cum Chriftus poft cnam eo
ante, poft refurreft'onem egit, ita loqui, quafi non ire potuerit: quamquam hortum Gethfemani, in
egerit: , inquitjiw/ ytrl>aqualocutm[um yob,cm quem iuifle dicitur,vero mi e eft,non in ipb mon-
cLuc. 14. adhuceemvibifcfim c, quafi tunc cum illis non effet; te, fedcitraadradicemmontisfitumfuitfe.cmno-
4*- nempe quia ira cum illis erat, vtnonnifialiquando men ipfum Hebraicumyaempingutm declarer.
illis appareretjCiterum inuifibilis,non vt ante, ita vt '31. Omnes yosfeandalum patieminuj Nonfignificar,vt
empercumilliserer,femperabillisvidcretur,fem- multi interpretantur, fdem Apodlos perdituros;
per cum illis ederet,acbibi.ret.Eodem igiturmodo, nec,vtalijdicunr,infidevacillaturos cfle;autnega-
etfi poft reiurreftionem fuam cum Apoftolisaliqu- turos Chriftum, fd deferturos, vt ex Petri refpon-
do edit, & bibit, tarnen quiaidnonnifi veluti per onc collipxur Etomnesfcandali^atifuerintintejego 1 VcrOj;
tranf nnam fecit, non ducit in numerum. numquamfcandaU^abor, id eft, etil omnes te dfrant, Apoiblo
Hinc ratio colligi potcft.quam in hunclocumfu- egonon deferam , fidem enim nemo eorum perdi- gj"cme
pr diftulimus , quam ob rem Chriftus periphrafi dir,ne Petrus quidem ipfe.qui negauir;etfi icio non- ^ ?'J'
vfusfit.Suntquidicunt,alluderevoluifl"eadconfiie- nullosveteresautoresitaloquiblere, quafi fidem Petl'us g.
tarn gratiarum actionem luda?orum ; qua; his, vt fe- perdiderit, non diftinguentes fidei confelhonem dem noa
runt, verbis concepta erat; BcnediElmfis tu Domine \ex fide, & negationem Chriftirideiamiffione, quae araifune-
mundiqui dai noltsfruBumyituA omnino probo, long diuerfa unt.Lucasm foli PetrodixiTeaitj a^um
reprehendo, fed illud mihi videtur probabilius, mon,Simon,ecce Satans expetiuityosyytcribraretficuttriti- mca? iU
Chriftum emphafis caufa ita loquutum eTe : plus cum. Dcinde Matthus & Marcus hic ita narrant,
enim eft, & maiore cum exaggeratione dicitur , non quafi Chriftus ea dixerit, poftqu de domo exi)Tet.
bibam ex frutu vitis, qum non bibam vinum, fien t D.Auguftinus n putat prius Chriftum dixife, quod n Lib.).e
magis exaggerate idem dicit,qui negat fe,quicquam Ioanncs narrt , Q^retis me,&cutdixi ludis, qui ego conCEuaj.
quod terra terat, efurum elfe, qum qui negat fe ci- yado, yos nonpotets venire, inter- *'
bum vllum fumpturum, quamuis nullus cibusfit,E rogafTe, quod idem Ioanncs fcribit P, Dominequoy*- "yc^i.
quern terra non ferat, quia periphrafis illa,atque de- dis, Chriftum rcfpondilfcQ^ ego yado,nenpotes me mo~
fcriptio orationi vim addit. db fequi,fequtris autem poea : Fetrum dixifle, quarenon
30. Et hymno diclo.] ) vfvnwnt, cm laudem Deo poum te fequimodo ? animam meam pro te ponam. Tune
acinijfent; haec enim tria.Grarca diclio compleftitur. Chriftum.qm videret Petri conndentiam,& iatan-
Hymnuii ltaquenon folus Chriftus,fcd etiam Apoftoli hym- tixfimilem promiffionem dixife, quod Lucas cri-
Chriftofc numdixerunt, vt Orgenes, & Hilarius adnotant; bit, Simon >imon,ecce Satanas expetiuit vos, vteribraret.
Apoitolis quamuis Beda non confiderans Graecam verbum Qiipd autem Matthxus, & Mucus dicunt, omnesyos
fEccle"" ^"n"^ d'^um putet. An cecinerint , non itis Jcandalumpatiemim^ut Chriftus poftquam Petro pri-
fiadici cfiat:fedquia id verbum proprifigniricat, proba- uatimdixiffe^quod fcribit Lucas,ad omnes conuer-
exempkr. bile eft,& exemplum cantus Ecclefiaftici eiTepoteft. fui omnibus dixir,autquia,quod Petro dicebat,om-
Mifla inte- Cert Chryfoftomus ad Miifx icrificium accom- nibus dtccbat; Matthaeus,cV Marcus non verba,fed
graaudien- modat,indecolligens, neminem deber ante gratia- fenfum Chrifti retulerunt.
rumaftioncm, quainfinefit,abcclefia dicedere. J m*.] Hebraifmus,* id eft, propter me. Cm
Sunt qui putentjChriftum vfitatum aliqucm Iudeo- videbitis me indigna patientem,occafionem mei de-
rum hymnum cecinifle. N am Eutngcliil* quafi dc ferendi accipietis, hoc eft,/:andalum patimimin zne.
 597 CAP. XXVI. DE CHRISTI MOESTITIA IN HR. 598
* Huius Hcbraiili exemplum babes , Genef i. i. a Quaeretaliquis,cur Marcus aliter de ea re, quim
' batbafebit tmfkmkkmif warn dtjfrutdm m alij Euangelifta,fcripferit. Probabile mihi videtur, cusa Cor Mar
c*te-
fmfutt id et i piopter.
Marcum $ Petro.cuiusdicipulus erat, inrellexiiT.-, l,s .Euan"
* Zach. i}. Scriptum e enim.] Accommedat Zacharia:ateiti- non folm,qua fntentia, fed quibus etiam verbis fi f*^s -
monium ad fc iure fuo. Nam etfi ad veteres facerdo- bi Chnftus prasdixiflet fore, vt ter cum ca noc"f.e ne-
tes pertinebat, de illo tamen propri ditum fuerar, garet; ijfdmque verbis vfum fuiTe; eoautem vero
vt ex pneedentibus, & fequentibus Prophetas ver- miliusefb, Chrift Marci vfum fuiTe verbis, qud
Percute an bismanifeitum elf. Accommodt autem,nonvtdo- ea maiorem habeant efficacitatem. Opponit enim
percutiam ceatneceffari euenmrum elfe, vtfe Apoftolidei-
^_icen um jant^fquc culpa euentus neceffitas excufet,fed vt Chrftus nurrierum numero, quafi dicat, diligentior
tu cris in me ncgando.qum gallas in cantandomam
doceat,id fibi nouumnon fore'; nam & feiam fcire, antequamille bis cintet.tuter menegabis. VidemuS
& vero prophets pradium fuiffe, Vercutiam pao- namquetotam Chrifti orationem cmphaticam elle,
rem Apud lJrophetam Hebiaic eil "|
kirnen dice tibi , hace enim emphafis eft ; inhacnoile ,St
1 had) etb baroh eb , percute faeremi Scptuaginia hxc,quali du at, hac ipf node, qua iafts te, ctiaml
verterunt or percute. Itaque facile adducerer g promemnri oportc-at. tenon effe negaturum, ante-
hoc etiam loco pro -^, percutiam, legendum effe quam gallus bis cantt,tu lermenegabis
^ percute, ne Euangeliftae verba verbis pro 36. Imnliam.] f *, q4-o eod em verbo Mar
phete duionare videantur, uifi viderem nonnullii cus Vfus eft. Hortuin fuilfeconfhtexloanne \ in o cap.,x.t.
etiam alijs in verbis,Euangeliftam propheta difcrc- quern Chriftusomioni scat* fa fxpcititabat.u idem
pare. Malo itaque dicere uangeliftam feiueniiam art loannes p, Iudam fciuiffe efolitumire thri- P *crf.a.
fpeclaffe,non verba. Quod ad fententiam autem at- ftum,& Lucas4, GTegrejfusibatfecundhn co-'tutudinem qcap.t.'
tinet,idem cpcrcute,Sc ptrcutiam. Deus enim erat, qui in TAontem oliuarum ; vnde apparet, Chriftum , non vt
paftorem percut iubebat.&qut peralium facit,ipfe fe abfeonderet, eoferee; pi(Te,ftd po'tis,vtfaciliuj
ficit.Indicatergofe elle, qui Filiumfuum percutir, luda, & militum cohorte inueniretur, yteoloco
Roin % ficut alibi d citur , eum pronobts ad mortem tradidieb- Ioipncs indicaoit.
} 2. VoflquAW autem rejurrcxero, pracedam yos in Gali- Q^dicitur Gtt femani.] Gechefemanipbtius.aut Gethfema.
Uam. ] Duobus verbis difcir>ulorum nimos re- Gele nam dicendum effet, ideft, vallis, aut bonus ni rniedU
creat,& cum fc refurrefturum affarmat, & cum eis m , impingis, pinguis.quiafert.lis erat;octauus, fit.
Galiba appariturum c quia, vtquidam putant, cmcircum lerofolymam
De triplici . Umendicottbt tjmamhacnotle , antequam galius multseamne villar effcnt^iultiquehorti.exdiftan-
Pctinega- cuntet, ttrwenegabis.] ^ kWix,priu[quam gallus tia.quaab vrbcaberant.nominafortiebantur.vtalius
none, vocem bisdederit,termeesne*tuw, vnde nata quaeftio primus, alius fecundus hortus dicerctur; vtapud
cap. 14. eft, quomodo intelligcndum fit, quod Mitthacus Romanos primus, fecundas, tertius^ ab vrbelapis
jo.
d cap. ti. dicir hoc loco, Sc Lucas *,& loannes ^antquam gal. putat Cyrillus aliquod fuiffemyfterium, quod r r r ,
34- cantet, ter me negabis 5 an aduerbium illud ter ad Chriftus fein hortum comprehendendusreceperir inc 1 iT
cap.ij. gallicantum, an ad Petri negationem referendum hortum fcili.etillumiymboliimfuiffeparadifi- nos ' "
f Lib de fit 0-^,$ ? putat hunc eff: fenfuiB, datefum inpafid.fodiabolocaptosfuiffejineodemparadi-
conf u'g g'lbucantet, ter me negare tncipies , qu.ifi ante galli can- fo libemos; comprehenfio enim Chrifti, initium
cap.t. tm tres negationcs inccprnt, fednonabfoluerit. fuit noftralibertatisi
Durainterprctatio; nam excontextu huius loci ,& 37. Pem,& duobus filijs cbed.] Iacobo, Sc loan
g cap IX. Luca R,c4 tx loanne", manifeftum eft, Chriilum ne . Curaliquos fecumallumpferit, non diffi ilis f ..
dicere voluiffe antcquam gallus cantaret Petrum cftratio. Voiuit orationi, fu^doloris, & lethalis il
h cap. 13. feter effenegaturum. Deinde,.pent Auguft.no iUo liusfudoristeftwhab^Cwautert ho7tm^riui
3- modo interpretanti tota huius fententie Chrifti gra qum alios, Hilarius, Chryfobmus , & Th ophy-
tia: fignificat enim Petrum, antequam gallus cantet, latusrefpondenr, propLreaquod hi tres^loiiam,
id eft.breuifimo tern pons interuallo,non femel,non Sc maieftatem ipfiusin Transfiguratione vidi rant t, .7.;
bis, id ter fe effe negiturum. Ita intelligendum effe & verendum erat, nealij, qi non viderant, Chrifti Cr hos
euentus docuit, & Euangclilta; monuerunt ; nam infirmitateoffenderentur.Sinipliciusrefpnndfripo- "cs S!ul"
iV.rf.74 V Matthxus infri, & Lucas *,& loannes I, poft- teft, ideo hos tres potius , qum aos aTump/fte, Ul*
71- quam narraffent, ter Petrum ncgiuiffe, add iderunr, quia plus illii cohfidebt , ideque ad omnia leere-
XTClffO.
<I. & continuo gallus cantauit, & recordatus efl Varus yerbi ta blebat adhibere, ficu t ad T ran s ti g u ra t ion m ad-
leap \l 17. lefu, mtoddixerat, priufquam gallus cantet , ter mtnegabis. hibuerat-
Quisgalli Rcfte ergo hunc locum explicauit, qui dixit Mat- Coepit toniriari,fjrma!flusee.] ^ kvttTiS^, >
cantos in tharum, Lucam,& Ioannem,ga]licantumappellaffe, J^ft>rttv,triflari,& anxio ejfe animo , eft en im Jbfunf,
"Plura- non illum,quem ad mediam noc"tem edere folet gal
ita vehementi obiedi difcriminis metu angi,vt quo-
lus, fid cum,quemanteaurram,qud ille propri, dammodo exanimis, & attonitus fis. Euangeliftr
atquevfitatcgaHicinium,autga!licantus vocariib- ver Matthatus,& Marcus, qui hocvfi funt verbo,
lcat, quia primus cantus alio nomine media nox - folam magnitudincm triftitia; Chrifti declarare vo- 1 Chtifto
pellari potcft. Tempus autem illud, quod auroram E luerunt. quomode
prxcedit,& quo gallus cahtet, ifi galli cantusap- Fucruntolim,quinegarent,veraminChriftofuif- trtititia.
pelletur,aliovocabuIoappc!larinonpoteft.ItaScri- fetriftitiam, vt Chryfoftomus u, & Ambroluis* ir- "aHoc
m Tob.l. ptura loqui' folet " ' m, Et fai/um efl circapidloim cantum, dicant,& Damafcenusdehireticisquibuldamfcri- |
11 dccerfiri iuffit B^aguel ftruos[uos,& abierunt cum eo pari- bity,Nefcioan Hilariusin eo imprudenterfuerit er- inc.n Luc.
a iap.15.35. ytJmntfrpulebrum, Sc Marcus ipfe n, VigiUte ergo, rore: nimis enim ille congruenter vid etur loqui *,v bi Li.de h*-
nefritts enim mun do dominus dowus yeniet , fero , an media plan affirmt nullum Chriftum dolorem nfifle, ltf
mile, an galli , an man. Ergo ante auroram, licut etiam alio in loco a. Euagrius fcribit, fimili * &^j,Cr,'"
quod propri tempu1; galli cantus appellator, Pe- inerrorcIuftinianumImperatoremfuiiTc,imp.atibi- 10
trus ter Chriftum ncgauit, vtMatthrus, Lucas, & lern fuiffe Chriftum. Non poffumus ciusreimelio- Tn'nir.,
loannes fcribunt,& quod idem eft, antequam gal rem teftem, qum Cliriftumipfumdeiderare, qui a In Com.
lus bis cantaret, femeladmcdiamno"t%m, iterum animam fuam vfque ad mortem triftem effe dicit. in Pf'i 8
ante auroram, ter Petrus uegauit, vt fcribit Ali) contr.vtrefert D.Thomas c, etiam icundm
CU5. diuinitatem,paffioncm,ac dolorem fenfiffe docue- cVn .
 5*? COMMENT. IN MATTH. oo
Triftiti runtjnimisftult de diuinirate fentientes. Alij,trifti- A Chriftus beatus effet, triftitiam etiam in fupcriorem
Chnlii an- tiamiftam Chrifti, non paffionem fuiffe, fed propaf- anima: partem admiferit: nam icut beatitud nem
"""T1 fionem, id eft.non *3<x , vt Grxci vocanr, fed e?- fuam cohibere potuit, ne deflueret in co< pus, vt pati
an propa'f- =*St' ; hoc autem inter paflionem , Se propaffio- poflet.ita premere earn potuit,& quodammodo oc-
fio fjcrtc.se nem intereffe, quod nunc Theologi inter primos,& cuitare , v t ad tempus trftitii cederet, qua; vna paf-
quid fit ho- fecundos , quos appellant motus, intercllc dicunt; fionis fuae pars futura erat.
lumTtium- paffionem effe,quae animum aliqua ratione turbat,& Quacritur inter interpretes,quam ob cauim Chri- CurChri.
1ue' aliquem, quamuis imperfedum voluntatis confen- ftUs triftatus ft. Hilarius, Hieronymus,& Beda,non llus flt
(um extorquet: propaffionem, quxhominemqui- metu mortij,fcd oifcipulorum cmifcrationejqud atus>
dem mouet,& aut doloris, aur deledationis fenfum feandalum paffuri eflent, triftatum fuiffe dicunt, at-
aliquemafFert/edanimiimdequictefuaBon detur- quehoceffe, quod paulo poftdicit, triis efl
bat. Ita Orgenes, Hieronymus, & Beda exiftimant wMT^w^/wor/fw.quafidicat, cum hora mortis vc-
Chriftum fuifle triftatum,atquc banc cius verbi vim niet,non erit triftis,quia fcandalum prasteritum fue-
effe v^t-n ra>pf,quail cperit quidem,id non finie- rit. Hilarius vero nominatim propter Iudam , quod
rit: quia propaffio vfque ad paffionem non peruenit. g pcrditumfciret,triftatum putat. Bono animo hi au-
Potius credo, verbumillud hanc vim habere, vtfi- dores ita fenferuntj ne Chriftum timidiorem.qum
gnificet, Chriftum noncoadum, dim periculum multi eius martyres fuerunt, facer vidcrentur,iedfi
obiedum eft, fed fponte,quando voluit, quantum id, quod paul ant notauimus, teneatur, iftud non
voluit,& quomodo vo'uit, triftatum fuiffe, quod ex crit neceffarium, Chriftum ver quidem, fed fpcnt
alijsquoquecircumftantisapparet.Paulantcm v tarnen, & liber timuifle: hac enimratione ht, vt
effet cum vndeeim difeipulis, triftatus non fuerat, etiamfi plus pertimuiffe mortem videatur , quam
quia nolcbat triftitiam fuam omnibus notam effe, mulri eius martyres rimuerunt,timidiorillisdici non
ftatim, vt ab illis digreffus eft, & cum tribus tantm poffit.Non enim timidus.fedfortiflimus eft,qui non
familiaribus difeipulis fuit triftari eeepit, vt Euan- nifi.quando vult timet. Et itaomnesdocent Chri-
geliftaeadnotauerunt, indicantes, quando voluit,& ftum timuiffe mortem, vtnegarifalua Scripture au-,
quaratione voluit,fuiffc triftatum. Elcgter in hanc doritate non poffit.
lnCom. fententiam Auguftinus feribit a, Hos \ntm*n* inrmi- Atfivoluntatefuatimuit.curtirrtercvoluit? Pof- Chri/bs
in iJUl 87. taW affeclui,utipfamcarnemihfirmiMisl>uman*,acmor- fem vno verbo refpondere,fi voluntttefuamortuus curtiae
ffelftu"0* t"nc*rn*s^)mnan* l)tn,fUi lefuinoncondiiiomsneceffitale, eft,curmori volit? Vtiquepro nobis,& pro nobis voluit-
Chriitw fed miferattonis volntateJufcepit: vt transfigurant tnje cor- G doluit, nam mortis preludia & dolor, &triftitia,&
qua ratione pus fimm,quod efl Ecclea , cm caput tffe dxgnamefl,hoC efl, fanguineus fudor crant.Magnum ergo fuit,& cumu-
eepent. membrafua inf*n8is , <rfidelibusuts, vtcuieorum inter latum Chrifti beneficium , qud mortem pro nobis
humanas ttntatienes contnftari, Cr doler contingeret , non non fubitam qualis erum efle folet.qui opinan-
ide fe ab eius gratia putaret alienum , non efle ifla fee- tes fecuri ftriuntur, fed cum omnibus fuis cirum-
cata , fed human* inrmitatis indicia, tamquam vocipn- ftantiis coniundam fufeipere voluerit, cum dolore,
mi* cor.cinens chorus : ita corpus eius ex ipjo \uo capte ad- cum flagellis, cum conuitijs, cum ignominia,& cum
dtfceret. nonnullis rebus, qua? mortem comitari non folent,
LLib''i,dc ^-e** Damafcenusfcripfitb, hoc inter noftras,& qualis fudor illefaneuinisfuit,vt ver poffetdicerc
ta To Chrifti paffiones intereilc, quod noftre voluntatis Circumdedermt me dolores mortis, & periculainferniime- !.1:
Differentia praueniant adionem, Chrifti lquantur, id eft.nos nemme. Paulo aliter Hieronymus,Beda,Euthymius, j-
paffionum etiam nolentes paffiones habere, Chriftum non nifi &Theophyladus in comrnentari js & Auguftinusd,dPl.7:
Chrifti & volentemhabuiiie; deindc qud noftre ex naturali propterea timere,& triftari Chriftum voluifle, vtfe
noftrarum neCcffitate, & peccatoorigmah nalcantur, Chrifti verum hominemoftenderet, tum etiam vtidem ait
ex Damaic. nec x pCCcat0) ncc ex neceffiute, fed ex mifericor- D Auguftinus.ne eius membra,id eft,fideles,fi quando
dia natx fint; cfuriuit enim pro nobis, lltiuit pro no- triftarentur.putarcntid effepeccatum. At cur vehe-
bis.doh it prodobis. I taque quod quidam dodi, vt mentius,qumalij homines mortis metu triftari fo.-
Catholici interpretes docuertjChriftum conditio- leant, triftatus videturfuiffc, eo quidem vfque, vt
ne humans naturx mortem extimuiffc, interpretan quemadmodumLucasefcribit,gutta;ianguinis,aMr,e .'.
malo, qum refutare. Potcftenim cintelligi , vt vtGra:ce eft, TfcpS grumi,ideft,raagnxfanguinis 44-
Chriftu s non conditione, Sc neceffitate naturas do- gutta: ex eius corpore in terram defluerent ? Scnbit
luerit , fed volntate fua ita naturam in fua naturali Hilarius f,& D.H i eronymus *, fuo tempore id ,quod f Lib.i.^ I
conditione reliquerit, vt tantm doluent,quantiim, Lucas de fanguine& de angelo, qui Chrifto oranti Tiiniute. 1
fi pura natura humana fuiTet,doluiffet. apparuifledicitur.traditin plerifque Grcis,& Lau- lf-lf'
Chriduf Subtilius in fcholis Theologis difputatur, qui niscodieibus hdumnonfuiffe: fedpotiuscreden- S'
quomodo fieri potuerit.vt Chriftus, cum beatus fuerit.trititi dum eft nonnullis id fuiffe deletum, qum quo-
cum'beati habuerit. Sunt qui refpondeant,bcatum fuiffe fupe- quam adiundum. Alijnondelentvcrbum,fedfen-
tudine""- norc tantum anima; partc.corpus enim iilius ndum furn extnut, quafi non re vera fanguinem Chriftus
bueric. fuiffe beatum,quia,vt pari poflet,nondumfe in iilud E fudarit,fed prouerbialiformadidumfit,fudalTefan-
beatitudoeffuderat;triftitiamaute fuiffe in inferiore guinem, id eft.vehementi timore correptum fuiffe
parte, qua; incorpore eft. At Chriftus animam fuam ficut vulg de his dicerefblemus,qui valde anxij,&
vfque ad mortem, triftem effe affirmt, quo verbo irnpeditifunt,guttaseosinguinisfudare.ItaEuthy-
eftenditomnes anima: fua; partes occupalle,& paulo mius(& Theophyladusexponunt, fedEuangelifta,
poftdieif, nonficut egovolo,fedcuttu,!k vtalius Euan- cm dicat, guttas inguinis in terram dcfluxiffe,non
geliftaclaris dixit: Hanmeayoluntas,[edtuafiat, vbi potuit profedo aliter intelligi , qum ita vt verum
InCluifto haudobfcurfignificatjfeetiam \oluntate, quaEfu- fudauerit fanguinem. Qud ergo fanguin Chriftus Qnimoio
dux fue- perioranima: pars eft, fuiffe triftatum, mortemque fudauerit,ctfifunt,quirniraculo,acpra;ternaturam'phrli|^'ffl
runt - refugifle.Et vero ex eo loco fexta fynodus generalis, fidum putent , turn etiam myftcrio quodam, vtto falla"-
luinatc*. aJii'queaudoresvetercsprobauerunt, duasfuiffein turn eius corpus, quod eft Ecclefia, ipfius fimguine
Chrifto voluntates, diuinam,& humanam. Itaquc perfundi videretur: potius tarnen naturalem ludo- h Lib.7 J
corum fubtilitas, qui volunrarcm hic interpretantur rem fuiffe arbitror, fed quia infolitus eft, miraculo hiit a'"*
partis fentientisappetitum,probanda non eft.Melius fuit fimilis.qualia omnia rara effefolent. Scribit ta-c " &nl'.''
igitur alij difpcltione quadam fadum fuifft,vt cm men Ariftoteles h id fieri naturaliter poff, Sc aliqu- "JF .
do
 W eAP. XXVI. DE ORT. CHRISTI IN HORTO. o*
do contigiiT .Et quidcm ratio naturalis docet,inho A fequutus eft. Nam etiamf coram aliis orare nos non chn'rtu*
Ju<Jor minibus prafertim ran textura-, dclicatfcquc coniti- pudcat , multa tarnen in oratione audientibus aliis cat folus
.* fan- rurionis, fieri id pofle. Ciim enimfudor nihil aliud loqui, multa exteriora interiorisaffehis,&ardoris 0auct1'* .
-uncus ci fit qum pars fanguinisaquofa, qua in vens eil, cur figna oftendere pudet, quae olos non puder -:
quemadmodum omnibus pars illa per iudorem ef- Tnctdit.] Marcusin terram procidiiTe dicit, Lucas
fluir,non poflitinpaucilTimisquibufdam,quirarifli- verpofitis genibus oraife, vnde intelligimusnon
mo lint corpore , & fubtiliorem lnguinem habeant, fuifle omnino in terram proftratum , fed genua fle-
fanguis ipfe tenuior loco fudoris efiluere, & quem- xilie , ideque Marcum dixifle procidiiTe in terram,
admodum videmus, omnes fubito correptos metu quia.qui genua in terram ponit,in terram procidit.
fudare: ita Chriftum, qui delicatiihmae natura: erat, Tater.fipobileefl ] SciebatChiiftusabfolutpofli- Chriflus
nondicamus,naturaIitcr apprehenfoignominiofifli- bileeTe Deo, ficut apud Marcum dclart, \Abb* cur owoe
mo genere mortis, nguinem fudauifle ? Audiode T.iter omnia tibi poftbilia fttnt, fedpofitodiuinodecre-
his, qui viderunt,autcognoueruntantcannos duos to, quoconftitutum erat, vt pronobis moreretur, afi*cx v clb!
Lutetia Pari(orum,hominffrnrobuftum,& bene va- firiebat efie impofibile.vt calix fe tranfiret, cur
lentem audita in fc capitali frtentia, fudore fangui- ergo ora bat, vt fi fieri poflet, calix tranfiret ? Relin-
neo fuile perfufum. quebatnatur humanam,partesfuasagere:quemad-
Maiore admintione dignum eft , quamobnm modiim cgiflet, fi neque cumdiuinitate coniunft
Chriftus tantoper mortem apprhendent, vt an- fuiflet, de ditiino decreto quiequam feiuiflet.
up.q 4f. ruinem fudaret. Rcfpondet D.Thomas*, quia non Coll2iturcxcollationeMatthxi,&Marci,vtre

SpjHien- t fcnpit, "Minus contiderat mii, nifimtwnfufeepiffet of- bat , 5c quafi cautionis caui apud Marcum profite
r-fin- ft3m. Ergo pro me doluit, qui pro fe nihil habmt, quod dole- tur: omnia tibi potbiliafunt; cum enim addit, fednon
fr- ret , orfequerata deleclatione diutnitatts tenue , tadio qwd ego yolo, fed quod tu, indicat ciim ixix,fipojftbile efl.
Com *lrmtu!,i tfwur. Sujcepitenn triitiam meant , yt miH nihil aliud dicere voluifle.qumjw,aut u rebus in-
(lt. ftutmlatitiamlargtretur,& yeigifs nom defeendit yfque tegris, fifalua. gloria tua velle potes.
ad mortis ' , yt nosfuit yfiigijs reuuaretadvuam. Refellitur etiam ex Marco Caluiniftarum error Dens piar
Confideiiter ergo tnitiam nomin , qu a crucem pr dico , nrc qui putant Deum plura facer non pofle, quam quae potett fa-
enim Fftciemincarnationts fufeepit , fed yeritatem. Debuit vult: nam etfi apud Matthaeum idem e,fipcffibtleefi, ee, quam
ergo & doloremfufcipere , yt yinceret trtflstiam, non exclude- g.fi is , apud Marcum idem non eft, apud quem de "jc\eoatre
ret. enimhabent fortitudinu laudem,qmuporem magis Dei potellate Chriftus nondubitat, Omnia, inquit, 1
vulnerum tulerint , quam dolorem. tibipoibilia i tint. D e volntate a ut cm dubitat, id eft,
38. 'riise anima mea yfque ad mortem.] , quali homo dubitans loquitur. Quod dicit, 'Pater
Itriftttia vndiqueobfeius eft animus meus, eodem orationis initio , aptum ad conciJiandam gratiam
.114 omninfenfu,quoin perfona ChriftiDauidc dixe- exordium eft, vt Hieronymus adnotauit, Marcus
rat, citeumdederunt me dolores rnenit. Chaldatcum, & Grxcumcopulauit verbum ; jlbba
Qiid fti Q^pd autcm dicit vfquead moriem , Orgenes, Pattr, Grxco Chaldaicum interpretans, quo Chri-
^fCeea Hilarius & Hieron.tempusfignificare putant, quafi ftu$ vfus fuiflc creditur, quod& D.Paulusduobus
incm6* dicat, triftis eft anima mea, fedtriftitiahrcnondu- locis fecit1 quod D. Auguftinus myfterioaliquo jRom 9Jf-
rabir,nifi vfquead mortem. Aliena, vtmihi videtur, ft&um putat.vt fignificaretur Deus&Iudoruro>& Galat.4.e.'
interprtatio: necenim Chriftusid agebat, vttrifti- ) Gentilium paterefle. raLi.jJt
ti.irmignitudinemminueret,fcd vtaugcret: minuif- Tranfiat i me.] mpthStT 9 ift, i mtjiX, con{enfu
fctautem,fidixiiret, cam non nili vque ad mortem vtLatini loquuntur, pratereatme. Buang.c 4,
thiraturam. Aliam interpretationem memirti apud . Caltxifle.] Pafio, mors iftj terribilis. Cur calix ap-
atiorem quemdam recentiorem legere, Trtftts eft pellctur, nobisdidum eft". Putant Hieronymus, /
t>;i>ra fque ad mortem,id c(, ade triftis, vttri- & Beda, ideo dixtfle calixie, vt Iudstorum calicem
fiti.i ipfi mortem mihi aflferri videatur, quemad- indicarct,id eft, eorum peccatum, atqueinteritum;
mof'um vulgo dicere folemus, morior dolore, mo- nonenim Chriftum mortem iam, fed Iuda;orum
jior fame. Verus fenfiis eft,quem Euthymius indica- pernicicm timuifle.Sed fupr probauimus, verti-
uit, triise anima mea yfque ad mortem , id eft, tarn tri- muifie mortem, eataquefnifle depreca tum.
... ftis3qum fi iam morerer,ficut Dauidd dixit, Qrcum- Femmtamen nonficut egoyolo Jedficut tu. ] Aptappofi-
dedertmt me dolores mortt*, id eft, tarn magni, qum, qui ta modera to: fie enim naturae infirmitatem oftendit,
in morte fentiunrur. , vtvltra diuinx voluntatis trminos non egrediatur.
Suinetebic ] ^tvan, manete. Eodem verbo vfus eft Colli^itur ex hoc loco , vt ante attigimus , duas in Du voi
Marcus. Alios difiripulos paulo ant,non foi m ma- Chriftofuiflevoluntates,humanam,atquediuin,vt Juntares in
e YCj*. rere, fed ctiam ledere iuflerat e, hos manere, Sc vigi- in fexta fynodo generali hoc ipfo teftimonio proba- Chrio:
larc, id eft, in llatione efle, excubias agerc, quia pro- tum eft. Prauerea,non efle fadum hoc contrari fen-
piores peneulo erant , cuius volebat efle telles, ficut tentii D.Pauli "vbi dicit, Cbriumexauditum fuiffepro q
, paul poft f,non folm manere,& vigilare,fed ctiam fmreuerentia; ne enim hic.quamuis calix ab
orare i bet. trficrir,nn exauditirs fuit.cm hac conditione ora-
39. Et progreus.] Lucas , Et auulfus t ab eis , quo ucrit, Sipofibtlceyid eft.fiyis : Paterautem nolebat.
verbo, nefeio an nimis argute fignificari quidem pu- Dubitabitaliquis,quomodo Chriftus humana vo- chriftu
tent, ilJum non libenter tribus illis chariflimis di- luntate mortem recuiuerit,cm Deusvellet.vtmo- veluntatem
icipjs difeeftifle. reretur. Videtur enim contrariam diuina voluntati humanam
gF.ii. Vuum.] Quantum pufillum illud fuerit.Lucas %, voluntatem habuifle, quod fine peccato fieri non contrariam
4L vtuthymiusadnotauir,exprelfit, quantum, inquit, poteft, quia, vt Auguftinus f dfinit , peccatum edi- *jbuit
iaclus elapidis. Quarri poteft.cur fecetferit difeipu- clum, falium, yel coneupitum contra legem Dti , diuinm- ^ j_ t
aCom. lisoraturus. Scquutus eft.vtait D.Thomas h,prxce- que yoluntatem. Paulo ant diximus Chriftum in hac contra Fai
- ptum fuum '. Tu autem cum , intrain eubiculum oratione italoquutumfuflc, vt fi proi lus fuiflet ho- ftum c.17.
isffl- tmm, & c'audeciumtuum,8c , vt tgo ctiam opinor, m >,o!i neque diuina voluntas cognita eilet, neque
' humanam confuetudinem, & veluti verecundiam latis cfletfortitudinis ad mortem fuperandam,rclin*
Ce
 y

603 COMMENT. IN MATTH.

quebat enim naturam human.im,veluti folam, corn- A 1. ] Incredibilcm h.rc diclio vim habet ad
prcfTa diuinitate , vt plcnis officio fuo fungeretur. pungendos nimos difcipulorum ; quafi dicat , me
nter hommes autem non quiiquis contra diuinam non iblm vigilante, fed etiam orante, ldante , pu
voluntatem aliquid vulr, continuo peccat : led qui gnante cum morte, vos, qui medormiente pugnare
vult, diet, aut facit aliquid contra voluntatem Dei debebatis, ne vigilare quidem momento temporis
Qai facit
a!: qui 1 fibi cognit, atque perfpelam: necenim peccamus, potuiftis.
contra vo cm parc-ntibus noftris Iongam vitam, bonmque 41. PrgiLtci& orate.] Non iam mca, led veftra cau-
luntaren valetudinemi Deo petimus: icd peccaremus po fa,fuprb tantm dixerat: vigiLte.nunc iddit,Gr - Verier,
Dei non tis, fi non peteremus, etfi voluntas Dei fortalfe eft, te, indicans propisefledifcrirncn.
ibi cogni- vtcit moriantur, quiaea voluntas nobis cognita Vt nonintrettsin tentationem^] Non intrare in tentatio- g
ram, non
peccat. non eft, & altera cognita eft, qua vult, vt parentes nem Hieronymus,Beda,Euthymius,&Theophyla- aonionj
honoremus,& omnia illis optemus profpera.Quin- us,& omnes, quos legifle memini , pofteriores in- in tentado,
eriam aliquando contra diuinam voluntatem nobis terpretes, dicunt non elfe in tentationem non inci ncm.
cognitam aliquid fine peccato licet velle, modo ea dere, fed cam fuperare. Ego potis credo , vt verba
non fit praecepto declarata. Mortuus eft pater meus, ipfafignificant , non intrare in tentationem, efle in
dubitare non poflum diuina volntate mortuum eamnonincurrere,bocenimiubcmurDcopetere,
efl*e, vcllem tarnen mortuum non efle, nec tarnen confeij infirmitatis noftrar,non folm vtpericulafu-
pecco. Adde, quod hxc Chrifti voluntas, qua mor- peremus,fed etiam ne in pericula veniamus. Tutius
tem reculauit, non fuit plena, atque perfefta, led, vt eft non pugnare,qum vincere. enim infu ora-
Theologi vocant, conditionalis, nec enim dicebat mus Deum, ne nos inducat in tentationem, vtfupr
D
apud fc, nolo mori, fednollcm mori , fi fieri poflet, expofuimus. eap.f.ij:
qua; voluntas peccatum non eft, adhibita honefta Spiritus quidem pnmftus efl, caro autem infirmai] Ca ufe
conditione. redditio eft,quamobrcm orare debeant.quia etiamfi
40. Et venitaddifcipulo.'.] Haereticorum interpre animus, aevoluntas illis non dfit: vires tarnen d
tes, confolationisqu.xrendxcaufaaddicipulos ve- funt , nifi Deo per orationem impetrent. Spiritum ^\t\m
Cor ad dl niffe dicunt : parum pro dignitate Chrifti loquentes. jgitur hoc loco,non Spiritum fanhim.non fpiritum pro voj
ici . .ros Nam vt confolatione indigeretaliqua, difcipulor fuum , id difcipulorum voluntatem vocat, ficut D. tare.
Ycuctit. tarnen confolatione non indigebat, quorum cogno- Paulus dcm dicit, /fit virgoanda " corpore, Cr pi- A i.Corj.'
cebat infirmitatem. Venit ergo,quia orationem iam q ritu, ideftcafta,& pura non folm corporc.fed etiam
finierat , & volebat ter aliquo intcruallo interpofito volntate. Videtur autem ad fuperiorem illam difei-
orare: aut venit,vt difeipulos excitarct,atquc mone- pulorum iaebntiam alludei e: magnos enim nimos,
ret, vt ex affe&u colligitur. magnos piritus oftentaueranr,cum finguli dixerant Verf.jj.
Et im<e iit ees dotmientes triftitia. ] Solet enim mee- % Petri vocem fequuti : etiamfioportuerit me mori tecum,
roranimi, ficut lacrymas expnmere , ita vapores in non te negabo. Non vult Chriftus animum illum im-
ccrebrum excitare: vndenafeitur fomnus: videmf- proba re,atq 11 e deijcere,fcd eopotiiis laudato, infir-
que,& infantes, poftqum fleuerunt, alt dormir, mitatis carnisadmoner,vtdoceat,quamuis magno,
& viros, cum in luftu funt, opprimi fomno. promptque animo fint, oportere tarnen orare eos:
Sic? mmpotuits.] Dupliciinterrogationehxc verba quia caro infirraaeft, ficut dixit D. Paulus f, noSft<cof4;
legenda funt, vt Euthymius animaduertir, vt altera geftare thefaurum invafis fiBilibus. 7, '
ponaturpoftaduerbium, &r,aIterapoftiequentem 41. feamdo.] ^/ . {(.\1$-
orationem.Nccenimaduerbium,/r,ad verbum,/>e- d. Tautologa videtur effe, nifi Hebraifmum * in- Hebraif-
tuiti, applicandum eft, fed ad fuperiora potis rcfe- tclligamus. Hebraei dixifTent 3P iafebubfebe- mus
Chriftus rcndum.qux ' Petrus primo loco, deinde omnes alij tth,& redtjt fecundb,8c orauit,ficut S,Tu conuerfa viuifi- g .'.
difcipnlos fimiliterdifeipuli dixerant ; etiamfi oportuetit me mor cabisnos, ideft,iterum viuificabis, quem Hcbraif- 7-
increpar, team, non te negabo, quafi dicat Chriftus: Itneparati mum multis iam loris explicauimus. Tantumdem
a Ver.jj, eftiS}vt pro memoriamini,& non potuiftisvna hora ergo du ilia; didiones valent,acfialijs Yerbisdixif-
vigilare mecum? Dicit aute hoc Chriftus oli Petro, fet,& reuerfiis , fecund orauif.
quia ille fe primus, & omnium maxim iaebucrat, * H'c Hcbraifraus item Pfal.7i . reperitur: rbi fic ha<
vt Hieronymus, Chryfoftomus, Beda, Theophyla- bemus jnn ZWr) 1 *IVH
ftus,& Euthymius obferuauerunt. Marcus non ora- afchtr hirefthens tfurtth rebbot,virahhoth tafchut thttattni,
uia flendii mihi tribulationti tnultiu & malat.riuirtirii,
nibus/cd foli Petro,quefcquuntur,dicb efle feribit: vel cmxerfut vituficatmt , tbi conuerfus idem eil cjuod
Konpotmi na bora ripiare m*?atquc ita Chriftum herum & fecundo.
dixifle vero fimile eft: fed quia quod Petro dicebat, 43. Erant enim oculieomm grauatiJ] Aut grauati fom
tamquam cseterorum duci, omnibus dicebat , Mat- no, quia multa iam erat nox, aut humore, pra:trifti-
thius fenfiim non verba recitans , omnibus dium tia, vt Lu cas indicauit.
tradit.^wrf bora, fdm :c,vnam horam5qua quafi > 44. Et oramt tertio.] Subithc ftatim animum dubi- CoiCb*
tinuum.i integrum vniushorxtempusfignificatur, tatio cur ter Chriftus ~ orauerit,non fipis, nonmi- ,lu* tcr
non qud conftet, vnam integram horam Chriftum E ns ipe,Chryfotomus,Euthymius,& Theophyla oraocrit. 0 "
jn oratione pofuifle, fed quod voluerit breuiljmum dus refpondent, hune numerum rei veritatem, per
* "temporis fpatium, integrum tarnen fignificare-He-' - . ^ , , .
feciionem.atque conftantiam folete dcclararc,quod
braifinus* enim eft, quo blentHebm momentum multis icrarum literarum exemps verum efle in-
t*mporis,aut bteuifllfnura quodque fpatium horam telligimus, vas illud plenum omnis generis anima-
HP* fc/wi/?<A,appellarc.Voluit enim Chriftus,vt dif- lium, quod Petrus vidit, tcr de coelo dominum eftb. ^10*
. eipulorum exaggeraret negligentiam , breuiffimum D. Paulus i terdominumfe rogafedicit, vtSpiri-n.
tempus defignare, quod Latine diceremus, non po- tum illum Satana; fe tollcrct: Petrus Chriftum ter 11 Cor l1',
tuiftis momentum temporis vigilare mecum ? Nec negauit, Chriftus Petrumter interrogauit, dilips
propterca indicat , fc per vnum tantm momentum meplusbis ? Eodem modo ter Chriftus orat: quia, K Toan.tf-
" ', r prauifle, fed loquitur per exaggerationem. quod tcr fit, omnino, ac femper fieri videtur: & ij.
- * STPV /*fc*W*A.CbaHaicom poties oomen dicienr efle docuerat ipfe nos , femper orare l, in Hipanico 1 lucit*
quam Hebraicum, vrpotequodin Daniele folo qui Chal- prou erbio optim explicatur , tres ya la rencid-t, , ^ 'gf.
daic fcripfit reperiatur. Dan 4.T. hfihahh quafi dicas.non poteft videri vere vicifle,qui tcr "
th*4, in vn hn. pugnauit.
 $ CAP. XXVI. D CHRISTI COMPREHENSION^.
Fwiidem jermoncm dicens.] Non eft necdfe , vt ea- A bant Roimni milites, quia vtaitloanncs f, ludas f cap.tiJ;
dem verba , fed vt eandem fententiam Chriftum re- militarem cohortem fecum adduxit.
Qjiid e!l citaTe imeligamus, vt Euthymius indica uit. Quod * Pcccatoicm pro Gentili fuuii in lb. Mich faepc I cet
wirdcm enim Eungelifta \c\v.eumdemfermonem </ifWj,pcrin- videre, vc i.l.b.i '61. & * veris viri pccc*teristnc timutrttis,
qui loria eins fitrem (yvtrmit , loquitur enim de Aiuio-
de.acfi dicat, in camdem fententiam orauiflc.id eft, cho.idetiam Prou n ji.obfctuacipoteit, vbi inipius &pec-
nihil noui petiuifle, fed quod ante petierat. Etfi fu- catoi cottiaaguntur.
fpicor, Euangeliftam cauthac verba addidiTe, vt 47. Adhuc eo Uquente- ] Omnes tres Euangeliftai
indicaret femper Chrift verba ilh,& conditionem, Matthanis, Marcus, & Lucas notauerunt, adhuc
quamante explicaucratjadhibuiflc, rerumtamet/ non Chrifto loquente,venifle Iudam,eo,vt opinor,con-
cutego Wo,/f^y'V/,vtdoceret,Chrftum)quamuis fil> vtdocerent , veramfuiTe Chrifti pnedi&io
terorauitTet, numqnam ejus moderations oblitum nem.qua paulo ante dixenv. Surgiteyeamus,ecceappro-
fuife, inquatotaorationis lausconfiftcbat, atque pinquauitqm me tradet.l\^\im aliis verbis Ioannes
hoc &undemftmonc <Ac?w.Lucas vnius tantm ora- di xit 8 , lefut itaque fiens omnia , qua ventura erantfuper g cap , t |
tionismentionemfccit,'ide,vtopinor>quia quuis fe,procefsit,& dixit eis,Qgemquaritis\
ter Chriftus orauerit, tamen quia, vt ait Matthus, Et ecce ludas.] Primum,tamquam ducem.nominat
eumdem fermonem dixit, eadem fuit oratio,ftatim- Iudam,quod & Marcus fimiliterfecitiLucas vero,
Qaindo quenarrat Angelumci apparuuTe. Laque non con- alio conidio turbamprius, deindeludam nomina -
\agelui tai, qua in oration eappuuerit : nam quod qudam uit, quod turba, vt Vero fimile eft,pris apparuerir.
ilium putant in fingulis apparuiflc , probabile non eft. midta.]hi Marcus,& Lucas etiam fcribunt.
confuJ i Credendum . cm ideo milRis fuerit , vt ad cius Ioannes ver h , Cm accepijfet ludas cohortem; vnde fe- h cap.
Credendum , cm
rationem refponderet, Sc Patris ad eum fententiam quitur,omnis generis homines ad capiendumChri-
deferret, non nifi finita iam tcrtia oratione venile, ftum venifle,vn duodeeim difcipuli,qui & cum
nec enim Chriftus, Ij veniflet pis, idem Patre p- vendiderat, & aliorum dux erat facerdotu, Srriba-
tereperrexiTer. Itaquequod Lucas ait, Chriumve- rum , & feniorum feruos .-nam omnes Euangeliftx
mjfe ad difcipulos,& inuemjfeeos dormientes, poftqum declarant eum,cuiPetrus auricul abfcdit.Pontifi-
dixeratapparuiil'c Angelum, vt^y raty-nejv intelli cis fuic feruum:deindc milites,qui Gentiles eranrj
gere neceife cft.Pris enim de oratione verba ficen cumarmis venerum, tamquam facinorofum ali-
cceperat.vndequicquid in oratione accident, eo- ^ quemhominemcomprehenfuri,auteiustimentes
dem contextu narrare voluit, qu.de fuit, quod An difcipulos, cum faeibus autem, quia tenebra eranti
gelus appariTet. 48. Q Sutern tradidit. ] t^MiCf, traditor, id
& cm dicit, adhuc eo loquente cum difei- eft,qui tradebat eum.
pulis, veniife turbjm,&,Iudam vnum de duodecim, Dedit Ulis pgnum ] dederat ante. Dubitari poteft,
non eft ad prxima verba referendum; Quiddomitisi quid figno opus fuerit,cm tarn notusChriftus om
furgite, orate, minimis in tentationcm: non enim, cm nibus eTet.ScribitOrigenes ',mditionem fuo tem^- i
ea verba Chriftus diccrct, ludas venir. Nam vt ex porc fuifte,Chrirtum duas habuifle facies,aliam na- loco.
Matthxo,& Marco manifeftum eft, poftqum ea di tura!em,atque vfitatam.qua omnes eum cognofee-
xit verba, bis ad orationem redijt, & cm tertio ad bant,alteram,quam aTumebat3liqudOj qualis illa
dicipulos rcuert'fet, non dixit : vigilate, dr orate, fed fiiit,quinTransfigurationehabuit.MeliisTheo-
a .. dormiteiam,&tequiefeite %atquc tune ludas apparuit. phylaus hic, maiorem partem eorum, qui ad
Intcliigcndum igitur eft, quod ait Lucas , Adhuc eo comprehendendum Chriftum vnrant , milites
loquente non ea, qu-rdixerar, fed ea, qutacuerat, id fuife.id eft, Gentiles, qui Chriftum audire non fo-;
eft cm adhuc cum difcipulisloqueretur.non tunc, ) lebant, vt homines alieni Iudaeorum religionc.
fed poftea.
I Verumtamen
; quia ficut ex tribus or itio- Leonitius vero * puta t, Chriftum fdafccilTe pote-
In Com
nibus vnam: ita ex tribus Chrifti cum diicipulis col- ftate,vt non folm milites,fcd ne ludas quidem ipfe in it. cap.
loquijs vnum fecit , ea qux in tertio colloquio acci- tarn diu c eo verfatusipfum agnofeeretdemque Ioan.verf,
derunt, cum primo coniungit. Thcodorus Heracleota ChryfoftomiCyrilluSjcV: I.
h Lib. <.dc 45- Dormite iam,drrequiefcue.^ D. Auguftirius b, & Theopl:ylausm docet.Nec enim renebras in cau- 1 In Grjec.'
catena,
confenfu Beda hunc locum edilferenstxilimthoc C hrifto fa fuifle:. nam proptere Euangeliftam ante dixiflV m Inillo
Iu*ng.c.4. non ironic,fed ferio dictum fuife: quiaapudMar- cum faeibus, & laternis veniife milites, & iteruoi loan. loco.
cum dicir,/Wj^'f,quafi dicar,fuflScit,quod hadenus cumdem Euagehftam adiecint:^4<tr<</fw <jr Judas,
ceap 14 vigilaftis, nunc dormir pottftis , & requiefecre. quitradebAt eumxtm pjw,quafi diceret, etfi Iudas,qui
41; Cnrybftomus vero Euthymius, & Thcophylactus Chriftum indicaturus venerat.cum illis eflet,tamen
ironiam efle putant. Iubet eos dormir, & requie- cum non cognouerunt. Quamquam Theodorus
cere, quando minime dormiendum,c requiefcen- Mopfutftenuside putar, Euangeliftam dixhTelu-
dum erat, appropinquantibus hoftibus. Vidctur dam cum illis fuiife,vt eius impudentiam, improbt
tamquam 'cumrit Chriftus loqui, quibus cm E tatmque declararet, qui cm tantum miraculum
pueris toto
nobis proh.bcnt.bus, die mdant, cum ad pran- viderit, cepto facinore non deftitcrir
fcnii eoS
d.um vemtur, folemus d,cere, ite, fltate, & ludne, At cur hoc potis figno,qum alio vfus eft? quia fuetudo
qua conceifionc pung.mus eos vehementer , qu.a vt opinor,ita fignum dare volebat, vt qua re ml ' apud lu-
dum concedimus lilis ludere , cum ludere non pof- bus Chriftum prodebat,eadem Chnftum prod rio dxos Se
Chriftia*
funt, nec volunt, exprnbramus eos cum non debe- nem fuam celareti non ~ . R ^ nos.
rent.ludere folere. Ita Chnftus dicit: Dormite tam,& fignUm.Erat autem vfitam, vt ofeulo fe Iud*i nZ n Gcn.ty.'
requteicite, quo tempore, etiamfi maximejcllent.cer- fertim inferiores fupcrioresfalutarcnt.&quicqte" U.IJ.& jj:
nentibus hoftibus dormir, acrcquicfcercnon pof- magnum erga eos,quos falutabant, amorem often 4. -
fent, exprobrans^juod ante, cm vigilare deberent, dere volebant n,quod & inter Chriftianos vfitatum Exod.4'.i7.
&18.7.
prohbeme fe dormiuerint. fuit,&longo poft etiam tempore,vt exTertulliano Aft.io.J7
Gentiles 'M mamu ftccdtorumA Gentilium. Solebant enim pcognoicimus: hoceftquod Chriftus a pud Phari- Rom 16.1.
Iadzispec- Hebraci * Gentiles abiblutpeccatorcs appellare, feum ilium queritur 4, Intraui in domum tuam, ofadwn i.Cor.n.to
totes ap. vtapud Lucam,"1 Oportet liumhomintstradi m manus mihi non dedifli-.putzhat emm mifer ludas, pofefe t. Cor. ij.
5'ca Dominum peccatorum , & crueigi : & e, Kos natura lu- Chrifto feelus fu occultaremcc enim ver in cum i.TUcCj i*
i.Pec.j.u.
d Gal r; ~d*i,(jr n$n ex Gentibuspeccatores. Erat enim maior pars crediderat.-fed,vtHieronym.& Beda tradunt, om p Li. de Or.
ij, " corum,qui ad comprehendendum Chriftum venie- nia miracula lius,quevderat,magicis artibusfaa a^Luc.17.4*
Ce ij ' .
 .607 COMMENT. IN MATTH. 608
efle arbitrabatur, quod Chriftus ipfeindicatapud A Ioannes dclart, fuifle Simonem Petrum, qui r eap.ij
aop.,4. 1. fedfuntqmdam exvobt,quinoncrcdunt, lo- gladium edtixcrit,&ferui Pontifias auricula m ara- '-
quebatur autcm cum Apoftolis. Id ver propter putauerit. Lucas 1 omnes difcipulos,quiaderant, ad ^-
Iudam dixifle Eunngelifta declarauit.addens: fciebat refiftendum , & armis pugnandum paratos fuiflein- PutiUltftt-
tnim abimmle[us,quie^mnonmdentes,& quistradimus dicat. Omnesenim Chriftum inrerrogaTeait:I)oi- [am*Ur'CD"
effet eum. Orgenes duas refert opiniones, cur hoc fi- ne,fipercutimt/j in gUdio ? nec enim fortaffis intellexe- I cap.u.
gnopotis, qumalio, ludas Chriftum tradiderit? ranr,quod piul ante Chriftusdixeratapud edem 4.
Alteram, quod adhuc eum reuercretur, nec omnem Lucam m.Qui Apoftolis dicentibus, ecceduogladi) bk, m Vetfj.
penitus pudorem cxuiflet, itaque quiaalioqui ofcu- refpondcrat,/*fw efl : nec enim, cirn dixerat,
Iaturus erat Chriftum , voluit idem oiculum , quod habet,yendat tunicamfuam,& emat gladium, fignihcaue-
illiprabuuruseratjfignumeflemilitibusjquamopi- rat armis fibi opusefle, utijsdicipulosvtioportc-
nionem Leontius etiam refert, nec videtur impro- re,iedtantmfignificare vluit,magnum penculura
bare. Alteram , ne fi alio inufitato vteretur fign, imminere,quod non foleatab hominibus, nifi armis
Chriftus proditionem , & infidias intelligeret, &, vt propulfari. N eque cm dicit,pf efl, fignificat duo-
alis fecerar, elaberetur. bus illisgladijs,hoftibus efle refiftendum,necpluri-
. Tirwf .] Marcus ait addidie Iudam, &ducite busopuscfrejfeddicit.pfHfquianecillis^necalijs
44. " cot, nimirm tiroebat, ne fi Chriftus euaderet,& gladijs opus fibi erat.
promifiam pecuniam perderet,&magiftrum.Sciebat Cm igitur Chriftum omnes interrogaflentjfyi?/- Petras cat
enim,{ep illum,cm eum Iudaei tenerc vellent,eua- cutimus ingladio Petrus, antequam Chriftus reipon- potiilmum
Luc 4 jo. fiflce>vt Chry(oftomus,& Hieronymus adnotarunt. dcret,Pontificis iruum percuifit5qucm,quiafumrni J;ufl-ri?tI"
Ioaa.8.59. Scribit Ioannes Iemmfcientem omnia, qua; ventura Jcerdotis minifter erat, vero fimile eft,& audacio- c
tant fuper fe, proceflifle, dixiffque, Quem qumtu\ rem caeteris fuifle heri iii auctorirate confifum,& in-
Quibusduabus rebus, indicauit, Chriftum non fo- feftiorcm Chrifto, domini fui inuidiam,& maleuo-
lm fortijhilan'que animo fefe hoftibus obtuliflc/ed lentiam imitatum , itaque ceteris praeijfle, primm-
etiam eos quodammodo prouocafle.Itaque vox illa: que voluifle in Chriftum manus inijcere : proptere
(gemqwtrittst non fuit hominis metuentisnegaturi- Petrum Chrifti refponim non expcctafle.fedauda- .
que fc eum efle , qucm,illi fe qusrcre refpondiflent, cem hominem in Chriftum irruemem, maiori auda-
idinterriti,eclaceflentis,vt Leontius adnotauit. cia conatumfuiflerepcllere.
49. *Aue1{dbbi.] Et oiculo,& verbis fceluscona- ^Amputamt auriculam dus.] Lucas & Ioannes expli-
tur difllmulare, conti vero Chriftus oftendit fe non cant dexteram auriculam fuifle,in quo multi myfte-
ignorare quo animo veniar, cm vcrfu (quenti cum rium fuifle arbitratur: quod ego nec affirmare volo,
intcrro^it,^Amice,ad quid -penifl Sc cm apud Lucam eque negare, quia, vt fiep monuimus, non allcgo-
d cap.tt. * dicit \i\,ofculofilium hominis tradisi E contrario vero rias, fed literalcm,& propri Scripture fenfiim quae-
4. illiipfi, quibus fignum dabat , eo etiam dato Chri- rimus. An omnin auriculam illiusferui Petrus ab-
ftumnon cognouerunt: priscnim Iudam ofculum lciderit, iuvtdecideritinterram,exEuangeliftisfa- a.mPHut'
ille dediiTe arbitrer, qum Chriftus, vtait Ioannes, tis liquido colligi no poteft,id eft probabiliuspror- tK"
Milites milites interrogare!, Quem qu nus > Vnd colligitur, fus earn amputafle, quia hocfcindendi,& amputandi
etiam eos nondum Chriftum cognouifle, idmqueintelli- verba, quibus Euangcliftae vtuntur, prsefeferunt.
Chrifto m- giturexeorumrefponib,necenimrcfponderunt, te Quamquam Lucas indication oninin fuifle deci-
terrogau ipfum quasrimus, fed lefum Ha^arenum, bifqueopor- im, quia non dicit Chriftum auriculam repofiiifle,
enofee- Chriftum eos interrogare, antequm cognofee- fed cm tetigiiet auriculam eius,fanauit eumritaquc
baateum. repoflent: fi enim pris eos Chiiftus interroga flet, fi quis ita fenferit,non reprehend ero.
qum ludas fignum dediTer, opus non fuifletfigno, q j. Omnes qui acceperint gladwm,gladioperibuntP\O- '
cm bis iam Chriftus dixiflet, gofum , atque ita vi- genes ad hune modum interpretatur: Omnes, qui
Lib.j de detur fentire D-Auguftinus e. bellorum,autiditionum auoresfuefint,in eo ipib
confenfa j0, ,ytmkeidquidy>enifli'i\ Videtur Chriftus his bello quod excitauerinr,extinguentur.Hieronymus,
Euang. c.j. verbis non blim declarare feire fe, quorfum vene- & Beda, gladio peribt non corporali,fed fpirituali,
rit ludas, fed etiam verecundantem,cunhntmque id eft, diuina vindicb,qua; de illis, vel in hac, vel in
proditorem ium excitare, vt animse fetradat, fi- altera vita pnas fumet. Euthymius verde blis
f Ioanitjl eut, cm ccenaret, illi dixerat f, quodfacis.fac citis,Sc priuatim Iudis Chriftum loqui putat, quos fignifi-
17. vtis, qui fecuri percutitur, carnifici dicerefolet,fac cetpropter mortem fuam Romanorum gladio per-
quodtui eft officij. iturosefle.SedquidhocadPctrum,quigladiumac-
Porr credendum eft , pris Chriftum dixifle, cepit? Igiturn fignificat Chriftus,neccflario omnes
g cap.nt quod Lucas ' feribit, Ofculo filium hominis tradis* qui gladium acceperint, gladio perituros efle, multi
45. Deindequod Matthaeus,& Marcus dict,^wicf,rf^ enim gladio non pereunt, id tantm legem alkgar,
quid venifli poftrem.quod Iolnes ait, Quem quaritis'i quae iubebat homicidl occidi "'.Quicumquefudfritbu- n Gen.j ^
Lib. 5.dc D.Au^uftinush exiftimat.etfi cotrLeontiusfentit. ^ manumfangninem ftmdemr[unguis *V/i.Necdicir,quam
confenfu Tunc] Non eft hoc aduerbium ad prxima verba peenam neceflari fubituri lint, fed quam mei etur,
luang.c.j. rcfercndum: ^mice, ad quid yemflrt qua.fi fimiititqv vtindicant D.Auguftinus ',& Thcophylacts p. 0 In Lib.
eadixeritChriftus,milites in cum manus inieccrinr, Qui ver ex his verbis colligunt,neiudicibus qui- (]udt.*t-
i etp.i8.<. fed ad ea, qua; Ioannes icri bit' bis dixifle Chriftum, demlicerevti gladio, nimis inepti funr,quorum ho- tcris.&no-
* * tgofmi,fiergomtqumti<,finitehosahire. His enim ver- die multis in locishsrefis rgnt, & verbis D.Pauli Jj^yp.
bis poteftatemilliscomprchendendifui feck, fine . 4 facile refelluntur, quiets Deo peteflatem habere dffir- 10 .
qua ligat is habebant manus. mat,& nonne caufa pladiwn portare, quafi ipfum etiam p Hoe
51. Etccce vnusexbis , qui aderant.]Ve\ ex tribus, gladium Deo acceperint: ergo gladionon peribr, bco.
quos Chriftus fec ad orationem fecedens ad Juxe- }] gladio fuo vtantur : quia non abutuntur, quia 4 Rm' '''
rat (Petrus enim vnuscxtribusillb fuerat) vclvnus ipfi acceperunt, ideft, priuata auoritate vfurpa- 4jujcum
exvndecimdifipulis,quifortafletunccum Chrifto runt, fed dtum Dcouceperunt. potelUs
eranr. Q^mquamilludpriusprobabiliuseft, quia, Miranti r quidam, quid caufi fit, cur Petrum necandis
cm ludas cum militibusvenit, cum folis illis tribus Chriftus reprehenderit, cm vim vi repelleret, id- fontibus-
Chriftusloquebntur,vtMattha:us,lVIarcus,&Lucas que, vtmagiftrumdefenderet, quod &naturnli,&
minime obfcur fignificant, Quis ifte vnus fuerit. diuino,& humano iurelicere crcditur.D.Auguftinus

V
 9 CAP. XXVI. DE COMPIIEHENSIONE CHRISTI. fio
Rrfrus an coloco, quem modo not mimas, putat Pettum non A plurcs n.c piuriores legiones nominafe, vt indio* -
rcp:chendi fuiflcreprehenfum, qud ferui Pontifias am iculam ret poifefc pro duodeeim hominibus.duodecim !e- Duodena
^JU,t- abcidiiiet, id enim Chrifti permiflu fecilfe exifti- giones habere, quarum vnaquxque fex angelorum rius nume
f. I.JI. mjt^ atque hoc, verbum illud apud Lucam ' fignifi- mila continebat , aut aliquant plurcs , ( Vcgetij rus <;.
arc, Sinke vj'quc hue > quafidicat, fufficit aurieuhm lenrentia vera eft. Nififortcmagis placet, duodena- ptu" Plt>
fcrui Pontifias abcidiTc. Decjetero, mitteglddtum riumnumerum pro omni, & perfecto numero poli- *'
.18 .^tuumiiivdgindm, quod ait Ioannes , quia Omnes qui tum efe,vt, Sedebitts & vos [uper duodeeim fedes, iudicdn-
dccepoint glddtum, glodio pertbmt , vt hic dicit Mat- tes duodeeim trtbus lfrdl, qixemndmodirm Augutinus,
thxttSa fed admoneretantm Petrum arbitratur, ne & Beda ilium locum interpretantur '. i Saprl
vlt. pugnct. Vcrumtamen manifestum cft,Petri fa- Colligit hinc Orgenes, Angelos bonos perpetu 1>**
um Chrifto reprehend, vtnedifputariquidem contra Angdos malos bellum gerere.-ideque ccele-
Pttras ver debcat. Cur ergo reprehenditur? Pnram,quiailla ftem mitiam tammultis Scriptum' locis appdlari.
trprrh;n- non cratdefcnno, quid enim vnus homo contra - Mitti quidein frquentera Deo, vt homines non fo-
iis.&cur. hortem vnam feciiTet, nifi milites irritarct, vt crude- lm ab Angehsmalis, idabalijsetiamhominibus
listracbrtChriftum? Deindcquianoncxp.cbtoB tucantur^ppuret exilera hiftoriaic,vbi tanta Ange- 4 Reg. s,
Chrifti reiponogladiopcrcultrat. Poilrem, quia lorum multitudoin vnius Elileiauxilium mifla eft, l7-
etiamii poflet, non debuit tarnen Chrifti mortem vtmontemoperireuhoc eft,quodait Dauid \lmmit- 1 PI-a( ^
impedir, ficut Chriftus ipfe poterat duodecira le- tet Angelus Dominiincircuitutimentium eum>& ciipjeteos,
. gioncs Angelorum Ptre peterc, qui fc dfende- Hebraico c<we-/;,caftrametatur Angelus Domini
rent, fed maluit Patris parre voluntati , & Prophc- in circuitu timentium eum, id eft, angelorum caftra
tarum implere vaticinia , quam rationcm Chnrtus in vniucuuque circuitu poner, nc quis cum lxdat,
eVerf. tj. hoc loco reddit c,& apud Ioannemd, Cdliccm , quem & m, jLngehsfuis mdndduit dete,vtcuftodUnt te in omnibus m pj ?p
fc t4. dedit mihi Vdter, non vu, vt bibdm ilium ? ficut fimili de vustuis. Mitti etiam aliquandOjVt in bello pro nobis tt.
leap it in caufa Petrum reprehenderat *, Vdde poftme Sdtdnd, pugnent, confit ex Daniele". Ex ea conuetudine eap .
tcif.. 6. f4nJdlu>n es mihi,quidnondpts, qivt Deijunt, fedeaqiu
loquutus eft Chriftus. 13.10.11. e
homimm , quia voluerat eum lucipienda morte de- 5 4.. Quomado ergo implebunturSeripturd, quidc oportet lx" l'
hort.iri Cur crgoChrilus gencralem citat legem ficr} Et deficiens oratio eft , & Hebraifmum * con- Hcbraifm
Quia vbicumque exceptio locum non habet, lex lo- tncns,intclligcndum enim eft,quo modoimplcbun-
cum habet & non habebat exceptio locum in Petro, turScriptura.qux dicunt,quia fie oportet fieri: & il-
qui bono quidem animo , fed quo loco,& quo tern- \ud,qmd, Htbraorum * more pofitum eft pro infini-
Caluini pore non debuit.gladiumaccepit.Suo hic more Cal- tiuo,ficfieri oportere.vt dixit ddeoi,fltdti,cjr Luc. 14.
tjntumclia uinusnon folm Petrum, fed omnes etiam difcipu- tddi corde dderedendum in omnibus, quatoCuttfmtVrophe- li- **
in Apofto- OS) qU addefendendum Chriftum paratos fecie tt,nnnebttcoportuitpMtCbriftum,0'itdtntrdre ingloridm
ai' oftenderant.rogaucrantque, Dominejipercuttmus in yi<irW>Scripturxautem.& Propbeta:.dequibus Chri-
glddio ftults, atque amcntcs appellat. ftus loquitur, funt p, Dominus volmt cnteme eum in in- p ifa.jj.io.
Chriftus 53- rAnfutM, quid nttt pojfum modo rogdre Tdtrem?] f/mitdte: pofueritpropeccdtodnimdmfudm,yidcbit fernen
To'uotaiie Duplex his verbis Caluiniftarum error confutatur, Ungduum ,W voluntas Dcmmiinmdrateius dirigeturjSc4, q Dan.j.
moituus & ChriftumneceiTariomortuum eflc,& Deumnon <&pofihebdomdd.isfeXdgintdduds><,ccidetm-Cbrlus,&non .
tontraCal- p0flcplura>qUarn)qUfac-luvult,facerc.Nam& Chri- enteiuspopulus, qui eum negamrus eft.
Deuj Iura ^us ind't fci fi voluiifct duodeeim Angelorum SimiU Hcbtaifini exemplum nobis prrbct Ffalm.i.
legiones Pac petcre potuiTe, non mori,& Dcum dix.ffct reg & populos contra Demi *
f e i fac ,= , . , . ' ,;r Chnftura ciusconiuralir, fubiungit, Diliu.npanius vincuJa
. quam duodeeim legiones Angelorum hbi mittcrepotuil- D dBetvW0M||gennm Cu.n hoc loco ,,, di.
faef re fe f nec fame voluiiTc.
tt:iasCj " Dubitabitaliquis,quomod dicat Chriftus, Pair ccates, vcl Itmor, dicendo.
* Hunc Hebraifmum Ellher j.4. habemus his verbis
cbnUiis fibinonncgaturumfuiife duodeeim Angelorum le- ' " ivx 1? ran ' hivt *A*'
qaaraiione giones, fi ab eo pctiuiiTet, cum paulant, quod ab hit uhudi, quia indicauit eis ^uodipfc Iudatus cflct, nolter.
flerereti. eopetiuerat, vtcalix fetranfiret, ncgauiet. R.C- dixrrat enime>s, fc *flc [udxum.
" 0>on^eo^hriftum ex natura ip rei,non conlidera- Hoc autem ide Chriftus dixit, vtoftchderet i
atpntAtc* tISCircumfttijs,locutum eTerquifi diceret, puthe non violente ad mortem trahi, fed (pont ire, vt Pa
fi non ciuiflem decretum eTe Patrc meo, vt morc- tris decreto per Prophetas promulgate fatisfacei ct.
rer, non potuiftc me duodeeim legiones angelomm Ioannes r aliter Chriltum PctrordpondiiJe fcribit,
ab copetere, emque mihi daturum non fuifTc. Cdlicem,quem dedit milii Vater,non vis, vt bibdm illuni ita- n,
Duodeeim legiones Angelorum.] Et res,& dieftio Roma que probabile eft , quod Augullinus exiftimat 1 f Lib. 3.
na eft, qua etiam Euangeliftx Grace loquentcs vil vtrumqueCliriftumdixiiic, primm, Cdltcemquem conftoft
funt, ficut multa alia Latina vocabula vfurparunt. dedit mihi fdier, non vis,vt bibdm ilium ? deinde,^o/of/e
N ulla cnim gens, prater Romanos, legionibus vte- ergo implebuntur bcriptttrx ?
batur. Itaquc credendum eft,cx Romanor confue- ^ Videtur autem mihi Chriftum ambigu nomine
tudine, quituncin ludacadominabantur, locutum caiicis hoc loco vfuseiTe, cmenim pauioantdi-
fLVt. de fuiffe. Apud Romauosautem, vt Vegetiusf,&D ccbat, fipoftibile eft, trdnfedtk me Cdiixifte , calicem rem
BI*M' Hieronymus cribunt,lcgiocx milliahominum c- accrbam,& horroris plenam appcllauit.Hic rem po-
" 1 6' tincbat,aut,vtPoIybius?,communes legiones habe- tius iucundam,& fuauem videtur appellarc : hanc
bant quatuor millia ducentospedites; equitc-svero cnim vim hichabent verba, Cdlicem quern dedit m hi
trecenros, in grauioribusautem bellis pedites quin Pdter,non*vis,vt bibdmillum ^uafidicat, nonpoteft
qu millia, quits trecentos. Quicquid fit, hoc cer- non elfe, & ilutaris,& iucundillima ea potio, quam
tum cftjVoluiflc Chriftum, ingentcm Angclornu- mihichanfirnus Pater meus porrigit: nam.vt tdi- t cap. 10J
merum fignificare. Opponit autem Angelos homi- ximus, vtramque in partem & bonam , & malam,cV: ix
nibus.multos paucistpotentes impotentibus,& quo proreacerba,& proreiucunda calixaccipitur,quia
rum vnus vna nofte centum oftoginta quinqu milr folet eodem calice aliquando amara, aliquando dul
*4Regj: lia hominumoccidit in exercitu Sennacherib h. Et cs potio exhiben'; Cdlix, inquit, meus inebr'uns, quam
}j. mihi quidem vero fimilevidetur,Chriftum Angelos frrff/mfj7?ideft,qumdulcis,&fuauis u? loquitur u PfaT.
nonmi!itibus,cd difcipulisopponcre, qui vncum quidcin Chriftus vtrobique de morte fija, emque f
luda duodeeim erant, ac proptere duodeeim non
Juda calicem appellat , fed in oratioe , antequm Patris
m- Ce iij
 ti COMMENT. IN MATTH. 6lZ
fcntentiam audirer, calicem,id eft, remdirHcilem,& A Iudus,quACxpeditvnumhominemmtri propopido. Seque
horribilem appellabat.nunc Parris cogrnta volunta- batur autem lefum SimonV etrus , dr aim difcipidus. Difci~
te, eandem mortem calicem, id eil, rem libi iueun- pulus me,;: Ule erat notus Pontifici , & intromit cum lef in
jsjjyjnondirimim appellat. Nihil enim non dulce, nihil non atrium font 'fias. Non dixit apert, ab Anna ad Cai
faaue nihil iuaue eft obedientix. Solus Lucas 1 (cribit.jwfe yjque pham Chnftum dudum fuiffe, fed fitis, fuprque
non dulce huc,id eft,fnite,adhuc plura patienda mini funt, quer ignificat, cm dicit dudum fuiffe ad Annam pri-
elt obe admodum fi Gallicc diecret , Laiff:\-les encores faire: mm , indicat enim deinde dudum ad Caipham, &
diencia:, vndeapparet,& omnes qui aderant, difcipulos, pro cm dicit, difeipulum illum, qui Pontifici notus
a cap. . Chrilto pugnare voluiffc, & Chriftum reipondiffc erat, ingreflum cum Chrifto in atrium Pontificis,
f. omnibus,fed ad Petrm conuerfum nominatim cor- cm paulo ant dixiiTet Caipham fuiffe Pontifice'm.
ripuiTe,quod,non expedato rcipon(b,feruum Pon Cmergcaddit, f introduxiffe Petrum in atrium
tifias vulneraiTet. Solus etiam Lucas narrt, Chri Pontificis, ibiqueabancillaoftiariainterrogatum,
ftum ferui illius auriculam tetigiffe, atquefanaife, an ex diieipulis Chrifti effet, negauiffe, minime du-
voluitnimirrn Petri errorem emendare , fimlque , biumrelinquit, quin & Petri negatienes omnes, & -
his, qui le comprehendebant, oftenderc, potuiffe fe g citera, qux deinceps icribit, in domo Caiphs Pon-
ab illis defender , qui abfciifam auriculam folo tificis fada fuerint.
tadu fanare potuit, fe enim effe, qui monicat,& *- Illud etiam magis hos audores in errorem impu-
ficAt^deducit adinferos,& reduciv'.
i.Rcg.i. Pontificis Malcho nomen fuiffe tradit c. Solus ioannes feruo lit,qud Ioannes poft multa n,diav.& mit eum Sin- n Vcrf.t4.
ligAtum ad ifham Tontificem:qu&R poft prima Pe-
6.
cap. 18. 55. Qwtttf.] Marcus d, Qo/j"/i>,inquit, eramApud trincgationem,&alia,qui iam fada nar-auerat,An-
10. vos in templo docens , dr mn me tenm , fed yt impleantur nas ad Caipham ligatum miferit:fed int,qui ca ver-
d cap. 14. Scripturx : quibus verbis Chnftus indicat ijs , qui le ba tranipofita effe putent,& de locofuo mota.debe-
4? comprehendebant,non coi um induftria,aut viribus' re enim effe poftilla , & addtixerunt ewn ad iinnam ^(-^^*
fc ab illis capi, fed Patris volntate, & Scripturarum primum, erat enim fecer Caipb*, qui eratponiifex anniitlius: qUa3n, pU_
decreto. Si enim id eorum viribus, & ftudiofieret vt ftatim fequatur: & mit cum ligAtum Ad Ca- tant.
Ixpciamant, cm quotidie federet in templo do- . Et quidem oratio, & fententia hacratione re- o VerOj.
cens, comprehendiffent,quod cm tentaffent facer, diflmcohxret,& Cyrillus hoc modo legit. Si hxc
non potuerunt e. Hoc eft, quodapud Lucamaitf, corredio non placer, dicendumneceffarioeft,Ioan-
e Luc. 4.
30. baeehora veflra, &poteflas tenebrarum, id eft, nunc po- ^ nem pofte, cm in narranda prima Petri negatione
Ioan.S.;9 teftis facer in me,quicquid'ix bet,* non qud
1 1poten- occupa tus fuiffet , anteqiiam apert dixiffet Chrift
f cap. 11. tiores fitis,fed quod hora venerit,qua Patre decrc- ab Anna ad Caipham miffum fuiffe, per epanalepfirn
tum eft, vt moran pofte, quod prxtermiferat, refumpfiffe rwMir
j 6. Tunc difcipuU omnes reliBo to fugerunti] Petrus KP vTov o vvttc <hAtrov <b)( Ka'iM , Vt verten-
quidem fequutus eft eumquamuis longo interuallo dumfit: mierat autem eum ^mas ligatum ad Caipham^
f. Itmque Ioannes, vtipfeteftaturh.ltaquequod Sed illud prius, mihi magis proba tur.
g Verrue,
h cap. ig. 15 Matthus dicir, omnes, aut pro plenfque accipiendii Cur ergo ad Annam duxerunt primm , Ponti- Curad An-
eft, vtTheophyladusintcrpretatur, aut dicen dum, fexnon erat ? Joannes tacirusrationemreddit, quia na dudtuf
ftatim quidem omnes diffugiffe , fed paulo poft Pe- erat focer Caiphr, cuius, vt probabilt eft > confilio^'
trum,& Ioannem redijffe,& Chriftum fequutos elfe. Caiphas plurimmvtebatur,&eft verofimile Annae
i Verf. i. 57. J.d Caipb.tm.] De Caiphafupr diximus. Ioan domum in via fuiffe.
cip.i. nes ad Annam prim dudum fuiffe fcribit, atque 59. 'Principes autem ficerdotum.] Grxc additur m
If. ita quid fcribit, vtvideatur multa, quae poftea nar 01 nifio-fcTi$t, & feniores.
In domain rt in domo Anna: fada fuiffe fignificare, (, t
vt primam 60. Et noninucnermitJ] , y^ tv&v, 3l mMv 4-vJ-
AnneChri- Petri negationem, primafn examinatione Chrifti deD ^pTj^v <B&tn\3vvjw y^ v&v,& noninttenerunt: tf
Uu5 piin
duclus elt. difcipulis,& doftiina, quemdam exadftantibus - quidem multts accedentibus falfis teflibus , non imtenerwit.
laphum ill i impegiffe.Vndc non folm in vulgus,fcd quam repetitionem nofter interpres , aut non legit,
in magnos ctiam aulores D.Auguftinum, & alios aut expnmendam non putauinhabet tarnen aliquam
opimo perm inauit, ea omnia,qua: diximus,in domo vim Quid autem teftibus opus crat,cm vellent,fiue
Annzcontigff.-.Sed hace entetia ex tribus alijs Eu- iure,fiueiniuria Chriftum damnare? Volebant flagi-
gefiftis manifeiliffim refutatur qui fummo cfenfu tio fuo iuris fpeciem obtundere.
teftantur,tres Petri negationes in domo aiphsPo- . Voffwn deflruere templum Dei. ] Cur hi dHO alfi Cur falfi
tificis accidiffc. Qjjn ex ipfo D.Ioanne perfpieuum vocantur teftes, cm verum teftimonium dixiffe vi- teftes ap-
cft. Nam primametia negationem in domo Pontifi- deantur? DixcratenimChriftus./f^^/o/wWfw- Pcllcntur-
eis fadameffc narrar, cm ipfc, qui Pontifici notus p um tribus dtebus reAdificare e. Rede Orgenes, Chry- p Ioan,x*
Annas non erat, Petr introduxiffer. Annasaut non erat Pon- loftomus,Hieronymus,cda1Theophyladus,& Eu-
erat Ponti- tifex, fed foccrCaipha?,qui erat pontifexanni illius, thymiusrepondcnt.proprere fallos appellari,quia,
R-x, fed - vtidemferibit Ioannes. Nam quod Lucas "ait loan- quod Chriftus dixerat, & malo animo, 5c diucrfo
c L>' IUI" ncmBaptiltamfubprincipibusfacerdotum Anna,& fenfu,& alijs verbis recitarunt. Chriftus non fuerat
i-is .
1 cap.} i. Caipba ccepiffe pcenitcntia pr.rdicare, nonitaintel- locutus de templo illo fecundo Salomonis, fed de
ligcndurneft,qualcodemanno vterqueSc Annas,& corpore fuo, ve continuo Ioannes explicuiit, nec
Caiphas Pontfices fuerint, non enim eratnifi vnus dixcrat , pojwn deflruere templum Dei , etiamii poterat,
pontifcx, fed quia praccdenti anno Annas Pontifcx fed dixerat: Soluite templum hoc: id eft, foluetis, aut Ci
fuerat, vt Iofephusaudoreft,&vtroqueanno Ioan folueritis, & egointribus diebus illud, Hebraif-
nes pcenitcntiam prardicauit , diciturfub Pontifici- mus *. Magis etiam apud Marcum q verba mutant,
bus Anna,& Caipha prxdicaffc. nos autuutmus eum aicentem , ego dtjJoluAm templum hoc jS>
Aug. quo. Sed D.Auguftinum.&aliosaudorcs fefellit,qud factum , & pofl triduum aliud non manu fAtium tdi-
undo F-il- ticitam & obfeur D.Ioannis tranfitionem non ani- cAbo. Matthxus dixit, hos fallos teftes, qui hoc
f s fir. ' . maduerterunt. Ita enim fignificat ab Anna ad Cai teftificati funt, duos fuiffe. Alij Euangeliftxnume-
r-* pham tnddumfuilc Chrifti -m, vtnon nifi attctus rum non exprimunr. Duo autem proptere fuerunt,
lcdorobferuare poffir. Etadduxerttnt, inquit, turn quia manu fadi erani, id eft, principibusfacerdo-
adJinnaw primitm (erAtenimJocer Caipbtt, - tum, V: fenioribus fubornati. Subornarunt autem
tifex Aim illius. ) ErM autem Cdipb/tf, qui conflitm dederat duos, quia lex erat, In oreduown, yel trium teium^

\
 6 CAP. XXVI. DE CHRISTI ACCVSATIONE. f
a Dtu.. i7. abit *. Sicut aduerfus Stephanuin in fi- A dum de hac re interrogatum, primum Ptifice an-
. & 9-if. mili caui alios duos falfos teftes fummifcrunr b. te mediam no&em , cum primum ad illdufcus cil,
A.f. i}. Ait b\zxc\is,&noneratcomniemteflimonium illorwn, deindc teto Concilio fado iamdic, cm prius non
jcf iJi -nut m Av /A/w* v-mv. fie quidem cis apertc refpondiiTe videretur, fed tantimii tudi-
eomtneftimomumaquuin erat, aut xquale.Q^<\\zm. X7&.Auguftinohmagisarcntiorsqui eamdem htfto- h Lib.'j.de
interpretantur, pos inter --fe telles non conueniTe,, ......
riam *,.
eile .
dicit. vtim
Quis cnim
enim creaar,
credat, pofte iterura e
de fconini
confenfu
, .......... poitea Kerum
ficut videturnofterinterpres
videmrnofterinterpresintellexiiTe,
intell exiiTe, fed verba eadem re interrogatum
inttrrnoimm fuiTe *; /~,;.,~,
Chriftum, crn \ ~ ant EuanS-
lu"i'
Gr.-Ecaaliumfenfum prat feferunt; & necfic quidem tam difcrtrepondiTct, Tudixifti, & vt Marcus ait, caf*7'
eorumtetimonium arqualeerat,ideft, fufficiensad ctiamclarius: Ego Cum: & Pontifextam beneintelle-
damnandum Chriftum. Hanc enim vim habet illud, xerit,vt feiderit veftimenta fua.ac dixerit: Quidad-
cjr neee quidem, id eft, quamuis aftlrmarentfe audi- bucegemusteflibu. Ecce nunc audits blafpbemiam. Ergo
uiTe Chriftum dicentem : Ego dijfoluam temflum bet quia Mitthustempusnonnotauit, Lucas notauit,
manu faium , & pofl triduum aliud factum a//- cm faftus cifet die, credendum eft, Matthxum fa-
ficabo : non iudicaflc Pontfices , pofle propterea cbm illud peranticipationemnarrauiiTc,idque non
Chriftum ad mortem condemnari. Nam teftes qui-0 fine cauia, quia cceperat Chrifti examinationes in
dem inter fereft conucniebant, cmcadcm vter- Iud.rorum Concilio exponere, & ea interrogatio
que verba, & codem fenfu recitarct. vna examinado fuit, vt deinde cootinua etiam ora-
* Similem Hebrailinum Ics-cre pnflumus ffalm. t. I. tionetrS Petri negationes cxponeret.
1 > *^ *- Qupdautem Matthsusa Pontifice,Lucas ab ora
nte nach.Uthuha , pollula me,& dabo gentes - ;$ inrerrogatum fui{re dcc es Chri-
redicatcn cuam , ideit , fi potuljucus i ,. - . a .
' '. Jw:&MmhaHisadiuratum, quod non dicit Lucas,
Curergo,dicetaliquis,StephanuJnondealiocon- leuccft; nam vel Pontifexprimm, deindeomnes.
Ad. u. uiftus crimine lapidatus eft ? quia duo fall teftes . -It ' 9
qui in Concilio crant, Chriftum interrogarunt, vel
dixcrunt , audiuimus tum dicentem, quoniam lefm Haza- quia Pontifex omnium nomine interrogaba!, Lucas
remibic deflruet locum iflum. Reipondeo, niulta in illis toto Concilio interrogatum fuiTe dicit.Adiuratio-
verbis, qua: duo illi fall teftes ex Stephanofeaudi- nemautemfilentioprxterijt, vtfolcnt Euangcliftae
uiifementiti
_ , funt.contineri,
lefumenim r DcmeTe multa preterir.
conhtebatur, quod lud ris blafphcrriia erat, &iube- 6.^ i
i Leut.l4. bantur blafphemi lapidibus is obrui d. < Ibi pratrca -T. -~-^/<.j
prabre C eadmque coramnancpnraumiupra-expiicauimus,
f
Pilato t Chriftum vfus eft. Marcus i*^\
S^iST* Teri.lf;
caP- ^-
. j
addebantreft.diviire,nm , rtr-Uwt^l-^ ^mquecoram Pilato Chriftus vfuseft. Marcus p. fe^
addeban t te(tes,dixi{Te cumb&nmti trdkwKS/pM i darius feribit, refpondiiTe Chriftum , Egefum, quia
trddidtt nobu Mtyfes. fenfiis idem eft. Vndeintelligitur , non fignificari, 6i%
6 i. Etfurgens Princeps facerdotum.] Non debebat qUod Auguftmus putat, Tu dixifli, id eft , non ego,
iudex irgere,fed dcre.fed non loquitur,tamquam quafinonafErmet, fe Chriftum"eile. Lucas m aliter m cap.it.1
iudexintribunalifedens, fed tamquam lcerdos iri Chriftum refpondiiTe ait: yobisdixero^on credetis mi- *7*
fynagoga, vbi quifquisautloquebatur,aut legebat, )nfiauttm cjr intemguero,non rtfpondcbitis mibi, neque di-
t Lnc.4.itf. folebat furgere, vtapparetexLuca0. tnittetis. Vero fimile igitur eft Chriftum bis ea de re chriilus
tbil refpondes.'] Quid opus rcponfione erat,cim interrogatum fuifle , primm fimpliciter,& fine ad- bis de ca-
teftimonium, quod contra Chriftum afferebaiiir, ne iuratiene, atque tune repondiTe,quod Lucas ait: Si cm rein-
ipbrum quidem icerdotum iudicio, vt Marcus fi- dixerovobis, noncredeiis. Peindcadiuratum Pontif- tcrroSatU
gnificar,fufficiens efe vidercturrLoquitur ex aff.Au ce, atque tune refpondiiTe, quod Matthxus,& M ar-
malus iudex, & Chrifti ilcntium. ex quo debuit te- cus feribunt: / dixifli, ego [um: aut, quia egofum: He-
ftimonij colligere vanitatem, in culpa? argumentum D braica* phraii.Vtrumqucnim dixiifecredibileeft-
traht,quafiChriuus ideo tsceret,qud fibi male ef- * Hebraifmi huius oxcmplum habemus pf^lm. 77 }?
fet confcius, & quod fibi ipfi leue teftimonium eiTe ic?3 ' n)3l vmiKthtr cW , b*fthr htmmah, Se
videuatur , acri int rogationeexaggerat,quafidi- recordatusclkquiacaroipl, noiler, & recordatus eltquia
cat, nihlnerepondcsj cm tam magna tibi crimina fu at.
obijeiantur? Refpondetautem,non folm, quantum interroga-
}. jAiuro te per DeumDiuum.'] iopxlo> n tur, fed plus etiam, quam in'terrogatur, quia de fum-
bt* i vnf, quod propri ignificat,Dci nomine, moreicapiteagebatur,anipfee(rct Chrirtus Filius
& quafi mandato aliqum.iut ad loquendum.aut ad Dei,quod nullo modo conueniebt eo loc, aut ne-
faciendumobftringere; frequens eiusreiapud lu- gare,aut diifimulare, fed libere potiusprofteri, cm
daeosvfus erat, vt ex facris hterisintelligimus. eadecauiinhuncmundumveniifet, vt tamquam
Situes Cbriflui Filius Dei.] Qucmadmodm vulg Filius Dei pro flijs Adami moreretur. Additergo:
docerc foles,quemadmodum tenonnqum appel- erumumendko moins, ditiod videitis filium hominis fe-
las:ea enim de caufa alias voluerunt Iudaci Chriftum dentemhdextris yirtmis Dei,r yenientem innubtbus cali.
fio 10. )i. lapidare.quod fe Filium Dci etTcfignificaflet f.Non Illud, vcrumtamen, non habet apud Mfltthxum.cui
agebatur de ea re,fed confilio Pontifcx Chriftum rcpondeat,& pro fuo nffitio aduerftur.cm aducr-
interrogat, an Filius Deifit,quia - , tancomncmocca-
. . - fatiua.vt voct,partcula it.ltaquc videtur mihiad-
<!/ quxreret
fionem .,-*-- eum -i- 1 blertque
condnandi, ' 1
Chri- uerfari verbis,quarnonexprelfit^u;ingelifta, fedirt-
ftus docere, Fili lfe Dci. Crediderat eum in iu tclligendareliquit, exprefitautem Lucas, Si dixero Ad quid re-
dicio interrogatum non e(Tenegaturum,& non pofc yohis,nontredetis mi,ycrwnUmen amodbyidcbitis Filium teratur ve-
meliorem reperiricaum, vtad mortem damnare- hominisfdentem dextris ymuis Dei,& yenientem in nubi- ,uro wmc"
tur, qum fi conuinceretur aliquando blafphemafe. bus cxli : quafi dicat, quid opus elt, vt vobis rcpon-
Qaamaef- Erat autem eorum iudicio magna blafpheraia, fi deam, cm credituri non tiv Melius eft, vt rebus,
fctblafphe quis fe Dci Filium appellalTet, quia non poterat na qum vt verbis fidem vobis faciam;venict exgo tem-
nti* fe Fi- tulls Dei Filius efe, quin D eus eTct. Itaque Iu-
hum ci eorum etiam iudicio,Ananorum error eonfutatur. pus.quo tempore filium hominis videatis fedentem
naiuwem , *- ~
natuialcm - . J- . ,7z. "_ 0' . .. ~. dextris virtutis
' Dci, & venientem m
^ci,tx. in nubibus Cceli,
cli,
fa[eri. Lucas? narrafhxcipfaacc.diifefadoiam die: Etyt vt velitis nolitis, credere cogamini , quod nunc
..... . ' .vg.uuui , vjuvJU 11U1H.
g Cap. ti. ftetus,
.- inquit, efl dus, comtneruntferneres;r*z1,&princi-
r*"~- mihi
mihi dicenti
dicenti non
non credith,
creditis, ficut
ficut alio
alio loco
loco dixit- Rmibi
dixitfimihi
(es acerdotum ,<J-Scr6*,& duxermttllum in Concilium non creditis , propter opera ipfa crdite n. Solct enim Chri- w. 14.
Jmm dtcentes, St ti es Lhriflus, die nobis. Quapropter ftus incrdulos Iudxos ad refurredionem fuam & ,0-
rnit^pute^diucrlbioae^oriaipjbfqueChri-^ addiem iudicijmittcrc, vt fupr 0 Generatio cap-11-
r L .... t J9.&164.
Ce T
 15 COMMENT.
Cr adulterafigntm qtixrit,(rfignum nondabrtur ei , ?iifi- A
gnum 1 Trop '-et.* : & a, Ecce uit oea nubibus & yide-
* Apoc.i.
%it cum onitiis eadus , & qui cum pupugemitjcr plangentfe
7.
afer cum omnes tribus terrx.
Quodautem dicit, modo, Grc, V , non
Partcula
T ctv fignificat ftatim poft illud tempus , quo Joquebatur,
TI
quam vim eos vifuros filium hominis fedentem dextris virtu-
habeat. ris Dei. Loquitur enim ddie iudicij,quo die in nu-
cap. 19. bibuscli venturnselt,fuprb/ed lgnificatjludios
?. Sc . 14. non efle viiuros Fe ab eo tempore, id cft. morte fua,
donee videant eum fdentem dextris virtutis Dei,
&venientcm in nubibus cccli, quafi per negarionem
dicat. Deinccps non videbitis me habitu rei,vt nunc
videtis, fed habitu Filij Dei fedentem dextris vir-
tutis Dei,& venientem in nubibus cceli. Tacite igi-
tur primo aduentui fecdum opponir. At quo modo
dextris virtutis Dei fedentem viiuri erant , qui
Deum ipfum vifuri non erant? nempo viiuri erant
Chriftum tar.ta cum maiefiate venientem, vt facil
intelligsrcntcuminmciiore, vtitadicam, dignita
tis parte locatum effe, hoc cfr,(edcre dextris virtu
tis Dei, m.iximcdiuini'.atcmoitcndtre. A dextris
autem virtutis Dei, Hebrailmus * eft, pro/ad po
tentem dtxteram Dei. Qnpmodo autem in nubibu9
Cap. 19. cccli venturus fit, fp docuimus.
it. Sc C.4. Huius Hcbraifmi exempla alicjua fupra citauiraus.
jo. H'c etiara adicmus illud ex Ifai. 3 t. de Chtiilo etiam
diccnt: 1 1? t'hhth erot chocho, ttfomi fea
gradiens
icns iu
lu mult tudine potenti,
muittuaine patcntn, ftu
im virtutis
virtuns fux,
iusc, ptp
pi#> vir-
- .... i/rri-
(uaeopiofiffimak
cute (ua abundant, flima. D.
copiolillima Se abundantiflma. D. Paul.
Paul. Hebr.
Hebr.,1 j.,.
propius accedit fciibens fedet ad deitcram rnaieliatis, cm
idem fit leitet inaicliatis.c detera virtutis Dei.
Iudzi qu- 65. Scidityeimentajua.] Multirurn gentium con-
do vtftcs fuetudo fuit in luftu, 81 indignationr vettern difein-
feindete dere , vt etiam ex Homero , & Virgilio manifeftum
fol ti. eft- ludxi nutem duabus potiffimum in rebus veiti-
Iiud. X. menta feindebant ; in luctu.vt his in locis * : deinde
JfLn f. Sc Ii.
d Gii.)7. cmaliquam contra Dum bUfpbemiam audiebt,
*9.)4& ficut rex Ezicliias c auditis blafphemijs, quas legati
44- IJ- Sennacherib contra Deum in (ft luerant , veftimenta
Num.14, ff cidifledicitur,8:ThaJmudift tradunt, vtnonnulli
Iud.11.5f. adnotaucrunt f.traditioncm fuiiTe,vt audita blal phe-
I Reg. 4.
lt. miaveftimcta fcinderenr. Putibant autem magnara
efleblafphemiam.quod Chriilus fe F Hum Dei ciTe jj
a. Reg.i. .
&13.19. profitcretur j itaque clamat pontiftx , blaipbemamt:
e4.Reg.19. Qligiddepb, contumeliosc& impie aduerfus Deum
i.
f In Ijb.de locutus eft, hoc enim& Hebraicum vcrbum
Magill, giddeph,8c Graecum -*7 , propri fignificat.
traft, de Facitaurem contra iuris ordinem fmmus facerdos,
quad.morte quod iudex cm fit, accuitoris partes fuicipiat , &
lud. accufatorcs, iudiccs faciat.
66. Reus e mortis. \ Iubebatler, vtqui blafphe-
g Leut.14. maTct, bpidaretur , proptere & hoc loco reum
is. mortis elfe dicunt,&alis, cm fe Filium Dei appel-
h loan. 10. laffct , voluerunt lapidare ''.
31. 67. Tunc expuermt in facicm eius. ] Iftud , Tuncy
non fignificat tempus illud, quo Chriftusconfcflus
eft, fe Filium Dei efle,& quo Iud.ricbm.iuerunt,
reus e mor s, fed temr>us potius prarcedens, nut con-
fus totum tempus iflius notis.Conftat enim ex L
I cap. . ea interrogationem illam Pontificis,& Chriftire-
ff. fponfioncm fiiam eflc lucente iam die, & h.cc,
qui nuncMatr.hanis narnt,fita fiiiffc dcnote,dum
Chriftus in domo Pontificis vindus tcnebatur,em-
que Petrus negabar.
xAlq autem palmM facicm eins dederunt ] 0] J j>fci.
Chtilus OT(w,fuftibus,autbaculiscxcidcrunr, vel forte cre-
erep:dis pidis,quibus Iudxi plurimm vtebantur, \a.i enim
fu 1 eis ex * vnde verbum * duclum eft,& virgam, aut fu-
Cas. ftcm,& crepidam fignificat: & eft vero fimile ludxos
contumelia? caui crepidis faciem Chriiti excidiffe,
Marcus, & Lucas feribunr, faciem prius Chrifto ve-
l4uiffe!Ioarautemprisqucmdanjcxa.!',ntibu$
IN MATTH. .
ahpamilli impegiffe, qud Pontifici refpondiflet,
quid me interroga ? intenoga eos, qui we audierunt, quid l0-
m; quafi parum rcuerentercum Pontfice lo
queretur,/r,inquit, reotides Pontifici ? Chriftum au-
tern refpondifle, j male locutusfum,tcimoniumperbibc
de malo , fiatitem bene , quid me cadts\
68. Vroplxti^d nobis.] Q^ia vulgo infgm's Prophe-
tahabebatur ,& ipfe Filium D_i feconfrflus fue- ft cap lf.
rat1, perirrifionemobuelatis oculis eum candentes . 4.
interrogans fropbeti^a nob,quis e,qui tepcrctiffiA ficut, 1 4.
cm in cruce penderct,dicebant,_/rfxJ/>-4(-/f/^>^/'<'-
dit nunc de cruce,& credemus ti9. m cap.i7.
6p. Vctrus yerofedebatforts in atrio ] Quomodo Pc- 4*^
trusin atrium Pontiflcis ingreiTus fuerir, loannes n **>
exponit. fernes, inquit,abat adoiumfor. txiuiterg 1 * ,
difcipul*s alius , qui erat notas Vonttfici, Cr dixit oiari<t,cr .
imroduxitVctrum. Matthsus tantm dixerat, ingre
fumfuifle . Quomodo autem nunc dicar, eum fe-oVerf5:
diiTeforis in atrio, difficile non eft,cm in atrio erar, Petrusquo-
& intus erat, & foris: intus, quia intra ambitum m<buus
dium,& vitra primrim ianuam; foris,quia non erat &sn^~.
in interioi i domo, fed in atrio, & iub dio, vbi prafi- *
diarij mili:es,& Pontifias, cerdotum,& feniorum
fimuli erant.
Et accefflt ad tum ancilla.] loannes dclart an-
cillam oftiariam fuiffc.que oftium i Iii apcruerat.Lu-
cas vcrait,adignemtuncfediiTe,idemqueaitMar-
cus , erat enim ignis accenfus in atrio, vt in prafidiis
n rr
mili ar.bus efle folet, vt omnes arcumftare poflent.
&calefien. Itaqueex Euangcliftar collationc colli-
gitur,Pctrum Ioanne in atrium Pontificisintrodu-
ctum,& ab ancilla , qua: oftium illi aperuerat , recor
gnitum ad ignem, qui in atrio erat, cum alijs aeeeifif-
fe; aneillam verprimm tacuiiTe,quiafortaiTcnori
fans cerra erar, an bene Petrum cognoui{Tct,cm au
tem fxp in eum intuita effet, melilque agnouifler,
acceffillead eum ad ignem fedentem, dixiffeque:
f tu cum lefu Galileo .] Vocat Iefum Galilaeum, lefus Gali-
ignominia: eauia, ficut qui iniquo erga eum erat ani- l*us coniu-
mofolcbantappcllare,&quia, ciimin Galila-a plu- rae|'caui*
rimum verretur, Gailius fortafle eflc credebatur, <llCUur
&quiaomncs ferccius difcipuliGalilxi erant,p. Sic IoJn
Iulianus Apoftata, & Chriftum, & Chriftianosom- P in'7'
nes Galillos appellabar,vtaulor eft Socrates4. g Lib. ji
loannes 1 non fcribitancillamdixiTcPetro : Bw biit.Ecelef.
cum lefuGMao eras, led interroga ffe cum: Nnmquid& ^j*' (| ,
tu ex difciptdis es hominis iflius* Lucas ver f, Qfm um cc^.iu
ridiffet ancilla qttadam jedtntem ad lumen, & eumfwjfet. 5$.
intmta,dixit,eybiccum illoerat. Itaque credendum elt,
omnia hxc ancillam illam dixiffc, primm dixifle
Petro, quafi dubitando: thimquidr tu ex difciptdis es
hominis iius7; vt ait loannes. Deindc afirmando id em
dixifle: Et tu cum lefu GaliUo eras, vt ait Matthxus. Po-
itremtfd circumftantes conucilm dixifle, " bic
cum illo erat, vt ait Lucas.
70. ie negauit coram omnibus , dicens , nefcio quid
dicis.] Quod coram omnibus Euangelifta Petrum
negaffe dicit,aut ideo fecit,vt circtimft.intiam decla-
ret.qua crimen augetur,aut vt hiftorix fidem faciat,
ne Apoftolorum principem falso accufre videatur,
quaiomnes,quiadcrt,pro teftibus adduce?. Quod
autem dicit Petrus: nefcio quid dicis: fcurx negationis
emph-ifim habet, quafi dicat, non folmnonfum,
quern me effe dicis, fed tantm abfim vt firn, vtnc
intelligamquidem, quiddicas. Sic enim fo! emus re- c''^Uinl
fpondere.cmab eocrimine,quod nobis obijcitur, ne.rat.
longiflim nos abefle fignificamus , non intelligo
quid dicas,necio quid di -is. loannes feribit Petrum
refpondiffe, non fum. Lucas,ow noui lum. Marcus, ne-
quefcio, eque noui quiddicas, i ol Jh., Si wm/jtu, 77
\y*{ , eque noui eum, eque fcio quid das. Credi-
bieel, hie omnia exaggerandi caula Petrum di-
 6i7 CAP. XXVI. DE PETRI NEGATIONS 618
\-iire.Primmfiinpliciter,oj,vtaitIoannes,cm A docuimus, maxim voluerit Petro inconftantiam,& '
ancilla quifidubttandointerrogauiifet: Ntmquid& mettam cxaggerarejproptercenim dixit,vt Marcus
tu exdtfcipuks es hominis iflius} vt idem Ioannes fcribit. fcribit a , priufquamgallus vocem bis dederit^ terme es ne-
Dende cam ancilla inftaret , & diccret affirmanter, gaturus : Sc omncs Euangeliftx tres Petri negationes aJ? I4'
quod Matthasus ait, * tu cum leu CUaoeras, Pe- expofuerunt,plures nemo; quod mirdumprofe& J
trum rcfpondifle, nequt noui ilium, nequtfcio, quid diets, effet , fi fxpis , qum ter Petrus negauiflet. Rurfus
vtMatthxus, Marcus,& Lucas fcribunt. omnes Euangeh'ftxnotauerunt, port tertiam nega-
71. Egreditnte autem illoianuam.] ^ j tioncm gillum cantafle, & quafinegandi finemfe-
*7i ih 7nixHva. JLgreffum autem eum in veBndum, ciiTe.Petrum enim galli admonitum voce,verba Do-
Marcus ait, & exijtforas ante atrium : & 'alius cantauit, mini recordatum , & culpam fuam, cm foras exijf-
quodadfententiamidemeft; nam veftibulum ante fet, lachrymisabluiffej & Petri crimen augere no-
atrium erat, ficut in amplis xdibus eflefolet,& nota- ftrum non eft, hxretici, vt iblent, augent, qui & Pe-
uit Marcus , gallum ftatim cantafle, quia folus dixc- tro , & eius fucceflbribus infenfo animo funt.
rat, antequam galUu vocem bis dedtrit, ter me negaturut es. Magismirortamleuibusconiecrurisinretam gra- Ral;one,
?etr\is er- Vndecolligimr, circitermediamfuiffenoctem; eoB ui,& contra Euangeliftarum, & contra Chriftitcfti-quibus ai.
eitet me- Cnim tempore galli primm cantare iblent. Ioannes monium hos auctorcs recepta omnibus (rculis, au&i plus
acra " rf vero ^anc ^cundam Pet" negationem faCtam fuifle per totam Ecclefiam fententia difceffifle. Prima eft, "r
mum '" ^'cit> cum Petrus ad ignem calefaccret fe. Vnde quod Joannes primam negationem in domo Ann Pe"am
g* jit. colligimus , Petrum, fimulatque Chriftum primm contigie fcribere videatur; alij autem Euangeliftx ^me
negauiflet, quia fortafle circumftantibus vexaba- tres prxtere negationes in domo Caphx facas runt reii
tur, quail Chriftidifcipulus eflt, aut qua alia caufi, fuifle narrent. Iam enim docuimus h,negationem il- ciuntur.
ab atrio in veftibulum exijjTe, deinde, vtremdilfi- lam primam, de qua Ioannes fcribit, & estera, qui b Veri. 57.
mularet, ne fuga, quod fibi obijeiebatur, confiteri eodem loco narrt, non in Annx, fed in Caiphxdo-
videretur, ad ignem redijfle,& vt ait Lucas:poflpufil- mo accidiffe.Secunda,qud Marcus videatur fcribe-
lum, id eft, nonTongo interiefto temporis fpatio, ite- re, Petrumab eadem rurfus ancilla interrogatum,
rum ncgauifle. Illud autem pufiilum quod Lucas ait, iterumnegauifle,vt paulo antindicauimus; quod f
neccfle eft tres,vt minimum horas intelligamus,quia itaeft, cum Matthxus apertdicat, a liatri ancillam
idem Lucas fcribit inter fecundam,& tertiam nega:- fuifle, diuerlxfuerunt negationes.
tionem fpatium fuifle quafi horxvnius,& omnes Sed Marcus non dicit, eamdem ancillam fuifle; Dl-jnunt
Luangeliftx dicunr, ftatim poft tertiam negationem nec vero fignificat; nam cum dicit , articu- rationes ac
gallum cantafle ; vnde colligimus tertiam negatio- lus ille non ftimiturrelatiu, quafi ad ancill oftia- trina tan-
nem facbm fuifle cirriter horam quartam matuti - riam , de qua ante locutus fuerat referatur ; & cm mm nega-
nam, id eft, paul ante auroram,quo tempore gallus dicit, '/i-, ittmm, non fignificat ab eadem iterum toadfttu-
cantare folet. ancilla interrogatum fuifle Petrum; fed ab ancilla Mc"
Erat enima:quinoc"tium, quare media node, quadam, fcilicetaltaiterum interrogatum, ficut ab
quo tempore Petrus primm negauerat, vfquead altera pris interrogans fuerat, quemadmodum di-
ortum fobs fx fuerunt horx; itaque fcundum galli frtis verbis Matthxus fcribit-Tertia ver coniedlu-
cantum vero firmle eft incidifle in horam quartam ra nihilo firmior eft, quod Lucas videatur dicere,
matutinam, & cm inter fcundam,& tertiam nega- non ab ancilla , fed viro quopiam Petrum interro-
tionem fuerit vna hora, fequitur.fecundam negatio- gatum ncgauifle. Cum enim dicit, alius videns eum di-
nemaccidifle circiter horam tertiam,ac proDde tres xit , & tu de Ulis es, non fignificat diftincte fuifle vi
fere horas inter primam, & fecundam negationem ^ rum, fed fuifle alium hominem, ficut Petrus vocatc c verff e-
interceflifle. homo, nefcio,quid dicis. Cm ergo Lucas aut neciret, '
Ex Ioanne etiam colligimus quomodo partici- autexprimerenollet, vtrum vir, an feemina fuiffet,
pium t^ixSocTu, quo Matthaeus vtitur, interpretari qui Petrum fecundo interrogaTet, dixit communi-
debeamus,nimirpoftquamexijffet,vtbintelliga- teraliumquemdaminterrogafle, nimirum vb&nnp
tur,quodaitIoannes,& ad ign redijflet.Cm enim hominem, qui & de viro,& de feemina communiter
exiretin veftibulum, vidit cum alia ancilla, &reco- dicitur. Vtrumautem vir, an formina fuerit, exMat-
gnouit;ficut cum in atrium ingredcretur,oftiaria vi- thxo , & Marco colligendum erat, qui nominatinj
derat,atquecognouerat.Eaergoancilla,quxcxeun- dicunt, ancillam quamdam fuifle.
temviderat, cm iam Petrus ad ignem redijflet,ac- Quarta eorumconiecturaeit, quam fuperiiisat-
ceflit, & dixit ijs, qui ibi crant, <jr bicetat am lefu Ha- tigimus, qud Ioannes iecundam Petri negationenj
\areno,\t ait Matthxus,Lucas non dicit ancill fuifle, exponens multis interrogatum fuifle dicat, nwn er
fed potiusindicat fuifle virum,& poflpullwtjnqit, ij>fe ex difeipulis Chrifli effet. Itaque cum prxter tres
alius vuhts eum dixit, & tu de illises. Marcus verita illas negationes, quas Matthxus explicauit, quatuor
loquitur, quafi eamdem ancillam, quxant Petrum alias,apud alios Euangeliftasfibircperirevideantur,
interrogauerat,fuifleindicet,ici" ' /<TS v- vnam apud Ioannem in domo Annx, alteram apud
-xKtv fi^tr Ktyetv rait ^-, rurfum autem eumdemIoannem,cmPetrusmultisinterrogare-
cm yidiet eum ancUla,(apit dicere circumflantbus loan- tur,tertiam apud Marcum,cm ab eadem interroga-
nes autem cribit, multos fuifle, qui in hac fecunda returancilla,quartamapudLucam,cmviroquo-
negationc Petrum interrogarunt , Dixerunt ergo ci, dam, feptem fuifle colligunt. Alias tres refutauimus,
numquid & tu ex difeipulis eius es ? fu pereft illa,quam ex Ioanne,fecundo loco colligr,
Contra Qus Euangeliftarum fntentias, cm conciliare qux multo minori negotio refutari poteft. Primm
eos, qui af- non poffent quidam, in eum errorcm ("fie enim au- Ioannes non dicit multos fuifle, qui Petrum inter-
ftront Pe- Cafter appeilo)induftifunt,vt Petrum fxpius qum rogauerunt;tantm dicit, v -ni,dixerunt ew
ter Chnftum negaffedicerenr, & nonnulli quidem , id eft, dium eft ei ; Hebrainus * enim eft, quo
oeaffc, fepties.Satiuserat,ignorantiam confiteri fuam,qum folent Hebrxi, verbum imperfonale pafiuum per
& Petro , & quatuor Euangeliftis,& Chrifto etiam tertiam perfonam pluralem exprimere fine fuppofi-
ipfi facer iniuriam. Nam& Chriltus non quater, to, vt amant, ideft,amatur, quodquamuis abvno
non quinquies, non fepties , fed ter tantm Petrum tan tum fiat,verum chficut in quibufdam verbis La-
negaturum prxdixerat , difturus vtique negaturum tini etiam faciunt , perbibent, ferunt, dicunt, pro perhi-
farpii, fi fxpis fuictnegaturus; cm, vt eoloco betur,fertur,dicitur. Ergo,quamuis vna tantm an-
 COMMENT. IN MATTH. 610
cilia Petro dixilTet , numquid & tuexdifcipulis eius es? A gallus cantauit. Qiij temporis circumftantiatamdili- prxdiflio
ver potuit loann;s fcribere, dixemnt ergo ei. Deindc gentcr exprcfla eo pertinct, vt apparer, Chrifti pne- veraappa-
credibile eft,primm ancillam cpile dicere,Ni- dictionem veram fuifle , antequam gallus carnet , terme ruit-
aid cir tu ex difcipulis eius es*, deindc- eos, quiaderant, negabisb. Omnes Euangelift.E notauerunt eodem b Verf^..
ermonem prbfequutos : fed non proptere putan- confilio eamdemcircumftantiam, fed Lucas magis
Te
dum eft, diueilas fuifle negationes. cxpretlit.
* Hcbraifmi huius in plurali pailiuo pro imperfonali 7\- Et recordatus e Vetrusyerbi lefu.] Mirum, cur Petrusnoa
eicmplum nobis non occLirrit.fiiigulaie tarnen aftiuum pro ant recordatus non fuerir, cum ante mediam no- tamGalli
impcrfonal^Gcn+g.t.poniturnaKM 2pvh >1"'"' ftem port primam negationem gallus cantaflet. For- "tu.quam
UuhhKob,viomir,&nuncUH>t U(ob.&dixit,fionunci*- tafle gallivocem non audiu erat, aut quia femel tan- chfiIlil"-
rum efl lack, & ,fi. turn cantauerat, fperabat fe non ite urn negaturum^ ,
Vna&ea- Et erat cum lefu N'amne.] Marcus ait, ancillam aut, quod omnium veriflmurneft, non folo galli
dim ancilla dixiife circumftamibus>rri f/?.Lucas vero,&tu Cantu,fed multo maximChrifti refpecb admonitus
-""!"'1.0 de iUis Ioanncs ^cm,numquid & tu ex difctpul eius eft, vt fignificat Lucas c, Et amerfiu Damms refyex Ca.u '
hzc dixe *s? Omnia ancillam dixifle credendum eft. Primum, B fetrum,& recordatus e Vetrus rerbi Domini. Ita Chry-
rit,
numquid- tu ex difcipulis eius es} \tt Ioannes;&cm foftomus<|,& Ambrofius% Detnque, quos lefus resficit, d Inhunc
petrus negafler, affirmanteraddidiffe,eWf7/w esi florant delictum 2 Kegauit primo >etrus,(r nonfleuit, quia locum.
vt ait Lucas : dcindead eos.qui aderant,conuerfam mn reifexerat Dominus. Negauit fecundo, noneuit, quia omm'c"t.
dixiflc,& bit de Ulis e,vt ait Marcus; nam cum lefu Ka~ adliucnonretpexerat Dominus. Hegau tertio ,& refpexit n ^uc
\areno erat, vt ait Matthxus. Jefus,cj" Ule amarijfimc fleuit. Et Leo f, l^efpexitergoDo- ( Serm.j.d
71. Et iterum negauit cum iuramento. ] A uget Petrus minus Vetrum,& inter calumniasfacerdotum, interfalfitates paffione
crimen. Primum enim non iurauerat, (cd negauerat: teium,wtercadentium,&con>uentium iniuriasconitutus, Domini.
nunc & negat,& iurat. Lucas fcribit,dixifle,o homo non Ulis mbatum difeipulum conuenit oculis, quibus eum prxui-
fum. IoannesautemjOTtf/flW.qualecredibile cft,prius derat effe turbandwn , Cjr tu Ulis conuerfa e yeritatis in-
iimpliciter dixifle,<w fum,\t ait Ioannes,dcinde cum ffettio , ybi erat cordis facienda cometi , quafiquadam Uli
aut ancilla, aut ij qui aderant, inftarent, addidif- yox Dominiinjonaret,acdiceret : Quid habes Vetre, quod in
fe, quqd ait Lucas , o homo , non fum, poftremo, cum tuamconfeientiam refedit ? ad me conuertere , in me confidet
adhuc vrgerent, dixifle, non nom hominem, vt ait Mat mrfequerc, pajonis iempus e, nondumtuiycnit
thus. hora fiipplictj. Quid metuis,quSdetiam ipf fuperabu ? No
7 j. Et po pufillum.] Poft vnius hora fpatium , vt te confundat inrmitas , quam recepi; egodetuofuitrcpiduH
Lucas exponit. tu de meo eo fectirus. ,
jiccejferunt qui kbant. ] Sic ctiam Marcus dicit. Tria in his Petri neg'ationibusobferuand funt. Tria inhij
Lucas ver, jtiius quidam ajfrmabat dicens , er hic Primiim, non cofttigiflb polle omnia, quae Mat- negacioni-
cunnlloerat. loannes declarar, fuifle cognatum eius, thius narrauit,antequm deillisdicereaggredere- bus obfer*
cuius Petrus auriculam abfeiderat, qui .irErmaret f tur, cum vnapars eorurn,quseant dixit, accident uan
Petrum in horto cum Chrifto vidifle. Credendum orto iamdie, vt quod Chnftus 3 Pontfice rpgatui
eft;Cogna;oillofcruo Pontificis incipiente, a|io$ fe- fuerir,vtrum ipi eflet Chriftus,vt conftat ex Luca 8, g ,
cutos fi'.ifle. cm manifellum fit, tres Petri negationes diuerfi-
Galilxi ex Nam & toque!a tua manifeum te fecit.] Mardis , & mis eius noctis horis accidifle ; Matthus ergo , &
fermonc Lucas, Nam & GaliUus e. Quomodo Galilsi, cm Marcus, quia narrare ccepei ant, quae erga Chriftum
quomodo Hebrao fermone vterentur, ex lingua cognofci po- eanocle fala fuerant, earn totam hiftoriam prius
cognofee-
icatur. tuerint, Hieronymus his verbis exponit, qudyna- abfoluere voluerunt, qum Petri negationes inci-
(juxquc provincia , & regio habeat proprietates fitas, O* yer- perentrecitari: ideque negationes Petri fimulvl-
naculmnloquendi fommt yitare non pojt.; ficut vidcmusD timo loco pofucrunt. Lucas diuerb,quia de prima
Ephrataeos non potuiflealiorum Hebraorummore petri negationedicere cceperat, omnes fimulexpli-
fclnbbcleth , pronunciare, fed pro fchibboleth, carevoluit, priufqumnarraret, qua; Chrifto facta
Iud.n.rf. nb^D fibboleth, quod multiscaui fuit mortis \8- cflcnt; folus Ioannes negationes Petri cumhiftoria
cut in Gallia videmus, ciim omne- prouincijc Galli- Chrifti permifcuir.
cloquantur,Aquitanos,Aruernos, NcuftriosPa- Secundo loco caiiendus vulgaris error eft eorum, PetruJ f#
rifijs facillim dignoci. qui putant fidem Petrum perdidifle,nec enim fixera dem non
74. Tttnc ccepit deteari.] ^^^/'^ execrari, perdidit, ed negauit, quod aliud efleTheologi di- perdidir,
quod ve! ad Chriftum , vel adipfum Pctrtimreferri cunt, quemadmodum & Prudentius at in libro Clim chrh
neg-
potcft,vtautChriftum,a'jtfeipumexecratus fuerit: Cathemcrin. uir.
fed quia neutrum conftat, mlorem dubiam in rae- Fleuit negator denique h Hyrnn.i-.
liorem partem interpretan, crederque, Petrum fe Ex ore prolapfum nefas:
ipfum execratum , ideft,diris, vtLatiniloquuntur, Cum mens mancret itmocens ,
deuouifle, quod fpecies execrabilis iuramenti eft, jLnim'uque feruaret fidem.
qualis illa, qua male alfueti Galli vtuntur,/f Diable Tertio loco,alterahuicoppoitafententia fugien- petrUVer
m'emporte, fi ie le cogrwis. da eft, multos licet, & bonos audorcshabeat, Pe- &Cummc-
In tentstio Etiware, quia non rtouijfetbominem.] Creuit femper trum , cm Chriftum negauit, aut non peccafle, aut dacio Chn-
ne creuit ' cum tentatione culpa. In prima negationeprimum cert mentitum non fuifle, fed falua veritateambi- ftum^g1"
culpa. dixeratj nonftm,dcinde,non noui ilium, poftremo nefcio gulocutum, vt & Hilarius, & Ambrofiuscribunt. Ult"
qttiddicas. In fecunda adhibuit iura menturn. In tcrtia Nccenim, inquiunt, mentiebatur, qui eumhomi-
execrationem, emque vero fimile eft, fxp ingemi- nem fe noffe negabat, quern Deum cognofcebat.
nafle. Hmcenim vim habere videtur vcrbum illud Quos, vtopinor, auftores his verbis Hieronymus
ccepit deteari, quafi fxp& multis modis execratus nott : Scio , quofdam pro affeBu erga <Apoflolum 'Petrum, Hilarius
fuerit,ficutGa'li dicunt de homine,quifp,& mul locum Imnc ita interprttes , ytdicerent Petrum non Deum Ambrofius
tis modis iurat,J/ acommenc'i /ww.Marcus etiam fcri- neg*ffe,fed hominem ,&eflefenfum , nefcio hominem, quia 1'1{_
bit, Petrum cxecrationevfumfuifle:Lucas,& Ioan fcio Deum. Hoc quimfriuolumfit , prudens leBor intelli-
nes fimpliciter dicunr, eum negauifle, hanc circum- git , cdefendmt Jlpoolum , yt Deum mendacij reum fa-
ftantiam omitientes. ciant. Si enim ie non negauit , ergo mentitus Dominus, qui
Chrifti Et centim gallus cmauit.] Lucas, adhuc eoloquente dixerat. jlmcndito tibi, quia hacnoth antequjtm allus
 CAP. XXVI. DE PETR PONITENTIA. * i
cantet, termenegafns. Cerne quid dicat , me negabis,nonho- A ret, & pcccati fui peteret vcniam. Teneren&n pof-
minem. Quamqum poflumus Hilarium,& Ambro- ummc, qum infignemnouorum hreticorumim-
ium ab errorc, benigna interprctationc liberare, ve pudentiam craducm, qui, vt probent nullam in no-
non negents&negauiue,& pecoTc, & mentitum biseTepropecCatisiatisfactionem, Ambrollj bver- b Initie
fuTePetrum,fedtantmita locutum dicant, vtex baproferunr, Lacrymxseius lego, fatisfactionem mi lego: Lu.*
verbis eiusaliquisverusfcnfuselicipoifit, quia di- quod reftimcnium j ne Caluinum qutdem, qui m- Explicatuf
xerat, non nom hominem , quod interpretan pofemus, nium do&ilmus videri voluit, citare puduit. Rcci- !cus. A~
non noui tamquam (blum horninem fedtamquam tabototum Ambrofij locum, vtiftorumimpuden- "j,1}^
1) cum. tiam,Sc malignitatem leor profpiciat. V/jw,inquit, fctics cor_
Ferns Et egrejfus fow fteuit dmare] Non potuit, vt aiunt, dolmt,&fieuit,quiderrduit,yt homo- Nm inuenio,quid di- rupt eira
es efluS fc- Hieronymus, & Beda, in atrio Pontificis agerep- xerit,inttemo,quMcuerit:ldcrymdscwslcgo,fdtisj'dBion m tus contra
tas pceni-" nitcntiam, foras illiegrediendum fuit. Fcciflet con- nonlego, fedquod defendi non pote, ablupote. Laudntla- btisttftic*
"nam ftantis,& fortis, i quo loco peccau erat, eodem crymxdelidum,quod Vocepudor e confiten, & rtus nro*
eg". pcenitentiam egiTet, & coram quibus Chriilumie confulunt,& yerecundxlacrymxfine horrare cnlpdm loqimn-
noTe negaueiat, coram eiem conRTus fuifet : vt tur : Idcrymx crimenfine offenfiont yerecundx confitentur, U-
negationis damnum repaiaret. Seditanatura com- crymx veniam nonpostulant, fedmerentur. hmem.curtacuit
paratum til , vtibi pudeatagere pceuirentiam, vbi fetrus,ne tarn cite venixpeiitioplus ojfcnderet. sZntcflendum
peccarenon puduit.Quamqum Petrusnontamin- e^uampeiendum. Bon^lacrymXyqudleuantcdpam. Qui-
hrrnitatefortaTe, quam Chrili verecundia cgreTus bus verbis claris potuit Ambrofus dicerc Petrum
eftforas, qud eius confpeum, quem negaucrat, pro peccaio fuisfciiTe , qum, huant lacrymx de
liftinere non pofler. Quacumque tandem ratione lictum 1 quam, lacrymx ternam non poulant, fed ni
egreflus fit , magnum pnitentii prebuit excm- rent ? quam, bom lacrymx , quxleuantadpaml Ergo
Lib. to. plum, rectque de illo feribit Ambrofius . cmdicit, lacrymal eius lego, fatisfachonem non lego: -
Coramcnr. Idpfus ptntiurum vtdis eft. Nihil mihi necuit, quod negauit tisfaionem, exculationem,& purgationem .ippcl-
in Lucam. "Petrus : profuit, qubd emtndauit. Duixi CMiere cemtmU lat; & vt vulgo loquuntur, fui iplus iuftihVatio-
Lapfus perfidorum- "Petrus itaer luches nerauit. Salomon contubenno ncm. Signifcat igitur, Pctrum noncxcufaTe cul- Sarisfacb'd
rriliseU bentut deeeptus ertxwt. flernt tgitur amare Varus, vtla- pam, fedfleuTc. Hocel, quod ait , T&oniwenio quid proexcui-
lipcen^&ynisculpamabluerei, & vt Clemens Romanus cri- dixerit, inuenioquod fleuerit. Sed i(ti boni Thcolgi, tionefunii-
untia ob plt, tarn alte in eius animo cius delicti dolor fedit, qui aut nihil, aut folam Grammaticam ciuat, ne tur
Chritti ne- vt totovita* fuse tempore, quotics gallum cantan- Grammaticam quidem apud DkAmbronum intel-
gauoncm. temaudirct, procidens in genua lacrymas fundcr lexcrunt.

CAPVT VIGESI MVM-SEPTIMVM.

A NE autem fao concilium inierunt omnes principes facerdotum]

& feniores popult aduerfui jcfum> Vf eum moni traderent. * Et
jj.t;
Vinclum ddduxerunt eum , cr tradiderunt Pontio Pilatopradi. 3 Tunc Lue ij.i.
videm ludas, tjuicumtradiditytjuoddamnatuseet: pnitcntiadutfus,
mulitmgintd, argnteos princtpibus facerdotum , & fenioribus3 4 di
cen* : b Pcccaui, tradens fangmnem tuum. Atiidixerunt: QuidadbAftmu
nos ? tu Viderif. 5 Et proieftis argenten in templo , reeeit : & abiens laqueofefufjendit.
6 Principes autem facerotum aeeept argenten ,dtxerunt; JSl onlicet cos mittere incorho-
nam: quiapre tium fanguinise, 7 Concilio autem inito , emeruntexiis agrum figuli, in '
fepulturam peregrinorum. 8 c Propter hoc \ocatuse agetUle , Haceldamay hocey ager
fanguinis yVfqueinhodternumdiem. 9 Tune impletum e quod diume per Jeremiatn 1-1,1
prophetam, dteentem: Et aeeeperunt triginta argnteos pretium appretiati} quem appre-d zach,
tiauermta filijs Ifrae'l : 10 & dederunteos in agrumfigvk, ficut conflituit mihi Dominus. u*
IJ lefus autemetit ante Pradem, e & interrogauu eum Prafcs> dicens ^Tu es Rex eMar r .
ludaorum} Dicit Uli Iefus: Tu diets. 11 Et cm aceufaretur prineipibus facerdotum,
*y feniorihus, nihil reffondit. 1 j Tunc dicit Uli Pilatus : Non audis , quanta aduer- . 3. '
fum te dicunt teimonia I 14 Et non refjond.it ei ad yllum verbum , ita yt mirare-**' -
tur prfes \ehementert 15 Ter dtem autem folemnem confueuerat prafes populo dimitie
re vnum vinclum , ^uem Voluiffent. 16 habebat autem tune vincum ingnem , oui di-
cebatur Barabbas. 17 ongregatts ergo Ulis , dixit Pilatus: Quem\>ultisdimittam\>ob'isy
Barabbam , an lefum qui diettur Chrius? 18 Sciebat enim, quodper inmdiam tradidiffent
tum. 19 Sedente autem illo pro tribunali, mit ad eum vxor eius, dicens : Nihil tibijgr
iuo illiy multa enimpajfa fum hodieper uifum propter eum. 10 g ^Principes autem facer- g Mar.i:
dotum, eyfeniores perfuaferuntpopulis^t peterent Barabbam, Jefum vero perderent. 11 ">)>18;
Bjefpondens autem Prafes ait Ulis: Quem yult'isvobis de duobus dimitti ? At illidixerunt1^1*-^'
Barabbam% 12. Die Ulis Pilatus : Quidigtturfaciam de efu, qui dicitur Cbriusi 13 Di- ' *''" ,

1
 6 COMMENT. IN MATTH. 614
cuntomnes: Crucigatur. A'it iisrI'rajes: Quid enim malt fecit} A t magis clamabant,

dicen tes: Crticigatur. 24 idens autem Pilatus , quianihilproficeret,fedmagistumultus

fieret: accepta aquaplanumanus corampopulo,dicens: fnnoccns egofumk fanguine iufiihu-
ius : Vos viieritts. 15 Et refpondens yniuerfus populus , dixit : Sanguis eius fuper nos , ty
fuper filios nofiros. 6 Tuncdimitiis arrabam: Iefumautem agellatum tradiiiteis,
aMar.i. Vt irucigeretur. ij a Tune milites Prafidis , fufcipicr,t:s Iefum in Pratorium, congrega-
' i *ermt ad eum \niuerfam cohortem : 28 ey exuentes eum , chlamydem cocctneam circum-
I . dederunt ei , 19 Et pletfentes coronam de fJ>inis,pofucruntfuper caput eius , & atundine m
Pa xi.n- jn exteraeius tEtgenuexo ante eum, iUudebant ei,dicentes 1 AucRexludaorum. 30 Et

expuentei in eum, acceperuntarundinem, ey percutiebant caput eius. 31 Etpod quam -

ferunt ei,exuerunt eum cblamjyde, ey indaerunteumveimentis eius,(y duxerunt eum, vt
Mar if i erueigerent. 31 b Euntes autem inuenerunthominemCyrenaum,nomine Simonem: bunc
Luc.n. anganauerunt , vt tolleret crucemeius. 33 c Etyenerunt in locum, quidtcitur otgotha,
i fan i 1U0^ e Ca^uar*a lcus- ? 4 f dederunt ei vinum bibere cum feile mijlum. Et cum guaf-
i ?. jet, noluit bibere. 35 Poflquam autem crucifixerunt cum, diuiferunt yeflimenta eius , fortem
d . ********* ' Vi impleretur quoddilum efi per Propbetam,dicentes : d DiuiferuntfibiVei-
i *nentamea,ey fuper vefltmmeammiferumfortem. 36 Et fedentesferuabant eum. 37 e Et
h impofuerunt upa caput eius caufam ipfius fcriptam : H iC E S T ES VS Rex I v-
ioao%. 1 DjEORVM.58 crucifixi funt cum eo duo latrones: \nus dextrts,ty vnus afinirif.
loau t > 39 Pratereuntes autem blajfhemabant eum mouents capitafua, 40 ey dicentes, ah (qui
deruis templum Dei,& in triduo illud readificasifalua temetipfum;fi Filius Deies,defcen-
de de cruce 41 Similiter ey principes facerdotum 'Muden tes cum Scribis , eyfenioribus dice-
bant: 4 . A liosferko\fecit,fei^fm non poiefaluumfacer: g rex Ifrael efi, defcendat nunc
i de cruce,& credimus et: 43 confiait m L)eo:liberetnunc,fivult,eumidixitenim:^uiaFi-
9 lins Deifum. 44 Idipfum autem ey latrones, qui crucifixi crant cum eo, improperabantei.
4 j Afexta autem bora tenebrafaftafuntfuper Vniuerfamterram vfque ad boram nonam.
"pain i 4^ Et circa boram nonam clamauit 1 ejus voce magna , dicens : i Eli Eli, lamafabatlhani}
, hocefi: Deusmeus, D eus meus, vt quid dereliquifiime? 47 Quidam autem illicfiantes, ey
audientes,dcebant: EliamVocatifie. 4b Et continuo currensvnus ex eis , acceptam fyon-
giam imp L-uit aceto, ey impofmt arundini,ty dabat ei bibere. 4 9 Cateri Verb dicebanr. Sine
videamus an Veniat Elm Uberans eum. 50 Jefts autem iterum damans voce magna, emifit
patai (].- t ecce\elumtemplifciffume[tinduaspartes, fummovfquc deerfum, & ter^
}'* ra mota eft: Crpetrafeijfie [unt,s & monumenta apertafunt: & multa corporafantlorum,
quidormierantjfurrexerunt. 53 Etexepntcsdcmonumentispofirefurreclionemeius , vene
rum in fanflam ciutmem,ey apparueruntmultis. 54 Centurio autem 7* qui cum eo eranr,
euodientes Jefum}vifo terra motu,ey his,quifiebant,timueruntvaldei dicentes : Ve Fi
lins Dei erat ie. 55 Erant autem ibi mulleres multa longe, quafecutaerant lefum Ga
lila, minifirantes ei: 6 inter quas erat Maria Ma^dalene, & Maria Iacobi , & lofepb
1 Mirc.i j. mater , ey materfiliorum Xebedai. 57 1 CmAutemfero faflum effet, Venit quidam homo
Luc 1 fo. diues a^ ^Aximatbaa,nomineJofepb,qui & ipfe difeipulus eratlefu. 58 Hicacceitdd Pi-
ioao.i*.} latum, & petijt corpus J eju.T une Piltus iuitreddi corpus. $9 Et accepte corpore, lofepb
inuoluit illudinfindone munda. 60 ey pofuitilludin monumentofue nono, quodexcideratin
petra. Et aiuoluitfaxummagnum adofiiummonumenti,ey abijt. 61 Erat autemibi M'aria
Magialene,ey al era Maridpedentes contrafepulebrum. 61 A Itera autem die,quaefipo
P arafceutn,conuenerunt principesfacerdotum,ejr Pbarifaiad Pilatum,6} dicentes: Domi*
nerecorduti fumus , quiafeduclorie dixit adbucViuens : Pofi tres dies refurgam. 6 4 lube
ego cuflodiri fepulchrum vfque m diem terdum : neforte Ventant diipuli eius,&furentur
eum,(y dicantplebi : Sunexitamortuis : & eritnouiimus error peiorpriore. 65 Aitillis
Pilatus ; Habetis cufiodiam , tie, euoditefien tfeitis. 66 JIU autem abeimtes , 1 unt
fepulchrum , gnantes lapidem , cum cuflodibus. '. . .
IN
 Cm XXVII. DE CHRISTI ACCYSATIONE.
A ipum alias voluerant lapidare n.Si autem,quod pro- n Lotp. i o;
IN CAPVT XXV II. babilius eitjomnis omnin occidendi potcftas abla- )<
ta illis mt, repondendum eft, ve nonnulli refpon-
Ane autem fatlo.] Marcus , & confeflim, derunt interpretes, mpetu, non iudicioid factum,,
man, Lucas, T vtfalius e dits. fuie, vt& Stephanum lapidauerint, & Chriftum
Concilium inierwit , Lucas, contientrunt. lapidare voluerint.
Crcdibilecnim eft, primum illud Con Porro quomod Pontius Pilatus Praefs fuerit, ex Quomodo
cilium fuifle diTolutum. Nec enim eft vero fimile Iofephointelligitur. Diximus magni Herodis re- P^tusil
ficerdotes, Scribis,& feniores populi quantauis gnumpofteius mort inTetrarchiasfuiffediuifum, xx pr*fei
contra Chriftum rabie incitatos, per totam notem vt exLuca p colligitur.q jarum vna ludxa fuit,quam ^Hs fit-
fine vlla requie congregaros fuilfe. Itaque, qua; Archelaus magni Herodis filiusannos de6c partim ' '* r"
Matthxus ipr , narrauit in hoc Concilio matu- regis fpecie, partim Tetrarch.caucbritateguberna-
tino facu funt, vt ex Luca manifeftum eft, quia uit.Poftid tempusaecufatusapud Auguftum Impe-
quemadmodum probauimus b, eadem eft apud ra torem eft, qu d tria Iudsorum miliii,qui intem-
aJ<7.
b Cap. i. Matthaum,& Lucam hiftoria. plumcfugcrant,ip(o Pafchje die trucidiet,quod-
il- Omnes principesfacerdotum,orfeniores />op/.] Marcus, quetyrannidemin ludamos exerccrer,&ficerdoti,
& Lucas addunt, & Smb; hxenim, vt fitpdixi- quibus vellet,auferret; quibus velletdaret. Itaque
mu, tria hominum genera Iudxorum Concilium VicnnGamxvrbrelcgatuseft,vtIofp!nis4teh. q Lb.f7.
efficiebant. Q^omodoautemmulti principes facer- tur.Sic Iudaea in prouinci Romanor redafta eft,& Ant.,
dotum fuifte dicantur, declarauimus c. per Prxfides ficut alia? prouineix, cpta gubernari. "P- 19 &
Cap t. 4. Vt tummorti trajeren*.] Nonne iam dixerat , i\eu Exquibus Pilatus fexrusfuit, vt Iofephus feribit r. \ j?' c.b ,
d Cip fop.
f/?mor/?Paul0aniemonuimus,illaverbahocloco. PutatTheophyla&us Ptium Pilatum vocat fuif- ^.n.c 4!/
& in hoc Concilio dicbfmffc, fed Matthams per fc,qud ex Ponto eftet,nimisleui nominisconieu-
anacephalrcfin,dixit,Cwo/H inierunt, quiainterpo- ra; nam & apud Romanos Pondos fuiTelegimus.
fita hiftoria de Petri negationibus,intermicrat nar- ?. Tunc videns ludas, qyeuwtradidit, quod damnatus ludas non
rariunem. effet.] Suntqui interprctentur, qubdipfemet ludas f,MCbri.
Curitctum Non erant via filfi teftimonia, qua: aduerfus damnatuseftct,qualidicatEuangelifta:Tunc videns " am-
1
1 eco int Chriftum produda fuerant,fatisidonca,vt Chriftus ludas, nullam fibi fpcm filutis fuperefle, retulittri- "cns'pn-
fieiendode- morri traderetur, quemadmodum Marcus* indica- ginta argnteos , & defperans laqueo fufpendit. tu.
' libcrcnc. uit, ideo cm vidrent diem illucecere,5c nullam fe Sed hxc opinio facile ex Euangeliftx contextu refu
habere fatis fufficientem accufitionem,quamad Pi ta tur, qui ita narrationcm texuit, vt non obcure in-
latum dferrent, Concilium iterum vocant, vtdeli- dicaret hoc efte ad Chriftum referendum , quod
berent,quod polfint cora Prxfidc Chrifto obijeere, cm eum ludas videret damnatum efle , triginta ar
quod morte dignum efte videatur, idequerogant, gnteos retulit.
(df pt an 'P^e ^c hriftus,vt Matthxus f icriplt; hoc cnim Difttcior quiftio eft , de qua Chrifti damnatio-
rf Chriftum credebt non negaturum, & Prafidi cap ne, hoc, quod blus Matthaeus narrt, fitintelligcn
I ch:iiium ule videri poterat,quia cm omni Iuda;orum bpi- dum. Suntqui putent de damnatione per Pontium
re- nio eTetjChrift futurum regem,& populum tyrl Pilatum poftefih 1 intelligi oportere; fed Mat- fVerf. .
i. gm efle nide liberaturum.quilquis fe Chriftum eTe dicebat, thasumperanticipationemant narrauifte, quod Sc
Hua uat. regem profitebatur, qua re nihil crinsinofius Roma
Iuuencus Poeta Chriftianus exiftimauit, multque
nis, imperium in Iudaeos obtintibus videri poterat. recentiores interpretes affentiuntur, quia dieitur lu
. Et V ,J,nh.\ ) Jitwnt uTVySi cm eum vmxtent, das triginta argnteos ad ficerdotes retuliff, quos
tCip.4.1 v t eti Marcus feribit S.Iam ant vinbus fuerat,cm cm acciperenoluiint,in templum proiecerit. Vn-
! Cp.l. comprehenderetur,vtaitIoannesb,fcdautfucratre-D decolligtur, in templo tunc fiiilfe ficerdotes , vbi
laxatus, c in domo Ptificis teneretur,vnde fugere antequm Chriftus Pilato condemnaretur,efTenon
n poiTe credebatur,aut tenebatur quid ligatus,fed potuerunt, cm in aecufando Chrifto tantopere ef-
non minibus vnftis. Cm aut vellent eum domo fent oceupati. Tenuis conieftura ; nec enim omnes
Caipha;indomPilatitraducere,iterum vinxerunr. ficerdotes, dfoli principes ficerdot, id eft, facer-
i OitprjtGdi Et tr.tdidetunt Vontio Vdjto Vrtfidi.] Quare Prarfidi dotalium familiarum capita Chriftum accufibant.vt
ttiditu fu tradi derunt, & non ipfiocciderunt, fiue iure, fiue Euangelifta t fignificauit. Itaque poterantalij omnes t ycrrx,
,d"ucifi" rabie,dubitaripoteft.Chryfoftomuscxiftimat,pro- ficerdotes,qui principes non erant.in templo efle.Et
jtn . ptcrc pilato adidifte, qud dies effet feftus, quo vero probabile non eft, templi minifteria, qua: per
die ipfis quemquam condemnare non licebat; led ficerdotes perficiebantur, dum Chriftus apud Pila-
iCip.fupe fatis probauimus ', non fuifTe diem ilium Iudiis fe- turn accufibatur, cefTauifTe.
notcreif.i. ftum. Theophyladus vero ide Pilato tradit fuifTe DifGciliorobiedrioeTepoteft, quodprincipibus Aquos
puUt,quodafe<5tatiregniaccufaretur,quxresad Pi- ficerdotum ludas dicatur argnteos retulie. Ve- pecaniam
latum Roman um Prffidemfpccbrevidebatur.yera rumtamen potuitad principes ficerdotum , qui non tetulentr
i Cp. i>. caufa ex Ione colligitur ,vbi Iuda?i dict.fibinon in templo, fed aut in domo Cai'pha?, autin Pra?torio
). licereququam occidere, fiue omnin non licuerit, crant, argnteos referre, quos cmacciperenoluif-
i illis Romanis omni de capital i bus caus iu- ent.in templum proiecit,proieos vero,quiin tem
dicandi poteftatc,vt omnes ferfntiunt auftorcsjfi- plo erant, ficerdotes, accepiffe,atque feruafTe vero-
ue,vtn6nulliexillimant,quod nonlicuerit illis qu- fimile eft, donee principes ficerdotum concilium
quam crucifigerc;d aut ]apidere,antftrgulare,aut pofte inierunt,quid de illis fieri oporteret, vt Mat-
ICp.j.n. vrere,autgladioiugulare,vtdocuimus':cxquopce- thxusufcribit.ErgoquoddicitEugelifta,-t<f- u Vcrf.i.&
narum genere crux non erat , qua; Romanis in lu- das, qbddamnatus effet, ita intelligcndum eft: Videns 7
dxam fuerat introduca- Volebantautem,non quo- Chriftum ludxorum prfiudicio condemnatum,qui
quo modo Chriftum occidi, fid cruce occidi, quod omnesvna vocecIamauerant,rf/?wemj *. Videns x Cap.i.
omnium ignominiofiffimum mortis genus erat. Chriftum Iudeis ad pi lat trahi,quod neququam
Qwmodo Obijciet aliquis, Stephanum ab illis lapidatum m, fccifTent, nifi omnin dcliberaffent nonpris defi-
S'tpjunum quarc no omnis in capitalibus caulis potcftas erepta ftere,qum ad crucemeondemnaretur, retulit triginta,
Sl ^Ui^'s erat.Facilc refponderi poteft,illud mortis gc- argnteos. Principes enim ficerdotum dicuntur Chri
ji. nus Iudsis non fuiffc prohibit : quare & Chriftum ftum morti tradidiffe, quia Pilato ad mortem con- .
i Dd
 COMMENT. IN MATTH. / *. i*
a Cap. 1 4 demrncumtfd'erunt,vtcribit Lucas *.Qwmhdb A fuiTcmortu, cm mdius crepuiiTet, vt ait Petrus;
. tum tradiderunt fummi facerdotes , & "Pontfices nori in fic Theophylactus. Alij cm de laqueo penderet"
ddmndtionem mortis , & cruafixerunt tum. pmereuntibus agnitum fuifle, atque depofitum,vi-
Tudas cum Hinc colligitur, Iudam, cum Chriftum vendidit, xifleque poftealiquantifper ecrcto in loco , dein
Chriltum nequeeo vendidiflc animo, vt occideretur, ncque prreipitem ex eo loco edito cecidifle, inflatumque
vendidit, putaiTefor,vtcondemnareturadmortem,quemad- crepuifTemcdiumdu: Euthymius. Alij,rupto laqueo
non puta- moj-lm Theophylactus, & nonnulli recenuores in- fuperuixifle,acpoftecrepuiTe medium, vt Oecu-
jam terpretes admonucrunt. in hociacerdotibus, Scn- meniusf ex Papia vetuftillimo autore rcitt, & au- fin Com.
bis , & fenioribus aliquando melior, qud quamuis toricholafticx, quam vocant, hiftoriae, tamquam ln A<a
> auaritia, & infidelitate magiftrum vcndidilTet, de vulgarem opinionem refert. Apoft.
Probabilius eft, quodalij ibfpicaatur, primm caP,x*
morte tarnen cius non cogitaTet.
famtentia duBus.] Origenes, & Hieronymus ita quidem ft ex loco edito laqueo fupendie, cque
De luda;
poemicn- de hac Iudae poenitentia loquuntur, vt earn laudare indeprarcipitem egiffe, ficutolent, qui laqueo fu-
ta. videantur. Hinc cnim Manichasorum rcfellunt er- penduntur inferto laqueode fuperiore locodeijei,
rorem, qui duas, alteram bonam,alteram malam na- & pr.rcipitcs dari,vt citis ftrangulentur; pofte ve-
turas introducebant. Casterim non intelligunt, vt r aut rupto laqueo cecidiTe,ac effudifle vifcera;aut
opinor, bonam omninofuiTe, fed aliquid habuiffe cm penderet ita inmmuifle, vt non quidem ftatim,
boni.qud quamuis peccatum non emendauerit,co- fedaliquanto poft tempore medius crepuerit; nam
gnouit tamen,atque confcTus eft,& fe feciTe doluit. omnes,qui fuipenduntur, vehementer inflan' iolent.
Hocpropri Grxcum verbumfignificat,quo Mat Dubi,an ftatim,vt retulit argenteos.fe fufpende- Quo tero
thus vus eft, de peccato dolens,& an- rit.Sunt qui dicant,non nifi poft Chrifti refurreitio- pore fcfc
fWJUVOilY
xius; hoc enim inter ta-mutKuv &/wr<n'o7i'interefle nemid eumfcciTe, cm audifletrcfiirrexifleChri- fufpeude-
& 1- nonnulli obferuauerun t.quod fit paratum ftum.quod minime perabat: tc enim abicta omni m*
fpe falutis,qud humani generis redemptorem ven-
quomodo peccatum agnocere,atque doler, -* nonfo-
diffrant. lm doler, fed emendar^ hoc Petrus, illud ludas didilfctjlaqueo fibi vitam eripuifle.vt hiftoriae fcho-
fecit, ideo non dicitur (urwuuiut, aut (, fed lafticac auftor cribit. Sed cum idnonprobetur,&
Eugclifta rem ita narret, vt ftatim proic&isintem-
Seim. j. Rede Leo* hune in modum fcripfit. Mrite ficut, plum argenteis adlaqueumindicetucurriiTe, hoc
( Prophet* prcdixeratb, oratio eius faclaeflin peccatum,Q potius credendum. imis curila quaeftio eft, qua
de Paflo.
Dom. quoniam , confummato[clere , tarn peruerfdimpu conuero ex arbore fe fufpendent , cm ex Euangelifta ne il
Pfal. 8. fut, yt etiam poemtendo peccaret. & Ambrofius c, Eifi lud quid em conftet, an ex vlla fe omninfufpcnde-
Lb ^ e^ f11^""** froditos > 4:iU pecesuit in Spiritwn rit arbore ; fed tarnen video- opinionem quamdam
Com. in fanctwn, e umen vllus in fcelere pudor culpam agnofeete. incerto auftore vulgari,vulgo arborem ficumfuifle,
Lucam. Et cjuxmuis ille non abfoluitur , ludxorum tarnen impuden- quemadmodum & Hcbrcei tradt cam, vnde Adam,
luda: tia confutatur : ejuos cum profejo redarguat venditoris, Sc Eua vetitumdecerpferuntfrudtum, fuifleficum.
nitentia fcelei tarnen fibi vindicant iura contraBus,& exortes reatus Hanc quae nunc vulgi eft,antiquam etiam,&magno-
*a furUm fe 'Jf-CK^unt, dum dieurt, cpdadnos. ? tu yideris. - rum olim auftorum opinionem fuiife in Iuuenco
con j[,u ^ plant, qui putam foluije m.tgis auctoris clere, qtm
impuden PoLu perfpieuum eft.
tiam, tenert. Scribunt Origenes, & Theophylaftus, vo- Exorfipjue fuas Uqueo fibi fumrre potnat
luiife Iudam, cum Chriiti iam mortem impedir Informan rapuit ficus de -vrtice mortem.
non pOiTct,cundcm mo: iendo preuenire,vt in altera 6. Vrincifes autan fecerdotum aeeeprn argtnttts.] Cur
illi occurreret vita,& veniam ab eo fui (cleris obti- nunc aeeipiunt, cum paul ante aeeipere noluiffent
neret. Quod etfi fabula fimile eft, tarnen illud habet Quia ante ipfis ludas dabat, quafi vt infectum face-
vtilitatis,quodintelligimus, Origenis state dotri- ret, quod factum erat, ideaeeiperenoluerunt, ne
Purato- nam de Purgatorio, & peccatorum poft hanc vitam venditionem refeindere viderentur, cogerenturque
riuinaati- remillone fuifle vulgarem Chriftum illi reddere,ficut ille reddebat argnteos:
qui credi- 4. Tcccaui tradensfaigmnem iuum.] Id eft, iuftum nuncautemaccipiunt.quia eos in templumproiece-
dciunc.
hominem ad mortem : ctfi ludas Chriftum Deum rat, quxautemintemplum proijeiebantur, templo,
d Serm. 1. efenoncrcdebat, vtfuprdocuimus,&Leo d feri- Deque videbantur ofFerri.quas oblationes cum la-
de Paflo. bit, hominem tarnen iuftum, & innocentem confite- cerdotes aTeruarent,& triginta argnteos proiecto
Dom. tur. Voluit Deus,vtab omni hominum genere con collegerunt.
Chiilus tra facerdotum, & feniorum peruerfitatem fuaein- N0 licet mbts mittere in corbonam. ] m\rib,
iultus ab nocenti teftimonium Chriftus haberet, etiamab Hcbriis eft, offene. Inde nomen f Kotban. duftum
' - 'P^0 lP^ce Piato, etiam ab cius vxore, etiam pro- eft,quod propri oblationem fignificar, frequens in
nerchabi- ditore, qui eum vendiderat. literis cris 8. Aliquando accipitur pro iuramento, g Lee -..
tui. * Quidadnosl] Hominum obexcatorum vox eft,S:, quod per J31p kjorban, id eft, templi oblationes fie- & .5/7. **
vt paulo ante ex Ambmfio citauimus, amentium, bat, quemadmodum Iudxi aliquando iurabant, vt
quiputantfoluifemagts auctons fcelere, quam teen, ln pe- conftat ex fupr diclis h, AufSor eft Ioephus At- jj'4'
cuniartjs, inquit, caufis refufo pretio iusfoluitur. Ifipretium que hoc fortafle modo apud Marcum accipi po- j, Ct^ t" u
reripiunt,&facrilegiimperjequuntur,dcpertinacibu<)udifs teil. Deinde tranflatum nomen eft, vt locum iplim, it.
funefiamfibi yindicant fanguims aiiliioncm , cm refwidtrtt vbi templi oblationes recondebantur, id eft, facrum i Li.i.ceucJ
yenditor fdcrilegq mtreedem. fignificaret, vt Iofephus 1 lcribit,ficut G- Appion.
r. Et proiechsargenteisintcnipU.~]\ ifus fibi eft ludas, ci j*pi/A*!er appellant. Sunt qui interpretentur fy^r * d
cum in templo argnteos proijeeret , icerdotibus mittere, pro remitiere, qud exiftiment, triginta illos lud.*
dare, & initium venditionis contraftum refeindere. argnteos ex lacro gazophylacio icerdotibus ela- cap. .
De morte ^bient laqueo fefufycndit.] %*, laqueo - tos fuifle vt emerent Chriftum, in qua ententia lu- rn 4. Reg;
Iudar. me. Petrus edeIudaloquens,ait, nplwiif ytrpi uencus n eft, habetquenon minimam probabilita- lXm9- -
e A .i.i*. m ih)wn f id Vcrhum,& prtceps faftus crepuit tem. Solebant enim publiciumptus, qui ad templi **-*^
mdius : quod non fatis videtur cum Mattha;o - caulm, religioncmquepertinebant, exfacris fieri Lac.
rere. Itaquefunt,qui dicant, pris e tudam,vt Mat theluris, cuiumodi ficerdotes caufam efle arbitra- loan. .
thus ait, laqueo ufpendiTe, fed inclinatam fuifle bantur, vt Chriftus, qui fe Dei Filium profitebatur, n Li.4.hiiL
arborem,atquc ita fuperuixifle:pofte ver hydropc occideretur. Buang.
Qui*
 6i9 CAP. XXVII. DE IVDjE SVSPENS. ET MORT. $o
Hebrtin. Qu fretim fanguims efl.] Hcbraorum idiomatc, A tio inguinis cmptus effet. Cxterm, Syriacum ver-
fanguis ponitur pro morte.* Addcrc dcbuert iufti, bum apud Matthani Grac non lcgitur,fed eius tan-
quemadmodm ludas paul ante confeffus fuerat; tum pcriphrifis^grrjangums, ncquc Chryfoft. c, & c Hoe r^
fed nefciunt homines crrorccici, aut vera fentire, Eufebius hunc locum cdiffcrcnslegit. Itaquefunt, co.
aut loqui. Prohibebantur Iudii turpe lucrum in qui putent ex Actis Apoftolorume,vbieo verbo Pe- d Lib.ro,
e DeQ . templum offerre a. Now offerts mercedem , trus viseir,aliquem in hunc locum illud tranftulif- dem.
is >' f^etium cams in domo Domitii Dei lui: tjuicqmd tUud eft, fe, non omnino improbabilis conicctura. Buang.
quod-, quia abominatio efl rtrumfte apud Dominum J). Tunc impletumeflyqi4oddiclumeflper leremiamprcphe- e *' {
Dannimm. Vnde per analogiam colhgtbant, to.] Magna ' vetus quaftio eft, quomodo Mat- ,,.
pretium fanguinis Deo effe offerendum, aut quod tha;us leremiam citec, apud quern hoc teftimonium
maioiisftulutixcrat,mittenduminga7phylacium. non reperitur,cm apud Zachariam fpotis reperia- f Cap. it,
Nam oblationem Deofactam.cmargcntco acce- tur. Omnes& vetcres, & recentiores interpretes in -
pcrant, approbaucranr. ltaque plus reuercntia:ho- huius difficultatis exphcationcmagnopere labora-
mines infani gazophylacio, qum Deo tribuendum runt. Sunt qui putcnr,hoc teftimoni,Icrcmic quid
( iudicabanr. effe.non ex his, quos nunc habeamus, fed ex his,qui
* Frcqueiii tatisefl hic Hcbtaifrrus, uita quem dicitur petierint, eius libris Matthxo defumptum. MllJtt
O'Sl B'K iifth&mim, vir [engutnum, i) elt, homicida, enim veteres lcripfiffe prophetas^qua non extanr,ex
.Rcg.i.7..fic Gen 4..-; *'ldim$ Athich*, librisRegum.&Paralipomcnmultislocisapparet,
vaxjengumum frtrh mi , po cxde vi.ient* ponitut. nominatim vero leremiam alios prater eos quos ha-
6. Concilio autem inito. ] Noneftcrcdendum, hoc bemus.fcripfiiTe libros librorum Machab-ro-
conrinuo factum effe, fed poftqum crucifixus effet rum S teftis eft. Sunt qui ufpictur.in his ctiam pro- g Lb..
Chriftus.acfortaffcpoftPalchx-dicmfeftum. Nam phctijs Icrcmia?, quas nunchabemus, feriptumhoe W-*^
toto Hodie in accula ndo , & crucifigendo Chrito fiiie,fed ludxispcftc maligne dclttum,vt ufe-
oceupati fuerant. Die autem infequenti in Pafchi bius ctiam arbitrntur h. Sunt qui ex libris quidem h Lib. .
celwbratione, quo tempere contractus inire non liT Ieremix, fed a pocryphis fumptum effc dicant : naro de d"ion.
cebar. Sed Matthus, quia de rclatis luda argenteis & Aprtelos ex eiufmodi libris teftimoniaaliqudo
loqui ceeperar, totam na rrationem finir voluit, do- proferre, ficut D.Paulus ' queddicitde Ianne,& ii.adTi'
cerque)quiddci!jisadumci]et.Ca:termJquodde Mambre, exapocryphis libris fumptumeflecredi- 5 *
inito concilio, &cmptodicit agro, pcranticipatio- q tur. in hacopinione Orgenes cft, eamque videtur
nem dictum eile intclhgcndum eft. Hieronymus contrmare.affirmans Hebraum quen-
Emerwitex dits agnim figuli.] Cur agrumfiguli Mat- dam , npocryphum Ieremiae libnm Ubi legendum
thaus sppcllet, ir.ccrtum. Potuitfic vocari, vel quia tradidiffe , vbi hoc teftimonium ad verbum reperie-
alicuius figulierat.vclquiaexeofiguhadfi. genda batur. Sunt qui Euangclift, m memoria laplum exi-
vai terram efFodicbant, aut quia meum tcitarum ftimcnt, cumqueproZacl.arisnomine, nomenille
fragmenta pi eijekbant, ira vt cultura inutilis effet, Ieremixoccurriftt, id icripfiffe, poftc vei ctiam
blifquemortuis fepeliendis commodus effepoliet. vel ipfum perfe.vd aliorum monitu.quesadhucco
Q^acumquetdcmrationclcappelletur.ludcer- vitienteeius Euangcliumlegifiecredcnd eii,&Jf-
tum -, notum nomine vujg f uiuc agrum, & quia remix pro Zachanx nomin pofitum animaduertiffe
Euangelifta, tamquam de notiLmoag: o dicit, Eme- emendare tarnen noluiffe, quod id ipfum Spiritu
rmt ex Hits agrum jguite quia Gracum lili articulum /ar.itoinfiigante faftum cr.dident : qui cm idem
adiungit ? ya1' > q"1 rem notam demonftrat, omni propbciarum ore locutus effet, non referret,
quemadmodum /f'fwfrj/wapudParificnfes. quid quo propheta dictum fit; fingulorum cnirn
Sepul.-hro- In fepulturam paeghnorum- ] Solcbant ciues Icro- D P1 ophetar dicta omnium effe c5munia,ita vr,quod *
ram litus folymitani, autiq publico loco, aut in luoquifque ab vno diftum eft, ab omribus dictum eile cenfea-
apud la- fUIK)0 proprium habere fcpu!chrum,vbiomncs,qui tur. Ita Auguftinus ,& Beda '. Quorum opinionem r Lib.?.dc
dxos' ciuidem effent familiar, fepelircntur. Magnum cnim nulloprorfusmodoprobandamexiftimc. ccaftohi
illisfolatium mortis videoatur,iiinpatrum(uorum Nam Euangeliftas memoria aliquandolapfosefle, fu.3r>^c7'
fcp lchrisYepclircntur, vt ex multis librorum Re- etfi fcio di.\iffcaiiquos,& decios, & Catbolicosau - Nnon " '
b 4 Reg. 9. gom locis maniRftum eft. Quiautcm peregrini ores, exil^maffcque nihil prr ptere de Scriptura vilo modo
io.jj.3<. erarjt, cm patria fepulchra in vrbe non haberent, auoritatc m;nui, baud cquidem iiiitlgo.quomo- pr. bandum
difficile fenulturam reperiebant in hoc bonum pu- do id, & Spiiitu fanfodiftame,& fiilua Scriptura Euange-
blicum fanti illi facerdot principes oblatam tern- fide, qua; fumma,& irmilTima efledebet, fieri po- m5"
plo pecuniam mpenderunr,qud res Deo icra non tuerit,& dicere proptere leremiam pro Zacharia ci ia'fsC
nifi in pium opus confumenda viderctur; fie Gvige- tari potuiffc,quod idem per omnes Propberas ipiri-
ns inte rpretatur. Alij putanc,pcregrinoshicGenti- tus locutus fir, vioJenra mihi videtur interpretarlo,
les appcllari , qui ahquando aut habitabant Ierob- Sunt qui icriptorum errore,nominuro fimilitudine Aliorum
lyaiar^aut e ventila bnt: fi veroinibi mori contin- ^ occafionem da nte, leremt nomen pro Zacharias feri- excouo,
geret ; locum , vbi fcpclii entur, non habebant : ne- ptum fuiffe arbitrtur,vt Orige ies,& Eufebius rcfe~
fs cnim Iud.iis videbatur, nenfolminvita, fed runt,& improbare non videntur.As qua? obfefroin-
etiam poft mortem cum Gentiiibus habitare. terJfj&Zacha[enominafimilitudoft:Stqui
VrcpterhocvecMHS eft ager tile Mieldema , id efl, agtr Zachariam binomincm fiiffe conijeiant, & lcremi
fanguimi, yfque in hodiemmrdiem.] Nimirum diuino ctiamappellatum,fcd probanda cieftura erat. Sunt
confil:o factum eft, vt qua rationc fa cerdotes impie- qui locum re leremix ci tari putt,vbi Ieremias agrum m Caf.31.
tatem fuam vn cum l a pecunia obruere, & quail emiffa dicitur, quod Auguftinus etiam approbat. At 9-
fepelire voluerunt, fempittrno monimentoin om- nihil huic teftimonio cum illo Ieremiae prater nom
nem pofteritatis mcmoriam tranftulerint, vt quoties agri commune eft ; nihil hic,de figulo, nihil de pre-
agcr ille ' 1 id eft, agtr janguitm, tioappretiati,qumappret'aueruntfilij5lfrail;rjec
vulgo diceretur, toties fcelcris eorum memoria re- emit Ieremias agrum triginta argenteis, fedftptem-
ponaretur.vt Cbrybitomus, Euthymius,&Theo- decm,decemnimirargenteis,&rfeptem Itateribus.
phylactsadnotarunt.K j^arT^f/^Wfw.Syriacum Sunt qui Ieremiae prophctiamcitari cxiftimenr,
verbum cliqua rune lingua Iudai loq*iebantur,& non quidem icriptam, fed per traditionem acce-
agrum fanguinis fignificat,fic appcllatum,quod pre- ptam, vt Ulud, quod apud Lucam n de turn in Siioc Cep.^.^:
Dd ij
 7ii COMMENT. IN MATTH. jr
Chriftu ritauit. Hoc probarem, fi nihil eflet, quod A thefauro fcriptumefle iv wf/rr,figulum,vtfitfenfus, prophet*
dicerc poflem probabilius. proiecitilludindomum Domini ad ibefaurum, aut ad the- peruenit.
'Auctoris Rem mihi attingere videntur , qui exiftimant, iaurarium,ideft, vt in theauro facro repon eretur.
d< hoc loco Euangeliftam nullius prophets nomenpofuifle, fed Si apud Euangeliftam pro tJbyju dederunt, legamus
ftwenia tim^mdixifc'-Ji'implaumcrfuoddtclumcper Pro- tJitifg, dedi,Grxcum verbumcum Hebraico perfona
"- pbetam, vtmultis alijslocisdicereconfueuic *. Scri- conucnier.Apud Prophctara nomcn agrinon eftfed
cap.t.Vij. ptorem ver aliquem, ciimputaret Icremix citari quia in figuli nomine quodammodo continebatur,
. :,.,$. teftimonium, eiusnomenad margincm afcripfifle, quiafcnms,vtdiximus,eit,proieciadfigulum,idcft,
i. 4. Be poihaaliquem alium in contcxtum ineruiTe. Con- vt figuloager emereturjEuangelift^quafi prophe-
hoc ipfo hanc conieduram , quod in Syriaco * Euan- tar intcrpres.^n nomcn, quod Jatebat, cxprcflk , V
cap. ver.3i. gCUO \\ nomcn non legatur,quodque Augufti- yg)v rut&Lfiiof, in agrum figttli.
b Lib.}, de nus fccribitfuotempore,inmultisLatinisetiamco- Sicutconflituit mihi Dominus.] Hxcvcrbaapud p:o- Quomolo
con. Euan, dicibus ledum non fuiflc. Obijcit contra hanc opi- phetam non reperimus; intentiamtamen > Sc rem hxc vcibi
cap-7. nionem Auguftinus,nihilfuiflecaufx,rarJcW?*no- ipfam reperimus. Dixeratenim prophetafibi Do- prophe
ipenadderetur , fuiflcautem cur potis deleretur;" mino prxceptumefle, vttriginta argnteos pioijce- Dal,:ntut"
quod Ieremias falso citari videri poflet: mirum eft, ret ad ftatuarium , id eft, figulum : dixit polte, fe
cum eodm loco dicat, fads eTe caufx,cur hoc tefti- proieciiTe. Itaque fecit, ficut conftituerat illi Domi-
e Capji.*- monium Ieremixtribuatur,quod leremias'emerit bus. Hoc etiamfi propheta verbis non dixit, quia re
agrum, negare nunc earn ipfam caufam fatis efle po- ipa faciendo dixerat, Matthus etiam explica uit,vt
tuifle,vtaliquis nutans Euangeliftam ad ilium 1re- doceret id non cafu, aut humana voluntate,fed Dei
mix locum allufiuc,nomcn7frcm'<admarginem ad- iuflu fadum efle. Quamobrem iacerdotcs diuina
notauerit : alius in contcxtum tranftulerit. Potuit & prouidentia , atque impulfu ex triginta argenteis
alia eflecaufa, cur Urmia nomcn afcriberetur, quod agrum ilium emiTe figuli.
hoc teftimonium Zacharix apud S eptuaginta inter- n. 1[ autemfletit ante Vrafidem.] Ioannes ^cribit, ( Cap.18.
prctes 3doab Hebraica difcrepet veritate,vt nihil ChriftuminPrxtoriumaddudumefle;Iudxosver i,
prorlus habere fimilevideatur, ita vt agnofci Grx- nonaufos introire, necontaminarentur, vtPafcha
eis ledoribus non potuent, quibus vero fimile eft, manducare poflent : proptere Pilatum foras ad cos
Jerema nomenadditum fuifle. exijiTe, interrogafleque , quam accufationem affertts ad-
* Sy naci interpretis >ba, fi quis qurat, hxc funt, - uerus hominem hunc? quod ita ab eo didum apparct,
: ***** <i"r,pet manara prophet*, qui vt fignificaret fe Chriftum innocentem cxiftimare,
duir. quadixerit: Quidhuichominiiufto obijei poteft?
rophetici Quod attinet ad teftjmonij interpretationem, propterea Iudxi ita repon d ent , quafi ea interroga-
1,1 Euangelifta, vt fxpe folet, nec verba, nec pcribnas tioneiniuriamfibifa<ftamarbitrentur,7 non effet hic
cjrplicatio.
exprtfllt , contentus feniurn exprimere,& quod vo- malefactor non tibi tradidiffemus eum. Poft quae verba ea
lebatoftendcre, impletam fuifle prophetiam. collocandafimt, qui cribit Lucas fj Caperum autem Cap.ij.
Etacceperunt triginta argnteos.] KttCer & ium accufaredicentesthunc inutnimusfubuertentem gerttetn .
tyv&a, Hcbr. )D3K '' nfiptn yaa\acha jebeo- noram, & pnhibentem tributa dare Cafari, ty dicentem ft
lofdm bachefap, Etacctpi triginta argnteos. Propheta Chrium regem ejfe. Tune ponenda funt Ioannis verba
dixerat in prima perona, vt declararet fe fecifle, 6. Dixit ergo eis Piht\is,^ccipite eumvosy&fecund/im g yetfj,;
quod illi Dominus prxcepiflet. Euangelifta fenu legem yeram iudicate eum. Apparet enim omnibus
eodem pertertiam perfonam reddidit , vtoftende- modis conatum fuifle Prxfidcm, de Chrifto non
rt, id per facerdotcs impletum fuifle,quorum in ea jj jdicare. Dixerunt ergo ei Iuda?i: Hobt* non licet inter-
repropheta perfonam gerebat:quamquam&i\ <tCo* ficere quemquam, quod fupr h expofiiimui. Addit ^ Verf..
apud Graecos prima periona Angularis efle poteft. Ioannes ideo hoc fadum efle, yt imflereturferme lefu,
Quid fit Pretium appretiatt.] tito nuhZ - . Hoc quem dixerat ,figmficans)quamorte effet moriturus, nempe
pretium apud prophetam& paulo antc,&alijs verbis didum 1 ermo ille, quem Matthxus rccitat Ecce afeendimus Cap l0
appretiati. erat ederaiek.ar,decuipreti),aut pretium aefti- lerofolymam , & lius hominis tradeturprineipibus facerdo- x jt , j.
mationis. Euangelifta videtur non legifle np' iek.cr, turner Scribts)& condemnabunt eummorte ,& tradent eum
pretii,autxftimatioriis,fed "ip> iok^e^aimatinv/^- gentibus adtlludendum)&ageandum ,& crueiftgendwn.
ftefet/,quod Latinus interpres vertir, appretiatt. Significat ergo Ioannes proptere Iudxos poteftate
Quem appretiauerunt i,fiijs lfracL] ov <% Sai fibi Pra:fide fada vti noluifle, qud, iecundm le-
}<r&i\,awhi;a,r\'ipi'yvHafcheriak<arthimebalem, gem, neminem crueifigere liceret, quo maxime ge-
quo aimatusfum ab i//,Euangclifta mutata prima per- nere mortis Chriftum tollere cupiebant, & Chriftuf
fona fingulari in tertiam pluralem, & voce pafliua in ip fe moriturum pra:dixerat: aut inteflexerunt Pi-
adiuam, e and em fententiam reddidit, quem aimaue- latum ironic locutum fuifle. Non ergo Iudaeorura.
runt filijslfrael, id , i), qui erant exfilijs liral. In-g virtute, fed potis crudclitate, & diuino confilio,
telligitur cnimrelatiuum, /, ficut apud Hebraros quo decretum fuerat , vt Chriftus crucifigcretur,
vnTafcbtr, vt in Idiomatis Hebracorum * adnotaui fadum efle Ioannes fignificat,vt Iudari Chriftum fe-
dCap.t!i7 mus. Simile eft exemplum in libro Iudithd. cundiim legem fuam noluerintiudicare.
* Similem Hcbraifmum,in quo intelligatur sfchir, Poft haec, vt ait Ioannes, Prsefes in Praetorium in-
nobis Pf 9j.v ij.fuppcditat.in his verbis ^tj *7 1*1 greflus eft,&forismancntibusIuda:is, Chriftumad
vetharam toi iofchtrt /*i,vbinoftra verfio habet,> quiittx- fe vocauit:rogauitque,quod illic Ioannes & hc Mat
t* il lam. qui re} fumt cordt, indican s hic non feme!, thxus cribit: Tues Rex ludaorum ? non rogat Praris,
fed bis hanc patticulam defiderari.
nifi de regno, & tributo, quod in eadem regni caui
ro- Et dederunt eos in agrumfiguli.] vm V continebatur. Si enim rexerat,dubitari non ptenle,
Xv jut/w'e'i.nTn . "^Kl yaafchlich quin tributa Cxfari dandaefle negaret; hsc enim
tf.'r /./> Adonai elbaiiotfer,&]>roieciipfum (argetum, duo inter alia Iudari obiecerant Chrifto , quae Prarfi-
aut pretium) indomum Domini adfigu!umy'im,-4t ex dem moucre maxime poterant, qud fe regem face-
eo ager figu!oemeretur,vt Euangelifta optimus in- ret, & tributa Cxfari danda non efle diceret; quae
Rabbi terpres exponit. Itaque Rabbi DauidKimhi,&alijs ipforummet teftimonio refclli poterant, quibus
Kimchi lo- Hebraris in eius Zacharix loci explicatione credend interrogatusaliquando Chriftus, vtriim liceret cen-
cum hone non eft, qui putant in iod, mutato, pro nvK otfar% fumdarc Cxfari; reiponderat, t\eddittquafunt Cafa-
 35 CAP. XXVII. DE CHRISTI EXAM INATI ONE. 634
ris, Cafari : & qwtfunt Dei, Deo - Tcftesquoque R.O-A b*rcditatcmtuam}& poffejfionem trminos terravciuix
mani erant.aut Iudari pubIicani,quiCxfris vecbgal Ecclefia toto terrarum orbe difndenda erat, &
colligebant, Chriftura nonfolmioluendum Cae- mari vfque ad mare propaganda. Hoc regnum eft,
fari tributum docuiffe, fed pfum quoquefolitum dequoCbriftuspoftrlefurretionemdicit: Dataefi
1 olucre Sed obijeiunt nihilominus repugnante mihi mm poteos in calo, " it terra a, qua? poteftas, n Matthe
\7 * 7" concientia,odioum crimen, quod fcirent eo verifi- qualis fuerit, ftatim exponit", Euiuesngodoceteomnes H.i8.
milius Prxfidi vidcnpolle, qud Herodianorum gentes, baptizantes eos in nomine Vaim,& dif,& Sjhrit *?
tuncfeda vigerer, quicrcdunturin ea fuilcenten- fanctr. qui partes non temporalis,cd piritualis regis
tia,vtdiccrcnt,nonliccrcIud.ris rcgialicnigcnitri- funt : idequeficut in regno tcmporali iblus rex
tap -ix. buta pender, vtdocuimus condendarum legum potvftateni habet:ita Chriftus Inflituere
lS. Tudixiflt.] Ante hxc verba ponenda intca,qui in Ecclcfiaiolus potuitfacramcntaconftituererqui, ftcramcma
t ca if fcribit Ioannes c, Tm es Rex ludaorum} Rcfpondit ficut in repblica leges: itainpirituali Chrifti re- i^y*1*
J Iefus, temetipfo hoc diets, an alij tibi dixerwit de me*. gne peccatorum remedia funt. 1
Qbus verbis videcur Chriftus Pilati confeientiam Qjn vero parte Chriftus homo erat,non erat vni-
pungcre,quafi diccre: Tu vtiquecismeludiorum " uerli orbis terrarum temporalis rex, vt & Auguiti-
regem noneffejiediftaquirogaSjIudiorum poftu- nus eoloco, quern modnominauimus, & omnes, .
lationerogas, Rebondit Pilatus, numqutd ego ludam boni Theologi fentiunt. Autenimnaturali^autdiui^ ' ,
fum ? gens tua,& Ponttces tradiderunt te mihi, qutdfeci no,aut humano iure rex effet. Naturali non eratjquia Chriftus rt
Senfit fc Pilatus Chrifto perftri&um effe, ide ira- regis hlius non erat, quod eft naturalem eTe regem: horoo n.va
cunde videtur refpondcre , fe non fuapte (ponte in- diuino non erat , quia omnia facrarum litcrarum te-
tcrrogaffi i enim ludarum effe, ed iudicis oiHcio ftimonia, qui de eius loquuntur regno, de fpirituali tcmpoi.alis.
fungi.quieumfibiludiis traditumnon polhtnon regno,vt Auguftinus ait, intelliguntur: humano non
de rebus obiedis interrogare. Rcfpondit iefus, - erat, quia non fuerat orbis terrarum cinfu rex ele-
gnum meum non efl de hoc mundo : fi ex hoc mundo ejjet r;- clus,& cm Iudxi vellent eum rapere.vt regem facc-
gnum meum, mmiri mei ytique decertarent, yt non traderer rent aufugit P. De regno Iudex dubitari poteft,an p loan. <Sj
ludan: nuncautem regnum meum none bine. humano iuread Chriftum pertineret, qua inreillud 1 -i
De regno It-iqvie hoium vtrborum occafionc multis, de conft.it, eumexregionguinea Dauide vquepro- *f^nu
Chri'fi.c regno Chrifti difputatur, verne rex fuerit. Sunt qui ^ creatum, vt Matthxus 4 eius gencalogiam per reges |lllir*a*0"e
ipfe , Sc quodammod inuitum facer velint regem, hireti- deducens docere voluit.An autem ad illum ius regi jurc chrii
quomodo coque eos putent.qui tcporalem ctiam regem fuLfe prruenirct, fi rex cffc voluiffet,meo quidem iudicio, erat.
'**" negartt, cmipfein iudicio inrerrogati palim re- nonfatis conftat,quianefciraus,an exregum genere <{ Cap
' fponderit, Regnum meum nonede hoc mundo, id eft, alius fuerit propinquior, ad quern regnum, fi ad
noneftmundanum, non sft terrenum, non eft tern- iushxreditariumreuocandumfuiflet, pertineret.
porale: id cleite,&fpirituale, regnum fuum non Probat Chriftus apud Ioannem *, regnum iimm reap. it.
folm bcatorum focietatcm , fed fidclium ctiam ia non cfe de hoc mundo , id eft, mundanum , quia fi 3.
terris congregationem, id eft, Ecclcfiam appellans, mundanum effet, mundanos ctiam, qui profepu- Chnilus
quae etfi in hoc mundo eft,tamen de hoc mundo non gnarent,minjftros haberet. Tantum ver aberat, vt jl""^^ 0
eft: & quia non ex terra,ied ex ccelo originem habet haberet,aut abere vellet, vt Petrum vnum ex diici- gnum n
cm eius caput Chriftus, quocongregata,& for- pulisfuis, qui fcruum Pontificis vulnerar, vt fc de- effe mun-
mataeft^ecoelodefcderitjCimfideSjquaEciusfor- fenderet, grauiterreprchenderit, & iuferit gla- danum
ma eft, & charitas , qua: eius vinculum,& ipes , quae dium in vaginam remittere, fuolque miniftros, non p-robt.
pr.imia illi promittit.de ccelo dentur,ficut Chriftus p terrenos, fed ccelefteSj id eft, Angelos effe fignifica-
d cap xj. apud Ioannem d ait : yos de deerfum eflis: ego de fupern uerit: Anputas,quia nonpoum modo rogare Tatrtm meum,
Jimi:ysdemundohoce,egononfumdehocmundt:8cr\it- eyexhibebit mihi modi, plus quam duodecim legiones -
c cap i; i9 fus e,de mundofuiJJetts,munduJ quodfuumerat, diligent: gelonm f? occafione Pilatus intulit, ergo rex es tut f cap.i*.
quia yeri de mundo non ets. Et quia eius conuerfatio in Tune rcpondit Chriftus , quod hc Matthaes cri- -
ccelo eft, eque putat fc hc ha berc ciuitatem per- bit, 7 dixii. Qua phrafi non ambigu, vt D. A ugu-
f ad phH.). mnnentt m, fed Domino peregrinan f. ftinus.Sc nonnulli alij putant, fed modeft reipon-
10. Tota igiturqiiaeftio ad hune modum expedienda det, feregemeffe, vt lprd r. tcap.i,
cftj'Chriftum, quarenus Deus eft , non folum fpiri- 11. Et cm aceufaretur principibus facerdotum,& fe~ li
tualem, fedetiam temporalem totius muhdi& i- nioribus,minlrespondit.] Ante liane partem hiftorix illa
periorisj inferioris regem effe : proptere enim ha- collocanda tft, quam Lucas u fcribit, pilatum poft- u cap. 1j.
- bet in yetmento&in femorefuofcriptum, Rexregum,(S qum Chriftum interrogafft, an ipfe rex effet, vt ait 4.
I Apoc. 19. Dominus doimnantium S, vt oftendar, le non vi, non ty- loanncs % ad ludaeos, qui extra Praetorium expeta- ^ cj
i*. rannide,non eleione, nonadoptione, fed natura, bint,exi)Te,dixique, Ego nuliaminuenio in eocaufam, *jC*^' *
qua: per femur fignificatur , regem effe, quia natu- id eft, nullam culpam.
hPhil.i. ram,& non rapinam arbitrates e fc effe qualem Deo h. 13. Tumdtcitei Vtlatus, nonaudis, quanta aduersm te
Proptere iubet Abraham , feruum fuum fuper fe- dicuntteimonia\\ teftimenia, quat tune aduerss
mur fuum manuin poner, vtcum per Deumcli Chriftum dicebantur, Matthxus non icripfit, Lucas
adiuret, quod ex eius femorenafeiturus effet Chri- autem leribit , Ax illi inualefcebant dicentes , commouitj Verf.j.
Gen. .%. ftus ' Illudetiam certum cft,Chriftum, qua homo populum , docens per vmuerfatnludaam, incipient GaliUa Sc y.
Chriltusvt eft,regemcfffpiritualem totius Ecclcfiae, hoc enim yjquehuc. ftlatus autem audiens GaltUam, intcmgauitfi Crimina
remo i ex eft regn quod fnguine fuo Patriacquifiuit, quod- hmoGdilavsejfa,&ytcognouit,quoddcHerodts f^i/^'' ch'rift'us
- que]j poft finem mun<ji reddituruseft . Hoc eft ejfet,rcmifit eumad Herodem, qut &ipfeIeroJolymu erat ttt iu<ixis ac^
? CCe regnum illud,dequo fcribit Dauid 1, Ego autcm coni- diebus. Herodem autem, vifo Chrifto gauiium effe, cufatiis,
i i.Cor.n. tutus fumrexabeo, quod fpiritualeeffe, non tempo- quodmultade eoprisaudiuiffct, cuperetque ali- 1
14. rale ftatim dclart, fuper Ston montem[anBumnus,pra- quod eiusfignum vid ere, & multa Chriftum inter-
Pfl 6. dicans priceptum eius: nam & Sion illa ipiritualiter rogaffe, Chriftum ver nihil refpondiffe,facerdotes
intelligenda eft, vt Diuus Auguftinus madnotauit; & S cribas conftanter eum apud Herodem accuiffei
mTraa in & prxdicare prx'ceptum Dei non temporalis , fed Hcrodem,cm nihil Chriftus refpondcret,eum con-
lean, ut. fpiritualis regis officium eft.Hoceftregnum.de quo tem pfiffe, Sc vefte alba per opprobrium indutum ad
eodcmPfalmo paulo poftdicitur, (jrdabottbi gentes Pilatumremififfe,fadosamicosPilatum,&Herod5,
Dd iij
 35 M M E N T. I N MATTH. 636
ex eo die,cm ane inimici eflent ; cm Chriftus ad A 3uaefiuitTe. Primm , fimulatque ad fe Chriftus ad- qu* Suit vt
Pilauim remiflus eflet, Pilatuna conuocatis princi pi- ucius eft, lu daros interrogar, Quam acctifationem af- Cluium
femsaduerfuthominemhune quod, vtfupr explica- *afoluet.
bus fiecrdotum,& magiftratibus, atque plcbi dfxif-
uimus, pcrindevalet, acfi dicat; quidhominihuic t>*n'18'
a Ver . 14, ^c " Obtulitt mil hunc hominem , quafiaufrtentem -
15.1*. /< , & tcce egocoram -vobti interrogans nall.im caufam in- iufto,& innocenti obijeere poteftisDcinde interr
Utni in bomine io, ex Iiis in qmbus cum aceufatis. Sed eque galo intra Praetorium Chrifto ad I udxos exijt,dixit-
fferodts,nam remtfivos adtllum^&ecce nihil di morte que, nihil inueni* cauftinhochomine m. Praetcre cum Lnc.tj,
niim e ei. Emendatutn ergo ilium dimittam, i audiiTet tantm, per totam G ihlsam docuiTe Chri- *
ftum,occafionem libenterarripuit,vtGalilxura 1 g*n"
ft/, &, caigatum dimittam, C[o<&iUt de ver
bis, autdeverbenbuspoteftincelliiK AdhancPi- interpretaretur , eumque ad Herodem ablegaret n. 1}
tui voeem, verolimile eft ccepiiPe [udaeos vehemen- Cm remiifus ab Herode eftet,iterum dimittere ten- 7.
tis inftare , & aceufare Chriftum, quamuis Euan- tauit, dicens nihil in eo culpae deprehendere, ne- (
gcliftas non dicant, atque tune Pilatumdixifle,quod que Herodem,ad quem miftus fe fuerat,deprehen-
hoc loco Matthaeus ait , Hon audis, quanta aduerfum te dife. Cm hoc Iudxorum iras non mitigaret , cafti-
dicunt teinH>nia i gare voluit, id eft, aut Verbis corriperc, aut fligcllis
Car Chri- H* fondit <* * ytbum, ita yt mitaretur cjcdere, caftigatumque dimittere . 0 Luc-1J-
ftus rcfp- Prttfes vehementer.] Mirum, cur Chriftus tam obftina- Nunc religionemludxis ante oelos ponit,vt lil- 1 "
detit (c tum coram iudieefilentium tenuerit:pr.rfertimcm. tern iblennrt fcfti refpeftu, ficut alij facinorofi ho
Cfrttum paulo an tinterrogatusrcfpondiiTet. Curautcmre- mines dimitti (blent, Chriftus, contra quern nihil
regem e e. fpQn(jert) jn proffipcu ratio eft,caufx iugulum pete- facmoris , nihil culpac probatum eflet, dimitteretur.
batur, an ipfc rex efler, id eft, Chriftus, quod negare Alio etiam vtitur artificio : nee folum Chriftum.nec
* neququam oportebat,cm in mundum ea re venif- cum multis, fed cum vno Barabba homine omnium
Fet, vtfe Chriftum Filium Dei viui efledoceret. fceleratiflmoopponit,vt ludxi Chriftum, nifi om-
Cut Chti- ^Ur *ut*m nunctaccat,multi rationes reddi pof- nincaeci,autiniquilfimifint,eligerecogantur. Quis
as corara funt. Prima, quaeper contrarium colligitur, quia enim cogitaffct Barabbam hominem homicidam,
pilatelilue- nunc nondefmmarei; feddecommotionepopuli; feditiofum, latronem publicum , Chrifto, cui nihil
- dedorxins,& alijs huiuinodi rebus agebatur,quas obieum mali fcrar, nihil cert probatum , fuifle an-
cum in omnium oculis egiTet, nemo poterat iguora- teponendum ? Sed Iudiorum odium, atque nequi-
re.ita vt opus non eflet,vt ipfe refpdcret,ficut pris tia, Pilati hominis profani.opinioncm fupcrauit.
b loan. 18. Pontifici refponderat b, Ego falam locututfum mundo: Poft hace etiam dimittere Chriftum conatus eft;
to. ego femper.docui in fynagoga,& in templo , qui amnes ludxi cm enim vrgerentluda:i,7/if, telle, crucifie eum,re-
fpondit, ^egern yeflrunt cruaftgam p? quafi iporum P 'e*n;'>'
<onueniunt,& in oceulto locutuffum nihil, quid me interrogas*,
interroga eos,qui audierit,quid locutusf<tm ipfis,ecce hif:mty confulcret hpnori,quibus ignominiofum videri po-
In Com. ego. Secundam rationem Ambrofius % terat, eorum regem, quamuis grauis reum fceleris,
in Lucam. Chryibftomu,& Euthymius A reddunt, quod iciret Fuifle crucifixum.Solent reges fecuri percuti.non in
d Hoclo- ChrrftQs,Iudeosilli,et(irefpondcrct,credirurosnon crucem agi. Multo ver maxim, cm ad eum vxor
co- eife, vtillis apud Lucam dixerat '. Tertiam affert nuncium mififlef,caueret,nequid fibi cum iufto illo
e cap .tt.J Theophyhusjnefi refpondiffet,irritar#tur Iudo- e(Ter,& cm ex Iudsisaudiuiiiet,Filium Dei fe face-
re q. Pris eniroreligione, vtvidetur,cVsquitate, Ioan,^'
rum rabies,& eor culpa maior foret. Q lartam Hie-
ronymus,& Beda, ne fi rcfpondilet, criminaque di- poftetiam, raetu abfoluere conatus eft. Hxc omnia 7*
luiflet,dimitteretur,& cruris fruftuSjid eft.falus no- ide Euengeliftas narraflecredendum eft.vt intelli-
ftra perirct. Quintam Ambrofius, quod defenfione geremus, qum inique Chriftus damn nus eflet, qu
non indigeret.^fr/jrr,inquit Dominus,*f<tfrr,'' > profanus eti,& iniquus iudex, ola pictate,& requi-
Lene facet , qui defenfione non indiget. Ambiant defend, qui tate motus, tam faep dimittere tentauit. Deinde.vt Chriilus
timent vinci. Hon ergo accufatitnem tacendo confirmt , fed ex Pilati,&Iud2orumc6paratione,incrcdibilis lu- "*'^1"
dajorum iniquitas, atque peruerfitas cognofeerctur. ^^
defytcit non refellendo- Denique prophctiam ipib Chri-
fti filentio impleri oportebat , quafi agnus coram - Tum etiam , vt ex ratione condemnationis per im-
i I fa. fj. 7. fo*< ft ohm utefcet, & non aperiet os fuum f. portunitatem extortae , iudice omnibus modis re
ij Ver diem autemfolemnem.] Per diem Pafcha?,qui pugnante, appareret, Chriftum non tarn ab homini-
ifltf #u#c, folennis appellatur, vt Ioannes exponit 8. bus, qum Ptre ad crucem traum fuifle.
g cap. 18. An hoc priuilegium Iudaei Romanis Iudxam in 19. Sedente autem et pro tribundli. ] Id eft, vald
59- prouinciam redigentibus nouum obtinuerint, an, opportune, cm iam ad ferendam fententiam para- ^
Vndc ha- cmantiquaconmctudo eorumeftet, Romani illis, tus eflet, vt res non cafu,fed diuino confilio faa vi-
dt\nat aut 'P^orum rogatu,aut fu liberalitate concciTcrint, deretur. Eaenimre Matthxusquihocfolusnarr.it,
aumn die vt populi fibi gratiam conciliarenr.incertum eft. Sed hanc eircumftamiam expreflt.
afchats tarnen probabilius, veterem fuiTe Iudsorum tradi- "Mit ad eum vxorem dicenr, nihil tibi,&iuo tili.] Id
libciarent. tioncm,vt in memoriam liberati ex ifigypto populi, eft, neteeius negotioimmifceas, neeumcondem-
vindmm vnum eo die carcere liberaren!. nes. Iuftum,& vulgari opinione,& vilo uo admoni-
16. tJabcbat atrtem tune vinclum infignem, qui diceba- ta Chriftum appellee Addit hoc verbum nuncio, vt
tur Barabbai.] rtmfxo*, id eft, infignem, acnobilem, facilis, vel religione, vel metu , marito perfuadeat;
appellat vincbim, non virtute, fed fcelere, & iaipro- nam etfi credendum eft, piam fuiTe rauherem, & in
cap t 7. bitate. Marcus h qualis fuerit magi dclart, Erat Chriftum, aut ante, aut tunc primm per quictem
4Utfm,qui dicebatur Barabba),qui cumfeditiofis erat vinctus, edoftam credidiff, tamen vero fimile etiam eft, ali-
itap.ij.tj. qui in feditione fecerat homicidium,Sc Lucas Qw erat quem in ea humanum quidem, fed non malum affe
propter feditioncm quamdam faamjn uitate , & homici- ctum fuifle, timuifleque ne quid mali marito iuo,fi
K cap. 1 8. ^*tm > wjj* in carcertm ; Ioannes latronem fuiTe hominem iuftumcondemnafler,eueniret.
40. dicit !?, eo, vt opinor,onfu, quo Latini latrones Trlultaenm paffa fum hodie pervifum propter eum.] Id
vocant eos,qui publicas obfident vias,& pcEtereun- eft, multa fomniaui, quaemeanxiam, (bllicitamque
tes trucidatoj expoliant. reddiderunt.Quid fomniauerit,quia Eulgelifta non
fatuiom- I7' ^-lt,emvu^l*s dimittamvobis Banbbam, anle\um\ dcet, temerarij eftinterpretis,diuinarevel!e.
occa- f dkitur ("hriflus?] Multis indicijs manifeftum eft, tantm ex eius ad raaritum miflb nuncio colligere
aioncm occafionem abfoluendi Chrifti Pilatum nobv licet, earn perforan iura & Chri ftum inn oc cn-

%
 637 CAP.^XVII. DE PILATI EXAMINATIONE. iff
tcm,F Iiumquc DciefTccognouiTcjSf caprofpcxif- A Pilatus, tptid enim malifecit ? Itqueexiftimarcaliquis
fcnula, qux ab eius necc Ierofolymitanr ciuitati. pollit particulam jSSpofitara eiTe pro, migitur, quai
cram cuentura,quibu$ ne maritus mortis eiusandor dicac,i vultis, vt crucifigatuf , quid igitur mali fecn
muolueretur,vercbatur id eft,reddite caufam,curcrucifigend.usfit.Ego non
So.muor
Uifputatur nonnullis , quale id fuerit fomnium. his.qux dicuntur,fdhis, quxtacenturv&intelli-
Quatuor enim genera ab iis,qui de ea refcripferunt, guntur, refponderearbitror : enim omnia Euan-
tradifolent. Naturale,quod corporis conftitutio5& gelii>arecituic, fed vt Ioanneslcribit, Pilatus da-
natura gignitjalia enim btliofi,alia inguinei,ali me- mantibus Iudxis, tollettolle,crucige ewm , pris refpon-
Unehohci ibmniare folent. Morale, quod ex cuiuf- dit&egem verum cmclgdm .'quafi dicat, non crucifi
que ftudiis,adion;bus , cog tationibus , &moribus ffm^fdemm w*//iwMimileemplumlupradno-
uacitunfic cnim comparat ell , vt qua; aut agimus, tauimus s.vbi docuimus particulam veruntamen , non r c.i.<4
aut vehementer cogitamus , & cupimus , ea fomnie- refpondere iis,qux exprimuntur, fed iis,qux intelli-
in Th*e- mu. Itaque ment Plato * alia etiam Phi!ofophi,& guntur , quxque ab alio Euangelifta Luca exprefa
uto. G u Je hominis lpientis, quim exterorum hominumforn* funt; Lucasaddir,dixhTe Pilatum hoc loco , anrifiam
*"- nia eTe oportere arbitra batur. Diuinum quod Deo, g ergo ,1<( SV <*Toy,aut caftigabo verbis, aut
aut per Angclos,aut fine vilo Angelo frequenter im- cardam flagris-QuamquamexIoanne, Vt paulo port;
mittitur, cuius in facrislirerii, & multa, & nota funt dieemusabgellatumfuiiTcapparcat. Port hase enim,
cap. . i, exempla.vt fpr difleruimus. Dia bolicum, quod que Matthxus,&Marcus hoc loco fimijiter narrant,
Quale tait diabolo immittitur ', cuiufmodi raaior parseorum, fcribit,verberibusaxfum,ipinis coronatunj, purpu-
fomniuin obfcrM funt,vulgo eTe creduntur. ra indutum , & ad ludxos produdum fuiflc, dicente
rions a- Huius mulieris fomnium naturale fuifle nemo, Pilato,rr/w^vt,velmiferabili pedaculo s feroces
quod fciam,dixir, eque vlla cum probabilitatedici Iudxorum animi placarentur Sed Matthxus, & loan.!?.;
poteft. Morale fuifle nomiulli, aut putant, aut non Marcus, quia de Chrifti condemnatione agerecce- mj-
negant , quafi mulier ideo de Chrifto ea node foro- perant, nenarrationis filum rumperent , ifta propo-
niauerir,quodfciret eius inter ludxos caufam agita- fueruntinfrim,vt D.Auguftinus" exiftimat. QMim- mVrrf.i^
ri.Opinio non vulgaris mod, fed vetus etiam fuit,vt quam Hilarius, M itthium,& Marcum rcdumnar- 17 '* *s.
cEpil al Ignatioe,&Bedid,cxai5lorefcholaftics,Vtap- rationisordincmtenuilfepuinr.Sicutetiam,qui bis "aa[**
Philip. ' pellant,hiftorixintelligimus/diabolicum hoc fuifle Chriftum flagellatum arbitrentur, primm hoc loco c ' 5'
lo hure fomnium. Dia bolum enim tunc ccepiTe, Chrifti di- -, ad mitigandos Iudxorum nimos > vtcocontenti chriiiusan
Corav uinitatem eognoicere,& myfterium mortis eius.qua fupplicio abfolui permutrent , vt fcribit Ioannes. bis Bagel,
hominum genus liberaturus eratJntelligcre ; quare, Deindecm iam condemnatus clfet ; quod Roma- Iitus tue"
conatumper mulierem eius impedir mortem. Sen- norum,vt Hieronymus ait, eflet confuetudo, vine- 1*
tcntiameo quidem iudicio,quamuis bonos habeat minem nifi prisflag;:llatiim,crucifigerent. Quod dc
audores, minime probabilis : nem diaboIumChri- Iudxorum crudeliutc facile credi potcft : fed ex
Hoc^iom ^' diuinitatem pris cognouiffe ex Euangelifta- Euangeliftarum hiftoria probari non poteb Qiiam-
mam mon" rum tei^Tmonis probaturn nobis eft, & fi impedir quam Beda in ea vidctur cifc intentia.
eit immif- Chriftiroortem volebat.curnon potitisludxorum 14. ittnc Vibt.'u videns ,abd
; nihil proficeret
, , fed mdg
.
fam i du- nimos, qui totius trjgccdix audorcs erant, qum tHmtdiusfieret.] Non excuat Pilatum , fed Chriftum,
. alieftigcnai mulicris,cmus fexus etiam, qux verx di- dumdocet, Prarfidem non vilo idneo teftimonio,
uinariones int , /omnia creduntur huiufmodi in- non vilo probato crimine , fed folo popularis fedi-
fomniisterritabat ? A Deo igitur illi immiTumeft tionis metu,Cl-iftumdamnauiflc:&itadamnauifle,
f ser. 11.de fomniumrVtOrgenej, Hilarius, Leo f, Chfyfolo- vtdamnando etiam bfoluerit.
paieoe. mus, Hieronymus, Euthymius, & Theophyladus 5, D Mceyt* depu Ituit nunus 1.] Sunt qui exi- De lotion*
glohuac exiftimant. t ftiment^on folm Iudxormfiiiflec.Tremoniam,vt manuum
Quxruet quidam,cur non potis Pilato huinfmodi iudicesreum mortis iudicaturr, aquamanusablue- cou
fivnniem Deusiniecerit. Chiryibftomus, Theophy rent, vt traditmefto.fed aliarum ctiam gentium dcmn2tlo*s
ladus* & Euthymius, duashuius rei rationes affe- confue t udin cm, vr ex Triclinio Sophoclis interprete 0 Deut.ii.*
CarDeiis runt,vcl quod indip;nusfuerit,cui id Deus reuelaret, confirmant,& exilio Virgilij carminep, <.
kocfomniu vel quod minus illiludxis creditum fuiflet , tam- }>lelxUoh4*ttodireJ[um,&Ciderecrriti p t.iEnei.
Fiuao quam homioi fufpedo , aut corrupto iudici, qui ad jittrecire nefdsi dmeemeflumine yiue
dimittendum Chriftum iomnia confingcret.VoluiT, Ablutro.
vt egoarbirror,Deus,fi de diuinis,nobis confiliis li- Fuerit fan mos aliarum gentium, Rofnanornm
cetconieduramfacere.ita condemnari Chriftum,vt cert non fuit,vt etiam Orgenes adnotauit,& exRo-
tarnen omnibus modi's, omnis generis perfbnarum raanorum hiftoriis manifeltum eft. Potis ergocre-
fententiisy omnium elementorum veluti fenfu , eius do, Pilatum, cjuamui s Romanum hommem, in caui
innocentia teftata eiTet; prptere non lblm Iudxi tarnen hominis Iudxi , &apud Iudxos Iudxorum
multi.quiin Chriitumeredebant,non fblm Iudex, cxremonia fuam innocentiam teftari voluifle. Scie>
qui fententiam in eius caufa laturus erat , non folum bat Iudxos manuum ablutione innoeentiam fignifi-
tiusvxor, mulier ante profana, &teftisminimfu- Ecare,vtexillo,quempaulant fgnauimus Deute-
fpcda,non lblm Ccnturio,& milites,quipaulan- ronomij loco perfpicum eft , & > inter in- qpfa> f j
t crucifixo Chrifto conuiria diditabant,(ed obfcu- ntcmesnunusme4s,Ced non abluitur tamgraue crimen
ratu Sor.fciflV petrx , diftuprum velum tempIi,con- aqua , redque de Pilato fcripfit Leo r , Necfurgont r ter..dc
cuFa rerra.Chrifti innocentrx, atque diuinitati tefti- corttdminttum dnirrmm mdmts lot* , in Sferfis */ di-
monium prbucrunt. Saluam cam fuifle mulierem giwexpidtHr, tjuod'fdmtddnteimpid mente ctmmittitur. Ex- k'i'ij'c"^
propter fomnium illud,quod deChrifto habuit,pro- ceffit qutdem VtLtiodpdm f/ , tjui illum no- laumedo*
habiliter Origens,Chrylftomus,c5:Theophyla- tnineCdfdristerritrnn^&itmdksyoalMiincr^dtfmddef- manas,
dus exiimant. fc8nmfuifreleris imfmlermtt : fed necipfe enafit redtum , qui
.tt?'M4. Q^ij enimmdUfecit ] Eodemmodo^irqueiif- cooperdtus feditiofis rdjuit iudiciumfrofrimn ,( inaimen
arami"* etr' vertJS Marcus fcribit h, & Lucas , 7 *wV trdnfimtdliermm.
Mi'mloca itvn 'cauGuis partcula ^fWff,dimcilem oratio- Innccensegofum i fdnguine mhuitu,] Dclart ver- piatu$mf.
igi'mrpo- nem reddit,quia non apparet, cuius rei eauaredda- bis.quodabutioneaqux fignificabat.&antequam ntur;fe in-
. tur.Clamant Iudxi, Crmfigefrueifige fw.Refpondc Chriftum -condemnctjabfoluit, dum iuftu/n efle te- noecntem.
Dd iiij
 6 COMMENT. IN MATTH. 640
ftatur.i ver ipfum Condemnat,qud quera iuum A mianum Marcellum n. In ea vrbe,'atque regiohe lu- n Lib.
efle affirmt, eumcondemnet.mentitur ergo, cura . dios etiam fuiffe, ex A lis Apololorum0 colligi- oc*p.i.io.
dicit,JWfe/.nec enini,condemnato iufto.in- mus.Quamquam incertumeft, Iuda:ufne,anGent.i-
nocens effe poterar. lis Simon ille yrenarus fuerit. Vctercsenim auto-
15. Sdnguueiusfuper nts ,&fuperfiliosmflns.] Idcft, res Hilarius , Ambrofius,Beda,& Leo p, GentiJcm pscri<jc
nos & filij noftri fi qua in eo culpa cft,pra.flabimus; fuiffe putant in eoipfomyfterium pontes, quafi fi- paffionc
Hebraif nospnamluemus; Phrafis Hebraica *inScriptu- gnificatum ea refitfore, vt non credcntibus udads Si/uon Cy.
mus"' " rafpevfitataJ. Similem apud senccam obferuare Gentiles Chriti crucem ampleclerentur. Ca?tcrm, tcilusiuc-
a Leint jo. mcmini. , quia Marcus qdicit,patremiuiffeAlexandri, & Ruf- V5nc 6e"-
f.tuif. HuiusHcb:aifmiIuculcncum cxcmplum fupr attuli- fi,probabilius fortafle videri poteft, fuiffe Iuda:um: q'cap 5
lofue i.ii. muscxi.Rrg.t.)>. quodtalccrt , -jflS< nVN 3' 'Cl nominat cnim eos quail vulgo notos,aut, vtnonnulli
..Regit. n,0m3lin3SymSyaillfc-jf'4 dem, chindm f- urpicantur.qutfi Chrifti difcipulos.
&T ? 4 m*hbdU^vmbhsthtb & - Hmc dm,ariautmnt.] Q^id effet angariare", docui-
Uleeix.14. l s fancmncs gratis ,quos cftuJit Icub delupcr me 3c defii- rT & <-,- l T-n"" r ' t_
j ' ?..;
per domum patas mci , n . .Ai
noer , q> L~.i.. mm- mus ^IoannesHci
moutbu Mngumtm ' 1 r m ifeat Chriftum
i crucem
j faam
-r baiu- ,
M1
(cr.t,m 1, </ , oAb.cx mt,& < domo r,rh ,. lafle > 4ud cil cum Matthau Se Marci fehtentia fcap.19.17
. FldgelUtum trddidit,vt crucifigeretur.] Flagella- conciliari potet , fi dicamus principio milites Chri-
b Verf.j. tum ant.vt explicauimus b. Quale flageJlum fuerit, fto crucem impofuiffe , ea'mque per totam Icroioly-
Chtittus minime confiare poteft,& inaniscuriofitatis eil quae- mitanam vrbcmgcftaffc:in exitu ver vrbisangaria-
qaibuivit- rcre;vu!go ex ipinis fuiffe creditur-Euthymius ex fu- tumSimonem Cyrena?um,vt earn vfque ad locum,
giscarlu. njcuiibaut Joris fuiffe coniieit. Probabilius eil fuiffe vbi crucifigenduserat,portarct,vtOrigenest, Atha- tTraft.iii
virgas,quibus Romani vtebantur; proptere enim naliusSAuguftinusii Hieronymus, Beda, Euthy- Matth.5j.
liores ante Confules virgas ferebant. miui,& Theophylalus exilimant. u In fcr.de
17. Tuncmilites rprdis.]J lftud rc,non fienificar,
* Vidctur
^n confuetudo
fuiffe, vtquir emeifigendi P-*"":
ce Domini
confccutionem, & rirum, qua; narrantur , contex- erant,luamquifqueportaretcriicem.Itaquepropte- x L b
tum, fed totum illud tempus , quo Chrifti paifio du- " i'" impofita Chrifto eil. Cur autem pofte conl kuao-
rauit. Hoec enim, quae Matthus dicit, tunc fada condu&us Simon fuerit, vt earn gelaret , Euangeli- gel.c.ip.io.
cVerf.t}. fuiffe,antfuiffefala,cIoanneprcbauimusc. Ita- itenon indicant, fed vero fimilis quorumdamcl CurChri-
que tunc idem valet, atqucfub idem tempus, id eft, conieura,ade& vigilia, & bgris fatigatura fuiffe ^"nm
paulo ante. - ' Chrilum.vt portare vltr non poffet.Nam quamuis,
Sufcipientes lefum in Prjttrium.] Id ei, in locum, vt Deusportctyoww<t verbo virtutis natu 1 am ra- queporu-
vbi Pra-toris tribunal erat, qui Pritorium appeila- menhumanampcrinde.vtfi Lteusnon cffct,pati per- uerir.
cap i it. batur.Qcalis fuerit locus,Marcusdexponit,w/r mittebat. Sunt quiputent, Iuda*orum ftudio id fa-
tuion duxettmt rum in atrium Vmori). Erat ergo tri- lumcffe, adeo Chriili mortem aeeeicrantium , vt
bur.al Praetoris in atrio aliquo, aut atrio vicinum, quia Chrilus cruce grauis felinare, quantum ipil
vte,quicaufashabcfcrant,conuenirepoffeht. Cur volebant.nofi poffc videbatur,robulumconduxe-
. milites in cum locum Chriftum deduxcrunt, ex rint hominem,qui crucem portarer,
euentu licet facer conieftu ram, voluiffe eos Chri- Fortaffe &rnylerio id falum eft, vtChriftuiini-
ilum tiibunali , quafi regem , irriilonis caufa col- t'o quidem crucem fusra geftaret, vt veterem Iiaac ,
locare, videmus enim , & coronam 11 , tamquam implcret figuram , qui ligna , quibus facrificarctur,
Regi , impofuiffe, it induiffe purpuram , & pro ice- humeri's fuis portauerat', vt Chryfoftomus a, & Gencti:,
pti oarundincm dediffe. Reliquum erar.vt in tribu- Auguftinusb .&Theodoretusc interpretantur : po- 6'Homj|
nali quafi in throno collocaretur. Hie autem onv- fte v"o portaret Simon , vt re ipia doceret , quod ^ l0
nia, qise milites feciffelegimus,,Pilatiiuffu ex loan- verbis ant docuerat*. Siquisvultpo tnc venire, db- Trieb
ne co\ipmusTunc.'m<]uit,dpfrehendit PiUtus lefum,& neet femetipfum , Cr tolb'cmconfuam , drfequMurmc. loan. 117.
flagellduit ,dr milites plecientes cortnamde fpinis tmpofue- D It Ambrofius e , ttius ordo noflriprojeBus eft , vtpris In IraP a
runteapttieius". crucisfiutnphdmniffe erigeretydeinde mdrtyribiutrdderet ^
eloan.ij. ongregduentnt dd eum vniuerfdm'cohortem.] quafi ad trigendum. eUb.inU
*'*' reem^'tmagisirrifierent. Narrt hoc loco Lucas f, fecuta s fuiffe Chriftum camio-
18. Er exuatteseum.]^^ ieurnt <u)tq* cmexuif- mulieres, magnamque populi multitudinem , quae Allege"*
fcnteMm veilefua. plangebant, & lamentaba ntur eum. Mulieres qua; Simbmi
ChUmtdem coednedm circumdederunt ei.] Purpuream, fuerint , Matthus g exponit i reliquam vero multi- ^'0;
fcsp ifI7 vt Marcus f, & Ioannes s exponunr. Nemo neicit, tudinem populi confluxiffe vero fimile eil, quam fo- tsnts
g cap. if.%. purpuram proprium habitumfuiffe reg,non apud lamia Chriftum credidiffeprincipesfaccrdotumdi- fCap.,.7.r
Purpura Romanos foliim.fcd apud alias ctiameentes. Itaq;, ftabant'^NarratprsetereaLucasijConuerfumad mu- gVerf.s.
regias ha- qUOS yolebant reges ibi prximos eile, ais pro ma- lieresChriibmdixiffej/wIirp/f7:ideft,mulie- hloan.7-
h'" Efd'1 no bcncficio concedcbant,vt purpura vti licereth. s Ierofolymitanse ; phrafis Hebraica * qualisillt .*yrr<tj.
I" rx 19. vhBentes coronam de inis.] Spinas in corona; Gallorumeft,quaParifienfesciues,filiosPariilenfes %f
i. Mach io, modum ccinnanies, atque vincicntes Chriili capiti vocArcfolentwliieferefuperme,fedfuper vts ipfas flete:
10 & ti il. impofueruntcoronam.vt regi ; de fpinis, vtcondem- id eft,noliteflere propter me, ed propter vos jalttr
&U-43 44- nato imponunr,vtfignificenf,non verum,d ridicu- _ Hebraifrous *fufermetid eft, propter mc,fu'mdm tete
5-',& miferabilem cffc regem. Eodem pertinet, ventent dies. Cm dick cc,tppropinquare tempus fi-
irus coro." quodarundinemin dexteraeiusprofeeptropont. gnificat, quafi iam ante oculosfitjhanc enim plerum-
natur. 3J. Exeuntsdutem.] Cmexvrbe exirent aut fta- que eius particule vim effe diximus . Itaquenon Cp-h-
tim egreifi Vrbe.No enim dixit Grace |0 per dubium , quin proximum excidiumjeroiblymita- ierow'jr-
aoriftum,fedi^f^e.ti'fXorM,vtfigniflcaret,inipik numdefignet,quodfub Tito , Sc Vefpafiano falum mitanero
vrbis porta hominem illum Cyrenenfem offendiffe. eft,quo tempore cum Iudati omnes,tum mtximemu- excl,diu.^ri
lnuenerutit hominem .] Cyrenxus appeila- lieres adeo miferabilem calamitatem expert* fimt,vt pr* " '
ia.Reg.i. batur,vcl quia Cyrenenatus,vel quia inde'oriundus nonnullae, quemadmodum Iofephusifcribit,fuos j j,ibr.7.<(l
9. erat. Erataurem Cyrcne, & vrbis regionis Decapo- edere infantes coacrafint. bell. Iue
x Lib , c.f. Icos in Syria caput, &totiusDecapoleosregia,que. Hc Hebraica phraC vfuseftauid Pf.4i.,, fetibens,
m Lib eX Pr,nclPc vrbc vocabatur '. Legat.qui vo- ,1X 31 vbetb tf0r,Si filia tfor,Tbi nos legimus k. filutTy,
IctjPliniijm "j&Strabonem'jcJ: Melamm, &Am- ri,pro rouliibu$ Tyriis.
 4 CAP.XXVlI. DE CHR. IN CALVAR. PROFECT.64fr
* PrarpoGtio bp qiwpropri habet yim pnrpoGtionis fu- his parcel, qui mead cruccm adegerint? Simili D-
per.fumitur
. cam po
r -- rpistpofnione
i rpropter
-r I, vtin .45--
r- Petrus argumento vus eft i , Tempus e,vt wCipidt ntdi- 1 i.Fpifl.c.
0173 11]|1 * bbdlitch htrigenuolhdiam, cium d dtmtei: dutemprimum nobis,quisms eorum/ui **,*
quoniam fupcr tc occidimur tota die. Noftei.quoniam pro*
pter tc mortircamar tota die. von credunt Dei nungeltol rfiiuus yixfdludbitut itnpius,
Crpeccdl$rvbipdrebunti
i i- ^ t i _
j Denomine
Dicithoc Chriftus mulieribuspotis,quamvi- }j. Et venerum in locum , qui citurbolgothd,quoaejt cajuar,Ci
ris.&quia credendum eft.mulieres potis, qum vi Cdliuri/c locus.] Hebrxi caput ; golgoletb, appel-
res in ca populi multitudinc, qux Chriftum fcquc- lant,qudrotundumfit.Syri,&Chaldxi vniusadie-
batur,Ijmentatas fuifTc, atque planxiiTe , vt muliebre ftione litterx J Golgoltbdb. Sic tnim legcndum
ingenium eft, & quia maiorem ilia: , qum virimife- eft , fed fcriptorum vitio vnam detractara litcram
Cur cfiri am' ioli Ierofolymitina cladeexperturxcrant. fuifrearbitror ,errorcmdeindetemporislonginqui-
(hi pro- * Vctatautem propter feflere,iindicans, Tecum mini- tate confirm atum.
pter fcfleri rncmal agi, qui vt Patris obicqueretur voluntati, Cur ita locus ille vocatusfuerit,fatis compcrtum ^r ** Sd
etet. hominTque diabpli ryrannide liberarct, non tra- non eft. Antiqua, & multorum Vctcrum fcriptorum ,^;^
herctur vi/edfponteir'ct ad mortcm.paulpftad jj aufloritatenobilis opinio eft, ideo Golgotha.id ell, Al]am fe_
dcxteram Patris exaltandus, & nomen accepturus, Caluoi iam.aut cranium appellatum,qud ibi Adam pultut in
quod eft fuperomne nomen. Iubetautem easpro- primi hominis caput repertum ciTet.Vctuscnim tra- monte Cal.
ptcrfeipfasflere^udipxeffentmprtisuxpcenas ditioquxdam inualuit, coloco Adamumtuief- "*"f*
iuiturxjcuiuscauf Ierofolymitanum excidiumim pultum,vt Orgenes , Cyprianus Athanafius^in ^ ^*
minerermon quod illx ipfx,qux tune flebant mulic- tam'cntentiamHebreorum magiftros auctores pro- #
Jresjerofolymitanam illam calamitatem fubiturx ef ferens, quod etiam facit Ambrofius". In eadem fen- 1 Ser. de ie-
int, qux fortaTe omnes ante id temporis de vita de- tentia D.BafiliuseftS&Epiphaniusp.&Chryfofto- fo"c.
cefllrunt : fed quia Icrofolymitanx mulieres, qux mus 4 , & D. Auguftinusr, & Paula , & Euftochium: 1Jp*
tune f. turx erant.tot, tantaque mala paflurx efTent, doftxmuiiercsin epiftola adMarcellam,quxapud cru^
vtdicercnt : bedt*eriles , & ventres , quinon genuerunt. EJierony mum extat. Quam opinionem D.Hicrony- fti.
Qaomoo jsJam etfi cum illis perfonis loquitur , tarnen non de mus 'mrito fortaie,fed minus meo quidem iudicio Adam in
mubercs lli s ipfis perfonis , fed de toto perfonarum genere, probabili#rgumentorefellit,^cW/o^>/wv, inquit,</e- aluaria
Itusallo- quod dtcit.inteingendum cil, vt ' , qmtm /pt ?e ceat t jiddmum non iuxta montent Sis,
..,, r
^ lerojolymitdndm cPu'tum
quebatur, vos in inpanitentum , qut antem poji me venturus ep, vrbem qux Iebus pris tppelLbatur ,fcd in Hebronfuijfefe- l'/b Coin
bec exci- ipfe vos btpti^tbit in Spiritu]*n8o& tgni. Non enim in- fultutn. omenHebron, inquit Iofue, antvccabdtur ~ Lucio,
um rifu- ^ jca{ eos ipfos 5 qmbus cum loque batur , Chrifto ridthArbe.Mlam nttximuj ibi inter Endcim fitus eft : nomen in Com.
a*cap frifle baptizandos, qui numquam fortaife baptizati enim Adam eo loco non eft proprium,fed appellati- in.c- l^3'.
' funt : feil ludios, qualtsillicrantSpirituinC'o,& uum,qud mirmnon eft,Hicronymum virum qui- P^H?rei
igne baptizandos. de m maximum, fed aliud agentem prxteriifTe. Alij Anchoratb
Bedtf ftenles,&vtres,quinongenutrunt,&vberd.qut forma monticuli humano fimilis capiti,vbi locus ille qHomil.in
non Idclduerunt ] Muliebrem lamentationem defri- fitus erat,Caluanum appellatum putauerunt, vtCy- Ioan.g^.
bit, qux in rebus aduerfis conftnz magis de fi!ii$ rilluslerofblymitanusuautor eft; fed earn opinio- r^""-7J-
fuis,qum de fe follicitx, eos quafiiui oblitx lamen- nem idem Cyrillus ex topographia refellit. Kectnim, ^i^p0j"
- tari folent. Itaque,vtextremam calamitatem Dauid inquit, ltco)quiCdludriddicebdturitnonsvllusefl.Exi{ti- c;ut'c }t
77 *' deCcberGtb, dich iluuenescommcmeditigms^&wgi- mat ve. idem Cyrillus locum ilium prophetic, fin Com."
ns eorum non fimt IdmentdU. Alia ratione, fed firmli, Caluariam,id eft, caput dictum elfe, quod ibi Chri- adhunclo-
. eius calamiiatis magnitudinem fupr c declarauit: ftus caput noftrum moriturus effet. cum-
V Xdutemprgndntib*s,&nutrientib$4s in illisdiebus,qud D Hieronymi,& Bcdx fententiam magis probo,ide ^Catech'
& eiufmodi mulieres impeditx ad fugam fut urx ef- cum locum Caluariam , aut cranium nominatum, eommun"
fnt,& duplicem dolorem pro fe, proque uisinfan- quod i bifacinorofi homines decollarentur, ideque
Voxhomi- tibuspercepturx. humaniscapitibusplenuseTet. Nam qui crucieo- Caluiat
Tunc incipient dicere m ontibut, ddtte upemos ,&- dem loco afngebantur,cm animam egiflent, tolli ad }jOCj S/ut '
nom citre
ptica husfiperitems JVoxefthominum extrema patientium fcpulturam 'olebant : qui vero fecuri feriebantur,vt 1 1 us'
iiim. mala,qui mori vellent,nec poflunt^dolonfque mag Hieronymus putat,infepulti mancbant.
nitud in fu pera ti, montibus ctamant , vt fuper e ca- itdederunteivinumbibere cum feile w/?ww.] Mar- Vinum
dant, & velmiferabili morte prxfentibus malis eri- cus1, Myrrhdtum vinum Chrifto porreclum fuifle di- nyhatum
dcap.t 19. cit,quod auclores alij alia ratione concilirf' Augu- ^uaLc f"c~
cap io 8. piant. Eadem phrafi apud Iftiam', capud OcecjSc
fcap..!. in Apocalypfi f.extrema miferia declaratur. Itinusy wjrW;4/;/,vt an Marcus, vmum fuifle putat,fcie ,^5
Chrflus Q.uidfiinvijidili.gn3 bttefaciunt yindrido quidet} ] non feile infectum ,fed Matthxum feile miftum ap- xcap^.i}!
car elino Compara: fe lrnoviridi,ludxos rido : quiaquem- pellaffe, quodamarum effet , & folemus quidquid y Libr.j.dc
admodum lignum v;rufe ad incendium minime ap- ama rum eft,autfcl,aut feile miftum appellare. Putat coni"-Eug.
prt. etiam idem Auguftinus,quem Beda,&Strabusimi- caP'1''
tumeft, aridum aptifimum : ita ipead fupplicium
mimm aptus,id eft, minime dignus, Iudxi ver - tantur probabile eil vinum & myrrha,& fellefimul
tirimiideft,digniffimierant,finonobaliud,obhoc E fuiTepermiftum,& Matthxum fellis, non myrrhx;
certipfum.qud Chriftum, quem pro Seruatoie Marcummyrrhx , non fellis meminifle. Euthymius
Vafa ir fuoreciperedebuerunt mortitraderent, autem exiftimat, duplex Chrifto vinum diuerfis
44 fint, Quod hoc ioco Chriftus lignum dridum vocat,D. hominibus,ab aliis myrrha, ab aliis feile mixtum ex-
gAdRom. Paulus 5, alia metaphora, ya\d itt dptdininteruum ap- hibitum fuifle.Sudt qui piis mulieribus, qux Chri-
pellat, ideft, vafa adefragiliajVtquouiscontatu ftmn lamentantes fequebantur, pris vinum myrrha
contercntur,quibuseos vult hominesfigniicari,'qui commiftum datura fuTe, quod tormenta, & cru cia-
cumulantes peccata pcccatis,adeo tun ad tus fnbituhs dari olebat, vt conditi vini ardore alie-
fint, vtnif infinira Dei miericordiafuftenraret ,de- natis enbus dolorem aut nullum , aut minorem ca-
*I'*M-'4 hfcens eos terra confumeret. Tropherx eiufmodi perent Sunt qui liuncpotum,& ilium quemLucass, fc
4134'"11' &hominesftipulx,iram vero Dei flimmx comparare & Ioannesf, Chrifto iam crucifixo,& extremum pe- acap *}!!'
AMie mi fblenth. Argument nur igitur Chriftus minoriad nfpiiitum em ttenti datum fuilfe tradunt , vnum,
M.lach.4. maius : Si Deusmihi innocentinon pcp?rcir,fed pro eundmq; fui.i dicant,cuius ntentie_ primusChry-
aliis me tam grama fupplicia fubireiuiit,quomod foftomus autor fuit,quem fecutus eft Euthymius.
 643 COMMENT. IN MATTH. 644
Chnftus ad Sed ex dueH apud Euangeliftas narrationis ferie A vno obiter verbo doceret-
crucem bu pcrficuum eft,fuifle diuerfum. Nam Matthus, & Quxri nonnullis folet , cur hoc mortis genere ^c^Q'f
fuit*"* Marcus non obfcur fignificant, antequm jn cru Chriftusmon volucrit. Litis rei, qui multas ra tiones gvo|Ucil|
cem tolleretur, myrrhatum illi vinum datum fuifle, viderc volet, Gregorium Nyflenuni i , & D- Tho- 1 inorado
qu crucis dolorem minus ientiiet. Lucas vero, & mam lgat. Mihivna DPiuli ratio fatiscft.Volu it ncdeRc.
Ioannes non folm iam crucifixo, fed etiam extre- Chrirtusignominiofiifimum genus mortis pro nobis ^"^'
mum exhalantifpiritum , cm omnesiam cruciatus fubire _ , vt ea etiamrationc&feipfum
i r dimitte.
i -iet- , & K . " torn,
-, '
perpcfTus eilet , ilium alium potum porrectum fuifle lamerga nos chantatem declararet , & numilitatis hums Ion.
tradunt. Deinde Matthxu s, & Marcus vinum fuifle nobis exem plum relinqueret ; Humiliauit ,inquit , e-
dicunt Lucas & Ioannes acetum ; nam quod in codi- metipfum fa'us obediens vaquead mortem , mortem autem
cibus Grxcis hoc etiam loco eg^id elt,acetum legi- crucisl.EtPcnus"\lnbocenimvoc.ttiefli> ,ejuia&Cbri- ' Ad Philip
tur , quamuis & Orgenes, & Chryfoftoms , & Eu- uspaffus epro nobis , vobis relmqttens exemption, vtfe.qtta- * ^
thymius,& Hieronymus, & quodamplius eft, * Sy- tniniveinaeius. f ,'
rusinterpresita legiTe vid ea tur, tarnen vitiofam e J5. Voflquam autem crucixerunt cum , dimtferunt vei-
felcctionem ex Marco manifeftum eft, apud quem g mentaews.] Lucas " cribit Chritum.dum crucifige- n cap ij 3,
eamdcm hiftoriam enarranrem , nemo vmquam nili retur , pro crucifigentjbus his verbis orafTc, TAterdt-
vinum legit. Ccrtiflmum utem argumentum eft, mitte Hits, non enim fcinnt , cptidfacitmt. Quibus verbis Chi flus
sVctf.+S- quod idem Matthus paulo pft *deilloipfopotu, haudobicurindicat/e etiam pro illis ipfis^quikus "["^'0
crucifigtbatur,mortemobirei vnde& vetusprarde- Itn^ts c"
quem Lucas, & Ioannes morienti iam ia.m Chrifto
datum fuifle dicunt,loquens,f cotitinw,mquit,currtns ftinatianorum , de quo alio diximusloco, & nouus- n,or lum
vnus ex eis aeeeptam ongiam impleuit aceto; Cr impofuit Caluiniftarum error confutatur, qui Chriftum pro contra Cal-
arundini . er dabat timbare. Potum ilium fine vlla aro- folis prardeftinatis mortuum fuifle docent. uinum.-
biguitatcab eo,de quo hoc loco agit.omnirio diftin- Soiiem mittentes.] Marcus", Diuiferuntveimentaeius 1*14'
mnenles fortem [aperis , quis quid tolleret. Lucas p.ditd- Pcl,'t4-
guensihic vinum, illicacctum:hic antequm crueifi-
geretur,illic crucifixo;hic vafe, vt credendumeft,il- dents vero veimenta eine mijerwtt fortes. Itaque tres
iic fpongia,& arundine; hic non petentijllic peten ti Euangelifto: Matthxus, Marcus, & Lucas, maxime
Chrifto,dicentique,vt ait Ioannes, Sitie Saturn efle. vcroMircusitacribunt.quafiomnes Chrifti vefte$
N fter certeinterpresmon acetum hoc loco,fed vi - fortibus diftributxfuerint,nequealii;er profc&o in-
in Com num Itgit.ficut & Hilarius,& Ambrofius b,& Augu- tclligcrepoiremus , nifi rem diftincbs explica et
in Lucam." ftinusc,&Iuuencus<,&Seduliusclegunt,&,vtego Ioannes Mdttes ergo tcmcrucixijfent eum ,acceperunt ,* !3
a Lbr.. de quidera opinor.etiam Hieronymus. Nam fnon ace- vefltmcnta eins ,<?fewunt quatuor partes vnicuique militi 4*
couf.f.uag. ti,fed vini mentionem fiicit.Sed aliquis improbdo- faitem , CT tunicam : erat autem tunica inconfutilis dejuper
<us ex vitiato cdice in Matthxi contextura , qui coutextapertotmn. Dixerunt ergo ad inuicem , nonfeiadatnus
hft Euang. cum Hieronymi comiticntariis eft, expunto vino earn ,jedfor:iamurde illa , Cuius t. Vnde pcrfpicuum
Lib. j. acetum intrufit. Certe Hilarius, Sc Ambrofiushunc, eft, non omnes Chrifti veftes, led folam tunicam
Carminum & iluAi , de quo idem Matthus pofte G , & Lucas, fortionc diftnbutam fuifle, quemadmodum Eu-
fyjCom. ^ atque Ioannes feribunt, diueribs pofte fuifle pu- thymius obferu^it. Sunt qui ex Luca, quinqu
g Verf 48. , Mn 1 9 nCqUe e ea re quemquam , qui attente Euan tunicas Chriftum habuiflecolligant, fed cx'Ioanne fl^"/^
geliftas legeritjdubitare pofle arbitror. manifcft colligitur vnam tantm habuifle. Dicit
* Syri interprets hsec alba funr , fi quis ea defiderec enim milites veltimenta Chrifti, & tunicam diftri- De Chritti
buiiTe, quaficxtcrisvcftimentistunicamopponens, veftibus.
ntfchitbachaUdacbalit iambatitba.Sc dederuntei, vr bibc-
ret acetum,quod erat milium cum feile, vcl cum abfynthio. quod Euthymius acut vidit. Qax autem fuerit tu
Er cm guajfet noluit btbere.] Marcus icribit nonc- nica, quxue extera veftimenta , compertum non cil,
cepifl^qud.cm diflonarevidcatur, minime diflo- conieftura tarnen aliquid , quod firnile vero fit, con-
nat.Mtthxus enim accepiiTe indicated eft,guftafle, ^ fequi poflumus, tunica m fuifle cam, quxpoftinte-
Marcus non aeeepifle indicated eft,guftafle, Marcuj rulam (fi ea tarnen Chnftus vtebatur ) corpori pro-
non accepifle,id cft,non bibifle, quemadmodum D. ximeadhxrcbat, totumque tegebat hominem , nul
. Auguflinus eo.quem paul ante notauimus, loco in lum enim veftis genus eft, quod vero fimilius fit , fu
terpreta tur. tura caruide.Cxteras ver wertes , & fuperiorem to-
Cur guita- Curguftatumvinumbibereno]uerit,coniectura* gam, cuius loco purpura Chriftum milites indue-
rantr, & caligas, exterque indumenta, quibuste- 1 cr '* '
^"Ul'""m locus eft. Puto, ne contemnere datum demorevi-
u;k'LUI numvideretur,euftarevoluife. Vt autem oftende- nues etiam homines vti olebant , intelligcnda efle
Dlbcrc - \ . , f* arbitror. e
luit. ret , fe ad ferendos crucis dolores eo medicamento
non indigcre.noluifle bibere. Nam & nos,crn mini Vulgaris eft opinio probabilitate non carens , tu
me fitimus,ad bibendum ab amicis inuitati, vti bene-, nicam illam inconfutilem matre Chrifto adhuc
uolentix officium agnofeamus, oblatum guftamus puero, fahm fuifle: quemopinionem Euthymius TuBca in.
vinum ; vt autem temperando fttisfaciamus, gufta- tamquam vetuftiorem&recitat,&approbat. Dubi- confutiii5l
tumnon bibimus. tare lector poterit, an latronnm etiam veftes mili- chriflige-
Hoc duplicipotu , quem Chrifto datum docui- tibusdiuifxfuerint; nihil enim de ea re Euangelifta* nitrice 6
h Pf 6i.11/ mus, impleta Dauidis prophetia efth. Dederunt inef- feriptum rcliqueruntNon dubito quin confuetudo <^**
meamfel , rinfiti mea potaueruntme aceto. Nam pri- eademapud ludxos,& R rnanos fu crit, quam nunc
mum vinum illi cum feile , aut myrrha miftum, quae apud omnes gentes efle videmus,vt eorum,qui capi-
propter amaritudnem, vtdiximus, felappellatur, tepuniuntur, veftes carnifex tollat. Quare & latro-
deinde acetum datum eft: at Propheta fei non po- num veftes militibus , qui carnificum muere fun-
tum,fed in efeam datum dicit.Sanc quidem, fed quia gebantur.diftriburas fuifle credendum cft,fed nimi-
de fellc tantm loquebatur , quod fi alio liquore di- rum Euangcliftx, quia latronum, id Chrifti -
lutum non fit,magis cibi , qum potus fimilitudincm ftoriam narrabant , & in veftium latronum diftribu-
habet,cicam potius,qum potum appellauit. Eofor- tione nullum feiebant fuifle myfterium: b!a enim
. tafle confilo Matthxus , quamuis fortafsiciret vi confuctudinc filiflediuifis : diuifionem autem ve
num illud non vero feile , fed metaphorico, id eft, ftium Chrifti, non confuetudine fo!im,fd etiam
amara myrrha dilutu m fuifle , fdle tarnen miftum myfterio factam fuifle, vt Dauidis impleretur pro
phetia f, Diuifermt veimenta mea ftbiyO'fuper ytem ^',t,,,'
fuifle dixit , vt Dauidis prophetiam impletam fuifle
 45 CAP.XXVII. DE CHRISTI CRVCIFXONE. 46
meammiferuntftrtem , de vcftium latronum diuifione A efllefusKa^arenus , quife^egem ludsorumfrtit ,refpon-
mentioncm non fecerunr.de diftributione, fortitio- dit, Qodjcripfi>fcripfi, id eft,quod me fcriptum eft,
nque veftium Chrifti,fecerunt. mutare non poflum , quafi diuina teoerctur manu,
Matthxus j-jac e caufa adiecit ftatim Matthaeus , vtimple- qua prius,vt ea verba feriberct>impu]usfuerat,
""iasmat "tur,quoddiftumeftperprophtamdicentem;,iA- Non dubito, quin Pilatus his verbis, tfl lefus
ximc" citar tfcrunt yfimenta meafii, &fuperyeem meammiferunt Ha^arenus,^exlud<orum,i\ih aliud fignificare volue-
foluus. foitem. Quamqum hic verba in antiquisGraCo- rit,qum,qudfcribiluday poftulabarit, ///cf//hr/
rum codicibus non inuenio, nec ea Orgenes j & Na%arenus,qui fe Iuditorum Regem fecit. Sed diuina
Euthymiuslegunt. At legit vtiquenofterinterpres, effecitprouidentia, vt id illisdiceret verbis, quibus
legit Syriacus, * credibile cft Matthaco feripta Chriftus verus Rex Iudoeorum eTe fignificaretur,
fui(Te,qui inter omnes Euangeliftas ftudiofiffim ve- Extorfit Deus ab inuito indice veritatem.
teres prophties Chrifto implctas fuifle vbique z8. Tunccntcifixijunt cum eo duo latrones,vnusddextris, Cuc chc~
oftendere conatur. O* yms i finirtt.] Cur cum latn^iibus crucifixus d'lsbcun?
* Jyrut interpret in Babls Regiishte habet hoemodo fuerit,Marcusfvnamredditcaufam,vtIiar imple- tronibus
KD3 Vont 'tfuS Syi Sai - returprophetiae.c^f^B^r^fwf/?. Sedhax crucifixus
- vhTM-i^'^^ m*d,m Jvhem.r caufa Deum mouit, Pilatum vero non rnouit, qui de fit.
hud ma,m : d^hal^a na**,*, b.n.ththun v.hhrthbofch, impiends prophetiis homo profinus non cogita- f"P- -*
ertmtHftfa.t verbum, Vt implcretur id quod dictum eft
Pcrmanum;rophet>partitifu1nveftimentamcainterfc,& .bat.
* .Itaqueah^quaPilatumimpulent,
r , .. t . -b
caufa qua:- ecap.u.U
aP
fuper Teltemmcammiicruntfortem. renda eft. Puto enim iniquitatis Lax velamentum
Dt titalo 37 Ef impofuerunt fuper caput eius caufam ipfius fcri- qusrere yoluifle: fi enimfolum Chriftum egiifet ia
Cnicis. ptam.] Id eft,affixerunt mea crucis parte, quatfuper crucem , improbis Iudiorum precibus,ncniure,id
Chrifti caput eminebat. Vtrum tabella aliqua ligno fecifle credi ptuiflet, cm autem vn cum aliis cru-
crucis affixa , an in ipfo crucis ligno titulus illc feri- cifixit, & quidem cum huiufmodi hominibus , quoi
ptus fuerit, certum non eft fed & vulgo creditur,& nemopoflet mrito damnatos cTc dubitare,fore cxi-
eft multo probabilius,fuiTe tabellam, & quia vix m ftimauit , vt quemadmodum pnar, ita etiam culpae
ipfo crucis ligno tarn multa verba tribus linguis,tam fimili tudine,Chriftus vn cum latronibus damnaruS
magnischaraderibuSjVt praetereuntibuslegi pof- efle videretur. Non diiimile vero eft, ludios etiam
fent.fcribi p'otuerunt : & quia nemo eft , qui homini follicitafle,vt cum latronibus crucifigeretur,vt igno-
cruciaffixo eiufmodi titulum pofiturusnonferibe- miniofior eius eflet mors.
retintablla,&quia veteres hiftorici tradnt , titu- Cur autem medius inter duos latrones Chriftus Cur Chii-
lum ilium cruce fcparatum ab Helena Conftantini pohtus fuerit,& humano Iudaeorum,& diu ino con- 'tus,n'
Huff, lib. matrc fuiffe fepertum1. filio faftum eflearbitror. Iudx-orum quidem , vt n"cruc-
i.Hiltr. Non foletquiri.&quxri tarnen poTevideo,an et- ftendereat.Chriftumfacinoroforum liorainumca- xus.
Ece.c.7. iam latronibus pofiti tituJi fuerint, Probabile mihi put,quafi ducemcfle;propterca in medio cruciflgen-
Cruccs la- viderurfuum qnemque titulum etkm habuifle.mo- dum curant, vt eo contumeliofi honoris genere,
tronu * rem enim fuiflcvfitatum,vt his, qui in crucem age- Chrifti ignominiammagisaugeant. Solent enim,la-
ntolis non
"on bantur,cui mortis fuper crucem poneretur,eque tronum duces cum foeiis comprehinfi , & in medio
carueianc.
inftituto,Chrifto etiam iuperpofitum fuifle titulum. eorum, & fublimiore loco fufpendi. Diuino autem,
Namquod Ambrofiusinorationedeobitu.&vita vtvita in medio peccato poneretnr, vtquieamvel-
Theodofij.acalijnonnullifcriptorcsantiquitradt, let.acciperet.Myfterium euentus dec]arauit;exduo-
crucem Chrifti,cm ab Helena inuenta eft,ex titulo bus larronibus, inter quos crucifixus Chriftus eratj
ab aliis diferetam fuifle, minime repugnar : potuit D alter credidir,altei bla(phemauit.
enim titulo difeerni, non qudillahaberet.alixnon ^Omnesad fepeccatores vocat, qui inmedio om-
haberent , fed qud in titulo crucis Chrifti feriptum nium crucifixus cft. Et fgo,inquit7 exaltatusfuero d ter-
citetiHicelefusKa^renusBjrxluJ^orum. Exquibus , Admeipfumh. Traxitadfe omnia,non Ioan;i*.
verbis perfpieuum erat.eam Chrifti fuifle crucem. efFecl:u,fed volntate: nam vtrumquelatronem,qua- 3.
beifi* Hic efl lefus Ktx Iud'orum.] Marcus haec tantm fi vnumdextcra , altem m finiftra manu prehendens Chriftu
CnicisChri- in titulo ponit verba, fl luddorum.Luais vero c, Hic tradere ad fe voluit , fed vnum traxit , altcrum non ^
luritolus. eflBj:xlud*orumAoimes,leftuHa%t>enusB!XludM>- traxit,quiaduci fevnuspaflus cft.alter non eft.Inue- le/rocat. '
ccap.tj.}8. r(#wj[taqUecmomncsEUangelifta;titulifententiairi nit& Tertullianus aliud in hoc loco rayfterium./fw-
expreflerint , nemo tarnen eorum videtur omnia f^jinquit, Chrius inter duos latrones crucigiiur, Chri-
tituli verba pofuifle. Ex omnibus autem hic fuifle ftum Ecclefiam , & Chrifti dpftrinam appellans^
verba colligere nobis licet, Hicefllefus tijt\arenus l\ex quemadmodum Chriftus ipfe aliquando vocat,<<-
\udmum. le,Saide,quidmeperfeejueris i ? cm non Chriftum Sau- Adt.j 4,
Cor P latus luflu Pilati eum titulum Chrifto impofitum fuifle lus.quemcxtincbicredebat; fed eius Ecclefiam, do-
httac Cruci Ioannesdocet,fiue recepto pofueritmore,qud iu- <rinamque perfequeretur. Sic plerumqucaccidere
nmlaffigi dicis,qui reum damnauerat , eflet, damnationis eau- E v^emus , quemadmodum Tertullianus ait , vt inter
Tolueiit. fam, pofito fuper caput damnati titulo, exponere,fi- duos contrarios herticos Ecclcfia crucifigatur.Do-
uepriuatoin folo Chrifto confilio id fecerit, cum cebantEbionitE Chriftum folum fuifle Deum;ho
aliis,qui cruci affigebantur, non feieret titulus poni, mnis vero flam fpeciem habuifle , Ecclefia in me-
vt quia Chrifti eaufa iuftiflima erat, immeritque & vtrumque coniungit Chriftum, & verum
damnatus fuerat , publico illo elegi purgaret fefe, Peum > & verura hominem elTe docens. Docebant ccj .
vt mrito Chriftum damnafle videtur , quod re- Sabelliam Patrem , Fihum , & Spiritum fandum non doarina *
gnum contra Csiris fidem afFedaflet. Quocumque vnam folm naturam , fed vnam etiam efle perfo- inter dUeS
fuo confilio Pilatus id fecerir,diuino impulfum con- nam;docebant Ariani Patrem, Filitim, Spiritum lia- errores mo
cea.,, tI. filio fecifle,exIoannee manifeftum cft, vtiudex et- ^um non tres tantm perfonas, fed tres etiam efle <*':
. iamipfcqui Chriftum damnauerat, illo ipfo titulo, naturas-, m medio Ecclefia eft, vnam naturam, tres
quo mrito fe damnafle declarare voluit, immerit perfonas efle docens. Docebant Neftoriani in Chri-
fe damnafle declararet,& Chriftum verum Iudior * non duas tantm naturas, fed perfonas etiam efle,
Pdaras que R m id > ( efle teftaretur. N im cum lu- uas ; docebant Eutychiani , & vnam efle perfonam
confi X1> qui titulum legerant, PilatumrogauilTcnt,ne & naturam vnam; m medio Eeclefia eft, qui vnam
1 ripht" fcriberet,H:f/i lefusbLa^rtnus l\ex udwum, fed, Hic perfonam duas naturas efle docet. Docebaat Mani-;
 47 COMMENT. IN MATTH. $48
chxijhodcjOeLutheran^&Caluinianidocentjnul- A bent, dum Dauidisdc illo' praedi&am prophctiam
laminhomineeflcarbitrijIibertatcm,omniaautna- implent : nam ctfi defeipfo ea verba Dauidfcripie
tura.autdiuina effici gratia, docebant Pclagianitam rat, quafifibi abaduerariisfuisdicerentur , minime
forte,tara robuftum in nobis effeliberum arbitrium, tarnen du bium eft, quin fu perbna, quod Chairo
vt gratia Dei non cgeamus ; Ecclefia in medio eft, euenturum cffet,fignificauerit.
docctque& liberum in nobis arbitrium eiTe,8c diui * Huiiis Hcbraifm eriam fupra meminimus , cuius ctiam,
na tarnen indigcre gratia. hoc maxime illuftic cxcmplu.n ille pareil, G nef.j.4 19.
59. futereuntes autan Mapbemabant.] Praetereun- ' ' (htck*pbttt htbatb ' , quia lUi
tes dixit , pro omnibus , qui praeteribant, vt docerer, complacuerac in filia Iacub. No (1er , a:iuL>acciuin paella a
non ab vno , V el a paucis, fed ab omnibus vulgo ia- valdr.
data in crucifixum Chiiftumfuiffeconuicia. 44. id tpfum autem.] Id eft, eadem verba, autaliis
Motio ca- Mouenrs capita fua.] Inter Iuda'os moucre caput, verbis eadem conuitia,y/ es Cbrius ,faluwn fac temet-
pitisinferi- aliquandocomrnifcrationis^aut admirationis cum ipfum,&nos,vt Lucas 0 explicauit. if.
ptura qj commifcraiioncconiunftx,aliquando ver irrifio- Ei latrones , qui crticfixi erant cum eo . ] Eod em n u m e-
figmficct. nisfignumerar. Commilcnitionis.apudIobe-, Confo- g ro, & iifdem verbis Marcus feribit. Lucas vr
acap.i.4. i4r(r<j.(gg Y0S fermonibut, (srmmurtm caput meum fuper vnum tancm lacronem ha:c conuitia in Chnftum
. yos, & infra b, Vcncrunt autem ad eum omnes fiatres & iaftaTe dicit.Multi itaque antiqui.maeniq auto Vnus rint
vmuerfa\orores\ux,{scmchqutnoueranieumpnus,0-co- res putaueruntr initio quidem vtrumque Jatroficm tconcsChri
mederant eo in doweeiuj,&moueruntjiferew huiufmodiconuitiaChriftodixiffe,pofte vero al- ito funt
,& confolatifmt turn , id eft , fleuerunt cum flente, terum 3c miraculis , qua patiente brillo fiebant, & conuiaati.
* Rom. 1. vtadmonet D. Paulus*, & Ec"clefiafticusc, lnocults fingulari eius patientia, & manfuetudine animad-
15. fuulacrymatur inimicus, & quafiadiuuansjufiodietplantas uerfis,in Chriftum credidiTe, & larronem altcrum
etp.u.i*. tuasycaputjmm mouebit , &plaudetnianu, id et, dolore conuitiari pergentem reprehendifle,Origenes Atha
fe, & mileratione commoueri fimulabit, & Icrc- nafius p, Hilanus.Chryfoftomus, Theophyia<5lus,S: p Ser. con.
mias d, Vifieret terra eorum in defoUtionem , Cf in fibilum Euthymius*, & Iuunncus', quod Ambrofius, & omn
d c.iS.i. Hieronymus, & B^da probabile eTeputant. Proba- h
fempitemnin. Omnis , quiprateriait per cam, objlnpejcet,&
bilior tarnen aliorum fsntentia eft , vnum tantm ^0 oc "
mouebit caput fuum. Irrionis vero fignum 1 hxc
C4.Reg if. indicant ,//' te,&fubfannatiit te virgo filia Sion,po fuife latronem , qui conuitiisin Chriftum vfus fue- r In -
te ctput mouitfilia lerufalem ,id eft, irrifitte, & vt Galli rir, vt Cyprianusf , Cyrillus Ierofolymiranus t , Au- maib.A,
lit }7>* dicunt ;ll t'afaicl Unicque , & Duiid f. hanc ipm Q gu!tinusu,Ambrofiusx,Hieronymusy,Lco ,Gre- biflor.E.
* Iudiorum aduerfus Chriftum motionem capitis
longe prarmonrans , Omnes videntes me ,deriferitnt me, Q iomodoautem Matthaus,SM-ircsplura!iiiu- pa^o'^
locmifuntlabiis,<r mouerwit caput. Totus enim illc Pfal mero latrones blafphemaTe dicant , haud difficile t Caicch!
mus die Chrktop tiente intelligcndus eft, vt Chii- diftu eft. Hieronymus, Auguftinus,& Ambrofius in- communi
Verf. 46. fhisip'e indicat o.cius exordium vfurpans^1" , Et ego terpretantureTcfylIepfim,quadevno, pluralinu- M-.
Pfal. 10S. ^ jWH Opprof, ,tm alii f viderunt me,& mouerunt capita- mero loqui iblcmus : quod Ambrofius , & Augufti- ^ -
icc\. i j . /-'d cft > mecientes in me oculos dcril erunt. 91, nus multis Scripturarum probanc exemplis, vtb, ,^.
nouiffimo deridebit tc&poea yidens derelinquet te, <& caput jidfliterunt reges terra , &principes conuenerunt in vnum, x in Com.
Thr.ti;. fuum mouebit adttjdeyContn te. Sc ,Vlauferi*atfuper aduerfus Dominum , & aduerfus Chriflumeius, cravnus inLucam.
te mambus omnes tranfeuntes per viam.fibilauerunt, & mo- tantmrex Herodes,vt Petrus cinterpretatur, ad- In Com-
uerunt caputfuperfiliam letujaiem, - uerfiis Chriftum conuenerit. t d, Sanfti perfidem vi- |"munc :
Chrilo 41. & Rfx lfrael efl, defcenda't nunc de cruce.] Non cerunt rgna, operatiftwtiuflitiatn,adeptifnt repromisiones, z jrm
quomodo erat regis,de cruce defeendere, qui nihilo robuftior, obturauerunt ora leonum , extinxerunt impetum ignis , cum de pafliont.
hatc verba
coQuemic. nihilofaciendis miraculis infignior caeterishomini- folus Diniel oraleonum obturauerit, ice, lapidan, t Ser.17.ie
bus fit necefe eft:fcdaccommodatadrem,dequa D inquit ,funt, fectifunt , tentatifunt,inoccifioneglad*imortui Io^cIf.
Umtxircumieruntmmeloiis ,inpellibus caprinis , ctcntes.an- 5'|'"'
agebatur.haec verba intelligendafunt.Eum enim re
gemintelligebant, qui Mefias effet, & Filitts Dei, gutati, aff, cuta iolus Iaiasectusfuerit. Obier- notanja<
qualem fe Chriftus profeffus fuerat: vt apparetex uauitEuthymiuscoconlio Euangeliftasnarrauiff, bPfal.i.i.
1 P t J l. M arco 1 , < 'briflus r ex lfrael defeendat nunc de cruce , & ex etiam latrones conuitia in Chritumia<ftaffe,vtqu3r, A a.i;
we -l- Luca m^Aiiosfaluosfecit,fefaluiimfaciat,fibice Cbrius quantafque contumelias paffiisfuiilet melius intel- *7j . (
ligeremus, cm non folm principes facerdotum, '
Dei eleBus .
4). Confidit in Deo , liberet eum , fi vidt.] Oftendunt & exteri , qui eum in eum vfque locum adduxerant, l y^'f ,^
facerdotes excitatem fuam, quod contra fe ipibs fed latroHes etiam, qui eiufdem poena; focij erant,
Scripturam profrant; nam hie verba, quibus vt quique, vt ergafe, ita erga illum commiferatione
Chnfto conuitiarentur.vfi funt apudDauidem in commoucri debuerant,conuitiis eum affecerint. Iu-
n Pfal.tj..Pfalmo ".quemtotum de Chrifto feriptum eTe dixi- daeos eos fuifle latrones vero fimile eft, & ex alterius
muSjimpiorum hominum funt , qui non diuinam fo- confcffione,qui tamquam Chriftum Iudaeis expe-
lm prouidentiam,fed Dcum etiam ipfum de medio cbtum,etiam in cruce pendentem excepit,& ex alte
tollebant;iuftumque.& Dcicolentem Dauidemir- rius conuitio , quod Iudaeorum more , eademquein-
ridebant,
. .- , quod
4 in adueriis .rebus Deus confideret,) p credulitate ingerit. D Scribit Lucas frelpondiffe
1 alte- Latrnee
*"
Co'fidit ,inquiunt,> Dco Jtberet ewn,quo)iiamvult eum , id rum latronem, & cumquiblafphemabatreprchen- fueruntlo-
efhquoniam amauit eum,fcilicetDeum quafi dicant, diffe , Keque tu, inquit, times Dcum , i<H oCf o ? ceV, xu
liberetipfum Deus, quem amauit. Itaque eodem quae verba vari inter Ce iunda , varias poffunc at'li'^
modo inteiligcndum elt , quod concis hoc loco di- interpretationes admittere.Primam,fi fic iungantur,
cxturdibnet eum.fi v*lt,id eil .fi eum amat.Hcbraifmus nec times Deum , vt illud , referatur ad times , id
* enim eft * cfyaplxts , velle , id eft , amare.in Gra;- eft, non folm non amas, & reuereris Deum , fed ne
cis codicibus ma gis expreffa fententia eft, pyrae-8 times quidem , quemadmodum recentior es quidam
rvr e*Tt , ti $K{auuTv, lilxret nunc eum ifivult eum , id interpretes exponunt , quorum fententiae minime
Sicctdotet eft.fi amat eum.'codem Hcbraifrao feruatomam 3a/
imptuden- fbfcribo,quia non dubito,quin bonus ille, & fideli
te/chnt wt*V, Graeei non dicunt. Efficiunt etiam impru- ltroperuerfum illum latronem cum Iudaris volue-
crucifixum dents (cerdotes, dum irridere Chriftum volunt.vt rit comparare. Quae comparatioin illa dielionewe;
dcniflr. fua ipforum irrifione verum Chriftum um eff pro- obfcurdeJitefcit , quafidicat,noniblmifti, qui
poena
 649 CAR XXVII. DE CHRISTI CRVCIFiXN. tjo
pnacart/ednectu,quiineademespcena, Dcum A phi afim aus dicbonis vis explican potuit, Jiy -
times. Secundam,fi fic.necDeum tu times.vtitcn , nihil quod virum bonum non deceat , quibus
fus, non folm homines, fed Deum quidem ti verbis indicare latroille voluit , non folum nullum
mes, vtalij nonnulli explicant, quorum fcntentiam magnum fcclus, fed nullum etim vel leuiffimum
idcirco non prebo,quia ingeniof,ncque ad rem peccatum in Chrifto elle. Nihil enim vlla rcprehen-
Qis fit accommodate eft. Nullamenim hoc loco emphafim fionedignum egifTe, hoc eft h," dicebat ad le- Cap ai;
ftui'us ho- habebat, vtfidelis latrodiceret, non folm homi- [um, Domine memento met, cm veneris in regnum ttmm,
rom vsfbo . ncs,fed ne Deum quidem times. Itaque dubium mi tr i <t/n\iicL r* in regno tuo.Itaque non eft fenfus,
nim, ncquc n non ^ a j nuncm0c!urri coniungenda funt cm veneris ad regnandum , fed cm veneris iam
tu times verbi,neque tu times Deum, etiamfi Grxcc tranfpofita
, regnans, cm veneris non ad acquirendum rcgnunij
fint 1 ipoCn cC toy flier, quod reft nofter inter- fed regno iam acquifito, quemadmodum venturus
presintelligens, tranfpofiris verbis traieitionemil- ad judicium cft.BreuiSjfed plena ntentixcotifcfio
lam paulo obfeuriorem dilToluir. Scnfus ergo eft Paucis enim verbis & regem, c Deum Chriftum Latrore-'
non folm ifti, qui cm nihil peenx patiantur, nulla confitetur , regem, cm dicit , cm veneris in regnum gem &
pcenarumiftius hominis mifratione commoucntur, g ttmm: Deum, cm Dominum vocat, &ita regem fa- J?u.m
quin potius metus Deiobliti, contumelias in eu m cit,vt condonare peccata pofit : MfwfMfe^nquit,. COpteUt^
' ' ' 1 ~a
laciunt, fed ne tu quidem, qui, cm eadem amciaris Ethceumreurredurumindicat,necenimrogaTet,
pccna,non conuitiari, fed mifereri debuifti Deum ti quemanimamexhalantem videbat, vt fui, cum in
mes, fed eius potius fieutcxteri, timoris oblitus, af- regnum fuum venifTet memor eTct, nifi & reirre-
flicto aftlifhonem addis. Hoc eft,neque tu times Deum, fturum,& poft refurredionemregnaturum credi-
qui in eadtm damnttone es , a u t quod tn eadem damnatione difet.Q4x confeffio,cum ipfa per feadmirabiliffima
ts,\t nofter vertit interpres 077 li n$ xmS xfi(<a.v i, eft> tumconfideratis tcrapons, loci, & perlonarum
qux verba obfeura etiam fnt. circumftantijsadmirabilior.'vt Chryfoftomus ,& c Hbrn.:
QvA (it Qmbufdam nouis interpretibus valde noua qux- Leod adnotarunt. Q<, inqu it Leo* iflam fidemexhor- de cruce
1) in ea- dam plauit interpretado, on tJ ut Kfi/Mv , tatio perjttafit* Qim doctrina imbuit* Quis pradicator - ^atr-
ces dam- id eft , quia in ip( damnatione es , quail dicat, cum cenditi Non viderai pris acia miracula , cefauerat tune , cr u_ _
Mtionees. anima iamagas,& in upremo fupplicio vcreris,De languenltum curatto,cacorum tuumtnatio, vtwpcatto mortuo-
non times. Quam interpretation! verba Gra-ca pati rum : ea ipfa , qua mox erant gerenda , non aderant t(jT ta
non poilnt: non enim dixiffet Euangelifta, Itj * -nS rnen Dominum confitetur,r regem , quem videtfupphojfui
u-rd nf/Mt77 T,fed nJvttiir^ up/uav 7: fie enim ejfe confortem.
Graeci loquuntur. Significant ergo Grxca verba, Memento mci.] Modefta poftulatio: enim petit, latroni
non ipim damnationem, fed camdem dnatronem vt fe participent regni fui faciat,aut aliquem honora- modefta
Cxterm quia eadem damnationon nifi per compa- tiorem in eo, qum exteris locum tribuat, non vt ad P'tula-
ration dicitur , alia ex hoc verbo difficults exiftit, dexteram, Velad finiftram eius led eat, quemadme- -
cut qua damnationc,id cft,cum qua poena (pcenam dmvxor Zebedxi pro filijs fuispoftulaueratc, fd e cap. xol
enim damnation em,aut,vt Grfce cft.jyritatnudicium tantmdicit,wfiffo wf,quafi dicat,nemccxcludas, 11.
appellari, manifeftum eft ) larronis damnatio com- ne habeas peccatorum meorum rationem , fed pro
paretur. Quidam cum Iudxorum damnatione com tua raifericordia,& benignitate, vel ad vltimum me
paran putantjtamquam fenfus t,neque tu times Deum, locum admittCi Ret ex hoc loco D.Auguftinus f ^ g:
magis quam ifti ludxi, cum eadem, qua illipcena, Purgatorium probauir. Videbat enim latrofe paulo contra Iu-
propter contumelias in Chriftum iatatas,dignus fis. pftmoriturciTe,&orauittamen Chriilum, vtfui bn.c,%.
Quae explicado noftra^ quam paulo ante expofui- poft mortem rncmor eifetjid eft,peccata fibi condo- Purgato-
mus,opinioncvidctur confirman: diximus enim,la- naret: credebatergo Iudxorum inftruclus religio- g^000*
tronem verbis illis, nequetu, cum Iudxis colhtum ne^ etiam poft mortem pectata remitti, quodalibi,
fuiffe.Alijcomparationcmcumalteriuslatronisp- D qum in Purgatorio fieri nonpoteft.
na fieri cxiftimant: quafi dicat.ciim eadem,qux ego / ixit iUilefus, Jlmendicotibi,hodiemecum eris in
fatiariSjtamen non magis, qum cxtcri Dcum times paradifo- hunc locum verba difficilem reddunf,
lane interprctationcm ideo reijcio, qux abs re eft. Hodte,lnparadifo, 1. Aduerbium hodie, quidam, Aduerbium
Credo ergo inter la tronis,& Chrifti pnam fieri c- cmfententiamintelligercnonpoiTent,adprxierita hoJic cum
parationem,vt fenfus fi t,cum in eadem,qua Chriftus retlerurit, quafi dicat Chriftus, Amen dico tibi ho- 00 fit iuni
poena verferis, & quod plus eft, tu quidem mrito, die.non, hodie mecum eris in paradifo,quemadmo- 8*<1
ille ver immerit, tarnen eque peenx focictas , dum Theophyladus rcitt. At infipida, & eneruis
eius te mouet innocencia,vt ciusmifereare.Hic enim fententia effet , quam enim emphafim habuifle-t
iVcrfji. fenfus recle in hunc locum cadit3. Amen dico tibi hodie, potis vtique dixiffet: Amen
Er nos quidem mfl, hieverb mbH mali geit.] Prxce- dico tibi nunc. Alij meo quidem iudicio etiam ab-
dentis fententix correio eft. Dixcrat, alteram la- filrdis,illud hodie,3 extremum iudicium extendt
tronem in cadem,in qua Chriftum, poena efTc.videri tamquamdixerit Chriftus: Amendico tibi, hodie me
poterat in eadem etiam culpa Chriftum eile fignifi- cum eris inparadifo, id eft, poft reirrcclionem,& vlti
care : corrigit,exponendo fntentiam , &nos quidem mum iudicium. In qua tarnen fententia nonnulli mi
iui:hicautemmbilmaligeit. Prudenterfe cum altero _ nime maliaudores fuiffe videntur,ex his qui fneto-
latroneconnumerat, vtmodeftior, & meliorfitre- rum animas ante fupremum iudicium beatas fore
prehenfio , enim videri poterat , alterum nimis rapn crcdidert,quorum magnus numerus fuit.HoC
acerb,3fpcrqucreprchendcre,qui fefe vna cum il- fi dicere Chriftus voluiTct,non bene latronis refp*
Biin- lo reprehendebat. NMmaligctt,vJi ro^si'.Non difet precibus. Nametfitantrailli, quantum pe-
Ina placet mihi noua verfioquorumdam, qui -mv in- tiuerat, conceffiTet, vt tune, cum in fuum regnum 1
rfBr folens transfrant. Nam ctfi id Grxcum verbum ali- veniret, fui memor eTet, tarnen perpicuum eft, et.
ffiiecrm. quando fignificat> tarnen hoc loco aliud fignifieet, Chrifti oratione plus eum latroni, qum petiuerar,
necefle eft : quia infolens dicitur, quiequid nouum, conceder voluifte. Petiueratlatto, memento mei,id
QjidYoluit ^ inufitatumeft,quamis malum non lit,&manife- eft, dimittemihi peccatamea: rcfpondet Chriftus,
bo pet ftum eft, hoc loco non pro re innfitata, fed pro mala mecum eris inparadifo, id eft, noq folum tibi peccata
! verbum 77JBf pofitum elTc, cum latrodicere vo- remittam, fed ptimo te loco collocabo, hoc eft, in
I macare; lueritjChrifti'm omni vacare culpa.Melius per peri- paradifuminducam,idquemecum,quafi dicat,iuxta
E e
 6SI COMMENT. IN MATTH. 6$t
me, vbiego ero,vt alio loco dicit, ybiegofum, illicr A Animan requiefeere ?
Ion. i. rnimer meus t*. Petiucrat lacro , non vt ftatim,fd Gremio ferns abdita j'ancli
t. vt.cm in fuum regnum venirct,recordareturfui,re- t\ectibdbit , yt E!ea\ v,
pondet Chriftus, bodie mecum eris inparadifo, non tam Q/ floribm yndique eptunt
longe differam preces tuas: quod poft multa fcula Diucs proeul dfpicit Ardens ,
tibi dari poftulas.hodiedonabo. Illud crgo./W'r.illi Sequimur tua dtctd redemptor,
latronis verbo, chti veneris in regnum tuum, refpondet. Qubus dira morte triumpbans > '
Quod miror interpretes no obferuafle.Solus Augu- Tua pet yeigia mandas
b Lib. eon- ftinusbvidemranimaducrtiffe.HocergoeftW?. Sociwn ciucts ire latronem.
tra Felic. In paradifo autcm diusrfiflimis fententijs, & ve- Hinc perfpicuum eft,quomodo tertium illud vcr-
cap.ii;. teres,& recentiores auctores mterpretantur. Alij in bum intelligendamfit, id eft, vbi ego ctiatm
paradifo, id eft,in ccelo, vt Cyrillus Ierofolymitanus ero, quegoiturusfum.
Ca com *GrcgoriusNy{TeTlusa, Chryfoftomuse,& D.Au- Rideo cum in hunc locum commentarios h trcti- p a .
,j ' " guftinus f. Si roges, quomod eo die latro incelo corum lego. Hinc,inquiunt,colIigitur non eTe Pur- rumcom
a Serm. de cum Chrifto ( poterit, cm Chriftus non nifi gatorium, & numquam culpam fine pcenre remiflo- haercticos
Ref Dom. port quadraginta dies in coelum afcenderit : refpon- ne remitti, cm latroni vtraque fimul remifTa fuerit, dcfcndiiur.
e Hom.t. cnt partm nonnulli hormauftrum, partim ij, nec poft mortem ad Purga tori relegatus,fed ad Pa-
htr"" & ^ eofUTTl compleftuntuf opinionem, Chriftum radifum deductus fit. Scilicet tarn ftupidifunt,vtex
f Traftar n quatenus Dens eft, vbiqic eife, idcqu,& in clo vrio cxemplo generalem legem colHgant. Latrbni
loan. m. eodieLic.Magndi'mcctuiflorumententifir, non fuit Purgatrium,ergo nemini eftdatroni remif
Pctparadi- probarimihi non poffh quia oculis ipfis cerner faculpa,c\: poena remifTa eft: nemini ergo,cm culpa
f"n3uidfitmihi vider,voliiiTChriftamfignificare, nonfo- remittitur,poena rctinetur.Ift fane modo eque -
dm. ^ea~ 'a tronem> efim ipfum, eo die in e Para radifus,neque infeiTiUS effet am,nondico,alteri la-
difo futurum fuifTe,vbi tune, cm harcdicebat,non troni,qui cum hoc crucifixs erat,fcd infinitis etiam
effet. Eft enim in hac fentta,& tacita quxdam per- hominibus, quidamnati funr, paradifus non eft, an
fonarum fimilitudo , & locorum antithefis, quafi di- colligemus, nemini ergo eft? Non folm huic latro
cat,ficut nunc mecum in cadem pnaes, ita mecum ni, dequoaginius, fed etiam Apoftolis, multique
hodiein eodem eris paradifo. Alij exponunt,w^.<r- alijs beatis infernus non efhnemini ergo eft. Vtinam ;(
Jifo, id eft, in loco Adi, vbi tcrreftrisf.iit paradifus, Q eorum vera effet ententia , infinitis enim , quibusacu|pa f*p
vtTheophylac~cus,& Euthymius.Scd hi ductores b- Deopunimur,maliscarercmus.Quisnegat morbos, reman
lam paradili vocem fequuti , Chnftum port; mortem miferias huius vkx,mortem ipfam, originalis pecca- pn-
vn cum la trne in Mefopotamiam ine caui dedu- tipcenameffe? Atquiremiifa originalis peccati cul
cunt , aut vbicumque tnndem paradifus ille fait. pa, poem ifta; retinentur. Qis ignort Daidiadul-
Qmd afhirus eo fe Chriftus poft mortem contulif- terij culpa remifla, retentamfuiflealiqu pacnam"? ,)}.
fe'tiutquid latronidediffc-tbencficij^uodin eo lo Dixitque Ndtba ad Dauid: Dominus quoqtic tratifluHt pec- '4 %
co poiiifTet, vbi nihil effet nunc perce pturus volu- catum tuum: non moriens,yerumtamen qtioniam bla ^beware
Pitadifus ptatis, paradifo iam dfcrto,atque vaftato? Sunt qui feeii inimicos nomen Domini, propter verLum boc,ius, qui
Adz) nom putnt, nullum ccifum defignari locum,fcd paradi- vatusetib' , morte morietur.
ftamp'ius ( appcllari, vbicumque Chriftus fit,& vndecum- Ad hunc locum pertinent qua? fcribit Joannes , pCa.ij.tj.
que Deus videatur. Quia ergo anima la tronis Chri Stabant attiem iuxta crucen Jefu mater eius , C? forortnatris i6-l7-
ftum fequutura erar, Dcmque eodie vifura, in pa eius Maria Cleopbx,(jr Maria M.tgdalene, de qui bus in
radifo cumeo ftura efedicitur. Mu ti recentiores fra 4 diccmus. Cm yidijfet ergo lefia matrem,& difcipu- q Verj.
interpretes magno fauore hanc fententiam profe- pj> htmantem, quem diligebat, diea matrifua, Midier, ecce fi
quuntur, cifqueatiftores Auguftinurn.&Bedam lms tuus. Mulierem, vt opinor, non matrem appc-Uat, chriUus
citant, quam ver ipf viderint. Interprctationem vtdefertam,& viduamfignificct. Cum autcm dicif, matrem
Ctrt cuiucumque autorisfit , approbare non pof- ecce filius tuus , non commcndatilli difcipulum, fed Ioanoi
fum: & quia Chriftus de eo,vtdiximus,loquebatur ipfam difcipulo : quafi dicat, non omnino te defer- ^tmmCIb
paradib, vbi tune ipfe non erar. Siautem paradifus tamderelinquo: ifte flifcipulusmcascrga te mple-
nihil aliud eft, quam locus, vnde videtur Deus, ciim bit vices, tequeconfolabitur, tuebitur,&egentem
in cruce penderet , in paradifo erat. Deum enim vi- i\et.Dein(L,dicit difcipulo,Ecce mater r<*,contrario infu
debat,&, vtomnes Theologi conientiunt, num- propter perfonarum diffrentiam ha?c verba intclli-
qum beatus efTedefijt. genda funt. Nunc enim non difcipulum matri, fed
tinusAbr- Valdemeiudiciummeumfallit,nifi paradifushoc matrem difcipulo commendat, quafi dicant, hanc
hxhic Pa- loco Abrahaefinusappelletur,vbi viriSanfti, inte- deinccps loco habebis matris ; cam coles, cam fola-
rarfifus ap- j-imdumcili aditus pateficret, detinebanturr ille bere, earn dfendes, earn ales.
pc -cur; jfjiin locus pro paradifo , & requictis loco habeba- 45. ^ffexta autem b$ra.\ Exiftit hoc loco difHcilis De hoia
tur. In e'umenim, tamquam in locum voluptatis.aut ^ qua;ftiodehora,qua Chriftus crucifixus fuit. Nam 4ua c""^
cert quietis,mortuus LaZarusab angelis deportatus Marcus1" hora tertiacrucifixumfuiffl dicit. Erat, in- ^1^
gLuc.it. effe dicitur P. Ergo quia in cum locum eodem die quit, koratettia,(ycrucifixermiteu:n. Vnde colligunt t
U. Chriftus defeenfurus erat, vtfei fanclisillis patri- quidam, cum tenebrje fictx funt, per tres iam horas ij.
h i.Epift. Dus oftenderet, & fpiritibus , qui ibi detinebaatur Chriftum in cruce pependiffe: nec enim,quod Mar
"r'u'r ' Euarieelium pra?dic3ret,vt Petrus h docct,& vt indf cus fcribit, Matthax) contrarium eft, quiquamuis
Quitt, redicns captiuamducerctcaptiuitatem, vt D.Pau- non exponat, qua hora Chriftus crucifixus fuerit,
7i.ador- lus 'interpretatur, adeum locum latroni promittit, cum tarnen dicit, hora fexta poft veftimentorum di-
Kod. fc eum eadem die dedufturum. Miniis mihi hrc ftributionem, poft Iudxorum in Chriftum iam cru-
1 d E^ftft ^entent'a pl*cerct' fimea tantmeiTet. Nunc ver cifixum blaphemias, poft Chriftij latronis collo
m de aut vcbcmonterfallor, aut in eadem (ententia multi quium, faenas fuifle tcnebras,non obcur indicar,
Gen.ad li- fueruntandores, Iufliaus , Athanaf]usI,Augufti- eum ar.tehoramfextamfuifTecrucifixum Repugna-
teramc.34 nus m, Prudentius n. reautcm Marco Ioannes videtur, qui hora circiter
n In hym- Sed dum refolitile corpus fexta Chriftum Pilato damnatum dicit Etat, in- fCa.iJ-41'
B.!n "e" WeuoCAS Deus y rtque refotmai, quit, parafceHePafcba , bora quafi'fexta. Itaquenonfo-
Sntm. 0* reiont ibebi} lum tenia, vt ait Marcus, fed ne fexta quidem hora,
 653 CAP. XXVII. DE CHRISTI CRVCIFIXI ONE. 654
qua Matrhxus tensbras iam crucifixo facbs fuif- A tia crucifixum, horam fextam i Iii hors, qua cnicifi-
lcdicit,crucifigipotuir,cm um multa inter damna- xus fuerat, opponent, banc enim vim habet partici-
tionem , & cruccm fada fucrint. Dudus militibus pium illud, frofmwt filnqua pris fada non eTet
in Praetorium Chriftus,fl3gellatus,coronatusipinis, &aduerfatiua partcula 1 autein, per quam, eamho-
indurus purpura, multis modis illufus, dcinde ad lo- ram,illi,qua dixcrat Chriftum fuiflc crucifixum, op-
cum Caluarix lente, vt homo tantopere fatigatus,& ponit.Itaqucfi quis Euangeliftx locus corrigendu*
cruetm portans progredi poterat, ductus eil, qua; eilet, Ioannis potislocus,vtnonnulli etiam putant,
omnia vix vna integra hora fieri potucrunr. Hunc corrigendus videretur.vt pro hora fexta apud illum,
_ _ . nodumduobus modis foluit Auguilinus'.Primm, tertiamlegamus.Sed&hocft,Scripturm non cor- -
1*11 bora tertia,vt ait Marcus, Chriftum non rnLt ma- rigere, fed viciare, & cadem manebit quxflio, quo-
ic b. 3.' de nibus.fcd Iudxorum linguis fuiiTc crucifixurmtertia modo potuerit Chriftus hora tertia damnari , cm
coafeola enim hora Iudxos apud Pat clamauiTe, Cruciftge, dicat Marcus,hora tertia fuiiTe crucifixum,cmvna,
Eojng c.i}. Crucifige. NonpotelKmcoiudicio. hatc interprecatio vt minimum hora poil dnationem crucifixus fue-
rils 0CU Euageliftarum verbis cohirerc, Marcumcnim rit,necefle fit. Res eft fclis& ab ipfo etiam Lyrano
hura tertia non ^e metaphorica linguar,fcd de vera Chrifti iam explicara, nifi multi interpretes,dum nimis dili-
eiuciims crucifixioneloqui, ex eo manifeftum eft, qud con- gentes,& fubtilcs fle voIunt,difHcilem reddidiTcnr.
citur. tinenter dicat, eum crucifixum, & cius veitimenta Diximns Hebreos diem in duodecimhoras,quas e Cap.to.
Ci diuii. Dcinde quia iam ante dixeratb, clamalTeco- Aftronomi vfualesj&inncquales vocant,diftribuiiTe, 3
Vci ram Pilato ludios, Qrmfigeeum. Quid illinuncin duodeeim rurfus horas, in quatuor partes, ficut& Hcbrati
mctemvenilTet,vt itcrumdicerct,Chn[lum ludzo- horas noctis diuidebant, nifiqudquatuorillxno- d,Be^iu%
rum linguis crucifixum ? DeniqucexMattha:o,& lis partes proprium habebantnomernnilitare, vtderent. '
Marco,& Luca perfpieuum eft , Chriftum ante ho- \ cuodia, aut yigilit dicerentur , quia milites,
ram fextarn crucifixum, quiaomnes hi tres qui excubiasnoduagebanti ternas finguli horas vi-
_ JEuangeliftx fcribunt, eo iam crucifixo, fadas fuilTe gilabantChiatuor autem partes diei quarum fingulf
tenebras. Laque non potuit hora fexta crucifigi: tribus contabant horis, quia proprio carebant no-
multo etiam mins Pilato condemnari. Quare fi mine, fine priced entis partis diei nomen accipic - *
alteruter Euangelih Marcus,aut Ioannes mterprc- bt. I taque totum triumhorarumfpatium,quod in-
tanduseft, potius interpretanda eft Joannes: cuius ter Solis ortum& horam dicitertiam interiedum
fententia minus videtur pofle cum exterorum Euan- q erat,ab hora tertia,qui vltima erat,hora tnia voca-
geliftarum fententia conuenire. batur, fiquis proprie,vcrque loqueretur. Obtinuit
Altera D.Aucuftini folutio eft, Chriftumhora autem apud eos,vtapparet,confuctudo, quod vide-
fexta non diei, fed noctis, vt aie loannes coi.demna- mus apud nos etiam obtinuiiTe,vt hori fcquentes ex
tumfuiTc : hora vero tertia non nodis, fed dici, vt pneedtibus nomen accipcrent,fieut nos poftquam
ait Marcus,fuiflecrucifixum.Ncc enim dixiifcloan- mcridianihonfignum datum eft, vfque ad horam
teem hora fex'adi-i^utabfolut hora fexta, fed cum primam , aut cert vfque ad maiorera hora; partem
adiedione, hora fextl Parafceucs: erat, inquit, Para- meridianam horam appellamus, cum propri non
feeue Pafcbthoraejuafi fexta. Parafctue autem erat non meridiana, fed prima pomeridianafit, nam meridia-
iolm dies, fid etiam nox, aut, vtD.putat Augufti- na eaeft,qux ab vndeeima inchoatur,& duodcima '
nus,noxpotis,qumdits.Hicinterpretaciovclip finitur. Itaquealiquandodicimus de lpatio loquen- -
Auguftino minus quam altera, probabfli s vifa cfl:& tes, quod inter vndecimam eft, cTe horam vndeci-
verofacilisetiam.qumjltcra, refutan poteft. Do- mam,aliquando eiTeduodecimam,nuncprinci[ io,
tCap.*i? cuimus fupr,& ex Lucac certum eft, pns diem il- nunc fine nomen accipicntes. Eadem prorfus con
st. " luxilTe, qim Chriftus ad Pilatum ducerctur: ergo fuetudine Marcus, & loannes loquuti funr. Nam Marcus
etiafi fimulatque coram pihto ftetit,d5natus fuiflet, quia Chriftus,& damnatus.& crucifixus fuit eo tem- ioannes
non potuilTct hora nodis lexta damnari. Adde qud poris fpatio, quod eft inter finem hon tcr.ix, quod reftecoo^
multa ante damnationem.poftquam ad Pilatum du- idem fcxtaeinitium, crat.&fincmiexti, quod erat ciliamur.
tus eft, interceTerunt, multis Pilatus tergiucrltio- initium nona?, Ioannes ex fine f-atium illud appcl-
nibus conatuseft Chriftum abfoluere, examinauit Jans, vocuit horam fextam: Marcus ex initio voca-
eumdiligentcr, an ipfe rex Iudxorum cifet.mifitad uittertiam: fed quia non eft vero fimilo, loanncm
Herodem,renufitHerodes:flagellisremilTumcici-- fextam horam vocaturu fuiiTc, nifi fpatium illud ad
dit. Sunt qui conieduram faciant, apud Marcum finem fextinclinatum fuiiTet:ficut non iblemus,ho
fcriptorum culpa viriarum elle numerum , & pro ram primam pomcridianamappcllare,nifi cm mc
- fexta, fcriptum efl'e mmt />, facil em enim,& ridiana,& fmis tranida eft, credendum eft, Chri-
lubricam per notas , quibus apud Gncos numeri ftum poll horam dccimam,& femis, fi noftro more
icribi fc)lent,erroris viam finite. Scribuntfex hacno- horas numeremus, damnatum fuifie: refpondebat
tas , tria vero hac, y. facile fuit propter notarum fi- enim hora tertia fioninoftri; iexta duodecimi, ter-
militudincm vnam pro altera poner. Nimis audax ^ tia & femis erat decima & fmis: eo ergo tempore
fcmpermihihxcconicdura vif eft, & quia non ali damnatus efi Chriftus,idcIonescribit, hora qua- ^
nititur argumento, quam quod, quiea vtuntur, non fi fexta damnatum eiTc : poli vnam circiter horam j^""^
poffint huius locidifficultatem explicare, & non de- noftram,id eft hora vndacima & (mis crucifixus eft, hora deci-
bemus, vt Scripturam interpretemur, corrumpere. quam Marcus horam tertiamappcllat: quia totum ma & fc-
Dcinde, quia, vt vera conieturaciTet/'locus tarnen illud fpatium horar ab hora tertia vfque ad fextam mis, cruci-
non explicaretur. Fingamus enim diccre Mai cum, hora tertia vocabatur.Itaque per dimidiatam horam ^|s ^ota
hora fexta crucifixum fuife Chriftum , quomodo crucifixus iam fuerat Chriftus, cum tenebrrfafti ^'p4
hora fexta crucifigi potuit,cm loannes dicat,hora funt, qua dimidia hora: pi rte, & veftimenta miltti- '
fexta fuifle condemnatum , & inter condemnation bus diftributa , & conuicia Iudiis in Chriftum
Se crucifixionem neceTe fit vna , vt minimum hora iacbta, & latroni paradinas promiTus eft.
interceiTerir. Quomodo Matthius,& Lucas, iple VndefequitHr, veramnoneTequorumdamopi- cj,rjn.U
etiam Marcusfcribunt, hera fexta, cum multante nionem,quidocent,Chri.1amperfxhoras,id eft, pcr qua_
crucifixasfiii^tChriftuSjtcnebrasfuiflefadasAd- npna matutina vfque ad tertiam pomeridianam, li tuor horas
d Verf.jj. dequd ipfeMarcus poile"1 feribat / 3 &t cruceviuum pependiife.N on potuit enim hacratio- pependit.
KmifSa antem herajcxta,c\m ant dixiflet, hora ter- ne , quam expofuimus , plus quatuor horis viuus in
Ec ij
 55 - M M E N T. 1 N M A T T H. 6$6
cruce pender, cm poil horam vndccimamcrucifi- A nubium dcnfarum oppofiuonem faftas arbitrantur
xus fuerit: hora nona,id eft, tenia pomeridiaha , aut tenebras,quemadmodm in jgyptoolimpernebu-
a Verf. 4-. paulo poft expirauerit, vt conftat exfequentibus lasfichs fuifle legimus,ita vt jgyptijnon vidrent,
kjo- NuUrunt Origen cs.&Theophylaftus, Cbriftum Hebrjei vidrent 8,ita Orgenes fentir, &vt videtur g Eioi. ioj
ea hora crucifixum fuifle, qua Adamus peccauerar, Chryfoitpmus b, &Theophylac"tus, & Euthymius'.
quiacircameridiempcccallctraditur.Alijjquahori Quare faft.c fueririt , non eft ab re quaerere. Q^i hHomiUa
Adamus paradifo eiectus fuerat, cadem Cbriftum dam ad fignificandum Iudrorum cccitatem factas ^i"com
paradifi occluim inuam moriendo referaflc, Beda, fuifle dicunt, vt Leo . Sed bis, inquit , vocibus veris Qat ^hri-
& Theophylaus. Crucifixum etiam dicit fexta ho- uls.atque Uffbem reddunt omnia elementa Tefyonium, fto pariert-
.. rtLucas , autemfere boraexta.non qud non eft &ynaminyosfementiamfernnt. Ctlum, terra,fol , fide- tc tenebrx
fctixta,fed aut quod itis non eTet certus, num ho- raque, indignos vos [uo'minieno proteantur, terribili motu, ^*&' *"-
ixta completa iam eflet , aut cert nolucrit affir - inj iitque defetlu Huebras mundo yert citatts oendunt. jc * *
mare. Adiecit,/erf,vtfoIemus,cmtempusdeicribi^ Alij in tanti fecicris deteftationera obfeuratum fuif nc *
mus,& non magnirefert, prcis temporis punctum f blem, vt Hieronymus icribit. Videtur, inquit,
notare. Horam enim fuifle fextam, & Matthius hoc jj mihi clarifmum lumen mundi, boct, laminare maiui re-
c .. loco,& Marcus 'affirmant, 'f/jo^vm Si Z>y-t -, traxiffe radiosfuos, ne aut prudmem videret hominem, aut
jj'. faEidautemhorafexta.Exym\int3i\iiemixcs Euange- impij blatpbemantes fu luce fruerentur. Quam etiam
hftx, fextam horam, id eft, meridianam, quo maius rationem indicauit Leo. Alij ad figniheandum,
. miraculumappareat, tunccmmaximt Sol medio Chriftum iuftitiae folem oeeubuiffe. Occidet, inquit
c!icurfuvigeret,tencbrasfuiiTefacbs,ficut Amos Amos x ,fol in meridie, fie Cyrillus Hieroblymitanus l Cap s. 9;
d Cap.8. 9. dixcratd,OtTw/cr Je/ >/;. Contraria enim viden- m. Alij ad declarandam duiinam iram, vt nonnulli m Cant.
Tencbix tur eTe, ideque rflagismirabilii; Solemin mcride recentiores putantinterpreres, quorum opinionem com-
meridian* eflfes& occidere.Eo etiam confilio,vtopinor,fextam probabiliorem ccnfeo,quod Scripturarumphrafl
~ horam Euangelifta:no:auerant, ne quis tarn illuftre confentanea fit. Slet enim Scriptuia, diuinam in ,; ,ra
1 ' miraculum,& meridiana luce ca riusobfeu rare - homines iram folis obfeuratione declarare, qud foiisobfcii-
naretur , dicens , non veras fuife tenebras, fed quia homines diuinam experti iram , atque ueritatem "tace in
eut matutinum, aut vefpertinum erattempus, ali- vfqueadcoattoniti eTefoleant, vt folem ipfum vi- ictiPtuta
i..-, cuius grandiorisnubisobiefluvias fuife tenebras: derench Ytleantur,ficut& vulgb,ciim magnamali- eiSnatttr;
qua? veri tenebrae non erant ^ cui pecnam coinminamur, diccre folemus, efficiam;
>Tenebrt {aliafunt.] Non arbitror, tam dens,tm- vt in meridie ftellas videas. id eft, vt nox tibi eTe vi-
que obfeuras fuifle tenebras,qum media nofte, ne- eatur, quia plenis lachrymaram oculis blem cer
que Sole.ncque Luna lucentc eTe folent : fedquales nere non poteris. Sic Icrcmias n,lnfimatae, quape- nC
obfeurato plena eclipfi Sole fieri videmus.Namne- prit feptem, defecitanima eius, occidu ei ftl , cmadbut
que Chrifti mater,& loannes difceTerunt,neque mi- effet dies, confufa e,& etbuit, & Ezechiel 0 cum Dcus 0 Cap. ji.
lites,& citeri qui adcrant,quos non Chrifti amor, vt Pharaoni jtgyptquemagnamcalamitatem mina- 7.1.
difeipulum & matrem iuxta crucemretinebat. Mi- retur, Operiam, \^mT,ciimextinclusfuerts,ccelos,&ni-
rum enim profe fuiTct, 11 cum per tres integras grefeere fteiamelUi eius , folem nube tegam, r luna nott
horas tam denfas, quam noctis vidiTent tenebras, Oabit lumen fuwn : omnia luminaria cali mocrere faciam fui
Quomoo nondifceffiflencQuarationetenebriillifaftsfuc- fer te,<? dabo tenebras fuper terram tuam , dicit Dominus
Soutecli- rint,quia Euangelift.tnon exponunt, certo feirenon Deus, & loci p, jl fade eius, id eft, propter iram eius: Ci_ t f.
p(s inpaf- poTumus:coniecl:uris,quodvcrofimillimum videa- contrmuit terra, motijunt cali,fol, & luna obtenebratifunt;
f'c*^'^ tur> confequi poTumus. Nonnulli naturalem Solis & ellaretraxerunt>lendoremfuum,Sc',,Daboprodif-iatn _ v .
ill taita et. r r-rr j- r j- r u , J. r , . r 1 . jo.
Sobs harc eclipnm fuiiedixerunt, vt miracuh magnitudinem ca!o,cjrwterra,fMgmnem,irtgnem,0'vapcremjumt:]ol }I.
e.liptsntn eleuarent: homines feilicet Chriftianx religionisini-D conuertetur in tenebras, Zrlunainjanguinem, antequamve-
tUit natu- mici,vt Origenes.c: H icronymus hoc loco referunt, mt dies Domini magnus,C bombil,8c T, Vopuit, populi in t Cap.j. j4.
lu. ^ c,ui'.3usficile eft eor impictas, incitia'que refuta- yalle Conctoms ,quiaiuxtefl dies Domini w y alle cono- i-i*;
ta. trat Pafcha: tcmpus.quod numquam nifi in diem ms,fol,CJr luna obtenebratifunt,& ellt retraxerunt>lendt-
15 JLuna: primi menfis incidebat,cm pleniilima Lu- remfuum. Et Dominus de Sion rugiet,<jr de Hierufalem da-
naeft: Solis autem eclipfis,quainarqualitatecurms bitvecem fuam,& meuebuntur Cali <f terra. Illud etiam,
naturalis afirorum fit, non poteft nifi noua fieri Lu- quod paulo ante pofuimus f, Occidet fol in meridie, de Araos
na. Tunc enim cum Sole conigitur,& inter ipfum, diuina ira diftum eft. 9.
&afpetumnoftrumintcrpofita, eius nobis lumen Alij ad expergefaciendos Iudatos, obfeuratum Sol obfeu-
auf.*rt. Alij per eclipfim quidem Solis facbsfuifle exiftimantfuiTe folem, vtmiraculiraagnitudinec- ratuseft,vc
tencbras^ion quidem naturalem.fed fupra naturam. moti Chriftum agnofcerenr. Non improbo , fed ta- Chrifti di-
Cm enim Luna Sole dimidia ccei parte diftaret, men mihi ea potiffimm de caa & tenebra , & - uinitatcm.
Vtfolct.cm plena eft, iubente Dco.ceififlf retro,& tera miracula , qua: Chrifto moriente contigerunl, telUie,nt:
ad Solis locum rcdijfe, cmque bfcuraTe , quem- fafta fuiTe videntur, Vt Chrifti teftarentur diuinita-
admodm ptente Ezechia rsge Solcm decern gra.. tern. Nam , vt fupr me dixiTc mcmini, ita Deus Fi-
c fa.jS.R. dibus contrario curfu recurriflclcgimus Hicfen- fium fum damnari,ita mri voluit,vtin ipfadamna-
f in Epift. tentia auftpre Origene, & Dionyfio Arcopagita* tione, iri ipfa crucis ignominia, iri ipft morte eius,
. id ?oly c. qU fe cum |n iEgypto tunc eTet , vn cum Apollo- non folm innocentia , fed etiam diuinitas maxime
phane familiari fuo earn eclipfim prater naturae le- eluceretme forte fi abiquemiraculismortuusfuifTet,
gemfadamnotauiife feribit, fersapudomnes iam purus homo crederetur, eo etiam magis, qud cruci
Catholieos obtinuit, & cft ip per fe fine vilo etiam affixus finiret vitim, ne inde defeenderet , tlamanti-
aiiftorcvaldeprobabilis.IUudttmvidcturrepu- bus Iudaris: Si films Dei efl,defctndat de cruce, Cr credt-
gnarc, qud, vt paulo pft diebrifumus, tenebrx mus. Cruci ergo ipicntifllmo Dei confilio multa,
ilixnonnifiin Iudxafaftx fnt. I taque non potue- magn'que miracula opponuntr,vtfides,quxcrucs ,
runt in Egypte loco tam long difitoapparere.Sed ignominia infirman poterat, miraculorum multitu-
hancipm obiedionem poftcdiiTolucmus. Alij t- dine>magnitudinqueroboraretur. Alia in hune Io
nien auctores per radiorum fubtractionem , folem cumfUpereftquiftiojqumlattenebriilladirfiii
obfeuratum fuiTe putant,quafi puderet eum,tantum fuerint. Mattharus fupcrvmuerfam terram fadas fuifle t Cip tf
videre feelusjvt Hieronymus interprctatur. Alij,pr dicit, idcmqueMarcus t, & Lucas u, alijs licetver- u Ca.t|.
 657 CAP. XXVII. DE 5GNIS MORTIS CHRIST. 6$
bisconfirmant.ltaquemulti boni aucbres,vt Chry- A D. Paulus f (cv\^\t,qmindiebus camsfu'peces, fuppli- cH-b;j. g.
foftomus, Euthymius, & Thcophyla&us toto terra- cationefque ad eum , qmpojft ilUimj'alimm facer montx
rum orbe tenebras illas fulas fuiile putant, idque valide , &" iacrymis afferent , exaudttus efl pro
ifl confirmant,qud Dionyius-icribit: fcio Agypt fuareuerenti/, Qud tam vauda voce mbribdus iam ciamo
d^hci - c"m ci^ct' cas vi(-iflc. Magis rigenis ferner.- Cnriftus exdamauerit.fupra humanam natui m eft. chri* in
P,. ' mm, qui fuper folam ludxam faasexutimat.t Solet nm non iblm morientcs,fed timntes etiam cruce mica-
Per totam quia propter folos Iudxos, elque, vbi Euangelium hiortem vox in p imis deficere. Chriftus , qui , etfi culofus.
ttrrarum thriftus prxdicauerat, fctx iunt, vt eius diuinitas, quia horrio rat,moriebatur, tarnen quia Deuiirar,
"^"fiS vt paul antdiximusjdorinqucchrma, etui,& fupra hominem magna moris voce damire potuit.
'o'utum ' quia vero fimile non eft, nemin ex tam multisGrx- ' Cuifecerit,exiftimai)dumnoneil,caula, myfterio- cnr Chr-
corum & Latinorum hiftoricis,rem tam minbikm, que vacare, Orgenes putat.ideo magna exclama ( ftus in cru-
tam vniuerim memori proditur fuifle.fi toto ter- voce,vt oftenderet magna ih mortefua efle myftena, e clama-
rar orbefab,cognitiquefuiflet. Addo ego ne fien hon omnino improba biliter, fi rem totam in allego- uil*
quid potuiiTc.vt per vniuerfam terr,id cft,per tot _ riam non conuertiflct:cxiftimat enira magnam fuifle
penitusterrarum orbem,hora fexta tenebrx firent, * vocetn, non qud valida, & fonora furit, fed quod
cm in media orbis terrar parte nox tc fuerit in plena dodrinx, atque myfterij; omnem enim hrili
plerifque alijs partibus vbi dies erat, hora cert fex- vocem magnam eile , Euthymius magna Chriflum
ta,id eft,meridiana efle non potuerit,cm diu er lis in voce clamando exiftiraat , indicare voluifle yer fe
locis diu erfo tempore, meridiesfit. Etmanifeftum, pati. Atea ratine potis oftendifletnonpati, cn
Euangeliftas.non olim miraculum narrare voluifle, tam validus.tam integer efle videretur, vt tanta voce
quod tenebrx facbe fucrinb: fed ita narrare voluifle, clamare poflet. Potis ergo credo , ideirco magna
vt hora ixta, id eft meridiana, cm rnaius miracul voce clama c,vtomnes,qui dcrant,& Pfalmi verba
erat, faum fuile dcclarartnt. In his ergo locis, vbi recognofeerent , & c eum efle intclligerent Chri- "
mendies non erat.miraculilldfaftu non eft-O^d ftum, de quo ta cripta fuiflenr.
ergo modo tres Euangelifte fuper vniuerim terrain EU, EU lammafabaUbniX\ Marcus t,Elo,tloi, dem f i .
tenebras illas fjasfuifledicunt ? Re rigcnes ntentiipaululminflexo verbo,eodem tarnen He- ,4
repdet.vniueralem illam particulam vmtterfm zvit braico V troque enim modo Hebrsidicunt,Deus
totam, accomodate ad locum, de quo agebatur.intcl- _ m.us, &/>'.,& Eloi. Vtro autem modo uixcrit Chri-
ligendam clTc.Gerebatur res in ludnijufer vniuerjam ftus, difficiiis non eft conieitura. cm enim Pfalmi S j pfci, t;
ergo terrain, id eft,fuper vniuerim ludxam tenebras verba recitaret,credendum eft,noh /ei,aut Ebaifed
bL Re f-cbefunt,ficut Abdias bferuus regis Achab.qui ad Eli dixifle, qucraadmodm in Pfalmofcriptumeft.
t.o. e^ quarendum Eham miflus erat, inucnto dicit : Ctmt Xccadit quod > qui aderant, exiftimauerunt Eliatn
- Dominus Dens trius : qma mn e gens regnum qui non inuocare,quod non tam facile* xiftimare potui fln t,
mftrit Dominus meus te reijuirens : cm dubium non fidixiflet Eloi, qumiidixit, Eli Uimrna [,
fit, Achab , non ad omnia regna,fcd in omnes regni fchaba\thamy Syriac dium eft, qua tunc
fui partes nuncios mififle. Lucas autem ait , Factum lingua Iuda.i loquebantttr, Heb. a. ce >jfi3J> bha^ab-
t Cjp.t. i. gutem in diebus illis , exijt edichm a Ctfare ^iuguflo, vt thani, Dauidis quidem verba filrit qucrcntis apud
defcriberetur vniueijus orbts. Non enim totus omnino Deum , quod ab in rebus idiicrfis defcrtus vide*
brbi , cuius Dominus non erat, fed illi orbis partes, rctur. Hoc eft, quod ftatim (quitur, 'nyi'D pini
quibus Romanum Imperium termina batur , Ca?- ; , mifchubhdthi dibre fcagatbi , longi
fare deferiptas fnt. Putatetiam Orgenes, in iiuiuf- i fjate verba rugitusmei, id eft, lbnge abeft, vt , *
modi locutiortibus aliquid hyperboles eile, quem- q qaereli apud te mea; vllam niihi ilutem , & libera-
admodm,chi vulgo dicimus,per toturri mundum tioncmafferat,quod Hebraici nominis limilitudine
quxuite, idcftmultisinlocisquxfiuitc, vt nihil Septuaginta interpretes verterunt,/Mjyo iuni w ov-
aliud Euangelifta; dicere volucrnt, cum tenebras '<* H-* * -^ fin , Unge faUttemed
per vniuerim terrain fias fuile dixerunt, qura verba delickrum wromm, id cft , ego clamo proilute
tenebras lorig latque fuifle fatas. mea, peccata vero mea contra m earn llutcm ad t
0^oomo(j0 CS3 ergo ra tionc fieri potuit, Vt in ifigypto Dio- clamant, ita vt ab ea longe abfim. Cxterum,quii to-
k itgypto nyfius tenebras viderit, necenim aut epiftbla: illius tus PalmusdeChriftocriptusjeft, vt peripicitur -, ^ yer^ : y
ionyfius aucloritatcm.autauoristetimoniumreijciendunri EodemntmanusmeatyO' pedes meosi dimmerauerunt omnia Verf.i/
trncbias. c(fc iudicj mus. Opinor per integrara lunseppofi- o'a mea: Sc rutCus i, diuiferuniveimentameabi,cy fu-
tinem tenebras illas facias fuifle, ideque in Iud.-ea perveemmeammiftrunt foriem, qua?inalim,quimiri
vbi plena erat eclipfis magnas ctiam fuilfe tenebras, Chriftum conuenirenon pfunt, d ubi um non eft,
inalijs vero locis vbi luna noritotum occulta bat lb- quin, cum Dauidhxc diceret, proPpio.retad Cliri-
lcm,minorcs fuilTcprout alius magis, alius miniis ab ftum. Proptere ergo mrient Chriftus eius Pilrai
lrbfolymadiftabat.idequeiniCgyptoDionyfium exordium vfurpauit, vt doceret feum cfleChri-
ecliplm viderc pbtuiife, magnas vero illas tenebras, ftum, d quo totus ille Pilmus loq u eretur.
quaeinluda'aferuntjhonpotuiflejquamquamille Sed alia liinc oritur qxftlo, quotodo Chriflui ij .
magnas etiam tenebras vidiTe feteftatur, fed ma- feDeo derlidum ver dicere potuerit. ccludc- ,|
gnas, vtarbitror,vocat,cumalijs, quasihSlis d- dx hoe loco aureS fiiiit Bxreticbrum blafphemii, chrifteia
teftu fieri folent, comparando. quorum magifter Caluinus defperationis vbeem cruce def-
At cur harum iplarum tenebrrum,qux in ludia hanc fuifle dicitampimn errorcm impo etim erro- pcf-t 9
fadxfunt, ncmoautGrarcus, utLatinuscripttr reconfirmans,oportuifleChriltum,inqumir3Di "'bucbti,
meminijimmovermeminit. Nam Orgenes Phle- hominibus debita effurtdebtur, omnes damruto-
gontem Chronicorum criptorem citar, qui de ea rum experiri jpecnas, inter quas Vn eft , nullam fpe-
eclipfi mentionem fecit. rre falutem. Nam Chriftum delutefua defperafle
4 6. Et cire* hor ntnam.] Qax tenia: noftrx po - non iblm impium, fed hot rdu m etiam auditu eft,
: Sdper meridiana? refpondebat.vt txpoiuimusd. & ipfo Chrifti morientis faorefutatur- In mam,
vrrf* cap. CUmatdt Jejiu voce magna. J exclamatdt ; v traque meruit, uus commendo Fpintum meum . Quo enim mo- x
- .ihn ratione clamoris magnitudinem Marcus cx-
enim do fpiritumfuumin manus Patris commendabat, % blc -f
prelhr,& addita verbo prxpofitioneepiufinfignifi- quo nullam falutem perare ccrpcrat ? Ncquc ver 4 *
cantc,& adhibito cpitheto^-rccf mxrrf.Hoc eft, quod recede erat, eque potuit omnes dnatoi um peeoas
 tS9 M M E N T. I N M A T T H. 66
experiri, vtdiuinam placard iram, alioqui& - A.. lie fiantes , qui Eliam Chrifto vocari putauerunt.
fphemare eum oportuiffet, & cartera facer , qua:. Theophylactus cxitimat, fuiffe ludios, non illos
damnati faciunt,quxetfifaciuntlibenter,pnxta- quidfacerdotes,Scribas,& Pharifxos, cxterque,
men peccatorum funt. qui feripturarum fcientiam.aut habebant, aut profi-
Qhriflo Quin ne illud quidem fuit neceffrium, vt Chri- tebanmr, fed imperitum vulgus, qud cm Scripm-
non fuit ne. us tam magnam fubiret pcenam, quam multi pro ras,& literas ignoraret, Eliam Chrifto vocari exi-
ccfftium Chrifto martyres fubierunt. Non enim magnitudo ftimauit. Alij, doftos fuifle ludios, autfacerdotes,
tot pnai pern x,qux quantacumque fuiiiet, cum peccatorum aut Scribas,& Phariios.qui non lingua,aut Scriptu-
fubircquot noftrorum muititudine magnitudinque conferri rarumignoratione,fedprocacitatequadam,&nonH-
'asauSk non Poterat > fed conditio perbnx placauit Deum. nis Eli &c Elia, fimilitudinc, irndendi captantes occa-
fubicrmit. Quicquid enim Deus pateretur,tantum erat,vt qu- ionem dixerint , Bliam yocat ie. Quam fentcntiam.
uis iratoDeo fatisfaceret.Faceffat igiturifta blafphc- Hieronymus^ Beda referunt , nec omnin impro-
mia, fatis blaphemiarum Iudxis in cruce pendens bant. Alij Romanos milites fuiffearbitrantur,qui fi-
Chriftus accepit, opus non eft, vt ab hxreticis inter- ue Hebraicas ignorationc ligux, vt Hieronymus,
prt i bu s addexteram iam Patris fedeas pluresacci- g Beda,Stiabus,& Euthymius cxiftimant,fiuc irriden-
piat.Vctcresigitur auftores,etfi alia ratione alij hunc di licentia dixerint, Zlim yocat : quo animo idfece-
locum explicauerunt, ideonati funtomnes, vtam nnt,iudicarenonaudco,arErmarc Romanos milites
Chrifto gloriam aflererent. Receptiffima apud illos fuilTe audeo, quia Matthxus, & Marcus eos ipfos,
interpretatio fuit, Chriftum hxc verba non fu , fed qui dixerant , bliam yocat ie : aut ex illis certe ali-
noftra,id eft,omnium peccatorum perfona pronun- qucm,acetum ftatim obtuliflc Chrifto indicant. Lu-
ciaffe. Cm enim hic locus ad confrmandum erro- cas vero ,& Ioannes, p eos, qui aectum Chrifto por- 0 Cap i '
remiiiumab Arianisobijccretur,tantumabfuiffc,vt rexerunt, milites fuifledicunt. fs,
ChriftusfuiffetDeus, vtietiam Deoderclicxum 48. Et continuo curren* ynusexeis acceptant ongiam p Cap.ij.
clamauiffet, Catholici auftores refpondebant, non implenit aceto. ] Matthxus hocloco,& Marcus 4, ita
pro fe/cd pro nobis clamauiffe, quos cm Deo de- hftoriam texere videntur , vt indicent propterca ' CaI,,
iertbs.ab coque alienatos vidtret,in eius gratiam rc- vnum exmilitibus accurnffe,vt acetum Chrifto por-
poner vol bat. Sic Athanaius-,&Gregoriu$ Na- rigeret, qud Eliam inuoeare vifus effet. Qui non
a Orat i & zianZenus b> & Cyrillus Alexandrinus c, & Agufti- fatis inter fc videntur cohxrerc : quid enim aceto
. contra nus d, & Leo e, & Ioanncs Damafcenus f, & Euthy- cum Elia? Ioannes rem magis explicar,. >o/W,inquit,
Ar.Sfcr.j rhius ,cxponunt. Indee, inquit Leo, quodcaputno- fcitns lefus,quiaommaiam conjummata unf.id eft,fe paf-
&4aducrf fum Dominus lefusChrius omniain fe ayons fui mem- fumeffe,qux Patris decreto pati oportebat,nihilquc
bbt udd transformaos , quod olim in Vfalmo entetauerat , idin fupcreffe, ni vtillianimamredderet, confummare-
Deiis de' fift^* cru<^s f** ndemptorum fuorum vece clamabat: tur, inquit, Scriptuta, dixit, Sitio, id eft, vt implerctur
Deo fit Deus, eus meus,refyice in mespare me dereliqtti Hanc Dauidis prophetia in ti mea poJauerunt me aceto, di- r f (i
Vcrbum. interpretationem ex his, qua; continuo fequuntur, xit,fino, id eft, declarauit fitim fuam, de qua Dauid tl
Orat. 4. verbis Auguftinus confirmt, long afalute meaverba- loquutus fuerat , tempfquciamcfleindicauit, vt
^^^K^delittownmeorum: quae in nos, non in Chriftum con- ibi aectum potandum porrigeretur f. { loan.i?
fids ad uenirc poffnt. Alij dereliftum fe Patre dixiffb Mirum videri leftori poteft,quomodo coin loco
ReT. putant, quod.cm in forma Dei effet, Patris decreto aectum ad manum fucrit , vt Chrifto daret-ur. Ioan-
c In Com. exinaniflet (metipfum , forma'mque ferui accepif- ncsfcribit,-v< ergo eratpotum acetoplenum. Sed deillo
inPfal.ii. fojf, limilitudincm hominum facus,& habituin- ipfo vale, quorfumillic politum fucrit, dubitaripo-
'aTioc ucntus'vt homo, quafi cum tot, untque expertum tet. Nondubito, quin de more ibipofitumfuerit,
f Lib. j.'de fapph'cia quodammod pcenituerit faclum fuiffj^ qud hominibus crucifixis, aut cruci affigendis acc-
fidc.cap.i*. homincm. Ad hunc modum Orgenes , non admo- tumdarifoJeret. Curautem darctur, de eo diffen- uraCjtum
In Ivjius dum, vt mihi viderur, probabilits Mihialiorum tiunt interprtes, Thcophylaftus, quem omnes re- <jatum cru-
fcociCox. fententia mgis placet, qui Chriftum hxc verba, centiorcs lcquuti funt, ideo crucifixis acetum dari cifixis.
tamquam hominem , profeipfodixiffeputant,ficut folitumfuiffeputat, vtcitis morcrentur, &cru-
dixeratt Pater,fifoffibtUefljranfeat'me calixie. Cm ciatibus liberartur. Potis credo,folitumfuiffeda-
enim&homo,& Deus effet, tamenvtillo loco dixi- ri, vtrecrearctur,ii quismetumortis, antequmin
mus, ita Deus hominem, quafi diuinitatemluam ce- crucera fublatus effet, exanimaretur. Inhuncenim
hibens pati permittebat, vt fi purus effet homo. Ita- vfum 8c capite pledendis, & his, quibus fetavena
que ctfi Deus fit, tamen yt purus homo orat , vt pu- tfahitur inguis,etiam hodierno die dari folct. Quia
rus homo fe Deo derelictum queritur,non qud fe autem Chittus in cruce ublimis pendcbat,nec ace-
ab eo derclilum putarct, in cuius manus paulo pft tum in ipio vai bibdum dari potera t, ipongia acc-
fpiritum fuum commendauit,ld qud ita fc pati vi- to raadefacb , & arundini impofita datum eft. Pro
dcret,quemadmod fi ab eo derelius fuiflet. Qu- arundine hyflopum Ioanncs dixit. Itaque nonnulli
bbrem &homini i Dcoderelili more clamt: Deus arundincm, autcalamum cxhyffbpofuiffeputaue-
rui. - meus , Deus meus , quare me dertliquiil vt hominis ex- runt, quemadmodum Euthymius t interpretatur:t In p.
trema patientis fiipplicia , & Deo derelicti perib- nam etli apud nos hyffbpus humilis cft hcrba,tmen Ioan.i?.
h mli,adu. nam exprimat. In hanc fententiam Tcrtullianus h, in Iudxa regione calida in arbuculam excreiccre;
.^. Hilarius Epiphanius Cyrillus Ambrofius' m,3c quod nec ipfum per fe mihi probabile videtur, cm
Mauh m HicroyrnuS " interpretantur. Cxteriim Hilarius, & eque Plinius,neque Dipfcorides,ncque quifquam Hyflopns
Htef.ij Ambrofius caut,prudtrque legendi funtita enim eorum, qui de plantis feripferunt, hyflbpum vilo in cit herba
1 Lib.io. exponunt, quafi moriente Chrifto diuinitas fit ab loco tantac magnitudinisnafei dixerint, vt exea ca- bumU-
imm.in eius anima,& corpore feparata. (7*/<V,inquiunt, lamus fieri poffit , & auetor librorum Rcgura con- ma-
1^*1 U ^tm lH*n*t'it" fe(drdtil>ne ntoriturus. Benign bonos trarium omnino doect. Nam" dicit Salomoncmde Llj,r
*c' cg c audorcs interpretan decet,vt non putauerint diui- omnibus plantis diputafle cedro, quxetinliba-cap.4.5j.
n nitatem ab anima, & corpore Chrifti ver fuile fe- no,vqueadhyffbpum,qxegrediturdepariete:vbi
loch. iiinctam,iditacumpaffiim,itafuiflcmortuum,vtfi manifeftumeft, hyflopum pro minima herba pofi-
L >cjs - (Viunch ab eo diuinitas fuiflet. tam cffe,qux maximisccdrisLibani opponitur, tan-
brofifde"1 Q^Mnmtem^c^K > & audientes dicebant, timabeft, vtin ludxaarbuiculafuerit. Probabilior
ciaiau. Eliam vocatic.] D*ibium,quifu4.rint tili, quidam il- Thcophylafti fententi eft, arundincm Ioannr,
 66i CAP. XXVII. DE CHRISTI CR VCIFIXIONE. 66&^
propter aliquam fummorum foliorum fimilitudi- A vera, ante Chrifti aduentum Eliam venturura efle.
nem , hyflopum appellatam , fed eque iftamipfim Quadcre dilputauimusc. Ergo etfi, qui hxcdicer cap.i.i*
fimilitudinem video. Sunt qui exponant, ipongiam banr3rvomanierantmilites;tamen,cm inter Iudxos & 17.10.,
hyflbpo.vt aitIoannes,circumpofitamfuifle,id eft, viuerent, eorumdevenruroEliaopmionem cogni-
arundini hyifopi herba circumligatam ; vt hyjfopo'i tamhabcbant,exequloquebantur.
non tertius,fed fextus cafus fit,quo inftrumcntum h- f $yriaci intcrpmis funt rjRi ip*3fl viattt' "'
gnificatur. Sufpicor orgo Ioanncm noluiTc dicere, ^ Kr)K w vtmeruffbcchUKu ch. \n tmtlt, & di-
fpongiam hyflopo circumpofitam , tamquam cala- leiui,t,inite videamus an veniat Elias,
mo.quo acetum Chrifto porrigereturfed tamquam * Hcbraifmumttlom nonreperi.nifnn i.Reg.tf.iC.infiii- 1 *
medicamento, quod vn cum aceto exanimatis dari gulan.vbi Samuel ait m,7i m JNI pin
ioleret.Scribit enim Galenus, hyflopum aceto mix- htreph vtaggUaUcha & afcher dUbtr ', fine fee
turn exanimatisanimumreddere.Ergoprimum qui- permitte.Sc nuaciabo tibi, qu loquutu elt mihi Dominus. 1
dem hyflopum arundini milites circumligarunt,de- jo. lefus autem itertm damans voce magna,] ante Cur Chril
inde hyflopo rpongiamcircumpofuerunt, quemad- Chriftus voce magna clama uerat Proptere dicit, fpiritu
modm Ioannes feribir, vt Chriftus hyflopi fucciim ^ iterum clarcauifle. Marcus c, lefus autem , emiffa voce miirui
vn cum aceto exfugert. magna ? expirauit. Indicat in exprimenda magna Chri- I^'^*",
acap.ij ji. 49- Cuteri autem dteebant.] Marcus a non exteros, fti voce Euangeliftarum diligentia , aliquid in ea re ft *ma"
fedillum ipmm,qui acetum daturusoccurrcrat,hxc fuiflemyfterij. ltaque otiofum non erit ciusreira- d Verf.4i.
Corroio dixifle feribit , Sinite videamus , an renit Elias ad depo- tionem quxrere. Multas , eafque probabilcs veteres c p.ij.j 7.
(wrumdE ^.^(.wjtaquenonnulli interpretes Marci locum auetores reddunt , Origenesf, vt oftenderet Chri- f Trft.in
"h'di^ vitiatam cfl putant, tc pro Aspa?, pi-rdegendum ftus, fe non timide, fed confidenter , & fecure mor; Matth-W-
{ ci Koimi iht)tr,9U , c*teriautem dkebant ,nt , vtait vt qui fciret,fe poft mortem,ad Patris dexteram col-
Mattha?us,vtlixc verbao/' // apud Marcum locandum, & nomenacccpturiim , quod eft iuper
exciderint, & pio Ai^fcriptumfuerit As^f^ptf omne nomen. Cyrillus Hieroiolymitanus , & Catecfi,
p7s,quamcoTredionemSyriaciinterpretisaudo- Chryfoftomush3Hicronymus,Euthymius,&Thco. ,}.
ritatc probant, quiadhunemodumreddit; *dice- phylaftus,vtoftenderer,fenoninfirmitate,hon vlla Hom.j9.
bjnt autemjinite videamus, an Elias veniat; deinde natura; neceffitte, fed volntate fu mor, cum tarn ,
nonnullorum Grxcorum codicum fuffragio, qui ad valida voce clamando moreretur. Idem Euthymius, :
eumdem modumapud Mircumlegunt.poftrem, vtvfquead extremum fpiritum , qucmadmodm
quiavidemus, Marcum Chrifti paflionem non ea- tota vita fecerat,clara profiteretur voce, fe Patrifu
IJitioTuI dem modo intentia, fed iifdemetiam,quibus Mat- efleconcordem, cm fuum in eius manus fpiritum
gitidefcnl thxum, fere vbique verbis fcriberc. Nonaufimta- commendaret. Nonnulli ,idcirc magna voce mo
duli, men finemaioribus argumentisScripturam emenda- rientem clamafle dicunt,vt omnes intelligerent, quo
re, quam qui interpretanrur , prouerbium illud ob- vque fe propter peccata hominum demififiet, cuius
femare debent , ne moueas lineam. Cert D. Augu- fementix auftor Ambfofiu s .
Libt.j.dc ftinus , Marci locum tractans ita legit , vt nos hodie Vidctur mihi,ficut exteris, qua; tunc acciderunr," Tn cap;
conCBuag. icgjmus ; etil miror,enmmodum non atisoluifle. miraculis, ita vocis quoquemagnitudine,dminita- *}Xec.
-'7- eque corrcftio ifta ad conciliandos Euangeliftas tcm fuam declarare voluifle, vt qui fuprahumanam
neceflaria mihi videtureflcrnamhxcMatthii verba, naturam in ipfo extremo fpiritu tam magna clima-
Cateri ro dkebant , Sine- , -videamus, an renit Elias libe- rit voce, plus eiTc,qum homo crederctur. Confir- chriitus
uwjiwm.nonfunr, vtegoquidem opinoradea ,quse mat hanc rationem, qui conftquutus eft euentus. hsc vocis
verfu quadragefimo ohuo, fed ad ea, qux quadra- Nam vt ait Marcus l , Vidcns Centurio , <ui ex aduerfo contcntio-
gellmo feptimo dicla flint, referenda. Nec enim cae- flabat , quia fic damans exfirafsetyattt ti homo Fi- nc wu
teros opponitilli, qui currens acceptam ipongiam UusDeierat. Quid magna ilia voce clamans Chriftus d'a"am
impleuit aceto,redillis,quidicebant, Eliam rocat tfle: dixerit, Lucas m Coins exweSit,Tater in manus tuas volui'c"'
quafi dicatEuangclifta,quidam dicckint,Eliamvocat commendo firitum metan. Spiritum, animam vocar leap, ij-jy.
iftexMffi vero dicebantySinefridearnuSyanveniatllias libe- manifeftum eft. mca>:3,
ratiseum. Inter quoscasferos, ilium ipiumfuifle ere- Commendat igitur nimam fuam in manus Pa- 4f.
dendum eft, qui currens acceptam ipongiam impie- tris, non infu, quo pij homines morientes, ea- ^"J^am
uitaccto,vt aitMircus. Atnondicunt,Jimff,fed/f, demque verba recitantes animam fuam in manus "*
quafi cum illo.quiad dandum acetum currebat , lo- Dei commendare fblcntjnec eo, quo Stephanus pri- Cnriilu?
qucrentur.R.cfpondeo,Hebraicameflcphrafim,qua mus martyr , cm lapidibuS peteretur dixit : Domine Patri com-
ctiam,cm de raultis Hebrei loquuntur , dicunt, lefu ,fufcipefpiritum meum*. Homines enim animam mendct. ,
' t\tnberefb/ie. * Marcusautem quia vnum nomina- fuamDeocommendant.vt earn non damnent,fed vi- n ,7-$
1 lim, quafi cum ceteris loquentem , id dixifle narrt, ta; artern partieipem faciat;ficut folent.quiin capi-
nondicit,dixifle.fwf,fedfinite}videamustanrrniat Elias tali caufa rei aguntur,vitam iiam iudieibus comme-
liberansmm. Quid hoc ad acetum ?Hincmea confir- E it:. Non fic Chriftus, qui feiebat fedamnarinori '*
maturopinie, eos qui hxc dixerunt , neque illi , qui pofle,nullumque habere peccatum,quod fibi 1 Patre
acetum porrigere volebat, fed omnibus in communi remitti precaretur : fed cbmmenoat illi animam
dixiffc : Sine3videamus , anreniattlias , neque acetum fam, ne eamrelinquat in inferno, quo defeenfur
ideo olitum fuiTe da ri, vt citis, qui cnlcifixi erant, erar; & ne detfanlum fuum yidere corruptjonem:vt de ip-
morerentur.fed vt animum potis rciumcrcnt. Nam fo Chrifto loquens Daud dixrat o. Vno igitur vt pfalm.jy.
quia morientem Chriftum videbant , Eliamque , vt dicam verbo , tamquam paulo pft rcpetiturus,intc .
putabant,autc putarcfimulabant.inuocantem, vi- rim, dum mrtuus per triduum. qux apud inferos
tam eius,dato ad recrea ndum animum aceto produ- agenda fibi erant,agit, animam fuam in manibus Pa
cer voluerunt; ne,antequm Elias veniret,morere- tris quodammodo deponit , hoc eftj commendofpiri-
tur, Scvtexperirentur, vtrum Elias eum liberaret. tummeum :quemadmodfiquistridui facturus iter,
Proptere vnus, vtdiximus, ex illis ipfis qui dice- familiari,cui confideret, amico,quod domi fuxeha-
hint,Sine,videamus,an veniat ilias librons emtmd qux- riflimumhaberet, cuftodiendum interim darer,di- .
rendumacetum,quod illi darer,accurrit. Cur Eliam cens, hoc tibi commendo. In hanc ihtentiam Ter
finxerint,fcventurumcxiftimare,cauieflepotuit, tullianusp, & Ambrofius *,bxc Chrifti verba in- qincap"}
qud recepta vulg interludios effet opinio.ea'quc terpretantur. Sumpfit autam ea Chriftus ex Daui^ Luc.
iiij
 66y GOMMENT. IN MATTH.
Pjo.tf. de,&adfe,quodde feipfoDauiddixerat,paulu- A tioncmiquucirunt,&uchariH*(crificium,&fa-
lum immutito fenfu accommodauit. Nam Dauid
non ainmim faim , cd vitam fu ira , quam per fpiri
tum fignificauit, commendauerat:Chnftus au-
tem fpiritum fuum inimam fuara vocat & apud Da-
uidem oratio condidonalis eft,quafi dicat.quotie-
cumque, ut,fi vitm meam in manus ruas commen-
dauer,etamfi in extremo vrfer vita: periculo,r/f-
miidd eftredimes me, Deits ycriutU, id eft,fidelis,qui
quemadmodum mihi promifti temihimperaf-
futurum,ta facies.Hc autem loco,non conditioni-
lisddabfoluta oratio eft.
Imitfpiritum^ Hoc etiam verbum noncoacbm,
Chriftus
u-4antaric fed voluntariam Chrifti mirtemfignificat , vt Am-
mortuus brofius,Hieronymus,& Beda notauerunt.Ei hoc diclo, B ciar Cuicm ante non idsfeci(Tet,mori noluit,cm'
eft. inquit Ambrofius', tradidit fpiritum, & benetradidu:
qui non imuut Amifit. Deniijue Mattbius tit, emifitfpi-
ritum : (tudmim emittitur, yoluntarium efl , quodamittitm,
bc.jj.jo. necejf.tr. Eodem pertinet, quoJ aitloannes b, CT
incliiuto capite trudidit fpiritwn: fignificat enimChri-
ftum infirmttate, fed volntate inclinaiTe caput,
quafi fpiritum leuiter pofiturus. N jn ergo intelli-
gendumeft, Chriftumin ipfo illomigno clamore
ipirttumemifilTe : pris enirn clamafe credendum
eft , vt Matthrus , & Marcus feribunt, deinde incli
naiTe caput, & fpiritum tradidiiTe , vt ait Ioannes Id
pudMatthxurahoc loco ambiguumnoneft, qui
aoriftovfus eil tempore, ^ pan-iT * fUtuti imminuunt.
irvulp* ciindamafsetvoce magnx emifit fpiritum. Ma-
gismbigu dixitMixCiis,pH fori* (ujkhp , emit- jcrr,fignificare , velum tcmpli ftatimatqueChritus cenCEaSg;
tens roce n mjgnxm,hd exMitthato interpretan necef-
fc eXemittens , id et.cum emififet.Putat Euthymius
Chriftum inter clamorem &piritus cmiIonem,ma-
trem.vt narrar Ioannes,difcipuIo commendalfcSed
exipfoloannc contrariumapparet, qui multo ant
matremdicipulocommendatarafumccommemo-
rauerat. Scribit autem idem Ioannes , quod pertinet
ad hunc locum, Chriftum antcqum caput inclina
ret,& fpiritum em\ttcrct,dxiic,Confummatum efl,quo
Inepta ra verbo mirum.quaminept Lutherani, & Calu niani
ti-) hereci-
torum con. piffimabutinturvt Euchiriftia:facricium,& om-
ira facnti- ne:n noftrim (tisfaionem tollant , quafi Chriftus
ciiun M'!- dicere volu^rit omnia iam ficrificia efle finita , nul-
fx, V Cils- lumque deinceps ofF-Tendum, omnem tisfacbo-
faft o'ii" ncm, omne n undficationem noftram cTe perfe D inipfumSxnum Sandorum , quod velofeparaba- i.
bononm
operum. ct im'. Atqui Ciriftus neque defacrifieij fatisfaio-
ne , fed de paffionefua loquebatur, fignificautque,
confummtum e(Te,id eft,finitumquicquid paTurus
erat nihil iam fibi uperefe, nifi vt animam , ait D.Paulus Vrt<f/^4yio,contemplamur.Huius in- |in Com(,
quam non alia ratione, qum vt moreretur, fumpe-
rat,nequealiaratione fumptam retinebat. Accom
modate enim ad locum, ad tempus,ad rem fubiei
hic verba interpretanda iimtErat paflionis tempus,
pendebat in cruce Chriftus, pertulerat omnia , quae
laturus erat pro nobis fupplicia , dicit, Cenfummattm
r/?,id eft, nihil iam mihi patiendum fupereft, quem-
dmodm fi asgroto , cui chirurgo membra fecan -
tur, finita (eftione), vt eum conibletur , aliquis dicat,
aftum,id eft, quiequid doloris patiendum erat , iam
paiTuses,nihileftreliquum. Denique nihil aliud fi- ^ Cyrillus Hicrofolymitanust, ScTheoddriii *yj- niinifecun-
cRora.?. gnificare Chriftus voluit, qum quod D.Paulus in-
terpretatur c. Chriftus nfagens ex ', templi',' ' &
mors illiyltranon dominabitur. Et , vtfingamusdefa-
crifieiis, & figuris veteris legis locutum eiTe Chri
ftum , quemadmodum non dirfiteor multos etiam
veteres autores interpretan, tamquam infus fit,
ciifimtmutum efl,id eft,omnes prophetie,omnes figure,
vetis legis impletacfunt, quod& fciiTotemplive-
lo,vt verfu fequentidocebimuSjfignificatum eft:ta-
m .n, quid adtollendum Euchariftia (crificium?
qu:d ad t'-illcndambonorumoperum latisfiftionem
jam b ipfi veteres auctorcs , qui hanc interpreta-
4
dsfactionem bonorum operum.crediderunt.
Sed ifti otiofi homines,vt nihil agaot , Chrifti ver- Quo modo
bum interpretan tur, confammatunt e,id eft , nihil iam aece ffaria
ad ilutcm hominum aut mihi, ut illis faciendum fiiu aoltia
reliquum eft. Cur ergo credimus ? cur ba ptizamus } *-.
cur Eucharifttam fumimus ? cur bona nobis opera
etiam poft Chrifti mortem exiguntur ? ciim illo vn
verbo, confummtum ejl , falui elfe poTumus Apage-
isifti deliria. Alia visineolatet verbo , quod ifti
acuti,vtfibi videntur, homines non viderunt. Indi
car Chriftus,fe tune, non ant,non poft mori voluif-
fe ; non enim n itura lege, fed volntate fua,& officij
caufa mori , vt Patris voluntad , decretque fatisfa-
iamfeltisfaum eTet, etiamfi natura , vtdiutius
viueret,poltularer, tarnen ne perfunftus iam officio,
fruftra, vel paucas horas viuere videretur, mori vo-
luit. Hocet, confummMun e, quafi dicat, tn pus
eft, vt animam ponam. Hinc factum eft , vt Pilatus
myfterium non iiitelligens.cm Chriftum iam mor-
tuum cfTb intelligeret , mirareturd. Minime igitur dMar.tf.
hisaTentior,qui& inCommentariisis,&in con- 44j,ii(tUI
cionibus docere folent , Chriftum propterea qud cr c[jui
maiora partotam notcm,qum Litrorfes , fupplicia latronibus
pertuliret,citis,qumillos,fuire mortuum.Hi enim fit mortuus.
auctores, vt Chrifti pafioncm augeant, myfterium
S^i.Ef w.jR.er.' D.Auguftinus'obfruauirnftud, e Librj.de
fpiritum emifit, fuiTe difciTum , ita vt mors Chrifti, '-
fcifi veli caufa fuiTe demonirretur. Itaque quod (
Lucasf, veli feilfionem cumtenebris, quzviuente cau.
adhuc Chrifto facti funt , iunxerit, per anticipado- fcap.a1.4f.
ncm hiftorix feciile credendum eft.
felum templi feifsum e in duos partes i fummovpHe
deorfum.] Ad emukmmodum icribitMarcu$s,quod gcapjf t*.
& fciiTum fuilfe velum , & in duas partes iciflum,& Quid {([i
fummo vfque adimum tarn dUigenter Euangeliftat templi -
cdmmemorant, magni alicuius niyfterij indicium 'uin "gn'fi-
eft. Maior parsantiqaorum interpretum, hoc fuifle auent-
myftirium tradiderunt, vt fig ificaretur , vctcra i-
cramenta atquefiguras,qua: vix doclifimusquique
legis intelligcbar, fuiTe fcifa vel patefafta,Yt omnes ^ t> Cor.jJ
tur,id eft,in ipf veteris legis penetralia.occultifima- Traat in
que myfteria intueri poiTent.Qi enim antiquis - *"
-c .- t. 11 i , . Lib. ioja
brzis in figura contingebant, nos ablato velo, vt Ucam
terpretationis,Origenem Ambrofium ,Hierony- ad huae Io
nium '.Cyrillum Alexandrinum m, Theodoritum cun\-
Dv Auguftinum , & Theophilum Antiochenum>, ^>^b10,">
&Leonem4, & Scdulium hunc locum carmine red- or'arjn'n
dentem.auftoresinuenio-AlijjSynigog abrogado- Danielem.
nem, & veluti diTolutionem fignificatam fuifiepu- o InPf.<a;
tant: vt idem Auguftinusr, &Csefariusf. Aliiipam &7o&lib.
Chrifti pafionem finitam eTe ; carnem enim Chrifti ^0^"'^
per velum templi fignificari, veli difcifione, aut fra- fer ' ' e
tionemearnis, aut animar carne feparationem, vt verbis Do-
dentur exponere.
dentur exponere. Alii,vclum,
aI, velum, quafi
quafi vefter
veftem ruiue um loaa-
* quemadmodum
J ' ' ' in ludu
Iud.ti ' :' veftem Pnj^'a'" '
feindere folcbant,ita templum^orientefCKrio.Iu^ q Serrado,
gentismodo veftem fuamdicidife. Ita tuthymiiToe paffion.
fcSedulius" hunc locum exprimens. r Serm.de
llludounstewplum maieris culmina templi *et1P "4-
Trocubuifse viaens/itu plangetais Aumni , de Pa "'j' '
Sauciadifcifso nudauit femrA velo. aU Iudaici po- tCatech 4
puli in diueras partes diuifionem,difipationemquc u Dia n.
fignificari credic'erunt, vt Hilarius . aI, templu m Imsetib.
ilud , quod ad illud vfque tempus (num fuerat, x L'-' Car-
deinceps profanumfore,vtThcophyUc"ts. aI p)t- ^j^,' "
 665 CAP. XXVII. DE SIGNIS MORTIS CHRISTI. 666
Hebr.j. palatamrjfe fanciorum yum, vt art D. Paulus \ id eft, A rum nifi poft refiirrcdionero Chrifti refurrexiTc eos
i. apertam nobis ianuam cli efle, qui ante Chrifti exiftimant, nifi quod Hieronymus i & Beda monu-
mortemocclufafuerat,hcerque omnibus, qui ve- menta ftatim poft Chrifti mortem aperta fuiiTedi-
linr, ingredi. Nam velum illud templi ide oppofi- cunt, quamuis mortui non nifi poft Chrifti refur-
tun^iu quis prater fummum Sacerdotem, idquc fe- redioncm refurrexeriot. At quorfum ftatim aperta
mel in anno ,& nonfinefanguineinSanda S infto- fepulchra, fi refurreduri ftatim nonerant mortui?
rumingrcdcrctur.cceli figuramfuilfe,idem D.Pau- Miloigiturcredere,nequemonumentaante Chrifti
b Fed. cap. lus cft.Itaquehxc interpretation illa,quani refurredione apcra fuiiTc, nequerefurrexifle mor-
vcii" 14. & primo loco pofuimus, plurefque audorcs habere tuos; fed Matthamm, cm ccepiflet ea miracula,qua;
diximus , mihi magis placent. moriente Chrift contingeranf, commemorarc.hoc
Qiid cerrse Et terra mota e , er peirafcijfafunt.] Non poTumus etiam ceteris copulafle,cuius caula, fiut & ex-
HthUS in terrae motu, petraiumquefciiTione.idem quod in terorum, Chrilti mors fuera t. Cur mortui illirefur-
firifo velo,myfterium recognofeere. Myfterium ta- rexerinr,merit quiri poteft;fed ratio non eft diffici-
Chri'li fi- men aliquod eTe credendum eft. Puto.Chrifti diui- lis. Voluit Chriftus rcfurredionis.fua: habere focios, Cur cum
nicaac nitatem his duabus rebus declaratam. Solet enim t qui ciufdcm efenttcftes.SifolusrefurrcxiTer,phan- Chrifto
St. diuina prsfentiaatquemaieftas terre motu, & pc- tafmaeife credi poterat; cum alios fecum,qui fimu.l ?ahi re"
trarum conculfione hgnificari , vt c, Dens , cum egn- refurrexerant,adduxcrit,fucil probauit fe refurgere i**e~
t PL 7
dertru in conipeclupopuli lui, cm pertravfires indejertt, potuhTe, qui alios ifcitaucrat.
ti
- terra mota e: tttmm cali ditiiauerunt a facie Dei Si- Propteredicunturilli,quirefurrexerant,multis
asinferi- Mi, i facie Dei lfrael,Sc d, moueatur mare ,&plenitud in ciuitateapparuiflb Fuit etiam hoc fingularis cha-
piara iodi- 6rbtitmarumt & qui habitant in , a facie Domini, ritatis argumentum. Solus mori voluit, qui non fo- chriflu
? lie ejuoniam venit tudicare terratn. & Dominus regnauit,
lus refurrcxit. Nam latrones illi,qui cum eo crticifixi r0ius..moti i
Pal 97. irafcantur populi , qui fedetfuper Cherubim , moueatur ter- fuerant, non Chrifto, fed fuis ipforum feeleri- voluit , fed
ra, Sc montes exulta , cut al-tetes , GrJolies, fient agni bus fucrant crucifixi. Qui autem cumeo fufcitati pontefur-
.*.!. , fade Domini mota e terra, facie Deilacob, & funt, abeo fufcitati funt. Mors eius refurreclionis ""^^.
- facic eius contremuit terra , motifmt cjeli. Potcft& di- noftrr caui eft , mortis noftrx caula ipfi nobis
4.7. uinaira, qusludsis imminebat, fignificari. Nam fumus.
&ira Dei motu terra fignificari folet,vt h, Dominus Quiri etiam loler, vtrm illi, qui tunc cum Chri- Qui cum
10.
h loci.}. dt Siort rugiet , & de lcrujalcm dabit vocem f<am ,&mo- fto refurrexerunt , mortui iterum fint. Theophyla- Chrifloie-
. uebwitur cali Cr terra , Sc Ego mouebo caelum pariter, dusmortuos poilefuiife credit. Magis aliorum re- ^urrcxc-
1 Agg* i CT tenam y Gr fubuertam folium regnorum : Cr conteront centirum interpretum opinionem probo, qui "$'
1.4- fonitudment regm gentium , Cr fubuertam quadrigam, <T iterum mortuos, fed cum Chrifto in ccelum euedos 5 no^
s Kil 4 f. *[ctnforemeiu),Sc , Contrbala funt gentes ,Gr wdinata fuiTe dicunt. Quid enim inter yiuosegiiTenr, qui di- hint.
7 funt regna , dedit yteem fuam, mota e terra. Idem de uinariam gloria; guftumaeeeperant? peioris profe-
IVerC4j. hocterrxmotu.quodfupra'.detenebrisqua-ftum loconditionisfuilfent, qum numquam fuiTent
eft,qua;ri poteft, qum lat patuerit. Orgenes in fo- exfufeitatifi finu Abrahi,vbi in loco qui'ctis erant,
laludxa, ficut& tenebras,fa:umfuilTeputat, Au- ad turbulentam vitam fuiTent reuocati , vt inca diu
dor verolibrorumdemirabilibus facrxicripturjr, imnerent, iterummoriruri. Qujdqudinfinuillo
Lib. t. qui Auguftino falso tribuuntur m,longisperuenif- Abraha,vbieosfuiflecrcddum eft, cm cosEuan*
fcicrbit,& in Thracia vndecim vrbes corruiTe.Ne- gelfta nttos appellet,certi alutis erant: in hac
Icio, qum fit fimile veri in Thracia , vbi innocentes vita certi eTe non poterant,cm iterum peccare pof-
hornines erant, vndecim corruifle vrbes, inludaea ^ fCnt? Addcquodfi iterum morituri refurrexilent,
vero,vbifceuspatrabatur,nullamcorruire. non multis, vtait Euangclifta, fed vulgo omnibus
fi. Etmommenta aperta Junt.] Non latis liquido ex apparuiTent: & qucmadmodm anteqjm more-
Euangeliniscolligipoteft,quo tempore monumen- rentur, inter homines humano more verfati fuiTent,
taapcrtafuerint. Chryfoftomus hoc loco, viuente vt Lazarus Chrifto fufcitatus verfatus eft. Nunc
ad hue Chrifto aperu fuilTe putat: eos enim , qui re autem,ciim dicat Euangclifta appaiuiflc multis, mi
furrexerunt, Chriltum fuifle ad inferos euntcm co- nime obfcur indicat, non omnibus communiter
mi tatos. Id non videtur verbis Euangcliftae confen- appiruiffc, fed quibus oportebat Chrifti refurre-
tancum ,"qui quamuis non explicct, an ftatim poft dioncm confirmare; quemadmedm de ipfe Chri
Chrifti mortem monumenta fuerint patefida: ta ftus, quia non iterum moriturus, fed paulo pft re*
rnen poft eius mortem patefada fuiffc minime ob- diturus in coelum,rcfurrcxcrat, ncquc omnibus, led
icure indicat. Theophyladus ftatim poft Chrifti folis ApoftoIis,& alijs fidelibus vifus eft, vtait Pe
mortern aperta fuiftc putat, ficut ftatim fciiTum eft trus i, teibiu prmdinatti .1 Deo, eque quemadmo- n At. 10.
Mortui velum , mota eft terra, ruptae funt petn. Atque bee dum ante mortem fuam cum ipfis poftolis quoti- 41.
taam quidem verba videntr prx iftrre.lllud ttm ob- di,& humano more veratus eftjid tunc apparebat,
Chiiito ftat, quod cm monumenta non fuerint aperta, nifi nunc difparcbat.
vt mortui relrgerent,autvtrefurrexiiTeteftarenturj . jj. Vencrmt in fanUamciuitatcmJ] Icrofolymam Car Hie-
. & mortui illi non reirrexerint, nifi vt faa refurre- andarh ciuitatem appellat : nunc qud tune fanda rufIem
RU
dione Chrifti ref rrcctionem confirmarent , fuper- effet, cm fuiiTctreccnti Chrifti ca:dccontaminata, && ci-
uaeaneum videtur fuiffc, ante Chrifti refurredio- fed quia pniis propter tcfhplum, & Sanda Sardo- u|- p
rum, qua? inca erant, fanda diccbatur, vt Hierbny-^c * *"
nem refurgere. Quidcnim interim egiflent ? Dein -
de, quod vald fit vero fimile , Chriftum eos,qui rc- mus, & Beda interpretantur, qucmadrr.cdum Sc
furrexerunr.apud inferos adhuc commorantes, ficut Matthius poftquam Chrifti difcipulus faus eft,
canteros, qui illic erant, vifitalTe, eolqueindcfccum quia ante publicanus fucrat, publicanus etiam ap-
ebduxiiTe, vt iceum ctiam refurgenterefurgerent. pcllatur, fupr . 0 caP- I0-
Denique,quod verfu fequenti idem Mattharus feri - Et apparuerunt multts.] Cur hon omnibusA cur his ' '
bat , Et exeuntes de monumentispo refurreclimem eius yc- raultis apparucrint , docuimus P. f -"*
nermtin fanilam ciuitatem , vbi fie iungi yerba viden- 5 4. Centurie autem , Cr qui cum eo erant , euodientes
tur, vt, qui refurrexerunt, non nifi poft Chrifti re- lefum , yifo terra motu,Cr his , qua ebant , timuemm val-
furredionem dicantur refurrexiisc. Itaque hisad- di,dicentes, veri Filins Deierat ie,] Marcus , aliam q cap. if.
dudiargumentis Orgenes, Hieronymus, Sc Beda, rationcm tjmoris affert, y[dens} inquit, Centurio, qtti :x j .

1
 667 COMMENT. IN
aduerfoabai , quiafie damans expirajfet ,ait ,yerhicbomo
- Filius Dei erat. Vtrumquecenturionem mouifle ere-
nis &.ilior dendumeft, validummorientis Chrilli clamorem,
de Clirifto & fa&asin vniuerfaregione tenebras,&motum fu-
bitum terra:, & cartera miracula, quae omnia Lu-
cas , vno comprehenditverbo , videns autem Lea-
a cap, tj.
tuirio, quodfactum fuerat ,glorifiauit Deum dicens , verebte
47.
homoiuflut erat. CurCcnturio, & milites tantopeEC
timuerint, non ell difficile cogitare. Verebantur,
ncdiuina inipibs, qui fceleratE necis miniftri fue-
rant, vindida conucrteretur, cm Chriftum Dei
e(Te milium agnofecrent, quern credebant-, 1
filij fui mortem inultam pr cteriturum. Lucas dicit,
Centurionem glorifica ( Deum, id eft, veritatem
MATTH. 668
enim, paulo poftdicit, qitxfecutx erant lfumk GaIUa>
fed fuifle long cruce,& vt Grxceft,*Cjyott> (?_
^l<m,poa pedantes.
Q fequutx erant Jefum a Galila miniflrantes '.]
Tribus rebus piarum mulierum ftudium Euangeli-
ih dclart; primum qud ibieflent , vbi Apotoli,
qui fe cum eo moriturosiaftauerant , eflenonaude-
bant:dcinde,qudGalilxavfquc,reliisdomibui,
& patria Chriftum fequutx fuerint : poftremb quod
Chriftominiftrarent. Q^odduobus modis intelli-
gendumeft,& quiailiiieruiebant ,& quia defacul-
tatibusfuisneceflari fuppeditabant, vtLucas'tra- leapt.],
dit. Videtur Deus, quia viri fidles deerant,mulie- Muli
res, qua: & mortis, epulturarChriftitetesefent, jpenii &

Hebraica ' gloriam.maicftatcmque recognoccre. ta Ioannesb, fent.Mors&epu!tura Chrifti,mulierum,refurreto refurreio

pluali eil vocatteruntergo pharifxi rurfum bominem,qttifua! Apoftolorumhde,atqueteftirnonio probata eft. as-
Ycnrateui rjr dixerunt et, da gloriam Deo. Id eft, confitero verita- j6. Inter qua s erat.] Cum multo plurcs elTent , vt
coiiliteri. tem/ionfcimus ,qutabicbomopeccatore , &c, ait Iofue r exLuca coli gitur, tres tantm Matthxus nominar,
9 14.
lof.7.I?. Achim, qui fumpferat de anathemate 5/9- & quia ceteris notiores erant, & in omni crgaChri-
riam Domino Deo lfrael,& confiere, atqueindtcamthi,quid ftum officio diligentiores, & quia tres illas, aliisab-
feceris,ne abfcondas. . euntibus, vfque adfepultura finem perfeuerarunt,
X Hacetia.nphiafiPhiliflinorumauirurcsvfiunt.qaando vtidem Euangclifta m indicat. Chrifti matrem exci- te Vetft
d.icrunt i Re PNU* mhah swinai""***** pjmuS)quja nulla notior,nulIa officiofior fuit : quam
l'Ll.ht jfradchab.d U dabicis Deo If.il glomm.gloiifi- ide ri(H 1: non inrerFulTe Credimus,
cabitis Dominum Dcum llrael.ec iplum au torem omnium v, , . . - v^i-n ,1
eoruoi.qux.obw o.cncruni, coufitemi .i, Cmulqueculpam quodeam Ioanncs , eut fucrat Chnfto adhuc VI-
, agno citc,quaminfurrepcion:arciLommifi(t!S. Uentc comrnndata,eomortuo,ne dolore conficere-
Vtri Filius Dei erat ie. ] Sic ctiam Marcus, Lu- tur,abduxiflet.
cas vero , vcrlnchomo iutti erat , quod duobus mo- Maria Magdalene."] Sror Lazari,& Martha: n,vt re- Ioann.ii,'
disexp'icat Auguftinusd, aut'vtrumqucCenturio- cepta apud omnes fert opinio, etfifunt,qui earn Ga- i-
A LibTij.de nemdixi(Te,& Chriftum hominem eTe iuftum, & lilxamfuiTe dicant, vtex Lucao colligunt, eque ecaP-*
coiil" Buan.
cap.io. Filium fuiifeDci: quorum alterum Matthus, & cum Lzaro quicquam habuifle, dequa Chriftus fe-
Marcus.alterum Lucas recitauerit : aut, vt Lucas ex ptem ciecerat dxmoniap.
plicare voluerif, quo fenfu Centurio Chriftum FiJi Ft Maria JaCobifO" lofepb mater.] Grsec /ertTIofejc p Luc.ti.
DcijVt Matthus , & Marcus feriaunt , appellauic, enim Iacobi frater appellatur. Defcribit mulierem
nempe non quafi naturalem Dei Filium efecrede- exfilijs. qui notiores crantj de his autem alias ^ - 4caP-,l ,
pios diximus.Hac eiatforor matris Domini, vtibi- 4*' * ca'"'
rec , fetl eo modo , quo omnes homines iufti filij Dei
vocabjntur.o dixiDijctf,ZjrfilijExcelfiomnese. Pi'O- demdocuimus>& loanries'exponit. Stabant, nquit, r ca'p.iy.
bibilis Auguitini fententia eft; fed ego potius credo, iuxta crucem lefu mater eius, - foror matris cita, Maria i{.
e Pful.81.6. Ccnturionem vtrumq; dixiiTc , & hominem iuftum, Cleopba Maria enim CIeophx,& Maria Iacobi,& lofe MaiiiCIco*
pro Dei Filio pofuile. Non enim vulg ri more ho eademerat. Sed Cleopharviro,Iacobi,&Iofefi- P1?1*^'.'
lijsappellabatur,qutmadmodumnobisltis locis, C'
minem iuhim Chriftum ap"pcllauit, cum ea miracu-
lainaliorum iuftoru m morte non fbrcnt3fed iuftum D quos paulo ante defignauimus, probatum eft. Hie ""iacobn.
vocauit, qucmadmodum Chriftus ab iis,qui in cum Iacobus eratApoftolus, qui &minor,& frater Do- frater Do-
credebarit,appellabatur.Ver ergoCentuiionem ar-, mini,& Iacobus Alphsi appellabatur,autor epifto- minI-
bitrorin CliriftumcrcdidilTc muititudine, magnitu- Ix, quam nunc habemus,& priraus Hicroiblymo-
dinque commotum miraculorum. Scribit praetere* rum EpiicopuSjVt docuimus !. Nam Cleophs Iacobi * cap !.!
fcap 13.48. Lucs ^omncm turbam eorum, quifimul adorant ad[pe- patri cognomentum erat Alphafus.
iiactdtm , yi hbilnt.)qu.tfiebant , percutientespetlorafua,TC- Et mater fiiiorum Zebedai.] Hasc alio nomine Salo
diiiTcjquaficulp.imfuam agnofccrent&mnocentis me vocabamr t. Inhunc locum inferenda funtqux t]MUJ.
mortis vindilim abominarentur. Ioannes cacteris Euangeliftis praetcrmiTa u exponit. ** j
5 y Erant autem tbi mulieres mult* longe.] Idem Mar- ludxi ergo quoniam Tarafceue erat , vt non remanerent in .(
Verf 19 cus icribit; Lucas vero Oj^xt.o autem omnes noti eius i cruce corpora fabbato, erat enim magims dies Ulefabbati, ro- ^ue ad 37.
' /of,qu6d vniucrscintclligi non potcft, cm omnes gane run: Vilattm , vt frangercntur eorum crura, & toilet en-
fer difcipuli , qui maxime ei noti erant , difTugif tur. De Parafceue,& demagnoillodie iabbati fii-
h cap 16. fentjVt Matthsu$h dicit.Sed quia notx mulieres ibi praxdiiputauimus. Quod autem ludan nolint cor- % cap..!(}
3j. crant,t& pr.TtcreexdifcipjlisfolusIoannes quan die fabbati in cruce manere, ridicula &putida
tum qui'.icm licet ex Euangeliftarum hiftoriaintcl- religionis fimulatio eft Non ducebant religioni, in-
i loan. 19. li '.Lucas dixit , omnes notos eiusibi fuifTe, non ^ noccntem Chriftum crucifigere , & ipib die Pafchx
fignificans.vt opinor, ibi fuiffe omnes, fcdomnes Pilatumadire, milites ab eopetere.fepulchrummu-
KClp.15, qui ibi erant,faifle longejneque^uod Ioannesait r, nire,lapidem obfrgnare; ducunt, mortuorum cor-
iuxta cruce matrem Chrifti,&ciusdifcipulumfuif- pora m cruce relinqucre.
fe.contrarium cft. Nam & iuxta crucem ,&long Addit Ioannes, venerum ergo milttes, Crpnmtquidem
cr.mt: iuxta, quia tarn prope,& vt patientera videre f"gemit . alters, qmcrucxuse cum eo. Appa-
Chriftum , & fecum loquentem exaudir pofent; r,moremfuifre,vtcrucifixis,qu cuius morertur,

ergoMa:thxus dicit, along, nonfignificatlong Gallos mequiddam fieri his, quiconfringtur in

-easveniifc moUeret , qu^props erant, id rota, quorum nonnullij beneficij loco,vtciriusrac;

i
 669 CAP. XXVII. )E CHRISTI SPVLTVRA. f?t
rfrmur, & cruciatibus libcrentur , farrea.' virga A Chriftum de cruce ,& fepere, quia fibbari
pcftusobtuDditur,vtftatimexamincntur. orium, atqueobfcruatio vefpcreincipiebat: pro
sequitur apud loanncm y <Adlefu> aittemciim ve- pterc ergo , antequm vefper efetj& fabbatum in-
mfjiie, vt yidcriint rum iam mormon, mnfregerunt tint ciperet, Chrifti corpus fepelire feftinarunt, ne, fi
c-itraJedrnuSmilitum lanctalatus eins apcruit, & continu v nuflet fabbatum, ipelire nonlicuiTet, ft Marcus
exktfaagts,& aqua. Quod miles Chrtti latus ape- Siticas cxponunt: Et cm um fWb effet pife,inquit
ruerit , & fua petulantia , 8c diuino confilio fecif Marcus \quia erat Varafceue, quodefl ante fabbaMm, - S "P- -
Mvfterii i credcndum eft. Petulantia quidem fua , quafi ferret mi hfepb ab Jlrimatbia ,Or tira Lucas vero h, <rdies *c
indign, Chriftum tarn breui tempore mortueffe, etat Trafcucs,& fabbatum illucefctbat, id cft,apprpin- s 4.
i jqur de & fefe cruciatibus & Iudarorum ac militum contu- quabat. 1 taque quod Grac Mattharus dicit o-^of
liereCh: melijs, &irrifionibus eripuiflTe; idequecm vider, j*vo(vi, vert clriori fententia potft, tum [ero pi
to manan- ymQ e i]U(jerc pollcjilluditmortuordiuino au- rt , quod Latini dicernt, inclinat iam ad occafum
tm confilio, vtindefanguis,& aqua deflueret, hu- die.
manxialutjsfymbola.quemadrnodmomnesvete- Venit quidam homo dites.*) Abs re videri poterat; lofeph ab
resauftorcsinterprettur.Namc Chnftifanguine'g Hu uangelift homirtm diuitem fuiffe diceret, Arimachau
redempti fumus,& aqua baptimi,cum qua eius quo- fed confilio non caruit. Vomit tacite rarionem red- 1'5 fue-
dammodo mifcetur fanguis,abiuimur,& per fangui- dere, car aufus fuefit corpu* Chrifti prifide - " . -
nerh Euehariftia, quaalimur, per aquam baptiimusy tere: & cur tam facile petitum impetrauerit , quia
quo nafcimur,duo precipua falutii noftrar iaeramcR- homo diues erat. Cuiufmodi homines apud Ptxfi-
ra fignificatur. Ide Chriftus pcraquam , & fangut- des, & iudices grtiofi efle folent, vt Auguftinus Lib.i. ie
nveniflediciturS&treseurteftes,quideChnftoJ animaduertit ,& Marcus Vno verbo fignificauit, St cnrfii
in terris teftimonium perhibeant, fpiritum , aquam, audatier, inquit * , introiuit ad Tilatum , Or petut corpus faua"g'
& Qnguinem : fpiritum qui fuper eum defcendity itf,f. . K Vcx
Verf.. wmque Filium Dei effe teftificatus eft,baquam, & J\ Jrimatbta.] Arimathasam Tudxorum ciuira-
Wi fanguinem , qu ex eius mortui latere profluxerunn tern fuhTe Lucas feribit J. Et ciuitas,&Ruma, & I p.iMi.
Quod , cm humanuni non effet, Chriftum non fo- Remptisautore Eufebio appellabatur. ErataUtcm
Kim hominem , fed Dcus etiam fuiiTe dclarauit. in tribu luda; m. mlud.>.4i,
cim^Csr. GoI"o$ ha;c Cyrillus lerofolymitanus ediiTcrit c. Kamine lofeph. ] Ad fmern hiftoria; facif, quod viri ^*8-*-
Trimum Mnyfes, inquit, muuuit lumen in [dnguinem : G" nomen cxprimit. i '
leftupofiremo aejuam emij de Utere ynhionfaigittnc, fur- Qui & ipjedifcipulus erat lefu.] Reddit occulte cau-
tjfe propierdtuscdes; alteram iudiMnttSi alteram verb ta- f3m> cur offici fepulturar Chrifto e.xhibuerif. Ioat-
mantium: ata propter credentes, & nun credentes. Vilatat nes ^ a difeipulum Chrifti fuifle dicit, vt occttltus n cap. t9.
enimdixit, lnnocens[ & aqualauitmanus. Clamantes tarnen Sct propter meUm ludaormn. MircuS nobilcm 3S-
autem dicebant , Sanmseiusfapernts. Erattt igitutl/ac duo decurionemappellar, qui & ipfe,inqnit,erdt expeBdns
de Utere ffortaJftsiudicamiaquaiclamaynibHsyerbfanguir. regnum Dei, 1-^/ twnif, nobilis cenftiiariHs,\t
jic rurfus aliter intelligendum , ludis quidem jangua eciam D.Hieronymus interpretatur. Eodcm modo
Cbriiams yero aqua: ilks quidem, tamijuaminfidiatortbust vocat Lucas", additque, eumnonconfenfiffecon- o capj.
exjanguine condemnatio: tibiyro nunc credenti per aqudm filio, & a&ibus Iudacorum. Vnde facile colligifur, ft.
falus. enim temerifacht* efi. ji(fignarfmt emm prio- folm confiliarium eum fuiiTe, fed illi etiam in-
res patres mri, & aam eius rei caufam. Cum emmdu- terfuifle confilio, quo ludxide capiendOj& cruci-
pUxfit baptifmi falutaris yirtrts, yteintuangelifs, yna figendo Chrifto deliberauerant, nique in eorum
quidem qua bapti\atis donatut per aquam : altera ytrb fan- yoluiTe ire intentiam.
donan martyrum in perfecutwmbusptr propriumfanguinem, j<j. flic aeeeit ad filatuM.] Antcqnm lbbarum
exitt de latere alutari fanguis (sr aqua , propter earn, qu*D veniret.vt Marcus p,& Lucas ^jfignihcantNortlice- p tsp.if.
effet futura, Chriiconfejonem, & inbaptifmo ,& intern- bat damnatorum corpora fine iudici facltate de- 41. , .
poribns mar,yru cotifirmans gratiam. h ty Mia Uteris , aut ipelire '. Ideo lofeph Prafide corpus q cap.ij.
bums caufa. tvier fuerat primaduthix pecedti, qax de Chrifti poftulauit. g je
latere creata e. Sed lefus, quiyenitt vt viris fimul, ac Tunc films ittffii reddi corpus. } Marcus ' feribit, on.
mulieribus, vt folueret reconcihationem , aperait latus pro rniratumfurrfePilatum , cum audirettm cito mor- f cap.ij. "
Stnaitlc wlribuff rt folueret peccatum. Itaque profana eft , tuume4FeChriftum,accerfitumqucdfCemurio- 44.
iqm tx diuino adueri confilio interpretado Caluini, qui, nerriintcrrogafT, numvermortuuseTt, cumque
irti [a- qud nguis,^fa|flua ex latere Chrifti manauerit, mortuum iam eTecognouiTet, corpus eius concef-
:n-ra- naturale fuifledjeioannesip rem fupranaturam fiuelofcpho. Probabileeft, fraudem timuif Pila- pIa[Uf
fuifTefignificaufflB||<7*W/f, inquit, tetmoniumpet- tum,n forte lofeph Chrifti difcipuliis^uamuis oc- frau<jcai t.
con'ra Cal m^lU't & '*< Wimonium nus. Qfcua enim res in- cultus, Chrifti tamquam iam mortui, cm adhuc vi- muit.
. "credibilis videri poterat, confirmt fe vidife , & ucret, corpus petiuiflet, vt ipecieexhibendifepul-
vera narrare. Quod autem Chrifto crura frata non tura:;& cruce eum,& morte liberaret. Omnia di-
fuerint, myfteno loannes factum interpretatur, rt uino f&a corifilio, vt iudex ipf, qui Chriftum con-
i Fiodi . impleretttr Scriptura d, Os non cmnminuetis ex eo. Quod dcm*nauerat,ver mortuum fuiiTe ex Centurionis,&
4. etfi proprideagnoPaichardilum erat, tarnen quia aliorum qui crucifixum cuftodiebant, tcftimonio
agnus ille Chrifti erat figura, quod de agno dictum cornofceret,dque eius morte teftri poffet,ne qui Cur T
fuerat, dcChrifto dictum loannes intelligit. Rur- pofte diceret non ver fiirrcxiff, qui ver non - cx <jifc,pU
tZic.u. fiim aliam Scripturam impleram dicic c, fidebunt, let mortuus, fed vnus adhuc de cruce fublatus,& in lis fepuicus
jo. in quem transfixerunt , quae quidem in Scriptura non fepulchrum inclufus. nonfueiit.
omnino impleta tune fuit, fed impleri cpta. MirabiturfortaTealiqui'jnon Apoftolos.noncai- , 1
Tune ehriri iri Chriftum transfixerunt , quae vna teros, qui ipalm ChriltidifcipulosprofitebantuT,
prophetia; pars erat : in die autem iudicij, vide- fed lfephum, qui occultusdicipulus erat, & Ni-
f Apoc.i:7'bun*, > transfixerunt: vt idem loannes f inter- codemum, quem Iofcpho ea in readinmentofuiffe"
pretatur. Ioarmest fcribir,qi6cipfeoccultusdifcipuluserattc'P^n?-}9'
57. Ctm autem ferb fatltan effet.] Serum vocatnn (venerat enim ad Chriftum noftu propter Iudxo- J^0*"^'1'
veperum, fedtempusdieiad vcperuminclinatum; rum metum") hoc fcpukun offiemm Chrifto ex- x Lib. in
fi enim vefper faiflet , non licuifict hmmibus iftis hibuiffe. Repondet Ambrofius % Quidfil aim Lucamio.

0
\
 67l COMMENT. IN MATTH. 67i
Huit, quod mn sfpoftoli, fed lofeph,& Nicodemus Chri-A 61. Erant autem ibi Maria Magdalene,"} Vide fu-
ftum fpeliant, vnu* inflits, 4 confiais, alter, in quo dobs non pr d, dVerfjf.
erat ? Talts enim Chrifli fepultura , qw fraudem, iniquita- Et altera Maria.] Mater Iacobi &ofc, de qua edi- eVerfj*.
temquenonhabeat. Obfiruim igiiur tergtue>fandi locus , ejr ftumeft. Earn enim hoc loco alterius Maria; nomi
domefiico ludxi tcflimonio reijciuntur. Nam fi Apofiolife- ne intelligendam efle, ex Marco f peripicuum eft. fcap.ij.
felijfent, diccrent , vtiquenonfepultum, quern raptum efle Soletica Matthus loqui , vtcm Marias nominar, 47.
dixtrunt. Magdalena primo loco nomen exprimat, alteram
59. lnuoluit illud in fyndone munda.] Minime du- autem Mariam dicat Iacobi, & lofe matrem intelli-
bium eft, quin lofeph honoris cauia,non qualicum- gens, vt infra 8. Quidillic, cm Chriftusipeliretur gCap.iS.r:
que fyndone, fedmunda Chriftum inuoluir, quam muliercs agerent, ex Marco h,& ex Lucaicolli- h cap. if.
Marcus *, eum emiTe dicir, vt non folm mundam, gitur: nempe obferuabant,vbi Chrifti corpus pone- 47. in.'
a cap. i%,
fedetiamnouamfuiiTeoftendat. Quamquam vete- retur,vt ehpfo fabbati die,redirent,& illud vngerct. 1 * lb
4.
res auftores non immrit diuini confilij myfte- 6. ^Altera autem die, qua eftpofi Varafceaem.] Id eft,
rium in eo fato cognouerunt, oportuifle, ChriiU die fabbati, quo eo anno Iudaei Paiha etiam cele-
corpus,quodmundilmumcrar,& fyndone inuolui brabant, vt'nobis * probatum eft. * Cap.itf.
munda,& in nouo ipulchro reponi. Conuenerunt principes [acerdotum , ( 9hdripeiddfild-
Honot fe- 60. Et pofuit in monumento [tu nouo, quod exciderat in Mm.] Qui in Sabbati nimisctiam fuperltitiof ob- Iud*' all*
palrurx petra.] Et haec ad Chrifti honorem pertinent > ideo- feruationc totam religionem poner videbantur, J^bfcttnm
ChriiU ex que tarn diligenter ea Euageliftae expofuerunt.Nam Chrifti odio obca?cati; Sabbatum violant: enim y0iant-
bibitus. quod Chriftum Iofcphus non quolibet, fed infuo licebat illis, aut lege,aut ipforum traditionibus, die
ipfius monumento condiderit,iplus enim fuifle mo- Sabbati , eodemque Pafchaz adire iudicem, milites
humentum Matthus indicat, cm dixit, quod excide petere,ad monumehtum armatos ducere, fepul-
rat, & quod in ec monumento , quod non maiori- chrum obgnare.
bus, fed ab ipfo fibi factum fui(Tet,& quod non lapi- 6 j. 7(ecorddti fumus.] Mjluntfuam negligentiam,
dum ftrucbra fa'bricatum, fed in rupe excifum ef- &oblimoncmaccufare, qum vidri in cuftodien-
it, honoris fuit. Non enimfolentinhuiufmodife- do homineiammortuo minus efle fcduli. Dicunt
pulchris, nili viri magni,&nobilcs fepeliri. Lucas enim quafipris recordad non fuiffent, Rtcorddtifa-
non folm, nouum monumentum fuifle dixit, fed rnus, ne Pilatus mirari polit,eos initio militarem cu- .
addidit b, in quo nondum quifquam pofitusfuerat. Ioanncs ftodiam non petiuiflepunc cam fepulto iam Chrifto
b cap i;, ver c, quod exteri non narrarunt, explicauit, aro- poftulare.
cap. if matibu etiam Iofephum Chrifti corpus condijffe, Qva fedu&or ille dixit adhuc viuens.] Sic Chriftum Catholic!
4o- fim mos, inquit, eft ludaofepelire. Morem fuifle dicit, appeilabant,qudipiorum iudicio.iduceretpopu- ab Hxrcti-
non qud omncs etiam de plebe homines, fed quod lum, ficut nunc hasretici Catholicos, quia veritatem e" cxcm" .
primarij viri ita fepclirentur. Vidcmus ergo lofe- docent, fcdu&ores vocant. Ioannes 'jWfwwynquit, |yu^res
phum, & Nicodemum nihil prorfus honoris prter- multum erat ut turba de et: quidam emm dicebant,quiabonut apptlhm
mififfe,quod Chrifti fepultura: non adhiberent. At- efl, alt) autem dicebant (Scribac feilicet, icerdotcs,& tur.
Oportait qui morcuum tunc corpus erat. Quid viuofjduri Pharifan) non, Jedfeducit turbas. 1 cap.7. u.
Cbriltum
& munii erant ? In hoc etiam myfterium effealiquod veteres To tres dies refurgam. ] Non dixerat Chriftus fe
concipi, & audores tradiderunt;oportuiflc Chrifti fcpulchrum poft tres dies, fed tertiadie refurreuium cfle, fu-
munJ fe- niatris vtero fimile efl"e,in quo nemo alius poftus ef- pr re. Itaque placet mihi eorum fententia , qui hoc m Jg
fta. fet;oportuifle Chriftum &mund concipi,& mund Joco po tres dies, pro intra tres dies,aut,vt Latin di- L 10 iy.
fepeliri. j) cimus,tcrti6 poftdieinterprctantur.Sicenim intelli-
Veritas re- Pertinent etiam haecad probandam refurrefionis gendumefle.cxeomanifeftum eft,quod,fificerdo-
v.iniliuiu, Chriftut
ici,ut V [unis1 amer iniciugcicui, III til, Chriftum
futretions fidem , vtBeda, Theophylaius,& Euthymiusad- tes,&Pharifieialiterintelligerent,ideft,
hiuc pre- notarunt. Nam fi nouum non fuTet fepulchrum, non nifi poft tres tranfaftos dies refurreturum di- dps
bacur. dicereludseipotuiflent, non Chriftum, fedalium xiffe, non erat, qudtimerenr, ne forte (patio illo (ccj ntra'
qui eodem locofepultus fuiflet, rerrexifle. Sidi- trium dierum difeipuli eum furarentur. Nec enim tres dies re;
uerfisftruftumlapidibus,difcipulos,fufFoflls lapidi- cos ante diem Chrifto diftam , eumfuraturos effefjrreclu-
' bus Chriftum furatosfuiTe,quod,cm in rupe exci- credendum erat. Deinde,non folm tribus illis die- ri^m Pr*dl:
bus, fed multis etiam poft ipulchr cuftodiri cura- x-rat-
um efletjdicere non poruerunt,vtHieronym.& Be-
da obferuarunt. Eodem fpecbt, quodftatimaddit uiffent,cm,qui poft tertium diem reurrefturum
Euangelifta , Et dduoluit faxum magnum ad allium mo- dicebat, non fignificaret,ftatimpofttertiumdiem,
, ne quis caufari poflet, Chriftum, cm mor- fed non ante tertium diem effereiurredurum, atque
tuus nondum effet, remoto lapide fepulchroeua- eodem modo, quoapud Marcum n Chriftus dicit n cap
fiffe,aut difcipulos, aperto monumento , cm facile intelligcndum eft, Oportet filium hominis pati multa, & jr.
aperiripoffctjfuratos fuifle corpus, vtrigenes in- reproban} fenhribus,& fummts face)-dotibustcr Scribis,
dicauit. O" occidi, ( pofi tres dies tefitrgere.
DeCcriptio Deicribit hoclocoBeda, Chrifti monumentum 64. lube ergo cufiodin fepulchrum vfque in diem ter
fepalchri excorumfide, qui iuo tempore religionis caui Ie- tium.] Qucmadmodum paul ante cm dixcrunt
hrifti ex roblymam ibanr. De monumento, inquit, Demtnife- Chriftum dixiffe pofi tres dies refurgam, illud pofi non fi-
cda. runt , qui ntfiro xtatis tempore de lerofolymts revere, quid gnificabat tres dies tranfaos effe oportcrc , antc-
domusfuerit rotunda , defubiacente rupe exfd, tdntdalti- qum refurgeret,ita hic,cm dicunt,rfqueindiem ter-
tudinisj vtintr'o confifiens homo, yix manu extenta culmen tium, illud vfque non fignificat initium,vt foler,fed fi-
poit dttingere , qua. habet introitum ab oriente , cui lapis ille nem tertij diei , quafidicant, iube cuftodiri it pul-
tnagnus aduolutus , atque impofitus efl , in cuius monumcnti cbrum, donee tertius dies tranfaftus fit.
parte jiqwlotiariftpulchmn ipfum , hoc efl, locus Dominici Keforti yenidnt difcipuli eius.] -\, quod quidsm Beza qui
corporis de tador petrafaBus efl, feptem habens pedes longi- nonatis congruo, vtmihi videtur , fenfu vcrtunt, fic vcttit
tudinis, trium yero palmarum menfura, eaten pauimctito ne qudndo : cm enim vtrumque didio fignificet, arguur-
dltius eminens. Qui videlicet locus, non defuper.Jeddldtere magis conuenit in hunc locum, ne forte, qum ne
meridianoper patulus efl, vnde Corpus inferebatur , co quando, cm non dubitarent cerdotes, & Pharifa
lorautem eiujdem monumetiti, acluuli rubicundo alhu di- de tempore, fcddefjlo. Sciebant etenim, difci
eitur ejfe permixtus. pulos t fi furaiuri corpus Chrifti erant, intra tres
illos
 73 CAP. XXVJL DE CHRISTI
Ulosdies fuifTcfuraturos; ca-tcrum, anfuraturief- A militibus)&Iudiis,&faccrdotibuscopioiin,vtait c cap. ,
fentdubitabant.quod explicanr, neforte renixntdifci-
Ut aus.
Et furentweumP[ Gr.rc additur ct/*] noc"tu,quod
Sc ad participium i\bii/-n( , venientes, & ad vcrbura
r^i^mmf furtntur tum , rcferri potcft, vt aut fenfus fit,
ne forte noctu venientes , aut ne forte noctu furen-
tur : quamquam eodem tempore,& venturos, 8t fu-
raturos crederent, nihil intercft, quomodo verba
iungantur.
Et diunt plein , furrexit mortui*.] Q^aii dicant, no
bis & hominibus elegantibus, atqueeruditisid di-
cerc non audcbunt,minim credituris,fed imoerita
multitudini, qui facile omnibus rumoribus ndem
I Hirctieo- habet. Solebant enim Iudxidicere, quod de nobis
1 inmoble- nunc hirctici ia^tant, Chrifio non nifi rudes, & im-
I dp Indai- peritos homines credere. Ioannes Repondcrunt
I fobs ra- ergo eis ( Pliai ifri) muquid & vosfedutH eflis ? numquid
I esCtinn- ex principibus alujuis credidu m eum, tut ex Vbariftis fed
tfeos tc.
? *7. mbdbtc, quAnonnomt legem, maledtili funt.
Et erit tnuiffimus error peior priore.] Priorem erro-
rem vocant, quod Chriftus adhuc viuens multis flodibus, vt extrema verfiis verba primis copulcntur, sCpUiCrum
perfuafiflltfaciiSjVtilli interpretabantur, diablica
virtute miraculis, fe Filium efle Dei: nouiffimum
ver.f difcipuli populo perfuadeant, mortuis eum
refurrexifTc, quern ideo priori pciorem foredicunt,
qud in pofteriori prior etiam contineretur error.
Nam fihomincsfibi perfuafiiTcnt, mortuis Chri-
iura refurrexiTe, quod omnium difficillimum erat, milites ipli pecunia difeipulis corrupti, corpus illis
facilius omnia, qua; viuens docuerat, vera efle cre-
didiflent.
65. Habtis cuodiamJ] Quidam milites, qui tem-
fttrapli cu- plum cuftodiebant.intelligunt. Fuiflc enim aliquos,
qui templum etiam arman euftodirent, ne qua vi
ioferretur, ex intelligitur, qud inter alios in
tcmpliminiilros sp<rnty(, id eft, Dux etiam connu-
{ '. Lacti. meratur b- Putantergo, Pilatumrefpondere, habetis
euodiam; quafi dicat, quid opus eft vt militantem
cuftodiam me petatis , cm vos' etiam milites ha-
bcatis, qui fepulchrum cuftodire poffint ? Probare
-non pofTum interpretationem. Quid enim opus
eratjVt facerdotes Prxfide milites peter#nt, fi mili-
tes i pfi,quodadhibercpoftnt,habuiiTcnt. Aut ergo ^ ftati funt . Obfignaucrunt fepulchri lapidem, ne ca ff
non habebant, autfihabebant, vt diximus in tem-
plo, ita euftodiendo templo addicti erant, vtalium
invfumadhiberinonpoilent. Prxtere fi de Iudiis
militibus, qui templum euftoditbant, Pilatus lo-
quutus fuiflt, cum dixit, habetis cuflodiam, certum
vtiqueeflet&indubitatum, cos milites, qui fepul-
chrum cuftodierunt, nonfolumludaros, fed etiam
ex facerdotali genere fuifle. Nec enim alij cufto-
diendi tcmpli curam habebant. Quid ergo opus
fuifletjVt poft rcfurrectionem principes facerdotum
SEPYLTVRA. 674
Mmhxus e pecuniam poHiccrentur , vt mcntiren- it.
tur, ChriiK diicipulos dormientibus fe Ycniflc,acdc
fcpulchro iftuliffe corpus ? fponte enim iua mcntiti
fuiiTcnt. AlijGrajcum verbums"^<7t ita intcrprctan-
tur,quafi impcrandi modus fit, habete euodum, quod
nihilo mihimagis placet. Prafentis ergo temporis
indicandi modi verbum eft, quo Pilatus non impe
ra t, non diciteos cuftodiam habere, {d concedit, vt
habeant,quafi dicat,quidquidegomilitum habco,
in veftracft poteftate, he euodite ficut fcitis: quod
ret carmine Iuuencusexprefln*, * Ub/y
Et PiUtus ad h/tc miles permittitur, irniuit. 1?
Seruate, vt vultts , corpus tellure Jepultum.
6 6. Uli Mem Abeuntes munierunt fejHtlchmm.] Militi-
bus. Idem enim verbum eft *>/^*<%, quo paulo
ant& icerdotes d cum Pilato peterent, vt fepul- VtiC.f4.
chrum euftodiretur , Sc Pilatus e cum refponderet, e Yi. 6>.
he euodite ficut fmis , vfi funt. Itaque fic verba iun-
genda iunt, qua; hyperbatofunt feparata : illiautem
dbeuntes munierunt fepulchrum , fign*ntes lapidem cunt eu
munierunt fepulchrum cum cuftodibus, lignantes figillofui
lapidem, <r$&yi<mt\ti iiv Aiflsc, cum ante lapidem obii^na-
obfignailent, aliquo nimirum annulo , aut alio quo tum-
figilloeosfignaifecredcndum e(l,ne,aut dormicn-
tibus militibus, difcipuli aperire pofient, quin fur-
tum ex figilli violationc deprehenderetur , aut ne
traderent: quemadmodum Darius lacum leonum,in
quem Daniel coniectus fuerar,annulo fuo obfignaf-
fedicitur f, neautalijdicerent.fc Danielem furtim. f ^D g
HberaiTe, aut alij in lacum ingrefl eum occiderent, ,7.
&leonibus occifum euulgarcnt.
Admirabilis, mobfcuranda Chrifti diuinitate& Admirabi-
gloria, facerdotum fedulitas. Admira Isilior diuina h faecrdo-
prouidentia,qua: ipfbrum diligentia, atqucartificio c?ef
ad illam illuftrandamvfa eft. Timebant facerdotes, [."'ot'diui-
neplebi difcipuli perfuaderent, Chriftum,ficuti di- na proui-
xerat.reurrexire.adhibentcadccaufaculodesilli dtntia.
ipfi non iam plcbi,fed jpfis quibus adhibiti fucrant
facerdotibus.&PharifEis Chriftum ref rrexiTe te
quis corpus furari poffer, ille ipfc tarn diligenter ob- " '
fignatus lapis fidem fecir, Chrifti corpus non vi,non
fraude de fepulchrofublatumfuiiTe: fed diuinavir-
tute fufeitatum. Nihil claufum,nihil obfignatum eft
Deo, fed comprehendam, inquit, fapientes inafluteo-
rum Rede dixit Hilarius : metus deinde furandicor- ^ lob j.
poris ,Cr fepulchri ettodia , atqiu obgnatioultitix , atque i. Cor.},
tnfidelitatts teimonium e, quodfigure fepulchrum eius vo- 19.
luerint , cuius praxepto con/exifcat , de fepulchro mortuum
fufutum.

CAPVT VIGESIMVM-OCTAVVM.

ESPERE aut: fdhbatiyejutlucefcitinffTimaJabiatifvemtMii- ..

ria Magdalene, & ditera Maria \idere Jefulcrum, Et ecce terra 6{Q . lo-ii
motpu fdflus e magnus. Angelus enim J omini descendit de ctxloiey*
ccedent reuoluit lapidem , & fedebat fuper eum. 3 erat autem ajj>c-
clus eiusficutfulgur ygr^eimentum cms ficut nix. 4 Prve timor au
tem eius exterriti funt eufiodes, & faflifunt )> lut mortui. 5 J^eJj>on-
dens autem Angelus dixit mulieribus: Nolite timere Ves-.fcio enim^uod'jefim^ui crucifi-
xus e jtjuAritU : 6 nonehic: furrexit enimficut dixit. Vmite,&\idete locum , bipo-
fitus erat Dominus. 7 Et cito emes, dicite difeipulis eius 3^uia furrexit: &ecce prdeedit
Vw in GaliUam: ibi eumvidebitis , ecce prxdixi vobi. 8 Et exierunt cito de monumento
Ff
 67$ COMMENT. IN MATTH. 7
cw timor gdttdio magno t currentes nunciare difcipulucius. 9 Et ecce J(pts occurrit
ittiijdiccns: Auch, lila autemacceffcruntygr tenuerunt pedes eins , & adorauerunteum.

10 Tune ait Ulis lefusy Nolite timere. Ite^nunciatefratribusme}vt eant in aliUam^i

me videbunt. 11 Qua cum absent , ecce quidam de cufiodibus , venerunt in ciuitatem}
Cr nunciauerunt principibus facerdotum omnia , qufdftafuerant. Ii Et congrcgati cum
fenioribus cwfilw accepto , pecuniam copiofam dederunt mlitibus) 1 } dicentes : Dicite quia
difcipuli eius node venerunt 3& furatifunt eum , nobis durmientibus . 14. Et hocaudi-
tumfutrit Prade,nosfuadebimus ei,rfecuros osfacicmus. 15 At illi accepta pecunia^
feceruntcut erantedoi. Et diuulgdtumefiverbunyuddpud ldaos vfjue in hodietnum
diem. 1 6 Vndecim autem difcipuli abierttnt in altUam in \bi conituerat Ulis le-
fus. ij Et Videntes eum adorauerunt: quidam autem dubitauerunt. 18 Et accedens lefts
Mir. i6. locutus efi eiijdicens: Dataefl mihi omnis poteflas incelo ,& in terra. 19 Emes ergo
docete on.nes gentes : baptizantes eos innomme Patris,& Filtjy& Spiritus fantli: zodo-
cemes eos feruare omnia , quacumque mandaui Vobis : Et ecce ego vobifcum fum omnibus
diebu s y vfque ad confummationem fxculi,
A ab eodem Mattharo Magdalenam appellari , quem-
IN CAPVT XXVIII. admodm & ab alijs tribus Euangeliftis appcllatur,
quae mane vcnifTcdicitur, duai Tecerunt Magdale- Viuua-
Loci's dlfli Espere utemfdbbdti, qn*luce[cit in as, quarum altera vefpere, altera man vencrit. Sic tum Msg-
cilliinus. prim* fabbdit. ] Hie locus ideo om Ambrofius ' queftioncm explicat,& Eufcbius,& aJij !
nium interpretum fententia difficilli- tpud Anaftafium. CitermvntantmfuifleMag- comm.in
mus iudicatur , quod Se ipia per Ce dalenam & conftans omnium opinio eft , & ex Mat- Lhc.c.m,
verba obfeura fint , & neque alij threo & ex Marco & ex Luca m, 8c ex Ioannc ",& * p. 17,
huangeii.ticum Matthaeo, nequcipi Tecum Mat- ex omnibus omnin locjs, vbi apud Euangeliftas de |
tbarus, neque inter fe alij , neque Marcus ipfc ileum Magdalena fitmentio.perpicuum eft. Vbique enim &"^'4'
conucnire videantur. Scribit Mattha?us vtvidetur, ita Mariam Magdalenam appellant, vt eocogno-ra afl.i,
mulicres vefpere fabbjti ad fepulcrum veniiTe. mento ab omnibus alijs diftinguant,quae Maria; vo- } . & c. 14.
a cap.i. i. Scribit Marcus a tranfacfto iam veniiTe iabbato, cabantur. Qjod fi alia Tuiflet M igdalena, aliquid
yaUe, inqur, , orto Um foie. Scribit Lucas , aliud diftinioniscaufaadhibuiTet, nimirum Mar- ncaP10,-' j
cap. 24.
i. l'aide dilucido veniiTe. Scribit Ionnes e venirte man, thT,autLazariororcmappcllafTent. Rationen! au-
cap.io.i. adhuc ejfent enebro; ita vt tres alij Euangeliftx tern, qua: in banc fententiam impulit Ambrofiurn,
Mattharo repugnare vidcantur , turn etiam ipTe fibi; difloluemus . Alij fie exponunt,vt dicant,& eadem o Veri i.
cum cuiin d;xi(Tc, muercs veTpcre Tabbatiad Te- fuiie mulicres, & mel tantim ad fepulcrum veniT-
pulcrum ven iTe, eodem locodicit, qtut lucefcit in fri- Te,ea faltcm nofte.qua; abbat concquuta eft. Nam
mdfabbati, indicans matutinum fuiffetcmpus. Cx- vtrumorto iam die bis, an mel tantm venerint,
teri ver inter Te Euangcliftae, ideo videnturdiflen- aha quaeftio eft , dequafumusdifputaturi p. Cete- p yeifj;
tirc,qud, cm Marcus dicat ortomfole ad-Tepul- rm , vefpere quidem venire cpilTc putant , man
crum venifle, Lucas dicat yaldi diluadb,St paulo in- perucniTe , non qud totam noftem, in tam exigeo
i Veif. fia d, ani lutem, quod idem loannes dicit, cumddbuc itinere confumpferint, fed qud vefperi venire c-
tentbrt tffent. Pugnare etiam Tecum ipTe videtur Mar- pifle vidcantur; quia tunc.vtman venirent, arma
cus, qud cum dicat: Vdldemdnc ad monumentum la paraucrunt. Veniebant ergo vefperi, quia fead
venife mulicres , ftatim addat: orto idm [oie. Nec veniendum accingebant.ea comparantes,qua; ad vn-
enim v'aldc venerunt mane, qua: orto iam Tole ve P gcdum Chriltum crant neceflaria 4,fic Bcda,&Stra- q Mtrc.i,
nerum. bus,& Rabanus apud D.Thomam,& Rupertus r,&
Conciban- Quae inter M.mha;um,& canteros Euangeliftas vi- hoc loco Lyranus. Qiiibus ide,vt aflentiar,adduci
tur Euan- detur effe diflenfio, fie nonnullis explicatur auclo- non poiTum, quod ilia mihi interpretatio,W7fmrf,id [n
geliftx. ribiis,vt dicant, eadera mulieres,non imel, led bis, cft,qu3e ad veniendum neceflaria erant, comparaue- ioan, 1.
aut etiam frpiis. excitante, Tollicitantcquefingulari runt, violenta prorlus elTevidcatur. Quis enirii vel
inChriftumftudio, ad Tepulcrum veniile. In qua corum,quiadhuncmoduminterprctantur,adhunc
intentia & Hieronyroum c, & Dionyfium Alexan- modum loquutus TuifTet? Alij, vcTperam Matthso
e In Com.
f in EpiiL. drinum ' TuiiTevideo. Alij, quater veniiTe putant: totam noftemappellatamfuifleexiftimant, vtDio-
ad Ba<U. yeffne, vt Matthius ait ? mme cum ddhuc tenebrx ejfent, nyfius Alexandrinus f,Gregorius NylTenus t, Cyril- i/ne'aII
vtait loannes: profundo adhuc diluculoTeu Vdld lus Alexandrinus u,Auguftinusx,Euthymius,Thc*- '^^, ^
diluculi, vt fcribit Lucas : orto i.tmf$U, vt dicit Mar- phylactus , 8c D.Thomas , quinetiam Ambrofius y ^.
cus. Itaquequatuor Euangeliftas, quatuor diucri banc probat interprctationem. tlooraft.
tmpora, quibus muliercs ad fepulcrum venerunt, Ego yero iu probo, vt canteras aut nihil, aut pa- erefurt.
defcripfiTe, Athanafius S. At ita Matthsus,Marcus, rum admodm exiftim habere probabilitatis.N ce u
g Qu* il : ' J " 1 enim ubium eft.quin idem Mattheus, qud cacteri
& Lucas loqui videntur, vt aducntum ilium ad mo
numentum mulierum, matutinum primum Tuifle fi- Euangeliftijdicerevoluerit, maximque Marcus, COnf. Euai-
k Verf. 1. gnificet,& id Turnus h copise probaturi. Alij alias qui eius quodammodb eft interpres. Csteri verCap.t4-.
putant fuiflemulieres,qui,vt Matthus ait, veipere Euangelifta; nulla de vefpere facia mentione muhe- y Llb l11
fbbatiad monumentum venerunt, alias, qua;, vt res man ad rrionumtum veniiTe dicunt. Idem ergo l^'^n
idem dicit, lucefcente iam prima fabbati,& quia dicere Matths'js voluit. Quare cm veTperam fib- ^,(^1
obijei poterat, vnam carum, quas vefperi, & earum, bati vocat, non veTpcrtinum tempus, quod inter die 0 mne
quas mane ad fepulcrum Matthus venifle indicar, & nocflemeft, Ted totam noclemintelligit, in cu- fumpfit.
ius
 rc7j CAP. XXVIII'. DE RESVRRECT. CHRISTI. 6?8

occafumdie. AtquetumdicitjfabbatumilluxiiTe, id
-
mus nota- 3iy
bhereh,
r * vefperam
appellare.
rr Cuius rci rpnmum eft,incepifle, aut appropinquaiTc. Cxtcrm quo mi-
dus fcenenscaput multa exemplafuppediubit , * P/k- ns & hanc, & fuperiorem interpretationercrprobe-
* Vcrf..* Rmij^uit ,efl refym ,& wane diesynus , Crfactum ejl mus,nonloquutionis infolentia,fdhiitori: Veritas
, dies [eemdus. impedit.Probauimus Matthium , ficut & alios om-
* Huius Hcbraifmipluraexcplaprofcrrcopi^s n tft,tam ncs Euangeliltas, non vefpcrtinum, iedmatutinum
adhac vnu pro nollro m<tiruio notabimm.Ex.K..fc legi. tempus notare voluifle,nihiI ergo ad hunc locum lu-
nusoitfvo vd 1 w ' wtn ai? "pnV
cernarum ex Thalmudifiis pcrtinetaccenho, nihil
hhtrob-vU*i* cht :> N i >w '/( ichetbttn mtrttihMi-
fraiimtvheKtryclptic,Sc feicci <quu Dominai cduxit vos de Hebraifmusrpropri enim , & Gricc Matthaeus, auc
terra gyptij&manejlioc eft.fcQuenti lie loquitur enim de. Matthxi inter prs locu tu s eft. Voluitnamquefigni-
*. , ?
MaiiDa.,quam nonadI icrttum
/
dicm, i I 1 f
'"^-~'Z.TI~?J-A~bZnA
fcddicduncicqucnti t
n ficarediem juceicerecpiiTe.Ahiinterpretantur
r > r . vc-
I
collectant ' fperam , id eft , noftem llmccfcereccepifie in prima
LIierpre_ . . .
Soltnt quidamj hanc mterprctationem propterei admodum fbbati,quiafieincontrario
diemfequentem inclinara erat,qucm-
diem noftefeere dicarrius;
tatioquor refutare, quod Matthxus non fimplicitcr vefperam,
dam iciici- fedvcfpciam fabbati fuilTedirat. Vcfpcra autcfab- nonqud dies no&cfcerepoit, fed quod nox iam
xur. bati pa rsibbatifir,nccefle eft, ficut & mane fabbati. Tappropinquet,& dies quodammodo in noftem con-
Atnox, quxbbatum cenfequuta eft pars fabbati uertatur,& vt luuencusfcarmine dixit,
f L'b.4,bll
non erat.vcfpera igirur fabbati vocari n potuit. M i Syder iam * venturo cederfoli Euang.
ra tus fum quorumdam intcrpretum legens comm- Incipiunt,tumuli mares turn vijerefeptum,
tarios,viros iudicio & cruditione prxf tantes.e-am le- Concurrune.] Ad hunefermedum Auguftinus,Eu-
ui rationc vero Matthai fenfudifecujfle. Primm thymius, & Theophylaftus , quibus ego non tota
animaduertere debucrunt, Matthxum nondixifle fcntentia,id fola cnttte explicationc diflentio.Pu-
<T7rtf* $<mCCa.Ta>v vcfpcra autcm fabbati , fcVvJV tantilli, noftem hoc loco dici lucefccrcergo -
ad verbum .fi.ro i bbatorum,aut tarde fab- ftem,ficd diem lucefccre Matthrum dixiiTearbitror
batoram.li itahccrctLatin loquLAdmonuitautem c neutrum nequenocbs,nequedie'nomn 'efed*tU
Gregonus Nyffenus homo.fc lingua,* natione Gr- cc*r m bPn',, <u *'TOr, fer autem
cus,& eum vt op.nor,f ecutus Ambrofius:hanc phra- ftbbati.ea, quae lucefcit in vnarn fabbati , vbi cum in
fim apud Gra.cosprrpri fis;nificare,tranfifto iam illo articulo t aut noftem, aut diem intelligi neeefle
abbato,longo intcruallo ; fie cnim Gricos loqui fo- fit,r.ra:corumconfuetudopoftiilat, vt diem potis,
lerc e'4*' m Wf nay)irtif ,fens , fro offortuno
quim noftem intelligannis,vtipr 5, & apud loan- g Cap *.
temfore ;/?<,& e4*7>( ua.s,tTan$*cld longe hora,c r'4*' nem k,& libro Aftor ',& apud lacobum . eque -
at ^idjongi feriits^.ujm cfuseraf\ eodem ergo fenfu
niemini, articulum ilium abfolute pofit legere, vbi Ii 1
Jvlatthium dixille nCC-rmr , fdifabtdi , id eft, nox intelligeremr.Hacetijm ratione mollior, & mi- Ca^ + J ^
muhantctranfuclofabbato.quia inter ibbatum,& nuscoaftafcntentiaeft.Namdicmilluccfccre,&res, & 10-7.
tempusmatutinum , quod notare volebat, tota iam & loquutio eft naturalis: noftem illuceicere, vtdici Cap 4.1
nox intercdent. Qud Ii Matthxni vefperam fab pofllt,mrns tarnen vfitat,& non nifi per figura dici
bati appellaifct.-tamen non continuo fequeretur par poteft. Poteft contra banc interprctationamobiici,
tem fuifle fabbati. Solet cnim Scriptura ita frequen- quod neminc- tamcn obicftum video, tautologiam
ter lcqui,vt vefperam alicuius dici vocet, cuius pars D vTdcri, aut minus cencinnam filtern orciuonem vt
non fit, fed cum cenfequatur, tcce Valend* , inquit dies in primam fabbati luccfcei edicatur , cum per
Dauid .fnf cuflim, Gr ego (xnwrefederefoleoiuxtitrcgem primam fabbati , dies ctiam, &quidem eademdies,
ad yef:evdum.Dim itte tr*p nie,vt abjeondar in agro yfque ad qux lucefceredicitur,intelligatur. Abfurdumid vi-
ytSperam d:ei tertU * , vefperam diei tertia; lquentem deri pofet j li diei nomen exprimeretur ; cm autem
ti.Reg to. ( appcllans.Cm enim rex noftu cocnaret,fig-
expreifum non fir.non rjiagis abfurdum eft , qum fi
Eiod . nificabat,iecumenoncoEnaiurum,alibi b,Etfer- dicamude diei Dominic3rmar.eloquentes,ciicm in
tjg, uabiits eim rfatte adquartam decmiam diei menfis huiusjn - Dominica illuccfcerc.Nam & perDominicam dicm
molabitqueeum Vniuerja 1 idtitudo filiorum lfrael ad vejfe- tntelltgimuSjfed quia dies non cxprimitur,&fi.nfus
ram, vbi manififtumdl, vefperam vocari dcima: eft,dicm Dominieam illuccfccre.tautologia non eft.
quarts diei noftem fubfequentem.qus non decima: Jn primafabbat.] t'n / vnamibba-
quart a;,fed decimx quinta; diei pars crat,cm agnus torum , magis exprefla ntentia. Significatur enim
non decima quarta.cd decima quinta^d eft inhoa- praepofitioncin cum quarto coniunfta cau motus,
ta iam die Pafcbac , azymorum fefto immolaretur. atque progreius progrefus noftisindiem. Sic etiam fortafis
SimilcinLeuiticoc, & Numcrorum libro d exem- nofterveiteratinterpreSjed fiicilfuit criptorum
iap.j.j. plum eft. Vndeconftat,nullam inter Matthxum.& incuria in fir.cdiftionisvnam M.pcrireliteram. No- Sabbatum
exteros Euargeliftas cTe difeordiam ;eadmque ra- E turn eft apud Hebraros, fabbatum,&totam he-bdo- apud He-
tione intclligitur 1c ipfo Matthn'.m non diTentire. madam , & feptimum hebdomadis diem appellari, br*os ln-
Nec enim vcfpcninum fimul,& raatutinum tempus, cumquetotamfignificathebdomadnm, primheb- '"^'"J*10
fcdfolum,vtdiximus,matiitinumfignificauit. Illud domadisdicm,primam fabbati; cundum,fecdam doma(ia"
moucre leftorem poteft, quomodo fi nox eratjuce- fibbati.eodmque modo fequ entes dies appcllari;vt
p feere dicatur.Sunt qui ita Hebraros loqui folitos pu- apparctex fequentibus Scriptura? Iocis1. Adnota- lLuc.i.tii
tant, quod noftis initio lucernx in domibusaccen- uerunt autem quidam, cmfcptirrustantmfignifi- 0..7.
derentur,idquee\Thalmudiftarum probant tradi- caturdies,imC5ev fabbatum fingulari numero, cm 1 -1'--
Hcbraif- tionibus , qua fcntentia non procul Hieronymus tota hebdomas,<nfTaplurali dici folere,vthoclo- neap i i*
- abhorret. Ali) phrafim Hebra-orum efic putant,qua co,& apud ,& Lucam "-, &Ioannem ,& ",
*.15 54 lucefcere tempus dicitur,ciim incipit,tranflata ex die in Aftisp. Idperpetuum non eft. Nam apud Mar- 19.
Miaron
fene fignificafione, quia tunc ineipit dies eTe.cim ineipit cum * legimus prima fabbati, cum tota heb- P "P 10 7.
ftippro- ilTucefcere.Phrafim Hebrnrorum efle reft dicunt,& domas ficnifice-tur, & contrarioin f\,6Lis" ''1'
V Iff
fin<jnare, ex Luca e p eripieuum cijr dies, inquit, erat Tarafee- fi nQQi-wv. die fabbatonltn , cm feptima tantm , , 7
Ff ij r' *
 *79 COMMENT. IN MATTH. 68 <S
Vans apud Cgnifie^turdies.PerrSvnarafabbati pro prima fab- A hil aliud rpugner, mihi non facil prfqafcrira,mu-
H'Krrn< bati, Hebrxorum idiomate ,* dicbm efle,tam eft
Hebreos lier,antequamilluceceret, ad (epuicrumperuc-
pro piimo
Vulgare, vt difficiliora fpeantem indicare pigear, njiTe. Vix enim muliebris animus tam audax cfle po-
T4cium,inqit,e yeJfere , & mane dies vmts , id eft pri- tuit, vt obicura adliuc node fepulcrura inuiferent,
musa. Nofter interpres Hebraifmum in Latinita- & in illud ingrederenrar. Itaque ctiarnfi fi Marcus
a Gen.i.f- tem foluit.cm illum retinuerit. Solctidface- non dixifet, orto iamfole,Sc Ioannem dicen:cm, cm
b Mat.K.i.
Luc 14.x. re,Gue quo alio confilio , fiue fola vertendi varietate adbuctenebrx eentt8c Lucam dicentem ante Lernt mu-
Ioan.10.1. deleftatus. Primum autem ibbati diem , noftram lieres ad monumentum veniiTe.ita intlligendos exi-
Dies Do- fuifle Dominicam,nemincm ignorare arbitrer, qux iimarem , vt non rempus , quo ad fepuicram per-
niinicus c(t & quia in ca creatusA quia poftc redemptus refur- uenerunt , fed quo egrefle domo fuerant,notaie vo-
primus Sab-
genteChrifto.mundus fuit, loco fabbatiludxorum luifent. Hinc etiamintcligtiir,qiiomodoipfeipfi
bati. expta fuit celebran: quod & Gaudentius c,& Scdu- Marero non repugnetr cum enim dixit wtt mane,
Traftat. lius <l,dixit, ~ defignauit tempus, quo domo difccTerant : cm di-
in Exod.i. C'peiatinteredpotriiafabbatafalix xit erbaut orienrewro/o/?,tempus,quo ad fepulcrum
d Hoc lo Irradiare dies,culmenijui notninis alti peruenerantjndicauit.
co. ^4 Domino dominante tralHt,primufque v idere VenitTrtaria'Ma'delena, & altera filaria.] De Mara
"Promeruit nafcimundum,atqut refurgereCbrium. Magdalena diximus fupra lftAltcram autem Mariam ' Sup.c.vci
* Hunc Hebraifmum pretermitiere dea eueramus, fed nc vocat vxorcm Ckophx- mitrem Iacobiminoris,& J<
ab in (Ii ruto reccdaraus;, ynum llius ozemplum profercmus Ioi,vtfuprm, quemadrhodum ex Marco" per- (l af>'17
Gcn.io.t5 1 0^3 3* tbt 111 vlhhtbtt
ftent tanimfchem hatched fdeg , cipfiHhcber nati' picuum eft. Nominat et:am Marcus Saloni cm, quae o cap is. j
funt duofiiij, nonieu vnius Phclcg.id ctj r mi. mater erat filiorum Zebedxi. Lucas o multo crura ecap.t,
Videndum nunc eil,quomod cxreri inter fe eu- plures.Errff,inquit,M(<r4 uagdalene\& lobantta. Erat 10
geliftx in temporis , quo mulieresad fepulcril vene- autem Johanna vxor Cuja procurators aeredis, vtidem *t^r ^
Lucas p docucrat : & Martalacobi , & tier* , mtt cum fCpUjcrura
runtjdeienptione conueniant. Maxima interMarc,
& Ioannem vidctur efle diiTenfio. Marcus enim dicit eis ernt , id eft , quaturn to vnrant de Galila , vt dixe cum mulie.
ertoiam/i/r.mulieres ad monumentum veniiTeiloan- ratfupr4. Itaqueunt, qui putent eriam Beatam ribusveac-
t\cscmadhuetenebraej)~ent : quod idem Lucas e.aliis Virginem Chrifti
Virginem Chrifti matrem
matrem ad icpulcrum cumbifce
ad icpulcrum cumbifce rit-^
ec.14. 11. fcribit verbis,'^ /mveniiTe. Sunt quiMarcilocu C mulieribueveniffc, vt Grcgorius ' Nyli'enus
' ' r, & Se Pp.3.
qcap.i3|f
corrigant,& pro *i*Tt'tKtu/]& n'hfcjirtoiamfolc 3ad duliusf hunc locum cxplicans, J Lib.t.ar.
dita negatione jfenfuque in contrarium mutato le- Hoclttmiuis orlu fOULi.de
gendum putent, x tit aan^tul- /, nondum Virgoparens,aliaquefimtdcmn muere wan es refunt.
orto foie , non alia moti conietura , qumquod in filejjisatomatica notlit -venere gementes
nonnullis Graecis codicibus lega tur t- aa7t\cw]Q- jd ttimulum. Et ver nemini Bcatam Virginem
lAn^dhuc orto foie; Sc quod ita f legat Jiuicbius; pie.ate,& iludi erga Chriftum concefiTe,nc dubi-
' ^ ^ac'^ fuerit.iyllabam vnam *'* excidere.Nimij te- tari quidem poteft,fed veniiTecum aliis mulieribus
cm.cap. , nus.conc;uragc frubraex uicbiopetitai,cm ne ad monumentum, band ta facile mihi pc-ruadeo.
mo fere veterum audtorum aliter,qumEufebius lc- Videmus , neminem E uangeli ftar um de ca mentio-
gat,ipfum noftrum interpretem iulegiTeperipicu nem ci (, quam profco non prxtermifitfent, fi
g fn Epjft. eft,&Dionyfius Alexandrjnus?, &D.Auguftinush, cum extris veniTct. Videmus, omnes Euangeliftas
ad Bafil. Sc Rupcrtus i, & Lyranus ita legunt. EiTct quidem Magda!enam,ramquam omnium mulierum , qua: ad
fc Lib )) . de a p tillim a 1 en t en ti a,fi ncgatio.vt ifti auflores volunt, fepulcrum veneranr,nobiliifimam , & velut aliarum
conf.Euan. ]CgCretur j fed vt faep admonemus , non eft tarn ob- D duccm,primo loco nominafle. Atqui facram vtique
"n cVo fcuri$ indiciisScriptura, qua; fanftiffima nobis eue Virginem , fi cum illis veniiTet, Magdalcp^ antepo-
Ioann. ' debet,corrigenda Malo, licet miniis ingeniofam, n,v'tln'n"i
fuifl'ent. Dixit Ioannes,! Mariam
M";'m Chrifti
< 1 - ai matrem , *
Be
m Com. vulgarem interpretationemfequi, vtmulieresyxWf Mariam Cleophs, & Mariam Magdalenamiuxta cru-
in cap. mani,\X ait Marcus,&,cm adbuctenebr*efent,vt Ioan- cemfuifle : Mariam Chrifti matrem ante omnes po- MariaChri-
Mat.ii. nes dixi^domo egreflx fucrint, ono ver iam fole, fuit. Idem nempe ca:teri hoc loco fecirTenr Euange- iti mater
liftar,fi cum cjEteris mulieribus mater Chrifti,ad mo ad non venit
ad monumentum pcruenerint. Nam etfi non magno mor,
ab vrbe diftab a t pa tio, tarnen mulieribus utis mag numentum veniTct. Illud ctiam mihi videtur incre- mentum.
num erat,vt cm adhuc tenebra; efTentjCgrciTe domo dibilius , quod idem Gregorius fcribit, Matthsum,
non nifi orto iam folc peruenirent ; quemadmodum cum alteram Mariam dicit, B. virginem Chrifti ma-
Dionyfius in illa, quam fiep dtauimus , epiftola in- trem intelligere ; cum qua: illa fit altera Maria, ex
terprcutur : aut vt orto^d eft.oriente iam folc ad fe Marco,vtdiximus,fatisappareat.Ioannes folam Mag-
pulcrum peruenerint. Oriri enim bl dicitur,non fo- dalencm vcnirTe cribit , ea , vt opinor,ratione, quod
liira cm folare corpus fupra terram ap paret , ed ct- Magdalena dux exterarum fuerit , omniumque no-
iam cm eius radii notis tenebras difpulerunt; vt biffima,&qud fola cum angelis colloquia mifcuc-
' _ ... _ i_l.tIoannes enarrare. Alij
nt , qux volebat i::r .
uangeliftx
Auguftinus, Euthymius, Beda,Theophylatus Se
_ ... Lyranu&exponunt. Qux non omnes eodem numero,fed omnes tarnen plures
Conciliarut J. - ^Cf . ... >- interpretatio
1 _ .melior
/ i iam
... vn commemorarunt, quia propoiitum illis fuit do-
Marcus
Marcus cCU crit>& probabibor, fi legamu* , oriente umlole,vt
Auguftinus,& Theophylaus legunt ; fiue ita Grx- cere, mulieres tres primas fuiffe teftes refurredionis
feipfo &
cum aliis cum aoriftum interpretantes,<w<m/A<u'J-id e,aia~ Chrifti, & oportebat duos, vt minimum , teftes nu
Euangeli. lit^oA- , fiue Grxc non tu cmKivl- legerint, fed merare , quia in ore duornm , vti trium teium flabit omne
tis. iTWoi'^jquemadmodum ego facilis emendare verbnm t. Proptere Matthxus duas , Marcus tres,Lu- t Deut.17
aufim , qumvt negationem k intercidifle dicam. cas plures numerauit. Matth.ii.
Njm eque fententia tan topere muta tur, & facilis Vidert [epulcrum.] Marcus , vt Chriftum vngerent, 1*
venifle dicit,idemqueindicat Lucas *,portantes , in- ac*?-Jit'
fuit,fcriptoremGreum **-$ dianirbov-
quit/juaparauerant^romata. Ioannes aduentus caufam xctt,%*' '
7-fcribere,qum integram prxtermittere dictio-
n em> eo prxertim in loco,vbi ea ublata nemini non non expoiitrvndc etiam nonnulli auitorcs occafio-
ablirdtis inius , & proximis verbis repugnans vide- nem acceperunt, vt exiftimarent bis mulieres ad ic
retur. Qud fi ad hunclegamus modum, nulla inter pulcrum venifTerprimm, non vt Chriftum vngertj
Euangeliftas repugnantia eft. Nam idem eft oriente fed.vtaitMatthxus, vtipulcrum vidrent, dei.nde
iam foie , & nondum orto foie. Tam en quamuis m- vt vngerent. In quibus cil Dionyfius Alexandri-
 CAP. XXVIII.DE RESVRRECT. CHRISTI. n
kHoc loco nu$,& Hieronymus Sed hanc opinionem , 8c fupr A Icgitur, quod vix vllum habet fenim , & Leo i. Di-
*^ w " refutauimus,& infr verfu tertio pluribusargumcn- cunt intur ii pbantafmatkiCbriiam,qu*fubMtiaSal ,Lo5.us
adHedibia. . _ . , * * J J r i t ~ , Iam emen.
Cor Matth refuta lumus. uatorts axat Ugno , qne tacuerttm ]epulcbro,&reuoluto atus
dicat venif- m'
Cur ergo Matthxus ''
dixit,ad r
videndum fcpulcrnm monumenti lapide, quttertiadiecarofurrexerit. At exver- {jn g,
fcad Tiden, venifle ? Non vtique,vt indicaret, ad videndum tan- Lr.r
bis Euangeliftamm manifeftum eft , pris
y.rtL.jfl . Mons
Chriftum d f. *
dum fepul- tmipulcrum , non ad vngendum Chrifti venifle refirrexifle , qum Angelus monumento Iapidem '-
ram. corpus, fed vt indicaret, venifle quidemad vngen- reuoluifft. Nam Matthxus apert dicit, terrx mo-
dum,fed dubitantes tarnen, an poffent vngerc,quia tum propter Angel defcenum fuifle facum , crec
iciebantmonumentum magno clauflim fuifle lapi ]uit, tem motus j'actus emagnus Angelus enim
er, inqi
de. Itaquc follicit de ea re in via inter fedicebant, Domini w defeendit de edo , Cr accedens remluit lapidem.
Met t.i.J. qws reuoluet nobis lapidem ab oi menumenti.h ? Significa- Qud fi Chriftus nondum refurrexerat , nonpro-
uit ergo Matthxus , venifle cas, vt vidrent ipul- pter Angel defeenfum, fed propter Chrifti refur-
crum,num ita claufum,& munitum effet, vn ingredi recuonem fiftnm dixiflet. Proptere Marcus non K w*J4
poflcnt&ingreflxvngerent Chriftum. vt Chriftus refurgeret, fed vt muliercs ingrederen-
}. Et ecce terra moitufaBus e magnus.] Diio fff,in- g tur, & vacuum corpore fepulcrum videre poffent,
dicat terr motum euntibus,autappropinquantibus lapidem ab Angelo rensotum fuifle fignificat :Etdi-
adfepulcrum mulicribusfaum efle. Hxcenim vis cebant,mtiyM^dirmicem,quis reuoluet nobis lapidem ab oio
eiuseft.vtdocuimusc. Cur terrx motus faftusfue- mommenti & residentes yiderunt remlutum lapidem:
cCap.tf *
Cur terrx rit, haud obfcur indicar Euangclifta, quia Angelus quafi dicat opportun venifle Angelos , &mulieri-
defcenderatdccoelo; vtitur enim caufli particula, bus de remouendo lapide follicius, antequm ad
cft in Angelus enim Domini defcendit. curautem deicenden- fepulcrum accedercnt,lapidem reuoluifle. Denique
cti te Angelo fa<uifuerit, idquianullusindicatEuan- qua horaChriftusrefurrexerit,nemo vmquam mor-
"<"'" gelifta, inquxftionem vocari poteft. Probabilis eft talium,vt Hieronymus & Gregorius Nyffenusro, Qu*ir.<;
ratio.quamChryfoftomusd', Euthymius ,'& Theo- cEuthymius docent, fcire potuit. Qua autem ho- a<lHedib.
Homil.in phyladusdafferunt, vtconcufl terra cuftodes, qui ralapis monumento amotus fuerit , ex omnibus ^
th.tj. dormiebanr, excitarentur, & refneHonis Chrifti Euangeliftis compertum eft. Cm enim terrx mo-
- cogerentur eTe teftcsjn Chryfoftomo non ffen- tus,vt in Matthxus,propter Angcli delcenfum facbs n Hoc Io,
tior,quod etiam mulieres excitatas putet ; dormiuif- fuerit/actusautern fuerit mulieribusiamad fepul- .
fe enim graui opprefls fomno-Quis enim hoc de ca- crum appropinquantibus,vt particula illa/crc.figni -
rum diligentia chntate credat ? nefcit dormir ficari diximus Angelus autem, vt idem Matthus
amor.Credo ego.ob earn etiam cauim factum fuifle fcribit,lapidem reuoluerit, fequitur appropinquan-
temmotum, vt& cuftodes, & mulieres intellige tibus iam mulieribus reuolutum fuifle. Quaautem <
rent eos, qui fplendenti veftituiuxta fepulcrum ap- hora appropinquauerint, omnes Euangeliftx expri-
paruerunt , non homines fuifle , fed Angelos , id eft, munt; dilttculb enim, cm adbuceffent tenebrt, vt aie
cxleftes , atque diuinos nuntios Motum enim terrx, Ioannes , domo profexad fepulcrum, vtaitMar-
Dei prxfentiam,aut alicuius,qui Dei perfonl reprx- cus,o,aut oriente, iamfole peruenerunt. Tunc ergo
fentetjfignificare, multis scripturarum exemplisdc- lapis reuolutus eft. Non eftigitur reuolutus, vtdc
f fcap. 47:p. monftrauimus f. Vt ergo & cuftodcs,& mulieres An- ftpulcro Chriftus exiret', neque ante nouos iftos hx-
gelis fid ha berent.oportebat, vt tenx concuifionc, reticosid quifpiam cogitauir. Nam omnes veteres
no folo fplendorc Angelos efle cognofeert. Potuit interpretes docuerunt , quod & Euangeliftx plan
& alia terrx motus else cauf, vt intelligerent cufto- decent, lapidem non proprer Cbriftum , fed propter
des,Chriftn funofublat,nechumana,fed diuina mulieres fuifle reuolutum,' vt Hieronymus cribit, oadHedb.'
virtute>quia iileiple terrx motus fiebat.reflirrcxifle. Valijquos paulo poftcitaturifumus.Necaliter Hi- ^?c HU
^Angelus ',
enim.'tDomini
j defcendit
. *deca*.]
j ?.G.
. yj,tKoty
, larius, autLeofcnfcrunt:Namqod dicit Hilarius, 111 & Lco"
xp* wmat $ if.* vtjnKuv mwKmrov Kbott D Deumrefrgenti filio coeleftium virtutum minifte- 1 * *
Angelus enim Dominium defcendiffet de calo, raccejfiffct riamififfe> non fignificat ,mififle Angelos, quieum
.aichri
cor fepulcrum) reuoluerat lapidem. Vna caui curde refurgentem adiuuarent , quafi fine'eorura auxilio
IAifcpulcr clo Angelus decendiffet,expcatiir, vt lapidem exiredeipulcronon potuiflet, ledmififfevtteftes,
decendit. monumento reuoluerer. Alix conicurx noftra; re- Natqueprxconesrefurreftionis eius eflent ; quemad-
linquuntur. Chrybftomusg tres prxtereirationcs modum in Chrifti tentatione, non venerum Angel,
fnp'.i i"3" an<crt> Primam, vt Angelioftenderent, Deumillic dum diabolo tentaretur, ne iuuandi caula venifle
Pkl t.
fuifle fepultum,cm adpulcr , tamquamin ccelo, viderentur; idpoftquim tentatuseft, port vio-
vbi Deus habital|alfiftercnt. Secundam , vt mulieres ri*m venerunt ,'(vt triumphum agerent , & viorem
docerent,ver Chnftum reurrexifle, monerntque, Dominum recognofeerent. Qnod autem dicit Leo,
vtid Apoftolisqumprimmrenunciarent,qud fi & reuolutomonumenti lapide , qua. tenia die caro funexerit:
ab Angelis edobe nonfuiflent, minime credidif- nonitaintelligendumeft,quafiablatiuusi]le,rrK/r#
fentjCm conftet ex Ioannc , etiam poftqum ab Ulis lapide caufam,id quafi fignum , effectumque ar-
dox fuerant, non atis credidifle , fed exiftimafle gumentum fignificet ; tamquam dicat,qux carofuic
potisfurtoab aliquo fuifle fublatum. Teniam,vt illa,quf tertia die refurrexit.vt reuolutomonumenti
omnes fraudes, & machinationesanteuertercnt,nec lapide probatum eft.Sic enim intelligendum efl"e,vel
Iudxi, cuma udiflent l'.riftum refiirrexifle ,alium ex manifeftum eft, qud ftatim de re fimili lo Hxrettei
pro eo in eodem fepulcro ipponerent,vt non refur- c^miixtvvelquaUcorpuslefusdifcipulorumyifuiclaih* . CUr ]^ene
rexiflevideretur.Cur autem lapidem Angelus remo- s adeosoiUingrcffusintuitrit. Ita enim egreffumdel- _"^<
ItpU cor
^ArTTlo uerit.de eonobifeum hxretici difputant. Vna enim pulcro Chriftum,ficutingrefsumaddilcipulosfuif- obltantc
{(solutus corum pars ( nam alij quamuis in&ni , fanioris ta- f credebat,vt omnes alij aulores ,'quos paul pft lapide fcl
tra Cal- men iudicij funt ) proptere lapidem ab Angelo re- citaturifumuscrediderunt. pulcro exQ
iniftas. uolutum fuifle putant,vt Chriftus refurgeret, & fe- Alia ratione hxretici nituntur hune locum deuita-
bc pulcro exiret.quod & Hilarius h.dicere videtur,^- re,nefatericogantur, pofse Chriftum, quifepul-^ ^jer^s
. .mon m ge[MylnqU\x)p0minidecabdefcedcnj], & lapidem reuol- crononreuoluto lapide exfiliuerit, inEuchariftix pCr lapida
uens,'& ftpulcro aflidens, mifericordut Bei Tatris infigne quoque Sacramento vn cum magnitudine panis ef- peneuatio,
t, refurgentt Fdio ab infers, virtutum calekm mimer fe. Ceffiise egrediendi Domino lapidem dicunt, & neQ* eg rcG
tnittemis , (Gc enim legendum arbitrer] vbi mytrU ad mollis materix modum, locum Chriftia ;rpori ftt,
Ff 4

t
 6 COMMENT. IN MATTH. 684
dedi(Te.Atvndeidprobatit?Noslapidenondurnre' A lieres, Ioannes vero folamMagdalenam Angelosvi-
moto exiifle perfpicuis Euangeliftarum verbis com- diflcnarret-Quintajquomodo Ioannes fcribatMag
probamus; illi emollitum fuifle lapidem , & quafi dalcnam, cm primm ad fepulchrum venifTet,lapi-
aquam.aut arem folido ChriAi corpori ceififlc,nul- dem reuolutum inucnifle; Angelum ver nonvidif-
lo vllius Euangelifbe verbo, nulla conieclura , nllo femifi poftqum redierat, Sc difcipulis Chrifti refr-
boni auctoris teftimonio probare pofliint; folo metu reionem annuntiauerat,cm Mattharus , Marcus,8c
confitendx vericatis probant, teile valdfufpecTto, Lucas non folm,cm primm venerunt,vidiiTe An
quiqufacillim coirumpitur , nefi id conceflcrint, gelum i fed ab eo ctiam iuflas fuiiTe ife , & difeipulis
Sc corpus Chrifti in Euchariftia, eTe pofe conceder annuntiare dicant.
cogantur.Doccntomnss veteres auiores, Chriftum Ad primam quaeflionem , qui D. Auguftini - ^f**"
eodemmodo, quodevctro matrisegreilusfuerat, nionem fequuti, txiftimant, bis mulieres, non qui- |s at
Se fepulcro euafifle , & ad diicipulos ingreflum dem vefpcr,& man, vt Hieronymus ait , fed orto vfi fint.
fuifle,id eft,ita vt corpore fuo matris corpus,fepulcri iam die,ad fcpulcrum venifie,fcil, nefeioan etiam y Libr -, de
lapidcm,iomus,vbi dif ipuli erant , fores nec aperi ver.reipondcnr.cm primm venerum vidifevn, conf Eug.
rer,nec rumpcret,nec quod fimile rupture eft.ernol- R cm fecundo vidifle duoi. Alij primm quidem.an- Cap.14.
aOuxftad ^rct > ~ec^ penetrarct , Iuftinus martyr*, Chrybfto- tequmin fepulcrum ingrcderentur, vnum vidiiTe
orthTit7. rnusb,Gregorius NazianzenusSHieronymus11, Au- Angelum , deindein fepulcrum ingreTs,<aut vnum
b Hum. t. gulinuse,Euthymiusf. & alterum.vtindicat Marcusyaut duos, vt Lucas ,&
de loan. Etfedebatfupereum.] Sedebat per lapidem An- loannes fcribunt , intus vidiiTe ; quemadmodum
Bapt. gclus,q u a fi mulierum aduentum expetans , Sc quafi Theophylaftus * , Sc Diuus Thomas a interpretan- ^"^"1'
In Trag, tur.Noloaliorumiudicioprefcrrimeum.Itaqueli-1 c" **
de Chrilo indicans i,qui lapidem reuoluiTet; fedebat enim fii-
pat, per opus fuum.Quomodo autem federe hcdicatur, cebit per me ledori fequi in re minime comperta, aHocloco
Qnxtt.g. cm apudLucam fiantes introducantur Angel, & quod h -nillirnum eTe vero iudicabit. Tarnen ego
iHcdib. quishpisillefueritjfiiperquem Angelus fedebat 5, quidemtria hoc loco ani mad ucrto, magno multorii
eer. de duurifumus. interpretum recepta confenfu , quae perfuadcrc mi
temp. i}. ^ Erat autem as~peuscwcut{ulgur,&veimentum hi non poflm. Primum eil .mulieres bis ad monu-
fie'cm. eiuscutnix.~\ Omnes Euangcliftas inblitum Angel mentum venifc Chrifti. Secundum, cm primm
gVeif.feq. habitum iludise dccripfcrunt, omnium verdili- venerunt, aut nullum , aut vnum tantm vidiife An-
gentiifim Matthus. Marcus11, & yiderunt, inquit, rgelum.Tertium,vnum extra monumentum,aIterum
h cap.i.y. uuenem tdentem in dextris coopertumola candida , Sc Lu- intra, autvnum extra duos intra vidiiTe : quae tria,
j ca cas ificce duo viri eteruntfecus illas in yeefulgenti.loan- quia ex illis video omnium5quas propofuimus,quae-
Kcap.j*' nei n-'t&vidit dues singelos in albisfedentes , vnum ad ca- ftionum explicationem magna ex parte pender,
it put, <Jr vnum ad pedes, ybipofiium fuerat corpus. Non opera: pretium me fafturum arbitror,fi refutauero.
vaca t tanta diligentia mylerio , cuius & aliud iudi- Atque primum, &fcundum, quia iu copulata Mulierct
cium eil. Sip legimus Angelos vfitato hominum funt,vt diilrahi non poffint, fimul funt,& communi- femel -
habitu , ita vt hommes eTe crederentur , hominibus bus argumentis refellenda. Primm quidem , cm tuma(I fc".
IGen ii - apparuilTe1. Hicautem nouo veftieu, noua fpecie, Mattha>us,Marcus, & Lucas mulieres ad Chrifti fe- "ajru^
Sc it.i 1 sc nouo fplcndore Angeli videntur. Minime difficilis pulcnim vcniiTe dicunt, dubium proie non eft,
19. t. conieftura eil, ide miihic Angeli fuerant, vtece- quin de primo earumloquantur aduentu.Proptcre
lefti, diuinaque auftoritate refurreclionis Domini enira dixerunt , fummo vcniiTe mane , vt indicaren!
lui V fidem facerent, Oportebatea venire fpecie, vtne- venifl,cm primm,& per(bbatum,& per fquen-
D. t. 16. mo eos Angelos eifedubitare poffet. Cm ergone- tem fabbatum ,noc"lem venire licuit,quafi totamin-
Zich.i.r. ceTcnonfit,vtAngelieTccognofcantur,quinpo- > fomnes nodem egerint, tempus illud expectantes
Tob.,;. (.1, tmsintereiTcr,vtnoncognofcerentur,cornmuniho- matutinum , vt ad ipulcrum properarent. Atqui
fii.tj. minum forma mittuntur, ficut ad Abraham ul ,& ad tunc, cum mane venerunt, dicunt eas vidiiTcAnge-
weMcuti ' Lotn)&adTobixfilium mififunt:cmautcmvti- los ;nifi velimusapertam eorum verbis vimaferre.
forma' . le eft i vt Angeli eTecognofcantur, peciem humana Deindenemo,qui attent Euangeliftas legerit, dubi-
pauierint. illuftriorcm pra; i ferunt,vt in Acb'sp. Quem ratio- tare poterit,quin mulieres, Angelorum monitu, Pe-
m[Gen.i8.t nem Cyrillus affert 4 , Gregorius ver6r,& Beda' tro.&Ioanni Chrifti refurreftionem annuntiauerint;
T ' ' a''am 4uo4uerat'oncrnre^^unt>cur^P'cn^ent'^1~ illos vero & mulierum teftimonio, & audito Ange
cap 7' ^'tu Angc'iappaiucrinr,ncmpevtrerurgcntisChri- lorum viib,cxcitos,ad ipulcru m accurrifl~,vt ipfi fi-
qltb.inlo*. ftigloriam, & gaudium de eanoftrumdemonftra- bioculis iuis fidem facerent. Scribit enim difertis
II cap 46. rent-Eodem pertiner, qud Marcus iuuenem vocat: verbis Marcus b, Angelum mulierilAs dixifTe , ltt,di- cap. it.f.
r . in numquam enim Angdi alia,quam iuuenili forma vi- cite dijeipulis eius & Petra , ergo pris viderunt Ange
Euang. t o. cri f0let>t,vt eorum , mmquam fenefeens, & femper vi- lum , quam Petro renunciarent , & quim Petrus &
loci C'm &MV"ytt',lts>vt ait Dionylius igrtmmortalitas, ligni- Ioannes ad fepulcrum venirenr. Quid enim opus
Cur angeli ncetur.Po.rMatthafus.&Ioannes Angelos;Marcus, erar.iubere vt Petro dicerent,refrrexiTe Chriftum,
iuuenili & Lucas homines appellant;ii;i,quod erant, hi,quod fiipfiam venerat, & vacuum corpore fepulcrum
furma ap primo aipectu videbantur,declarantes. E oculis fuis vid erat ?
parent, Multa: ver hoc loco propteream .qui inter Euan Quiautemexiftimant, bis ad fepulcrum venifle Mulitres
cclefc
hiet.c.ij. geliftas videtur e(Te, difordiam , difficiles quaeftio- mulleres, &{ cum pnmum venerum nullum vidiiTe rBpe'me
nes funr.Prima.quomodo Matthxus,& Marcus vn, Angelum , illud etiam dicunt, aut dicant necefle eft, aduenm
Lucas & Ioannesduos Angelos fuiiTe dicant. Secun- prius Petrum , Se Ioannem ad fepulcrum venifle, non Tidfle
da,quomodo Matthseus dicat, Angelum fedifle fuper quam mulieres vllum vidrent Angelum , quemad- dici aon
lapidem, quem reuoluerat , qui vtique extra monu- modum videtur indicare Ioannes, cuius narratione Pote*'
mentum erat, ita vt Angelum ipiura extra monu moti in hanc fententiam impulfi funt. Hoc autem di
ucap.tf.f, ment! 1 m fuifle neeeTe fit. Marcus ver u,& Ioannes 1 fertis Marci verbis omnin repugnar. Prxtcreane-
xc.io.il. inrra monumentum , illeiuuenem,hic duos Angelos quaqum obcurc Matthaeu s i n dica t, cod e m tempo -
vifos fuiiTe dicant. Tertia, quomodo Matthaeus, & re,& milites,& mulieres vidifle AntreJum ^prxtimere Vf.i."
Marcus Angelum fedifTefcribant, cm Lucas dicat, autem eius extemtifunt cuflodes , &>f$ifwrt velut mwtui.
ftantes Angelosa mulieribus vifos fuifTe. Quarta, Manifeftum autem eft, milites, antequm Petrus, 5c
quomyl Matthasus, Marcus , & Lucas plures mu- loannes ad fepulcrum venirent , 5: Angelum vidifle,
 4585 CAP. XXVIII. DE RESVRRECT. CHRISTI, 68*
& exterritos difcefliffe. Nec enim Petrus, Sc Ioanne$ A ramm foris oftium habens, qu introitus eifcr, intus
tarn audafter ad fepulcrum veniffent , nifi ex mulie er fepulcrum, vbi corpus reponeretur.quod alio
ribus cognouiffent, iam milites dicefiffe. Nam mu clauderetur lapide. Eiufmodi autem fuifle Chrifti DuolapU
lieres, cm adhuc mihtibus ipulcrum cuftodire- fepulcrum, quale Auguftinus animo finxerat,& Be- e% Inoftio
tur, venire aulas mirum non eft. Solotmilitaris fu da ,& Brocardus 1, oc omnes qui viderunt, vno ore "^nhufn"
ror in virs acccndi,muliei ibus parcerc.Scribit pr- confirmant. Duo igiturerancbpides,.ilter foris quo K|ee" '* .
a eap.14 tercLucas ',eo ipfodie,cim duo ex dicipulis irent ttius monument! oftium cludebatur, alter intus, Much
in Emaus, Chrium fe illis adiunxie comitem, eof- quoclaudebatur fepulcrum,vtrque Angclireuol- lindecn'p
b4 Vcrf tr qucdixireb,Nf<ofw ferabamut,quiaipfe effet redem- uerant primum.vt mulieres ingredi poffent; fcun- bis Hic-
. ).
* purus lfrael,& rtuncfuperluc omnia , tenia dtes eft hodte, dum, _
vtvacu? fepulcrum
f*^ I _ viderc.
__ I _ . . I ergo non riir*lcn,&
Angelus ntfa 1 im Xi
quodbacfaa-junt : fed& midieres quxdam ex noflnster- fiiperprimum,fed luper fecund urn fedebat. Sienim 0COU1"1
rueruntnos, (jtut ante lucemfuemnt ad monumentum,<2 non fuperprimum fediflet, primo afpeftu mulieres ter- faua,
itmento Corpore eius , venerum dicentes , fe etiam vtfionem ruifet , eque auefuiffent in monumentum introi-
Angelorumvidxffe , qui dicam eum viuere , CT abierum qui- re. Et conueniebat, non fuper primum/ed fuper f-
dam ex mm ad monumentum : & ita inuenerunt,cut mu- " cundum federe lapidem, & vt oftenderctfidcfv
iieres dixerimt. Minime dubium eft, quin cm dicit: pulcri lap'idem amoniife, vt mulieres vacuum fpul-
bierwit qutdam ex noflns ad mommentum, Pctrum , & crum viderc poiTent, & vt ipfo quodammod digi-
Ioanncm intelligat. Atqui pris dixe at, mulieres to,locum, vbi Chriftus pofirus fuerat, vacuum de-
vifioncm Angelorum vidiffe,eamquecPetro & cx- monftraret. Sicut m dicit : Surrexitenim,cut dixit. - m VciT.*.
teris difeipulis narrafle. Ad hxcaliorum etiam gra- nite, videte locum, vbi potuserut Dominus. Cmergo
mffimoruminterprctumau&oritasaccedit.qui cum Matthasus dicit, Angclum remouiffclapidem,vtr-
primm mulieres ad fepulcrum venerunt, Angclos que lapidem intelligit : cm dicit iedille fuper eum,
Orat.tde vidiffe putant ; in quibus Gregorius NyiTenuseftc. fecundum intelligit, qui intra monumentum eran
Chriili rc- Cm ergo, qui bis mulieres ad monumentum ve- Nam ciim fuper vtrumque federe non pofer,necef- Angel i
funcio- niTcdicunt, non alia ratione dicant, quam ne loan- ft cft,aut fuper primum,aut iupcr fecundum federit. mnlienbus
*** ni, quividetur fignificare mulieres, cm primm Mattheus fuper primum fediife non dicit, Marcus, ^".*'
venerunt, Angelum non vidifle, repugnare videan- Lucas, & oannes fuper Iecundum fcdiffemanifeft d0'i"pjgU"
tur: cmqueprobatumfatis, vt opinor. nobis fir, dicunt, cm dicant fediife intus, ergo& Matthxus, non npri_
cm primum venerunt, vidilfe Angelos, nulla illis cm dicit fediflefuper eum , fecundum lapidemin- mo.
reliqua ratio eft, quamobrem bis dicant, adfepul- telligit. Vndefequitur etiam fccundm Matth cum,
crum veniiTe mulieres. Nam locum Ioannis ita pau* Angelum no foris, fed intus mulieribus vifum cfle
lopoit explicaturi fumus, vt nulla prorfus appareat Obijciet aliquis, qud Matthxus n fcribat dixifle nyetr g;
repugnantia. Conftat ergo&Temel tantm veniiTe mulieribus Angelum, venite,yidete locum,vbi pefitus erat
mulieres, & tunc cm primum venerunt, vidifle Dominus, quafi eas nondum in monumentum ingref-
Angclos. s, ad ingrediendum inuitet. Scio etiam hoc multos
i cap. Tertium, facilius eft refutare. Marcus d, St resfi^ interpretes fcfellifle, quod exiftimarr, mulieres his
4- S- cientes, inquit, -viderunt reuolutum lapidem,& introeumes verbis ad ingrediendum in monumentum inuitatas
Mulieres in monumentum , -viderunt iuuenem Jedcjttem in dextr. efle,cm non ad ingrediendum, fed ad venidum,id
DOn v.ic- eft, adaccedendum , & videndum fepulcrum inui-
innc ni Dicbirus nimirum erat Marcus, alteram Angelum
An- extra monumentum vidifle, fialiquemalium extra tentur. Ncc cnim dicit Angelus, introne, fed venite-
gelnm la vidiflent , vt vulgo creditur Matthxus indicare Erant cnim ism intra monumentum , vt Marcus,&
ta mona- Accedit quod& eum, quern Matthxus, & cum, j) Lucas difertiflimfcribunt.Cmenim ad monum-
quem Marcus mulieribus vifym fuifle dicunt, cx tum veniflent,& prxter opinion em , primum lapi
ijfdcm, quibus adnftilieres vfus eft verbis; cumdem dem, dc quo in via follicitx fuerant, remotum intie-
fuiflemanifeftumeft. Vterque enim dicit : Koliteti- niflent, audaeringreifa funt, cm intus effent,&
mere vos : fcio,qudlefum, qui crucifixus efl, qusritts. Cm Angelum fuper fepulcri lapidem fedentem vidff-
ergo ille, dc quo Matthaeus,& ille , de quo Marcus fentjobftupefacbercftitert, non audentes ad fepul
fcribit, idemfuerit Angelus,& Marcus, cm mu crum acceder. Angelus vero primm iubet timo-
lieribus intra monumentum, perfpicuis verbis vi rem poner, No//ff,inquir,rwfr vosyfcio,qu lefum,qui
fum fuifledicat, Matthiusveroextr, vifum fuifle crue fixus c,qtmitis; furrexii,nonefllc. Deinde inuitat
non dicat, fed tantum fuper eum , quern fcpulcro ad accedendum, videndumque fepulcrum, Vcnite,
dimouerat, fdifle lapidcm,fcquitur, non extra mo videte loam, vbi fotus erat Dominus.
numentum, quod Matthus non dicit, fed intra, Obijci etiam poteft, quod Lucas 0 fcribat, & inut- .14;
quod Marcusdicit, vifm fuifle. Maximquccum nerum lapidem reuolutum monumemo,& ingrejft noninue- 1.3. 4.
ecap.*4 4. crteri etiam Euangeliftx, Lucase, &Ioannes f,non nerunt corpus Dvmim lefu,&fMum e dum mente confier-
f op. to. foris, fed intus, dicantjduos illos Angclos vifos. ejfeatde iflo, ecceduoviri fletemnt [ecus illxs in vefle
Scio,quid plerofque, vtalitcrfentiant, interpre- fulgenti. vbi indicat pris mulieres nonfblmin mo
tes moueat. Scribit Matthxus S, Angelus emm Domini numentum ingreffas fuifle, fed ad fepulcrum etiam
j Verf. i.
descendit de codo , & accedens reuoluit lapidem , & edebat quod intus erat , acceffifle, idque vidifle vacuum,
fuper eum: apert fignificans fpcrillum ipfum lapi qumautab Angelo inuitarentur; aut vllum vid
dem, quem reuoluerat, fedifle Angelum. Illum au- rent Angelum. Kefpondeo, Lucam per anticipado- Lucas cum
temJapidem non intra, fed extra monumentum fuif- nem locutum efle ; quia enim eo properabat animo, Iiis conci
fe colligunt,ex Marco h. Qi,inquiunt mulieres, rt- vt narraret,mulieresChriftumin fpulcro noninue- hatur.
http, i g.y
uoluet nobis lapidem ab oflio monumenti ? in oftio igitur, id niffe.quia iam refurrexerar,id dixit,antequm com-
eft, foris, lapis erat. Quod fi fuper eum fedens mu memoraret, Angelos ab illis vifbs, eorumque tefti-
lieribus vifus eft Angelus,cxtra monumentum vifus monio Chrifti fuifle confirmatam refrredionem.
eft.Miror ncminem,quod fciam,interpretum obfer- Hinc primx fimul, & fecundas quaeftionis ear quin-
uafle duos in monumento fuifle lapides, &vtrum- que, quas fupr pofuimus,explicatio colligitur. Pri- CurTnue
quefuifleab Angelo reuolutum. NamSc D-Augu- mx, duos fuifle quidem Angelos, quemadmodum tautum
u0 fti'nus1 fufpicatur, monumentum Chrifli non iblm Lucas, Ioannefque commmorant, idquiaynum Angelial,
i Libr j'.de
coof^Euig. contmuifle fepulcrum, fed xdificiu m fuifle, quam tantm cum mulieribus loquutum fuifle creddum a'li^un
eft (ncc enim necefle erat, vc alter, cum nonnifi ^!?"ne"
cap 34. ipfe maceriam appellat, vt vero fimile eft, concame-
Ff ij

> f
i

...
 6$7 COMMENT. IN MATTH. - 88
eadcm dieer poflct,loquerctuOMattha;u$,& Mar- A tcrgerct, vngeret, ofcularetur : rurfus K, Thariftus x cap.u.
cus, quibus propofitura erat, quid rnulicribus An- ans bac apudfe orabat , enim ftetifle credcndum
gelidixiflent recitare,vnius tantra meminerunt, fi- eft, cum oraret , hominem praeenim profeflum hy"-
cut contrario, cum m ultx mulieres ad monumen- pocrifim,& I oannes, 1 Ego baptizo yoi in aqua , mdius \ . .
tura veniflent, quia vna pro omnibus Magdalena,& m verumetit , quem vos nef:itis , id cl t , inter vos
cum Angelis , & cum Chrifto loquuta eft , cius tan- eft, prafens vobis adeft.
tum Ioannesmentionerafccir. Lucas ver, & loan- Quarta quzftio altera propofira confimili qua:- Qaarnc
nes, indicare voltes ngelorum teftimonio Chrifti ftione oluitur.Quxritur,cur Ioannes folam Magda- qux'liomf
refurreionem probatam fuifle, teftiumnumerum lenam Angelos vidifle dicat,cm caeteri Euangeliftf exP ic*n'-
vt exprimcrent,necefle fuit. Conueniebat enim duos plures dicant,qua viderunt,fuiflemulieres? Qua?ro
filtern Angelos fuifle teftes, vt inoreduorum, vel fimilitcrergo, cur Ioannes fc-lam Magdalenamad
trium teftium ftaret omne verbum;& videmus in fi- monumentum veniiTe dicat,cm caneri Euangeliftae
mili cau,afcendenteinccelum Chrifto.duosetiam plurcs mulieres venifle dixermt Non fuit Euange-
candidis veftibus Angelos apparuifle, qui cum & liftis propofit,omnia penitus connumerare. Plures
ad cxlum ire, & eodem modo rediturum efle teftifi- jj iuxta crucem Chrifti mulieres erant: multi etiam vi-
a Aft.i. lo. carentur *. ri, vt Lucas m indicauit, Matthaeus n tres tantm no- m --
Repugnare huic interpretation! videtur illud, minauitmulieres,quajca;teris&notiores,&diligen- ^
cap 4 qud Lucas fcribit, Angelos mulieribusdixifle, tiores erant, virum nullum. Eadem ratione Ioannes, ff# *7'
j# ' Quid quaritt* viuentem cum mortuis^.Si Ioannes c, An- & folam Magdalenamad monumentum venilTedi-
e cap. t o. gelos dixifle Magdalena?, mulier quid floras ?. Facilis xit,& folam vidifle Angelos, quia baud dubium eft,
* olutio, efle iyllepfim, qua, quod vnus fecit , totum quin Magdalena precipuas eius officij egerit partes,
d genus fecifledicitur, qualemfuprdexpofuimus,& & omnium aliarumfueritnobiliflima. Quod vel ex
44. " multisScripturarum exemplis confirmauimus , vbi eo intclligitur, quod esteri etiam Euangeliftr, cm
latrones conuitia in Chnftum ia&afle dicuntur, plures nominant.eam mper primo loco ponunt,vt
.. quvnus latroiaauerat,&apudD.Paulum*pro- Matthacus,& Marcusp. o cap.ir.
jj.}7. pnetae fedi fuifle, cm vnus fcusfueritlias: ora Qnintaquaeftioreliquaeft, qua: in blius Ioannis i<- 6l k
leonum obturarte , cum folus obturauerit Daniel. explicationeverfatur,quiqueomniumftraliarum j^"^'
. Angeli ergo apud Lucam, & Ioannem, cum mulie- difficultatempepcnt.-quomodolones4 fignificare pCaJ, jJ4#
ribus loquuti dicuntur, quia alter eorum cum Ulis videatur, Magdalenam,cmprimmadfepulcrurn if.i.
loquutus eft. venit,nequcAngelum,neque Dominum vidiTe,fcd q cap.w.i.
Explicado Secunda; vero explicado quaeftionis ipfi iam per ftatim,vtlapidemreuolutumvidit,recurriiTe,& Pe- * .
fecund* femanifefta eft. Probauimus enim, Angelum.de quo tro, Ioanniqucnuntiafle, Tulerunt Dominum de
qiucftionis. Matthus loquitur non extra fuperprimum, fed in- monumentoy&nefcimus,vbipofuerunteum : pftverfi- ^.
tr monumentum iper fecundum fedifle lapidem. gnificarredijfle, & Angelos, Chriftumque vidifle.
Itaque nuIlaeainrcinterMatthxum,& Marcum Tam peripicu hsc Ioannes dicereplerique inter-
cajterofque Euangeliftas diflenfio eft. preti bus vifus eft,vt ex eo alios Euangeliftas,quic6-
Explicario Tertia quaeftio etil multis difficilis iudicatur, trarium dicere videbantur, explicandos putauerint.
tertix. admodum fecilis mihi videtur elfe, quia in vnius Tarn perfpicu mihi alij Euangeliftx contrarium di-
proprietate verbi tota res vertitur.Qu|rebatur,quo- cere videntur, vt ex illis Ioannem explicandum pu-
modo Matthacus, Marcus, & Ioannes ftdifle Ange- tern. Nam fi non fententix peripicuitate , cert nu
los, Lucas ver ftetifle dicant. D.Auguftinus,& qui mero vincat , equum eft. Quis autem credat , tre*
eum fequuti putant alium, de quo Matthanis, & Euangeliftas, quafi communicato confilio confpi-
Marcus,& alios, de quibus Lucas,& Ioannes loqu- rafle, vt obicur loquerentur. Facilius creditueir,
tur, fuifle Angelos, facile fibi videnturrefpondere,^ vnum Euangeliiram,qum plures, obfcur locutum
fllum fcdiflc.hunc ftetifle. Quid ergo Ioanni facienr, efle.Magdalcnam & rcliquas mulieres Icmcl tantm
qui de illis ipfisduobus Angelis, de quibus Lucas ad monumentum venifle, & antequam Petro, &
feribir, loquens, fedifledicit, cm eos Lucas ftetifle Ioanni nuntiarent, vidifle Angelos,firmifllmis no;
dicat ? Alij pris fedifle, vt Matthauis, Marcus, & bis argumentis paulo ante probatum eft.
Ioannes fcribunt,dein,vt cum mulieribusloquercn- Quo ergo modo Ioannes interpretandus?Non ftr- IanBci
tur furrexi ( , ftetifleque , vt ait Lucas. Diin&io uauit, vt Euangeliftis fispe contigit, in hiftoriac nar- MPlic4tllt*
meo quidemiud icio minime neceflaria, cm feci- raone rerum geftarum ordinem,& quat fimul gefta
lis poffimus, explicata verbi proprietate, quod Lu- fuerant, non fimul, fed alia pris, alia pofteris com-
f cap.t f. cas ftetifle Angelos dicit , interpretan. Dicimus ( mcmorauit; fimul & Magdalena venerat,& Ange-
Stare in landi vcrbum,& Latin, &Graece nonimperre- losviderat: pris venifle,& lapidem vidifle reuolu-
fcriptura imn corporis habitum,fed folam aliquando prasfen- turn , pft Angelos vidifle, narrt. Quod probabi-
Snifim! tiamjfolam aliquando quietemfignihcare:ftare enim lius videbitur, fi huius ipfius non feruati ordinis
' dicitur,noniblm,quiretuseft,fod etiam, qui prx- caufimaliquamnoniraprobabilemreperiamus.Pu-
g cap. it. fens eft, etfifedeat: exemplafunt fupr 8, Umendico E ut Gregorius Nyflenus r, Magdalenam Petro, & r Orai.d
t. vobis,funt quidam de hic ftantibus, id eft, ex his, qui ad- Ioanni nihil de Angelis,q uos viderat, dicere voluif- Rcfurreft.
funt ; qui prsefentes int , qui nonguabunt mortem; do- fc, qad ft delufam crediderit , veros fuifle Au-
videantjfilium hominis venientem in regno fu , Sc apud gelos , proptere non dixifle Chnftum refurrexie
h cap.nl Marcum h,c;,inquit, abitisad orandum, dtmittite, ftd tulerunt Dominum mtum de monumento , tr nefeimus
Xf, quid habttisaduerfuidlinuem; enim iubetvtreti vbi pofuerunt tum. Ego cm Ioannem lego,peripicere
orent.fed vtfttnt,ideff,vtquietiorcnt,autvtftent, mihivideor, eum omnibus prstermiflis rebus, eo
id eft, coram Deo ftfe quodammod fiftant , & re- properare voluifse, vt exponeret , quomod ipft, 8c
prifentent, quia oraro Deum, alloqui eft,&apud Petrus continu ad primum Magdalena; verbum,
i eip.7. j7.*-ucam ' & tttemulitTy quttratinciuitatepeccatrix, vt ad videndum ftpulcrum cucurrifsent. Itaque & felones
jt^ ' cognouit, quiddccubuijfet in domo Tharifai, atttdit alaba- Angelorum, V Chrifti omia vifione, fuam,& Pe- cut omift-
rum vngucnti, & flans retrifecuspedes eiustUcrymis emit tri ad monumentum feftinationem exponit, non vl- rit na"iiC
rigare pedes eiuSy&capiUis capitis fuitergebat^ ofculaba- la quidem glorix cupiditate , qua: ab tarn procul *^",
tur pedes eius : non enim erefta erat , fed ad Chrifti aberat,vt ne nomen quidem fuum exprimere volue- - &
pedes prouoluta, cm eos lacrymis rgaret , cap illis rit ; fed iludi probands rcfurrcftloni s Chrifti , vt bs .
 "ai CAP. XXVIII. DE RESVRRECT. CHRISTA
^um primm fe, &Petrum, oculatoseiusfuiete- A tunc intus fdentes vidifle Angelos.
ices declararen, mairque hifloriipfius habcretur Et facti funt relut tnortm.] Exnimes timor,
fides. At non iolm Ioanncs,dicetaliquisifed eque quod & Daniel^cm Angelum vidiec,accidiue le-
ipiquidem Magdalena Petro, Ioanniquenarrauit, gimus d.f non remant, inquit, inme foriitudo , fed& ca tQ g
i Angelos,& Chriftum vidifle, quin indicat non fyeciesmea immutata e inme emarcui , eque babui *'
vidiiTe,cm dicit,tuleruai Dominum de monument, quicquam yirium. Tinmerunt autcm cuftodes,non
& nefcimuj,ybipofuerunt eum; fi enim Angelum iam vi- humano tantm timor, ne i quafi Chriii cufto-
dinrct,&abeodeChr^irefurrcftioneilii{retcdofta, dibus eius corpus repct.*retur , qud cmreddece
dixiiTct vtique,refurrexi;re Chriftum, non de monu- non poiTent: quafi aut negligentia fua difcipuli fura
mente fublatum fuifle,idque & Angelorum vifione, ti client , aut ipfi pecunia corrupti illis tradiduTent;
& teftimonio confirmait: dixilfequod mult plus pccnasluerent;fed multo etiam maxime diuino.ne,
ad faciendam fidem ponderis erat habiturum , fe cm vidrent Chrifti refurrcftionem diuinitus ac-
Chriftum ipfum vidifle. Quid fi proptere Pctro, & cidiife, ciquediuinitatem confirmare, diuinitus
Ioanni, fe Angelos, & Dominum vidifle non dixit, etiam aut immiflo fulmine, aut dehifeente terra ab
qud ill i fimulatque primum audierunt verbum, eo punirctur, vtqui Iudzorum celeri operam -
non-expec"tatis pluribusad fepulcrum cucurrerunt? fitiflent: quemadmodum Pilatus, cm audiuifitt
Quid i prudenter noluit illis Angelorum.Sc Domi- eum Filium eTe Dei , condemnare timuit, & abfol-
ni vifionem exponere, fd ita narrare faftum , quafi uendi qua;fiuit occafionem e. Timuerunt etiam vib e loan* r>.
fublatum olum de fepulcro Chritum putarct, vt Angelo mulieres ', cdnullus buangelifta indicate .
eos,& ad vife^adum fepulcrum, & adquaerendum tantum earum,quantusmUitumfuit,fuiiTetimorem, f Verf-8-
Chriftum magisaccenderet, credens fore, vt fiad vt exanimes firent. Contra vero Lucas verecun^ Mj rcl l6'
monumentum irent,& Angelos , ficut pa, & Chri- dum pctiiis timorem , quam vllius periculi raetum l\,c % . .
ftum vidrent; necfuo illis telHmonio iam opus ef- fuiTe fignificat. Cw, inquit, timerent,& deciinarent
% eap.i4. fet?Obhrevidetur, quod Lucas a icribat, mulieres vultum tn ta/rom* Vul tum enim in terra m declinare,
j. dicipulis narrafle,le etiam ad fepulcrum vidiife An- non tarn fuit timoris, qum verecundia?. Et vero
gelos,& quodam ex dicipulis, id eft, Petrum,& quis inolito,& fupra humanuni Angelorum vilo
loannemadfepulcrumcucurriire; fed non dimmile nontimeat? TimuitDanicI 6. Timuit Zacharias h. g Cp t9-
vero eft , initio mulieres nihil de vifis Angelis, & Timukipfa Maria virgo i. Sed aliter boni, quam * r
Chrilodicere voluille, eque de ipa Chrilu rcur- mali timent. Auget enim malis mala confeientia ti- !* Luc
reefrone quicquam affirmare, fed quafi furto fu bla- morem. Timent mali,vtnequferuij ne pnas dent; ^;!,1'|
tumexiibmarent, tantm dixifle , tuLruni Dominum timent boni, vcfilij , ne coram Angelis minus reue- )
mttm t&uefcnuj, ybi pfuerunt eum ? vt quemadmo - rentes elfe videantur, & quia non poteft humana in- aliter boni
dumdiximus, ad vifendum fepulcrum difcipulos firmitasdiuinum ferre conipec~tum. Timent milites, alucrmali
e-xcitarent : quod ad excitandum Petrum,& loann & exanimantur. Timent mulieres,fed non examina- timent.
cseteris ardentiores itisfuit,ad excitandos , & per- tur; quia, vt D.Antonius, quemadmodum refert D.
fuadendos reliquos, finis non fuit, ideegrelhs iam. Thomas s,&Hieronymus ',dicit, cum bonus An- K inCom.
Pctro,& Ioanne,vt ceteris dicipusjdem facerent, gelus bonis hominibus apparer, etiam fi initio, inu- 1 Hoclo- '
rem totam claris expofuiiTe , narraiicq ue i, & An- firato apeftu timorem inijciat , ad extremum con- c.
geos, & Chriftum vidifle. Hoc enim Chriltus apud folationcm, & animi tranquillitatem rclinquit. -
cap i< Marcumb,illisexprobrauit, quod fjs,quiyideranteum litres ergo, non milites Angelus tim entes confola-
t3^ ' rcfurrexijfe,noncrediderunt. interpretado, &ipfa tur ro. Holite, inquit, timtrevosy vt D.Hieronymus,& m VcrC
perfecredibiliseit.&ab ijs, qui credere noluerinr, poeta luuencusadnotaucrunt Hnncenim vim habet
rtfutar non poteft: hac cnimratione uanglifti j-) pronomen iilud,vw, vtftatimdidturi fiimus.
inter fe omnes maxime conueniunt. Ioannes ergo /. Rjondens Angeiuti] Id eft, exorfus verba
fuum,8f Petri ad fepulrum aduentum primm rur- facer ; iipe enim hune iam Hebraifinum expofui-
rare voluit. Quod cm feciliet, redit peranacepha- mus, quo riJjr bbanab, & relpondcre fignificat , & lo-
liofim,adexpondam Angclorum.& Chriib vilio- qui ireipere, vtfupr n. n cap.rt.
VctCn nem<:- "Maria autemabat monumentum fow florans't Nolittimerevos.] quafi dicat, milites timeant; qui &.;
. ' dume/gofleret indinauit fe, & proexit in monumentum, malo hc animo, quafi Chrifti refurrec~tionem im-
&Didit duos ngelos in albis. Quod autemdieitincli- peditun venerunt; vos,quaenon vtimpediatis,id vt
nafle fe, cm Marcus, & Lucas in monumentum in- pietatis iili,& chai ira tis officium cxhibeatisjveniitis,
troijiTedicantjContrariumnon eft: vtrumque enim nuliam timendi caufam habetis. Hxc eft vis ilhus
fecit, & introi jt, & inclinauit fe, vt ipulcrum vide- pronominis vw.quafi illas militibus opponat, vt Cy-
ret; aut inclinando iintrauit, cm non pedes, led rillus Ierefolymitanus , Chryfoftomus p, Grego- 0 eatecb.
caput, & corpus intra monumentum immiiflet, vc rius 4,Bcda,uthymius,&Thcophylatusadnota- m'.
(pulcrum videro poTet, uerimt.?<<f4t3inquitGrcgorius^tf^OT4wrfx/- P Hora.90.
4. V* tirnere autem eius.] Angcli, de quo proxim ^ uentumjupernorum ciuium : pertimefeant^qui carnalibus de- |^m't'1!*
loquebatur.Quamqum&terrrarmotuterntosfaif- dertjs prajfi, adeorumfefoetatem peningere pojfe deife- uan2,lI
fe euftodes credendum eft ; fed quia res naturalis vi- rant : yos autemxurpertmefcitts, qux yeros conclues videtis.
deri poterat, multo magis Angel conpetu territi Scioenim, quod lefum, qui cruaxui efl^qumt.] R.cd-
funt. Quo autem modo Angelos viderint,ciim ipfi ditcaufam, cur timerenondcbeant,qudnonma-
foris, Angeluvt diximus,intra fepulcrnm ellL-nt,non lo, fed bono, ac pi venerint animo, vt Chrifii cor-
Cufiodes ^ne cau^ qU3Eri poteft. Credibile eft, Angelos cm pus quirercnt , & reiigiofum 11 i vncionis officium
qaomodo primm venerunt, & primumaboftiomonumcnti exhibrent: dque fe fcircconfirmat,nefort,quam-
* ipfi Aa- lapidemremoucrunt, enamforisoftendilTeiefc, vt uis bona fint confeientia , tamen proptere aliquid
gelum vi- cuftodes viderent,ac tcrrerentur,ciim cam etiam ob c mali timeant, quod neciens, qua de caula vene-
denot. caufam venifTent, vt cuftodes hrii refurredionis rint; autad furandum corpus, aut ad aliquid aliud
teftes vel inuitoseTe cogrent. Credibile etiam, cu- agendum mali veni(Te,fufpicari pofit. Qod autem
ftodes, poftqum remotum viderunt lapidem , in- Chritum,& Icfum proprio appellat nomine, &cru-
grefos intus, antcqum mulieres accdrent, vt vi- cifixum fuiiTc, dieit, ad faciendam etiam pertinet ri
drent, num Chrifti corpus in fepulcro effet, quod dem, vt oftendat, fe red Chriftum noffe, nec igno-
cuftodis, ac fidei fu commiifum fuerat , atqua rare eum, &rucifixum,&mortuum, Sc eo Tocq
 6,t COMMENT. IN MATTH. 691
* fcpulcum fuifTe ; fcirc tamcn ie cum rcrrcxiTe. A ftantinopolitana in Trullo habita, vtferer decre-
Apud Marcum', lefumtU\arenum crucixum, Anlge- tumcftijVt Balfmonl,icribit; idqueeft totiusfc- g aoii
t cap. i 7. lu$ Chriftum appellat,pluribus verbis Chriftum de-
r etiam Ecclefix vetcre confuetudinc cfirmatum, ?.
* .
fcribcns.quodeodempertinet. Sed Matthanis Na- quxfacrumillud de refurreftione, quod nunc die n In Com.
zareni vcrbum prxtcrmifir, Lucas k alia Angclorum fabbati hora vixaliquando decima cclcbramus, ad a^D't>n.
eap.i4..
rcitt verba, Quid, inquiunt, qutrit yiuentemcum mcdiam noftcm celebrabar. Alij fub auroram circi-
mtrtuts\ loanncs rurfus alia c, Trlulier quidflow} omnia tcr galli canrum refurrexiffe credidcrunt. In quam
e cap.to.
dixifle Angclos crcdendum eft. Primm rrulicres fententiam Gregorius Nyflenus' magis inclint. i
ccepiflc plorare, cm fepulchri oftium apertum vi- Romanos etiam ea hora, quafi tune Chriftum refur- refuneft.
dilleni, cxiftimantes Chrifti corpus fublatum fuifle. rexiTe crederent, folitos fuifle bluere ieiunium,
Atquc hoc eft, quod bit loanncs, Maria auiem Dionyfius audor cft : Euthymius etiam affirmt,
abat (orisfloranstvnam nominan?, omnes intelligens: earn omnium anctorum Patrum opinionem fuifle,
mox plorantes in monumcntum ingreTas efle, An- quam& ipfe, vt probabijiorem, fcquitur. Certifti-
gelque illis dixifle, Quidp!oratt & de fola Magda- mum eft, quod & Gregorius Nyflenus in ca, quam
lena loqucns,ait loanncs, Magdalcnam vnam pro " paulo ante diximus, oratione, & Hieronymus ,& Quel\
omnibus rcpondile, qwa tulerunt Dominum maim, vt Euthymius I moncnt, qua hora Chriftus refurrexc- atl He
idem fenbit loanncs, tunc fubiecifle Angelum, qui rit, neminem fcire polie mortalium ; blum fcirc f^oc Io_
pro fe,& altero Angelo loqucbatur, Holttc timereros: ipfum, quivtvoluit, &quando voluit, refurrexit. co
J cio enim quod lefum, qui criicfixnt efl, quarit , yiueniem Cxterm , cm certa dfunt argumenta , aliquis
tum morons', quail amicis verbis earnm incredulita- conieebiris locus eft,& in rebus inccis, quod fimil-
temfubrcprthendat. Si enim Chrifti verbis, quibus litnum vero cft, dum verum ipim appareat , pro
adhuc viuens fc tcrtia die refurrefurum arfirmaue- vero rcncndum,fub auroram refurrexiflecrededum Subauro-
rat, fidem habuiflent,non quaerercntvmentem cum cft. Cm enim Angel ideo de clo defcenderint.vt "m chri.
mortuis, fed eum viuerc pro certo ubi perfuafif eum furrcxiic teftarentur; probabile eft, ftatim, vi |'"*["~
fent : ad extrcmum fubiecifle, quod etiam Mat- furrexcrit,defccndiflc, nefi interim milites, aut ipfi, habet' Ec-
thauis, Marcus,& Lucas feribunt, non e hic,funexit, qui occlufcrantjiacerdotesXepuIchrumapcruiircntj cic(4
efquc iuffitfe ad Apolllos ire, & Chrifti illis rc & corpus non inueniffent, furto fublatum putarent, hymnoAu:
furrctUonem annunciarc vt idem 1res narrant ^ idquenon iam data pecunia, fed gratis rati fc vera totl ,UCIS
-Euangelifb " dicere diuulgarent; Angclos autera fub auroram ve- tu("ar:
6. Hon e hie , (itrrtxit enim.] Non litis fuit dicere nifle, ex eo manifeftum cft , quod ad eorum aducn-
n'oneflhic; poteratenimillicnon efle, nec tarnen re- tum mota fit terra. Terra? autemmotus mulieribus
furrcxillci., quiainde tranflitus, aut furto fublatus; ad fepulchrum appropinquantibus, vt ait Marcus,
proptere addit, funexitenim, quail dicat, ide non oriente iam fole facta cft. Tunc ergo Chriftus re J
eft hic, non quod tranflatus, vt vos putatis,aut furto furrexit , aut non multo cert ant relrrexerat. Sed
Molieres fublatus fit, fed quia rcfurrexir. Qnod nenouum & hanc opinionem tantum proba bilitatis habere vo-
qualiiuctc- ncredibile videatur, addit, Sim dixit, confirmans luimus, quantum ea conietura, qUac nobis proba
dulxrtdar. ex verbjs Chrifti ipfius rciurreftionem , & earum ta eft , habere iudicabitur.
guuntur. incredulitatem tacite notans, tamquim dical , fi
7. Et cito euntes.] Cito ire iubet, & vtqumprimu,
Chiifto crcdidfletis,diccnti fete tiarcurrclurum qui ob Chrifti mortem trifles ert lauifhmo rcfurre-
d cap. i. die? fpr d, facile nunc fine meo etiam tcftimonio, lionis ncio recreentur, & vt nutans cor,antcqu
xi.SC 7.1. eum refurrexiffe crcdercris penitus cadat, fides fuftincatur. Marcus m Angelum m cap.ifc
St 1.0.19. & fenitespidett Ucw,ybipcfitM em DmiwJ.] Quod & jj fie dixiiTe ait, Jte,dicite difaptd eius,& Pr;Petro no- 7\
i\ 41. fuo, & Chrifti teftimonio probauerat, nunc expe- minatim dici iubet, ne quia tcr Chriftum negando
rientiaconiirmat,& ipfo vifu nititur fidem facer; peccauerat , exelufus efle ab eo beneficio videretur,
Venite, inquit, yiiete locum, vbipofitus erat Dominus; Do- vt Gregorius n, & Euthymius docuerunt. Hom.u
minum cm vocat , Deum confitetur. Quis enim Q.uidfurrexit.'] Eum furrexifle. Sa:p etn Hcbraif- in Ewg-
Prter
Deum nul- prxtcr Deum,Angelorum Dominus eftVidtur de mum explicauimus.
lus Angc induftria ijfdcm vti verbis , quibus auftore loanne, Et ecce pracedet yos in GdiUam.] Indicat Angelus,
lorum Do Magdalena va fuera t. llladixerar, tulerunt Dominum Chriftum iam in Galilieam difeeffifle, aut qud ita
minus cA. meurn; illedicit, Venite, -idetc locum , fbi pottts erat putaflet, autqud feiret eo animo Chriftum fuifTe,
Dominus; non folm fum, fed omnium & homi- cm Fefrrexit , vt iret inGalilxam, &fe licdifci-
num,& Angelorum Dominum vocans. Hoc enim pulis oftenderet: nri malimus prxfenstempus He-
indicar, cm abfolut, Sc fine vlla adiclione Domi brarorurn more pro futuro pofitum efle, quafi dicat,
num appcllat. ecce prarcedet vos in Galilxam, quantumeumque
Qoa hora Diftulimus corto confilio in hunc locum quaeftio- feftinetis j feiebat enim Chriftum momento tem-
Chulus nemillam,qunam hora Cht iftus refrrexerit.quod js poris hue illuc volitare. Ignorabar, vtvidetur, An
ttiiircxit. hoc prjmm loco mentio de cius refurreionc gelus, quod paul pft futurum etat, Chriftum f
fala fit. Nofte illa, qua: inter fbbatum, & primam mulieribus invrbemrcdctintibus, oftenfurum efle.
hebdomadis diem, quam nos Dominicam appella- Facit ctiam hoc,ad accendendum difeipulorum ftu-
mus, interceffit, refurrexifle : quod ego quidem dium, vtciimaudicrint, Chriftum iam, vt in Gali
feiam, nemo non dixit. Illud ctiam apud omnes fer laram procedat, difeeffifle, magis e feftinarent , St
auores confiare video, non ante mediamnolem fequi non pigeret, fi prarire pigebar.
refurrexiirc.ctfnon defuerun^qui propter Matthxi Mira humana infirmitas cft , mira inconftantia; r06rmitif
cVcif.i. verba , yepere ^ c, vefpere, id eft, noctis multo erat facilius, Chriftum in Galilxam euntem, kum*n*
initio reirrexifledixcrint, vt Dionyfius Alexandri- & quidem iam ffcitatumatquc gloriofum, qunj mira,
f In Epift. nus f auctor eft. Ea opinio neque fidem inuenit,& in crucem infirmum, 8c ignominix pleaum fqui.
ai Bali- corum verborum.qui bus a ddufti funt cius auftorcs Atqui illud omnes polliciti crant , nc hoc quidem o ap,i
deio. explication.fpr eft nobis refutata. Media furrc- prxftiterunt. Nam cm hak mulieribus difcipulis jf.
xifle noctefi cut media etiam nofte natus creditur, narrata ,>(/funt ante illoscut delir4mentum,ytrb*
multor opinio fuit ; qui,vtidcmfcribit Dionyfius iUa,vt Lucasrfcribit. p cap. 14J
proptcrei Onadrageima: ieiuniii media ante diem Duplex in hunc locum incidit quarftio. Altera 11.
Pafcha node foluebant , quod& in. Synodo Con- cur in Galilara potis, quam in Iuda-a Chriftus fc
 CAP; XXVIII.DE RESVRRECT. CHRISTI. 69

I^SSS!!^S^i^^S^ fuifle,vr nequeiis.qui occurrebant, neque ipfx inter

Car Chri- ln Gablxam iret , ortend crit.- Priorem
m r--1-1
quxftioacm
flus Apo- pleriquead huncmodumexplicant,ideoinGalilxa
toits fc in difcipulis apparere voluiflc,vt liberiiis cum illis age-
Galilea retj eofque docerc poifet:in ludia cnim fcerdo-
: .4 ic;j tum,&.-Pharifi'orummetus impedir difcipelospo-
Yoluerit,
a Horn. *o. terat, vtChryioilomusa, & Euthymius exponunt,
idemquebin aicat Ambrofius. Alij proptere in Ga
b Iq Com.
in cap.44. lila apparere voluifTe , qud ciim diutis ibi suan-
Luc.
gelium prxdicaflet, plures ibi difcipulos haberet,
quos Teilet omnes eadem opera confirmare. Hiero-
nymus,& B.daaliam,iedallegoricamritionem red-
dunt , Galilxam , iuxta nomen fuum,omnium vitio-
rum volutabrum fignificare ,#ideoque oportuifle
cap.* t. . Chrifti prxfentia illuftrari, vt Ifaiasr,quodfuprd
deap.4.i> Matthxus ad Chrifti etiam prxdicationem accom-
modauit, longeante dixerat, a Zabuln, & terra
NepbtbdU yia mans transhrdanem Galilxxgentiumfopulus
4ut ambiddbdt in tenebris vidttluCcm mdgndm. At cur non
itatim e contendiqiix fecunda quxftio erat.Quo-
niam vidit cunctantcs adhuc, & dubitantes Aport
los , nec ituros faille in Galdxam,nifi priusfe illis,vt
eorum corroboraret fidem , Ierofolymx demon-
ftraiTetjVtindicatAmbrofius. Non ergo fcfellit fi
dem fuam , fed fuperauit , quia plus prxftitit , qum
pollicitus erat. Promiferat fe in GalUxa difcipulis
appanturum, apparet etiam Ierofolymae , vt Grego- Q Chrirtum, non de refurrecltione , fed vt ita dicam, de
rius NyiTenus fenbit.
_ -;n
fealixa]iisquidquamdicerenr,icut tunore coriept
homines facer folent.
9. Et ecce lefus ocairrit illis ] Non f.itis cum his ver
bis conunire vidantur,qu. Marcus,& loannes fcri-
bunt. Marcus m ait ,furge/is dutem Iffus manprimafab-
bati apparatprime Mavid Magdalen*, de qua eieceratf"ptem
Amonta, quafi Chriftus aliis tunc mulieribsap-
p iruerit,nec Magdalena; ipfi ad di fcipulos eunti, fed
alis, loannes vero n cum dixiflet, Magdalcnam ncap10-
ftetifTe extra monumentum plorantem.cumquc fein 1j.t4.1t
monumentum inclinaflet, vidifle Angelos , qui earn 17.
" interrogauerint. Midier. quidploras
gauerint, Midier, aaiAhUrsc 2idteit
Jm ,inquit, eis,
quia tulerunt Dominum , Cf nece , pofuerwtt eum.
dtxijfet ,conuerfa eft reimfum, & vidtt lefum
ftdntem,CT nonfciel/dt, quid leftts eft. Dicit ti lefus, Midiert
quidploras*, quem qwtrisl HU exiimdns , qttiabortulanus
tffetfdtcit et, D omine,tufvftidtfli eum , dicito mihi , ybi po-
fuii eum," ego eum tollam. Dien ei lefus, varia. GoniK-
fa illa dteit ti , {abboni , quod dicitur uagiftet. Dicit ei lefus
noli me tangere , nondum enim ajeendi adpairem meum.f^*-
edutem ad fratresmeos : & die eis, Afcendo ad Vairen*
tncttm,&Vairtmyerum. Quod attinet ad Marcum,
minor eftdirHcultas , cm enim illi propofitum eflet
diccre, Chnrtum mulieribusapparuiTe, pri'termif-
fis omnibus circunft intiis,dixit eadem die lurrexjfle
firrclione loquens, quali prius fediiiet, & Magda-
1.^ :rr-. e

xilfe ,idcoquenon potuiiTe,nifi diuinitslocutum Tfeudo prepbetdfurgent, id eft, exiltent, autfe demon- F.xod.|x.*i
elie.Qnre & Chriitum ciTe,quem viderant,crcdcre fti are incipient, &p, [urgent enim Vfeudochrifti. Non ocap.i44..
oportercjcum ab eodem Angelo fore , vt cum vid cnim Marcus docere voluit , qua hora Chriftus re- P Verf.it.
rent , priditum fuifle. Sic Samuel, vt Sauli perfua- urrexilct , quod vt docuimus 4 , incertum omnino yei6
deaoea.quJE illi pracdixcrat,futuraeflre,qua;dam alia eft, fed qua hora Chriitus mulieribus apptruilTet. "
pr.i- J :xi -_q .: v eodem die Saul experturus erat , vt ea Quodautemfolamnominet Magdalcnam ,autideo
exterisfidem facerent . Cm dbterts, inquit, bodie i me, fecit,qud foli prius Migdalenxapparuerit , vt pau
imtenies ducs yiros iuxtd fepidcmum Bichel innibus - l infr difputaturi fumus, autqud cum omnibus
jdmm m mertdxt , dtcentque ttbt , * dd D fimuInmlicribusapparuerit, tarnen cura fola pris
auas teras permarendas t. Eodem modo Chnftusf, & Magdalena locutus fuerit. Verba Ioannis plus ha-
t 0 nr,inquit ,dtxtyobts,prmjquamJiatiyt, CAmfadwn bentdificultatis. 1
floann.14 fueritfCreddtis. Marcus 5 paulalitcr dicit, >&S<fH7nv Sunt igitur,quiexiftimentbisfe Chriftum mulie
ij. v/M'sficut dixit yobis , vt Angelus non i,fed hriftum ribus dcmonftrafle. Primum, foli Magdalenx adhuc
S P-i <-7. hoc pr.xdixifle dicat, alludetu verba Chrifti , qua: iuxta fepulcrum hrenti,&: retro refpicienti.vt loan
paul ante mortem difcipulis dixerat , &poftqUdmre~ nes diccre videtur. Deinde omnibus mulieribus,
Kttauh.i 6- Jur/exero Iprttedam yos in Gdld <dtn h. Fortalle hoc loco
quxad fepulcrum vnrant , vt difcipulis nuncia-
pro mi- dixi , VTmv dixu legend um eft ; facilis enim Sc rcnt,redeuntibus. Nam cum omnes in monumento
Maldonati Grject- vnius hten mutatione,& Latin vnius de- eTent.digrcfisjVt abcrint,aliis,Magdalenam adhuc
fio^ulalis traftionc lapfus cfle poruit, & fi ita legatur , nulla in
Kodcilia. plorantcm iuxta fepulcrum reftitifle,cmque rcfpe- Magdalene
ter Mlttr)a:iim , & difcordia erit ; fed facile xilTet'rctr vidifle Chriftum , ab interrogatam, oliquomo
corrigercnon audeo. quid|ploraret, autquid quajreret, hortulanum ra- du Chriitus
8. Etexieruntcitbde monumento cum timte 'Cr gdudio appartient.
tam rcpondifle, Domine,fitufuulifti eum,dicitt mihi,&
magno.] Qud cit exierinr, & Angelorum iuflu, qui P egotumtollam, Chriftum refpondifle nomine cam ap-
Veif.pjp- illis dixerat ', cito emits , dicite difcipulis tius , & timore pellantem, Maria,Sc caetera, qui loannes narrt tunc
ctdenti.^ mul,gaudioque feccrunt. vtrumque enim ferti-
accidifle,mox Magdalenam profe(Sam,indc cxteras
^B^e& nare hmincs cogit. Cur limul timuerint , fimul qux prxibant , mulieres curriculo confequutam,
raetrint gauifcnt, facilius cft , vtfaftaexequifquc,fieo cumquevn cum illis pergeret,Chriftum illis iterum
t^iadio loco fuifTet, conieclura , diiudicet , qum vt nos fimul euntibus apparuifle,vt hoe loco Matthxus fcri-
nplturfuc verbis explicenius. Timebant, quia Angelos vide- bit. SicD. Anigultinus r , &Seuerus apud D.Tho- tijj, } e
rant& cocleflis.diuinrque natura; confpeum,quia mam Alij duas quidem, fed aliter faas apparitio- nBaut
ferre non potert , humana natura reformidat. Gau- ns fuifle putant , prius enim Magdalenam iblama,d 14.
debant.quiaaudiucrantChriftumrefurrcxiiTe.Mar- monumentum venifle, atque tune illi quemadmo- ^;
CUi a it ,4f ilU exeuntesfugerunt de monumento j inuafrrdt dum feribit loannes , vifum fuifle Chriftum; deinde
1(tf l* enim tas tremor, & pauor, LP nemini quicquam dixerunt:
vn cum exteris 'mulieribus ad monumentum re-
timebant enim. Quod autem dicit , nemini quicquam diifle, &cuminderurusad Aportlos reuerteren-
prxtimore dixilfe mulicres, non ita intelligcndum tur.Clmftum illis in via, vtait Matthxu.s, occurrifle.
eft,quafi nemini proris , ne ipfis quidem Apoftolis, HiscregoriusNyflenus auctoreft. Vtramqueopi-
qux viderant, dixerint ;nam exLucal manifeftum nionem,qua bonos habet auctores,non tam pro
" eft , eas difcipulis dixifle fein monumento vidifle bare cogor , qum non refutare. Sed nefcio, quo.
 95 COMMENT. IN MATTH. 9*
modo mihi nfcdit'animo:, vtvix mihi perfuadereA ego exiftimo,hxcfuitvifio, dequa Matthus, &1
poffim,aut Magdalenam bis ad monumentum vcnif- de qua Ioannes fcribit , non difficile poteft ea , quae
fc,aut bis illiapparuilfe Chriftum.' Quid enimcogit inter Euangeliftas videtur ce , repugnantia , conci-
nos ita 1 entire , cam Matthxus apert fignificare vi- liari, Ioanncs enim non dicit, Magdalenam pedes
deamr, & omnes fimul mulleres adipulchrum ve- Chrifti non retigie/ed Chriftum dixifle,/ me tan-
,& omnesfimul rediiieJ& omnibus redeuntibus gere. Atqui fortafle , ciim hoc Chriftus diceret, iam
occurriflc Chriftum ;Nam quod Marcus ait, vifum tttigerat, vtnonnulli etiam interpretes exiftimant;
M fuifle primum Magdalen,facillim interpretan pof- fortafle Chrifto etiam prohbeme tetigitvt res im
qu8 ratio- fumus, vtMagdaknamnon ceteris mulieribus, fed portuna. & pertinax eft amor, simile enim fupr g le- g caP- S^j.
jicptimo Apoftolisopponat; vt fenfus fit,nonquidem pris gimus exemplum,cm Chriftus coscuraflet;illif-
Chriitus Magdalena? , qum estcris mulieribus , fed pris i Hi que pracccpilletjdicens, yidetene quisfeiat ,li, inquit
pparuit. qum Apoftolis apparuiflc. Namvtdic~turiumuss, Euangelifta, exeuntes diffamauermteum in tota tora illa.
Chdftuf mt*ito a Catholicis creditur, quamuis criptum non Obdientix enim , & pietatis genus eile putaucrunt, bcdieia
primum fit,Chrilum, primum omnium, matri fus apparuif- Chrifto in hac re non obedire.
Mariasmi- fe. Quarenon poteft eTecnfus primum apparuifle At folam Ioannes Magdalenam prohibitam fuifle qUandonS
tiippaiiri. Magdalena, id eft, inter omnes muercs primum ab dicit,ne tangerct Chriftum.Quid i omnes prohibite obeduc.
ea vifum fuifle. Qud autem Marcus folam nominee fnt, fed Ioannes , quia de fula Magdalena loqueba-
Magdalenam , nec mirum eft , cm Ioannes nullam tur,ficut iblam ad iepulcrum veniffe dixerat , folam
aliam nec ad fepulchrum venicntem,ncque reuert- vidiieChriftum,ita iblam prohibitam tangere,fuifle
tem,neque Chriftum vid entern nominaucrit,& con- dicit? At exteri Euangeliftx , qui de aliis loquuntur,
ftet exaliis Euangeliftis,& alias cum ea ad iepulcrum non dicunt eas fuiTe prohibitas : nec Magdalenam
venifle,&rcuertentes vidifTeChriftum.Et cur folam prohibitam dicunt:quemadmodum ergoid,quodin
nominauerit Marcus, paulo ante rationem expoiui- Magdalena faftumfuifTeconftat, pra:termiferunt;ita
mus,quodcum ea primum loqui coeperit, & fortafle id ipfum, quod in aliis mulieribus eadem ratione fa
inter omncs,qux fimul ibant, prima Chriftum vide ftum efe probabile eft, prxtermitterc potuerunt.
nt Magdalena. Qud autem Ioannes icribit, etil dif Qnia non quid Chriftus fieri vetuiTet, fed quid fa
ficiles videtur, haud multo difficilius explicare pof- ctum efTetjnon Chrifti voluntatem, fed mulicrum in
fumus. Primum , quod dicit Magdalenam ad fepul- Chriftum amorem declarare volucrunt.
crum ftantem , atque plorantern, conueriam vidiiTe Qud fi,vt plerique putant,hic ab illa,de qua Io-
Chriftum,fic intclligi poteft.vt conueriam dicat,non ns fcribit,diuerfa fuit vifio; non quidem eadem,fed
refpicientem , fd redeuntem. Nam etfi contrarium fimilis tarnen oritur quarftio, cur illic Magdalenam Quarechii
videri poteihqudhortulanum Chriftum efe puta- Chriftusfe lngere prohibuerit:hic eadem Magda- {tus illic
ucrit,qucd non putaTetnifi in horto,vbi iepulcrum lenam,&ca?trrasmulieres non prohibuerit. Q^iidfi Magdalc-
erat.vidiffctjid ipfum ita intelligi poteft, vt dicamus & hic prohibuit,fed id Euangeliftx prxtermiferunt? "4m fc un"
Chuflus Chriftum reuertentibus quidem iam mulieribus, Ioannes,quiahanc vifionem, fidiuerfa fuit,non nar- KjjjEjj '
quomoJo fednondumhortum egreffis, aut egreflis quidem, rauit:cxteri,quia quamuis narrauerint,tamen,vt mo- non>
vthottula- fed quafi'ad hortum eundem Chriftum apparuifTe, dbdiximus, non quid Chriftus vetuiifet , fed quid
dd-n aut caaPParuhTcforma,vt facile hortulanuseflecre- mulieres feciiTent , declarare voluerunt. Itaque &
utt ' di poffet;ideo hortulanum exiftimafe. Quod autem omnes prohiberi, & omnes tangere, licet neutrum
Chriftum illam interrogaTe dcit,qmdplow >creden- expreflum fir,tamen potuerunt. Hinc fiue omnes, fl
dum eft ctiam,cum reuerterctur,omnes,maximque ue aliqux tetigerint, fiue omnes , flue aliqux prohi
Magdalenam plorauiTe , quia vt GrcgoriusNyfle- bits fuerint, dux tarnen adhuc quxftiones manent,
nusait, &exhocipfo Ioannis loco perfpicuum eft cur aut omnes,aut aliqua? tetigerint;omnes certe tan
Magdalena etiam affirmant! Angelo reurrexiTe gere volucrunt;& cur Chriftus, aut omnes,au t folam
Chritum.non atis credidit. Nam poftquamidAn- D certc Magdalenam prohibuerit, aut voluerit fltem
gelus affirmauit , adhuc plora t.quafi n reurrexiTe, prohibere. Ad priorern quaeftionem natura ipfa re-
cd furto fublatum fuifle crederet; adhuc dicit, Bo fpondet. Quis enim Chriftianus fufcitatum ante ie
niint.tufflulifli cum, dicito mil : adhuc dicit A pofto- videns Chriftum.non fubito perfufus gaudio in eif
lis,/mffrt Dominum de monumento^ ntfcimtu}ybipofuc- amplexum corruifTet ? Mulieribus autem modeftix,
bioin to.j *untcumh,cum enim hic dicit,iam Angelum vidie0 & verecundia fuit.non corpus amplexari, fed pedes,
c Vcif.j. copise probauimus.Qupd autem blam Ioannes no- vtTheophylacl:us,& Euthymius docuerunt. Erat Genus
minat Magdalenam , minus etiam mirum cft , qum porro inter Iudsos reuerentiar, & adoranonis genus . fcr_WM
quod cam Marcus folam nominauerit , cum Marcus prxfertim mulierum erga viros, pedes tangere:ficut ^ .
non cam folam , fed cum ea alias mulieres ad monu Sephora h mariti pedes tetigit , quail deprecabunda, gr.
mentum venifredixiiTerJoannes autem blam veniiTc & mulier illa Sunaniitisi, cum ad Elifium veniTet, & Ex od. 4-
docuit. Non auderem diTentientibus totinterpreti- eius pedes tetigit orans, vt veniret, & filiumum ?* _
mortuum fucitaret. QuemadmodumGrscosado- x*' eg'4'
bus hanc fequi fententiam , nifi priclarum habcrem
audorem D.Athanafiumd. raturi genua tangebant.
.] phoh fchakm lechen,Pax yobis, fe enim K9 '[* mtytd twTt'ia , &.6i^t7e, *) bit yxuiuv }\d
din otar,
Hebnei falutare folent,
de Chriti vertant ^iTiauete. Vtuntur quamuis
, _j autem
. Grxci interpretes ey^queipfipropwrenMamplexatarefedityinciuitGTie-
~ Hebrxiear falu- cus* Poeta
** * , e qua confuetudine,
I _ 1. ' Se ems
. - . .
VT ,I.J
incar. : de
Pax vobis tationis forma, cum alias,tum maxim,cm cos,quos gine multa Plinius nefeio qum ver, philofopha- * . ,
quando falutant.nontimere.fed bono animo efe iubent , vt turt, Eum cert morem diu in Ecclefiaviguifle, vt Llb'"x*
Hebrxi di- *"sm locisc,quod in hunc locum aptcormenitjquia quiEpicoposfalutabant, eorum genua manu tan
ccrefolet"
cGcn.43. en*m timori plenas mulieres vidcbat,hac ' ' ' ratione gerent,ex nonnullis veterum Conciliorum decretis
13. lud. 6. llutat.'Prfxrofaj quafidicat, bonocftoteanimo,non intelhgimus. Sic ergo Magdalena reucrentiae cau-
ii.Sii9.1u. aduerfriusjfedamicusvobisvenio.qucmadmodum ti " Chrifti pedes tenuitr fic omnes hoc loco mulie- B^M"'r''
verfu fequenti illis dicit,e//<f timere. res pedes eiusadoraturattenuerunt, quod expheans
lilt at*um aeeeerunt , & tenuemnt pedes eitu,] Ioan Euangeliftaaddidit ftatim , & adorauerunt eum , pro-
nes indicat, Magdalenam pedes Chrifti non teti- ptereergotetigorunt,vtadorarent. Altera tangen-
fe. io.17.
giTe,prc>hibitam enim Chrifto diecnte nolitt metan* dicauf elfe potuit , vtcxperirentur,num veruseflet
crtjiondw enim afcendiadpatrem mettm. Sieadcm vt Chriftus , an fpiritiis aliquis , qui faifa ipfa Chrifti
peci

4.
 667 CA?. XXVIII.DE CHRISTI APPARITIONIB. 66%
ipecie deluderet.vt Thcophyla<ftus muiros auctores A eorum dorina , & rcligione iudicent
exiftimafe dicit. Potueruntidfacercmulicrc$,non Adrcmvtrcdcamjproptereanullamihiexfupc* Simpby St
acap.t4 finecxcmplo .-nam & Apololi , vt ait Lucas4, cum rioribus placet interpretatio,quod cum nulla earum Elucida
57. primm vid iTcnt Chriftum, putaucrunt CeBiritum ratio.quam
i
ytaere. emm r j- Chriftus
ajeenat rcddir, conxicaut t>^(\v.nendum
adj vatrtm mmn. mquequarendaalia
""0*10"
',. interpreta-
t0 r
Cut
Cut Ch Chri- Curergo Chriftus, aut omnes, aut lolamltem explicatio eft , cum qua harcratio rcftcconucniat.
Vtvs Mag-Ma prohibuit Mjgdalcnam, ne i tangeret ? Abipfo .Ego quidem fimplicias , nullum licet aucloiem ha-
dalenam fe Chrifto ratio ciusrei addita einondumcnim , inquit, bens,& minus ingenise interpret! rifoIco, voluiTe
tangere afcendiad rairem meum : fed ea ipa ratio difficiliorem Magdalcnam ita Chriftum tangere, qeafi eunaam-
prohibuc-
quarilionem reddit. Quid enim lbivult,W) metange- plis non vifura , & quafi timer^t, ne Htimabircr,
re,nondumcnim afcendtad Patrem meum ;qua(i poftquim autad Patrcm aicenderet , & occafionem eunaam-
ad Patrem afcendiet, tum taruraet ;quemad- ple&endi, &adorandihabituianon cfllt. Axl hunC
raodum fiepe D Auguftmus argumenratur. Atqui cius fenfum Chriftus rcpondet, nolime tangere : non-
proptere tangere eum poTe, ac deber videbatur dumenim afcendi ad eurem meuin , quafi dicat, tis ha-
quianondumsfeenderatad Patrcm: fi enim alcen- bebistcmporis,,vt me ipe tangas, antequaua ad pa
di{fet,necdeberet,necpofltttanere. Quidamnon tremacendam, nunc noli me tangere, no!' ad pedes
omnin fe tangi Chnuum prohibuifle exiftimanr, meos hirer?, fed cito abi adfratrcs meos, & die, vt
fed eo modo , quo Magdalena tangere videbatur, cant in Gahljam.vbi me vid cbunt.Huic interpreta
quafi hominem , qui eodem modo , quo ante mor tion nihil aliud vidcturobihre, qumqud Chri-
tem familiaritcrelict inter homines vcriturus.&fe- ftus non dicat , nondum afcendam , aut nondum af-
fe omnibus tangendum praebiturus } cm non ita cendo,(ed nondum afcendi ad Patrem meum. In promptu
cum Ulis, ficut ante veriturus effet, fed more piii- refponfio eft , ita vnlgloqui folemus, nondum dis-
tus,qui nec videtur.ncc tangirur , fed aliqando ap- cefGjCmfignificare volumus, nos non tarn cito dif-
Qjx ad paret,aliquandoabit.SicIutinus martyr , & Cyril- cfluros.fcd fatis adhuc temporis, vr cum amico,
)ribod.48 lus1. Vndedidtcam in Ecclefiam manaiTe dicipli- qui nos interpellate vult,colloqui polimus. Docui-
Lb rt. in nam,vtfpiritufanificatismyfterits clamare folitum mus etiam ahis in locisfepe verba non naturalem,^
oan c.to. cnfttjS^McZffc/i.ficut Chriftusantcquam acende- proprium actum , fed agendi voIuntatem,& dteret
anaaba- rct.&Spiritum ftnftumin Apolllos mitte ret, non fignificarejvWo ^//c4r,inquit Petrus p,id eft, decreui p caa.ir,"
eis m la- J _ . .. . r fi_,:_ r.
rismyc- cft paflus fcmulieribus tar.gi. Nam fi Apoftolisfe iread pifeandum, cm enim hoc dicebat, nondum 5
rsfolirum tangendum pnebuit ,:: "Plpate, inquit, &yidete ,fic ibat,Refpondentalij, venimm & nts tecum , id eft, ve
acclatuari. Thomam hiiut in latus luum , & in locum clauorm nire volumus.nondum enim veniebatur.Eodem mo
A Lac. 1,4. digitum i n ferre , fecit necefiiri.vt eorum incred u- do Chrifto di<ftum e!\,nondum afcendi, id eft,ndum
39-
c loan. . litati taftu mederctur , fiait ante mortem fuam afeendere decreui ad Patrcm meum. SicrgoChri-
argrotostau curare confueuerat. Irgeniofa inter ftusornnesmulieres e tangere prohibuit, hoc fnfu
pretado, fed quemodo hxrebu ratio , ntudumcnim prohibu ir:fi blam Magdalcnam , ideo folam prohi
dfcendittd TAtrcm tnatm < buit, quia fola hoc modo , &^ hoc animo tangebat:
Alijproptejte prohibitam Magdalcnam tangerCj idee difcipulis tangi non prohibct.fed eospotius
quia indigna tm , vt Chriftum tangerct.qua; de dus ad tangendum inuitat;pd/^f,inquit,rjr videtcftiafyi-
refurrecbone etiam teftificante Andelo dubitabat,& ritus " ojf.t non habet , & , infer digitum tuum hfte, q Luc. 4.
viuentem cum mortuis adhuc quarr cbar,C hryfofto- Ci* yidemanus me^n" ffcrmanum tuamt & mitte in latus 39.
fHomil.de ftiusf,Arnbrofiuse>Hieronymush Auguftinusi. Alij meum,& noli ee incredulus.fedfidelts r. 1 'o.*o.*7
loan. Bapr. myftcrk) factun piuantrper Magdalcnam enir%gen- Cur prius Chriftus mulicnbus, qumviris,& Cuf.Ptlus
gSer. jt.& tiumEcckfi?mfignifj;ari, qua: non ante credidit, quidcm Aooltolis vilus fuent,qucn nter interpretes A '
*?**6' ctrodcftChriflumtancere, qi.mad Patrcm afeen folet. Eiusrei vna ftatim ratio ledoris animo, etiam Uclispfl
aub.Cem. t rr . n c , . T> i~i -M .. ,
. : (, diiTct,vt,D.Auguftim s interpreta tur. Myerium P non qu crentis occurrjt , priores Chriftum videre refurraio-
aliquod elTe vt concedamus, timen folum eiemy- mulieres, quia priores quluerunt : digna fuit ea ncra appa-
a<iHedib.& fttrium, recaliam fubefTe caum , conceder non mercede earum diligentia. llU, inquit Cyprianusf, j-j^*^,, 9
* <* i- poflumus. Aliamidem D.Aumiftinusiirdcmduobus prima riderunt,& cogneuerunt, tu ardentius dtlcmu):t,cut -(
raa de obi- 1 , ,1 r 1
n8l{ locis), intcrpretationem arrert,ou.im piius verbis deuotius /jUitfierunt. & Hieronymus: Q/ fi quxreiant,
Epii. 5. hicrecitabo" :JVr,inquit,/r vdmt credilejtu hocefl,c quitta currebant , & tnerebantur obuium habere Dominum
X Tr-. in fe Spiritualit)-tatigi iptdiffe, & 1 a crv urnfimrius quip refurgentem , Cr printm audire j ^iuete, yt malediEum
loan.i^. & feiniwtsfcnbiis ejucdaninicdojfcendu .idvatreni, quificin t4* mtdierii in multeribuifubuerttrctur. At cur mulie
eoprofecit y-ytvairt agnofeat qualem ^aliternonreBetargi- res potis , qum vi ri priores qua^fiuerunt Mulie-
iii&lib ' i**r>f}oce>t>ot fect in tum creiw: rnndtmt emm afeendo ad rum ftudium,& pietatem, cum Apoftolorum ilu
4.de Tri- Vatrem mtum : ibi me tanzts , r-uando tut Crtdidtris ram non di, &pictate comparare , noftrum non eft, vtdica-
nit. cap. i. jfw^4rr,wZ)f?;/.Scqiiitur Fulgentius Auguftinum, dif mus,propterc mulieres, non Aportlos Chriftum
lxtrft. cipulus pra'ceptorem Ad cundem fere mc>dum ad monumentuni venientes quaefiuide, qud plus
it. in loan, chrvfoftomus0 intcrpretatur.Ne/i'.inquit^if tantrt, cumftudij, & pictatishaberent; hocDeoiudiciuni
fumpta rtendtbts tarigtre,Jed credere. relinquamus, aliam nos rationem , qua; in manifeftp
font.
sLflkt.ad Caluinusfinevllaconieduradicit, Chrilumhxc ^ eft, afFctre poffumus; proptere mulieres t hrifturjn
Thraf. verba non dixiTc,nifi pofiquim Magdalena non fo- quaefiuerunt.quia eius corpus vngere volcbant. Va
o'Homil.f. lum eius pedes tetigerat , fednimium ciiam tetige- gere autem mortuos,ficut lauare , & inuolucre , non
ticicfurr. rat,& contreftaucrjt:quafi Chnftusnon tactum,fed tam virorum , qum mulierum erat officium. Non
nimium, Scimporrunum taclum prohibeat. At quid ergo mulieres Chriftum , id corpus Chrifti qu.rre-
cum nimio ta tu, quod fequirur , nondum enim afcendi bant , proptere ab Angelis reprehenduntur , Quid
adpatrem meum ? N ce ta citus prx teri bo , q uod al u i- tji4tritis yiutnttm cum mortuis t? Tamen quia hocip- tLuc. 14..
nus Magdalena- pietatem, &rcligionem fuperftitio- furnpium officium fuit, remunerationenon caruit,
nem appellat,& fti:dium erga Chriftum ftultum fer- vt prifia; Chiiilum vidrent. Alia quoque potuit
uorem vocatquod vel fcriberchorruillem^ifi iudi- eiTc caula, cur Chriftus mulienbus priuiqum vins
cafTem Ecclcfix publice int- reffe , vr quemadmo- volutrit apparere.Prfeuerant mulieres digreiEshac
dum hretici de inciis viris, *c muli^iibus loqui ilhcdiicipulisjnon folni vique ad Chrifti mortem,
folcant , Catholici feiant, & ex ipforum verbis de fd etiam vfque a'd Hnem fepultura . Itaquejmulie- u Luc ij,
Gg *
 COMMENT. IN MATTH. 7o
res refurreAionis eiut telle efle poterant , qux& A non venerunt,vt mentirentur,pecunia dita eft. Sunt,
mortis,& fepultur* eius tcftes fuerant. Scribit ctiam qui putent.fpe elicienda icerdotibus pecuni mi-
Chriftus,faciliusmulieres,qum Aportlos vifo fe lites illis.qux viderant,renunciafle, icicntes quamuis
crediturasefle.vtertingenium mulicrumad creden- auariflmi clfent, tamen vique ade eiTe aduerfus
dum magispropenfum facile , qum virorum. Chriftum animatos.&tantopere timere, ne refurre-
Euentusiddocuit. Aportlos enim enam vifo Chri- xifle cederetur, vt facile diuinarent fore, vtpecu-
Infikverf. fto dubitilfe,Iegimus\Mulieres vioquidem,&au-. niamfibi ad celandam eius rcirreiionem darenr.
*7- ditoangclodubitalTe.exIoannccoIligimus, viib au- Non facile hoc credo, nec enimi capitis periculo
Luc* . tem chriitodubitafle, nullo ex Euangelifta colligi- expofuiiTent , ipetam incerta; venerunt ergo non vt
' mus. VoluitergoChriftus,permulieresdefua iam pecuniam emungerent, fed vt officij fui rationem
refurreione perfuaas Aportlos ad credendum r.ddcrent,neforcaflsapud Prxfidem ramquam de-
paulatim prxparare.AliasHilarius,& Ambrofius, fed firti officij refagerentur.
allegoricasrarionesafFerunt. Quxruntalij,curaon il. Et congtegati cum fenioribus.] Scribas ctiam in-
ipfe Chriftusprius,qum Angelimulieribus appa- telligit. His enim perfonarum generibus , Iudaeo-
. ruerir.Inpromptu ratio eft, quia minime cum Chri- g rum Concilium conftabat,vt docuimus". Detcftan- nc1?-1 4-
ftum efle credidiflent, nifi priusab Argclo de eius da facerdotum contra cognitam veritatem indurata
refurrectioneedoebefuiflent. malitia , cm auariiTimi fint,. mendacium tamen, &
10. Tune ait iUn.lefus , nolite timere.] Vero fimile eft damnationcm mam emunt. Sed non poteft pecunia VerltS*-
mulieresad pedes Chrifti, quamuis vna ex parte.re- veritasvinci. Namillosipfos, quiad mentiendum v^ililT
pentino perfufas gaudio,qud eum ante fe vidrent, empti fueran t , milites credendum eft, & glorioim
a alia tamen ex parte tremebundas aeccfifle, &num Chrifti refurrcionera Srlcerdotum , qui', vteara
phantafma eife dubitantes , antequam propiusreco- obfcurarenr.pecuniam dederunt,facinus inter fami-
. gnofeerent, &loquentem audirent : propteredicit liares fuoseuulgafle.
i\\is,t!olite timere. 14. Etfiboc auditum fuerittiVrxfidc.] m ?-
Jtejenunciate.] Idem easfacere, quod Angeli,iubet, apud J>rafidem,Aut coram Prafide, id eft>fi fama ad prafi-
vt Aogelorum vifionem veram fuifle confirmet;ita dem peruenerit,hoc enim fignificatcV.vt apud Pau-
Chrifto Angcli , Angclis Chriftus mutuam opcram lum , cm * /^ Vontium Tilatum, aut fub 0 Tiffl0t
prxftitcrunt. Ton{ioVilato, vt nofter vcrtitinterpres, quafi legerit
Fratribus mets.] Quidam fratres Chrifto eius - . Fortafle & hoc loco pro m , legit re , quod ali-
bcap.u 4 gnatosvocatos putant, vtfuprb,meliusomncsdi- quando,vtaliislocisobleruauimus,c perfonaagte
* Vota fcipulosintelligemusjvtdixcrat Angelus c,Ctieuntes, in verbis paflluiscopulatunidcoquc vcrtitxf/vf^.
' ' dicitcdifcipidis em, qucmzdmodum cfedus cthm de- Porerant milites mrito Prarfide timere , neab Crente
clarauit : mulieres enim nonfolis Chrifti cognatis, illotamquamnegligentes,autprxuaricatorespuni- 'jf"' tB:
fed omnibus etiam Apoftolis eius , nunciaucrunt re- rentur. Contra hoc pcriculum,fuamillilcerdotcs mtIU{IllM,
Verf. furreftionem,infrd,&npud Lucarne, &Ioannemf. viciffim mentiendi opcram polliccntur : futurum.vt
ecap.14.10 Vocatautcmomnesdifcipuloj fratres, quod,ficut ipforum mendacium fuo ctiam fuper addito menda-
cap, .0.17 jpj~Ci qUamuis alio genere quam ipfe, Dei filij eflent, co Praifidi perfuadeant.atque confirment. Trxfidcm
gcap.t. qui* eius faciebantvoluntaem3ficutdixerat5,Q/e fibi milites defendentibus, qui eos maxime accuirc
4,9 s o. eft muter rnca^ quifuntfratres meilCr extendens mamm in deber videbantur.fcil erediturum: tmitm, inquit,
Cur dife- difcipulos fuos dit: Eixe mato mea:&fratres mei : quicum- Hilarius p,<i cuftodtbus,qut omnia kacviderant , argento re- j^,"'"'1"
aChrifto" ^wemmfecer"'v^unt4tem^tr*s >2' inc<eliscfl,ipfe furreiiienisfilentim,& mendacium furti. Militumautem
ppellati! meusfrater,&foror,& mater e.Nanabo, inquit, nomen mendjaciumfubtiliter, i eleganter his vcribusSc-
h Pfalm ti. tuumfratnbus mtisjd efl,dtfcipulis h,vt d Hebraros i ex- dulius 4 coarguit , q Lib.j.afi
ij. ponit D.Paulus. Hoc loco peropportune Aportlos Fare improbe cuftos,
i cap. t. it.
fj-atres appellauit , Sc vt fe Chriftum efle oftenderet, s~j>ondefcelerata cohorsjiCimftus,ytaudes
qui eos iam cum in media concione eflet , digito de- Dicere,conrufiofmitm produius ab antro
monftratoSjfratres fuos efle dixcrat,& vt blanda fra- Stpitos latuit,cuius tacet inius amichtsi
trum appellatione deieos metu eorum nimos al- Cuius ad exuutasfedet ngelus ? anne beati
lcuaret,& ad fe vifendum inuitaret. Corporis ablator yelocius ejfeputauit
Verf. 7. Vt cant in GaliUam.] vide qua? filpr xdicta unt. Soluerecontefum^tjuamdeueciareligatitml
Sciebat Chriftus , Aportlos blo muiierum teftimo- Ci*m morafitfurtts contraria i cautius erg
nioinGalilasarruturosnon efle, fedfacit,quodinfe Cum Dominopetuerc magis fualinteatolli.
cft,& quia expediebat,vt eo irent, fcque ibi primim Mentita eft vox yanai,tamen iftafiguran*
vidrent, ire nihilomins iubet, multa iam eiufmodi Kes b^et egregiam,ludais confit ademptum,
obiruauimus exempla,vbiChriftus non id.quod fa- Qwm nos demtopotamuspettore Chriftum.
eiendum,fed quod fieri oport ere ciebat,fieri iubet. j. Et diuulgatum eft verbum iftud apududtos vfique in
it. Qw cum abnjfcnt.] Vt Apoftolis, quemadmo- hodiernum dtem.] Nempe Chriftum difcipulisfurto
dumChriftus,&Angeliiuflcrant,renunciarcnt. fuifle iublatum . vtC'hryfoftomusr, Euthymiu,rHomfI;
Ecce quidam de euflodibus.] Indicat, nonomnescu- Seucrus, 8c Rabanusapud D Thomam exponunt. Marth,
ftodes vcniTe ad principes facerdotum. Curautem Ncque qui aliter interpretetur inuenio, etfi nihil ab- fin Ce*"1*
non omnes venerint jdiuerie coniehirx funt, aut furdieflevideo.fi hoc ad id quod Euangelifta dixe-
quod catteri animo perterriti nihil aliud haberent rat,referatur,hocipfum velinter ipos ldeos diuul-
curac , qum vt fugerent, 8c quafi malfuni officij gatum fuifle,milites data lcerdotibus peoinia cor-
pnasdaturi,deiitercerent,autqudaufin6fuerint ruptos , dixifle , atquediuulgafle difcipulosi dor-
id nuntiare facerdotibus non credituris , fd in ipfos mitibus furatos fuifle corpus: ncque huic interpre-
potis culpam, calumniamque conieuris, quafi tationiquidquam ad probabilitatem deefle praeter
prxuaricati eflent, pecunique Chrifti corpus dirti- bonum auclorcm video.Ceterm e per fe probabi-
pulis vendidiTentj&miraculifigmentofceluf velare lior,qud,vthocdiceret,qumvtillud,quod omnes Duulgiu
conarentur: autqud, quiad icerdotes vnrant, interpretes dixifle putant,pluscaufe Euangelifta vi- aPu<1
1 LitM.hift omnium nomine venerint.vt Potaluuencui 'inter- detur habuifle. Magis enim conueniebat hiftori,vt j^j0',5
Eu"- pretatur: idque ex infr dicendism colligitur, non docerer,fcerdotumfraudem,neapud ipfos quidem frausfala
mYex .ix, cr,imiiistantumqui venerunt, fed illis ctiam, qui Iudiosjatuiflc , ne quis exiftimaret, fc illis falfumia Cbu.
 7oi CAP.XXVII. DE CHRISTI APPARTION. 7t
obiecifTe crimen;qum vtdiceret, ludios crcdidiTe A bus fimul difcipulis, aut plerifque omnibus vifus eft.
Chriftum difcipulis furto fiiblatum,quod vt expo- Nam etfi priuatim matrifu.c , Magdalenas, Petro,
ncret.hiiloria minime poftulabat. duobus difcipulis cuntibus Emauntem apparuerat,
16. Vndecim autem dijdpuli.] ludas enim aut iamfe- tamcn omnibus, aut plerifque fimul difcipulis non
fc laqueo pnfocauerat , vt omnium fix auctorum nifi bis ante apparuerat:primm eodem die, quo re-
fertopinio, autcertfpe omnisflutisabkcta , Ia- fuiTcxerar,abfenteThoma:icund octo diebus poft
queumeogitabat , ncqueaufus fuerat , poftquam Thoma iam pnfente: tertio hoc loco , cm feptem
Chriftum vcndidiiTet,ad A poftolorum redire con- difcipuli in mari Tiberiadis pifcarentur.Nono appa
fortium. Oportcbatenim Dauidis impleri prophe- ruit omnibus fimul difcipulis in monte Galilxi,vt
tiam ,.tt habitalio eiui defera, & epifcopatum dus accipiat hoc loco Matthius ait. Arque hc, vt Chryfoftomus
VUS if "tier *, vt Petrus binterprctatur. Videat , fi volet ie- cxiftimatjvltima fuit ante Afcenfionem apparitio,cur
biftno! ctor,qua; nobis fupr1 dicta funt. Auguftinus decimam addit cam, qua difcipulis in
ccpt7.4 hiermit in Galilaam. ] Non ftatim;fed port oc~to,vt ccelum afcendens vifus eft. Ex D. Paulo p alii dux p Cor.r,
bbr.5.lc minimm,dies, vt D.Auguftinus'* ex Euangelilta- " apparitionescolligi poffc mihi videntur. Deindejn, 6 7.
eonCEg rum hiftria probat. Multa enim Matthxus prxter- quit,T/ efl.plus qim quingentisfr*tribusfimtd, ex quibus
Chriltus taittit,qux,vtalij teftanturEuangeli: tamper octo dies multi manent vfqae adbuc,quidam autem dormierunt. Hein
primm B. Apoftolis adhuc lerofolymi conuenicnti bus facta de vifus efllacobo.) Quibus fi earn ethm addamus,qua
Vitpoftic- funt. Qui,vt, quoordincaccidcrint, intelligantur, D. Paulus poft afcenfionem in ccelum fibi ^atov vl-
lurrcionc alienum non ent ab hoc loco quibus , & quo tempo- timo tamquaw abortiuo,vifam effe dicit, tredecim om-
jppiru t.. rc Chriftus poft refurrectionem apparucrit , obiter mno Chrifti appiritioncs repcriemus.
in explicare. Pnmum quidem matn f u apparuic, non himontem, ybi Ceniteert Ulis Dominus.] Niliil de
pfo refut- quod Euangcliftac factum dicin^fcd.quod fieri de- monte Chriftum mulieribus dixifle tradunt Euan-
itionis. eucrit, credendum cd. Nec eorum mihi placer dih- gelifti,neqae confit, m id mulieribus.an Apoftolis
Jitippa- genua , quiin hac opinionc inanimisferomnium dixerit.dixiife tamcn aliquando ex hoc loco perpi-
Catholicorum iam inhrrente refutanda multum cuum el.aut ante mortem,cm His dixit, poftquam
opera? conimunt. S ecu nd eodem dicquo refurre- autem refurrexcro , prxecdam vos in Galiliam , fu
xit, apparuit Magdalenx,aut foli , vt D.Auguftinus, pr 4,vt putat Euthymius, aut , polt reiurrcionem > qc.i. jt."
Sc pleriquc interpretes putant,aut , vt nos fumus in cm Icrofblymx difcipulis apparuit, vt quidam exi-
terpretan , vncumaliisinulieribus, quiadfepul- ftimmt. Cur in montem difcipulosire iufTerit ,non
,
eloM.io. ci um fimul vnrant
., . Tertio,
1 vt maior pars
1 r fentit difficile fufpicari poiTumus.Volcbat cum illis liber,
auctorum, omnibusmulicnbus, qui ad rnonumen- & fine arbitris loqui,quod quoties volcbat facere,in
tum vcncrant,fimul rcdeuntibusipparuit,quod eo montem cos ducebat vtapparet fupr ' , vt Euthy-
dem ctiam di* factum cft. Quarto eodem quoque miusadmonuit. Quisillefuerit mons, cei tum no i
die Petro crcditurapparuille; aut.foli, vtputaLeo eft.Hoc tantm conftit,fuifTeiuxta mare Tiberiadis,
tI ... - I X f,aut,vt vero fimile eft, ctiam loanni, cmfe- qui Se lacusGenefreth,&mare Galila-xappellaba-
na Michael pulcro rediifienrjVtcouigitur ex Luca - unexu Du- tur '. Nam ex monte.vbi difcipuli erant , ad marc il -
Conltant. minus vrr,cy apparuit Simtni , Sc ex D Paulo 1 , tradidi lud qu i fi propinquum pifeatum ibant , vt confit ex & M 18.
"P i f- emm obis in primis , quod accepi : quoniam Chrius mor- Ioanne t.Quapropter eorum opinio, qui putant cum tca .-Lt.
cip.i4 34 tHUS tftjecundm Scripturas ,propeccatisnoris ,&quiafe- foiffe montem, vnde pofte Chriftus in ccelum eue-
I Coc), pahus e,& refurrexit tertidiefecundm Scripturas,& tus cft,vcra cfTc non poteft , quia hic , vt Muthius
quia yifusefl Ceph/e. Quint eodem rurfus dievifus fcribitjin Galilia erat, ille autem , vnde in clum
Lac.14.1j. eft duobusillis difcipulis euntibus Emauntem '.Sex D afcendit,mille,aut,vtalij volunt, bis mille paffus ab
to eodem die fubvefperum, decern difcipulis, ab- vrbelerofolyrfla diftabat, vt ex Actis u probatur. ucap.i i }
fente Thoma ,Ierofolymx domicongregatis appa- Ali] cum montem fuifTe exiftimant , in quo Chriftus
ruit K.Vndefequitur.eodem vcfpere, Sc cum duobus transfiguratusfuerat,quem plerique Taborium ap-
i^an.io. jyjjjpjjijj tmjuntj cnafTe, vt Lucas leri bit, & pellant,quaderediximus fupr x.
;cap.i7;
Icrololyma: decern dici puls apparuiife. Morccnim 17. Et videntes eumadordueTunt.] Id eft,adhibita ex-
fpiritus, magna locorum fpatia momento temporis trinfecus adoratione crediderunt , conf.ffiquefnt
pern eabat. non folm Chriftum , fed verum etiam cfe Deum,
Hi fex apparitiones eodem die, quo Chriftus re- cm de eius iam refurrectionc dubitare non poffent.
fu rrexir,accid erunt. Septi m octo poft d 1 es,vndecim Dabitationi enim adorationem opponit, cm ftatim
iimul Apoftolis prxfenteiam Thoma in eadem vrbe addat , quidam autem dubitauerunt. Quibus in verbis
1 low ie. Ieroiblvmorum apparuit etfi Hieronymus in mon quiri folet,quomode difcipuli poft tot,tque aper-
is. teilloGililii, dequo Matthius loquitur, hanC - tas vifiones dubitauerint. Nonnulli non ex vndecim
pa ritionem faftam putat,mins,vtmihi videtur,pro- difipulis,fcd ex alior numero, qui difcipuli etiam
babilitcr.Odtauo feptem difcipulis, Petro , Thomx, P appellabantur,eos, qui dubitauerunt, fuifTe putant;
duobus filiisZcbcJxi , Nathanac'li , &a'iisduobus, cmeum poft refrrectionem numquam vidiffent;
quosEuangeftxnon nominanr.pifcantibusin mari inquafententiaThcophyl ictuseft. Ii j de illis pfis Quinam
, alilii vifus eft. Qnare quod ibidem Ioannesdi- Apoftolis,qui Chriftum adorauerunt,dictum exifti- fuciint qui
. mloan.11.1 . . . " a, jrir- -
Veri*. cit *, btcum tertomdmfejttM ejtlepv dyctpulisjuts, cum rnint^quidam autem dubitauerunt, non quod eodem lo - hoc loco
co,ac tempore , Sc adorauerint , Sc dubitauerint , fed runt.dubitauc
refurrexijfet Imonuis .nonficintcUigendum eft,quafi
tertantum priusvifusfuiifet , riimfaepius iamappa- quod Uli i pfi, qui tunc in monte adoraucrunt , prius
Qmmodo ruiiTe,vt probauimtis , manifeftum fit : fed aut,vt D. Icrofblymae dubitalTenc Q^am ctiam interpretatio-
"nieChri. Auguftinusintcrpretatur",vtilludaduerbiumffm&, ncm refcrt &approbatTheophylacbis.Sed dubium
. Hut appa- nonadnumcrumapparitionum , quafi tertio tunc non eft, quin Euangeliftanon folm tempus tem
itolis dica" aPParucrit> fed ad numerumdierum,quibus app pore, locum loco, fed perlbnas ctiam perfonis
ter. ICa ruit.refcratur enim ratione tertio tunc appa- diftinguere voluerit; alios fuifTe, qui crediderunt,&
eLibr. j.de ruit. Primo enim dic,c]uor.furrexerat,fexiesappa- adorauerunt, alios qui dubitauerunt. Manifeftum
<of ug. rucrat Oo poft diebus itcrum,nunc pifcantibus di- enim eft, non omnes dubitafTe, non ergo eofdem &
a?,lJ- feipulis tertio apparuit. A ut,vt ego intelligi poiTe pu- dubitiTe,& adorafe intclligit. Ali) interpretantur,
to,vt Ioannes non de quauis apparitiorie , fed de pu nonnullos ex Apoftolis fimul atque in monte vide-
blica, & generali loquatur , qua Chriftus , aut omni- runt Chriftum,adorabundos procidifl"e,alios cuncta-
 7o5 COMMENT. IN MATTH. 704
tus effe,ac mbftitiffe.Wi quidem de Chriftirefurrev A meo quidem idicio ad huius reiexplicatlonnc-
ione,& diuinitate dubitantes, fed an ille, quern vi- eommodate.Loquitur enim hic,non dequ-alibet po- Peqeap.
debant,quemque alias poft rcfurreftionem epe vi- teftate.ied dc ea,quam Apoftolisdabat,id eft,de po- ttftatc bic
derant,Chriftus effet. In hac fententia videntur elfe teftateregni fui fpiritualis acquirendi, colligendi- ^tlllus
Hora.in. Chryfoftomus*, & GrcgoriuiNyfenusb, &Iuuen- que.quam ad rem ApoftoJos mittebar. Et ita loqui
Matth.91. cus,&Eurhymiusc'. AlijquodMatthxusdicit,^- tur, quafi earn poteftatem ante refuuxftionem non
Orat. 1 liem Autem dnbitoutrant , non ad hanc vifionemjqui in habueric, vt alio loco idem Athanafius annotauit.
dc rcfur-
retfl monte Galitexaccidit , fed ad eam,quaIerofolymae Nam tamquam de re noua A\c\t,\datatmihiommspo-
ca Cora accidrrat,cm Thomas dubitauit, &cmalij difei- teas,euntes ergo docete,&c. Non ergode ealoquitur
d Luc. 4. puli fpiritum fe videre putauirunf1 , referendum poteftatc,quam vtDeus , de ea , quam vt homo,
7 exiftimant , voluiffe enim ftudentem breuitati Mat- fed dc ca , quam vt redemptor hominum habebat,
Ioan.io.it. th-cun, omriej Yiones,'quibus Chriftus difeipulis quamque per mortem, krcfurreconemfamfibi
x apparucra,vComplccli, &quidquidin illisnota comparauerat. Quia enim omnes homines fuo fan-
tudignum acciderat , indicare., Accideratautcm.vt guineredemerat, ius habebat eos in regnumfuum
nonnulli difeipu , maximeque Thomas dubitaret, 3 congregandi,& veluti fubditos fuo efficiendi.De ea
ideo ergo d ixi t, quidam autem dubitAuerunt , onqui- ergo loquitur poteftate, de qua illi Patre dictum
i dem tunc in monte Galilxa, led pris lerofolym*". eft '",Dabo tibigentes hartditattm tuam/ poe/fienerrrtuam m PfaUt.
Dicctaliquis IeroioJyma* non iblm Thomam, & trminos tena,Sc de qua alio etiam loco n', Sede dextris PC
nonnullosalios,fed omnes omnin difeipulos dubi- mets , donee immicos tuns fcabellum pedum tuorum:
e Luc. 4'. tauiffe.putaffquefpiritum fe viderec. Repondent dequa perEfaiam" ,Ecce dedi te in lucem gentium ,vtfis OCJP-4j.(.
7. . qui hanc fequuntur interpretationem , vold , vt mi [dus meavfque ad extremum tetra. dtcit Dominus,
hi videtu^probabiliter.Lucam communiter dixiff, in tempore plcito exaudiuite>Cr in die faintis Auxih.itus [um
dicipulos exiftimaffe fe fpiritum videre, non qud. tm , Crftruauitt ,cr dedite infaedus popuii , vt fufeitarts
omnes exifti:nauerint,fed quod aliqui,ficut dixit fu- terram ,<T pojdtres hereditates dijfiptas ,vt dceres his qui
prMittha'usf.latrones in Chriftum crucifixumie- vinclijunt, exite ,&his quiintenebris ,reuelamim\ Dcea
fc.17.44.
ciffe conuicia quia vnuslatroiecerat. Pfecmihi pla- loquitur poteftate.dequa Daniel p , jlfyiciebam in pcap.7!};
cet fententia, vt Beda? etiam, & Theophylacto pla- vtontnoEiis , tr ecce cum nubibus cali, quafiiushomi- J4.
cu iffe video. nis veniebat , & vjque ad Antiquum dierum peruenit , CT
18. 1 accedens leftu .] Sunt qui putant,hxc non tunc, incoiifyeciueius obtulenmt etim : dedit eipoteflatem , Cr ho-
fed pofte in vkimademonftrationc, quale Chriftus norem ,CT regrmm , CT omnes popttli, tribus, CrlingH&jcr-
difeipulis oftendit , cm vdlet in ccolumafceqderc, nient ei : ptelas eius,poteasaterna, quo non aaferetur, CT
- - 1 '
accidi!Tr,quod vald mihi probabile videtur. Multa rtgmtmtius, quod nan comtmpetur. De ea denique lo
gcap.ii. ctiim narrt Ioanncsg caeteris Eiiangcliftisprster- quitur potcitate, de qua apudloannem s dicit, * qcap.if.j).
it. vf- rnifl~a)qua?poftmontis Galilaex apparitionem, &an- fidite, ego yici mmdum. Hanc fibi poteftatem per mor
quead fi- tequam |lc firent. qu nunc Ma tthaeus (cribit,con- tem , & rcfiirrcccionem fuam datam elfe dicit , quia
1 tigerunt. Quod Petrum Chriftus ter interrogarit, earn meruit propter quod, inquit, exaltunit ,& rPh,*.j.iOi
Simon diligis meplus hu ? qud il Ii pafeendarum ouium dtdit tili nomen quodtjuptr omne , vtinnomineltfu
fuarum curamdederit;quod qua morte moritu rus cmnegenu flettatur caelefiium , terreflrium , CT infernorum,
effet, fignificauerit.qud Petrus deloanncdixerit: hoc eft : Data e mtbi omnis poreflas in caelo , CT in terra,
hteautem quid} Chriftus refponderit ; Si tum volo - quapoteftatead propagandos regni fui lines Apo
re, doneeveniam , quid ad te ? turnefequere : qud exierit lllos mirtit , vt rctiftimmihi videtur Vigilius fin- f ^
fermo inter ffaires , quod difeipulus ille non moritur : quae terpretari. Q^od autem dicit m calo <r m terra, pro- uer>EutP
h In Com. omnia'1 Deo iuuante explicaturifumus. ptere dicit , vt vbique e, quemadmodum fgnicat
in loan. Data eflmthi omnis poteflds in calo ,& in terra.] Qupd D.Paulus, regnandi poteftatem haberedicati fed ex
Chriitus Apoftolis poteftatem Euangelii(prxdi- D hoc eius regno quajdam pars, id eft , ea qua in ccelo
f ote- candi tradat, datam fiifi in ccelo, SciQterraomnem ent.iam penitus acqui(ita,& pacata erat:altera , qux
ftatem c- pi'teflatcm dicir,eo fpeftat,vtdoccat, f nihil fibi te- inxerris, fpirituali bello aequirenda, quam ad rem
memotet. mere arrogare , nihil xIii s dare, quod non habeat.Sf, Apoftolos mittebat.
vtvulgloquuntur,fuas illis quodammodo literas 19. Euntes.] Intelligit in vniurfm ternm , ficut
patentes oftendit,quibus conftet.qua eo"; auftoritate dixerat, data e mthi omnis poteas in eeU , Cr in terra,
Apoftolos creet , &tantam illis concdt potefta- ipic enim in clum, id eft,in vnam partem regni fui,
tem.Illud durius videri poteft, qud fibi datam om- qux iam pacata erat, vt in folio fuo ad d extera m Pa-
nem poteftatem dicat, cm earn ipfeper fe habeat. tris federet, afeendebat; Apoftolos in alteram par-
Locus pto Non preeteribant hoc negligenter Ariani, fed contra tem.id cft,in omnem terram mittebat.vtad fe omnes
diumitate Chrifti diuinitatem inter alia Scripture teftimonia, hominesreuocarent.IdMjrcustapertisdiit, Eun- tcap.i ij.
Avianos1* ^oc ct'm Catholicis obiiciebant , quafi Deuseffe tes,mc\mx.,inmundumvniuerum. Opponi: autem vni-
plicatuj.. " npn poTct , cui poteftas non innata, fed data effet, vt uerfim terram Iudxorum terminis , quibusant" ueap.to.^
i In orat. Athanafius i ,& Cyrillus auores funr. Duobus Apoftolorumlcgationem definiuerat. In iw, in- ^^f"
contra Ati m odis ver eres i II i Patres refpondebant Primm data quit , gentium ne abieritis , CT in eimtates Samaritantrum flt
llot.qud fibi omnem poteftatem dixiffe Chriftum , quia cum ^ ne intraueritis. Tunc enim quafi hereditario iure Iu- sc quim.
Dcus ex
Deo fit homo ficbs eft.cam cum natura humana aeeepiffet, dxorum rex effet , ad folos ludzos Apoftolos mitte-
Verbum. vtnobifeum communicaret. Itaque non tarn fibi, bat ; nunc per mortem , Sc refurrectionem fuam ia
Lib.;.in quam nobis datam effe fignificare. Sic Athanafius. omnes homines regnandi acquit to iure^n totum or
loan. cap.}. Deindc aeeepiffe quidem poteftatem, quatenus ho bem terrarum mittit , declarans nunc per mortem
mo erat,quam quatenus erat Deusnaturaliter habe- fuam,difruptam fuiffemaccnam.quaregnum fuum
bat.Sic G regorius Nyffenus , & Cyrillus Alexandri- intra ludaeorum fine's feptum continebatur,vt ait D.
nus. Potcrant fine vlla abfurditate conceder etiam, Paulus x,idequelongius nunc effe regni fui limites x .
quatenus Deuserat poteftatem omnem ficut & na- proferendos, mari yfque admare , Craflumine vfque
turam ipfara diuinam Parre per arternam genera- ad termino orbis terrarum y, aos regni, id eft, 7P^'-71-
tionemaccepiffc.vtiidcm au<ftorcs illud interpreta- Eccleficcfia: , qum orbis terra; fines futuros effe:
l Lue lo.tfc Iio\cnt,Omnia mihi tTAditAfunt Patremeo^. priusin Iuda?a tintiim notum fuiffe Deum > zP*17/1
Hxc omnia ver quidem dicunmr , fed non ltis vbique cognofeendum. Populus, inquit , quem non ce-
 705. CAP. XXVIII.;dE INSTITVTIONE BAPTISMI.70S
gmui, feruiuit mihi, in dudttti durisobediuitmihi'. Q*- A dqud,&ffiriti4fdnc7o.Conftitcihmt Apoftolosnum-
44- 4. erunt , qui drtte nonwtemgdbdnt ^inuenerttnt , quinan quam aliter, quam aqua baptiza'fe, proptere cnm
- I&t g s.j. qutfiuermt mt ,& yocdbo non plebem , fiebern inter Chrifti,& Ioannis clifcipulos xmulatio nata eft,
Ol . . Ergo quandoquidem me miilieftis , cui qud Chriftidifcipuli,ficutloaniK'sfadcbat,aqua j joan
_ t). Rom. 9. ddta e cmmspoteflds in calo , & i tend , & me vobif- baptizarcnt1. Philippus etiam sunuclium illumCan-
a cum communicata (hanc enim emphafim habet dacis reginxita proculdubi inftitucrat; deber eos
hoc loco partcula ergo. ) Duetefioa humanara fpien- qui in Chriftum credidiftcnt, aqua bapfizari. Cm
tiam,quanihilcftregnomeomagis aducrfum; flul- enimadaquam quamdam perueniTent, ecce, inquit
i .Cor.i. fi,ta ennn e AH Beumd, fed diuimm, qua: apud Eunuchu s,aqud,quii prohil/tt me baptism m ? & * refyon- m . 8. jfr
X1' hominesftultrtia cft,docetc crucem meam , ludis dit Vetrus,mmqmddqudbt quisprobiberepotejl, rtnon bapti- * .
quidtm'fcandalum,gentibuidutemultitiam; ipfisdutem ">- ^turhi^quiSpirittimjanciumacccperuntcut'nos} la ex 4ff 47
et. Cor.f: catis Lk/j is , Grxcis Dei virtutem , & Det/apientidm % figuris etiam per Apoftolos declaratis manifeftum
4 Marcus fquid doduri cTcnt expofuit ,prddicdte, in- cttScribit Paulus-", Patres vetcrisTeftamenri in ma- "-Cor.ie.
f cap.ii If. c\uiz,Etidrlgelium emni credtuTtt. ri baptizatos efle.ScribitD.Petrtiso peut in di'uuioper *' E
..
Iocds ex- Hoc verbo noniolmnunc Anabaptiftx, einfa- g aquamottodnimAliberatxuni ita mvcmilis formx bap- i.xi
pl cinn de niush.rreticorumgenus,quomagisfibi faperc vide- tifmum mullos homines liberate. Vndecolligitur,quem-
baptifmo tur, fed etiam nonnulliantiqui , bonique audores admodum mare & diluuitim aqua conftabit, it
I :. abufi funt,vtTcrtuflianus g , ?c Nicetas k , vt proba- baptifmumaqua perfici deber?. Hinc Selcuci,&.
tbiibd rent baptifinum infantibus f nifi mortis penculum Hermix hxreis rfutatur,qui, vtaudor cltAugu-
Lpn&no; imminerct.dandum noncTe, quod Chriftus ees qui ftinus p.fineaqua baptizandum putabant. qud vbi- P t.ienijr."
-, ii^Com. baptizandifintprisdoceriiubeat,& infantes doce- quecm Ioannis^baptifinus cum biptifmo Chrifti ^^0"1
inora.Grc. ri non poffint. Non animaduertunt, Chriftum hoc compacatur,illeaqua,hic Spiritu indo,& igneper C^
^"Jaz-,n loco non vetare, baptizan eos, qui doceri non pof- fd dicatur. , inquit, baptizo ros in aqua in paniten-
r funt , fed tantm iubere omnes qui pris dodi fue- antem po me yentums e ,fortiorme e , cuius non
rint baprizari.Reliquos vcro,qui nondum dodrinx fem dignus calceamentd portdre,<pfe ros baptisabit in Spiri-
capaccsfuntjf faluosefc velimus baptizan opoi te- tufano,r igiq. Audiui ego meis aunbus Caluinia- \^"m^'t
loan.}.}. re.non hic.fed alio loco doeuit , vt dixit niquisre- num Miniiirum fimilia diccntem,noftramque riden- Luc^ \
rtdtttfucritcx aqud ,& Spiritu fdnelo, nonpote introirein tem.vtille vocabat ,fimplicitatcm, , & ignorantiam, i'oan. r.17."
rectum Dei. QuapropterCaluins,&ciushxrefis fc- q qu6d crederemus , baptifmum neceflari deber
tatorts, qui eumloannis locum non de baptifinik- aqua conftare. Npnenim, inquiebat, magis aqua *ftl';'f'
cramento , fed dc fidei regeneratione intelligendum oum i-nc conftare debet,ciim.bluribuslocis Chri- Minirtri
fie contenduntjnulloScriptura: tcftimonio itis ef- , ltus jgne, quam aqua baptizaturus dicatur. Sicilti arrogantia
ficaci probare poffunt, infantes baptizan oportere. boni dotores Scripturam interpretantur.
Et quidem cimCaluini de pnrdobaptifmo aduerfu s Cm ergo Chrilli baptifmus baptifino Ioannis Baptifmus
AnabaptiDas librum lego , ridere oleo , viderque opponitur,&Ioannesaqua,Chriftusigne,& Spiritu chnil1 *e
mihi videor,hominem hzreticum,dumfiiis,non c- fanfto baptizare dicitur, noneftfenius, Chriftum '*
cleiaarmis aduerfus alios hacreticos pugnare vult, aqua baptizaturum non eile, fed non folaaquaba- railt-
locas con- turP'tlr in pugna becumbentcm. Etabfurdis,& ptizaturum , vt Ioannes baptizabat , fed prarter
I va Calami, infolentis codem verbo Caluiniftarum interpretes aquam, qua extrinfecus adhibetur, Spiritum fan-
idemif abutuntur,ncqucRomanumPontificem, eque vl- ft.im intrinceus efFufurumeTe, quiimmiflofpecie
fiooc Do- lum alium Ecclcfii Catholicse Epiftopum, Apoito linguarumigncfigniicetur, vt die Pentecoftes fa-
oiis, & lorumfucceiTorcmdicipoflre, cm Apoftoliaddo- lum eft.qucmadmodum Damacenusr interpreta- rli4.Jeff.
_ Faftoram cendum mifll funt, ipfi non doceant. QuidCaluini. D tur. Qare ex his locis tantm abeft, vt colligitur, ba- dc oriho<1.
9 explcalas ftarum Miniftri ? an Apoftolorum fucccTorcsiiint? ptifmum aqtja conftare non oportere, vt alter potis ca^ l0,
Ipoftolc
At illiquidem docent, fed , vt omnes faciunt hoereti- Caluiniftarum error inde manifeftiilm refutetur,
cijApoftolis contraria docent. Cseterm, vtde do- qud inter Ioannis& Chrifti ba^kifmum nihil di-
drinx genere nihil dicamus, quod noftrum omni (enminis ciTe dicant,id contra hunc errorera fupr
antiquitate probatum , ipforum omni antiquitate copise difputauimus. fCap.3it
damnatum eft,de hoclolum difputemus loco. Forma quoque bapiifmi prifcribitnr his verbis. Deforma
Obiiciunt illi nobis,quod Epifcopi noftri non do- Nam ct ex hoc loco,fi quis fubtiliter, & pertinaci- & verbis
ceant.Obiiciamusilli nos quod illi quidem doceart, ter tcrgiuerfari velit, fatis apertc probari non polit, baptifm.
fed addocendum miflinon fuerint,quemadmodum hanc qua vtimur, baptimi formara eile oportere,
Calainiirae Apoftoli miifi funt;<f e mihi, inq\iit,omnes poteas in ago te baptizo in nomine Tdtris , & Filii , CrSpiritusfdnili,
r - :t : non calo cjr in terra, lunteseigo docete : Multfaciliusnos tarnen Ecclefiae traditions , verborum cnfum inter
poffnnr.
probare pofiumus, Epifcoposnoftros docere, qum pretante , probatur. Sic enim iemper Ecclefiam ba-
illi fei Chriftoad docendum miflosefTe. Nam non ptizaiTc inde pcrfpicuum eft, qud quicumquealia
folmEpifcopinoftri, fcdipfictiimpcritifacerdo- vfi funt forma,ab F.cclcfia da mnati funt. Excommu-
tcs,quos ifti Moloifi canes,canes mutos, & non val- nicantur t omnes Epifcopi , & preibytcri , qui aliter, t Cbr. *
tes latrare,vocarefolent, ctiarr.fi nullum dicant ver- E qum in nomine Patris,& Filij,& Spiritus Sanftiba- Pol- 4*
bum,milistamcn,qumillidocent, dum venientes ptizauerinr. Iudicati funt Marcion iftae verum non
Caluiniftas,&c*teroshrcreticos,infolentem,nouaav- dare biptifmum, qud hac forma non vterentur^
que dorinam afferentes dgito demonftrant. apud Ircnaeumu.&apudEpiphanium x. Proptcre r Lib.i capj
Baptizantes eos in nomine Vatiis , & Filii & Spiritus Paulianiftarum baptifmus in Concilio Nicenoyi).
faneii.] Dodlrinx baptifmi coniungit facramentum, damnatus eft,quia hac verborum forma non vteban- Harr. 14.
non,vt CaluinusdcliratjTamquam accepta; iam gra- tur,vtex Concilio lxto Carthaginenfii.&exlnno- ^"',19'
tiiigillum/edtanquamdocirina.fideiquefignacu- centio primo a colligitur. ergo ratione omnes V
lum,atqucprofeTionm./Se^/^fii'Gra;cis,aquamer- argutia?,quibushbrumverborumfcnfusdcludipo- ..
Aqna ba- gerc, lauar e, ablucrc, &c. Tertullianus folet verter, tcft,refcllendx funt , vt fi quis dicat,fenfum non eiTe,
ftfmi.rra tingerefignificat. Itaque ipfa verbi proprietate fa- baptizantes eos innomme Vatris^Vilii, " Spiritusfdnlit
br'a*CCC " crament' materia declaratur, aqua baptimum con- ideft.inuocato.aut appellato nomine Patris, & Filij,
fici dcbrre,qucmadmodum Chriftus ipfeapudloa- & Spiritus infti ; fed baptizantes eos audoritate
ttp j.f. nem magis expreflit,/?, inquit, quisrtndtusfucritcx Patris, 8c Filij, & Spiritusini : quemadmodum,
 707 COMMENT. IN MATTH. 70S
multi$ beb baptimum in nomine Chrifti datum le- A nus \& Ambrofius'j&Didymus^&Theodoritus h fQ r
gimus,nonquod,quibaptizabat, dicerer, Egoteba- & Fulgentius faabuacd
ptizo in nomine Chrifti,fed quod Chriiti aucbrita- Marcusadditad hxeverba n,Qm crediderit , Cjr la- *
te baptizaret i vt alio loco difturi fumus : pmere fi f6\<ttmfuerit ,falns erit : qui verb non crediderit , condem- fcpifeJ
quis dicat,n fequi cx hoc loco deber eum,qui ba- vabitur. Signa autem eos , qui crediderint , httcfequentur: In orat.j.fc
ptizat.dicere.Ego te baptizo in nomine Patris,& Fi- nomine mea dtmonia eiicini, Sec vtraque re baptifmi ThcoL
lij,8c Spiritus fan<5ti; id enimChritus non dicitf, fed cfFetumfignitcans. Saluos enim nos facit non (ola \^b^
: Spi; erfeftum fign Sp.
fatis eicji aquam fundat , & dicat, in nomine Parris, fides,fd etiam baptifmus, vt Diuus Petrus fcribit
p ,
& Filij & Spiritus fancti;denique fi quis argumente- Quod autem dicit gna autem eos , qui crediderint ,hxc kshZA
tur,ppffl- hrc verba per difiuncboncintcll:gi,vtfen- fequentur, non folm, quiciediderint, intelligit,fcd ty.lio/J
fus fit.baptizantes eos in nomine Patris , vel Filij, vel etiam,qui baptizati fuerint. Nam qui credcbanr,an- 1
Spiritus faneti, quam interpretationem videtur euc- tequambaptizarentur, huiufmodi miracula facer ^
tus probare ; frpe enim in nomine folius Chri- non folcbant; cuius rei in Actis Apoftolorum p illu- rlla
fti datum ab Apoftolis fuiffe baptifmum, multigra- ftrifimum exempl cft.Nec ita intelligendum,quafi m ia,
ues auflores funt- Iftas , inquam , omnes fubtilitates omnes , qui baptizarentur ,ha?c miracula fii turief- omn
vna Ecclefiae traditio,optimi facrarum literarum in- fent, fed quia multi fafturi erant, &ijnenfblm ,e.^,A
terpres omnin diffipat.Nec enim difputamus, quo- fuo, fed aliorum ctiam nomine , & commodo faftu- ortfaej
mod hoeeverba intclligi poffint,fcd quomodde- ri, vt & fiu , 8c ipibrum fides corroboretur , genera- DobuJ
beant.Debcnt autem eo intelligi fenfu,quo Chri- liter loquitur, Signa autem eos qui crediderint , \- lib. Je i,
fto dieb funt, non quem fibi quiqne animo finxerir. quentur. eque Temper ca figna quuta cffclntelli- UIn
HocautemChrifio fenf dicta fuiffe,vt Apoftoli git, fed cm ad idei confirmationem erit neceiTa- ^*tuI^
Cmbaptizarent,diccrcnt, Egotebapti^o innomineVa- rium,quafi dicat,eorum qui crediderint, fides mira- tg4
tris,& Fit\& Spiritus [, vfu , Sc traditionc confit culis conrirmabitur.Sedfincm ilium EuangelijMar- cap.?,
Ecclefiac , qua? his femper, aut idem fignificantibus ci copiofis explicabimus . n
a Aft. i.8. 20. Docentes eos femare omnia , quMumqut mandaui 0I CP-M
Cur Chri- verbis baptizauir. Quomod autem Apoftolf ali- yobis. ] P temes cos jcti*ic ,
' ' T
d . baptif- quandoin nomine Chnfti baptizaTedicantura, lo oft tidem,& baptifmum,pra:ceptorum ob-
mum liai i co migis idneo difputabimus. feruationem em adiungit, indicans, neque fidem,neque 3
Yoluetic in Potcft ment qua;ri , cur Chriftus voluerit hac baptifmum ad falutem fatis efl'e , nifi Dei ctiam - ]
n omine ra- formt dari baptiimum.Multsrationcs eiusreiarFer
tris,& Filij, ce ptaferuemus, vt hoc loco Theophylactus obfcr- fuos god
ri poffunt. Prima, vtdeclaret, vnde vim baptimus .11 it.
uauit. ' . * &hH
&Spaitus
fan*. haberet,nimirum ex Patre.qui Filium fuum mifit, vt Etecce ego yebifeum fum.'] Mitrebatad docendum,
i.Cor.t. pro hominibus morretur ; ex Filio, qui baptifmum quafiadpugnamcum vniucrfbtcrrarumorbefufci- -
it. inftituit,& quodammodo fnguine irrigauh, 8c fer- piendam Appftolos : verendum erat , ne tant operis
Li.de fide
orthodoxa tilem.vberem,erficacem effecit;& Spiritu fando,qui molCj&futurorum pcriculorum praruifionedefpon-
ad );u- ficut aqua extrinfecus nimos nificando lauat. derent nimos. Iubct eos forti animo effe, Se contra
tum. Secunda , ne, qui baptizabantur , humanum tantm omnia pericula confidenter obfifterc , Ce illis afftu-
d Liar. j. de aliquid f recipere putarent , & non folm homines rum efle, & quidem non fer , id opportune. Hanc
Bapc. con dicendo, Ego [um fauli.ego *4polhb, fed Dem ipfum vim habent duae illas diftioncs , tece, 8c ego. Nam ecct
tra) Don.
cap. 9.10. ti. quodammodo diuiderent,dicentes, Egofum Patris, pnfens,& opportunum fignificat tempus , quafi di-
. Ego fum FijjEgo fum Spiritus fancTri,n in vnius tan catjfimulatqueopus erit, vbis adero improuifs,&
Trinitatis tm perfbna: nomme baptizarentur. Tertiam ratio- vt in prouer bio eft , Deus machina. Diio autera
niytciiiajp nem Fulgentius adducitc,vt homines eumdemre- D ige.fignificat eum, qui eos ex omnibus periculis libe-
ez hoc I generationis fux audorem effe intelligcrent,qui ge- rare poffit : quemadmodm fi pugnanti miliri dux
rit proba-
tur contra nerationis auftor fuera t,Patrem,FiIium, & Spiritum dicat,bono,fortique animo efto ecce ego tibi opem
Sabellianos fnum. Senfus ergo verborum eft , baptizantes eos fero, vtapud loannem rdicipulis dicit, ctnfidite,ege rcp<.aj
e Epift.ix. non veftro nomiAfcd nomine Patris,& Filij,& Spi yiei mundum. Ego igitur vobifeum fum,qui mundum
contra A. ritus fncti, id eft, declarantes, atque teftantes,id vici , contra quero pugnaturi etis : ego vobifeum
ranos.
fSer.a c5- quod facitis non veftra/ed Dei Patris,& Filij,& Spi- quicquamf,egoum contra quem princeps huius mundi non habet
vobifeum fum , cui Pater promifit .|<.;:
tra Arian. ritusfandi perfona faccre,ne vefter, fed Dei baptif-
St in orar, mus efTe credatur : fcut de baptimo loannisinnu- fore.vt poneret omnes inimicos meos fcabcllum pe- *e"
dexterna merislocis fcribit Auguftinusd, proptere Ioannis dummeorumt. tPfI.ioM
fubltantia baptifmum vocatum fuiffe.quod fuo nomine, at Variant veterum auftorum de huius loci inter- Horas M
Iil,& S.
fanfti cetra que perfbna , licet aut iuffu , aut inftinftu Dei ,non pretationefententia; : Qmdam,Chriftum non de hu-
Sbel, gre autem Dei perfona baptizaret. Itaque hacvcrba,w mana/ed de diuina natura loqui putanr,qua vbique
gales , Sc ia nomine Vatris,& Filii, & Spiritusfinii , non tantm ad prxfenseft,vt D.Auguftinusu,& Fulgentius1. At ioann.<o.
orar.in hoc verbum baptizantes, fed etiam ad cos, qui baptizant, aliquid mins generale Apoftolis Chrrftum pro- xXib.i-
dift/Ow- referen da funt. mittere manifeftum eft. Aliter enim cum illis,qum
ma mihi
trAitfunt Porro cx hoc loco re veteres aurores Trinitatis cum cacteris rebus, qumquecum carterishomini-
iPmtrtmre. myfterium probauerunt ; hinc ab illis Sabelliani re bus f futurum fignificat. Alii ergo de diuina proui- ^pjj
Lucio, it. futan , qui ex hoc etiam loco fiium errorem confir dentia interpretan unt,perquam Deus, hominibus nuitiile<i>
ftindifp. mare conabintur,Patrem,& Filium,& Spiritum n- mag js,quim rebus mutis , & inter homines iuftis po- h '--
contra Ari um vnam tantm effe perfonam, quod Chriftus tius, quam iniuftisadeffe dicitur. Itaque fignificare
in Concilio
Niccnoha dixerit,baptizanres eos in nominibus, fed in nomine Chriftum fe, etiam fi difeedat , tamen cum illis futu
bita', ft in Patris,& Filij,& Spiritus fancli. Refelliteos D Ba,fi- rum effe, quia Spiritum fan&nm fuo loco miffurus
cpi.adSera. liu$e,hinc potis colligi tres effe perfbnas , vnam na- erat, vteos omnem veritatem doceret : v eos diri -[0.14.1
contra cos, turam,quia cum Pater , Filius , & Spiritus fanctus, vt g er et, ac gubernaret , quemadmodm d ixerat , von % Lib. 7- 1
qaidicebtt tres diftinebt perfbnxnominentr, vnum tamen illis relinquam ros trpbanqs. Ad hunc modum Cyrillus Tuo1'"*-
Spir fanft
elTccreatu- diuinitatisnomen,vna auoritas fit. Alexandrinus , &SaIuianus',& Leo interpre-
r,Scinpro- Hinc alii aduerfs Arianos,Patris,Filii,& Spiritus tantur. Quae omnia vera quidem funt : caterum non ""^pi
feir.reg.Ca- f.n i diuinitatem.equalitatemque probuerunt,nec tantm quid verum fitjfcdquidadcnfum huius lo- uj.Dei.
tholicz. enim nos in nomine vllius creaturae baptizari. Sic ci maxim accommoda tum,qu.rrimus. Fateor,Chri, bEpiftj^
g Lib.x de Athaaafius f , Sc Hilarius s , Sc Cregorius Nazianzc-
Tiinitatc. ftum , quatcnusDcus eft, vbique elle , fed aJiam hc
 709 CAP. XXVIII. DE MISSIONE APSTOLRVM.
- prarfntiam uam Apoftolispollicetur; fateor,Chri- A tm ad prdieandum ludis Euangelium pofto-
ftum, miffo Spiritufanfto, Ecclefiam vQjueadcon- los mitterct, prafentiam illis & auxilium Spiritus
(ummationem frculi gubernaturum , tdqueex hoc infti promifit m. Cum autemtradentyos , nolite cogitare m Capte
loco colligi nonnego, qucmadmodum illi, quos tjuomodo,aut quidlaquamini,noenimyos eisrftriloqumini, i?.to.
modo nominauimus^uc^orcs ret collcgerunt: fed fedfpirittts Patris vtri, qui loquitur in yobis e , nunc ad
non quaerimus, quid ex , quod Chriftus dixit, col- docendas omnes gentes miffis, fuam praefenfiam,
ligatur, fed quid dicere voluerit. Optira mihi auxilium pollicetur.
a HomiLin Chryfoftomus 1,D.Hieron.b,Profperc,Beda,& Eu* Vfque ad confummationemftculi.] Indicar,fe hon curt
Matth.9t. thymius hoc loco videntur expouTe, vtChriftus folis Apoftolis, fed cum omnibus, qui in eoruna lo
fa in epiil. non folum de diurna, fed de humana etiam pnelntia cum fucceTuri erant , loqui, quos cria m Apolllos
ad Dama- j0qUatur : non qud quatenus homo eft, corpore futuros effefignificar. Nec enim vndecim illi, qui-
"bibr i de cum A poltolis futuras effet praeens: fed qudfaiio- bus cum loquebatur, vque ad confummationem
Tocat.gen- rem, & auxilium fuum praeientiam appellet, quod farculivi<turierant,vtD.Augufl:inusi>,&Thcophy- ifo g Je
rima ci. non folm, quatenus Dcus, fed etiam, quatenus ho- ^ laftus 0 annotauerunt. Melius qum Hieronymus, Gen. adli-
Quomodo mo> Apoftolis prxftiturus erat. Dicitur enim cum qui his verbis fignificari putar, Aportlos vque ad ter. cap. s.
Chnitus iUis futuruseTe: quia auxilio illis omnibus in rebus eonmmmationemfieuli viuros effe quia etiam fi *" J1"111*
5^. futuras erat: ficut Deus dicitur d cum Iofeph fuiffe, corpore mortuiUint, fcmperanimrfviuunt. Cate- om"
tarum di- & cum in foueam defeendifle, quia illi etiam in nun non promittit Chriftus ic illis in ccelo, vbi opus
cat. carcere opem tulit, yenditttm, inquit, iuum non dereli- non eft,fed in terra,in puluere,in arena,in certamine
d Sap.io. quit,fedipeccatoribus liberauit cum t dejeenditque cum coin affuturum.Illud D.Hieronymus p,&Gregoriu$ Na- pAdu.Htl-
- foueam. Etrurfume, Et fatriarch/t Amulantes Iofeph yen- zianzenusi, reftmonuerunt, prarpofitionem illam, uidium.
f pial 7 ' iawA in Aegyptum,ey erat Dem cum eo,Sc vt dicitur f, yfque, non cxcluderetempus,quod poft confumma- q Orat.4.
0 * '}'* Tkiultatnbulationes Utorttm,&deomnibHihtsliberabiteos tioncmflculi futurum eft, quafi fignifcet Chriftus, aeTheolo-
Dominur.Sc vt feribit D. Paulus B, Deum fe ex omni- poft frculi confummationem , i cum illis futurum f"'nfca{d
g t. Epift. bus perfequutionibus eripuiffe,&vtChftuscum noncTe. Quadcrcfuprlrdifputauimus. Atquehac prtcuia_
adTim.}. 5tCphanofuit, cm lapidaretur, quia eum in ccelo ratipne inepte qusedam recentiorum Hebraeorum rum,vique
ftantenij&quafimanum porrigentem,auxilimque argutif refelluntur.Non enim dicitur,hifi quod du- &donec in
h i fercntem Stephan vidit k, & quemadmodum bium effepoterat. Dabiurn non erat,quin poft con- knpmra.,
S{ ' ' Deus Iercmia? propheti officium recuintidicit.Nf fummationemficuli Chriftus cum Apoftolis luis in * ap"1"
timtas a facie eorum , quia tecum egofum,yteruam te, dicit regno fuo futuras eilet: an autem in certamine cum
i lerem 1 Dominus i,Sivt Ezechteli dicit *, Eccc dedifaciemtuam illis futuras effet, dceopoteratdubitari: ficut Pa-
g. yalentioremfaciebus eorum, &fitntem tuam durtoremfron- ter dicit filio f, Sede a dexiris meis, done immices [(\,
s Cap. j. 8. tibus eorum, yt addm.intern, Cr yticemdedifaciemtuamt tuos fcabtUum pedum tuorum ; non enim fignificat,poft- 1.
9- ne tunea! eos , eque metuas a facie eorum , id eft , fortes quam eius inimici fubieti fuerint , ad dex t cram Pa-
quidcmilfunt, fed ego te fortio: em facia m, hoc tris feffurum non eile: quin tunc magis quodam-
eft : Ecce ego yobifeumfum yfjue ad co?iftmmationem fe- modo fedebit , quia magis eius gloria , maieftfque
culi, mifis enim ad pugnam auxilium promittit, & demonftrabitur. Quamqum ea interpreutio,
vt ait Proper cumcut oues introieritis in medium lu- quam mod adhibuimus , vera eft, nihil abfurdi fe-
' " G- pwwywtetkwrtwfirmiMttrttuiarc, feddemeapo- quitur,fidicamus,cadidione-^e,iequcnstempuS
cium cap.t. teatecondite ,qmyvfque ad confummationem ftculi in excludi. Nam eo modo, quo fe Chriftus cum Apo- '
Mitt.ii*. tmmboc opere non derelinquam; non ad hoc, ytnibil patio- ftolis vfque ad confummationem fxculi futurum
mini,fed, quod multi maius e,pr<rfliturus,yt nullaftuien- D dicit, id eft, pugnantesadiuuando, pofteculi con-
tiumcrudelitatefuperemini. lnmeaenimpoteflatepradicabir iummationem , quia non pugnabunt, led regna-
w , Cr per me et , yt inter contradicentes , inter furentes, bunt, cum illis non erit. Ent autem alio modo, quia
jibrahafilijdclapidibusfufcitentur: egoinfinuaboquoddo- cdent, & bibent fupcr menfam eius in regno ip-
cui: egofatiam quodpromi. Dcnique qucmadmodum fiust. ttuc.ii
jo.

Cg iiij
 SANCTVM, IESV

CHRIS3TI EVANGELIVM

S.EGVNDVM MARCVM.

CAPVT PRIMVM. ,
NIT IVM Euangelij left Cbrii^iltj Dei. Sicutfcriftumefi

Matt j. r. injfaia propheta : a Ecce ego mitto Angelum meum antefreiem tuam,
MjUc j. i. quipraparabit Viam tuam ante te .3 Vox clamantu in d'ferto: Parate
blfai.40.J-
loaun i.ij- Viam Dominanciasfacitefemitas eius.^Fuitloannesin deferto bap ti
tans , pradicans baptifmum pnitentU in remiienempeccatorum.
5 c Etegrediebaturadeum omnis Iuda regio,& Icrofolymita vniucrfi,
Luc 1.4-
Matrii.} 5.
Cr bapti^abantur ab illo in lotdam flumine , confitentes peccata Jua.
d lcu . 6 Et erat Ioannes vejlituspilis camcli, & %onapcicca circa lumbos eins, d (Jr locuas, Cr
cMatih 3. melfilucjlre edebat. Et pradicabut dicens-.j cVenitforterme,pome : cuius nonjum dtgnus
procumbent lucre comgiam calceamcntorum eius. 8 Ego baptiauhos aqua, itte ver ba-
pti^abitVos Spiritufanio. 9 Etfaclumefi : in diebus tllisVenit lefus a'a^aretb Gali
la i ey bapti^atus efi a Ioanne in lordane. 10 Et flatim afcendens de aqua, vidit calos
f Lne.j.'*. apertosj Cr Spirimm tamquam columbamdefctndentem , Cr manenteminipfi. 11 Etvox
a in** faft* de clts : Tu es filius meus ilelus, in te complacui. 1 g Etfiatim Spiritus expulie
1.4 * 11 cum indfinis, Et erat initferto quadragintadiebus,& quadragmtanotlibus : & ten-
Lac tabatur Satana: ertque cum befiiu,Cr Angeli minifirabantilli. 14 h Pe quam autem
^Matt.r. traditusefl Joannes , yenit lefus inaliUm , pradicans Euangelium regniDei, 15 di-
Mat 4 Cem : Quoniamimpletum cjt tempus } appropinquauit regnum Dei : pniteminiyCrcre-
Luc 4- u. dite Euangclio. ig i Et prateriens cusmare alilaa , Vulit Simonem & Andreamfra*
iMat-4 ". tremeius , mittentes retiainmare, (erant.enim fifeatores ) 17 Cr dixit eis Iejus: Venitc
Xuc * *" po mc,eyfaciam vos fieripiatores hominum, 18 Et protins relicl retibus , cuti funt

cum. 1 9 Etprogreus indepufium, Vidit Iacobum TLebedai, Cr loannemf eius,

ipfos componentes retia in naui: zo &fiatim )>ccauit illos. Et rehlo ptrefuo Zebedao in
r Matth. 4. naui cum mercenaries, fecutifunt eum. z i Et ingrediuntur Capbarnaum : & fiatimfab-
Luc4.11. btis ingreus infynagogam , decbateos, zz 1 Etfiupebantfitperdeclrinaeius: eratenim
1 Matth- 7
it. docens eos , quafi potefiatem babens , nonficut Scriba, z 3 m Et erat in fynagoga eorum
m Luc. 4. homo in fjtiritu immundo ; ey exclamauit, 14 dicens : Quid nobis yC? tibiJefu Na^arene:

yenii pet derenos?feto quisySanflus Dei. 15 Etcomminatus efieijefus^icens: Obmu-

tefee exidekomine. 26 E t difeerpens cum sjtiritus immundus3& exclamons yocemagna
exijt ab eo. iy Et miratifunt omncs,ita Vf conquirerent interfe dicentes: Quidnam efi boci
quanamdoclrinabacnoua} quia in potefiate ttiamfpiritibus immundis imperat , & obe-
nMatth.8. iuntei. zS Etproceit rumor eiusfiatim in regionem GaliU. 19 n Et promus
Luc,44i. egredientes defynagoga , venerum indomum Simonis Andrea cum lacobo>Cr Joanne.
30 D ecumbebat autemcrus Simonis febricitans: Cr fiatim dicunt ei de ia. 31 Et acce-
dens elcuauit earn , apprehena manu eius : Cr continuo dimifit earn febris , Cr minierabat
eis. 2z Vcfyereautcmfiattocumoccidiffictfol, affermant ad eum omnesmale habcntes>Cr
 Nf CAP. . >i4.
dtmonUbahentes.tf & erat omnis ciuitas congregara adianuam. 34 Et mault ruhor,
qUiVcxabanmrVAnjs languoribus, & damonia multa eijciebdt, & nonfinebat ea loyui,o tac.
quoniamfctcbantcum. 35 Et diluculo vaide furens,egrejj*us abu tin dtfertum locum, ibi^ae^'
rabat: 36 Etprofccutusefleum Simon, & <ui cum ioerant. 37 Et cm inueniffent eumy
dixtruntei: Quiaomne, cjuaruntte.^S Etaitillis: Eamus in prximos vicos, & ciuitates,
Vt& ibiprdtecm: adbocenimveni, 39 Et eratpraicans infynagogis eorum,(y in omni
Ga'Ua, <y damonia cijciens. 40 p Et Venit ad eum leprofus deprecanseum : Cr genu flexo p mnh.%
dixit ei: Si vis, potes me mundarc. 41 Iefus autemmifertuseius , extendit manum fuam: u

& tangens eum, ait Uli : Vol, Mundare. 41 Et cm dixiffet,atim difceit ab eo lepra,
tsr mundatus efl. 43 Etcomminawse ei,flatimcjue eiecit illum-. 44 grdicit ei: Vide ne-
mini dtxeris : fed vade, oende te principi facerdotum, & offerpnemundtionc tua,q qua 4Lfui
pracepit Moyfes in teimonium in. 45 At ie egrew cpitpradicarc,& difamarefer- 5'
monem , ita Vf iam non poffctmanifcjl introire in ciuitatem , fed forts in defertis loets e[fet>
Cr conueniebant adeum Vndi^ue.

Diffentittamen, vt videtur Eufcbius d, Ioannem d L!. hiflo.

IN CAPVT PIUMVM. hunc cognomento Marcum alium, qum Euangeli- Ecclcf. 7.
^ Vita funt neceffaria quatuor Euan- ftam fuiffe fignfficans-Cuifententieilludfauet quod "P- ,0-
geliftis eamdem cribentibushiltoriam Paulus * aliquid ineo fuill indicct culpar, quam ob e A>
communiter di<Sa, & nobis in com- rem in confortium admittendus non effet; quod de jJon fut
mcntarijs in Matthxum explicate; que Euangelifta fine certis credere ciecturis haud icio, Marcas
fi infingulisrepctere vellemus, laborem nobis ac- an tis^ropenfi ad pictatemfit ingenij. Ac mirum Mjo* il-
cumubremus non neceflarium , leftori vero dodo piofe<fto eft, fi proprium illi loannes nomenerat,a 1 us fiiluSk
prxfertim & delicato , faftidium pararemus intole- nemincautore vetcre Ioannem appellatum. Cum
rabile. Qund fi , vt fieri nonnullis folet, quotics ergo Scriptura priorem illum quaii proprio , & vfi-
commune altquid , & am me expofiturn occurre- tato nomine Ioannem, pofteriorem hunc& eadem
ret, eo, vbi expofuiffem,lectorcmmitterem: minus Scriptura, cm de eo cert loquitur,& omni 1 audo-
mihi laboris, minus illi faftidij effet: non effet ta res antiqui Marcum appellcBt,diuerfos fuiffe crede-
rnen nihil. Vtrurnquc fer deuitabimus, fimecum dum cft. Haxmihi magis placet opinio,& aeorera
alle conueniat, vt quocies in paftcriore aliquo Euan- grauiorem Eufebium , & probabiiorcs coniecturas
i- - 1 1 1* I T I-VT- ' t r>
glifia aliquem prioris locum idera dicentjs ad mar- habs. Nam nominum quidem fimilitudo illa quam
ginem notatum viderit , eo Ce ponte fu confra^ alij auftorcs icuti, in contraria fententiam abierr,
tiam 1 me non miffus , fi copiofiorem fortaftc deli- nihilo maior, qu dillimilitudo eff. Etenim,vt ambo
derabit explicationem. Id in Marco potifimumac- Marcifimilcsjita Ioannis nomine diifimilcs funt. Et
cidet, qui MatthxiEuangeliumijdcmplcrumque potuit Marcus ill alter, cui Ioanni nomen erat, alia
ententijs, ijdem fxpt verbis, paucis additis, paucis rationc nobilis effe, vtco mater cognofceretur, fieut
detralitis in compendium videtur rcdegiffe:vt nemo Alexander, & Ruftus Simonis Cyrenenfis filij, ex
miran debeat, ii multo in Marco, qum in ex t cris quibus Marcus f deicribitpatrem. !fC ' 11
breuiores erimus. Debet prudens lcclor in lucro Conftantior, verque fimilior omnium fer au- fuit Peni
verborum breuitatem poner, modo nihil illi pereat orum fententia eft, hunc eum fuiffe Marcum, de .0'*0.1'
MiMona- de lucro fententi. Nos quidem cert in mximo quo Petrus feribit, filium eum uum vocans, aut ' f{jusus>
fiocm ponimus, netempus rebus impendendum neceffa- qudeumpaterno,fingularqueamore,profequerc- Tkmi 1
fax Titz rijs, in non necclarijs confumamus, prope fincm tu;utquodeummChriftogeiffet.Difc^pulum/'IEpai('^
pizdicir. vite, long finemoperis intuentes. enim fuiffe Petri Ireneus^Eufibius^Epiohanius , e t

verborum
gelifta?. _r - " 1
gelitititulum adiecerit, in Matthaci titulo difputa trum Damianumnlego.Mereturaliquamridcm .
uimus.Do Marco,quia mins,qum caeten Euange- malus audor,& id confirmat,qud Petrus rilium ap- j . 55.
liftx,notusfuit,nonnihildicendum. Et quideni,quae pellet fum, vtfoltmus, quos baptizauimus appel-"1 -
adEuangclij fcriptionem pertincbant, incommuni lare,quemadmodum Sc baptiimusipfe u regeneratio Ylta
Dc Mateo ad quatuor Euangcliftasprefitioncante Matthacum vocatur.Ceterumnonconuenitquod Origenesp,& in'fer.de
luangeli pofita nobisdicTta fiint. De homine nunc agimus, Epiphanius 4, & Dorothcus r cribunt, eum vnum Mar.Eug.
fta,<]ai$cu- quis,c,jifquefuerit,& quid egerit in vita memora ex feptuagintaduebus fuiffe difeipulis. Addit Epi- Ad Tit.
ic ' ** bile. Filium fuiffe Maria; ciuisIerofolymitanae,tius, phanius vnum ex illis fuiffe, qui audito fermone de 3- * - ,
!'!. edenda carne, bibendque anguine Chiiftiab ['
ad cuius domum,Petrum vinculis ab Angelo folut
Lucas* de node veniffctradit,Grfcus Sclioliaitesb, ^ offenfi diceffiflent, Petro ver ad Chridumreuo- Dcumlde.
A4.li.
.; & Dorothcus in Synopfi, &Theophylatus, Sc Eu- catum. Verum exijs autoribus,quiPetrdi.' Mar- q H cf^i.
a. thymius aufores funt; & opinionem ipft nominis hoc Euangelifta loqui putanr, ij , qui eum Maria; r I"
In Com. fimilitudo nullo etiam auftore pi obabilem facitCe^- Ieroiblymitana; filiura fuiffe dicunt,cumdcm efle,de *?^* %
buiisloci. fiderAns,\n<\\xh Lucas.T; aJ domum Mari* mdtris lodn- quo Lucas f,& Paulus t Ioquitur,arbitrantur,conib- ^' ' *
nis,tp4icegnmwMuirM4rm ,ybitrAntmulticong(gAti, brinumque fuiffe Barnabx. Nam Ioannes ille, cui J9.
Cr ordnies. Q^od etiam matrem ex filio decribit, in- Marcus cognomen fuir, Barnaba; confobrinus er, t Colof. 4.
dicateumcV: Chnfthnum,&matrcnobiliorcmfuif- vtferibit Paulus": alij negant, auteert nonaffir- ,e-,.
fe, qualem Marcum cm r.titatis opinione, tum mant. Audor Comment, in Marcum, qui Hierony- **!^f'n"
Eugclij prxdicatione,fcnptionqucfuiffeconftat. tribuuntur,Leuitici fuiffe generis tradit.Velltnj t
 7i5 COMMENT. IN MARC, yl6
teftimonio aut argumento aljquo probaTct : nunc A fu Chrifti,./?cJcnptum f/iVNec enim prophets Mar-
autemexfola eius audoritate fides pendet, qua? eo cum feripturum Euangelium, atquehuncilli titu-
minor eft,quod ignotus eft audcr,cV,vtapparet,non lum daturum,(ed Chriftum venturum,& Huang eli
vetuftilimus. prirdicaturum prardixeranr.Nequc vero dici poter,
Marcus A Pctro in JE gyptum pr^dicandi Euangelij caufa illud verbum , ficut feriptum efl, non ad initij , fed ad
Alciandri- miflumfuilT<:>& Alexandrinum cftitutum Epifco- Euangclij nomen eile referendum, atqueita verba,
nus Epif- pum nemo non dicitauflorum. Eius vero honoris fententimque oha?rere,quafi (enfui dt.lnitium ba-
U d <*eclinandi caufa.pollic fibi praxidiTeapud multos \ eft,pra?dicationis chrifti, de qua praedicatio-
Marco'fibi vu'g circumfertur audores:fed grauem ego,& an- ne feriptum eft , ccf ego mitte jLngelum ame te.
-polliccm tiquum eius hiftorice auorem quatrens, nullum in- id enim, quod fequitur, an e te, indicar, hxc verba
feindente uenio. EtnonebquodOrigeni.&alijsquibufdam non folmadEuangelii, fed etiam ad initii nomen
refcllicor. feipibs rdigionis ctiam cauia minuentibus vitio da- rcfcrri oportere. Idem enim eft tmtium,&c ante te. Prx-
tur,uargelifta? fine certis tcftibus tribucdum.Nam terca quia,eti Hebrui ex principio libri titulum to-
quod Lyranus refpondet.id eum diuino tadum fpi- t ]bro dare (blent, vt ex Gcneli perfpicuum eft : ta-
ritu feciile.quoddcSamfonc,& Razia credit Augu- mcn a huncmodum libros ordiri non folent, Ini-
ftinus,in Marco credibile non cft.Cmenimabipfo tium libri Genefis, aut initiumExodi : dixifetergo
Spiritu fando ad Epifcopatum vocaretur,quomodo Marcus, Liber Euangelijjefu Cbrifli, f\ earn confuetudi-
potuit ab eodem Spiritu vt Epifcopatum fugeret,ad ncm feqUi voluilTet.quemadmodiim Matthxusdi-
infertndas fibi manus impelli? Alexandria; itaChri- x,[.iber Generations lefu Cbrifli: autfimpliciis, Euan-
ftianorum formafle mores, vt cos indicans Philo, de g-lium lefu Chrifti , ficut dixit laias, V\ ifat* filif
Therapeutis, id eft, fupplicibus, aut contcmplatori- jlmos, & leremias , Verb* leremiaprophet*, & Ioannes
bus, librum fcripferit,vt mirabiliter genus illud lau- jn Apocalypfi, ^focalypfls lefu Cbrifli. Senfus erg eft,
lib. i. darct vite, Eufebius*,& Hieronymus b,Dorotheus , litium Euangelij, id cft.prxdicationis Euangelica? iefu
hilt. Eccl. Theophyladusaudoresfunr. Odauo Neronisan- ebriih, fuir. Hoc enim verbum aut aliquod fimile in-
cap. iy.ee no Alcxandnaemortuumfcribit Hieronymus. Do- telligendumcft.
Mn vit rotnc"s verfub imperio Traiani, Aprili menferu- SicutfcriptumefltnlfaiaVropheta.] Mattharus Chri-
Mary " dente colloinieda loco.cu Bucolus nomen eft,vf- ftj generatione, Lucas gcncrationeloannis Bapti-
c In Sy- queadlocum,quiAngelorumdicitur,tiaitum,ignec fti-iuumcxorlifuntEuangeliu-nJoanncsmultoal-
nopfi Quo crcmatum,&inBuclofc-pultum.QuodtotEcde- tisdiuiniratis a?tcrnitate,Mircus breuisfumpfit
tempore fbftica rcfcllitur hiftoria, qui procomperto tradit, CXordium. Nam omiifaafternitate, omifa humana:
monuus. nilllum Pritcr loanncm Apoftolum , & Euangcli- ,& Ioanis,& Chrifti generatione.omiiTa ado-
ftam Ti aiani imperium attigifle. rationcMagorum , omiTa fuga in ^tgyptum , omif-
Euangt- I* Ini'.ium Euan :cltj.] Euangclij nomen, quot mo- foreditu,omiifisdeniqiieomnihus,qua:Chiiftusvf-
lium quid disdiceretur, incommuni ad quatuor buangeliftas que ad annum Tiberij decimum quintum,xtatis ve-
hic figuifi- pra?fationcdiximus.H oc leco quidam Euangelicam rfuxtriccfimum,vtaudorcftLucas \ aut fecit.aut ' cap.j.i.
cac- hiftoriam intcrprctantur,eifquc exordium ofytvmu p3ffUJ efb, fola orfu s eft predication , quafi fibi lJ-
tium Marco vecari putant, quafi dicat, Exordium propofuiifet, folam Chrifti dodrinam,& miracula
Euangelij,id eft.hiftoria; Euangelica-,quamfcnbo, dodrinam confirmantiaexplicare.Itaquetiiumtan-
Ioannis I'aptifta? prardicatione fumam , ficut de llo tm annorura Chrifti texit hiftoriam.
d cap ,.{. in IfaiaProphcta41 fcriptum eft, Voxdamanus tnde- Q^a-ritur multis eius confilij ratio. Credo ergo Curprar-
fe>to,parate rum Domini. Ali) pro lege Euangclica,no- probabilillimam hanc etfe; Matthium, quia pro- dicntionc
uoqucteftamento, quodChnftus fancicbat.atque D mifliones Abrahamode fcmine.in quo client omnes ?!uf is
pradicabat, fumi exiftimant,quafiindicare Marcus gentes benedicend.r,& de futuro regno Chrifti ex cepcrii!
volucrit, eundem Ioanne fincm veteris,initium vero Dauidis familia nafcituriinChnfto completas fuiTe
e cap ) i. fui<renouiTeltamcnti,ficutinMalachia Propheta oftenderc volcbat, vt eum omnes promiflumeiTc
fcriptumeft, Ecce ego mitte Angelum meum ante fadem Mcfiam intelligerent , vt Abrahame, & Dauide
titam, <uipraparabit nam warn ame te. SicChryfofto- exordium petiu'ifle,vtapudMatthum ex Hiero- ..
f Homil.i. musf,&Theophyladus,&Euthymius S. Vera qui- nymo,& aliisdocuimus auftoribus. Marcumvcro
m Mar. dem fentcntia/ed quod ad loci interpretationem at- fedanrem bi euiratem alia idem ratione cfficcre vo-
g In Com. tina, non id, vtopinor, Marcus a gcbat, vt doceret, luife; docendo, tale (uiiTc Chrifti praxheationis ini-
vndclex Euapgelica, fed vnde Chrifti pnrdicario tium, quale prophets pridixiftentfuturu efte Mef-
iniriumhabuiiTct.Namfiidegiiet.nonlfaia&Ma- fia?, vt eum Meifiam efle conftaret, quamrationcm
h cap. jr. bchia;,fed Icremi potiusprotulifletteftimonium . Beda 'reddir. Ccepitautem prardicatione, & bre- I In Com.
31. Ecce dus vt nient, citeit Dcminus,cr feriam domui lj'raeUr uitatis , vt opinor , caufa , & quia non tarn hiftoriam
dotnm ]udafceduj nouum, nonftcundumpaftum, quodpepigi de tota vita Chrifti, qum compendium de eius do-
ctim patrtbui eortim indie,quaapprehendi manum eorum,yt trina, arque miraculis, quibus confirmara doctrina
edcenmeos de terra ^iegypti. Kecentiores fer omnes elTct,fcriberc volcbat. Ab annoautem Chrifti trice- Cur aban-
intcrprettshunclibri titulum elTedoccnt,abfolut fimo eeepit, quia tunc Chriftus propriceepit face- nrrice<-
poitum,& ex fcqutibus minime pendentem, quafi . re,atque doccre. Nam qud annos natus duodecim, ?^
dicerct Marcus: Scquitur,aut incipit Euangelium fi- fedens inter dodores difputjuerit m,fingulare,& ex- ^oeeerit.
Ii] Dei, ficut rudioribus,& minus literatisfeculis traordinarium fadumfuit, quafi futuri Euangclij m Luc.i.
mos fuit libros inferibere , & quemadmodm Mat- pradudium, eque enim id apert & padim faciebat, 47.
thxus fimili rationetuangelium fuum inferipfit, Li- quafi dodoris profeifus officium, fed quafi vnusali-
ber generations lefu Cbrifli. qUjs de plebe puer , vt fcicntiae fuae exhibito docu-
Senfus Illam ego interpretationem magis probo, vt non ment, auditorum in feanimosexcitaret,&erigeret
emrdii libri titulus fed pra-dicationis Chrifti principiumfi- in expedationcm fui. Baptizatus verb non ira, fed
Euangtlu gnificctur.Quafi dicat Euangclifta, Chrifti prardica- publice, in tcmplo,& quafi vnusdemagiftris in Sy-
.Marci. tio tale habuitinitium,quale prophet! venturi M ef- nagogis dedort m f ferebat. Ee,inquit, palam lo- n Ioan.iJ.
fixprxdicationem habituram efle prardixerant. Pri- cuius fan & Quotidie, inquit, apud yes fedebam docens 10-
mum, quia, fi hie titulus eflct libri, non bene verba, in templo , Si Ego femperdocutinSynagoga, & intemplo, 0 Matt'
qua- fi.quuntur,coha-rcrcnr.Quis enim fenfmjnitium quo omnes ludai cormentuntf. ^ i8-
Etiangeli] lefu Cbrifli, id eft, incipit liber Euangelij Ic- Jefu Cbrifli.] De his duobus Chrifti nominibus [0.

 77 ' CAP. I. DE INITIO EVANGELIL jig
Capiat, diximusapud Matthsum, eque hisduobus ver- qwtfi folui non pojftt. Prsetere quia& Syriacus inrer-
bis, vt multi exiftimant, materia.fed auc"tor Euange- prs * ita legit. Deinde, quod nulli prorfus auftorcs
lij notatur. Non cnim fenfus eft, Initium Euangelij, Latini legant, inprophetu. Nam Irenaus Latinus qui f f Lib.
in quo dc Chrifto agitur, fed quod Chriftus attulit, femel tantm ita legit , eodem capite s legit in ijaid cap. a. *
docuit, prxdicauit. prepheu,vt facile intelligi poifit, cum inpropbetiskgit, S Et c-
TdtjDei.] Cur potiusFilium Dei,qumfilium Da- autlapfumfuiiTe memoria, autfententiam,non ver-
uidis, quemadmodum Matthacus appellauerit, vul- ba recitare voluifle. Contra ver auores antiqui
garis eft qua-ftio. Ad quam in Commentariis Beda Grarci ita etiam legunt, vt Chryfoftomus, aut quif-
refpondet, voluifle Euangcliftam,vtmmoribusad quis autor eft h,& alij eo vetuftiores,vtalicubiteita- h Homn.a
maioraerigercmur,dum exMatthso Chrilumho- tur Epiphanius. Dcnique, credibilius eft aliquem, Marcam.
.. minis, ex Marco Dei Filium difcercmus. Ratio pro- cm videret duorum prophetarum teftimonia ci-
ftromlcs" babilis.ild exiftimo ego omnibus Euangclillis pro- tari,vt Porphyrij obicftioni refponderet, qui, vt
Chrirtufn pofitumfuiffe,vtChriftidocerentdiuinitatcm; fed Chryfoftomus,& Hieronymus tradunt, huncChri-
Dci Filium cm ad eamdemintenderem metam,diuerfis caree- ftianis locum obietabat, vt Euangeliftarum argue-
ce!cbrar ribus egrefi funt. Mattha?us,& Lucas ab humana retignorantiam; prolf4CcripfilTe,inprophttu,quhm
ioicnde- cxorfi generatione,diuinitatem humili fumpto prin- contra, pro prophtus fcripfiflc aliquem inlfdid. Mat-
cipio paulatim,& accommodate ad Iudaorujiinge- thaeusquidem & Lucasdeeademre loquentes, non
nium fe infinuarunt , dum ex natalibus , modque dicitur in prophetts, fed in lfaia ; fed in promptu ratio
mirabili nafcendi, Chriitum Gumeffe probauerunr, eft, non duorum prophetarum, fed vnius tantm
qui per prophctas promiflus , ludis expectandus Ifaiae teftimonium affereBant: itaque nolumus arga-
erat populiRedemptor. Idem Ioannes facit,dum dc mentum ex lilis fumere.
aeternitate diiferit. Marcus, dum oftendit eTe eum, * Synad intctpretishzc vcibafunt '
ante quem Pater Angelum fe, qui eiuspararetviam, Atckatib bifthahhat . fcuc fenpeum tit
miTurum promifcrat. in Itta Prophte.
Sim fenptum efl.] Sunt qui hare verba non cum Tantm obftat, quod cm duorum hcpropheta- enm
praeccdentibus, fed cum fequentibus iungant; Quod rum teftimonium Marcus inducat.non vidcatur cife du, rum
fere omnes faciunc, aut ficere cert debent, qui pri- credibile , altcrum tantm eorum nominalTe. Qui- propheia*
ma ilia verba , lninum .* lefu Chrii , libri titu- dam, quibus
aucbr Lyranus
. eft,
-j fannon malus, ni-
BBVJMW .1* 111" rum !etu*
lum cfleputantjVt fit oratio prapoftera^iunchabens^ mis mcoiudiciofubtilitcr,&philofophicrefpon- a. t
fenfum,fuit to.tnnes in deferto pndicans,ficut fcri- dcnt,folum nominatumlfaiam,quia eius vltima funt vnius 'tan-
ptum eft in lfaia propheta,^* ciamantts in deferto. Sed verba,& folent res ex fine nomen accipere. Alij Au- tum lfaia*
non dubito , cum verbis praeccdentibus eTe copu- guftinum fecuti, quia & per Ifaiarn, & per Malachi fi lt m1"
landa, quemadmodum paulo ante deroonftrauimus, idem loquebatur Deus, nihil fuiife difcriminis, aut 0,
& nunc exalterius interpretations abfurditatc ma- vtruinque,autalterum tantm nominarc.cm idem
gis afErmatur. Nam fi ad lquentia referan oratio, femper Deus citetur audor.Hanc interpretationem
praepoftera,infblens,& durilhma crit,quanec fcuan- cur lequi non loleamus, in Commentariis in Mat-
geliftavti folet, nequequifquam homo non omni- thaum i diximus. Mea igitur, fi quid valeat, hare eft i cap. xji
no barbarus vterctur: praeterqum qud non erat ententia, Marcum,foluni Ifiam citare voluifle; ^e* 9.
Euangeliftaeconfiliumin loannc,fdinChnftocon- clamantts in deferto , vtprobaret, quod paulo ante di-
fiftere,eilque,vtdiximus,probarcdiuinitatem. Ita- xcra:, Initium Euangelij lefu Chrii. Vox enim illa in
que credendum non eft, propter Ioannem ; fed pro- def\1, initium fuit Euangeli;,id quia intel-
pterChriftum, prophetarum teftimonium attuhfle, ligi non poterat, id prophetade Ioannedictum
vt oftenderet , Chriftum eife eum,an te cuius facicm j-j fui(Te,nifi ex Malachia; adiunxit quafi explica tioncm
Deus fe AngelumfuummiTurumdixerit, vt paulo Malachix teftimonium vnm ex vtroquecontexes,
Lb. j. uperiusexIrcnio!,,&exBcdacadnotauimus.Sen- & folumlliamauftorem facis.quia pars precipua,
. i. fus ero tjnitium Euangelt,\ eft,Euangelica; di- & in qua tota confiitebat vis probationis, qumque
ein hnnc cationis jcfuCbrii fuit, aut ita fe hibit,ci4tjcrtptum potifim Euangelifta producere volebatjfaiae erat.
; :n
Com.1 e in ifdid propheta. Extitit enim loannes in deferto a. Ecccegomitto7\ Malachia: teftimonium apud Mat-
baptizans, & prxdicans baptifmum pnitentix , vt thaeum , liaise vero apud eumdem 1 expoluimus. * Cap. it.
hoc loco Euthymius indicauit. Quare poft illa ver- 9. Venit lefts i Na\Areth GdUU*.] Oppido, vbi -
h^lnitiumZudngely lefu ChriifilyDet, punumindex Chriftus port reditumab ifigypto vfquead annum 1 CaP 5-3*1
finita; periodi effe non debet , quemadmodum ab auatis fuse circiter triccfimum nutritusffuerat, vt col-
iis ponitur, quihunc libri titulum eifeputant, fed IigiturexMatthxom,&exLucan,additG4/7rf<t,non m Cap. .
virgula , quae oftendat ex confcquentibus pender diftindionis, f.d decriptionis , & declarations cau- 4- '
fententiam. fa. Nec enim alia Nazareth extra Galilaeam erat. Ma- ' CaP
In lfdidVrophetd.] In plerifquenuncGra-cis codi- gisMarcus, quam Matthus locum exprclfit. Mat- c"4-"*
cibus legitur , tv-nf vejii-nuf, inprophctis, atque ^ thius enim tantm dixit , veniife Chriftum Gali-
i Lib. j. ad huncmodum Irena.usd,& Theophyladus ,& laea, Marcus ipfum Galilafac oppidum, vndevenerat,
c.u. ii 18. Euthymius , hoc loco legunt. Multo meliorem 1c- indicauit. Euthymius.
tionem eTe arbitror, quam in vulgata habemus n. In te compldcm.] te &'*, inquomibtcom-
Volgata editionc; Sicut feriptume in ifdid prophet*. Primum, pldcuitvt Chryfoftomus0, & Euthymius legunt. In 0 Hom.3.
titiodc- quia omnes Latini codices ita habent, deinde quia textuquoqueGrco Romani Theophylai,eodem EdhioTuI-
faditur. non omnes Grasci aliter habent: quin ex Hierony- modo legitur, quamuis in commentariis quomodo gtadefen;
e Li.dc opt. moconftat , easetate omnes etiam codices Gricos ipfe legcrit, non apparet. Latini codices fere omnes dltKr*
nrctaa*- *ta legifle, quemadmodum nunc Latini omnes le- habent te cjmplacui,itquc ita Grc credo noftrum
it. gunt. Cm enim quarftionempropofiiiTer,quomo- lcgifc interpretem, multque meliorem efle letio-
dohoclocoIegeretur,j'rf]crpi<f/? lfaia propbe- nem. lJrim, quia non dixerat, HiCtfi Filitumtiu dilc-
ta,Ecceegomittodngelummtttm , quod in lfaia, fed t/w,vtMattha:us. Qupdfi dixiflet,confequens efle
in Malachia fcribitur,nouiffimo duodecim prophe- vidcrctu^vt diceret,w ejuo mthicompUcui,ied dixit, Tu
tarum : non refponditGra:ce legi, ficutferiptum eft es % diletus. itaque magisconfentaneum ra
in prophetis, fed Stleat, inquit, banc qudiuncuUm tioni eft, vteamdem fecundam perfonam alloquens
imperitd prsjumptio , & ego errons yenidm depre(dbort izt>intc compLciti. Deinde qiu^ Lucas p,qui eodem pe -t t
 7i9 COMMENT. IN MARC. 71
modo, quo Marcus dixerat, Tu es ilmmeutdileBm, veftigio erecepcrit. Quin verimile eft, per ali-
codem mododicithc, mi uJcumov., In tecomplacui. quem faltcm diem Chriftumiam baptizatum apud
Demumfacilisfcriptoris lapfusfuit, vt / feri- Ioannem manlfie, vtpluribusde fehominibus, di-
pferir sT.Sed duplex hinc oritur qua?ftio;altera,quo- uerfis diebusad baptifmum ventitantibus teftimo-
mcdodicrcpentEuargelihr,l}atns verba recitan- nium perhiberct.
tes, dura alius cribit dixiiTe voce illa de ccelo miffa, Spiritus ] Sar das, qui decenderat fuper eum,& vt
Concilian- Hice Filius mem dilcelm, in quo n.ibi beneccmplacui ; aj an loannes >, fuper eummanferat, quemadmodm i Cap.r. jj.
tur Euan- dixiffe, Tues films meus dileths , in tecomplacui, altera Chryfoftomus hocloco,Euthymius,&Theophyra-
geliii Jum cm vtroque modo vox illa ccrieftisdiccre non po- "tusKadnotauerunt.Hocenimfpirituplenus Chi i- In Com.
jntrr fe tuci t3vtronam modo dixerat. Priori &faepeiam re- ftus,\4aitLucas ^agebatu^quematimodum deijs, 'nc.4.Mar.
fcibisdif- |pllcjmuSj&-nuncbreuiterrerpondcmu5; non fern- qui non natura, vtChriftus, fed adoptione filij Dei 1 Ca? 4-
etepant. p^.^uangj-jiftispropoiitumfuiHejChriftivcrbajfed unt, dicitD. Paulus, qmcuniqne Jpiritu Deiaguntur,ij
fenfum recitare; fenfusautem idem cft,fiuc dicas,7"w funtfiltjDei m. Indicantergo Euangcliftx Spiritum m Rom g
es Filius meus dilcelusjn te mihi complacni,ue eodem de- fandnon itainChnftumdecendirc,vteumtant
monftrato hrito,H/c/? Filius meus dilccusjn quo mihi oftenderit,ftatimque difccTerit, fed ita in mfiffe,
lenecompUaU.Vtrohiquc enim lgnificatur,Chriftum vt ftatim eeeperit cum agere, & omnibus deineeps
filium eile diledum Dei , quod maxime doceie rebus gubernare.Si quislongicrc de hoc fpiritu dif-
Euangehftse volebant. De pofteriorcverqua.ftio- putationem dfi lerat, lgat qui icripimus alibi n. nMtth 4"
r neapud Matthamm * copise diximus. Expultt.] j8*'m/, expellit, aut cijcit, Mattha?us Cap. 4.
? 3- jz. Etatim.] Quod Marcus dich atim, Mat- i^6 -n r m^f^.rQ-,duiiuseab Fpiritu; Lucas p, p Cap
b Ca thxus b.dicit Tunc. Tune, inquit, fefiu duiiuseinde- ^jto * -nS mtC/uavi tlsiiw {/ney,& agebaturin>*-
*' fertum, id eft, fimulatque baptzatus fuit , & Spiritus ww/f/fo.odemienfutres Euangcliftaloqu-
fandus defeendit fuper cum. Expreifislocutuseft tur, fed Marcus aliquanto cfficacis, & quia plus cil
Marcus. Videntur Euangcliibcaliquid myfterij in- qum >/k,& quia prarfenstempus maio-
dicarevoluiiTe, qud tamoftudiodeclaraucrint,ila- rem habet vim, rmquemagis ante oculos ponit.
tim poft baptifmum Chriftum in defertum fcctlif- Et indeferte.] it, Sne< b w" ifnfxajit eratibiinde-
fe. Fortafs Spiritus incti,qui fuper eum defeende- /rno.Quod Marcusimperfcdo vtitur,temporiscon-
rat, efficacitatem oftendere volucrunt, qui vbicum- tinuationem fignificat,oltendit cnim.totos dies qua-
c Aft fuc a^4u'^ boni agit, nec moras patitur , ficut c ^ draginta Chriftum in deferto verfatum fuiffe, ita vt cfmih,s
%pirtus* in miflone Spiritus faiidi manifcftis apparuit. /- abeo non difcellerit, quodnullus alius tarn apert continate
' fandicHi- pletifunt, inquit, omnes Spiriiufar.tto,0 cecperuntUqui. exprcllit Emngelifta : nam Matthus, & Lucas tan- in defcrto
cacitas. An rortae,Chrifti diligentiam in exequendis man- tiim dicunt quadraginta diebus iciunaffe, c enim nunfit.
datis Patri?,qud fimul, vt Fatrc miffa de ccelo vo- apud Luce m diftinguenda funt verba , Etagebaturin
,& IoannCjintento rligitc, Eu.mgelijaudor,do- s}iritu m deferto diebus quadraginta , id eft, vt illic eiTct
etrque eft dcclaratus.-fccad pugnam accinxerit,fe- quadraginta dies, mi^ju^o^tentatus diabolo,id eft,
fecollegerit,acrccepcritinfolitudincm,vtcumdia- vt diabolo tcntaretur, aut, vtdicit Marci inter
bolo principe mundi huius. fingulari certamine pu- prs, tentab^tur diabolo. Eodem hoc ipfum pcrtinet
gnarct, ecque vido mundus fe totus facile vince- quod ait , quadraginta diebus, & quadraginta mBibus.
retur, ponc-rentrque inimici eiusfcabeJlum pedum Quamquam hie vltima verba, & quadraginta noiti-
cius. , inquit, tudicium e mundi, nuncprinceps huius husi neque hoc loco Grace leguntur,nec apud Lu-
d loan it ^ndie^Cittur foras d. Venit princeps huius mundi,& in me camq, & videntur ab aliquo ex Matthaeo r hue fuiP q Cap. 4;
31. & 14.50 habet qwequam, & poffct fccuruid;cere> Confidite, fe tranflata. Notant hoc loco diligentcr haretico- *
loan. 16. ego vid mundum c. rum interpretes, hancChrifti indefertum iccflo- * **
Fortaflcetiam diaboli diligentia notatur, qui fi-D ncnij exempli fuide Angularis: femel enim tantum P'Cbriil
h ed mul Vt in Chni}o. sPiritu finftum defcendentem fcceffiiTe , ficut & Eliam f, vcriti , ne Chrifti fadum nte
'gentia- vidit.qua folet inuidia in cum impetum facer cona- ad proba ndum monachorum inftitutum afreramus. tra hxreti-
tus, explorarque, num vox ilia, qux ccelo mifla Primm quidem errant , quod putent Chnftumi- cos'
eratjvera effet. Cui Chriftus,ne hoftem timcre vide- rnel tantiim folitudinem petiuie.Pctiuit enim quo- ^}-Rcg
retur,in folitudinenl obuiam procellit.Quod autcrn tics aut ab Euai-gelij pradicatione vacauerat,autali- }"4'
f Cap: i. loannes dicit f, altera die yidit loannes lefum yementem quid magni aggredi volebat, vt ex Matth. r,& Mar- t Cap j. x
i>. adfe, nemo putethuic loco eile contrarium , quail Co u,& Luca , perfpicuum eft. Itaque non lingular* fci^ij.
nonftatim Chiiftus,vt ait Marcus,in defertum feceP fadum, f;d confuotudo fuit: Erat, inquit Lucas , li *>.i7-t.
ferit, cm eum altera die loannes venientem ad fe diebusdocens in templo, notlibus verb exiens morabatur in u **-*3-
viderit. Loquitur enim loannes de Chrifto non iam tttonte,qui vocabatur Olmeti. N on ergo femel in vita,fed &t'- 4<- *
baptizatOjfedad baptifmum veniente.M aiorcm re- fingulisferenodibus,id eft, dimidiatemporis parte x Cap.< tx
gVetfji. pugnantix habet fpcciem,quod eodem loco S idem Chriftirs, vt ita dicam,monachus erat. Rurs idem Scf.it.
&3<- loa^nnes dicit, alteradle ? ti/W,poftridie, iterum Lucas2, &egreffus, inquit, ibatfecundm ctmfuetudinem Cap.tr.
abdt,loannes,& ex dtfeiptdis cius duo, & reipicitns lejum E inmmtcmOhmrum. Et, vtfingamus femel tantum per ,7 _
ambulantem dicit, ecce Agnus Dei ; hoc enim poft bap- quadraginta illos dies in iolitudinem abijfle,cur ne- non^fcmcl
tifmum accidiffc conftat. Duobus modis hie nodus minem vmquam iftorum Eugelicorum hommum, fed ,
folui potcft, autabufum fuiffe Ioannem proprietate vt femel tantiim , non dico per quadraginta, fed per in deferte
verbi t imCtiov , & peridie dixiffe pro altera die, vt vnum tantiim diem (nifi fortaffe voluptatis non ora- ^Ult-
nofter vertit interpi es, intelligens fortafs non effe tionis caufa ) in folitudinem feccderevidemus, fed CeP't4
fcniiim ad proxim infequentem , fed ad alteram huiufmodi ha?rericorum interpretamenta , qu.villi, i9'
quampiam diem referendum, autaduerbium flatim, ne nobis Chrifti,& Ioannis blitdo, habitus, iciu-
hoc loco non momentum, fed brcuc temporis in- nium, cibormque deledus ad virtutis culturara,
h Cap.4.1. teruallumfignificat,vtillud,wc,apudMattha;um , feruire poffint, comminicuntur,apud Mattheum' a CeP- J.
Chiillus quod multisiamlocisadnotauimus. Hocenim tan- multis argumentis refutauimus. & 4
"a 'lafi m 11*11^^'^1 docerc voluerunt,Chriftum ftatira Et tentabauir a Satan.i.] Quod Hieronymus , aut
accrtun?0 poft baptifmum, id eft,antequam pradicarc, autmi- quifquis audor eft commenrariorum in Marcum,&
petiit. racuUracereccepiflct, alimveadionempubliom Beda ex hoc verbo co!ligunt,Chriftunl nontcrtan-
aggrederctur,feinfoiitudinemreccpiffc:nonquod tm,vtfcribit Matthus b,fed frequcnter,aut conti- .4
nenter
 7n CAP. I. DE CHRISTI TENTAtl^E,&c. 7n
nenter potiis pertotos quadragintadies fuiTe ten- A inciperctin Iudxa predicare. Ioannes omnm no- K Cap. j.
tatum, probabile natura (ua eft: led ceno cx hoc bis dubitationemtollit, quia clariflimis fcribit ver- l *. "4-
loco colligi non poteft. Ncc cnim neccffeeft vt en- bis peraliquantum tempus vtrumque, & Chriftum, J^.lftu*
usfit, perpetu perquadraginta illos diestentatum & loannem fimul prxdicafTe, baptizafleque. Prius '^
fuifle, fedinillisaliquotiesfuiiTetcntatum : praeter- enim predicare in Iudaaccepir,dicipulfque colle- ioannes
timfi Gnrcafequemur verba, arque diftinftionem, git, qui cius nomine baptizarenr,qum iret in Gali- in carcereth
ju r.tl w ififuft iiM&t 7tcTwg3twi'-7tt , mt&L- Ixam.'&adeoquidemcollegitmultoSjVtloannisdi- mittcrctur,
tyfjpet iro i Cr erat tbi in tiefen quadraginta fcipuli inuidere viderentur , vt patet ex his verbis 1, 1 Ioan 5-
dies , tentatm Satana. t venerunt ad loannem, ty dixerunt ei, l{abbi, qui erat *6'
Eratque cum beijs.] Inter beftias,& quidem feras, cum trans hrdantm,& cuitu teimomum perliibuii,ecce hic
fievenenatas; hoc enim Grarcum vcrbumtietoi', fi- bapti\at ,& omnesvemunt ad earn. Cur ergo Matthaeus,
gnificat- Quibus verbis tantm voliiit Euangelifta, Marcus, & Lucas de illa prima Euangelij praedica-
fummam declarare folitudinem.vbifoU ferae bftiae tionementionemnon feecrunt; Ratio nobis, cum
verfrcntur, quque nemo mortalium penetraret,vt ab illis expofita non fuerir, confiare non poteft : fed
Thcophylatus,& Euthymius indicauerunt. eft tarnen probabilis,& non difficilisconieiturajide
Et .Angeli mimrabam Uli.] Beda ita exponit, quafi earn prsetermifiiTe , quia priuata quodammod fuit
Angelitotoillo tempore, quo Chriftus in defcito viuenteadhuc,& predicante Ioannc fuit enim tem- Quomodo
fuit, illi miniftraUjerint. Inter beias, inquit, morabatur, pus llud qoChriftus fimul.ac Ioannes praedicaue- chriilu*
/ bomo;fedminierio ytitur angtlico,yt Dnw.Carterumex runt, quafi legis, & Euangelij, id eft, nois, & diei prsedicaue-
i Cap. 4. Mittthio a manifeftum eft, non nifi peracta iam om- crepuculum quoddam,quo etil lucebat aliquo mo- 'J" C
. nitentatione, partque victoria Angelos accefilTe. do Euangelium quafi k>l quidam, nondum tarnen petfttc
Nam prisquidem.vtillo loco dilTeruimus, pararos omninortum eratrortum eftIoannemortuo,id eft,
ad miniftcrium Angelos Chriftus prohibuerat;& ne lege abeunte, & Orientis folislucediffipata. Poft-
diabolo ex Angelorum famulatu, ficut princeps ex . qum Chi iftus Apoftolos fibi aggregauit, id eft, fa-
comitatu miniftrorum , dux ex militibus fequenti- miliam afciuit.miniltrofque ercauit Euangelij: tunc
bus arque parentibus cognofceretur,& vtdiabolus primumputant Euangelifta: Matthaeus, Marcus, &
aggrtdi folumauderet,quem Angelus cinumvel Lucas,propri eeepiffe Euangelium prardicare quia
fpcare timuiiTet, & vt folus cum folo pugnaret, ne non iam folus , & quafi homo priuatus, fed & per fe
victoria alij.quir fibi ferri poiTet accepta, folfque q ipfe, quafi publicus Apoftolorum dux, arque magi-
loan. i. verdiceret: Egovicimundumb,Sc torcular calcauifolus, fter: & per Apoftolos in diuerfaloca millos pridi
ng & de gentibus non e vir mectmc. cabat quafi velis paffis Euangelij.
I a <} 3- j fuquam autem traditus e Ioannes venit lefus in Hinc inrelligitur, bis Chriftum fimilidecaufaex Bis Chrl-
d C*p. 4. GaliUam.] Marcus hoc Ioco,& Matthaeus d,& Lu- ludia in Galilaeam profugifle.Primm obtraditum us 4X Iu*
. case itadeiftaChrifti fuga loquuntur, vtindiccnr, in vincula loannem, vtMatthacus,& Marcus expo- j*a ID
am ftatim poft quadraginta illos in folitudine ados nunt.Nar Lucas nulla de Ioannis vineulis facame- ceflit.
J4' dies contigilTe. Ioannes vero f itajft longe golt fa- tione, folam Chrifti in Galilaeam ecefionem expli-
' cbmefTefignificare videaturi non folm quia pris cauit.Deinde,cmexGa]iliacolle<TrisiamApofto-
&vocatos Apoftolos.&baptifmumpereosadmini- Hsin Iudxarrfreueniffet, tantmque ibi difcipulo-
ftrat,qu cauf Phariftis fuit inuidia;;Chrifto ver rum numerum predicated o,baptizandquccoHgre-
ad deefinandam eomm inidiam in Galilaeam fecc- gafet,vt Pharifii magis ab qum Ioanne timere
dendi.praedicatum in Iud.va Chrifto Euangelium, inciperent ; tune cnim , vt eorum vitaret inuidiam,
& facta icribit miracula : (ha;cenim omnia per ami- rurfusfein Galiliamrecepit^uxtaillud^r/f^ec- m loan. 4.
cipationem dita intelligi poflent:) fed etiam quia j) punit hte, quia 4tidierttntTbarif*i,quodlefwpluresaifci- 1. j.
apert docet , Chriftum tunc in Galiliam euntem, pulosfat, qum loamies, reliquit Iuaaam,? alijt iterum in
Qn^bus de difcipulis fuis fuifiecoraitatem.Hascquaeftio ex alte- GaliUam. Arque hocfortalhs eft, quod Ionnesdi-
reb/s hc ra maximam parremqua:ftionependet;num reditus cit, iterum in GalilasamabijlTe^indicans anreite-
niaiinjc } jn Galilam Chrifti , dequo Joannes loquitur, rum ijiTe. Qua'rriquam non ignoro pofeillud iterum
dub. tan cm fjt)ltqUe hic.de quo tres alij fcribunt Euange- ad aduentum ex Galila Chrilli referri, quafi fenfus
pote . liftj. Nam fi idem eft, hauddubium, quin non fta- fit, non quidem irerum priiis in Galiheam ijfle, fed
tim Iannes traditus, nec ftatira poft rc-ditum foli- redi) Ife in Galilaeam, vnde ante vencrat. Hunc enim
tudiiiein Galilxam Chriftus difceflerit: quia id ex Hcbraifinum alias cxpofuimus.Hirere in illis verbis
{ Ioannc apertiffim colligitur. Sin autem non eft, du- aliquis minus excrcitatus leflor poterit: Vt etgocogno-
bium adhucmanct, an aliquanto tempore nondum uitleus\quiaaudieriwtVbarifai,quodlc[uspluresdifapdos
vocatis Apoftolis in Iudara Chriftus prsdicauerit, facit,<y baptist, qum hames. Quo enim modo dicere
antequm difceflerit in Galila?am,an ftatim difcefle- poterant, leiim plurcs qum loannem difcipulos f-
rit,fiCut trium Euangeliftarum indicat feries.D. Au- ccre,fi de loquebantur tempore,quo Ioannes iam
g Lib.i. dcgufti.ius *,& Beda h, &apudMnttharum eundem erat mortuus? Nam ante primam Chrifti in Gali-
coofenfu reditum effe putant,id Beda pris Chriftum in Ga- liam profeftionem, Ioannes in vincula conietus,&
Eaang. lilsam ijfle dicit,cm ibi Apoftolos fibi aggregauit: fecuri percu flus fu erat. Placet quod dois iam
if'foc lo 4uein fcditum Euangeliftx prtermiicrint,quamuis nonnullis interpreribus obfruatum eft, fenfm effe}
co " ex eorurl hiftoriaaliquarationecolligatur. Vellern Icfiimplures tuncfecilledifcipulos, nonqumeo-
icap.4. it. paterrut1 ratio, vttam bonis alTentirerauioribus. dem tempore, fd qum ant, dum viueret Ioannes,
Sed .inimaducrtOj& plan perpicio, in eo reditu, de flceiit. CurauterninGalila-ampotis,qumalium
quo Ioannes loquitur, iam ApoftoIosfuifTevocatos; in locum acceflcrit,cum plus in Galikea periculiefTe
in eo,de quo alij trcsagunt Euageliftar, nondum vo- vidcretur,vbi qui loannem occiderat, Herodes do-
catos fuifTe, quiaitarcditumeumin Galilaeam de- minabatur, apud Matthium "difleruimus. ^
fcribunt, vt non obfcurfignificenr, nondum Chr- Tradicans Euangelium regni Dei.] Hec,&qua;iequun- it.
ftum Apoftolos^abuilTe,fcdeos, cminGalilaram tur, copjols nobis , apud Matthaeum 0 explicata 0 cap 4.
veniiTc^conuocaffc.Manetadhucquxftio.an loan- funt.Nuncaliquatantum illic non difta carpemus. 17.15.
nes aut interim,dum Chriftusin deferto erat,aut fta- 15. Qjtoniam impletwn etempus. ] Aduentus Chrifti,
timpoftqumdcfertorcuertit, traditus fuerit,fta- & regni c^lorum prophetis pricriptum,maxim- P Gcn
timquefe Chriftus in Galilaeam receperit, antequm que Patriarcha Iacobr, Se Daniele 4i Sic D.Pau- iap 9
H h
 "7

74 COMMENT. IN MARC. 7i4

Gilit.4. '-us S venitplnitude tmpora , mit Deus Filiumfuum A blicanorum, alicrumquenegotiatorum plenam, e-
4-K iactum ex midiere, facium jublege, yt eos, quifublegeerant, que magis corruptam mor bus, qual plermque
redimeret. Euthymius. ^ eiufmodi vrbes ad mare fite eiTe folent: tempusdiem
Vacnitemini.] fMwoi7-n,pnitentiam agite,vt folet fabbati , quo folcbant Iudati in Synagogam ad au-
bMatt.j . vertcreideminterpresb.fctinfrapudkeundemhunc diendam legem , ficut nunc Chnftiani in templa fe
ie 4.x7.6 Euangcliftam', &apud Lucamd. CViid autem eau- ftisdiebusconuenire, vtex hocipfolococolligitur,
u i ii & ix fuerir, cur hoc loco,itmquc in Actis '/idem ver- vtex Luca^& ex libro Ac"torumr.Hinc etiam appa- r 4 ,
il 4i. bum reddiderit: paenitemini, malofattri neleire mc, ret> verum non efle, quod recentioribusquibuf- l'.kij.io.
cCap.i.ii. qum ignorantis^aut tcmcritatis antiquum, &pru- dam.doftislictinterpretibusnotatumeft.cmno fCaP')4.
fcii M. & Hentern interpretem arguere.Quodautem hocloco men fabbati fingulari numeroab Euangeliftis poni- *7'*1H
1j.7i10.fc Theophylatus obferuat aJioenfu Ioannem, alio tur, diem fabbati, qui hebdomadis vltimus eft dies, 'lia'7'
30.&17. ChriftumpredicaTe^OTffmwwx^flurn.vtpec- fignificare, cum autem plurali fabbata , omnes heb-io.7. 4'
$ catis,hunc, vtlegead Euangelium hominesreuo- domadis dies comprehendere , quod multis alijs
"m* WonaVi carct' non cx'^'mo fos efle firmum. Nam & loan- exemplis apud Matthxum t refutauimus. .
modeltia'" ni$ COIlfilium , atque officium erat homines lege g * Ilti Hebraifmofimilis cftille ex Pfal 4 ii D'bnpca1'
Ioannisof- ftnfimaucllere,&ad Chriftumtraducere:& Chri- mrv " b*m%tb$Um abartth Adonai, inconcionibus
ficium. ftusquidemcert,quipcccatorumredemptorvene- benedieam Dominum.noiter.in Ecclefiis benedicam te Do
rt, peccatismagis.quimleoisobferuationeho- f1'"6,- Pto' quotiefeumque concioncs eut populi coetus
.' r u n s i j habebuntur.
mines reuocarc conabatur. Quo vero modo doce-
ret alios Icg^m fpernere, qum ipfe, quamdiu in hoc Ingreffui infynagogamdocebateos.] Licebat omnibus,
verfatus eit mundo, vt ait Chryloftomus, perfeftif- qui in fy nagogis erant, furgere.ac dicere.fi quid oc-
fimc feruauit? currebat,vtintclligiturexLucau,& ex libro Acto- u Cjp. 4;
fLnf 5.1. l6' Smu GaliU*.] Stagnant Geneftreth (. Quod rum \ Ad quam confuetudinemvidcturD. Paulus .
Eroptermagnitudinem mare vocabatur, vtconftat allufifle. Matthasus* magis generaliter narrt hifto- x C"P U-
ocloco,& apudMatth-tumS. riam,ChriftuminGalila;orumf/nagogis doeuifle. lfSQo ( ,
bv.-r.^.. yti simotiem ,& Jlndream.] Lucas narrt, ciim Et upebant fuper dochma ettu.] idem Lucas ,0 e''4*
multa: cflent nauicuLe , in cam Chriftum afeendifle, narrt '. Matthus ver b alis etiam Chrifto docen- Cap 4.
qua; Simonis erat , volebat enim pifeatorem fua ip- tepopulumadmiratumfcribjt.vbiquseadhuncper- 3.
fius naui, fuis quodammodo picari retibus. Qua; tinent locum expofuimus. Cap,4.
hic de Apoftolorum vocationedicuntur.apudMac- C Erat enim docens tamquam poteatembabens.] Si nihil
h Cap - thsum expofuimus. aliud Euangelifta dixilfet, latis intelligi poflet,Chri- t>
iCap.4.8.' Mtnentcsretiainmare.] Eodem modo Matthseus ftumScnbis, Phanfa:is,ca;terifqueiud3C0rum Do-
Cap 5 t. Lucas ver paulo aliter , Pifcaures autemafeenderant, donbusopponere voluiflcmunc autem Matthaus*, Cap.7;
& lauabant relia , fed eos, qui lauabant, alios fuifle, & Marcus antithein addiderunt. ,
qum hos, qui in mareretia mittebant, credendum Et noncut Scriba.] Quod Scribas non abfolut,
eft. Erant enim multi,quorumalij pifeandicaufa re- fed Scribas corujn vocatd, emphalim etiam habet, d Matthj:
tia in mare iaciebant , vt Mattheus,& Marcus affir- quafi dkrat, nonweut Scrib, quos ipfi magnifaecre i. .
mnt;alij.lacerata,autfoluureficiebt,\t ait Marcus folebant,aclibenteraudire. ?j*5h"'
1 Verf.19. infr1,&Mattharusm,alij,vtdicit Lucas, huabant. Multis autem in rebus auoritas; illa, &~poteftas, "^1
m . 4. ii. Et ingredtuntur Capbarnbm.] Matthxus n, ante- quacapparebat in Chrifto, in Scribisdcfideiabatur, temp^"
t. qum difcipulos Chriftus diligeret, fimulatque in confittebat. Primm,quod Chriftus,tamquamlegif- bantic in
n CP 4- Galibam venit, Capharnaum ingreTum feribit,ibi- lator ; Scriba; tamquam legis interpreies,& non ad- Scribis
I3Canhar 4UC commoratum. Illa enim quafi Euangelij fedes modurn quidem periti loquerentur. Hoc indicant deeiant.
naum Eu'- fuit,qud ibi Chriilusfrequentiilm verfaretur,at-D modi illi dicendi Chrifto tarn frequenter vfurpati,
critiqua^ quepra;dicaret,vqueco,vteiusvocarcturciuitas0, JLudtu , quia dtBum t aritiquu , Ego autem dicyobtie.e Matthe
fj Jes. pofte afeitis iam Apoftolis , fcribit totam docendo, Ita Chryfoftomus f, & Auor impcrfedi 6, & Beda . . .
oMattb.4. &miracula faciendo Galiteam obijfle, itavtin Sy- hoc loco, Theophyladus,& Euthymius Dcinde, V-
*3,t4' riamviqueeiusmanaretfamap.QuacomniaMarcus quod Chriftus ita loqueretur, vt oftenderet nihil fym ,
praeterijt,&adidquodpra:cipuumerat,fibiquepro- ft, nifi (lutem hominum , nongratiam, non bona nMarc. &
pofitum properauit. Quod ergo dicit Capharnaum quirerc, vtdifcipulus eius,&itniutor dicebat D. iff inMitt.
ingreTum eiTe, pofte faum fuifle intelligendum Paulus '. Nonquxro , qwtyerafunt ,[edyos,& ^%modo % Hom.n.
eft, Cmadluftrandam Galibam redijflct. enmbomtmbmfuadeo,anDeo\anquarobomimbuipacae^^^bl-
Etflatim.] Id eft, primo fbbati die,fimulatque Ii- adhuc homimbui placerem,^ Cbrit feruus non effem. Hoc ^"^
cuitjCumprimmcongregataSynagogafuit.Indicat enim qui faciunt, liber, & tamquam auoritatem ,4.
Euangelifta inprardicando Euangeliodiligtiam,& habentcs loqui folent. Contra bcrib*,& Phari- sadGili.
ardorcm Chrifti.quinull loci,nullam temporisoc- fdgratiam, opefqueaucupabautur, ficut illisobij- <>.
cafionem.qua docerepoflet.pra-terlabi pateretur. eit Chriftus infr & apud Matthum ro, Va yobts 1 cap. iw
Sabbatv.] Pcrfingulos dies Sabbati,quibusad k- Scriba, & Pharifathypocrita , quiacomedttts domos yidua- l0-
gendam legem Mofis ludari in fynagogamconue- rum, orationes longos orantes; & Lucam n, qui deuorant capl3'
niebant. enim de caufa plurali pumero Euange- domtsyiduarum,mulantes longam oratwnem; Thcophy- n p l0;
liftamvfum fuifle arbitror, vtiingulos fabbati dies laftus,& Euthymius *. Poitrcmo, quod faccrer 47.
fignificaret, quemadmodmaliquandeHebri fa- ipfe, quod docebat, qua re nihil omninoeft, quod oHodo-
q V.'ali. ciunt,qualeilludeftq,Jmx/fwwf^f<<erwff,idcft, plusorationi ponderis,& audoritatisafFerat.plus ad ^ant
7. fingulis matutinis.fingulis dicbusmane, autvtHe- commouendos nimos inciumnti. Lrngum , inquit *"
braic* n-\-iCVS3beafckmurtbjncuodijs,zutyigili]s, Seneca p, ad yirtutem perpneepta. breue,<jr efficax fcrfMp&.f.
quafidicat per fingulsnctis vigilias.quibus milites exempla itertfl. Sic Grcgorius q,& Theophvlaclus r, adL^"''in
ad agendas excubias folent furgcre, & ego ad mcdi- Cum imperio, inquit Grcgorius, docetur , quod pritis ^^,
tdum in tcfurgo.Voluitigitur Euangelifta docere, aguur, quhn dicatur. Nam dochinajubtraint fiduciam, &s>
nullam Chriftum , vt paul ante diximus, iuuandi quando confeientia prapedit linguam. Vnde etiam de Do- r Matth. 1'.
homines, necloci, nec temporis occafionem - mino feriptum e ': Erat enim docens , cut poteatem fMatj.i?.
t:rmififlc ; ideo locum, tempque notauit. Locura habens , non ficut Scribt , & Vbarifai. Singtdariter - "' '
i Capharnaum, vrbemmaritmam,frcquentcm, pu- que , Or pmopalttcr [lus ex poteate bona loquutus e, ue'4,i '

1
 7*5 CAP. I. DE CHRISTI TENTATI ONE, &c. 7t6
quid exinrmitdte, mdldnuld cammit. Sunt qui putcnt A cnim illis cum illo erat, cm cius eflent crea tura?, id-
eam fignificari potcftatem , qua cum doctrina mira- que ipfi & cert fcirent, & haud obfcur eonfitercn-
culaconiungebat, quod Scribx, & Pharifxi facer tur,San<um Dei.id efhverum Deum appellantes.Et
a Vcrf.t7. non poterant. Ethocprobabile eft, nam &infr * vtnon effet.aut id ipfi non cognoccrent,tamen plus
hacdecaui Chrifti docbinam auditores admirati quiddam mihi hoc loco ca videtur phrafi fignihcari.
dicuntur; qMMmdocirindb/tcnotia:quidinpoudte etidm Q/W nobts,Cr tibi ? id eft, quid nos tihi inali fac;musx Q^ ignl.
(ntibiu immundis imperat,<S" obediunt ei? hxctnim^o- qud bellum contra nosgcris? quid nos torques? "ccc 4U1<*
teftasfaciebat, vt CnViftus confidenterloqueretur, non tequi Sanctuses Dei, fed pcccatotes vaamtis, "^j* *
Cap. i. 8. infra ,& apud Matthxume,& Lucamd, quid ifla &quafinoftrifint iuris , ad internum ttahere cona-
cegitdtuincordtbui veflni Qwd efl facility dtcere paralyti- mur. Sic vulgo folemus loqui,cum pugnantibus no-
c Cap..4- , Dimittuntur tibi peccdtd tuadndicere, Surge,tolle graba- bis cum aliquo, aliquis nobis non inimicus fuperue-
j. .7. tumtmm,& dmbuld\ytdutem{cidtts^uidiiusbominUb4- nir,vt ilium fccumbcntcmdcfcndat. Quid mihi &
i %*' ^ Poteatem *n ttrr* imittendipeccatd , att pdrdlyiico, tibi tibi eft? id eft, quid tibi ego mali facio? fact fTe h ne,
Jico [urge : tttlt lttumtmm,ar ydde in domum tuam : T finque me cum aducrario meo pugnare Hoc cod
furrtxit, & 4% in domum fuam. fenfu dixit Dauid filijs Saruix: Qutd mihi,& vobtsfitij
. Et eratinfynagogd ferww.JLocum Eulgelifta de- Sarw id eft, Quid vobis mali feci,quod mea femp^r
e cap. 4.3 j. fignauit,ficut Lucas e,vt no iolm loci ratione,qaod confilia turbatisp. Hancinterpretationem confirmt p t.Rtj.i*.
ipfum ad faciendam fidem hiftorix momcnti quam verbum illud.quod equitur: Sao,qubds Sdnclus Dei, IO-
plurimum habcrefolct,fcdmultirudinc etiaminnu- quafidicat, nihil contra te molimur, fcimus te extra
merabiliteftium,& teftium quideminimicorum mi- peccatorum hominum aleam pofitumeflfe, fcimus
raculum comprobaren Nam& in fynagoga aum nos in fobs peccatores ius habere. Qud autcm
f loan it eft,quo Iudxi omnes folebantconuenire f,& prx- proprio nomine, & cognomine Iefum Na2arenum
,o. fentibus Scribis,& Pharifxis Chrifti hoftibus, qui Chriftum appellat, eo pcrtinet,vt probet, quodfta-
quafi fynagogar duces erant, factum eft. timdicit, feeu'm prob ccgnofccre.
Homomiiriiuimmnndo.] id eft, fpiritum immun- Obferuauit Ambroiius % primm omnium dx- q L .
Hcbraif- dum haben. Phrafis Hebraica,* Latinisetiam non- monem, Nazareni cognomentum Chrifto tribuifie, Comro.ia
aies. numquam vfurpata ; nam & illi dicunr,eiTe inarmis, vt oftenderer, fe melius cum cognofccrc, quam ho- Lucara J
id eft,armatum. Curautem daemon fpiritus immun-^ mines, vt eft gloria? cupidus,& amator,inuentorquc
Cap .. dusappelletur, diximusapud Matthxumi. Scribit nouitatum.S.d limilius idetur vero, itafuile pris 1
S: it. 4j. Matthxus h, cum totam Chriftus Galxam prxdi- vocatum vulg; damor.mque vfitatumillinomen \
h Cap 4. cans 0bijiret,& miraculorum eius increbuiflet fama, tribuiffe.
** oblatos illifui(re,quacmqueiret,xgrotos omnes & Venifii.] Inquibud im Latinis exemplaribus ad-
quidxmonibus vexabantur, vtab eo curarentur. ditur : ante tempui; quod autab fcriptorealiquoex
Itaquefuntquidicant hunc,de quo Mai cus loqui- Matthxo hue tranlatum : aut ab interprete potis r Cap, i.
tur,da?moniacumvnumexilliifuiiTe,quosMatthus aliquo expofitionis eau (a ad marginem pofitum, $
dicit, ad Chriftum adduftos, qui non forte in fyna- deindc ab alioquopiam exiftimante non expoftio-
gogam venerit , fed parentibus , autamicis addu- nem, fed corre dionem efle,in textum indu&um cre-
us fit. Probabile, non certum. dibile eft , fi mecra confulamus exemplaria.
Hune Hebraifmum habemus 1.4.'. 13*3 01K Perder nos.] Quidam perder intcrpictanturaufer-
ji3> di*m bicbr loidUn, homo in honore, non intcllc- re n bis, quim habemus in homines poteftattm, vt
jit.noltcr, Homo cura in honore effer.id eft, lubens maxi- Euthymius, & Thcophyladus, alij torqucre,& in
mura honorera in creations Deo acceptum. D infernum mitiere. Hoc magis placet, vt apud Mat-
5 Cap.4. Etcidmamt dteetu.] Idem Lucas narrt', quod ideo, tlvEumf expoiuimus, quia quo hoc loco Mai eus Se fCap. .
ii. vtopinor, prarterire nolueruntjVt indicartntdimo- Lucas 'dicunt 5*< perder, dicit Matthxus /3im- 19.
nis de Chrifto teftimoni non obfeurum, fed vlque vmu toreuere,&c quia apud Lucam "rogantdmones c CaP-4-
ade darum fuiiTcvt neminem ex omni,qux cgre- Chriftum, ne fc in abyflum ireiubeat, fed in porcos * 4a f
gata tc erat,fynagoga latere poTet,clara enim voce ingredi permittat. p'
cbrntlTe. Vtrmautclamauerit,antequmChii- scioqtas fis.] Grxc c7<f tnv's *7,noui te,quiss.Tex-
fto exirc iubcretur, rel quia maiorcm,qum ante ab tullunus ' kgit,/oo,^/j,nullo difcrimine fentcntia?, x Libr. 4.
i . 5. eius praefentia dolorem fenfit, vt Chryfoftomus , verborumadmodm exiguo.NififomTcinillislo- cont.Marc.
videtur dicercjvel quia cognito Chrifto, timerecer- eis vitiumeh facil enim litera vna s. fequentiprx- & libr. ad-
pit,nefepelleret,ficutaliosdemoncspellerefolcbat; fertim fimilipotuit inter tranfcribcndu'm exciderc. UCICPiax.
an potis iuflusiam.&coaftusexire, incertum; fed Quatenas dxmones Chriftum cognouerint, apud
hoc tamen fecundum probabilius, quia credibile Matthxum difputauimus. Itiqueeorumnonpro- y cap. 4:
vald eft, cum dolore quodam motum, qud fibi bofententiam, qui exiftimant, damoncs Chriftum
difeedfndum elle videret,quercntem clamauifle. non cognouiffe, fed adulantes,& quantum in feerar,
14. Qiidnolts&tibileft4H<\drene!'] Loquitur vnus menticntes,hocdixifle Chrifto.ncitorqueret.Non Dsemones
proomnbusdarrionibus, quafi indicans, Chriftum enim dxmones foli, quos facil poflemus credere Chriftum
omnibus bellum indixifle, aut pro omnibus qui in fuiffe mentitos , affirmant fe Chriftum cog^nocere, cognoue:
homine erant; plures enim in eo fuiffe credibile fed ipfi etiam Euangeliilx, qui mentiricerte Spiritu"'- .
lCap.f.9. eftdxmones, ficutin illoaltcroinfr'.&apud Lu- ir.omoucntenon potuerunt,docent eos vereco- * L'3*/
m Cap.. cam , & in Magdalena", vt videntur Chrybfto- gnouiTe Marcus infr r, Crnennebdt ealoqw/juonidm 4I% ' '
J. mus,& Euthymius interpretan. Qudautem dicit: febdnt eum,& Lucas Exibdnt autem mulitsdamonid
D Laex 8* Qmd noLts,&tibi ? nrn eft fen/us, quid nobis tecum cldmdntia,Cr dkentid,quU tu es Filius Dei,<jr increpdns nm
1 % Cor comune? quid fimile t ft? ficut dixit D.Paulus %Q^ nebdt ealoqui , quid fctebdnt ipfum effe Chrium. Habco
"4.15. tmmpdrticipdtwiuitidcum iniquitate, 4Mt focietas lud ad etiam huius fententixauftores muks, quos apud
tenebwlQuAdutem conditio Cbritdd Beiiah Hoc cnim Mattha:um nominauimus. 4
fidixiflet, magis culpam fuam aggrauafTet, qum Decognitioneergodxraonisnondubito,decon- Dimonmn
cruciatum deprecatus effet, cm nihil fe boni com- fefione dubttari poteft, num coaa nouis cruciati- confeffie
mune habere cum Chrifto confiteretur Nequeille bus expreTafuerit, an voluntaria. Beda pu- "*,*
nifi fallor, quem omnes fere interpretes fequi video, tat. o,inquif, voluntatis ifla covfeflio e/juam premium (^* Ua*-
verus fenfus eft : Quid nobis tecum rei eft ? aliquid fequitur confittndi : fed neceffttatis txiorfij , qudcogitimtitos
Hh ij
 717 COMMENT. IN MARC. 718
. In re dubia magis in alteram partem animus A quo tempore licebat, quantum poterat homini no-mxime^
inclint, fuifle voluntariam, non tarnen ex charitate, cere: idem nunc,vt ait Grcgorius 4,foleacere: ^qu.
fed ex proprio amore,& metu poena: profe&am: nec inqu it, yt ammta, qui prius terrenafapuerat,amare cceleflia n"<1'fcc"
enim fimile veri eft Chriftum , qui confitentem ds- coeperit , antiquus aduerfarius acriores ei, quhn confueuerat, e(l Um
mon cm, veraque dicentem liiere iuiit, ad confiten- tentationes admouet, ira yt plerumquecreentem animam q ,,
1 - . . _ !.. . irrt . ... ficut
. . ante
-i numquam tentantrat
* ... . , quando
J pojfi
^ . dbat,
J.I .. ?in _Eieck,
dum autis crueiatibus impuiiile. tentet,
. in Sanu Dei.] Putat Chrvfoftomus aut qui . ems Vnde & damoniacus, qui i Dominofanatur , ab exeunte da-
hunc lo- nomen profert, d.cmones hoc loco maligne Chn- difeerpitur. Quod autem incir, hominem difeer-
cum 5. ftum non fanctum Deum, fed fanum Dei appella- pfiffe, non fignificat vllumilli abftuliflemembrum;
uiflcjVtnon Deum,fed hominem confiterentur.Me- fed torfife atque cruciafe vehementis. Graecum
Deus ab lis uthymius,&Theophyla&usadnotauertnon verbum am^nv proprifignificatlacerare,autla-
Hebiseis dixifle Sactuifed pof addito articulo empha- niare, quod D.Auguftinusr,& Beda r,vertunt, con- r b-*.k
dicitur fan- tico, SttnSha ilie, vt oftenderent , fe non eo fenfii an- uexans eum, id eft, contorquens, & crucians. lu- nCD<11
ctus ilie. ftum eum appeliarc,quo prophetae ini vocaban- quenonefthuiclococontrarium, quodferibit Lu-j Ho'|C0*'
mr ; id quo Deus ipfe , quafi proprio nomine, - cas t, nihil illi nocuilTe, id eft , nullam corporis eius .
minabatur San&us. Sic enim folent Hebrasi Deum partem debilitafle.fd in medium proiecifle,vt idem [ ..
tip Ksdofch, Sanumabfolutj&finevllaadietio- Auguftinus, & Beda, tum ctiam Euthymius mo-W-
ne vocire,vt apud liiam b,& Daniclem '.Quod au- nuerunt.
b cap i. 4.
&)!.!.& tem non dicunt, fanftum Deum, fed Sanctum Dei, Et damans magnat] Pri dolore , vel coaus
perinde cft,ac fi dicant finetum Dei Filium, qui vni- Chrifto , vt omnes intelligerent, eum non call, aut
40.4. ceianftus eft; ficut apud Lucamd, Quod nafeetur ex te pontefua, fedinuitum,& maiore coaum exire
.4. 10. ~anftum yucabituristi Dei, Sc infri c, quod ifti dicunt poteftate. Qd illa voce dannon dixerit, & feiri non

dcap.i .5;. SantumDei, alij daemones dicunt, Filium Dei. poteft,& otiofae curiofitatiseft quarrere.Euthymius
cap.]. 11. 25. it comminatus e ei ] jtw7M)i',adiun:ismi- voces nihil nifi dolorem fignificantes fuifle dicit,
f Lio 4 nis,& imprecationibus praicepit, vt Tertullianus 1 quales apud nos funt interietiones quardam , de-
trj Marcio- interpretatur, aut os illi obftruxit,vt ait Euthymius, que Euangeliftam non expreflffe, quid clamans,&
nem. quemadmedum infr videtr hoc verbo delca- exiens daemon ille dixerir.
& 4^fl '& tU5, Quid proprifignificet, apudMatthaum S ex 27. It mirati funt omnes.] efljufiw pra timor ob-
. Euthymiodocuimus. Verum quid fit caufe,necio, ^ ftupefaii funr; fimili verbo Lucas vfs eft", &fa- u CJp ^
h cap.ii. quamobremnofterinterpresapudMatthaeumlm- eins, inquit, e pauor in omnibus, & ftupor. Grae-3i.
1 7.1 . pcrincrcparc,apudMarcumferefempcrcomminari cum verbum nonqualemcumque, fed rcligioura
13. 8c verterjt) n\fi qUa non iem fortaflefuitinterpreSjVt meturo cum admirationeconiunum proprifigni-
1 in Idiomatisexnonnullisconicuris indicauimus. ficat, vt ex illa Plutarchi ' intentia intelligi poteft, x Libi.<U
Obmutefce-] Cur tacere iubeat,cm loquendo eius <(** t iwnay. &xCov Vj*CO *^ <A^UP-
magis gloriam illuftrare videatur, dubitareahquis fuperflitioergaeaquainfub imibus Iocufuntfluporemepera-
Lib. con- poteft. Tertullianus 1 proptere id fecifle putat, vt tur. timueruntcrgoilIi,& admirati fiint chriftum,
ta Mar- oftenderet, i eius inimicum elfe, qui nollct cum eo aliquidinillodiuinitatiscognofcentes.
cioncm 4. verba mifcere. Alij,quia Euam lingua
lineua ua
iua fefellcrar, Quanam doilrina.'] Dorinam vocant, non id - 0,
nifir|cnT" ^n8ua punitumefle,neloqueretur, itaBeda. Sunt im,qud Chriftusdocebat,id poteftatem eijeien- eil poteft
impofuerit ctiam > 4U' ac^ declinandas Pharifscorum calum- di dxmones cum doctrina coniunam, quia dotri- eiiciendi
" nias id fecifle putant, ne dicerent fi fibi diabolo te na ea confirmabatur poteftate, vt ftatim dclart, d*n>one*
ftimonium perhiberi pateretur, ilium cum daemoni- Qa in poieateetiam i,bintibusimmundtsin>perat,& obe- * *,m
bus conietudinem habere, quemadmodumapud diuntet. Lucas \ paruodilcnminc rem narrt. Qwe ^a
cap it. MatthaEum illi obiecerunt. Tertullianus aliam ra- D efl, inquit, bocyerbum , quia inpoteate,& yirtuteimperat y cap. 4.'
tioncm affert,qua & Chi yfoftomus Sc Euthymius J, immundu sfiritilus <?exeum\ Verbum dodrinam vo- 5.
1 Hoc lo probant,noluiife Chriftum Patrcmendacij,verita- cat, ficut nunc,quidquid Deus docuit, Dei verbum
co.
^1,;,. . tisaccipereteftimoniu. Videturmihi voluifle Chri- pellami. Scnius ergo eft, qua; eft ifta dodrina
fcnfim di- non intempelhue, temer obtrudere diuim- tarn efficax, vt earn qui tradit, blo verbo dxmones
uimtatcm tatem fiiam, fed fenfim,ac paula tim earn hominibus eijeiat ?
fuam voluit infinuare, provt corum ingenium, fidclque patieba- .] N ouam appellant, quia non erant ibliti in
infin!intbUS tur'Ita v^emus non folam demonibus:fed A pofto- fuis Scribis,& Phariisis fimilem doctrina: coniun- .
in nuate. jjs etam ^uj$j g quicJem omnium Apoftolorum fa- videre poteftatem. Necinterrogantdubitan- z A.i7j
miliariflimis prscepiiTe,ne diuinitatem fuam, cuius . tes au tim probantes, ficut Areopagitaeilli 2, Qfi*e I9-t0:
mMatt.17. peciemperpexerant, cuiquamdcclararentm. Vo- hicnoua qua a te dicitur, doBrina : noua enim quadam infers
9. lebat enim fugere hominum inuidiam. Quod ergo aw thus nom : fed interrogant admirantes, collau-
ab Apoftolis dici noluit, multo minus conueniebat, dantque. Solebant, inquit Chryfoftomus, & Iu-
vt dimonibusdici vellet. daeorum Exorciftas daemones eijeere, fed non illo,
Er exi de homine.] Quafi dicat, non quaero iftam E 4uo Chriftus, imperio, Exiab bomine. Ideononiuos
gloriam,quam mihi tribuis,id hoc quxro,vt ab ho- xorciftas, fed Chriftum admirabantur.
mine exeas. Non quaro gloriam meam : efl quiquarat ,& 28. Et procejjlt-] i*b6fv, exijt, euafit.
Ioan i iudicet n, fed vt homines tuatyrannidc liberem, Ttyttmor eius.] '<wr auditus eius , id eft, fama,
jo. captiuam ducarn capriuitatem". Hebraifmus* njnofc /cfcfw^^.ficutapud Lucam
o Pfal. <7. 26. St difceipens eum.] Quare tunc potis, quam vertit interpres, quod Euangelifta dixerat, %t, id <*P-4j
19. Ephef. ante hominem difecrpfcrir, quern poifidebat, non cftjionum.
4.1 immerit queri potcft.Refpondcnt Theophy laftus, Illuftr; eft huius Hebraifmi cxcroplum liais ft. I.
: m?
vtaftantesintelligerent.quanto <homo ille
... *malo
....
libe- nnbaj 0 yb ' 1:; partN a mith*.
ratu1! eflet. Sed haec ratio ad Chriftum potis, qum min lifehrub/athenuvt.rchh A don ai hhl mi nigUtha.
Quis crcdiJit audicui nollro feu rumori nobis delato,
ad dmonem pertiner.Non enim da:monis,fed Chri- biacliium Domini fu -erquem, feu cui rcuelatum clt, de
fti id eratconfilium , vtcollatiin eum hominem ab Cbrillo loquitur piopheta.
jpfb beneficij magnitudo conftaret. Chryfoftomus 29. Etprotimts.] w9f,yki;/w,vtfuprb,fedde!e- Verf.w.
p Homlf. p,vcramrtdditcaufam, quia videbat daemon, fibi atur, vt fspediximus, varietatenofter interpres. 1t.1t.
*, difeedendum clTc , voluit dolore quodam, rabie, Hoc autem loco hanc habet vim, vt indicet,miracu-


719 CAP. I. BE CHRISTI TENTATIONE,&c.

fisnuilotemporis (patio interiecto miracula maiora A abEuangebilis redditur, conueniret; Quoriidm fae-
Vfquead fucccffiffe. Qux fcquuntur *, apud Matthxum * ex- bdnt tum.
erf. Jt. pofuimus. 55. Et diluculevdldc] iy >.< bw^fv '/,& wdtie,
Cap.i.14. 32. VefyeredUtemfdio,cmeccidijfetfol.'] Curpotis cumtnultd ddhticejfet nox. Quibus verbis vidcnturclfe
poil iolis occafum, qum ante , xgroti ad Chriftum contraria, qux apud Lucam legimus , Eddduttm cap. 4;
geftati fueiint, non obfcura conuctura cft, cm- dte, tgyeus tbdtin defertum iocum. Quod itanonnulli 41-
que Thcophylalus, & Euthymius indicaucrunt; interpretantur, vt Chrillus, quemadmodum Mar
nempe fabbati dies erat , vt confit ex fuperiori- cus air, man difeefferit, cum multa adhuc effet nox:
b Yeif.ii. bus , quo dicnonlicebat ante olis occafum labo orto vero iam die, vtait Lucas, in defertum perue-
rare. nerit locum, quemadmodum fimemapud Mat-
. Eteratommcitiitds.] Cines omnes Capernaitx. thxum I,quxflionem quibudamillic explican di- 1 cap. t. t.
Congregdtd ddidnudm.] Domus Petri, vbi Chriflus ximus : non placet interpretatio, non enim dicit Lu
Cut hxe erat. Duabus de caufs hoc videtur cxprcffiiTe M ar- cas orto iam die in defertum venilTe,fed orto iam die
Euangelifta cus,quod alij Euangclifta: prxtcrmifcrunt. Altera,vt egrefs domo. Melius, vt mihi videtur, Euthymius.
ciprcflerir. indicaret, eius miraculi, quod narrauerat,& eorum, Lucam auroram, diem appellaffe , quia diei initium
qua: mnaturus erat, multos fiiilTe tc-ftes. Altera, vt eft;quam eamdem Marcus multam vocauit nodtcmj
ummum audiendi Chrifti.eifque miracula viden- quia obfcurx adhuc tenebrx erant. Ratio vei ipfi
di Capernaitarum fludium, prioribus iam mimculis difeeflus Chrifti, docet eum ante lucem difccfliife.
excitatum dcclararct. Fortalle etiamfignificarcvo- Difceflit enim, quantiim quidem coniccTturis confe-
lit, quanta effet hominum multitudo iios cuiufque qui pofTuinus,vt multitudinem fugeret,& in deferto
xgrotos ofFercntium. Sequiturenim, & curduit mul latitaret : oportebat ergo ante lucem, nevideretur,
tas. Eorum opinionem,qui putant,folos xgrotos per autcognofecretur , difeedere, vt cm adhuc ir.fans
lynccdochen totam ciuitatem appellari , probare fugit in /Egyptum re,deno(5te fugit. m Matth. i.
non poum. Non enim tantam fiiiflcmultitudincm Egrcjjies dbtjt in defertum locum. ] Subit latim ani-
argrotorum credendum cft, vtvnacos domusnon mum dubitatio , quam ob rem Chriflus continu
caperet, & ad ianuam efTe cegerentur. poil tot minicula in blitudinem abicrit. Et vna qui
Cur C!u-
34.. Et aarauit mtdtos.] Non fignificat multos ex dem huiusrei caula ab Euar.gelifta videtur indicari, ai in dc-
segrotis, qui afferebantur, curale, alios non curaTc: lbicue.ordbdt,Y\c\\ih,c[\itf\ infinuans, proptere difeef fenum fu*
cap. 8 i. omnes enim curauit, vt ait Matthaus , & Lucas . q fifl, vt orare t; fed altera fuifle caufa vero fimillima gerit.
dcap 4. 40 Sedlgniricat.irosomnes, quicuiati funt, magno videtur, quam Euthymius, STheophylaus hoc
Cnr (iizcrit fuifle numero, quo illuflrius fuifle miraculum imel- loco reddunt, vtfugeret humanam jaudcm,nfque,
muhos po - ligamus, maiormquevim habet, qud multos cu- vt idem faceremus, xcmplo doceret. Idem enim
tiui qum
cmncs. ritos dicit. qum fi certum , quamuis. magnum nu- cum fecifle alis, poll magna miracula legimus n Matth.
merumd^fignafler. Dum enim incertum ponit nu- lltqut 0,-dbdt.] , vtdiximus, altera in folitudi-
merum, emque magnum fuifle dicit, fuic quo- nem difeedendi caufafuit, vt femotus turba homi
num orarer,vt apud Matth.Tumb,&infrapud hunc . i
dmod indicat innmera bilem. Lodern modo in- o Cap. 14.
t cap. 4. 41. telligendus Lucas eil r, qudque hoc loco continuo Euangclilam P,& Lucam 4.Non qud ipfeoratione tj.&K.jtf.
fubijcitur,* ddvwnid multd cijeiebdt. Omnia enim eij- indigeret, fed vt doceret nos, poft res profper p cap..45,
ciebatx eis, quiadfeadducebantur; fed ea omnia nobis geftas, poft miracula, fi id nobis coneedatur, q cap f. i(.
erant multa. Sic Euthymius, & Thcophylacbis. facia, non deber efFei ri animo, fed orare, & Deo, fi 6c 6. ti. & 9.
t.
Aham Theophyladus interpretationcm affert, fed quid cgimus boni,acccptt:m referre, vt Euthymius OraDdum
minus, vt mihi videtur, propriam; Nonomncsqui Ambrofius f docucrunt.Dowi>?,inquit Ambro- cl t polt ali
adducebantur,fed eorum multos curatos fuiflejquia ) fius, erdjfe prdmittitur , non ytiqucpropterfujjrdgium, fed qua nobis
non omnes credebant , & nolebat Chriflus non crc- prtpter cxcmpitim.lmitdndi enim Fpcciem dedit, nonprecdnd. bene gcta.
dentes in c curare. Cxteium,vt hoc verum efTe con- dtnbUtmt reejuiuit. ' f InInlibr.
Com.
in
ctdatur,quod in vniuerfum tarnen verum non cl,vt jtf. Et profequutus e illtan Simon , & qui cum ilk erdnt.] Luc 5.
excmplum illuddocet Malchi fcruiPontificis, cui Petrus, & cxteri Apofloli, ac difcipuli, quorum illc Petrus dux
non credenti Chriflus abciflamreftituitauricularn princeps, &-qnafi dux omnibus in rebus erat, ideo- Apoftolo-
Lac.11. 5 f, tarnen ad hrifti gloriam pertinebat, neminem ex que folus nommatur , Lucas t non Aportlos, fed rum.
jjs, qui fibiofterebantur, xgrotis incuratumrelin- turba.m'hminum fuifle dicit,illam fcilicet, qux pri- t cap. 4.
quere, nc quis maligne interpretaretur, quod quof- die cir.s diei , concionante Chnfto , ad ianuam trat, 4*-
dam non curaret, non ipfoi um culpa, fed eius infir- fupry. Vtrilmque, vtait Euthymius, fadumfuifle u Vtrf33;
mitate fieri. L t non legimus,Chnfum vllum fibi ad creelendum eft , & Apodlos venifle, quemadmo
curandum cblatumxgrotumnon curauiffe. , dum ait Marcus; vtmagiftrumrequirerent; & tur-
Et non fi/itbdtfd loqui.] Curtaccredxmoniaiuflc- bam miraculorum magnitudinecommotam,vt cum
g Cap. 4. rit Chrillus, Marcus hoc loco, & Lucas Srationcm retincierit,nealio abirct,vt Lucas declai at,& indicat
reddunt, qubniam feiebant eum eile Chrifturh; fed Marcus x,aut auidicate plura miracula videndi. X Verf.feq;
4b
CnrCbri- hxc ipil ratio difficiliorem, qum fi nula reddita 37. Omnes qudrunt te.] Turbxillx Capernaitarum,
flus d- fuifltr,quxftioncm facit. Proprcrc enim, vt prima quasfcribit Lucas > ad c venifle,vt ipfum retinert. Cap.4-
monibus quidem fpeeie videtur , pportebar, finereloqui ea, 3 8 . Edmus inprximos yicos,& ciuitdtes.] Refpondit 41-
tcHmo- quia e^m,cognofccbt,& veritatem, quam feiebant, tacite- ad id, quod Apoftoli, non quidem dixerunt,
nlam ba fed vt credibile cft, optarunt,& infinuarunt, deberc
be: recu- fuotcflimonioconfirmabdnt. At proptereea loqui eum reuerti Caperna,quia omnes Capcrnaita; qu-
acric. nolebat, quia fuam diuinitatem nol bat tarn apert,
& taTTicit declaran , .vt'Pharifxorum fugeret inui- rebant eum, & non efle contemnenda eorum ftudia,
diam. Itaque eorum interpretationcm, qui exifti- fed morem gerendum eorum pietati : delectari fre-
mnr,prprere Chriftum calqui prohibuifle,quia qucntia,& applaufu auditor oportere. Quibus ille
noluit veritati mendaejo tetimcr.ium prohiberi, non tarn frequcntiam,& eelebritatem, qum neceffi-
tatem fpedandam cile,Capernaitis,fi velintcredere,
hPfaI49. ficut t1, htm pecCdtori dteit, qu.tre tu eadrrds iuitidi nieds,
16. Cr ^jfiOi^ te3l,*,iei'tKm m'etm perostuum ? boi>os licet, fatis prxdicatum , fatis miraculorum factum efle; Conciona-
toribusfiu
& gf,3ucs au&orcs habeat, Chryfoftomum, Bcdam, alias ctiamciuiiatcs , qux nondumEuangeliumau- ftus, noa
Theopliy!alum,Luthymium,mins tarnen probo, diuiflent, docendas elfe. Nempe non debentcon- plaufus
vt'fupf ' doeuimus. C^uo enim modo ratio, qux cinatocs plaufum, fedanimarum falutem qusre- quxrendus.
Yerf.ij.
Hh iij
 731 COMMENT.
xe : & i i,non vb ma iorem frequentiam,id vbi ma- A bum verbo redderet, minus Latin loquutus eft' bnmio
iorem vident fruum concionari malle.
Jfdhocemmveni.] Lucas3 exiguo dicrimine,quia
a Gap. 4.
ideo miflus fum , quemadmodumdieitapud Ian-
b cap. to nem b, Sicut mit me Pater, & ego mino vos. Significat
it. ergo his verbis, fe non ad otium, aut ad quaerendam
gloriam, captandmque hominum plaufum, led ad
pradicmdum Euangelium , ad omnes doeendos, ac
cap 1 4. feruandos homines venifle, ficutapud Lucam c,ma-
tri rcipondit, Neftiebatis, quiaibi4,quA Patmmeifunt,
d loan 4. oportet me ejjfe? & d, Ego cibum babeo manducare , quem
I. vosnefciiu. Meut ctius ejl , ytfatiam yoluntatm eius , qui forta(Te,quia apud Lucam /(, riv xo^legit,
mit me.
39. Et erat pr fdicans.] iy w $ , verbum im-
perfc&um continuationem, & confuetudinem indi- g euulgauerit, apud Matthaeum n, in fimili caecorum n Cap .
Verf.13. cat, vt cm fu pr s dixit , & erat in defino quadraginta
diebut , ry quadraginta nohhbus. Non enimiemel, ne-
que vno loco, fedfxpis, acpluribus in locis prae-
dicauit.
Hebnif- In jyrigogis eorum.] Per fingulas fynagogas, quem
rous. Hebraifmum fupr declarauimus *. Alius etiamhc
f Verf.tr. eft Hebraiimus * quo relatiuum non expreflo,fcd in
tellccro antecedente poium eft. Praedicabat autem
infynagogis, quia ibi Iudiorumfchola erat, quo
omnes Iudasi doctrina: caufa conueniebant, vt fu-
g Verf.tr. Pra ' dictum eft. Matthus h pritermiffisalijs, qua:
hc.ip 4 13. Marcus narrauitfacb in Capernaum, aut certnon-
nullis hoc tantm dixit, Chriftumin Galiteorum
fynagogis prardicafTe.
* Pnoiis Hebraifmi exemplum prorulirnus , pofterioris *- quodGregorius Nazianzcnuspmultisdocetexem- nterdm
hoc eut ex PCil.Itf. pip 1 110' i'fudatht battartri
xedifch , fundamenta eius in montibus fanitatis.
40. Et yenit ad eum leprofus.] Nonquidemftatim,
fed poft multa, quae Ma; cus prarternuttit, Matthxus
i cap.j 6 7. narrat tribus fer capnibus i. Huius autem miraculi
explicaticnem quaere in Commentaries in Mat-
K cap. g I. thanim r.
i H- 41. iUc egreffus.} Indedeiendens, vbi curatus
fuerit, Cp*rprxdicare, SfZan xwj vostiv m^^capit pre
dicare mtdta, id eft, multa in laudcm Chrifti diccre,
quo fanatus erat. Eamdem vim Graecum verbum
nnvaTiiv habet, quam Latinum pradicare. Vtium-
que enim fignificat, laudes publice dicere.
Dirfaraandi Et difamare.] Jiapnplfrv, N fter interpres, Vt ver-
IN MARC. 752.
Nam, vtapud Matthaeum 1 adnorauimus,numquam ,
apud Latinos diffamandi verbum in bonam iiimitur fem
. 1 cap-i
partem. r7iU
Sermonem.] Id eft, id quod acciderat, Hebraica Verbum
phrafi, vta pud Lucam m, Tranfiamus yfque Bethlehem, pre re apuj
& videamus hoc T>erbum,quodfactum e,id eft,rem hane. Hebras.
Notum chim eft apud Hebreos, rem, omnc m c,P-l lt
fatftum,omnem euentum 31 dabartverbum appcllari;
fed apud Lucam n fter interpres verbum, hc firmo-
vertit; quo confilio, conijeere non poTum, riifi
& putauit aliquid intereiTe. An culpa in hoc leprofo
aliqua fuerit , quod prohibent* Chrifto miraculum
illorum caul d ifputauimus, vnde & de hoc leproib
petendum judicium tft.Hoctantmdicimus,fi culpa
fuit aliqua, dignam fuiTe venia, fi minis obediente,
aut prudenti potis, grato tamen,& amante animo
contralam.
Ita -vt iam non fofa manifefle.] Quia concitata i am a u-
ditione tanti miraculi multitude eum audiendi, vi-
dendqueauida obruebat,& volebat, vtdiximus , o Vctfjjj
applaudentem fugere multitudinem. Non fignifica-
tur hoc loco, nonpotuilTeomninmahifeft invr-
bem ingredi, poteratenim profeft, qui mult ma-
iora poterat, fod noluiffe, vt hominum frequentiam
deuitarct. Nam,vt alibi diximus, aliquando in S cri- pe|&,
ptura pofe , pro velle, non poTe, pro nolle ponitur, Scripten
plis. Dixit autem manifeste vt indicare., earn occulte, Pt0 Tclle
{, , \ V j umitur.
&deimprouifo, cum minime ems aduentus expe- Qratf
ftaretur, in vrbem aliquando ingreflum fuifle, vtdex^jj.
colligitur ex initio capitis ftquentis. gia.
Seaforis in dfinis lotis ejfet,& conueniebant adeum vn-
dique. Dclart iimul & Chrifti moderationem homi
num multitudinem auerintis,& fingulare Chriftm
audiendi populi ftudiura, qui vt eum audiret,in de-
irta,& remota ab vrbe loca procedebar. Videtur
Euangehftaad illa exempla alludere voluifle, quae
Matthseo 4, & Luca r, 8f Ioanne rnarrantur , vbi q ca.i4.'ij.
multa hominum millia que Chriftum in folitudinem * 4
fecedentem coniequuta fuerant, bis paucis panibus ["/"
dicntur faturata.

CAPVT SECVNDVM.

Matr.9.r. T iterum intrduit podies a, Etauditumcjl , quod in

domo effet >& conucneruntmulti , ita Vf non capet et eque
b Luc5.1t Cr loquebtur eis erbum. 3 b Et yenerunt ad eum ferentes pardlyti-
cum, quia quatuor pertabatur. 4 Et cum non poffent offene eumilli
a turba, nudauerunt te clum \bi erat : & fatefacientes fubmiferunt
grabatum,in quoparalyticus iacebat. 5 CmauiemVidietJefusdem
. . ilUrumyitparalitico: Filiydimittuntur tibi peccata tua. 6 Erant autem illic quidam de Scrt-
e iob.14.4 bisfedentesy & cogitantes in cordibusfuis : 7 Quid hie loquitur ? blafj>hemat. Quis po-
ir*-4J-M- te dimitiere peccata nifolusDeusi 8 Quoftatim cognito^fefus ff>tritufuofquia fie cogi

taren intra j9 dicit illa : Quidia cogitatis in cordibus veris} 9 Quidefacilitu dicere pa
ralitico: Dimittuntur tibipeccata:andicere:Surgeytocgrabatum tuum,er ambulalioVt
autemfeiatis, quia Filius hominU habetpoteatem in terra dimittendipeccata , (aitparali
tico) 1 1 tibi dico : Surge, tolle grabatum tuum, Cr y>ade in domum tuam, 1 1 Etatimfurre-
xit illc:& fublato grab ato , abijt coram omnibus, ita vt mirarentur omnes,C honorfica-
rent Deumjicentes ; Quianumquamficvidtmus, Et egrcfjus efi rurfus admarc : omnif
Iii."'.!/? 1ue tur^a V adeum^ decbateos. 14 d Et cmpmeriret^idit Leui Mplmfeden-
 735 CAPVT SCVNDVM.. fi
lern ad teloniumt& dit ii : Sequere me. Etfurgensfetuttts e cum. 1 5 Etfaclum eft, cum
accumberet in domo iiuijmultipublicaniyty peccatoresmuldifcumbebant cum Jefu^di-
fcipulis eiuticrantcnimmulti)qui&,fcq4ebantureum.i6 EtScriba,& PharifaividenteSy
quid manducaret cum publicum*, ey pcccatoribust dicebant difcipulis eins: Quare cumpubli-
canis , ey>pcccatonbus manducat & bibit magierVeer ? 17 a fcc audtto lefts au lis: rTifc
7Vob neceffe babcntfani medico,fed qui male babent.non enim Veni Vcare iuosyfedpeccato-
res, 18 tterant di[cipuliIoannu3& Pbari/ai ieiunantes : ey veniunt&Jicur.t iuiigfrtare
difcipuli IoanniSjty PbarifdorHmieittnantjuiautem difcipuli non ieiunant} 16 Et ait illis
' ** ' Numquidpoffuntltj nuptiamm tquamdiufponfus cumillu eyieiunare ? Quanto Mat ?
tempore babentfecum Jj>onfum}nonpoffunt ieiunare. zo V"tnient autern dies, cum auferetur '
ab eistonfus^: & tunc kiunabuntiniis diebus. 11 Nemo affumentum parmi rudisaffuit
VetmentoVeteri:alioquin auertfupplementum nouum veteri y & maior feiffurafit. u
Et nemo mittit vinum nouum in Vtres Veteres : alioquin dirumpet vinum vtres , 7* vinum
ejfundeturyey Vtresperibunt :fed vinum nouum in vtres nouos mitti debet. 13 cEtfac~lum l*'.*'
e iterum , cum Dominusfabbatts ambularetperfata , * difeipuli eius aeperuntprogredi, d ke 1 1
C2r Vellenficas. 4 P barifei autem dicebant ei : Ecceyquidfaciuntfabbatisy quod non licet}
ZjEt ait Hits d : Numquam legiis quidfecerit Dauidyquando neeeitatem habuit, & efu-
riitipfe y & qui cumeoerantt quomodo intromit m domum Deifub Abiatharprincipe
facerdotum, 7*panespropotionts manducauityquos non licebat manducare , e nifacerdoti-
b'*f, & dedit eisyqui cum eo erante 2,7 7" dicebat ei: Sabbat um propter bominem fatfum, & e Leu. i^.^
- - -/ w -.'-~~~**.*,^uvvawm propter neminem
nonbomopropter fabbatum.iS
non homopropterfabbamm. 8 harne
Itaque dominus eil flUu* hoministetiam
efilius An-.."- -r '
fabbati.

' Hcbrafi ita loqui 0 nr,tt dcharehaiamim, Pofl dits,

IN CAPVT II. id eft, multis port diebus, qui cnfushunc in locum
mirihee congruit.
Titerum intromit Caphdmum.] Denoe Etdudttum t,<jubdeffet in domo.]Quomodoiuditum
occultum intrafle, vt vitaret populi fijerit,noneftdifficilisconiecbra,domcfticumali-
concurfum.ex verbis fequentibus col- quem vel familire eiusdomus, vbiChriftusdiuer- ,
\\gipotQ&,&duditumefl,quodindomoef- fibatur,forasindicaTe.Eamautemdom,Petrifuif-
wwTTW* qUafi dicat, quia clam vrbem in- fe dubium non cft; quia ibi , cum Chriftus in ea erat
greffusfuerat, nemo fcicbatibiefTe, prter difcipu- vrbe,'folebat habitare, vt indicjuit Euangeliftad. deap.prx-
los, quieumfequutifuerant, fedmanauitinciuita- Q^modo vero Petrus domum hjbuerir,apud Mat- "detiv.
aVef. 4j. tern fama.i Capite etiam uperiorea Euangelifta di- thx'umedifputauimus. Tantum hcobferuandum
xcrat,Chriftumnon potuifle manifeft invrbesin- et,non poffequocumque fe abdat, latere virtutem. vmusijui
gredi. Credibile autem eft , iderediifle Chriftum Ncnpttejnquit, cintas [[!{. cunque fe '
Capharnaum, vt fequentis occafionemiraculi, E-. * comienerunt] ^--^* , Sc ibtim bdat latc-
uangelioiamimbutosciuium illorum nimos con- congregan funt.vt etiam Theophylaus,& Euthy- te *npo-
firm3ret. Quo$, quia praeeipua eratciuitas3magni re mius legunr.Senfiis ctiam eft melior, quia maiorem ? * ,.
ferebat eTe conftantes. habet empham.Voluitcnim Euangelifh, ftudium Ma"'J I4i
VI ata fefldies] Multa Vetera Latinorum , nonnulla etiam populi ad conueniendum , digentiamfignificai
cJitiede- Gntcorum exemplarialegunt,/>J?fje3; faciliori qua; partcula illa .flutim, maxime declaratur : di
fcaditnt. quidem , vt videtur fenfu , & multis interpretibus gentiae eeim fuit,ftatim conuenire.
eomprobato, led minus, vtopinor, vero. Certum Itdiet non caperet necead .] V* %a>p i
enim eft, Chriftum poft dies aliquot rediifle, poft ^oVSugptr , -j* non caperent (eos loca) tjutudi
dies autem oeb rediiTe, certum non eft, & non de- nuam (erant) ficGrxcaphrai.vtibulum Euang
bemus infinitam uangclift fentcntiam fine ccrtis hfta deicripfit : quod ipfum dicit multitudinet
argumentisdiffinire. Addo , & minime dubiusaffir- qua: extra domum erat,capere n potuifle. Suntq
mo, non potuifle Chriftum ftatim poft diesoftore- puten,t,noftr etiam interpretem ta vertifle, vtm
direCarpharna. Na poftqumexeavrbedilcefle- caperent, qua: ad ianuam,id eft.ea loca , qua;;
rat , in multis Galila:orum fynagogis prardicau erat, ianu funtrfed olim,cm diphthongi non (criberei
bap.fuper vtb xjt Euangelifta, & non potcrat in fynagogis ni- tur,aliquem , qudddianuantJeciGe, neqtitddu
fidicbus fabbati prsdicare, quibus folisfynagoga mam,\t nunc in omnibus Latiniscodicibuslegitu
cap. congregabatur i vtdocuimus*. Multa ergo ibbata ^ftimentalijconieduram,egonequerefutare,n
Ttrf.i. inter difceflum Chrifti Capharnaum, & eodem re<- probareaudeo. Aliqui Latini codices pro cap
ditum interceflerint, necefleeft. Itaquenonpotuit w,legunt,rx/>frff,fed hoc vitium ex Gra-co articu
poft octo ftatim dies redire. Gracci etiam audores quipluraliseftnumcri,facilcorrigitur. cjuodta
Theophyladus, & Euthymius non legunt ofto , & tarn hominummulritudinemconuenifle dicit, Ca
fufpicio mihi nonnulla eft,aliquem exiftimantem, fanon caret.Voluit haeprifatione, infinuare mi
alteram leftionem nullum habere fenfura , vt etiam- culum quod narraturus ftatim erat , non in occul
numaliqui putantmterpretes,addito numero, vtlo- fedinoculis totius ciuitatis faftum fuifle, vtqu $
cum corrigcretjCorripuiflc.Errandi cau fuit, qud plurimos eius rei fe teftes habere indicar^,
phrafis Hebraica non intelligcrctur. Solent autem Eodem fpcdat,quod ait Lucas P,nonfoIm<jues g c.ji^-

H h ij
 73 5 COMMENT. IN MARC. 73*
Cur Scri- Capharnaitas , fed Scribas etiam , & Pharifios , qui A Synecdoche,vfusfuerit, qua maior pars pro toto f-
bas& Pha- ( ex omnicafiello GaliU& , & ludaa,"& Jerufalem, maturjfuiffquemultosdiuiteSjprairtimnegotiato-
i ltxos ad - - * -
'ljra fu i iTc prfen tes: quicmmimicieflentChrifti,non res,qui mercatura caufa iuxta mare habirante*,& fuo
culum vc. folura praefentia,fed etiam incredulitate, & rcpreh- quifqueintenti lucro ad audicndum Ghriftumnon
nifle Lucas fionefua magis illuftre miraculum rcdddert Cum veniffLnt.Eosnunc Chrftusquarrit,vt & eos doceat,
fcribat. cnim dixiffent , quidbicjcloquitun.bb( hmat. Qinspotefl admirabili plan confilio quxrentcsfeauditoresfu-
a Ver(, dimitiere peccata, mfijolus Dem ? ' Chriltus fumpta mde git, non quaErentesqua?nt,2ffrf j inquit, quinon
b Vcif.io occafionc,yt,mq\i\tb,]ciati},quiafi!ii<s hominis habetpo qufierunt me. b Idem facer Chrifti concionatores de- h Ifa.tf;.!.
rt^ teflatem in terra dimittendi ycccata , ait paralytico : Tibi dice
bent Altera ex eff&u caufi colligitur,Volcbat Mat-
jitre,tcUeTabatum tumb" rade in domttm tttam. thaum picirijideque ad mare tendit. Theophyla-
j. Etveniunt ad cum ferentes paralytictim.] Quidam, c~tus,& Euthymius plauius , budfque facti miraculi
qui paralyticum flrebant , aut , vt magisrxprimatur eumfugiiTeputant, idequefrequentii populife-
phraiis,latores quidam paralytici. Non enim eft par- ^ ceffiiTc. At verofifugerefrequentiam voluiflet, ad
ticipium , fednomen paiticipale, quaha funt , qua; folitudinem vrique, non ad mare, vbi maximam ho-
Hcbraif- Qpud Hebrxosparticipia habitus appellantur minum multitudinem negotiationis caul fuifle cre
mas" we/c/;'w,fercntcs,id cft,latorcs,qui ierre olentzqua- dendumeljfcfecontulifet. (
c Matth i'. ^em Hebraifinum* eifediximusc, Exiit,quifeminat 14. Ef cm prateriret.] Voluit Euangelifta hoc ver-
j, feminarefemenfuum. "th^c feminans, id eit,fcraina- bo,vt yidetur,fignificare, Chriftumnon qua fi fufee-
tor.Vocat amcm, ferentes paralyticum , vtcgo quidem pto confilio Matthi quifiuifle : fed pratereuntem,
arbitrar, non eos modo, qui geftabant, fed opines, cm eum forte admenfim fedentem vidiflet, quaf
quicomitabantur, parentes, cognatos, amicos, qui ex itinere vocafTe.Ncpe,vt intelligcremus,illum non
eumadChriflumafferebant. Nam geftantes poftc ex longa confuetudine, fed primo ftatim intuitu.co-
diftinguit:Q/ iquatnor,mcsmi,portabatur.SiC natura iba que per tranennam hominem penituscognouiTe
verifimile cit, paralyticum , fi alieuius erat conditio pra?uidirque,qualisqi;antufqucfuturus effet.
ns , non fuis, fed ab inflrioribus, autfamuliSjaut Vtdit leuiiAlpbai Gradea fer omnia,ck Latina etiam
conduiftis hominibus fuilie portatum. multa exemplaria proI<,leguntLeuin, nullo di-
* f-Iuiufmodi participia apud Hebraros reperiuntur, feriminefententi^. Dehisautem nominibus, Le,&
qua adiciuorum vim habent , in ipfo verbo dare poffumus j4lpbxi, S de cognomento Matthxi , quo poft voca-
excmplura ex Gen4,. 3 > mVJ? . J?bw
tionem'A poiiolusillc, Sc Euangelifta dituseft, vi- ,
tZ."iXO aitJb CZ'NCO vltbiu jchaUhbche^otb hhfch- dend funt^quxapud etidcm Matthxumdiximusi. lC3?-1*~
r chuminm nofcbtim mitt ob mitjraiim,ti Patri fuo mific fi
ent hoc Jtc-m afinos ponautss ex bonis jgypti,quod p ai- iy fMum eft cm cemnberet in dome eius.] Indi
ticiciium adicftiui vim habet. < cant hic verba, harum alibi domum, vbihabita-
Q<; quatuorportabatur.] Non temer Euangelifta ret.alibi tc!onium,vbi vefigalia colligeret, habuiTe:
portanti numerum defignauit, quamuis nobis ratio domum intra vrbem , tcloniumadlittus maris, quo
minus conftet.Beda vel ad quatuor Euangelia,ve ad vecTtigales merces apportabantur. Nam ex telonio,
quatuor virtutes,quas morales vocant, quibus quafi vnde vocatus eft, fcquutus Chriftum in domum ve-
gradibus ad Chnftum venitur , hue numerum perti- nit, ibique magnum Guio conuiuium exhibuit.vt
Cur qua- nereputat. vera.fedallcgoricafcntentia VoIuit,nifi ait Lucas . * "P- f-*
ruor aefti. me coniedura fallit, Marcus morbigrauitatem indi- Erant enim multi , qui & [equebantur eum.] Hocblus E^""1?5
.....
dixit er1 1 r n
Marcus,vterhcacitatem,fructumquepra;dica- j- pratdicatio-
rB^ chrili.
tus fit. carc,vt maius miracuum appareretjadeo fuifle'para-
lyticumillum omnibus diirolutummembris,atque tionis Chrifti declaret, qua moti multi etiam publi
totius corporis impotentem, vtnon ab vno,aut alte- D can! & peccatores eum tamquam magiftrum difei-
ro,fed quatuor hominibus geftari neceflefuerit. puli fedarentur. Hanc vim habet partcula illa , %
4. E: cm nonpojjent offene eum illipr4 turba.] , vv~ quafi dicat,publicanos,& peccatores multosnonfo-
tJ,& cm non portent appropin- lum libenter audiuile Chriftum , & qua; ab eo dice-
quareilli. Nofttrinterprcs melius mihi videtur ve rentur,credidifle,fed fequutos etiam fuifle eum,quo
rum reddidifle fenfum, qumalij quidam,quife eius quo pergerct.Peccatores autem vocat, non eo fenfu,
emendatorts profitentur. Intellexitenim, quodres quo omnes homines 8c funt, & vocari folent : fed ,
Hebraif- erat,Euangcliftam verbum is^nyymt Hebrseorum quo ludan folos GentiIes,autGentiliumfimilcs pu
nius- more pofuiffe loco coniugationis ' hiphlnl. Eo- blcanos, qui negotia Carfaris .'gebant , vt apud Mat-
dem enim modo Hebraei * verbo 31p Karab , quod tha?umdiximus,appc'labant. Hinccolligitur, quam
idem cft,quod iw'ieii> appropinquare,mutta ooniuga- uis folus Matthaeus ex publicanis ad Apoftolatura
tionc dicunt hiVjib , appropinquare facer , id vocatus fit , aliquostamen credibile effe , in aliorum
eft. offerre. difcipulorum numerum,ac fortafle ctiam feptuagin-
* Verbum , quod rft appropincparefacere ta duorum eleftos fuiOTe , de quibus mentionem
for femper offerre fignificat.vt Pial. 7 1.8> "' j: Euangelifta nonfecerint, ficut qui fuerint feptua-
3K N jDI m*''</A. f/ afehebar ifkribu. reges fchc. ginta i Hi duo difeipul, non declararunt. Vide plura
ba aiabia: ,& feba xi hiopias donaofferent. Noller, Reges apud Matthaeum1. lcap^'.re;
Aiabam & Saba dona adducent. 17. Kon neceffe habent }am. medico.] Aliqui offenfi ,vt Vnlgata
"Oiidauerunt teclumJ] msiya,<mt Tu}ej*p,detexerunt arbitror folcecfmo, credentque fieri non poruifle, r^'1,10
tectumjtenim clegansparonomafia. Q.isfequun- vteosvus efTet interpres, locum corrigerevolue- en ltur^
, tur^japud Mattlmimcexplicauimus. runt,pro medico, medicum reponentes. Sed nefeio,
d Vaquead utnefcsemfuiadmartAQuhePvettnsfatTir* an locum corrigentes deprauauerint. Malocrcderc,
ver jm i}. ' ' > > \ , , J ^- ,
ccap.5>.& olusdicitMarcus cum Mattha.'us,& Lucas eamdem magis fidelem qum elegantem interprctem, vt ver
. narraucrinthiftoriam. Qudautem dicir,r/i,indi- bum de verbo rcdderet, & vt Gricam exprimeret
catiampris ad mare fuiTe, vtdixeratfupra*, eo phrafim, Latinam etiam Grammaticam neglexifl,
cap.1.17. enimrefpcit hoc verbum. Qua vero de caula egref- V ^ fea- fyittv 0} 'ifrovn * , non neeeffitatem habent
fus e fuerit,non faris conftat:col!igitur tarnen ex b yalentes medid, vt conuertamus ad verbum. Sed quia
quae ftatim addit Euang. lifta,Er docehat eos. Ideo ergo necefTitatem habcremedici,Latini non dicunt : opus
g cap.!.)), ext ad mire,vt ibi doceret , vt Beda etiam animad- autem habere non quidem illiantiquiores/melioref-
Curadma ucrtit. Nir| etfi pris dixerat , omnem ciuitatem ad que.fed pofteriores qudam, vt nunc omnes fer di-
re egteflus januam domus fuifle g, tarnen dubium non eil , quin cunt,pro opushabere,dxit,necefle habere medico.
 737 CAP. II. DE MATTHiEI VOCATIONE,&c; 738
Scnus hu- i g. Et erant difctpulilanni.<,0' vbariftorttm ieiunantes.] A fed ibbatum propter hominem faum fiait. Vnde
sIocidu-Duplicem hxc vcrba fenfum habere poTunt, vel iquitur.ita bferuandum fuitc,vt ncqucanimi.ne-4
tunc cum hoc accidit.Ioannis, & Pharifiorum diici- que corporis falutinoceret,atquc bac rationed viris
pulos reipfa jeiunaire,qud per eos dies, aut fponte fintisobferuatum legimus. Nam & facerdbtesin
lui, aut vetere aliquatraditione , qualcshabebant templo propter animarum faiutem diebus fabbati f
multas Pharifaei , ieiunium fibi aliquod indixiflent, viimasicrificandi caufa occidebant, & fabbatnm
vel non quidem tunc, fed tamen alias frequcntcr.et- non violabant. Hoc eft, quod apud Matthaeum m m
iam aim lex non praciperct,auttraditione, aut vo Chriftus dicif, ata nonlegifa inlege,quiafabbasfacer- Qupmod
luntario confilio folitos iciunare : vtnonacl:um,id dotes intemplofabbatum violant, &fine criminefnf, quod faeerdotcs
icap 17. conditioners verba fignificent, vt apud Matthaeum a dkitfabbatttm -violant, non fignificat acerdotes id fa- v,lrcr,f> .
t< ' adnotauimus in illis verbis, "Magierveflernonfoluit di- cicndo,re vera violafle fabbata , fed violaffe, fi prae- ,& no" V+
- V . < , 7 , latent fab
dragma,id eft,nonne folet ioluere? Vterque probabi- cepti tantum verba connderentur, quemadmodum batum
lis. Si priorem fcquamiir fenfum s credendum erit, Pharifaei, quibufcum diiputabat, confiderare vide- "'
Pharifaeos ex pra-fentis temporis circurnftantia ca bantur.violabantergo fabbatum, & non violabant,
lumnia occafionemaccepifle,qud eo tcmpore,quo violabant , fi prxcepti vetba non violabant , fi fen- ,
ipfi homines inter ludios religiofiifim ieiunabant, g fum confideres : & quia infus , r.on verba' confide-
Chriftus & eius difcipuli , qui fan&itatem quandam randa erant.re quidem vera minime violabant. Hoc
maiorcm profiterentur, non ieiunarent. Si pofterio- eft, quod dicit,afine criminefunt ?fi enim fabbatum
rem,ex prxfentis magnificentia conuiuij. Fuit enim, ver violaflent , fine crimine non fuiflent. orporis
vt ait Lucas,magnum:quafi plus velint dicere, quam verftniandi,tuendiquexcaula,Iofucvirumfanc~tum
dicant,fe,ac difcipulosloannisieiunarc {blitos,& fa- legimus dieibbati arrnatum Hebrsorum exerci-
me.fitique domare corpora; Chriftum ver,eiuiqu e tum circum muros Ierichontis circumduxifle " , & n jj-u tf T -
Machbaos, neviftoria; occafioclaberetur,fqu'e ,6 L' ' y'
difcipuios non modo non iciunare, fed dare etiam
operam opiparisdautifqueconuiuiis, ingurgitare fe- hoftibus inermes, & minime repugnantes traderent
fe,atquc inebriare.Hoc enim indicant.cm dicunt b, triicidandoSjdie fabbati praelium commifiTc . i. Mach.
bVerfi. Q<Mrf cum tulkdnis , &peccatoribui manducat , &bibit 1 8. Itaque Domina' eflfilm hominis etiamfabbati.]Hoc 1.41,
magierveer ? id cbcomeTatur, & potita:,vtapud apud Matthaeum p explicatum eft.Tantm hoc loco
,.., Muthxumcdcclarauimus : apud quern cxtera,qui exponcndum,quomodMarcushoc ditum ChrU PcaP' '*'
dVfquc ad fcquunturd,v>denpoteriint. fto rfrt, cm Phariei Aportlos ob vulisfpicas
ij. i}. Et factum e iterum.] Grsec non Iegitur , iterum, reprehend iTcnt:Matthxus ver.cm Chriftus in fy- chriftus
- neque Thcophylaclus , Sc Euthymius legere viden- + nagoga ilium, qui manum habebat aridam , curauif- bis hoe di.
tur,certnon exponunr. Leguntnmen Latinicodi fet.ishoc dixilcChrirtum credendum eft,vtapud x't-
ces,quos vidcrim,omnes, & conuenit apt lectio fen- Matthxum citatis probauimusauftoribusJllud dif-
tentix.Non autem fignificat,idipfum quod rtatim fc- ficilius,& magis huiusleci proprium eft, quom'odo
quitur , Aportlos die fib bat i (picas vellilfe , iterum hxefententia eX fuperiore colligatur. Non enim , fi
prius factum fuiTe : led Pharifieos aliam iterum ex non homo propter labbatum, fed ibbatum propter ,
picis occafionem cepifle calumniandi , quemadmo- hominem fatnmeftjContinufequitur, Dominum ,
Vetf* dum calumniad prisfuerante, cm paralyticus cu- cfiefilium hominis etiam lbbati.Et tarnen Marcus,
fvfqift'ad raretur. Qu* fcquunturf,cx commentants in Mat- autapud Marcum Chriftus, cm dicit, Itaque.hoc ex
Tf.i7. thauimgintelligentur. Ulo coliigcre videtur. Qtijdam ficrcfpondent,Chri-
: ... :i.. 17. Sabbatumpropttrkominemfa&umey&nonbemopro- ftum ex ipfo,quod filius hominis,id eft,omnium ho-
pterfabbatunf.]C\im Matthus nonnulladixerit,qu a minurn caput erat, habuifTe omnium rerum ,qua: ad
' h ap il r Muco prsetcrmiTa funt, quale ilIud,quod eft h , Uut falurcm hominum pertinerent,poteftatem; quare,
non Ugiis in lege/uiafJtbatisfaierdttes in templof*bbaiu>n cm fabbatum propter hominem factum cflet,etiam
Terf 7 violant,&fine cnminefmtl&ci, Si autemfriretis , wid efl, hbati iure fuo dominum fuiTe. Non difplicet, fed chriftus
mifericordiam voloi&nonfterificium condemnaf- fimpcis fortafle,cV bresis dici poteft, particulam quomodo
fetis innocentes'^ioc tamen quod Marcus dicit,ipfe pr- illani.f,/<<^f,non illatiuam,fed completiuam efle, ht Domi-
termifitjficut & Lucas .Senilis autem ert,non fui lie quafidicat, deniquedominus eft filius hominis, et- .**-
1 CJ'1"_ fabbatum inftitutum, vt homo perirct, fed vt & ani- D iamiboati.Ideft,fiicerdotes,& duces bellica fab- *
mfr- mo,& corpore fanus eTet:animo quidem , quia infti- bati rbfciuatione difpenfare potuerunt,multo ma
mram. tutiofabbati inter alias caufas, ad colendam rcligio- gis filius hominis poterit,qui auitor fabbati fuitrpo-
nem , & profitendam fidem facti Deo mundi fada tcftcnim princeps, qui legem tulit, non interpretan
fuerati,quae fi rite fiercnt,ad faiutem animar pertinc- modojed etiam abrogareHoc eft,quod apud Mat-
1 Exod 10. ^1 . corp0re vcro t qUia altera inftutionis fibbati tha:um 4,Chriftus dicit , Quia templo motor efl hie, 8c %
tcceplufijtiZm Salomon Inc. voluit etiam fortals obcu- '11"
De xa. caufafuit, vthominum corpora affiduo fexdierum
14. labore fatigatarequiefeerent, vtiiidemex locisma- r infinuare, fe,vt poftefccit, Iudxorum ibbatum r Verf.4t;
nifeftumc-lt. Itaque, non homo propter ibbatum, abrogatum.

CAPVT TERTIVM.

T intromit iterum m/yndgogam:* gr erat ihi homo hahem manum ari- * .

dam. Et ohferuahant eum >fi[abbatis curaret,vt aceufarent ilium*} St luc.i^
dit bomim habend manum aridam : Surge in medium. 4. Et dich eis : Li
cetfabbatis bene faceryan malefanimamJaluam facereyanperder} At 'ti
li tacebant.} Etcircamfficiens eos cum ira^ontriflatusfuper caritate cor
dis eorumydicit bomini: Extende manum tuam. Et extendit , &<refiitutA
e manusilli.6b Excuntes autem Pharifai ,atim cum Herodiants confiiiumf4cicbantad^*M*t*.
 739 COMMENT; IN M AR 74o
uerfiks eum, yuomomodo eumperderent. 7 lefus autem cum dificipulisfiuisfeceit admare:
multaturba a GaliUay^rJudaafiecuta efleumy S Cr ab Ierofolymts , ( ab ldw/ , &
trans Jordansm: & qui arca Tyrum , ey Sidonemy multitude magna audientes , quafiacie-
batyvenemnt ad eum. 9 . Et dixit dificipuln fmsyVt ich!afibi dejermretpropter turbam,ne
comprimrent eum. 10 mttltos emm fanabat ^itaviirrutrentineum y\ti\lum tangerent)
quotquot habcbant plagan Ii. Etfij>iritmimmundiy cum ilium Videbantyprocide bant ei : (
clamabant dicentes:it i ues FiIim Dei. Et vehementer comminabatur eis, ne manifefiarent

a Matt. . ilium. 13. a r afcendens in montem Vocauit ad fetquosVoluit tpfe:ey venerum ad eum. 14 Et
i. fiec\t\>t cfifient duodecim cumillo : &vt mittetet eos predicare, 15 Et ddit ilispotrflatem
Luc .1 j.
curandi tnfirmitates y(y eijcicndidamonia. 16 Et tmpofuit Simoninomen Petrus : \j &
lacobum Zjebedaiy& loannemfratrem lacobi , ty impofuitets nomina Boanerges,quod efl3
Fdij tonitrui : 18 & Andraam , 7* rfhdippumy ty Bartholomeumy & Matth* um y y

Thomamy<y lacobum A Iphai , ( Thaddum , ( Simonem Cananum ,19 & ludam

fcarioteniflut <*r trad^tit ium . Et veniunt ad domum : & conuenu iterum turba , ita
Vtnon poent nequepanem manducare, zi. Et cm audtffentfui , exierunttenereeum , dice-
lMatth.9, bant enimiQuoniam infurorem verfius efl i . k Etcriba , qui ab ierofiolymu defcenderanty
*+ dicebant'.Quoni im Beelzebub habet, ey quia in principe damom rum e'ticit damonia. 1 3 Et
conuocatis eis}inpa rabolis dicebat illis : Quomodopote [ataas fatanam ' ? .Etfire-
gnuminje diuidatur ynon pote regnum tllndfiare. z Et fi domusjuperfienteti^fiam difiper-
tiatur ynonpote domus talUrc. 2.6 Et jatanas confiur^exe itin Jemetipfum , difcrtitus
efl, ey non poteritare ,fedfinem habet. 1 7 Nemo pote Vafafiortts ingreus in domum di-

Matt. it. rijere3mpriwfiortem altiget. y tunc domufn evu dinpiet. 8 A men dico vobu .quoniam
omnia dimittentnrfiliu hominum pcccata,ey blafphemia , quibus blahemauerint : 2.9. qui
Lu cu. 10
loan.f i. autem blaPphtmauerit in Spiritum janclum , nm habebit tcmiionem maternum , fiedreus
d Mat'.h.u erit aterni delicli. 50. Quomam dibebant : Spiritum immundum habety 31 ^ E t Senium ma
ter e'w (y fratres : (y fivrisfiantes mijerunt aeum locantes eum , 3 1 {yfiedbat drea cum
Luc.g.19.
trbate dicunt eiiEcce mater tuay&firatres tuifions qua>unt te. tf. t refjrondens eis ait:
Qua c\l mater mea {y fratres meii 34 Et circumfpdnseos , qui in circuitu eiusfiedebant,
ait:EccematermeaJOifra.resmeit 35 Qui enimfiecerit voluntatem Dei 3 hiefirater meust

yfioror mca3& mater efl.

IN CAPVT III.
T inmimt ittrin fynagogdm ] Dicit ite
rum introiiI]c3quia pi ius narrauerat in
fynagoga Caperna itarum doeuifle *.
acap.i.ti.
Pofte enim dixit , cx folitudinc , in
quam fereeeperat b, in Opemaum
b cap. r.
iterum rediiTe c. Nam & hoc miraculum quod fe-
if-
ccap.i.i. quitur, in Capernaitai um fynagcgaf umfui!ie,&
es U4 exMatthasod , &exnarrationisMarciconiequentia
"P-'11, colligitur. IngreiTus autem eft in fynagogam, quia
, fabbatum ent,quodie vtdiximuse3fynaggn ccmv
n gresabatur.Erar autem fibbatum proximum poft il-
lud,quod fecundo primum Lucasf .ocauit.vt ex co-
feap. . ^ Luca g intclligi potcft.itaouefabbato fecundo
gcap <.v. prjmoacciditj qUod de vcllcntibusfpicas Apoftolis
hVerft? di<umcft,ruperiorecapiteb,vtconftatcx
Pll 1 il_uLuca'/e- f.
icap* v.i. quenti autem fabbato, quod nunc de habentemar. -, rode3fiigitin Agyptum r,cmcognouiiTctinI vi
aridam narrt Marcus, vt ex eodcmLucakmanife-
rcap.<. c. De fabbato autem illo fecundo primo, ciuesipfiusNazarcni, velltnt eum ex monte pra?ci- u-
qudnim id fturit,apud Mattharum 'difTcruimus.
ltrap.n.i.
r , , Et erat ibi bom habens mtnm ariJam.] AutaPhari-
fynagogam Cxis e induflus , quafi mufeipula ad capiendum
ericrat. Chriftum (credi enim pot eil , quidqui.l alienum
non eft ab eorum ingenio) aut quid de more, ficut
alij Iuda?i infynagogam veni(Tet,quiaibbaridies
erat, nihllde curationefuacogitans:aut,quod l-
roilius vero eft.qut eo animo , caufque venerat,vt
A Chrifto,quem protia confuetudine infynagogam
die fabbati venturumcredebat.i'anarctur.
Hdbens manum 4)\cl.im.] Lucas 11 manum dexteram mcap.i.f.
fuilie dicit; quod & ad ridem hiftoritf, dum extra
fucritmanus exponit, & fi non admiraculi.ad bene-
ficij certc aeeepti magnitudinem pertinet.-quod eo
maius fi'it,quo magis homini dextera , qum finiftra
manuseratneccOaria. Quacfcquunturn,apudMat- n Vfqaead
thxum 0 expofuimus. Terfum7.
7. lefus autem Cum difcipulis fuis fecefflt.] Cur fe- 0 MPJl >:
ceerit^latthius exponit p. lef-s, inqt it, feins re- 10" 1 l3>
ceffitinJe, id t, cm Phahfarorum , &Hcrodiano- * Il.Ji
rumdefeperdendo confilia, de quibus Euingdi- Fuga in
fta paulo ante loquutusfuerat,cognouiiTct. Voluit perfecutio-
darc locum irar,vtadmonetD. Paulus i, f cut alias ncbcitacft.
ei m fecifle lepimus , cm Iuda=is ad p'rniciem ? A Rom"
quaererctur , ' cum adhucinfansquarereturab He rMatth.t"
Vin- \a.
cula conicitum loannem ,fugit inGalilxam , t cm fMatth.4.'
p-temagere, per medium eorum tranfiens cualit", tLuc-*-1^
cum Iuda.i, vtin eum coniieerent, lapides aeeepif- loa
fent;abfconditfefe, & timens iterum Ierofo!ymi- f9.
tanam turbam,* iterum fefe abfcdit.Q 1 loca Ter- xlean.n:
tulliario,Arhanafio,fc Auguftin.Ytfcriberct defuga i6-
in perfecutione,copiof-!m matei iam rrabuerunt.
Et multa turbt i Galibca, & ludxa ] Galil3?a,vbi
Chriftus erat ; & i ludaja , vnde c venerat , & vbi
 741 CAP. III. DE CHRISTI PRiEDtCAf; # 74*
ante prsdicauerat, audita ver Ioanniscomprehen- A ti vndiqueconcurfmj. veniebanri;nquifjomnes, mi-
fione fugerat'.Inde ergo aliqui cum diicipuh in Ga- raculerum eius common Tima.
ip:i.i4.
lilxam venientem fcquuti facrant, ficut paul ante 9. Etdixitdtfcipulisfuis.] Pr^cepid, Hebraifmus , vt ijej,ri:
mortem exGililxain ludxam redeuntem rcligioe, ipfe dixit,CTfactafunt"jd eftmandauit, vtfequentire- ,,.
& pix aliqua? mulicres fequutx fnt b. petitioneexponitur, ipfe mandauit , Cr credtd funt, & n ffal.^S.
b . 17.
8. Et ab Itrefolym.] Ditnguit Ierolymam Iu- apud Matthxum 0 ,tdntum die yerbo, Crfdnabiiurpuer $
Luc r3.fi. dxa,quamuis ipain Iudxa effet, atque adeocius ca ro,ideftiube. ocap.8.8.
Cur lerofo- put : quia magis rairu m erat inde, qum ex reliquis Vt amada bi deftmim.] Sibinimirm foli cum
lymoram lud . .r partibus veniffe aliquos , cum ciuitas eilet aliquot diieipulis fuis.ne l omnes, qui vellcnt, vt il
meminent.
Chrifto omnium inimici(Ima,plenaque Dotorur% ium vel tangerent.vel audircnt.vefctiam viderent,in
vt in ea qui effentTin exiftimaret feChrifti indigere communem cum illo nauem afeenderent , ipilim op-
inftitutione,atque dib'plina.Sed nimirum miraculo- primerent.Loquitur enim quafi pu rus homo timide,
rum magnitudo inuitos etiam trahebatinimicos. & caut,cm Deus efletie^e-i, quo verbo hc ^**-
e dbldumdd.] Hoc etiam eadem cauiiadditumeft, Euangelifta vtitur Greco,plus efle videtur,qum de- M J**
quia magis mirum erat, Idumxos homines Gentiles, g feruire,nempe proprium,atqueindiuiduum effe.Ita-
& perpetuos Iudiorum hoftes, qum Iudxos, atque que videtur fignificare,vt non tantm nunc,(ed quo
idamzi cur Galilxos,ad audiendum veniiTe Chriftum.Nota ini tieicumque traiiecre vellet ftagnum, propriam habe-
cam lud*, s micitix inter Idumxos & Iudxos caufa eft. Trahe- ret nauem. Nauiculamatitem lXoideur diminutiu
gnerent bant Idumxi originem ab Efu , qui, qud rufo co nomine vocauit,quia,cm flus vellet traiieere, par-
ioimicitias. lore effet,Edom cognomento di tu s eft c. Et cum fra- ua tantm feapha opus erat.
e Gen.15. tre Iacob,ex quo Iudei prognati erant.ob prreptam 10. Ddultos enim fdnabat.] Ne'videret Chriftus fine
fibiabco beneditionem gdfitinimiciriasd. Itaque caufa nimiam hominum multitudinum timuiffe,
dGen.17.
nf4L .' & ob earn caufam hxreditarium , & ob negatum Iu- ideq ue propriam voluiffe habere nauiculam , ratio-
'"Nuai.io. dacis ex igypto reu ertentibus tranfitum c, & nouis nem reddit Euangelifta,cur firent tanti ad cum con-
pofte auetum iniuriis,& Dei etiam prxccpto perpe- curlus.quia ww/ejinquit, fdnabdt, Sc inabat quidem
tuum inter illos eratodium,vtprophetx;fxpteitan- qui vel tantm eius veftimenta tetigiffent , vt clariuS
tur f Quibusde caufii,fimulquc,qud long ins Idu- exponit infr p.Cm autem dicitdanaffe multos, non caP* '
f '. +
;!. mxa diftaret [ erat enim ad Auftrum verfus Acgy indicataliquosxgrotos, quileilli offerrent,autnon
ptum] mirum videripoterat, inde vfqueldumxo/ potuiffc, aut noluiTe finare, fed tantm fignificat,
Ibi.u.u. ad Chriftum audiendum veniiTe ; fed iropleuerat to- cos,quos fanabat , fuiiTe multos , vt in fimili loco ex-
*54-- . tam Syriam fama miraculorum Chrifti , & omnes ad plicauimus fupr 4. qcap.r.34.
letem 49 7 Quotquothabtbdntpl'gdt.] /<t57jAf,rligclla;plagas vo- Mrbl
Thrc 4.1. fe homines alliciebat g,& maior gratis quam natura
vis erat..Ncmpe hoc eft, quod apud M3tthxum h di cat omne genus morbi.quia morbi plerique.Dei fla- Sc * Dcii
lie.
14 & i- cebat Chriftus , multidb Oriente Cr Occidente yenient,Cr gellafunt,vt.Theophyladtus admonuit. Exempla
recumbent cum jtbrdbdnr, & ]fdac, & Ucob in regno calo- funtin Scripturahuiusreimultar. rioan.j.14
Amos i 11 rum:ii autem regm eiieientur in tenebrds exteriores. 1 1. Et fyintus immmdiyCm yidebdnt ,procidebdnt F. iod.i.i<
I.l.
g Mattfa.4. vtrdnslorddnem.ytj-Tnty.r \^>. Intelligitur W ei.] Beda hxc verba non foljmadeos, quidxmo L=u.i*itf.
w/r propofitio im,&*\ytrms Urdanem, id eft,abea niis vexabanrur, fed ad eos etiam , qui plagas habe j**
bop.i.n regione, qux trans Iordanemdicebatur, ficutltali bant, vtfdidumeft, referenda efle txiftimat. Non &1'^ 'J"0
p. omnem regionem,qux vltra Alpes cft,Tranfmonta- probo fententiam ; nam lili , ,qui habebant plagas, t.Rf 'i#.
Rio tris nam vocantmon qud ver ea regio trans lordancm
loroanem fuum iam verbum habucrunt,r^, inquit ,ytirrurrtnt 13.
qoz effet. Iudxis, &Galilxis effet, quernadmodum video Eu- in enm,yt idngerent, ejuotquot hdbcbdnt pLgas. Itaque 4. Reg J- 17
thvmium , & multos alios interpretes exiftimare [ci- D neceffe cft.vt hoc verbum ^roo</f4Wf,proprium - y5?" " ^*
tr enim erat] quernadmodum a pudMatthxum 1 de- rum fit , qui immundos fpiritus habebant. Adde -Pr*c*.
i cap. 4.4. monftrauimus.ld quia,vtillicdiximus,venicntibus quod fi lioc verbum ad alios rcferretur,etiam, quod
ab Atgypto Iudxis,vltra IordaBemerat.datum tune proxime fequitur ad eofdem referendum effet, ttcld- Qa6noio
venientibus nomenfemperretinuit, ficut Irai i et- mbunt dicentesju es Film Dei: quod nemo, vtopinor, <jxl0e*
iam cum in Gallia , vel cermania funt, earn iplam re- probabile iudirabit. Hunc enim clamorem folorum ante cfui-
gtonem,quemadmodumcminIuliaerant,Trani- dxmonum fuiffe confit timentium, nefeChriftus flum pro.
montanarn vocant,cm tunc illis non trans, fed citra expellerct ; magjfque cruciaret. Qua autem ratione cidebant.
montes fit. . . . dxmones Chrifto prociderent , dignum fcitu eft.
Et qui circa rum, &Sidonem.~\ Dux' nobiles vrbes Nempenon religioncvlla(, vel charitate, quafi verb
TyrosSe
VAon vbi Tyrus,& Sidon Occidentales fer Iudxis,! Gentiii- Chriftum adorare vellent : fed timor, quafi fuppli-
fit. bushabititx, vtcolligitur exMatthxo K,&exLu- cium fuum,& confeflione oris,& fubieione corpo-
xup.ti M ca I . Non dicit Euangelifta,Tyrios, & Sydonios ve- ris deprecaturi , vt ret idem Beda , & Theophyla*
Icapio.i). niffe,G entiles enim erant ;fed eos, quiiuxtaTyrum, ftusadnotarunt.
&Sydoncmhabitabant,ideft,Decapolitas,quia& n. Tu es Film Dei.] Huius verfus expli cation em. - -,
ipficalilxi erant, fed propter Gentilium vicinitatem quxre fupr t. xhoc autem lco conftat, verum y*t'b 4*
minus religiofi. Erat enim Deca polis in finibus - E effe, quod illic diximus , idem effe Sanctum Dei, De diuini-
e.7.ji. riorum,& doniorum,vt ex infr dicendis intclli- &FiliumDei. Nam quem illic dxmones fantum tateChrilli
gitur. Sunt tarnen qui Grxcam phrafim el^ot ttyv Dci .hicFiliumDeiappellarunt. Amplificarunt mi- contra A-
0tSdvtt ipfos Tyrios , atque Sidoniosfignificarc rific hunc locum aduerfus Arianos , autores ve- tinoS'
putent, ficut Theophylatus , &Euthymiusinter- teres , dxmones plis fidei, qum illos habuiffe,
pretantur, necadmodum ego diffentio , quafi ctfi qui, quod illi negarent , confiterentur, Chriftum !
verba potis vicinos Tyriorum , atque Sidonio- verum , naturalem Filium effe Dei. Nec enim
Tyrij SJJo- rum, qum Tyrios ipfos, Sidonifque fignificint, dubium effe , quin alia ratione Chriftum Filium
; ai tarnen maior, pleniorque intentiaeft, fi Tyrij ipfi, Dei, qum prophetas, virofquefanos appellaue- )xmones
atque Sidonij fignificentur. Magis enim mirum eft, rint. Nam vimm vllum fantum Filium DeiDx- nurnqnani
TcnetuDt.
Tyrios, ac SiJonios homines omnin Gentiles , qum moncmappell.iffe non legimus, Python ille Pau- virosfan-
eorum vicinos Galilxos ad audiendum Chriftum ve lum , & Silam , vt incMfimos effe viros indica- * Wp
niiTe.1 ret , feruos Dei ahiflimi vocauit ; filios Dei non "*
ludientes , quAfdtiebat.] Cauim expenit fafti tan- vcauit , contr vero , Chriftum nufquam uTa.17

;
 74* COMMENT. IN MARC. 744
feruuraDebdacmenesvocantjFiliuihDei, &,quod A ineptos eligimus aliquando, vt cos docendoaptos
Chrlflus idem efledocuimusjiandum Dei vocant. Nor ergo cfficiamus, tarnen cm aequ omnes inepti ,indot-
nnmquara
Ozmone FiIiumDeiadoptiuum, quales non modo Paulus, & que fint,magis ingenilos ,& hauriendi,quam tra-
fcruus Dei Silas, verum nos etiam omnes gratia Dei fumus; fed diturifumus, difciplinae capadores eligimus:Chri-
diftus eft. naturalem,ac verum Dei FiliumeieconfeTifunt. Si fti ver poteftas aiferitur , quia figniheatur, cum
autem naturalis Dei Filius eft, verus Deuscft. CJ^j non iuTu, autprecibttsalterius, nulla coa ftum le
de re plura in Theologicis de Trinitate fcholis dilic- ge, fed ibla fua libera volntate Aportlos ele
a In lib de ruimus:itis nunc eft Athanalium *,& ad Bedam le- girte. Caeterm quemadmodum paulo ant dice-
nat. human dtionem mittere. bamus, ita Apoftolorum meritum his verbis exclu-
verb.
b In Cora, vehementer comminabatur ni.] Adiunftis minis AjVt natura; habilitas non txcluderetur ; ficcreden-
in hunc lo pra:cipiebant,ne le maniftftum facerent,vt fupra c. dum eft, ita Teri Chrilti his verbis poteftateni, vt
cum. confilium, ratio atque prudentia nonnegetur. Ne- Chiiftwal
i . afcendens in montem.] Orandi caufiunmon-
capf.it- tem afcendi!e,exLucaJ manifeftm ert,vt fepe alis que enimindicatur, ita eum illos potiis, qua'm alios ""m alie
cap.f.u. facerefolcbat : Aportolosautem eligendi caufaaf A poftolos fua volntate elegifie, vt nihil adeligen- duendos
cendife manifcitum non eft, quanquam quia her dum praeter voluntatem,nequeconfilij, eque ratio- aliquata-
conueniebat , conuenit etiam credere fa&um eTe. nisadhibuerit Nam quemadmodum hos potis, tlonc du-
Mattha;us,quod de Apoftolorum ekctione iquitur. qum illos , ita hoc potis quam illo numero fua ele- "ae
pnsnarrat, qum miraculumfanati hominis, qui git volntate; atqui curduoHecim , non plures, nc-
manum habebat aridam,&qum quod fupr fcripfit quepa ciorts elegerit, omnes veteres auctares , vt
Marcus vcifufeptimo vfque ad hunc locum, & de a>ua Marth rum f docuimuv, non folm aliquam fcap.10.4.
e eap.i.t;. difcipulisfpicasdiefabbati vclkntibusSquamuis ex pr-eter voluntatem , fedmultas ctiam fuiflerationes
f Hoc loco, Marcof,& ex Luca E , peft illaiioc factam efle con- tradiderunr.
g cap. . ftet.ItaquevtapudMattha;umhdocuimus,crcdcn- Et venerum ad eum.} Apoftolorum indicatur obe-
..1.
dumeft Matth r-um,quod poftfaftum crat,prius per dienti ,quiftjtim voca i venerum, cm, quam ob
anticipationemnarrauifle;fiuc certo aliquo, nobis cauim vocarentur, ignorarent, itaquetogitarede
tam.cn cognito confilio , lucquia id forte memoria; Apoftol itu non potera ,t.Significatur,& liberum ve* Liberom
oceurrit prius,quod geftum erat pofterius. nientium arbitrium, vt multi recen iores interpretes Apoftoloii
Vocauit ad fe, qms veluit ipfe.] VocaTead idicit, notauerunt:ni.queenim dixifler Euangelifta vocatos aibitlium*
quafi cum illo prius non fuiient. Cxtcrum,credibi- (}>(1 & non venire potuifent.
le cft ,cm inmontem vn cum difcipulis afcendif i+. e fet > iffnt duodecim cumiUo.] Verba vitio,
fet, fubduxilcfefeabillisin aquemfi lum locum; vtopinor, fcribintiuiB tranfpofita , ad hunc enim
vtillicfolusorarct,quemadmodum cura alias fecile modumlegcndum eft, & fecit duodecim, vt eTent
i Macis. legimus 1. cum illo, quemadmodum & Grace legitur, & no-
Q/tosvoluit.] Ex difcipulis nimirum furs, quiipfum ftrum vertif inurprctem crederdum cft.*) Twnny
Luc. 9.18.
in montem edenTemquutifu>rant.Nam turba in ! , hm tur . Senilis autem et multo fa-
montem non acenderat, led in campeftriloco eius cilior,acmelior,fecitduodecim (Apolllos) cur au
cap 617 reditum ipicbbat.vt colligitur ex Luca K- Prius igb tem fecerit duas buangflifta expbnit caulas.Vna haec Ap0"*'0*
Ecclcfia tur ex turba hominum magno numero de in ex di efl,vf r//>r,inquit ,chw Hit, id eft, vt pfi tamquam fa-
qaomodo fcipulis iplis paruo , Apodlos elegit:ficut Ecclcfia miliarts &donc ticifempcradeflent; altera iyttosy
Chrifto fit
conformis nunc ex innmera plebe prebyteros multos,ex pres- inquh, mittetet pr dicare.
Quciii dc- byterisEpicopospaucosairumit.Drdit enim forma Qiianrop^er 5c poftoIos.vtaitLucas.nominauit,
lctum in Chriftuseos ehgendi , vt Chryfoftomus , & 1 heo ) id eit.mlos, fi .ut taodbriiautnuntij , fedficut
vocaudis phvl'dusindicauerunt- Quod autem dicit,me yo- legati mit untur, f-roptere non folm nuntiandi,
Apoltolis Urn ipje,8c ambitionem,&'mer. tum Apoftolorum ex id eft, Euingelij pf -di.andi , fed etiam baptizandi,
Ghr (lus
habuit cluait^ Chrifti poieftatem , atque auoriratem af remittendi peccara , aliaque multa faciendi potefta-
firmt. Cm enim dirit, ques voluit ^/i,,fignificat,noh temdicit,q od proprium lega torum eft. Dicitau- Apoftolt
qui ambierunt, fi quis fortafll .imbiit , fed tantm, tem, yt mitteret eospredicare , non ftatim , fed cm tem Ca m nu*
quosCiiriilus voluit electas cfll. Hequt quifquamju pus efTet j eque ftatim mifit , vt conftat ex Marco t, vt 'cgatl
initfibi honorem , inquit D.Paulus , fedquiyocaturiDee & ex Luca u.fedpris eos inftruxit longo iljo &di- ^l'*^
iHcb..4: tamquam '.Hoc modo idem Paulus i ad Apo- uino fermon. ,quem M a ttha-us ,8c Lucas y narrant, x Xoio cjl
ftolatum vocatum indicat , cm non fo'umambiret, Quare autem duodecim clegerit.apud Mattharum x &6.& 7.
m Rom . fed odio etiam profequerctur . Hoc tR quod Chri- didum nobis eft. 7 cap..to.
i.Cor.1. 1, ftus poftea Apoftalisdixit, Ne yosrneeUgifJedego Et dedit illis,] non ftatim, fed pofte, cum eosad z caP-lo-
n loan.if elegyosn. Indicat etiam , onqui mertKrunt , fed pradieandum emifit infra ,&apud Lucam b,& Mat- J * mt'
quosChriftus vocare voluir.eos ad A poftolatus mu thaeumc: fed hoc per anticipationem Marcus dixit, ccap.io L
Qupmodo
Apoltoli nus vocatos e|Tc : nonquodfimuifi4fficientes(dicebaxde quia de coram mifiione mentionemfecerar, in qua
non ex me ivltimoloco vocatus Paulus! 4/^/ exnob, ea Aprftolis poteftas data eft. Graca alium multo
ntis ciccti quaex mbts,fedfujficientianoraexDeo e o, fie vocat fe clariorcm habent fenjm , a^x*1" btegi-mvnr
func. ApAtalum pperyoluntatem Dei, id et, non fu is mcri- ri< v<r*(,' ) &/3' ttL cPtufn*, & haberepoieattmfa-
o i.Cor.5. t5,fed diuina eleftum voluntaic.Hoc autem cum di-
nandi morbos,1 eiickndi tUmonia, id eft, vt mitteret COS
ST-
p Ephef 1.1. citur, meritum quidem excluditur natura; vero ha pradicare , habentes hanc poteftatem curandi mor
bilitas non exeluditur , quemadmodum & Etithy- bos, & eiieiendi daemonia. 1 taque ha?c verba , ficut
q In Com mius,& Theophylafttjs 4 adnotarunr. Nec enim du- duo proxim pi arcedentia .yt effentcum ill,& ytmitte-
ment. bitofecinc L hrjftum quod prudcntifllmusprofedo ret eosprxdicare . 1 efcrenda funt ad verbum illud pri-
quirq'uefccilct, vt , qum quifqueaptusad id eet mum,/cO duodecim.
muneris V confideraret. Non neg , quod doti hic 16. Et impofui S.moiii,nomer>V"'rus?\ An tuncimpo- \j ^
quidam int rprctes docucrunt,hoc inter nos cChri- fucritjiut potiusiniti, - m ab Andrea fratrcfuoad 41.
De J s quo' Chriittimaddudtuseflei d, an poftc cm Aportlos ecaP..7*
aid al'iquod ftiim cTedicriminiS,quod nos, aptos eligamus, non
rnunus cli' fciamus minirtros : illc vt D. Paulus r de fe tertatur, ad onedtcandum mifit, inf e ,& apud Matthaeum f, fcaP lo>I
git.aptos etiam ineptos,poftquam elegit . aptos faciat; tantm & Lucam s an cm fup;r ilium fundare vellet Ec-f cf.
' racic. dico credere rae, aliquam cum naturx cuiuque ha ckliam *,apud Matthamm 1 dilputauiraus. ,g
i Col.r.ii- bere rationcm. Nam Sc nos dilapido ad docendum 17. E( lacobwn Zebeditif" Uanutf fratrem lacobi, icap.io.r."
G~impo-

J
 45 CAP. III. DE APSTLORVM LCTON. 7tf
Cimpftdtenemin4.]VidctT Sc Latine, & Grite A dicuntur,n uditbres,fed Chriftu$,& Afoftli erat
hic eue folcifmus , nifi uperiori veru > Nam deauditoribus poft dicir,cjr conuemtatm turba.
quid,quod non exprimitur.intelb'gamr , nempe/ror, * , A " , pais Hebraic cit quidqid edi,
ideft,elegit ApoftolumSimonem , &impofuit Simoni mandive poteft-, .& quodlibet efcarum genus, cuius rci ex-
nomcnVeiw,dcinde fequatur,& lacobum Zfe,fup- cmpla funt innumerabilia , illud fufficietex Gcnef.j. ij.
]Ui\2 bt^ihhath afficha thecal lechim,\a
plc/fo'f,id cft.elegit Apoftolum. fudorevultustui vefecrispane.
Boanerges.] Non dubito verum cfle, quod in Com- il. Etcmaudijfent.]cTxc>)dKai'-no ,
mentariis J , Hieronymus indictt , ignoratione pere
iiiiCJp.l! & cum audijfent ii, qui ab tpfo erant , id eft , qui ad eum
Dm, grina? lingua: ade corruptum notai Vis , deflexum- pertincbant', Greca phrafis. Quiautem ij fuerint,in-
que hoc nomen eue , vt vix in eo primae originis ve- certum. AuftorCommentariorum,qui Hieronymo <y, fuernt
ftigiunt vllum appareat. Putat ille pro ojn '33 Bene infcribuntur.Apoftolos fuifle arbitratur.Improbabi- quiadChri.
ra hum , factum eile Boanerges , Non vt viri quidam lis opinio. Nam & Apoftoli intus cum Chrifto erant, Hum. ce-
doti exiftimant Di'T > Benerebbemfilntommii. Nam ijautem qui tenere Chriftum volebaat, aliunde ve- nendia
nec id Hieronymus dicit , Sc haud icio , an ver dici nerant, vt eum quzrerent j eque credendm eft, vtnennt-
poffit.cm Hebraic tonitru non DVirebbem, fed B ApoftoiOJ>aut dixiffe , aut cogitafle vmquam Chri
rahbam apyelletw. Ahj quo propms ad Boanerges , id ftm infinire>quema,
quemadmodum iiti dixerunt. Alij,qui
eft,ad vitiatum nomen acceder videantur,& proba- ab ipfo erant,ihterpretantur, qui crant ex eius patria,
biliorem icriptorum crrorem faciant , nominumfi- ciues,ac populares eius,vt Theophylado placct.Ni-
militudine j?a i mbeaeregefeb, legendum exiftimant, mis hoc generale eft, & nefcio, an vero fimile fit, tan-
id eft.filijtumultus.Nam quamuis regeJcb,non to tamillisdcChriftofui/recuram,vtcuftodirevellent
nitru , fed tiimultum fi^nificet, tamcn quia tonitru cum non multe ante, ex montepraeeipitare eum vo-
tumultus quidam vehemens eft tumultum pro toni luilTentl.Alij Chriftidomefticosfuiffeintelligunt,vt lLuc. 4.19-
tru poni , ideoque Euangeliitam interpret3tum cife Euthymius. Plurimorum opinio eft , quam Beda
filios tonitrui.Nam Sc Iouem ilium fuum idmque Euthymius, & ThcophyJausfequuntur,
4-1 f iimtw altifreraentem, id eft , altitonantcm ap- intelligcndos eiTe Chi iiti cognatos,quod,vt videtur,
pcllafle.lquia Sc tonitru fremitus eft. Probarem fi in- &exverborumproprietate , Sc ex infra dicendis m yattl
uenirem Viiregef, apudHcbnostumultum figni- confirmatur.Nam &Grca phrafis cognatos propri
ficare,quod nul quam inuenio. Nam etil mi ragdfch, fignificat', Sc videtur Euangelifta , rem ita narrare,vt
fignificat congregare, conuenire, tumultan, tarnen . eoidem fuifle indicet eos,qui ad tenendum venerunt
Vil regefeb, non tumultum, fed oongregationem fi- Chriftum , & es qui ad fores domus ftabant,volen-
gnificat, & fcimus auftores Gr-vcos Hebraicam lite tes eum cnuenire:illi autem, qui ad fores ftabant,vt
ram y bbain, in G y. Sc f & figura fimilem Euangelifta dclart, Chrifticognati erant : ergo 5c
blere mutare. Cuius rei in Scptuaginta interpre- hi , qui ad eum tenendum venerunt. Illud tantm
b capte tum Idiomatis ex Gcncfi " cxcmpla notauimus Vnde huic interpretationi videtur aduerfari, qud ifti^ui
fcji.t.j.io-non difficile mutari potuit. <' urChriftusSimonem ad tenendum venerunt Chriftum, dixifle dicuntur,
. Cephan,id eft, Petrum appelhuerit, in premptu ra- eum in furorem conuerfum efTe, illi autem qui ad fo
c Mattiuff. tio eft, & ab ipfo Chrifto obfcurfignificatur0, res aftabant,eius mater Beata Virgo, kfratres erant,
Cur TIaco- quia 1 ,fupcripfumfundataruserat
r i * t ri Ecclefiam.Curau- & creditu nefas eft,Bettam Virginem,aut dixiffe.aut
bas tlo- tem I*cobum , & Ioannem hhos tonitru i vocari vo- exiftimafle Chriftum fuifle furiofum. Hoc non me
- luerit, exeuentu coniecbirafumptaeft. Futuri erant mouet, vt ab hac intentia , quz tarn multorum au-
nitraiap- fecundm Petrum Chrifto fimiliariflimi, & Lun- orum eftjfacile diieedam. Exiftimandum enim eft,
I** gelijciusrdentmrniprecones Itaquevidemusfo- uan elft3mper loquutum fuifle, figu- fyiiepfis itl
htum eos vn cum Petro ad r fcr^0^^^ D ram n facris literis vfitawm, qua quod -
cap 9.. queadhibere, ad Transfigurationem infrd,&ad fccir,dicunmr fecifle multi.Matthus nvnus multis feriptura
icribit,difci- frcquens.
Marth r i j orationem horti infr' , & ad fufeitationem mortua pulos ob effufum in Chrifti caput vnguentum indi- n -*7 *.
Luc f. te pucllx filia: Archifynagogi f. Petro igiturtamquam gnatosmurmuraui(re,ciimconftetexIoanne0,bliim 0CaP 4 J*
, . dueijacobo, &Ioanni,tamquam duobuseiusfigni- indignatum fuifle,& murmurafle Iudam. Idem Mat-
..)7. fcns,noua dedit nomina.quia iniigmores huangehj thatus p feribit latrones,qui vn cum Chrifto crucifi- p cap. i7;
prsdicatione futuri erant. Rcliqua, quz ad hunc, Sc xi erant.blafphemafle, cm ex Luca 1 manifeftum fit, ^4-
10. 4 fequentem verfumfpeftant, apud MatthiumGcx- nonblafphemafle nifi vnum. Itaquenon folm ne- -*4
pofitanobisfunc cede non eftj, vt quia dixit Euangelifta , Chrifti cog- ' 1
V reniant ad Jomum.] Petri , vt opinor , domum hatos dixiiTe eum in furorem vcrfum efle , intelliga-
intelligit in Capernaum , vbi Chriftus , cum in eam mus,id etiam eius dixifle matrem , fed neplures qui-
! t S . veniebat vrbem , folebat diuerfari 'Viarn in ca vide- dem vno dixifle. Satis enim eft, vt vnus cognatusdi-
.? t.I. tur adhuc veriiri vrbe,cm ingrclTum in eam fuifle *
V 1.1. Marcus^ixeritegreflum ex ea.nondum dixerit. Etil ceret,vt ver Euangelifta dicere potuerit , id cogna
tos dixifle.
uthymius, Sc aham vrbem, Sc aliam fidehs aheuius Exierunttenere eum.] Vt vincirent , & domi in cufto-
domum fuifle putat diatenerettt. Erat pud Romanos lex r, vtfiquisin riailin - lib;
bnis apud lMytnonpoetftrtjue panem manducare.] NotaHebrb-' inaniam incideret,vintus cognatisfuistradereturj V1^' ' tic
z 5 rum* phrafis eft, qua panis pro omni: ponitureibo,
^ i_ ef* r-:_:i r 1 oe Cura
_ T.lli eque alia afficeretur poena. Similemfi non legem, Varreder
" cbo. & panem fumere , efteibum fumere. Quidam confuetudinem tarnen apud Iudfos fuifle putandum ruib.lib i.e.
verba ad (ohm turbam ,q aac Chriftum audiebat, r eft,qua vfi cognati voluerint Chriftum , vt eius vita; . Cic.t. de
frant, quafidicat Euangelifta ade fuifle audiendi confulcrent,pra:ripere Pharifiorum inuidia?. l^eucnt.
Chriftum auidam , adeoiri eius prardicationem in- D'cerf>."]Autapudfeanimo,&cogitatione,aut
tentam , vtfumendi eibi obliuifceretur. Beda ad etiam verbis.vtrumq; enim Hebracorum phrafis,qu
vtrdfque,& ad Chriftum,& eiusdifcipulos , ad audi Marcus imitari blet, figoificare potefticKamar/li-
tores refcrt.vt in illis docendi ,in his audiendi com- cere apud Hebrxos,* n folum dicere verbis,ld et- Hebriif-
mendetur ftudium.Potiiiscrcdo.ad folum Chriftum iam animo cogitare eft , vt dixi cuflodire Ugem tuam , id J? us-
& Apoftolos referri oportere. Nam relatiuum illud c(t,cogitaui,decreui,ftatuiapudme.Sed probabilius , ,*<
ct< quod Grxc eft , vix poteft ad alios , qum ad eft.verbis etiam hoc il los dixifle, cum ration s, qui 17 '
VctCto eosrt,piccrc:dcquibus dixcratic, *% 7, adert,& udiebt,reddere volucrint,quare Chrift
& ytnimtad domum. Ilhautem,qui in domum venifle tenere vcllent', quia infwrmm , iaquiebant , verftu eft. '
Ii

 747 COMMENT. IN MARC. 748

* Veib\im-ton*m*r effe cogitare Aladre prt fellehtur, fi illam, qux his au&oribus efle vidctur
poteitefleexemplum Pfal I.^Dl73^?^C{',w,r*^*': abfurditas.non efle detnonftretur. Id autem iam dc-
hectixK flu tus feu inlpicni in corde fuo. monftrauimus,cum doeuimus efle fyllepfim, neque
Qpnm infumemverfHie.] Hunc lorum difficilio" elTe neceiTarium,vt aut Chrifti mater,aut omnes cius
Quomed
Chriftasin rem pierasfacit:quia enim animushorret, non folm fratres,fiue cognati, fed vt vnus tatm id eordixe- '
furorem credere.fed cogitare yiam Chrifti cognatos , aut di- rir.Itaq; recti nofter vertit interpres: infurorem yerfits
vcrfusdica- xifle.autexiftimaflc eum eilfuriofum, pioquodam efl, quadmod omnes boni auftores Hieronymus,
cur. ftudio nonnulli relicta verborum proprietre alias, Beda, Euthymius.Theop hylaus interpretantur.
qua: minus pietate abhorrere viderentur, interpre- Nec quorundam moderationem probo,qui vt fen-
tationcsqua;fiuerunt. Nefcioan,dum pias qua*re- tetia minor elle videatur,pro tnjumem verjta f//,ver- qudam
rent, faifas inuenerinr. Quidam igitur eorumillud tunt, mente alienatus eft, aut in mentis exceflum in- xcriot ^
Gra:cum verbum ie',quod nofter interpres reddi- cidit.Nam praeterqum quod alienatum eTe mente, in furortm
itjnfumem yerjus fj;,vertunt,exceflit,abiit,euafit ; id haud multo eft mitius, qum in furorem verfum ef- verfu[a cf.
riamquealiquando fignificat, quafi dicant, qued co- fe,verbum illud praxedens : Exierunt teneretnm> indi-
cionetur Chrubis,qudda;moneseiiciat, quod tan- cat,cognatos noluife dicere, Chriftum in exceflum
tam hominum turbam commoueat, fe inuitis facer; mentis incidifle, fed ver efle furiofum Non enim,
infeiis enim fe domo exiifle. Cuius interpreta tionis, qui in mentis exceflum incidebant, vt propheta;, &
& Euthymius videturfeciflementionem. Mihi ne- virialijfan<ftidiuinapafll,fedinini, &furiofi tene-
fcio quid habere videtur infulfi. Minime enim ipe- bantur, vincicbamurque. Pertinet ad hunc locum,
ciofus hie erat pmextus,vt probarent,vellefctcnere vt lector intelligatjverene putauerintChrifti cogna-
eum,quod ipfis inuitis domo excefiiTet, eque enim ti,cum furere , an id dixerint contra fententiam , vt
ante eum domi inuitum corccbant. Alij fubtilius, eum ex periculo,quod illi imminere putabant ,hac
nefcio an meliiis,harc verba non adChrifti cognatos, furorislmulationefubducert.HieronymBS,Beda,
fed ad turbam rfrant de qua verfu precedenti di Theophylaccus , Euthymius , & omnes,quos mele-
ctum erat,& verbum t' 1 eodem modo, quo fupe- gifle memini,vctuftioresauores,non fimulatiorV?,
riores auctores exponunt,id eft, abiit, exceflit , quafi fed fententiam fuifle exiflimant. Quibuslibenter
cm Chrifti cognati audientem turbam rogarent, vt equidem eorum ductus auftoritate fubferibo, qu-
iibi liceret eum conuenire, aut eum ade vocarent, qum nihil abfurdi efle video, fi fuifle dicamusfi-
turba refponderit,abiir,non eft hie. Qucjd autem E- mulation.Nam nec Euangtlifta dicit,putabant,fed
uange'ifta plurali vtitur verbo , non difficile refpon- dicebantttjuetiiam infurorem verfuse : Sc fi eorum volu-
dent.nomen turba collefttuum efle, pofleque plurale mus e'xiltimationi coniulere, res eft eiufinodi , vt le-
verbum admittere. Id ego non moror ; illud moror, uioris fuifle cul px videatur;id fingere/qum crede-
quomodo potuerit rcipondere turba,non eft hic,ab- re. Alia ad explicationcm huius loci perfeam, reli-
iit,cm cognti Chriftum , & turbam audientem vi- qua eft qultio, qua ob rem cognati tener Chrift
dcrcnr,quippe quamal!oqucrentur,&ipfum predi- ' voluerint;prf(ertim,fi noncredebant cuminnire,
canfemChriftum,ficut alij qui ad oftium erant,audi- cd ft credere fimuIabantJn proximo eft ratio,fi cre-
rent. Deinde cuius rcicauim reddetparticula illa, debant,vtilli:fifimulabant,vtfibipariter,atqueilli
enirn , cm Euangclita dicit : Diceoant tnim,(juomam in confulerent. Nam fi ver furious ruiflet,aut lege,vt
fwewnyerfuie ?Hauddubium,quinilliusprseceden- diximus,aut confuetudine a' cognatis vinciendus,
tis verbi rcddatur CAU&.txttrunt tenerc e:proptere aIenduqueerat:fifuriofis ver non ei at.fcd eflefin-
enim volebant eum tcnere,quia, vt dicebant, in furo- gebatur , timebant cognati , ne quid fibi , atque illi,
rem verfus erat,non ergo turba,qu; Chriftum audie- aut ab odio incehfis Pharifais, aut ccitata tu mu 1-
bat, fed Chrifti cognati, qui, vt eum tenerent , vene- tuofa multitudine periculi crearetur.vtmulti recen-
rantjhoc dixerunt. Omnes denique interpretationes tiores interpretes adnotauerunt.Qu3 quuntur vf.
iftr,qu3enon tam rationem veram fequuntur, qum que ad finem capitis,apud Mattha?,qui eadcapitc
apparentem abfurditatem fugiunt,hoc vno per fe re- nono, & duodecimo copiofisnarrat,expofuimu$.

CAPVT QVARTVM.

T itcrumcccpitdoccreddmdre* : & congregataeftad eum turbamulta aMatuji:

itavtnduim afcendens federet in mari , (pomnis turba circa marefufer^'^
terramerat : z & doce bat eos in parabolis multa, 7 dicebatia in de
cirinafua : 3 Audite : ecceexijt feminans ad feminandum. 4 Efidumfe-
mina^aliud cecidit circa Viam, & Venerum Volucres cali , ty comederunt
illud. 5 Aliud^ero cecidit fuper ptrofa , \>bi non habuit terram multam:
tyftatim exortum efl , yuoniam non habebat altitudinem terra . 7* uando exortttt efl ol7
exafluauit: & quod non habebat radicem, exaruit. y 6 1 aliud cecidit inffinas : gr afeen-
iterantfyin<z , 7*fuffocauerunt ittud, &frulum non dedit. 8 Et aliudcecidit in terram bo-
nam:& dabatfruclum afcendentemy & crefcentem, (pajfetebat Vnum triginta , \numfe-
xagirtta,& \num centum. 9 Etdicebat : Qui habet aures audiendi , audiat. 10 Et cm effet
fingularii , interrogauerunt eum hi , qui cum eo eran t duodeeim, parabolam. n Etdicebat
eis : Vobis datum efl noffe myflerium regni Dei: iilis autem , qui foris funt, in parabolis bUM f*
omnia fiant : b Vf videntes \ideant , jr non videant : et audientes audiant , et non a0,1^
intelligant : ne quando conuertantur , et dimittantur eis peccata. 13 t ait tllis:^^-\^
 " . .. . '

79 CAP. IV. E MYSTEROrVM RVL

NeftUparabolamhanc} Cr" quomodomnesprabolas cognofcetu ? 14 Quifiminat Ver-
bumfemindt. lfHiautemfun^quicircdviam, vbifeminaturverbttm, Cr cum audierint
confeftim venit [atan.ts, Cr aufert verbum , quodfeminatum eft in dibit* corum ,ic Et hi
funtfimiliter,quifuperpetrojaJeminantunquicmaudierint Verbum,ftatim cumgando ac-
, tipiunt tllttd: 1 7 @* non habent radicem in je,fed temporalesfunr.deinde orta tribulatione, Cf
perfecutione propter verbum confeftim fcandali^antur. iSzEtalijfunt ,quiinft>infimi- 'a .Tim.t.
nantur, hi funt, qui verbunt audiunt , 19 rumn*eculi,Cr deeeptio diuitiarum,Cr circa '7*
reliqua coneupifeentia introeuntesfujfocant Verbum, Cr (incfruclu efficitur. . Et hifunt,
quifuper terram bonamfeminatifunt ,qui audiunt verbum , Crfufapiunt, Cr fructificante
vnum triginta,Vnumfcxaginta,Cr \num centum, 1 Et dicebat iu : Numquid venit lu- Manjii
cern : vtfub modioponatr,autfub Icelo ? nonne Vt fuper candelabrum ponatur ? z c Non l c ^

eft enim aliquid abfconditum}quodnon manifcftctur.necfaftum cftoccultumifcdvt inpalam > -

Veniat. 13 Siquis habet aures audiendi ,audidt* 14 Et dicebat tk : Videtequidaudiaiis. i"'" l"

* ^4 menfuramenfifueritis,remetietur Vobis , $r adtjeturVobis, 15 e Quienim habet, J*h?7.

jr .
"abitur illi,Cr qui non habet, etiam quod habet auferetur ab eo. 6 Et dicebat : f Sic
e Luc. 7.38.
gnumDei,quemadmodum fi homo iaciat fementem in terram , 17 7* dormidt,<& exurgat fiMatth.ij.
Hotff eir , fernengerminet, Cr increfedt, dum neitie, 18 Vltroenim terrafrulbi- luc.8.i.&
ficdt.primm herbdm,deindejj>icam, deinde plenumfrumentum infpied. 29 Etcmprodu- 19 6'

xerit fruflusatimmittitfalcemrfuonidm adeftmtis. 30 r dicebar.cuiaimilabimusre-

gnum Deiiaut cui parabola comparabimus iudi ii%Sicutgranumfinapu,quodcmfemi-
natumfucrit in terrajninus eft omnibusfeminibus , quafunt m terra : 3 tycmfemindtum -
fuerit, dfeendit, Cr fi1 waius omnibus oleribus, &facit ramos magnos, ita vtpointfub vw->
bra eiusaues calt habitare. 33 Ettalibusmultisparaboltsloquebatureiverbum ,proUtpotc-
rantaudire. 34 fineparabola autemnonloquebatur eis ,feorfumautemdifcipul'u fuisdiffere-
batomnia. tfStaitillisinilladic,cm[cro effetfaftm:Tranfcamus centra. }6hEtdimit- j, Mauh.i:
fror turbam,affumunt cum ita vt erat in naui: & du naues erant cum illo : 3 7 Etfaa eft jj^ SM>
procellamagnaventi ,Cffluclus mittebatin nauim ,itavtimplereturnauis. 3.8 Eteratipfe
in puppifuper ce rmeal dormiens : excitant eum, dicunt Uli: Magifter,non ad tepertinet,
quia ferimusr} 9 Etexurgens comminatuseftvent,Cr dixit mari : Tace,obmutefce. Et cef-
fauit ventus:ey faflaeft tranquillitai magna. 40 Et ait Ulis : Qutdtimidi eftis ? needum ha~
betisfidemiEttimuerunt timor magno,Cr dicebantadalterutrum:Quis,putas}eft ifte,quid
Cr ventus Cr mare obediuntei ?
. T ^7 " A tt vt nauim ttjctndens. ] SiCut fupr ne turba h cap j
IN CAP. IV. comprimeretur neceTarium illifuic, propriamh-
T iterum capit doerre dd mare.] Dit.it, itertmt' bcrcnauicu!am,ita nunc proptermultitudinem ho-
quiaiamante bis cum ad mare iifc dixe- minumcoflueatiumaliorum fuperalios , &alio-
rat; hauddubium,quin, vt ibi pndica- rum alios proculcantium fuit, vtrelitisad
ret , quod magna in eum locum propter mercatu- littusillis in nauim acenderet.vtindeliberipre loco
lap.v ram hominum multitudo conflueret a. Videmu nonoppreflus, non obculcatus doecret. Hoc enim
' 7i Chriftum terra , manque Euangelium propagare, fignificat,quodaitEuangelifta,> nauim afeendensfe-
SSu di- & ficutmercatorcs lucrum , ita animas quaerere,8c dtrttinmaH. Itaque ratio 3 quam Thecphylactus, &
ligentuec poftqu^ra priuatim domi praedicauit, prodirein Euthymius adferunt , quamobrem in nauim afeen-
loiani- Lblicum, vtomnesdoftriruE fu? participes facial. derit.nempe inqumnt,vc oiiines auditores ante con-
mxilactan- fccentfuprl hJdem fc EHuus Pauluseiaimi- fpedum haberet, neminem pon, mihi non placeti
bW Wor^ciffcdicnc.Q.mm^nibtlfHbtraxmmyohyti' quianecidEuangeliftafigniHcat.neque, vtopmor,
Aft 10. lium.q^mimssammaTcmvo^h&dtceremyosfublici, Chriftus curabat. *
. o-^, 3We. Faftum cnim hoc eft eodem prorfus _ Sedtrctjn mari.] In naui erat, quafii pro roitris di-

:? ; I.

tiam commendat. lntentiasdiuerfofa;peordine recitare,

tap 1 i). E'Congrrgata efladeum turba multa.] Vt ifapr e. Quo- 8. ^fctndttitrm &crefctntem.] iy v-
<? 3 7- cumquecnimibat, magna eum turba fequebatur, vav-n. Afccndcntem vocatktam, &luxuriantem fe-
f * io ita vtnefumerquidemcibumpoiTetf.&nauiganti getem.
gibtd. r. "e i turba comprimeretur , feparatam neceflc fuerit Etdabat.] j'crf/*>,dr dabat,j>ro Am dedit,impef-
). iculam habere?. feumproperfeo,crecaphra&
Ii ij

t
 -,

751 COMMENT; IN MARC. 75b

triginta , & vnum fexaginta , & vnum centum.] A losad pradicandum exhortetur, fed vt omnes, qui
Eodem modo cryce " , tv *%, ft audiunt verbumDei,ad illud fide excipiendum,con-.
'ToV.pro , Alia fingula tricena,alia ngula fexage- dendum animo,meditandum,vt frudum ferat,aliud
Hebraif- na,alia lingula centena, Hebrailmus. *NamGraec tricennm , aliud fcxagenum , aliud ccntenum. Alij,
mus. dicendumfuit, <rini (^^, <W7o' t'- quia de feminc,& eius frutu, de bona , & mala terra
^' '^. Matthvus con Chrifiusloquutusfuerat, exhortari nunc auditores
trario narrt ordine, fed, vt paulo ante diximus, putant, vt bona terra lint , quaeacccptum verbi Dei
Euangeliftaiententiae veritatem, non ordinisferiem fernen , non mortuum , atque infrucluoium apud i
e^nomodo feruare ftuduerunt. Si quis roget , vtro modo putan- retineat,fedlaet germinet,fruftumque reddat, aliud
Chrillus dum fit dixiffc Chriftum vnum triginta , & vnumfexa- tricefimum , aliud fexagefimum, aliud centefimum.
ixeric. gint4,& vmm centum,vt ait Marcus,rff aliud centemum, Numquid enim venit lucerna , vtfub modh ponatur, id eft,
aliudfxagemum,aliud tricemum, vt ait Matthius , nu- non eminatur per prxdicationem Euangelij ver-
j memndi ordine commutato : refpondeo nihil eile bum Dei, vt mortuum , & inutile maneat in audito-
certi,led, quis coniectura; locus eft , exiftirrlare me rumanimis ,fed vtgerminet, Scbonorum operum
hoc potis modo , quo Marcus narrt > eu m di xi lie, g frudus fcrat. Quaeinterpretatio eo videtur probabi-
quia eft omnibus hominibus naturale,vt rem,de qua; lior, quod cum prascedenti parabola malis co'nuc-
loquuntur,exaggerantes,cre(cente vtantur oratione; nit, eamque videtur D.Thomas Chryfoftomotri-
exaggerabat autem rem Chriftus , &creicitapud buere. Quamquam idem Chryioftomusapud eun-
Marcum oratio,decrefcitapud Matthanim. dem D.Thomam, & Thcophyladus , &, vt videtur,
* Huius Hebraifrni in fmili pen habcmus Gen.if.it. Euthymius e putant, Chriftum ad verbum illud re- ""Com.
fpiceref, Vobis datum e nojfemyeriumregniDei, fed "crlj0!
anyc? rmo ' : >W3>i > pn*> jnt'i
ittfchak baareth habt vaiimtf* bafthamafch habt alio fenfu , quam Hieronymus , & Beda : exiftimant
meahfchihbarim.Sc feuit Ifaac in terra ipfa^&inuenit in an enim reddere rationcm Chriftum , quamobrem illis
no ipfo meniurasceiuu[n,id eit, menfuras quas feuerat cen vclitparabolam exponere, quiae venit lucerna, vt
tuplcalas.
ponaturfub modiojed Juper candelabrum, vt luceat tmnibus,
21 Hstnquidvenit lucerna.] Aliqui Graeci codices le - fju indomofunt i quafi dicat, e non ide parabolam
gunt 4ftrWfir,plurcs tarnen *"/>;7t/,vtTheo- propofuiife, vt non intelligeretur, fed vt intellige-
phylatus, & Euthymius legunt , & Latini quos le- retur potius ab omnibus, quod autem ab aliis non
gijOmncs. Sufpicor aliquera Gracum explications _ fit intellcfta, ncque earn ipfis explicare velit, eorum
Venire de caufa ad marginem pofuiTe accenditur, qmfi efleculpam , qui nolint credere, & non vul team ex
lucerna venire luccrnam,elct:iccdi, alium verquempiara plicare nifi credituris , quales erant Apofioli. Hanc
quomodo explicationcm.fed correctionern efle exiftiman- ego exiftimo veram elTe interpretationem , & vtin-
tcm,quod cratin textu deleurlle.quod erat m margi- frSclariusapparebit. Curautemdicat,T/me<e gVerCtf.'
ne,in textum intrufifle , aut quod eft probabilius,ali- ponatur, autjuble&o potiiis , quam fub alia aJiqua re,
quemex Matthaeoa, vbihaxipiafimilitudopropo- apudMatthsumhdeclarauimus, extera vero, quae h Cap. 5.1/;
a Cap.j.15. )& Jcgitur K*'t<,huc tra nftulifle.Iuuit errorem, hicdefidcraripoflunt , apud eumdem Matthx-umi lS- ( ,
q ud lucerna: magis accendi,qum venire proprium diiTeruimus.
efle videretur. Sed venire.vt Euthymius interpreta - 21. e enim aliquid abfeonditum , quodnon manift-
tur.pofitum eft pro inferri,ficut folent ingruente no- etur, faclume occultum , quodnonveniatinpalam.]
ein cubiculuminferrilucernx.Ethabetetiarnma- EamdemTententiam feribit Lucas Chriftum polt K cap.S 1^
iorem vim,venire,autinferri, quam accendi.-nam ac- illam fuperiorem de lucerna pronuncia!] cMatthus
cendi quidem alia etiam de caula lucerna poteft ,4n- verl alio etiam loco eum dixiflcnarrat,cimdici- I Ci.io.i.'
ferri lutem in cubiculum, aut in aulam non foler,nifi D pu los ad patientiam cohortaretur , vt quo ferrent
vtiis,quiibiuint,Iumenpnebeat, non autem vt fub animo.fi male in hoc mdo audirent ; venturam die,
le<o,autfubmodio ponatur. Putatquidam,noftr qua,qualis quifque fuerit appareat;nihil enim occul-
Interpretern pro u'tk; legiTe nx*7i,venit.Probabi- tum,quod non reuelctur. Prouerbium inter ludios
lis coniectura,G in quibus Gneis codicibus non eft vfitatumfuiflTe,vtapudMattha;um diximus,ex repe-
j?ju7tu,cfiet *su't7itinunc autem in quibus non cft - titione frequenti manifeftum eft , fiepe enim id Chri
7iu,in iis omnibus eft If>%-nu. Ma ior eft qua:ftio,quo- ftum vfurpafleconftat. Et quidem quorlum apud Adqaii
Cap.g.i. modo Marcus, & Lucas hoc loco Chriftum hac fi- Matthasum vfurpauerit.ftis ex his, quar modo dixi- amChri-
c Gap. j.it. militudine vfum fuifle narrent, dim Matthams c alio mus intelligitunquorum hoc loco apud Marcum,& ftus , ^
loco eum hic dixifle cribat,in illo nimirum tam ce- illo apud L ucam,vfurpet, non atis apparet. Qm fu- ^uUr
lebri fermone : Beatipauperis Spiritu. Facilis folutio. periorem fententiam de lucerna.qua; fub modio non
Credibile eft,vt illic diximus,Chriftum hac fimilitu- ponitur.deverbi Dei praedicationeintelligunt, hoc
dine,quafi prouerbio vulg trito, non femel , & vno modo hanc cum ilia conneftunt, vtiubeat Chriftus
loco, fed faepe, pluribus vfum fuifle. Illud magis Apoftolos parabok,qu fe audiuerant, explicatio
adrem pertinet, vtexponamus , quorum Chriftus nem apud fe non premere,atque occultare , fed ede-
hoc loco earn poiuerit,cm de mine ageretur,cum reinvulgus, &communicare cum aliis , nihil enim
quo non videtur lucerna quicquam habere commu efle occultum,quod reuelandum non fit.Ita Hiero
ne. Hieronymus, autquifquis eorum commentario- nymus, & Beda. Iuuunt hanc expofitionem Graeca
rumauftoreft, quibus Hieronymi nomen inferibi- verba qua: non videntur generalem, iedipecialem
tur, & Beda in huius loci Commentariis in eandem de ola parabola feminantis continere fententiam,
fententiam hie, atque apud Matthseum proponi exi- jb 5?i 77 xpuiBor , s tai fw anpQH , f i-fln* -
ftimant,'vt moneat Aportlos Chriftus, ne verbum poY, >& oit pewigv ? ,tmenm eft (parabola,
Dei occultent id palara praedicent. Quia enim di- quam propoui) occultum aliquid , quod manifeum fieri
d Verf.n. xeratiupr ,Vobtsdatum efl noffe myeiium regni Dci,illis mnpoft , fttlum eft (quafi de induftria j abfeondi
autem,qmfortsfunt,in parabolis omniaunt, do cet nunc, tum , adeo vt inapertum venire nondebeat. Quafi dicat,
deber eos parabolam.cuius le explicationem audi- hoc,quod vobis expofui,non ide expofui,vt occul
uiTenr,C3etcris etiam explicare;nec enim fibi tantm, tum tencretis, fid vtprdicaretis palam. Qui ver
fed aliis etiam doctos fe fuifle, numquid enim venit fuperiorem fententiam ad parabolam feminis re-
lucerna, vt fub medio ponatur, outfubleth ? Probabilis ftringunt, vt Chryfoftomus, Theophylaus.&Eu-
opinio,fed non videtur Chriftus idagere, vt Apofto- thymius], ita vtin illarationera reddidcrit , cur Apo-
 753 CAP. IV. DE MYSTERIORVM REVEL? 754
ftolis parabolam explicare vellet , eiufdem rei eau- A hireat,quia, vtdiximus, fieri poteft.vt Marcusalio
fam his verbis reddi putant , quaii dicat, quod vobis loco.qum quo eft Chrifto dida.recitauerifneque
dixi , nihil eil occulcum , quod reueiari non debeat enim illi fuir, vt Chrifti fada , dida'que codemr
Placet ha?c interprctatio. Qua; fi vera eft,oportet, vt ordine, quo ab illofuda,didaquefuerunt, reeenfe-
didio illa *,//, pro/, ficutaliisin lo ret,fed vt fummam quamdam fadorum, didorum-
is accipidocuimus. Qinfuperiorcm fententiam ad queChrifticommemonret:autfi eodem locopofuit,
mores referunt, eodem ctiam hanc exiftimant cfTe quo Chrifto pronuntiata fuerat.forraffe non Tem
referendam, vt dicat Chriftus, dare operam, vt tam- per Chriftus iple certum in condonando, nedcndif-
quam lucerna fupra candelabrum pofica bonorum que fententiis fcruauit ordinem , fed multas fpe pa
operum vxemplo omnibus hominibus praduceatis; rabolas res diucrfas fignificantes nujlo fere ordine
nihil enim occultum, quod non manifetctur , id eft, alias fuper alias accuroulabac, vtex Matthaco'Tna- bCap.i5;
quantumcirmque vitia veftra celaueritis,cognofcen- nifeftum eft. Non ergo debet prudcns ledor anxio
tunficut alio loco dixit, exfrudibus Euangelij prae- laborare ftudio, vthaic cum prascedentibus apt c-
dicatores eTe cognofcendos, nequeenimcolligide
, iungat,nedum vtaccommodet.nimisflcdit/ortaTe
a Matth 7- fpinis vuas, aut de tribulis ficus'. Itaqueperindeeft g frangat. Poteft tamcn cum pricedcntibus ha;rere,
quod hoc loco Chriftus dicit , ac ii diceret , fi vultis quamuis non eod modo omnes interpretes accom-
fandi haberi,operibusfanditatcm oftendite, neque modauerint. Omnis in eo verfatur quaftio , quid
enim poteritis,nifi opera veftra bona fuerint,diu fan- hoc loco Chriftus vocauerit, menfiram earn, qua
ditatem fimulare: nihil cnim occultum, quodnon nos metimur, quid eam,qua remetietur nobis. Multi Qujdfit
manifcllctur , quemadmodum de fide Iacobus di- generaliterhocintclligunt,promeniurameritorurn m^""?
Cap citb, Tufidemhdbes ,& ego operdhdbeo, oftende mihifidem huiusvita;,pr.Tmiorurn, vel fuppliriorum in altera ^ci!
IS- tudmfine operibt/s , < ego oflenddm tibi ex opertbiu fidem vita reddcndameflemenfuram>vt Orgenes . N dum.
. S peciofa interpretation non prorfus proba- dubitoveram effc fententiam, eque omnino male i'Traft. ia
bilitate carens , fed fuperiorem magis probo, lllud videtur cum luperioribus conuenire. Agebatur Matth.it.
ccrtum.eodem quidem fenfu , vfu tarnen aut contra- enim de femine , & de terra frudum proferente , qui
rio , aut diuerfo hoc prouerbium Chrifto hc,& frudus haud dubi bona funt opera , &iequitur,
apud Matthaeum vfurpari,illic, vt Aportlos anima- mu menfura menfifucritis , remetietur vobis , tamquam fi
retad perpetiendasiniurias, hic, vtcauam illisrcd- dj(cat,quantmattuleritisfrudus bonorum operum
deret, curpanbolamillisexponerevoluerit, velvt^, tan tum vobis mercedis dabitur , codem prorfus ':
illis, fi vltimamfequamur interpretationem, modo^odc'mquefenfu , quo dixit D.Paulus ,qu* r AdGalac
fpem adimeret fimulationis. , feminduent homo, & metet. Alijhoc nondeDco, s 7>
24.. Vidtte quid dudUtti.] Id eft,attendite,confidera- fed de aliis hominibus interpretantur, vtnihilaud
te etiam , atque etiam,quod me auditis , auditurive fit , qitd menfurd menfi fueritis , remetietur yobis , quam
citis.Euthymius.ldem hoc eft,atque quod fuperiore fi diceret , Omnid quacumque yultis , ytfdddnt yobis bo-
verfud&it, Siqutibdbet dures dudiendi, dudidt , quod mines, Cr yos facile illis; vt dixit Chriftus I. Ita - j Mitt 7 l%
e Cap. U. apud Matthium c declarauimus. prianus "".Beda, ficut fuperiora , ita etiam haacfen- m Lib. de
in qudmenfurd menfifueritts , remetietur t>w.] Et haec tentiam ad Euangelij praedicationem pertinere pu- Oratione
^Cap7. fententia apud Matthaeum d explicate eft. Duotan- tat,quafi dicat Chriftus, fi diligenterhaec, qua; me Dominica
4 * tum hoc loco exponenda funt: alteram, quomodo auditis, aliis prxdicaueritisjdabit vobis Deus cam- ***4.a4
Marcus hoe loco hanc Chrifto fententiam pot pa- dem menf uram,merccdem vitx aeterni , & pra?terc 4irin-i
rabolam illam feminis pronuntiatam fuie dicat, adiicietaliorumiohac vita myfteriorum intelligen-
cumMatthaius parabolam illam ponatalibi,e ,hanc tiam:ficutdixitD.Paulusn , Vnufquifque dutem pro- n x c0r*-
"Cap.7. autem fententiam, in fermone illo celebrrimo f D priam mercedem dccipietfecundiimfuumldborem , Sc Chri- 8.
Chrifto habito , cm ex monte defcendiTet. Alte- ftus infr , jimen dko yobis , nemo eft qui reliquerit do- Cap. to,
rum , quomod hanc fententiam ad rem propofitarn mum>dutfratres,dutforores,duipatrem%.utmdtrcm, dutfi~ i6.)o.
Chriftus hoc loco accommodant: eque enim cum Im/mtdgospropter mt;&propter Euangeltum, qui non dcci-
prarcedenti parabola feminis in diuerfam tcrrarhin- piet centiestdmum nunc in tempore hoc , domos ,crfrdtres & \
cidentiscohirefcere videtur. Prior quacftio minus j'orores^C? maires, Crios , r dgros cum perfecutionibus, Cr
difficilis eft, nam eque illa fortaffis,.qua; Matthio in Jaculofuturo yitam . Ahj vt Chryfoftomus
g C*p.j.& Edefcribitur, vnafuit concio : & fi vna fuit , potuit apud Diuum Thomam. Theophyladus, &Euthy-
Chriftus eamdem fa?pe repetcre fententiam. Quod fi miusmeniuram , quam nos' daraus , attentionem>
iemel tar.tiim dixit (quod, cmfinguli Euangeliftx quaminaudiendo verbo Dei adhibemus , eiTedi-
femel tantm rfrant, videtur efe probabili) non cunt;mcnfura vero,qua nobis remetietur,vtilitatem,
fuit necefTarium,vt omnes Euangeliftaeolocoreci- quam ex verbo Dei percipimus attentioni noftras
tarenr,quo I Chrifto dicla fuinncque enim fuo quoi refpondentem, quafi dicat Chriftus , quantum adhi-
que referunt loco , vt non fine aliqua fortaffis lecto- bueritis ad audiendum Dei verbum attcntionis, tan
Hebred- ris iatietatejfacpemonemus. nrihi tarnen multo vide- tum inde vt'.'itatis referetis. Si dcaudienda Philofo-
nyn pto- tur cfTe probabilius , bis ltem hoc prouerbium phia, alivenaturali agereturdifciplina, veramihi
aerbiam. (nam.vt a pud Matthaeum diximus,'vulgare inter lu- E hace interpretatio vidcrctur, in illis enim dodrinis
dsos prouerbium erat) Chrifto.nequcin eamdem attentioni, atq e diligentia: vtilitas refpondet : at in
femper fententiam vfurpatum fuilfe. Quorfum apud diuinis audiendis mylteriis , in quibus gratia plus
Mattha?um eo Chriftus vfus fuerat,illic expofuimus, qum natura valet, fa:pe fit > vt qui plus attcntionis
& ex pnrcedentibus non eft difficile coniicere.Dixe- adhibuerint, minus rfrant frudus, quia attentio -
ra Tytioliie iudicare, yt non iudicetntni : in quo enim iudicit iu- non ex fide,credendique defiderio,fed ex in tellign-
dicaueritisjudicalAmini, V in qua menfurd menfifueritis,re- dicui iofitatenafcebatur Hieronymi mihi fententia
vietietwvobis;qmn\ dubium non eft, pra;cedentis fen magis plactt,menfiiram, qua nos metimur, fidem ef-
tentia; cfTe repctitionem Itaqueidemcil in quo indicio f noftram , menfiram, qua remetietur nobis, cfTc
iudicaueritis,iudicabimini , Cr m qua meufurd menfifueiitis. myfteriorum inteliigcntiam,quf nobis praeter fidem
Cur line to remetietur yobis. adiieitur, tamquam corollarium, & menfurabona
idem pro Qaorfum vero hoc loco idem prouerbium vfur- coagitata , & fuperffluens , ficut de eadem re lo
T^r'auc- paucrit,facilnon cltdidu. ForufTe requirendum queos Lucas dixit p, Hi mim credideritv , non inttlli-' p Cap fik
non eft, vthi-c fententia cum fuperiore parabola co- etis , quemadmodum ex Iaia citare olebant aiidQ-
1 x iij
 75* COMMENT. IN 75
res veteres. Atquehocmodohxccumfuperioribus A tet,auditoresefre,quiinfperioreparab6la,terrabo
fententia neftenda eft. Hortats fuera Apoftolos na,autmalavocatiiunt.!eti Euthymius,agrum Chri-
a Verf. 15. fos Chriftus , vt audiendi aures haberent * , .id eft, ftum intcrpreutur.Homo qui fementem feci r,Chri- Parabole,
vt ita verbum Dei audirent,vt credererit, & vt vide- ftus cft , aut quifquis eius nomine prxdicat Euange- czpli caiio.
b VctC.ia. rent,quidaudirentb j id eft, ne Crirent effluere ver lium Meifis eft mors,aut generalis omnium , quaeap-
bum Dei,fed auditum rtdeconciperent, conceptum propinquante fine mundi futura eft.aut priuata cu-
fouerenr. Addit fore, vt in qua menfura quifque iufque.MeiTor eft Deu$,falx verbum Dei,quo Deu
menius fucrit,remetiatur ei, hoc cft, vt quantum ha- iubet hunc,vel illum hominem demeti, hoc eft,mo-
bueritfidei , tantm illi fuperaddatur imelligcntiae, ri,vtTheophylac~t.us interpretatur.Totius parabola;
Qki nim hab '..dabitw illi,& qui non habet,eiiam quodba- finis eft,vt doceat Chriftus,tantam elfe vim, & effica-
bet,auferetur ab fojid eft, habenti fidem,dabitur intelli- citatem verbi Dei , vt fi in bonam incidat terram,
gentia myfteriorum fupcmaturalisrnon habenti au qunmadmodum fuperiore parabola docuerat,et-
tem fidem , naturalis etiam auferetur intclligentia, iamfi is,qui iecit,nihil aliud agat^erfcipfum germi-
quam habebat, quia autexcaecabitur, itavtvidens net,crefcat,&fructumferat.
non videat,&audiensnonintelbgat,auttam obfeu- 17. tdomiat,&exurgatnotle,&die.'\ Ideft,quief-
rmyfteria illi diuina proponentur,vt etiam fi maxi- cat, poitqum fernen tern fecit , funftusiam officio:
m velit, intelligere non pofit. Hunc verum elTe hu- non iamdies,acnotcs vigilans.vtfolebant tempore
cap. j.J iuslocifenfm,ex Matthxo cperfpicuum eft,vbihac fementis.feddiefurgens, & noedormiens, tam-
ipi de re Matth^usicribensai^dixiiTe Apoftoli quam homo iamolutuscuris, & otiofus. Sic ego
d Verf. ib Chriftum d , foi isdaium efl.mjfe myflcriaregnicalorum, quidem interpreter, referens verbum illud , txurgat,
11.15- illisautem nonefldatum. Qw tnim habet , dabitur ei , & ad feminantem,& ad diem:ficut verbum *,1
ahundabit : qut autem non habet ,& quod habet auferetur eumdememinantem &ad nftem,quemadmodum
ab to : ideo in parabolis loquor eis , quia videntes non yidentt Chryfoftomus apud D. Thomam ; Euthymius , & . . ,
audientes non audimit neqne intelligunt. Quid habe- Theophylaftus' refcrunt:nifi qud,eorum,vtpoft- Im om*
bebant Apoftoli, nifi fidem ;quid non habebant e dicam , parabola; ad rem fignificatam applicatio-
alij auditores, nifi fidem ? Fides ergo eft ea menfura nem,non probo. 1 taque Hieronymi,Bed,& Strabi
qua Apoftoli menfiftmt, intelligentia parabolarum, fententia minime mihi p!acet,qui hoc verbum ad fe-
atque myfteriorum, eft ea menfura , qua Chriftus il- men referunt , quafi fernen dicatur, ncite , ac die fur-
lis reme nfm eft. 1 d etia m ex hoc ipfo loco Marci gere,id eft, crefcerc. Si enim id dicere voluiffet , non
confirmar! poteft fie enim has duas fententias hater dixilTet t'^/jn^fed aia.$vtiv,4\ fupr . Deindefta- s.\ei.f,
fecopulat , vt obfcurum non fit,fequctem pra?ce- tim equitur, r/fmengerminet crefeat , quafi fernen
dentis iiTerepctitionem.
i Id em ergCT o cft,
i r.qua menfura
1 germinare, &crefcerc aliud fit, quam quod dium
mepfueritis rcmetietur rtbis, &,qui habet dabitur illi , qui erat, nock & die exurgat. Denique exurgere die ac no-
ron habetftiam quod habetjdufereturab eo. Quare cum id, ftefemen, minus propri dicitur , quam hominem
quod quiique rubet>vt probauimus , fides fit , quod dormir, diefurgerc- Ic.tque non debet poil
illi dauir,inrelligentia;fequkurmeniuram,qua met' verbum illud dormiau punctum effc , finifque fenten
mm-, fidem efTe noftram , menfiiram qua rcmetitur tia', quemadmodum ab lus ponitur auctoribus, fed
nobis, myfteriorum elTe, qua; nobis propter fidem poft hate verba, ntBe , & die pundum ponendum eft
datur,intelligcntianr. deindeverfs'inchoandus. I Vcrf.i7;
Hebrer 2j. Quienim habet, dabitw Uli ,& qui non habet, etiam Sed cum per feminantem,vt diximus, Chriftus in- Cririflut
rum pro- quod habet, auferetur ab .] Et h oc prouerbiumapud telligatur , quseruntrurfum interpretes, quomod
utrbium. ludxos videtur fuifre,namfarpectiam Chriftoeft Chriftus dormir dicatur, quomod furgere. Qin- catur&fut.
vfurpatum,nonfolum hocloco,ied etiam apudMat- dam per mortem dormiuiflc,per refurreitionem ex- gerc.
e cap -j 11. thxum ' , Sc Lucam f Quis fit eius infus , duobus il- furrexiedicunt. AlijjinquibusTheophylalus, &
Se Iis apud Mattharum locis explicauimus. Hic illud D Euthymius, dormir Chriftum, cum nostentarifi
f Cap 8. ij. fantim deiideratur, vt intclligamus,quomod fit ad nit;cxurgere,ciim tentatione liberat.ficut in naui eo
c 19.2.6. huius loci fententiam applicandum. Id ex verlu dormientcortatemptibseft,eovigilantefedata,ia-
prscedenti intelgendum eft. Cm enim hxcfn- frm, & apudMatthaum" , & Lucam .Et quidem m.VerCi.
tentia, illius fit, vt diximus, repetitio, quemadmo. frequensin Scriptura metaphoraeft, vt cumDeus n Cap.gi;;
dum illa, ira etiam ha?c cum parabola fuperiore hoc- opemfertjexurgeredicaturjVtp^w^Dowwf,// 0 c-8 **
ret. Quo autem modo illa haereat, docuimus verfu mefac,8c rurCus%rxtage/uaretbdermis Dominc*.exurge,& pfam'"*" '
pra-cedenti. ne repellas in finem.cxurge Domine^tdiuua nos ,& libranos %^- ^'
i6.EtdicebatJceflregnumDei.] Aham proponit para- propter rumen tuum. Innmera funt huiufmodi. Non
bolam,quxMatthsopraetermiffaeft.Aneodemlo- placet tarnen interpretatio , quia non dubium, quin
, eodmque tempore propofita fu erit, non litis fenfus generalis parabola: fit.nihiliam agente eo5qui
confit; qud enim Euangeliftaeodem loco recen- fementem fecerit,mandatum terra; fernen fpontefua
fcar,nonitis,vtfepediximus,argumentieft,quiapo- germinare, & fruclium ferre. Qudfi,exurgere,in-
tuit,vtfcitaliquando,quxdiucrfislocis,atquetem- terpretemur opem ferre , fnis vnius partis fnfui
poribusChriftodiftafucrant,eodemloco,6V quafi totiu s parabolic contrarius crir. Non Chriftus agit,
H*c para eodem dita tempore recitare. Sed tarnen probabi- ^ cum nobis opitulatur, ne nobis conceptum Dei
bola quo lius eft,hoc eodem loco, tempore, quo prarcedens fcmcndjabolus eripiat. Quapropter, quod apud
reropore iadi in terram (minis, ptopofitam fuiffe ; prxfertim Mattharum r ex Chryfoftomo, & Damaiceno docut- Cap e
iccuaia fit. cm vtraqucafnislt, vtraquede femente agat, & musobieruandumhoclcoeft,nonitmpcreflefn- *
feiamus Chriftum camdcm rem diiurfis facppara- gulas parabolarum partes ad rem, de qua agitur,
bolis eodem tempore iniioluerc fblcre,vt ex Mat- quafqueperparabolam fignificatur, accommodan-
gCap.13. thio perfplcuum eft.Qnod ad fenfum parabola: at- das.Nam alia in parabolis ponuntur tamquam -
tinet,exfingulispanibuseollig6duseft Itaquequid iariar e.irum partes , in quibus parabolas fententia
fingula fignificent, explieandum. Regnum DeiEc- confiftit;alia tamquam acceifiones , tamquam acci-
hc.lj.47. clefiam vocarimanifeftum eft, vt apud Matthxum1', dentia, tamquam ornamenta ,& quafi emblemat* ,
& Chryfoftomus, Hicronymus.cV Beda tradidcrunt. parabola;, partim ad explendam, partim ad ornan-
''I . Sementem,pradicationem effe vcrbi Dei,obfcurum dam narrationem adhibentui . Qua;, vt difcernantur|
non eft,& iidem doenc aurores. Agrumquisdabi- parabolse femper finis ipectari debet , & ad'eum
 757 CAP. IV. DE SEMINIS PARABLA,&c. ?5ft
fingul* parbola: partes examinandse; qxad eum A mencontegat,nonfouear,noncalefacat. Videtur
finem aliquid habmtfignificationis,neccifaria:para- Chriftus in proponendahae parabola , non e ipe
bola: partes fiint; quae non ha bent, non neceffarix. aiTe tantm,vtdocetet, tantam vim efl verb) Dei
Hace igiturpars,quadiciturille, qui fementem fece- Tt per fenafceretur, verum etiam, vt Apoftolisom-
rat, note dormir , die vigilare , non ell neccTaria nem gloriandi occafionem tollcrct, dum al jis verbis
parabola?, fi fingula fpeftemus verba : ncceiliria au- dicit, quod clarius dixit poftc D. Paulus, tiequequi
tern eft, fi gencralem fententiam confideremus. Ne- fUntat , efl aliquid, neque qui rigat , fed qui incrementan
que enim voluit Chriftus dicerc, nequc itafemper dat Deus b. " ' b i.Cor.)S
res eucn-.t eTe necelarium , vt qui fernen in terram z8. Pltrb enim terra fruUiflcat primm berbam , deinde 7'
iecit, pofte dormiat,& exurgat, vt fernen germincr. ncxm, deindeplmm frumentum m fyica.] Per catachre-
Qnare, non eft ibllicit quxrendum , quando Chri* fim dixit , fructificare herbam , & ipicam ; nam ne t
ftus dormici it.cfudo vigilarit. Sed voluit hac peri- herba , ncqueipica propri funtfrutus, fed frutus
phnfi, otium labore,& animi fecuritattm declara- appellantur.quia ex iacto in terram feminc generan-
re,& ex hypothefilcxjuijquafidicat, etiam fi qui e- tur, lient exarboribus veri fblentfruftusgencrari.
men iecit, dormiat,& exurgat, id eft, nihil a gat, fe- Solum plenum, vt vocat, frumentum, vcrus eft fru- Plenum
men tarnen germinabir.Itaque non chcitur dormir, us , quod proptere plenum frumentum appellat. frumentum
& exurgcre, qui ver dormir,& furgrt , fed qui nihil quafi perfeum , atque formatum , fimileque illi, 4uldn<un
agit circa imcn jam in terram iatum. Quare fi qui quod feminatum fucrar. Hanc etiam exiftimo para-
fementern fecit, ftatim moriatur, etiam li nec dor- bolxacccflloncmefle,nequceiTeneceiranad verbi
miat propri, eque exurgat die, acnofe, tarnen Deipradicationem,&incremcntumaccommodan-
dormiredicitur,& exurgcre,quia nihil iam in lernen dum, quail verbum Dei pris herbam, deinde fpi-
agir. Atque hoc fenfu hxc necearia parabolas pais cam, adextremumfrucbminnobis.pcrfec~tum fe-
cft. Voluit enim docercChriftus,verbumDcifemel rat: quamquam,fi quisaccommodarevoler,non re-
prxdicatum, etiamnihil eo, qui prxdicauit, agente prehendamjquinaudorcSjquosiqui poffir,indica-
praetere, per fe crefcere, fructufqueprofcrre. bo,Bcdam c,& Grcgorium magnum d Semengermi- c in huiui
Quid ergo:-dicctaliquis,vo!uitnedocere Chriftus tiat, inqultGregous, Cr crefcit,dumnefcitille3 quia dien loci Com*

P.
herede" E>i audiuerunt, funt, vttencant.quod habent,ne boni opens ajfurgit. Sed bac eadem terra primm berbam, Ecch.ij.
bent. 3US eorum coronam accipiat, neve diabolus fernen deinde sjnum , demde plenum frumentumpreducit in fpica.
a A ' i criprar,qucmadmodum feciTe legimus D.Paulum '. Herbam quippe prodcete efl inchoationii bona adbuc tent
ai. & is. S edjVtdiximus, loquitur ex hypothefi, quafi dicat, ritudintm babere. *Ad tficam veri berba perutnit , cm
*}. etiam fi, qui feminauit, nihil agat, fernen tarnen ere- fe tvrm ammo concepta ad profechm boni pertr*~
fcet.Nec ita intelligenda generalis fententia eft,quafi hit : plenum verb frumentum in fficafru&icatt quando
numquam aliter hat: nam & fru menti fernen , vndc iamintamumvirtuspreficit , vKfferobui, Cr peifcftiepc-
parabola iumpta eft , in fterilem , & aridam terram rts pojfn.
iacbjm,lxpnonnafcitur,nifiagricolxrigeturdilU 19. EtcumprodttxeritfntcJut.] Quidam Latini codi-
gentia. Idem omnino in fpirirutli verbi Dei accidit ces legunt, cumJe preduxerit fruBui. Plurcs ver, cum
feminc, vt concionatore in ridos, aut infirmos au- rxfe projluxcnt fruftus, quemadmodm Hieronymus
ditorum nimos infufum, nifiafiduaeiu dem con- Gregorius,& Beda legunt. Grxclegitur w vm&~
cionatoris opera rigetur, atque excoltur, minime q V >, crfi pi oduxerit,aut resident frudus.
crefeat. Sed nimirum parbola fumitur ex eo,quod Eft autemfruftusnominatiuus Angularis, qux res & prodaxent
non mper fir, fed plerumque fieri (let. Grxc,& Latin fenfiim obfeuriorem facit,& non i- pro produ-
Parabola De Chrifto dubirare lector poteft, quemod in tis,vt videtur, congruentem, nifi verbum <*tJV, htau
qeemoo eum parabola conueniat, cum illc prxcipuus verbi prter Giammaticas legesGrxcxlingux conluetu-
Chrifto j)ei feminator fit, quifi, poftqum feminauit, nihil dinem pailiucinteipretemur, cm produdus fuerit
ewoeot. agt)fl gratia fia auditorisanimum, quafi agrum non fructus,quamuis aciuum verbum iir,quemadmod
irriget, non d ico aliquandojfed dico,numquam ver- & Euthymius exponere videtur. Theophylaus
bum Dei germinabit, numquam fruum feret. Ac- vero ita interpretatur, quafi verbum m&Ji fignifi-
Cidit quodammodo , vtidem Chriftus & homo fe- cct,cm redierit,& ^- promeftefumatur,
tninans, & Deus inrementumdans, vnusfimul ef- inifquefit,cmtempus meflis redierit, hie enim
fet. Qua homo eft,feminat,ficut& Apoftoli femina- Gnc exponit, ?7w ^^ ti &( , quando mefis
uerunti qu Deus eft, datincrementum gratia fu, _ proceiTerit. Qua: interpretado magis etil mihi.qui 3
quafi perpetua pluuia animum irrigans. Fingamus altera illa Euthymij probatur. Nam aliud eft, fru*
(fi tarnen vel ringcre fas eft ) Chriftum non eTe fttirn produd eTe, aliud elTe ad meflem nuaturum*
Dcum,etiamfi poftqum Dei verbum feminaTet.ni- Produum efieiam paul ante dixerat: taque -
Veibvim c'rca ageret , ipfum per fe crecerer. Cum dendum eft,nuncaliquid aliud maiusdicere voluif-
negratia. cnimdicitur,verbum Dei vi fu, atque natura per fe fe,qudquemefi propinquius eTet : quodeft,fru-
iuiniul- crecere,non excluditurdiuina gratia, fine qua, noa mentum eTe mattirum.Quare idem Euthymius noi
Iva frua (jiCO) fruftum ferre, non crefcere, non nafci, id ne contentus cxpofitioneilla fuperiore,aliamadhibet,
yreferre feminariquidempoteftjredcxcluditurfcquenseiu, mcoquidem iudiciomeliorem, cum fruftus matu-
'MB ' qui feminauit, labor, atque diligentia. Nam &triti- ruerit. Egoad hunc etiam modum exponi pofe ar-
cum , quod parabolx materiam fuppeditauit, nafci, bitror,ctim frudus reddiderit(fub.}fruclum,vtfru-
autfrutum ferre non poteft.nifi ecelefti rigetur plu- dusaccipiatur.non pro eo,qui natus eft, fed pro eo,
uia; pluuia,qua verbum Dei rigari oportet.Dei gra- qui feminatus fuerat,qui & fruftus appellatur, quia
tia eft.Eadem ratione exiftimandum eft,verbum Da alterius feminis fruftum fuerar,& rcddere alium di-
fide conceptum, cius, qui audiuit, conatum, & ope- citur frudum , quia error alium producit.
ram non exeluderc. Nam nifi ille conceptum ver- Staiiwmiitit fJcem.\ Verbum line fuppofito, mp-
bum retincre,& quantum in ipfo eft, cxcolere cene- re Hebrxorum *, qui folent nomina verbalia in * Hebraif-
tur , nullum in eo proferet fruum : haud certali- ipfis verbis virtute contenta fa-pc non exprimere, me,r
ter quam-fi terra, qui fernen accipit, nihil agat, non fed intelligenda relinquere. Quamquam hoc loce,
I i ij
 75, COMMENT. IN MARC. 760
qui fminaut, exfuperioribus repet poteft, vt ille, A vtnefcioquosolimhireticos Tertulliamis t dixifle quutuj efi.
quifeminauit,deindedormiuit,&eXurrexir,matura indicatrice verifimile eft,& multis excm plis refuta- t Li.de Re.
iam fegcte falcem immittat, quemadmodum Gre- tur. Multa enim Euangeliftae, vbi nulla parabola eft, .
a Lib.u. in gorius ' interprctatur. Mtflbris hoc loco nomine, ab eod ida commmorant : multa leftor apud Mat-
lob C.14.& Deum intelligi,falcis, eius verbum fignificari, fupr thaeum u cxcmpla reperiet. Probat etiam ex Luca a cap.j.f;
homil in Cx Theopliylalo diximus. fubtili inciecturaTertullianus, quia non notare- * 7.
Ezech.f. Huius Hebraifmi euam fuperius aliquafada eft men- tur,cmparabol loqucbatur,fi itafemper loqueba- x "-'-
tio, hic aut voum etiam exemplumprofcrcmus ci li.Rtuh. tur. Exiftimat banc eflc vim in ilia COniunftione, &y
cap.t.j.inhocipfoveibomctere rwp IV mtf3*pl> Vt fignificet,Chrift, cm multa prius fine parabolis
bbanmtb ^fWOeuIitminagroquem loquutuifuiiTet.&inparaboliscaepineloqui. Itaque
mcflucrmt, mtelbccudumeiK^ncflores. Nolter.& TBiineL- 1 -c n i , Zrr .1:
fucrin: fequerc. manifeftum eft, hanc generale per fe iententiam,ah-
qua eflereftringend interpretation. Tertullianus
Vfque ad 3* Ei AwA* > /,] Haec parabola Jlo foco , quem ante defignauimus, ita reftringit, vt
j}. apud Matthium expofita eiUdem autem ea Chri- de iudaeis tantm intelligatur, quafi Iudads lemper
cap. i}, ftus, quod prajcedenti, docere voluit:incredibilem per parabolas,alijs vero aliquando fine parabolis lo-
vim efle verbi Dei, qua: fieut granum finapis paruo quutus fueiit. Bcda,& Bcdam fcquutus Strabus , ad
initio ad magnum perueniat incrementum. hunc mod fcribunt,non hoc ita dit eft,inquiunt,
35. Et talibus multts parabolts lotuebatur eis.] Profite- quafi nullum apertum ad turbas fermonemfccerit, ctltoi
tur Marcus , fe non omnes parabolas , quas Chriftus fed per fobs parabolas loquutus eis fuerit,verum ita quomodo
tunc, alifque propofuit.recitare. Et veroMatthaeus potius, quia nullus facile fermo eius inuenitur , in hcdieitur
d cap. 13. plures hoc ipfo loco recifet, vt zizaniorumd, quo nonaliquid parabolarum fit interraixtum. Alij, fine para.
14. & illam fermenti.qua; idem, atque hxduae, quas hic vtmihi videtur,melius,alis quidem multa, tunc au- J>1,s.nn
e Matth.ij. Marcus recenfet, alia fimilitudme fignificat, illam tem nihil fine parabolis loquutum fuiTe.
51. a. abfeonditi in agro thefauri f, illam hominis ncgo- Seorfum autem.] Seorfum, ne alij, quidigninon
f Ibid v.4+. tiatoris, qua?rentis bonas margaritas 6, illam fagenae erant , intelligerent,& non habentibus, etiara quod
g VcrC 4. m[ffx jn roarC) & ex omni genere pifcium congre- habebant, tolleretur, fupr \ Y Vei}|
h Verf.47. gamis h- Acne lIluc* quidem fcimus, an Matthxus, DiJJertbat omnia. ] Etiam hare generalis fententia
qui plures, qum cxteri Euangelifta; parabolas rcci- reftnngenda.eft; non enim omnia omnin differe-
tauit, omncs Tecitarit. Nam quemadmodum Mar- bat, fcdquznonintelligebanr, autqua* interroga-
cum,&Lucam muirs pmermififle manifeftum eft, bant, vtTheophylaftusannotauit, & cx Matthzo * 2 Cap,:
ita prxtei mififfcaliquas,eft verifimile. Hoc eft colligitur. 3.
quod Marcus dicit.r talibus 1 parabolis loquebatur jj. Et ait iUis in ilia die.] Quadiebisiamconciona-
m,indicans alias multas, quas ipfenoncommcmo- tus fuerat, primm in domo Petri, deindc ad mare,
raucrit, Chriftum propofuiiTe. Vide verfum primum.
Provt poterant audire.] Plerique hunc putant efle Tianfeamuj contra.] TraijciamusftagnumGenei-
fenfum,vt dicat Euangelifta,Lhriftum i ad audito- reth, quod,mart ,vt fxp diximus, propter magnitu-
rumimbecillitatemaccommodaTe, idequepara- dinem vocabatur,& camus in regionem Gerafcno -
bolis, &fimilitudinibus vfum fuifle, vt homines in- rum,quajexaduerfoeftvltraftagnum, M*.9[m i?f
genio tardi,& non fatisdiumis rebus comprchen- ^ &y tranfeamus irt vlterioremripamaut regio-
dendis idonci,facilis,que dicebantur.intelliccrent. ncm. Quam regionem ex Matthaeo %& ex Luca ChtUlui
Ita non folm maior pars rccentiorum interpremm, Gerafcnerum fuifle confit. regionem
i Homil.in fedexillismagnis,atqueantiquis,Chrylftomus',& 3$. Et Am mentes turbam.] prm toy o^xecekre- Gafno-
Matth 4f. ThcophylafturK.Sednon dubito.grauespracfertim D linquentcs,turbam fcilicetad ripam.vbi erat,vt con- gUm tHn*
ioeiCom0* ie4uutus auores, Clemctem Alcxandrinum Am- cionantem de naui Chriftum audiret, fupr e. Vo- a cap s 1
ment. ' broluimm,Hieronymum,autquifquiseft,& Bcdam luit Euangelifta fignificare, turbam, quarinlittore bcap.V'i*:
1 i.strom. fcribfntem in hunc locum, quibus & tuthymius erat,non fuifle fcquutam Chriftum, quia naues non Vf,i.
m in pfal. acceder videtur, fenfum eTeomnino contrarium, habcbat,& voluiifc Chriftum ca occalione fe ab illis
43. ide Chrift hocquidem loco parabolis vfumfuif- fubduccre, vt etiam Gerajenis pracdicaret, ac mira-
fe , non vt auditores melius intclligerent, fed vt,qui Cula facerer.Volcbat criam folos Difcipulos eius mi-
credcrenolebant,difert,apertqueloquentiJoqu- racuH, quod paulo pnft, fedanda tempeftate maris,
tem per parabolas,& obfeure, etiam fi maxime vd- fadurus erat, adefle teftes, vt Thcophyladus exifti-
lent, intelligerenonpoflent. Nam&Chriftus ipl mat. Quamquam hoc poftremum probabilc non
nVerf.il. fupr", & apud Matthanim hanc, cur parabolis eft, quia, vt paulo poftdidurifumus, alij etiam non-
o cap. 13. yteretur, rationcm reddidit, vt videntes non vide- nulli,quiinalijscrantnauibus,Chriftumquefeque-
"chnttM rent'&audientesnonaudircnt'nequeinttiligei:cnr-' baatur, videremiraculum, admirantefquedixere,
non.vteba- hancfententiam tcftimonium orofert Iiiae p, au- tptisputAseftifle,emavmm,& mareobedtunt e
turparabo- ditu audiel,& non inteU:gctis,& videntes vidcbitis,& non ^ummteum^Uvteratinnaui.] Verbum finefup- Paolo ante
lisncintel- yidtbttis. In hanc fentenriam fupri, vt apud Mat- pofitq more ; intelliguntur autem - hic He-

fed qud t
culoquor,vtmagisacmagisintelligat: nolentibus hendum naui fufecperint, ficutnautse vetores,&
autem credere,&intelligere , adeo obfcur,& para- hopites peregrinos accipere dicuntur. Quod autem Ridicula
bolicfc loquar, vt, etiamfi velint,nonintdligant,& dicit, Ita erat in naui, ridicule quidam haereticorum haeretico-
hoc idem nomen ipfum parabolx confirmanf, quod interprcs exponit,ita,inquit,vt iacebar,capite in cer- zam in.lcI"
jn facris quidem litcris idem eft, quod Hcbraic uicalinclinato,vt diciturd. Attunccmportufol- j^verf
\* cbiddab, <&rxc !'/i'/>'ae,ideft,obfcura,& inuo- uit, non iaccbat, fed fedebat, quemadmodum con-
luta propofitio,qualis illa fuit, quam SamfonPhilt- cionntusfuerat,vt dixit Euangelifta c. Itaque melius e Vc^f. ti
Iud.14 . ftxis propofuit f. Idem ergo eft, j>rovt]>Qterantaiidire, Euthymius, ta vterat in naui, interprctatur, ita vt (c-
Chfe'mS ^^'11 provt digni crant, debar.Vcrumtamen nc hocquidem ipfum mihi pro.
- 3+ Sineparabolis autem non lot]Uebatwcts-] Nihil vm- batur.Nequecntm voluit Euangelifta habitum cor-
tabolas lo- quaw Chriftum Iud*is fine parabolis Joquut cflc, poris, Cb/iftus in naui crat,fignificare,qui nihil
 76i . CAP. IV. DE CHRISTI PREDICAT. ' 76t
idremproriuspertinebat; fed illudfgnificarevo- A obediunt o'.'difcipuli effe potuerunt. Non enim di
luir, non fuiffeneceffrium, vtillumnautac, autdi- fcipuli,autquis Chriftus effet, aut quanta in facien-*
fcipuli in nauim induccrent ad traijciendum, quia dismiraculispoteftate polieret, dubitaflent. Aliam
Yexf. i. iam in naui erat, vt di&um fuerat a. Euthymius rationem affert, vtapparcret, non cafii,
Et .t't.t panes erant cum iiio. ] Seqnebantur illum natura li ve caui, fed Chrifti prouidentia tempefta-
nauiculxalix, qua? cum ca, inquaipfefedebat,ad tem illam fuiffeortam, vt Chriftus cdendi miraculi
littus erantjuepifcatoria?, fiue aliar. Quod ideo vi- materiam habret, cum omnes vidrent, non alias
detur Euangeliftadixiff, vtindicaret,nonolosdi- aues, in quibus alij nauigabant, fed earn (ohm, in
Icipulos , Ted alios etiam multos eius miraculi, quod 3ua Chriftus erat, tempeuate iatari, quemadmo-
in mari fecit, fuiffe telles, quo plus fidei adhiberetur um Beda,& Strabusfictum fuiffe putant.Scd banc
hiftoria: contra qum Theophylactum exiftimare opinionem apud Matthxum'1 rcfutauimus, vbi& d cap.j.
Veif.40. diximus. Neque enim illi, qui poftca b&apud Mat- cxtera, qua; vfquc ad fincm huius capitis lquuntur, *7
cap . 8 . 1 7 . thxu m c dixeru nt, mfutas e tfle, (uta ventus, Cr mare explicauimus.

a p V T qv I N T V M.

T venerum transfremm maris in regionem (jcrafenorum. 1 a Et exeunti , .

ei de naui,atimoccurrit demommentis homo in ffirituimmundo, $qui \.,
domicilium habebat in monumtntis ,ey neque catenis iam qutjquam Ro
terai cum ligare: 4 quoniam fiepe compedibus ,ey catenis vmclus , di-
rupiffet catenas, ey compedes amminuiffct, nemo poterat ettm do
mare. 5 ey femper die acnocle in monumentii , ey in montibus eraty
damans , concidensje lapidibus. 6 Videos autem lefum long cueurrit , ey ador
eum: ey damans Voce magna dixit : Quid mihi, ey tibi , lejufill Dei altiimi ? adiuro te
per Deum, ne me terqueas. 8 Dicebat enim it : Exi>iritus immunde ab homine. 9 1 1 in-
terrogabat cum : Quod ttbinomenefl ? eydicitei: Legio mihinomen efl, quiamulti fumus..
10 Et deprecabaiur eum multumjncfeexpelleret extra regionem.11 Erat autem ibi circamo- ' '
tern grex porcorum magnus,paficns. 11 Etdeprecabantur eum fyiritus,dicentcs : ATitte nos
in porcos, Vf in eos introamut. Et coneeit eisflatimjefius. Et exeuntesiritus immundi
introierunt in porcos : ey magno impetugrex praeipitatus efl in mare ad duo milita, eyfuf-
focatifunt in mari. 14 Qui autem pafebanteos , fugerunt,ey nunciaucruntinciuitatcm,
& in agros. Etegrei funtvidere, quid effetfatlum. 15 ey \eniuntad lefum : ey vident
, qui damonio vexabatur, fedentem, Vcj}itum) eyfana mentit, ey timuermu 16 Et
narrauerunt ii, qui yiderant,qualiterfaftum effet et, quidamonium habuerat ,ey depor-
eis. 17 Et rogare cperunt eum, Vf dijeederet definibus eorum. 18 Cumque afeenderet na
uim, capitiUumdtprccari,qmdamonio\>exatus fuerat , it effet cum illo: 19 r non ad-
mifit eum,fed ait tili : Vade in domum tuam ad tuos,& annuncia illts, quanta tibi Dominus
fecerit,Cr mifertusfit tui. zo Et abtjtygr capitpredicare in Decapoh, quanta fibifecifet
Je/us y Cr omnes mirabantur. b Et cum trarfeendiffet lefus in naui rurfum trans fre- Mattb.,;
tum,conucnit turbamulta ad cum ,& erat circamarc. 11 Et venit quidam de archifyna-1*^^
gogu nomine 1airus leyVtdens eum, procidit adpedes eius, 13 & deprecabatur eum muU

tm,dicens; Quoniamfilia in extremis e : Veni impone manumfuper earn, Vtfalafit,

Orviuat. 14 Et dbijt curtidlo -, 0* fequebatur eum turba multa, & comprimebant eum.
15 Et mulier qua erat in profluuiofanguinis annts du odeeim, 16 ey fuerat multa perpejfa
compluribus medien : erogauerat omniafua,nec quidquam profectrat 3 fidmagis deterius
habebat: ty citmaudiffet de Jefit,venit in turba rctro,ey tetigitveimentum eius : iSdice-
bat enim : Quiafi Vel \>cimcntum eius tetigero, fala ero. 19 Et confeimficcatus eflfans
fanguinis eiui : ey fenfit corpore, quiafanata effet a plaga. 3 Et flatim lefus infemetipfo -
gnofcens virtutem, qua exieratdeillo, comerfus ad turbam aicbat: Qu'ts tetigit Veimcnta
mea? 3 1 Et dicebant ei difcipuhfui: Vides turbam comprimentem tc,e2r dicis : Quis me teti
git? 31 Et cirmn>iciebat Videre earn : qut hocfecerat. ] 3 Mulier Vero timens tremens,
<feiern, quoJfalumejfetin fie,Venit ey prociditante eum, dixiteiomnem Veritatem.
3 4 Ule autem dixit ei : c Filia,fides tua tefaXuamfecit: Vade m pace, ey eflofana plaga tua. Luc. 7,
a j Adhuceo loqucntet veniunt ab archifynagogo, dicentes ; Quia filia tua mortua e : quid **
 7 COMMENT. IN MARGa ^ 64
\ltra vexas Aiagirum ? 3 G lefus autem audito Verbo , quod diccbatur> ait archijynagogo.
Noli tmete : tantummodo ctede. 37 EtnonadmitquemquamjequiniPetfum^Ia-
Ioannemftattern lacobi. 3 8 Et Vernum in domum atcbiinagogi , r vidit tk mut-
MmjCrflentcSjgreiuUntesmuhum. 39 Etingrejf^aitiis: Quid tutbamin^ey plota-
tu ? puella non entortua3Jed dormit. 40 Etittidebanteum. Jpfivero, eicftis omnibus , af-
fumit pattern mattemfuella qui fecum ,& ingteditur, vbi puella eratiacens.
41 Et tenensmanum puella,ait Uli: Talitba cumirfuod e interptetatum: Puella [tibidico)
*tge. 41 gr confcimurrixitpuellaj&ambulabat: erat autem annotumduode cim: Cr
obupuerunt upore magno. 43 Et pracepit Ulis vebementety Vt nemo id iret , & dixit
dari Uli mandcate,

mus, copise docuimus caum ; cur Chriftus alijs '

IN AP VT V*
T enentnt trans freturn maris.~[ Grace
f ii 7!%i<u> Hit **( in vlteriorcm in Dccapoli,vbi ille^qui dxmonibus liberatus erar,
(ripam) maris.
Inregienem Gerafcnorum.] t ppew iCv
yaJatvy in rt: gioncm Gadai enorum:
i cap. 8.2.8 Matthaeus ' %U -n* yfew ytytmvav , inregionem
Gergeinorum.Quar qua ra tione inter fe non dilcre-
cap. t. pent,apud Matth* urn diximus, apud quem totum
. hoc caput explicatum eft,verba tamen quxdam,quse
propria fnt Mara, obiter adnotauimui.
18. Cumque afcenderet in uauim.] Cum vellet alcen-
dere,antequmafcendiifet,vtmGalila?am remearet. n xilTe Chriftum,quta tibi ego fecerim,fed quanta tibi
Dsemonia- Timcbat enim, ne beneficij,quod acceperat,aulore
ci liberad priuaretur. Faciebat id grato animo, vt Euthymius
gratitude. exiftimat, quafi Chriftum,veIutobfequiofus mini-
fter,fequi vellet : vt idem Euthymius,& Theophy-
laus ctiam docent, timebat homo feuitiam dae-
naonum expertus, ne, qui praefente Chrifto ex fc
exicraiit d jemones,abfcnte reucrteretur. Vtrumque
e Lib, - probabile. Simul ctiam, quod Gregorius *, & Beda
notai C.17. hoc loco indicat, quamquam morale potis,qum
8c lib. 16". ] itrale cil, quia guftau erat, qum fu au is Dominus feciffet 1[>& omnts mirabantur-] Multa paucis verbis *PPellaic
eip.it. eflet,videbaturque apud fe diccre,mibi autem adbarere
PL7*. Deobonumefl lllud.quodfciam, nemo notai it, vc-
18. luiffc hominem ilium non quoquomcdo, fed tam-
quam ex numero dicipulorum vnum iqui Chri- Decapolitam fuilTe illum, de qua regione diximus
ftum. Si enim non tamquam difcipulus, fed quem-
admodum turba Chriftum fcquebatur , eum equi
voluiffet, eius iniuiTufacerepotuiifet,fieutmultialij
faciebant, difcipulus autem illius effc,nifi eo appro-
bante,admittentque, non poterat.
Cur Chri Et non admifit tum.] Magis mirum, cur Chriftusi-
ftus hune qui fe volentem non admiirit, qum curillefequi
hominem Chriftum voluerit. Huius reivnam hoc loco Chri-
in lu um
mitatum ib ; s i pfe rationem indicat, quod magis conuenire ad
non a i m i- Dei gloriam videretur, vt homo ille,qui tantum ac-
icric. ceperat bencflcium , in patriam fuam reuerteretur,
fuiique ciuibus tamquam oculatus teftis virtutum
Chrifti eius Euangclium pnedicaret, factoque in fe
e Lib. in confirmaret miraculo.Aliam reddit Ambrofiuse,vt'
Luc. 8. iadantiam Chriftus effugeret, cui tribui ab aliquo
malign potuiflet, fi hominem ceuratum, quafi
teftem fati fe miraculi , circumtuliffet. Gregorius
f Lib 6. ctiam aliam f, vt magis ea ratione eiusaugereturme-
moral c.17, ritum. , inquit, adhuc dibtiio impomtur, vtex di- dicit, non quod ante Kerum tranicendfet^ed qud
& lib i lati amomdederiomeritum rtributions augeatur. Theo-
cap. it.
phylaftus, & buthymius, vt oftenderet Chriftus, fe,
quem praefens dsemonibus liberaucrat, etiam ab-
fenremtutari pofle.
Et anmtnciailUs, quanta tibi Dominus (ecerit.] Alijso-
% cap.. 4 let Chi iltus prxcipere, ne miracula , qua: in fe fecif-
Sc 9. jo. fet, euulgarent, vt apud Matthium P, & r hoc ipb
h Velf 4). pite !\ Scimus, & illis locis, quos modo noUui-
prohibuerit,ncqtiid diccrent,fui(Te,quianolebat in-
uidiam fibi Pharifatorum concitan. Ex contrario
ergo effet,u contraria caua colhgcnda eft,non fuifle
beneficium praedicare iubebatur , eiufmodi pericu-
lum ideque nOn prohiben' , fed incitari, vt publice
diceret,quac fibi feciflet Chriftus. Alia vero ex parte
cum DecapolitasTyrijSjSidonijque vicini fmigen-
tiles client , pra-parandi , allicicndique ad fidem
erant, prardicatione miraculi.
- Quanta ubi DomifjUfecerit.] Quafi dicat, ne fis in
gratas, fed prardica acceptDeo beneficium. Ani-
maduertuntTheophylatus,& Euthymius, nondi-
Dominujfecerit,qux ipfe feciflet, fingulari explo mo-
deftise in Patrcm referentem. Etfi fortafle de feipfo
per tertiam, vt fiepe blet, perfbn loquutus cft,feque
DominappellauitjVtinfr'j&apudMatthxum , i cap.ri.;
& Lucam1. Dicite quia Dominui,\d eft egOthoputhabet. 1 cap.11,7.
Et vero fi loquendi confuetudinemeonfideremus "f^j^1'
Chrifti, PatrempotisDeura, quam Dominum, fe e Doni.
potis Dominum,qum Deum vocare folet, uum , Pa.
ao. Et abijt,& ccepit frddicarein Daafoli, quantabittemDzm
indicat Marcus. Primmeius, qui curatusfucrat, 0 et*
obedientiam, cm dicit, ^4& cajt prtdicare,quafi
dicat,fecifle,quod Chriftusilli mandauerat. Deinde
apud Matthaum m. Tertio loco, gratumeius erga m cap 4;
Chriftum animura m cri ta m iJli laudem tribuentis. -
Cm cnm Chriftus illi dixifliet, ^fnnuntia quanta tibi
Dominus fecerit , iJle non dicit, quanta fibi Dominus {
fed quta fibi feciffet Ieiis,acccpti fe beneficij non
bium agnolccnsjfd etiam nominans, atque laudans
auctor, vt Theophylaus, & Euthymius obferua-
uerunt.Quamquam ha?c verba fortalfe non illius,qui
curatusfuerat.fed Euangeliftaefunt.quid alter dixif-
fet, quidque feciffet, non eifdem verbis commemo-
rantis.Frucum etiam Euangefta praedicationis eme
hominis oftendit, cm ccludit, Et omnes mirabantur.
Ifta enim admirado fidei fruc"his,aut initium eraf,5c
D videtur non ad mira to fla , qualis nos rerum etiam,
quas nonprobamus, tenere folet, fed admirt i oui
coniuna laudatio fignificari,quemadmod.ra quos
immodicis efferimus laudibus, admirari dieimur.
zu Et cumtranfcendietlefusinnausrurfum.] F^urfum
inde venifler.quafi dicat; cum redij(Tet,vnde vene
rated eft,inGalilam,&in vrbem Capernaum. HoC
eft, quod dicit trans fretum, f t tk&lv. Tarn enim
fape diximus, inter Galila?am,& Gadarenorum, aut
Gerazenorum regionem,ftagnumillud, quod Ge*
nczareth vocabatur interieftum fuifle. Oeter,qua;
vqucadfinem capitis feribit Marcus, apud Mat-
thaeum n expouimus. n fep. 9.
7*5 P V T SEXT VMv;.

CAPVT SEXTVM.
T egreffus'mde , ab'ijtin patriamfuam : a r fequebanlur turn difcipuli* fefatt.i
#, eyfaflofabbato, cpit in fynagoga docere : 7* audientes ad- loc.V 1
mtrabanturindoflrinacitt/,diccntes : l^ndebuichac omnia fry qua- eflio*n + 44i

fapientia, quA data efl Uli: ey virtutes tales , qua permanus eins effi-
ciuntur ? 3 iVi < A efl faber , Afaria,jrater lacohiyey lo- ban. .
^* fipb,& Itda, Simonis ? e$r forores eins bicnobifcum funt} 14>
iff fcdndali^abanturin illo. 4 / dicebat tilts lejas : 6)/4 non efl propbeta fine honore, c Matte ^
nifi inpatria[,( indomofuay ey incognatiunefua. 5 Et non poteratibi virtutemvl- 1C 4 1
lamfacer, nifi paucos infirmes impofitts manibus curau^t, 6 & mirabaturpropter incredu- Ioan- *
litatem eorum, ey circuibat caflella in circuitu docens. y Et Vocauitduodecim: ( cpit eos Mac .
mittere binos , ey dahat Ulis potefiatem ffirituum immundorum. 8 Et pnecepit eis: ne- Lm^'.'i.*"
quiU tolleren t in Via, nifi ijs virgam tantum : , non panem, neque in \onaas,
9 fid e calceatosjndalas , ey ne induermtur duabus tunica. 10 Et dicebat eis : Quocum- e ket. itk
que introieritis in domum : illic manete, donee exeatisinde : 11 quicumque non receperint
> audierint vos, exeuntes inde, se un te pulucrem de pedibus Veflris in teflimo- i .>.
niumillis. 1 Et exeuntespra'dicabant,vtpnitentiamagefent: & dmonia multa eij- 4 ,
ciebant ,ey g Wigebant oleomultos agros, eyfanabant. 14 Et audiuitrex Hcrodes : ( ma-
nifefium enim faum efl nomen eius ) ey dicebat: Quia Joannes Baptifla refurrexit
mortuis:ey profterca Virtutcs operantur inillo. 15 Altj autemdicebant : Quia Elias efl. hMattb!*.'
Altj ver dtcebant: Quia prophetaefl, quafivnusex prophetis. 16 Quo audito Herodes BC#7<
ait: Quern ego decollaui Ioanncm, hic mortuis refurrexit) 17 lpfcenimHerodesmifit,acte
nuie jfoannem, ey Vmxit tum incarcre propter Herodiademvxorem Pbilippi fratris fui,
quia duxerat earn. 18 Dicebat enim Joannes terodi : i Non licet tibi habere vxotem fra i Lwit.18.
tru tui. 19 Herodias auteminfidiabatur Uli: ey yolebat occidere eum,necpoterat. 10 tic-16'-
rodes enim metuebat loannem , feiens eum viritm iuflum 0* fancTum , r euflodtebat cum,
ty auditoeo, multafaciebat,ey Ubenter eum audtebat. zl 1 1 cmdies opportunes accidijfct,
Herodes natalisfui canamfecit principibus,er tnbunis^ey primis GaiU. 11 cumquem-
troiffet filiaipfius Herodiadfs,ey falta[fit,ey placuiffet Herodi,fimulque recumbemibus,
rex ait : Tete me, quod Vis,& dabo tibi: $& iurauit ii : Quia quidquid fetieris
dabo tibijicctdimidiumrcgmmci. Z4 Qu*cmexiffet3dixi: matri fua: Quidpetam? At
illa dixit: Caput Joannis Baptifla. 15 Cumque introietflatim cumfefltnalione ad regem$
petiuit dicens : Volo, Vfprotmus des mihi in difco caputjoannis Baptifla1. 1 6 Efcomrifta*
tus efl rex : propter xufiuranum,fy propter fimul decumbentes noluiteam contriflare: ij
fed miffo fyiculatere , praeepit afferrt caput ' in difco. Et decollau'u eum in carcere. x80*
attulit caput eius in difee. Et dedit iud puelU ,& puelladedit matri fux. 19 Quo audito,
difeipuli eius venerum, ey tulerunt corpus eius: & pofuermt illudin monumento. 30 Et
conuenientes Apofloli ad lefum, renunciauerunt ei omnia, qu egerant, ey docuerant, 3 1 Et
aitillis: yenitefiorfumin defertum locum, & requtfeitepufillum. Erant enim qui \enie- K .?
bant,ey redibant multi: ey fyatiummanducandibabebant. 3 t f afeendentes in na- ".,.19.
uim abierunt in defer tum locumfeorfm. 33 EtViderunteos abeuntes,y cognouerunt mul- 1^tth' *'

ti:ey pedeflres de omnibus cinitatibm concurreruntilluc,ey prauenerunteos.^ 4 1 Et exiens

Vidit turbam muham lefus : ( mifertus eflfuper eos, quia erantficut oues non habentes pa-
florcm, <(er cpit los docere multa. 35 Et cum iam hora multafieret, accefferunt difeipuli
eius, dicentes : Defer tus efl locus bic,& taut horapraterijt .-.36 m dimitte ios, \t cuntes in m t >:
prximas vill is^ey vicos .emantfibi eibos, quos mandcente 37 Et reijondens aitillis : Date onn.i.;
Ulis vos manducare. Et dixeruntei: Emes emamiudtscentis denarys panes, ey dabin, hs
Ulis manducare. 38 Etdiciteis: &uot panes habetis} ite, Crvidete. Et cum cognouiffim,
dicunt: Quinqu, ey duos pifies. 39 ht prxcepitillis , Vt accumbcrefacerent omnei fecun*
 7*7 COMMENT. IN MARC** , 768
dum contuhcrnia fuperwidcfanum. 40 Etdifcubueruntin pdrtes per centenos , &quin-
qudgenos. 41 Etdcceptis quinqupdriibus}&duobusyiibus,intuens in calum, bcnedixir,
&fiegitpdnes,& deditdiipulisfuis: Vt ponerent dnte eos : & duospifcesdiuit omnibus.
.42. Et mdnducducrunt omnes fdturdtifunt. 43 Etfuulerunt reliquiasfragmentorum,
duodecim cophtnosplenos, & de pijcibns. 4 4 Erant au tern qui mdnducduerunt3quinque mil-
lid Virorum. 45 Et fldtimcogit dtfcipulosfuos dfcenderenduim,Vtprocdrent eum trans
freturn dd Bethfdiddm, dum ipfe dimitteretpopulum. 46 Et cum dimiffet cos, dbijt in mon-
n Matt 14. tern orare. 47 Etcumfero cj]etyeratndu inmediomdri3Cr ipfefolu/ interrd. 48 " Etvi-
** V. fo labordntes in rsmigdndo3 ( e?4f fnim Ventus contrarius en ) 7* crf quartara vigi-

hamnnclts, Venitadeos ambulans fupramare: Volebatpraterir eos. 49 Atilli, vt vi

derunt eum ambulantemfuprd mare,putdueruntpbantafmd cffer exclamauerunt. 50 -
nes enim videmnt eum, r conturbdtifunt. Etfiatim locutus ecum cU3& dixit eis : Confi-
dite, ego fum3 nolite timere. 51 Etafcendit ddios in nduim, tr ceffauitVentus . Etplus magis
intrd fe upebant 1 51 non enim intellexerunt de pambus : erat enim cor eorum obcacdtum,
o Mstt. 14. 0 Et cum trdnsfretdffenty venerum in terram Gcncdrctb,ty dpplicuerum* 54 Cum fie
34 egrei effntdendui, continuo cognouerunt eum : 55 (y percurrentes Vniuertm regionem
iUdtri, cctperunt ingrdbdttseos3qui femdl bdbebdnt3Circumfene , vbi dudiebanteumejje.
56 Et quocumque introibdty in Vicos,yel in villas, dut tates, in pldteis pone bant infrmos,
& deprecabantur eum , itvelfimbriam Veimenti eius tangerent,& quotquot tdngebdnt

eum,fdlui fiebdnt.
Huius Hebraifmi czeroplum aliud fuppcdicac nobis Pul.'
IN CAPVT VI. 71. iS ' * JIM 'Dtt? f*balhi badonti A don Ai
tnathtfi,poCui Domino Domino fcu Dco fpem,pro pofu
T cgrejfiu i>ule.~\ E domo Archifynago- Dominum Deem fpem mearn. Cuius contrarium il Ii rece-
gi, vbi eius filiam fufcitauerat aut ex runt , qui apud lfa.18.if. non feruato hoc Hebraifmodi-
a cap.j 4i.
Capernaum, vbi Archifynagogi do- cunt i:oriO 3jn VDV fchamtnu thazab maihtfe,
mum fuifle crcdibilc eft;, & ex Mat- pofuimus mendacium noftram.
b cap. 9. " " '' thso colligitur. 5. Et nonptterat tbi vmutemyUamfacer.] Miracula,
3. jVvi in patriar[.] In Nazareth; vbi educatus virtutes appllari, quodijs faciendis maxime Dei
Triplex fuerat. DiximusapudMatthumc, ex Scripture, & virtus, & poteftas oftendatur , nemo nefcit,&apud
fi~ bonorum autorumobferuatione,tripIicemChrifto Mattharum n docuimus. QuodautemdicitEuange- n 7>
tria,
cap.j. fuilepatriam^ethlehemnatiuiutis, Nazareth edu- lifta, non potuifle Chriftum in patria fu miraculum
eationis, Capernaum commorationis,& prardicatio- vllura facerc;id vidctur horrere aures.quafi non po
nis. Hoc loco eque Bethlehem, quznufquam, vt tuerit Chrftus omnia qua; vellet,& vbi vellet, face
opinor, in Scriptui is eius vocatur patria, eque Ca- re. Hic locus ex Gregorio Nazianzeno optim in- Non pode
pernaum,quiaibi erat,cmdicitur in patriam abijf- R telligitur. Inter alios modos, quibusdocet, non pof- ioSeripnirt
fe,fedfolam Nazareth intelligeredebemus, vbi eius 15 fe, aut impofllbileefle, in acris literis dicifolere, 'j""1"
d Verf.j. fratres.&fororescrant, vt dicitur infr d, & apud vruiseft, cim id facer non pofledicimur, quod fa- J*'"'1""
e cap. 15 Matthaeum*. Ita Iuuencus,& Beda intelligunt, me cerenoluimus, quemadmodmfratres Ioiph pdi- 0orat.4d
if lius, vt mihi videtur,qum Orgenes ^& Hilarius S, ctur,non potuifle fratri fuo vllum verbum pacificc Theologia
f Inca P- qui totam lud , Chrifti patriam hoc loco v ocari loqui, quia oderant ilium, id eft,noluifle,& vtChri- p Gcd.j4.
Matth.
1 Canon. in P utant. ftus ait 4, nonfotemunelusodijfeyos, id eft, nonvult: _
Matt. 1 4. Et [equebantur eum Jifciptdifui.] Hoc proptereivi- cm vos mundani fitis. Hoc modo Chriftus dicitur j *^f
detur Euangelifta dicere , vtrationemreddatquo- non potuifle in patria fua miracula facer, id eft, no- scripmra
modpotuerit Chriitus, Apoftolos indead prardi- luifle propter eor hominum incredulitatem,quam fre^uens.
candum Euangeliumin Iuda:am mittere,quia nimi- vtexaggeraret Euargelifta, maluit dicere non po- q loan. 7.
rum fequuti eum fuerant in patriam euntem. tuifle, qumnoluifle,vtindicaret, Chriftum impe- 7-
. EtfaSofabbato.] Cm dieslbbati venifTet,qijo ditumquodammodfuifleincredulitate hominum,
folebant Iudaci ih fynagogam congrcgari,videfupr quominus poflet facer miracula,uec per ilium, fed
h cip b. Qyjritur quibuidam,qu5obrem voluerit Chri- per auditores ftetifle,quo minus ea facerct.Nam cm
. ftus in patriam fuam ire, & infynagogisibi docere, duo ad miracula facitda.nonquidcmneceiTri, fed
cm feiret, neque doftiinam fuam, neque miracula tarnen conucnientcr requirantur, potcntia m fcien
i VerCs. ibirecipienda, vt infra dicit Euangelifta '.Refpon- te, fid es in patiente,cm alterutrum eorum deel,di- Id fieri Don
4. 5. dent Theopnylac~his,& Euthymius, ne vllam genti- cuntiir miracula fieri non pofl, vt excodem Gre- pofledicu
libus, ac popularibus fuisexcuitionis relinqueret gorio Theophylafus,& Euthymius adnorauerunt. turqUo<1
occafioncm, difturis fortafle, fi ad eos Chriftusnon
vcniict, futurum fuiiTe.vt fi venifler, crederent.
Hebraif- ..^drr.irabanturin tlocbina .~] id eft, admiraban-
mus, tur eius doftrinam, Hebrarorum * phrafis, qui pro uenit, nondecet, vtlugeant, vtieiunent. Hoc etiam
Wal if i. accuiatiu,ablatiuocum praepofitione 3 betb, in,vti modo hic locus potcft intelligi, vt dicatur Chriftus,
1 Vfque adfoi^n^vt K> KioUamulari in malignantibus, id eftmali- non pofle facer miracula, quia non expediebat, non
i gnantes. Quae fequuntur1, apud Matthiumro expo- eratiuftum,vt fiiceret,queadmodum,fi arquus iudex
cap. i).
45*. fita funt. homini-aliquid i iniuftum poftulanti rcipondeat,
non
 769 CAR ^ DE EXTREME VKCT. SACRAM 77e
nonpoiTura tibi conceder. Hoc enimmodo ip e A eademdeciuimiratidicuntur1. St mirabanturludai I loo,7i
Chriftus alio loco lignification poflef hlijs Zebe- dtcentes: Qjtomodo hie litera*frit, cm non didicerit ? Hoc ijV
djci conccdercjVt alter ad dextram,alteradfiniftram ipfura colligitur ex Luca; nam cm dixiffet,Nazare-
iiam lderct , quia iuftum non erat,quo tempore id nos Chrifti doctrinam miratos fuifle,addic etiam di-
poftulabant, federe, inquit, ad dexttram meam, yd fid- xifle eos; nonnehiceliuslofeph ? quafi propteremi-
' ram,nonemeumdaiKyobis,infr(i:i,SiApudMitt\ixum rarentur, qud quem filium Ioiph eue arbitra ban-
'0C*P ' . Sic hoc loco dicitur, miracula facer non potuiTe, tur, tamdoftc.tamquedifert loqui Vidrent, cum
b cap. 10. quia aequum non erat, vt ingratis,& indignis homi- cirem, numquam literis luduiflc.
13. nibus eafareret, vt Theophyla&us interpretatur. Alia qui dim Marco, & Matthaeo pratermifla
Voluit enim Chriftus earn tenerc regulam , quam fcribit Lucas %vt Chriftus dJxeritj^oMf^rrftowi Vtrf.tj
Matth 7 difeipulis fuis ipfc tradiderat c Kolite, inquit , fan hancmtUtudwem, "Medice curateipfum, quanta audmimus *4-
c( ' ' Bum dart cambas, eque mittatis margaritas yeras ante facta in Capbarnaum , fac& hic in patria tua : kirnen died
forcos, nefin conadeent easpedibuifuis,& conuerfi difrum- vobtsjjuia nemopropheta accepttu efl inpatriafua : Se Eliam
pant yos. Notauit Orgenes d,Matthxum,& Marcum non fuifle milium in patriam fuam, fed in Sarepta ad
la Matt. tjjjjnTe, non pode Chriftum in patria fua facer mulierem viduam.Etmultosfuifleleprofosin Ifral
'chriu* miracula, vt fimul tarnen docuerint, fecifle aliqua; fub Elifaro Prophetajneminemqueeorunyiifi Naa-
pa- dmil\cx:Et mnfecit ibiytrtmes multas,\ndicins pm- man Syrummundatum fuifle: omnes fynagoga it
fimircuU cas quidem fecifle, fd tarnen aliquas, hic autem, ni impletos fuifle , furrexilTque, & extra ciuitatem il-
htcK fMCos fimts iitf^tis manibus curauit : nimii um,vt in- lam eiecifle,atque in montem duxifle,vt inde praeei-
mi . tc]j[jgCrcrnu5) qUi aiqiia ibi F<?cit miracule, plurafa- pitarent, quxeumadeum perueniemus locum, fi
cere potuifle, i eius regionis homines meruiflent. Deus iuuerir, explicabimus.
Exiftimant Beda,& Thcophylaus,ide Chriftum Et circuibat caflellaincircuitudocens.] Relicta ciuitati
apudincredulospluramiraculafacerenoluiffe,vtil- patria ingrata fua, concionabundus omnes circm.
lisparceret, nef? plurafciflet.noncredentesinex- pagos obijt, non loci, fed vtilitatis hominum ratio-
cuibilcs omnineflent,quodtammultis, tarnque ncmhabens.Vtile,vtThcophyla<tusadmonuit,c-
rjuiTjvcn magnis vifis miraculis credere noluiflent. Multo cionatoribus documentum,vt non tarn frequcntiam-Cohcr*-
ntnonfi- mihividcturprobabilis, iuftitia id potis, qum ciuitatum,qumindigentiumverbiDeipridicatio- I*"^,--
cciit mira- milcricordia fecifle Chriftum, vt miraculis indignos ne, illdque auid recipientium flutemquxrant; aus dai do-T
tob fuit miraculorumpuniretpriuationetficutnoncredenti- quales plerumque ruftici , & lmpliccs homines cumentum,
"A bus apert,& fine vlla parabola loquenti,loco poena: funt Fecit Chriftus,quodipfedicipulis fuis faciert-
in parabolis loquebatur, vt videntes non vidrent, dum prceperat nQuicumquemmrectperit yosjieque an- n Matt. le*1
iMatib.ti. & audientes non audirent, neque intelligcrent c. dieritfermonesyerosjexeunttsforai de dome,ydciitate;tx~ 14.
. Hanc rationem reddit Inuencus F. cutite pttluerem de pedtbusyeflrts,Sc , Ctim autan pofequtn- o Verf.130,'
fLib..hiit. TAlbus indxgnans prettfua muera Chrius. turyosinciuitateia,fugite inalianr.
^Choilvs mfi piucos nfimos impotis mambus curauit-] Nifi, 7. Et yocauit duodeeim.] Quos iam Aportlos defi-
quibmil pofuitnofterinterprcs,protantum,ficutctiamGrje- ghaueratP,illicvocauit,vt Apoftolosfacerer; hc,vt p a_
tacvb.in ce a ft pro {xepar. Correio hace eft iuperioris od prxdicandum mitteret. Vocauit autem nuncad 13,
.fairiap- fententis, ne quis exiftimaret , impotentem fuifle fe,vt eos inflrueret in viam,illiique poteftatem daret
nuit. Chriftum, aene volentem quidem miracula facer eijeiendi da?mones, aliaquemiracula faciendi. Nec
potuifle.vt paulo ant ex Origenemonuimus. Vide- enimant, hancillisdederatpoteftatem, vtdoui-
tur Euangclifta fingulis verbis miracula ibi fafta ex- mus<.Adhocvlquetempu,s)Chriftusfoluspra?dica- q cap. j;
tenuare voluiflc, & cum igrotos, qui curati lunt, uerat,& quafi Euangelij campum profeiderat: nuftc ij.
paueos; & cim non blo verbo, fd impofitis mani- matura iam mefle,meflbresmittit;vt ait Ulis r, Ego mi t Ioan
bus quafi vi curatos fuifledicir. Nequc enim du-D yosmetere,qmdyosmnlaborats^lijiaborauerunt,&yosin ,g
!

f
f| Matth.s. perfpicitur S. Verbum fine fuppofito ex Hebraeorum idiomate, vt
j* Et mirabatur propter incrediditatem eorum.] Sufpicor frpe monuimus; inteliiguntur autem illi , quibus
hace verba : Vropter incredulitatem eorum , non efle con- Apoftoli praedicabant, illis enim dicebant.vt agerent
iungenda cum proximo verbo, mirabatur, fed cum pnitentiam. Docethis verbis Euangelifta fecifle ,
prJccedentibuSjC'' nonpoterat ibi virtutcmvliamfacer, Aportlos, quod Chrifto facer iulifueranr, fimul
Vt verbum, mirabatur, parenthefi legatur, fenffque etiam, quae pnedicationis materia fuerit, exponit
t , & non poterat ibi virtutera vllam facer propter Hsc enim vbique, fiue Ioanncs prunim, fiue Chri-
incredu!itatemeorum,idequcmirabatur.Sicenim ftuspft, fiuepoftrem Apoftoli pnedicant. Prima 0,;4
linp.i). "pud Matthxum" verba iunguntur, O* nonfecit ibi vox eft Euangelij, vt homines pnitentiam a gant: materia
j' virtutesmultaiptopterincredulitatem eorwn. Et fi Euangc- regnum enim cjrlorum appropinquare n.Keque ma- predicatio-
lirta diccrevoluiflet, Chriftum eorum incredulita- g teriam, formamque prardicandi i Chrifto praeferi- nif-
tem miratum fuifle; nondixiflet, ibuvi*>t * nv ptam Apoftoli mutaucrunt, qud Chriftus apud B ^*l,b'f
vtsicu, led i3nvfM^t - ,a* vtSv. Qnp autem Mattharum eos mittens dicat , Emes pudicate,di- fp cap'^
modo Chriftus, Deus cm eflet, mirari potuerit, centts^ quia afpropinquauit regnum calorum, 5c apudLu- xeap.10.7
iapl.to. apudMatthium 'docuimus. cam , Et mit illospradicare regnum Dei ,&fanarein- cap.s-. '
ap 4.1T. Vidctur Lucas ^ quiddam dicere huicloco con- firmos. Vtrumqueenimpraedicantes dicebant, & pot-
j^mo<le trarium, T mines, inquit, teimonium iliidabant,ry mi- mtentiam agite, Sc appropinquauit regnum Dei, ficut dice-
Matra- rahantur in verbis gratU , qua procedebant de ore ipfius, bat Ioannes z. Sed vnus Euangclifta partem vnam, Matth. jV
rnoadi- quodvidetur,nilicredentibus, fierinon potuifle. alij aliam recitauerunt. Voluit Chriftus,&ipfe vti,& *
. Caeterm admiratio ilia ,& teftimonium non erat vt Apoftoli difcipuli fui eod exordio, formque
fidei,fedfcientie, eque enim teftimonium lli da- eadem Euangelij prsdicandi.qua Ioannes vlusfue-
bant,quod promiflus eflet Chriftus, fed quod bene, rat, vterentur,vt confirmarer, fe efle eum cuius pra?-
doctcque,8 eloquenter in fynagoga doceret: qod eurforille fuiflet. Nam & apud Lucam ' cum Se- cap.te^
m agis admirabantur, qud putarent eum filium ptuaginta duos ad praedicandum dilciplos mit-
efle i abri, & feirent Uteras non didieifle, ficut Iudxi tic, eamdem illis prxdicationis prxicribit formam

 77t COMMENT. IN MARC. ^ 771
Seite , inquit, dppnpinquauit in yos regmm Dei. A naturali olei proprietatecurari? Non folemus ad Cr
. Et yngebant oleo multos *gros, <jrfanabant.] Multi gnificanda,qua oculis ceraimus, vti fignis Non vte-
Latini cdices corruptlcgunt,/<<<*<7fw>-,nonnulli banturoleo,inquiunt, Apoftoli,vt anitat miraculo
corruptiiifjp^W, vt oleum fanafle agiotos intclli- conferri fignificarent,fed vt declara rent, non fua,fed
gatur, quodetli verum eft, hoc tarnen loco non di- Chrifti virtute fanare morbos. Iftud etiam dicitur
citur Grace eft ibt&.mvov,[anabanti\ia. Aportlos abfurd; n eque oleum id poteftfignificare,aliena
referatur,quamqum fieri poteft,vt oofter interpres virtute curationcm fieri, & poteft fignificare contra-
legerit, tt&imvovn, fanabantur. Qnodautsm Apo- rium,ncquepropria,nequealiena,fed naturali ipfius
ftoli dicuntur vnxifle,& fanaflc multos,non licintel- olei virtute fieri.Deindefi ea decaufa,oleo Apoftoli Apoiloli
ligendum eft, quafi aliquos vnxerint,& fanare ten- vfi fuiilent, non folm in curandis morbis, led in car oleo
tauerint.quos non fnauerint,fed tantm fignificatur omnibus prorfus perficiendis miraculis vfi fuiTent. vtntur.
eos, quos vnxerunt atque fan*runt,fuiflc muks, vt N cnim minus cueniebat, vt alia miracuh, qum
Cap.i.j4. prafimilemIoquendimodumcxpofuimus.Hoc morborum curationes oftenderent, fenonfua, led
& cap.). 10. loco agendum non folm contra hareticos, qui per- Chrifti virtute facere.Et fi vtrumque oftendere con-
proliia tinacitcr contendunt, hic non efle fcrmonem de i- uenicbat,melis id poterant verbis oftendere,decIa-
d^Exuema cfamento CJttrema: Vnctionis : fed etiam contra rarque,qumoleo,quemadmodmfeciflelegimus
vudiene quofdam Catholicos, qui pene idem videnturdo- Petrum , ^rgentum^ Or aurum non e mihi : quodamem Aft.}.*,
cere, quos tarnen magna ex parte anas nondumno- babeo, bec ubi do. In nomine hfu KlaremfurgtyO" ambula.
uas experta harefes excufac Qijid autem iam atti- & Paulum c, Tmcipio tibi in nomine lefu Cbrifli exire ab c
nebat, vigente iam Luthcranorum, &Caluiniano- ea. Pratcre fi hancobcauim Apoftoli oleum ad- lS'
rum hareli, quoflam Au&oresdiccre, fcriptque hibebant, cur alij Chriftiani, aique dilcipuli, qui
mandare:oleum iftud ab Apoftolis non tamquam la- Chrifti etiam virtute morbos curabant, non adhibe-
cramentumad fanandos nimos, fed tamquam me- bant? Neque enim foli Apoftoli, vt& Scripturad,& d i. adCof.
d.camentum ad curanda corpora adhibitum fuiflc; experientiadocet,curationisdonumhabuerunt: at- II-
neque hie dcfacramcntOjquo nunc Catholica vtitur qui iblos Apodlos ol.o viosfuifle. Curergo,roga-
Ecclcfia,extremaVnc"tionis agi -Quod idem Luthe- bit ahquis,nullum,Chriftumgrotum adhibito oleo
rani,& CaluinianidcccuAtnon negamus (inquit) curafle,legirnus, Apoftoloslegimus,nifi quia ideo
' nos,eife facramcntum. Vbi ergo facramen tum eft, fi A poftoli oleo vtebantur,vt fignificarent, fe non fua,
hc non eft ? aut cur hie nein, li alibi eft ? Enimvero fed Chrifti poteftate curare morbos-Ifta quidem ra
qui hic de facramcr.to extrema Vnftionisaginegat, tione, ne baptifmusquidem facramcntum crit, led
ad tollendum hoc omnino lacramentum, autmali- aliena iymbolum poteftatis. Nam neque Chriftum
gnc,fibireticus- auti*nprudenter,fiCatholicuseft, quemquam aqualegimus baptizafle, quin legimus,
graehim facit. Quid cnim aliud eft facramentum, non eum, fed Apoitolos baptizafle*. Non ergo me- eToaa.4. |
conccdc-niibus ctiarh'hereticis^ifi externa caremo- dicamentum erat, fed cxremonia. *
nia Cbriftc inftituta , tamquam ordinarium reme- Videamus nunc, an Chrifto inftituta fuerit. Pri- Fuit
diumfaltis anima nimirum externa erat ca- mm quis credat A portlos non iuflos Chrifto - cxremonia
remonia, qua? c*trinccusadhibcbatur. Nam ficut remoniam vllam in faciendis prafcrtim miraculis a Cknfte
vifibilis aqua, ijs qui baptizantur: itavifibile oleum vfurpafle, vbi potcrateorum tcmeritatem non fe- intituM-
agiotiiinfundebatur. Negantaliqui,fuiiTc caremo- quutus efFeftus argucre? Deinde quis non vider,
mam, quamuisres fuerit viibilis,& externa, quod voluifle hoc loco docereMarcum,fccifle Apolllos
folummedicamentumefleputent, medicamentum in ilia fua legatione, quod Chrifto iuffifucrant? In-
Fuit carre- autem, quamuis vifibile fit, caremonia non fit. Hocjj ter alia autem qui eos fecifle fciribit, ait argrotos vn-
mo nia.non primo loco refutandum. Quaroigitur, fimedica- xuTc oleo, id ergo vt faccrcnt, Chrifto illis prafcri-
meica- mentum tantm erat, cu r ad omne morborum ge- ptumfuerat. Denique, fi Chrifti inftitutio non fuif-
mcDtuiu. nusadhibebatur? enim eadem omnibus curan- fet, numquam lacobus f tam afleueranter prarcepifi ( Cap. $.
dis moi bis medicina opportuna eft, id plerurnque, it, vtid presbyteris Apoftolorumin hoc officium
qii3E vni prodcft.alteri nocet,& vt ipfi inter femorbi fiiccefloribusobferuaretur:JJrwMrr (inquit) g Vcrf.14.'
contrarij f unt : ita oportet remedia morborum efle in yobu"1. inducatpresbytres Ecclefia>r oientfupereutn -
contraria.Deinde,quorfum Apoftoli medicamentis gentes eum oleo in nomine Domini. Non negant bochare- 4
vfifuiflent? enim medicinam, fed Euangelium tici, neque Catholicorum, quod feiam, quiiquam;
profitebantur, mifsique Chriftoerant, poteftate fed negant ideo hanc vnftionem inftitutamfuifle, vt
donari miracula faciendi, quibuSjquampradicabit, eflet facramentum , nam & manusa?grotis iuflitim-
dotrinamconhrmarcnt.Anmiracula ita facer con- poni k, & ipfe imponcre blebat, vtfupr',&infr s, h Mar. .
4 ueniebat, vt qum maxima,& qum illuftrillima, an 5c apud Mattharum1. 1.
ita,vtnemiraculaquidemefle viderentur?Sioleoad Hocad tertiam partem definitionis pertinet,an ' Verfj. ft
curandossegrotos vtebantur, videri profeflopote- ita inftituta fuerit Chrifto, vt eflet ordinaria animx **'\ i
rant, aut nullo miraculo,fcd medicina: arte, aut mu- medicina. Minime, inquit Caluinus, fed vt quamdiu ' *3*
to cert minore miraculo. Non ergoadfananda fo- in JZccleliaduraretcurationisdonum, eius fymbo- 1 cap.?, ?,
lm coi pora,fed ad curandos facramto potifllmum lum,& comes eflet. Cur ergo , vt ante diximus, non *J.
animo agrotos vngebant. Aiunt fuiflc quidem me- omnes qui donum habebant curationis, ea vteban-
dicamt tum.non natural e tamen,fcd diuinum, quod tur caeremonia ? Cur Apoftoli ipfi non in omnibus
imprefla quadam Chrifti virtute morbis curaret, curandis agrotis vfi funt? Nam claudura quidem il-
idcqcmiraculi fpeciem non minuifle; adhibitum lum,quem Petrus ad portam tcmpli fanauit,olco noa
enim fuifle , tamquam fignum finitatis corporis , vt vnxit m. Cur mortuos quos iufeitabant, non vnge- m a et j.'
' 1 " ' *' ' """ 6.
fi^nific3retur,quemadmodm blent mediis cor- bant? Nam Petrus puellamillam, quam in libro
pora oleo recreari : ita ab Apoftolis morbis curata A&orum , nee Paulus ilium adoleicentem , quem n^c*P'9
fuifle virtute giatiaqncdiuina,qux foletinfacrisfa- exanimatum fufcitauit , vnxifle dicitur. Curdeni- * ft to~
pcliteris.olci nomine declarari.Quid eiufmodi opus que lacobus eacarcmonia non omnes, fed Ecclefiae IO,
erat fignn,eum fe-quuta ftatim fanitas fidem facerct > presbyteros vti iubet, fi Chrifto non ideo inftituta
quam potcrat quidem oleum non augerc, fedabro- erat, vt verum facramentum, & ordinarium animas
gare,cxiftimar,tibushominibus, qui oleo adhibito rcmedieflct ; ImpofucratChriftusagrotismanus,
argrotos fanari vidrent, non virtute vlla diuina, fed oleo eos non vnxerat : iubet lacobus, presbyteros,
 77? CA?. VI? DE EXTREME VNCT. SACRAM. 774
v.,gcie , manus imponerc non ubet. Cur A 14. Et audiuit rex Heroiei. ] Nomen &famam
qn'ae , mil (ju.i mi'iuum impofitio lacramcntum Je iL , ve ftatimexplicat Euangelifta:TO4wi/f/r*iwi>jn
iiic:at, led cuerna q.:rdam cxiemoma ad tempus faclum t nemen eis, Sc Matt hxus', Sc Lucas Toca i Cap.14.tJ
vmrpica ; vnecio verb icramcntum ciat , quo (- hxc h.ftona, qux 1 urucur.apud Macthxum expofi- Cap.?.?.
l;s . pafoyteris admindlrari j ta eil. * Vique ad
Prcfbyteri Nam quoa hxrctici foient diecre , pttbyteros jo. Et conuenitntts. ] i, & congtegantur*" ,0*

abeamus, refcl poteft. Cur enim cm de vnebone hue illuc in varias ludxxpartesad prardicandumddli...
loquitur.folispuibyterii fieri ubet : cmvcrb de patos.
o racione , omnes alios pro alhs orare prxci- Renuntiarunt ei tmnia , qna entrant, ejr docuernt .]
pic , nifiquiarrafbytercsfaccrdotesintclligebac, Narrauerunc ei, & qua: docuillenc, &quxmiracuU
qiubus lolis poterri vncbonemlacrarnencumadmini- fcciTent. Veibum enim mim facer abiblut pofuit,
lrari ? Habcc Se ipiritualem promiflioncm , id eft, pro facer miracula, vtapudLucam &in Actis , n CaP >7
animx curationem annexant , quod maxime foient iu Prxceperat illis Chriftus , vc doceixnt, & doftri- _ v'ff'f'1"
facramentis hxrctici requirere. Etfi in ptccaiis fuerit nam miraculis confirmarent , fupr * , Se apud Mat- q Cap'10.
.. (inquitlacobu* k) rtmitttnturti. Itaque re& Chry- thxuml,& Lucamr. Vcriufquerei reuertentes ratio- 7. *
Lib. i de follomus c , ex eo loco probat habere facerdotes nemilhrcddiuit. Quam ob caulm,icertum. Pieu- r Cap.^.t.
facctdctio. poteftatem, per facramenta peccaca remictendi. Nec quccamcindebfacumpucant,qubdxquumfucrir,vc APolion
Exir.nj . ver vllum fuit vnquam ab Apoftolis , feculum , qu illi, quo miffi fucrc,racionem lux redderenc leeatio- 1^.4
TDii'OtUlt r L f el _J .. 1 . rt 4uac cgctl*c
omnibus noa Pro vero "cramenco habitum ruent, vt ex - nis. Datumetiam concionacoribusexemplum , vt iichriftora-
bailis pro ^ern Chryfoftomi loco, & ex Innocentio I. d&ex quid condonando boni egerint , id acceptum rfrant tionemrcd-
fcumcDto Beda e, tum etiam ex mulcis vcfcrum Conciliorum Chrillo. Hieronymus , Scrabus , Theophyla&us. didtrunt.
kibita. decretis petfpicuum eft. Idquidemccrtc,& vc illi facerent,xquumfuit; & vt,
catiuni ^C tunc' inquiuntnonnulli, nondum Apoftoli la- noscos fecuTecrcdamus, quia facer debuerunt, ma-
iulpile. cerdotes erant , & non poterat facramentum ab aliis gis xquum cft. Stdakam etiam fufpicor fuifle cau-
t dari , qui m facerdotibus , & illi ipfi non baptizaros lam , Ii licet ex exemplo conieduram facete. Redi-
rWloco, tanrum, nec olm moribundos xgrotos , fed omne bant legattone fu gaudij,animique plein , quod res
iioCom- xgrcomm genus, caceos, mucos, debiles , cclaudos ex votofuccefilet : itaque in Domino quidem glo-
. - v,1gcijaH[i lactamencum autem vnebonis , nec non- riantes, fed gloriantes tarnen videntur, quaequedo-
' dumbapdzatis, Dec aliis, qum moribundis dari po- cuilfent, quxquc fccilfent miracula Cmifto renuii
terac. Muor quofdam Auores cam leu i inretanci tiare , quemadmodm Sc feptuaginta lili duo apudfCa_ j
moment!, vera communique fententia di ffidcre, Sc Lucam {. Exiftimat Beda Apoftolos non fo!m,qiyt l7.
Chnfto legis auclori legem imponerc. Potuit enim, ipfi fecilTcnt , docuiflentque , verm etiam , que
qui legem tulit, pro fuoarbitio lege vt.;. Nam&vc Ioannes paflus fuilfec , quafi ignoranci Chnfto rc- .
. ; ', foil eerdoecs bapeizent nifi aliud neceffitas poftu- nuntialTe, deeeptus, vtopinor , verbis Matchzi r C f.z*-
let> praeeeptum ell Chrifti, qui folos uflt Apeftolos Et sfcendcntei dtfcifuli cw tuUrunt corpus cuts, dr ft-- *
baptizare, & ex illis ipfu vnus D. Paulus affirmt , fc fttrunt Hind, vtritenttutHntiaHt/wit Itfu. Non
hon ad bapeizandum , fed ad euangelizandum mif- enimdicit Matthxus, Chrifti difeipulos, fed Ioannis,
fi.Cor.17. fum C(I * , & legimus tarnen Apoftolos, antequam D deeius illi morte renunciafle, quod idem ex Lucama-
)od.4.i facerdotes fafti tirait , baptizarte S. Quia enim ra- nifeftum eft : prxterquam quod Ioannes multo anc
none docenc, Apolllos, ut hondura baptizaros, aut fuerat occiis, qum 'ad prxdicandum Apcftolimit- ,
omius generis xgrotos vrtxjfle ne vilo difcrimiiie, terehtr , vtapadMatthxumudiputu:mus. Itaque u Cap.14,
cmimilo idSetiDturx exemplo probare poffin , & non pterant a prxdicaronereuei tentes, qua ,,
nos exemplis pbilumus probare contraiium ? Nam nouam , mortem Ioannis Chrifto renuntiare. Qux
certc Pctmsclaudumillumnon vnxit , quem ad por- reliara ht vfque ad finem huius.capicis , apud Mat-
bA.j.*. tamtcmpli fedentcm crauit b. ' ' t". ' thzum declaiauimus. '

CAPVT SEPTIMV M.

conuen'tuntdeumphdrifti , &tjiam t Seriis , venientes l Ierofuhmis. 2 a

ittm vidtflcnl quefdm ex dtjctpults etus Cmmunibus * , id e(, non lotis^ mtnducare
j>4ties^ vttttperaucrunt. 3. Pharijti entni, -fimaes ludai , miett ro lauerint , non
manducante tentmes tradithnemfentorum. 4 a foro mfi batis^entur^ non comednnt :
1 multa fnf, tux tradtta tnt illis, feruare bapttfmata caiteum, & vreeorum, ejr tramtntetiim, fjrle-
forum. f. ti interrogabant cum Pharifii,ty Scrtbx: Quart dtfcipuli tut non ambulant tuxta tradrtronem
j . feniorum, fed commumbus manibm manducan/ ? 6 At iUe /pondens dixit eis : Bene frophttauit
fAM b dcyobishjf>ocrttts,cu:fcriptume : Populus hiclaliis me honort, autnn eorum ionge ejld
mem 7 ! nvanum autem me colunt^tticentes doclrinav^ prfta hornmum. 8 Rtlinejuentcsemmman^
t iIO(jiie datum Dei,tfnetis traditiontm bommum,bapttfmaU vrceorum>& ealicumzrya/iafinnlia ha fucitis muU
ta. p ttdicebat tilts: Bene irrtfiuvfacitis pitetftum Dei,vt traditionem njeflramJeruetis. 10 Moyfes enim
|<1 dieit : Honora pattern tuumt & matrem tuam. it d G^maledixtritpatrt^ vtl matriymorte moriatur.
'bn.i. Vos autem dteitis : Stdtxerit hemopatri,autmatri,Corban,(quode dojium) quodcumque txme tibi
"0 10 [,- U ** vtra nen Jitnittitts turn quidejuamfacete patri fuot aut matri. 13 Rtfcindemes verbum
Mitih.ij. Deiptrtraditiontmveram^qua^traJtdisiGrmiliabuiunodimuitafacitis. 14c it aduoeans ite-
" rum turbam , dicebat illis : Judtte me omnes, inteigitt. ij Hihileftextra homintm, & mtrotens t
Maldonac. in Euang. Tom. I. 1 - Kkj
 s

775 M M E N T. I N MAR 77*

tum, quodpoit eum coinquinare , fid qua de homint f>roce dun t, ilia funt, qua communicant hominem.
1 6 Si quit habet turcs aumndt, audiat, 17 Et cum intreiet in domum turba, interroga bant earn difii-
puliente parbolam. l8 Et ait tills : Sictjr vos imprudentes tis ? " inteigit, quia omne extrmfecttt
tntroiens in hominem, non poteeum communicate. /9 Quia non intrat in ', /edinventrem vadit,
ejr in (eceum exittprgans omnes [cas. 1 o Dtubat autem, quoniam qua de homme exeunt', ia ~
f Geo.*, f. fficant hominem. i f Abinttu enim de corde hominum mala cogitationesprocedunt, adulteria ,fornica'
1ionesy hornut did. 2l Furta, auarttia, nequitia, do/tu, impudtettia, oculta malus, blafphemia , fuperbiay
g Una V-jnlfitu. 2\ Omnia hacmalaabintmproctdunt, ejr communicant hominem. . g Et inde [urgent abtit
1 +' in fines 7yri, & Sidonis : & ingreflut domum, neminem voluit feite, & nonpotuit latere. ij Mulier enim
flatim, vt audtuit de , cuino filia habebat fpiritum immundum, intrauit, ejrprocidit adpedes. 16 Erat
enim mulier Gentility Syrophcenijfagenere. Et togabat eum,vtdamomumeticetet de filiaeiw. 27 jQui
dixit: Sinepriits fatutati filios mone enim bonum fumerepanem filiorum, & mittett canibus, 28 At
illa rebondit, ejr dixit tili : vtique Domine, nam tjr catelit comedunt fub menfa de micis puerorum- 29 Et
ait tilt: Ptoptethunc fetmonem vade, exiitdamontum filia tua. 30 Et cum abiijfet domum fuam,in-
utnitpuellam iacentem fupra ledum, ejr damonium exiijfe. 3 1 Et itetum extent de fintbtu Tjri.ventt pet
' "* 9' Sidonem ad mare Galila intet medios Decapoleos. 32 h Etadducunt ei futdum, ejr mutum, ejr depreca-
Luc.11.i4. bantuf earn, vtimponat Uli manum. 33 Et apprthendenseumdc turba feorfum, mit dgitosfuosin au
ricula* eins : ejrexpuens, tetigillinguame'm. 3+ Etfujpiciens in caelum, ingemuit,^ ait : Ephpheta,
qnodeft,adapertre. 35 uatim apetta funt autes eius,ejr folutume vinculum lingua cius^ejrloqueba-
batur rede. 36 Etpr*cepitiQis,nccuidicerent. Jguantb autem eispracipt >bat, tanth magis pluspradica-
bant. 3j at to amplius admirabantur, dicentes, Bene omniafecit : ejrurdosfecit audire, ejr mutos loqut.

ta, Sc munda , qubdliceatea ab omnibus

~ communiter,& Iudarii, & Gcntilibus, Sc mundis, Sc
IN CAP. VII. immundis contretari. Elfi mirum videti poteft,
magis in nouo , qum in veceri Teilamento , Sc magis
Tconueniunt ad cum. ] mutipty o&c u- Gratc , qum Hebraicc , auc Sytiac loquentes au-
tir ,ejr cengregantm adtum. Noneomo tores facros, ca vti phrafi. Quia ergo Pharifxi in
do, quo Aportlos congregaros fuifle di- lotionemanuum non iblm corporis mundiciem, vc-
xerata. Narailligratincabundiad Chri- rm animictiam fanftitacem conlillcrc pucabunt , il-
ftum conuenerant , ifli calumniabun- Iotas manus communes, id eil, pollutas, prophana*
di , quafi manu facta cenfpirantes illum circum- minimquefanctasappellabanc. I Ilotas autem, non Illots ma-
dant. quocumque modo manus reprehendunc ; neque nu* Apofto
Venientes ab lerefelymis. ] Hoc aut alteratra, aut enim vere fimile eil Apoftolos tarn rufticis fuifle mo- Iorui? 1**
vtraque fortaiTc de caufa videtur Euangelifta notauif- "bus , vt fordidis omninb manibus eibum fumrent, j^?"1
fe, auc vt Pharif2orum, & Scribarum in calumnianda fed cas tant m , qux non ex maiorum ritu , religio-
dodrinajVitqueChriftitudium.diligentiamquc de- nque lots 1 , non foltn fordibus , fed ab
cl.u'arct,i]uivtcum,eaptaaliundeoccafione,ncculare g omnietiam contau prophanarum rerum , quales
poiTent , Icrofolymis vfque in Galilxam vnrant, erant mules ex lege Mofis, & Pharifxorum tradi-
(eatamende caufa venerunt,. neque enim poiTumus tionibus innumerabiles. Ritus autem erac.vtTheo-
decorumanimisiudicare) aut, vttationem tacite red- phylacbs adnotauit , vt ad cubitum vfque laua-
deret cur tila potius Phariffi , & Scribs, quam qui reotur.
in Galilza erant, aufi fuerint Chrilum reprehender: Manducarepanet.] Notum,omnem apud Htbro
quiacum Ierofolymitani eflent, vndeomnis legis, Sc cibum onb Itchem paner appcllai i. Plurali autem,
traditionum feientia petebatur,Dlus autoritatis,liber- vt mihi videtur, vfi iunt numero , vt non actum vnum,
taiifqueprziumebant. HzchiltoriacopiofisMar- fed quotidianam confuetudinem fignificarent , qua-
jnuio^ qum Matthzob narratur, Luca verbprorius fi dicerent , nort imel 'tantum necefltate aliqua
prstermittitur. compulfos , fed femper eos illotis manibus vcfci ib-
Et cum viiiffent aufdam ex difeipulis tius.] Quid 1re,
fi omnes id faciente vidiiTenc ? Non debucrunt, *.\ \^yA^.ri%^ ineufautrunt. Poteft
3uod omnes difeipuli faciebant, vitio verter magi- p hoc velad difcipulosrefeiri, vt Theophylactus refert, 1 ' '
ro, quanto minus, qubd non omnes, fed aliqui fa- quafi non Chriltum Pharifsi, fed cius difcjpulos ac-
ciebanc , et li non arbitror , ideb Euangeliftam dixiiTe eufauerint ; velad Chritum. Mihi in Chtiftura , Sc PhatiM
quofdam, vt indicaret non omnes, fed aliquostantm difeipulos videntur ( ; nam etfi non dicunt>;.non foIui
Chrifti difeipulos , folitos fuifle lllotis vcfci manibus, quarc tu communibus manibus panem manducas? fed Chitftum,
fed potius , vt innuetet, non omnes, fed aliqos tan- quare difeipuli tui ? tarnen Chrilum in difeipulis po- |om. -
tilma Pharifieis vbs fuilfc ita vefeentes, idque litis tis, qum difeipulos ipfosaceufarevoluerunt, qua- tt&baot.'
fuiTc hominibus ad calumniandum paratis, vt inde fi ab docti client , maiorum iuorum contemne-
occafionemarriperent , non folm difeipulos omnes, re tradiciones. Neque enim aduerfue difeipulos,
id ipfumctiamChriftumaccufandi. Necemmcre* fed aduerfus Chrilum , odium ipfos, V inuidiafli-
dendumcl, alios hrifli difeipulos illam Pharixo- - mulabat. \"-
rum de lauandis manibus craditioncm confueuifc fer- }. Pharifai enim , & omnes luda*.] Rcddit cau- ,:-
uare , cm dm iam verfari cum Chrilo, ignorare non fam reprehenfionis ; & Pharifzi Iudsi erant ; itaquo
poffent, qum effet inanis. fatis elfe potuit , Iudsos dicere , ve etiam Pharilsi'
Communibus manibus, id ejt,non /.] Quiaphrafis intelligcrentur ifedideo,vtopinor,dilinxit,vt Phari-:
erat Hebraica, & Grzcis auribus peregrina , ti mens sos, quibusprimum (ocumdcdit, primos eiustradi- " '.
Commune Grace feribens Euangelila , ne non fatis intelligere- cionis au lores, aut eius prscipuos obferuacores futile*
inferiptura. tur , expofuit, Communia vocant Hebrsi, qus in- fignificaKt.
 777 CAP. VII. PHARIS^ORVM TRAB1TIONES. 778
NificrtbroUuerintmanHt.nonmauducant.] Quid? A ,i. Et aiducmt ei furdum yfjrmutum.] Non eft 4-4?. 4 r.
non ne lacis erat, cmel inicio piandij lauare? crac con- hxceademhifteria, acque illa, qux Matthzo,k& *f;M.*.
uecudo fuperticionc Pharifxorum induca , iz- Luca'harracur, ve apud Macchxum difpucauirnus,Il- j c^ 9 Jl'
>c cCiam incer prandendum lauarc manus, nccjucm le enim mucus dxmonium habebac , hic non habebc; ,
orce cibum, retuve aliam pa fa:ipco legis immundam eci Thcophvlaclus., ik Eucymiushunceciam dxmor
CccigiiTent , vc nonnulli cradunc auclores , & ex hy dtiis niumlubuiilcpuuncj fed id fciliccc Euangeliftanori .
in nupciali illo conuiuio ad eum paracis vfum, colligi tacuiflec , quo ad commendacionem muaculi maxi- c > .f in
a Ioaa. 1 < pocen i . L. Kl rr L j cn(u>
me percinebac Ncc lenlu hac cxremonia , dum um Dapi,
Tenues traditionts feniorum.~\ Quas Hcbtxi >#0 bapcizat , veicur Ecclefia , qua exiftimec , ea Chn* zat hxc
tradiciones. mifchuaioth , Grzci J\vfi^ms vocanc;qufqueScri- ftumczrcmoniadxmonemiecille, aucipaea ratio- verba pro
bx,& Pharifzi compofueranc,quaium extac mcer Iu- ne velic ciicerc : iedvcdoccac, nondum bapcizaturn nunci't>
dzos liber przcepcinque , ve lumma fetuencur dili homincm , ad vecbum Dei lurdum , ac mucum !,
gencia debeique, c eius ad audiendum aures aperiri > 6c
Et foro , nifi baptizemur , non comedunt. ] i, ad proficendam tdem linguam eius folui i atque ica
ff&ir & * fort, intelligiturparticipium <& ve- eos, qui baptizamur , Ecclefizfufcepcoribusorfer-
men ees. Ideo autem ex foro potis, qulm aliunde rc- ri , icuc hic mucus, ac furdus ChnftoA cbgnacis, aut
dcunccslauabant , quia in roroomnc genus homines amicis obl.icus eil, prxfercim infantes , qui neque per
verfbancur. ludxi , Geniilcs , mundi , immun- feloqui, neque ad Chnftum , nifiabahisarTerantur,
dique. Quidam adnocautrunc , ideo Euangeham venire polfunc. N am V: hie ldeb ab aliis ad Chnilum
vlum fuii'c Grzc verbo -5 , non livn, adduclus dicicur , quia ncc venire per fe ad eum,
vt fignificarcc, cocos le confucuillc, cum ex foro re- quem ignoiabac , neque lqui pro te poccrac , V quo
dibanc , in aquam immcigere , ne quid in corpo maxijne indigebac , fanicacis bencnuum poftulate,
re immundiciz remanerec : id enim Grarco bapei- Videiur non omnino Faifle mucus, led impeditx ad
zandi veibo declaran. Magis non improbo , qum loquendmu linguz , quia Grxec /* , id eft,
probo. xgic , ac difficile loquens appellator. Ec a'iquan-
.-tvnfm.it calicum , & vreeorum , tfjr trament, do Sc audiuerat melius , & hbeiis loquutus fue-
<r cltrum. ] Omnia nimirum, quz concrcclacuri rat ; liquidem linguam dedidicerat , qua iimul vc
ptandences crane, ne eorum atcrcclacionc , fi force fanatus eft , loqui cccpic : nifi credcie velimus, c
immunda ellcnc, concaminarencur , prius eluebant. dm partem vnani fiile miraculi, vc non modo mi-
Icaque Icelos hoc loco, non eos in quibus dor- pcdica blucretur lingua , fed ieimonis ctiamcogni-
micbanc, fed eos, in quibus ad menfam accumbe- co conteaecur. Id etiam videtur Marcus fubind.ta- m Vcrfjf.
banc, incelligo, quos Lacini choros appellabanc. Rc- re, cm dicic , loquutum cele , veluci infi-
b VCque ad hqua.qutlcnbic Marcus , apud Macchzum cexpli- nuans loqui quidcm ante , ed non recle loqui po-
tat. /1. caca tout. cuiilcf
Ciuco Eideprccabanturrum.] Siceciam Gregoritisleg^it , n o""'-111
c.ij. Ji Et iterum exttns de finibusTyri] Dixeracfiipri ',.
Gtzc caincvn cft.^ im&K&S .tli , deprecancur ^cc'1'1*'
i Veri! 4. Chriftum ein fines Tyri , Sc Sidonis conuhtfe , ideo
dicic ittmm, non quod icerum ilec, iterum tedhi- cum ; atqcicaecamlcgondum eile Lacindocec ta
fec,fed qubd iterum, vtfzpc diximus prorurfus acci- quam tcmporiinl conlequenciam Giauimacici vo-
piatur, eque refereur ad verbum extent,Cc ad nomen cant. Alioquidiccndum fuc, & ^ tMntvt
73T,eamquam i Latine dicas,&exiensabufdem fiui- impeneret itti manum.
bus Tyri. Vt imponat Uli . ] Manutilli Chiiftoim- Curacio -
Piattper Sidtnem.] Sic omnes fere Latini codices, poni portuUbant, aut quad fcirent , eum iiunuum grote.um
& interpretes legunt , vc Hieronymus , Grzci fere D Irnp0icione alios mulcos zgrocos curauiffc, lupr , " Irapoi"
omnes, &Syriacus ad hunc modum , Et iterum txicns & mfr",^apud Mauhxum'' & lucam ' , aucqtua ,'"11'
4 fimbus Tyri , & Stdonis, venit ad Galittd.* vcus crac phrophecarum , &fancorumvirorumcon-.o CP.i.,r.
Qyam leclionem ideicco mag;s probo, quia feniiim fuccudo, vc impoficis inarenc m.uubus , quod ne 8ii.41.flt*.
meliorem habec. Pnmum quidem, credendumnon Gentiles quidem i^rtorabanc , vtNaain?m lllcSyrus h
eft , Chriftum in vrbes Gcncilium ingreijum fu.ife, judicioeft-, de quo fit Icgimus f: /rami Na*m*n re- [ ^*p" g;
qui non nifi ad oues quz peneranc domus liracl cedtbai, Ahtm , ruf tbuw ; qttod'fg-edrretur ad me, qVap 8..
e Matth. ij. le milium dixcrac 1 , quique Apoftolis przccpcr.u, & fliin, notoet Demwi Pa fi, & tange- H.8c9.if
4 inwam gentium ne Mbtenm f , & iupt non dixie ra mat,u fuahcHmUpt*,\& curaret. Haeduclicon- p*9-4-
i Matt. ie. Marcus in Tyrum, & Sulonem, fed in fines . uetucjiC) alijecianiidcm, vcfaceret, Chiiftumro- ^CaRp '
c Sidonis abhte. Nec nunc dicic, eumaTyio& gauerunc, fupr', cVapud Macchium \ & infra". t*-K^*
5 Verf. ,4.
Sidorve , fed de fimbus , & Sidonis rediiTc. jj- Et apprhendent e*m de turba eorfem.} Nemini, t Cap <.t?
Ecfi non ignoro , Thcophylatlum , Euchymmm, vc arbitior, hunclcum lcgenci non ftacim oceume u Cap.s...
& nonnullos au&ores alios concra icncuc , ec Bio- dubicrio, quam ob rem mucum ilium hriftus cu- * J? *
h defer, lo- cardum feriptorem non indiligencem . ita loca randi iturba fcmoelit> cm ciuspocius gloria -*-
o:um ter- quzdam ad , & Sidonis percas, vbi Chriftus poftularc viderecur. veedram quamplunmisceftibus *
miracula fcccnc >, dcfignare_,
vt non oblcuic iigmh-w miraCulumfacerec. Huius rei Hieronymus , & Beda Cur Chri-
cet , cum in vrbes ipfas ri , arque Sidonis 111- cafam liane arferunc , qubd qui Cluifto curarivo- uimutum
grcflum faifle. Habeo lncenciz aucloics pilt lune, recedere cumuku hominum debeanc. Recle, ^un frur"
res, acque grauiores, quos apud Macchzum h uou- id allegoric. Chryfoftomus apud D- Thomam. j* c UIe*
1.1;.
u. uimus. Theophylaclus,& Euchymius, vcfugerctipi, & no
f bis fugiendi iaclanciam darec exemplum. Numquam
* Svriaci interprets . hxc veiba funt , quis ea dificierer enim coram aliis , Iftfi propter ipforum veilitaeem,

thub n*pht ttfchuthh thithum dctjur , vailtfaUam , -veth miracula facer folebac. Alij, qubd cos, qui cune
Umm* d'affeiil, ideft, rurumexiens IctusiconfiniTyii. aderanc, indignos, qui miraculum. vidrent , itidicaue-
& Sidonis , c renie ad marc Galilxae. ric. At viderunt ftatim effeclum. Alij , vc furdum,
mtraque curaturus , remocus ab hominum ccu
4dmareG*Uld.] Adftagnum Gencfarcch,dequo melis orarec ; 1 enim ex fequencibus T mamfe- Verf.j
'Cap.i.i^.
fupr dura eft. Credo ego , eodem confilio Chiiftum eum 4
/nttr mediosfinet Decapolcot. ] Iter habens. turba bminum emouill^ quo paulo p.uft 1 ptzeepit * Yerfj*-
Maldonat.inEuang. . I. iij
 779 COMMENT. IN MARC 780
illi, cxcerfque, qui illum adduxcrant, cut iictrtnt. A Patriarcham lacobumfiliuslofephbcnedicentcmfe-
Quod ipfum, qna ratione feccric, illic exponcmus. ciflelegimus '. f Gen.4j.
Et mit dtgiros futs in auriculam chs.] Duabus Etexpuens tctigit Iinguam eius.] &cum 4-
Chriftus in hoc miraculo faciendo czremoniis non expuijfit, tttigit (fub. ) faliua Iinguam eius. Non eft
quidem neceiTano , fed cerco camen confilio vfus eft. credible ,in os muci infpuille,fed cm pris cxpuiifec.
eque cnim dubium eft, vc Chryfoftomusaic, quin fumptam deinde faliuam digico fuper muci iinguam
Chriftus 0*" Sc fine digici contactu , V fine faliua curare, impofuite ,dquecx Grxcorum verborum proprieta-
cur digito Quo auccm confilio rcrumque facer volucric, non cecolligicur. Alias etiam Icgimus Chriftum faliua cu-
tc faliua curise quxri folcc Reccpca apud bonos auftores ralfe excos ,vc infr *,& apud loannem h, quibusin g Cap.j.,,
>ius fit. fencencia eft, digito hrifti, Spnitum fandhim ; fa- lociseadcre dicemus. h Cap.?.*,
a Cap. . Hua, diuinam fapientiam fignihcari. NamcmLu- $4. Et fufpicieni in cxlumingcmuit.] Vcrumque,
Cap. cas * ^lcac> Chriftum dixide Jiin digne Dtitiicio da- Sc quod in ccclum fufpexerit, & quod ingemueric,
ag. monta , Matthxus h dicic, eum dixifie, fi m fptritu orancis fuie, vc Gregorius 1 Beda,& Theophylactus i Homil.ia
Dei etieio damonia. Itaque digitus Dei, & fpiritus exiftimanc Quamquam Chryfoftomus apud D. Ezcch. 10.
Dei vnaresVunc : Sc diuinam fapienciam Chriftoin Thomam,& Euchymius k, gemicum illum dolencis K Ia Com-
Homil in nos' '^cut ex caP^ce fliuam deriuari. Ita Gregorius Bruiflc, putanc, humanam condicionen! , atquemile-
Ezech.io. c Hieronymus, Beda, & Scrabus in Commencariis. riam.qubdicahomimbusdxmonilludercc. Vcrum-
Alij, vcqui homincmcocum initio manu fuaformaue- queprobabile eft, vt& Thcophylado videtur. Mini*
rat.totum per peccatum dcformatum,eadcm, qoafor- mc opus crac Chrifto,vc orarec, & xgrotis patre ge-
mauerac, manus reformarcc. Chryfoftomus apud D. micu eciam edito fanitatem pecerec , quam pocerac per

pa .
ras. Hanc ego racionem probo ; enim alio redditur. Pater, , grauat agott,quem4maudii{i\itm\ti.-
confilio videcur Chriftus, digitos hocloco in aurcs me,egoautem fcitbam , quiafemper me audit , fedpre- ul &-
furdi, faliuam in os muci immififtc , qum quofole- pterpopulum,quicircumat , dixi; vteredant, quiatu ^sorauc-
bat, toto xgrotantibus corpore manus imponerc ; vt me mifti. Ergo proptere nunc Chriftus, fi ex vno
corporis fui efticacicacem dcclararec, cuius concacu exemplo facer cie&uram licet, facturus miraculum,
omnes cuiarei morbos : vt cx Cyiillo Alexandnno Patrcmorac, vc qui aderant, imeiligerent fe ab eo
apud Macchiumannotauimus. -milium eile. Aham rationem Gregorius m , Beda, m Homil
Chtiftuidi- Videtur etiam voluilTc Chriftus, non femper - Strabus, Theophyla&us, &Euthymius n affeiunt, lo.inEzec
e,B,taten> qualiter fuam diuinicacem, potentimque declarare^ vt nobis, vt idem faccremus, cxcmplum prxberet. a la Com.
femper quod non femper, ctiam finos caufa lateat, conuenire Qutfnfpiciens> inquit Gregorius, in clum,ingemuit
qualiter de- iudicarec. Aliquando folo verbo dxmones eiici^mor- non quid ipfe neeearium gemitum haberet , qu*dakatt
clarar. tuos exfufcicat, oftendens i omninb ciTe Deum : ali- quedpofiulabdt ; fednosadeumgemere , qui oceloprafi-
quando tacbt, faliua, luto fanat xgrotos , accommo- dettdotuit,vt auresnoflraper dona sailiSpiritus apenn,
dans quodammodb potentiam fuam ad modum & lingua perfaliua oris,id eft, per fcientiidiuina locu-
agendi caufarumnaturalium, & ad fenfum , Sc con- tionit.foluidebcatadverbaprtdicationit. Allegonc.
fuetudinem hominuro. Quia ergo , qui Audi funt. Ephpheta.) nnGj")K Ethpathach, Chajdaicus eft
videncur fc aliqua obturatas habere aurcs, mittit di- impcraciuus paffiux fignificationis , Latin aperire,
gitum in aurcs kadi , quafi claufas, & obturatas tere- autapertus eo, ficut dixit lepiofo, Mundare, id eft,
braturus.autimpcdimentum, quod in Ulis crac, abla- mundusefto, fupii .Eodem loco vtrumque Chriftus o Capi.14
turusdigito. Et quia, qui muti func, videntur ligatam oftciidic, vcobiciuauic rkda,&fcvciumcircLturo,Ma".8>
nimia ficcitate habcie Iinguam , palatoqucadbxren- ^ qUj imperando curarec moibos , & a Patre camen 1?,/'"-&
tem,idequeloquinonpofle,ficut Piopheta lile dixit, omnemaccepilTepotcftatem , quicuraturusprecaic- C^j^
A Pl.ib UigMmeaadhdt faucibuimtis , & alio loco, aha- tur ilium- Qiixrunt quidam, quam cbcaufam Euan- oftcnct^
ir. rtat lirgua meafaucibutmeis, id eft, mutus flam,/ non gelifta Cba'daicum vcrbi m , quo Chnftu s vfustft, '
e Pfal. (. meminerotui, id eft, nifi laudestuas piadicaucio e, rctinuerit. Mirum.qum hoc locoincptus fit quidam
r* mittit faliuam in os muti quafi cms Iinguam hume- hxreticorum intcrprcs, qui minime apud eos incptus
cbturus , faliua autem potis, qum humoicm alium, iudicatur. Ideo,ine[uk,fecn,vt indicar etjnLm in ver-
quod humana faliua multos ad morbos mcdicamen- bo curandi vim fuijfe , nfquc fuperftitionis accufac,
cum 1 , Sc quod faliua humcftan lingua , Sc mobi- quod in cei tis qiiibufdam vcibis vim cflcaliquam exi-
lis, volubilifquc fieri foleac : nam & qui humidiore ftimemus. Fallor,nifi infame. Sienimfanusfuiliet,in- VerbaChri-
func cerebro, quia plus faliux habenc , loluciorcm vi- tcllcxiic profeo , fe concrarium fu illa racione fti , quibu$
demus habere Iinguam. Itaqucqucmadmodumpcr concludeicdcbuiil. Si cnim nulla in verbo vis crac, ,
metaphoram irdx aurcs claufx , & muta lingua, h- quid opus Cl;lt> vt Euangehfta llud ipfum.quod Chri- {*?"
gata dicitur, ita & per metaphoram, Chriftus digi- E rtus pronuntiai/erat verbum , &cadcm, quaillepro- c'hut
tum in aurcs furdi , faliuam in osmuci immific. Hoc nunciauerac , lingua rcccnfercc ; nifi vcdoccrct, quo Mm:fterin-
tancm inecreft , quod illa metaphora in veibis, hxc veluti mftrumento tarn infigne Chriftus miraculum fanire oft-
in fadis confiftit. Putat Euthymius Chriftumduos fecift'et, quque, qui eius perfonam gciunt'.fimilibus d"Br-
digicos in duas furdi aurcs mifillc , vnum dexterz jn rebusvtidebeant? Nam V gladium, quorcxali-
manus in auremdextram, alium finiftrxinfiniftram, quis hoftem dcuiccrit , diligcnter eius pofteri confer-
proptere, vtopinor, quod Euangelifta pluralivfus uant, coque, quotiespoiTunt.libcntci vti folent. Sed
fit numero. Deus quidem in duas autes digitos im- hxc non ideo difpucamus, quad vera elle exiftime-
mifiTeprobabilecft, quia vtrique auri audicndi re- mus , fed vc ftos rideamusiinfores. Nomtavimcf-
ftituic facultatem ; dexecrx vero manus digicum in fe pucamusimplicatam verbis, vc fi alterius lingue, ver-
dexceram , finifti x in mftram miiTc nulla ratio eft, bo idem figmficantc, fententia eadem proferatur, non
& eft ratio aliqua contraria : quia cum Chriftus ad- flt vm camJcm habiturum. Quin & baptifmum, Qua ratio-
ucrfus ftarec Cirdo , neceile crac, vc dexecram eius la- & aha omnja faCramcnta quacunquc tandem lingua nc n0' Ter*
tus furdi finiftro , finiftrumdextrolateri refpondercc. codem modo fenfu conferantur, idem cfliceredocc- '*
Nifidicamui , quod nulla potcft conieftura probari, mu$ . nCgamus camen , quod fti raagnam Chrifto fa- ft'nC!
tranfuerl in figuram emeu pofuiiTc biachia, quod ccntc, iniuriam irriforcs dicunt, nulJam ciusverba nus.
 7*i CAP. VII. DE SVRDO ET MVTO CVRATO. 7S
vim habere, nec folum aliqua n, fed etiam innicam Aizaures, ligata lingua ciusfuerit , quodfurdi aurcs
habere credimus",feri>* entm eius califirmaiifunt, & clauis , muti ligatam Unguam habere videan-
a..} t- < fpiritu oris eius omni s virtm . fi eius aliuavim tur.
aliquam habuic, vc impeditam hominis muti folucrct $6. Et pracepit Ulis , ne ui dicerent. ] Non folm
linguam.cm.vt Theophylactus ait , tancum fitcor- ci , qui curatus fuerat , icd iis etiam > qui cum ad
pons excremencum , mulcb prefecto maiorem eius Chriftum adduxerant , quia miraculo interfucranr,
vcrbum habuifle credendum eft,quod voluntatis eius, przeepit , ne quid dicerent. Qjjod, quo confilio fe- fcap.t. \\
qua omnia pcrficit , inftrumentum erat. Domine , di - cent, multis um Iocis differuimus fupta f , Se apud * f-4J-
cebat ille, non [um dtgnus , vi intra fub tetlum , Mattharum . |"P'*4,
j--
fedtuntm . , & fanabiiurpuer
icvtrbo . .. meus b. Verum Quantoautemiispracipiebat ttantoMAgispluspra~ 9 i
IM, s.S. enimvcrb plusfidei Gentilisille Ccnturio, quam ifti, dicabant.] G rxcimus eft , quem maluit nofter in-
qui folam fidem przdicaiu.habcbat.Sed earn vim nos terpresad verbum exprimere , quam Latin loqui,
non in fono,non in Gfcis, aut Chaldaicis Uteris, id w J u-t iunli , /^ {arcr,
in fignificatione , qua Chiifti voluntas declaratur, ftquo magis tile ipfis praeipiebat , tanto Uli magispradi-
*.. coUocamus. Scimus,quid Auguftinusc dixeric, Non cabant. Idcmahisabcocuratisaccidit , vtapud Mat. j,cap 9
''"^^quia dicitur,fed quia creditur ,nonfonuttranfitns,fed b, & fupra'. Vbi an aliqua in Ulis , qui prohbeme 3,.
ChVl-* manens. Chrilo eiusmiracula przdicabant , culp fucrit,dif- icap 44.
IT- Cur ergo Euangelifta Chaldacum verbum red- putauimus. Hos hoc loco rede quidem Theophy la **
vitas, ncre voluit?vt maiorem, quemadmodum ego quidem ctusexcufat. D. Auguftinusk,&: Beda',vidcnturexi- Jjnc
arbitrar, hiftoriarfidemconcliaret.&rqubd plus au- ftimarc , non ferio Chriftum prohibuiTe, ne quid di- c .
oriratis.plusmaicftatis, plus vcnerationis ipum cercnt.fed potis/vt magis ad dictum incitaret; niti- 1 in buim
Chrifto Chaldaiccpronunciatum verbum habere vi- mureniminvetitum. Etvtaliisexcmplin ipfisprz- loci Co,
deretur. Tanquamfi nos Platonis anqu fententiam beret.debere eos fe non prohibiros ipfius iniracula Cur. p?""
proferentes , non Latinis cam, fed Grzcis iifdem om- omnibus enarrare,cm lili qui prohibiti erant,tam di- ''$"vt lar"
nino, quibus ille vfus fit, verbis rccitemus, haud du- ligenter narrauiTent. Difficile crcdicu eft. Cur ergo certnt.
biumquin & augeamus ftdem, & orationi plus au- prohibcbat , fi fciebat id non eife facturas : - Cur De
toritatis.grauitatilqucadhibeamus. bisprseceptatiaddit, qi nos non obfcruaturos no- prseccria
55. Et ftatim aperta Junt auresetus, crhttum eft uit? Facit ille quod debet, quodquem left, quam- bomimbu*
vinculum lirgua ttus ,<jr lt<juebarur rci~l.~\ Exponit dis non ignorer, nos, quod debemus, quodquem no- on^bfer-
his vcrbU Se celcritatem , & perfectionem editi mi- bis eft , minime facturas. uatuioi.'
raculi.Celritatemquidcm.qubdadvnChaftiver- 57. Et eo amplias admirabantur. ] Hocnoniblum
bum nullum interpofita mora,fed ftatim confequutus ad cos , qui ad Chriftum furdum V mutum adduxe-
efifectus fit. Nimirum ille ipfcdixeratphpathach.qui rant.fcd ctiam ad eos , qui ab eis , quid factum fuiflet,
fain. olim dixerat,& facta fum,mdauerat,& creata funt audiebant , referri poteft. Eft enim quafi applaufiy.
Perfectionem verb, cmdicit./flMttarirrftf, id Sc acclamatioca , quar audiebant approbantium. Id
eft , perfeetc curatus ett , non ficut il, qui medicina; etiam ex Mattharo m, fimdi apparet exemplo. Eieito, mcap. y .ff
artccuranrur.in quibus lolent plerumque aliquac prz- inquit, Umonio loijuutus emutus> & miratafunt tur-
tea morbi reliquiat remanere. Quod dicic de loqu- Meentes , Nufijuam apparuitficin ffra.
di, idetiam deaudiendi facltate intelligcndum eft, $8. Bene omniafecit ] Qaifi dicant, nihil in re-
Ivetf. fed loquutum potiusfuilTe, qumaudiffe rectc ilium prehendi poteft , quemadmodum pharifzi repie^
dixit, vcalluderetad id, quoddixcrat fupra', vbi cum hender conantur -, nihil enim fecit,quodbonum non
payxK'.i^ argiac diHcitc loquentem appellauerat, fie, quodque non in maximum hominum redundet
quafi dicat, non iam difficile, impediteque, vtante benehcium quoddifttibutiuc cxponunt,E//ri/-
loquebatur, fed reetc, arque expedite loquutum fuif- citaudire, & mutotlotjui , Grzcc, mm, id cftfacrc
fe. Dicitautem,apcrtasfuiircaures, & linguae folu- folet.
turn vinculum metaphorice loquens , quafi clau-

A P V t T A V V m. ;
N ditbustltis -sttrum cum turba multa tjfit^ nec habtrentqiwdmAniucArtnt^con a Mart tf
uoc+tts dtfcipuiis , ait Hits', Mtftreor fiuper turbam : aut tac tarn triduofufltnent
me , habenttfutd manductnt : 3 Etfidimtitre tes ittunos in domum (^ defi
cient in via-.qutdam enim ex lis de longe venerunt. 4. Et rr(pondcrunt a difepuli
\ fu*) vnde Ules quispotent hie (aturare pambus infolitudint ?j Et mterrrogatttt eos :
jguot panes babetis } gui dixerunt : Septem. 6 fit praceptt turba dtfeumbere fuper
terram. Etacctpiensfepttmpanes ^gralias agensfregit, & dabat difapults fuis,
apponerent%r Appouerunt turba."] . Et habebant fifaculospaucos:& tpfos be/iedixiti& iujstt . 8
Etmunducautrum,& faturatifunt,r fullulermit,cuod fupererat defragmentisy(eptem fportas : 9 Erant
autem qui manducauerant,qua quatuor mtllia : r dimit eos.xo Et fatim af enden.; nauim cum dtfci
puiisfuiSfVentt inpartes Dalmanutha.l 1 a Etexierunt Pharii, ejr coeperunt conquirere cum eo,quxretes b Matt.i t
a tllofignum de clo\tentantes eum. 12 Et tngtmifcens /piritu,ait. jgutd qeneratio iflagnum quxrit} A- *
men duo vobisfidab;turgenerattoni iignum.i^ Et dimitientes eos,afcendit iterum nauim } & ahnt S
transfreturn. 1 4 b Et oblitifunt panes fumere : & nifivmm panent non habebant fecum in naui. 1 5 Et
fueipiebat eis ,duem :Vtdcte& cauett fermento Phartfaorum , ej-fermento Herodts .16 Et cogitabant
ad alterutr\dicentes\$>uia panes non habemus.ij Quo cgmto,att tilts Icfus-.Quidcogitatis, quia panes
non babetis ? nondum cognofcitis,necintclligttts?adbuccACAtum babetis cor verum\\% Oculos habentes
videtts ? & es habentes non attditts 7{ recordamini: 19 quando quinqu panes fregi in i^.i.f^
futnque milita : quot cophinos frAgmcntorum plenosfuuliis ? Dieu nt ci : Duodecim. 2.0 Q ado r
feftempams in quatuor millia,quoifportasfrAgmcntorum tuliis?Et dicttnt ci, Septem. 11 Et dice bat eis;
Kk iiij
 7gj . COMMENT. IN MARC. . . ~ 784
Quormdontndumintelligitis:iiEtveniuntBethfaidam,rfradducunt ei cacumt &rogabanieumtvt
ilium tangeret. is Et pprehnft man caci, eduxit tum extra vicum : & txfuens in oculos ems impofi-
fis mamlsfuis , interrogauit tumfiquid videret. . Et afpiciens , ait : Vtdeo homines , velut arbores -
ambulantes. 15 Deinde nerum impojuit manusfuper oculos etus : & cpit videre^& reflitutus e , ita vt
d Mattk. is cfaffojfafi omntfr a Et mifif [ iff omumfam,dicens:Vade m domum tuam :&f\in vicumin-
ciuc.j.i/. troieris^nemini dixens.27 d Et egrejfus tfl Iefus^fjrdifcipuit tius m a/IfII Fhilippt: & in via
mtirrogabatdifcipuhsfuos^dicenstis-.c^uem me dicunt ejfe hominesr 2% Qutrefponderitt ills ,dicentts:
loanncm Baptiflam ,alij Eliam^aHj vero quafivnum de prophetis. Tunc dicit tilts : Vos vero quem me
eJfcdtcitis?Rc(pondens Petrusyait ei : TuesChriftusijo Et comminatuse(leis 3 ne cuidtcerentdeillo.
y Et arpit doceretos^quoniam oportetfiltern hominispaii multa , & reproban fenioribus, &fum-
misfacerdotibus , & Seribis ,ejr'occidt: & poutres dies re/urge re. 31 Etpalm verbum loquebatur. Et
fMat tppvehendtns tum Petrus , inertpare cum : ^j^uiconuerfus , ejrvtdens difeipulos fuos commina*
,& i . 14. tus (fi Petro > dicens : Vade retro mefatona , quoniam non[apis , qua Dei (unt , fed quafunt hominum.
Luc. j.ij. ^Etconuocata turba cum itfcipults fuis, dixit eis : St quis vultmefequi , denegctftmeupfum 3dr
& 14.17. & tollatcrucemfuam , &fequaturmt. 5 Qui enim volueritammamfuamfaluamfacer ,perdet earn : qui
loan. n. is autemperdiderit animarfuam propter me , & Euangeltum , faluam (acieteam. 36 guidtnimpndtrit
gMac.io. kommt , filucretur mundum totum , & detrimentum anima fua faciat?'37 Aut quid dabit homo com-
Luc .. mutationspro amm.i fua? 38 Quenimme confufusfuerit >& xvbameaingeneratione iaadultera
*. 9- tjrpeccatriee : &films hominis onjan detur cum , cum venerit in gloria Patris fui cum K^ingelisfan-
J7 " t6' dis : h Amen dtco vobts , quiafunt quidam de huantibus , qui non guabunt mortem , donec vtdeant

Luc. 3. 17. regnum Dei

INveniens
CAPVTin virtute. VIII ^ 4ua %1fa utum illum,& furdum.vt curaret, turba
femouitrindc igitur caula petenda eft.
N diebusillis. ] Sub idem tempus, quod de expnensin oculos tius. Huius etiam rei caufam 1 j pf;rf
induftria dicere videtur Euangclifta , ne expofuimus. Hoc tantum addendum , quod ficut il- rtI/.i
quis exiftimct , ceitnm diem notare voluif- j{c faliuam fuam Chriftus imrhifit in os muti, quia f- Chnlli
le : autigniricare,ca qua; fequuntur eo- Jiua humecbtur, moueturque lingua: ita folemusli- "cum
dem omnino die, quo ea, quae fuperiore capitedieb picntcs.c: caligant es oculos faliu mundare ; ideo er- curat"
funt, accidilFc. Non enim codem die , fedtriumdie- gofaliuacicumcurauit, quae non quia humana, fed
rum fpatio hace, illaque fada funt , vt conftatexfe- quiaChniti,ideft,Deifahuaerat,caTCumfanauic. mHom.ia
aVcrCx. quendbus, & ex Matthiok ,fuerac enim Chriftus /mpeftismanibus.] Pater Chryfoftorhusm, manus Marcumj.
cap. ij.17 crej[]os es ibi , & miraculum illud , quod in fi- fUpCrca;ci oculos Chriftum pofuile, & antcquam a- ]
nefuperioris capitis narrauit Marcus, & multa alia, moueret.interrogafle.numquid videret.ineoquc mi- fabchrr-
quac Marco pntermiTa Matthacus commmora- raCulumfuiire, quod cum Chriftus manus upereius foftomoji
Vfque ad uit , fecerat: quibus videndis , illa quatuor millium oculos pofitas haberer , quibus vel perfpicacifimus cripta,
verf. . homitium intenta turba, oblita eibi , oblita potus> to- hominis vifus impediri poterat, videret tarnen. Quod
tca!p*us Cuvn *"(^ cri^uum cum Chrifto tranfegerat. Quae au- non magis mihi probabile videtur , quam opus illud
* ' rem fcquuntur,c vide apud Matth aeumd. eilcChryfoftomi, quod ctfungenio.eruditione, C
eHomil. 9. 11 Etveniunt Btthfaiiam. ] Bethfaida ciuitas erat pietate non caret, ingenio tarnen , ftylo/ublimitate,
in hunc lo- Petri Andreae , & Philippi,& vt Chryfoftomus exi- & iud icio hryfoftomi carer, Vquidcm D- Thomas
um. ftimat , etiam Iacobi, & loannis. Earn Brocardus di- cum Chryfoftomum citat in Marcum , numquani
f i.part.c.5. ]igens in&z obferuator f ita defcribit , A Ne- hoc> fcdaliud.quodnosnon habere dolendumeft,ci-
pthalim tribus teucisin angnle maris Galila ,vbi idem tare f0let. Aut ergo manus non fuper oculos caeci po-
curuari incipit , ah Aqnilone contra i/uftrumfita eft q fujt , aut quod fimilius vero eft , cm cas fuper oculos
Bethfaida ciuitas Petri , Andrea , & Philipps. poiiiTet , indequc rcmouiiTet , interroeauit , ecquid
Et adducuntei c&cum. ] Verbum fine fuppofitoex videret. Ita illud participiumn3tir pofitum eft , pro
Hcbraifmo, quern tam multis iam locisindicauimus. vm*s*<mt , cum pojuijfet. .^J
Intelligitur autem participium , quod natura fua la- . Video homines velut arbores ambulantes. ] Am- ee ^omi
tec in vcrbo,adducuntei, fubadducentes, Chryfofto- bulantes ad homines referendum , vt ex verborum nesficuta:
eHomiJ^ musS cxiftimat, Apoftolosuuclligendos,quimutum Gricorum conftrurionepeifpickur,qualdicat,ho- boresani-
' ilium, & furdum ad Chriftum adduxerint. Minus mines, quos ambulantes video , non homines fed bulantes,
probabiliter. arbores mihi videntur. Quare dcclaiauic fa viderc
Et rogabant cum , vt ilium tangeret. ] aut non fatis quidemaliquid, cm ante nihil videret , imperfc&c
fubebant fiJci,qui cxiftimabant , Chriftum mfi tan- tarnen videre , cm inter homines & arbores diftin-
gendo curare non pofTe, vt Theophylactusintcrprc- gure non polet, quemadinodum qui procul homi-
t.itur:auc confuetudtncducebantur,qubd feirc , con- vident , quia molem corporis vident , lineamen-
fueuifle Chriftum,iis,quoscurabat, manus imponerc, D ta autem non difcernunt , nefciunt vtrm arbor vel
dc qu i corifuemdine diximus k. homo fit. Ita Beda. Cur f(tI
i?. Er apprehenfa manu cteci eduxit turn extra vi- Mirum.curnonftatimcaecusiftcperfcc^ccuratus jfte ntj,
h fuper ca. tum.] Proprer ciuium Bechfaitidarum incredulitat, fuerit , ficut folebant argrori ahj Chrifto curari. intcgiec
veri". 51. vc T!icophylacus,& Euthymius arbitrancur, qui ci Chryfoftomus apud D. Thomam , Theophylaclus, ratus no
multa alia Chrifti miracula vidi Ifent, credere noluc- & Euthymius totamin czco eius rei canlam elfe^'*
cap. . it ranCqremadmodumillisapudMatthium cxpto- putant,quod nondumperfectccrcderet, Auguftinus
brat Ch[is,VttibiCoroz,ain:vatibi Bethfaidaytjuia verb apud Strabum (nam alibi,quod feiam, non ha-
fi in >& Sydone fat effent vsrtutes,auafaiUfHnt bemus.J & Chryfoftomus ille quifquis fuit, cuius ex-
invobis.olim in cilicio, reciere poemtentiamegi lent. . tant.in hunc locum homilia; , myfterium elle dicunt,
Pociiis credo , carationceum extra vicum feduxilfc, quod ille caccus primm imperfetam , cum folam
 73 CAP. CHRISTI QV^D. DICTA EXPLIC. 78*
legem, deinde petfeebm , cm Euangelium cogno- A verbis maBfeb,& inde, ve opinor, naco, quod -
Uc,fcienciamhabeciic.Hicallegorcafunt,ficuciI- //u non fatis congruente , &perfpicuum fenfuru
la,qux Hieronymo, & Bedaaffcruntur, qux nos habere videretur. G ratee - confufusfueri$
quidem probamus, fed^aliudquarrcmcs non ample- me , pro tuxi , in . Senilis ell , quern pudebit mel
cimur. Vcriimilc mihi videcur , in veroque fuifle coram hominibus ,eius me eciam pudebic coram Deo,
ca: i am, V in Chrilo, & in caceo. Nam perfect cre- quierubueric meconficcri coram hominibus, &ego
denrem , perfec curare noluiTc , quia Chrifti beni- eumconficeri erubefcam. Nofter intcrpres , dum
gnitace indignum , & ab ciui coniuccudinc alinura G ; arca verba imitando conaturcxprimerc, minus La*
cil , credi non debet .' & police imperfc&e ere tine loquicur, ficuc V: Marcus magis Hebraic quim
dentem, fi voluiirec, pcrfeccc crarcjvoluic camen fui Gtatc loquueus fuerac. Hebraci dicunc * ^
potenciam ad illius fidem mod-erari , quod & in Pecro habofchbo, confundere aligue /,id eft, negare illi.quod
i Matt. 4 . fiper mare ambulante rccifle legimus, qui cm per- vulc,quodque petit. Confund Chriftum .efterube-
fecl crcdebac , firmis fuper mare veftigus incedebat, fecre confiten ilium , fugere cius cruccm, Sc ignomi-
cm dubicabac , mergebatui *. ForcaiTe etiam voluit, niam, defcrere eius docbinam propter perlecutio- -
vt coccus beneficium, quod accipicbat, ianitatis,duin ncm,autpudorcm, quod D. Paulusvno verbodixir,
paulatimfibiconferebacur,plunsfaceret. erubeiccre Euangelium l. Quod aucem dixie Paulus IRom.i.tf
16. Et mifit Mum in domumfuam. ] Quare miierit, Euangelium, dicit ChtidusvtrbameAtide&, doClri-
cx verbis fequencibus intelligicur, ne fi in proximam nammeam.
iret vrbem , quae Bechlaida dicebatur, aut hue illuc * Huius Hebmifai <-mpip.oFerMPotellx5.R^.,.to.
vagaretur, miracnlum euulgarec. Cur aucem neraini ua -\ thuvJ '
dicer volucrit , non fuit noua , atque priuata, fed fthttUch cthana anochi {chettiih mietach elhfcUb
communis cum mulcis aliis miraculis caufa , ipraf, tth pni:cvonem vnamparuam ego petensi :e,ne con
Sc apud Matthamm S. Inde pcci debet fundas facicm , id eft, ne cam mihi dencges. '<
rfi in vcnm introicris,]V icam vocac Bethiidam, Ingcniratione hac adultera & peccatrice.] Coram
gcap t.
quarnuis Ioanncs11 ciuitacem appellee . quia exigu* hominibus iftu fpuriis , Sc peccatoribus. Opponic
inltar vici crac. Quafidicac , (1 necclfc fueric ce, vedo- hominibus erubefcentibus iefilium hominis , id eft, ':
mumcuamredeas; per Beth fai dam tranire, Deum ; rurfus opponit hominibus , coram quibus
ibi dixeris. Hinc apparet , non fuilfc cxcum illum erubcfcuHt, Angelo* , coram quibus Chiiftus eos
Cut Bcth- Bet hlaidicam . Colligitur etiam, minus voluille Chri- erubefcet > opponit peccatoribus fandos. Adulce-
hoe (him, vc Bcchfaitidaa: miracuium llud fcircnt.qum ^.ramautem generationem vocac Hebraica phrai, f-
miracuium hibet.carcumdomilure, Scapui Hos Dei degeneres , qui cum Deo patri uo fimiles
Chnftu: aii). Non euim prohiber, carcum ciomuux, <5capuc
M-'ai: uo- uios ciues, icd Rethlaidar narrare miracnlum, quod elTc deberenc , diilimillimi funt , qualesfpurij , Sc
luc.'ii. Bethlaiditas indignos iudicaucric, qui vllum miracu- adulterini filij efl'e folent. Hebuei. vocant IDi .33
lum vidcrenc, qui coc conlpefta miracula concern* btnenecbAr,\ios, alenos, id eft, dilmiles , ac de
filllcnc , vc paulb ante ex Euthymio, & Thcophy- generes , ve m , Ftj alieni memitijunt mihi , filij aluni m pj t
iclo dicebamus. Ulud in Theophylafti commenca- inueteratifunt.x & claudicauerunt afemitisfuis , Sc ,
rio non probo, quod cxiftimec , mifericordia quadam Emittemtnum tHam di alto ,'tripemt, efr de Fij adeU
erga Bethfiicidas id fccilTe Chriftum, ne fimiracu- wn/n</r de manufilior . phrifi tc,in' 1-
lum vidiilcnc.neccredidnTent, grauiores pcenas luc- D-Pi\i\asv[\iid\,<]HodfieXtrAdifciplinameftis,cuius "ply"'*
icip (. f participe) J'nifunjt \omnes ergo idultcrinip r nonfili] . a ' 14
tut l renc Quam opinioncm * loco aAU refutauimus.
Omnja, qux reliqna (une in hoc capice,expoiiiimus tis. Hare ecrm fencencia-apd MacclarumP declara- o Hatb. it.
in Matthah k Commerirariis. ta eft, ni fi quod aliis Maccharo verbis, Sc vt alio di- 8.
38. Quttntmme unfufHifnerit.] Codices nonnulli fia loco recitacur- Sed eft vero fimile, nob femel earn P "- 10 3t
Latini pro confufw confejfus Icgunt , errorc cx Grarcis dix.le Chriftrtm.

AP VT N'N V NJ. , ,

T pi ditsfex , a akmit Icfas Ptlrurry^r tacobura. & *, rjr ducituls Mait.i7.t

in mcfitem excelfumfcorfum filos , r-r trAnsfiguiatus r coram ips \ tjp yejrt- u " *
mt tius faca fu ht fpltndcn\ & andida rumts velut , /jualufullo
potifl i uper terram andida facen : j r pparmitl/i s Fitas tum Mor{<:& crant to
sentes cam lefu: a dr refpandem Petras Jit'irfv: Rabbi konum e nobis hteee:
fjrfcidmasWAtAbcrnacHtyttbivnon/^& MoyljvnuWy E'vnum > j
"lim feiebat quiddiceret : trAntenim timor xftrntrJ crfiitfae nubes o'-i
eos :ejr yenit wx de nube icen s : Hicclius meus clmifimns -.audit il
ium; y " (fatim circum>!cicntes) nemine amplius vtderunt.n-fi.ftju/h lantfcemh r de a ndenti- Matt. >
bus tlhs de monte , precept this , ne cuiquam qu* vidijfent^ nArrarenH\rii(jmm Filius hominis mortu
refurrexctit: & verb cbniinuerunt af-J r J r ' " mortuisieJutteXent
intapudfe'.conqHirentes^quidtfftu r :^& in*-
terrorb-mteum ^dicentes : Quidero dicunt rljarifeiy& Scrtb*AquiA oportet venire prin.u ?\\ cMal ca f
Qui refpondens ,ait il.is .E/mj fum veneritpnmh,reituet omnia\& quomodoferiptum edtnltum he f. j
minis Yyi multa pati.itur ejrcontemita/ur. 1 Sed dteo vohis^quia & E//4J venil{ ejrfecerunt iUi qiucun- ,
que volutrani^ficut feriptum e de eo: i^cejr ventent ad di/cipo losJuos^vidtt turba magnam circa eos-,& c Mat 4 u
Sertbas cqutrenles cam ///: 14 & tonfetm omnispopulas vident lefum^upefacias r/?yc$- expaueri'f$tt
& ' current?*falutabant eum: 1 rjr interrogauit eos : Quid inter vos conquirittsi i6f&refponden>v- Mf' 5
nus de turba dixit:. Mag'er,attultltum meum ad te habentefpfittint mutum : 1 7 qui vbicumq\ eum ap~
frehenderit, allidu tllum%eyfpumct^ejrridet dentibus,ejr arefit-.- iixi difctpults tuis , vt et aerem il-
^& potuerunt.1% j^ui refpondens e , dixit : generJtto incrdula, qikmdim apud vos ero*,
qitandiu vo paliar f oferte ilium ad me. 19 Et aitultrunt eum,: & cm vidijfet eun>>atimi fpintut
 77 COMMENT. IN MARC. 788
eonturbauit illitm,& elifus in terrant, valutabaturjpumans .20 Et interrogauit pattern eins :
temporis e , ex quo ei hoc accidit ? At Ule ait: Ah infantta :n&frequenter eum m ignem, & aquas mit
Vt cumperderet-.fedfiquidpotes adiuua nos^mtfertus ofiri.Zz lefus autem ait Ulli Sipotes credere^ om
niapoftbtliafunt cndcntt.2-$ Et continuo exclamantpaterpuer1,1 um lachrymts aiebat: Credo,Dominc>ad-
iuuaincredulttatemmeam.x^. Etimvideret lefus coneurrentern turbar ,comminatus eifintuitm-
mundo^dicens illi>Surde,& mutefpiritus,egopracipiotibi3exiabeo:cjramplius ne introeas in .$ Et
exclamans^&multum dtfeerpens eum, exiit ab eo,&faclus ecut mortuus,iia ">/ multi dteerent : Jjhtia
mortuus e.it lefus autem lenens manumeius/ituauit eum } rfurrexir. Et cu introijfet indomum,
difcipuli eius fecreto tnterrogabant eum :>*arc nos nonpotuimus eiieere eum ? 1 8 Bt dixit i/lis: genus
. 17. innullopoteflcxire,nifiinorationc, &ietunio.t<j g Etinckproftc~lipratcrgrcdicbaturGaliUam:ncc ~~
g Matt
h Luc ix kbat quemquamfeire.^o h Docebat autem difcipulosfuo>,& dicebat Ulis : Quontaflius hominis iradetur
i
' ' ' *' in mannt bominum,r occidentcumj& occifus tertta die re/urget.y At Uli ignorabantverbum : &ttme-
iMatc.18.1. bant interrogare eum.ji Etvenerunt Capharnaum. )ui iumdomifffent^interrogabateos:)utdinvia\
Luc. 4*-. tracJabitisl Atilli tacebantfiquidemtnvia interfe difputauerant quts eorum maior effet. 4 Etrefidens
vocauit duodecim,& ait illis : Si qui s vultprimus eflcrit omnium nouttmus^&omntum mtnitr.) y Et
acciptenspueratuiteum in medio eorum:quem cum complexus effaraitHits:j 6*ghfifquis vnum ex bu-
K Luc. 949 iufmodipueris receperitin nomine meo, me recipit:& quiurnque mefufcperit , non me/ufcepit,fedeu qui
tniftme.f 7 Refpindit Uli Joannes dfcens : Magier,vtdimus quemdam in nomine wo eittiente dxmo-
1 1. Cor. i X . nia,qui nonftquitur nos,&prohibuimus eu. 3 8 lefts autem ait: j^oliteprohibere eum : 1 nemo eft enim,qui
m Matt 10 f*ctatvtr^ttmmnom^nemet^pofitcitomaleloqm vespronobis .
4t. ' e.^o m Quifquis enim potum dederitvobis calteem aquain nomine meo,quiaCbrii eflis:amendicovo-
n Mat. ig.i bis, non perdit mercedemfuam. 41 n Et quifquisandali^auertt vnu exhis pufillis credentibusin me:
Lu<Margie, bonum e ei magiscircumdaretur mola afinara eolio eins, (fr in mare mitteretur. 410 Etfifcandalizut-

te t. 6- ueril te manus tua,abfeinde illam;bone tibi,debilem introire in vitam , quam duas manus habeme ire
>
Luc. 17 x7- ingehennam, in ignem inextingnibilem: 43 vbi vermis eorum non moritur,& ignis non extwguitur.44.
Etfipes tuus te fiandalizat,amputa illum-.bonu etibi claudum introire in vitam aternam , quam duos
P * <l4pedes habentem mitti in gehennam ignis inextinguthilis.^p vbi vermis eorum non monturj& ignis ni
q Leu. 1. 1} extinguitur. 46" Quod oculus tuusfcandaliat te, eiice eum : bonum e tibi lujcum introire in regnum
Luc". [>1^05 oculos habentem mittt ingehennam ignis. 47 vb: vermis eorum non mornur , ignis 30
exunguitur. 48 q Omnis enim ignefalietur , & omnis victimafalefaltetur. 49 Bonum efifal : quodfi
falinfulfumfuerttirnquoiltudfondietisi Habefeinvobisfa^&pacem babete nter vos.

M A poteft hoq loco fignificarc. Non eft contrarium,

quod Matcharus lctibic> Conuerfantibus auttm eis in
IN CAPVT X. , Calilaa, dixit illis lefut , filins hominis tradendus efi cap.i7.il
in manus hominum : Nihil <fm aliud voluit Mat- EUnEt|j.
Tdictbat Ulis.] Turbx vncu difcip.^is thausdicere, quam id Chriftum Apoitolis ifginfi- ftwacji.
quibufe loquebatur, vt dixfat Euangeli- caflc.antequam ad patiendum Ierobly mam iret,cm tuf.
ftaa,autiolisdifcipulisfuis,vtexMatth:ro adhucelTetinGalilxatCm nondum exeadifceffif-
cap. praec, bcoliigi videtur>& quidcm magisidonei fet, quamuis iteriam per cam Ieroelymam verus
retb.
ca J4. 6 auditores difcipuli erant.vt illis Chriftus ifta commit-' ingreflus efTct , vt oftenderet , eueniTerem jquem-
' tcrct4uz ne omnibus quidem dicipuljs declarare vo- admodum ahte eucntum Chriftus Apoftolis prxdi-
luit. A gebatcnim de gloria., & maieftato fu, quam xiTet.
tresexiHispaulopoftintransfigurationevifuricrant. Ncc volebat quernquamfeire. ] Se inco loco ee,

jo. f tnae prostat, j ^uiaam ex caitcins ^.xiarcx omnes vtiquciacDani . ,

P hilippi profetos interpretantur: enim Euangeli- omnes fciebant , quo in locc elet G alilex ,m oc-
cap. prxc. ftaingreilos fuiTe dixerat*. Propii^s eft, vtcumin- culte iter faciens,quotidie locum mutaret*.*
ver. 17.
telligmslocum,vbi paulo ante dxmonem eiecerat , Cur autem noluerit , vt quifqnam feitet , quo in lo
quero ad rdicemis'mntisfaTe, inquofceoram" coeiTct,varixconieitur. Euthymius exiftimat, pro- Chnfas
JVet. >. 3c tribus difcipulis Petro,Iacobo,& Ioanne trsfigura- pterel noluuTc, ne quis ca.de quibus loquebatur pro- nolac"
il uerat.cx fupradiis/, d ex Mauhxo intclligitur. piusiubaufculta.es intclligerct. Loquebatur enim rit ^
g cap.' *7 *4 Quanquam verum monsille iuxta Cxfaicam Phip- . depaflione.acrelurreione.vtcxiquentibusmani. puoTn'loc
pi fucrit.noii fatis ompertum eft: quia, vtapud Mat- _feftum eft. quam folis volebat Apoftolis cognitam effet,
thxum di*imus,neillud quidcm coriftat , quina mons cfl.antequamaccideret. Placuit hxc fententianon- i Veri. ici
illc fucrit, etil vulgaris quxdamobtnuit opinio, fuic ' nuUis rccentioribus quidcm, fed doftis audtoribus,
Thaborem. i.,'.,Iv : amquc ex Grxco verbo confirmant , non enim legi
-, . Pratergrtditbantur Galilam.] zmpmriirn Ai lit Grxc 'tJApiu uroie , dtetbat auttm es , vt nofter
ytKihatejtranfibant f>tr Galilaam. Sunt, qui adnotent, tranftulit interpres , 1' tW putbmtt un,
Grxcum verbum propric ignificare clamiter facer, docebat aucem difcipulos fuos. Quaii reddatur cau-
Scnfus quidem hoc loco is eft , vt ex fequentibus con- fa, cur neminem feire voluerit , ne id de quo loque-
tinub verbis colligitur, ejr noluit qutmqam feire ;fed. batur, ifttelligerct. Mihi idcirco non placet, qubd
tarnen fi proprictatem fpeemus verbi , propri cft fi id Marcus dicerc voluiflet , fatis idoneam ra-
ad latus tranfire: Et fi quia , qui ad latus tran fit , vi- tionem reddidilTet. Nam quoddifcipulis tuncChri-
ieturclai vcllctranfuc , icitc Grxcum verbum id ftus dicebat, vue, dixit veibo, aut plurimum tri-
 is9 CAPjIX.CHRISTVS IEROSOLYM AM TENDIT. 790
bus,fore, vt filius hominis in manus peccatorum tra- A )2. M Uli ignorabant verbum.] Non intelligebant,
deretur.vt occiderctur, vt tcrtia die refurgeret : idq;. quod ipfis dicebat Chriftus. Quo ergo modo con-
cumin via folieffcnt,dixit,vbi nemo prater Aporto- triftati funt, vt ait Matthius;. K.epondet eoloco cap.t? 1
losaudirepoterat:&fidomidixit,poteratApoftoIos Euthymius intelexifle quidem, quod de morte di-
ad fe voeare,vt illis folis fecretum committcret.qu- xcrat , difcipulos j fed non intelexifle ,ius hominis * uc. .
admodum paulo poil * in eau l fimilifecifledicitur, futurum efl,vt tradatur in manus hominum. At tili ignorabant **Mft
iVeif.jj. Quid ergo opus erat , ea de caufa fuum per Galilaeam yerbum iflud , & erat velatum ame eos,vt non (mirent illud*
celare tranfitum?Proptere igitur,vt ego quidemar- Beda exiftimat, non credidifle eos, eum eflemoritu-
bitror.noluit trfitumfuum per GaliLram feiri, quia rum, qud minime mori Vellern ,& qu non opta-
pafionis tempus ppropinquabat , volebatquepa- mus, non facile credimus. HaCyinquitjgnoratio difeipu*
tiendi caufa , contendere Ierofolymam , verebatur- lmm,nan um de tarditate ingenii eorum^uam de amore na-
que.ne, fi agnitus in Galila-a fuifiet, omnes ad eum fam S aluatorisytp carnales adbuc&myflerUcrticisignari,
vndiquc,vt folebant,incolae concurrerent, & aut ha- Dcum verum cognoueiant, m oriturum credere netjui-
bendis concionibus , autdimonibus eiiciendis ,aut " At non poterant contriftari ob futuram mor-
curandis aegrotis fefedetinerent.lllud folumhuic vi- tem,fi non credebant. Melius alij,intellexiffc quidem
detur chitare fcntentiaf.qud Euangelifta non dicat, verba, non intelexifle myfteria, quomod per mor
lbat enim Ierofolymam, vt pateretur, fed.docebat au- tem fUam Chriftus homines effet peccatis fuislibe-
tem difcipulosfuos,& dicebat illis ijuoniamfilius hominis tra- raturusJVlihi tamen non folum myftcrium mortis vi- 4S0B,^0
detur m mams hominum Crocddem eum,& occifus tenia die demur ignoraflc,icd illud etiam , quomodo moritu- chr/lU d
refurget. Poteft non difficil reponderi, quod attinet rus eflet,cm tarn fpe , maximque paulo ante tarn fua morte
ad id, quod confirmare volebatEuapgelirta, idem prop.regnumfuum effedixiiet, vteffent nonnulli nonintcll
effe^docebat enim difcipulosfnos, & dicebat illts,tmoniamfi- ex iis, qui aderant, qui morituri non cflent , nifi illud get.
Hits hominis tradetur in manus hominum , atque u di cercr, pris vidrent, nondum intelligentes, regnum illius,
Ibat enim Ierofolymam ad mortem: fedquiafimul non eoviuente, fed moriente refurgentque ven
ad moriendum ibat, fimul id Apoftolis declarabar, turum efle. Intellexcrunt ergo, quid & moriendi
voluit compendila vfus- breuitate, vnum dicendo g refurgendi verbum fignificaret , eumque & mo-
vtrumque Henificare, ltaque etfiiam bisid ipfum riturum, & refurreturum credebant, ideeque, vt
b Vetdo. Apoftolis jndicaueratfuprab,& apud Mattharum c, at Matthanis , contriftati funt. Nam etfi futuras
ccapi9. & Lucamd: tamen alio modo, & alia de caula nunc refurrecbonis fides, mortis dolorem alleuabat, ta-
- dicit:tunc,vt ad futura; pafionis patientiam Aport rnen maluirtent non mori eum , quam mortuum
los prapararetmunc , vt fignificarctiam tempusad- per refurrectionem recuperare. Hoc ergo erat
effe,fque\ad mortem Ierofolymam ire. quod nonintelligebant, quomod haec verba, qui-
31. Docebat autem difcipulosfuos.] iJJkvuy docebat bus fe Chriftus ad moriendum dicebat ire , cum
enim,etfi forrafle nofter interpres non legit jS.fcd Ji, illis conuenirent, quibustam iapedixerat, regnum
quod nihilo peius conuenit:aut y pro poli tum fuum appropinquare, atque ideo dicuntur ignorarte
eft, quod firpe fieri folerc multis apud Matthseum verbum.
exemplis docuimus. Videtur indicare Marcus,Chri- 33. Et venerum Capharnaum.] Paulo aliter Mat-
ftum non folm fimpliciter, quod fibi futurum erat, thams1, & Lucas ha:c narrt, fed fi quid inter eos 1-cap.j7.14
praedixiffe , fed docuiffe etiam Aportlos , & inrtm- diforepantii videtur efle, apud Matthaeura expia- &cap. ir.
xiffe, aut quid in morte fuamyfterij effet, aut quo nauimus. Ex tribus Euangelifti colligipoteft, hoc mc-M*
animo deberent ferre; diftinguit enim vnum ab alte modo , atque rrdineremaccidifle. Cmadhucef-
xo:docebat dtfcipulosfuos,<J" dicebat //.Qu^mautemob j-j fentin via, vthic,& fequenti verfufcribit Marcus,
rem id illis dixerit, varia multi cniiciunt. Beda , & intraucrat in eos cogitado, quiseorum effet maior,
Theophyla&us ,vt litis triftia miccret : erant Apo vt Lucas ait". Curautem veniflent Capernaum, & neap.fj.4i.'
ftoli geftientes miraculis facb's, infert illis Chriftus indomumintroiirtent, vtopinor, Petri, vbi ciim in ocaP-i l9-
ein Comm. mentionem mortis. Euthymius e quia paulo ante ea erat vrbe, confueuent diueriario , ciim indo- ^"''*"
in cap. 17. _diicipuli alij.in transfiguratiene, alij in faciendis mi- mum , inquam , introiiflent, accefferunt , qui di- p Matt. 17".
Matth. raculis,Chrifti pcrfpexerant gloriara, atque maiella- drachma petebant p. Porte vocatos ad fe difcipulos 48.
tem.ncc vilo tempore magis idonei efle poterant , vt interrogauit Chriftus quid in via inter fe "traebf-
mortem Chrifti fine offenfione,autdubitatioRein fentjVt hoc loco Marcus fcribit;nam quoddicit4, 1 Velf-J*
fide audirentjconfirmati iam & cognita,&pcr Trans & refidens vocauii duodteim, er ait illis ,fi eptisvultpH-
figurt i on m,&: per miracula eius diuinitate. Aliam mus c'e,erit omnium nouiffimus, perrecapitulationem
flibTtCom. rationem Ambrofiusf tScrt,f*raffc ,inquit, ideo hoc dictum intelligo ; pris enim , qum hoc illis dice-
tn Luc am . adJidit, tjuia feiebat Dominus , difficile pa/poni , & refurre- ret, ad fe eos vocaflc credendum eft, vt quid in via
liioni etiam dijcipulos credituros Et ideo paffionis & refurre- tractaflent, interrogaret, non enim minus erat ne-
mmsuaaffertoremfe malmt, vt exfahfides, tmex certarmm , vt pnuaam de ea re: mterrogarentur,
auZ dilcLL nafcerJur. M.hi Theophylati ratio qum vt pnuatim docerentur. 111. autem refoonde-
robatur , ideo hoc Apoftolis dixirte Chriftum , v t re cunUbantur t faentes tmbmofam fifle qu*-
oftenderet fe non coaum, fed volcntem mori- ftiouem, vt verfu ftquentnndtcat Marcus; obeam
arum , qi moni obuiam procederet. Aliam . enim caufam , cum id maxime feire cuperent , non
Saufam fuifle fufpicor , vt Aportlos in fide, audebant Chriftum interrogare , vt Lucas mquit.
patTentiaque confirmret , ne fi improuifi , & non Itaque Chriftus eos interrogando pranienit Inter
in moniti morientem vidirtent Chriftum , aut rogat. ig.tur Chnfto , quid in via difputafleor,
minus patienter mortem eius ferrent : aut de eius quamuis initio verecundia refpondere reeufaue-
dubitarept diuinitate. Eadcm opinor caufa ,ftatim rint , inuitati Chrirto reiponderunt, inter ipfos
port: mortem , refurredionem adiecit, vt quem quaiftionem fuifle, quifnam eorum maior in regno
refurrefturum feiebant, eum moriturum eifc non calorumfuturus effet rfimulque vt quarflionemii-
Verf.io. mirarentur. Idem fupra feeit 6 , & apud Mat- bifolueret, Chriftum rogauerunt , atque hoc eft,
hcap.i7.tj. tharumh. quod feribit Matthxus r , difcipulos ad Chriftum rcaP l8-*f
exipniamitu hominis.] Loquitur de fepertertiam acceiffc , interrogafleqae : Quis putas, maior e m
perfonam, vtfxpefolet. S emeatia autem apud regno cedorum ': Tune Chriftus, vt non verbis folm,
Matthaeum explicau eft. fed rebus etiam repra?fentand:s, cfEcacius Aportlos
 79i COMMENT.
edoceret, quem morem muks Prophetaslegimus a
tenu i Te.pueru m aduocauit,eumque in medio tatuit
Apoftolorum, vt Muth.cus,&j Marcus tradunt.vti
arqu feilicee ab omnibusconpicerctur,&,vtait Lu-
cas, eura iuxtafepofuit, quia& ipfum Chriftumin
medio fuiffdifcipulorum credendum eft.Quod qui-
dam exiftimant , non in medio , fed inter Apolllos
conftituiffcpuemm,effqucphrafim Hebraic!, quia
M medio idem fit, quod inter', minus ad fenfum huius
lociaccommodatum eft.vbi videtur Chriftus, dein-
duftna fp cdaculum,& exem plum h umilita tis omni-
bus Apoftolis , in medio conipiciendum proponere
voluiffe. Tunc Chriftus puerum araplexatus,vt Lu-
cas,& Marcus fcribunt , aut vtcrzee legitur 1***-
In medio ^yrt/a^<^,/wfWit.SuntqupUtantChrtlinon g
efl'cquidfit tunc.cm voluit pucrum Otderefed ant.cm vel-
phraf He- let eum in medium adducerc,invJnasaccepire,qud
bM1M' propter<* credendum fit.vteum conftitue-
ret in medi:o;fed ij mihi fententiam huius loci viden-
tur enenure , cuius vis , vt paulo poll exponemus,in
eomagnaexpartcconfiftir,qudconititutumiamin
medio puerum, &circumpec~tum ab omnibusi,ad
amplexumaiTumpfcris; vt re ipfi declararet, quinto
amoremorcsillospuerorumhmilitati$,&fimplici-
tatis plenos proequerctur. Nam quod dicunt, adeo
paruum fiife pucrum, vtnifi in vinas mblatuselTet,
Cfiriftas venire ad Chriftum non potuiffet, minime probabi-
cut trian- ijj conicdura eft,cmMatthaus dicat Chriftum pue-
um" ta rum adi vocaffe,
Fateorquod
ergo vtique non fcciffet,fi venire
as ac.epe- nonp0tcrat.
ram paruum fuiffe puerum,
xic
vt in vinas tolli poffct,nego tarn paruum fuiff,vt pc-
dibusadChriftum venire non poflt.Cm ergo pue-
ramChriftusin amplexumteneret, diicipulis dixit,
IN MARC 794
fit,ut fiat,pofitum cftHebrj?orum * idiomitc. Do-
cet ; qua ratione conrequi poilint , quod quifquc eo- Hamfos
rum tantopere optare videbatur, vt primus in regno vu lclil
clorum eflet,contraria fcilict ommno ei, quam fe- Samff
querentur,fi non de primo, fed devltimo potislo^ in
Co contenderent : certiffimam, recbffimmque viam .
efie ad altiifimum gradum humilitatem , & Cypria- Iu llb- ie
nusfcribitr^w/wWKf xmdamnem retyenfo [ .
[,& materiammordAciinuidiaeruh^ ab[ci- UK"
dit.Difcipttlo Chrifii^elarenonlicet^onlicetinuidc e exalta-
tionis apud nos non pote efe contentio , de bmmliute adjum-
macrejeimus, didicimus yndepUceamus. Et ed a, Curaty
inquir , defiderium glorit humilitatts contention [. In .
eandem lententiam feribit Theophyladus.
*Ktud H ebra:oruai idioma tamrequons et, vt vir fere
aU'ude^curratfrequcutiusGen.i.f-yit n anbx "10K1
v*tmtrtlthimi$bor, & dixit Deuserit lux.pro fie Iux^el
ooltcrait.fatlax.
Harreticorum interpretation em , qui colligere ex
hoc loco folent, nullum fuiffe Petro inter Apollolos j"uri<iefcn'
principatum, apud Matthseum refutauimus. Nec t^U^".
cairn agi hicdeprimaingubernanda Ecclcfiadigni- co$-
tte , etfi eo eriam fenihunc locum alicubiapud Epifiu.
Lconem Magnum legi meminijid de primo loco a.d Pulcllt-
injregnum Dei, quem non qui primus in potentate, "f^ugu.
fed qui primus meritis prafertim humilitatis effet, bitu A"*"
confequuturusdicitur. Quamquam ratio etiamE- tolij.
uangelij poftulat,vt qui primus in Ecclefia dignitate
eft,& idem &humilitate
locumfitobtineat.
maximus,eoqueprimum
in regno clorum Quo fenfu idem
apud Maithsum Chriftus Apolllos docet, vt quo I cap.ioi
quifque maior eTe velit,minor fiat. Namququif- iji.
quehumilimemagisexcellit,emagiseftdignus:vt Quam:b!:

acaP- 3" fHgfifaforibit

i quod Mattha>us 1 ,
f tjreffieiaminicMtparmdi di* bis ,# ctmier
, *mtrabitisin regem ad maiorem in Ecclefia auoritatemeuehatur & {5uJ^t
quinmaiorequiiqueauftorimeeft.efedemitte- 1
b Vetf.j7. r<r/w,eiuique rei caufamaddiditquam Marcus b, read humilitatem magis debet , vt quo quiiquein
Verf4.j & Lucas c expofuerunt,quia quifyuis vnwnexhuiufmo- Ecclefia,e6 etiam in regno clorum maior lr,& ter-
dipueru reeeperititi nomwemeo,me rectpit,& qmeumqueme renis cleftia reipondeant.
^apmt^ontntfu\cipit,[edeimemimxtme. ^j.u4ccipienspi4erum.Jlxem^\m humilitatisatque
j4. .] Non audebant refpondere pr fimplicitatis , reprxintato puero, ante oculosponit.
pudore,vtEuthymius,quiaambitio videbaturef- Nihil enim humilius, nihil fimplicius puero, nihil >
iequaeftio; liquidem in via difputauerant, quiseo- dum de honore, nihil dum defraudecogitante. Et
rum maior, nempe faturus effet in regno cclorum. hccapudMatthrumcopiofiiisexplicauimus.
Non enim de prsentiagebantlatu, fed de futuro, Quem cum complexm effet.] nyis*-**qdpQ- ,cmin Humilcsc
cmregnum veniflet Chrifti:ineoenimcupere vi- D vlnat eum sccepijfet. Ideocomplevus puerum eft, vtre ^P1'"'
debanturqum proximum Chrifto tenere locum, vt ipfa demonftraret,quantoperc lbi humilitas,fimpli- c4'i .
dcap.io. fiiijZebedaipoftulauerantinfra^&apudMatthee. citafque placeret. Nam dum pucrum complecbtur, 5' '
,7- ^ Sed in eo errare videbantur , qud regnum illud humilitatem ipimJ,fimplicitatmquecomplcditur,
e cap.'.o.tt j^qj jn nac vta fperarcnt fore , diuerfalque in eo, & folemus anitiifim complecti.qua; maxim proba-
ficut in aliis humanis regnis, dignitatis gradus animo mus.QiW autem compleciiturpuerumJtgnifictt Cinquit Be-
perciperent. Qd autem qusftio illa libi velit, quis da) humilesfuos dignos eecomplexu , Cr dilecftme. Idem
eorum in regno clorum maior futuras effer,&vnde Chriftum poftca"1 , codmque confilio feciffe legi- mfap (;
fcapjl.ni origtnem habuiiTet,apud Matthaeum f doeuimus. mus. Nam, cm pueri illi offerrentur , eofque quafi verf if.
1 J5. Etrefidens.] ^ & idens, nimirum quafi Chrifti indignos apeftu difeipuli prohiberentur,
dejtribunali iudicaturus, quafi dodurus Apollolos non contentusdiceren,mtep4ruidos rentre adme,talium n ..
rem(riam,maximqueneceflariara,qunon obi- emmtrtgmm D, eos etimamplexatus eft,vtoften-
Horatius ter.non ftando , vt ille dicit S,pede in yn, fed fedendo deret.fingulari fe eos amore profequi.
Eb.iScrm. otios,accurat,&fufceptoconfi!io,explicandaerat. 17. Quijquisvnumtx hutufmodi pucrisfufeeperitinno-
Satyr.4. Solebat Cbriftus ad docendum federe, vtfuprb,& w'www.Ponitrationem loco conclufionis,qu apud
hcap.4.1. apud Matthseum L Matthaeumhaec eft: ^men dkorobis,nificonuerfiftieritist
icMf.yiA yKMit duodcimale alij audirent; volebatenim &effcUmimct4tpAruult,nonin:rabitisinregnumcalorum.
*,,t" coram ambitionem reprehender. Itaquenoneft Quam conclufionem hac apud Marcum quam mi-
exiftimandum , ex illis, quideprincipatu difputaue- nim explicata ratione probat : nemo in regnum
rant.non omnes, fed folos Aportlos adi vocauiff, Dei,nifiDeofimilisfadusinr\pirepoteft : ronenim
vtprima verboram fpecies videtur oftendere , fed intrabitineamtimtatem, vt aitloaimes 0 aliyuidcoinejui- 0 Apoc t,i
cmfoliduodecimApoftolieadereegiffentjCosfo- nrfum.Non poteftis Deofimiles eTe, nifiillumfufci- l?,
loi ad le vocaffe Verum quia dixerat,in domum ve- piatis,id eft, tis ei : non poteftis illum ffcipere,
niffe,vbi pluresfuiffe alios prarter Aportlos cred en- nifi fuicipiatis me , quiabillomiflusfum nonpo-
dum eft, dixit Marcus , vocaffe duodecim , id eft,ib teftis me fiifcipere, nifi huiufmodi pueros in nomine
aJiis,qui in domo erant.ad fe fegregafTe, vt occultam meo fufeipiatis , eorumque fimiles efficiamini , ergo
ipbrum cul pirn occulte quoque coargueret. mcormerfueritis , & efficiamini ,ficut parmdi it , non in~
: Si quis Ytdt primus ejfe/rit omnium nouijmus.] trit, pro trabjis in regnum cosUrum. Hsec enim ideo leuiter tan-
' 1 tum
 795 CAP. IX. CHRISTVS IEROSOLYMAM TENDIT. 794
tum attingimus, quia apud Matthzum cxplicauimus. Anes eiicere conaretur, ver etiam ciiceret, quo magis
38. Refpondit Uli Ioannes.] Quomodb ftacumipe- nominis fui vis, &audontas cognofcci etui, vi Theo-
rioribus hxreant, nonapparet. Sunc qui puteiu, ideb , phylactus adnotauit , qucmadmodum & facramcntis
Ioannemhoc fubiecifle,qubd cm tantopere audiuif- graciam nobis promifit , fed vt Theologi docent, non
fee pucrorum cxemplo, humilitatem Chufto com- alhgauit. Quin ce illis fepruaginta duobus difcipulis
miendari,vcritusfuerit,nefuperbcipfi fecilfent, quod non conftat , cum ad praedicandum nutterct, enden
ilium, qui in eius nomine dzmones chciebat, prohi- durum dxmonum dedilepoteftat: eiecerunt camen,
buiflcnt. Huius quidam fententiz Theophylactu au- acque eo fortaflemagis, quo dzmones eicciflent, po-
c"ror faciunt, etil nihil apud cum fimilercperio. Ahj, tis qum quod aha mu acula feci lient, gloriati iunt,
Qooanmo quia Chriftus dixcrat: In nomine meo,ocaCionc loan- quomins earn Chrifto exprcflam verbis potefta-
bxc loan- n arripuifle.vt non quail eulpam deprecans.fed quafi. tern acceperant. Denique.eth promulgacum nondum
act dixenr. dubitans, num bencfeciTenc , aut numideminpqftc- erac , omnium tarnen creduitnimerat priuilegium, vc
rum facer debcrent, Chrifto quod factum erac', ex- poflnt dxmoncs empellere, infra1', Sinaauie cosqui ^ Ca ^,
ponerct. Alij quafi Ioannes ex contrario collegerit, crcdidcrint,hcjeqncntur. In nomine meo ddmoniatii- l7 '
non fuilfe ilium in nomine Chrifti recipiendum, quia cient. Sed quia id &aidorefiebatfidei, & congregan-
ecfi nomine Chrifti dzmones eiiciebat, ilium tarnen in dz, fiimandarquc Ecclefiz caufa concelum fueratj
Apoftolorum confortio non fequebatur. N on vidctur quamdm & ardor viguit fidci , & Ecclefia vfconfr-
mihi incelligi poTc, quomodb c przeedtntibus ifta maretur,miraculis eguit, omnes,qui veram habebant
conucniant, n.fi pris, quo ammo loanne dicta fue- fidtm , damoncs conati ciicere,iolebant, vtexlufti-
rinCjiutelligatur : de eiusautem animo difficile eft , & no, Tcrtulhano, & Ldantiocogiiofcimus.
fortafs periculoum iudicare. Sed fi ration, qudu- Qiinonfequitumos.'] Dubium, quoenfuhocdicat Q.JOmod
cere videtur, fequi licet, glorians potis.qum aut du- Ioannes, vt fu pcris attigimus,vti intelligat,illne- hic Cfari-
bitans, aut culpam deprecans hoc vidct,ur mihi dixf- que coipore,neqae fide, quemadmodi Auguftinum, ftum non,
fe gloriansinquam,noninfe, fedin Domino, quai Bedam, atque Tlieophylacl (entire drximus :anfide^c^uutu*
Apoftoli. quorum nomine loquebatur, bene funcri quid ; fed non corpore, vt Ambrofius, Se EuthymiuS
fuiiTent officio , quod ilium prohibuiflent , non tam exiftimant,Chiytt fequutu m fuifle Probab;liormihi
fax , qum Chrih confuientes aioritati , ne quis, Ambiolj , & Euthymij fententia videtur Qua; inde
quieamChnftusnonfecifl poteftatem , ineiusno- eti coiihimatur.quod non dicat Ioannes Chnfto, qui
mine , quai auoritatem furatus , dzmones pelleret, non lequitur te, fed, uinon /^/ m, quafi Yoluerit
Lucio. ficurfeptuagintaduoiliidilcipuligloiiabaniur*Ita- dicerc, Chrifti quidemdjcbinam, fidcmqueicquut,
i?> quenonarbitior efle quzrendtim , quorlum id loan- Cled tarnen ex ipiorm non fuifle collegio, quibus fo-
ncsd'.xcnt , nequeenim poft lupenorem , vtegoopi- lis earn Chriftus dcdiflet autoritat. Edem pertinc,
nor, dixit hiftonam. fed alio quo loco , necaliarouaf- quod Chnftusnon refpondeat', Qui no eft cocrame, j y^^,
fis occafionc i qum qnbd recens id factum eftet ; qua promeeft.fed: Quino efiadutrjumvostprovobuefi^
eaciem ratione cptuaginta Uli difcipuli apud Chri- quafi ilgnificet, latisefle quodiHedorin fequatur
dum gloriati funt , quod fibi in eius nomme etiam Eiungchcam , quarouis ex pfoi urn confortio non flf,
drraoniaibiec"ta foutent , quia recens id erat; redi nequeenim propterc pro aduerfario habendum eile,
bantcnim legatione lia, in qua dzmones fibifub- Quzripoteft,acetinonnullis folet,numiUepec- Num
iecerant. Czteim Marcus, 5c Lucas, qufade Chnfti cauent.qubd iniuiTusa Chrifto, tentaucriteiusnomi- pCccai*rir.
nomine mentionem fecerant ,& hanc loannuoratio- ncdarmonesciicere. Caluinus hzreticoruminterptes Caluinus
nem, vbi de Chrifti nomine fimiliteragebatui, inter- nondubitat, quem Chriftus abfoluiTe videtur, con- rePreftcndi-
VC 41. ferucrunt, idemquc de aliis locis k ludicandum. Quod demnare; nimi enim audaciam fuifle exiftimat, quod tur*
*4> ergo Marcus ,& Leas dicunt ,refpondill"e I oannem, id facercconatusfuerit,quod propiium Apoftolorum .
no fie accipiend eft, quafi de ca,quz fuci anc Chri- erat. Quemadmodum Simon illek, Magus videnspcr A.S.iS.'
ftodia, refpondeiit, led vtlzpedocuimus,Hebno- impofitioncmmanui Apoftolom daxi Spiritum ian-
cCap.n. Him phrafis eft, quia n:V hbanah , refponderc figni- tum, voluitcamab Apoi^oliscmerepoteftatcm, Sc , ,
) &n. i. ficat etiam aggredi ad loqucnd.vc apud Maicha.um.c Dfcptem illi filij Sccua-1 Iudzi in nomine Chrifti ten- I ap.i^i
^iCh^0 fr,^,mi4S <}*end*m in nomine luotticitntem d*monia, tarunt Apoftolorum imitationedzmonespellerc.Me- 13. 14.
2om Mo [{1**10* Quzihoc lecoconucnit..quo- Euthymij &alit fententia eft, bono ill animo
()ucbitor modo dzmones, qui Chriflum non fequebatur , in fecifle, cmvideiet Apoftolos,quorum fidem,do<itri-
{omit Has- Chnfti nomine polfct eiieere. Poliumusincclligere, namque fequebatur, idem efficere : magnumque hti-
$ cii- non eiccifle dzmones ver , fcdeiicerepiofeiFumjat- ius fententiz argumentum eft,qued Chriftus eumv>
mt' que conatum fuife. atque itailbd fignific.ue, Eti- tuerit prolvben' qood non feciflet,fi culpa ahquafuaj
eitHHM tUmaniA. Alus er im locis docuimus, exem- illud vfurpaflet munus. Succcflus etiam pfceiusani-
plilque dcmonftrauimus , verba nonnunquam non ef- mum probat : nam etfi dubium non eft , quin poffint
fed,fedafFed,coratmquefigniricarc: nolo tarnen etiam homines iniqui, & nefarij dzmones exigere,
omnibus di lfentientibus auoribus , id primus dice- haud icio , an ci edcndum fit in lilis initiis, id fuiiTc
re. Potuit ncque corpore , eque animo, id eft, fide. Chriftum pcrmillurum , ne quis interpretan poflec^
docbinaque fcquiitus Chriftum dzmones pelleic , vt magnii non eile, fi Chriftus id faceret, qod all) etiarri
Mattb Chriftietiamteftmoniodocemur41, & Auguftinuse, homines ab cms doctrina, & moribusalienifacerent.
17.11. Beda Sc Theophylaus hoc loco fenriunt. Potuit Et prohibnimuseAm, ] Quo animo Apoftoli ill pro-
libro*. multo facilius fide, non corpore Chrifti fequutus , vt E hibucrint , nihil poilumus, nifi obfeuns fufpicari ma-
deconf. E- Ambrofius, f & Euthymius exiftimant, ilium fecifle. gis,qum fcire coniecturis. Hzreticorum intei prtes^
tCom Sed oritur ex huius explicatione quzftirnis altera duce,vt folct,Caluino,haud paul melis de fe.qum , ., -
Lucie 7' 4UIft'>quornoc'o Hcs flue ex difcipulis fuerit Chri- de Apoftolisfentientcs,inconideratb eos, temer, fu- Apoftbl
fti,iuenon,potuerit^dzmonespcllete,cm fobs Apo- perb,inuid fecifle docent. Inconfidente quidem. concra "
ftolis earn Chrift is oprefticem tradidiifet,fupr 8. De- temer ; quia inconfulto fecerunt Chrifto; fuperbc & f^'ju't^6"
f Cap.j.n. ;rat quidem hane poceftarem folis Apoftolis publi- inu'.dc; quia eiiciendor dzrnon poteftatem parem un ^
folisApo" & quafi folemiii ifuoiamritu , fed miHam fibi ipfe habere nukierunt : ficut I oannisdifcipulos, quantum- ttSL^xf.
ilolisbine lege-n indixcrat, quftnins alls quib'ifcunaque vcl- uisfanclns, zmulatione tarnen quadftimulatos fuifle Apoftoli
f'fftatm let, dare poflec, perm^ttereccfae, vt quilq 1 s eius no- lcgimus.qubd vider:, Chrift.im pluresdifcipulosfa-
I *** minicejea fide. aucuJU etiam iliq iando Ededzmo- ceie, baptizarque, qum Ioannem. Meliote omni- "
Mildonaciacaang. Tin. I. LI *

i i
 79f " COMMMT. IN MARC. 796
no fpiritu, TheophyIa<ftus,& Beda Apoftolorumani- A confentaneum erat, vt quamplurimi, ipfius Homing
muminterpretantur, noninuidia, fed pocis caritate miracula facerent : Nemo, in quit, tft, qutfaciat virtu
prohibuifle. At reprehenduntur Chrifto. Repre- tern innomme , poffit cito male loqui de me. Alteta
henditur quidem factum, animus non reprehenditur. ex Apoftolorum vtilicatc : qui non eft aduerfum vos,pr
Credamus fan, vtcquum eft, bono fecille animo,ta- vobis eft. Quoniodaiatem hite fit intclligenda fcnt-
mcnquarationeprohibuit? cm enim rect , vtdixi- tia, & quomodillmonrepugnet, quiactrariisapud
mus, fe facer putaucrint , necefle eft, iufta aliqua du- Mattha?um vcibis eft d : Qutnoneftmecum,contrame d Cap. r>,
hrationefeccrintjea quarfuerit, quaeritur : quia eos eft, fjr quino colligit mecum, fpargit, illicdcclarauimus. **-
non fequebatur , hanc enim ipfi tationem reddunt. 41. Tuifquis enim potum dederit vobis , calicem aqux
Sed dc hoc ipfodubitatur, quare hac ratione , quod frigid* in nomine meo , quia Chrifti eftis,amen dico vobit
ipfos non lequeretur, prohibuerint. Non inuidebant, no periet mercede fuam. ] In hac eti fcntentia c pr-
opinor, iili eiiciendi dzmones poteftatem, fed cm cedentibus apte copulanda , magno interpretes iludi
fcircnt , folis fibi cam Chriftum auctoritatem tradi- laborant. Nonnulli fic exiftimant coniungendam , vc
diflc, volebant eius con ieruare difciplinam,neque pa- tertia fit ratio , qua probet Chriftus eum, qui fuo no-
ti , vt quifquam prxter illam , ctiam quod bonum per mine dsemones eiiciebt.prohibendum non eile. Quia
feeTet, facerct. Ideo gloriantes, vt diximus , factum p, enim dxerat: nemo eft quifaciat virtnt' in nomine meo,
hxifto narrant: Prohibuimus eum, quod minim pr- 'poffit cito male loquideme, addereiiunc quodam-
fectb feciflent, fi fua.non Chrifti caui,prohibuilfent. plius eft , non folm ilium rect facer, qui fuo nomi
39. lefus ante ait.] Aute aduerfatiua partcula indi- ne tantum pnftct hominibus beneficium , f edetiam
cat, Chriftum aliter, qum fperabant Apoftoli refpon- fiquis potum vobis porrigat in nomine meo calicem
diflc. Spcrabant illi fore , vt quod narrabant , tam- aqua* frgida!, adeb bene fj cere, vt pro re eti minima
' quam egregic factum , laudaretur Chrifto , quod ta non fit mercede luSamiiTurus. Ali) hortari Chriftum
rnen reprehenfum eft. Apoftolos,vt gloria fibi n quarrercnt : necenim opus
Nolite prohiben. ] In pofterum ; tunc enim iam cite, c tantiapud Dcd fint, vt quifquis lilis, vel calice
prohibuerant , fed tarnen ubet deinceps, fieavtivelit aquas frgida? dcdcrit.merced fit fuam habituais. Be
potcftate, nonprohiberi. Vuh Chriftus, nonfolm da^ Strahns fic, quia dixciatc. Quifquisvnumcx htt- Yerfv}7.
per Apodlos , fed per quofcunque ctiam alios dilci- iufmodi puerisreceperit in nomine meo , me recipit , ne
pulos doctrinam fuam corroboran miraculis. Quo quis poteftat fu excu fare poller, quo minus Apofto-
a Pbil.z.xS. prorus piricu D- Paulus' dicebat -.Quidtnim ? dum Q\obxtyztzt,bdd\d\R<z,Quifquiscnimpotumdcr>it vo~
omnmodo ,ftueper occafionem,fiueper veritatem Chri- bis calicem aqua frigid* , non perder mercedem fuam.
ftusannuntittur ? cfrinhocgaudeo, cd&gaudcbo. Et Theophylactusverb. N5 folum gram mihi eft, quod
Nuaj.n. Moy fes cm nuntiatum illi elTet nefcio quos alios ille in nomine meo da?moneseiiciat, fed fi quisetiam,
in exeicitu prophetare : Quis, inquit, tribuat , vt quod minus eft, faciat, vt potum vobis in nomine
nispopulusprophetet,tjr det eis Dominusfpiritumfuum ? meo porrigatjCalic aqua; frigida',adeb gratum eft, vc
e Pro. j Item nos faccrc Salomon przeipit c, oli prohiben mercede quantuis exiguum opus , non fit cariturum.
7 btnefacere cum,quipoteft,fivales, tjripfc benefac. Probabiliter ifthacc omnia dicta funt, fed tameh CaC-
Non eft enim, quifaciat virtuttm in nomine meo , & picor, fruftr quacri in diflbluto corpore iunfturam-
poffit cito mal loqui de me.] Virtut pro miraculo poni Nequcenim loco Chriftum id dixifle arbitror.
nemo nefcit. Male deChafto loqui, vt opinor, eft in Primm, quia vc-cx ipfaopinionum vaiietatemanifc-
ill blafphemare, quemadmod qui in ilium non cre- ftum eft , non bene cum fuperioribus fententiis cohae-
Malc loqui debant.folebat facer. Plus infinuarc Chriftus voluit, rebat: & non eft credend Chriftum parum cogruen- cbriftus
de Chrifto, qu^m verbis cxpreffit. Nemo poteft in nomine meo ter, & apte locutum faille. Deinde quod Matthus f alio
r' miraculafacerc, qui non meamagnofcat poteftatem, alio loco hoc Chrifto di dum referat.cum ad prardi- qum hoe
mque Chiiftefleconfitcaturifed pro.Quinoi/ con- E cand Apolllos mitterct,doceretq; qualia ibi hofpi- ^mPote
fiteatur me.per tapinofin dixit: qui pojfit cito mal loqui tiacligeredebert : ^binquit,' recipitvos,me recipit, ,
dt me. In promptu ratio eft; quifquis in nomine Chri cjr quirecipit Prophetamin nomine Prophet,mercidem A.
fti miracula facit , ipfa experitur te , quanta fit Chri Prophet accipiet^ quicquepotum dederit vni ex mi- g Cap.4
fti poteftas , cuius folo nomine fe ipfo etiam fortaff nimisiftis calice aquafrgida, tatminnemine difcipuli, 4M*
non credente , miracula fiant. Itaqucnon poteft non Amen dico vobis, no perdet mercedemfuam. Cm hoc lo- '
cito credere. Sic ergo interpretor etfi paulo aliter hace ententia non hzreat, apud Mattharum verb
Theophylactum, & Euthy mium, quos, cm poffum, harreat, quis dubitet, non hc, (cd illic fuifit Chufle
libenteraudtores fequor , interpretan fcio .* non pofle pronuntiatam? Aliquodetiam argumentum eft, quod
eum , qui nomine Chrifti miracula facit , tanto ab eo Marcus fententiam ilbm,quar iftam apud Matcha'um
Cito obligatum beneficio , male dc ipfo loqui. Cito -my antecedit, alibi non refer.it, nam fi remliiiet .hancpro-
tumcft pre p0fimm ci\ fgjv facile, quafidicat difficile eft, culdubib cum ilia, vt Matthauisfeci^copuLffet. Cur
autvix fieri poteft, vt quifquam in nomine meo, dee- ergo,dicct aliquis.alienoloco Marcus recenfuit i Re- .
mones eiiciat, Sc meblafphemet. Reddit ergo cau- fpondeo, quia fimile quiddam commemorauerat h'
fam Chriftus, cur ilium prohibere Apoftoli non de- Quifquisvnumexhuiumodipueris receperit in nomine
beant, quia, cum in fuo nomine da?mones eiiceret, ve- meo, me recipit. Quaeautem fihorum verborum vis,
nfimile efft,eum in fe credere;hoc enim eft non polfe atque fentcntia.apud Mattharum dictum eft.
male deipTo loqui. Euthymiusaliquantoaliter , quia 41. Et fuifqnis fcadaliz-auerit VKum ] Hicctiacon- j yut^,
fi foitaffe nunc non credit, fpeseft fore.vt cito credat. iungidebent ciumis, qua? dicta funt '. Sunt enim illis
4 o. Qui enim non eft aduerfum vos,pro vobis /?.] Qui antitheta, vtapud Mattha?u manifeftum eft. Marcus
dam Latini codices legunt : Qui non e( aduerfum vos, veto, non feruatootdinenarrationis , inter hxc duo,
ptovobiseft: vitios.vt ego quidem arbitror. Apparct qua? coniuncta elle debiierunt, longo hyperbaco, hia-
enim, Chriftum Apoftolis ipforummet verbis refpon- tuque lententiar, multa interfcruit.quar quia loco pof-
dercvoluiTe, Dixerant Apoftoli : Vidimus quemdam ta non funt,minus facile intelliguiitur, & homin, vbi k . ^
Car non fit in nomine tuo eiicientem damonia.qui non fequiturnos, non eft, coha?rentiam quxrentium exercent ingenia. *
prohiben- refpondct Chriftus : nolite prohtbere : qui non eft ad- Cartera k ex Matthari 1 cmentariis intelligi poiint. | Mitt,i/.
Chriftu? Hcrfumvos,pro vobis eft. 44. Irbivermis eorunon rnoritur., & ignis no extingu- 6. 8.
rarionrs Duas Chriftus caufas, cur ille prohiben non de- tur.] Verba funt I faise m qua? Chriftus eod ienfu,quo m Cap ?J>
teddidit' beat, reddere videcuc , alteram ex gloria fua, cui magis Propheta dicta fuerant,aptc adid,dequoagebat,ac-
 797 CAP. IX. DE DISCIP. NON'SEQVEN: "CHRISTI.
commodauit. Nam,vt demuslfanmdcrtrage.quam A&ignenequepcenasdiuerfas, neque diaerfarum bo-
Dens in hoftibus Iudxorum r'a&urus crat,agerc ; quia minis partid, fed tocius hominis pn" vna'rh earocfcm;
ipiicarat dixcrat Dcus paulo ante , EtegrtdtentMr.ey vtdebunt totmq; ligmficauit. Vnum enim,& idem fuppliciurri
locus l'ai* 44 vtr$rum , qui fient m me tarnen ignis vcrc.vecmigmecaphoric dictum eft. Iuq; par-

fco*er- negarc nou pollumus longmsad infcrnas,perpctu.fq; cicuta illam, Et, no cam copulatiu.qum exegeticam
u

. quotics lalicet de igt

ie, quinonextinguieur i ed ne vllus quidem alius eft tit.vt hic,cV fupr c: cotes enim cam Chnftuminge- eVetf.+.
ignis , & vermis , qui in cadaucribus gigmtur, brois niinafTe ciedendum eft , vt cclebn prophets: tcfti'mo- & 4?"
admodum eft vicz. Agit ergo dc lcmpiceinis damna- nio rem , fidemqucexaggeraret. Simiiis fcntciitieft
tonim pcenis.fed agit ex cladibus.quz in bello fieri les*- Eccleluftici f , PindtttAeArnisimjif ignis, &vermis; *?'7'
lent.allumpta mctaphorajquia cum hominibus loque- 49. Omtiirenimitne faie[urt&omnpvtaiM fidt
batur.qui bellum viderantjiirfernum non viderant.Ita ftltttur.] Huiusobfcuricas loci mgnarh ihtcrpreta-
verb rem auger, vt ex illispms,quasvidcrant>maxi- tionum peperit vanetatem. Perdam operz prctiurri,
mis,ahasetiammaximisilhsmaioresanimoconcipiat. fi omnes voluero recenfere ; meliorcs rcftr'am , qsf
Hoc eft, Vermis eorum non montnr, cmillc, quiocci- que magis idneos auctores habciu. Duabusih ebuS
forum in bello corpora depafc.t.brcui tempore mom- obfeuritas cernitur,& quaoccafione,& quo lenfu hjt'c
tur. Hoc eft, igms tortem non extingmtur, cum illi, qui Chrifto fine dicta , fed adco inter fe cniuna funr
ferre in bello interimuntur, aut nullo crcmencur igne, vt ehuelhnonpoffint; .
aut ccrtc crcmentur , qui comm. corporibus facile Receptiflim ntcntia eft, qnoni de eruendo ?
cumptis ftatim extingu ioleat. Hanc vim nycroqi lo, de abfcindcndis pcdibus, ac manibus, fe nos often.-
merobropronomenillud habet vermis eorum } Si igms derent, locuras fuerat, docerc nunc, id, i Deo place*
>'*, quafi di'cac Dcus, verm isnon iftoium , qui in velimus,eiTcneceiIarium:o)iorteteenim t.imqium Vii
bello cadunt, fedeorum, qui in inferno torquebun- hm ignc,&lale faliri :id ift,huiuimodipuigati rci-
tur, nonmocicur : Se igms non iftoram,. quorum njs,vtmaioresdeuitcmus , quzquia ictigns auu.rri
cadauera tionoris caula crcmantur , led cortina, qui in << argentum.icaillar homines ptobc.ignis appellerai
inferno flammis c*ciabuntur, nonext.nguitur. ta Bda,& Theophylactus, & Strahns, 8c nemo noli
Solent Prophet* ex pnis hominibus magis notis, q recctior intcrpict- Quam iht'erpifjraubn, quia t oe,
maiores illas, Se mins notas mrerni pectus adumbra- carrquetAShos ?u'torcs habet , reprehndele non au-
LCap.jo. re, ve idem lfaiasfacit PrtpArAtAefi emm*bheri dCO; tantbm dico meo quide iudico, quod admodiirri
Topbet rcge,prtpArAtA,profundA,& dil*tAtAtnutri.e cft cxiguum, quadraiojio poTe. Quanto etiirn qm-
lksigni r lignATHulitL : %aihs Dommifscut torrtns que difticili cucuitu vfus eilet Chriftus, fi, vtid ficnij
i Cap.)4. HipbirtsfhccidensciySc^CMtrttnrMrtorrtntcf tint VI ficaiet,ita I'oqnutusrfuiifet ? Alij, quideigheinfeiii}
M pic*,&hM/nuscM!nfulphHr,(rtriurr4tw5npictm mentionem feceiat , fubieciTe, omnes homines ign
srdtnrc. N$t,& dttnotxtingutturyinftmpitttiiHAf- falicndos, id eft, piobands.auttorguendoscilc, vt ait
t Cap.41 ctndet funtHitiui, Sc Malachias % Ecu eitim ditsveniet . D. Paulus* vninftist4\ fus <jhaUJtt,ignts'pr9abit. giCot.|.
fu cc-j Af.t.i : ., , & tritt omncs fnptrki,& omnes Ah'j cau iam redJi, quare ignis ille non moriatur , quia l**
ftcurtretimpHtAti tip*U,& tnflmabtt cos dies ventes , fcilicct,qui eotrqutut,eodem quafi falitur, idtqV
%

_ prope vrbe nornm verDorum lcntentiam inaicauerimus, omnes ..cj

cmiiTbprlio.deletifunthoftes.exiievrbe vtoccifo- aliar fcrferefellaiiturexplictiones Dicerconfiden- M^dcfb*
r videat ftrag.Simul eti figmcauit.bcatos dnato- .E tis fenttiam meam , fi alium eins aliqueh) ptxter me onatu
mm fupphcia viluros elle , & qubd Dei uftitia in lilis auiftorcm repeiilfem : nc autem e dicam lge,vt no-
exerceacur.gauifuros. LtttAbttHr,mcmit,HfluJ,CMmvi- limletripituidkatamtradere^lediudicandam.Ego ' '
derit vindiitA, Humus [ lauabit inj Anguine peccat oris quid mihi ira perliiadeo, Chrifttimde illis tantmld-
i PCf7; . a< yerm hoc loco metaphoric tclligend efte, pro qui, de quibus dixerat.Vfno eorum non morttur,& tg.
J"mi! la damnatorum cruciate, nemini dubi eft : ctfi memini ' torum non extingititur. N am cm id (lixill'cc.gene-
jiutkas. " Chryfoftom.c Thcciphy lact vet elle in damnatis ralem, aut dc omnibus hohiinibui thefim potire, qua
vermem.qui eor arrodat coi pora.aticubi (entire.* qu doccret,omnes eile igne aut cruciados.aut pu gnaiidos
magis miror Thcophy laii hoc loco vtrque,& ver- aut minus generalem de fos bonis , qua fignificar;
mem,& ign metaphors accipiend putaie, quad- cos rebus aduei fis, quafi igne proban oportet , cqui-
mod um , & alios auftorcs cxiLtimalTc icrihic Euthy- d non vidco.quaorationis, fententiiueconfequenti
mm!. Errare tarnen mihi vidcntur.qui cx metaphonco potuerit.Sentcntia verb ipfa,verbque poftulab.mt,vt
Ig infer- verme, metaphoric ctiam ignemc'oljigunt. Quin ex cum de damnatorucgilfet pacnis, deeifdc confequenv

ignis eor no cxtmguctur, quod ex bello fumptum
non eft , nifiquiametaphoncum vermen, ignem ve-
ram, nonmetaphoricum fignificar voluiti Ncciis
aiTentior, Catholicislit interpretibus, V docftis, qui
vermcm ad anim, ignem ad corpus pcrcincre putant,
qu ai vermis confcientiaiti fignificet , damnatorum
nimos rcmoidentem : ignis verum ilium ignem cor-
Jpiii nne poraexcruciantem. N am & igne non folm corpora^
Pbitei ti ^ et'am an,'1,i* torqucri crcdimus , & vermis non
ttia'^^ folm animarum , fed multo ctiam magis corporum
ibit. ex, ex quibus gignitur, atque nutritur. Et indicat harc
fententia, damnatotum animas nullam aliamprzter
confeientiz dolorem fendre pcenam,quod przeer hz-
rctios nelcb quos, olim nemo dixit. Verme igitur,
Maldorut. in Euang. Tom. I
vermis non moritur, & ignisnon extingmtttr. .Reddit
quippecaufam, qdar ign eor dixerit, quafi in igne !!!^
futuri fint, quia, inquit, omnes illi igne falientur, id eft,
cdientur, toircbuiuurquevelDti ca.rnes,qu3 ad efitm
igne alfantur. N ergo pec partcula ,,1
reddicur, cur ignis fuent appellatus. Nam qui priori
etia loco viftima intelligent elfe putant, quafi dicat,
omnis viimA igne fAlietnr,Gresca no Iegcit,qu crt>
diuerfi fint generis, iftarrrn patiunturambiguitatcrri;
-? - wei3 Ki&icrfy< Recfc
quidem, dicet aliqu, fi dixilfet, omnis enim igne cro-i
mabitur, auctorrebitur, aut eruciabitur, aut firml*
quidpi. Slittur autc quors?quid enim faliric ignq
munehabet Refjiedentquidam,hofc habere, quocT
L I ij
 799 COMMENT. I M MARCS ./ U
vtrumq-, & ignis,& fal humores exficcec. Ac quid hoc A natis , tamquam de viimis loquutus eft, & quia, vc
adrem,neq; enimdefiecandis humoribus,quod medir lex prscipiebat S, omnis vicfimafaliendaerat, dixit g ..,
camentum potis , qum fupplicium effet, fed de cru- etiam damnatos elfe falieudos : veruntamen corum'ty
dandis hominibus agebatur. Refpondentalij , ficca- faltemnon eife futurum iftum , quo alias vicfimas Cl
in humoribus res conferuari , Sc diuturniores fteii, liri lex prccipiebat v fed.pio fale fucurum illisignem,
yoluifque his Chriftum verbis rationem reddete, cuius perpetuis cmciatibus torqueientur. Quod au
quare dixiffet , non eife cxtinguendumigncmcorum. temaddit, Et omnis vtima (ale[alietur, dubiumnon
Qualisverb iftafuilfec ratio Nequeenim proptere eft , ad Leuitici legem alludere. Illudiamen nonnc- Goniunflj
, ignis non extinguitur , quia humpies ficcatj fed ideb gligenterobferuandum,coniunhnemillam, c^,*cx &pa;ticul
potis extinguitur , quia fubiecbe materiae hamore Hebrarorumidiomatc non tarn copulatiuatn, hoclo- comparan
confumpro alimento carens wutriri non poteft> VPr co.qum comparatiuam cife.quah dicat : Sicut omnis ** ,1
luit, inquiunt alij, rationem afferre, quarnobrcm,ci)m vicfima, quemadmodm lege prxlciibitur , fide filic
ide damnaticmciantur, non confumantur, quiani- tur, ita omnis damnatusfaucturigne. Cuius locutia-
mirum fahti func, & qua falita funt, facile conieruan- nis exeropla multa lecfori in Uteris icris , maxime in.
tur, faliti autem funt ign. Quod quamuis verum fit, Prouerbiis Salomonis occurrent h. Caelum [urfum, & j, Cap,;,
tarnen non dixcrat , igne damnatos non confumi ; Sc fi terra deor[um,& cor regnum infant ahile , id eft , ficut j,
id dixilfet.eius rei caufam aliam magis, vt opinor, pro- clumfurfum,terradeorfuminfcrutabilis eft : ita cti
priam attuliifet: Sunt qui philofophentur.corum, qua: corregis,&', ventm miquilo dijfipatpluuiaSidrfaciei i VerC xj
faliuntur alia folo fale, alia fale iimul , & igne faliri, vt trifiis linpuamdetrahtntem, id eft, ficut venrus Aquilo

igtnqua
aut de boms falcem omnibus agi putant , refpondent, homini fitienti, ita bonus nuntius,quidc terra longin.
piopteredixiifeigne faliri, quod ignem pro afflicfio- quaventuruscxpeebmr , iucundus eft* Nam quod
nepofuerit , qua homines quafi mordaci fale ad re- jn his exemplis non pris cm pofterioxi ; fed cum
dundantes humores exficcandos purgantur, fed earn priori pofterius comparan videatur,nihiliefei't, cm
epinioiiemlupirefutauitnus, doeuimufque de folis reciproca vbique iimilitudofir.
agidamnatis. * Coniunftioncm H:br,aicam,.&,tacitam etiam, &fub-j
Cbribsdc Quid ergo? Voluit,nfifallor,Chriftus de damnatis, intellecbira habere banc vim comparatiuam ex Ptou. i. conf. Eu
damnatis tamqua de occifis vidiraismetaphoricloqu. Solent Pfpitur . *bl d,ic,,iu,r ,1' 1a V aVC30 ^70 cap..
velan de enim, qui Deo, aut in hac, aut in alteravita tcPOtjOL Cf*Jg' Ub "? \ N d *' l'1*? "" * VttC*
viclinv In- r -n- f cor regisin manu Domini ;vbinoltcr. ileut diumones aqua-
quitur aut fempitcrna morte pumutur.VKStimzvocari, quod , Ttafc cor re4i$ in manu Domini.
1 tamquhgat2viaimx,qufacnficanti refifterenon jo. Bonumeftfal] Abhnerehcfententiafupe-
polfunUDeoadclarandaipfiusgloria^tquufticiam, tiore videtur. D- Auguftinus 1 cum his * coniunxu,
* Cap.)*, quodmodotrucidentur, iuxcailbdlfaia: , Gladius quafi Chriftus docerevelit , A poftolos deber ilium,
Domini repletas eftfangnincjncrajfatus efiadspe defan- qui fuo nomnc dsmones eiiciebar , tolerare pruden-
guineagnoru, & bircert de[anguine medullator arie- tcr> atqUe patienter. Vtrumque enim , & pruden-
b Cap tMm>viitmaenim Domini inBofra,&itttcrfe8io magna tiam, &paccm fale fignificari. Theophyladus ve-
p> * interraEdom : & Icremiac: b, EttuDomine nofti me, ro } qUia de fale Chriftus loquutus fucrat , docere
vidtfiime,drprobafticormeumtecum,cogregae6S<]uafi nunc Apoftolos, vt faltem habcant, id eft, doctri-
gregem ad viimam, &[antltfica eosin die occifionis, nam , & Spiritus gratiam , qua vim habeat reftrin-
o '4 ^*C' Die aitnmtc Domini Deiexercituu,diesvltio- gendi, quemadmodum fal, id eft, homines vitiisco-
nis,vt[umatvindiideinimicii[ui,deuorabitgladiust hibendi. Euthymius, inter fe Apoftoli contnderant, ^4ld ^
&faturabitHr,cr inebriabitur [anguine eorum.Viima monete Chriftum eos , vt falem, id eft, caritatem , Se j
enim Domini Dei exercituum in terra iquilonis iuxta pacem inter fehabcant. Mihi fufpicioefl Chriftum faj
d Cap. j i. flumen Euphratej"1, Deduct eos,fi(ut agnos ad vitti- D non hoc, fed alio loco hanc dixilfe fentenciam , ciun
4- mam,qua\iarietescumhdisiSc.ze.chxe\\%tiLoquere1 inultoantc Apoftolos exhortaretur , vt bono omni-
C i ^ 11 gladiui,gladiuiexacutuseft,<^rlimatus,vt,vtcadatvi- has elfent exemple , quo etiam loco cam Matthcus
f Cap. j?. imoi,ex Acutus eft\vt ffledeatjimatus eft:Scr,Dicom- iccitauitn.^,inquit,f)r [altera\quodfi[altuanHerit,^t.i^.\\
17. nivolucriy&vniuerfisauibus,CHnUi[f,belhis agri: Co- inquo falietur} Sed nimirum Marcus, vtmultaalia,
s*enite,properatey concurrite vndiq\ advifttmii ,qua alieno loco pofuit, non alia occafione , quam quod fa-
tgoimmolovobis,viimagrandetn [uper montes /[rail, lis mentionem intulilfet, quemadmodum iolemus in
vt comedatis carnem.ejrbibatis [anguinem. Quiaergo fubitis colloquiis vnius occafione verbi in alios labi
Chriftus Ifaiac teftimoni adduxcrat,in quo.aut de oc- iermones. Idem Lucas fecit . Nifi Gregorij entcn- Cap. if
eifione bellica, aut de damnatis, vtdiximus fumpta,ex tia placet, qui fenfum hunc eife putat , ne habcatisH
occifione bellica metaphora agebatur , & qui in bello ilium damnatorum, id eft, ignem,ied ilium, quo vili-
Deo occiduntur , eius vi&ima: vocantut , perftitit in mi condiuntur, id eft, prudentiam , caritatem , & pa-
metaphora Prophetisadmodum vfitata, & de dam- cem.qux per ilium fignificantur.

dTcm V M.

Twdeexurgens'vemtinnes luda vitra l daitem: a &conutniunt iterum turba ad Matth.

& ficut confu euerat, iterum docebat illos. Et accidentes rharifinterregabanteum : Si
licet viro vxorem dimitiere : tentantes cum. 3 At re/ponden's-, dixit eis : Quid vobis-
cepitMoyfes ? 4 uidixerunt : b Moyfes permit ibellumrepudtf [^ dimittere. y bDeut.i<
uibusrefbondens lefuyait: Ad duritiam cordis veriferipfit vobispraeeptumiud. 6 ab initio autem
treat cmafculum3r faminamfecit eos Deus. 7 Propter hoc relinejuethomopatremfmm^ejrmatremyc Gentf.
& adbarebit advKoremfuam-. (r erunt duoin carnevna. Itaqueiam nonfunt duo^fed vna caro.p.Quod 17 ^
ergo Deus coniunxii tomo non feparet. o Et in domo iterum diipuli eius de eodem interrogauerunt tum. \^\.
Etait Ulis: Qutcumque dimirit vxorem fuam, ejr aliam duxerit^adulterium cemmittimfuptream.
 APV?. DECMVM (tf*A%E.
Ii Etvxor dtmiferit virumfuum^tjr nupferitmarebaiur.i$ Et oferebant tSiparuulos^ vt tangeret x,'4^9f"
ios. Difcifuli icm eomminabantr ffetimttbtis. iafgus cum vtdret lefu}indignl' tuhtjjr ait "i: V \ , cor".
Smite paruulosyenirradmc>&neprohibueritis eos : talium enim.eregnstm DeiAf jimen duo vobts: 7-
gjfquis non receperit regnum Dei velutparuulus , npnintrabtt in i'ad. 1 6 Et complcXAns eos,r impo
rtent manusfupertdosjbenedtcebateos. 17 d Et cum egrcjts effet in v/atn^proeurrens quidamgenu txo
anttcumrogat eum;-Magier bondquidfactavtbitant ternam peVclpia.-iS eftiAttm dixit Vi : emitid
me diets bonumFl^emv btnusjitvnut Deus.i 9 Pracepta no, : rte 'adultrs, Ne occtU^tyNefurefh^e Mat- 9
falfut ti/limonium dtxris.Ne f> vtdtm feert- , Honorpattern iuumffffr ^/rem.\q^Ati/le reouldensy uc' 1 8 1
aitUl'fMdgiflerybac omnia obferuaui tuttentute mea. 2.1 .*. cum^tfcxit CHnt^ejp'aiXh Eiod. .
ti'. Vnum ubi dee : vade, quacumque haies vende\ t.da , fhabetl tbtfuurumin cette : <t '
ci/, fequere me. -Qui contriatus in verbf,abrit meetens : erat emtwbubens multaspofftiones. $ Et-
circttm>'-ciens lefus'-attditpuiis fuis: diffiedf qutptcunta* b'bet,tn regnum Deiintroibuni) tip
Vifcifnli utem obiitipffcibantin yirjfis un-, Irurfm cus reodins atiHis : Filioli'quamdiffile '['"
e , confidentes in pecnnxis tin regnum peijntroire. ij .acilim e\camelum perferamen acta n.:<?/;ra>
quam dtutttm intrate in regnum Dei. 2<f^ui magis admira! t .tut ,-incr.'LS adferretipfos : & quitpotefo
faluttt ficrii 17 Et intuens idos iefnt,ait\ Apui famines impofiibile etfed non apud Deum:omn'u-entm ' ^1
pofitbiltA funtapud Deutn-.iB ^tcetpttei Petrus dieere ii' Ecce nos dimtfimue omnia'\&fecutifumuite. ,:'"! *
19 Rcjfondes efusfait: Ame duo vobis: Tierno ei'qireliqueritdomum^autatres, fororcs> auf
patrem, auf matrem, aut'ltesy auf agrospropter me, ejrpropter Euangelium^ 3 o J>)ut on accipiatcenttes' '**Mt'*-1 f-
tantiim^nunc in tejte Uoi\iomosy& f/atres,(jrforores,& matres,<jrfiliosjejr agros ,cumperJctiiiombint' Luc. ti. 1.
ejr ta faule futuro vit am .^ g Multiutemerunt priminouiimi^ejrnouiimiprimi: 3 e'rdift .. . *
in viam aendentes [erolytnam pracedelat tilos Iejus^ &upebant : (jrfequtntts umebant. '
h Et aumens iterttm duodectm^carpitJUis dtcere^cfutehit eieuentnra.^^Huecce ajeendtmuj letojl- ^Matt- *>
lymam/j- Filius hominis tradeturprinc'tpibnsfacerdotum , & ribis & fenioribus) & damnabnnt eitm
morte, & tradent eumgentibus : 4 iadent ei, (jr confluent eum, ejrflageabunt eum , & interficiem Luc. 1 .j
tum: tertia die refutgtt:\s i & accedut ad eum lacobus, & Joannes fly Zebed*i,dicentes: Magter,vor
lu>n-r< , ' quodeumnuepetierimsUyftci.fs nobis. $6 At ie dixit : quid' vnU vtfaam vobis-.^j fjrdi- i Match, to.
xerunt : Da . >i> , vt vnus a i dexteram tuamt ejr alius adniram tuam fedcamiis in "loria ttst. 3 fe-' 0
fusamtem aite:Nefcitis quidpetatis :pateis bibere calicem^qdem eg\> bibo>. auf bapt;jmo,quo ego bapti,-' -
zor} haptiz,ar!>)t) Atiidtxeruntei: Poffumu*. lefus atttem ait : Calccm'qutden},nn?n}egobibo,l)i-
t: ejr b*pti/mo,quo ego baptizar baptizabimini: 40 federe autem ad dexteram .vclamramy^
non el meum dare vobts , fed quibm paratum e(i: 4i& ludientes decern ceeperunt iridrn.ir de iitofr \ '
tjrloane. 42 lefus antemvorans eos\*itiff : Seit quia hi , qtvideniurprineip.mgenfibu^ oHtu* "V ^
nantureis\&prtncipeseoriipoteatemhabentip(orum}4}Nnttaeautewve^^^ . " 1
ritfieri maior, critvtcrmtnier: 44 jr quicuqAe Vilrtt in vob'u primas e/ft, ertt omniumfcrates. f 'KLuc.it.iy.
Nam & Filius hominu non venit , vt miniraretur ei fedvt miniraret , ejr daret anima mfuamrt-
dempttonem premultis:$6[(jrvcn:unt Iericbo ;(jr yreftcifcertteeo dc leriebo "rdifcipulu dus, rplu- '
rimamultitudtne^lius Tima' Bartimxus etum,fedehat luxtavlam mendica's.+j Quicu audijfet^u'ta '
lefns Trazarenus e,carpit clamare\dr dieere: left li Dauid\nfrere mei : 4 8 & cominabantur ei mul- 1 Macto 19.
tiyVt taceret. At illc multo magis clamabat: Filt Dauidnu(eritrmti:^g&ans,lefks)bra^epitiilvocaT'u Luc' ' '**
Et vacant caeduentesei: Aninaquioreflir.ftrge^vocat te', ro Quiproicclo veimento (uob cxiliens,venit
adeum-.jr ejr refrondem lefus dixit tili: Qutdtibi vis facianiFXJacut autem dixit ei: Rabbohi^vt videam.
5 Je/us autem ait ii : Vade , fides tefaluumfecit. Et confcflim vidit : & equebalurrum in vial '

A Tudar.1. Matthzu tomen indict 'fecutns cum fiiiTc

~~ : Galila e. Vtiimqucconcuniirccicdcndumcl- Vicie .?- *;
IN P V T X. rcHqua apud MaAhxum. . \ h : -..A Jjg" ad
ji. Etant autinviaafeendintti fyrqfolytiia jleiqfc^. , ;
' Tindeexurgens.]Ex domo Pctri,qiijteracin lyma veifusjnonrum enim 1|;1,&, *x
Capcrn.ui. In camenim ingrcrtbs '.fermoncs die fabbaci ante fex dies Palchx ethania: requieu- x-
illos habuit , qui ab loco vfque ad fin2 Ca- rat 8. A Ireuderc auterri dicitur.non iimplicitci ire,Y<T*g loan. 11 ."
periods capitibn.ii rati fuiTt. Porro tothoc quia IciofolymafupraSioh motfitarat.vtHebrb'' Afcendate
1.& caput apud Mattlixum kcxpocum eft. Qudamtan- rum intei prtes volunt;velquva, vc ego aibicror,He-
tm, qux propria Cant Marci.carptim explicabimus. brjris hbalab ,afcciulere liptft, fimpliciter ice. Cjtur
Et venttinfina Taditvltra /#r*/f.] Non erant vlli Et pracedbat tilos lefus.] Vtoitdert.opwior.vol-
fines Iud.rx,nii vitra Iorcbn;ied fines vitra Iordan t ad morte progrcdi,uoninuitum trahiyvt etiTheor
voc.it cos, qivbus Iudara lordancm verfus terminaba- phyladtus dnotauit, $C ex fcquentiantithctocolligi-'-
tur. Quo aut feni regio vitra, aut trans Iordanc vo- tut. Et fequentts, inqnit, timebant .pioptcreiergoillc s
' E,f- 4-4- caretur 3Pua Mattharum*, & fupriddociiimus. Cur prxcedebat, quia non timebat,fed quxrebat mortem.
4- no ftatim reda c vi 1 ctulcrit Icroolym,hacTheo- Et fiupebaut.] '.^*, quo verbo non quilibet ftij-
*aHt. phylaft. caufamfu.ffearbitratur, quod voluerit pris por,fedille,quiexingentimetu proficicitur, propria
populum illum docerc,qui prop Iordan habitabat. ignificaturjVt ftatim explieatur./ f/^xtV'jinqiCjf- .. ! >
conueniuMt iterum turki ad eum.] Videturloqui de WtiWjideft.timid icqutbarur. Cur auce timucrint," *.."
turbis,qux ad famam<iduentus cius confluxerint ex faciHirurpicioeft,c5rBedahisvcrbisexponii:,/rfc/i-
Maldonat. in Euang. . I. L 1 iij

I
 8j COM MENT.; :IJs MARCA.:.) fco-*
rofolytnAmttndtnut dlfdpuli (umDvmino uptb/utttA non (,& dominntur, & Aflpotos Chriflyrs do- trtEp,***
&timebant:quMmemintrAntfermonicinsi quo fepaf- J mifiari prhibueiit.Necerum negat Chriftus^autA rum aut<f*.
j'nrum multafumihis faterdotibus, &fortius, & oecide- jtoftolorum vn in alios, aut orines in alios, qui'Apo- ntaremv
dum pradtXerAt ejfetmetuentesne vtlipcumeo occidc lloUnoncTelu, habere potcftiCcm.Oftndicrec5na- *
rentur^velfaltem,cuHsvitA,&mAgijttriogaHdtbHtt D. Patilu,& quide poflc<duris in firbditos g-
Ouin (Int *n*m,corttm cecumbew, \ tc, velitAlndieaCjle virga eciam,id eft, magna feue- d . Cor, y,
4ui video- +1- ScItis.quia.quividtnntrprincipArigentibuS^ t rate vtipofle". Quin ex hoc ipiolocoretcolligi- to.
tur domi- Aw^-jv i^> iliirqui videnrat gentifaus impp- tur.Apoftolos aut habuile cune auc habicuios fuifle c l ^0'-i'
a*fi; rare.ideft.quidominatione in gentes clan funt ho- poi^aeampoteftac.SicmmnequehabbantUece- "*
milium operationcjVcrbum enim , quividen- tant poftei habituri.quorfufli illis hoc excrnpl,quocl
. arbitrer hoc loco lignificare eos non domina- ad ipos minim peitinebat . ptopofuillec ? Quorfum
ri, fed videri dominari.llliquippc maxime omnium ilusmodum ea vtendi poteftate, qu nunqu habituri
(Jorninancur , quia ty rannidem exercent, idque votait tant tiadidillbc Non ergo poteftac ncgat.fed inter Dicrimrn
etiam Chr.indicare. Sedgnificat,fam,& opinionc, g vlumfecularis , Se Eccleiiafticse poieftatis diierimen imerpoli.
ai. Cor. j. quafi dicacqui impetandi opinionc maxime excellt, ponit , quod feculares Magiftrtusplerumqueambi- cum & *
it. ' autquiopcimc-viderirur gubernare.vt*'vtJbxtnifif tione,c5cdomiiidicupidiraccpotctacexcrceant;Ec- cJefiak
:* n ipvqHisbideturtntervos(apie~sejfet\de(t,Ci clcfiafticihumiLer.mdeftc.&vtait Petrus.non^- Ma8,ftti*
Dcap.14. q4isfapimshaVetur,&bH ty?b< %, - minAmesinelern^edformafdligregii*. Rede Leo&, fU,'p.,.cl,
17. ' ^nm, Si quisvideturprophet ejfe,ah fpiritualis*. Et ititvoritrit magnus , qui futra totius Ambiiionis r. %.
BtadGal. Dominantur torum^t&TtwttLtmajjwi^omxnbtio- alienus,dicete Domino (uicumquevolucrit inter vos g'?. Jt.
.*.*. 7. nem, & ty rannidem ineosexercent.quafi imperium maior fieri fuvefter miniemfr qutcumqevoletrit in- 'MB'
tyrannide metiences.exitimantefquc, eo melius im- ter vosprimus effe terit veerferuusyficutfilius hominis *2%\. '
V p'eraieque'mque.quo feucnsinluosfubduos,quafi non vtmt minierAri , fed minirAre. Ettamen hac illis 4,. 4t. 4J,
Refelricur inVapta bello inancipia dominatur. tuncinfinuAbantur, qui de pullo valebant crefecre , & i Matt. o.
Caluinica- Vana funt, quae hoc loco hxretici difputant,Epifco- deinfimisAdfummAtranre. Vide qux de hac re , de-
lumouc- p0S Ecclelae CachohcxApoftoloium ucceforcscTe quetotorcliquocapiccapud Matthacum' diximus.
A P V T VNDECIMVM.
^^^T" cm appropinquarent Ierofolymay& Bethania^td Montent Olyuarum , mittit duos exdtfci-
aM.1t .t. J E *, p!(S, Etait >J/is,lte i c.ifti!lum,<fttod ontrjvos \- AUmmtroiHnUs tlltu nuemetts pul-
uc. i>. t. *if'/Ufn ligAtumb[nptt quem nemo adhuchomtnumfedtr.luite ,& adducttc.3 Ettjuisvobis
d'Xerti: QutdfAcituduite^quiA Demtito neceffarius e/f, tjr continuo dimitttt hut. . Et abeuntes
inuentruntpuUttm Ugatum,ntt ianuAmforts m biuio:r foluunt eum.Et quidam de illtcflanttbus duc-
j bsnttUis: ^uidfACttisfolucntespulIumguidixcrunteisficut tllis lefus^&dimiferunteis*
,4> y\> Et duxtrumpttUumddltfumx&mponunt tlliveimentAfuA^ejrftditfufereum.ZMultiAUteve
tme na [ firaucrunt invu-.slif autefrondes udcbantde Arboribus^r fiernebAntinvia. Etquiprdi-
Luc*C "t* q*i '< qiubbur\cUma ant Meentes (*\\ Be md:flu*,, qui vemtin nomine Domini: bt-
FiaL, i 1 7. nedtttu quod venit regnum pants nofin Dautd: Ho[anna in excelfis. 1 1 d Et intromit lerofolymam in tern-
'*M t ^- & circumfcriptis omnib. cm iam vejperd ejft hora exit' in Bethsnia cum duodecim. it. Etalia die
IO 4 ' cmexirentd Bethama^furiit.x^ cCumqi vidijjit longecu habenti'foltajvcnitfiquidforte inueniret
cM1t.j1.19 in eayjr cm vtntjfet ad earn ^mhilntuenitprtterfoltA nonenim erat tepusficorum. 14 Et refpondens di
xit ets :1am non a mplius in tterntt ex teucTu qutfquam manducet. Et Audiebant difcipuli etus. \yEt ve
ntunt lerofo ymam. Et eu tntroijjct in temfluccepit eiicere vendentes^ejr ententes in templo: & menfas nti-
flfa ft 7 *,ariorum,&CAtkedrasvendenHmcommbMeucrtit.\6 & non (ncbat.i'vt quifquam transferret v&s
Urem. 7.11. 1per templum : 1 7 (jr dotebatydicens ets : Nonnef rip tum eft. Quia domas meaydomus oratioais vocabttur
omnibusgentibus'Vos autemfeciftis earn fpelancam latronum. % guo audito, principesfacerdotumy dr
Scrib^quarebant quomoda eum perdercm: timebantemm eum^quontsm vniuerfa turba admirabaturfu-
per do Jria tins. 1 9 E; turn vefperafail effet^egrediebatur de u'Ute.x o Et cum mane tranrent , vi-
deruntficum aridamfacJam d radicibus.2 1 Et recordatus Petrus,dixit er.Babbi,ecce ficus , eut maledtxi-
gMat.7.7. fli^ruit.22 Et refpondens lefus att Ulis: g H abetefi dem Dei. 2$ Amtndico vobis,quia qmeumque dixe-
rit huic month Tollcre^ejr mittere in marear h*(laucrtt in cordef*o>fed credtdtrit, quia quodcumq^
dixerir,at ,et et.2 4. Proptereadtcovobts omnia quacumque orantes petitesy crdite quiaacccipiettsi &
Lu'-, u.fi cut nia,', vobts i)MEtiumabttis ad orandum^dtmitteft quid habetisaduerfus ahquem: vi ejr Pater ve-
& ig \f'.^er 1e* *n ca^u c^Mmittat vobis peccatA verA .16 QHodfivos nondmtferitis: Pter vefieryqui in
iLuc. o. i calis eMmtttet vohii peccata vera.xf i Et veniunt rurfus l' erofolyma. Et cu ambularet in temploiac-
ttdunt adeum jummifdeet-dote]i\&rib*t(jrfeniores : 8 ejr dtcunt et: In quA poteate hacfacts ? & quis
dedit tibi hac poteatetvtiflafacias\%4 Ufus aute re/pods ait tili r: InterrogAho vos ejr ego vn verbii, ejr
refpodete miht^ & diea vobts tn qua poteate bacfacia.30 Baptif,* Ioanis de ccelo erat an ex bomimbus?
Re(pondcte mthi.\\ At tili cogitabdtfecu,dicetes:Si dixerimusyde coelo jdtcet,^uare ergo no credidtis ei
3i<idtxerm9yex komtmbut,timemu> popul,omnes.n. habebant Ioanne, quia vertprophet'a effet,35 Et
rejfodtes dicitt Iefu:T%e(ctm<>. Etrcfjfodens lefus ait Ulis: Neqt ego dteo vob.in quapateflate hxcfaciam.
IN CAP. XI. topotiusdie,vtcoliigicurexloanncb. Namdiefexto
cumappropinquAret lerofelyma. [ Adi ante Pafcha, qui fabbatum erat Bechanix requieuie
millianapaiuum.vtconitat'.Acciditau- Chriftus vbi cna illa exhibir illi eft accumbente
tem hoc, fex diebusante vltimurn illud Lzaro eiufque fororc Martha miniftrante. Sequenti
Pafcha,quod Chrift?celcbuuit,aut quin- vero die, qui dominico noftro refpondebat, indepro-
 koj CAP. XI. CHRISTI Qy^DAM 1 EXPLIC Sq6 .
fcctus, afmqueinfids Hierofolymam ingreflus eil. louis Bechania: fefecrinuic>vfquead vefper.quo.vt
EtBctljanwm.]t Ceb&yl^ijM&iiiictttln Bcchphagc, A Pa'/chacclebraret, acpaterccur, in Ierofolymredc.
jcap. Ml.^ Bcchaniam,vc apud Marcha:umar& apud Lucam1*, . Et cumjtabitis adorandum.^'i &\ *sr&<nv$-
t,cap.i*ij. fi Beda, Sc Strabusnon lcgunt Bethphage. Quar (c- pv'w, cumfleteritisomme/, id tft,adorand. Opinion?
= d quuntur S & ex commenants m Macdmim dincclli- corum , qui exiftimanc ,confuecudincm ludis ftiiic - Ga '
(. i*- gentut. vc liantes oraren , apud Macthxum', remtauirmis-
.. jg Quoaudtte.] O^uafifaclo.&orationeChnfii , Hoc loco proprie fign:flcat,ltare coi Deo, Vc conttac
**- x'" exftimulatiefent, vc confina de cius morte agicarenc, xMatchico . Vbi ai |i$ verbis Idem ixvt t fi offin SCap.j.aj.
Euchymms, ijii.wat ^^? , f/i'rff, & crn 4 mfauttuumAdaltAYt,(frl>recordAtusf*cris,quAfrAter 1+'
audilent Scnbx, & Principes facerdociirtb1' jMHi hAb'et-/tl'quidAduer.t,rclincueibimunustnu1n
TtmtbArit cmm eum^uonta amuerj'a turba Admiraba- ai antc-AtAr!t&uadepriu< r^ttitiarifrAtri tuo- Hoc ergo
turfuperdotlrinaeius. ] Timcbc vndelacUrios opox- ft,ftaread uraiidunbauca^offetcndiweireanreaUare,
ieba:, qubd vniuetfus populus admiuns.cumfcque- creance Dcunu Promantiataeriam Chiiibfuic hare
recur. TniKban^neipudcfererencur.fumqueaucco- cncencu apd Ma.ccliarum1. Haue fortafs Marcus LCap .tf.'
eLi.it la- ricatem, qui, vcaic Iotphus*. maxima apud onines fuohc loco non pofuit, fedcmdeiacionementio-
daic. antKj. erat.admitcercnc. Qua ctiam racione apod Ioanriem* n'm fCillt , adunxit etiam hoc, quod ail oracionem
*- crn vidillenc miraculotum , qux facicbac, mulcitudi- rnaxm percinebaC, vc videcur Hieronymus.auc quif-
f j* ";47' n,dicuncurcimuire.Coffr</,inquic Ioannes, Port. qU>s auonlleeft.cxiftimarc, Etfi eft valdc^re^i fold,
4 ' tices,&Pharifat Concilium.dr dicebant,Huidacimut; .hanc Clirift fiyiccntiam non femel , nec vno cantum
quia hic homo multagnafacitrSi dimittimus c, om- loco.ed fepiiis pluribus repetiu life, </c reif -
nes credit incH.dr vement omani, & tollet noftr toca, **7, Ain <* "w.Bis &ter rpted eft,quo dritte eft
(Srgenttm. Auc cimcbac cum.id eft.no audebt manus dulu, inquic apud PlaConc m. Itaque non ccemus "'^4
in c iniicere mecu plebis, qui eu m vniucrfaiqueba- Chriftus , id iam bis apud Macrhi n verbis doctoKfej n \^ .
cur, vc apud Luc . Principesaut<facerdot,cr Scribx, propofita etiam cade re parabola inanimisfixic ,Qui- &./. ,'4. "
^a.ij-47. Principes plebis ^uarcbkt e perder , inueniebt buslocis, quid hare libivellecentencia declarauimus. 0 Mate. i/.
quidfaceretilli.omuisn. populus fufpefus crat^Audies . S.<juidhAbetisaduerfHtAlique.]An\maducnii\pott .
19. EtcumvefperafAclAtjfet, egrdtebAtur deciuitAte.\ alio feiifu did hie , habere aliquid aduerfusal^qtiem,
Veibum *re///i/*r,nonfolma<tum,fedc5fuecu- cVapud Macchiumr. Namilliceft,iniurifeciilc,hic p Cap. /,14.
dincm etiam fignificat. Solcbacenimfingulisdiebus . Vcerqueenim,& qui fecit, Se qui accepic in-
ChiiCwfo. ^e^erfBetluniamieeedere, vbi hefpicium habebat , iuriam.dicitur aliquid aduerlus alteram habere j quia MjttIl %t
lebat iccc- maa verb redire Iciofolymam.vt in cemplo docerec, vicifm vterqucalteruoditi. Sed qui fecit, timetrqui ^
ere. vt colligicurcx Lu - , q'uod fecit tribus contincnter accepic iniuri.cupic. quircque vindiita. Reliqua vf-
. i7. diebus.DominicoJ 1 *,Martis:die verbMercurij,*: que ad fin capitis ex Macth.cmentariisintelhgtur
titi)9. __
A P V f DVODECIMVM.
T ccrpit Hits in pabolis lojtti : a Vi neam fain autt homo , & circumdeditfeptm t &fodit U- a Matt
cum, & .tdtficauitturrim ,& locAuit earn agricolis^& peregn pro/ecJus efi t Et mit adagri- ..
colas in temporefcruum , vt ab agrtcolis timet de fruclu . j ^ut apprebenfum eum ct" Jfal- ^ ,
cderubt t & dtmiferunt vacuum : 4 Etiterum mit ad tilos alium fcruum : tjr tnca- c
pite vulnerauerunt , rjr contumeltis affecerunt: (jr rurfum altum mifit iflumociderunv. ejr plures
alios iquofdamcxdeutesy alios vero occidentes. 6 Adhuc ergovnum habens filium cariimum:& ilium
mtfit ad eos nouiimum , dicens : <}* reuerebuntux filium meum. 7 Coloni autem dixerunt adinui-
cem : Hie e hares : ventte , occidamtts eum : ejr no/ha erit hxreditas : 8 Et apprebendentes eum , occtde-
runt :& eiccerunt extra vines. 9 Qutd'ergo faciei Dominus vinex Venid perdet colonbs :& da- } ..)>
btt vineam aliis. icxNec Scripturamhanclegtfl b : Lapidem , quim reprobauerunt adifiiantes^hicfa-
cl e in caput anguM. 11 A Domino faclumc iud, & e mirabili in oculis noftris?iL Et ejuarebant l8
eum teuere: drtimuerunt turbam ^cognoueruntemm ^quontam ad'eos parabolam banc dixertt. Etreli- .
lo eo 1\ Etmittunt ad cum tjuofdam ex Pbariftis , & Herodianis , vt cum aperent in ver- *t *
bo. \)ui venientes dicuntei: Magtfier,feimus , quia verax es, & non curas quemquam : nteenim vi- Mat 41.
des infaciem hominum , fedin veritate vtam Vei doces , Itcet dari tributum Cefari , an non dabtmtu ? is ^Ma. : . i .
Jihti feiens verfutiam t/lorum , ait illis: uidme tentat ? ajfertc mihi denarium , vt videam : 16 At
tili attulerttntei. Et ait ill : Cuius e imago bac, & infiriptio ? Dtcunt et : Cafartf. 1 7 Refpondens autem
lefus dixit Ulis : d Reddtte igitur,qu.efunt Cfarts , Cafari : ejr quafunt Dei, Dee. Etmirabanturfuper c ^,,
eo-.ic Et venerum ad cum Sadducai, qui dtcunt , refurrcBionem non effe :&' interrogabant eum dicen- Luc. t.7.
tes : 1 9 Magier , Moyfes nobisfcripfit , tvtficuiusfiater mortuus fuertt , & dtmiferitvxorem , (Afilies f Dw,1W
von reliqttcrtt , accipiat fiater etusvxorem ipftus , ~ refufeitet fernen fratrifuo. Septem ergo fratres
erant : & primus accepte vxorem , & mortuus e non relelo femine fecundus accepit earn, er mor
tuus e-.&nec ie reliquit fernen. Et tertius fimiliter : 11 ejr perunt tum mtliter feptem : ejr non
reliqueruntfernen. 2(ouiima omnium defunca e & mulier. 2$ Inrefurrecltone ergo citm refurrexe-
rint , cuius de bis erit vxor ?feptem enim haberunt earn vxorem : . & refpondens Jefus, ait Hits : Non -
ideo erratis, nonfcitntes Scripturas ,nequevirtutcm Dei ?2s Cum enim i mortuis refurrexerint , ne*
tjuenubent,neque nubentur,fedfuntficut angelt in ccel. 16 De mortuts autem quod refurgant, non le-
giis in libro Moyfi, fuper rubum quemodo dixerit illi Deus , inquiens : g Ego fum Dcus x^braham , & g tfroX }.
Deus ifac^jr Dens acob ? ij Non e Deus mortuorum, fed viuorum. Vos ergo multum errat : 2ih & hMatr. n.
aeeet vnus de Scribis , qui audierat Ules conquirentes , & videns quoniam bene illts reponderit , inter-
rogauit eum, quodeJfetpntnum omnium mandatum lefus dutemrejpondit ei: guiaprimum omnium
' ' LI iiij
 7 COMMENT. IN ARCi- - ' sbt
Dent.8. 7. mandatum eft : i Audi 1frail , Dominus Deus tum , Dem vnus eft; o & ditigts Dominum Deum tuum
i ex Mo cord tuo,& ex tou anima tuu,(jr ex Ma mente tua, & ex tota virtute tua. Hoc eprimurn man-
Leu 9 i8 datum :$/ Secundum autemfimtle eft tili :k Diliges proximum tuum tanquam teipfum. borum
Mltt.il . : ..
Rom. i). 6. aliud mandatum non eft: 32. & tt tili Scriba : Bene Magier, tn 1)etate dixifti , quia vnus eft Deus, &
Calar, non eft alius prater tum :jj&vt diligatur e x toto corde , & ex teto intelleclu >&ex tota anima , & ex
lac. . 8.
tota fortitudtne :& diligere proximum tamqumfttpfum^ miuse omnibus ^oiiiauflomatibus^ &-
crifiew. 34 lefus autem widens quodfapienter reondiflet 3 dixit tili: Non es longe regno Dei. Et ne
mo iam im del x: cum interrogare:^ Et reiondens Je/us dicebai , doetns templo : guomodo dicunt
IPfl.IOO.I. Scriba. Chrtumtum ejfe Dauid ? 36 Ipfe enim Dauid dit in Spiritufantfo : 1 Dixit Dominus Domi
Mat. . 4t.
Lac. . il, no meo , fede dextr men , donee mmicos tuos , fcabeUumfedum tuorum. 37 Ipfe ergo Dauid
dicit eum Dominum ,&vnde eliuseiusi Et multa turba eum libenter audiuit : 38 (jrdicebate m
mMat.ij.j-. doclrina fu : m c.mt tei Scribis, quivoluntinolis ambulareJ ej?falutariinforo^ &inprimis cathe-
Luc. ti. 45, dris federe in fynagogis , & primos dt[cubitus in caenis : 40 qui deant domos viduarum fub obtent
& io. 4i.
n Luc. ! i. prolix* orat tenis ; hi accipient proltxius indicium : 4 1 n /fedens /efus contra gasjophylacium , afpicie-
bat quo modo turba iatfaretas mgaz,ophylaciumtdr multidiuitesiaabant multa. 41 Cumvenifjet au
tem vidua vna pauper , mit duo minuta , quodeftquadrans: 43 & conuocans difcipulos fuos, an Ulis:
Amen dicovobis, quontam vidual) te pauper plus omnibusmit , quimiferunttn gazopbjlacium. 44
Omnes enim ex eo , quod abundabat iis , miferunt : lue vero de penuria fu omnia, qua habuit , mit
tt um vtttum tum.

IN CAPVT XII. A qua: duo ice it minuta, non dixit iacb(Tc,fed ,-

Tcotpit i'dis tn parabolis loqui. ] Inparabolis ue vt pecuniae axiguitat, iue vt modum laciendi mo-
Chrrftum locut fuiiedicit , cm viiam tan- derum,4: ab omnialienum oftentatione fignihearec.
.m illius parabolam recitcc , indicans i alias Et multiia&abant multa. ] N on eft fenfus,varios va
Ca. ai.iS. prxtermitterc. Et vero ita ell : nam Matthxus 3 duaj ria, alios alia.atquc ita multos multa iaalTe, fed inul
i i. prxterhanc parabolas ponit,a Chriftotuncdic~ias: tos venife , quorum inguh iatauerint multam , ma-. '
alteram , illam hominis Huos habentis filios , quorum gnmque pecuniam.
alter iuiiis pacrc in vincam laboratum irc.refpondit 41. Cmvemjfet aittemviduavnapauptr.] Singula
b Ca.ii.it. fcitumm, iit:altcr cm fe iturum ncgauir,iic ; verba emphatica funt,& qupd viduam , & qubd vn,
alteram illam regis, qui cm faceret nuptias filio fuo & qud pauperem vocat. Nam & quia pauper.magis.
mifitferuum.qui inuitatos vocaret: qui alio alij prx- ea, quam in gazophy lacium mittebat, pecunia indi-
cVfquc a4 textu venire noluerunt. Totum verb hoc caput c in gebat. Vnam gitur multis viduam , paupermque di-
ver. 41. Mattharo * tradratum eft. uitibus opponit i duo verb minuta multx > magnxquc '
dCap.ii.Sc -41. Etfedent Itfus contragat.ophylact.]Qiid gazo- pecuniae , qux diuitibus iaciabatur.
XX. & II. * Mit dut minuta,qudtj} quadras.]QgC\ict qua-
Gazophy- . phylacij nomen lignificet, quidquein tplo clfet, \ix drans.apud Matthxumk docuimus. Dubiumaucem HCtf'.fAt,
Iacium. iam quemquam arbitror ignorare, dicendum tarnen,
vt lcdtoris minus etiam dofti rationtm aliquamka- videcur efle , vtrum hrum vei bord fenfus fit , vnum- Quid qul.
beamus. Gaza vocabul regiene Lati- qudque minutum, an fimul vtrumque . (Te quadran- ^Ians t.
nis tarnen auftoribus vfurpat , rcgiam pecuniam , fi tern. Euthymius fingula minuta , fingulos quadran-
e Lib.i.uon uethefaurum, vt Curtius', & Mela fcnbunt.propric tesfuleputat, quxopinio validifima videtui poTc
long fine declarat:inde factum, vtomnedmitiarum genus gaza ratione.conrirmari: nam quod Matthxirs 1 dicit , N0 l Cap.;.t.
lib. i. ca. Ii.
fCice. bb. dicerctut1. QmrnACcdonttgaia,qHafuit -a - maxima,h\-
* exits indtydonccrtddasneutfstmum quadrant f, Lucas" mCa.ii.jj.
i.dcOffi. quit iilcpotiusejt Paulus veto Gratcis fcruaic dici^donecreddasnouiimti Jw/,quafi quadraris.cV:
Liuiut f. de eft. Hincp^ofvxauer gazophylaci difum eft, quai] minutii idem fint. Sed Euthymij opinionc apud Mat-
bello Pun. locus vbi rempli thefaurus cendebatur , qui , quia ex tharum copiosfcrefutauimus, & rationem ift dilolui-
Gazophy-
laciu quid- oblationibus potifllmum conftabat.ab HcWxiS f mp mus. I taque multo eft probabilius quod Hierony mus
nam fit. bprban,xh Ai^T'jOffercndo didus eft. Erat au- entit * i duo Annul minuta vnum huile quadrantem. n Mattb. /.
tcm in templo ciufmodi locus duplex , vt hoc etiam Vuluit cnim Chriftus minimara monetam minuti
loco Beda obleruauit, & in licris Uteris facile colli- nomine fignificare. Quantum autem vidua ifta in gab-
gitur : alter in quern pecunia , alter in qu res alia: ma- zophylacium miferit , millo quadiante , ex Matthaci
ioris molis populo coniiciebatur. lile arca erat,qua- intclligcs commentario.
g 4. Reg ix. les nunc in remplis videmus 1 , hie aula , aut locus ali- 43. Et connotas difcipulosfuos.] Lucas0 non declara- 0 cap
9- 10.
Ji i.Efdr.io. quishuiufmodiampluSjCV: multarum rerumcapax, vr uit, difcipulos Chriftovdcatosfuill'e. Mai cus id ex- Cbriftai.
apud Efdum h , & Ioannem . Chriftus hic rcgione preflt , indicans,vt opinor, aliquid in eo fuiffemyft- duamcom-
J7-
iCap . gazophylacij prions, id cft^rcx.fcdiiTe dicitur. Quod rij,certc confilij. Noluitfortale viduam, vtinuidiam racodt co^
vtrm forte iaffitudine.an certo potis confilio fece- Q vitaret , laudare publice , omnique populo prxferre r^ dlfa*
rit.incertum. Sed fieri ex euentu conicftura poteft, aut non exiftimauit alios, qulm difcipulos fuos ido- P" :
_:i :1 ..:. J i r rr i I * -i il ' 1 r if-
nihil nifi de induftria fecifle.idque verbum , quofta neos, quibus idexponcretur, auditores clTe.
tim vncui^Grxcum indicat^e tf$>c>4f,confide- uimt dico vobis,quonia vidua hacpauperplus omnibus
rabat, quafi in hoc fediflet.vt cos , qui dona in gazo- mit,qui miftrut inganophylacw.] Plus mifilTe cheitur
phylaciurnconiiciebant ,contemplaretur, Valiquid vidua , non fi muneris per fe magmtudinem , fed fi vi-
inde dochinx ad dilcipulos deriuaret. dur , fi pauperis inopiam , caritatemque confideres :
Verbum
Qttomodo turba iaclarct ai ingaz.ophylacit. ] Videtur quia vidux, & pauperi plus duo minuta erant , qum
conlultb i'etusinterpresidcm verb varie ver- diuiti pcrmulta : Sc maioris erat caritatisviduam duo
rc'.nc mt- tilT . vc indicarec, diuci fo fenfu Chrifto didtim fuii- illa, quibus viram fuam fublrentatura erat, dare mi
tert' rnter- fe. N am hic bis vcrtit,iadtare,cm de turba loquitur, nuta , qum diuirem grandem pecuniam in Dei che
prc cenlul. qux oftcntacionis in gazophylaci mittebat faurum inferre. Hoc eft, quod dicitur r . pYcrf, fe.'
t reddit. xs,vt iadarct.maiore fonitu doni magnitudiuc dccla- 44. Omnti enim ex te}quodabundtd>atillis,mi[trunt.\
tans. Verfu autem fequenti , cm de vidi loquitur, ex rebus.qux ipfisnon erant necelfarix,& cas quidem
non
 *> . V T D E C I M' V MT E R I V M. 8
non omns, fed cx ills aliquid. . A cu icaeem anceterri: eque improbai i , fed laudan
ver* de *.] opporiit hdZx. Chnfto ob Lu iones cas , qua: in minifterium , orha-
ufddc'hoc Vocal^ut penaria,non id quod no habebac. venme CUmque templi offeruntur,& vc ait Lucas < muera a Cap.n 4
Joco. propnc igmhcacvci id , quod habebac quidem, fed Z)e:quas noui quidam hxrecici m acrificia, & orna-
.Dcfendan ita habebac ,vc ne ad fuitencand quidem vit fuam a- menea cempli fieri noliuic.- ad gerenda vero contra
mrcontra tiser,vLftatimcxplicac,cdiciC, totttrnvtclMfnum. CachoHcos principes bella, eoque de rcgnorumfuo- <
hrrccos Oberuet diligens leecor.non vituperan eos , qui . timpoiTeffione decuibandos , ipfi m luis remplis, in
rem^u'fl- magnam cemplo pecuniam offerebanc, fed viduam t fuis conciombusiufactitaiic,y plerumqueijlis ha-
Qx, jllis minorem offerenctm bccuniam,proJ>efcrtauiorerii bcnd'aram cnciortunVcaua fit. > ' ..-:. 1*1.
^ CAPVT de c; J m V m T exiv -*1'*'? 1 ~J

T cm egrederetnr detempto3 ait tili vnus. ex dif puls fuis : a Magier, affice , apicequaics ** 1 ' *
lapides , quales firucturo i Et refjiondens '(fus , ait idi.Vides has omnes magnas adi/fta- VMar.14.1.'
tienes ? reltnquetur lap:s fuper apidemy qui non defiruatur. 3 Et tumfideret ta monte L"c-'<
uliujium contra templuw 3 interrogabant eumfeparatim Petrus^ lacobus Joannes, r & *"
Andreat. 4 Ote nobis , quando fia fient ? & qttodfignumcrtl , fundo hxc omnia incipient confummo-
ri) Et refpondens le/us , cxptt dicere: b Videtene quisvosfducat. M ulti atm ventent m nomine .
meo dicentescuta egofum: cr multosfeducent. 7 Cum audierlUy autem bella, & opiniones bellarum yne * TtJi. \t
timueritis : oportet enimhae fieri : fed nondum finis. 8 Exurget enimgens contra gentcmi& regnum
fuper regnum , & uni terra motusper loca , &fames. Iniiium dolorum h.. Videte autem vofmet-
ipfos. Tradent enimvos mConciliis, &fynagogts vapulabitis, & antepr^des,ejr regesfiabiuspropter ,t .:,
mejnttfiimontum Ulisvi Et in omnesgentes pnmitm oportetpradicari Evangelium. Etcitmduxe- c > \
tint vos tradentes,noltieprocogitare quid loquaminr.fedquod datumvobisfuent in illa hora,id loquamt-M. '
niyhon enim vos tflts loquentesjed Spiritus functus. Tradet autemfraterfratrem in tem^ty paterfi* j^j'*' "*
hum: & confurgent fily inter parentes , tjr morte officient eos. j} Et eritsodio omnibus propter A Daniel.
meurn. Qui auu m uslinat rit in finemjsic a.nus er. /4 Cum autem videritis abomtnationem difola- ^a*7 lf
fiuntemyvbinondebef.quiUgitymtelligat: tune qui tn /tuteafunt tfugiant in montes. 5 Et qui fu- Luc. ri. 4.
fer tec7um3ne de cendal tn domum^nec introeat vt tollat quid de domofua. 1 6 Et qui agro erit3 non ro
meratur retro tollere veimentum uum. 1 7 autem prtgnanttbus , & nutrientbus tn lilis dtebus. 18 :
O'ateverbiVt hyt\menon fiant. 19 Erunt enim dies HU tribu latores tales^ quales non fuerunt ab initio
creaturjf tuam condidit Dens vfque nunc 3 equefient. 29 EtnifibreuUJfft Dominus dies, nonfutct
fala omms caro.Jedproptereleclos^quos elegit^ breuiuit dies \ EttuncfiQuis vobis dixerit, \^^
e Cbrtusyecce tlltc,ne tredideritts.iz Exurgent enimpfeudohrtlt^ pfeudopropheta,& dabumj/gna^tac. ti. .
portenta ad {edacendosji'fieri peteji, etiam eleclos. 23 Vos ergo vid/e. ee.eefadtxt nobis omnia, f
Sed in Ulis diebnspofi tr/bu Utionem tllamfol contencbrabitur,& luna nun dabit fpltndre,mjuumi if Et jogl x. 10.
flellt ctU trunt decidentes,drviTtutesyquin,cctlijfuHt,mouebuntur. 2.6 Et tunc videbunt filtum bomi- S Mat. ^.
ttisv.nientemin nubibus cum virtute. multa 3ejrgloria. 27 Et tunc mittet Angelosfuos congregabit*1'
tlettoifuos quatuor ventisca fummottrr, vfque adfummumcli. 1% Aficuautem difeiteparabotumi . ,
Cum iam ramus eius tener fuerit 4ejr natafuerfolia, conofcitis quia inproximofit tas'.ig Sie &
vostem viderttts htc'n n.fitotc quod inproximofit tnofitis. 30 Amen dicovobis3quoniam non tranfi-
iiHgeneratio bac^ionec omnia iafiant. ^\ Caelum & terra tranfibunt, verba autem mea non tranfibunt,
j 1 De die autem illo,vtl hora nemofiit3 eque Angelt in ccelo, ncque Filius? ntfipater. 33 Videte , vigi-
Jate & orate : nefcitis enim qan do tempusfit. 3 4 Stent horno, qui peregre profecius reInj un domfuamt
tr dedit feruisfuisfotefiatem euiufque operts,& ianttori puceptt, vtvigilet. 35 VigUate ergo ( nefcitit
enim quando dominus domus veniar.fero an media no etc , an gallt cant , an ) 3 6 Ne cum venetit
repente tnueniatvosdormientes^y] gnod[autem vobis dico , omnibus dico -.Vigilte.
_ ~ """"* A fperarcne fe templi refpccbi feruatu iri ; quibus Deus
IN CAP. XIII. apud Hieremiamcreipondct: Nfltte confidire in ver* c
cum egrederetnr de templo.] Videcucdifci- bis menacii, dicent tsfTemplum Domini, tempium Do-
pulusillcquifquisfuic.quitpliChrilou u- mHt,templum Domini eft.
turamoftcndit.cempus.locumq; veillirem- . AitiUivnusexdifeipulsfHs.]Mitth(iasi.Accefe- caP* 4**
be icen- plipulchricudinemdemontrarcc, idoneum quarfiuif- runt difcipHlieius,vt tfttnderent ei idificationes templi.
AimSt t- (,u force commouereeumad commiferacionempof- Lucas vero'Sr quibufdam dicentibus, quoi bonis lapi- ..
oblci- icrotiq; vrbilerofolymicana: , falcem propeer cem- dibmteir donis ornat effet. Verifimileipfospriusincer .*
,* pli amplicadinem , & religionem parceie qubd res i difcipuIos,vt Lucas indicac colloquucos ; deindc
pio.lus indigna, arque inhumana videiecur, vrran- num afiquem eorum,nomine omnium rogae Chri-
tum,camque elegans cmplum euerceietur. Nam (bra, vc lapides rempli, ftructuramque confiderarec;
_ vtapud Macchacum di\imus,occaiohuius hiftorix ideo Marcum dixiiTcvnum. Macrhaeum vero fignifi-
iciLu ^idetur fuilTe , qubd Chnftus paulbanc vrbiseucr- carTc pIuresfuilTe.quiidinccnogauerinc, nifi malimus f Epft. a
. fionem , excidiumque minacus fuiiTec . vc conftac ex fyllpfim eiTe.dicere.ckqua figura diximus,& capuc Heb'.ti.
Luca b. Obferuaueiunc ergo difcipuli cempus & lo- totum fcxemplis plenum eft.
cum,cm egredererur templo, vc cempli 1II1 magni- Magifter afpice qHalcslapides,dr(UAlesftruclnr*.]Et-r
todinem , elcganriamque prope confpiciendam pro- fi dicic #' vide.non aucem afpicere>aut videre, qum j
ponerenc.Sedquemhoininumpeccaca ad iram , vin- confiderate rogat,tcmpli magnificenciam, qum o| vfdueeJ
dicramque prouoeabane , placare faxa non poterant. Macchxo S ex Iofepho defcnpfimus , vbi expofui- verf. it.
Simile quiddam Iudjc veftuftioiibus accident, vt mu>, qux reiiquafunt11.
 8n COMME NT. I N ' M ARC," :> <ttz
i . i, u. Et cum dux erint vas] Matthus, & Lucas* Kvapulabitis ,& ante prafidet%& reges,ftabitispropttr
Cap. it. aliaoccafionejaliquotcmpoic,ac loco Chriftodi- me inteimomumtlUr.Sc voluit fimilia^ut-quiafimul
"* ta rcfcrunt : cm Apoftolos ad prxdicand inter lu- alterum ex altero in mentem venerum , auo qCnafen-
xos mkreret Euangelium. Itaque uipicor,Marcum tentiam Vnam confiare videbantur, copular?, nifi bis
non fuo pofuifle loco , nec alia de caufa dixifle , qum foitafle Cbriftus halic fententiam , vt anas multaste - m Ca.10.
1 Vcrf. 9. quod1 paulo ante de re fimilifermofucrat: Vidttevbf- petiuit. Totum reliquum caput apud Matthatum m &4 -
mctipfos,tradenttnimvosinConcilH,e-infynagogis fatis expolitum eft. > n<* .

' V j~btVtVtt9 .a R. T :.v M, *.1\.^

Luc. 11. i. gLgtgjl -RAT a. tutem Pafcha ejr Azyma po btduum : querekantfurnmijacetdotes , & Scribe
1 quombdo eum dele tenerent , eft occidefent.% Dicebant autcm-.Non in dufio,neJbrte tumul-
bMatt. t 4 tusficret inpopulo, ih Et cm effet Bethaniein domo Simonis Leprfi, & recmberet l 'yett
loan ii. i.
mulier habeHs alabarum vnguenti'nardtfpicatipretiofi, &fraclo abaro cffdtf fupetee-
put etus.4. Erant autern quidam indigneferentes intra femttpfos , & dicentes \ Vt quidperdtto^vh-
guemtifaclae ? / Peteratenim vnguentum tud venundari plits qum trecentts enartis , & daripete -
fertbus. Etfremebant in earn; Iefus autem dixit: Sinitteam, quidtili moleiefiis ? Bonuniiopus opere
ta ein me. 7 Semper eimpauper s habeus vobi(cum : & cum volueritis , poteis Ulfs benefactre\ nie
Matt. ii. autem nonfemper habtis. 8 Quod habithec ,fecit :preuenit vnjtrc corpus meum m fepulturam. 9 <^A-
14- mendtcevobis. vbicumquepredicatumfuerit Euangelium iflud*invniuerfo mundo , quodfecit hec%
narrabiturtn memoriam eius. 10 Et ludas ifcarietesvnusdedudecimabiitadfummosfacerdotes, vt
dMatt. \f. prodereteumillts. g>ui aumentesgauifunt'.&promifcrUnt eipecuniamfe ddiuros. Et quarebatquo-
Liic ti t.m<^^um oportune traderet. 11. d Et primo die Azvmorum quando Pafchaimmolabant ,dicuntet
dicipuli\^bvis eamus ,&paremustibi,vtmanducesVa(chai i} Et emittii dues cx difcipultsfuis, fjr
dmt eis: lt in dtttem :& oceurret vobis homo lagenam aqua baiulans, fcquiminieum : i^ejrquo-
cumque introtertt,dicite domino domus,qtiia magierdtcit'.Vbi erefetliomea, vbi Pafchacum difeipu-
lis meis manducemply Et ipfe vobis demonrabitcoenaculumgranderatum:tjr ilRcparate nobis. 16 Et
eMatt x 4^/r**/t'/fyrw^r/*- > & ^enerunt in cimtatem\& inuenerunificut dtxerattilisi&parautrut Pafchd,
w ' 17c Vefpere autemfaclo, "\enit cumduodeetm. 18 Et dijcumbenttbus eis,& manducantibus\ait Jefmsi
Luc. 14. Amen duo vobis , quia vnus ex liobis tradet me,qui manducatmecum. At Uli caperurt contriari & dt -
fpfai.40!1 cere * fngulattm ,7S(unqutd ego? Qui aitillis : Vnus ex duodecim , qui intingit mecum manum im
10. catino. 1 1 Et Filius qutdem hominis vadit ,; fficutferiptum e de eo :va autem homini Uli ,per quem Fi-
Maxell' *tus ^m*n*s tradetur bonum erat ei , non effet natu s homo Ule. 2%Et mahducantibus Ulis , accepit le-
4- fuspanem : ejrbenedicensfregiti&dediteisi& aitiSumitefhoce corpus . } Et acceptocalice,gra-
i.Cor.ii 4 ttas agens dediteis:&b&crunitx illoomnes: 14 Et ait Ulis : Hicefangismeus nouiTcamenti ,qui
promultis rffundetur. 15 Amen dico vobis, quia non bibam de hoc genimine vitis vfquettt diem %
cm tlludbibam in regno Dei.zf Et hymno diclo, txieruntm montem Oliuarum.zy Etait eis le-
h loao. 6. fej ; h omnesfcandalizabimtni in me in te ia : quiaferiptum e : i Percuttarn Paorem , & differ-
i Zach. tf.7 grntur ours. 1 8 . Sedpoquam refurrexero, prcdant vos i Galt!. 9 Petrus autem ait tili-. Etfiom-
ns candali^atifuerint in te -.fed non ego. so Et ait Uli Je/us: Amen dico tibi, quia tu hodie in nolle hac
prmfquamgallus vocem bis dederit , ter me es negaturus. jt Atille Amplius loquebtur.ejroportueritm
mulcommort tibi,non te negabo. Similiterautrm & omnes dicebant. $ Etveniunttnpradiumtcui
KMatt.ii. nome Gtthfimant. Et ait dtfcipultsfuis'.Sedete httr.donccorem.tf Et affumit Petrum^ Iacb\j& loan-
Luc 11.40. nmfecum'-0'cpitpauere,& udere.14 EtaitUUs\Triiseaniwameavfqueadmortem.)futnetehic,
& vigilate. tfEt cmprocefiifftpaululum , prociditfuper ferram: & orabat,vtfifieripeffet, tranret ai
eahera.y6& dixit: Abba Pater,omnia tibi poibiliafunt, transfer calicem hune me,fed non quod ego
volo,/d quodtu. 37 Et venit,& inuenit eos dormientes. E* ait Pctro: Simon dormisi nonpotuifiivn
hora vigilare?i S. Vigilate,& orate,vt non intretis in tentationem. Spiritus quidim prompts , caro vero
infirma. 59 Et ittrmmabiens orauit,eumdem fermonem dicens. 40 Et reuerfus ^demo inuenit eos dor*,
mientes (erant enimoculieorumgrauati) r tgnorabant, quid refponderent ii. 41 Et venit tertio, r ait -
Ults -.Dormite iam ,& requiefcite. Sufcit: venit hra. Uceefilius hominis tradetur in manusatorum.
L Matt, ir 4* Surgite,eamus,ecce qui me tradet, prepee.^ii Et adbuc coloquenie,venit ludas 1[canotes mus de
47 duedecim,fjr cum eo turbamulta cumgladtis,&lignis ,fummisfacerdetibus,& Scribis tjr Sentoribus.
fcn! is4}. 44 "Dederat autem traditor eiusfignum eis,dicens : guemeumque ojculatusfuero , ipfie, tenete cum,
& ducitecaute.Atf Et cum veniffent,atim accedens ad eum , ait : t^Aue Rabbi: & ojculatus eeum. 46 *
At Uli manus iniecerunt ineum,(jr tenuerunt eum. 47 Vnus autem quidam de circumanttbus educens
gladium , pereuttferuumfummifactrdotis : & amputauitilli auriculam.^ Et refpondens lefus, ait ti
lts: Tanquam ad latronem extis cumgladits , & Itgnis comprehender 49 Quotidic eram apud vos
mMatt.i<- in templo docens ,ejr me tenuits. SevttmpleanturScripturs. 50 m Tunc dtfiipuli eius reimqutn-
n*Matt %6 teseumomnesfuZerHnt'x Adolefeens autem quidam fequebatur eum amiclus fmdonefuper nudo,ejr te*-
s?w ' nuerunteum.^x At Ule reieclandone,nudus profugit abis. 53 n Et adduxerunt letm adfummum fa-
atn\ti ttfdottm-.ejr conuenerunt omnesfacerdotes <jr, cribe &,ft'niores. 54 Petrus autem A longefecutusee,
o Han, al! vffH*r i***** in atriu/ummifaccrdotis-.drfidebat cum mmiris adignem,& calefaciebat /f.550 Summ i
l>. verb facerdotes , & omne ConfUium querebant aduerfus lefum temomum, vteum mom iraderent,
me '
 Ir, CAPVT DECIMVMTERTIVM ^4
necimeniebant. Multi testimonium ftlfum dicebant aducrfus cum : & cenuenientia teflt-
monunon erant% 57 Et quidam [urgentes falfumtcfltmoniamfcrebant aduirfus cum^dtcentes : j8 aIoam 19
nos audtuimus earn dicentt mi Ego dtoluam templum hoc fatfum , & per triduam
aliud faftum xdcabo. 49 Et non erat conueniens tcftimonmm tllorum. 60 El exurgensfum-
mus faccrdos in medium , tnterroqamt iefm,dicens : Non refrondes qnidquam ad ea , qattbiobh-
ciuntur ab his? 61 ilk autem 1acebal, & nihil refpondit. Rurfumfummus facerdos tnttrtombt eum,
& dixit ei'.Tu es Chrius films Dei benediclii 6 I efns autem dixit tili .Ego fan .'Jrvidebitis Ftlium Jd at ' J4*
hominis fedentem dextris hjtrtulis Dei , dr venientem turn nub.bus ccelu 6ySummui autem facerdos
fcindens veimenta[ , au: gjitd adime deftderamus tefie ? 64. Audtts bit pht mianijutd vobis vi-
Jetur ? jhii omnts condemnauerunt eum et um mrtis. 65 Et taperuni quidam confpuere turnkey ve
larefaciemeius,dr coiaphis eum cadere,ejr dicefeti:Prophettza:& mitvri a/apis eum ixdebant .60 Et c Matt ^
.iT.. Petrus
cum effet Tl.* .'_ atrio
in ....... deorfum,
J tLi>
venttvhaex ....:#/:.
ancillisfummi ; acerdotis
/ J.. ...: 7
^_ &
V_ cumvtdiffet
.< J.'/r. I _ -
calefacientem fe,aiciensill">, ait; Et ( cum lefu Nazareno eras. 68 At die tegjuifydicens:
fcio, ntque noui quid dicas. Et exiitforai ante atrium, tjr gal/us cantautt. 69 Rurjus autem cumviaij- yatc .-
fet ilium anctlla , cp'tt dicere ctrcumfianttlus : Qitia hie ex tilts eft. 70 At Ule Herum negauit. Etpo Luc 11 St.
pullum rurfus qui aabant , dicebant Petro : Ver ex ill, s es : nam & Galt/aus es, 7 1 lile auttm coepit If.
anathefnatizare,df turare-, (fcuia'nefcto hominemium,qutm diatts.j 1 Etflat'tm Gallus iterum caata- 7S-
uit. d Etrecordats i Pttrusverbi, quod dixeratei Iefus: iritis <uam gallus cantetbis^tttmenega-10' 13 ,8,
btsi Sicetfit fere.
Mor.c. 14
A dem erantxtatis credere pofiumusfuifle. Atcreden- 0 tuit
I N CAP. XIV. dum proferto non eft, Ic anemfolatecbnpfmfTefn- loannes
donc,minus etiam credendum , reliftafindonc-tugifle fiuang-
iunftc hzc legi deben: , nee ehim fenfus eft, eum.qui tarn liber Chnrtfi fecutus,&; indom funV
fuii tunc PaiehaUm ,qns fuperiore ca- mi lacerdotis ingrellus aditum eciam Pctro dicicur miqan.ii,
pice difta lune , accideiunt, azym vero poft biduum pribuilFe. Elias Crecen fis a vtraniq; fencennam pa- 1$. if.
futurum fuifte -, fed vtrumque & Pafcha ic azima riter probat. Thcophybclus", aliquem ex eadomo, n in comm.
fuifte futura poft biduum. Eodcenim non folum die, vbi Cluiftus ea no&e ccenauerac, fu'iife credit. Quoet Qt^rat^ja.
fedetiam momento vtrumque inchoabatur, vt apud fi ftis probad non poteft.tamen ipfoprobabiliui .
a cap* * 6. Matthxum difputauimus. Acciderunt qui fuperio- cft.qubd no poceft vllis argumetis-refucuii. Quifquis Ar
te capitedua funt.die hebdomadis tertio, qui Maitis fucrit;adolcfcentcmaliquem Chrifti ftudioiumfuiiTe riano'i.
appellaturjdic verb louis poft folis occafu m Pafcha, redendum eft, qui auditotDmultu,& Cluifl eflcfuf- 0 la c.* ,
& azymum fuit.vtmultis verbis probauimus in Mat- picatus, qui vinftus ducerctur, cuius rei aliqu forc U1US locI;
tharo; eo emmdie fubvefperum cgrcllus Chtiftus tumorem inaudiuerat,cm lam in lecco cliet.exiliert, njc ^nj
templo,, & vrbe Hierofolymitana Bethaniam rediic, & arrcpta findone , qua fe tegeiet , pi ocurrerit in pu- fluJ.iofcs
. vtfmgulis noclibus facer folcbat. Vide, quz iupr blicuni, ne vertiendo felq moiam faceret. Quod Chri- fuu.
P VT' ^Xlmus-b ? omnia apud Macchacum' copise fti ftudiofus fuerit , duo funt arguhicnca;alcei, quod
ccap.t . (|5 difpucaca&explicaca funt Pre_termifit Marcus Marcus fignat dixifle videcur ilium non curbam mi-
multa ad dodiuum , morefque pertinentia, qnzdic licum,fcd Chriftum fecutnmfuiire; alcetum quod mi
illo hebdomadis tertio quafi appropinquante morte, lites eum quafi Chrifti fc(tacor,dcfenforemque pr-
eyenaeum quiddam cancos Chriftus differuit , qu ab hendcre voluei'int. Quo aucem animo Cluiftum fe-
Toto t i. eodem Matchxo ''nananeur. Omnia, qua: lequuntur cuCLis fueric , compercum eiTe non poteft , fed tarnen
. apud Ma'tharum f expofica fuht, cum eum Chiifti ftudiofum fuiifc.conftet, eft verofi- ,
ad 51. vidil'cftens quidam ftqutbatur ttmamiflui fin- milc,;Hit ilium defender , fi police, ut eincum faicem
rex. ji.
feap. . daneffipernudo.] Quis ifte fuerit adolefcens, Co- q rei, il ( , viaere voluife.
lumdiffinirctemerarium,fed ctiam quarrere nimim -Armuifindonefupr nudo.] Sols, veftitus findone
curiofum diccrem.nifi bonos vider auclores vtrum iipcr nudum corpus coniecha. Sindon autem erat, fUgjjc
que feeifle. Epiphanius 6 Sc Hieronymus, autquic- vt opinor, linteum , quidmodum vulgus exiftimat,
g Hr 7 8. que alius eft autorh, Iacobum fuilfe fratt Domini nulla veftis habens formquod Icaliec Sc Gallicc /-
bin Com. i.o/Mj.,qua(i linteolum,Hifpanice/i*4,Punicoi vc
iaPfal. 37. cognomenco iuft exiftimaht ; eamque fententiam
Theophylatus hoc loco,& alior fuilfe dicit , & ipf rbictor nomine vocatur,fcd ciac genus veftis, quuis
_. . probabilemiudicat.Tenuiffima.vtmiht videtur,con~ linear camen calide , & id vel ex hoc loco incelligicur,
Uiadofcf- 'cc^ura Epiphanies , Sc Thcophylaftus adducli finit, vfiiuuenisille dicicur fuilTe mei*Cbp*vot amiflus, &
I ceas. Non quod Tacobus die facerdotali prognatos genere lineis ex Poliicequ7r.eic'X&3vocat, & ex Poeta illo, qui
fnitlaco- vte"retut. Nam vt omittam faierdocale genus , quod dixit:
ins frater nefcio.qua cercis argumencisprobari poffit, non fuif- Ridebis ventos hoc muere tecus , & imbrts>
fet vtique facerdos folaindutusindonc.q'iod & con NecficinTynafm ionetHtuseris. _ , Maniai. ,
tra coni.etudinem,& contra honeftatemfuiftet.Ne- taque apparet indumentum fuid aiquod. fimile
que video,quomodo hxc opinio c altera
: ciufdtEpi- Dpellice vefi , quo homines aduerfum vim frigorisv- "
phanij opinione cohxreat. Docet.n. eodloco Iaco- terentur,quales funt.q'uas Hpzmcharhafras appel-
b ilium Domini fracrcm, omniu, qui fratres Domini lant ,auc Bemiosjd eft, Heburriicas veftes , quibusin
. r i t t . il 4''"
vocatifiint,maximum fuiflenatuxjuaigitur racione Hifpania fola: mulicrcs.in mulcis Gallia: partibus, Se
Marco adolefcens vocari potuic Alij Ioannemfuiife in Hibecnia tota viri infrions conditionis in magnis
Euangeliftam , qui adolefcens cune fiaifl credicur, S frigoribus vtuntur, h.ibenr autem magispallij aut te-
ex longo quo poftea vixic tempore, non difficile pro- getis, qum veftis fpeciem Eaigiturarrepta infubi 1
batur. In hac fententia Chryfofto. cft l Sc Ambro- to cafu , partim vt tocum tegeret, panim pcllcndi fii- :
im Coram fiusk,& Gregorius1 ,Sc Beda hune locum edifleren- goris catiia , quia vt ait loannes ',/r*HJ trat, iucnil 1
F'al. ! .
t in PC j 6. tes,& Scholaftic* auftor hiftorix.folo vt opinor,xca- illeadtumulumaccurris. ( 4i
Cis argumento, u qulibet eorum, quiid'cpus eiC* MtttrtMcrunttum 'jA^pKh.micttc vcfte,ytfimul t
cap.i

I
 8i<5 . COMMENT. IN MARC 17
cum Chrifto tanquam cius fe&atorem ducerenc : auc A placent:illud tant diccre non auim,adoIefcentem il-
tencre conaci funtjnepe enimccnuerunt, cm aufu- ium maiorem , qum Apollo os caritatem tiabmc.
geric, vcverbumnon effocbim, fed affectum cona- Videtur hanc bltonam uko narrarte Marcus,vtqua-
tumque declarer, vc mules aliismlocis adnotauimus. ta milieu licencia, & fxuiciafuilkc dcclar.uec,qui non
51. Atillt reiciafindonc nudusprofuyit ab eis- ] lea folum in ChriLtum,led ineoseciam, qui ipium.eqac-
Hicronymus etiam & Beda legiiCjCcfi Graec <j, om- tericur, volucmv.fuamexcrcerecrudeiicaccm.
wurlegicur, id eft, relicta indone. Sindonem reliquit, 6i. Rurfumfummus facerdis im croaat eum ] AHiu- ^ 1
aucq.iiafindone mihcibustenebacur, &higeie. niii rans earn otr D:um viuum, veai: M icchae.is b. Cm gv
eainipforummauibustchta,non po:eiat,quadmo- cnim humana inter le teftimonia non conuenirenc, luiqui Ii-
* Gift' J" fecc lofeph paJlio 4 laciua illa muliere prehius % nequead condemnandum Cluiftumeriaminiquoiu- d,i,s
Idolefccn- iut 4uia cm conarencur cum appreheiiderc.indon, dici fatis idnea eile viderencur , ad diumum confu- S*.i&wa
ti,,a chd- quo expedidor fugeret.abieceric. Caricacis eucqubd git,&ieiurandocompellereconacur Chi 'bm , *li-'t
umamot. Chnftum fequebatur; infirmitacis verb fuit, quod quid quod moicedignum videacur, confiten, neqie
deferco profugent vt iKBcdr.Qutpjuisvcrofutt,tnaio- interrogat, an populum turbarle, an faifa docueri,au
rtminfe,au tm in cateris amore Dornini permanffe - templi fuerit minatus excidium, fed an elfet Films
probat,qui Ulis iamfugientibus^ipfe donee ab hoftibus Dei , quod fciebac iplum non negacurum.C nque i
coprehenderetur , vinculo caritatisajlrtBustH profequi erte refpondec , non quarrit an ira fie, fed anticipara
nonomit.Quauisnedutnperfctfa habuertcaritaie~,qui fententia condemn.it , quafi blafphemum, tanquara
comitatu Salutoris vel tcntusfugere pttuerit.Cxieta. non de iure, fed de facto.

CAP VT DECIMVM QV INTVM.

conftfltm , a mane eonltumfactentesfurrmifacerdotes cumfnioribusy &frib'tSy & vni-
uerfo concilio yvincientes Ielumyduxetumy ejr tradiderunt Pilato. 2 Etintirrogtuiteum Vi
, , . , aras: Tu es Rex ludaorum\ At tile refpondens aitiltr.Tudicis.j \>Et accufiant eum fum-
.18.18 mt jacerdotes inmultis. 4. Pilatusaute rurjuminterrogauiteumydicens:Nonrciiondese]uid-
Matt.*/, quam*, vide in quantis te fant. 5 lefus gutem amp1tus nihil re /pondit, itavt mirar etur Pilatus. 6 Per
Luc. xt. 4. dient autemftflumfolebat dimitiere Ulis vnum txvie7isyquemiumqne pettjfni. 7 Erat autem qui d<-
Ioaa. Cebatur Barabbas , qui cum feditus erat vtncJus y qui in Udtttonefed rat homtetdturr. 8 ft eum :fe .
dt 'cet turba, coepit robare icutfemperfaciebat Ulis. 9 Pilatus autem refpondtt ei> dix.t,Fuis d mt.
tarn vobis regem lu lum ? 10 Scitbat enim quia per tnuidium tradtdtent cum fun mifacerdo \ 1
Pontfices autem conettauerum turbamy vt magis Barabbam dimitteret eis. 1 2 Pilatus autem iterum t- '
Matt >01>* Mist Quid ergo vultts factam regt Iuda\orum? tj At Uli iterum Crucifig'tur*
m. /4 Pilatus vero d'Cebat tlits: jutdenim mahfecit ? At Uli magis clamabant: Cructfige eum. if Pilatus am-
Luc. xj. 14. tern volenspopulofatisfacere^ dimit tUis Barabbam^" tradidtt lefum fl igellisu/um y vtcruct^eretx^
Sc^.u 9 16 d ^Milites autem iuxeranteum in atrium prxterif, & coHuocant totam cohort tm.\ 7 ejr mduunt eir**
dMacc.17. purpurajdf tmponunt eipltclentes frinram coronam.lZ Et caperuntfalutare eum; Auerex lud to*um 19
1?. i biPMutitbant caput eins arundtnc ; & con(pueba>n cumy&ponentesgenuayadorabant eum. Etpofi-
/fudu Uluferunt eit exuerunt iliumpurpura^ mduerunt eumveimtntts fuisiejr educut ilium tvtcrtf
* Mitt. 17. citrent eum . zt Et angariauerunt prateremnte queptam, iimonem Cyrtnxumyvcni - nie de villa , parre
Luc a;. t. Alexandria & Rufi,vt tollerem crucem ems. Et perducunt in Golgotha locumiquo efl tnterpre-
tatum Caluarix locus. 23 Etdabante bibere myrrhaium vinun ;& non aceepit. 2.4 f Etcrucigenteseum
Mut. ij. !Uifirunt ftmenta tus. rntttmesfortem fupereisyquisqutd tollen t. 2 y Erat autem hora tenw.&cru-
lc. u. \u cifixerunteum. 16 Et erat titulus cau(j eius in'cripius : IL e x I v D . o R. v M. 27 ht cum 'oerue'/f-
Ioaiui i7 gunt duos lairones :vnit dextrisy& alium aftniftrts eius.tS Et impieta e/l firtpturaynu* diat : g Et cum
\ Ioaa''ii.' **4* ^putatus e(t. 19 Etprxtereuntes b\afphemaba"t eumymouentes eaptta fua,& dicentes: h ah qui
x$. deftruis templum Dei , & in tribus dit bts reedificas :3o Saluumfac ternettpfum defeendens decrut.c.^%.
Similiter & fummi facerdotes i ludentes , ad alterutrum cum Seris dicebanr. Aliosfj/ios fecit,fe'pfum
non potefaluumfaeere.}i Cbr/us Rex ifral defeendat nunc de cruceyvt vidtamusydr credamus. Et
qutcum eocrucifxi erant}conuitiabantur ei. 3$ Etfaca horafexta, tenebr.tfaeld funt per totam terrant
! * . vf'iae * boram nonam. 54 Et hora nona exclamamt lefus voce magna, dicens, Eloiy F.to>slamma fabo-
Sthanifquodefi interpretatum: Deus meui'.Deus meusfvt quid dereltquii me} 35 Etquidam decircum-
antibus andiente^ dteebant Eece Elaim vocat. 3 6 Currens autem vnus.tjr implens fpongiam aceto, cir-
cumponenfque calamojotum dabat ei ydicens;mteyvtdeamus fi veniat Elias ad deponen dum eum. 37 fe-
Jus autem emiffa voce magna expirauit. $8 Etveltempli feijfum efl m duo, fummovfque deorfum 39
Fidem autem Centuno,tfui ex aduerfoabat,qutac clamas expirajfetyait: Fere hic homo Ftlius Dei trot.
Matt. 17. 40 k Erant autem & multeres de longe a licientes : inter quas erat Maria Magdaleney& Maria lacobi
\ . g i tninorisytjr lofeph mater^ejr Salome-, 4 1 1 Et cm effet in GaltUa,fequebantur eumyrjr minirabant ei , tjr
m Mat. 17. muluy(juafimul cum eo afeenderant lerefolymam. 42. Et mcmiampro effetfactum, quia erat pa-
yr- raf:eueyquod est a tefahbatum. 43 Venit lofeph ab Arimathaa nobttis decuriorfui rjr ipfe erat expectant
Ioati*?.je! trtgnum Dei , ejr audafter tntroiuit ai Pilatum, ejr petiit corpus left. 44 Pilatus autem mirabatur tarn
obiiffet. Etaccerfito Centurioneyinicrrogauit eum tam mortuus eet. 45 Et cum cognautffet Centuria
neydonauit Corpus lofeph. 4 6 lofeph autem mercatus ndonem , & dtponens eum inuoluttndoney &po-
fuit eum in monumentoyejuoderat exeifum de Petra yejr aduoluit laptdem ad owm monisme n!i. 47 Ma
ria autem Magdalene , & Maria) Icph aiciebant vbi pnetetur.

i
 Sis IN P V T DEciMVM Q_V I N V M> *i>
I N A P V T X V. .
J Tconfeftim mane.] Vtrumque hoc verbum A rifii diligencia , vt Chritbmcondtmnarent. Porro alnc.Math
\ eo percinet, vt indice Euangehfta, quanta vfi nihil in coco hoccapicc ell, quod non fie * copio-c -7-
* rucruic Principes lacctdotum, Scnbe & Pha- diftin&tque explicacum.
IN capvt decimvmsextvm.
Tcumtranfijfct fabbatum, a Maria Magdalene 3 & Maria lacobi 3 fjr Sleme emeruni r'- a * \.
mata, vt venientes vn^erent lefum. 2 Etvald mam vua fahbatorumtveniur;t ad - 'W'
menturn ^ orto tant (oie. } Et dtcebant ad inuteem: guts reuaueiobtsUpidcm db owme-
numentt t 4 Et refptcientcs vtderunt reuvlulum lapidem. E rat qu/pp magnus vald, 5 b Et MaV
tntroeustes in menumentum^vtderunt iuuenem fedentem m dextns , toopertum /tola candida, (y obftu- ^
puerunt. 6 gui dial tilts: Npliteexpaurfcete : / quaritis Nazarenum, crucifixum :furrtxii,hon eft
htc ' ecce locus vbi pofuentnt eum. 7 .W tteydictte difcipults etiu, & Peiro,quiaprjnedit vos in Gaitltami
ibieumvideliti' , cut dixit vobis. 8 At tile exeuntestfugerunt de monumento', inuaferat en/m cas tre- stjp v^
mor & pAU0*:& nemtnt qutdquam dtxerttnf.timebant enim. y Surgens autem mane d prima/abbati,ap- 18
permit primo Magdilen,de quaeieceratfeptem d/tmonta. le lilt vadens numiautt his qui cum eo ^1",-
fucrant^lugentibu^rfientibus. 11 Et tilt andientes quiaviueret,ejr vt/uo eet ab ea,non credtdrunt'. lie Luc.x^
Pofl bac autem duobus ex his ambulantibus oenjus e m al:aef/fgte,cuntibus invillam.i} Ettlheuntcs
nunciauerunt ater: Ulis tredtderunt. 1 4. 2(euiime recumben/tbas Ulis vndcctm apparuit: r expro-
hrauit iacredulitatem eorum^rjr durttiam cordis -.quia rr, qui nidtrant eum nfurrex:e% no crctdo Ht.
15 Et dixit eis: Emes tn mundum vniuerfumbpr*dicate Euangelium omni creatur.t. 16 gut credi dent,
(jr baptzalas fverit, faluus ertt : qui vero hon credtderit, condemnabitur. 1 7 Signa autem rc ^ quuredi-
dermtihacfequentur. f In nomine meo d^moniaeucient^linguis loquentrrrnouts. 18 g Serpentes tollent.' f .16.
& mortiferum quid biberint, non eis nocebit \ fuptr xgros mantis imponent , & benc habebunt. 19 /i8x.4.suo;
Dominus qtitdem . efus poquam iocutus eeis^h aumptus e m c 1,&edet dextris Dei. ///; t$kt. at.
auttmprofccJipradicauerunt vbtque Domino aopetante3 (jr (trmoncm cotifirmAnte , jiquitttibttsfignts: 5. e.
^ ft Lu 4
- ] CAP XVI ' inchoans fententiam , dtcit j Et valde m,\nlvna U>
jabbatorntn vtniunt ad monumentum , quafi vefperi
't? tranfifftt fabbarnm.] Vchemencer iromataemerint.man ad monumentu vcnerinc.Qu
.1* . :
h; miror vn. ex omni: antiquicatc
ti
Hierony- feribicr-^:L:. Marcus
\ . apudJ Macth'scum
W L1 hft expheaca
1; /..
ibub g Cap. kj.
. - ; i ' -
ibiam. V n. * , meminiire toc hoc capuc M ai ci in . Pofi bte .intern dutbits tx hn ambulantibus.} Hoc $6-
^ multis codicihus non tcperiii , & non- Maccharofcnpcum non eft, Luca vero opiofis f1 ^cti: *^
nullis -ie eo auftoiibus dubitan. M.igis eci miror,non fenbitur, qum Marco , qar apud Lu.cnm potis, yet^ '
maiorc Hicronym ftudioeiusauctoncac allciuifle, qum hoc loco exphcandum eft, vbi & Euchymij re
cm nulla protlus conicctura fie vlla ex parce prob.ibi- fellemus opiiiioncm , qui alios hos fuilc dilcipulo> ^
lis.fuiflcad Merci Euangelium adie&um. Nam qubd qum duos illo?, de qjibus Lucas feribic , exiftimat. .
nonnulli repugnanciam, quae incer Marcum hoc loco, 14. Aro/tiffin..] ^unequiexiftim^nc, Mat cum hoc
Cap.tS. & Matthum b, viduur elfe, caulam pucant eiuimodi locoagere ddie, quo Chiitlus vidciuibus Apoftolis
Hoccaput fufpicicni piarbuiire , abfurda prorfus eft racio. Ifto in clum afccudic,in tjuibus Augnftinus eft k,& Gre- k L'b. . c
., rco enim
- modo & vlcimum capuc Luca: - .... , & penultimum
, gorius1,, 6c
-~ Beda
...Ja hune
' locum cxponens,ideqac Mar- c6!-Euog-
-"ftj Ioannisinduccre deberemus : maior enim incur illos, aim dicere /^. H. ne opinion apud Matcheum f" *f _ -
Ter b'ipfo & Macchum^i'iim incer Matchum,& Marcum ap " rcfucauimus, cV Auguftinusipfe non iacisfirmusin Euang.}*i
fcnptum paree repugnancia. Dubicare igicur de huius cupicis ea mit , eque ieq Graecc tft , i/^nv, poftremo led i^ctt m ap.i.
any, polti
eft. auftoritate non licet , prjefcrcim Concilio Tndentino pofte,vc Hicron. vertit". A li|,vc Euch ymius^exifti- n t'b- *
non folm libi os omhc% quos nunc habemus in cano- inane, hoc eodem die.quoChriftps rclurrcxcrat.onu- oncr* nur vc~
ne, fed fingulorum cciani hbrorum fingulas parres - gilfe^.Hanc enim eile apparicionem il.am.dcqua loan- 0_ He - ioco.
probaiue. eque quifquam anciquus , & Cacholicus ues Icribic P. DuosenimdilcipuloSjdeqibus 4 dic^ p Cap. .
cripcor eft, qui hunts capitis , camquam vera: , legici- eft ,ad Apodlos venine, illique nunciak le Chi ift v. i?
maequc Scripcura; tcftimoniis vti recufauetic. Vfus eft vidiTe,cos verb non credidillc,cunc ven. He Chnftum, Ven* i
clib.vaa- Irenaus c, & quideinita vfus, vt aperce dixeric, nunc & incrcducatem illis cxprobiallc. Vxc opinio idtb
fcs c^n'" ^uan8cn) finem 4U1 Et Dominum qutdem Iefus vera elle non pc:c.ft , quia Taifa nicuur bat , bos duos
pofltju imUcutustft eis, ajfumptus etnccelum^&c prin- difcipulos alios RuTe, qum de quibus 1 Lucas agit, r ap.iv
.19. cipiumillud d, Initium Euangtlij Itfu chrtfti, abco- Polletquidem diiputari, etiamfil dem hi, aCq.ut ilh 4
dem Marco fuilTc conferiptum fuerinc , vu um llipris, an C hriftus ad ducipuios ve-
Etcitmtranjfcr fjhbatm.] id cft,fiiulatq; fabba- q ncrint.Narn Lucas l"ita vidcuu loqui,vc :nciicec,pn$ f Cap.t4
tum traufiit, ftacim poft folisocc.ifum.quo fabbaci fe- duos illos difcipulos venife, qumCliriiKim. Sed de ^
ftumtermmabacur. N5 cm lummo ftacim mane,diei ea quaritionc ftione eo apu i Lucam loco dputabimus.
fcquentis ad (epulchrum cum aromacibus vener nc, vt RtfumbnbsK Ulis vndteim > Hieionymus 't L b.
e Gap. b dicitur paui poll e: & non pocuennt multa nocLe,aut fcnbit tota period, & aluim quamdam, quam nc m j'c'1tra
J'1' r - eancomanc aromara emere,necelfe eft, vcemerinc die noftris Iibris non habems , in quibulci exempianbus
lJc:[i *' fabbaci poll fob's occafum CilcLo il fefto , cm eme- maxime Glacis, reperiri, quai non in omnibus, ledin
loan, ." rc,auc vender hcebar Id cciam nonobicurecoigitur paucis quibuldreperirctur- In qubufdajnyuit^xcm-,
Mulierese- ex^Luca, Et teutr'etet pa> tnert aromara,cJr vnautn- plaribuu (*r maxime in Gratis dicibus wxtaA4arrtn
mcrunraro- ta,"fabbato cjuide ln-^unt fecundum mindti. Quin ne cius Enaegtltjfcribitttr. Poc't cum eceubuient vn
ata vefpe- ctjam ex noc p(Q oco colligitur, non eni.n quafi de deeim, apparuit lcrns, ejr cxprobr.tutt incrcdulit>uem, Pcdpiarid*
' ' 4' m 1,,e eod , fed quai de diuerfo M ucus tempore loquitur, fjr durttiam cordis corum , quia his qui videront cum re ^'^um dW
Vneere
Cbriftura cm prisdicitmul'eres.cm triflet labb. tum, aro- [urgentem non crediderttnt: &illi fat i sfacteb ont dicen jaae a'j_
Tolueruat. mata cmiTc.vt venientes vngerenc lefum: . cm,no- tes. Scculumifludtniquitatis, (jr incredulit atit b[lan- mualpi'e.
MaldonaciuEuang. . I. Mm /

 Sl9 COMMENT. IN MARC.
tiaeft, qutnonfinit per immundos fpiritusvcram Dei A rit,cedemnabttnr. Hoc ergo pradicatHri,quonia qui non
ttpprehedi virtute,idcirco iam nunc reuela iuftttia tuam. tredtderit condemnabttitr, cum htvtique no crediderint,
Admirabile plane eft atque diuin Ecclefiar iudicium, quod non viderat,nonne ipft pnmitusjuerant obittrgan-
qua: priorem huiuspenodi partem retinuu , poftcrio- dt, quod antequam Domtnu vidtent, noncrtdideuu eis,
remreiccic ; nemo enim eft, in Uteris facrisexercita- quibus pris apparutfei i Euthymius verb, quiduosil-
tus , qui non facile odoretur , priorem efle legitimam, los difcipulos, quibu* Marcus n Chriftum apparuilfe n ^a. 14..I
dicit alios.qum duos illos, de quibus Icnbit Lucas J, 0 Vcti-I4
pofterioiem notham atque adieditiam , quxque ve-
terem Manichaeorum , aut Montaniftarum eriorem fuifle dicit , putat pioptere exprobrale diicipulorum SyHepfis
oleat. Neque Lucas, nec Ioannes narrant, recubuiie incrcdulitatem Chnftum , quod his duobus dicipulu norauda
Caluinuj difcipulos, cm illis Chriftus apparuit,& funt,qui exi- fe cum vidiile affinnantikus , non crcdid,lient; dc-
in harm.
ftiment , non fuifle ad menfam , cm multa iam effet que foluni Marcum exprobratam narralle incredulita-
nox, & Graecum vorbum utnettums-, interprctcntur, tem , qubd eoium duorum diicipulorum Iclus memi-
confidentibus, quibus quia hxretici lnt, eciam fi mul niiTet. Hancopinionem lpr p rcfellimus , Scapud p Cap. J
to probabiliora dicercnt , minime crederem. Recum- Lucam plunbus fumus verbis refutaran. Quod gi- *7-*>.
bebant igitur ad menfam, neque enim alio fenfu id in tur ad hums loci quxftionem atdnet , fyllepfim eile
Apocoli Scriptuia verbumlcgi mcmini, nccvidetur fine ratio credo, qua diicipulorum incredulitas repiehenla fuifle
cecnabant ne Marcus id exprimere voluifle > quod leuealioqui, dicitur.quia vniusdifcipuIiThom incredulitas repre-
quando ad
eos venic & parumad rem pertinensvideri poterat ; foi talle, vc henlaell, vtapparetex loanne 4,dc qua figura vidcre q Cap.id
Chritus indicarec, eo Chnftum venifle tempore , quo tempore, icdor potent, quxin Mattbxum fcripfimus . r Cap..?n
qui ccenabant, omues fimul erant : aut vt, cm para- Suiatis, quivtdtrant.] Id eft, Maria: Magdalenx.cV 8*
tum inuenillec ci bum, cora difcipulis fumeret,& fuam cxtens muiieribus, qua; Chriftum prima: viderant,
ilhsrefurrediunemedendo, bibendoqueprobarct, vt difcipulilqucnunciaueranc , vteftapud Matthxum f Verfij
to. Petrus argumcntatur a. Nam quod hxreticoiumad- & lupia ' & Lucam u, & Ioanem*>& Petro,& loan- ,T-
ni, qui idem viderant, atquenuntiaucrat, *& duobus ^ C
41. ducit interpres, dixilfe Chriftum cm adhucdifcipuli
b Luc.4. hxfirarent, babetis hc aliquid,quodmanducetur b, non illis dileipulis, qutbusin Emaus euntibus apparuit , -
loan ti animaduertit aliam illam fuifle apparitinem , quam vt Auguftinus1 , & Euthymius exponunt. i>iea, quin bau.
' ' illic Lucas narrt, nempe illam , qua Chriftus eodem, paulo ante reprehenfa diicipulorum incredutatedi- +
quo refurrexit die , poftqum duobus illis difcipulis ximus, vera lunt; hxc etiammihvvidentur per fylle-x Luc'2
euntibus in Emaus vifusfuerat, rcdiens Ierofolymam pfimintelligda ellt,& bliusThomat hoc loco incre- Y Lib
loan. to. apparuic , cm Thomas non adefletc. Certumhuius dulitatem reprehend, qubd reliquia decern Aporolis 'conf. i,
/9.14. fententix argumentum eft , quod in fecunda appari- ft Chnllum vidillc conriimantibus, polqiiain ad eos . ij.
tione , qua3 odauo poft die contigit , 'difcipuli non du- decern congregatos veneiat , credere noluerat. z Man. :
bitarunt, aflueti iam Chriftum videre, in illaautem 15. Etdixtt cts.] Nontunccumiilisrecumbcrtibos1 7 '
apparicionc , quam fcribit Lucas, non folm vilo , fed apparuit , & eorum expiobrauit increduhtattm , led
oftendenteetiam manus fuas Chrifto , vt idem Lucas poite , cm in monte Galilacar eflent.
teftatur, dubitauerunt. Itaquenonpoteft hxc, & ilia, Enntn inmundurnvniHerfum.] Sunt qui exiftiment VtrumE;
quxapud Lucam, eft, eadem efle apparitio. iullos elle Aportlos Chrifto vniuerlum tetrarum uangclium
Cur dicat Vndecim difcipulos fuifledicit, quia ludas deerar, orbem peragrare , quod minime mihi videtur efle Per t0ium
vndecim qui feiam laqueo fufpenderat,autcert cum Apofto- probabile. Sciebatenim Chtiftus, id eos facer non or l cm ^
difcipulos.
lis poft traditum Chriftum non verfabatur. De qua re poflc, enonefteredendum, quod faceic non pote- Apoftoiis
Cap 2.7 t aPUl Matthxum d difputauimus. Thomas verb, qui rant, illis praccepifle. Deinde, quod hicpncipitur, pracdicatnm
.... . l6 ' ante dies odo cum difcipulis non erat, cm fe illis non folm cuncbs, fed lngulis tiam Apoftolis prar
e Lib. .de Chriftus oftenderat, nunc erat ; ideque erant vnde- Dceptumcft', fingulos autem totum terrarum orbem a Tradar.
Euang. eim e. Scio D. Auguftiniam f, 5c Bedam , exiftima- peragrare non potuifle, opinor, nemo dubicabit. Do- ,n **att.tl.
rctJeccmcantum fuifle difcipulos, qui proptere vn- cuit etiameuentus\ non tafuile hoc praeeptum in- Pll !i0.
g loan, .' ^ccinappellentur, quia totu? tunc Apoftolorum nu- telligvndum, vtaut fingvili, autfimulcundhvniucr-
i(. 17. merusmortuo iam luda vndecim erat, &quuisvnus fum terrarum orbem obuent , neque enim id re ipfa
abeflet Thomas, maioremramennumerieius partem priftiteiunt,cm non folm Orgenes c, fed D. eciam Ad Rom.
totius nomen numen retinuifle. Non inficior potuif- Auguftinus, ne tate quidem fua, id eft, quadrin- 10.18.
fe maiorcm partem numcri,totius numerinomen ven- genus poll Chriftum annis non dico ab Apoflolis, 0**0'1
dicare, tarnen non arbitror efle neceflarium, adas led ne ab vilo quidem Chriftiano doctore ex tarn [^"
anguftiasremadducere, quia cum Euthymio, &ahis mult5 Apoftolorum fuccellbribus multis in locisE- orbCm E-
nonnullisinterpretibus, piobabilius efle credo, ver uangelium pra:dicatum fuifledoceant. Qtiod noftra uangchum
vndecim tunc congregatos fuiffe difcipulos , cm hace memoria expericntia compertum eft , multis longa & nn praedi
b Lib.! de aPPalii:io illafuerit, qua: oclrauo poft refurredionem muiitatanauigationepatefadis terris , in quibus nulla ^J,""''. ,
conf. /,, die fada fuit , prxfenteiam Thoma h , vtpauloante notitia, nulla memoria erat Euangelij d. 1taque quod '71'*"
.. demonftrauimus. E fcribit D.Pau\s,fcddtcnumqHtdnonaudierunti Et
Et cxprobrauitincredttlitAtemeorHm.]Qao modo tue quid in terra exmit fonttseor ,ejr infines orbis
i . 1 9 exprobrauit.cmi antccredidiflcnt.- Auguftinus & terravtrba , per hyperbolcmdehistantmgenti-
in Euang. Gregonusk,& Bedahuncloc expheans, qu'aexifti- bus, de quibus Apoftoltisloquebatur,ideft. de Afia-
* Loco ci
tato. mt hoc accidiffe, quo die Chriftus in ccel allmptus nis, & Europaeis unelligendum eft. Qubd cm ita fit,
eft,refpdent, no proptere tune incredulitatcm illis dicendum non eft, id Chriftum Apoftolis prarcepifle,
l.Verf.ij. exprobrauifle.qubd tune non credert, kdqttoniam,vt quod eos non fecifle conftat. Tantm eigo voluic
verbis vtar Auguftini l, i*m erat ab eisajfenfurtis incoe- Chriftus , trminos ad llud vfque tempus^gi, Euan-
Itimjooc eis illo die maxime exprobrare volnijfe,qttia his, gelique praefixosieuellere, Vnonalios Euangelij,
quividerant eum refHrrcxijfc,no>:crcdidcrkt:antcqttam qumorbistenaium hues poner c. Nam & lex intra c Marc, ic
ipfi eumvidtrent, cum vrique poft afcenfionem fuampra- ludaeam terminabatur , Notus tn India Dentin Ifral $.
aicantibus illis 1, gentes,quodnonvidcrut, magnum nomen eius, Se attecm ad predicandum - -
m erf. . fuert ere ditur*. Po illquippeexprobratione fecutus, uangeli Chriftus mififlet Aportlos extra Iudeiex-
aitjdem Marcus 01, & dixit cis,Euntes in mundum vni- ceder vetuerat , In viam gcnii ne abieritis, & in ciui-
Merfumpradicate EHangelit* omni crearurd: quicredide- tAtesSamaritanorumnemtroteritis. Hos nc remouet
rir,e* baptiz.atusfuerit, faluus trit,quivtro nacredidt- trminos , Se exiguis regni Iudxorum aiigurtus totias
 su CAP. XVI.DE CHRISTI RESVRRET. Su
orbis amplitud inf m opponit,quaf dicat ; A geniofi ih funt , qum viderivolunr. Noninuene-.^
iaminludxam folm, tpriistfedinmtmeiumyniuer- runt ipfi hxrefes fiias , fed abaliisolimhxrcticisin-
fum predicate. Rupta cnim ell iam per mortem , & re- uentas, & ab Ecclefia dimnatas renouaruntt Hie erro
iurreiooem m cam legis maceria , qua* intra Iudsez finquit Tertullianus o hunc locum traftans) fedeflif- Caliriiaei
_. ] fines continebatur a, experti iam fumus, quantum miiUiprouoCdntentttones. ideodicunt ,baptifmusnone nontnue-
apudludsosproficiamusraufcratungiturabillisre- neefftrius , quibus fides fatis e. Non ergo proptere ncrunp-
gnumDei , &deturgentibus facientibus fruum Chriftusfecundum membrum non repetiuit quod ? I'\''b- *
b Matt.u. eius b.Ergohxc verba etfiaffirmationeconftent,non baptiimus ad' alutem ncccTarius non eTet. Qbus '
4- tarn perafHrmationem , qum pernegationemintel- cnim verbis eius necefitasclarius doceri potuit, qua
ligenda funt,quafi dicatChrittus. lt, quoeumque quibus Chriftus dixil\>,nifiqms renatusfuerit ex aqua,& p oan.t.).
volucritis, quoeumque potueritis, vt. fcuangelium Spiritufanio.nonpotefl introire in regnumDei ?Non agi-
long latque diffundatis, millos iam vobisloco- tur,inquiuntilli,d* baptifmo. Vbi igituragitur ?aut
/um fines prxfcribo. vnde illi contra alios herticos Anabaptiftas proba-
PnubcU Eudngelium ommcreaturx.]Hxc Apoftoli- " repo!Tunt,debere infantes baptizan ?fed hunc fecun-
cx legtionis materia eft , vt prxdiccnt Euangelium. dum errorem, illic de baptifmo non agi , quia in i
Omnem creaturam hominem intelligi, d ubi tj ri non hxret loco,illic refellcmus. Fingamus tanttim dixiffe
-Homila Pote^ nequeenim , vt ait Gregoriuse& Beda d, Chriam&uiaedideritt&bapti^autsfueritjfaluuscrit:
inEuangcl. EuangeUum,yel infenfatts rebus, yel bruits dnimdlibusfuerat eque fecundam fententix partem addidiffe , quis
x9.Sc lib. 7. pradicandum. Quamquam ratio,quam hi duo afferunt non videret, non folm fidei, fjd etiam baptifino i-
ia lob.cap. autores,nefcio an fatis fit congrua.qud homoom- lutc tribui.cm pariter idem, Se eod modo de vtro-
* neminfe quodammod creaturam contincat. Ma- quedicatur, q*icrediderit,& bapti^atusfuerit aluusert
ltd com* fini dicere, attributioncm effe, qua nomen generis Adde quod non dixit : Qyjcrediderit,& qui bapti-
ment " vnitantmipecieiaccommodatur,ficutHifpanifo- zatus fuerit.iluus erit.qud fi dixiffet , videri pote-
Peromnem los infantes, creaturas vocant. Melius idem Grego- ratfignificaiTealterurrum, autfidemfolam.autba-
c -escura m riuse, & Beda notauerunt , proptcrehomineshoc ptifmum folum ad falutem fatis eife.quia per dilun-
omnis ho- |oco creaturas vocatos effe,vr nemo excipitam ge- tionem dictum intelligi poterat: fed dixit, <xcrtdi-
tclli- nera vocjbulo poTet intelligi. I taque avers creatu- derit & bapti\atusfuerit , fdlms erit i quod cum per dif-
e'b'pn ra,progeneratione,aut gente pofitavidetur. Nam iuntionem intelligi non pofit, vtrumqueadead
lib.i.Rcg. quod Marcus dicit ,vr*diCdte Euangelium ommcredturd', filutem ncceTarium eTe fignificatur, vt fi a herum,
eap.14. Matthxus fdicit, Docett omnes gentes. Opponit ergo fiue fidcs,fiue baptiimus dfit, nemo faluus effe pof-
t cap.48. omnem creaturam , id eft, omnes gentes vni Iudxo- fit. Cum ergo verba fequcntia nihil prioribus detra-
a Matth 10 TUm gent'a^U(^ens ac^ 'd, quod dixerat5,J/T>M>M- hant,non potcftea effe ratio, cur Chriftus (ecundum
0 ftwwnf<i>nfw,quafiedi(}:umilludrecindat. mcmbium non repetiucrit, quod baptifmus n effet
Qui crediderit, & bapti^dtusfuerit, [dims erit,] Pratter- neeeffarius. Nam fi in priore fent;ntix parte , baptif-
mittit Marcus,quodMitthxusdixit,8<^x/w musfalutiscaufa effe dicicur, & in poftcriori defc-
nomine Vatris & Filii , r Spiritus[- Cur baptifmum ftus baptifmi condemnations caufa eie fignificabi-
cum doctrina, hdcqucconiungat, illo apud Mat- tur.Cmidem Chriftus dicit , 5 w<r^?tf4mwW, q Marti?,
thxum loco differuimus.cft Baptifmus quafi publica fema mandata, rec"ticolligitur,eum qui mandata non 17.
fidei prohiXxo^&cco'de credUur 4diuflitUmtore dutemeon- feruauerit,ad vitam ingredinonpoic, ergo& cm
bRomjo. fefiofitadfdlutem h. Proponit credentibus,& baptiza- dicit. Q* crediderit & bdpti^dtusfuerit; aluns erit , rel
10. tispremium,noncredentibusiupplicium, vteoma- colligitur ergo qui non crediderit vel baptiza tus n
gisalliciat.-idautem Apoftolisdicit, vtaliis prxdi- _ fucrit,condemnabitur.Cert D. Petrus r,non magis n.Epiit.c:
ccnt.quoeosfaciliusad Ewangelium trahant. nos nunc fine baptifmate indicat iluos effepoffe, } u.
Miruin,qum multo? hxrecs ex hispaucis verbis qumolim tempore diluuij extra arcam No'c^uif- Non magis
Errores - natx fint: Primum folam fidem ad falutem fatis effe; quam potuit effe fuperftes. Et vero*quid attinebat, ^""
rij ex hoc quando ja hc Chnfto exigi videatur. Nouorum Eunuchum illum Regina: Candacis tam propri , Se ea-cf0ff^_
oeme/ " quidem hxreticorum, fed non nouus error. Nam Se vixleuiterincurruinftitutum baptizari.fimulatque ipusquam
?"" IrenaeusMarcioniftasineofuiffeindicatj&Tertul- aquainuenta eft, fi baptifmus ad falutem neceflarius fine arca
4Jolafide$ lianus^uteofdem,autaliosquoshxreticos,quiidem nonerarC nonne poterat expe&arerantifper, vtho- tcmP5c
ad bbiem dixerint,notat; 8f Auguftinusadeamhxrefim oppri- neftiore loco,commodiorc tempore baptifmum ac- f^UIj'
fufficit. racndamtotumdefide,&operibuslibrumfcripfit, ciperet? Q^ndcuftos illccarccris vna node Paulo, '
Qui error,prxterqum qud eft tam abfurdus,vt re- Sc Barnaba cum tota familia inftitutus , continu ba-
felli difputando non debeat , tota Scriptura acra, ptizatuseft,qtfafidcipfiusvita^utqueagcretur,fi
quanta eft, propri ver epiftola lacobi ' penitus re- in tempus aliud baptimumdifferrett ? <tAi<i '
1?- futatur.vbi & nos fumus, fi vitam Dominus, otium- Qua>crgofuitcaufa,fi eanonfuit, quareChriftus ' **
queconcelTeiit,reftaturi. fecundummembrumnon repetiuit ? Aliquamcert
Anabapti- Secundo non pofle quemquam, nifi tat iam ^ fuiffecredendum eft.d cm ea.vt probauimus^cau-
lUrumec- adulta, &diciplinae capacebaptizari, cm baptizan fanonfuerit,aliaqxrenda. Quidam hanc red dunt, Quascaui
rorqualis. jj tantum,qui crediderint,iubeantur, & infantes,qui qudetfi vtrumque, & fides, & baptifmus necefla- fjIt c"r fe*
t Rom.10. doceri non pofunt,ne credere poffmtidesenimexdu- rium eft, magis tarnen neceffaria fides, qum baptif- Jj
lin Hb de dituydudttus dtttem per verbum H \ 1 S Tl . In qua hat- mus,quia numquam omnino fine fide quifquam fal- membrum
r baptifmo. refi non folum nunc Anabaptiftxomnesfunt,fed& uuseffepoteftquia.vtaitD.Paulus^Jnfji/fi'w^- non repet-"
omCom- nonnulliolimCatholicijTertullianus'j&Nicetas-, bile eplacer Det:Cinc baptifino aurem aliquando po- "'{.
- in nonlongabea abfuerunt, vt in Matthxum n dixi- teft:putafi credens,&baptizaricupiens,baptizari oHeb.ii.*,
"orij^l" mus>vbi & hunc errorem fatis refutauimus. non potuit, fi antequam baptizetur , pro Chrifto vi-
nVenTin Tertio baptifmum non effe ad ilutem neceffariu, tcfundatx. Maiorememm dileclionemnemobdbct ,tudm xloan.ir.
inaum quod Caluiniani exfequentibus verbis colligunt, yt dmmdmfuamponat quispro *wi'i/.Ita Algerusref- .
^P1- quiacmdicatChriftus,^'weeOT^m't,C(eVi- pondety & DiusBernardusi.Veraquidfuntifta, ybb.j.de
ncap ^^nonadditalterummembrum^quibaptiir- fed non facile mihi perfuadere poffum , eo fpecbffe ^"" de
Bapt!ml tus non fucrit.quod vtadderetur,& orationisconfe- Chriftum.Idfortaffedixiffet,fi demartyrio, autde p '77'
eontraCal- quntia poftulare,&auditorisauresexpecbrevide> Spiritusfanfti efficacitate, id cft,de baptifmo, vt vo-
Minirtas. bantur.Ethicantiquusefterror,nequeenimtamin- cant, fanginis,autflaminis, non de baptifmi aquae
Mm ij
 9 COMMENT. IN MARC. 8t4
necefltate Ioqueretur.vt ea ratione oftenderet, tan- A non folm fi ver , fed ctiam ii btn crediderit , ac
tammartyrij,tantamSpiritus.fanitic{revirtutem,vt baptizatus fuerit. Bene aufm credit, & baptizatus
is ctiam,qui baptizan non poflet aqua , folo many- eft,quiopera,qua:fidesabeo,&baptifrn.usexigit, .
rio,& fola Spiritus fandi caritate in cordibus noftris facit.atque hoc eft.quod paulo ante citatus DGreg. *^stteTt
efrui,ilutemconfcqueretur. Nuncautem,cmde diceTe"volvLit,7mc,mquk}yer4citercleUsfumus,quo(l & baptiza-
necefltate baptifmi agat , exaggerare eamdebuit, -verbis promittimus,operibus complemus. Indie quippebaptif- tuset.
non diminuere. Alij , quia fides quail genus , baptif- matisjmnibus nos antiquibois optribus.atque omnibus pom-
mus,quafifpecies eft, &fubhto genere fpeciemtolli fis abrenuntiare promifimus. Eodem modo interpreta-
necefle eft.fatis fui/Te dicere:^w>or^W<rr/f,quia qui tur D. Auguftinus m. Qeredtderit, cjr baptizatusfuerit, m Scr.n.
non credit.nonbaptizatur.cum fides procedat, ba- fduuserit#onytiqueinteltigimuseomodocrcdentem,quocU- ^ ^'j^*-
ptifmusfequatur.Verum id quidem,fed tarnen quid, tnones credunt , <sr contremifeunt , in eo numero baptiza- *^"
fi quiscredat, &non baptizetur, quid Iii futurum tos, in quo Simon magus baptiipripotuit, fedfalms ee non
eft,id enim didu neceirium erat, & tarnen didum ~pnuit\fedqm\damintuebaimineafcAiceifideconitutos,quA
non eft. *dpo*lo diflinguenteper detlionem operatur. Similiter ex-
Credo igitur ego,idquemagisaiTeuerarem,fi me- ponit Euthymius.
" fuit liorem, qum' me , audorem haberem ; nonfuifle 17. Signa eos qui crediderintjiacjequentur.] Non
praetermif- pritermillum , vtputatur, (ecundum illud mem- poflum meliiis huius loci difficultatem indicare,
fumfecue- brum, Et qui baptiz*** nonfuerit. Nam licet verbis ex- qumpofitis verbis D.Bemardi*Dodorisverepij *$er.pri-
dum illud preffiim non fit, fenfu tarnen eft , quia cim paulo an- & melliflui : biecminor,'\T\ciyi\t,fortac videbituripfis quo- 0cn**
membrura. t baptifmus vfl cum fide coniundusfuerit:& cum querehgiofisexhocyerbopr*ueniredetperatiotquamexyerbo
negatione fidci negatio baptiimi "n /ei eft intelli- friere yanffyeidat*faculanbut occafio yideretur. Q^senim
genda.Q' non crediderit,& baptizatus nonfuerit, andern- ea, qux inprafenti loco[criptafunt ,figna ytdetur habere ert-
QupmodD nabitur. Solet qu32ri,quomodo ifta tarn generalis Ten- dulitatis,ne qua nemofoteritjaluari, quoniamquinon credi-
vera fit hare tentia vera fit , QW crediderit , & bapti\atu fuerit faluus dent , condemnabitui ? Et fine de mpo btie e flacere n Heb.n.f.
gencraliSj cr;',cm multi, qui & crediderunt , Sc baptizati fue- Deo ? Re pondt eodem loco Bernardus : Kec difficile 4omodo
fentcntia. rint condemnentur. Negant id quidem heretici arbitrornofee ,quemadmodum intelltgifignapointpr'fentia, fj"t*"sc"
Caluiniftae, qui putant, neminem quiveram fidem ytfintindubitatafignacredulitat^acperboc & alutis. P- fux habere
habeatjdamnari pofle.fed harrfis partim eft iam ^ mum enim opus fidei per dileciionem operantis cordis com- cjnmpoffic.
piulo ant nobis refutata, <:mdocuimus nonio- punlhefi,nquafinedub9eijCiunturdmonia,cumerad\can-
lam fidem, fed etiambaptifmumadfalutemefTe ne- ture corde peccata. Exinde qui in Chrium credunt, Unguis
ceflarium,&alibibmagisrefutabimus. Nunc pona- loqtmtur nouis , cum iam recdant veterade ore eorum ,nec
h Rom 4, musquod verum eft.multos & ver credentes, V: ri' de aeteroyetuaprotoparentum lingua loquuntur o, declinan- Pfal.i+o.
t baptizaros rpsdamnari. Legat de hac re caut tiuminyerbamalitiaad excufandasexcujationesinfeccatis. 4
Grgcwumr, &Bedamd,quifquis errare non volet: Ver ifta dicta fiint; fed dubium nonel Chriftum
. in Fortajfc, inquit Gregorius, ynu[qui[qt4eapufemetip[um nondeiftis loqui fignis. Ergo quemadmodumfu-
uang Z9. dicat-.Egoiam credidi,[aluus ero. dicit,fifidem ope- * perioremillam.generalmque fententiam : Qjot
d in Cm. tribus tenet. Vera enimfides e , qux. in hoc, quodyerbis diitt didtritt&baptizatusfuerit^almf m'r^dhibitis certucon-
ad hune lo
cum. moribus non contradicit. Hinc e enim , quodde quibu[dam ditionibus mtelligendam eCTe dicebamus, ficctiam
Locus Gre- falfisfideltbus Paulus dick , confitentur [e noffe Deum, . haec,non abfolut & vniuers , fed cum nonnullis in-
gorij & faciis autem negant. Hinc loarmes aitf, qui dicit fe noffe terpretationibus intelligenda eft. autem iunt
Bed* ex Deum,& mandata eius non euodit ,mendax e. exi dem quinqu. Prima eft, hic non dea&u faciendi miracu- ^SJJ^
plicate: itafit,fidei nor/eyeritatem in yitxnoraconderatienede- D la,id depotettateagi. Certum enim eft,non omnes, ^
eTit.i.i<f.r
i.Epift.i.4, bemus agnofeere. Tune enimyeracttcrpdeles[umus,fiquod qui crediderunt, & baptizati iunt, re ipi miracula nti mUi.
fcap.i.i7- yerbispromittimus ,openbuscompiemus. Quibus verbis feciiTe.omnes tarnen illis alteminitiis facer potuif- euloium,
>? non fignificant,vcr.im fidem non habere, qui opera fe verofimileeft. Credidit cert Ioannes Baptifta,& Idanne
idesviua n habet, fed mortuam habere.vtLVcobusaitf^inu- quamuisScriptura non dirat.tamen baptizatus, fic- ^^;.
& fides tilem3& ad falutemhaud multo magis conducente, ut& ApoftolifuilTe creditur,/wtamen/fC'tK/- z^f P "
tnottua.
gGal. tf. qum fidem darmonum , qui credunt , Cr Contremi[cunt. lum p. S ccunda eft , non eTe hoc neceTario d fingu- p i0a.ie.
Regula Itaque veram fidem hi audores vocant, n eam,qua: lis hominibus intelligendum Cum enim hoc donum 41.
feriptur f naturam fpeftes, fides vera eft:d cam, qua? non faciendi miracula non propter priuatam cuiufque,
adraodum
obferuan- ilm vera,fed fruftuofa ctiam eft, tunc enim effica- fed propter communem Ecclefis vtilitatem concefc
da. citer credimu ,cmfides in nobis per caritatem operatur^. fum fuerit , valde vero fimile eft , non fingu Iii Chri-
.. Tenenda igitur hoc loco ilia quam multislocistra- ftianis fuifle datum, fed his tantm, quibus cenue-
didimus, recula eft:Gcnerales fententias plerumque niebat ad propagandam , & ftabiliendam fidem hare
eftfubintellec*i:is,Gnon exprimantu.r,certisquibuf- fierirhiracula. Quid enim neccfte erat, vtfingulx
. dam conditionibusintelligdas. Owmj,inquit loci', etiam mulierculae miracula facerent, cum id aliis
i Mttth. 7. qui inuocauerit nomen Dominifaluus erit,cum dicat Chri- vtile non effet , ipfis ver perniciofum eile poffet?
X*. tus k,Hon omnis,qui dicit mihi Domine, Domine, intrabit in Tertia eft , non de omni tempore, fddeeotantum
Eodem regnum cdomm. Dicit rurfus Chrius l,0mms quipetit, ' hoc cfTe intelligendum, quo ad eum finem , propter
cap. Terf.8 acctpit, dicit Iacobus , vetitis , & non accipitis. Rcddit quam ca poteftas conccdebatur, id eft,ad fidci pro-
1 cap.4.j. caufam : io^neiuxt^qubd maltpetatis, ytinconcupifcentiis pgationem,confirmationmque erant miracula ne-
yeriswjumatis. Vnde colligimus,generales illas pro- ceflaria, fueruntautemneceflaria, antcqum fides
miffiones ita intelligendas: Omnis,qui inuocauerit nomen propagata fatis , & roborata eflet , vt red Grego-
Dtmini,[aluus erit, h reliqua, quar,debet faciat,id eft, rius 1 , & Beda refpondent : Hjtmauid nam fatres met, q Hon.if.
non ftabit per Dominum, aut per eius nomen,quod quiaiafign non f'antis, minime creditis^*. jfdhacnecejfa- Miraculam
ad faluandum ftis eft per fe potens , quo minis fl- ria in exordio Ecclex fuerunt. Vt enim adfidem crefeeret cx
uus fit. Et omnis quipetit, accipit, intelligendum etc,fi multitude credentium ,miraculis fuerat rmtrienda , quia C^fueruntne;
benepetat, vtlacobus Apoftolusinterpretatur, id nos , cum arbua plantamus , tamdiu eis aquaminfundi- ceara.
eft,numquam per Deum,fedperipiumftat, quomi- mus ,quoufqueeainterraiam coaluiffeyideamus : &fife- r I libro
niis accipiat,quia aut iniufta,at iufta iniuft petit:ad melradicem fixerint , vnrigatio ceffabit. Simile quiddam ', d.e . "t
eundem modum.quod hoc loco Chriftus dicit,intel- feribit Auguftinus. Cum enim Ecclefia Catbolicaperto- 'glone
ligendum:Q crediderit, & baptizatusfuent,faims erit. tumorbem diffufa , atquefmdata fit , miracula Uin
 Sty CAP.XVI. DE CHR. ASCENSIONE ET SSS-.&C.8**
nera tmpora durare permiafunt , ne animus femperyi- A ipfefecertcfuicitaueritjf/^owijfxw r/?,VtaitD.Pau-
bilia quareret, r eorum confuetudineigefceret germs hum*- lus-f* inrmitate ,fedyiuit ex yirtute Bet , & mtrtificatus Chriftus
a Lib. de , quorum nouitate flagrauit , Sc alioinloco4. FaEa qmdem unie , viuiatus Mem Ipiritux. Quemadme- Parre &
Ttilitatc iqiturfunt illamiracula opportunism}; lis mult uuJme cre
ctcdcadi dum ergo
creo iuicitatusaiJatre
fiifcitatus Patre perr
perattributionem dici- ^'1"0 ^
contra dentmm congrgala , dtque propgala , in ipfos mores ytilts tur, quiafufcitaremortuos magn^ potential eft, & tt iftt a
Manich. conuerteretur antloriias. N equc vero exiftimandum eft, potentia Patri attribuitur, ita & aflumptus fcilicet & $ & 4
CK. iamin crcdentibusomninofaciendorum miraculo- Ptre per camdem attributionem dicitur. quo au- 10. &t jo.
rum cxtindam cfle poteftatem , vtmultis verbis de tem modo aflumptus in ccelum fuerit,fufisexplicat & 'o. 40. Se
[ h Lib.xt.dc bac quaftionc diflerens b, multis D. Auguftinus Lucas y,vbi & nos copiois fumus.fi Dens volctjCx- 4 3
emirato probat excmplis. Quot ibi , quot alibi c in Epifco^- plicaturi. Hic de fola ad dexteram Patris feifione,de r^*'7'*1"
.1|.. patu fuo , quotfc ctiam pra fente , atque infpcdante quafolusferibit Marcus,diccncjum eft. |, 1, *
e Scrm.7. ad inci Stcphant Protomartyris reliquias duorum Etfedctdextris Dti.] Quomodo Chriftus ad dx- '10.*
de tandis.
annrum fpatio narrt fada cfle miracula? Quarta teramDei fdear, Cyrillus z inexplicablem putat.i <-or ifif*
cft,non ciTehocita intclligendum,quafi quicumque efl quzftionem.Tria funt3inquibusdifficultas tota' Vc1r
donoifto faciendi miracula Deo ornatuseft, fta g confiftitjquidfit.federejquidaddexteram Dei; qua Ad qJ
omnia,autfaciat,aut facer poffit, qtizhic Chrifto n rationetanquamDcus,an tamquam homoad dexte- 1>u.
cruentes confcquutura commemorantur,fed ita vfc ramPatris federe dicatur Chriftus. Rjdiculi non- n.Cor.ijj
alia ali) facer poflnt', ita Apoftolo Paulo interpre- nullicxnouis hzreticis funt , qui federe hoc loco, c .^.f
II Cor. tante d. Diuifiones gratiarumfunt, idem autem Spiritus > & certum quemdam humani corporis poftum fgnifi- J ^'i4,4'
* diuifiones mimrationumfunt idem autem Dominus: & diui- care putant. Nonenim federe in clo dicitur Chri- ,
Guiu ca~fgfj funt. idem yer Deus, qui oporatur omnia im
ftus propter habitum corporis, quem fi pedemus, chriHus&
omnium omnibus. nicuique autem daturmanifeatio Spiritus ad yti- ftaremagiscrcdiderim,qum fcdere;non folmquia benthnc.
vorboiuiD litatem , alii qmdem per Spiritum iLtturfcrmo fapent , alii ftantem Stephanus fe vidifle dicit,tm,cm indicare '? Itint, P?
on omni fermofeientixfrcundm eumdem Spiritum : alteri fides in ro vellerfeeum eodem prorfus, quo erat habitu, con- f!? :
bus curarlo <w bpiritu , aliigratiafanitatum in yno Spiritu:alii operatio fpexifles, fed etiam quia fiare perfedi, atque valen- a St.'7'.sfi
D'S donum yututum , alii vrophetia . alii difcretio Fpirituum, aliigenera
b;bcnubus tis;fcdere,aut iacere infirmi,languidi,aut lafl eft;ne -
)DClt. linguarum alii interpretatio fermonum. Viguit quidem ini queenimnifi aut quiefeendi , aut cibi, fomni'veca-
tio tantopcre miraculorum vfus , vtrariadmodm piendi,aut alius neceflltatis caufa fedemus., iacemuf-
Chriltianieflenr,qui omnia non facerent; ^ ve. Stare, naturalis homini habitus eft, qualern&in
Duo maxime fere omnibus communia erant.alte- Chrifto,& in beatis omnibus efleprobabile videtur.
rum Joqui linguis , vt a p pa ret ex .libro adorum. Quidergofit,Chriftumincoe]ofedere,3ptifimex
Q^amquam ctiam tunc linguarum donum pro- plicat D.Paulusb. Nam quod Dauid dixerat,/f/f '.Cor.rj.
reap 1 4 & prium fuilTe quorumdam docet E>. Pauluee^lterunj dextris mets, 'denec inimicos tuos [cabellumpedum l1-
i:.4&.& ij>. dxmooes eiicere , vtex Iuftino , Tertulliano , & La- tuorum : ipfe dicit : Oportet eum regnare , donecponat omties c qJ2 A
*. dantioalibi docuimus.Qujnta eft hoc ipfum, quod inimicos eiusJub pedibus eius. Sedcreigitur , regnare eft) chriltum
expofiiimus miraculorum donum non ftatim , vt Ecclcfia'mque gubernare, eadem phrafi , qua dicci e ad dextcri
fi.Cor.u. qujfque credebat, atque baptizabaturfuiflcconfc- folemusG r eg o r i v m x 1 1 1. nunc Romz federe Pattifedt
4)* 14 cutum : per impofitionem enim manuum , id ;eft, SicSedulius Poeta interpretatus eft, Nunc P u
'. p.n 9. per Conhrmationem, qua Spiritus fandusefFunde- Aihereat eueBus abitjullimis in auras, lunTv *1
Confirma- baturpotis, qumperbaptiimumid recipiebanr. EtdextramfubitipJeTatris/eundumqueguberndt. diu regnet
lionis facra Exemplum eft in libro Adorum f. Qua re' apert fi- Credo tarnen, non folm Chrifti regnum , id qui- vigeatque.,
"'lfm gnificabatur,baptifmum per Confirmationem quo- tem etiam fignificari , quafi poft^ongum nuius vitae Li.j .Cram,
pcificit dammodperfiei,quodiPontificibus quibuiam Dlaborem, poft pafllonem,poft pugnam federe, ac
bs.Vrbai Romanis didum non impudenter iblm,id etiam quiefcere,quafi rex in fuo throno dicatur alta fruens
Epiftol.i. indode ha?reticib rident. pace. Id multis Scriptura locis indicat, in quibus
' ' 19. D minus quidem lefus,poqnam locutus e eis.] Chrifti paifioni, atque laboribus cfionem oppo- Matt lf
Ikkfaiad non ^at'm acc'^CI unt Pft fuperiorem Chrifti appa- nit d.qualisillceftjpritercartcroSjn quoaitfcribcns i4.
cmftol.ad ritionem i, vt D. Auguftinus K,&Gregoriusl, & Be- ad Hcbrzos c^tfpicientes in autloremfideiyr confumma- Mat. 14 ft,
EpMtop. da videnturexiftimare , de quorum opinionefiipra torem lefum, quipropoto fibi audiojuinuit crucem,confufi~ L^f1" *>
Hirp.dec6-n difliruimus : fed acciderunt trigintaduobusdie- necontempta, aiaueindextera fedts Deifedtt. Habeohu- A, ',.'**'
iecradifc. bujpofl. lus interpretations auetorem AmlroIium f. beeun- fI>
t c\f MU ^am aPPari,''fl3', vt diximus, fada fueratoda- dum, inquittconfuetudineninoramilliconfeusoffiertur,qui Rom. 8.J4.'
I In v 14. uo poft refurredionem die n,verfatus autem eftcum alique opereperfecto yicor adueniens honoris gratia promere- . i
lLbr..j. de Apoftolis Chriftus poft refurredionem , dies qua- turytfedeat. ltaergo& homolefus Cbriuspafonefuadia- ---
cf.Euang. draginta . Deinde apparitio ilia fada eft Ierofoly- bolumfuperans, refurrectioncfuainfirmarejerans, tamquam f ^*m,1',"
tl'" mis, vt feribit Ioannesp, poftediieipuliieruntin profeBo opere,ad codos yitlor adueniens, audit avatrt,jedead Qujdintei-
w Eua"*' ' Galilzaminmontem, in quern prarmifcrat eos Chri- dexteram meam. bgendunr .
lia 0 "ftusi.Iterum ver rediit cum difcipulisin Iudzam, ' Dextera autem Dei quid fignificet,maior eft quae- pereidex
n vr. 14. quia volebat cos Icrofolyma Spiritus fandi aduen- ftio. Qui certum in ccelo locum,dextera; nomine de- "ara. j'1""
elo.io.ttf. turn expedare, indque ordiriEuangelij przdica- fignariputantjquodnonnulliexhuiustcmporisha;-
?Aa.i j. tjoncm'. Quadragefimo autem poft refurredionem reticisfaciunt.audiendi non funt, quiaadcoiuntab- chrilius*
^ -s
* die : duxit eosforas in Betbaniam Oltueti,axquc irdi,vt ab aliis ciufdem dse paulo dodioribus hz- cum eil in
wionem in ccelum cernentibus illis cucdus eft f. Quzomnia, reticisirrideantur. Ncque enim Pater dexteramfi- EuchariiUa
on flatim quia exliteris(criscolliguntur,audorealio non eft niftramvemanumhabet,fedtotus vbiqueeft.Itaque ^ct ad
ftquuta eH opusrmonuittamcn hoc ipiumEuthymius. Toquam &cm Chriftusin terris eft, vtcerteftiinEuchari- patr"am
Chrifti af- i a r i\ r t ~ t
Cfnfie Lectins e , inquit ,non]olum,Jed & omma yerba, quotquot ftia, &vt fuit cm Paulo vifuseftg, ad dexteram hc.14.Vt.
i Mach x 8 e*s lCu,us e(l,iL die ref < u*,donee completif qua- etiam fed et Patris ; nam & ad judicium ad dexteram Matt.a.4
ii. dr/)gintadies,in quibus apparebat difcipuli* , cjr conuerfaba- Dei fedens ventu ru s dicitur, fprb, quod fieri non "Inlib.de
fbc.i4.4$ us cum as. poflet.fcertus fixufquedexterz nomine locutus in- <'de*?'.,|>
r - TN - p c.7.&hb.dc
lc'4 bdjfunptus e in ccelumJ] Aflumptus dicitur, non telligeretur,& eum errorem D Augultmus refuta- a?one
0 4' quaii Don ia ipfe virtute in ccelum aicenderit : fed uit. Metaphoricigitur dexteram fumi necefleeft: chrilticag
. . ficut dicitur ex moi tuis Patre fufcitatus t.quamuis fed de eaipi mctiphoradifputatur. Ariani,vtaudor
Mm iij

)
 t27 COMMENT. IN MARC. CAP. XVI. 8*s
Lib. e eft Bafilius , dexteram Patris interpretabantur , - A Patris dexteram federe putar,femperque fedifle, nec
cp!i premum inter creatura$locum,quod exPaulobpro- cur pris numqun ante federe dicatur, rationcm
k Eph.io. baba n t : Ssjntans i mortuis , & cmituens addexte- vllamreddir. Sicetiam Athanafius1 , Bafilius, Da- l .
, tarnfuam in taUibuifupra prineipatum, &potefia- malcenus, Cyrillus", Alexandrinus . Alijvtho- m Out t,
tan,<y yirtutemt& dcminatien(m,<jr omne rumien, quod no - minem,federedicunt.Epiphaniusp,& Ambrofius4. eonr.Ariaa.
minatttr nonJtlum in hocJ.<culo,Jed etiam infuturo,c quod Vtrumquc mihi videtur verum efle; nam cm federe \1 en
cEph. * f nos ct'am confeffuri cum illo dicamurc. Caterm proprium corporis lit, nondubium, qumChriitus C2p.
d Hcb.i.ij! perfpicuum eft iui Pauli teftimonium d, vbi Chri- ra4ionccorporis,humanxque natura: federe ad dex- Lib. +.
ftum A n^elis tamquam creatorcm creaturis oppo- t ra m dicatur Patns;non qud ver id eat, vt paulo cap. .
nens,^ quem,\nquity^4ngelorum dixit aliquando, Jede i fupr docuimus , fed quod eametaphora, qua fede- V .
Jextris mets -Omnium fere veterum aucYorum opinio re dicitur, corpore fit fumpta. Rurfus, cum federe Ioan MP-
eft.per dexteram Patris , gloria? , honoris, maieftatis addexteram Patris fit xqual em cum illo glorian ^ in An
potentix, rerumque omnium acqualitatem defigna- aequalem habere maieftatcm, & earn gloria: maiefta- cor,
e Ora t. riAthanafij sBafilijf,Auguftini qua fententia no- tifque acqualitatem , nifi propter hypoftaticam cum
cent. Aria*, lim temer difccdere. Cseterm vald meus in cam diuinitate coniundionem , corpus non habeat, fit vt
f Lib de opinionem animus inclint, vt exil timem, pcrdexte- propter diuinam naturam , qua patri arquai is eft, fe-
ipir fano nm non f0jum jtqualitatem , fed quiddam etiam B dere ad eius dexteram dicatur Chriftus. Humana
gTib . d SEqualitate raaius fignificari: non qud filius quid- natura dat Chrifto,vt fedcat : diuina, vt ad dexteram
goneChri quam maius.qum Pater ha beat, icio enim omnibus fedcat.
fti.cap.ttf. rebus xqualcs eTe,fed qud maiorem pra fe, fi offi- Cur ergoantequamadccelum afcenderet,federe
a ilb're u" c^ fcn&ionem confideremus, dignitatem ferat.cum ad dexteram Patris non dicebatur,cm iam eTet hu-
* J ad dexteram, id eft, regali in fede fit, Ecclefiam inde , mana diuina; coniunfta naturae ; diuina qualem
Qu:d per gubernans , donee Pater ponat inimicos eius fcabel- cum Patregloriam haberef ? Primm.quiaitaChri-
Dciteram iump:djmeius : ficutiniudicio non habebitqui- fto volemenondum eius humana natura glorificata,
imelliga-. dem re : pa maiorem,qum Pater honorm, non ma- erat.Deinde,quia Chriftus ipfe.vt Deus, ctfiajqua-
m iorem poteftatem, fed maiorem tami ortender, ac lern cum Patrehabebat maicftatem, extrinfecus ta
pratfcreret.quiaipfenon Paterludicis officiumvi- men non oRcndcbax,adhucyermis,&non homo . jl****
fibilitcrexcrcebit. Omne enim iudtcium Pater dediiio. formam gerens /m'f,adhucIaborans, adhuc patiens, chriftus4
Moueor confuetudine loquendi, vnde fine dubio adhuc pugnans non fedetur,dum pugnatrur. Stan racione -
metaphora ifta ad dexteram Patris fedenditraducb tern enim,vtille dixit t,mori oportet Imperatorem. triufque
eft. Cum tres fimulfedent, omnium more gentium, Sedeturpoftpugnam; fedeturpoft vitoriam;iedct, nanu* ad
qui honoratifllmus eft, fedet in medio. Cm autem qui triumphat,fedet,qui rgnt. Non praetermitten- p"r""
fedentduo,qui honoratior eft,fedeiad dexteram - dum,quod frenaeHSuobferuauit.proptereaMarcum et
xemplum
xempium eftcu libro
11 oro tertioRegumh,
tertio ive vbi cm Bethfa- defeflioneChnfti ad dexteram Patris egifle ab aliis f pf.u.7.
I0ac5.1t mater salomonis Regis eura muiferet,iuifit Sa Euangeliftis prastermiiTa, vt oftenderet impletam in t rhi. 17.
lomonad dexteram fuam alteram poni thronum, in eafuiiTeDauidisprophetiam1,!)!) Dimino a Vefpafia.
coque federe matrem , vt earn uperior agnoceret. meojeded dmnsmtts. nc m fioe
Solai Pater Animaduerto autem inliterisfacrisnulquam Spi- 10. Uli autemprofeEbprtdicauermt.'] Nonftatim,id yxtx ^.
& filius di- ritum finitum, fed iblum Patrera , & Filium dici fe- decern poft diebus, cum Spiritus fanftus in eos efFu- 4cm.
cuntur in dere,quod federe.vt dixi.gubernare fit,& non Spiri- fus eft Sic enim illis Chriftus prreceperat y , fed quia x Lifc.j.c.
ftdere111* Ws ^an^tus ^ ^ater * ^ms dicantur gubcrnarc} Marcus narrauerat, quomod Chriftus iuififfct eos
"c ' gubernare.inquamjextrinfccustnamintrinfecusqui-
ire in mundum vniuerium z,voluit doeere , ita Apo- J rV"
dem nimos honiinum regere Spiritus iancti pro ilolosfecifle,quemadmodum Chrifto iufi fuerant,
prium eft. Cm ergoblus Parer, & Filius fedeant,& vt GregoriusS&Bcdabadnotarunt. aVerf.ii;
Filius addexteram Patris federe dicacur/ignificatur Pr/tdicauerunt ybiqw.] Id eft, non folurn inter Iu-
.
honoratiore quodam modo eTe loco , non qud re- dios, fed etiam inter Gentiles, vbicumquepotue- *6 *'-
ipfa maior t,fed qud cm Regis officium exerceat runt .nulla iam vllius loci, vlliusnationis habita ra- . ,
tr-j r i in Com.
maiorem pn fe ferat dignitatem. Csterm eque tione.Videfuprac.
ipf hanc en ten ti m viris prxcrtim dois repu Domino cooperante.] Conatus eorum adiiuuante.Ne-
gnantibuitueri yelim;nequeledoremmeadudum gantCaluiniftae, &Lutheraninos eumDeocoope-
auoritateiiqui,cmneminem,quiiddoceat,au- q rari, atquiScriptura non Iblum nos Deid, fed quod d Vetf.'
orem inueniam , & qui neget inueniam Ambro- multo maius ert.Deum noftri coadiutrem , & coo- Liberum
i mH< fium 1 , feimque D. Athanafium Spiritum fantum peratorem efle docet. Nos cum Scripture loquimur, a/bitnum.
M ai don au ad dexteram Patris in fede collocare,proponere taa- cumScriptura fentimus; hasretici, qui nouo fenfu,
modeftu. ^ }| jn mc[Q relinqucreab aliis medodo- noua vtunturlingua.barbari nobis funr. Deus n-
,:' ribus iudicandam. t jermonem confirmante fequentilmsfigms.] Efficien- fter coad-
Chriftot an Tertia quxftionis pars nihilo magis eft faciIis.Nam dOjVtmiracula per eos firent, quibusEuangelicum iutor &
verbunvquodprasdicauerant, confirmaretur. Faeit fpawr
ad dexte- fi Chriftui,qua Deus eft , ad Patris dexteram , id eft,
rara Patri, rquatatcm federe dicitur , antequam in ceelum af- Marcus Dcum miraculorum auorem : quia etfi $
vt homo cenderet fedebat,quia aequaliserat : fiquhomo.ne Apoftoliea ver faciebant, tarnen eapoteftas non il- '
poft Accnfionem q,uidem fedet , quia aequalis Tatri lis natura, fed fingulari Deo dono concefla erat.
ee non poteft. Quod fi propter vronem cum diui Ideo autem hoc videtur Euangelifta dixiffit vt often
nitate, quam vocant hypoftaticam ad [>eia-qualita- deret,vera fuiTe quae Chriftus promiferat'jVtGre- VerfiT-
goriusf,& Bedaobferuamnt.Q!i'</to.inquit Gre- CC\J'
tera homoilleeucftus e(Tedicitur,ante Afeenfioncm
cueftns erat , quia ante erat vnitus. Hanc ob caufam %onus,conjtderanaumejt, qutdmemont commendandum, a
Cyrillus quxftionem incomprehenfibilem eiTedi- mfiijujdpraceptum obedientia, obedientiam verifigna fequw
' xit.Atillc quidem^ion vt hominem,fed vt Deum ad tafunt.

VMO IZSV CHRISTO ELTERN! ptris coJEterno

Filio laus (rgloriain 4ttmnm.& P. ipji Maldouato tterna laurea.
 I O A NN I S

MALDONATI

SOCIETATIS IESV

THEOLOGL COMMENTARII

IN EVANGELIVM
D. LVC

P R F J T l .

VC AM Antiochenum A profeffione , vulgaris facit opinio, non Ca- Lucas pi-

Lacas - omnes veteres auciores rens. Nam Simeon Metaphraftes& Nicephorus id aot an
tiochenus faciunr, Eufebiusa,Hie- affirmant. fucr
kffcolen- ronymus b,Dorotheus e, Ifidorus profehytum fuifle feribit, (Srscis, & - #',] & ,
fiiar. Idorus d,Beda e, Oecu- lolbphicis eruditum literis,qualem,medicinam pro- lib. V c. i;
iLi.j.hfl.
Eccl.cap.4. menius f, Simeon Meta- fefliim efleoportebat; Hebraicas verb literas leuis 4.
blolibr de phraftes g. attigiTe; earn fuifle , vt paulo elegantis, Luc*s &.
nipt.Eecl. Medicum fuifle arte, qumcEteri Euangeliftx,fcribatGra:cc,&Scriptu- ftf^hi"
cip.17. jdem omnes au&ores ra; teftimonia non ex Hebrans fontibus , fed ex Se- c$ ]tte[t
ta Synop.
Li.dc fcri tradunt , ac praetere ptuaginta interpretum editione proferre (bleat, crudicus*
Itcl.ca.t4 Chryfoftomus * , Am Quod de Grcci crmonis cognitione&ftylodicit,
-Inprxfin brofius, &Theoph)Mc5tus '. Non alio opinor argu- Ver dictum puto ; quod de literis Hebraids,dque
a Apoft. mcnto, qum, quod loco dicat D. Paulus, Salutdt citatisex SepruagintaScripturatftimonijs, nolim
, c ' \ ' yes l tu.ti mediem cartimiis. Quod etfi Caluinus an- iudieare, quam verum fit. Perexiguum enim inter
t m C1U$ . . n. J. . - ,.
\mi_ t.quitaus hoitis,noisiratis amator, refellcre cenatur, jj eum , & canteros Euangeliflas in ca rediferimen ani
Lucas fuit plus tamen tot tantorumque auorum fntentijs mad erto.
Macur. confirmatum,qum,quoilludipferefeUit,apudho- An Chrifti difcipulus fueritjdiuerfas video vete- J.
iHonv xi, mjnes paulo modeftioris inecnii habet ponderis. rum criptorum eententias. Orgenes p,Grego- i"cas an
Col r Hottor, inquit, erat EtMngeltj4,tfu>imytepiujumt tait tn- riusq.& Simeon Metaphraftes vnum ex feptuaginta
adCoI 4. d>catione;r plendidwre elogiofutjfet ingnitiu. Cmcodd- duobus Chrifti difcipulis fuifle dicunt, quos prater buadifeipu-
j. iutorcm[uum, atufidelem / altem comttem,& cmamtnum Apoftolos ad prardicandum Euangelium dimifit r: Ua fuenc.
to Com. participe yocajfet. go yero contri, fi Lucas ille.de Irenaus f, TertuUianus f,Eufebiusu,Hicronymus% p Dia.i.de
. .'.nus. quo l'aulus loquebatur, Euangclifta non erat, ali- Dorothcus , Beda*, & Petrus Damianus'negant. "fta'"
hfdUtur. qua eum debuit certiore nota dibnguere , non ita ItaqucTertullianusnonApoftolum, fcdApoftoli- Dcumfi<}f-
deferibere, vtomnis erraret antiquitas, Euangeli- cum virurn vocat,quo nomine vocari folebant ij,qui 0b Ca r
lam putns,quimedicusfuerit, arte longe diuera. quamuis Chriftumnonaudiuiflent, audiuiflentta- r Lucio.."
Titulo autem, quo alio infigniri incliore1 potuit, men Apoftolos. Hoc probabilius, non folm, quia fLib.j c.ir;
Lkh me- qumvtvnus inter muks , qui fimul nominaban- pluresidauftoresaffirmant,fedquiaipfectiamde 1 Lbr. 4.
bloca" tur' car'^"mu$ appellaretur ? Quis enim all i nor, _ teftatur.Cm enim dicit ^ySictatrididerwtnob^tab ^u '^'
tSmus." qum Lucas perpetuus eius comes , aut efle potuit, initio ipylerunt,& mimflri fiwurrtfermants, minime du- Beel.co.4".
autvocari debuit? Quis folus cariffimus,nifi qui fo- bi fignificai,fenonvidiffc,fdauditioneabijs, qui x Infcnpc.
luJTte luscuminfummispcriculisnondeicruerat1? Timo viderant, accepiffe, quae feripturuserat. Idem c fi Hcel,ca 17.
nil, theus adiutor etiam in Euangeli um eius erat; at non reft verba penfntur , colligi poteft Vifum e, in- JB sya-
ni.Cor.4. Temper coadiutorem , non Temper comitem, non quit , & mihi jfecu'o omni* principio diligenterex ordine *n ^^'
fempereiufdem participemcertaminisappellatjfed tibi ferifore. Aliecutum enim f dicit omnia diligen- a i ferm*;
i or.i. a]qUantJ0 filiu.m cjriffimum iuum , tirulo ill i con- ter, id efl, fumma diligentia faka, diftque Chrifti cjuodamd
ti Hebr. mili, quem Luca?tribuit,aliquandotantumTimo- periiftigaTe, vt illo loco docebimus, quod qui vi- sftoLuca.
n,4j. theum nullo adiunfto epitheto honoratiore n. diflet, minime fecilet. s ..
eque argumentum quo quidam vti folent,mo- c x,Ter-*
j. Pictorem etiam, feientia, vt arbitrer, magis qum
, Mm iiij
 83i COMMENT. IN LVCAM PR^FATIO. 83t
Riti qua net me de fententia, Ecclcfia, inquiunt, cumeius A runt. Tertullianus ver ' caufam erroris indicat,* f i.Theflil.
quidam fcftum agit diem , legit illud ex eodem Luca d, fo Luc*., inquit , digtfimn , Tdtd* adfcribcre folent : csrpit *-u.
' luff "difei ^*CMtm dtgn*nit D$miim f dmfefnugintd dims , & magirorum yideri , qust difcifmli promulgarint. In eo *
"'i ILL'" 4ifi iUos binosdntt ftcumfium in ciuitatem, &to- omnes confentiunt, cum D.Paulus dicir, cuius Um iA'l'!
fcllitur. cum,quo eut tpje yenturits; quati vnus ex lilis Lucas etn EudngeUo, Lucam defignare. Qjiamquam, vtin fciipt.liccl.
cap. io. i. fuerit. Soletenim Ecclcfia, qua; de alijs didaunt, prifationcdiximus quatuor Euangeliftarum , non i Li.4,Con-
ad alios propter (militudinem aliquamaccommo- tarn Euangelicam hiftoriam , qum Euangelicam tl Mire.
' Eodem ^are. Qiifd apud eumdem Lucam * feripeum eft, prasdicationem eo loco fignificari arbitror. Alij, ^--8-
c.vctf.14. M arU npi par.em elegit , quisnefcitdc Mariafo- hortante quidem, non tarnen didante. Alij ne hor
rte Lazari dictum elk- ? atqui Ecclciiaad . Ma- tante quidem, fed docente; fcripfiflccnim, non qux
riam Chnfti matrtm in eius feftis accommodt. ipividerat, fedqux audiucratab illo; in qua en-
fcip'n Qupd Matths ' dicit, Ecce mater tud ,& futres m tentia Tertullianus videtur efle. Nonnulli , ne do- lunstion
4*.47. fnsw*nt tjuAnntes te : de vera Chnfti matrc.ciuique centequidemiblo Paulo ; non enim ex illo folo, qui Paulo
cognatis dictum eft; accommodt tamen Ecckfia Chriftumantc Aicenfionem in clum non viderat, fed
ad(ndamFo:licitatem,& feptem eius filios , cm aut in ilium cert non crediderat; fed ex Apoftolo- ^a^'"
to um clbrt fetum. rumaliorumquediicipulorum,qui,vtipfait,vide- iumfuej
Quando,aut quomod Lucas fiifceperit Euangc- rant, & miniftri fermonis fuerant, quar fcripit, didi- pit.
Quaiido lium,vix quifquam sftaudor. Tantum apud Nice- cille. Hocmagis credo; qu magis etiam vidctur
uane- phorum lego a predicante iam D. Paulo ad eum Eufebij.&Hicronymipropen fententia; quia ipfe
1 lufee- Thebas venifle,auditque credidifle. Quantum au- in exordio ita loquitur, vt non obcurc indiect, nul-
PTibr dor illemereaturfidei, ab alijsarftimari malo, qum lurn feadcribendumhortatorem habuifle, eque
* ' ' medici; mihi femperaudacior eft vifus rationem aliam.qum qud alij facer conati eflent;
Pauli fedatorem, & comitem fuifle omnes con- didurus profcd,tanto fe audorefecifle,fi eius du-
Lucas Pauli fcntiunt,illi etiam,qui eum Chrifti dicipuum fuifle dus fecflet audoritatc, cum temeritatis fenoram
comes. putant: deque locos illos omnes intelligunt, vbi velletremouere.eamque ob caum, praeter ca*tero-
Col.4.4- D.Paulus nominat Lucaro . Qujn & Lucium ilium, rum Euangeliftarum morem , cur ad feribendum
1 T.,m-4 "' de quo ad Romanos c mentionem facit, veteres qui- accederet, rationem affrret.
ecap*4 <iam lu#orcs Lucam Euangeliftam fuifle credide- Lucam fuifle eum,qui poft Chrifti refurredionem Ti
Um runt,quimodicoflcxunominis,vtadLatiniirmo- cum tlcopha Emauntemibat.cmfeiillisChriftus Anfiierit
nis formam aptaretur, ex Luca Lucius fadus fit, vt oftendit icribunt Gregorius m,& Simeon Meta- Clcoph*
d Libr.io. Orgenes d fcribit. phraitesn,& Theophyladus ,&Nicephorusp.Sed j^"' t
Con. in epi- Duos (cripfit libros, Euangelium primum,dcinde hanc opinionem fupr refutauimus,cm docuimus, m In'^*xf_"
Uol ad R6. Apoftolorum Ada. Euangelium,vt quidam volunt, non fuifle Chrifti difcipulum, quales, vt ibidem te- in lobca.i.
Libn Lu-non foltn docente, atque hortante, fed etiamdi- ftaturLucas, duo illi erant. n ineius
cnpti. dsntD.Paulo.Vndeopinioillaefl,quoticsD.Pau- Mortuumin Bithynia omnes fcribunt. . *"* .
lus Euangelium fuumdicit, hoc Luca: Euangelium De xta tenon conuenit; nam Hieronyrnus,& Ifi- ? c\^\
ci X 16 ntCl'g' vt ad Romanos e, & ad Theflalonicenfes dorus anno aetatis fuae oduagefimo quarto , Beda p lUe.i.e.j4
tcil.t}. quemadmodum Eufebius i>& Hieronymus hrefc- vero ifeptuagefimoquintomortuum fuiflc didt. Lucxtiu,
q In Mat.
SANCTVM IESV

CHRISTI EVANGELIVM

SECV.NDVM LVpAM, *

CAPVT PR1MVM.

VO NI A hi quidenfmulii conatifunt ordinre narfationem,qua in

nobis completafunt^ re um: fient tradiderunt nobis, qui ab tt> ii io ipfivi-
derunt,ey miniftrifueruntfermonts: 3 Vifum efi& mihiyafficto omnia
principio diligenter, ex ordine tibife. ibre, optimel heophyle, 4 Vf co-
gnofeas eorum verborum,de quibus eruditas es,veritatem . 5 Fuit m die-
bus Herodis regis Judaa, fdeerdos quidam nomme Zacharias , de vice
asibiay * 7* vxoriiusde filiabas Aaron, & nomen eins Elifabeth. a i.par.t*
6 Erant autem ifh ambo ante Deum , incedentes in omnibus mandat,ry iufiificationibus I0*

Domini,fine querela, 7 ty non cratiHisfilius,eo quod effet Elisabethfienlis^ey ambo pror

ceiffenttndiebusfuis. 8 Falumefiautem ,,cm facer Uotio fungretur in ordmevicis fita
ante Deum, 9 ficundm confietudmemfacerdotij,forte exijt, vt inGenfum ponert, ingreffus
in templum Domini: iob omnis multitude populi erat oransforis hora incenfi: 11 Appa- ).
ruit autem illi Angelus Domini, flans dextris altar'n incenfi. il Et Zacharias turbatus efl \-
vidcns,ty timorirruitfitpereum. 13 Ait autem adilum Angelus'.Tse tmeos jacharia,quo- 17-
niam exaudita efi deprecatio tua: &vxor tua Elisabeth ^aettibifilium}(yvocabis no-
meneius loannem : 14 ey erit gaudium tibi,y exultado, y multi in natiuitate eiusgau-
debunt: erit enim magnas coram Domino: ey vinuf, ficeramnonbibet,ey Spiri-
tu fancloreplebitur , adhucexVteromatrisfua : 16 & multos filiorum Ifrael conuertet
ad Dominum Deum ipforum ; 17 ty ipfe pracedet ante lum in ffirit , ey Virtute Elia:
^vtconutrtat cord panum in filios , ey incrdulo) ad prudentiam iuorum: parare Do- c .
minoplebem perfeclam. 18 Et dixit Zacharias ad Angelum: Vnde hocfciam\ ego enim jettb m-
fum fenex , & vxor mea proeeit in diebus fuis. 19 Et refondens Angelus dixit ei:
Ego fum Gabriel, qui afio ante Deum:ty miffus fumloquiadte , & h tibi cuangeli-
%are. 10 Etecceeristacens,ey non potent loquivfque in diem,quo hacfiant , pro eo quid
non crcdiikftverb'tsme, qua implcbuntur in temporefuo. zi EtcratplcbscxpeElansZa-
chdriami&mirabamur, quod tardara ipfe in templo, Egreffus autem non poteratlo^
qui ad ios , ey cognouerunt quod Vifionem vidffetin templo. Et ipfe erat innuens Ulis , ey
permanfitmutus. 13 Et fattumefl, yt implen funt dies offitij eiuS , abijt in domumfuam:
i 4 pgjt hos autem dies coneepit Elizabeth vxreifts ,gr occultabat fe menfibm quinqu^
dicens: if Quia fie fecit mihi Dominw in diebus , quibus reifexit auferre opprobrium
me um inter homines, Ci Jn menfe autem fexto , mijfus efi Angelus (fabriela Deo in ciui-
tatemalilaa , cuinomen 'Nazareth, 17 ad VirginemdefponfatamViro , cuinomenerat
'jofeph, de domo Dauid, CT nomen Virginis Maria. 18 Et ingreffus Angelus ad earn
dixit: gratia plena : Dominus tecum: Benedicta tu in mulieribs. 19 Qua audif-
 835 COMMENT. IN L . 6
fett turhdid e infermone eiusy ry cogitabaty qualu effet iafalutatio. 3 Et ait Angelus ei,
d ifai?.!* 'Netimeai Mariay inueniienimgratiamapud Deum. 31 Ecce concilies in \>teroy &
infr.t.n. pare> fHinm3& yocabts nomen eius lejum. 31 hie eritmagnus y& F ilius A Itiimi Vocabi-
eOin 7. wr&dabit tili Dominus Deus federn Dauidpatru eius : e & regnabit in domo Jacobin
mi h 7 sternum, 33 &regni eius non eritfin 'ts. 34 Dixit dutem Maria ad Angclum : Quomodo
fietiudrfuomam virumnon cognofco 35 Etrefjwndens Angelus dixit ei : Spiritus fanSlus
fuperuentet in te,& virtus A Itifimi obumbrabittibi. I de oque 7* quod najeetur ex te San-
umyocabitur Filius Dei. 36 Et ecce Elizabeth cognata tuay gr ipfa coneepitfilium infe-
neclutefua:& hiemens fextus e illicit* Vacaturerilis: 37 quia non erit tmpoibile apud
Deumomne verbum. 38 Dixit autem Alaria: Ecce anctlla Domini, fiat mihifecundum
Verbum tuum. Et difeeit ab illa Angelus. 39 Exurgens autem Maria in diebusitsy abije
m montana cumftmationeyin ciuitatem luda: 40 Etintrauitin domum Zachariasfalu-
tauit Elifabetb. 41 Etfaftume(lyvtaudiuitfalutationcm Maria1 Elizabeth yexultauit in
fam in vtero eius:ey repleta e Spiritu fantlo Elifabeth:^x exclamauit 'voce magnat
dixit: Benedicta tu inter mutieret benediclmfruclusVentrii tut. 43 Et ynde hocmihiyve
veniat mater Domini mei ad me} 44 Ecce enim vt faBa e Voxfalutationk tu* in auribus
mets , exultauit in gaudio infant tert meo. 45 V beatayqua credidii , quoniam perfi-
cicnturcayquadiUfunt tib Domino. 46 Etait Maria: Magnficat anima mea Do
minum. 47 & exultauit Jpiritus meus in Deofalutarimeo. 48 Quiarelfexitkumilitatcm
anctlla fu : ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. 49 Quia fecit mihi
magna qui potens eft: fanum nomen eius. 50 Et mifericordia eius progenie inprogenies
f ifai. 5i. j. timentibus eum. 51 f Fecit potentiam in brachiofue : differfitfuperbos mente cordisfui. 52,
gpfhi'n Depofuit potentestefedc,Cr exaltauit humiles. 53 g Efurientes impleuit bonisy& diuites
h ita? firnit inanes. 54 Sufcepit Ifral puerumfuumyrecordatu4 mifericordiafu. 55 Sicut locu-
pfai . tusefl ad patres noflros, h : Abraham rfeminicius infcula. 56 Manfit autem Alaria
cap.t.c'*i <um ill quafimenfibu* tribus: ey teuerfa ein domum fuam. 57 Elifabeth autem impletum
etempus pariendiyeypeper itfilium. 58 ttaudieruntvicinit&cognatieius , quiamagni-
ficauit Dominus mtfericordiamfuam cum illa, ey congratulbante ei. 59 Et factum e in
die oc7auoy venerum circumeidere puerum, & vocabant eum nomine patris fui -
riam. 60 Et rcjondens mater eiusy dixit: Ncquaquamyfcdvocabitur Joannes. 61 Etdi-
xerunt ad illam: Quianemoeincognationetua, qui vocetur hoc nomine. 6zjnnucbant
% Jap. j j. autem patrieiusyquem veetvocari cum. 63 Etpoulans pugiarem,fcripfit dicens : 'l loan*
nes e nomen eius. Et miraitfuntVniuerft, 64 Apertumeautemtico os eius, ey lingua
eius,eyloquebaturbenedicens Deum. g$ Etfatlus e timorfuper omnes vicinos cornmiey
fuper omnia montana ludaa diuulgabantur omniaverba hac: 66 & pofuermt omnesa qui
audierantincoidefuoydicentts : Qutsiputasypuerie erit} Etenimmanus Domini erat cum
. 73:* iHo. 67 EtLachariaspater ciusreplctus cfl Spiritufanflo:&* propbctauity dicens: 68 kBe-
iK & fxcltffaj Dominus D eusJfra1yquidVtfitaMityrfecit rcdemptienemplebisfita: 69 Et ere-

1 lerem i futts ^^ ^ Dauid puefui. 7 1 Sicut locutus eper osfanflorum, qui

4.6c so. 10. faculoJunt y prophetarum eius : 7 1 Salutem ex inimicis notyr'u , <r de manu omnium , qui
oderunt nos:-] . A dfactendam mtfericordiam cum patribus noru : O* memorari teamenti
m Zm xx.fiii faneli : 73 m lufiurandum , quod iurauit ad Abraham patrem norumy daturum fe
ierem ti ^' 7 4 ^finc tmoree wdnu mimicoTum nororum ltberatiy feruiamus iiy 75 In fan-
?$ clitateyey iuitia coram ipfo omnibus diebus nofiris. 6 Et tupuerypropbeta AUiimi >o-
17. 3' caberU:praibuenimantefaciemDominiparareyiaseius:jyn^iddandamfcientiamfa-
lt' 5' lutis plebi eius: m remiionem peccatorum eorum: 7 8 'Ter Vifcera mifericordia Dei noriy in
zieh t *** vifitauit nos 0 oriens ex alto: 7 9 Iluminare hisy qui in tenebrisy & in Vmbra mortu
9^ ^ fedent : ad dirigendos pedes noros in \>tam pacts. 80 Puer autem crefccbatfO1 confortaba-
4 ' tur fyiritu : erat in defertis yfque in diem oenfionis fua ad ffra'l.
 CAP. I. IN P RlO M 1 V U iE V A' N G E L I ;
837 8j8
* T) XT T ~ A Itaque non.magis in vitioponitur, qum in laude,
1 IN 1 r Y I I.
I idquefexencis* Grxconmi cripcorain excmplispto
V N i > m qnidem multiconatifunt.'] Qua: bari potclt, qua: quia Grxcfc cienti pailim occur-
iVfquc ad (dibit initio " non pars Euangch) , led rent , oonieccrifebo. Etil fateor, non i.m Ambro-
TtrCf. Euangelij prxfatio eft, qua , quoconfilio iumc edamf,& D, Auguftinum S3Latnosaucb- fHpcloco
i ad fenbendum acceifetic , breuiter exponit. res:fed Gtarcos aiam Origencm k , Euibium1 , Epi- ^'Jz' de
Curprxfa- Quod folumfecile Lucamomnes interpretes obfer- phaniumk,Thcophyitrm,Euthymit:m l,& Nice- cap j
tione Lucas uam> qui jus fecerc > non candem omnes racio photum ta interpretan, qua aut cemerarij , aut ir- h Homil.m
viatur. nci , & fruftrati conatus culpam contineat. Qubd fi nun*- 1 u.
nem pucant. Quidam quod ad Thcophilum pri-
uatum hominem fcribereccm alij non ad vnum icri- iuxta propriam X*
verbi In'nihcationcm in lauden; po- '"- j.btft,
i E-cl.ca.i8.
pierint homincm icribcrec , cm alij non ad vnum crus, quam in Vitium uutum accipimus , non video, jj Hsr
Fcripferint homincm , fed ad cunftos. Ratio minim cur non Matthxum Sc Marcum iudican hoc loco in- j. cm."
probabilis : nam Se nos , cm libros noftros, non ad telligamus.quos non vt repiehenderec , ltd vc lauda- m Lib. . .
vnum acjuem , fed ad omnem le&orem cribimus, rcc> Lucas delignauerit.cc vc eorum exemplo fimilem 4i>
cur tarnen leribamus, racionem reddcre folemus: Se fuum conatum approbuet , quod nec folus, neque
D. Paulusad Timotheum , ad Titum,adPhilemo- primus Icnbere aggi'cdiacur Euangelium.
ncm, homines priuacos fenbens , cur feribae, nullam * Nun tri; crcdoin;r.iti:mlcloi i duo fairem exempta fiic
racionem reddic. Alij,qubd folus volueric in feriben- recenferc, (actum vnum , profanum alteram ,v bi iSb^egii ide
eft cjuod (ufcipcic Si agorcdi. Idem Lucas Lt. 19. verf, t.
daEuangclica hiftorialeruareotdinem. Quodvtrm mxfieat t t.V:t aiMt^M4>'cvi<vJkcM reucc-
'Verf. j. ita fie , poftea * dieemus : nunc tantm dicimus , earn
ivei un aucr mquidam di fircum-'uncibui ludxis cioi ciftis,id
non fui lie cau lam , cur prxfacione vteretur, quiac cftagtjrcl uiu. locrates in exhort, ad Dasmor.icum : f
ali) Euangeliftjr uum ordincm feruantnonnullis eti <aj,i iV iuirrtS' i'a^ 1&11>1; A(> t/ /^ ,
in rebus maiorem , quam Lucas: prxf.itione tarnen t&i 'iyir Kby.*<*i. Quorquocieitur ad faosipls - os ex
hortatorios (inioncs conferipleranr, prxclarumian opus
V l non lune. Prxfaiiomsigituc hums non alia nobis, uccpeiunc , vel agg'cfli Kint.
qum quam an cor iplereddit, caula quarenda eft: Tres enim, cur fcnbic, radones red Jerc videtur,
qubdeonati muiti client idem facer: & ipia explo- qubd idem ahj anee fe fccci int : & liceatiibi, eorum Cur feri-
rata.atquc peripecia haberet omnia.Vticur ergo prx exemploidem facer ; qubdres, quibus contat E- p'erictres
facione, vt obicccioncm propcllat , quod cm res , de uangclium , exploraras habcat:quod rem gratam , & picas cau-
quibus feripeurus erac, non vidiiTct , aufus camen ef- q vti\cm jheophyloaroico fuo facturus fit. Cette banc las4jaff^c- .
ir 1
lee icribere,. __Jj -..V.J ^.1;
reddic racionem audaci.r , qubd diligen - . i .. . , , j.nVcrf.t. ,
lnterprctationcm vei bum ulud quod Icquicur", vald
ccr omnia ex his,qui viderftnt, didicidet. confirmt , Ptfitm tftmihi.
Cur ergo Marcus ,dicec a!iquis,quieaquae feribic, Quo verbo, codem coiifilio indicat , feEuangelii cUr dixeik
Cqr Marc. non v,dciat , non candem racionem reddit ? Refpon- fcriptionem aggredi,quo alij , dc quibus dixerat , ag - Vilum elk
ptrfation deojieddcre Marcum , 6c non reddcre Lucam potuif- grefli fuiflent. Hanc enim vim habet partcula illa &. mihi. .
noD eJidc- fe : fed cur Lucas reddiderit , exponimus, quia pocuit, lpfc autem non malo veique , fed bono prorfus, &
decuit, voluit: Marcus etil potuit quidem , tarnen no- laudabiliconfilio, Euangelium aggrcdicbatur. Lau-
luit.quia nonexiftimauitfortallc neccllatium. dat ergo aliorum cti.im con (Ilium, non repiehendic.
At*Ut. ] Multos vocat , quia plures vno erantme- Quod fi nihil aliud ha:c lententia h.iberet commo-
que cnim necelTe eft magno fucriijt numero. Ali- di , tamenillud iuberet ,quod h earn fequcrcmur.fa-
quantb aliter Beda, Multos, nquit, nan tarn nnmtro- cillimc hzretici cuiuldam interpretis crrorem reftlle-
jitatt , quam h<trt\tos mmltifaru ,-intrjitatt connume - . .. i Beza in an.
remus,qui colligit ex his verbis , pnmum omnium [ertt prj.
ran^ : fed de hac re paul port dicturi futnus, Quiifti Euangeliftarum Icripllfc Lucam: quod, ccfi omnis rnomnii
fucrinc , quos Lucas Euangelium
E kribereconacosdi D antiquitatisrepugn.it hiftorisc , tarnen alio argumcn- ciipliic .
cit.incercum Orgenes k , Ambrohus & Beda, Bafi- to ex Scripcura iumpto refutari non poceft , quam Lum.
lidem veterem hxicticuminccHigunt, & co^quicum
Qui foot qucfuerunt. qui Eua lgelium fecundum Thomam, quod hoc loco Lucas liguihcac. Matchium ,& Mar
cum ante fe Euangelium Jcripllife. Nolo camen, vt
& aliud fecundum Matchiam feripferunt. De Euan- monere (oleo, opmionem meara , aut fufpicioncm
Euangeli gclio fecundm Thctnam , & fecundm Macthiam, potismi bene probacami, tarn mulcis pra-lcrtim dif-
lucas per- quia non conftat, quo tempore fcriptum fuerit , nihil fencientibusauiroribus , ledtorem lequi. Omnia po-
bHom c''co- Balllidem dico mtehigi non (, quiavt ex nimus in medio , confrt. , confideret , ponderer,
inLucam. Eufebio c manifcltum ell , fuit Luca poftenor. Beda xftimet : idquedemum cligat , quod iimillinium ero
di 4.hift. Appellemaddic, quod codem xcacis argumento re- iudicabit : rationcm modo, qum par eft ahci quorum
EcJ.cap. 7. fcllicur. Fuit enim aliquante etiam poftenor B. lilidc, aucloram habcat.
vcidem Euebius d auclor eft. Epiphanius * Cerin- Ordinre riarratiortem.] ^^ fiiyriTv , narra'
li.f.c it. tnum , & Mcrinchum nocari pucac : fed & ij pefterio- tior.'m digertre , hiftoriam texere. Non fi:;!iif7cat eo
'Href^i rtsxtatisfucrunt, vc ex Eulebio e colhgicur. Theo
ordinc, quo jefti res funt , rccenfeie , fed diftmct,
ebb H.u.phylac5cus1 J..-J--:
Euangelium1 fecundm
.,.11.igypcios.&
...r- n,,.j . j.aliud
.... ; **
acque " _ dilucd.'., narrando
. explicare,

quoJ. duodeeim vocabatur .intclligic. Quod ideo eft Qain nobis completa func rerum. ] fiieiivt
probabilius, quod necpiobari , nec refutari potcft. ?7^oe'^><l^? ^./ : ^ , aut vc alij pf,
Neque enim conftat: aucquo tempore aut quibus feribendum putant , ^^- 1 , verbum eft valdc in in Scriptu
auctoribus ca duo exticcrint Euangelia. Illud fere faens iitcris vlitatum. Duo , quantum oblcruarc mihi ' a quid ft-
omnes aiKi mane , Matthxum & Marcum, qui pris licuit,fignificure folet.peificere , atque complete ali- gnificat.
fcripferinC, non defignar ,vt Otigencs, Ambiofius, quam rem : &certam, arque exploratam fide m fa -
& Theophyladusadinonucrut.Aquafentcntia, non cere. Prions fignificationisexemplum eft0, *.^ ^/
qubd certa mihi rationc probad ( videatur , fed Yetwwvk4(ti^imr minijleriw tuummple , Sc p, w* f.
qubd omnibus vulgo probari vidcam , nolodifcedc- :,* e '.eJtu ixrmi evpGtCatTwr wytT , hju pad Col, .
D re. Nam ratio illa , qux omnes pene mouet interpre vKoZizrT( vKnfoeitt* ifuuinm , vt confolentnr **c
Grico tes, qubd Euangehfta dicat imytlpn conati fnnt , fa- corda ipfor'tm inftrui in caritate , & in omnes dimtias ^
1
teor, me non mouet. Neque cnim Gtxcumverbum plenitudinisiftttiletlus , V4, ^.!/^ Ji^itri
propn (\gn\hcxi,tcmcri aggredt,\x. quidam ntcrprc- - i t>ifetx.fuTU cmou'lLy ftf iV J.-ete'tV
tatur.nec ideicere anari quod perficere nonpofsis : fed
gcneralitcr,4/>W;. .*['ipert, ad opusadmoticre. im ''K-nJtt ^6t 7xf. Capimxs autcm , vnnmquemqm
vefimmeandem ofientare follicitndincm ad expidi
 h9 COMMENT. IN LVC. 40
a Rom. 4 il sci vue in finttr., Exemplum fecundas* . m A vhrhh haddabar behtnne Abraham , &fim malum
nt-t>t>ct*hti , on ** >* "Qp <su mitmt ,f>le Yeibumvaldeinoculis Abraham , id eft, 8i difpluuicres val-
de. Nofter dureVicccpit hoc Abraham pro filio fuo.
nifstm jciens quod , qutcumquc promifit Dein , potins
.14. f. ttf-ftcerc , Sc , ? < roi :rtoi;po<3Bi , Qui fuerunc ij , quibus Lucas dicit fe , quae fcri- qu,
vnufquifquc infenfit ue abundet , id eft perfuafum pturuserat accepiife, quarritur quibudam. Chiy- Lucre,
habeac fuam veram eile icntenciam. Vterque fenfus loftomusapud D. Thomam , & Euthymius oinnes fcnpfa
reft in nunc locum conenit. Priorem expreffit no Aportlos intelligunt,cxcepto,vtopinor,luda, quern diccrir.
fter intcrpres, quafi Lucas dicerevoluerit , vellefc Lucas iamlaqueolupenfumaudire n potuit , Theo-
hiftoriamtexcreearumrerum, quae in nobis petfeclae phylactus, Peirum , Iacobum, & Ioannem qui pri-
funt,quafque Clmftusgcffif, vt tacite alludacad Pro- mi vocati fueiant ,V loli res omncs ab initio cognof-
phetaium vaticinia, quae per Chriftum impletafunt. cere pocuerant. Placee mihi fencentia quorumdam,
Nihil enim egit Chriftus, quod non pris Prophet quiB. inprimis Virginem Cluiftimatrc intciligunt.
pradmifent:aut, vt indicct, Chiiftum omncs partes Nam & earn Lucam vidilfe non foim credibile,
ex pleuilTeofficij fui. omnia pe fee irc,qux facer eu g fcdpcncertumeft : & coufuluifle de rebusomni tecali B.
la. s- 4- decuitc. >M,inquit ,debui vitrafacer vint , bus facic vteredamus, ea , qua fe vfum fuifl dicit, j[1,,edi"
tfrnonfccit Hocenim fnlu, eodemque vfus verbo, diligentia. Et va quaedam fenbit, qui nemo prarter
Timothacum iubet Paulus *k&io h3j, t Jcautia Viiginem, ex is, quibus Lucas audire poiet : po-
wimpltreminifleriumfuum. Secundum fenfumalij terat feue, quale eft lilud , de mirabili conceptione,
incerpretesieddiderunt,tanquamfidicat,fcripturum ortuque Baptiftar. Quod dicit ab initio, ideo ditere
feearum rerum hiftoriam, quarum cettiffimaapudfc viduur , qnbdlolus ipfeEuangelium primo illo im-
fides eilet . quafque peife& cognitas . & exploraras to concepti loannis fuenc exorfus , proptere teftes
Homil.in 'haberet. Sc Orgenes N "*, &
" rEukbmse
' " , &
" 'pipha-
' inducir, qui ab initio omnia vidilcnt. -
Luc.i. niusf, Ambrof. Theophylactus, EuthymiusS. Con- 3. Vifum e mihi.] Cum dicit ,vifumefi mihi, non Quidfitvi.
eLib.jAiS firmat hunc fenfum,quod fequiturh,yf tradiderunt humanum tantum , ac fuum : fed diuinum etiam con- Cum cd mi-
t^r'^ ' ' "obis, qui ab initio ipfi viderunt,&
v minifirifuerunt [er- iiium dclart. Necei.im fignificat, prolibitofuo, hi.
In Com
Vert monis: probat enim his vetbis, TwAngioesu' , id eft, Deo minim confulto , ad fenbendum acceffifle , led
certam tllam perfuafionem , quam de illis le rc- periiide eft aefi dicat 5 vifum mihi eft in Domino, vc
bus habere dixerat,quia ab lis nimirumacceperati qui CChriftianoloquarmore: iicutApoftoli dicunt, Vi-
7'
Eaangeli ipfi viderant.&miniftrifermonisfuerant. Innobisdi- [ eji Spirituif.aio , ^ct/j0. Nam h" quis diceret 0 A Jflg
fia vnde cir, vt quidam putant,Chriftianos intelligens:fed mi- vifum mihi eft .fieri Chriftianum.non vtique indica-
bnbuait hipronomen llud, ;o>i , oppom videturiis, quiipfi ret , non idem vifum efle Deo , vt Ambrofius &c Bc-
cognkie- viderant,& miniftri fermouis fueranc Itaquc aut de danotaueiunt. Vimautem illius particular, (^,fupr
"uas fciibT ^e loquicur ^1 ' Plul ali numero , aut de fe ,"& Theo - expofuimus.
CI1 C" philo, ad quern icribebat:aut, quod magis credo,, de
uiffecuto omni principio diligenter. ] '
ie, & omnibus fimul,qui , cm iis de rebus , quas icri- TteuoSttTmtnr xptvf. Omnibus rebus alte petitoprin-
bereaggrediebatur, non dubitarent : tarnen easnon ctpio perutjligatis. Itaque non feientiam his verbis, loi
videranc, quemadmodum videtur Euthymius inter fed diligentiam fuam commendati quam in quaeren- Diligentia,
pretan. dis.veftigatidis, explorandifque iis rebus adhibuerit, cominea-
1. Sicut tradiderunt nobis. ] Piobat, vtdixi.vnde quas fenbere volebat.Etfi non nego, feientiam etiam jatur<
illam haberet vhw>ex<t*,id elt, perftclam. & indubi- earurndem re fe habere indicare voluifle: enim
tatan fidem, quia abillisnimirumacceperat:qui ipfi, alia de caufa fuam commendauit diligentiam , nifivt
res quas narraturus erat , viderant, carumque magna fignificaret, nihil fe, quod non penitus cognitum , at-
ex parte aucloresfuerant. Quod autem dicit, <jHtip que perfpectum haberet, fctipturum eflej; cm foleat
vidcrunr , Qr minifir'tut^unt ermonis , Giaccc eft ; feientia diligentia: elfe coniuncla. Fuir tarnen mode-
' itf^f hxiiTTTtu , Ksfi 1-$*>01 5 hoyxj , qui ab ftiareius, diligentiam potius fuam, quam icicntiam
initio peclatores, & miniflri fucruntfermonis, Itaque commendare:ficut minore nosverecundia, quantm
vtcumqueverbumadfermonemrefertur: eodemque inahquaartelaborauenmus, qum'quantos feceri-
modovtrumquc Latinum verbum edem referen- mus progrclhjs , diccre folemus. Itaque Origenes,
dum eft , quod vt fiat , repet debet iwi xowvfermonis Eufebius. Ambrofius & Beda , qui icientiam pu-
nomen, hoc modo, quiipfi viderunt fermonem , & tant fignificari, reprehendendi non lunt, cm exdili-
mimftri eius fuerunt. gentiafcientia confequatur.
g; Quaclocutio occalioncm multis pracbuit aufto- x or/'/2/cr/rf.]Opinionemcorum, quiexi-
Sermo an ribus, vt hoc iocofcrmonis nomine , Chriftum intel- ftimant,folum Lucam rei urn geftarum ordmem in
hicChii- ligendum putaient. In quibus Origenes eft', V Hie- fenbendo ferualTe , fipra refutauimus. Neque enim
fium figni- ronymusk, Ambrofius > & Euthymius1. Sententia ex ordinefe fcripturum dicit, quod eodem prorlus or-
Homilia 11'^"1 vcracft : namil ,de quibus Lucas loquitur, dine.quogcftac resfuerant (cribit.led quod con-
in Luc. Chriftum videunc, ciufque miniftri fueiant: & lo- E fuse fcribat, aut qubd.quamuis non fingulis in rebus,
In - cutio facrarum literarum confuetudine non abhor- in toto tarnen hiftoriac complexu oidinem feruet,
fat. inMat. ret. Sic enim Ioanncs loquitur m. Quodfuit ab initio, qubdpi'iusde conceptione loannis , qum Chnfti,
Ha Com quodandiuimus, quedvidimusecults noflris ,quodper quia prior fuit : pris de conceptione , qum denati
ra ^cp. c. i. fpeximits ^ . m mfts no-r contreauerunt de verbo v'f uitate Chrifti : prius de natiukate , qum de Circum Orcincm
hifioxix D.
ta ,teAmur,e$- annuitiamtuvobis.Nontzmcnvide- cifionc: prius de cirumcifione, qum de Punficatio- Lacas fei
tur huius loci is elfe fenfus : nam vt alia taceam , farpe ne : prius de Purificatione , qum de educatione: uault-
obferuaui,nemine,nil D. loanne Chriftum hi^r piiusde educatione , qum de Baptifmo : prius de
V-'bum Verbum appellari. Itaque magis aflentioriis, mino- Baptifino, qum de ptardicatione , atqnc miraculis:
He- ribus lict auctonbus,qui exiftimant xiomtatiwvftf prius de praedicatione , & miraculis , qum de paffio-
b'atos p:o munis, aut verbtpvo re accini.ex Hebracorum* idio- ne: prius de paffione, qum derefuueftioi'.c lcnbat.
re" mare, qui omnem rem 121 d -bar, verbum appellant, Hic enim certc ordo eft , quem fi quis L^cam ftu-
vtinfri" , Tranfeamusm Bethlem, tfr vidtamus hoc diofius,qum caeteros Euangeliftas lrualfedixerit, ^
neap. 1. if. r'fhum . quodfaftumefi. non repugnabo. L-jc^M-
* Hoc H bracoi 'mHiomj inTrroquc T-ft mcnto fatis eft Atque hac fortafle de caufa D. Ambrefius hifto- ftoii o ftf
fcemeos , Gcnei.il. ii.amj 1X0 ^ * rico Lucam ftylofciipflcdocet. Nond>cic, fe fcri- lofcripfib
pturum
 I

M CAP. I. IN PROOEMIVM EVANGELII; 42

pturum omnia, fed omnia aflecumm. Nam fi omnia A da vt in ea in tcrmifione refpirarct , ac recrearetur
fcripta fuiffent, ne mundus quidem ipfefotuiffet caftrt eos, auditor: tertia, qud res traentur diuerfa?; nam hic
quifcribendi effent, libros vt Chry foftomus , & Am- Chrifti, illic ApoftoJorum cribtur hiftoria. Placet
,r broliuse,& D.AuguftinusH,&Beda e monuerunt. ha?cvlrima.
bHom'I.*. yifume,_inquit Ambrofius, fcribere non omnia, jedex 4.. Vt cognofcos.] ha &hy/3(, vtrecogiofcas, quemad
la omnibus, tionenim fcripfit omnia, fed aecutus eft omnia, raodum Grecus auftorTheophylactus adnotauit:
Apo(t. Quamquamego ifthuc ipfum , quod fe omnia afle- lam enim verbis doftus cognouerat,ied vult Lucas
cHoc o- cutum dicit)nonfubtiliter ,fcd populariter intellig- vt eadem fcripto rtcognofcar.
dLib.4. de dum eTe arbitror. Nam fi ad mnimos clculos ratio Eorum yerborum.] Barum rerum. Notiflimus Hebraif- Verbum
toafeni ponatur,non omnia fortalfisaflecumseft,non omnia musquo irt dabar,verbum pro omni re ponitur.vt prorcapud
Luang. , peructig-iuit, quia cm omnia feripturus non eTer, infrie,TranfeamusvfqueBethlebem}&vtdeamushocyer~ Htbracos-
eiiCom. omnia quirendo perfequi magis fuperuacaneum, bum, qmdfactum eft. '. P^caP
quam neceflarium erat. Ad eumdera modum intel- Dequibuserudituses.] tfuZv Ketin^Snf,dequibusyiu4 '
fAi i hgendum eft, quod idem feribie Lucas ',ie de omni- vocedoUus es. Hoctnim eft Graec *7;*<, , vnde qAft.ti.'
bus, qua cpijfet lefus facer,<r docere, verba feciTc. " m^ip cateclnfmus, aut -^ catecbefis Chri- *b
, Ofiime Thophile.] Theophylus Graece, Dei ami- ftianis ea doftrina dicta eft, qua Chrifti cartdidati ^,htfi
Thto^hy- cum,hominem pium,ac religiofum fignificat.Itaque ante baptimum viua voceinitiabantur, tranflato, vt noraen'
bsjncom. multi , magnque auctores dubitarunt, efletnehoc quidam volunt, ex .digyptijs mere,quimyfteria re- quale fit.
"" loco nomen proprium certialicuiusviri.ancommu- ligionis fui fola tradebant voce.
nene. ne otnnibus pjjs, ad^quos le Lucas feribere dicat Feritatem.] iiw drp\eidwfi>mitatetii,lc,vtitidicim, ti.
eHomi Euangelium. Orgenes S,& Epiphanius h videntur certitudmem. Quo autem modo, fcripto potisqum <?a.r pu*
[. commun facer, codmque modo videntur Am- verbis cogniturus eflet, exponit Theophylatus, u"ptVer..
brofius,&Bedafentire, fed moraliter,vt doceant, fi Theophylum difcipulum fuiffeLucar, fokre homi- blsTreda-
nosTheophili, id eft: pij fijerimus,& nobis hocefle nes liberis loqui , qumcribcre, magis enim qua; mus.
ftriptum Euangelium.Tribus autem ex rebus intel- cribimus,qum quaeloquimur confideramus, inde
ligimus,nomenefTc proprium; pnmm qud dicat, fieri, vt magis feribentibus, quam loquentibus credi
Vi cognofeas , eorum yerborum, de quipus eruduus es, yerita- ioleat, ita futurum indicare Lucam,vt magis feribti
tenA Quibusverbis indreat fcribci efe ad hominem ^ fibi Theophylus credat. Nihil affirmareaufim, fed
Quidam crrum 4i:em erudittim.& fc fortaffis ipib erudi- magis e meimpellit opinio,vt credam, Theophylu
jjomo> tumciat. Demdc exepitheto, quo vtitur, Optimt nonLuca, fed ab alioChriftianoaliquofuiledo-
r^ecp/ji/f, quod non nil homini certo, noto, magno- ctum, atque ide ad eum Lucam fcribere, vt cum ea-
que tribuilfct. Poftrcm ex libro Actorum'.vbieo- dem,queabalijsaudiuiflet,icripta ilegeret,in fide
1 cap.i. . jern m0(j0 Theophylum appellans , dclart fe ad confirmaretnr , quia & in ore duorum, yel triwn teftium
cum Euangclm feripfifle. ftabitomne yerbum',&c dubiumnon erat quin Theo- r Det. 17.
j t^uis autem is Theophilus fuerit , compertum phylus,qua:abalijsa^iuiflet,Lucahomineamico, 6.
Quisrunt non habemus. Qjtdam Antiochenum Epiicopum & fideli fcripta le&urus effet, & magno cum incre- Matth. i8i
fie Thee- fuifle tradunt, quem feribit Nicephorus K, fextum in ment fidei fuie recogniturus. Siue difeipulus fuerit li# -
phylw. cclcfia fuiffc Prarfulcm. Oecumenius 1 ex epi- Luc*, fiue non, hoc mihi videtur Lucas fignificare
iLibr. j; tncto ^77^ optime, colligit, Prifidem prouineiz voluifle, Theophylum quidem pris audiuifle de
Com alicuius,aut Praefectum fuiiTe,qud eo honoris titu- Chri(to,qua: ad ialutem illi elTentneceflaria,lbd non-
ihicaa! lo Praefides ornarentur, vtapparetexeodem libro dum ordine rerum ab geftarum hifto-
raAor. m. Probabilis conieclura , idinretamobicura,& j riam cognouilTe ; eamfe velleipfi perferibere vtre
i . cognitione noftra remota, nihil affirrmndum exifti- ad perfcum cognita, auditifque Chrifti miraculis,
M.j.&ii. mo. necideftad Scnpturamintelligcndamnecef- in ijs quae pris audiuerat, conhrmaretur.
irium. 5. Fuit in diebus.] Nota & vulgaris Hebraeorum Dies pro
nHomili Q^aerunt quidam, atque in his Chryfoftomus phrafis, qua dies pro omni ponitur tempore. Exem- tempore
iaAfti' 'quid caufae fuerit, quam ob remad hominem priua- pla,quia& nimis multa funt,& in re non apud He-
Apelt. tum Euangclium,quod maxime omnibus commune neeeuaria, praterimus. bros fasp*
elTe debet, Lucas feripferit. Refpondct idem auor, Herodis i\egis lud*.] Eius, qui primus in Iudaca ^*
nMttb.i. ufadierat, inquit , dicentem Cbriftum . Hon eft voluntas aliengena regnauit Herodis, Antipatri filij , qui ob
14. ante Tatremveftrw, quiinccelss eft, ytpereatvnusde fu- fingularem induftriaminquaerendo, conferuando DcHcroda
hsiftu. A!ij eofvciTeconllio, vtTncophili princi- augendque regno , cum pari feelicitate coniun- i ludaeo-
pis viri nomine, prodiens Euangelium, inuidia,ac clam,Magnicognomentumobtinuit. Deeo,dque rum
,t periculi minuSjgratiae plus haberet. Non videturmi- alijs HerodibuSjquiRegesnonfuerunt.aquibuSjVt nora,ms'.
Cutidh- hi alia quaerenda ratio confilij-eius,qum quam ipib diftinguatur, Rex hoc loco Iudarxdicitur : icripfi-
itiincmpri- nobis expofuit, vtTheophilum hominem notum, mus apud Matthxum f. Iep..Bi
Lu- &amicum,eruditum pris verbis, fcripto confirma- Tempus,Lucasvfitatohiftoricorum,&propheta- cur'per
aip e- fct uangeao- Neque minusproptere auftoritatis rum more,ex eo,qui tunc imperabat Rege,defcribit, Regis cem-
icriptum ad priuatum hominem, quam fi publice ad vt Mattha;us t,& Ilias u,& Hicremias *, & Daniel v, pus rerum
* omnes icriptum eilet, habere putandum eft. Nam &(Ofeasz,&Micha;as,& Zacharias *. Id duabus de Sctarum; .
& quod Theophilo Lucas feribit, omnibus cribit: caufis feciflecreditur,& vtfidemconciliarethiito- g^" e;
& D.Paulus ad Timotheum,ad Titum,ad Phemo- ria;,quxexdefcriptionclocorum,actemporumaffir- 1 cap.xr*
rem priuaros homines fcripfit epiftolas, qu< nihilo matur, vt Theophyladus,& Euthymius indicant: & u .
mins,qum qux ad notas Romanorum, Corinthio- Vtoftenderet,circumaftumiami.lludfuiiTe tempus, xcap.x.i.
rumjEphefiorum.Galatarum.PhilippeniiumjColof- quod Patriarcha Iacob venturo hrifto pnferi- C*? T-
fenfium, Theflalonicenfium Ecclefias cripta; funt< ptumfuerat, vt adnotauit Beda, de quo tempore * ^p','',1"
fidei meruerunr. alis b difputauimus, vnde fi quid quis hoc loco de- be.^j.
i. QusritrurfumChryoftomus, quam ob caufam fiderat, petere licebit. Ea hoc loco non ponimus, & Dan.
Curnon in Lucas, cum ad eumdem Theophilum, &Euange- quia neque eius funt propria, neque ad intelligeri-
'Biibrum ]ium,& Acta Apoftolorum fcripfrit, non in vnum tum jpfius neceflria. ^"*
- contulcritlibrum.Treseusreirationes arert,prima Sacerdos quidamnomine Zacharias.} Quia Joannes tm
c 1 eft vthac diftinftioncdilucidior effet hiftom^fecun- Ghrifti prsco fuit, quque eum primus dgito de- catar:
Nn
 84j COMMENT. IN LVC. 844
tnonftrauit,abeoChriftihiftoriamorditur,vtThco- A tarn accurata generis defcriptio pcrtinet ad fidem
Verf.}. phyladus adnotauit. Hoc eft, quod dixit fupr a, hiftorix, funr quiputent, Lucam indicare voluif
vmbtr ab imtio vjque, fe rem omnem perueftigafle. fe, in eo etiam Zachariam fnditat'em fuam dccla-
Augethocipumtdcmhiorix, dumpeifonarum raffe , qud noluerit contra legem ex alia tribu,
etiam circumftantix dedarantur ; tacitque proba- qnm fu, vxorem ducere , vt Theophylaftus ani-
tur, Chrium verum ilium, qui promhTusfuerat, maduertit. Atpoteratexfua,ideft,tribuLeui,non lgs
fuifle Meflhm, quia miffus eftante eum Angelus tarnen ex familia Aaron, flua lege vxorem acci- Elizabeth
bMalac. Domini, qui praepararet viam eius b. Eodemenim pere. Itaque certius eft , voluiTeeum, qumnobi- 4&.
j.i. confiUo Mattharus c,& Marcus^, hocidem Mala- lilhmum loannem facer, quo plus etiam illitefti- ^\g
eap.j. }. teftimonium protulerunt. moiaium deChnfto perhibenti tribuereturauftori- catur e
dcap.i.. Oportebat autem praecurforis ornare, commen- tatis. Ide non iblmex tribu Leiai, fed ex familia
Cur loan- dirque perfonam , quo plus eius de Chriilo tefti- etiam Aaron fummi facerdotis, quae in ea tribu om-
nis paren- nionium haberet ponderis. Ideo & parentum eius nium nobiliffima erat , vtrumque eius parentem
tum hie fit nobilitatem , dignitatem , fancitatmque comme- fuifle dixit.
perhonon- morat. Docetnos, inquit Ambrofius e,Scripturadiuina, g Cmnonfoleantin Hebraeorum genalogijsmu- x-f.
ficamcntic: non tliim mores inbts, qui pradtcabilesfunt, fedetiampa- leres,fed virirecenferi , duabusdecaufis arbitror, Cut Lucas
Luc' iaiab Tmts t(ertm Itudari , vt velutittanfmtjfaimmaculatapu- Lucam Ioannisctiammatremnominaffe:altera,quia Jnatris D-
ti0 " ritattsbareditasinijs, quosvolumtu laudare,pr*ccUat.Qtt* paulo pftdifturuserat, ex matre fterili fingulari mc^n{X
tnimalia intentio hoc locofaniliEuangelia,mvt SanBus miraculo fuifle conceptum, itaque autneceflarium,
bonnes Baptifla mbiliteturparentibus , miraculis , moribust aut vald cueniens erat, vt eius nominaret matierty
muere, pame ? Sic etiam fancH Samuel mater & quis fuiffet, declararet: altera, vt non folm pa-
f i Ree i kudatur s, fie lfaac parentibus nobilitatem pietat - tris, fed etiam matris teftatam faceret nobilitatem.
10! . pit 8, quam poeris dereliquit. Simile quiddam feribit Sic Paulinus NolanusEpicopus t, Lut*/, inquit, t Epift a
g Gen im. Beda. Anfueritummus Sacerdos, quemadmodum aptia beatimeritum ab originis daritate detexit,& ne tan- $. lo.
nonnulli graues au&ores putant, ifr* uraus di- titm Iriori*gratia eum commemorajfe exiflimes, mbilemDo-
h Vf.j. fpUtaturj_ mini pracurforis parentem i veneranda prifea nobilitatis
Device^tbia*] Ex familia Abia> icerdotis,qui eius ingnia,&fmmcuiqt4eemmaconneBit, dicensfacerdotem
vice in templo facerdotio fungebatur.Ex tribu L'cui Zachariam , de viceAbia. Credo vt eo ipfo dignitatem roc-
Aaron, & eius porteros Voluerat Dtus acerdotali ntis eius oenderet , adijeiens nomen ex infulis , quodproCuL
fungi muere, carteros Leuitasadminiftros efle,alijf- dubio in Hebi ais 'Jfetinfigne, de cuius vtcehonoratumfortitui
i Exod.18. que minoribustempIiofficijsoccupari'.Cm autem facerdottumfungeretur. Deniqueaddidit,& yxoreiusdefi-
i. pofteri Aaron longo tempore in magnum creuiffent liabus Aarm. Pides Euangeliam de commemorationena-
Num.i. 49. numerum, ita vt omnes eodem tempore facerdotale taliumfanctidiclionem feciffe meritorum , vt ijs, quos erat
jo.&cj.j: munu'Jexerccrenonpoflent. D|uid,vi confufionciri depropres mentis prfdicaturus , nomina amia praferret. Et
Sacerdotes minifterij, contentionque octpionem tollerer, di- vxor, nquit, ilii erat deiabus Aaron. Jfuxit merittm
feu Leuita: uifit eos ift viginti quatuor familias, iuflitque vnam- facerdotis , eemmemtrata nobitatc coniugq , & laudaturus
quomodo quamque familiam ordine io templo miniftrare, vitam, genus ante laudauit , vt venerabilior exieret , qui
in viginti facb fortitione.qui prima,quae fecunda, qua? dein- fanBis parentibus reifendem fantUtate ingnita, quafi
quatuor or- ordine miniftratura effet -. In ea forritione quadam iuitia bireditate. Indicauit Lucas nobilita- neDrj,.n-
dines dium .X. . n r -j j j -
funt , qui vnus erat ex potens Aaron, caputquera- tern generis aliquid ad commendandum facer prae- dead* Ec
i Paral, milia*, odauus euenit locus, vt in libris facris icribi- curforis officium : quare reprehendendz Ecclefia clcfix non
*4 j. turl. Hoc Iofephus m, Eucherius n, Beda ,& Theo- non funt, qua? in legendi* icerdotibus,aliquamge- ^."*.
Ii. Paral, phylaftus monuerunr. neris rationem habent genensah-
m* Lib 7 Qil9r ^'es ^^116 familia facerdotium exerceret, D Et non eius Elizabeth.] Quod nomen ipfim matris uoaeb<
Antiq.Cit. non omnino cpertum eft. Multos fuiffe dies ex hoc ponit, hiitoricae, vt ait Euthymius, fuit diligentia?, bent,
n Lib.qq.in ipfo capite 0 perfpici poteft.Oo dies,aut per fingu- 6. Erant autan iui ambo ante Deum.] Laudauerat
Luc.q.t. las hebdmadas, Angulas familias miniftrafle, ex his genere,& ab officio : nunclaudatmoribus:&cut
** . locis P colligitur, vbidedie fabbati alij facerdotes nobilitatefecerat.ita &fanitateGosfingulari pares
m^Ttraac- tP' , alij in templum ingredi dicuntur,om- facii. Non potuit Euangelifta grauioribus, illuftrio-
rint nque id auftores docent,Iofephus,Ambrofius,Eu- ribus,honorificentioribus verbis eorum fnitatem
Verf 13. thymius, Theophylatus. Itaque quordam opinio, declarare: hseretici tarnen noftri, qui non folm
p 4 Reg. quam Thcophylaftusre'citat,Euthymius etiam am- Euangelici, fed noui etiam Euangeliffce videri vo-
c p' ,7-9- plcclitur.duosidtemporis.Abiamj&Zachamfuiffe lunt, Euangeliftaenoncredunt. Nimis notus,acni- 18.
. ata .ij. ccrciotcS) qUi templo alternis feruirent vieibus, ne mis vulgatus eorum error eft, neminem in haevita Contra im-
probabilis quidem eft. Quo enim modo Zacharias, ver uftum effe, fed qui iufti in Scriptura vocantur, PutaVuam
device Abia?eflepoterat,fi oppofitas, autcerte di- aut ideo dici iulos,quod cum iufti non fnt,iufti ho- rum^lu*"
uerfas gerebant vices, alter alterifuccedontes. minibus videantur; autqud apud Dcumnonqui- tiam.
if. Et vxor eius de delibtts .] Vna ex mulieribus, dem iufti fint,fed pro iuftis habeantur,idque nullum
Elizabeth qU3e ex Aaron imrao facerdote genus ducebanr. obopusbonum, nullum ob meritum, fcdobfolam
ACaronbllaa Hoc etiam eodicit Lucas, vtdbceat, Ioannemnon fidem, qua,qux in nobis non eft, nobis tarnen im pu-
ratone di* folm ex ptre, vnde maxime nobilitas trahitur, fed tetur Chrifli iuftitia. Omnis eorum ratio eft, quod
citur. ex matre etiam i-pfa, claro , f cetdotalque fuiffe ge- opcribiis hominem iuftificari, fit totam obfruare
nerc,vt Ambrofius,& Euthymius obferuarunt. A0 legem : legem autem totam feruare,neminem poffe, u Lib. *;
q Lib. i.n f0lm (inquit Ambrofiusq) parentibus,fed etiam anta- quare nequeoperibus quemquam poffe iuftificari. lnlt. e.
Lueam. ioribusfantii foannis nobilitas propagatur, nonfaculati pete- Itaque ab operibusadfidcm,noftraadalienam iu- tek- i-
atefublimisfedreligionisfuccejfione venerabilis. Tales enm ftitiam , hoc eft, Chrifti, confugiendum effe, fi flui H * *"
maiores habere debuitpranuntius Cbrii,vt non repenti conce- effe vclimus. Caluinifta-
pm ,fed maioribus aeeeptam ,'fJr ipfiinfufam iurenatura Hxc enim alia non minus abfrda eorum hacrefis rum abfur-
predicarefidem Domini videretur adutntus. Quo autem eft, legemncbis Deo (vt Caluini u vtar verbo) legem
modo Elizabeth,cm ex genere effet Aaron.cognata mpoffibilem datam effe. Quapropter, cm xempla '"p^ffibi-
rVerCj. Beatxvirginiseffepotuerit, vt infrdicitur r,apud illis exliteris facris, qua: innumerafunt, produci- J^?-* Oc0
cap.1.17. ]yiatthiumf diiputauimu. Praetcrqum qud hxc mus, hominom qui iufti fuiffe perhibentur, ad hoc datamCfla
 45 CAP. t MANDATA DEI PSSIBl , $4
crroris,atqucimpudentisfusafylumfiig.unt,vtdi.
cant, iuftos aut apud homines,aut apud Deum, non Aqueeftadid, dequoagimus, ' magnoperenece- ....frL -2
?"
rium. Cyrillus ,& TheophylaciusSprjeceptaiudi- Leuic
quidemveri, fed imputarionediciiuftitise. Noshc ciil* iuftificatione* vocatasfuiiieputant., qud per Z Hoc *!
necdequiftione tota de iuftificatione, cuius alius illa,iufta peccantibus poena redderetur. Orgenes h, jj*Hero ,
eft magis opportunus locus, neque de alijs Scriptu- &Auguftinus 'j&Euthymius ceremonia lia price- jyjum t*
ra: teftimonijs , in quibui iufti homines appellantur; pu ita vocata, r itionem tarnen non redduntj Am- i Lib.i qu.
id de hoc vrio, in quo ver/amur , toco difputamus. brofius, & Beda tractantes hunc locum , omnia prae- in Exod.
Si tantm dixiflct Euangclifta fimpliciter, ac fine cepta,cuiufcumque generis eirenr,iuftificatioi.)csap- c-'i: -.
vlla adiuiicbone , fuiiTe iuftos, iniuriam profeto il- pcllari folita,quod in fcruanda iudiciorum avquitate K n Cora"
lis, vim EuangeliAae verbis faccrcmus, l non ver, cernerentur , ita'que officij efle iudicum. Proatur
propri faille iuftos, fed lob hominum opinione mihi, quod ad madatorum,8c iuftificationum diftin-
interpretaremur. ctioncm attinet, Origenis, & Auguftini fententia:
Nunc ver addit cautionem etiam non necefla qud ad rationemnominis,Theophylacius,ideiu-
Ante Do riam, ante Dtum, qua phrafi non fallax, & ibla homi- ftificationes dias, quod per eas homines iuftifica-
minum num opinione nixa; fed vcrj,folid.ique iuftitia figni- rentur.hanc cnim ille fententiam magis probat.
,u;m vim ficatur,Dciquifa!li non poteft,iudicio comprobata, Cur ergo, dicttquiipiam, non omnia mandata iu-
Script vt Orgenes a, Ambri fius b,Grcgoriuse, &Bcdad, ftificationesappellabtur? Facilis eft ratio,caercmo- *temo-"
ti habe. notaucrunt. Coram Domino ( inquit Grcgorius) [ nialia praecepta ad religionem , & Dei cultum perti- D,a la Prx"
. t.
oluearn. multomm rita dtSpltcet, qua ttum forts homimbtu placet, nebant, quo maxime homines iuftifkabantur, ideo "||'fcacc-
tn Com. Cauti nimis in laudem iuflurum ccmugum Zacbarit,0' pars precipua, qux nomine carebat, nomen accepit cS q
Lib. c EtojlJf, , - al Etuneelifladtclumefl: rant iui ambo ante gencrisj&hicpropriprceptaiuftificationesdiftx fine.
i Hoc lo- Deum. Hon enim fecura law efl, iuflos ante homines afparre, funt , cum omnia alia mandata iuftificationes vocari
. Qujn etiam quidam lftorumadnotauitnobihsapud poflent , quemadmodum apud Ioannem vocatas
eos hxrefurcha , ante Deum Hebrailinum eile *, fuifle diximus. Quicquid inter mandata,& iuftifica-
' '1? lipnc elol'im, id eft, propter Deum, quo tionesinterfit, inter quae Lucas aliquid ccrtdilcri-
verbo, non folm bona, iuf! que opera fignifican- minis efle indicar: & quacumque tandem de caula
tur, fed omni etiam ab illis humani affectus labes iuftiticationesappellcntur, Zacharias, & Llizabeth
excluditur. Zacharias vero, & Elizabeth,& bona fa- p praecepta omnia , iuftificationque, teftanteLuca
ciebant opera, & anteDeum, ideft, propter fblum feruabant Etquafi hoc ftis non effet, quod fuper
Deum faciebant, itavt nihil in eorum poffet atio- etiam erat, epitafimaddidit,./<r<pTe/4, ^, ita
nibus dcfiderari. vt nihil in illis efTet,quod poliet mrito rt prehendi.
* Hcbraifmum c(Tc ' 3b lifn* Me.ficat etiam. Quoautem hoc quod dieu,fine que>-ela, rercrri de- h
1' ''Jflb Hfei Aoomai, n-mo fane poteit ambigere, beat,non ftis conftat. Orgenes ',ad Deum rtfert,vt Sinc
quoi tarnen non figmficat femper, propter Deum, vtpatet fenfs fit, eos non folm apud homines, fed etiam I~ ^u ' I
ex iioc excmplo,Gcnef.io.9. 1 'Jflh VX ' 1 apud Deum fine querela fuiffe.id eft, non loJm ni- 1 Hem
.... .... g* ff* I, \ l
bu haialt tfaijd lifnt ai, ipfe fuit potens hilin illis fuiflequodhbminesofndcret, fed ne-
Tenator corara Domino, id til, infpiciente& vidente Do quequod Deum. Auguftinus ro,& i eda,& Theo- m Lib.i.de'
mino , id eti, ver, oon ptopter Deum, fed hunc Hebraif- phylatus , ad homines referunr. Vtrumque proba- grana Chr.
miim paulo polt Aufioriterum explicit v. i. bile eft , fed ego ad praeceptorum obferuationem caP +8 &
"Non contentus hac Euangclifta cautione, quafi probabilis referri pofle arbitror, vt fnfus fit, ade z^i-9^
Lutheranorum, & Caluiniltarum haerefim animo diligenter Dei mandata , iuftificationque eruae,
profpiceret, aliam adiecit, qua huius erroris funda- p vtnihil in eorum obferuationedefiderari, nihil ne-
mentum euertit. lncedentes, inquit, in omnibus manda- que apud homines,nec apud Deum reprehend pof-
,o. us ,& iufcAMnibus Dmtni. l3ifertiflimis, apcrtiili- fct.Scio Diuum Auguftinumnvetuftioribusau<o- n Epift.jf."
Mandata mis,luculcnti(fimis verbis tefta tur Lucas, Zachariam ribus Origene,& Ambrofio, nonnullis etiam po- & lib. t. de
Dei omnia g Elizabeth omnia legis mandata ferual'e, ideque fterioribus, vt Theophy ladlo.direntire, exiftimar- Pcc> mciiti*
Dtfaai'i Pe"bus etiam fuis fuile iuftos. I taque ha:retico- que propter illud Ioannis 0,fidixerimM,tuonmpecca- ^
pollunt. rum error , & erroris fundamentum his verbis labe- ttmmn babemiUy tpfi nos feducimus, C7~ yetius inmbit chrift.
H ,; ..i. faciatur. Adnotauit Caluinus princeps eorum inter- non efl, ic propter illud quodquotidie in ortione cap. i.
pres, hoc inter mandata Sc iuftificationes efle dicri- Dominica poftulamus t : Dimitte nobis debita noflra, o pif. r,
minis.qud tVOtO mitfuotb, irrkt mandata dicantur, etiam ZacViariam, & blizabetham non omni peccato ^1- */ -
quae ad mores pertinent, qualiafunt Decalogi . caruiffe. Sed conciliari cum alijs audtoribus facil l itz
V. II.
cepu: JinftvjMiTitvcro iuftificationes, quxadreli- poteft,non caruiffe quidem venialibuspeccariSjquae j;
gionis cultum, quales fuerunt in veteri lege caer- Auguftinus * quotidiana folet appellarei caruiffe Zacharias
monis. Quaecm 0pin cbukjm, quafi decreta voca- mortalibus,qu3Efoladciufto iniuftum hominena fa- & Eliza-
rentur , qud non iure natura: , fed Dei praefcripto, ciunt. Qui interpretatio non deludendi argumenti ^^j^-
decretqucconftarent;Scptuaginta interpretes vbi- cauinobisfida, idex ipfius Auguflini doftrina & ^, *
cumque id nomen inuenerunt, ItngiifdMmdhcdth- .fumptaeft. Probat in his locis,quos modo demon- p eccam * -
ns tranftulere. ftrauimus, exoratione Dominica Zachariam, & Eli- rucrmt.
Qu_c obfrilatio, etfi & infmis auftore,& ipii per zabeth peccatumaliquodhabuifle, quia ver dicere * L|br dc
fe non perpetuo vera eft; tamen fententiam in hac re poruerunt: Dimittt nobis debita noflra. Docetautem,in c*"em
noftram mirific confirmar. Voluit enim , fi lfta ob- compIuribuslocis4,peccataveniaha Dominica ora- qEpift.ioj;
r.ns hane fcruatio vera eft,Lucas fignificare,nullum fuifle prj- tionc dimitti. Intelligit ergo Zachariam, & Elizabe- H0m.i7.ee
I:'cm(iu. ceptum legis maximum,minimum,cuiufque generis tham venialia tantummodo habuifTc peccata. Docet 40. & alibi,
iAlt- . cfler,fiue naturali, fiue diuino inftitutum iure,quod rurfus idem Auguftinus t, iuftitiam non impedir, 1 ,n fcnr-
, * non illi diligenter obleruaffent. necanimam occidcre venialia peccata; fenfitigitur, *je
bltifica- - 6 , r ...
"ones funt ^1X1 PcrPetuo obieruationcm ilhm veram non Zachariam, & Elizabeth, cm venialia tantm pee $aDftis .u
botiaop;ra efle, quia, quamuiscmdepraeceptisagiturvetcris cata habuiflent, verc, proprique fuifle iuftos.
^mtntain Teftamenti, vt hoc in loco, vera fir; tameninnouo Pofui orthodoxam Sanorum patrum interpre
nootelta- videmus Ioannem e opera , acmcritafnciorum - ta tionem, quam fequiCatholicus lector debet. Ve
{I Juuei^T iuflificatienes appcllare. Qua rationefic vo- rum temperare mihi non poffum, quin abfurdifi-
t4f.j,.PitC" centur, neque inter vetercs auores conuenit,ne-
mas quadam haereticorum expofitionesopponairl,
Nn ij
 747 COMMENT. IN L V . 748
vtiudicet prdem Ietor;quid inter nos &illos,quid A cant bonum malum , & malum lotmm; & ponant lucem
inter noftras, & illorum interpretaciones interfit, tenebrat,& tenebras luctm.
Hasretico- certum habens fore, vtnemini eorum recitata verba 7. Et non trat eisfilmt.) Vidcri hoepoteftdictu non
"aTiihunc ^dem faciant,& multis autrifum, aut ftomach mo- neceflarium : fed ideo, vt opinor, dixit Euangelifta,
locum ex- ueant. Qui minime inter eos hunc locum torquet, vtdoceret, illam Elizabeth fterilitatem.dequa di-
pofitiones. Caluir^sipforummagiftereibistamenadhuncmo- cturuserat, non folm hominum opjnione, fed re
dum fcribit, A iufltficatwne fidtiprefictfeitur, yt opera im- etiam ipia probatam fuiiTe. Cum enim coniugati diu
pura alioqui,immutda,dimidiata,indigna DcicontpeUu {ne- fuilTent, liberofque habere cuperent, efque Deo
dum amare) iufiitix mptttentur. lui ergo Zacbaruts,<r Eli- enixis peterent preeibus, vt fignificatur infr % & ta- Veif ,,;
neabetb/ndDeus nonimputauerit eispeccatamam &[ms yi- men non haberent, certum erat argumentum fteri-
W laborabais Non potuit Lucas apertis teftan,opera litatis.
Zachariase Elizabeth , non folm munda, fed mita Eo quodeffet Elizabeth erilis , & ambo procejfifent in 1 9.
etiam fuiirc,acln&a,qumdicdo,eosfuiireiuftos, diebusfitis.] Duas redditeauias : alteram, curante Coi ant
atque in omnibus mandatis, & iuftificationibus Do- filios non habuiffent,quia Elizabeth fterilis erat : al- jjjjj?* non
mini inceiTiffc fine querela: Caluinus vero eorum j$ tcram, cur nequehabuiiTent ante, nec in pofterum * vttm'
opera non folm imperfecta , atque inchoata , fed habere poifet , qud praterqum quod ilia ftcrilis
etiam immunda fuiffe dicit. Non potuit Lucas cla- erat , ambo etiam ines eTent. Hoc enim eft proce- .
ris affit marejnullum eos peccatum habuie; qum dere in diebus luis , ex Hebrseorum idiomate "jib
dicendo, incejjffe in omnibus mandatts.&iuflificationibus halocb,i\xt Q>03 N13 boeiamimd. Sterilitatem au- dGen.il.
Dominifine querela: Caluinus dicit.fuis eos vitijs labo- tern Elizabeth tribuit, cm fortaiTe& Zacharias fte- i'-
raife. Quod fi infiftamus verbo , plus profeca eft, rilis effet , quia cm coniuges liberes fucipere non
qum vnum, aut alterum ctiam graue peccatum ha- poifunt, fterilitas in mulierem, non in virum cnfer-
Quos Lu- buiffe Laborare enim ahquo dicitur vitio,qui in il- ri folete. Itaqueobferuamusinliteris fcris, mulie- c Iud.13.
cas dicit iu- lud non femel,atit iterum,fed frequentiffim labitur. res quidem multas, virum ver nullum fterilem - |^
ftos.Calui- Iraqueperinde Caluinus loquitur, fi dicat,eos pellari, cm non minus viri, qum mulicres fteriles ",'""
nus vocat fuid'evitiofos,&,vtScriptura ciufmodihomines vo- eiTe foleant. Vcraque e fpedat eaua, vt maiorc rum, fcan
peccatorcs. C2ref0\ett pgecatores. Nihil autem Lucaetam contra- Ioannem miraculonatumapparcat, cmdiuina fa- mulitrem
riumdici potuit, affirmanti fuilfe iuftos,qumfuilTe ctum fit poteftate, quodduabus rebus, quarumal- confaii
peccatorcs. Nequedevenialibus Caluinus peccatis terutrafatis erat, fterilitate, & fenectute, impedita folet'
agit,qualianonnulla facile concederemus, Zacha- natura facer non poterat.
riam,& Ehzabetham habuifle, fed demortahbus Tm etiam, vt omnium in eum animi miraculo 40.'
agat neceiTe elt,vt qui nullum venialc peccat agno- excitati , attenti eTent, qu ficilis eius de Chrifto Ogomode
feit, noftrmque illam diftinctionem, qua peccato- teftimonium amplecterentur. Fuit etiam fortafle ^"jjjjT
rum alia mortalia, alia venialia efledicimus, impu- Euangeliftx animus,accepti beneficij,& gaudij Za- Dtn*piira
denter irridet. De vera iaftitia Lucas loquitur: de charia: , atque Elifabethx cauim declarare, qud ioannis
imputatione, aut acceptatione, ne mentitionem qui- vtrumque eo proculdubio maius fuit, qud & fenes, Chtifto te-
dem vllam facit : Caluinus ver, quam Lucas iufti_ & fteriles filium ffceperunt. Dm'nitus, inquit Beda,
tiam appellat,imputationem interpretatur:& fi,quic, &procuratum,yt prouetlx atatis, difique coniugif fruBupri- j"'^"," 1
quid fentiebat , aufus fuiifet prohteri , non alia tan uatis bannes parentibus nafe-retur , quatemts impinatoprolis Um
tm iplorum opera, fed illam ipfam mandatorum ortu,& ipfis domm gratius exifieret, & careros miraculiflu-
obiruationem, quam iuftitiam Lucas vocat , dixif- porfuturi prophet*pararetauditui. Denique pofuerunt emnes,
?7 fet fuiiTe peccatum. Hxc enim iftorum nouorum qui audierant, in cordefuo dicentes , Qisputas puer ifleeritl
Caluinus Euangdiftarum doctrina eft, cum lmma lmul im- Sic poeta Iuuencus f. fLib.i.bift.
xuifus pietate, infania,& impudentia coniunta. D Nfc fuit ifs [oboles iam tm-yergentibus anrns, luang.
Euange- Rurls ad hunc mod um a Caluinus fcribit : Jufli Gratius yt domm iam dfrantibus ejfet.
j^ n" ergo," irreprehenfibiles cenjentur, quoniam tota eorum yiu Adnotarunt Orgenes S,& Theophyladus h, fa*pe in g Hera.ri.'
a In batm. tejlatur, eos iuitU addickseffe, regnare indlts Deitimo- literis indtis intas muliercs fteriles reperiri vt In Genef-
rem, quoi quoddam tfi [aniittatti exemplar. Itaquenon intelligamus,nontamDeogratumefein procrean- ^ ^oc lo"
aliamlaudcm Caluinus Zacharias, & Elizabcthce tri- dis liberis, qum in bonis operibus agendis fertiles C0,
buit, qum qud defiderauerint Dei mandata fer- elfe mulieres. Mulleres
uare. Atqui Euangelifta non dcfideraiTe tantm,fed 8. Failum efl autem.] Accidit Hebraicc n* yaichi, fanft* eut
omnin feruaiTe , & cumulate quidem, hoc , fine cfa^tm efi. fteriles.
querela feruaiTe dicit, eque nimum tantm, fed Cm [acerdotio fungeretur.] * ijhh&nvMt. Rede ' Gen-,I! ,
etiam opera laudat. ^ vertit interpres, Cm [acerdotio fungeretur. Nec enim ^ j,*^
58. Qid autem magisLuca; verbis, menti'que repu- femperiacerdosfacerdotiofungebatur,fedcmilli i,.5o. '
Hzretico- gnans fingi potuit, qum quodahj quidam eiuidem exDauidisinftituto, vtfacrisoptarctur,forsobue- Iudicij.t.;
m .n alio- gregis interpretes dicunt Loqutur Lucm, inquit qui- niebat, vtdiximus . VerCf.
piernones d*m corum, de iuitiafidei,& imputatione: nam hac[oU In ordtneyicis[m-] In fu hebdomade, vt explica-
plane con- Att Deumfumusyer, fropn wfli. Et alius: Brant, tum eft '. 1 VerCj.'
criae D. inquit, tutfide, non operibus. Lucas de fide, deque im- nte Deum. ] In primo tabernculo, quod voca-
1-4. putatione iuftitiar, non modo non loquitur, fed nec batur Sanftura , quod , quia erat regione fecundi
cogitare quidem potuit, quia nouum iftorum fig- tabernacuh, quod vocabatur Sanctum fanftorum,
mentum elt , nondum per id tempus inuentum -, ifti vbi propter arcam tefiamenti qua; ibi erat,dieebatur
de fide, & imputation? interpretantur. Contr vero Dominus habitarc,coram Domino.aut ante Domi-
Lucas, de operibus difertiiiim loquitur, docens, num effe dicebatur.
quare iufti fuerint: Erant, 'mquk,iuiambo,inceden- Tres enim fuifle partes templi , nemoneicit,eam,' 4l;
tes in omnibus mandatis,ar iuflificatiombus Dominifine que- in qua populus conliftebat, quae aut templum nomi- Trestem-
rela : ifti belli doctores negant operibus fuiiTe m- ne totius,aut atrium populi vocabatur. Sanctum,aut ?li Hieto-
ftos.Sicifti gloriofi verbi Dei iactatores, verbum primumtabernaculum,vbiquotidiefacerdotesma- Colrmkial
Dei , fie S enpturam interpretantur, tamquam fi al- n, c vefperi thura incendebant m. Sandum fanfto- ^ Exd
Ifai. ca.;. bum nigrum, nigrum album interpretentur, & , vt rum,vbi erat arca Teftamti,& thuribulum aureum, 9. i3.
vexf.io. propheta de quibuflam fimilibus eorum dixit, di- quo femel tantm in anno fummus facerdos peraclo
 84? CAP. I. DE ZACHARIAS VISION. 8$
pris facrificio ingrediebatur, vt afperfo fnguine A dicunt) ingreffusAngclumcon^exhTef,nondixiflet
Exod.50. pQpulum expiaret . Vtrumque cabernaculum D. Euangeliftaingreflum, vtponeretincenfurrfed vt
10. ' ' Paulus defcnbit b. Primum ergo tabernaculum, aut in Sanda fandorum peradi icrificij fnguipem in-
Leeit i.t. quodincoerat,dicebatureflert'irv 'JSfyW Ado- fcrret,quod proprium fummi erarfcerdotis . Nam Eiod.50.
Quid fit ha, ante Dominum, propter earn, quam expofuimus, incenfum in Sando fandorum ctf ponebatur, non IO-
Domino"1 caukm e- Itaque facerdotes, qui illic facnficabanr, ponebatur, vt facrificium, fed vt nebula abernten* L0CU* *'
Ai Hcbr. coram Domino m iniitrare dicebantur. lum impleretur. Itaquenondixiflet Euai gelifta, id Hbr.'9.f.
9,x. o. Secundum confuetudinem facerdotif] r So quod minimum erat, eo pranci miffo, quod erat ma-
cExod 7. ''. Secundum confuetudinem facerdotalts admini- ximum, vttotum populum expiaret. Deinde quod
xi. Sc 19.4.. rationUm Qiiidam ha?c verba iungunt proxim fe- Angelus Zachariaapparuiffedicatur,ftans dextns
Leu qucnt:DU$> vtalludatur-ad Dauidisconftitutionem, altaris incenfi,1, altare autem incenfi non eratin fe- 1 Veif- ii.
& i. ft dequadixirousfuprd. Ideo Euangelibmnondi- cundo, fed in primo tabernculo, eque in Sando
tt.it. cere, fecundm kgem: fed fecundm confuetudinem, fandorum vllum erat altare, vt rede contra Diui
4j quodordo ille per vices minifbandi non lege, fed Auguftini fntentiam Lyranusprobat,&cxDkPau-
Quid inftituto hominum,cVconfuetudineconftaret. Pro-0 lo m colligitur. Haxmaiora funt argumenta, qum .?4
Vecf u' babilehocquidemeft:fednonvideo,curadea,qua illa, quibus hc opinionem Paulus Brugcnfis dedus + *
S ' paulo pft fequuntur: ft incenjum poneret, referri non lict audor refcllere conatur. Qua; quia ex verfu
prifint, vt non fit fenfus, exijffe fortem fecundm fequentiferducuntur, iliic refutabimus. , .
-confuetudinem facerdotij, fed fecundm facerdotij His rjdem argumentis eorum opinio refelli po- 4g.
confuetudincm,Zachariam incenfum pofuiffe.Con- teft,qui exiftimant, poft ordinem illum miniilrandi Summa
fuetudo autem ea,c rat lege fancita.vt mane,ac vefpe- inter icerdotes,Dauideconftitutum, nullum um- f-edos
Exod.jo. re in priori tabernculo thus adoleretur c. PolTunt mum facerdotem fuifle perpetuum,fed cum, cui for- fu" PerF**
j. . ac foi tafle etiammelis ad pnrcedentiartferrijVtfu- titocontigiffet, in fefto expiationis miriftrare, quo tUU''
perior verfiis his claudatur verbis, fenfque fit: Cm folodiein Sandum fandorum fumraus facerdos in- >-
facerdoticfungereturin ordinericisftante Deumfecundum grediebatur , pr totum eum annum fundum fuifle
confuetudinem jacerdotij, deinde fequatur,A>rff cxift. officio fummi facerdotis. Id enim ade fine tefti-
Sorte exijt, ytponeret incenjim.] Svfuom forte monio, & fine rationc dicitur, vt opus nonfitaut
defignatus e(i,vt jufliret, aut thus mcenderet. Quod non- tcftimonio, aut ratione refutare. Refellitur & ali-
nulli, non ad vllamfortitioncmreferunt, qua tunc rum quorumdam fententia, qui nullum fummum f-
fiida fuerit, fed ad iliam veterem, qua Dauid inter cerdotem cerium fuifle credunt, fed cum qui fua
viginti quatuor familias facerdotum miniftrandi vi- hebdomade facerdotis in templo fungeretur officio,
f iFaralip ces diftribuit'. His audor eft Beda. Alijad fbrtitio- fummum ca hebdomade fuifle facerdotem. Hoc
,4 7> nem fadam tunc, fiue plures fuerint fn-mi facerdo- enim non foliim fine vile Scripture tcftimonio, fine
tes, quorum de numero Zacharias effet, inter quos hiftoria vlla,cd triam contra Srripturam.contrque
jada fors , qui eo die inceniim pofiturus effet, in il- omnem hiftoriam fidum eft. Nam omnes fummos
lum inciderit, vt placet quibufdam: fiue fimplices facerdotes vfquead Romanorum tmpora, quibus
facerdotes plures, Summus vni.;; inter fimplices au- partim Iudaeorum ambitions , partim Romanorum
tem,qui ea hebdomade ex inftituto Dauidis templo tyrannide annui fadi funt n, perpetuos fuifl legi- n oin.n.'
miniftrabant, quis eorum eo die thus oblaturus ef- mus: nifi fiquando Reges ob aliquoddelidum,aut
fet, fit fada fonitio. ty ranni auaritia, vel gratia, alios fubftituerenf, alios
An Zacharias Summus facerdos fuerit paulo pft officio rcmouerent . . i.Mach.
Quahs h*e difputaturi ikmus;nunc tantm dico,magis mihi eo- > lngrefluswtemplum Domini.] la primum tabernacu- 4. 14. 19.

iura ruiuii. _ ._ . - 9 II v.u.. /.7.

gVeif.i. figmficat euameo tempore, quo manens m templo
fccrdotiofuBgebatu^fortitillirontigiflejVtante
Dominum poneret thura. Cm er im plurcs effent
eiufdem familia; facerdotes, qui, eadem hebdoma-
de, in templo facerdotio fungerentur, & non nifi
vnus adolere thus pofiet, eft vtro fimile, quod qui-
dam dicunt, & hocipfo indicatur loco, fortitione
inter ipfostranfigifolitum fuiffe,quis eorum id vno,
quis altero die, aut quis mnnc, quis vefperfadurus
effet. Ac videturEuangelifta non fine confilio fortis
mentionem fecifle , vt rem omnem diuinirus proui-
am.fadmquefignificaret.
4; Diputant interpretes hoc loco,an Zacharias fm-
Zacharias mus fuerit fcerdos.A veteresquidem pen omnes,
inkunmu fummum facerdotem fi ifleputart, Ambrcfius Be-
facerdos Strabus, Theophyladus b, Sc Diuus Augufti-
In Com nus i,&audtorScholaftcae,vtvocant,hftori*. Mihi
a hune lo- Lyrani videtur fententia probabilior, non furomum,
cam. fed vnum fuifle de multis facerdotem. eque enitn
iTra.in credibileeft, E uangeliftam, fi lbmmus facerdos fuif
7aB A9- fet) id fuifle filentio prxreriturum; cmtantoeum
ftudio videamus quoeumque poteft genere laudis,
Ioannis parentes cumulare. Ad quam laudem maxi-
m pertinebat eius patrem nen folm facerdotem,
fed fummum etiam facerdotem fuifle. Magna etiarh
argumenta Lyrani funt : qud , fi fmmus fcerdos
fuiflet, & in Sanda fandorum ( id enim audoresilli
lum appellatur. . 1- Paul14!
. Et omnis multitudepopuli erat oUnsforis hora incen,] ;
N on Jicebat populo in tabernaculum ingredi, fed in
prima templi parte confiftebat, quam tcmplum, aut
atrium populi vocatum fuifle diximus q. Voluit q yerf.
Euangclifta fignificare, folum fuifle Zachariam,ciim prxced]
illi Angelus apparuit, fed tarnen magnam hominum
multitudinem , qua?forisexpcftabatorans, appari-
tionis eius effedum vidiffe, mutum fciJict Zacha-
riam, vt totidtm teftibus pro baret hiftoriam.
Tria ex hoc loco argumenta fumunt, qui exifti- Zacban'ai
mant, Zachariam fummum fuifle facerdotem. Pri- ftmmus
mum eft quod fi hoc in fefto expiationis fadi m nen ^cerdos.
fuiflet, Zachariain Santafr.ftorum ingreflb,non
fuiffet tanta populi multitudoforis crans, enim
vero fimile eile fingulis diebus man , veperi
quotiesthus incenderetur, popul in templum con-
uenifle. Refpondeo magis mihi vero fimile videri, fi 47.
non omnem populum,accertaliquam eius partem Ratiane*
qui religiofioreseflent, conuenire illis horis,quibus 4uae Pro~
facrificium ficbat,in templum confueuifle.Alterum
eft, in Sandum fandorum Zachariam ingreffum vi- fummnra
deri, quandequidem, vtait Euangelifta, folus erat: fuifefacer-
nam plebs omnis foris erat orans. .Solus autem doteoirc-
fummus facerdos in Sanum fandorum fine vilo ciuntuI-
comit fine vlJo minifterio ingredicbatur r. De alijs r i_t0
autem facerdotibus, aut de furrmo ipfo fcerdote, , 7. * '
IN n iij
 851 COMMENT. IN L V . . 85i
cm in primum tabernaculum ingrediebantur,nihil Afibi ftrutm in yterocrili de fene patre,& de anicula maire. & ferm. ,
cau tum eiumodi erat.Verum id quidem cft,id fatis Et idem ipfi Dominns fecitfibi cat in yten virgin:! fine de ibais,
vfuconftar, populum, neintra primum quidem ta- bominepatre,quiprimumfecubominemfinepatre,<rmatre. Comp,
bernaculum ingredi potuifle.Poterant quidem cum Cur apparuerit in templo, Sc quidem in taberna- '^J"1
eo,qui facrificium offerebat, ingredi facerdotes alij, culo,quatuor probabiles radones reddi poflunt. Pri- & ^am
at que LeuitsB, fed vt Temper ngrederentur, neceiTe ma, vt magis cftaret, cum Domino milium fuifte, nem.
non erat,& cum thus incdebatur, erat etiam fuper- cm eo appareret loco,vbi Deus habitare dicebatur, p.
uacaneum, cm nullo inre tarn facili miniftro ficer- vbi arca Teftamenti regione erat , vnde diuina re- Ang-
dos indigeret. Quare non folm Zacharias in primo fpona reddebantur,qu nemo poterat.prter icer- " ^Jj*"
tabernculo folus efle potait , fed vero fimile etiam dotes penetrare. N etfi in primo apparuit taberna- rix ,/
eft,fihicnondiceretur, fuifle folum. Tertium eft culo, vbi altare erat incenfi, tarnen ita apparuit,vt ex roit.
qudpopulusoraretforis, quod facer folebat pro Sancb>fan<froium,&exipfaarcaTeftamti, quafi ex
fummi facerdotis incolumitate , quotiefeurnque in conlpeclu Dei, apud quem dicit ro fe aftare folitum, m Yf y]
Sanafancorumingrediebatur, nequidilli facris prodijfle videretur. Secunda,qud tune Zacharias
operanti aducri contingerctiquod eontingere foie- aptior fuerit ad excipiendam Angeli Jegationem, fa
re, quoties minus rit thura poneret, experimenta cris operans, colledo in Deum animo, & vacuo hu-
docuiflent.Fingamus, eam fuiiTe opinioncm populi, manarum rerum curis. Tertia,quod Zachariasicer-
qusmihi RabbinicatfbulaevideturefleimiliSjfed doseuet,&confentaneumrationi erat, vtnon quo-
fingamus tarnen eam fuifle vulgo fententiam,aninde uis loco,fedintemplo,quafi indomofua,& vbi Dei
efficitur non folitum , fi non pro ea, pro alijs tarnen refponi icerdotes excipiebt,hoc nuntium accipe-
rebus populum orare: quoties alij icerdotes in pri- ret.Quartam Ambrofius,&Bedarcddunt,qUod veri
mo tabernculo facra faciebant? icerdotis Chrifti nuntiaturus venirct aduentum.
. Apparutt autem ilk Angelus Domini.] oipbn mfus Adextrts.] Ambrofius,& Beda,curdextris Ange- '-
e. Qupd verbum Chryfoftomus hanc vim habere lus apparuerit, hancrationemreddunt, qudlaeta c.UI*<icb
thorn Putat> vtnon opinionemfignific> fed veritatem, nuntiaret; jc,inquit Beda, Angeltts Cr iritemplo,& fajjj
' lom quafi dicat Euangelifta, Zachariam non fibi vifum iuxtaaltare,& adextns apparet,qmayidelicett&verifacer- neto, "
h Homil videreangelum,iedreipvidiflc. Orgenes ver b dotis aduentum,r myenum facrificij ymuerfaUs,& cxle
in Luc. 3. fignificari eo verbo putat , rerum ipiritualium natu- doni gaudium prtdtcit. Eamdem rationem reddit Eu-
ram , quar quamuis prifentes fatpe fint , tarnen non, thymius. Quae e plus habet probabilitatis , qud
*8- mfifivelint.&quando velintj&quibus velint,vi- etiam videamus Angelos dios, qui poft Chrifti re-
xumfplri-" deantur, quafi dicat, oftendit fefe Zacharias Ange- furredionemmulicribus apparuerunt,addexteram
tualium lus,quidextrisaltarisrat,quamuispris,quiano- fepulchri partem apparuifl0. dMim.j;
^ualis. lebat, non videretur. Subtilis interpretatio, eadm- Altans incenfi.] Incenfi dixit, quia aliud erat altare, 51.
que vero fimilis , nifi Angelus c teftaretur i, vt filij vbi non incfiim, fed victims offerebtur, vt Theo- Cui
VC 19. ortum Zachariat annuntiaret, miflum Deo, vnde phylacbis,&Euthymiusadnotauert. Credoctiam 'ns
intelligere poiTumus, cum ibi ante non fuifle. Me- ego, non temer factum efle, vtnon alia parte aber- " '
lis D-Auguftinusl,& Ambrofius e fubitum Ange- naculi , qum iuxta altare Angelus appareret, id vt
* Ii aducntum3 often oncmque indica ri di cunt, ideo- oftcndcret.fc miflum Deo,cui eoin altari acrifica-
In Com. qu* non leguntjVifus eft, fed apparuit, vt vetus vertit batur. Piget veterum quorumdam hsreticorum fa-
interpres , qu cmad modura & alijs locis folet verte- bulam recenfere,qu ex apocrypho nefcio quo libro
re, cm delpiritualibusrebusagitur, namHebrxi Zacharis, dequo Athanafius in fynopfi mentionem
* non alio verbo apparere dicunt , qum videri facit, diecbant, Zachariam non angelum, fed mon-
irMJb.quam linguae proprietatem Grxc etiam ftr quodd afini vidifle, vt Epiphanius auc"tor eft. oHii.tr;
los l4ucntcs A poftoli funt imitad. Qua forma Zacha - D ta. Et turbatus e videtis,& timer irruit fnpef 53.
foima hu- riae Angelus apparueritjEuangelifta non dicit,id ex eum.] Naturale homini, conpefto Angelo etiam bo- Hom|ocs
Za- alijs fimilibus exemplis, quibus Angeli in ficris lite- no, timcre,vt Orgenes, Ambrofius, Beda hoc loco, AnSclls .
charixap- ris vifi dicuntur, facilis eft coniedura , humana vi- ic Chryfoftomus p monuerunt , & nos apud Mat- bu$
f Gen t ^um rmz 1 thaum < exemplis Scripture docuimus. Auxit ti- tur.
* " Sic Iegimus idem verbum in eadem fignificatione morem, quod fovifo Angelo moriturum puUrct, Vt P Apud D.
Dan ).4?. Genef.ii.i. inOD 1' 1 v*itr* m Euthymius interpretatur Ea enim erat Iudaeorum Thom'
?. A don i bitlon* ', Sc. vifus eft ei Dominus in opinio, noo folm, qui Dcum.fed ctiam, qui Angs ' "P-1*1
quercubus Mambrc. nolter , & appatuit ei Dominus ii> luminhacvitavideret, continuo moriturum, pro- 4i*
conualle Mambrc. tUr*Ub**, &*,, Vt COU r ixoi^
4>< Cur apparuerit,diibium non cftVoIuit Deus,vt ex ligitur ex lib. Iudicum f. Hunc vehementem mortis ie.
Cm Anget mifllone Angeli conftaret,Ioannem non humana,fed timorem duo ilia verba fignificant,7>'4f/?,&7- f Cap-.it;
lui Zacha- diuina virtute n fei tur um. Voluit Ionis,& Chrifti, morinuit fupereum. Non enim qualifeumque no ta ui * *
- quatenus fimilia humana diuinis efle poflunt, qum tmor, fed vehemens, & ramus, vthominem quo-
IU,t fimillim ortum, qum fimillimumeTeconccptum. dammodexanimet; qualis ille fuit, quo fe Daniel
Itaque Angelus ad Mariam, vt Chrifti ; Angelus ad 1 fimili Angeli confpeu affc&um fuifle dicit : Ego t Cap.ro l.
Zachariam,vt bannis cceptum annuntiet,ant prae- autem relitlus folus vidi rifionem grandem banc, & non re
mittitur : & idem quidem Angelus Gabriel,vt ex in- manfit in mcfortitudo,fed & fpecits immutMdein met
_ verf.19. r*ra dicendis manifeftum eft. lam *7/<^inquit Augu- & emarcui, nequehabm't quicquam virium.
h Seim.i. ^nus qi^'gl^ej^UZadarUfgterdotit&EU- rj. Ait autem ad eum Angelus , ne timeas Zacbari*.] u;
Ii. de m- ly&tiheri i Gabride, ide> oh iB Angel filmpromitti- Trememem, inquitBeda, Zachariam confortt Angelus, Difcrimen
C'u. tur, tquo ~Mari*natiuitai Domini nuntiaturfir quafi ex alt- quiaficut bumanafragilitatise, tjnritualu creatura vifio- 'ntcr -
quofimilts Domino pramittiturfiliusflerilanteium Virgi- neturbari: ita& angelic* benignitatise>pauentes de aife- gc,orum *
ms, nefcio quodmaius
:jj miraculum; ipf
a.ar..t:
natiuitate dedarans\
r> Bufuo
mortales
A ......mox blandiendo
f. n folari.
.. At contra
.. d/tmo- dzmo.n.um
appatltw-
i Homil. j. Simile quiddara Maximus Iulianus . Rurfus niaex e fenchatis , quos futprafentia termos fenferit, am ncs.
de loin, nafeitur Chriftus ex virgine, naicitur Ioannes cxfte- pliore femper hotrore coneutere , qui nulla melius ratione,
aptift. ^ rili. Ambo (nquit Auguftinus 1 ) mirabiliternaii.praco qtikm\fidefuperatur intrpida. Hipfum,quoddedifre
iLj^C*.<^*^'M^rB''<r<^w &,11&<- rentia boni, mali'que Angeli hominibus apparen- u In viu
^l^l^nK.DeenlifcrmSyde-virgineDominus^ipfe Dominus feeit tis,fcribit teda, Athanafius u, & Hieronymus *,& xin^Mar
 '5 CAP. i. DE VISONH ACHRLE.
Theophylahis tradiderunt. Pellit pris Zacharia A quod dicunt,credibile non efle facerdotem publicis
timorem Angelus,vt doeeat , e bonum , non malum votis.ac fcrificiis priuatas miicuifle preces, id i plu m
Angelum ellc,& propera, non aduer veil nuntia- mihi mag is in er cd i bile videtur. Nam fi Zacharias, vt
re,&,vtait Euthymius, vtpoffet Zacharias fedato maiorpareeorumauftorumputar,fummusacerdos
pris animo perciperc,qu* difturus ilii erat. erat,de fummo cerddte fcribitur >,Kullus homimmfit ^ ->
Qoniamexaudita efldeprecatio tua.] Reddit cauim, intabernaculo,quandofomifexfaiiluarHmigreduur,T>tro- ' '7
Qoam ora- quamobrem timere non debeat ; fed a:quo potius,ac g*tpro[e,g- pro demofua,&pro vnintrjo cetuljrael.Siiam-
tionem Za- \XO animo eTejEuthymius. Quam aiuem intclligat mus,vt ego exiftimo, iccrdos non erat , credtndum
Mol* " Angelus orationem,|rix ego q idem dubitarem,nifi eft.fi fummo facerdoti perlons fcilicct magis publi-
Lm die, magnos viderem auftores intire aliter , qum ego cae,& in fanto fantorum, vbi maxime de rebus pu-
i Lib.i. cjq. nullo du&us interprete fentirem. D. Auguftinus*, blicis, id tft, de vniueri populi expiatione ingreflui
tnang ci. Chryfoftomus b,Beda,Strabus,Theophylac~tus, Eu- femel inanno facerdos agebat, licebat priuatas pro
Ir bHom i.de thymius,non earn intelligi orationem volunt, qua fi- fe & pro domo fu preces fundere,nult magis pri-
mconv Dei ^ jco poftulabat, fed qua pro aducntu M;li>, " uato lacerdoti,& miniis publica, atque folemnia fa-
kam-iwhSe fMTO ppuli peccatis precabatur. Argumentis his era peragenti licuifle. Pntterqum qud neceife non
locum de vtuntur.Primm.qud credibile non fit facerdotem eft,vt in ipfo publico facrificio; fed aut ante, autpft
nitjoan. inter publica vota, priuatas mifcuifle preces Deinde pro fuis pnuatim rebus orauerit.
BaptiA. quod nulla iam Zacharia fpes eTet prolis fufeipien- Maiorem videtur habere vim, quod fecundo loco 6o'. ,
da*,cm & fterilem vxorem, & f:,camque, (enes efe diximus obiiei folere , omnem iam Zachariam fpem Zacharias
videret. Poftremo , qud ne affirmanti quidem An- abiecife prolis fufeipienda. Sed tarnen id ipfum faci- 'B^efe
gelo credideritjVt apparet c. l foluiair, fiue dicamus , quod quidam etiam inter- ^cpiendo '
cVerfi.
5* Siquibqua?rat,quomodcaui;redditiocumpra- prtes dicunt5non tunc,cm Angelus venit,fed mu- fed alias
Qaomodo cedentibus hxreat vari repondent. AlijtExaudita efl t ant cmnondum fpem omnem depouiTct, pro orauciat.
riafe red- er4iiotUj pro peccatis populi, & plus etiam tibi dabj- liberis fufeipiendis folitum orare, atque de ea ora-
^receden- 1^^ peteba,quia vxor tua Eliabcth pariet tibi tione Angelum loqui. Nec id abfurdum, aut inoli-
ubush- fihum. Ali j ,rx4udtucfl oratio tua, cuius fignumerit, tum videri debet: nam cum Angelus adCornelium
reit quod vxor tua Elibeth pariet tib filium , licut venit, dixitque ,Orationes tua,& elemofytuttux afcende-
cap.7.14 Iiias11 dixit, Propter hoc dabit Domimu ipfevobisfignw, runt in memoriam in conpettu Dei * , nec orabat , da- r ..4
tea yirgo concipiet, &pariet filitm, & yocabimnomen eiut bat eleemofynas, fed de praeteritis loquitur orationi-
Ew.Theophylatus hanc opinionem reciur.Alii bus: fiueoraiTe tunc, quamuisfpem omnem prolis
ixandita efl oratio tua, quia pro populi peccatis prcca- naturali lege fucipiendae abieciilet, quia fpem fulci- ,
baris;hreui enim polt tern pore, remittentunnam Eli piendxdiuinomiraculononabiecerat. Nam An
beth vxor tua pariet tibi filium, qui Chriftum oft- na ilia Samulis mater 1 ciim nondubitaret, fefteri- j
eloin.i.t. dat,.ic dicat, vceagmts Deijcceeptitollispeccata mundic: lern elTe,hauddubium , quin nullam iam fpem habe- %>'c'u
fHom.t.de ficChryioftomusf*, & Theophylaftusin Comment. retliberosnaturaliter procreandi : orabat tamen,&
Deiarara * ^aC ^ntentl* '' n'1^ qud muItorum,& tarnen enix,5c vehementer orabat,vt Heli facerdoti
ox^ra' grauiumauctorumeft, probabilitatisinuenio. Ne- ebria eifevidcretur: quia nimirum fiebat, non efle
O.'ini Au- que enim periuadere mihi po(Tum,fi Angelus de ora- apttd Daon impojfibUe omne rerlmmm ,&C vt ipi Cecinit", Inf 37-
oris. tione pro mittendo Mclh,prqueremittendis po Domimm mortificte , Crymficare , CT dtducere adinferos, * ReS'*
puli peccatis loqueretur, hanc rationem redditurum & reducen.
fuiffe, ttvxtrtudtlifdbtth pariet tibiium. Caufalem Quod autem Zacharias neaffirmanti quidem An-
r . ,ro iniU enim orationem elle non dubito, nam imore*He- d geI videtur credidifle,quomodointelligendumfic
apod He- braeorum pro enim , ponitur. Itaque parum apte ex infr difputa bimus Nunc tantm dicimus , non Verf.i t.
*. hocloco interpretes quidam argumentantur.non agi ideo non credidifle, quod de ei potentiadubita-
de oratione pro filio fufeipiendo, quod dicat ange- uerit.Namnequevirfanaustammalde Deofenti- ZchatM
lus,Vxor enim tua,fed,t vxtrtwt: re poterat,neque facerdos Abrahami, &Sane,alia- ur Jubita-
* Hcbratorum more | mam, id eil, &,poiturpro enim que fimilia in facris Uteris exempla nefeire. Sed ideo uert>
Gen.14.18. Kim ***#*m , &ipf noncredidit,quacertusnonerat,an ille,quem vide-
factrdosbeoaltiffimonolter, Erar enim facerdos Deialrirti- bat, verusac bonus Angelus , & Deomifliis eflet.
mi. Sed huius Hebrrorum phrafeos crebra fit in hoc opere Argumentum , qud volens illi Angelus fidemfice- y>rr
m en rio, vt videbimus re,refpondeat ?tSojum Gabriel ,qtafio ante DeHmJ?
,gk- Etveroqis credit Angelum de oratidne pro ad- tniffiaJum loejuiad te,& bactibi euangeli^are.
Oratio fuit uentuMeflaf,autpropeccatorumremiIione,n6pr Et Elizabeth pariet tibilimn.] Exte, etiamfi Sc
pro filio filio obtinendo loqui , cm de Chnfti aduentu , de- i fenex,illa & ienex,& ilerilis fit:aaut/'',quiatu
im perra n- queremiffionepeccatorum neverbumquidfaciat; Deo poftulafti. Cum Angelus Zachare vxorem
inloannever, qui nouo erat miraculo naciturus, nomine appellat Elizabeth, indicat,fe Angelum efle
orationem totamiuam,Iegationemq; cimat? Nam quifingulorum etiam hominum nouerit nomina. Iones cur
tVeif.17. quod dicit gyttipfepracedet in IfiritU,& virtu Etvocabisnomeneiuloannem.] Non blum praedilio Deo fie
te E/t>,obiter dicit,8tita prorfus,vt raanifeftum appa- hxceft , fed etiam praeceptio nominis imponendii nominatus
reat.nondelbanne propter Chriftum/eddeChriito vol ui t enim Deus , eum qui Chriftum monftraturus
agere propter Ioannem.Habeo etiam huius ntetiae erat.ita vocari, vtipfius nomine non iolmcollatum Nrajnit
egregium auftorem Ambrofium k/Narinquit, medio- parentibus beneficium , data i Iii Spiritus find i dona, ;0(
bin hone
locum. cremHntte]Dei,dare iberos propagatores generis.fueeeonis quoadhucabvteromatrisfiiaimpletts fledicitur: habet ali-
baredes zegelacobduodecim fliomm generation^ gaudere. fed etiam gratia omnibus per Chriftum oblata mor quid my lt.;
* fit ms datur .Zacbaru exauditur : Diuinum igitur talibus fignificaretur, vtferibit Beda ,Ioannes enim rI,.^ ^
fezdundi-
usliberoi mttnusfatcunttasejtparientis. Opinor,dubiumnon efle, jjnv iochanam Hebraic, graticfumfignircat Ioanncm
Di munus quin fenferit Ambrofius earn Zacharia: precationem Habet femper myfterium aliquod in littetis fa- c 7.
et quam Angelus exauditam efle dicit, non illamfuifle, cris, aut mutatio veterif nominis, autnoui anticipa- rVerf. j.
a . * qua pro Chrifti aduentu,aut pro populi peccatis,fed ta poficio,vt Chriftus 4,& Ambrofius infr,& Beda f, fIn hbc lo~
a eumenos1 *^am Pro obtinendo filio precabatur. diflerit. Habenthoc, inquit Ambrofius, mrita fan- ^m San"v
<-t \n e- . i ,r I ! ctis vins i
eontrari* t argumenta illa , qua? ab aliis auftoribusaff- Horum, ftaDeonomenacciptant. btclaab, Ijraeldtcuur, rjconomi-
f:ntenriar. runtur,parum mihi videntur habere pond cris. Nam vidit. Sic Dominus noerleftu nomtnattis et juimpoti*.*
Nn ij
 8tf COMMENT. INMARC j. 856
Mteqaam natus\ cui non Angelus, fed Vater nomen impofuit. A &apud hunc Euangeliftam in frhm, Inter ndiosmulie- mcap.7.is,
Qui autem ij fuennt,qui antequam nafccrcntur, no- rum non furrexit maiorloanneBapttfla.verumtimcn Ori- n "0B4.
a qq. m menacceperint.Hieronymus*, Impeifedi Audorb, genes n.Ambrofius'. Brda, Ttaophyladus, Euthy-
5"cn- Albinusc, Eucherius d exponit. Innou, inquit, Tea- mius priorem fenfumfequuntur.
ein Gen tnent%praier Saiuatorem , fdumlegimus Baptiam loannem: Et vinum &ceramnonbiiet.']Theophyliftus Antio- jCc'*
q. . in inveteriquatuorfuntjfaac,lfmaelamud,& has ,qm oriu chenus 0 ficerarn,potum eTe dicit, confedum ex da- fi"^
Luc. yideanturiuniores ee,quam nomine. Habuit eiambcloan- ylis.Sed latius pateteiusnominisfignificatio:quic- fit^uodei
nes cum Chrio commune,vt antequamnafceretur,nomenilli i quidenim inebriare potum folet,ab Hebrads "O lnnes
Deo,Angelo deferenteyclareture,led in iis omnibus audo- fdxcbar Grsecis,'! vocatur,vt Hieronymus ver- Don !"bt
Gen*' m ribus librariorum vitio pro Samuele, S am fon feri- tit p,& Beda atque Euthymiusi exponit Idque apte
Euchetii ptuseft. inhunc locum cadit : voluit enim Angelus dicere p lCUi0j
locust eme- ja.. Et eritgaudium tibi,& exidtatio,& multi in natiuitatt loannem Temper fobrium , Temper caftum , femper nn.< '
<latus- etus gaudebunt.] Quafi dicat,adferet non folm priua- prudentem futurum effc,quod eque vinum, neque 1 Rfg ' 'f-
tum,atque domeiticum tibi,fed etiam publicum om- quiequam aliud, quod inebriare poffet, effet bibitu- 1Hoc loco-
ni populo gaudium. Priuatum quidem tibi, &quia rus. Quot autem genera potusint, quae inebriandi
tamdiu optatus, expetitulquenafeetur filius,& filius vimhabeant,huiusnon eft loci doecre, fi quis id de
is, qui Chriftum mundi faluatorem digito demon- iderat,Plinium ' legat. f Lib.i ^.e.
ftret.Hoc enini eft.rit tibigaudium,<3" exultatio. Declai at Angelus his verbis , quomod Joannes, j* & 4*
fi. Quibus verbis duobus,fignificatur,Zachariam plus quemadmodum dixerat, magnus coram Domine futurus fu 'U|-
Ioannes \xx\ilx capturum effe, quod talis fibi filius natus fue- fit.non folm quia ipiritu fai ctoab vteromatrisfu biquet "
liain ft "^"^"1 vulgari, c vfitato filij ortu cepilfct , quo erat impler.dus.fcd etiam, quia vinum,& ficer bibi- t
iium quo non deeuiffet vtique facerdotem , & grandem natu turus non erat. I ecetenim \ (inquitBeda) cqlei gra- loando,
modo attu- nem exultare. Proptere gaudio exultationem ad- tidmancipai.factdiillecebris cafligari, neevine, in qnoefllu moiomi-
iunxit, quadaetitia geftientis hominiseft. Publicum xuria,iniplerieum,quimuoSpmtusfantiidederatimp^.f^l^"
ver,quod tantustoti populo propheta in rebus tarn Vndecoigitur,non folm bonis nos operibus iufti-
aflidis miffus fucrit,vt Beda &Euthymius interpre- ficari,cm gtatos nos Dco reddant , fed ctiam, quod
tantur. Tacit hoc ad amplificandam magniiudinem haeierici maxime ncgan,kiunia,& ciborum,potuq; Icunium.
beneficij,vt qui nafeiturus erat films, non priuatam deledum magni elleapud Deum meriri, cm loan- ^J
mod.vt al) iolent , parentibus , & cognatis:fed pu- nes h-c tttam de caufa, qud vinum , & ficeram -'
blicam etiam omni populo U titiam fitallaturus. biberit , magnus fuifie cram Domino dicatyr. Omnes ton'i apd
Qijpd hiretici putaot, nos hunc locum de populo pbrroNazara, quiquefinguhri fueruntfanditate, .
xtit a'pe- et'am Chriftiano interpretan : quafi iubeamur . die vinodicunturabftinuine,vTSamfonf,&Rechabitt. f *
blica h.fe- Ioannisnataligauderemalignfaciurr. Nameifiad Et Spiriuij'anclo replebitur.]K~p\c dicuntur Spiritu Q^iT-
fto D.Ioan- nosaliquandoaecommodamus, non ignoramus ta- fandomScripturisfacris, non omnes, quibus etiam (ituu*
niscontra mcrj) denobis noneffediftum itaquenon vtimur lar-iterSpiritusdatur.fed quibus itadatur,vtredun- oinSai.
dcf-udCtnt tam4uam tcftimonio,fed tamqu exemplo,vt quern- dare etiam foris in aliquod fignum videatur , vt in- Pra" <t
admodum totus ille Iud torum populusnato olim fr '.Hocigitur loco Ioannes non folm,quia in vte- ca*tBr;
Ioannc litatus eft , ita nos eius natalem diem agentes ro matm faniftificatusfuit , fed multo etiam magis, " ^
la-temur. Nequcalienum facris iiteriseft, non pu- qui ) itafaneb'ficatus, vrfex menfium infans venien- tc4t>iiM
blica modoltitia,lcd lautioribus etiam conuiusfe- temad fe Chriftum nfmtem &feoirt,dc exultatio- .^.j.^.
f i lib.c.8. ftosdies3gere,vtex Efdra-intelligimus:f, inquit, ncdemonftrauerit,S Spiritu repletus dicitur. *? i7.&
,0- comedi!epifiiuia,Crbitbitemulium, &mittite partes iis,qui slbvteromatris [ 1 I'erperam harreticoJum inter- \^9' ,
' 1 n i- a . 1 1 r r <~ e- Ioann ab
in- d ebus non fr/cparaueruntjim,qmajatictusdt s Domxtn ejt. At mul- prs expomt , ab tnfanUaJua , quah non m po vtere, vtero .
fcilis bu- ti,inquiunt,inebriantur.Nonidillisdolet, fed qud fed poftqua'm ex vtero exiit, Spiritu iano repletus trisfandifi-
tiora con. debito Sanctos honore colimus,fed quia fc id colre D fucrit.Manifefturn enim eft Angelum.quod futurum caros.
ra hrreti- fingunt,nos etiam illis credere fingamus , refoondea- erat,vt lomnesin vtero Chriftum demonftraret,in-
dun 1 mufque accommodate ad ipforum mores. Nscnos, d;carc voluifl.-, atque banc vim habetilla partcula, x
tUuul- neque illi ebrietatem probamus, fed hoc inter nos.& <ti//w,quafidicat,anteqnam ex vtero exeat, cm ad- ? & j 4"
illos dilht,quod nos inebriamur fortaffisaliquando. hue in vtero erit, quemadmodum omnes veteres in- y Epift. i\,
fed Snelos tarnen caft, pique veneramur :illi8c terpretesexponunt,Ongenesx,& Cyprianusy, - ft7i.
inebrianturfi<quentiilim, &fantos non honore, rillusHie. ofolymiranusz, Ambrofius, Maximu$a, 2Catb.).
cdcontumeliis,conuitiique profequuntur. Chryioftomus , & Audor imperfedi, &Iuuencus '" j^ '
Multis,inquit,fuperftitionibuseodiepopulusvti- poeta' hunc locum redd en.
Suictltitir- tur.Nccfiiperftitionc.fi qua fortalfis inter rudiflimos claufum quem Spiritus ifis Hon>it.
nein in fe- homines eit,approbamus.id non recipimus iftos fu- Vi[ceribus matris complebit nwr ine claro. n 'oan,
Ho D.Ioan pCrftiti011is iudices, qui harefim fidcm,fid fupcrfti- 16. Et multosfilmum ljrael conuertet.] Multos,non om- ' Lib,t
bus?t~ tionem vocant. NosChrifiianumpopulum grauiil- nesdixit quia multi,Sc ibas prxfertim,& Pharifxi,de d"*"t'0J
gScrm.de mis D.Bernardi docemus verbis s : Verum id quidem, Chrifto illi teftificanu credere nolucrunt , infr d,& ecap..f
nat loan. wuhiinnatiuitateeuugAudent sO" t>aganitipfis \yt audiui- apud Mattharum ,&Marcumf. fcap.11 ji-
Bipi't. mmJj>tae>0'folcnis.Hlicelebrant,quodtgHorantfednontta ^ "jld Dominum Deum ipforum.] Ad Chriftum , quem f;
h lurcis debuaantCbtiiani.Kmcyiefoar ,p/s in bac hannis Bapti- oftendit quemque prardicauit. VndeChnfti diuini- Cb^ftl^",j
quo$rpiga- dtiatimtategaudent,fedytwadenatiuitate,no(Uvanitate. tas manifcftprr bitut , quemadmodum Cyrillus S, "fc"( 0-'
nosvocat. 15- Et enim magnus coram Domino.] Caufam reddit, Beda,Strabus, & buthymiusex hoc loco probarunt. (tendirar.
quam paulo ante expofuimus .pubheigaudij Coram Loqui enim de Chrifto Angelum,ex verfu fequenti gm b de
Domino dixit, aut vt fignificaret ver magnum futu- perfpicuum eft. reda fide
1* Verf.* rum effe, non folaapud homines finditatisopinionc 17. Etipfepwedet ante ilium.] Ante Dominum Deum t^J
Hebraif- ficut dc eius parentibus dixcrat', aut vald magnum iplorum , vtdixerath,ideft,anteChrirtum. Ante i^lji,
rr.u coram futurum, vt Hebraica fit phrafis, qua coram Domino Chriftum enim prarceffit, eiufque prx'curibr fuit . Mar.1.1.
Domino, magnas dicitur, qui maximusefhilcut dicitur Ncm- Itaqucrcd,vtdiximus,cx hoc loco probatur.Chri- 6i-
d. quo fu- brodK-^4/er/;/C'ro<yr;corrfwI)e/'e,ideft,robu- ftum cfle Deum. loann.qoo
'* n 10 ft'ft111115- Conuenit cum hac fecunda interpretado- s}iritu,Cryirtute Elia: ] Non corpore, fed fpiritu, moAo
I c*p.n. ne,qud Chriftus de Ioanne dixit apudMauhum Sc virtutc fimilis Elia; , Virtutem autem vocat , non vUroceEU

 SS7 CAP. I. COLLOQ. ZACHARIiE CVM ANG. 8;8
poteftatere faciendi miracula.quia Ioanncs,vt loan- y tioribus Iudsisaccipi,fed pro iis, qui tempore,de
icap.io. nesaItcrEuangeliftateitatur^gww<//w/foV,fcd quoProphcta loquebatur, viui citent, quafidieat:
eif.4i. virtutem dicit, au tomnemgenerahtervirtutem,& Comma corfatmm adfilios ,& corliorum.adpatres, (fie
fanctitatem, autanimifortitudinenv, &in corripien- cnim ProphetadicitJ id eft, patres, & filios inter fe
dis vitiis feueritatem, qua propria quadani ratione diifidentes conciliabit. Diflidercautem patres & fi-
fimili fuit Elias, lios inter i, indicat , non olim moribus , fed mult
a. Dubium vtrum de pretrito , an de futuro Eliae maxime religione, dum aliam patcr,aliam filius reli-
De quo fpiritu loquatur,hoc el,an fignificerjoannem talem gionem fcquitur.conciliari autem, dum doti , qua;
^"- futurum eile,qualis,dum viueret Elias, fuit; an qua- vera fit religio, cam,& patres pariter, & filij comple- -
e-dus fis>ct,m venerit ante fecundum Chrifti aducntum,fu- ctuntur.Quemadmodum patres, & filij vfque ad ca-
bHom'4. turus eft Orgenes b,Ambrofiusc,deprxterito inter- pitales aliquando inimicitias pro religione diflen-
ciaCom. pretantur Gregorius verod,&Euthymius e,& D. tiant, &pugnent,noftra nos hoc tempore mala do-
dHom7. Auguftinusfdefuturo. Dominusleus Cbrifltts , inquit cuerunt:qucmautcm admodum concilicntur , quia
'"" loco Auguftinus,</''r,* venit,& ipje Joannes Baptifia: Elias, Sc Ioannes , non habemus , magis aeftimarc ani-
fTraft +.C Cannes autrm interrogates . fiefe ttnfejfus eft Eliam non efe, poflumus,qum re ipfa experiri.
ia loan. ' quomodo ne Cbriflum efe. tytiqucficut verum amfeffus eft, At non difidebant Judxi , cum Ioannes venit , de 7t]
Chriflumfemmejfe.ficverumconjfejfujeft.nequc Eliamfeejfe. religione. Maxime vero difidebanf.tres enim per id Cum I.an-
Quomodo ergo comparabimus dia praconis cum dttiis iudi- te m pus lud oeorum fectas fuifle , Phafifaorum , Sad- * nJ
eis i. -dbfit,yt ptxco menttatur,'. ocenim loquitur,quo i audit ducaeorunijEflenorum Iofephus o auor eft, & Epi- reli^on/
iudice.Qiare erg Ule/um[um tliat^CrDomimtsjnfe eft diasl phanius, & Philaftrius pures etiam connumerant. diflidebanr.
Quidineo Domeaus lefusibriflus prxgmare voluitfuturum Ioannes verb quantum in jpfofuit.ad vnamomnes Lib 13.
aduentum(mm,(jr hoc d' cere, quia in iiritu tlia erat Ioan- religionem, ad vnum omnes tranftulit Saluatorem Aer.cap.j.
ttesM quod eratUannes ad pnmum aduentum ,bocerit ilias Chriftum, quern dgito demonftrauit , & peccau
adfecundum aduentum.yidctuT DAuguftinusipiritum mundiablaturum eTc clara voce docuit; idem Elias
hoc loco , non Spiritum ilium fanftum, quo loa- ante fecundum eius aduentum, facturus eft : nam &
nes in vtero repletus fuiflc dicitur , fed officium pre- tunc magnam futuram efic inter homines de religio^
conis Chrifti, & vocationem appellare qucmadmo- nediOcnfioncm Chriftusinfi dicit p. Verumtamcn,ft pcap.iS .
dum cm dicit Chri&us , Nefritis cui:<sft>iritus cis , in- lius hominis veniensputts inuenietfidem in ter "?
cap " 5$ f"g id cft,non intelligitis vocuionem veftram. Quae Et incrdulos ad prudentiam iuftorum.] Non aflentior
s,Spitini$ interpretado mihi vald placet.Beda vero, & Theo- . iis,quiexiiiimant ; hoc fecundum merebrumapud
-" phyl. devtroque Eliae interpretantur aduentu. Lucam fecundo illi apud Prophetam membro re
tiene fumi- Jnquit Beda,' ifirim, & irtute Elia prxcedere did- fpondere,dr corda (Hierum adpatres,mm apud Prophe-
m' tr,quiacnt lepritcoyenturiiudicis ,ita cpracofaBus e tam,membra illa,etfi verbisduo,re tarnen ipfa,atque
J{fJemptoris. Vnde & emuerfationeprorjus millima ambe fententia vnum funt.Quod Angelus intelligens prio-
defertafecuti}victufrugi, ycfiituinculti,cinBufuntdefcBi. ri cententus membro, quo tota fententia dcclaraba-
KAmboJ\egis,&l\eginaye\amam tolerant. Vide qua; de tur,fccundumpneterraifit, atqueeius loco, verbo-
..14 hac re feripfimus jpud Mattharum k. rum Prophetaecxplicationempofuit. Explicatioau-
&17.10.11. Vt conuertas corda pattum infilios.] Vcrbafnt Mala- tem ha;c eft , er incrdulos adprudentiam iuflorum , id eft,
chia;i. Qua: ideo mihi videtur Angelus vfurpaTe,vt ad fidem,adreIigionem erum,qui melius de fide,ae
1-'- doceret Ioannem eum efcfuturum,quemP ropheta religione fentiunt. Fidem enim prudentiam vocauir, Fidcm vo
yante faci Domini venturumdixerat. Qinmquam cmincredulitatieamoppona^ficutiblet feriptura, tpruden
*^'*' harcapud Prophetam verba nondeioannc.fcd ven- D cosqui iufti, fidles funt, fapientes,aut prudentes tlua>^c\u.
turo Elia propriintelliguntur.Qui hand dubico- appellare. Eiusrei,quia innmera excmplaponi pof-
demfenfu, quo apud prophetam intclligenda funt; funt,nullum ponam.
nifiqud ad aliam perfonamaecommodantur. ?arare Domino plcbemperfeBam.] t'roi/uinu kucI? * Notraedi-
. Vcruntamen quis corum verborum apud Mala- >g.7urx*vu<r/Mvoi/tparare Domino (id eft,vt paret) popu- tio G rarer
Qaioam chiamfenfusfit, decodiibitatur. Omnis verineo lum prarparatum. Nofter interpres videtur, vt qui- Pr*Pn'~
finrPatres Verfaturquaeft!0,vtintelligatur,qui patres, qui rilij damadiiotaruntjlegiirexiiTjifTy^riicpfr/fM^id eft, tur*
apud Mala. appCl]entur, & q uid fit , aliorum ad alios corda con- idoneum, aptum, atque maturum ad Chrifti docbina'm
!i'im'fi- wertere. Patres igitur, quidam veteresaulores, Pa- fufeipiendam. Acfenfus profed eft melior. Nam
j. " triarchasintelligunt; Filios recentiores Iuda-os, qui parare Deo populum praparatum ,aut tautolgica,
long ab eorum moribus , fanclitatquedegeneraf- autminscertc- concinna,& apta oratio eft.
fent:ideoque infenfi illis anriq ui patres eftent; recon- His paucis verbis totum loannis officium declara- .7*."
eiliari autem eis, hoc eft, ipforum ad illos corda- con- tu^quodincoconfifteba^vtadruieipiend perfide Tot.um ^
uerti , cum slia; exemplo , dcfti inque filii refpice- Chriftum.animos hominum excmplo,pra:dicatione, *nu^S
lMal.4.tf. rent.Sic Hieronymus1, & Auguftinus'",&Beda,cri- baptifmo pra;pararet, id eft, aptos efficeret,& quafi f,t. -
m Lib.10. ^ens jn jlunc jocum. Alij Patres omnes ludaEOs,Filios ferendum Chrifto agrum prolcinderet^c nouaret,
itamute chriftum, & Aportlos vocariputant, ad quos& vt elcganti meraphora expreffit poeta Iuuencus4: qLib.i.E-
Elias in fecundo, &c Ioannes m primo aduentu, lu- flebemque nouabit. uang.hift.
daorum effent corda conuerfiiri. Adhuneferemo- Cum autem diciti'r Ioannes, plebem perfedam
dum Euthymius. Alij Patres Iudxos,qui priiis voca- paraturus , nemo fnfum eTe putet, paraturum ple-
ti,id eft.nati funt; Filios Gentilesappellari,vt Theo- bem,quae ante perfecta cflTet,fed paraturum plebem
. doritus". Alijcorpatrisadfilium,ideft,DeiPatris perfectam, id eft. perfectam eftecurum. Qnamuis,
ia4.c.Mai. ad Deum Filiumconuertendum,fignificari, fingula- tam facile fortafllshoceft,vtnon fecerimusadmo-
rem cnim Hebraic numerum legi , non quqd Pater nendo operapretium. Chg
Filio iratus effet , fed qud Elias , Ioannque eTent 18. e dixit Zacharias ad jngelum , -vnde htefeiam.] t^7'
effecturi , vt Pater Fium dlligere cognofeeretur. Indicat le non crederc,nififignumvideat,quodmul- AnZacha-
Hanc etiam interpretationem D-Auguftinus eodem tos alios virosfanetos feciflelegimuSjAbrahamum ', rias P;
70 locoadhibet. v &Gedeonemf. d6
Pattes & fi- Malim dicere", Patres , & Filios non metaphoric Duplex hic quasftio', an peccauerit Zacharias ? & ^1" 0 03

liihic pro- hoclocojvel pro Chrifto, vel pro Apoitolis,vel
...1 pro quare peccauerit ?, Peccaflequidem,
n :j r
omnes confen- 6_'
1 Libr.50.
priefum- ju<jis,>& Gcntilibus,, vel pro venilioribus,& recen- tiuntauctores, Auguftinust,Beda, 3c Thcophyla: ^om. 44.
 859 COMMENT. IN LV 8o
a Verf. m. dus,& ex verbis Angeli colligitur*. Et ecctemtacens, A te , qua contradicendo peccaurat.
" non poteris lojut vjque in diem , quo hacfiant ,proeoquod Egoenimfumfenex,CvxermeaproCelfitindiebusfuis] 77.
mncrcdidtfli verbis mets. Si fola fpectaremus verba, di- Duas dubirationis fuae caufas afvrt , de quibus K CurZacha-
ceremus & Abrahamum , & Gcdeonem, &nifi no$ diftum eft. Opponit autem Angel ditis, naturales "** j.^?"
>ietas prohiberct,Bcatam etiamVuginem peccauif- caufas qui cum Angelo , am tamquam cum homine oppofueriu
e : quia verbis omnesaut Hfdem.aut milibus'vfi auttamquamcum Angelo, qui non diuina, fed natu- yerf.7.
funt : fed Deus qui non tantm verba forisaudit.fed rali virtute filium fibi polliccrctur , loquebatur. Si-
cor etiam , peccati , verborumque fontem intuetur, mile quiddam Abrhamus ',Angelo filium pollicenti 1 Gen 17.
iudicauitZachariam pecauilTcalios non peccauifle. refpondit , Vutafne centenario najceturplins , & Sarano-
bHoro.44. Siyerba attendamuJ, inquit Auguftinus b,/>W<<moor- Mgenariapa>et>c$an,n,qu*rifit occulte dicens,poftquam m Ge
didertmt Zacharias, & Trtaria : fed ties verb* yalcmns audi- cn[enui ,& dominus meus yetulus e , vluptati ope- '
re. BeuspoteflO" arda interrogare. Intelligmus carijfmi, ram dabo ? Sed Zacharias quidem , & Sara pecca-
quoniam Zacharias ,quando ait : Per quidtogno\cam hof-ego ucrunt , Angeli teftimonio ; Abrahamiis eo ipio,
enim jum fenex,rvxormeaprogre]fiorinatebus]uis,dejf>e- qudabAngelo reprehenfus non eft, non peccafle
rando dtxit,non inquirendo : Irtan* verb , quando e contta *it: g creditur , vt fupr ex Auguftino probauimus. Quqd
Quomodofiet iud,quia vium non cognojco ? inquirendo Ji d\c\\,Vroce\fitindiebus\uis, lupr" Hcbraifmum deda- n Verf- 7.
xit,non dejperando. rauimus.
74. Hinc fecunda foluitur quftio , quare peccauerit, 19. Ego fum Gabriel.] Quia videbat Angelus , Za-
Quak Z- nempe incredulitate, Quia non credidifltjnquit,verbis chariamlibi non credere, quod non litis ab eo cog- q^jj
chaar fuit $ed hanc iplm incredulitatem ,alij mams , alij nitus eiTetjexperfona.exauftoritate.ex officio fuo h- iud^oium
Aneelo'n minus peccatum fuifle putant , Caluinus', qui ne- dem facir. Dicit, fe Archangebm efTeGabritlem, il- tutor,
crefontis. minem (nctum , qui neminem iuftum elfe vellct, lumicilicet,quipopuli Iud^orumcuram gererefo-
c In hatm. qumagisZacharix fanftitatcmminuat, dicit, eum Kbat, & frequenter ad eum mitti", qumagisilli 0 Dan.g.^.
Caluinj ca- dc)ei potentia dulsitafie, qu.ifi f eerenon poffct,vt tamquam procuratorigentis, tutorquecredendum & 9m%Xi
icrfus* Za ^ eX iene fimul^Sc fterili cotiiugc liberos tollerct. erat. Ideo fortaflisille, non alius ad Zachariam mif-
chanarare- Sedquis.nifi Caluinus, credat , virum fanclurn , & fuseft,quod IoannisortusadRempublicam Iudaro-
fcllitur. dolum dubitauifTe,an Deus id pofletfacere, quod rummaxim pertinerct. Quare & ad Beatam Virgi- Cur Ga
ne Caluinus quidem, qui omnipotcntiamDeode- nem idem pofteamiflus eftpublicam populi falu- bridadZa-
trahit, facer poTe dubitaTet Lcgcratprofe& Za- tern nuntiaturus p,& fpetabat hoc ipfum ad Ioannis cbariam &
charias,atquecredebat,Abrahamoin extrema ipfius, laudem,YtquiChrifti Angelus^qoemadmodumMa- m",^urpne
vxorifqueiemperantfterilis fensutenatumfuif- lachiasvocat, nafcebatur,abcodem,quoChriftus, |'^'^
d Gen.zt.i. fe filium d. Melius alij , non ideo peccafle,fcd qud Angelo nuntiaretur,vt B.Auguftinus<adnotauit.Au- tS
feneftutem(uam,vxoriiquefterilitatem,nonDeipo- &orilitcm ruimdechnt,ctmdichjQwao ante Deum, q Hom.44
tentiam confiderauerit; contra quam Abrahamum id eft, vnus ex hisfum, quiDeominiftrrefolent. 8cm.io.
jRom 4.19. fecifTe laudans cribit D. Paulus e, Et noninrmatus Hoc enim fignificat phrafis Hebraica * MW 3S dc^antls-
e infide, confiderauit corpus fuum emortuum , cmfer bhamodlipbnt ADONAi,ftarcantc Dominum,qua
centum effet annorum, <r emortuamvuluamSarA. Sic Eu- Euangelifta vuseft,quiaolentrui,quiminiftrant,
thymius. ante dominos ftareintenti,ac parati,vt Ii quid domi-
7y. Caeterm hoc ipfum crimen Zachari exifti- nusiuflerit.exequanturr. rTob.iiif,1
Zacharias mo tribuetldum, cum pofimushunc locum minore * Hebraic* huius phrafis exemplumefl Genef. 18.11. Iob.i.tf.fc'
peccauit, eiuscu]painterpretari:itaquepodiiscrcdodcAnge- KSTi imy MTJ v*br*hm hhenu 1.1.
it lo,an verus e(Tet,& an Dco miuus,dubita(re,vt ver- hh.mt*hth*, o u . & Abraham adhuc ipfe ftans - D.7.io.
crediiiem, . ' , .fr. J ram Domino , noitcr , Abraham adhuc ilabat coram 1 Hom.in
eum qui pfa relpondcntis Angeh fignificant Et rejpondens Domino Euang.j,.
lo4uebatur Angelus dixit ei, Eg[um cabnel , qui ao ante Deum ColligitexhoclocoGregoriusf.Gabrielemvnum 79.'
eile Ange- mJ)usfHm ltqu a te, <T baeubv euangetearc , & S , Et ecce D cffe de primj$ nge,s } quod etfi dcQ mcrnb crcdi_ Gabnd .
f verf fW tMtn5F "rqd credtdttverbnmets. Non dixit, Wf> d aJ traaandum negotium maximum om- fr* "
g Vcrf.w. verbis Dei quod dicere debebat, fi Deo Zacharias niuro.vcrofimilefit Archangelum,ideft,Principem nu* an fit
non crcdidifTet, cum eum Angelus aceufaret, vellet- aliqucm Angelorum miiTum elfe; tarnen id hver-
quequm maxim ejus peccatum exaggerare.fed ba non probant, quia phrafis .vtdiximus, Hebraica
xxirpro eo quod noncredtdit verbis mets , non ergo pee- tantum flgnificat mitilrarc,quod omnibus Angelis
cauit,obucict mihi ahquis , cura non deberet temer commune eft. 0mnes enim adminiramii Ibiritusfunt,
crcdere,verum e(Te Angelum.Nque emm.quod po- yt fcribit D Paulus t> Colli^it ctiam Gregorius,& t ad Hebt,
h a.Cor.n. ftca' D. Paulus h dixit , ignorabat , [olere [e Satanam %n Bcdaj 0> cius recitans verba ,idmque ant docuerat 1 4.
,4k ft ca Anbtlum lucis y & 4uod bannes 1 nm omni Athanafiu, aut quifquis eft auftor , Angelos eriam, u ' Com-
utput . fptuiacdendumejjcfedprobandos fptritus vtrwnexDeo cmadnosmittuntur, Deo prsfentesafliftere: quia x Q^lt *
fint. Refpondeo , m hoc ipfo aliquam fuxTe culpara, dicit Angelus^/ Gabriel^ ao ame Deum.-Qnod ' cl dum
qud Angelo tam apert fefe oftendcnti , & tot hgna etfi verum eft} quia vt idem ait Gregerius , fiar- micluntur
pra: fe ferenti legations fuae ,_non facil cred.dent, cwn{criptus efijtngelicus sjiritus .furnmus tarnen ipfe[piri- adnos Deo
fed loHg tarnen!
Dco.aut Angelo,

Zacharias
vnale fuit tam feuere longa infantia punitus efievideatur, vt
pecestum. indcum magni peccati magna poena credatur , non
id magnitudo peccati fecit , fed quod non folm
in poenam , fed multo magis in fignurn , & argumen-
tum veritatis mutus faftus fit. Cum enim fignum
petenti Zacharias Angelus daturus effet, prudenter
illud dedit, quod & ad leuandam peenam, & ad
faciendam fidem ptifllmum erat : quia & in fe ipb
Zacharias experiebatur , Sc ea experiebatur par-
Quin contrarium videturfign ,
gCiue dicitur.quafi confpeftuDei veniendo difeef-
ferjt, Nam etfi vbique Deuseft,tameneomodo,quo
cj Angeli dicuntur aififtere, id eft, vt eft in folio Rex
fedcns.inflodiciturefle ccelo, vnde,ciim Angeli
difcedunt,non aififtere,ftdmitti dicuntur. Quare
j0b> fcribit,venijfediequadatnfilios Dei,id eft, Angelos, : cap i.u
q-etijfecoram illo , quafi pris, cm in legatione miifi
vcrfarenturjcoramillonoaftarent.
 861 CAP..COLtOQ. ZACHARIj CVM AN G. .
St mijfu) fum loqm dite, &hc tibi eudngeli^dre.^h. nem pernee, quam comminatus erat, quod fibi non
DecUratoffiaumfuum,&legationemexponit.Pro- credidilTet.videquxdiftafuntiuprh. hVif.ilj
Hib.t 14.priumenim Angcli officium eft , mitti. f^uia.1omnes Qu* implebuntur tempore fuo.] ,Cm tempu illud
Officiumddmmirjtoriifunt nritus , in mimeriummijfi, proptereos, Vcnerit,quod praefiniui, ideft, poft neuem menis,
prscifuum 5' btreutem cdpimit fdlutis. Hinc & Drnen acee- quibus folentmulieres vterum geftare.Simile excm
"Sclorum pic, vt Angelus, id eft' nuntius appcJhretur, qued plum eft illud , Secundum hoctempus yenidm,& era Sara i Genef.it.
b .34. Vtllt GrCfOtmi , , jedoctincmenefi. fitius. 10. Rom.
in Eoang. /rfi'i , inquit, ' gelosfuos sfiritus, & minirosfuos ignem Cur tempus poenar,& tern pus illud circumcifionii
: ?f.io,.}. 1 yrentem' infantil, potis, quam vllum aliud , Zacharias pra-fi- cur boe
Et-hac tibi cuangelttytre.] Hoc tibi bonum nuntium xum fuerit,qua:ftio eft loco non aliena. Faftus fuerat tpus po-
afierre. Captt Angelus beneuolentiam, vt hdem fa- mutusjurduque Zacharias, non tantm in pcenara, n* potms.
ciat , & tacit Zacharias incredulitarem exprobrat. fed magis etiam , vt dixirnus,in fienum. Non debuit a,i"ipi*fi-
- * v- *um fucrit.
Retinuitincerpres craecum euangeliz.mdi verbum, autemfignum durare , nifi quoad res, cuius fignum
non iolm, qud verbo vno Latino exprima non erat, eueniret. Et quia non tantm predixerat An-
poTet, fed etiam fortaflis , vc indicarct , hoc primum gelus , fore vt Zacharia? filius nafeeretur, fed prarce-
fuiffe 'exordium Euangelij, vbi ea primmvoxab perat etiam illiivtloannem vocaret,rautusvfque>ad
Angelo effet vf ta. Nam crfi , quod Angelus Za- circumeifionem , nominifqueimpofitionem,quaciri
chariar nuntiabatjEuangelium proprinon erat,pro- circumeifione fiebat,.pater manet ,& implere manu
cemium tarnen erat Euangelij. fiacogitur, quod pris Angelo nunciante credere
20. Eteccetmtacens t&novpoterishqui.] Oftenditre noluerat. Portulans enim pugillaremlcripfit, 24
Suangeli j Angelus auftoritatem fuam,dum oiutumZacha- e nomen ews %.
fttmuni riam reddit.Nam etfi id Dei virtute factum eft,tamc z. Erat plebs expe&dns Zdchdridm.] Extra tabernacu-
Angelus tamquam Dei legatus, Sc loquitur, &facit. lum, vbi dixerat! , multitudinem populi fonsoran- IVerCIo,
mien. Duo autemfaciteadem opera,punit Zacharias incre- tern conftitiffe Apparet Zachariam aliquanto tem-
dulitatem, & petenti datijgnum, quo credere coga- pore cum Angelo collocutufn; fiquidemplcbs tan-
tur.Eademrcs& fupplieiura,& bcneficiumfuitjlup- tam eius nioram mirabatur , neque omnia fortaffe
R cadem phcium peecantis , beneficium precantis. Ddtfirmen, verba.qua? inter Angelum,& Zachariam vitro citr-
baiefici mqitftei)miodrogAtur,ytipndijCi(UndoloCHtuseftyidm que diftafunt , Euangelifta receniiic Itaquemaior
cfoppliei tdeendo credere difcdt. Videtur autem 7>| (,/ forfran mora fuit , quam breue iftud colloquium,
tffltZacha- tteens, 8ctitn roteris lotjui,3\it, vtGrosce eft, %* ^ quod hcrcccnfetur,requirere videbat u.
fjui 4@- 7 ,eris tdtens , Gr loquendt itnpotens. 1$. Etfuclum e , vt implen funt dies officii eius.] Otto
Theophybftus pro videturlegilfe**>poViur- dies quibus finguli per vices fcerdotes fcerdotali
dir ;iic enim interpretatur, Zachariam non modo in templo officio fungebantur,vtdocuimus,r. Hire nVetf.j.
mutum, fed etiam furdum factum eifc. In qua etiam intclligitur, aliquot diebus antcquam Zacharias of
dm Com. fententiaeft Ambrofius, &Euthymtus d. Idqueex ficium fuum expleret , Angelum illi apparuiTe , ne
Vcrf.tf. his ' haud du bit proba tur. hmwbdnt inqui : , 'aus, que propterea quodurdus, muiuque fi<5tuseTet,
eptem yellet yocarieum. Si enim furdus non erat , quid ab officio difeeffiffe. Egregium dorumentum, non Sicetdotes
opus erat innucre, id eft, non voce,edfignis eum in deber facerdotes,incidentibus rebus aduerfs, mu- nun debeat
terrogare? Ita enim videmuseTe natura comparat, nusdeferere. 1 ^ incidenri.
vtqui muti iunt,fint & iidem furdi.Itaque Grfci eo- 24. Poli nos Mtem Jies.~\ Paueis poft diebui. Hos 5
Ii. Scfwdum,Si
- ** mutum, appellant,
if 1 adutrfis c^
Zahinas dem nomine, xa^if, vt dies vocat Euangelifta t illos de quibus locutus fue- $
fnrdiu & vocabulo vno duaram inter fe rerum coniAionem q rat,id eft, ofto illos , quibus in templo Zacharias mi- feiere,
nucusfuit dclarent Idem etiam Euangelifta infrfquem hic niftraucrat.
fVerfn. - 1 - _ J-
Angelus vocat na>7rrru,tdcentem, id eft, mutum, kav Et occultdbdtft mevbus quinqu.] Quamobcaufm .
appelkt:quod & furdum,et mutum fignificat. Qua- fefe Elizabeth praegnans occultauerit , varias di- Cur EHfi*
quam noftra lcftio tautolgica non erit,fi intelliga- uerfisauftoribuscaufaredduntur. Quidam pudore
mus, plus eile, non pofe loqui, qumtacere, cm fecife putant,qud iamenexconcepiTct,licutSa- feciltaue-
multi taceant, qui fi vellent, loqui pofTent. Quales ranrifiTedicitur,cmb Angelo audiuiffet,fe filium rit. 3
no! tra ztate Antuerpia: , Pictauis , & Lugduni non- habituram. Sic Orgenes e,Ambrofius, Beda,Theo- n Gen.ig.
n; los nouimus, qui cm pofTent , muks tarnen per phylaftus.c Euthymius. Repugnare huicenten- IO-
annoslocuti nonelfent. Significatergo Angelus, Za tiaevidetur, quodaliam ipfi Elizabeth caufm paf- ^mi,",
chariam non huiufmodi hominibus futurum- fimi- ferre videatur : Qw<< fiefecit mihi Dominus in diebus, p y^f fat
lem.inuitum enim non volentem taciturum efTe. quibus refiexit duferre opprobrium meum inter homines. '~
CaiZJCha Quam ob renVhac potiffimum poena Zacharias af- Sed ad hoc ipfum Ambrofius , & da refpondenr.
feftus fuerit,curiofum non eft qua?rere, cum creden- "Mrito , inquiunt , etidm fdntld Eli^beth erubejeebdt
fotJus'k.dnmfit Id faftum non etfeWatioM, & rationem - gdtidm , etfi non cognofceret odptm. * concepude
M. dum it, id uctum no ^J^^^ t hmms mufAtficr^e) U-
ntelhgcre ficlocu^

S Hoc le
aos,tdCetprophctd. -Nififdllor,inyne yoxtttius pleins obmu~ perinde eft ac fi diet , rifuime Dominus expofuit;
tuit , quid in vno lotus dd Dominum pet uoyjem , populus lo~ itamefterilitatisprobro liberauit, vtimemperantiq scrro 7>
quebdtur. Ceffdtiofacrorum , &fil ntium prophetarum, tdCi- obiecerit infamiar,' quafi annoia iam anus rci con de tempore
rurmtdfprop'-etdi&tdciturnitdjfdcerdotisefi.bfihilb&t, iugali operam dederim. Colligunt ex hoc loco Contincn -
& alium fuifTeinfumJ& hoc indicari myftcrium Be Origenes, & Ambrofius, &, vt videtur, Augufti- tlaluga
da dilfimilem affcrt caufam,>f^V/iWi^Cvtille nus antequam Angelus ad Zachariam veniret, il- ^^?
ait) locutus fuerdt : tacendo difceret credere. Optim om lum , & Eliabeth mutuo confnfu communi , & fcrUan p0-
nium Theophylaftus, tiiu-ms J tr J1to 7Ctk i , ii coniugalithoroabftinuiffe. enim de eau: cru- teil.
(tien x.nr , (1- , if fdj/ j$j -u^v. < Jiv^t-mx buifTeElifabetham, quod cmant maritithoro 84
Kapi vfiryf i oi*>mv,mtrito dutem hdeduo > dffus feiunfta aliquanto tempore vixifTet, in extrema fe- ^*
eyvtneque dudiret,necUqucretur,ndmyt tiSobedrfns contenu neftute.ineitata libdine ad nuptiarum opera rediif- tum
ndturfurd tdte,yt dutem contradicens tdciturnitdtt. fevidereturt . fem occul-
?roeo,qud noncredidifii yerbis meis.] Reddjt ratio- Cur racnfibus quinqu non pluribus non - tauerit.
 86$ COMMENT. IN LVC 864
cioribusfefeoecuhiueritjCrcclendum non eft vacare a propagatione Chriftus nafciturus effet; itaquealie-
cauia Cauffam ver hcOrigenes,Beda,Euthymius, nos Chrifto fui (Te vifos,qui pofteritatem non habe-
& Theophylaus fuiffe cxiftimant,qudpolt quin- rent, quail nihil ad futuriM;fiagenerationemcon-
tum exatum menfem,virgoMaria concepilet,quafi tulilTent. Alij , inter alias ill i populo Deo datas be
tune deeritpudorecencepiffe an, cinn concepiTe nedietiones, vnarn illam fuifle , vt in eo nulla fterilis
ctiam virginem vidit. Eo hoc eft probabilius, qud millier reperirctur, vt pauloant ex facra Scriptura
ipfi B.Virgo,!ictcognataeiuseffet,menfeiamexto hcitauimus. Qiiare,expertem diuinazbnedidionis, E*o.if.
em nefeierit concepiffe,vt ' perfpicu eft.Monftra-
aExod.T. uiteTgo &alienam quodammodo populo Dei habitamfuif- p'
Chriftus Ioanncm,Ioannemonftrandus femulierem.quseftcriliseffet. '7*'
Quidam hxreticorum interpres dubitaTe Elii- Veram ego caulm fuiffe arbitror, qud fterilitas st.
8r- bethdicitdeAngeli promiffione, ideo non auimf alicuius & quidem grauis peccati poena eff videre- Cut iteril,
Hzreticus tamquam grauidam gerere: ne fi i opinio fvfelliffcr, tur,qud re ipi ludan experirentur, earn ob cauim tas |;
intcrpres
dr B.Eliza, ridicula fieret : quoad fexto iam menfe ita vterus in- fa;pe Daim mulieres,ftcriles facer. Concluferat Domi- 1^*^
bcch quid tumuitjVt neque ipi, alij qui vidrent, dubitare nus vuluam domus Mimelech propter Saram yxo-
lent at. poffent,effepragnantem. Sed ifti ex uo (blent inge- rem^Abrdbt '. Itaque videmus clamare Prophetam , i .
nio homines etiam ants incrdulos iudicare, qui- Dd eis Domine. od ddbis eis\dd eis vultumfine liberts, Cr
busprima fidei regula eft , non nifi qui aut vident, arentiasOmnes netjiiitid eorum in galgal , quia Ai exo- Kfeec f.
aut volunt,credere.Quomodo ~ ' dubitare poterat,qu f s hdbui eos propter mdlitidm adinuentie/mm eorum^de domo
quintum iam menfem , grauidum fentiebat vterum, eiicidm eos'.non adddmjpt diligdm eos Itaque pro eo-
quasmaritum.propterea qud dubitauerat, furdum, dem fere habebatur,fterilem eiTe mulierem,& alicu
mutumque videbat? qua: deniquedicebatrftr/rof ius graui peccati eam efle. Ita etiam mihividetur
mthi Dominus , agnofeens nimirum , Dei fe benehcio GregoriusNyffenus'fentirc. ! > lHomil.de
concepiffe ? Inter homines autem dixiTe videtur Elifabeth,quia s^aChti-
2 c. Quia fie fecit mihi Dominus.] Vt fterilis firnul, cm culpa non fubeffct, a pud Deum fterilitas igno- tlnatwi-
anuiqueconeiperem, quod, qui audierit, rid ebit,& miniofanon erat. Quin, vtnotauimus"1 , omnes rere (;7,
incredibile putabat. muliei es,qu in facris Uteris fterilcs numerantur,fuc-
S6. In diebus ,quibus reifexit Deus.] Tandem m Deo re fanc"tiiTima:)SaraJRcbecca,Rachel, Anna Samuelis
Rcfpicere placuit.cmque ego minime cogita bam.Indicat rem mater, & mater Sarnfonisn,quemadmodum fupra' n Iudicij
Deum^uid totam diuina prouidentiaprauerque hominum opi- Theophyliftus&Origenes'obferuauerunt. *
fit. nionemfuircfiaam.RefpexifTefeDeumdicit,He- Inmtnft dutem fexto.] Ab eo tempore, quo Za- J
braico* genere loquendi.quafi priusauerfus,atque charix Angelus apparueratp , vel quo conceperat ytAu
alienatus fefuiffet : tunc reconciliatus effet , non Elifabeth 4,vtEuthymiusinterpretatur.Irenanis vi- q Vcrf14.
qud ver, aut pris auerfus , aut tunc reconciliatus deturlegiffe, in ipfoautem tempore.Ambrofius ve- 1 Lib.j.cap.
fuerit,fed qud ant, quafi offenfus effet, liberos fibi rbf, eodem tempore, quafi ambo G rice legerint -
non daret,tunc,quafi reconciliatus,dederit.Refpice- lu -ni < nsuf. Exprimit Euangelifta temporis cir- ^inCm-
re enim nos dicitur Deus, quoties aliquid in nos c6- cumftantiam , non folm ad conciliandam fidem hi-
fert beneficij, quoties benignus , & fauorabilis nobis ftoriat.qua cofemper habetur probabilior,qu o pia
eft b. Poteft etiam hoc loco fignificare , idem quod, res temporum,locorum,rerum, peronarum circum-
b VtPfaL
87.1*. dignatus eft , vt infr , Quid refpexit humilitdtem dncillx ftantia: notantunfcd, vt declararet.quanto tempore
Vetf.48. fux, id eft, tanto honore humilcm ancillamfuam di Ioanncs Chrifto ma ior effet natu, quantque inter-
gnatus eft,& d, Qupnidm re/pexifii humilitdtem medm tfal- uallo, qui priceffurus praedicando erat , nacendo
dPfal.jy.i udfli deneceffitdtibus dnimdm medm , id eft , dignatus es pra:ceffifTet. Simul etiam vtoftenderet, nonnifilex
me.quamuis abiectum,& iacentem erigere. menfium fuiffe Ioannem, cm venientem ad fe Do
* Hoc Hebtaifrao Scriptura vtitut Gen 4.4. XWV VWy minum fcnfit,& exultationedemonftrauit, vtdiflu-
v*f<bhh Adonai tl Htbtlvcil D ruseftt. enim parafeeue cft futura narrationis. c Vf.4t.
minchato.&c tefpexit Dominus ad Abel Sc ad muera eius Parat ctiam auditorem ad id , quod Angelus dicet
H<braif- ^.uferte opprobrium meum inier homines.] B^efpexitdu- infr ".Aliasetiam nott Euangelifta circumftantias, Verf.ii.
mus ferre, dixit phrafi Hebraica* VOhritnrdablebdffirj vt D.Bcrnardus" obferuauit. dclaojibus
8r. id e,refpexit dd duferendum^utremouendum. Latin di- Quare fexto menle Angelus ad Mariam miffus fue- B.yirginjs.
Quirn pro- ceremus,adicoranimumad tollendum opprobrium rit, putandum non eft , quamuis caui nos lateat fe
broiaopul
b: i tos fte meum. Hinc apparer, probrofam apud Iudxos fteri- rnere faum cffe.Strabus ex Hieronymo, 8c D.Tho -
rilitas fue- litatem fuiffe, vt legimus in fcriptura e , vbi cm Ra mas ex Beda cribunt, fignificatumeffe,menicillo
rit. chel peperiiet, dixit, dbflulit Deus opprobrium meum. fexto, Chriftumfexta mundi state nafci. Neicioan
. \ Gencf.jo. Quamqua m duo teftimonia , alterum Exodi f , alte- tantifueritidfcire.Si humanamfeqiiamurconie<5tu- gj.
rum Deuteronomij s , qu.r in eam fententiam citari ram,quaealiquando in rebus etiam diuinisad verum Cur
ducit : caufa hzc mihi videtur fuiffe , qud voluerit An"
gcap.7.14. (olent, alieno infu citantur. Non enim praeccptum
ilhc/ed promiffum eft. Deus;Chriftum& Ioannem Dominum &fcruum, |^puS
* Hie Hcbraifmus fatiscxprelTuseit.Genef^e 17. {j^-^fdemptorem & teftem , paris fere setatiseffe, vthac
TDnb V2H T ^^a'^',",''il*e^',' *'"'- etiam re fimileseffent: fed debuitloannes nacendo
hdjrtchih mihbdl rf(b,Sc fultentauitmanum patris fui au- prsecedere, quem praceffurus erat praedicando. De-
ferre feu adaufcrendam eam defuper caput. Noter.&apprc- buit in vtero conclufum,in vtero ipfeconclufus , in
hcDfam manum patris leuateconatus eft decapite Ephraim. fansinfantem pris, quam vir virum inlordanede-
Caulm quamobrem dedecus haberetur.'non ean- monftrare, Dcbuitmiraculo conceptus maiori con-
dem omnes auctorcs reddunt. D.Ambrofhoc loco, cepti Chrifti miraculo fidem facer, ideo (ex men
caulm fuiffe dicit,qud puderet mulieres, quae non fium fpatio pricedit , quo tempore ncque tarn par-
alia decau(,qum pariendi,nuberevidebantur,non uuserat, vt ignoraretureffe conceptus , neque tam
parre, pudor e enim (inquit ille) fotminis\nuptidrum magnus, vt fenfum habere pofferationis videretur.
prtmid non hdbere,quibus bacfild cutfa nubendi. Eiith. ve AdhuncfermodumAthanafiusy. -n orat
ro ex hominum vitio earn opinionem natam putat, 7rl:J)us tfi Angelus Gabriel d Deo. ] Idem Angelus e Deipan
qud Iudazi nimis carnales effent , ideque ignomi- quiadZachariarn miffus fuerat. Vide fupr z. Dili- 2 Vcrf.u.
niofum cxiftimarerit , carere li beris. Sunt qui dicant, gentcr hoc Lucs narrt , omnibus peronarum , lo-
idcirco ignominioium id fuiffe, qud ciuspopuli corum, tcmporumcircumiantiisdcclaratis, vtdo-
ceat,
 8y CAP.. DE ANNVNCIAT. DOMINICA.1 ' S66
ceat, rem toMmdiuinitu^faftamfuKTc, ideo, & An- .} gfyt, Hebraico verbo repondet t 9t.
gelum.quimilfiis fuerat, & Gabrielsm, id ell.vnum [cbalomla. Paxtibi, qua phrafi Hebraic loquentcm Melius
cprirais.& Deo mifTumfuifldicir; nonfuo venife Angclum vfumfuife,eredendum eft. Itaque uper- ne
alib.j c. nominc,It ena?us',Augiiftinusb,Grcgoriu$c, Dama- uacancum arbitrorillam eflcquarftionem, quam hoc dicaiur
b'srrai8 ^ *>^erIjar^u$l1* loco quidam mouent,vtrum,quod apud Grarcos cft, yfue , an
jeten. htciuitatem GaltU* cm omen Nazareth.] Vbi Maria, ^se^melius Latin , an ^/ vertatur. Vtroque Saine.
(. .& lofephhabitabant. Vide quardmmus apud Mat- cnim verbo & Hebraicum -hzxhv fclulomlecba, &
<j (am. thxumc. Grarcum ^tptisexprmiiriir.IubetMariam Angc-
deAffwf. MVirginemtleSJnnfatamytTo.] Qiirinhunc verfura ]us %?~ gandere,latari,non rimere,bono animo efTe,
a Hol' de diciPotcrantdl1T"is apud Maitnanimr',, . hocenim eft lb a^tfchalom Uch , vtoftendat.febo^
lauJ. virg. *> bi"grefus adearn Angelus.] IndicatMariamve- num.non malum Angelum efle,& non iniroicum.fed
ccap.t.ij. rcfuilTe noby^r/W4f,ideft,reconditamillamvir- amicum venire, non trifte, fed lxtum afierre nun -
i . ginem, quam Ifias pra-dixerat parituram, cum tium. Sic enim Hebrei*loquifolenr,quoties volunr,
"CJP " " in
'feiic'i4' in penetralihabitaret.
.5'' habitaret. Ceder, qui hodiedubitant
Qrn dere, qui hodie dubitant abeisquosfalutant,timorcmremoucrc,
ab eis quosfalutant, rimorem remouerc , vtpatetex
vt patet ex
ftre!- harericijcapudcognarum
ha;retici,&apudcognarum aKquerafutimcuman-
aliquerafuumeuman- hislocis. mGea.A.
i*W- * cillislaborantcmfuiiTemaIuntcredere,Iudaicomi. , Vnumeihisqusecitantur proferem admodum Ulu lt.
lantes, hi efle vrdenrur ingenio. Itaque non magis Ulis, flrcexcmplum Gen 43 .| ddS zd^iV nos'i <u 9 * &
qura apoerypho llius Proto-Euangelij auori, Vo mer[ehaltm lchent 'dthkaafi dixit-, pa vobts, ti- '
quod lacobi nomine circumfertur, credendumeft, mucritis. Reg /
vbi fcriptum eft.Bcaram Virginemfortad haurien- Cutidplena.) QuodGrax cft u%teJl>ivn. Omnes '
dam exiifTeaquam.cmilli Angelus apparuir. Vtr- vcteres auctores, quafi confpiratiohejaut, vtdicam
fmncubi enim&Euangcliftr, St antiqurs omnibus rcpu- melius, infpiratione quadam diumagratia plena, rcd-
culum fuit gnatauctoribus.Namc Lucas, &cm Angelum ad diderunt, Ambrofiusn , Auguftinus" , Hieronymus "Hoclo-
cumciAi- camingreflum dicit , fmedubiofignificat, cam intra P,& Sophronius , autquifquiseftauftorq , &Eufc- o nEncjl
gdasap- domumfailTe,cid Ambrofius.EufcbiusEmillenus, bius EmilTenus . Bernardum,& alios mille annis re- cap j4
parait, h f Andreas Ierofolyrmranus,& Beda.& Bernardus centiores auftores.qui interpretcm noftrum fequuti Sena &r.
hm nom. - _ . ' , _ , ., . _ ' .. . . . ... ,
d- virg. amrmant. Sunt euam qui putant , claufo dotnus videripoliunt,filentiopra:tereo. Hanc gitur inter-
oftio.Angeiumad B.Virginem penctrafTe.qubd.c pretationem, & omnium veterumauorumconfcn- dc "-
quia. Angelo, cm fpiritus eflet, opus non fuit aperi- fus, & incredibilishaireticorum diiTenfo confirmt, |n .^
rej&quiaadntiratcm, puritatcmquepertincbar qu?noftram,idcft,oprimampenxfiverfionem,dunj 3 Pnne
virginis , claufo efle oftio , valdecredibilciudico. ^ melioremqua:runt,care declarant ,fe inueniflepe- virg.
Quid autemagercttunccm ad earn Angelus ingref- iorem,qucfcl non vnam,fed tot, quoi funtapud ilios q m lena,
fus eft, quia Euangeliftanbnindicat, & traditio - interpi eresinuenerunt. Alius enim gratioam , alius gC^"^.p'
clcfiaftica nulla docet,ncfcio an pofitfnecuiiofita- gratam,aliusacccptam,aliusgratiamconfequutam, t *m j,om-[
tis vitio quiri, & finemaiori temeritatis vitio diflini- alius dilectam, alias in gratiam acceptm, alius gratis ,n h vcr-
ri. Hoc vtcredamus cius nobis ftnftitaspoftulat, iftificatam , alius gratiidJctaminterprouttir. Et baLucsr.
eque otiofamfuilfe,nec in re,quac non maxime de- cm Angelus exquifuifle ftudios verba videatur, Miffut
ceret virginern occupatam. quibusfanftifljmam rharet Virgincm : quafi eiui "^//
Anglos 8. le gratia plena.] Qnd ingrciTus ad Virgrnem mcrira nulla orationeaqr.are pcflct: jfti boni angel, j}
V'rjmem Angclus falutat, nouum non cft. Salutauit Angelus qui nouum nobis Euangelium annuntiarunt,inquf - Q^0mode>
lwh < il alter Gedcbncrh '. Sediljud nouum, & fir guiare rendis laborant verbis, quibus nihil de illa magnum, . virgo
omninoeft, quod ea vfis eft flutatione, qua nemo nihil fingularediecre videantur. Vtrm cnimuero gtatia P e"
ante mortalcm flutahs hominem vfus fuprat,' vt Angelus dum fingulaii, & noua vtiturfalutatione, *^^
iHomili* Orgenes , Ambrofius ,& Beda1 notauerunt: Curit fatis proftclo iridicat, nihil fc Maria? cum catens cos
inLuc.i. pnJentia ,\tic\u\tBedi,panebat , quiabenediclitms mortalibus commune 4ccrc voluifTe. Quodfitan- Hrctico-
iia Ceram. mAm ^ mtjfam leca cfi,naf<]Udm atitccam- tiim grarioTam,(:aut diledam.aut gratam , aut accep- rum vari*
pma.Sott MarU hacfdUtdtitjeruabatur:BerieenimJoljgra^ tam,autaliquid huiufmodi ex his, qutf Maria? hoftes vcrfioncs.
tiaplenadiciltf,ntai'oU(tatiayn,quatnnuHaaltiinerHcrat, hjcrctici commend funt, dixiffet, nihil lane dixiiTet ^'1C P"
ctmjectrtae. non Uli communccum multis. ' 0 .
ft- Quamquam fi hoc difch'men inter Marram Sc 7a- A-tjinquiunt, multi alij grati , autSpiritu fanfto ,4.
Salatitio chiriam obferuamus,quod Zachariam Gabriel flu- plcni dicuntur.Ioannesfupi1", Elizabeth infr t,Za- Qomodo
tula* D~ taicnon dicit'jr ; Miriam verorion fjlutauitmod, chariasu,Apftoli ,Petrusy.Omnesilli,quicongie- Bteclw*-*
fed fingularibus c tiam , Si cxquilitis Verbis falu'tatiit, gati erant 1,1 illr Diacon;, qui pri- , "
& ita prorfus , vr fuperiorcm inferior , dbminam 1er- mi elecTri funt a.Stcphanus b,Paulus c Barnarbasd,di- pvcrf , j.
% uus, Dei fponfam, coiuinuoque futuram irutrcm, fcipuli omnes ApofloIorumr. Adduntiniuriamnos tycrf^i.
Deiminiftcr'ailoquireuerentcr videre,tur.Vtfufque Chfiftofacere,cuiMaram,dum earn gratia plenam uyetf.ir.
rei caufa hf mihi videntur e(Tc potuiT. frima^ud appellamus,exiquerrrUs;M'jltos quidem,prster .- x Aft.i-.4-
Zachariusvir , Miria fcernina ciTet, & fceminaqui- riam ,Spirituntoimplc-to^fuile,fuperioracxem'- ^''4?'
dem virgo, atque recndita, virorum innafluct pa rtis docent:gratia autem plenum, prater M . 2i$g'} J;
colloqiiiis. Ideoquecredendumcrt,Mfm;qim iTtcphaeum lcgimus.Exqudifcirrus,interMariam, baV ?.i.sc
Zachnam, Angel virili apparentis forma confpe- & Cxrerosnftos, quiSpiritufrlroplonifuiircdir 7-jt.
ftu, atque colloquio magis turbatam iri.' Solent clntur,aliqu^dina^plaplcni,tlidlnefiedifcrimi cact..17.'
Angel, eos quibus apparent, Icuanditrmoriscaii ns,curri lli Spiritufnrfto,neingratiaiMarianon Spi- *a^''j t
benigne falatre , quemadmodum dedeonem An- ritu aniffo.fed gratia plena dicatur. e* yi'
gcluminum^uiadeummifrusfuerat.falurairelegi- Multoru.n opinio cft.fonum potis vocum,qum .
mus. Q.uamcauim Theophylatusetram mfinuat. Scriptararvfumconfiderantium, plsquiddameTe I'lusdt
Eimdemob cauam ta m fingul^ri lutatjone vfus Spiriru fnto,qurlm gratia repleri,fed contri vt fen P'enum
eft,quo plus trepidatura? nderet anim Altera caufa t?ntiam^cripturxconfuetudofacr,quedummulrO;cjff*j :
fuit, vt crdibiliora faccret[Angelus, qua: diturtis Spiritu fanclo, paucilimos gratia repletos fui/Te do- ntufan^a. .
erat. Veroimilc enim era: , earn qu.c giatia plena & cet , aut obfeure fignilcat', tanto matus , qanto ra-
I benedicta inter mulicres vocabatur3matrcm Dci,'f, iiushoccflc,qumil!ud:nonqudSpiritusfancl:us; ' ,'
quam aliam,futuram cite. qili fons, atque auor eft gratia;, gratia ipfa minofc .c
Oo .

 ry :iCOMMENT. IN LV . 868
lr.-maiorcmenim.vteffc&ucaufamjVt creaturacrea- y demonftrauimus. ChriftumautemiWfehraiconce-
toremeflenecereeft : led qud, qui Spiiitu fanto perat, fed conceptura erar. Ergo non vocatur gratia
impletidicuntur, nonipfo fpiritu, fed donoaliquo plena, quod iam concepiflet, aut qud conceptura
Spiritus,quod fefc foris in faciendis fignif,aut alia re Chriftum effet. Atque hoc etiam mod,fi reft inte-
quapiamrriirabilioftcndat,dicanturimpleri. Qui ligantur, mihi videntur Ambrofius, Auguftihs, &
' verb gratia,non dono tantm aliquo,fed &gcatia iu- Bedafentire.
ftificante,&omniumdonorumlargitate,quatenus Dominas tecum Quidam hoc etiam verbum de ft-
humananaturacapitjComplcriintelligatur. . ( conceptioneChriftiintelligi volunt : quafi Domi- Dommus
Nec neceffe eft,vt omnes,qui gratia pleni fuiffe di- nus cum Maria dicatur effe ; quia Chriftus , autam "^?"
Non om- cuntur, parem gratiamhabuenti Plenusaquafons conceptus, cum illa erat, aut paulo pft concipien- '
" ^"'ra ft plcnusfluuius, pleni r,iuuli,tplus,&puriis in dus, erat futurus. In priori fententia Hieronymus,
tia dicun- fonte, qum in fluuio, influuid, qum in i iuulis eft. & Bcrnardusiunt. In pofterioreauftoresilli, quos
tur pares Plcnus Chriftus gratia, tamquamfons, in quo featu- moddiximus,gratiaplcnam,interpretariqui pau-
mtinea. rit,&ftagnatgratia,&inomneshomines,ficutexca- lo poil Chriilum conceptura effet; praterc etiam
pite in membra deriuatur.Plena Chrifti mater, tam- Euthymius. V traque opinio iifdemrationibus,qui-
quam fonti proximus fluuius, qui etfi miniis , qum bus vtraquc illa fuperior refutatur. Neque enim du-
fons aqu habet,pleno tarnen fluitaleo.PlenusSte- bium eft, quin hxc verba , Dominus tecum , illorum
phanus, fed tamquam riuulus, qucmadmodum bene pracccdentium expiicatio fint, <4uegratiaplena : quare
omnino Theologi quidam tradiderunt,&quifquis edem modo intelligantur, neceffe eft. Gratiaau-
ciusfe'rmonisde AffHmptioneaucrorfuit,quinomi- tern plena, -vt docuimus, non ideo Maria dicta eft,
ne Hieronymi legi folet. In fanflis,inquit,vatribus,& quod aut Chriftum concepiffet, aut conceptura ef-
"Prophetagratiafuijje creditnr > ne tarnen eatentu plena : in let, fed qud diuinis repleta donis, Dequegratiffi-
llariam yero ttiusgratis qua in Chrifto efl,plenitudo yenir, ma. Non ergo Dominus cum ilia effe dicitur , quod
aHocloco quamquam aliter. Hxc omnium veterum auftorum in ilia iam conceptus corporaliter habitet, aut qud
. in fententiaeft Ambrofij * ,Emiffenib, Chryfolbgi % iit.mox concipiendus , habitaturus : fed qudiam
bee verba. Bedxd, Rupertie,lietintentiam camdemnon eo- perillam gratiam,qua plena effe dicitur,lpiritualiter
Mtjfuj jt Jem modo oranesaudoresinterpretcntur. in illa fit.
' Quiautem eafueritgratia!,& quamobrem Maria Legimus hajceadem verba , & ab ngelisaliis, . ..
eSerm Li. gratia plena dita fit, de diffcntiuntauores.Qui- nonnullis hominibus r, & aliis hominibus ab aliis di- fn^V*
dHooi.j." dam gratiae plenitudinem vocant, qud in ea Chn- cb,vt in libro Ruth f, fed cum aliis dicuntur precan- +.
dcB. Virgi- flusipfehabitaret, in quobabitat ommsplnitude diuini- do, non enuntiando, cm Maris, enuntiando, non
HC. . tatc$rporaliter,&inquofmrtomnestlxfau>ifapientiat& precando dicuntur. PrecaturcnimBoosmefforibus
Cam Jaia" ftienti* Dei. * Hieroh. & Sophron. f & Auguftinus 6, fuis.precatur Angelus Gedeoni.vt Dominus cum il- QoomoJo
ticorum." &EmiiTensb,& Petrus Damianus &Bernrdus hsGx.kugyiImnsi^egratiaptenaiDminustccum.Da-^^^'
t7. IcHiipfi audores hoc inter iediffentiunt,qudalij, winusnq\ih,tecum,fedplufquammecum. In me enim licet ||ne cus
QuareB.vir quia iam concepiffet,alij,quia mox cohcepturahri- fit Dominus,memeiipfum creauit Dominus, per teautem geni- t Ser. der*,
^ieifffii* ftum erat, gratia plenam vocariputani. In illis eft tusr Domirws.lta ebminus tecum, ytfit in corde tuo, [it ,8.
i CalofT Hieronymus, GregoriusNcocifirienfis1, in his inytertuo,adimpleatmentemtuam,adimpleaiCarnemtuam.
j.9. ' Ambrofius, Auguftinus , Sophronius, Chryfologus, Itaquevtroquemodointelligendumputat. ' t l00-
f Inlecis. Beda,Rupertus m,& Athanafius", quorum ego fen- Benedicta tuinmulieribus.] Falli etiam mihi viden- Virgotft
quo* pauo tentiam probabiliorem iudico. Neque enim Ange- turnonolm hxretici,fcdnonnulli etiam & Carho- bcnedifta
ante nota- lus>C{Ualis cm Chriftum conccpifTet/utura efferffed lici , & non indofti prorfus auclores qui hsec verba "i
e Tn Erich 4U*^S 'am c^ct ! volunt fignificare. Et nondum precantis effe dicunt. Non cnini'precaturangelus.vt "fUj "
cap.,. MariamconccpiTeiGm hxcilli Angelus dixit, ex D DeoMariabenedicatur, fediambnedilaann-
b Ib hxc fequentibusperfpicuumeft, & Grarcum verbum tiar,atquedeclarat. Quamnimmaiorem illilDeo
verba, y^e4TO^Vn,qudnoftrintcrpresrrf/^/fw<<mrt'd- benedifionem optar potuir, cjum vtimplerctur
A* L*\ didit,pnterititemporiseft. ItaquejCmdcconce- gratia. Atqui, iam gratia, vt docuimus, plena erat.
brid U'G1~ ptioneagitur , perfpicu Angelus docet , nendum Manifeftum pra-tereacft, haxtria verba gratiapLena,
i i':im j de concepile,fcd concepturam cTe,cm degratia; pie- Dominus tecum ^Benedicta tuin mulieribus, cim eodem
nntiuitate. nitudine , non implendam fore, fed plenam iam effe contextu eodmque tenore difta fint, effp etiam eo-
Ii. Mara: dicit. , dem modo intelligejida. Duo vero praecedentia, vt
t in h . tfjrern jpfamremotisc6nideremus verbis, - demonftrauimus,non optantis.autpredantis.fedan-
Virctms 1<ins vt,4ue fUIt gfariSE > quod Deo Maria grata, nuntiantis, arhrmantisfunt: & hocigitur tertium,
linhom. quamquod Dei mater effet: maiorismeriti,qud Sc'w,Hebfcum*fmkif>iumW3 barucb,benedi&us
lfannon. Denmanim, qum quod corpore coneeperit, vcl pro futuro poni.autpro imperatiuo,vtinilloexerh-
ti b.Ma* ehriftoipfoteftante.&mUlicreilla dicente, Beatus po Benediclus, quiyenitinaomine Domini , dpudMat- *
n'X|'n \oc[%y^tr,quitepon4uk,0'ybera(p^luxifti,Tcponk, Qui- thxum ",id eft, benedicendus eft. Sed practeritorum "p-ij-j?-
piulo . nimi, beati qui audiunt yerbum Dei, r cutodiuntillud, in- verborum intelligentia cogit nos hoc loto id vef- *7'
P r.ptj* ,'frp. Deniqucjfiproptcre gratia plena diceretur, bum aliter intelligcre-Cm enim de re pretrita An-

ei'a^" mrito Athanaliusq, tamquam ;

oVctlV'
55. & Addo ,non
k tia.nequC di^igra^a
qud plenam,
concepiffet, mea^uidemfente-;
neque qud conceptu- Sx Similiiatione
-|31 pttl vfuipatumputo paxtieipium
D'Otc m> ]vh]) Qen
SkS
at.'. racffetChiiftum/edqudinipfainfe^uamuisnon ';? b^uc'i^braumleellMionKonef^amatin
Maiiiscft cxfe> pica eflet gratia, qua quidem digna faa eft,- yaaretsybamcbelhelitnjbrni,^ benediftus Abr>m Deo^
ineriHgra. vt Chriftum COnciperct , licet eam tam plenam, aluflim poflefforicccli&terrx^benediftus'eusaltin- .
IL Dci ta'mqueabundantemgratiam.nifi conceptura Cbri- mus Abm:vtroque;i6cobcncd,ftusprobenedictndti$po- "*tc."""
effe* lu fuiffet, non habmffet. Inhuncenimillivfum Prrfcrt,.m fccuhdc* ;:;
prap 17 dita eft , vt idnea Chrifti mater cfficeretur. Id hac Abfufdiorhapreticorum error, quino aliam'hc contra 8.
qloorat.il- rJtone facile popftabit. Non implenda, fed plena bencditoncm fignificari putant,qum quomni- Virginem
dI'0' iam gratia voeatur, vt pa ui ant ex Gixco verbo bus eleflis communis fit, qud Chriftum excipient ^""
 8**? CAP. I. DE SAjL VTATIQNE ANGELICA:
Curenim dixit , i mulieribus , id eft, pre omnibus A quifquisearumquiftionum atforeft , putatcmjjj
mulrenbu$,vtiIIiipfiintcrpretantur,nifinoncom-
m . folam Mariam in.hac in hac vita
vita ipfam
ipfam Anedi
Angel eiTcntiam
eiTcntiam
tnuniter cum illa, atqe aiiis , fed cum illa fngulari- confpexilTe, ideoque videtur exiftimaie ,, infdluo ,
ter, & propric Dominus erat ? eque proptere* mortalibus vifufuifleturbatam. . .- . ",t "j\
inrrmlitiibus , id eft, inter mu i eres , non inter om- Hanc Ambrofii entcntiam & Graacavcrba,&.rati6 104;
nes homines benedicta efle dicitur ; quod non prx ipfa confirmant. Magisenim afpectu ,qum eolio- Hommes
omnibus hominibus , fed pre folis mulionbus be quio angelorum turbari homines folent, quemad a agls Atl*
nedicta fit : verumtarrun , quod ipda fit mulier ; & modm Zachariam fupr n, & mulieres, qux Chrifti f
nonbleat comparado, nifi inter ea, quxeiuidem fepulchruminuiferunt,&DanieIemp,turbatosfuif- <jUam
t-nediflio gcoctislu111 fie"' Benedictionem au tern Angelus fclegimus,& quia magisinblens eft Angel afpedus, loquio tur-
i ,c0 intelligit : non cam , quam frequenter folct Scriptu- qum colloquium, quod cm humano prorfus firrii- bar olcnc.
|ud Ge. ra hoc nomine vocare filiorum copiam, aut eo- le fit, minus homines terrer. Ahj propter nouara, Sc n *
VtGcm. rum procreandorum facultatem aut rerum om- infolitam ilutationem turbatamputant , Orgenes ^ar"j8,'
,1.1t njum expetendarum affluentiam b , aut humanas 4, Chryfoftomus ' , Hieronymus Grecus ille au f ' ' '**
ivtGen- laudes,&fauftasacclamationese,fcdeam,qu3mpau- or, quem D. Thomas citare Ilet^ vt videtur.'ioc. i^
i+if.8tt7. loantgratixplenitudinem appellauerat. Illaenim Beda.&Tlieophyladus. Iuuathancinterpretatio- . j..
A &49.4. dona , quibus ornara fuerat Virgo fantiflima , Se nem, quod additur : ht trmont eius, &quod paulo 4 Homil g.
Vt ludic. gratia , quia gratis illi Deo coneefla;& beneditio, poil fequitur : Et cogitaba! , qualis effet ia falutatio , id jo "g"u
quia ex eius profecb liberaliute , mrito nuncu- eft,anx3milIam,&folL'citamhabebat,inufitaium rjn cpilf.
pantur. genus falutationis; hocnim eft phnfi Hebraica* ad Eufto.
104, Notant hoc loco omnes veteres auftores , Ma- cogitare. VtraquereturbatamfuiiTcverofimileeft, chium.
linuthefis rix, & Eux tacitam antithefim, quamidcirco po- & quia infolitam viditformam.ficut Zacharias, Da-
9. Virgmi* nam, quod earn foleant hxretici perhorrefcere, niel, & ilia; mulieres, quas modo dicebamus,& quia
kEuxeoi
Euicon- non X Mariam opponentes , fed apponentes, infolitam audiuitlalutationem. .|.
m Xx ; 1 xquamefque quafi non mins Maria , qum Eua smii,s et pniafs; plm. ni. f . * legimus >*(, :
[OS ci 4
u.bus. peccauerit, "etiam poftqum plenagratiaab Ange- -! > ! ^IchifSabibidaracbaiveafcbfr.
lo vocatur , etiam poftquim Dei mater r'ai eft, hdhrd'laielhheJetbetbd^oghiuirus iueas,&conuemp.
vt quofdam iftorum interpretes cribere non pu- des m s ja nftimnii tua. .
duit. Qumdiifimili fuerunt veteres Patres fpiritu, Dubitare lector poteft, quomodo aut afpetu, B y;
atquc fententia , ex corum , qux fubiiciam , verbis autirmonc Angeli turbari potuit,qux Angelorum quomodo
Libr.jea. gpparbit. Irenatus * , Confequenttr autem & Maria
colloquiis fuiiTe credituraflueta. ta enim non fo- Angcliad
T *e obediens imunitw dicens, Ecci ancilia Domim,fiat mihi lm vulgi,pixquepIebis,fedD. etiam Ambrofij,& peutur-
fecundm verbum tuum. Etta yeriaobediens : non obaudiuit illius apud .Thomam auftoris Graci opinio vide- j c'
tnim , adlwcctim effet virgt. Sicut Ena inobediensfaUa, (J* turefe. Ambrofij t hxc funt verba : Quin etiam tum virpnft.
fibi , yniuerfo generi humano ! facia e mortis - fie fi'jt mins f,U videbatur, cmfola effet. Htm quemadmo yir^o af-
1 baberis pyxdeinattm yirum , tarnen yirgo obediens, dtmfda , cm tot libri adeffent , tt arebangeli , tot Vroplxt* ? pettu a n-
G"fibi , " vniuerjogeneri bumaro caufafailaeflfalutis : Se Demque & Gabriel earn, ybi reuifere olebar ,inuenit. Et perorara
fu S , Sic aut cm inobedicniu no usfolntionem ac paulo pft, lia peregrinaia e in viro, quttnon efipere-"ai^U>
cept per obedientiam Ttarid, tjuod enim alligauit yirgo Eu4 gnnata in ^4gelo , vt agno\ cas , aures religiofas , unios ve
Maria vir- per incrcduluatem , boC virgo Mana foluit perfidem. Et c,
recundos. Quomodo rfpondere debeamus, edem ~
y> huma- Queiwadmodum enim ilia, id eft , Eua , per ngelicum [et* loco indica Ambrofius, folium B.Virginem )
po|cnen mon(m feduiia eft , yt effugeret Dam prxuancata yerbum
Angeliscolloqui, fed numquam ante humana eos-
'tfl Wu ' e*us' *** * ' ^ C^ ' ^' per angelicum ermonem vid i lfe forma. Hoc eft quod dicit : peregr'mautin
Jb.; cap. tndn'el^ata eft, t portaret Deum obediens eius verbo. Et- D w>(, .utt non eperegrinatalnMgelt: id e&,^ecicmvi-
if, cm tUafcdufta e ,vt effugeret Deum,ficb*cjuafaeohedtre ri iniolitam timuit.qux colloquium angeli folj-
Dei, vt virgms * Virgo Mana>eret aduocata , Cr quem - tum timuit. Loquitur enim Ambrofiusfcmigre
admodum adnclum effmortigenus btimnumperv. reinem,
Virio Ma- foluaturpervirginem. Et Tcrtullianus f, Sed (rbtera- Et cogitaba! qwtUs effet i* falutatio.] An amatoria^
nY:rginis lio dfendit > quod Deus imaginem , esmilitudinem fuam i quia dixerat ; Jratia plena, aniancta,qiiia dixcnu:J3e-
hx aduo- Diabolo captam amula operatione rccuperauit . \n yirginem minus tecum , vt Hieronymus , & Tiieophylatus in epi.ij
emm adbuc Etiam irrepjerat verhrnn adcatorium moms, & BernardusJ'. re>7,inquitBernardus,p^wl/V Bulle-
la''j; ^c in virrincm fcUiCtt Mariam aqui introduce ndum erat Dei
- i . ,,/ri . : J , i r j-r i, mo trbala e infermone eius , * cogitabat , qult s effet ifla ! I
f yerbum eximeton urn vu.*,vt quodper Inuuj moelij exum ab- falutatio ,quod bcneditlam [efe audtffet in mulieribus, qud ni- * ^.^J^'
crattn paditionem,percmdem jexum redigeretur in jalu- mirum bndictin virginibtts femper optabat. Et ex tunc qui- Tir n
tem. Crediderat Enajerpenti, credidtt Maria Gabrieli tjuod demcogitabat, quoits effet ifla beneditito, quod iam videritur Apocal. it,
ilitciedendodeliquit, ac credendodelt tit.Ct D.Augutii- tffefu pecl. Euthymj magis probo fententiam, quiS'g001
tfam.i,. aas&yEtqumum Diabelusf erferpemcm Euxhcutus ,per h'0c Mariam cog'itafiTc putat , vtmm falutatio ilia magnun
dttcmpo- buaauresmunJotntulumortem.Deusper^fugelumadMa- mmi cjet> anilIuforiai&dirmolvefMikndiau- R l6, .
triam plotulil verbum ,Cr cunelisfacidu vuam ejfttdit . imi-
Mont, lis com pa ratio eft apud Gregorium Nyllenumh,& imilfa. Nam fancliifimam Virginem, vel jfpica,- do iHajalu,'
tam tantmfuiiTealiquidamatorium,indignummi- tationefea-
hi videtur tanta eius puriute. Simplex efc debet , Si ^ric-
ute. 19' QM/ cum *udjjet , trbala e %n jermone etus.\ minime fufpiciofa virginitas , qu non (olm , qu* 18.,',"
ifodoeo. f, il*m JitTuyryfy. ^ttacum vidiffet , turbataeflin non hcent,appetendo,& quod minus eft, cogitando: ^["'"f, U~
fermonetius, vtlegunt etiam Ambroliu.Theophy- fed etiam dealiis.vt feip(mtueatur,fufpicando quo-. .5
laftus , Si Euthymius. Cur turbati fuerit , docet dammod maculatur. Angelicam ego prorfus in
iLibt.a.de Ambrofius^, dicens: Qjiavtri ffecie motatrcpidauitt Maria puritatem ponendam exiftimo , Angeli vero
T"iiib. qafimn incognitum audita nomine recognouit. Et' , lliate
buEhor- doceat , quid equarts : jlngelum in (fccie vtn vidit , (srpa- nefupicari quidem,aut timere periculum vllumpu-
ritatifuxpoffunt. ; "r;o
B,-*lVitg. utyM Corifo ^ trtgrmtlauf fftlu , vnd* dicit ad ean>
It.iq uc cogitatio ilia Manx , quahs effet falutatio, i\U M act*
J'igelus, Ne timeas Maria, ltaque e.xiftimat Ambro- non ex caftitatc, quamuis & calius in ea fumma ef- non exca-
Qy'-t. fius non fermone, fed Angeli afpcctu Mariam fuilfe fctjimmopropterc non ex caftitate, quia fumma "it3t?i^
tuib itam.Idemque Athanauslatire videturm,aut erat;fedcxliumiUtateprofc<aeft:adecnimletam cx hanuIi'
' * /* tace ta .
11
 COMMENT. N LVC 57
$7*
Wuliri falutarione mdignam probat ,vtvereretur, A propheta dixcnv.Ecce yirgtCompUt, &}mttflim&
n quis in ca fubeffet dolus. Hoc rect Bcrnardus di- yocabiturnomenetus Emmanuel.
a In fer. de xit a '."Mara ,inquit, nonpratenditmeritum ,fedgratiam 31. Etyocabhmmeneius Itjum.] Denomine Iefu di-
nacaicate tjuarit. Dtnique y[que adeoditgratia:, "non*ltumjapit,yt ximus pud Matth jrum ',illic dixit Angelus Iofeph, i cap . mi;
B.Mtn'ji. j'Jutatitnem angelicam vereatur. Maria, inquit, cogitbate yecabu nomtntm Jtjum, hic Maria?, ficut apud Ifaiam,
vtnonnuHi ante nos intcrprcsadnotauerunt , *tresSfiIia
qualis efet ifla alutatioiimirumeje[alusatione anglica ra.
putant , in Maria Hebneorum confuetudinem fuifle ^om'inaira*
futabat indignam.
30. St ait Angelis ei ftVetimeas Maria.] t*cllit ab ea mu tatarn, apud quos patres non matres imponere ponereac.
timorem Angelus, vt ad credendum, quod dicturus filiis nomina olerent hinc argumentum coigen-
cft, inducat, qucmadmodm Theophylaflus ani- tes, Chriftum in terris patrem non habuiTe, cm
roaduertit. Hue etiam pertinet proprij nominis ap- mater iubeatur nomen poner. Magis pa, quam pro-
pellatio,qud Angelus virginem fuo nomine Ma babilis, obferuatio. Nam apud Matthauim,vtdixi-
ria m vocet, vt often dat, fe ili amicum quodammo- musjlofeph, quibla hominumopinione, Chrili
d,& familirem
,.a, efle,, vt Beda notauit. Vide qus fu patererat, dictum ab Angelo eft -.Vocabis eius
dicta fun't. Quaeri poteft, quomod
VerCij. prab dicta fiin't. Quaeri poteft, quomod Angelu Angelus /*/ ,& earn non fuifle confuetudinem Iudsorum,
l0t- Maris timorem cognouerit. Potuit ex vultu,excun; multis, Scn'pturarum excmplis probare poflumus. .
A^aelus ctatine,ex tacita cogitatine cognofeere. Legimus enim.aliquando matres filiis fuis nomina
Inutnii tnim gratiam apudDrwm.J Beda,Quam falutd- pofuiffe, vt in Genefi , Sc in libro Iudicum I , ali- c Gen.^C
Maria; ti quando patres,vt in eodem libro Genefis % aliquan- 4.
morem tione inflita,pote,qu* ei[li[eruabatur , yideratturbatam do patrem fimul & matrem , vt infri u , Zacharias & Genef, >.
gnauirit. auafi familiartu4 notam yocans ex nomine , ne timere debeat,
iubet. Et quia gratiaplenam yocauerat, eamdem grattam,& Eliibeth idem ioannis nomen dederunt filio : ali-
ajlruit plenis , & vberis explicat. Ad cumdem ferm quando aliud nomen patrem, aliud matrem filio po- ^ ^
modum Theophylaus. fuifle, vt inlibro Genefis 0 Rachacl vocauit filium Gen. jo.
,o9 . Inuenire gratia m apud aliquem , Hcbraifinus eft, iuummw,Iacob vero ciusmaritus vocauit A'fw'rf- 1 iud ,1
duo aliqandfimpliciter figificatur , gratum efle, min Itaque nolim ca vti regula, quamuis & noftra mG!B,C4"
Inoenirc
gratiam aut dignum.cui beneficium aliquod conferatur Sali- actate multi,& fuperioribus,Gra;cus ille autor apud "
* nid fi?"* 4uan/ fingukriter , & prat ceteris omnibus gratum D.Thomam vfi tuerinti eque enimiftis prifidiis, n Ver;'0
s- efle, ficut vulgo etiam dicerefolemus.inuenit gratia przfertim tam infirmisindigemus.cm nihil . . claris &i.
\ U apud Regem , id eft, aut fofos, aut maxime omnium Scriptura teftetur , qum Chnftum de Sp.ntu fan- Gen. .
i, 5 Regi grams eiKHoc modo Bernardushunc locum &o fuifle concepta. Vakt tarnen al.quid argu- *
Regi grams
dVtGen. eMoriit. Nititncai Maria, inueniflienim gratiam apud mentum il ud contra Iud*os,quodIfaias p non dixe- pIra.7.Ttt
exponit*. A
& ominm.Quantam gratiam 'gratiam plenam, gratiam<fin- rit tnpl vt\ara, <jr yocabit , pater, niOpi ye\arath , & 14.
e Serm.is gdarem. Put alibi idem Bcrnardus, hoc verbo Inue- T0f(4j,ipfa virgo.quo magis confirmetur,quod ante
de Annun- nifiifratiam , ftudium Maria: gratiam pris qua;rentis dictum erat : Eixe yirgo concipiet, &parietlium, ita efle
liit. Demi- figrlificari. Sicenim feribit': faceflenim, quatotius in tell ig end u m , vt & virgo , & manens virgo eonce-
*'ca mundi reparationem btinuit , faliitem emnium impctrauit. ptura,paritura*que fucrit.
Hicerit magmu.] Dictum etiam erat de ioanne^J ,
A ff""1 1 Ctn4t en*m > Pre TMWf' gnere humanofuiffcfolicttam,cui
' diclumefl:Se timeas Maria, inuenifiigratiam,ytique,quam eum futurum magnum > fed aliter, qum deChri- Ioann
MariXj fto, vt Orgenes r, Ambrofius, Beda , & Theophy- magnm,*
quarebas. Itaque videtur Bernardus in ea efiefenten- lausadnotauerunt : Dium e etiam deloanneab un- chtl,ius
tia,vt exiftimet,Beatam virginem, antequm ad earn
Angelus veniret, adeo fuiil'ede humani generis re gelo, inquit Ambrofius , quia ait.magmu. SediUequajt y^Jt
demptorie follicitam , adeque afldu pro ea orare ktmtmagnus, * magnus , btcqua oeus magnus'.
hicquafiDeus magnus : Magnus
magnus tmm
enim Vo-Do- modo.
fblitam.vtea rationemeruerit,tantamobtinerogra- ^ minus Or laudabihs nmis , is- magmtuduiis eius non e q VerOy.
tiam.vt Chriftum ipfa conciperet, pro cuius aceele- finis. Etveriefl, & ille magnus, quia maior inter natos mu. 'Horn.,
rando aduentu precabatur. Herum propheta Joanne BapUa nemo e i : habet tamenma- | * '* 44.
il,
31. Eaecencipics.'] Videtur explicare Angelus quam iorem : quia qui minor e m regno Dei, waioreillo, Magnus 1
apud Deum gratiam Mariam inucniffc dixiffet, vt Ioannes , jed Coram Dominoi Et rurfus, magnus ergo loan-
Orgenes, & Theophylaftusindicarunt.hanc nimi- nes ,fedbuius magnitude habet prineipium , habet finem. Dt-
minus auttm u lefus idem efinis , at/jueprwapium,idempri~ A pect*.
rum, vt Chriftum conciperemereretur. Quod dicit mus & nouiimust Nihil ante primum, nihil vltrantwi- & '<*
cce, fignificatjftatim concepturam efle, vt auclor il-
le Gncus admonuit, quem D. Thomas citare folet.
Refelliturexhocloco opinio Hieronymi, Gregorij Euthymiusmaghumvocariputat, non re ipfa, & n?;
Vcrf it Nocatfarienfis , & Bernardi , qum iupr s recitaui- veritate, fed opinion*, quod doctrina, Scmiraculis chrilus
* " ' mus , . Virginem antequm'ab Angelo falutare- magnum fibi apud homines nomen facturus eilet, curmag-
Et quidem re ipa vocari magnum, qui Deus erat, nUS ic'*
tur, concepifle. Cm enim Angclusdicit, rcc (sr magna non erat laus, eque nouum videri poterat: tur*
concipies, haud obfcur* indicat nondum Virginem
poterat autem nouum videri, quod qui natura fu
concepifle.
no. Inytero.] PutatTheophylaftus, & Gr*cus ille au- magnus erat, magnus etiam hominibusappareret. ,
Concipete ctorapud D.Thomam.proptere Euangeliftam ad- Exiftimat Grxcus ills auctor Diui . con
in vtcio idi le :ln vtero , vt fignificaret, itaconcipiendum in filio Angelum hoc addidifle, vt Chriftum multis
Sabrt/lm Virgine Chriftum, vt ex eius etiam fubftantiaconci- aliis diftingueret , qui cm lefus Vocati fiufent, ma-
peretur Qod non fiitis firmum exiftimo. Nam # gni tarnen non fuiflent.
jaspi tofbapCirM , id eft,-w yten concipere, ficut * yafi Et Filius Mtiimi yocabitur.] Vocari hoc loco pro 14 :
efle ponitur, Hebrzorum idiomate*vt apudl- Vocari Me.-
tftvjn ytero habere, Grica phrals eft,in qua additum iam 1 , pofi hacyocaberis emitas iui , yrbs fidelis , id eft, b^a,s eIt
nomen vteri nihil ententia? , & fignificationi addit.
Etfi id Angelus fignificare voluifl"et,aliisvluseflet cris ciuitas iufti. &, Et erit ernnis, qui rebSusfuerit' t t
verbis i fleque enim nomen vteri id itis dclart, in Sion , <f refiduus in lerufalem , anttus yocabitur , id oft, y ifai,4.j.
cm potuerit Chriftus, in vtero Virginis , & non ex erit.
fubftantia Virginie concipi. Sic vocari iumiturGen.ti.it. y-^j xip pni'3 >
Et paries lium.] Facif fidem re praefentis exfutu- beiifchchak^ ijk^are lecha ^aral7), quia in Iliac voobitur
b cp'.2>'4* rajvideturquc Ifaiam prophetam hcxprimerevoluif-
ibit'enienjidet/Apoltloiiueipiccc Rom .7 filii Ifaae te-
fe, vtindicaret,Mammeameffcvirgi.iem,dcqua patanturm(emine,funt Yciifilii. (
 75 CAP. I. DE ANN'VNCIAT, DOMINICA. 74
AltiiTirmis autem, aut excclfus abfolut vocatur A rufit,non vi,autmalisartibui occupiturui. Dedif- .
1'\1 ^euJ> cdem Hcbraifmo \vh hlxlion , vt his in loci$ fe Chrifto regnum dicitur Dcus,non qud non effet
aNj.M.ii. Dicuntur& virifanfi,& Reges, filij Dei, fed aut natura fua Rex, cim vems effet Deus,id quia cum
Dtut.|ft.S. adoptione,autreceptaabeopotcihte, reproefenta- regem eTe declarauit. Hicjaquit,eflfilius diletus
Pfal. .& tionequeperfona?. Aliter Angelus dicit, Chriftum in quo'mihibene complacui, ipfumauditep ,&, go autem
'/ *lC um vocan^ura efc- Nameoipfo,quodhic conBituttts fum rex dbeo fuper Sion montem fdntium dus, P --'
U4j , dicit, vbi dceiusexbpirituinftocbnceptioneor- pr*iicdnsprsceptum eius^. qP/al.14
y.<jt , tuque Ioquebacur,indicat,enm non beneficio, fed , jj. Et regndbit in domo lacobin xtemum , &regni (ins
j.cio6 il natura Dei futurum FJiiim. Etver,cui dixitah non erit (jnis.] Defcribit Angelus regnum L-hiiiH
(c7C.11. & quando non dico hominum,fcd,vt ait Diuus Paulus iempiternum, non quale fucratin oauide , qui per
'. Ancclorum,FiV/i es tu.eo hodie lenui tt '" ? quadragintatantm regnauit annosr, fed quale Deo .^.
Dci fi- Hrrent noui Arnni in verbo ruturi temporis, Vo- conumebat, nullum habiturum fincm. Cmcnim ?-*cg-.
Jiu$ quam Cdbimr,q\iifi antequm nalceretur,Dei Filius non ef- Chriftum Dauidi comparaffet, cius federn acceptu-
Aigdi. fet. Ncmpe non animaduertunr, de hominc hic e(Te rumdicens, eumnuncillianteponit: Etregnabit, in-
>xf- fermonem, quern conceptura Virgo, quern paritura g quit,w ,& regni eius non eriifinis : ne exiftime
Contra A- erat> quiantequam conciperctur, nonmodo Filius mus,nihtl eum Dauidemaius habiturum.
Neftoria- fed ne homo quidemerat. Conceptura enirri In domo Iacob regnaturus dicirur, quia Iacob v %
B0$ erat virgomon nudum Deum.fed hominem Deum: duodecim Patriarcharum,totidemque abipfis pro- Chri/to*
bPiaLi.7. homo autemDeus non fuit,antequarnconciperetur. pagatarum tribuum paterfdit,vtntcligatur,no ' toto in or-
Abt. i.f. Seiungeabhomine Deum.dicit Chrift i%:.Aitequkm cflefuturum eius regnum intra vnius,autduarum mlwmi
Vitgcon- jffcjjjj,,fitftt^t c,Si>eg fum primus , " nouiimut, tribuum inclufum trminos , quemadmodum fub tur<
ho- riiuu-t&fui mortuus*. a'.iis Regibus oauidis fucceToribus longo uerat
minera. Confjtaturetiarnexhoeloco Neftorij error,qui ternpore.fedinomnibusduodecimtribubusregna-
Ioan.8 5! duas ponebacin Chrifto perfonas, duos , herum turum.quibus non Iudxitantiim, fed omnium etnm. . t
(.Ape.m. Deijalterum hominis/aciebat filios.que.n errorem, hominum vniuerltas defignaturf, quemadmodum rMat.19.jJ
& antequm nafceretur,lrena?usc,&na!um Bedaex alibi o. Auguftinus, & Beda obferu aueruht. Sicex- Apoc7.f.
_ his verbis confutarunt.Hicm'f magnus,C?fiUus Ahijfi- plicatur ab Ilaia regnum Chrifti t. Vrop e, t venial Sn.t.
enot
fatatur.con- mivoCdbititr}& Jdbiiei Dominus Dej*stbrom*m D.uidyd- lempas eius , & dies eius non elongabmtur. 7Mtferebitttr 1--
Lib.j.cil.m'j fui, inquitlrenius , eum qui fitfilius ^Altiimi , hune enim Dominus l.xcob , & eliget aibitc de tfrael , 'rt/jme-
eumdcm,& Dau tfiiiumconfi'.ens. . . fcere eos faciei [upar, humum [ : adiu'igetur UtnA ad, . ,
117. tdabitilU Dominus Deusfedem D.iuid pat ris eius-] Do. eos >& adbxrcUt omuilacob ' , icdicet, Dominiego ^etpa,is-
Ckrillus cet Chriftum, quem virgo conceptura, & parirura fum, & Ule rocabit in nomine lacob, & hic fcrihetman
Miffus^de- eratifuturum " Ivtefliam, Regem lum Dauidi,ex fu Domino , & in nomine Ifraei aunilabitur , & , Cf x cap_ 4> tf>
ffl'\i ti ciusfemine.fuccclfurum, de quo dictum eratf,i/f dixit, parum efi ,vt fis mihiferuus ad fufcitand.u tribus la
,fa o\(.7.frucJuventrutuiponamfuper federn tuam. Et 8', Varuulus cob,&fac:s frael ermertendas. Ecce dedi te inlucem gen-
_ I J Ar... I . l r n
enim natuseft nobis, Or filius datus eft nobis , &faciuse titan , vtfisfalus vfque adextremwn terrx Eodm
frineipatus fuper humerum eis , " vocabitur nmnen eius, modo fcribitalibi -v , 6c Ezechiel item*. Hocenim ycap.p.i,"
ddmirabilis, Confiiiarius, Oeus,fonis, paler futitri facuLprin- adriotauit Beda. , . , .
ceps pacts. Aultiplicabiiur eius Imperium , cy pacis noi P.iucisigitur verbis, regntChrifti, &Dauidis di- ycaP-J7-*t>
eritfirtis :fup:rfoliumJ)aiiid, T juper r:gn tm nus 'edebit, fcrim;n indicat: quod multiplex eil. Resnium Da- &it6'
yt confirmet illud,\? Comboret in iudicio.iS' iuitia amoi>, uidis perpetuumnon tu erat, fed muitis Ijepe in- Dfcrm(.^
bAmos f. &yfejueinfempitcrnum. Et*1, \n die illa fufcita'w taberna- terruptum cladibus , quoad omnino Herodistem- rrgniclui-
iL culum Dauiiquod cecidit , & nxdficaho aperturas defecit : ChnK verp regaa.n , numquam del- ft',^ Daui-
tim,<T quxcorruerant,in!laurabo'i,<S' re idicabo eum,ficutin q tjrum dicitur. Fuerat & oauidi perpJtuitas rcgnidl,!-
dtebus antiquss. . . promina* , fed tila ipf perpetuitas tribus rebus ab 1 ^
SedemDauidisvocitDiuidisregrum,non quod ifti regni Chrili perpetuitatc difFcrebat ; pri-
*.
Chriitus ~ Chri!rus,auttemporaliteL\ aut in lolo Da jidis regno mm quod illa non de perfona Dauidis, fed ipfo
^aomoJo regnaturus ciTet, fed quod Dauid peronam geifi - eiurquefueeeoribus intelligeretur , ficut de facer-
rafblioDa- fc[ Chrifti,ex fua pobritaten ifcituri, ideoque p 1- dorio (cribitDms Paulus , taliiquidcmpluresfacH , ,
n'A\i fc r h i -j- i if- ' b Heb. 7.1 j
trcm eiusvoc*t : & quod temporale Diuidis re Junt jacer totes, tacirco quod promberenturptr.nanere:
-.::.
gnum, fpirituile regnum Chrifti, no.i in Tola tarnen hic autem qmd.maneat in xtenutm ,fmptttrnnm habetfa -
Iuda?a,fedintoto terrarum orbe.fignificaiTet. Vnde cerdotium. Deindequod concinuitio ilia rcgni oaui
faum,vt Chriftusipiea Prophetis, Dauuivocatus dis non nifi vfquead aduentum Chr^i , cuius vm-
fit , vt intelligeremus , cum veru n ciTe Dauidem, bra era: , intelligeretur ,.C hrifti autem regno nullus
quem inuenturus erat D.'us regem iuxtacorfui,& ponatur fi lis, iuxtaillud", Ei dediteipoteftatem , cho- cDan.7.r<:
de quo diel: 4 eTet^mr te DAnus Den tuns oleo luitit mum, P regnum , & omn;s popidi, & tribus , or Ungut
"ortibustuisK Dauidem eiustanmm fuiflfevm- tpfiferuie : p jteas eius , potefias eiernd , qux non duferetur,
bram, qui interim dum verus Rex Curiftiis venie regnum eius, quod non ctrwnpetur, Se 1 , }\*nabit De
bit, vncum poftensfuis regibus , cias populo per- minusfuper eis in mente Sion, ex hoc nunc , T vfqite in tter-t }c *'7,
1er, c. jo. forum reprarfentabat-Sic apud lercmiam k.,c5* nondo- mm, laoc eft quod dicitur', Et porte inferi run pr.eua~ .14 i
4. nndbunturei dmplius alieni,fedferment Domino Deofuo,& lebitnt aduerfus eum. Sic duus .Auguftinus^loquens fLib.it.de
k*Pl4-4- Dauid {.egifuo, quem fufeitabo eis- EtEzechielem , & dehocregno, quodalionom ne Dei ciuitatem vo-tiuicatec.i.
1* Mc*ubt> f*pt* tos paorem vnwn , quipaf:at eos , f:ruum cat,QM,inquit,fMi>4i non propter xtai is , permultafd-
Dauid,ipfe erit e inpaorem : ego autem Dominus ero cda , longitudinem , tarnen qmndoque finitndt xternitatis
Ez ;c. j7 . ti -n Qntm j (yy1,rms m!US Dauidprinceps in medio eorum. nomen accepit , fed quemdanwLtm feriptum e in Euan-
Et rurfus ra , &fer.atsmeus Danidrex fuper eos ,&pdflor geliq ,o>'Tg eius non eritfi r,& ir hbro adOrofiumS, g Cont.*1
oOfce |.f vnus erit omnium eorum.Et",& Dauidferuus meus princeps Secundum quid regni eins non erit fiiis , nifi fecundun id, P'ifc.St O*
eorum in perpetuum. Etapud alium prophecam 0,V'fi qu'd regnabit in domo iacob : nam hoc quod ait inner- | 7\
httcreuertenturfiiii Ifrael, <? qutrcnl Dominum oeumfuim, , propter ipfam ambiguitatem expofuit , addendo, regni
& Dauidregem ftum. eius non erit us: ne quifqudm, tternumhc fie acciperett
Cnnitiis Quod ver dicit, Dol'it illioominus , indicat, legi- qnemadmodun fxculum fi.ii'm quandiUbet habiturum,.
;^ tmum hsrcdem fore, qui regnum JD^oacceptu- ocniqueDauidi non abfolut, fed eumcqnditiorie
acc:pit.
O o iij
 $75 GOMMENT. IN LVC; 876
Pf.iit it. p;rpetuum regnumpromiffumeft tfSicufi$Jierint,m- A poteratdubitari,neceirariumomninfuir,vtdccla-
quit,/.ij tui teamentummeum, O* teflimonia , raret,fe eum non cognofcere.
qtudocebocos:&filt]eorumvfqucinj<Ctdwn,fedebuntfupeT Verbum cognofcendi , hoc loco non fignificare r't.
jedem :. Chrifto amem , qui non pocerat non fcr- actum, perfpicuum eft necenimdubium em, tunc **8*^i
uarc tcftamentm Dei, abfolut,& line vlla condi- cmhocdicebat, virum non cogaofcere. Significat
tioneimpitcrnum regnum promiffum eft.quemad- igiturconfuetudiaem,quemadmodurn fi quisabftc- aflum fa
.7. modum de faccrdotoaic D.Paulusb, Lex emm homi mius dicat, non bibo vinum , non enim fignificatfe affeebm.
nis conituit facerdotes , infirmitatem habenies ,/-rmo duiem tunc.cm loquitur.non bibere, fed non Tolere -
iufiurandi,quipo legem efilium in ferfeclum. es rc.Sicdicuntdifcipuliloannis n , Obrenos ,Cjrpl>a- nMjt.)J4;
tera, qua: de regno Chrifti hoc loco dici poteranr rifici ieiunamus , dtfeipuli autem tui non letunaiit ? id eft,
cc*p.i7 tl. apUd Matthium' dicta nobis funt. quare nos ieiunare olemus, dicipu tui non folcnt
* Maria Q2JJ*ft etiud.] Non funt verba dubitantis & * %Magister vefler non foluit didracbwa id eft, an 0 Mltt''7-
Anecio de diuina potentate , aut de veritate eorum , qua: ab nonfoletioluerc? Neque folam conietudincmfi-
credidt. Angelo dicta fucrant; fed admirantis, &cupicntisg gnificarepoteft,fedconfuetudinemcumimpotentia
modum feire , quo id faciendum effet , ne forte cum coniuncam.quafi dicat Virgo, t^uomodofict iftud,
aliqua virginitatisfuficretiniuria, vc Ambrofiusd, quianec virumfoeo cognolcere, nccpoium ? Si
Hoclo &Beda interpretantur, KW /;r,inquit Ambro- enimfolaccnfuetudo gnificata fuiffet,in promptu
to.
iu$, non credidijfe TtarU , nifiddigenteradueas. Ktcem'm fuiiTct Angelo refpondcre, fi non foles virum cog
fas efl , yt electa adgenerandum ynigrnitum Leiittmfmffi nofcere, cognofee nunc, &concipics, quem te con
yideatur incrdula. Ht tnfri,Eiemm,cm dixit, qiutnodofiet ceptual dixi.
iflud , non de effeclu dubitaait > f'd qwtlitatem ipus qu finit, Impotentia autem duplex effc potuit i aut natura- i*,
i tjfeclw.Eodcm modo Diuus Augubous -, &Taeo- lis, qualis in omnibus hominibusantepubertatem, g11""0'''
phyhus Fexponit. Alij, non dabitantis,fcd admi- Sfinmultis in JT crandiorc
_ etiam state eft_ : autniora- viiuu. noo
Quomoo rantis verba cifedicunt vt Cyrillus % Inuenio tarnen lis,quanon poiledicimurfacere,quodfacerenonli- fe ccgnof.
. virgins a]jquos,qui dubtaffe Virginem dirant ,vtGrcgo- cet, quemadmodm fi Chriftianus dicat, nonpof- cciedwi.
eHoV r'um Ny ffenum S Eutnvmium,& Chry foftomum i, lum in quadragefima carnibus vefci, id eft, non licet
fin Comoi d iidem illi ab omni earn culpa lib:ram finde affir- mihi. Ha;c autem ipf moralis impotentia duplex
g Catee, it. mant.Nam Zachariam quideni qi.ia limiha habebat itidem cft,alia qua ex lege.nut pri-cepto,alia qui ex
h In orat. cxempla,dubitare non debuiffe,pepcrerat enim fte- voti religione nal'citur Ex pra cepto, vt fi Chriftia-
defanot. rilis Vara,pepererat Rachcl,p.perrrat Anna,pcpere- q nus dicat, non adoro idola , id eft , non pofiumado-
Cbri na" rat Samfonismater:Beatam vero Virginem, quia al- rare , quia prohibeor diuina lege; ex voto,vt f Car-
tiuitate.
, H' m /9. terms Virginis,quaEpeperiITet,cxempIumnonha- thufianus aliquis dicat, non vc/cor carnibus, id cft,
iaGen. bebar,potuiffe fine vlla culpa dubitare. ; non polTum vefci , quia impedior voti religione.
tj- Potuerit necne , fuperuacaneum eft difputare*, Beata \ irgo non prtuit naturalem impotentiam fi
Virgo ja dujjitaffe non credo. C.luinus non icutifti gnificare, cm nubi!5credatutfuiffe, &re iam ipl
ontra Cal- ^ a ,v , fti ,
umum de- "uctoresquos modo nominauimus, modelte , & pie nL'pti cffet.Significuitergomoralem impotentiam,
fcnditur. nevlla culpa dubitaffe dicit, fed ream potisiufi- non earn, qua; ex lege, aut oritur , nulla
In harm, detatisad fuum tribunal vocatk. Vidttur, inquic, enim legc,nullo prxcepto, viro fuo vti vetabatur,fi-
1 Vert; facia Virgo , non minus maligne r?ftringere l>ei poten- gnificauit igitur moraJcm impotentiam natam ex
tiamyqukmpris Zacharias Qubd enim propter communem voto. I taque recle multi, grauefque auciores exifti- .!7.#
nature ordinem efl , impojjibile ejj'e Coliigit. Kec yen md- marunt Beatam Virginem, antcqum ad earn veni- gmicatco
gnopere IdboTAfidttm e , yt earn purgemus ab omni riti. ret angelusjvirginitatis votum edidiffe.in quibuseft on't-
Pofui hirefiarcha; vcrbi , quia refert , vt omnes in- GrenoriusNyflenusi\&DiuuJ Aunuftinns ,3<: Be- P
j i_i at, i . . ri defanfliffi-
tclgant,quofpjritu,quim parum pi, qum fuper- da,vtapparethoclocoi,&Bcrnardusi,6c AnfelmuJ ma (
bo, quam alieno ab illo nctorum Patrum fpiritu t,& Rupertus". nat
loquatur. Primm , cm Angelus Zachariam repre J3 De tempore quo votum fecerit, inter rccentiorcs in lib.de
hender, Mariam non reprchenderit, ftd vt Diuus Theologos difputatur.Gregorius Nyflenus, Il Ni- lanftavirg.
Auguftiniis argumenta tur, nouo, &mirabil conce- cephorus exiftimant, antequm nafceretur Viro, '*'.
i s ^. '1 r rr Erin hon
ptu remuneraucrit;iitc btllus interps es Mariam Za- aut ante certe quam ex infantja evccderer,fuifle earn jn ,{^\^
n Verf^i- charis in culpa ficit parem. Et cm Jilifabeth parentibus Deo confecratam , in quaconf.cratio- Mitluseft
beatam Mariam vocet,qud Angelo credidiffer,ifte ne,& virginitatis pcrpctuae votumcontineretur.Alij angdus.
Ciluinui *^' vocar,quianon credidit.Scd ha:cignoran- recentioresTheologi,poft initumcum Iofcphocon- '[
"ane ft tia fortaffis cffe potuit ; illa vero mera impietas , & iugium eius confenfu votum Virgine factum vo- 'ILIl,^
aipins. impudentia fuir , dicere , non ejje mAgnopercLberandum, lunt.Alij,quibus magis equidem affentior, prts et' Signum
yt jAnEiilmAm Vtrginem omni purgemusviiio. Iftud iam, qum matrimonio iungei etur.fadum fuiffe pu magnum
enim eft, non folum impium cffe; fed ipfam etiam tant.Horretenim imbutus pietateanimus , vel cogi- ippanuc
impietatemomni abiccto pudoi eprofiteri. Non eo tarc,(ncliifimam Virginem corpus aliquandofuum cl,l'*n
igitur fenfu logat Virgo, quomodi fidt iflud,fcd potis, periciilo corruptions expofuiffe,,quod fcciffetpro . Vir.c 4-
vt virginitati fua;,& voti, de quo pofte dicemus,re- feclc>,fi non obftricta pris voto nupfiffct. ti.j.CeOi
ligioni confua t : aut , vt nonnulli exiftimant.vt feiat, Clamat pro omnibus hercticis Caluinus *, nen jnCamic
ecquid fibiin negotio agendum fit.ccquxfuae fu- fuijfe Virzjnem marito fe coocjri, yt cum lude- Quo tem-
turxlnt partes. Itaquenon ex incredulitate , fed ex j^ret, perdiamque futwAm fuiffe magna repreheriont di- "0^
oftitatelimul , & obedieatiaha:c interrogatio pro- gnam, fifancium coniugif fadus non fine Dei ludibrio[pre- ^.
fefta cft mfifet. Sed ifti fpernere fanum coniugium cxifti- edit,
114. Qtsoniam virum non cognofeo.] Iofeph virum meum. mant,quicumqueconiugion vtuntur. Atquiidcm 117-
loirVb^B ^",m ct^ nu^um omn'n v'rum cognofcebat, co- illc Diuus Paulus, qui coniugium fandumappella- Ctta
V,rgo ni. gniturve vmquam erat, tarnen , vt credam , de folo uit, vulteoniuges orationis caua abftinere coniu- Ciluii;
:roro B>
tcl)i t. viro fu o M iriam loqui ,facit fumma euscaftitas,& gio ',ao proptere coniugium fpreuit ? Non fpreuit vr<gann.
fummus pudor, qui non paticbatur,vt dealio,qum igiturMariaanumconiugijfcedusjfed meliorc-m iem,
de fuo loqueretur viro. Facit ratio, qud dealiif, de elegit partem > quxauferri ab iplancc poffir : nee vi- x In hat,
qu bus fala verecundia dubitari non potcrat,ne- rumlufit, cui declarato voto, confentientquein yi.Cor.;.
cefle non erat loqui,dc proprio verb ponfq, de quo eiusobferuationem nupfit. Licebit fterili , aut im-
 877 CAP. I. DE SALVTATINE DOMINICA: 87*
potenti viro fccntem, confcntiernmquc vxorem A agebat,vtomnem non folmturpitudinem,id om
ducerc^quod ne hxretici quidem ncgant;non liccbit nem ctiam turpitudinis fpeciem , & fupicionem i
mulicri, virginitam vctum habcnti, myteri) caula, caftiffimo Virginii animo, & de virginitatc fu fer-
Deque reueiantc.fciaiti.coiiftmitntiqi.e viro nu- uanda follieitoreraouercr. Non potuit ergo melius
bere? Licet coniugatis poli contractumiammatri- vereiiqum obumbrare , aut inumbrarc. Q^atn da- .
moniurr, mutuo confenfu abeiusaftincie vfu ,Sc biumnon eftefle metaphoram, in qua intcliigcnda
non liccbit cadem conditioneant coniranci e. tota huius loci intentia veritur.
it*. J5> Spiritus [dtiiui uptrutniet tn te] Ad qmftio- Sunt qui per obumbrationem refrigerationem *."
B. V"go nem V ileit is , quomodo eflct , fala virginitatc *ftuslibidinisintelligant,quafi virtus Altiffimi velu- ""1^*
quomodo conccp:uia, Angelus red rcpondet , Spintuitt ti vmbraquxdam ita effet (acra? virginisearnemre- defi^n*1*
lalua vir i.
tlCiC con- , fanctum in earn uperuentunica
\ elfe, id eft.exal-
. , . frgeratura, vt fine vilo libidinofo voJuptatis fenfu
ciptrepof- . omeam ddccnlurum,qui,quodadcoi- conceptura cTct.ln hanefententiam Augutinusf,&: fHoto. 41'
fitdocciur. ceptionemattmet,quod vir carnaliter facturus erat, Gregoriust, &Bedauinterpretantur. Ali), vtBer- tLibr.t7."
fpiritualker, id eft, fine rila corniptionc , fant, nirdu",& Gregorius y,ad hunc modum. Quiavm- Mr.ca.it
munde, perfcclcquc ficerct. Explicauit egregi bra,vt verbis Grcgori)vur,mndliierexprimitur,tu per
Hom.4. Chryfolomus hunc locum*, Spiritus jductusJup er- lumen & Corpus, virtus ei ^iltiimi obumbrauir,quia in ems x sCr dc *
in Gcael". nentetinte , " vtnus ^Lttjjt mobumbrdbu tibi. Kequt vterolux incorpore* corpusfumpfir.cx qua videlicet obumbid- AfccfDoft
>.. j , inquit , natur e nudum , cr ordintm , quando [nperna- tione,omne inje refrigerium mentis dccepit. y Libr.jj.
turamjimr, quxfiunt. Ale fpettct coniugij dolores , quando Alij, obumbrare putant accipi pro proteger, Mor.cap.j,
tnaior , quam in nuptiis , nahuitatis modus erit. Et quomodi ficutvmbra in Scripturis ficpe proteclionemfigni- 2
^ft/Wiinquit, quoniamvirum noncognofco ? fan propter ficat, vtz , Subvmbrd dldrum protege me , facie
hocfiel , quoniam virum non cognojeis. Kamcogmjceres vi~ impiorum, qui me d(:xerunt , &ruifuma, Etinvmbrd 1 Pfal.fi. t."
rum,non fnijfes ubica digna, vt hmcmimeriojeruires. Mit- aUrum tuarumfperabo donee tranfeat iniquitds , &b ,Spe-
titur Spiritus fanftu ad forrrrandum in vtero Vir- rantes duxilium in fertitudineTbardoiiis , cjr bdbenUsfidu- ccaP
ginis Chriftum , licet omnes tres perfona; formauc - ciaminymbra JEgypti,icc, Invmbramams [ protexit
rint, quiaquemadmodm nos fpiritu viuirnus, ita me , 3c J , Poftii yerba med in tie tuo , O* in vmbra mdnus i ' .
bFLioj Spiritu Dei omnia viiiificantur^E;'? fpiritum , rr. Idem Baruch e. Sic Euthymius, & ante fC*L?ir*'
3- < Cicabuntur , Crenouabisfaciem tend. Beda , Hon viri, iilum Hilarius f. Atque, vt ne quid per bum ani corporis 1 ' lin*
inquit, quod noncogno\cis[emine,fed Spiritus [ancii, quoirn- imbeciitdttm dtideret , virtus ^iltiimi virginem -
fieris opere, concipies. Erit in te conieptio, libido non erit. brat , infirmitdtem eius veluti ymbra circun>fnja confirmait,
Multi vetercs audores , hie illam Ifaiaeprophetiam vte-ndntiudm ineurttesfpiritus efficaciam , J ubdntiam cot-
impletam interpretantur c, Et aeeei adprophetifam,^ ptraltm diuin/t virtutis immbrantia temprant : earn que
concepit, & peperitfilium , quafi Spiritus andius loqua- intcrpretationem plcriiquenouisinterpretibus pro-
tur , & ad prophethTam accclfiife , id eft , in Beatam bari video, quail fenfus fit, yirtus Mtilhmi okumbrd-
Lib; de Virginem fupcrueniife pntdicatur. Tercullianus ', m',ideft, protsget te,atqueiuuabit, vtconci-
Tiin. Epiphaniusc,Eufebiusf, Gregorius Nazianzenus . pcre fine viro polfis, quod natura tua facer non po-
eHxr.79. Procopiusb. tcravNon admodum diffimilis cft explicado Thco-
fLib.7-de
demonft. El virtus i/Cltiflimi obumbrabit nbi.~\ Duohrc ver- phylaifti , vinus Aliimi obumbrabit tibi, id eft , teget te,
Euang.c.7. ba , duas qufftiones continent , quod vocetur virtus qucmadnwdum gallina , aut duis folet pulios ftb diu tegere,vt
gin orat.in ^4liiimi,8c quid fit, obumbrabit tibi. Qmdam virtutem eosfnue.it. Melius fortafe dixilfct , ficut lolct auis oua
uaftam Altiffimi Chriftum interpretantur ,qui obicilo cor- iua ugere.vt eius calore pulli gign.mtur, excludan-
Pore>4ua'' vmbraquadam Virginem obeexcrit, vt j-j turque. Hic enim ratione videtur Spiritus fanclus
l)0 Gregorius', Chrylbftomus , Marius Victor1, Da inguincm virginis in eius vtero fouiiTc, calefecifl-
SJuid fit inafcenusm,Beda,&Theophyladusn. Alij,que.n qu,vc homo Chrilus gigneretur. Meliorh.cccft
Tinus Al- ante vocaueratSpiritumfincium, nunc virtutem Al inttrpretatio, quam aa, quam idem affcrtTheo-
tffimi, tiffimi vocari putant, vt Euthymius,qu!.vTi minoren phyhftus, vt Grorcum vcrbum i-mo-ruay , accipiatur
iLib.i licet,& folum auclorem , vetifimilio a tamen dicen- pro ^, id eft , extremapitfurxlineamenta ducere.
Mor.cn. Sc
jmm jjjn tem,qum plures,maiorefqueillos,fequi malo Eil Nam non folum prima corporis Chrifti lineaments
Ining. enim eiufdem lententire rcpetitio , quaHcbrii* duxit virtus Altiffimi , fed corpus ipfum totum om-
.4?. prifertimin Canticis, frequenter vtuntur, vcrlum nino,formauit,atquc perfecit.
in Gen. vnumvna concludente ientcntia, qu.v priori parte Sufpicor ergo, Graecum verbym i-, pro He*
1 Lib. i.con vcrfusaliis,poiteriorealiis repetatur verbis, vt,Q^ braico poni }' behheniu.rmbe obducere,i cbjmplue- Aubrs
tri Arian
LibTe bdbitdt in calis, irridebit eos, cjr Domtnusfubfannabtteos. rr.nam nubd.pluuiafignificatur, quafi dicat, fore vt femenil*.
f,opt. Eodcmcnimmodo videmus, Angclum pauloantc yirtus Altiffimi ficin virginem irapluat, vt earn fce-
r,v.,cm. dixiffe, ^uer.itiaple>taDominus tecum, iztadcmCen- cundet, atqucgrauidam cfficiat, ficut folet pluuia ,
oPbLt.4- tentiamverbisdiucrfisvamntem. Idem enim eft.vt terram fecundare. Quxintcrpretatioeomagis con- vtcrusrao^
licdocuimus, Graaplena , Dominus tecum. EtfoletE gruit, quodfoletttvterusmulterisin Scriptura terra licris terra
Spiritus fanftus, ficut Jtrittut6cethmvirt$uDiiei- vocari, quod acceptum foueat fernen, &germen vocatur.
FM4 4>. dcmfimilitudine vocari ,xim?. Vos dutemcdetein producat.Inquamfentenmmilludvcteresauaorrs
ciuitaie , muadufqne mduammi yirtute ex alto. Itaque vir- citare folenl, Confitedotw tibipoouli Deus,confiteantur tibi
,C254 tus & fpiritus, frequentiffimfolcnt in facrisliteris populiomnes.terradeditfrucumfuum^d e;xtersv\rf
cpio ji" copulari vtinfrq,&in Adisr. ginis Saluatorcmpepcntg, Se M,Ztenim Dominus spftf,.7;
Im. % a . Huiufmodirepctition-sphtrima funt exemplainPCiS. dabitbemgnuatem,&terranoflradaktfruUumfuumK&L, h PU4 ,,.
4- vnumhiciubiiciam.Vcr.ioj.-^^ljb ^THJ occultdtum os meum i te ,quofeifltmoCCulto,<sr PI ij >J.
1 Cor.i 4. nir 1,( veorlinrabathi. luccinapedi mco ver- fubantid mea in inferioribus term '. Videtur Angclus
% k,.m.nmfci..m,nfm,.n..
bum tuum & lumen fcmitx mc.x. fummoconfiIio,nominerV//(j,&^//?im vfuseife,
' '' bbrnnbrabitti3,*'nfx4<nmi.] Qui nerio quid tur- quiadeca reagebat, qus diuinam mxime poten-
- pe hoc loco fignificari fomniant , non folimparum ttam poftulabat, quam nomen, vtrumque dclart. * f
nnllam mihire!igiofi,fed penimpudentes videntur. Nam, Scitumeft,nomcn Altiffimi abfolut proDcoponi K N(J ^
fpfciem vc idGra.cum verbum fignificaret, quod probari
folere "c.
jT poflenon credo ; tamen h'ic contrariamomninofi- * f'Jyri ^<^'"',"')vcrbu4t elforraatum i nomine py
tt;["e ^ gnificationem habere necefle cfet, vbi id Angelus
hbanan,nubes, cjuod ramijP in bibilis nou ex tat in #uiugs-
O o iiij
 879 GOMMENT. IN L VC. S8o
non.hiphil.vth.ciM.lcIontofu^itur/edinpihcl^.,^. A Cenceftus. Et Gregorius Quodnafcetur, inquit )txtt oL*.,..
K17.14.&
10.1 & fanBum,yocabiturfilius Dei. Nosquifpe etfieffictmur ,nen Mot-c-l7-'
*r<fJ,8c erit cum innubilaucro, vennubilando m nubem
? * 4 fupcr tctram.nollcrjCum obduxero nubibus ccrluoi. Syria- tarnenJanBinafcimur, quia ipfa nature cormptibilis condi
4 .14 & M. cus habet 1!!? hhltthi ng<ir,obuuibrabit fupei te. tions conflringimur , yt cumpropheta dicamus v Ecce enim in p PCjo.7.
,8c 901.8c
j.& 90 1 iniquitalibus conceptusfum, & in peccat is concepit m e mater
6-It. Nittur hoc loc afticulus vnsfidei noftrx , quo mea. lile autemfilus yeraciierfaviius natus tflt, qui yt iffm
i'4- credimus, Chriftum non ex viro,fed ex Spiritu fan- conditionem natur* cormptibilis yinceret , ex cemmixtione
Atticulus cto fuifleconceptum. Auguftinu$a,IrfaVrtf"',/>v</rr, carnalis copula conccptus non eft. Hoc ipfum Beda iifdem
fideinoltrx
ynes hic yirtutemfdneli Spiritus kngelkus ferme pratexit,ne coniedu- dixit verbis.
nittur. ris Cdrnalis difputationis hebetdm, ceelefie tibi ipje myerium Vocabitur Filius Dei.] Non pla cet interpretado Eu-
a Serm.il. tenetiA argumentation confundat. Et Leo b, Origodii- thymij , qui tantum intciligit, Chriftum vocandum
de tempo tnilis , fed natura confimilis : humano yfu , Cr Confuetudine ab hominibus FiliumDei,pi opter admiranda,atque
re. quodcredimus , caret , fed diuina poteatefubnixum efl, quod diuina opera,qux facturus erat. Non enim eamcau-
feSer.i.de
Naii.Dom yirgoconceperit,pepererit, -virgo permanferit. Nam hiccogite- fam Angelus rcddit,quamobrem Filius Dei vo(.an-
turparientts itcondttto,iedtialcem>satbtrwm,qmjtchomoti4'
aLytyelebat.es- . . r- . . ciuarts
\ humanana-
i -Q
" J,, -rt"7 _ j;;.
tuscllet,quod a. rr opera, fed r , quod'\
r- n diurna facturus eilet
tuse
tus battrai.Stvmtatcm
e,yt yolebat,&poterat,Si yeritatem quarts humanana- c- : r . '
Spiritus fanfiusfupcruenturus in virginem, camque
tura,cognofce materiam :[irationem fcrutans originis , yirtu- virtus Altilmi obumbrtura e(Tet : eque Vocandi,
tem Confiten diuiaam. Quo autem infu Chriflusde verbum, vocarc fignificat , cd eTc3 quemadmodum
Spiritu faneto ceneeptus, natufquedieatur, apud fupr^ ex Hebrxorum idiomate notauimus. Alij ^Ve'ty-
Matthaeum doeuimus. omnes , quos viderim , ita interpretaatur , quafi de chifUs
\deoqut& quod nafcetur exte Jan&wn }yoCabiturfilius ChriftojVt DcOjflutcertCjVthominc, in vnamcum Dcuiilio-
D.] -jifjvfjov k av. QW x te generatur , non Deoperfonamaflumpto loquitur Angelus. Vtra- m0natun-
quod iam generatum eTet , fed quod paulo pft queenimratione,Chriftusverus, naturalifque Dei I'*,* veres
generanduin. Itaqueret vcrteris, Quod ex tege- Eiliuseft.VtDeusquidem.quacetcrna Deo gene- ^||us D:1
neratum fuert. Quibus verbis, non onus, fed con- ratione produclus ; vt homo , quia licet in tempore
ceptusfignificatur, ifavmi enim non eft nafci, fed gcnitSj in vnam tarnen cum Deo filio perfonam
concipi: quare,noftcr interpres tiafcetur dixit pro gi- vnituseft.Quarenon duoFilii.ilcutnon duipcrfo-
deap. i.io. gnetur, aut generabitur, fict apudMatthxum , nx;fcd vnus filius,fjcut vna peribna eft.Quamobrcm
quemadmodm & D. Auguftinus aJicubi notauit. antiquiilliauclores, Ntftoriihirefim duos in Chri-
duo verba ex te in plerique Gracis codicibus ftofilios, licut duas perfonas fngentis exhoc.loco
e Lib.f.c. i. nonleguntur^equelegiarcnrruse^equeEuthy- rcfttaruht,vt Gregorius Beda. r Li il. M
nunc Rj I h iMMVbrTMC f I ert 1 r fri
f InComm. mius,&Theoph)iausf.Legit m r-r\ idem
tarnen 1 / IIrcnxus
. ** _
Quamquam egoquidem alium arbitrer efTefen- "P^
g Lib.j.cap. alibig,& Beda. _ ~ , & J _. . . . , fin Com.
fum.vtnon deChnltOjqua Deus, neque qua homo hums|oc
Ali) adnotauerunt,'quod c Beda vidit, nomen fan- perfonreconiuus diuina?,feddefola coneeptione, }S
Sanftum ^wm' non cum ftquentibs, fed cum prxtcdentibus humanquegenerationehoc intelligatur, quafidi- Auoris
cum praecc- cffe iungendum , vtnon fit Icnfus, quod ex te nafcetur, cat Angelus.T&C&rw.id eft, critfilm Dei, quia non interyma-
.deiu bjs yocabitur fantlum , fed quod fan'cium nafcetur exteyoca- viro, fed Deo, virtutcSpiritusfancti generabitur. tl0,
ungdum. liturfilius Dei. lllud vero nemo,quod fciam obferua-
Neque enim de Cliritinatura,fcd de modo genera
uit, nomen hoc fantlum hocloco vim pctiusaduer- tions Angelusagebat. Etcaui, quam reddit, quam
bij,qumnominis habere. Nam etfi , quod nafeitu ob rem Filius Dei futurus fit, quod Spiritus lancTt us
rum erat, futurum erat antum , tarnen oratio An- fuperuenturus effet in virgincm,eamqucobumbia-
eli non tarn exigebat, vt diceret fanftum futurum, tura( virtus Altifllmi, non erataptasd probandum
qumfanct, id eft, non ex ro ntate yiri, nequtexyo- cofenfu, Chriftum DciFilium futurum fuiffe,qua-
h! 1.1)V luntate carnis, fed ex Deo nafeiturum^ , fuperuenicnte tenusDeus,autquatcnushomoin eamdem cumDeo
ih virginem Spiritu fanfo, vtproximis verbisdixe- perfonam aflumptus erat , quia potuit etiampurus
ratj& virtute earn Altilmi obumbrante.ltaque non p homo,Spirituiarcl:ofupeiuenicntc,& virtute Altii-
vocat Chriftum hocloco fanefum, propterea quod limivirginem obumbnintc.concipi, qui neutro illo
Deus effet, aut quod, vt homo, peccato carcret.ttfi modo Fiiius effet Dci,cm eque Deus effet , eque
ea etiamvtraque ratione iancliifimus erat, fed, quia diuina? coniunclus peronx.Ad probandum autem,
fnft.idcft.fineviro conccptus,itaprorfus,vt etiam id quod nafeiturum erat ex virgine , Di Filium fu
fiDeus non fuiiTet,illo tamen conceptus modo, id turum fuiTe, eofenfu quo expofui, aptifima ratio
cft.finc viro ; fnrius , quia peccatum originale non fuit Angeli,quia non ex viro,fed ex folo Deo conci-
habuifTet,dicerctur. Qjjpd rede mihi videtur Leo picnduserat.ltaque,etiamfi Chriftus Dcusnonfuif-
i Jer. .** Pontifex intellexifle '. Kafcens itaque Dominus mfler fct,illo tarnen modo genitus, quo genitus fuit, men
Nat. Dom. Jcf/t Christut home ytrui , qui numquam deitit ejfe beut t Dei filius vocatusfuifet.non folum vt exteri viri
yeiw , creaturt inf: fecit exordium , & in ortusfuifor- fancfi , de quibus did eft, Ego dixi.Di) eis.Orfiln Ex-
ma-dedit liumanogeneri piritualeprineipium , vt adcarnalis celfiomnes t, fed fingulari quadam, & propria ratione, t l(M<:
generations abclenda contagia, effet regener'andnorigofine qud non alium, quam Deum haberet Patrcm , non Iojo io +
Jemine criminis, de quibus dicitur, qui non exfinguinibus,ne ab alio, qum ab eo geheratus. Eodem prorfus - ^ ^
que ex yfjntate cavws ,] ex yoluntate yin, fedtx Deo do, quo Lucasinfr" , Adarnum filium Dei vocat, u
tiait funt ,
, Si1,
& Superveniente qippe
qippc in ea
ta Spirituf
SpiritufaaBo,& quia non viro, fed Deo genitus fuerat. Quifoit
Ioan.i i)
1 Ser.io. Altijfimi tbumbrante yirtute, incemmutahile Dei Verbum de Cainam,qui fuit Henos,quifuit Seth, quifuit ^dam, quifuit
Inematio incontaminato corpore habtum fibi humana carnis affumpfit, Dei. Intelligitur enim nomenfilius , ficut in omnibus
V.pULlf- qua Cr nullum contagium de Concupifcentia carnis traheret, fuperioribus.
fimaclt. Cr nihil eorum , qua ad animi , corporifque naturam perti Quid igitur ? peribitne nobis hic locus, & contra Co'^raNt.
nent, non haberet ,& "Creator, acDominus omnium rerum Neftorianos inutilis erit ? Non prit .-nam nonde- (tori,nos
m Scr.4.
dtgnatus efi vnus cffe mort alium, clcBa fibi maire , quam funt nobisScripturx teftimonia,quibus sum Nc-fto - jteruro di-
fcctrat , qua falua integritate yirginea>, corprea effet tan rii errorem refutemus , & quidem multo melius ex fpotat.
tum ministra fubanna , yt humanifeminis cejfante con hocipibloco , & ex proximis verbis, Grcgoriusre-
i Serai. 5. tagio , nono kemini , Cr puntas incfj'ct , & yeritas : Si % futauit'. Nim cum Angelus dicat hocloco, Qm^ ^^'
Solus itaque interfilies hominum , Dominus \efus imwcevs nafcctwexte , Elifabethy dicit, Vnde hoc mihi, ytve-
rtatus , quia fetus fine cama-lis concupifcentia poUutione, nit m.iir Domini mei ad rue ? vadecolligit Grego-
 CAP.t.DE SALVTATIONE ANGELICA. Ui
rius,eamdem virginem, & matrero hominis , de quo A enim fenectuti virginitascompiratur.quod vtraque
Angelu$,& matrcm Dei,dequo Elifabeth Ioquitu r, ' concipiendi impotens fit:hanc vim habet partcula
fimufuiTe,quare, non duos, fed vnum fuiiTefilium; Cr. Quod non folm dixit concept, &d,ctncepitfilium,
non enim alia de cau Neftorius negabat, Beatam eopemnerearbitror,vt& mirculi.&bencricijma-
Virginem Stoiur , id eil , Dei matrem , geni tri- gnitudinem oftendat , & fimul indicet , quod ant
cem effe.nifi quia duos in Chrifto ponebat filios. dixerat, Miriam non filum , fed iiliumconccptu-
Ht. Quod autem hinc noui quidam argumentantur ram eile. Nam maioris potenti je eft filium ,qum Ii-
ob:ctio Ariani riani j nonfuifleChriftura
non fuilTe Chnftura filium Dei , antequa
antequam liam generare.cm mulicr imperfefrum animal fir,&
^0tU conciperetur , quia dicit ngelus , , id ell, mains Dei beneficium, rilios paren ti bus dare, qum
1 ' erit, quafi ant non fuiTet, &pfum ineptum eft, Sc filias.
ineptis Caluino refu tat ur. Nam fi is, quem expo- Ethicmefisfextusiilii.]Scxt\im meniem prxgnari- sxti men
fui,fnfus eft .noneftnegandum, eo modo, quo di ti Elifabeth iam agi dicit, quaf dicat: eius vterum ls cut -^
cit ngelus , filmt Dei , pcis qum conci adeiamintumuiiTe.vtlaterenonpolTebatqueadeo co fiat,
peretur, Dei filium non fu i fe, cum idcirco Deifi- facile ex primo afpeftu cius, cognituram Mariam,
iiusappelletur , quia eo modo, id eft , non ex viro, verum efte quod ipfe dixerat , Elifabetham fterilem
fedexSpiritulnftdconceptuseft.Si ver.is quem concepilfc. Simul, vtopinor, indic.jt.adeoquoddi
alij auores tradiderunt refpondendum , loqui cit.verum cfie, concepifle Eliiabetham,vt fcxtus iam
Angelum de Chrifto , qiia tenus homo eft , quomo- coriceptumenfisagatur. Verioraenim putamusef-
do , antequam conciperetur*, Dei Filius non erar, fc.quxlongis prxterira funt; itaque interrogan ali-
Stmetat quia homo erar. Quare inepte Caluinus , vt Scr- quando an liberales artes di dicerimus, refpondere
i. - lb : I- ueti noui Ariani argumentum effugeret, interprete iolemus.iam diu.
cali A r u - rs eft, vocdbit'ur, id eft, decUubiturfilius Dei. Qjid Quit erilis.] Qui haftenus fterilis voe-
enim modo cum hac intcrpretatiorie ratio Angeli batur,ideft, re vera fterilis erat, vtfuprd hoc ver- <i VcrC3i
ohxrere poteft, lde~,<fiwruficeturexitfiAnLum,-voCAbi- bum expofuimus. Non enim vocaum dicit fterilem, &
tur films 25? Non debemus literis facrisabutenteJ quod fterilis re ipf non fuerar,aut vocari nunc cni
hxreticos refutare. Quod non folmCaluirius nunc, non fit;fed ver fterilem faille, verque eoncepifle.
fed iam olimTertullianus,aut quicumquelibri eius Senectutii ilmul & iterilitatis Elifabeth mentib- , 4'- .
de Trinitate, duieiuslcgitur nomme, auctor fuit hem fecit, quia duo maxima funt ad concipiendum 'tef
hoclocofccit. . impedimenta natura , vt cum Elilabecham (ten lisc4irmc
. Nam cm quidam .vtille dicit, hxretici.vt res eft, lern, & fenem conCepiTe Maria perfbexerit , facile yatm
Huiashb. Catholici,
^....^^ , exhoclococolligerent,eumdemfilinm
^ n , fe credit virginem porte concipcre. Proptereenira cas.
r"!' -- Dei elle,
deTrimti hominis i tc Filium ,r cm
-- dicat
' - - Angclus,
'*-- auemadmodum loanncs hrifti , ita couceptus
eft Noua- O^ednfcttur ex te [* Fius Dei; rcfpqn- fterilis conceptum priccffit virginis, vt ficuc iile
rai. det,non vnum effe ,fed duosjhxrelis manifefta Ne id credendum in Qnriftum , ita fterilis partus ad
ftorij in Ephefino pofte Concilio condemnata , nifi credendum pariUm virginis viam muniret,anirn<5
Temlliani quis fortac aliter poteft , qum ego Tertullianura que hominum pracpararet , vt Gregorius NiflTe-
locus 1 '.!- interpretan. Hxret ille in partcula illa r ,magnam- nuse, Chryfoftomusf, & Theophylaclus adnota- * fn,o"t.'
1 r * de fana
pedas ic- que in ea vim elfe put i t>laeo&tuod ndfceturexte, qua uerunt.
felLtur. Cfirilti na-
fi dicat , non folm Verbumillud arternum ,quod 7. Qa mn erit impofflbile apud Deum omne verbwn.] uuititc' '
ani erat , fd etiam homo , qui ex tenaicctur, voca- Prohat Angelus hypothem ex tlieiijptuilfeD'eum f ! tT;
bitur Filius De iubtiliter, & verc : fed ad locum, efrcere,&v<.ant.lerilis,& vtnuric virgo coneipiat, in. o^d-
de quo agnnus, non itis accommodate. Non enim quia ort erit impobtle apt Deum omne yerbum. Quod ncm i
homo cum Verbo , fed cum conception modo nu dicir,efr,fedmr,* Hcbrxorum eft phrifis^pud "'^'-.
comparabatur. Ita habet quidem vim illa partcula, quos futurum mod is elt.vtvocantGrammatici.po- fQ ca iti
<if,fedaliamqum Tertullianus exiftimat ,nempc > tential. Itaque fenfus eft, Kon rnfjid eft.non poterit
non folm tu uperuenierite
-. ; in
. tcSpiritu
j , Si efle.vtahoinlocoe.
obumbrantetibi Altilfimi virtute finecorruptione
vllaconcipies, fed etiam, quod ex tenafceturfin- Huius H?braifmi faiis' frequentis hoc aliud exemplem
eftum, vocabitur filius Dei , vt inde intclligas, filium efle poteft Gin.) (. aittyiV "1 >-
heijrfrtm cbelobim iodehht tob verdbb, crins icut Di/ fciea-
non futurum virijneque enim patrem clo quxre-
teibonuoi & malum,id cit,poteriti< ltirfr.
rct.fi in terris haberer;
j. t ecce tiqtbtb co'ndt .] Propon it Ma- Verbum hoc ^co nonnulli interpretes propricac-
Uibbcth rix Angelus, vcdidis fidcin faciat , non iam ratio- cipiputarit, pro eo quod Deus futurum dicit, pro-
eiemplum nes, in re , qux non natural! vlla rationc, fed Coli mittitjautiubef.quafi dic.it Angelus.qucquid Deas
t Ange- juina poteftate facienda crt; at prxfens.&dome- dicit, aut promittir,& facer poterit. Aj ^enerali
propo- ftjclim exemplum.qud fortius, qum ratio vlla verbum pro omni re fuml, hancdueeTe fenrentiim,
uerc folet.Prxfcns, quia oculis fuis pr.Egnanterri Eli nihil omninb apudDeum iriipoffibile cfc.Hoc mihi
fabetharn videre poterat,
' vtr paulo
- - poft
r vidit. Hanc-^ mJgis
tentia eft,
congruere
eo eft advicctur,
probaridum
quia ,quo
quod
generalioi
vokbat fen-
An
vim habet illud, Er, quofi rem prxfentem oelis
intuendam oftendat^ko non Euam fine viro de vi gelus , eficacior : Se qUia parum dictu erat, poTa
ro formatam, non , nonR.achelem,quE Deum facery,quidqu J dixiiTet,promifl ilctJuififleC '44.'
& ipfatfterilcs reperifent jfed Elifabetham, qux& ue,&quia vfitatum eft Hebrarorum idioma, quem- Vcl|j^,(;
viueba t tunc , Sc cm ft erilis eilet , gr.i u id a erat;!& in admodumftpedocuimusi vtut d*b.tr ,ycrbnm rem .^0,
>hom. 49. proximo , vt facile adirepolTet, habita bat, exem- appelenr, vt infri h, & quia, quNianc nter- re pt,iutur.
ioGen. plumproponit. Domefti cum vero, quia Elifbctha firetitonem debearefugiunt, quod nimis genera- h p. i.if.
b?er. 6: eius cognata erat, v t earn facile poTcc inuifere ; & an scfTevideaurn intelligarlt, quomodo vera cite Deo'rfini-
p i7. ita eTetjOculis cerner. Qu omnia Chryibftomus1 poffit, cm multa fint ,q lxeusficerenori poffit, Pt=ritia.
* obferuauit. Quomodo tlifabetha, quxvtfuprb mri.mentiri peccarc, almm Deum face-e, intium
E Virgini Lucas dicit, erat de filidbus , cognata Ma rix efricercquod fiflum t,& hocgenusalia , qua: fub-
cur d tcrit effepotuerit, quirate tribu Dauid, apudMat- tiliterinfeholisdifputantur , nimismilii tenuiter vi-
Angctus rhxum 'difputauimus. denturdeDei fentire poteftate, & totam fere Scrir
Ehzibetha Et iff* concepitfllmm in fene&utefua. Sicut til , non irj pturamabolere.Namfi quia ca qui paulo ante com
fiturmcoa fcnctUtc>fed in virginitate tua conceptura es.In hoc memorauimus, facer non poteft, gerieralemhanc "
 u$ o.4mmnt; -? 88*
w fntcntiamnonadmittUnt; dclcant & illam a , vdtt, A fint. Et Ambrofiusqddem,Bed,&Euthyimusop-
% Ut 4 ^m'4i)/'o/Wft. deleant&illniaIteramb1Owi- - tantis efle putant , quafi adito Angelo , non folrn
b Matt. 19 pojibftufutittpud Drum. Gencralem igiturregu-" cbrtfentiat, vt Filius Dei ex Spiritu lanfto in fecon-
* hm.quamScripturatradittenerenbsOportet, &ab cipiatur,fcd etiam opter, coret.vt id quamprimum
Mar.io.i7- eanjhil, nifi qusautiScripturaipfaextipitjautqux fiat, impatiens quodammoda mora?. Irenaeusvero
illis,qu2excipit ,fimilia funt,excipere debemus. Si- Damaicenus" confenticntis eiTe dicunt, quam m Lib. j:
miliaauterrvfunt, quorum curpoffintiautnonpof- fentcntiam Beda etiam approbauit , cgque magis - >
fintheri,fimiliseftiatio.ExcipitScriptura,quodDf< probo, dim verba hoc iolum prifeferant, vtquae nLi-K4
ft negsrtmnpon; id eft;fidem fuam vibkre ',Excipir aat repugnare videbatur,non repugnet , fed fefe of-
tpiodvnpoibtleptmentiricum*. fcrat Deo~ * r .
14- Qusrcnda ratio eft, cur haec facer non polflt. Solentquidamiriterpretesdifptare.quando.atque.
Dem car Nempequiafi poiTet, D eus non eilet. Deusenini quomod Chrifti concept! Dfatafit.Hieronymus, QuandoBJ
hic no n non eft, qui Des definere efle poteft , & dfinit eile & Bcrnardus p , vt fupr docuimus, dicere viden- * chti*
po'tt rum p^ujqui aliquid repugnans diuinitatifacit, quale tur,MammVirginem,antcquam ad earn veniret An- ftuncon:
pteos"" c^> ^ negare, mentiri ,peccare, mor; hic g ge!us,concepiue, Angelum illi.quod futurum, "/""kpift1
t.Ti. lu. eriim'omnianon potentiae,idinfirmitatis,&impo- fed quod iam factum erat, expofuifle. Earn opinio- ad prmc. 5
dHcb.i. tentisfunt. Diuinitatiauteminfiimitasj&impoten- nemilloipfolocorefutauimus. Alij feromnesau- virginen.'
l8-. tia rpugnt. Itaquc vera eft Augulini regula % tores, ftatim poftifta Maria: verba conceptiortem P 1"fcrm-
e Lib. .de Deurc omnia pofle praeter ea qua? polfe , poten- fatam efle putant, Irtncus Tertulljanus f, Atha- *"" dt
btcon- tix> fed impotentiat eft, quique fi poflct, non eflet hafiat,& Damaicenus u,& Sedulius xhunclocum qVef.tt.
kr.Fau!c.f. omnipotens. 1 carmine ad hncmodum expriment rLib;i.ea.
38. Dixit autem Mdfid > ancilla Domini, (tat mihi ngelus , y Sc hk.j,
fecundm verbunt tuum.] Hxctft iih Maria; iingularis EtdiBumcomiUtdfides.yterumquefucA
obedientia , quam tantoper vctcres auftoreslau- , Sydereummox impletonus* car^ ' c.,
dauerunt.Euaeque inobediencia; oppofuerclrcnius Hoc tenendum : & quia , antequam Virgo confcn- fl,
FLi j. .. f,Tertullianus6 , G.egorjus Nyenush, Augulti- fumadnibuifTet,fcmper Angelus tamquam de refu- t In ont.
g lnlib.de nus', & Theop'iylaaus k. Cum enim ex angelo tura locutus ef t, Spir tusfdncius fuperueniet in te, &vir- e fana
carncCm moUm,quofaiuavirginitateronceptura elfet.co- tus *Altifimtobumbr*bit tibi, Cr}Eccttuncipies ,&pdricsfi- DclP-
h'fn erar gnouiflet, etfi illeipf-'modaS, humana -ftimatusra- hum, &quia crcdibileeft fine confenfu Virginis.no- y
de'fana tione itnpoifibilis videri ptcrat , nondifceptauir, ]ujfTc Dcuirt-exea camerrilaecipere, & btento con
clu >fti a-cr densquod vlrimo loco Angelus dixerat : mntrit fenfu,nqp erat. q ! conceptio differretur, cimni-
tiuitate. tmfefiibUe apud Oeumomneycrbum, fed felepromptam hil aliud expectare Angelus vide, tur ,qum vt vir-
de'^em* o at4u' parat3rn diuinaobtlit voluntati. Qiod vero goconfcnfumlegatiom ua adhiberct. Dictum eil
r* \~ fe Domini ahcillam vocat,nn folm ad humilitatem in hanc fententiam eleganter ab Auguftino/. I{e~ 7 Serm.de
in Com. pcrtin.t, etfi eaipihumilitas, vtaitmbrohus,& ondeim yirg jdCrd, yiumtpnd tricas muni ? - t,nF'llv.
14*. Beda, maxima eo verbo dcclaratur; fed etiam (pe- fum mum Angelus frtflolatur, tndeeft , quod nuntiusifte
V. [ aJ diuins potentix commendationera, quafi di- momur. Idmaudti, Spiritusfandusfuperueniet inte,& vir-
obc icntia -jjc jomnus ep^ e0 mS ancila ure fuo de tus hiflimiobnmbrabittibi,vt prolemiiinds.&yiwmM-
me potcit, quicquid veut facer , quemadmodum tern .
Theophybcus exponit. Sic Abraham Sara; vxori Quodattinetadmodum,rccl Gregorius^&Da- Ife-
I Geo.ii.T. fu dixhiEcce dncilUtudinmdnu tua e,vettre ed,yt bet macenus" docuerunt.non folum in eo Chrifti con- Mo<lus
* quafi dicat , eo ipib qud ancilla tua eft, omnem in ceptionemabaliorumhominum conceptionefuilfc ^"'^
ta n habes poteftatem. Proptere Beita Virgo, & fe diuerfamjqud ille ex Spiritu iano,alii, viri opera fuerk.
ancillam,& Deum non Deum, fed Dominum vocat, concipiantur,red in eo ctiam,quod alij paulatim,fcn< Li. Reg-
&vt fuam fubieflionem, &illius poteftatem vca- fimq jein vteroformentur, antequam.coi puiculurn EPiIl <I-
bulisipfis oftendat. animetur , Chrifti vero corpus codem momento, fij^J'
,47 Ridiculum verbj&ineptumeft, quod quidam hc quocnnceptUmeft.formatum.&animatiiTufuiTe *4
TitulusRe- haYeticorum interpretes argumentantur, iniuriam Cuiusrei magnum eft argumentum, qud restota conceptio
giniinB pos facer Beatx Virgini , dum earn Rcginammun- Spiritu incto facta fit , qui adagendum tempore finuitota
it lxrel appellamus , aliifque fimilibus ornamus titulis, indiget;quodqueabfurdum elf; videatur, con-fal,t
cos defen- C^m ' fcnonReginam, fedancillam appellaue- ceder, corpus Chrifti, nformem aliqu.indofuiTe
dirar. rit. Namiftainerationenecmatrem Dei.necin- matiam.& ilteriusfpecici^uanfhmaria?.
ftam , ac ne virginem quidem vocar'c deberemus1, Etdtfcefit *bilU Jlgtlm.] Ouod Eiungeliftano-
quiaipfafenonmatrem Dei,nonfanftam,non vir- tauerit Angel im fttim difteffi Te , non rmr fa- 1
ginem, fed ancillam Vf car. Nos Regis mundimatr, lum exiftimarunt veteres aulores , etfi caufara
iure mundi Reginam appellamus , Sc tam folliciti ifti alTam ali j reddiderunr. Athanafius 1-, ne hirerici pu- q la ont.Je
funtdehonore Virginis,dum ha^;dicunt,qumScri- tarent.non Verbum Dci.fed Angelumillum.quiad fanAaljci
bx,& Phariibi de Dei honore fcllic ti erant, cra Virginem venerst/uiflc.qui implfletcarnem. PJr*'
Chriftum reprchendeban^quodinibbatocuraret, Euthymius , vt fignifiearet Euangelifta ,ftuim pofl:
Se peccata remitteret , qus iblus remitiere polfet refponfum, atqueconrenfungKfginis,crinceptio-
Hsrretico- Dcus.lftis quidem patronis.qui in defendenda Vir- nem fuifle pe. fccbrn.Itaque qTnfi nfeda re.cuius
lamineur- ^ine tam diligentes videri volunr, fi eiushonosde- cauf venerat, perfunftuique legationefuadifeedit
j Y* fendendustradcretur,nevirgoquidemeiTet,neque Angelus.
enim pudetcnsdicercjfi non ante partum, tarnen in 59. Ixwgens dutemTAdd indiebusiilis dminmontd- v;firat0
pirtu ipfofuiiTe corruptam. Ncque prter citeras ndcumfeftinatione.] Minimobfcurnm eft uangeli- Elifabetb*
muliereshaberetquicquam;idenimaudicntepopu- ftamfing ilispen verbis.lingulareMira: ftudium m quo ftudio
loconcionabundii.ictarefolenr. vifenda cognata fu Elifabetlia declarare voluifle.
r*8 Fiat mihifccmidm vcrbiim tumf) ] Dubium , an hic Hocen m indicat.quo i d;cit,xivrj,ideft,minimc
**, n* VCr 3 Ma'M C^ Ptum 1 an ad AngcIum dirigir : ta- morara ,8c , indtebusillisj d eft, plucis pft diebus,
opt - mc 1 qu'3dicit fecwtd!imverbumtmtm,no{\ fecundum Sl,cum fel}indtione. Vnde verb itudium illud ram di-
vcl oofcn- vebum eins, probabilius ad Angelum dirig. Migis ligensproleduiifuTit,jdeo,'vtopinor. nondixit.
tiemis. dubium eft, vtrumoptantis, an confenticntis verba quia neminem dubitaturum exiftimat. Q^dicunr,

\
 ft

CAP I. DE ANNV.NC. DOM. ET VISIT. ELIZ.

c.4P;:ricnclv; probcidaquffideicaura, tamfiibitam A Exultauit infant inyteroeius.] V'f]w. Quod pro-
prokionem Marm fofcepifle, non atrs honon- priumeftanimalium pnduxufaltantium /cutfo-
ficemiluvldauurdt.il.. icnt.rc , ctli Fhtophyh- lent pulli equini,& vituh faltare : indc ad fcetum.qui
ftus bonus au.ior.n queque videturclc fernen- in vtero mouetur, Difconde$,&al.jGrici8 medici [ Hi.ippocr.
na. Nam eque cunofa certc erat, & de verbis An- tranftulerunt. 4enati *
avctf4i. gclinondub.tabat.cmillid.catLl.z.betha^Bf^ Quarationloannes exuftauerit , vtrm fentiens "l.
wmJiJii. Lam tarnen op.n.onem , quia de bono- Saluatoris aducntum , an fine vlld fenfu fuo , fola di- Q ratio-
reBeatx Virgmis al.quid derraberc videbatur, h- uinapotentia, vt ex eius exultatione, mater Eliza- .,
bciQinoj benter amplexus cl herticas intcrprcs " Non er- beth intelligent, quis ille eTet , quem in vtero Ma- baue,
inharm, gocuriofitas.nonmfirmmsvllarlde.quafiexperin ria gebret.difputari inter interpretes folet. Calui
Vwf.,* . velu , vtrum , quod Angelus djxcrat EUy- nus, pius fiflicetauftor, non folm nullum UUfen- rep
beth cognata ma , & ipfa concefit filtum in feneciute jua, fum, fed ne gatidiur quidem.aut motum vllum pre- ditur
verum eflet : fed cantas, fed humilitas, fed Dei ter naturamilli tribuir. Naturale enimeTe, vtgau-
fpiritus impulit, vt tanta cum diligentia cognaum diogeftientematre.infans in vtero moueatur,&rao-
inuiferet. Duaspriores caufas Ambrosius *, &Be- do quodam exiliar. Iraquequoddiciturh:*M'< bVeif. 44."
In banc da reddiderUnt. FtaWirtif .inq'iiunt, bocMaria, non in gaudio infans in yteromeo, ronficintelligi,quafiin-
tkctifa.
quaim.credula de orando ytiec quajiincerta de numio , fans gaudio fuo i fed gaudio matris exulcauerit.
quafidubitans dt exemple , fedqnafi Ut pro vito i religiaf* Quant melius D.Auguftirius funt eerie yerba jPj|--
pro offio , ftilinans pr gaudio , in montana perrexit. i'er- Eit^abetbmatrisIoannis , Beata tu inter midieres , 0 beams ^ :
tiam obferuauit Euthymius, vt exultatione Ioannis frutus ventris tui,& yade hoc mihi, yt yeniat mater Domim
in vtero, gloriofiore!retCbriliconceptio,&loan- mei ad me\ Ecce emm, ytfacaefl voxfalutationis ma in au-
nes , eiufque mater Elizabetha Spiritu fan i o reple- rtbus reis,exuliauit ingaudio infans in ytero meo.Hoc autem Ioin(|s
rentur. , ,. -i*1 , , vtdtcrrct,fcut Euangelifta pralocutus efl reflta eft Spiritu exultaut
In montan*.'] Hf vir partir, \nmontanim (regionem) jancio,quoproctddubi'o reuelantepgnouitquid tila exultanofi- pr gaudio
montes Iudaarintelligit , qui frequentibus etiam ci- gmficajfet mfantisjdeft4ms # tWfWtf*** luentus
uitatibushabirabntur.-'' . , ', - , atorfHtumseJfet.EtturCui ,Velpropter loan? ^*'jc
In citatatem luda.] vnam ex ciuicatibus luda?. nem,cuinondUm irthanceditus lucem,tamenexuitatitting*u- Epift0|a
Non nominat Euangelifta ciuitatem,.nec memini dio,quod yttue nifiopei aone SpiritusjMfi,fieripotuiJfe quis 5
bonum auftorem nominare. Nam qui dicijnt , fuilfe credatl Aij,diuinitsquidem exulta tionem lam fa-
Ierualem , nobilcs feriptores . - nonVfunt,
__>_Sclinevlla
j:_:.t .. ttanfOAmr^
raru|i\ePutant>fra " ems V , .fine cognino-
fenfu
in hac re loquunttir probabilitate.Tantm dicit L,u ne,line fide,quemadmodm &diuira p'otenm, fine
cas, Iudajciuitatem fuiTej vt nilifallor, oltendat, 1 tarnen iniU CohceptuJ fuert. Siceodemloco .
longum fui/Te itcr.cum Nazare.th, vbi virgo habita- Auguftinus,& Eucherius. Confirmant hanc opinio-
bat , in Galila , domus vero Zacharixin ludia ef nem multa. Primmjquod Euangelifta , vt Augufti-
fet : &quidem, vtBiocardus,&ali] , qiealutra- nusargumentatr, de folo loquatur motu : de lnfu .
runt loca, tradiderunt, icx tamm leucisditarcc vcr.decognitione.defidelnfantisniliil dicat.Dein- i Qu-aeft. in
Ierullcm. . : . . i > ; de qud etiam in vtero Rbccca; , duo infantes la- uae^
T Ei intrauit dornum Zacharia , eyfalutamt Elifabeth.]
. 40. t . cob, &', idque quemadmodum _ c
I Ambrofius* , Venit propinquaadproximama ittntoradje- loannes , vt magnum alquod matri mybrium de- "1>
e lodern mcrem.'blecfolum yemt,{edtUtmpmrfAutaMtt. Dtcetcnm, clararent m , cn> tamen fine vilo fuo fenfu id fccile Ioannis in
loco.";
Virgo ytquantcaitryirg4,tantobumiorfn. Nouerat defer -eje- credantur. Prsterei, qd fi nticipatus inloanncy[CCe*ul-
into ca ntmbus, Sitma^iftrabnmtlitatis)nqM eQprojeiocaitatis. fuiflej ratinis vfus.fmptfr pofte,& i .pfb vtero,& an -,s ann"
,or tanto Ad cumdem cim mdum feribit btda. i ' m r * r ; _ r , . - n' epatas 4-
in luceffl' editus eiimderh rationis vlum hahuniet. , olls vfus>
bamilior 1 41. Et faFlumefl., yt audittitJalutatjonttnMari* cuodaetfi Ambrofius explicans Ha verba EUfabeth n Li.j.c ii.
. debet
^abetb.] Id eft, ftatim vraudiuit. VpluitenimEuan- ..^.1 imfletum etempuspariendi, fponteconcedcrcvidetar. 10.
gelifta fignificare ilutationem ipfam Maria;, cau- non video tanien'vilgo'crdi. Suntqui id etiam ex m^^\
im fuiile, vt & pannes exultaretin vtero, & vter- Grco verbo confirment M/pldf., quod, vdixirrius, ommimi/
que, mater fimul, & filius, Spiritu fanclo replere- anim.alium rationc carentium, 8c infantium, line fuo Lib.^.de
tur,quafi Maria plena ijmDco, Dei Spiritum in Ei- etiamfenfuin vtero geftientium pioprium eft. fidcc4.ee
zabetham, eiufque infamem ,osad loquendumape- LibentisplurescquoraucoreSjmelioribusptfr- in om-
riensexhalauerit-_& quercadmodumparurriibbnx fertim rationbus fuam mihi probantes opinionem. fcnt \a
^ ' v. . . , . .r . nunc lo
muliere? vinum iblepr, loquentej, auc Cllutantts, Omnium vro aliorum opinio eft, Ioanni ad Crin- um
vt illedixit, propinare : ita Yirgo caftiifinia, & Spiri H aduentumj^tionemanticipatam,Irena,in,Orige- t n oialo-
tu finc"to , gra tiaque plena , videtur S pintum illum nis, Cyrillilerofolymitani1*, Amhrufii 4^ Hiero- go du lu.:
fancbim, quo redunda bat, Elizabeths, dm cam l nymi r, Auctoris operis imperfeH *, Chryfoftomi c, c|fer-
lutaret , (. Qjem quidem Spiritum pnus Maximi u,Chryfoogi vBernirdr,Thophvlacti)& f Hom-
Spriram
Iff. loannesmfansmvtero.quam mater ha.ufit.hautum- Euthyrrfi, Quin funtWriter eos V qui exiftimant, lHm-c
$ mEliza- queinmatremeffjditvatquByniuerla wturxlcx, m pr0ptere;i Chrrilo pofte diftum efc , tmbeum L
McrraorVo 'f nrnnatural1 ,nucrff cft: Soient infintcsm vtero 1tutUtrem ( aptiflainter t,at,s midieren non^ffe uhom.i.de
^terPr- daufi , eimatrevuaJenifpirnumcaptre:atEl.za- .^^din vtero IoahnesprophetalTet , vlOngL atipiute.
betha contra ex fihofijo . Adaotaue- CyriUusHierofolymiranus, Audof imperte-
. rumhocAmbrorius^&Beda.^.mquK - c, &Thephvh<ausnmlocis, quos modo indi- x
Lecam. bus , dislinclionem , finpdmnyutyerbormfrproprietatem.. auimus.' : , JSi.b ii . , ,ry ' ,. .Jin. .\ e
JSS. 1tT^A^^^^^t^ -A^nq^^buiu5,qUamtontrarbfen-'S
to nt 4T ' ^M*VX'"l!-. npaeimairafant. Primim,fi nihil loannes fnfif- ^ incomm.
illa mam,ie Qomtmenfii admnium.Jemt^inulteres^- fet>nihil de illo magni,nhil noui didum eTet atqui a Matth
mat re gnusfignom. i^granamlomunturA mopewtur,pie- perfpicuura eft , Euangeliftam aliqnid de illo diui- i
fpiritum
::-. tatifquemyenwnaUerntsador^turprofe^bus^ctqM num, ac fingulare.dicere voluifle. Pra-rere , quia Lucam?
mi, acula propbelant matresirttu . Exultan* qao Angelus dixerat , Et jbiritu fantlo replebiturad- .i4
infans, repleta, mater e. Kon.pms mater replet^ , quam hue ex vtero matrisfita, non pateft , nifi nunc cum in- ^obatur
fiius , fedtumfi^ejfct r^MsSfmtufanttweplmtejr vtero Ioannascxultat, & quodam modo vnientem hVPjl"-
",treni' falutChriftu;ele completum. Cur enim dj-xit V"i-'**
 887 COMMENT. IN LVC. 888
in vterosmatrisfuxSpirimiindoimpletumiri , nifi merui ? Orgenes, Ambrofius, Gregorius11, Beda, & dLi >.Reg
quia exultaturusemt in vtero? Spiritu autem lando Euthymius. Non funt ergo verba ignorantis, aut ePift-
nemo nifi fentiens repletur. Ad hxc quomodo Spiii- dubitantis, fed fe indignam affirmantis.vt Orgenes,
tu fano loannes repletuseft, nifi quo ipircpletus Ambrofius, & Bedanotauerunt.Eodemcnim modo
repleuitmateriam ? mater autem repleta fuilcdici- fenuncloannis materindignamdicibvtadfemater
tur Spiritu iando,quia praeter naturae ordinem exul- Domini fui veniat,quo ipfe pofte Ioannes c, fe indi- cMac.3,
tare in vtero fijo fentiens infamem , in propheciam gnum dixit, vt ad fefufcipiendi baptifmi caui Do-
erupit, matrmque Domini fui aduenientemagno- minus ipfe veniret,vt Origenes,& ThcophyIa<us,3c
uit. Eodcm igitur modo Ioannes Spiritu indore- Euthymius obferuarunt.
pletus eifccodem modo,quemindicauitmatri, pris VtyenUtmitterDominimeiadme.] Apertus locus, & ,tfi
agnouitChrift<*m>Deinde,quoddicitur*,E.v/Mi illuftris contra Neftorium. Vocat enim Elizabetha Quomodo
raudw infans in vtero meo,non poteftdegaudiomatris, Mariara matrem Domini fui, id eft, Dei : eodem cnuNc
icdde giudio loannis intelligi. Si enim degaudio prorfusmodo.quoDauid dixit f.DixitDomitm Domi- 1^
ma tris intelligeretur, non ex fiiij exultitione ,matris m meo ,fede dextr meis. & , Inuocaui Dominum Vatrem c*'*
gaudium , led exgaudio matris, exultatio fili| fecuta Dominimei,vt nonderelirujuat meindietribuUtionis ,& ' Jl
eTet.AtquiElizabeth ex filij exultatione minime ob- in tempore [fine diutorio-Quibus diiobus prae- Virgo .
curcindicat fe, &Chrifti matrem cognuie,& lx- clariimis locis veteriseftamenti ChriftusDomi- cftveOc
titia tanta fuifle perfulm, vt exclamauerit , Vndthoc. nus, id eft, Deus appellator. Colligitur enim ex hoc matct-
mibhvtyeniatmdter Domini madme-.P as igiturloan- Joco, certifimum argumentum contra Neftorium,
nesexiliit, qum ma ter eiusChrifti matrem agnof- Beatam Virginem ver , propri matrem fu i (
cerec,agnofcnlquegauderet. Dei,vt rede Gregorius h obferuauit. Colligitur et- ^ , r
Hj. Qu^d igitur primo loco ab alteris fententix au- iam aliud contr eos hxreticos , qui negaruntChri- epi.u
Refponde- ftoribusobiicitur, Euangelillm nihil de feniu,nihil ftum, ex Virgine humanan fumpfilTecarnem, vt
tur aigu- e cognitione, nihil de fide loannis diecre.facil fol- Fulgcntius i. Quo enim modo mater Dei vocari po- 1 1 1 je jnc
mentis uitur , fatisifthaecomniadixiiTe> emad Chnftiad- tuir,(i ChriftusexeaDcuscarnem vernon fumpit? &grat.Cb
fn" entlae. * exultafle dixit , indicans haud dubi , iam Adnotauit Theophyladus folam Beatam Virginem "P1;
tum prxcurfonsfunctumofKcio.Qmdauterodcfi- ante partum vocari matrem , alias mulieres non nii
Iiis Rebeccx in vtero rixantibusdicitur, {milejion partum, qudalixomnes vfque ad partum, in abor-
tj. eft. eque enim id ad aduentum Domini flcerunt, tus faciendi periodo verfntur,quo illa careret. Ni-
FibjR.bec- fed am naturajiter, diim diuerlsin vteecsmotibus misfortaifis hoc eft argutum.
doYxTa agitabantur,quaieadfignificandummyftrfriumSpw:Q Et benedittmfruSus ventru tm.] Frudusventris He- Hebraif-
urint.J ritusfantujvfuscft:autaliquofupreai-amin-. brxi*filios appellant , ficut&Galli, vtfc citmde- 5,
fttndu,cc-rt fine cognitione,qux ad id.quod igeba: derit diletltsfms[ , Ecccba-reditas Domini,fii), mer- fH'&ara
tur.noa erat neceflria.Nec fcquituofi antici pwus in ces,fruclus ventru , & 'De frniu ventris tui uperftr- veneris pro
Joanne fuit rationisvfus,eumdemineopoftvper- dem tuam, id eft, exfiiiis tuis fucceiTores tibi regnifils He
manere debuilTe, quia cum addemonftrandum tan- dabo, &'" ,Cor>fringenturemmr4miincenfumm*ti &fm- bx\i\cva.i
tum Chriftum illi da tus effet, necefle non era f , vt eo tins iUorum inutiles,& acerbi admanducandum , & ad nihil Tt^*|
demonftrato maneret.-quemadmodun jn'Prophet:$ 1 ap , id eft impiorum filij, antequam ad maturarn 1 pf''1)(
tioftqum ea prxdixcrant, quae Deus^olebat popu- aetatcm perueniant, morientur. Hocaddidit Eliza- j
fignificari, nonfempermancbat Spiritus p.tophe- . betha verbis Angeli, vt Mariam lu pra esteras mu-
tiar. Ex verbo autem Grxeo nihil argifmeuci liirni lieres benedidam, ac focliccm declara ret, quod alias
poteft , quia etfi animantium rationq cartptium pro. mulieres etiam l'anft*,& benedicta;, non Temper be-
prie eft, tarnen ad homines la>titia geftientes permc ncdi<5tos,& fanftos gignant fihos : Maria vro & bc-
taphoram rede transfercur. Itaqiie mel ius noiler.inr nedidaipfafit,& fiiium genuerit bencd:tum, Vt
terpretes vertitiW!Mfi quamnou.icquidam,nouo- Theophylaftusaduertit.;- .. '.' .
rumqueftttdiofirerum^^4iP exultare gaudio, D Huius Hebraifmumfatis frequntemhabemus.Gcn ?o r
aus lxtitia, Latinan prmufque Ciceropaftim d.cut. ; ?-,,--|,, , , fa hatbacbath
Vulgata De 4ua exultatione , vt onftat Iwabetha loque- .. Mochl mimweeb ptrtten , umqu id
editiode- bitar,Extdt4Mt\^W.tH*4Hd(*Mfi(ioS}nVterometj. s pre Deo eg'o , qui te prohiber fniftum rrntds nofter,
fenditur. . 4.i..xcUmamt vectmagna.] Qund Euailgelifta di- Nob pro- Deo ego fum, qui te priuait tfrudtu yentris tui.
Ex vetf. ct , oxckmaiTe Elizabetliam voce magna .-indioat*) BenedibuJ autem vocatur frudus ventrij JVla- .
4+' earn non humano, fed diuino piritu locutamfuilTe, rix," non felm quia Oeuserat, fed etiam quia ho- C(,tnu',
quo vqueadeo plena fueritjVtcontincre fe non per moSpiritufartdo.&diuinitateplcnus. Itaquepar- Cur bens^
tuerit,quininclamorcmerupcrit.;:. i "-.'/' tim eodemmodo, partim diuerfoatquemacer, be diftmdi*
BenediBa tu inier midieres] D.Auguftinusb vertid , nedidus appellatur. Eodem quidem modo, quia caiur
villi- **1 {u *nttr nwbrtu > ^ beatmftitciUs ventris ti ,tuilo homo , quia Spiritu lando plenus , vt mater : diuer-
num. difcrimine fentcntix. Benedida autem dicitur, in- 1 io, quia 6c ex fe ,&magis plenus, & quia fine viro
7." -ter mulieres, id eft, prx omnibus mulieribus. Qix .. conceptus, vt GrxcusiUcapudD. Thomamaic: & - .- i
V.cur fit fa benedidio& quare inter mulieres, non inter quia per cum omnes gente* benedicendxerant. Pu-
inur^ mu homines Mariadicafur benedid, diximus fiiprVE tat Thephyladus comundionem illam, t, hoc /j
lieres. 'Vclliinc appart, hanc vocemEbzabetham Spiritu. loco cafalem effe, vt^j Imus y Cr mifertustsmis , id 11 ^
cVctf.xi. .fando afflatatn.emifiTe, quod eadem dixit, v^rba, eftiqaianiifqrttis s nobis, vt ille quidem intcrpre- ^-'.1
- ..h.riqus Angelus dikerat , quafi dicat , nunc inteigo titur, St 0 yJBteemiratus es , " , iit, qui* B Scipt.
. ci mrito ce, ab Angelo benedicbwpinter mulieres ap- peccauimus. ltavt fcnfushmus loci lit, ideotube-
0!' pcllatam, cum mater fis Domirumci. A^ir,inquic nedida es inter mulieres, quia benedidue eft fru-
" Ambrofius, fermonemfuum SpiritusfantliM ,nequcvm- dus ventriitlii. Res quidem ipi vera eft : eque
', quam oblimfdtur : 2 Bc<3,fimid mquixantuendum/juod enim Maria inter omnes mulieres benedidfuifl"t, ,
eadem vore Maria ab> E'\iabeth Gabriele benedici*, id eft , tam fingularem graciam , prterogmuam-
ir,quatenu4 <jr ^AngeltStOr bomtmbtu veneranda,& cunihs> queprx ceteris confequuta, nifi Chriftus benedt-
merttQ facrmmfprtferet/damonretw.. Idem Euthymiu dusfuiflet,qaoS pa benediceretur. >t plenitudi-
adnotauit. ; ' ne enim ems nos omnes nccepimfit*. Sed attist huiu* ua
i ' . 4} Etyndehocmihi.] Ideft,vndc, auequareega loci fcnfus,magis non negare audeo, qum afirmare. ''
44. r
 Zif CAP. I. DE EXCLAMAT, ELISABETHS.
vr'te M-' Efff PW.]idcft,ftatra,Vtfupra,fcrf(WCTp*fj, A TWrte.inquit.wi Dominus ,t*mque inaudito muerefubli
Ecc pro ' & flor rw wUtr, id eft, ftatimconcipies,&ftatim mauit,qudvllolirrgu<ioffioexplicari,jedipfivixitmipe^
Uatim m mutus eris,nif qud illic res fu cu ra videnda demon- valeatcomprehendi : " totas animi vires
fctiptuia. itratur.bicpmcrita fubafpecium lubiieitur. agenda gratiarum laudibus offero. Eodcm modo dixit
Htfaclaefl vox falutationis tu* \n auribus mtis,exulu- Dauid1, in Domino laudabitut anima ,*udiant man- j p(
neto'chii* *** *"i4H^"> infdvs in vtere meo.] Opponitvoci loan- fueti,& Utantur.Magnifieate Dominum mecum, crexalte- ' 5 *'
um - ncm:aunbus vtcrum. Quafidicat.Vcrbum Deiiam musnomeneiusinidtpfumEtrurliism, i>m* autem me* ^..
goouu. in Marhconceptum , & eius locutum ore, Ioanne txultabit in Domino, V deleclabUurfuperfalutari fub- Et", Pf. je*,
invteroadhuc inclulo, veluti fympathiaquadam, Benedic* Domino ,& omnia qu* intra mefutit,n- *
reCOgnitumfuifrej&quafiEcholoquentc verbo re- minifanlh cms . Bentdk anima Domino," noli obtifti '
fonuiiTe voce. Erat enim Chriftus Vtrbum>quoderat in tmnesretributioneseius, & itcrum ,Benedtc anima mea d- 0pf lej.'u
loin. 1. 1, principio apud Deum ii cratloannes vox clamantisin mino, Domine Deusmeu* magnificaius esvehememeVi It- ,
defcrto. Prxter confuerudinem mcam hoed ico, que confuetudine Scripture difcimus, hancphrarn
veritusne nimis fortaflebtilefit. lllud firmum hominis eiTe, magnum in fe Dei bencficiumpraedi-
folidum, Elifbetham gnificare voluifle, vocem canris,&proeogratiasagentis. *> r.
Maria?, exultationis infmtis : exultationem infantis 4.7. Et exult*uit>iritus m vteofalutari meo.] Eu-
gaudij fui,& repletionisSpiritus fncii caufm fuifle, thymius, Cauija e anima mea in Deofaluatore me*. Au
IVerfji. vtfuprddilTcruimus. que is quidem videtur eflefenfus , (i verba tantm,
4f. Et beau , qwtcredidii , qtunm perficienturea mu non verborum etiam originem confideremus. Mihi
dicfafunt tibia Domino.] Grace* iy ^* i xiivtmm vcrrepctitio fuperions fententix videtur ciic.Nam
o im nktimrtt Tvlt KthttKnutmn eiirZ imfpiwe**. minus coharret,vtf in Deo gauifam dicat,cmnon ; .
Beata, qu*credidit ,quia perficientur , qu* dictafuntdli deafteibusfuis , fed de Deilaudibusloqueretur.
Domino. Nofter integres videtur legifle ide Eft vftatifimum apud Hebrxos, vtverim vmim Hebraif
veriit,Qu*credidtfli,dc, perficientur inte qu* ditlafunt tibi fcntentiavnaconcludat:quac cademin pnma,& le- 5^.<*
Domino > quemadinodum legit Ambrofius. Quam- cunda verfus pirtc diuerfis varan verbis repetatur, !^*"
quamautin Ambrofio, aut in Beda vitium eile ne- praeirtim in Pitmis, lob, Prouerbiis, &CanuCs s
cefle eft, nam Beda verbis Ambrofij vtens ait , be*i*t omnibus,vt p , Qnihabitat in calis,irridebit eos,& Dornt- p Pf.1.4.
**,7- quacrediditSicut & Orgenes e,vndefuafumpfit Am- uusfufannabit eos. . .
brous. Quod attinet adfenfum , nullum dicrimen Q^m ergo vocaueratanimam , nunc p!rituta.vo &
eft.cm fiue per fecundam.fiue per tertiam loquitur eat. Nam quamuis apud D. Paulum anima, & fpiri- qP'modo
perfonam.de Maria loqui perfpicuum fit.AcfortaiI tusita diftinguividcatur,vtanima parsinferiohfpi-d.ftmguun-
fisaliquantmaiorem tertia.qum fecunda peribna ritus pars fuperiorappelletur,vtq,^if/wirw''r.
em phafim ha bet , d um hypothefis ad thefun quo- Dei,<r effkax, penetrabilior omni gladi ancipiv,<rper- A<1 Heb
dammod reuocatu. tincns vfque addiuifionem anim*cr >iritus : aut anima, * l*
Quoniam pereientur, qwtdiBafmt tibi a Domtn.]dl' quaviuimusj fpir,itus, quo fccundm Dcumvui>.' ? .,n .
io<>ew0 4rajixi/ei,referripoteft,autad verbum mus,vtr, Fabius e primus homo jidam in animamri- 1 i.Cor ij.1
iixtf Tiht'taeii , pereientur , vt fit fenfus, perticienturi ttentem, nouihmu uitUninJ>iritum-piuificantem,timtn *f.
Domino : autad -' *^1-, diafunt tibi, aliquandoidemfunt, ytUmulierimupta, &-virgp,co- r i.Cot.7.
vtfenfusfit,qu3etibi Dominodictafunt, fedvici- gitat qui . Domini Jmt , vtfitantla & corpore & $Wm,+*-
nitasiplaverbi poftulat , vt ad illud, Q^ditiajunt deft, corpore & anima. Atque ita aeeipiturhoc \'.\\
iiii, refera tur. Non blm, reipagrauidum often- loco; vt re explicauit Auguftinusinexpofitione ,
dens vterum.fed verbis etiam confirmt, Marias ver huiuscantici "Magnificat , inquit, anima mea Dtmi-
efl"e,qua:ab AngelodiUfuerant,dicensea,& Do- num,& exuluuitiritusmeusinDeo Jutari meo. Vnut
minodia e(Te,id eft.ab Angelo iuTu Domini,& ita ^ & idemfpiritus ,& ad feipfum fpiritus dicitur , Cr ad cor-
efle, q ucmadmodm dicla fucrant , perficienda , & pus anima, qua* anima dk turlpiritus , & i conuerfo , Et
ideo perficienda , qud Maria credidiTct. Qnafi di- rurfus , anima dicitur , in quantum e yita corporis , fpiritus
catilli ,quod multis portea Chriftumlegimus foli- autem, in quantum e fubaniia piritualis. Etquddi-
f .). tum d'icerc,Secundmdemtuamfiiitibif. Dclart Eli- xeratprius, Magnificat, dicitnun,xrt/r^*n;,ideft.
fabetha , feSpiritu (no ad Chrifti aduentum im- gaudio exulta ns lauda bit. Laudat enim Deum, qui
gVerf.41. plctam fuifle 8, quia continuo vaticinan cpit. Et glorians prdicat, quantum ab acceperir bencri-
quidem paucis verbis de prteritis , prafcntibus , Se cium. Hoc eft , quod ait , Exult fpiritus meus in oeo
futuris rebus vaticinatur,vt Gregorius h,&Beda hoc falutarimet, pofitb, vtopinor,x.HebnEorum * con- Hebraif-
Elifibctii loConotaucruPt. De prxttriris cmdicit ,fef fuetudine prarterito pro futuro. Exultauit fpiritus mas.
ad'cht credidifli:de pra;fntibus.cm Mariam vocat matrcm meus.quafi dicat , non meipfam quafi merucrirn.fed
duentum Domini fui, de futuris , cm dicit fore, vt omnia, Dcumlaudabit anima mea ,in eoqucga.udebit, at-
aneinaii qtrs Maris Domino dicla fuerant, re ipfaperfi- quelaetabitur, ab eofe fatebitur tantum accepiflb ^
T- ciantur. beneficium. Sicut dixit Dauid c, In DomimlaudaJ>iturtP^yy'^
SScSa 46- Et'itbUria.] Cecinitprophetico afflata fpiri- drtimamea, id eft .Domino, non mihi hoc acceptum
, tu. Vtraqueeaimc Iifabetha,& Maria propheta- feram.
> uit : Maria de Ce, Elifabctha de Maria, quia in vtero Hww Hebraifroejeta Prophetis etempta preferti
ru c gerebat cum, qui omnium prophetarumhnis erat. r , . ,. , "c
F"Pof Orgenes', c Ambrofiusk. ad huncmodum len- * **/__ h_ .1. ' i t'* ? ,
ore. , f> -r i if 1* i irem leum.Kmortuuselt.pratcricum pro futuro, Sc relin-
Hom.f. bunt,Kequeotto]umvtdeturrJJetquod & ante ioannem ^ue tpatremruum.e: morietur.Nofter.-Sicnim ilium dimf
kinComm. Elifabeth propbetiuit, & Maria ante Domini generatio- i'erit.morictur. J
huiu*loci. em. Serpunt enim tarn teflamenta foliis human*. Nam In neo falwari meo.] Pris vocauit Dominum.
ficutpeccatumamulieribus capir.ita triam bonum amulieri- quod potential nomen eft, vt indica: D. Paulus", m.Cor.Si
bus irioatur , vt focmin* queque muliebria opera deponen- V"nus Dominus efus Clmus , per quem omnia , or nos per
tes, inrmitatirenuntient: & anima, qui non habetfexurn, ipfum, nunc vocat Deum ilutaremfuum. Hebraic
i*4- yt Marta, quxnefciterrorem, religiofoimiteturudiocai- vii^> lefchubbathi , falutis , id eft, faluatorem
QL"dfific, tatem. meum, quod nomen eft benefici), Indicat.Deum Sc
rTuTfcri-" Magnificat anima me* Dominum.] Laudibus tol'o, potuiiTc, & voluifle fef faluare. Vnde (inquit Augu-
pmiis. ' graiiasilliagoexintimis animimcifenfibus. Beda, ftinus in expofitionc huius canticij vtrumqueproftjf*
 -.ifvH ' /COMMENT. IN L V : .
tt&Pomtwmt&SAliuttfemtytpropotesiate, qua omni A Grxcusapud D.ThomaminterpretantUr,&nififaI-
futcreaturAdomindtur, iure metucndumoenderet:pro boni- lorjluuencus'jhis verfibus. 1 L'b
tAtetarwpu miferi.cgtdticr quofddm fdludt,dignum dilelio- quodme digmtus in altum . ' L
tie detponrarct. BrigeretxhumiulfdmfunBifquebedtdrn '
... 48. Quid refp"exit Immilitdtcm ' McilUftu.] - Gentibus,& Aclis voluilDeus Aquusbabcri.
-I < w mmtvum Tf S'irait . Qja refyexit , << Sic etiaro nonnulli recentiores interpretes intelli- j^cY'rS?
v . r*lptxuir)httmiliuwneruxfuA. ldeft,non eftdcdigna- gunt,quorum vnusdixit, Mariam hoc loco humili- ,^ '"
.. . ;.' .tus,noneftauerfatus humilitatemancill.-cfua;, fed tatem exercuifle,fednonfignificaTe. Namfiueeius cut fe"
raiiontrnillKishabuit.Qnidrit Deum refpicere,He- facta, fiue verba confideremus , omnia humiliiatis fign'ifica.
*Verf,i5. brficaphrafi1 expofuimus. Non cftomninoabsrc, plena funt, fed quo magis omnia humilitate redun- U|t.
lis- quod in hunc locum fcripfit Auguftinus. ^efpcSus, dant,e minus fehumilemappellauit.
mod's ""' * D a tribmmodu dccipifolet^videlicetfecwidum cog- Ecce emm ex hoc.~\ Deinceps,ex hoc tempore,
fpicitiin nit)onemyfecundwngraiiaw , fecundumiudicium. Deprimo- eatam me dicent omnes generationes.] Declara: quod
fcriptuu. *, 0}\" apertafuntoculistius ;fedper g dixerat , refpexifle Dominum Immilita tern fuam,id
bHeS.4 . graiiam Dens nos omnes refpicit^quid' ocuUDomiuifuperiu- eft, exhumiliconditione ad tantum honorem eue-
c Pi'.ij. 1 jh.'y&f- De temo infine dicetur* : Hefciovos. Bjfpicercpcr xifTe.vtfe omnia fxcula beatam fint prardicatura.
d Matih.ij. rr4tiam, efl abieitos , & derelicios yifitare. Mamie- Opponit omnes gencrationes, id cit, omnia futur iK?.
11 ' itumeft , Mariam vclle ra tionem reddere , quam ob faecula tempori praefenti , quod vocauit hoc, ecce enim MV?bf"
rem ems anima magnificet Deum, & in ipb exultet exboa & omnes futuros homines vni Elifabethz, "ua*
fpirituseijs, quia nimiruni Dous ipfiusrefpexiiTet qua: fe paulant beatam appellaucrat; quafi dicat, pell!.
, . humrlitatem.Quibus verbis magnumaliquod Deo deinceps non iblm tu , Elifabetha, fed omnes om-
Hamilitas beneficiumaccepturh fignificari conftatrquodau- nin mortales beaum me eflepradicabunt.vtreftb
uibus^mo- temidfueritbeneficium,nonfatisconftat. Tota in Theophyla&usanimadutrtit.Cmautem dicat em-
di< m ,cu- e0 m vertitur)Ttintelligatur,quidhoc loco humili- nsgenerationes,tt\ generaliter, & fine vlla exceptione
pfura accu
. . ;ur taris nomi n fignificetur. loq u itur,tarnen non omnes fine exceptione homines
Tria nim n literis fcris folere nominefignifi- intelligit, fed eos tantum, qui m Chriftum filium
cari.afHidioncm, vilem, & abiefUm conditionem,& fuum credituri erant,vt Euthymius admonuit. Nam
eam virtutem.qua: fuperbia; opponitur , & elatioiii, Iudaei quidem,Gentiles,& ha:retici,maximqueCal- Caluinf
& multi obiruarunt, & res tarn comperta eft, vt ani- uiniani, non laudibus earn , fed eonuitiis frequenter . Virgmis
midfleione non egeat. Virtutem hoc loco humili- affieiunt, lnfidiaturenim (cmfer calcneo eiusimitius eonmuato*
tatisfigmfica re 'tanto fere omnium veterum , nouo-: lie ferpens* qui erat callidior cunclis animanbus terra"' i
rmqueinterpretumconfenfu creditumeft, vtne- Coepit Eliabeth prima omnium Mariam beatam di- ye""3''!
quaquam auderem, nifi & bonos ipfeccumsaufto- cere,fuprn. Secuta deinde eft mulier illa, quxde
res vetereSjnouofque.diflentire.Dehumilitatis virtu- media clamauit turba, Beatus venter quiteportauit,6r
. 8. te Orgenes Auguftinus f,Beda5,Bernardush,hunc ybera qua fuxii infr . . . 0cap.11.i7;
f (aexpo- locum interpretantur. ... 49. Qfiiafecit mihi magna.] tri imUri i*os *.
fit huius Qi^ilio nonftdere^ddehorum verborum n- Ita folent feptuaginta Interpretes miracula vocare
'"de f* ^am rem 4u'^cm 'P^m confideremus, cui du- ex imita tione,qui res magnas, & admi-
is J "1* biumefie poteft, vclminimam pietatis partemha- rabilesnbnJgf</o/eriappellant.Nofterinterpres,etf
gin . benti, (ummam in Maria humilitatis fuifle virtutem? miniis Latine, tarnen eadem imitationefolet reddere
hSer.;4i & Siborum verbrum fenfum, eo minus credibile eft, magnalia , vt in his locis p. Magnum ver miraculu m p 141.
4 f in Cam. defuaMariam virtuteloquutamfuiiTe,quomaiorin erat, vt fine viro Deum, hominmque Virgo conci- .
1,-* virtus excelluit.Haud enim fcio,an humilitatis fit, peref. Auguftinus 4. f, _
Hic locus ft'ipfi'm humilemnonfolm>agnofcere, fedetiam Qpipotenseft. ' 1*1( , fdddi,votens ,quod 7->
nonintclli- profiteri. Sola inter virtuteshumilitasfeipfam igno- vnum eft ex decern nominibus Dei , qusHierony- Htt^
gitutderit- nt,&nefcioquomodort^vthumillimusquiique, Dmus'numerat Apte vero hoc loco Maria Deum po- q inexp.
tuts luimi- fJmul vt humilitatemfuam animaduertit,acprodit, tentemappellauit,quiademiraculisagebat,inqui' huiuscanu*
d:viii M
riz candi
tioar.
Hutr.il t .s. indignamomninofuifTe tanto beneficio declarartt. 1evirilifeminefiliumcondperetMdgm4mfmtiytDeiPdtris """170.
dum prtroi- jsjoluit ergo dicefe, fuam Deo virtutem,fed potis Verlum Carne fuaindutum vtcrogearet. Magnumfuit,dum Vgo cor
tur^" " fuam humilem,abietmqueperfon3m,& conditio- fe ancillamconfejfa effet .ytmaterfieretfuipUfmatoris. Qw ble Deum
, & vt vno verbo dicam,fam indignitatem re- petens e :qmacredtpote nuspotentia,, potentem Confeflae, Pote"tem
fpe&am fuifle, qud quamuis indigna prorfus effet, fed quanta, aut qualis , cmfrehendi non pottfi. Reddit a^c
Dcus fe tanto honore digna tus fuiflet.Hocdicere& Maria caufrm., cur omnes genrationes Beatamie
virginem & humilem decebat. pretdicaturas tflent, vt Thecphylaftus. Alij cau-
Ig Praitere inter verba, & prarcedentia , manife- fam reddere exiftimant,cur eius anima,vt ante dixit,
. V. qna rtaapparetantithefis., Dixerat : Magnificat anima mca magnificaret Dominumjquafidicat, ide^ magnificat
tatio ne Dominum : dicit nunc : Quia rejpexit bamilitatcm ancilU anima mea Dominum , id eft, magnum prardicat , quia
hu.mlem naque humilitatem fuamDeimagnitudiniop- .fecit i;/7))<*ff4,vtBernardusdocetCQuaminterpre- finfer.qn**
cif miro p0njt)COj^mqUCfcnfU)&fehumilem,& Deum ma- j:.t3tioncm nominum allufio probabilcmfiicerevide- d*mde *
^4""," 1 7* --- i
gnum vocat. Deum autem non vocatmagnum.qua- tur, fed ilia tamcnTheophylacti probabilior.quia
li fuperbum , fed quafi pr.TCellenrem , & fupremum violentum videtur, vt hxc particula caulalis Quia,
dignitatis gradum obtinentcm : crgo& fe non vo- tarn long rcferatiir.
Aft.io.v. cac humilem ab oppofita fuperbia; virtutc, fed ab .St fanclum nomen eius.] Quidamitahoc expinunt,
E hef abiecla, vilfqueconditione. Deniqucnonfolethu- quafi h;ec, & estera, qua; fequuntur , fecunda pars
Philipp4i.i m'ilitatisvirtus,4**/>*>f quo verbo Lucas hoc lp- fint huius cantici,& quafi abfolut Maria Dei nomen
ColofT* ix. vfus eft :fed Txmnva^^mm vocari, vt his in locis fanfium eTe dicat , eiufque mifericordiam progie-
I Per. t.f. ctfi humilem,id cll.virtutc fuperbia? oppofita predi- nie in progenics.Magis credo haec,& quae fequuntur
Maun. . lum rtmwlll vocatumlegimuslc.Atquein haue fen- omnia epitheta e(Te Dei, quibus per pcriphrafim
i9?tt tentiamTlieophylacius , Euthymius, & autor Deum defcribat.
 Sri CAP. I. DE CANTICO . VlRGlNS. $94-
Obferuata enim dignum eft, numquam Mariam Atia, & Deivirtiiseft, * fortanfqutontmA verbo virtmis m Heb.i.
Marianum- v4ueac^ fincm cantici Deum nomina le ; fed figura fux&men nefcio,an ifta interpretado, 1 oco fa tis -
quam Dc quadam oratoria, qui nuiorem habet grariam,eum reat.
Itto nomine decripfiflc, & honorificisepithetis, quifi titulis.or- * Hoc Hebrarorum idioma ne praercreamus , ex
nominauu. naffe. Necenim dixit a: Q mafecit mihi magna: Deuj, exemplum profcremn,Ei od 4.1e. -|> ' '
vL4. quod vt breuiusdictu erat, ita&adententiam mi bi:3 thipfelh halthtm tmaihah vtpachadtigdol
X^trohhich Cadat fupcrillos & tcnorJ& pauor magno
nus effcax, &ad orationis ornatum minus aptum: brachio tuo.Nollcr.prat magnitudincLrach jtui.
ddixk, Q^UfecnmiH magruquipotensefl.Quyt'C' Dequoautem miractilo Deofafco.Maria loqua- *7j
go fequitur; Et [ nomen ems, permde c/t,ac fi tur , (loqui enim de aliquo viditur ) nonnulli qua;- ,.'Vo mi
Hebtaif- dicat ?& cuius nomen eft intum; lie enim Hcbrasi runt. Ac funt , qui de pla Cnrilti incarnanone loqut g0 ioa(lu_
nui. loqui folent, vtvnum rclatiuum proaltero ponant, putent,quimignumfaitcertimiraculum, quque to*.
bPfal 'e.r. vtb t Dominus in templo Ailofm , Dominus in celofedes
4- j. eitu, id eft, cuius fedes in ceelo eft. Et ruriim c Oculi Dcus miQo in carne Filio fuo,fummajn fuam poten-
ti tm declarauit , quia potentes dimones, qui liber
loa ver . -n pdUprem refpiciunt , palpebiAeim internant lios
ant in hoc mundo domina iantur,de fuo deiecit re-
hvminwn , id eft, cuius ocuhin paupcrem refpiciunr, g gnoihumilesautem quiinCnriftumcrcdiderunt,ad
& cuius pilpebn pcrfcrutantur hominum cogita regnum ercxit.Sic Auguftmusn,& Cyrillus apud D.
dVetf7. tion es. Et iterum ' , Quoniam iuus Dominus , Criufliiiat Thomam. Alij ad praeterita referunt,id eit,ad rerum
Jilexis, tquitAtem viditvnltuseius , id eft, cuius vultus primam creationem. & reliqua omnia, qui Dcus ab
aequitatem vidir,ncquc pcrfonarum gratia mutatur, initio huius mundi potenter , admirabiiitcrquefe-
vt liunc iuftificet , ilium condemnet , huncamet, il cifTein iacrisliterispcrhibetur: ' OmniAcmmperipfufr*0 Ioan.i. j.
ium odio habeat. Etc ,Dcusmeus ,impollutAVAeius,id
fa&afunt. ItaBcda. Alijad prdenriarefrun^qaii,
ePbU7.Y. eft^uiu,^, impolluta eft.
Virgine pariente, nitui a vi6ta,&oommutaca elt.qua-
5 I7l Q^iofenfu nomen Doi fanftumappelletur , etfi fi virgo in hoc potentiam D.nim f.ciXe dicat, quod
Nomen reseftadmodumficilis.non confentiunt tarnen in- fecit, vr Virgo ipfaconciperet, vt Theophylacus
Dc.quo- terpretcs.Nam Euthymiusfancbim.quali magnum, exponit. Mihi de rebus pnteritis videtur loqui,
ttodo fan- atque^ximium vocari putac .Theophyac"r,usquafi
quia & priteritis temper vtitur verbis : Fecit,Depofmr,
cUaappc' mundum,impollutum,incontaminatum,qud Ver
Exaltant' , Impleuit, Dimifit, Suftepit , & quia itis appa-
bum Dei in vtero Virginis contaminatum non fue- ^ fccundam partcm cantici t hymnum poiius
rit.Bedi,quafi potens.fegregatum^rcbus omnibus, eire_quam pr0pheriam.ln hymuo aurem magis con-
omnefqi:efupcrans,& excellens. Mihi.fanftumdi- uenit credere.cani res ante Dco fictas , qum pri-
xiiTe videtur,quafi venerabilc,idorandum, & laudi- dici ficiendas.Citerum non exiftimo de vno aliquo
bus propter magna ilia, qui tibi feciffedixerat cele- fado loquijfcd vniuersomnibus,qur Deusolitus
brandum. In hanc fententiam Auguftinus exponit: eftet fa cere, fi cut fecit Anna p. pi Reg.i -t
HoCy inquit , nomenfanBum e(l,cumfanilis e,cumftnis DiJJxrfit fuperbos mente Cordis fui.] H-'braifmus, * '-)..
'Urialur ftnBis henedicitur dperuers blal]hem.uur. di>ert , difipduit, vt 4, Dominus diffiptt unfit* 'ebraif
j Et tnifcrico' d4 cms d progenie in progenies. ] gentium, reptobat Autem cogitationes popidorum ,crrepro- wos.
ve'baeodem modo inte: pretor, quo pricedentia. bat confina principum. Sunt qui ad iiunc modum ver- q Pf.jt.io.
Cuius mifericordia ell progenie in progenies, id ba coniungant : Difyerfit fuperbos mente cordis fui, id
eft,pcrpetua , infinita, fempiterna TlTnito middor eft,eos qui mente cordij fui fuperbi erant, vt Euthy-
Udor, vtf MifertCordia autem Domini ab Ateno , (jTyfaue mius-Alij ficexponunt,acfinomenGrecum fiaroi*,
fPfal.roi. indternum fuper timtntes eum QMrm locum videtur
ablatiuum fignificet inftrumenti, quafi dicat, cepit
hc Beata virgo totidem verbis exprimera voluifle. eos fuis ipforum confiliis. Admirabilioretiam vide-
Nec alia fortalTc caula , fuit. , cur his vfa fitr verbis.
. Si tut Aueuftinifententia,quiinterpretaturr : Difberftt f InP0,Ii
qua vero aha fuit , hzcfu.t . opinor , vtfign.ficaret, DfltferhesbnemCartffd idft ; profundo confil.ofuo. ^f" can-
Deum non folum in veterem ilium populum, fed et. ^ fflad rcciprocumy-wad Deum referatur,quod
jam in eum,qui tunc era t.miflo Filio fuo, fuam, qua: exGneis verbis apparet,fieri non polTe.Ego hypal-
nulia temporis longinquitateexhauritur.exercuifle lagem efTearbitror,qua frequenter vtunturHebrsi:
milericordiam. Diiert fuperbo: mente cordisfui, pro Difperfit cogita
Brachium 51. Fecit potentiam in braclno fuo.~\ InteliigenJum tiones cordis fuperborum , id eft ipibrum conlilia,
mfcnptnra /iirelatiuum. Q,ficutin pricedentibus. Eft & machination es. Difpergunturautem,&diflipan-
po poten- enim continuata pcriphrafis.qua Deusexrebu^ i tur confilia, & cogitationes fuperborum, cum in di-
e'tPfa 10 PotentcrA mirabiliter faftis, eleganter deferibitur. uerfum euaduntcxitum.qum ipfiputabant. Super- 174.
ij.ftaC.17i Brachium.Hebnorumidiomatc *,potcntiamfigni- borum dixit potis, qum impiorum, aut iniquo-s^peibi cut
ic 4-.4.SC ficat,quod in brachiis,aclacertisvirorum,robur & rum, quiaiquamuisomnes iniqui, &impij intel- Pot,lIs
17 s ttjt. vires effe foleanr. Exempla in Pfalmis paffimoccur- nommen-
gantur.tamen fignificantius hoc loco fuperbi qum !tur quam
itS7i.1i. rentg# 1 taque epe folet brachium, quo resmagis impij , aut iniqui vocantur. Quia fuperborum con-' impi}"
Pu8n explicetur, cum potentia, Sc fortitudineconiungi, fuetudo eft, multa Sc vaxia agitare conilia , quibus
tt. vt n's m 'oc" k- Qiipd ergo dicit , Fecit potentiam in eorum ambitio nutriri olet. Simile quiddamde
it.. hfdcbi* fuo , perinde eft , fi diceret fecit potenter E auaris lacobus feribit CtEccenunc, tjuidicitis, hodie, am f .
4..
Db.m.. brachio fuo,potenter manu fua rem geifit,aut decla- crainoibimus wilUtn ciuitatem ,&factemus ii qttidem -
n . rauit, quam potens brachium fuum effet. Videtur , ntercabimur,& lucrumfactemus, qui ignorAlis, quid
i; ' c^"1' etiam hacphrafiomnehumanumauxilium excludi, eritincraino.
tot facete 4ua" "icat ' m'"013
poicntiam ....
i"a qu3E rrecit,lohim
. , , , & nemi- * Vcrbum-vanfc'pk', quodhic diffipare vel difpergere
'ubiachio nc adiutum feciTe,ficiitdixit Dauid 1 , Benedictas De- verti>iu,cftc(ia 11 labcftare fcitritum Leere, vt Gen 17 14.
1 c; minus Dettsf'ael, qui facit mirabiliafolus , Sc , QMfdtit 1 2 131 vcniihrtth
' ".71T, Btirabilia magna folus , quoniam in Aternummijencordix hnnifhefch hahu mehham meha tth beruht hephtr,Si exciu-
icPfij i. Etlfaias1, Circum>exi , erat auxdiaior ,quA- decur anima ilia de populis fuis, foe Un meu.n fregit Nofter,
lp fitu , & nonfuit qui adiuuaret , & faluauit mil , quia pa& me irtit fccit.de hoc loco Jifpttgere fumitur.
& indtgnAtio ipfa auxiliata e mihi. Non placet, Si. Depofuit potentes de fede ,& ex*ltauithwiles.]itt,.
quod Bda,Strabus,Theophylaus ,& Graecus ille flKt funitxt iadpirar uu&q , dynafts, quo etiam
auclor D.Thomxfcribunt.brachium Dei hoc loco nomine Latmiauftoresvtifolent, dicuntur princi-
Chriftum vocari, quia etfi ver Chriftus Dei poten- pes,ac Reges, quia potentes funt. Itaquenomenfe-
Pp ij
 *5>5 COMMENT. IN L VC. 89*
/, hoc loco, non tampotentiam, quam officium A mater mea dereliguerunt me : Dominus autem affumpfit .
'* quo potentia exereetur,fignificat, vtapparctcxad- Similiafuntexemplapaflmin Plmisl. lPfaIj..Jc
17t- iunfto/i/ft/i,idcft,de throno.de folio regio. Multi ijraelpuerumfuum.] Ifraelcm filiumfuum:ficenim 7-7- J*t
Putnam enfm potentes funt , qui Reges non funt, neque in fblebat Dominuspopulumillumappellaren,.Sufce-
fcutdyn*n* t*11"000 &eM' Hic autem de Regibus loquitur. pifle igitur dicitur Ifraelem filium fuum Deus,quia ?ivj.
t. ^0te " Q"d fequitur, Et exaltauit bumiles.id eu m dem mo- cm maxime abieftus, & fub Romanorum imperio 15. & i,8.,i<
dumintelligendum eft, ex contrario, id eft, euexit affliftus populusille erat ,Chriftusverus Rex venir, & 4f. &
humiles,& in regio folio collocauit, vnde Reges de- quitum non Romanorum , ledmaioreDiaboli *.*,
iccerac ^.epetendum enim, aut intelligendumeft tyrahnide liberauit. m ofce.n,
& xe/cnomen V^ fedis, autfolij,quodpraecefle- Bjcordaw mifericordU fua.] Mv<3w/ i*,i*t , 1?y
rat, Humiles autem non virtutefuperbiae contra- vtrecordareturmifericordia fua, ideft.vt oftenderetfe Deus quo.
ria.fedababiea, &humiliconditionevocat. Op- miiricordiae fuxoblitum non eiTe, fed recordari. odoobH.
ponitenim humiles potentibus,id eft,Regibus,<5: iis, Sicutenimnumquam ver obliuifcitur Deus, fed ad aifc* dla-
qui in magno honorisgraduint. g fimilitudinemhominum tum dicitur obliuiici , cum 0^1'
17. Quoatttemhicipfefenfus alludat, id eft, dequi- itanobcumagit, quafi noftrioblituseTetn.'ita et- pfa|.nli
pops mtel- bus potentibus,&dequibushumilibusloquatur,de iam dicitur recordari,ciimitafeerga nos geric,quafi 4t.i.&4(!
po"nt eofolent interpretes direntire.Theophylatus,Cy- prisnoftrioblitusfuiflet, poftmodumrecordatus, *4-&7>.
rillus.&Gricusilleauftorapud D'Tnomam /- id eft.cm nos orantes exaudit, oftendit fe bene no-
ffdaemones, qui ante Chrifti aducntum in mundo bis velle,vthislociso. Rt
regnabant, humiles, omneshomines,quidamioni- 55. Skut locutus efl adpatres noflros.] Quafi dicat,vt 1,,
bus vexabantur, intelligunt : aut, vi Theophylacbs recordaretur mifericordia? fux,qum promiirat pa- i..'pf. 57.,.
Matr.ij. iit,pttentes Pharifieos, & Scribas, qui *fupercatbedram tribus noftrif .icilict Abraham, &feminieius in fx- 101.14.
4. M fisfedebant,humiles miferum,& imperitum popu- cukPatres intelligit,omnes Patriarchas, fed illos in I"0"",
lum , cut oncraimponebant grauia , quaipfi ne dgito ijutdcm primis,quibusDeipromifio denafcituroexfemine D*D,I4,'?r
Jwe^/w^fMfTrf/fW.Alijadexemplafuperiorumtem- ipforum Chrifto fada fuerat, qualesfuerant Abra-
porumexiftimant Virginem alludere, vtad Saulem, hamp,Iiacq, Iacobr,Dauidf. Sed folum nomina- pGenjuj.
quern Deus de regio folio deturbauit,& ad Dauidc, uit Abraham, quia illi primm Chriftuspromiflus & im&
ai.neg.i-i, quern ad regnum euexit3. Ego Bcdam fequor,qui fuerat,& quia ipfe omnium credentium futurus erat *
*'} nullum aut praeteritum.aut futurum etiam exempl pater.
notari putat, aut fignifican , quod factum, facien- Quod cm dixcrit , peut locutus e adpatres noros, \ '
dmquefit,fcdquid Dcusfacerepoitjacfoleat. adden$,commutato c&fuj&rabamj&feminiciusinf*- rGcn.1S.14
177. Solet autem Scriptura in Dei laudibus poner, cula, idefccit,qudGricumverbumA^7cficut fPl.in.
Dei pote- qUOCj regna transfrt, Sc alios de folio deiiciat, alios Latinum , loqui, vtrumque admittat cafum , vfu fal- ut ,Abfri'
mVwJ^*
meeiucet in folium . euehat:
, quia
lrS. cm inter
. ..homines fumma
v - temloquendi
Ecclefiafticorumaucbrura.
. . Illudw lus,ZL~
notni-
in regno- potentia credaturelieK^gum.iniispotiiiimumfu- /W,veladmifencordiamrcfertur,quaidicatlo- natus fic.
rumttafti- bigendis,dimouendifque diuina maxim poteftas quiitumfuiiTeDeum.ideft^promififlepatribus per-
tione. apparet.Ccfcribit Daniel6, Cr ipfe mutat tmpora, <T petuam mifericordiam : vcl adfemen , quafi dicar,
cap X .var. Matestransfert rgna, atque cmituit , St Ecclefiafticus c, promifiTe A brahamo, & omnibus cius pofteris , qui
Vc2 pier. (* ^itnte ingentem transferturpropter iniuflitias& in- vfquead finem frculi futuri erant;fenfus cod redit.
, P" ' ' iuriat,Sc,Efufaeflcoraemptiofuperprincipes,cyearefecit +6.Manfit autem Maria cum ilia, quamenbus tribus.] ito.
dPfal. ie<. eosininuio,&noninyia,!ce, Balthcum Regumdi>luit,cr Qusri hoc loco blet ,vtmm Maria partuiinterfue- AnB.Vir*
verf.40. pracingitfune renes eorum,$cf,Sufcitat deputuete egcmtw,& ritElifabethae,anantequamillapareret,domumre- 8 aPui,
e Iob.it.it deercoreeleuatfauperem,ytfedeatcumprincipibus, &f>. dierit. Plerique ante eius partum domum rediiiTe |?
b*g lumgloria teneat.Uzqucprxtcritum pro futuro ex He- putant, quibushxc fer argumenta envrri folent. l^Lnm
Hsbraifmi braies linguae prpprietateaccipi puto , & futurum Prirnum, qud Euangeliftadicat, manfifleMariam rnanfir.
duo alias rurfus alio Hebraifmo pro modo , vt Grammatici jy cum Elifabetha non menfibus tribus,fcd quafi men-
notari. vocant,potentiau,vtfitfenfus,^o/iV//f/</f/f</f, fibus tribus, indicans , non ntegros manfile tres
& exaltauit humiles, id eft, deponet, feexalcabit, hoc menfes. Quodfiita cft,nonpotuit Elifabetha? par-
cft,poteftdeponere,& exaltare. tumvidere, quia credibileeft, earn more aliarum
i7t. 55. Efurientesimpleuit bonis.] Id eft,poteft, acfolet mulierum^iono menfc pepcrifle; cum autem Ange-
Qni iinc implere,atquelocupletare.Sicut,quodiquitur:i lus ad Mariamvenit , fextus illi pratgnanti menfis
efurientes, uitts dimit inanes, id eft, folet dimittere,& cos, qui agebatur t,vbi etiam fignificatur, fcxtummenfem tVerf.ji.
qui mites, prisdiuitcserantj paupercs facer. Eodem cnim tranfaftum non fuiffe : itaque non potent nonus
modo hunc verfum interpretor, quo fuperiorcm.vt menfis impletus eTe , cum Maria ab Elifabetha do-
nullum certum notetur faftum, fed tantum dica tur, mum rediit. Deinde , quod poftquam Lucas dixit,
ci.Ret.; quid Deus facer poiTit,ac foleat, vtdixit Anna S, Mariam in domum fuam rediiTe,addidit,/4rt^-
^epletipriui pro panibus fe locauerunt ,Cffamelicifaturati temimpletumetetuputparicndi, indicans iamMariam
Ii 1 [mt,iiD\A\Dimteseguemm&efurrunt,inquirentes domum rediiiTe, cum Elifabetha: tempus pariendi
vcrTu. ' autem Dominum , non minuentur omni born. Itaquequod relatiuum eft. PnEterr,qudnon videatur Euangc,
Theophyladus exponit, Efurientes Gentiles, Omites lifta taciturusfuiTe, fi Maria parmi Elifabetha in-
Iudaos ; Se quod D. Auguftinus , efurientes humiles, terfuiifer,cum id ad rem maxim pcrtineret,& tanta
Wwverofuperbos; &quodalijf/n'of, qui,vt diligentia narrafiet, quamdiu Maria apud cogna- *
i Matc.j.f. ait Chriftui i , efuriunt , & fitiunt iuitiam ; diuites, tammanfilet. Dcnique, non decuiTc virginem inte-
qui ea abundant , id eft , qui pro fuo arbitrio cor- reTe partui , & earn fuifle confuetudinem , vt omnes
ruptos ad fe mdicesfleclunt, morale quidem eft^ion virgines.etiam qui domi eTent , pariente aliquamu-
literale. lierealimigrarent, vt graues auftores,Theophy-
5+. Sufcepit."] Etiam hoc loco intelligo relatiuum qui, laftus, Euthymius, & GrxcusaudorDiui ,
ficut inluperioribus , cm fit perpetua deferiptio & Nicephorusutradunt,quihuiusfencentia:defsn- Kb.l.e.il
Dei 7rt\<ffi i/cifi>,hancvimGnEcehabet,vt deca- fores lunt. 'vir
ret,Deumpopulumfuumiamomnindeitdum,de. Ego tarnen mihi omninperiadeo,Beatam Vir- par'tuEffi.
irtumque quafi porrea, aut luppofita manu fufti- ginem,ante partum ElibethaEabeanondifcefiTe berhr 0.
kPf jg.xs.nuifle^rexifleque, ficut Dauid dixit Patcrmetu& Primum, quiavixalia caua excogitan poteft con- teifjit.

- _
9
 397 CAP. I DE CANTICO . VIRGINIS. M
gra, quamobrem Euangehfta tempus notauerit A ftet, Ioannem nonfeptimo, fed nono menfe Datum
triummenGum, quos apud Elizabetham Mariam efle. Secundum argumentum plus habere videtar
manfiiTe dicit,nifi vtindicaret>vfquead eiusmanfif- probabilitatis. ttaenimf'ateor, Lucas loquitur, vt
fe partum.Praeterea,quia credibile non eft, M iriam, indicare vidcatur, antequam EhTaberhae tempus pa-
qux caritate impulft, cognatam, quia grauida erat, riendi e.Tetimpletum, Mariam diicefiTe. Caeterum MosEuan-
inuiferat, & tamdiu cum eafuerat, haud dubi, vt hoc ipfum argumentum non mouebit cos, qui ob- geftarum
pragnantem adiuuaret,cm partui,id eft,dolori,at- feruauerint.litpe Euangelift.isfolcre, prius narrare, otabilis.
que periculo prxima efle^decruifle. Dcinde, quia qua; pofteris ara funt, vthifturiam, quamtexere
illa ipfa ratio, quae illam impulerat, vtpraegnantem inceperant , abfoluanr. Exempla funt apud Mat-
inuieret^mpellebat.vteiusexpearetpartum.Inui- thaeum i notata. Qi.a ergo Lucas Maria; hiiloriam Cp.i.fc
iVetCj. ferae, vtquod Angelus dixcrat a, Etecce Elijabethco- narrare ccepcrac,voluitabfoluere,antequam de par-
natatua, Cr ipfa concept!filium infenectutefua, re ipfa ex- tu Elifabetha agere aggrederetur. Ideo dixit, quo-
penretur: quisdubitet voluilleetiam experiri par- modo ad earn Angelus miiTusve(Tet,quidillidixiilet,
tum, viderque, quo res euaderet, prxiertim cm quid ipfa refpondiret,quomod cognatam' inuillf-
tam prope exitum eiTet Adharcciebat vtiqueMi- g iet,quomodfalutaffet,quomododomum redijTet.
rialoannis myfterium.qud Ghriti 5.1 i i fui prarcur- Reduca veroquodmodo Maria in dorr.um fuam,
for futuruscTet; quislibi perfuadeat,nuluile natura aggredituraliamhiftoriam, quomod Ioannesna-
etiamvidere,quemtantumfciebatprophetamrutu- tus elfet. Atque dcirco pris dixit, Mariam redijTe
rumeTc, quemaudiueratpragaudio,feaducnicnte domum, pofte veroaddidit; Elifabebautemimple-
invteromacrisexultaiTe? Ueinde,qu3e,nondico,co- tum efl tempus panendi. Ad tertirm refpondeo, non
gm ta, fedquarlibetalia alicuius caritads mulier, c omnino Euangeliftam tacuiiiejvljnam apudo gna-
pertres apud pra;gnantcm manfifet menfes, inflan- tamuam fuiile tempore partus. Cum enim dixit,
te iam partu difceaiflet? Cur ergo credamus, fecilfe manfifle apud earn quafi mbus menfibus , non obfcurc
Mariam.quodaliam vllam mulieremfacturam fuifle indicauit, intcrfuiue partui, quern intra tres illos
indignum eft credereDenique tempus cum hacin- menfes accidere ncceife erat. Ad quartum eodem
tentiaretconuenit:agcbaturenim fextusiam m- modo,quoad fecundumrefpondendum eft,autix-
fis,acfortalfiscxj lus erat: verba enim Angelinon tumiammenferoconceptulolnis.cm ad Mariam
bVaC^f. repugnant b, cm Maria ad vifiundam cognatam Angelus venit, fuiTe tranfacbim, aut fi non erat, non
domo difecfit. Manlit tres apud cognatam mehfcs q faille necelarium, vt nono menfe loannes"
fortaflls ntegros vt pofte dicemus : fed efto, inte- nafceretur. Quod autem quinto loco objieibatur,,
gros nonmanferit; cert fer ntegros manfiiTe ne- non decuilTe Virginem intereTe partui: non intelli-
gari non poteft, & nonum Elifabethae meniem, fi go cur minus decuerit,partuiintereiTe,qum parre;
non cxatum,inchoatum tarnen fui(Te,& fer trani- parientem videre, confolarique, atque adiuuare,
ctum, cm ab ea Maria diieelfit. Poterat ergo Elifa- qum prargnantem inmfere. Ea vero conietudoj
betha parcre.antequ Maria diccderet: eque enim quae affertur , folitas fuiTe virgines inftantc part
neceie eft,quemadmcdm experientia docet,vt no- difeedere , vereor ne fifia fit. N os enim inter hone-
nusmenfis,vt grauida pariat, tranatus omnino fit. ftiffimas etiam gentes, cam confuctudinem non vi-
Soient enim inchoato nono menfe ali.v mulieres ci- demus i contrariam ver videmus,vt non folm do-
ts, alise feris . Hibct etiam ha*c fententia meftica partui virgines interfint,fed alia; etiam ami-
cHo'm.. mclioresauftores, Or;genemc, Ambrofiumd, Be- , atque cognatx adueniant aliunde, vt paiitura;
dlhCom. dam, Strabum, Lyranum, auorem Scholaftica, vt miniftrcnt.Etfi eiumodi confuetudo forte fuit,non
vocant, hiftoriar. Habet ipam etiam Ecclefiam.quae erat neceTarium vt Maria omnes aliarum virginurri -
tertio menfe pol conceptioncm Chrifti.Ioannisna- confuetudines obferuaret.quia ita virgo erat,vt ma-
talem celebrar. ter efler.
itt. Argumenta vero, quibus alij autores in contra- j7# Elif*betb autem impletum e ttmpus pmendi ]
olauntur riamfententiamadductifunt,fjcilroluuntur. Nam ^Tempusnouem menfium , aut circiter, quod partui
'odImjU* 4uo<^ ^bjiCitur , Euangeliftam non dicere, Mariam muliebri , ommuni naturx lege prefcrtptum eft. t
manfiiTe apud Ehfabetnam tribus menfibus,fed<//M/ ObferuauitOrigcnes,Ambrofius,&Thepphyladus,
menfibus mbus , non magisindicat minus, qum plus nonomnibus, fed folis indis mulieribus , tempus
tribus menfibus apud earn permanfife. Habemus paridiimpleriinScripturisdici,vtElifabeth3ehoc
enim cxemplaapud Euangcliftas,vbi,illud quanon loco:& Miria?f,^i/, vtait Ambrofius fltnitudinm K cp.
fignificat mins , fed aut plus, aut iuftum cert nu- iuflivtubabeat, inanes autem diesnt impiortm. Sed non
merum. Scribit Marcus % numerum hominum, quos
Hu*fi in Chriitus feptem panibus , & paucis pifciculis fatura-
fcuptura ucrat,fuieqiiah^rrm^fcribitMatthUsffuif- , r wllu.-
quid igni- ^, mulieribtu ,&1. Scribit rant.Dixerat autem Angelus de vtraquec Mari,&
tfjj'p g ?> Ioannes numerum eorum, quos Chriftus quinqu Elilbetha,forevtconciperetfilium.ae0areretiidc
( op. 15. panibus, cV duobus pifeibusfatiauit, fuiTe quaejuin- Euangelifta.non contentus dixi(Te,vtramqu conce-
que milita s feribit Matthaeus h fuiTe quinqu milita viro- E piTe,addidit impletum fuiTe paridi tempus, id eft,
SCaP e- rttmiexceptimulitribusiO'paruul- Solent ergo Euan- fuotemporepeperiTe, quafidicat, nevnoquidem
geliftseamadhibere moderationem,vtdicant:fN^j die retardatam fuiTe diuinam prorhiifionem. .
" non modo cm minorem numerum fignificare vo- j8. Et audiuerunt.] Credibile eit vicinos,atqueco-'
luntjfed cum aut de iufto numero certi non fnf, aut gnatos iam atitea audiuitTe coneepifle Elifabctham,
exiftimant,non eTe neceTarium iuftum omnino nu- fed dicuntur audiuifenuncquod in partu maxrm,
merum declarare. EtjVtconccdamuSjLucam minus Dei erga illam cognouerint mifericordiam. Ante
tribus integris menfibus fignificare voluifte, tarnen partum enim dubius femperj&multis expofitus pe
rllud inde contra noftram opinionem probari p- riculis coneeptus eft; tunc cenfetur perfetum,tqu
teft,quia, vtdiximus.neceflenon eftad patiendum, cumulatum Dei eTebeneficium, cm, quaeconce-
vt totusnonusmenfiscxatusfit.etiaminhismulie- pit, etiam peperit.
ribus.quae menfe nono pariunt, namdepartu fepti- Quia magmcauit Dominus mifericordiamfuam cum itUX
mi menfis hic non difputamus,& qui difputant, rem Quod magna Dominus erga illam mifericordia vlui
nobis agerevidemur minime neceflariarnjCiim con- eflet. Magnam ver vocat mifericordiam , qud
Pp
 t N\EN f. M Ev.
fterili , & ctii dediTet filium'ficut ipfairidicauitfu- A fatbusimponi. Niimante,anpoftqumcircumci-
4Veif.tr. pr1 fus puer'efletjid non fatis cpertum habetur. The-
t congratttlabantur ei.] t.ajt<tuiiiyjfii w, adver- phyladusquidem , Euthymius, & Chryfoftomus
bum,CorfWf< ,Qod ideo videtur Euangclifta apud D. Thomam pol circumeifionem impofita
Verf. 14. dixife, ve indicare!, impletum fuiTe.quod ngelus fuiTe purant. Id qua raticnefadumincircumcifio-
pridixerat,/ multt in naiiuitate eius gaudebant. ne firerit.& in baptifmo nunc fiat, diuerfae diuerfs
59 Etfa&umeflindicociauo.] Ab ortu.Is enim lege auoribus ratiortes afferuntur. Theophyladus IJ.
ut o cir.
Gen i ^'cs Circamcilioni prjefcriptus erat apud eum qud tnuc homines Dconafci , & indies populum cumcTfiwx
>f.Leu it.j dcmLucam". ElegeratDeus octauum Circumci- referri cenferentur. Alij, qudnominum impofitio &baptifmo
dea. e |.;c fionediem,muItisderaufis.Primafuitvtmyftcrium dominij argumentum effet, ideoque folitos fuiTe nomen im.
vejf. il fignificarctur.Septem dies temporalem,otauus fpi- dominos,aut noua eruis fui nomina dare.aut mutare Poni".
IS + - ritualem,&xternamvitamdeiignarefolet,quiaie- vetera, quemadmodum legimus Iofephum Ph-
u Cur
c cir ptemdiebustota temporalis vita circumaatradu- raone, Saluatoremmundi lingua iaappeliatumr,& rG.^;
cumcifio
otaao die c'tus> oCtauus 1"> eft. Qiiod autem vitra tmpora- g Danieli,atque eius fociis nomina rnutata Adnota- 4
fiebat. lern vitam ct,pirituale,&.tcrnum ebCircumcifio' uit hoc D.Chryotomus , & Ioanncs Damacenus J |
autem fpiritualem lgnificabat vitam,qua opera car- u.In circumeifione igitur, impofita fuiTe nomina, defoutndij
e Ser. de nis amputanda erant,Cyprianus '.Secunda fuiTe cre quod tunc infantes iugum,ac fruitutem Dei fubire repr.&cu.
Citera. ditur,qud odauus dies, tranfa&a iam hebdomde, iacipereviderentur. DPan.
primus fequentis hebdomadis dies ert, quo Chri- Alterum,quod hinccolligitur eftjConfueuiTe pie- !^>'*'^C
buseratxeurrefturuSjVt docremur, nouam poft rumq; Tudfos infantibus nomina patrum,aut cogna-
Circumeifionem vitam inftituendameTe, nfque torum imponere. Hune cnim il Ii fecuti morem,non Nomina
Cum Chrifto refurgere deber , & in nouitate vitx aliaratione Ioannem Zachariam vocare voluerunt, patenram
fL'b.}.Epi. atribulare .- Cyprianus f,& Augustinus & quifquis qum qud hoc nomine pater eius vocarctur. Et Ms apud
cft d auftorfuitqq.veterisSinouiTeftamenti'1. Valen- pert , cum dixiflet mater velle Ce, vt vocaretur loan 1^*;-
^crbis'r C riniani ad aferendas fuas illas ogdoades eo myfteno
nes reCponderunt tKemoefl in cognatione ma, (mvocetur * '
Dom. & abutebantur.vtlrenarus 'au&or eft. hocnomint. Hxc,inquam, eius itatis confuetudo fuit,
fer. mi. de ViniriMcirtumcidere puerm.'j Hinc nonnulli colli - vt apparetjnam pHmisillisfculis,quxninticrisli-
temp. gimt.rrtorem ludiorm fuent.vt pueri in Synagoga teris confignata , nihil legimus eiufmodi : quin ex
h l^u. 19. i
cifc^mciderentur,interpretes,T>7Tr, parentes eius euentualiquo plerumque nomina dabantur, ficut
i Lib. i.cap.
ihSynagogam , vtpucrum circumciderent. Nam Euaprimum filium fuum vocauit Cam, quia pojfedit,
.Sf quos alios poteft intelligi veniiTe? & verumque pa- inquit^omwem ptr Deumx,Sc tertium vocauit Seth di- x Gen ^
Circuin ci- ientenidreumeifioniinterfuiffe manifcft conftare cens,pojuitmihiDeMfemen4liudprojibely,&Nop&- y Gen+1
fio an dorai k,nec potuifTevenire in domum fuam,vbi iam erant, tre fuo Lamech vocatus eil N oc,quia ifle, inq dit,con- .
gcrct vei jn Synacogam , vbi non erant. Denique etiam filabiiur ns operibus , & l' bon bus m annum noflrarum in
in iynago- * . * . 1 n j- 7: i terra, cuimaledixit Dominus', Sc Abraham voeauitfi- zGen 5-M.
gl> ' nunc earn inter ludios confutudmem permanere,
Verf. . vtin Synigoga circumcifio celebretut. Alijdomi jium fuum , liac , quia dixeratSara : Rijumfecit tmln
i. factam fui(fe malunt, nam nullam alibi , quam in do- a,&Iacob vocatus eftlacob, quiafratrem jumin ..
mo faamfuilc in Scripiuris'legi Domicircumci- vtero ipplantauerat , & frater eius Efau vocatus eft -s-
fum Abrahamum , & domi cumdem Abfahamum Edon,quiarufFuseratb,& Phares vocatus cft Pha- bGcni-
1 Gen. 17. filiumjVernaVqjeomnesluoscircumcidinre1. Domi res.quia maccriem vteri diuiferat % & Moyfes voca- c lf,
St phoram nlium, quern ex M iyf fufceperat , arre- uit primum filium fuum Gerfam dicens, adueaft m 1(.
xi: pto circumcidiife cultro, ne ab Angelo perimeretut1 r/Ti*</>x,fecundum ver Eliezer, diceris, Deuspxtris
* Dorni Iofue totum circmcidiffepopuur.traie- mei adiutor meus , O eripuitme de manu PharaonisA. Sic dExed a
m Exod. 4. fto deftrto n. Cert Ioannem n^n in Synagoga, fed Iofeph primogenitum fuum vocauit M inafles, dr- .
ir-
n lof.j.tj. in domo paterna circumcifumfuifTe, fatis mihi vide- cens Obliif mefecit Dens omnium laborum meorum , &
D miapud turex hocipfolco probari poiTe. Conftatenim Ddomspamsmei, alterum ver vocauit Ephraim, di-
1 '1 i.rus fie- 'Iifahethim matrem Ionnis , cm circumeidere- cens, Crefcere mefecit Deus interrapaupertaiis e. Eo- eGsn.4;
batcircura- fvir^fiiifle pr;F(chtem,cm refpondcatojNf^^w, dem modo Anna voratur filium fuum Samuel, quia fi.52.
o'veif.io vocabitur foamies-it non poteratododierum pur Deo eum petiuerat. Ioannes igitur moreantiquo, f 1 Reg i.
pera exife domo,&in fvnagogam ire,Cum in (angui ficutNo, & alij fancti,quos'nominauimusab euen- '
pLeui.'i.4- ne ex prafcripto legis, triginta dies effe deberetp. tu riomenaccepit,qud gratiofusapud Deumfutu-
Q ji ergo dicuntur venide, vt puerum circumcide- rus eTct,vt docuimus. g Verf.13.
reht ? pofTumusihtelligereamicos, atque cognatos, Curautemhoc Euangelifta commemorauit his
dcquibusdidurriera't'\ Neque enim dubiumeft, verbis Ambrofiusgexponit, Wri fancusEudngeliia JfJjT
cj Verf. fp.
quirt aliqua cclcbrilate.amicis.eognatquconue- pr mitttndumputauit , quod plurmiinfantempattis nomine jj
rrentibus, ybicumque tamdem circumcifio fieret, Xac ^ariam appellandum putauerunt, vt aduertat , ntatri non Cur hoe
fiei foIerrTQnemadmodum nunc & apud eoidem nomen alicuiusdiiyiicuijjedegeneris , fed id fariBo infufum Euangelifta
ludiosjicapudomnes gentes qua: circumciduntur, Spintu,qmd ab Jlvgelo anii 'Lachara fuerat prxtiuntiatum. pratnmten-
fieri traditur.PofTurhus St aliter interpretari.veniTe, iumma eft.voluiire Euangeliltm mdicare,omnibus dum Puu"
id efH, ventum efTea'd circumcidendum puerum, vt amicis,&cognatis rcpugnantibus ipatretamcn,Se
Hebtaif- Hebrtorum pbrafisfit , qui terti perfon plural matre ore Spiritus fanch loquentibus, Ioannisno-
mus Ubi vtntur pro verbo imperbnali pafiiuo. Fingamus men puerodatum fuiffe, vtimplereturquod Ange-
r.otarus. rg'. Latine dixife, & ventum eft ad circumcifio- lus dixetiV,Cf -vocait nomen eius Ioannem. i Verf.13.
hem oeH, nonvtique fignificaflet, parentes, aut 6o.Stre>ondens mater eius,] Refpondiife mater di-
alibs exurtedomo,autiiuealiqu,(edcceptumfuif- citur ,autqaia interrogata fuerat, quod vald vero
e ai.de puero circumeidendo. fimile eft.cm Zacharias mutus, ac furdus commode
E^vocabant moi.] Volebant vocare, incipiebant interrogan no po(Tet:aut quia ipfa ex puerperio de-
vocare, confilium mibant de vacando eo Zacharia, cbens, confultantesde vocandofilio,nomine patris
amici fcilicet,& cognati,qui conuenerant. fui.Zachariam intudiuit,aut quia Hebraico idioma- Hebraif.
fiomin pliristui Zachariam.] Duo ex hoc loco colli- te refpondere dicitur,quiquis etiam non interroga- mus fre*
quenter
gu'ntuf.Atrm et}confueuiTe apud Iudfos in cir- tus.etiam nemine ant locuto aggrediturloqui. notacas.
cmc'lii6h,ficiit apud nos in baptifm , nomina in- Neqiuquam, fed voabitur lpannes.\ Ncque ab An -
 901 CAP. t. DE NTIV. ANNIS BAPTIST,!
gelo ipl audierat,vocandum ee loannem , quin in A Sedprobmirdfidesttdbulis cum fcribere tentt,
Flifibeth fblotemp adyn folus cum olo Zacharia locutus ImplicitamfetuitperyerbdfondritidlingUdni.
P reu j?" fueran eque Zacharia, qui rautus,acfurdus erat. Idcmauftorlibror dmirabilibusfacra; Scripturf
|t laaa- Reliquum ergo eft, vtcmSpiritu fimcto implet fentire vdeturm.llludprmEuangelilbErepugnat, L*b-JI
nis iwm. fuit ,totum mylerium per reuelationem cognoue- qui Zichariam nomen pueri fcripfiffeait.Secundum
Verf.41. rit,quod pris Angelus Zacharia* declarauerat, quo eft vero fiinile. De auditu rcftitut'o nihil di'cttur, fed
fcilicet nomine puer voe3ndus,&quantus,acqualis credendum,aures eihrh eius,qu imul occlula; fue-
(,Hom.>. vir futuruseffct,vtOrigenesb, Ambrofius, Beda, rant.fimut apertas.vt Euthymius admonuit.
tVbifupia. Euthymius, & Thcophylatus obferuauerunt. Et 6.Etfaci(seftiimor.] Gaudium potius,quam timo- t
quidam Ule inquit Ambrofius c,mutusintmdre vocabu- rem inde nafci oportebat. Sed tfimor fie voatur , ex Timor.pr
Imtfilii nequiwt vxmi >fedperpropbtidm Elifdbetb didicit, Hcbraeorum *idiomate religio,reuerentia.Quafi di- ^j jL
quodmndtdiceratd niArito: lodmese, inojuit, nomeneius, cat, ex re cognita,impletos fuiffe omnium nimos re- tu-
hoC efl,noii ei nos nomen imponimus,qai idm i Deo nomen acce- 'gione,intelligentes tot fignis,non pffe nifi fingula- mitur,
p'tt.Hdbet yocabulumfuum quod agnouimns , nm quod elegi- realiquid,&admirandum, Deo portendi. Vidcrt
na< 4 mus.Habetit hoc merhdfdnclorum,ytd Deo nomen dccipiant. Efabethamfterilem,aimque pperiffe.Vidernt
'"'"'in t, Quotnamnewoeincogndtionetud.]Vide,q$Tuprd mumm factum propter incredulittem Zachariarm
iccipmnt.
diximus. Licet hoc loco animaduercerc , carnales 8 Viderant marrem nouum , & iriufitatum infanti no
crVaUs fpirituales homines inter i pugnantes Amici, &co- raen impofuhTe. Viderant patrerh idem fcripfiT
tamTpiri- gnatijVtfierifolet.carncmtantumconfiderantesnci- nomen indicafque id ab Angelo datum fuiTe. Vi
Itulibus menaliquod gentil* dare volebantpuero;pater ve- derant ft-tim eius iolutam linguam. Magraamhaec
JlUgUJt, r,& mater,quia non tarn carnales , qum fpirituales omnia religionem animis hominum ingnerabanf. ft>
parentes erant , gratiain ,noncarnemfcquuntur,& Similcrri phrafim apud Marcum n adntauimus. tfcap.4.4* .
* C*P- J-1*-
loannem ,quafi gratiofum , quemadmodm Deum * Hic Hcbraifmusftcqncns in Sciiptura reperitur, vnum
velleintell!gebanr,vocandumeiTccontendunt. exemplumhoccrit.Geu.io.il. rliftOiPOa D'fib
6i. Jnnuebdnt tutem.] NutibnS , ac lignis interroga - f{t tnittrab tlohiiH hammakom h*^z.t , tan tum non
bant, quia non folm mutus, fedfurdusetiam erat timor Dei in toco ido noftcr, forficannon cd t mot Dei in
erttfio. quemadmodm probauimus e. Iuuencus lcripto locoifto.
exiftimatZachariamintermgatum. Omnia yerba bac] Resomneshas , qui in Ioannis
fUcut' muti injfd pdrentis conceptu,ortuquc contigerant,quas pauloant ex-
Confulere,f:riptoque rog.mi ediare nomen. pofuimus.
6;. EtpouUnspiigillurem.] -, tabellara qua- 66. Et pofuerunt omnes , qui auditterunt, intordefo.~\
Ieshodie memoria cau/ apud nos eTc folent. Quia Reputabant apud animum fuum quidea fibi vel-
loqui non potcrar,& nolebat,vt alio, qum quo An lent,quid ve futurum portendeient , quxdepueri
gelus iuTerat nomine vocaretur,pugiliarem , vt icii- illius mirabili conceptionc,ortuqueftrebantur Po- Poner in
here in cordealiquid,aut contrario, poner cor ad ^r<*' 1ui*
beret,poftulauit,Theophyllus. At quomodo p-
ftulauit^nutibuSjSc fignisjinquit Euthymius. aliquid Hcbrailmus*tftjquolgnifictur, de eoco-
\oame$ e nomeneius-] Non dixitjfitjaiit crit, id eft,vt gitare,infr . >.94
* Huius Hebraiflni praeter citara hoc etiSrn eiempf cfle & xi. 14.
ndicaret, non i tunc nomen imponcre.fed ante ab
poteft.i Reg.ti.ia i3jbj 31 l^T >1 ?>* *-|
Angeloimpofitum declarare: &non poflemutare uitefchim DuUtthhmddthe.Tim b*lltch beltbbAho,* pofi.it Axl
homines quoddecretum Deo effet, vt ex Ambro, DauiJ verba haec in cordc fuo.
fio paulo ant recitauimus, Qtiis,ptitatpnerie erb}) Quantusfuturus vir,quan- bze.40.4.
Et'miratifunt ifwrr7.}Intelligentes nomen non ab tusprophetajquitotconceptus.totnatusmiraculis Da4n4 '\,y
lominibuSjfcdDeopofitumeiTe.quando&mater, effedicitur.
homi & . v*f.
cum nemo in tota gente fua effet, qui in eo nomine Etenim mdnus Domini erat cum illo ] Verba fimt Lucs it.
vocaretur , loannem tarnen vocari voluiffet & Za rationem reddentis,quamobrcm omnesapud feco-
charias ignorans quid Elifabetha refpondiffet (fur- gitarent, qusde loanne dieibantur , dicerentquej
dus quippe erat) idem cripfiffet nomen, Theophy- Qwsputds,puer ie erit ?
lac*lus,& tuthymius,& cum p.nremaudiffentdicen- Manum Domini, eius potentiarrt fignificare, tarn anus Po
tm , Ionncm nomen eius effe, id eft , iam Deo id notumeft,vt opus non fit exempli?. Aliquandoma- mini cjuid
nomen accepiffe. nusetiam Domini prophetia vocatur, quod impetu
,jo. 4- edutem Sito. J Q^pd dicit illico,indi- quodamacviin'iominemirrujt; vtfolet Scriptura
bfofirio cat,ip(km nominisiropofitionem caufam fuiffe , vt loqui,dicens,Jrr7f tneumfpiritus Domini ;.Huius fign- p rad. 4.^.
wm.nam im ped i ta prisZacharii lingua blueretur, quemad
ft cauffa ficatus multa apud prophetas excrtipla legunturq. 19 8tif.i4
teddita - modm veteres auclores oberuarunr. Orgenes f, Vtcrquefenfusconuenitin hunclocum.Nam&Dei Execii.j. _
GrrgoriusNazianzenusg, AmbrofiusiSc Bcdah,& porentia, & fpiritus prophetix cum loanne fuiffe Eztc.i.|s
i.
f Horn, in lv^aximus i,Ret7i inc\uit,vox diciturtcuius momnteprtto- vere poteitlignmcan. Cxtcrum nondicunturcum 7 t ^o1'
Loc.f. m , fdcrjwemuw redemptions human* ureU dudum ctepit illo fuiile quod aut ipf miracalfaceret, aut futura (> '
gOrat* i diidire mortaliiai. Vt enm yenerandus Baptifla mut patri
prxdiceret (quamqum linguam patri foluiffe, quia
. " dptruit lirtutm , dures bominum fdlutdris irmoUauit graues dicunt auors,negandum effe non arbitrer)
iHom.i de dUittEX *Qnw,mquit,ttludqHdntoejtitporemirdndtm, fed quod fingularia incodiuinse potentias, & pro
w.lcan, quod Zacharias tp[e ,dum pracurjorem fdlutdris rerbi conci- phetic figna cernerentur. Angelus parti vifus, infan-
bptt. piendum fenili dluo , paulo tardius aederet , filentio repenti* tifque conccptionem annuntians- Zacharias pris
tdcitumitdtis obmutu.t,necpnimm Uquendincepijfet vfwn> mutus,dende non folm loquens, fed de infante ip-
ri nomen pueri , quo yocdndus effet , dauoris virado rela- fo prophenns.Stcrilis,& anus pariens. Nomen diui-
xojfit ? pilque itafatum t, yt osjacerdotalerfttod trepidatio nitusimpofitum. Hxc enim omnia magnamineo
colligduerat dubitantis , metitumplii ndfce'ntts abfolueret, & Dei potentiam dechrabent, fingularmque euna
repdrdta pdtris lin'ud tnfantts gloridmtedreiur. Videtur prophetam futurum portendebant.
Iuuencus' cxiuimare Zachariam non feripfiffeno- 67. Et Tacharas pater eius r'epletus e Spiritn fdncio.] . .
mdS- men Ioannis, fed cum feribere tentaret , reftitu- Tunc. Namant impltum fuiffe, aut prophetaffe Z *
tumilli fuiffe fermonem ; aut certe fimul & ferip- non legimus. Etquidem* ead m cauffa credendum (
fiflenomen, &loquendi recuperata' facltate pro- eft, Spiritu fano replttum fuiffe, qua loquendi dminitui,
nunciaffc. recuperauitfacultatem, quod nomen filio Ioanmi
Pp iii)
 5> COMMENT. N LVC. 904
im pofuiffet, quafi manu fu fubfcribens,atque con-j A t fecit redemptionem plebi fu*.] Plebi fuae dicit, cm
firmans, quod ante ab Angelo dictum credere no- j omnibus etiam gentibus redemptionem feciffet, id- '**
atibr. . m iuer3t. yjjf (inquit Ambrofus ) quimbonui Deui,& queZacharias non ignoraret. trat enim/**,qu:E
Lucam. facilisindulgerepeadtit Hon folum dbUureituitfed etiam ide veniebat, vf illuminaret hominm venien-
in^erdtdConceiit.lHedudummutusprophetatib'cenimvrd- teminbmcmmdnm9 erat propitidtio pro peccatis mflris, P Ie*W>i
tidDeimaxima, quodeum quem negatterdt, confitttur. Irl nonpronoflris dUtemtantum,jedetidmprototiusmundi q,&, ^ j0J tl<
camdem fententiam lcribit Beda, Q^/rf,inquit,|"<- vmspro omnibus mortmsefi ific, dedtt redempiionemfemet- 1 , Cor.j.
perni muneris efl Urgius,fiprompta dd Cop*endumner<tfi- ipfumpro omnibus nobis f. Qmaprimum ve.;it,vt redi- 14..4.
deifitpieUi* Scceloqueia,qu( foUe abldta diffidenti,04m meretplebem iuam ifrael, illique foli praefentiam ( i.Tim-t.
nrituprophetU efl rejmuta credenti. Qjjo lenfu Zacharias fuam exhiberet. Nam alias gentes non per fe,fed per 6
Spiritu fano repletusfuifTcdkatur, iprdocui- Apoftolos,& Apoftolorum fuccellores vifitauit. Et "7'chti-
bVeifvij. musb. Dixit autem hoc Euangelifta, vtintelligere' Ifrael quidem quodammod ex debito redemit, ftuspiolu-
mus,ci omnia, qua; paulo polt Zacharias cecinit,ex quiafuum Iii promifer.it aduentum, alias vero gen- d*isredi-*
Spiritu lanero fuifle profea. res cxfola liberalit.ite.Theophyla6tus.Vidc qua; di- rendis -
' 1? Et proplxtduit.] Propheiaifedicit,nqudquidqutd ximusapud Matthaeum t,& alibi u. naUdia.
Qeomodo in hoc cntico dicit , prophetia fit ; multa enim di- qut przterito tempore vfus fit Zacharias , cum de tca"p J0 (
Zachaiias cuntur,qui ad laudes potis Dci,qum ad prophe- refutura, id eft, de morte thrifti, qua nos redemit, .1{,;
prop bet ti,(rn pertinent , vt illud ipfum exordium , Benedibus agi videauir,nonnulli quxrunt.Beda &Strabuscanf-
uei,t" Dominus Deus Ifrael. Q^mquam ilia; ipfac laudes ex fam hanc elTe putant, quod redemptio etii facta non
eodem prophetico fpiutu prfeta* unt;& fuo quo- erat,tamen erat in proximo, vt perinde eifet,ac fi fa-
dam modo, dum prophetiam ornant, ad illud pu ti- taiamfuit jidedeiliatamquam de re pretrita
ncnt.Sictotumcarnem prophetia dicipoteft. Zachariamloqui Lyranus, & alij,locutum elTepre-
68. BenediBus Dominus.] B.nedicatur, autlaudetur phetaram more, qui de rebus futuris propter certi-
Dominus. Vel,dignus eft Dominus, vtbenedicatur, tudinom euentustamquam de praeteritis vaticinan-
atque laudetur.Hoc etiam eft Hebraicc -| bdruch, tur. Potins ego exiftimo, Zachariam rem iam practe-
Mar t vt,Be*iediBus, qui yenit in nomine Domini'. e\\h exemple ritam fignificare voluiiTe. Dicit enim, DeumfccilTe
Mi'ii. in promptufuntinlibro Pfalmorumd.xorditur redemptionem plebi ; non qud redemptio ipil,
2 gratiarum actione : quia magnum erat Dei benefi- quae non Hfimorte,&refurretioneChriftip;rfec'ta
d'pfalm.17- cium,quod pta?dicabat. fait,abfoluta efler,fedqud inchoata.quodqueiam
*7&i7 <- Deus IfraeL] Deum ifrael vocat, non quod uda;o- redemptor venifler. Itaque Deus, quantum in fe
&30. n.ac rum tjmumjnon omnium etiam hominum Dens t- erar.-~iiToiam Filio fuo,redemptionem fecerat;tan-
tRom.j.ij. fet.vtait D.Paulus, fcdquiain folo Ifrael coleba- tttiieliquum erat} vtChriftiis morcretur. Eodcm
tur.Itaq;defcriptioeft veriDei.NTolusDeusIfrad, fenfu dixit Simeon fe vidiiTe/rf/^ri , id eft, falu- xeap.i ji
I9f. verus erat Deus.GcntiliumDijidola erant,aut,vtait tem, & redemptionem Deo miiTam,quianimirum
SblusDeus, Dauid f,</<ewow4,quemadmodum Euthymiusanim- redcmptorein viderat.Non u go eft prophetia,dicet
Ifraelis eil aduert.Sic Darius S publico edicto cc fitetury m? aliqais, fide re pretrita Joquitur. Nemonefcit,c Prophetii
y^",r^us' conflitutum cft deaetum,yt in vniuerfo imperto, & regno meo, Gregorius.aliiqueauftores multimonuerunt.etiam c:iim Pri-
tremifeant ,Gr paueant Dam vanielis. Ufe enim Dem vi- rcrum pretrita rum eTe prophetiam,cm eiufmodi 1""
oicauir. j ' t. . ri a. r r rr\ i r .
f Pfa.9j r. tunsfir aterms tn \xculd. Cum vocat Deum viuentem, Iunr,vtnon pomt,niiiDeoreuelante cognoIci,qua-
an.s.t. indicat exteros omnes Deosmortuos efle, quia , vt Hi hace erat. Nam feire iam tm venifle redempto-
Pfal.nj. ait Dauidb yOshdknt , & non loquentur,oculos babentfir rem , cmadhucinmatrisvterohteret, nemonifi
. oWf-AliapotuiteTeratio,curDcum Ifraelis prophetico fpiritu potuit. Quare recr Orgenes ' .;
appellauerit : quia hoc nimirum epithctum, ad rem obferuauit, duas contineri in hoccanticoZichariae m Luc
dequaagcbatur,pertinebarj agfbatur autem de re* n prophetias,alteram de Chrifto,de loanne altera mjil-
demptione potifllmm Ir.re!is,ficutlatimZacharias lam de re priterka,hanc de futura efle
dicit, Q^i* vijttduit Grfectt redmptionem plebifu. Sunt 69.E' erexitcornu fdlutis nobis-] Cornu, potentiam Corna pro
qui velint,allufiTehocnomineZachariam,adfcedus Hebraica * phr ififignificari,nemoignont,quia vt porentia
i Gen.17.7. illud Dei cum Abraham '. Etfldtudmpatlummeumin- aitTheophylactus, qua; animaba comutaiunt,ea in ^^4'
terme,&te.arinterfementuumpoflteingenerdtionibusfuis cornibustotum fere robur habent. Exempla funt
faderefempiterno.yt fim Deus tms firfeministuipote. Vt multa in his Pfalmisz. Sic multi hoc loco accipi pu- 2 *"*
indicari.t,propterfcedus illud, Deum populumfufi taryt,idqueegoconfirmo.Comu igiturilutis appel- *
kVerf 1 vh1taiTc,vtaitfuprk.Ita Dauid1, BenediBus Dominus latur,cornufalutarc,ideft, diuinamanus,atquepo- ,4g3t4.
1 Pfalm Vo- ^tm f<eCf4lo>& yqe infaculum,Sc alibi m. tentia,qua: nobis alutem affert , vt *,Deusmeus ddiutor i'fal.i;.!.
i+. Qmavttduit.] Liberauir, redemit, vtftatimfequi- meus,&fperabo in eum,proteBor meus fir cornufdlutis me<e. i9g-
ropralm.71. tur.Hcbraifmus^cftjqui&in bonam,&in malam ErexiiTc autem hoc cornu Dorninus dicitur quafi ^,
'B.&ioj. partem accipifolet.Cm in bonamaccipitur,ignifi- pris deiectum fuilTet, dumopem populo fuo non "(rxctt
A*' cat beneficio aliquem afficere^utaflflicto fer- ferebat, nunc ver quafi ereum ,& in fublime fu-
vlftare rc,mifcrum liberare, aurredimere, vt his in locis. blatumappareat. A tauriseft ductametaphora,qui,
quid He- Sicaccipiturhocloco. Bed3,ftfitduit,inquit,Dominus E quo robultiorcs, & ferociores funt, eo altis extol-
bieisfigni* plebemfud,qudfilongd ivfirmitdte tdbefcentem,& quafiven- hint cornua Sic loquitur Dauid \ bPfalj*-^
ficet- dhdmfubpeccdto , vntcifiliifui jdnguine redemit. Cm in " Hcbraic phrafiscxcplum nob,$ etiam fuppeditat i.Reg. g- '
Gen ., maiamumitUrpartem,,gnificatccontrario,affligc- ;<> *bi fie legimu W,0 pp fin pu dx pT mm 18 15 w' ,
Exod?,?' re,pnas quafi iudicem ab aliquoexigere, vthisin Ao^"-,,fVt>T Mtfchich, Oomi-
Jixod j \6 if 1 4wv16vn,iiujui nus iu iicabit fines terrai ,& fubhrrabu cornu Chrilli fui id
&4ji. Iocis ,&apudprophetaspaujm. dl,potentiam* plorm reiiMcffi* Saluatoris noftri.
Pfal.s.j.& txrxempl s,qtii adducit . vnum referam Significat etiam cornu regnum, aut regem , fiue 199.
4no.&7?. pf.79 veri m. in quo hoc veibum in bonam partem umur regni gloriam,aut quia, vt Beda, TheophyIactus,& Pro Rc"e
o Exd\o ' ^^1? 1 *? 2 15 0,1? Euthymius exiftimant,cornu oleiReges inungeban- ctim.& g*
if*^;; autquiaRex,vtegoarbitror uglo -
Hai* , .17. Tideb viita vineam iftam.In malam partem Pf.ft. s. tUI" "1 & HlC etUm Unfits rede m e.Reg
V- 1 ''" an hdxitfatblifxd c*lhggoiim,c\i- locum congrut,eo etiam magisfortaire,qum alter, ..
giaad V (ca.i .iasomn.es gentes , feu intende ad cailigendo qud myfterium magts expnmit , dumnonquod- J-Rt- !?
mnes peccatotes. cumqucDco , fcdillcipfetamdiuexpe-
 5)05 CAP. I. DE CANTICO ZACHARI^. 906
atus Chriftus miTus declaratur. Et qud vidcatur A Talis Hebraifmus, nifallor.ea apud Ifa.cap.7. verfi(.
i Pl 131. ad Dauidis prornifionem alludi . lilacproducam corns* vbi fic legimus, >* js^ijT obya .nano :
17. Dauid, faraidlucerndm Chriflo meo: & qud hoc fit pro- helo 4ii mmthffht mthhoimt v*lo tbiret , an ne ego racen*
pri, erigere fi um iam quodammodo ludxorum Sc Osculo, & non cirpebis cor meum. Noller paulo aliter,
cornu, id eft, reg n efficere.vt rcpulluc fcat,& cref- Quia ego uceo s, 4c quail non videns, & mci oblira es.
cap.u. i. cat, quo infu dixit Hiias b, Egredietur virgdderddicc
71. Sdlutem ex inimic noris.] Stent locutme, id c, 103.
lejfe, &qud ftatim iequatur," In domo Dduid puert fui, queraadmodm promiirat nobis, fdlutem ex intimen QiLi<J ft f**
Sc quod frequenter Scriptura per cornu, regnum li- mflrit, id eft, fore, vt nos ab mmicis noftris Iiberaret; \atea} .ex
cDan.7.7. gnificet c. Et qud plerique auctores ad hunc mod itaerexweMfer</<<//,ideftJlbcrauit. Beda,ck /';_
.14.&8. hie mterprctantur, Beda Theophylad. Euthymius. Euthymius cxponunt, Wtxit nobts Cornu,fdlutem exini- Z\L in
j.S.. . Indomo Damd.] In tamiha Dauid, regnum pro- mcis K0flris > qual. appofitio fir; quod temer tclligat.
Il- milium erat d. probauorim.
3Pj7. i*. Vuerijm.j serui aut mimltri iui } ieruumautem, Qur>s i01miCOs Zacharias intellrgat, Euangelifta
Vuerijni.] Serui autminiftri fui; iruumautem,
PUjr n. aut miniftrum Dei Dauidemvocat non folum, quia non dicit, acnifi certfeiremus, Zachariamafflatu
>oo. Deo pbcuerat, ficut omnes fundi Dei ferui vocan- Spiritus fandi locutumfuifle, fufpicioaliqua fubire
Diu,dcurturjVfqueadeo.vtucus quodammodo glonaretur, animumpolTet, Iudxorum more,& opinioneloqui, InAronnn
P.J p. . fe virum inueni(fe{ecundum cor fuumn.Sc omnes Reges - r .
kruusDei , ... .J. e. qui Chritum regem ideo venturum putabant, vtfe ^a '
icarer. DOm dicer nur U vus Dmm r, uecta emmd ab hoftibuscarnaiibus,ideft,Romanis,&alijs g- tCge>
ei.Rcg.13. qua fecerdt Dauid feruus ems; led etiam quiaminifter tibuti quibus opprimebantur, liberaret,in regnum
14. fuerat Dei,inoius populo gubernancio,iuxta Jlud , reftitueret. Sed ficut Chrifti regnum fpiritualc fuit,
1 ReS-'5 Et elegit DmuJ ferttttm fuum , & fuflulit eut de gregibus
ita debemus exftmare,de fpiritualibus inimicisSpi-
"ke is eutum>de po [atantes accepts , pa, cere IdCob fama* ritum lanftumperZachariamloquUd eft,de detno
,jV fmm%& lfrdelbdreditdtnnfudm: Sc quia in ea iplare nibus.vtTheophylaftus exponit. Vnde colfigitur,
g pfal. 77. Chrifti perlbnam geflcrat,& illuftrilfima iilius figura quodad intelligendos prophetas, diligentereftob-
7. i. fuerat. Itaprorfus, vt Chriftus multis locis Damd feruandum,Zachariam ficinterpretari.quicquid ve-
Cbnitus appelletur,& eo nomine populo promittaturh.
teres proplietsde Iodaeor liberatiAeex hoftium
fins ee ko**! ^ p'roi fdnilomm , 51 i [i poteftate vaticinantur , vt Eiias & Hieremias r, q Cap.t:
nem'inc ffopbetdnm eins.] Hyperbaton eft, ad hunemodutn Ezechielf,& Ofee r,& Michaas u. N erao igitur pro- 10-& 'e
piomiflus. refoluendiim. Sicutiocutuseftperosfandorfuo- pnetas legens, nudam damfequaturhiftoriam, ciim vi- f^J''1"
h Hier. 30. rum prophctarum,qui frculo fuerunt. Partcula Ii- dear eJ etKlm/qu;2 maxim hiftorica virtpntiifin*-
impnilrnnra videntur inter
* CUt,aUt ad Pr*cediarcrrfl poteft,nempe ad illud, pretc Zacharia in Chriftum fpeftare. . it. ec
- 4- Erexitnobu cornufdlutts, vt Euthymius, & T heophy- J9- 7-
14. 3 Et demanuomnium,tjuioderunt nos.] Intelligitur wxo i"Cap.tj.ti.'
ladus referunt, vt lit lenfus, ita nobis Deum cornu xe/i-j^rwf/owwif/^ideft.promifit ialutem.liberatio- &'+-1 4-
<
falutis erexine.quemadmodum per prophetas ohm nmquc de omnium qui odermt wu.hoc eft.fore.vt 1 ^-' '.
romiferat. Aut ad ftquentia \dlutemex nos libtraret de poteftate inimicorum noftrorum. *'
nj. Vtrumquc congruit, fed illud probabiiius. Repetitio eft , apud Hcbnros in his prxfertim duo- Repetitio
toi. Vult Zacharias,& eifidem commendarc, quod bus nominibus fiequentiflima*. Hehrxs
Deas vcrai qU promiferat de futuro Mefia,fideliter prftitent; 71. Adfdcienddmtmfericordiamcum ptribus noris.] * ^J?*- 1
edcnditur. idem enim eft cutlocutuse,icfidketct, ficutpro-
utitmt Af f*p 7r imTpy nftv,ytfdceret mifericor- ,g x 1Q"
miferat : 6V oliendere ea qui de cornu falutis, id eft, didm cum ftribus noris. Id eft, ide erexit cornu fdlutis 9. & 41. 11.
de Chrifto iam milTo dixerat,vana non effe.fed vera. nobis, vtfaceret imfencordidm cum patribut noris. Aut, & j* i|. *
& prophetispridia. Prophetas itaque omnes, d ideprormfit/rf/Hifmrx')c/i noris, vtcum patri- 7 & *8i
neminem nominatimcitat,teftesadducit,& quo ma- bus noftris faceretmifericordiam: vtriqueenim re- 141 *,*'
gis eorum teftimc*iumcommendct,Santos appel- ferri poteft. Si priori illomodo interpretemur,ifi-
jjt,quaficxceptionet)mnimaiorcs.Quodvtrumque fu$ erit , mifericordiam fuam erga patres noftros
& qud prophetz, & qud faneti fuere, c valet, vt Deum oftendifle, qud filium fuum milifler, qum
eos ciedimus vera pr.rdixiiTe. admodum Origencs, Beda, Theophylafftus,& Eu
101. Quod dicit, qui dfdculofunt, ?ut fuerunt, vtroque thymius interpretantur. Sipofteriore, Deum tune
Prophetas enim modo verti poteft,quidam fic intclligunt.quafi
omnei de omnesomnin prophetx,quiab initio conditi mun- cum promifit,magna in ea ipl re erga patres noftros
F chiiJto - mifirricordia vfumfuilTe,quia propter eos Chriftum
propheta- di fuerint, de Chrifto prophetauerint. Nam & nobis promifit.
rent, fc Adam ipfum ciim dixit , Hncnmcos extjftbusmeis , & Sedquia prioremfenfumomnes fequuntur, eum ti".
caro de carne med ', ad Chriftum, 8c Ecclefiam proipe- & nos fequamur, exponamfque, quomod patres Qiimodo
Gcn.i.tj, xiTe teftatur D. Paulus . Et Moyfem quinqu li illinoftri iam tunc mortui, ex Chrifti aduentu Dei "5^"
ilphef 5
bros legis de Chrifto fcripfilTe,Chriftus ipfe docet ', mifericordiam dicantur percepilTe. Idduobus mo- tw '**
I!. 1 . rv II* _ _J_ . cordiam ex
1 loan. j. Sc de reliquis propheiis dubiumnoneft, quia etfi dis auctores intelligunt. Orgenes J,&Theophyla- Chriltiad-
4. non omncs fortafle nominatim de Chrifto locuti ctus *j qud illis etiam patribus Chrifti aduentus, & uemu per-
funt tarnen omnes eorum prophetiz , alix quidem E redemptio profuerit , fide enim , & gratia nafcituri di-
lones.ali.'e verpropiusin Chriftum proipiciebat, Chrifti faluati funt, vtait Petrus*. Euthymius verd, Hom t<),
- ,. .. ^ qudproptrillosrecordatusfuent Deuspromilli z ln Com<
ita Beda. Simphcius etiam interpretan poflumus, vt
Kebraif- Hebiaifmus* fit tV ivof , obiyo mehbolam k fd- fui,&miferitChriftum.Mifencordiam enim erga - aA ij.
ini, ctdoj eft,qui olimfueruntj quafidicat.ficutlocutus los fuilTe, non modo, qud illis Chriftum promi- -
eft per os veterum fuorum prophetirum. Quemad- filTet, fed ctiim qud fuo miferit tempore, vtdatam
B Gcn.i. modm in Scriptui a m dicitur, li funtpotentes fuctdo illis feruaret fidem. Hoc magis placet, quia fequitur,
4- yirifamofi, id eft, ifli funt gigantes illiantiquiade Et mtmarari teamemi fui fdntli : qux explicado vi-
.14. celebrati,5 n, {eminifcercmtferdtionum tuartm Domine, deturefleprxcedentisfententi*. Itaquefruftrhc Caluinu
f. Cr mifertcordiamn tuarum, qua afteulofunt , i d eft, a n ti- Caluinusdifputat, mifericordiam Dei, non patriar- nos "".-
quarum, quemadmodumexplicaturinalio Plmo charummeritum fuife, qud Chriftus nobis da- noodebet.
Md. m , Vbi funt mifericordid Utd entiqux , Domine , ficut iurai tusfuerit, quafiid quifquamnoftrumnegaret. Me- dCuS nobis
w.
P Pftl.ni. Dauidin veriutetud Similis locutio illa cft P, Etcuflo- lis ex hoc loco collegiTet, multa nobis beneficia confertbe-
4. diam legem tu.unferriper in[*culum,& injaculumfxculi, id conferre Deum propter fanftos illos patres, quod neficiapro-
cft, xternam. lc cum difcipulis fuis negat. Nc eoirq obfcur Za- Pie^Petre
 >
o7 ^' COMMENT. IN tVG-' 90S
eharias indicat, in grtiam illorum , cornu nobis - A liber Hi feruiremus. Qui timorem hoc loco ferui- 107:
lutis erexiffc, nccius foederis, quod cum illis tam iem,quem vocantjinterpretantur,vefborumnexum De qucui.
amicis,gratifquefibihominibuspepigiffet,obliuifci nonanimaduertunt, quiatis apertdocet, nond* more blc
videretur. timoreDeijautfeniilijautfiliali.feddetimoreinimi- aSawr- j
Memorari teamentifui fanili.] VtfancSH foederis fin corumagi, finquo elTemus Dco liber feruituri.
, cum illis initi rccordaretur. Explicatio eft, vtmod Theophylafti non probo fententiam, aduebium
'Gr^cif- diximus, fuperioris fententta. Gracifmus quoque ffiaxfint /iwer,cumparcicipiop<r9'c7af liberatiiun-
mir. idem.rccordari.id eft,vtrecordaretur.Reminifci te- gentis quai cntentia fit, nos alias non fine timorc,
a Lib $. ftamenti fui fandi,vertitlrena?i interpies ".Quid au- id eft, non fine peticulo, non fine bellicis cladibus,
<ap.11. tem teftamentum vocet, ftatiro explicar. . .. . non fine fanguinc liberaros fuiffe, nunc vero fine
105. 73" <p* iurauit ad Jlbrabam patt ern ne- vilo timor, ac periculo liberandos. Acutis vidit
Qupd fit rum.] <ajt ct2&ii '-mniff. / , locus fenfu Euthymius hyperbatone(Te,eomodo, quoexpo-
hociufiu- facilis, verbis difficilis. Iufiurandum Graecacni- fiiimus , refoluendum. Qnandohocfaftum fuerit,
randum. tiuus eft, vnderegatur non appjret.Quj.dam vitium perpetua Ecclefia? vexatiofacit, vtmerit dubite-
fufpicantur, deberque pro cfwc, Spx. legi, jd eft; mus. Siquemadmodumdocuimuse, nondecorpo- tVeif.71.
iurifiurandi,quod,& faciliserror fuerit vnius literas ralibus, fed defpiritualibus hoftibushocintelliga-
in literam firpilcm mutationc : qudque genitiuus mus,quemadmodum omnes fere interpretes intelli-
Ncmpeu. etiam praeceflerit JiaSmut reftamenti, Vt appofitio gunt, (ententiaeftfacilis,&ali)sScripturlocis ex-
n . eTe videatqr. Memoran tehrnenti fui faneb, iurif- plicata. ATd/'re,inquit, timere pullus grex/juia complacuit Timor
iurndi, quodiurauitad Abraham. Vtcndum hac fatriverodarevobtsregrmm,inftif,8CiCondite,egovici multiplex,
coniecturaiudicarem, fi effet neceffarja^alicuius mundum , tcf7rtw/i,inquit Paulus h,qmaJieque mors, "oa'V
codicisaufloritateprobaretur. Carteriim,quid atti- eque vita, nequt Angeli, peque pmcipamt , eque pote- | *^
net locum corrigere,quem poffimus aliter interpre- flates, eque yirtutes, eque inantia , eque futur* , ne- jg,j9.
tari? qumque& omnes codices,& omnes interpre- que altitude, eque profundum , eque creatura alia poterit
tes aliter legerint ? Si liceretexerccread hunemo- nos fepararek catitate Dei, qu*e in Cbrto lefu Domino
Non licet dum ingeniuaa.multas non minus fubtiles coniedu- noflro.
in ceui- ras inueniremus, quibus non corrigenmus, inter- Quid ergo alibi iubet nos cumtimore &tremore no- ici.
gendis fa- pretaremrque : fed peruerteremus literas facras. ftram ipforumialutemoperaii '?& alibi, Fide *t, 0omodo
ens libns Aj- pripofitionem v$ icundm,intcllicendam effe r noli ahum [apere, fed time . Iubctnos nobistimere,
ugere. putant, iicut cum (jrarcidicunt tevrnv pro ^7fomv. non ab hoitibus. Nam horns quidem,non lolum per noftrjm
Qua ratione fenfus quidem facilis eft , & confe- Chriftumdebilitatus.fed vicusomnino,atqueliga- oprande
quens, yidfaciendam miferiardiam cum paribus noris, tuseftl. Non tam illein nosinuadit, qumipfi nos beamus.
& memorari teamentifuijanBi ccimdum iufurandum, in illius manus damus. Circuit quidem tamquitm Leo i Ai Philip.
quod iurauit ad Jlrabam patrem norum, id eft,ficut iu- rugiens,quarensquemdeuoretm, edligatuscircuit,qua- *-J[l'Rom
rauit Abraharoopatrinoftro.Qiveraadmcdum Ma- lesfolentcircumferri vifi, nec morder nos poteft, u 1&
VctCtf- rii dixit*, cntlocutus e adpatres mrts sibrabjm&fe- nii volentes, & quodammodo prouocantes. Q"j 1 ..
mini eins in ficuld. Alij hoc iungunt cum verbo fe- inquit, equi Vobis noceat,fi boni Amuiatores fueritis " 1.
quenti , daturumfe nobis , vt infus fit, Trlemorari te- Vera eft Chryoftomi intentia, neminem l*di nifi m *-Pc*
mentifuifaniifSc lrcu 'fr , dare nobis iufiu- feipfo. dira ifi
randum, quodiurauitad Abraham pat rem norum, id eft, 75. lnfanBitate&iuflitiacoramipfo,omnibdiebuno- fep[0
vt recordaretur teftamenti fui ini , & vt nobis flris.] Non iolm declarare mihi videtur.quomodo n i.Pcci.
prftarct, quod fe prjrffiturum iurauew Abraha- Deo,quemadmodmdixerat,feruiredebeamus, fi - it.
mo patri . Q^odnimis mihi violentum vide- cut Beda, & omnes fer interpretes exiftimant: fed V>> .1
tur,&quia dura traitftio eft, Iufiurandum,quod iu- ** etiam Eu gelium legi tacite opponere.&cuiufmod i pletfl,u
rauitad Abraham patrem noftrum, vtdaret nobis, fit vocatio vita? Chnftianx, breuiter indicare. In vc- Euangelij.
& quia <fw of dare iufiu randum, id eft, praefta- tere nimirum lege, qui Deo feruicbanj,non tarn in 0
re quod iureiurando promiferis, nefcio an quif- vera fanclitate, atqueiuftitia, qum in vmbraqua-
quam Gra:cloquens,dicerepotuerit. Theophyla- dam iutitiar,acnc:itatis,id eft,iniuitijsc.trms,vtlo-
tus,& Euthymius referuntad verbum pnecedens. quiturD.Paulus0,feruirevidebantui:in Euangelio .?.
Recordari, vtlitmetathcfiscafus,& idem verbum vero,nonin vmbra,f din veritate,noniniuftitiacar- '
quod paulo ante genitiuum habuit, nunc accufi- nis fed in iuftitia fpuitusferuitur. ^f;rt>,inquit^)er4p, p Iub.+,
tiuum habeat.Cuiuffnodi figuram fupr notauimus Cfnunce,quando veri adoratores adoubunt Vatreminftiri- 4.
<c Vcif jj. c,cut locuttuc ad patres noros Abraham, Cfeminieiui tu,&veritate. Atquehxccft vocatio vita; Chriftianr,
tn ffcula. vt pi\,inft,& iuft viuamusin hociculovTheo- q i. Thcf.
. Ego fie intelligo, vt fit appofitio, non vllius qui- phylaclus,& Euthymius fanftitatem.&iuftitiamita 47.
Appofitio jtm vcrbijfed totius pricedentis fententia;. Adfa- diinguunt, vtlii ctitasad Deum.iuftitiaad homi- Ki Tir,t'
fcntentuB citndam mtferimdiam cum patribtu noru, iuurandum nes fit. Itaque his duobus verbis, vt alij quidarn ad-
quodiurauit ad 'am patremmrum, id eft, quod eft notauerunt, vtramque legis tabulamcontineri. Ma-
iufiurandum illud,quod iuiauitad Abraham.Atque E gis mihi probabile videtur,vt iultitiageneraliter ac-
adhunc,nififallor,modum,intellexitBeda.Ad quod cipi.ttur,omnmque virtutetn,etiamipfamin DvUm
autem iufiurandum Abrahamo praeftitum alludat, pietateni comprehend it.
alia eft qua?ftio , ad quam rct Theophylatus re- Coram /f/.jOmnesficinterpretanturjnon fil,non
d Gen. ti. ipondet,adillud allufionem fieri ,>ermcmetipfumiu- fimuljt, fed ver, non folm hominum, fed Dei
**.i7.i8. rauifdiett Dominus, quiafectibdncrem&nonpepercitfi- etiam iudicio,Theophylatu$,& Euthymius. Phra-
lio tuovnigenitopropter me , benedicam tibi, Cr multiplcalo fis quidem Hebraica *, id proprifignificat, vt u-
fementuumcutcllascali,&velutarenam,quxeinlitto)e pr ' expofuimus ; fed tarnen hoc loco maiorem r Vctf.
mart,poJfidebit fernen tuum portas inimicorumfuorum,cjr be- quamdam vimhaberemihi videtur. Opponitenim, no.
nedicentur in femine tuo omnes gentes ten*. nifi fallor, legi Euangelium. In lege, homines non Le3 K
74. Daturumfe nobis,] Explicat, vtait Euthymius, Deum,fed Moyfem,autalium prophetam,vel icer- ^"c"0
quid in illo iureiurando contineretur,nempe fore,vt dotem videntes,Deo feruiebant.In Euangelio vero,
hoc nobis daret, hoc nobis concederet beneficii, vt ipfum intuentesDeum, id eft,Chriftum, quia ( Fer- f ioan. j.
libtratideinimicorumnororumpoteate, netimore) id eft, bum carofatlume, <"babitauit in nobis. Itaque omnes .

 sop CAP. I. DE CANTICO ZACHARI^J $

Cant Jotibtles Dei,ex\pCo Dei orefalutem hau- A domutum fuiirepcccatorcm.Surgitfortioraliquan-
rienres. Hoe cft,quod ait Petrus b,fe,&c*ttros - do virtus ex pcenitcntia : & maiore contentione mia
; Ct. I . elos ordinatos fuijfe i Deo tets rcfurrcctwms Chrifli, qui les pugnat, qui proftratus frrexit.
tnamluc^uerant ,es btberant cmntllo. Etloanncs c, Q^od 77. yiddandamfcitntiamfalutisplebieius.] Docet,vt
|i i.Epl. yidimut oCulu noflris,e]Udpcrfl>eximus,r mami noflrx con- inquitTheophylaus, quid fit,quod dixerat, parare
11- trtclauermt dt Verbo vitA,nriuntiamtu yobis. yias Domini, d ar n i m ir u m feientiam [ , id eft, falu-
PbraGs Hcbtaicaeft, > 'JS Hphn* A Do N a , tis viam demonftrare. Scientiam (aluns dixit,id eft,fa-
coram Domino, de qua alias dium elt. lutarem , noto Hebraifmo, & Grarc fSr&t yiinr, Hsbraft".
Oinnibm dieitu mfins. ] Neque his verbis folam dare fcientiam, id eft, vtdaret feientiam, fi cu tante mus
perfcuerantiara. vt Beda,& plerique interpretes pu- dixerat parare, id eft, vt pararet. Sednofter je 4uo
tant.fienificari arbitror.Hoe cnim.etfi verum eft,ta- interpres, ne oratio,li tot infinita.aliud port aliud ,fe- *^c*
111.
tlUC men eft parum. Qrgo per tacita m oppofitioncm inter querentur , fierct obfeurior , verfionem variauit,
, nul Euangelium , & legem , loqui mihi videtur Zacha quod in i i m il i exemplo fecit fupr m verf. 7 1;
rias, indicans fbtum hunc Euangelicx vitx.nullum Scientiam falutaremdedit loannes populo, dum nj.
bab'cuia eiTe nifimundi rinem habiturum, quemadmodum ilium docuit, Chriftum verum effe Saluatorem, Qupmod
ftatus veteris legis finem liabuillct Neque hoc ad jgnoratura ante , Ecu, inquit, Agnus Deicce,t]uitol- jy*1^
folam fcn<frjtatem,&iuftitiara, fed ad omnia prxce- Ut peccata mttnd docuic
dentia referendum exiltimo. t fine timor de manu \n remifiontm peccatorum erhn.~\ Non qud Ulis Joannes;
inimicorum mflrorttm omnibus diebus vit* noflra liberatijer- Ioannes peccata remitieret, neque enim poterat, fed n loan. t.
tdamus tili, Significa! enim Dei beneficium,quod de- qud hominesdoceretad Chriftum venire,qui ve- lt-
cantaucrat, fore per p et u um. r illis peccata remittebat. Ucee, tjuitoiipeccata mndig
-j6. Et tu puer Prophet Altijpmivocaberis.] Eleganti vtexpoiimusapud Matthxum0. Quod Grxceft ocap. .jt
ic minime fu peruacanea ad recens natum infamem # <Lpim, pro tie amnr, mirumnon erit ijs, qui ali- irpfotieUt
vriturapoftrophe. Videtur enim,puerum numero quem Scriptuix Grxcx vlum habent. Poni enim * feriptura.
exterorum hominum excludere, & omnibus alijs pro monuimus. Itaque fruftra quidam alias
hominibus vnum opponere> cum dich, Et w.quafi interpretationes adhibent.
dicat,tu verpuer,non fluro in lanctitate,& iullitia 78. fer vifeeramifericordi* Deinoflri.] Vifcera miferi-
coram Deo illi feruies,ficut exteri homines,fed Pro- ardia vocar,per Hebraifinm,* mifericordix plena: Hcbraifm.
phetaetiam Altiffimi vocabem. Ipfius Domini mi- tut mifericordiam non fi<am,& vanam, fed ex inti-
niftereris,& totius pars magna myftenj, tu nobis, vt mis Deiprofectam vifceribus,vt vocat O- Paulus p. p Ad Phi-
fnd, & iuft iruiamus Deo,viamindicabi?,nf- Iungcda aut hxc verba funt cum precedent! verbo, lip .
quead Deumducas, doneccum nobis dgito prx- iwrfnw^em-w^fcwiorieorMm.DocetenimJoanemnon A<* Coloif.
fentem demonftres. Quoddicit, Pnphetd jiltijfimi tradidiilc populo fcientiam.qua ipfe fuis mentisfed
Hebraif- vocaberis, perinde id eft .atquc fi dicat, Em, Hebrxo- qua din ina mifericordia,& gratia peccata remitter- c"^!
tus dc quo rum proprictate.vtfupwd explicauimus. Putat Ida- tur,vt Theophylaftus,& Euthymius exponunt.
cius ClarUSc, Altiflimum hoc loco Dei filium appel- * Hebraica yereum arn nchem quod elt commiferari
lari,quafi dicat Zacharias, Propbeta Chrifti vocabe- velcompafnonisarFeanprofequi.avifceribusdeducunt : Sc
ris. Hinc enim probat, aduerfus Arianos non folm 1< rchmm rqiferat.encs i vifccra noitro
Patrem,fedctiam Filium in uteris facris Aldftimum ""pcetercdd.tur.rcGen.,.!,. vnH ^ vom 1n03i
jjjj^ ^.nitbmrru rAchtmau el achtu reuoluebantuc miferacioDC
,,. ,' * u eius aJ fratrem. Nofter , commet* fiierant vifccra ems fu-
Quxruntnonnulh, quomodo Zachanas,non m- pcrflittc ^ Vadciux Hcbrcorum phrafimvifeera mi-
teUigentemalloquatjirinfcuitem. Orgenes f* Am- fcricordixhic die untur, qua: illi ar0m rch*mim dicunc
brolius,Beda,Stiabus,Theophylaus,exiitimtin- id dt miferationet. " '
tellexilTc pucrum patris verba. Nam quadmodum Inejmbusvifitjmims.] Propter quaevUcera miferi-
in vterorationis illi vfusaoticipatusfueritr ficineo eordix vintauitnos,Hebraiimus,b*proc/>'*,pre/)/cr, ir pro <H*
iam natopermanfifle. Idfirecipitur.quod&diuina vtapbd Hebrxos/a be, pro byhhal, vtmultis alijs &$prohy
potcnai&loannisncltjas,c)Ctottantxqueau(flo~ loci obfruauims. in jeriptu-
ritates probabile faciunt,foluta quiftiocft. Si non , K^r4e>ej.TVenit,vtredimeretnos. Qujd fit He- .
recipitur, refponderi poteft.non elfe nouum,neque brxis vifitare,dixrmus fupt q Vcrf..
1 *'/*,." 1 ' ~ , vt res' ' $ txdto.] * 54f,ortusfolis exalto. WQriftus
confuetudtne lacrarum literarum alienum
non folm fationcjfed fenfii etiam carentes,homincs Itaqueoriens non eft participium , autnomenadie- y0C^*
alloquantur. AlloquitOr Dauid montes Gelboc , c"iiuum , fed fubftantiuum , ficut ortus. Quod tur.
Montes Gelboe, ros, necptumavemantfuferyos. Allo- miiorm mihf Videtur emphafim habere. Vocat
quitur Iofuc Solem, & Lunam h. Socomr enim Chriftum tacite Solem vt Malachias T,Sc Sa- t Cap 4.};
>nosteam,'ir 1 contra vallan ^Aialon. Potuit etiam, vt picnsr,eiufqueadj|osaduentumSolis ortum.querri- f $*P.J-6-
Bedx placed, Zacharias Ioannemlloqiti, non vtab admodum lfaias.t, 8c Malachias u. Qwod autem ad- 1 C*P- 60'
eo,fedvtab|Squiadefant,intclligeretur, eofquefi J:. ... .1. indfcetquid
dit^rfife, : 1 inter
_-n
Chriftum p 1
Solem no- I.*.r
doceret, qualis, quantfq^Lie vir puer illefuturus ef- ftrum jcW galera iftum mundi communem interlt: "( *4*"
ftft,dc quo paul ante dbiuueranr, Qu putas, puer " "quddhic non exaltojed ex terra, aut ex Ocano, vt
iloaa.n. it ait i icutChriftus dixit Naipnptctmth*cv<lx..L P'tetx|bqufoleit,oriri videaturChriftusver ex
venit,fedpnptervos. '., . t ^ . ... //, quia recti s quodmmodlinei$, decloadnos
: ill di. Traibs enim antefreiem Dominiparare viaseius.] Do- vfque defcendir.
fiMi-.or. minum vocat Chriftum, ante cuius faciem praxeffit "Signifiat etiam Zacharias , primtm originem "f*
Icannesj, cuiufque pra?parauit vias. Itaque mani- Chrifti non ex terra,, fed execelo fuifle, quia non chriaiP"-
fVftumhoc eft teftimonium, ad probandam Chrifti / ex yiro,fcd ex Spirtu fanoc5ceptusfucrat,&non m" 0,[go
i Verf,. 7. cHuinrtiite!li5ed hxc omnia explicata nobis fuhr. ' herno1 tantm, fed Deus,& homo erat; Deus de cce- " *
Hie tanttun notaodum,,; eompulfum Zachariam lo, homo de terra,id eft,de Vtero Virginis natus. Sic
Spiritufan^o canereA't dicunt, palinodiam. Nam enim veteres aptores interpretantur illud x, /i- ,|]
hot ipfmh de naicituro 1 oanne prxdicenti An- tas de trra orta e; & iuitia Je calo profpexit. Itaque,
iVetf<7. ejclononpredidifTct, pRftqum.vtdium eft1, re- cmdidt exalto, non modo Soli ifticommuni, fed'
-
Zacharias pletus * " A ff, _ - _ ! I . .1 J . . v*. .
eft Sp'iritu fmo^ tenerc ( non poteft , quin exteris etiam hominibus, qui ex terra fla, qud ad
cuit pali-
aadum. id clara voce profitealur,acjjrxdicet.iuuatliqan- corpus attinet, originem trahunt, tacite Chriftum
 9ii M M EN T. I N
opponit. Il'uminare autem nos dicitur eiusortus,fi- A chris fimilitudine , quibuf nihil videri poteft tri-
cut Solis onus hemifphxrium noftr illumint, non
folm propter dorinam, qua viam nobis Tahitis
oftendit: nam iftoquidem modo etiam IoannesUlu-
a Ion. 1. 1. minauit,quia etfi Sol non trainee lu x vera erat ta-
loao.f. men lucerna ardens,&lucensb, (cd multo etiam magis,
propter falucemipim quam nob's attulit, & vitam
omnium fpiritualium donorum a ffluentia reddan-
tem. Hcbrxi enim, ficut res omnes aduerfas, tene-
bras vocant, ka pro/peras lucemappellant,vtfacit
clfai.*.te. ifaiasc,&Dauidd,&paflimapud prophetas.
&ji&)o. Puto, non magni refert, fed vclliearc iuuat hxre-
5^|**" ticorum intcrpretem. Bis vno errat verbo, Sc quia
I &1. nomen Orientis hoc loco, orientaient regionem fi- " rumftatum,pacemappcllare,vthisinlocisnifimilis
Cluiniiu gnificaredicit; m non rcgioncm, aut locum, fed
ha i mo. et- aum ipfum oriendi Sos dtclaret. Nequc enim re-
roi duplex. giovlla,fedChriftiortus, id eft, aduentusnosillu-
minauit:& quia (cribit allufifle Zachariam ad locum
cCap.j.j. Zachanx prophetx e, cm illic non fit Hebraic
&.n. 10 mi\rachah,c\uodfolis', fedno tfcmacl),c\uod
germ inum ex terra ortum fignificat,vt nonnulli ante
nos interpretes obferuarunt.
7Q. jluminarebstuiintenebris}0'ymbramortis[edent.]
Rcdditcauim, curvifiuueritnos Oriens ex alto,
nempe, vt Iluminare i)s,qui in tenebris, & vmbra
mortis fedebant. Jlluminaret his,& non hos dixit
Latinusinterpres.Grxcamfecutusphrafim, m/prtu
ca6/Mf(>/,illucefcereijs,qui fedent,id eft,lumen
illis porrigerc.
Qdifputant;vtrm hfireu Grax,& illuminare
Latine, infiniii hoc loco,an imperandi modifit, rem
1I minime diibiam in dubium mihi videnturreuoeare.
Quidfufe- Qnd fit illuminants, qui in tenebris, drymbra morris fe-
derc m te- tnlj fuperiore verfu docuimus. Quid fnintenebrisj
"robra K ^ vmbra mortis, Ceder, ex contruio intelligi poteft;
fiLi *Mor nn'nmigna^um'gnorantia> federiaminmifera-
cap i7. ' bil affli&arum rerum ftatu verfari, qualis peccati
Hebraf- ftatus nimirum cft, vt Gregorius^ his verbis expo-
mos, alit ait. lnvinbramortis[ederee diuiniamorisnotitiainobli-
noiatus. fmt bufan. Sedere autem hoc loco pro habitare D
|j-a j**1' ponitur, ex Hebrxorum idioma te, apudquos zv*
il. " iafebab, vtrumquefignificat,&idere,& habitare,
Hicr. 41. aut fumitur pro iacere , quemadmodum idem ver-
7- bum apud Hebrxos, vt \ Et marebunt atque lugebunt
h Hi* 3- p0rtaeiM,ty de^latainterrafidebit^^dic^egi,^\d3mi1
i*H i}. 'Mt"f' , [edete , ejuoniam de[cendtt dcapite fimileeft, non folm magis fcj crefeente corpore
ig ' vefln corona glorie ver*, & , Quomodojedetfola (Hitas,
Thten. i. jd eft, quomoddefolata iacet. rno tjel maueth,
>. vmbra mort, ab Hebrxis triftiffima rerum faciesvo-r
mo^^r*i(j can bice. iumpta ex obicuris , Sc vmbrofis fi.pul -
U ;
L V Cl* ? *
ftius. V ide , qux de his verbis diximus apud Mat-
thxum 1. l?.t;i
^ddirigenohspedes noros in viampacis.] Redl -
iungit hac duo, tUummare, Scpedes dirigere', proptere
enim vtiolemuslumine,vt pedes dirigamus,ideft,
ne ofFendamus in via maxime cum de tenebris, 8(
vmbra mortis loqueretur: folemus enim nodu ince-
dentes,rreimpingamus,autviaaberremus,prxfcrre
facera. Similis elt illa fententia Dauidism,bi<m<*ff-mpii,|1|j
dibus meisverbum tuum,& lumenfemitis meis.
Viam pacis vocat, autqua itur ad pacem, id eft, 17,
ad beatam vitam. ( folent enim Hebrxifceliccmre- vipacii
phrafis eft0, illumina oculosmeos, ne vmtjuomobdomiam |','
in morte, id eft, ne fed cam in tenebris, & vmbra mor- .* .|
tis.) aut viam pacis vocat, viam tutam, redam, pla- & 7t?.l
nam, fine vilo errorc, fine vilo offendiculo, fine vilo 4 M
periculo, vtalludaturadprophetiam liix p, foratc "5- *'*
viam Domini, rechts facile in olitudtne[emit as Deinori. '
Omnis vallis exaltabitur,Qr tmnis CT Collis - p Cap.J
tur ,& erunt prauaindirecla ,& afyerainvias planas, vt M
Gregorius exponid. BHTj
8o. Tuer autem.] loannes. Qnia de reliquo vitx "|
loannis tempore viquead annum tiictfiinum nihil
dicereconbtueratEuangelifta.prxlibauithxcpau-
Ca, vteius infantum cum virili coniungeret Ute,
vno verbo declarans,quid interim egerit,creuifleni-
mirum cum, & corpore, & fpiritu , Sc in defertum
pueritia fua difceflnTe, ibiquecommoratum,quo ad
tricefimum natusannum predicare inciperet.
Crejcebat.] Corp0re,3.rtatc. Diftinguit enim Cri- ut.
fcebahSc Confirtabatur, vtillud ad corpus, hoc ad - CrtfccreS
mumipc&et.Facit hac etiam in re Ioannem (imilem "f"'
Chrifto.dequodicitr.if/w^rg/fr^f/^wwiWj'/U- tant,
te,&grMia, apud Deum,0" homines. Coarmiti\idet\it tCto-Hi:
hoc loco Origenis, Ambrofij,Bedx,& Theophy-
lafti fententia, qui, vtdiximus f , exiftimant loan- f VC7*.
nem etiam infantix tempore rationisvfum habuifle.
Q^pmodo fpiritus in illo confortaretur , exponit
Thcophylaus, non qud fpiritus crelccret, fed
quod crefeente corpore, magis apparerct,fiue diui-
num iue humanum fpirituira intelligamus , vtrque
enim intelligi pofle vido- Poteft etiam fpiritus pro
fpiritus effc&u , id eft pro virtute accipi, quam vero
oftendiTe,d ver etiam creuifle cum corpore: hoc Chrifti*
enim loannes Chrifto diftabat, quamuis idem de Ieew*
vtroqucdici videatur, qudChriftus (pientia , &
gratia crefeere non poterat, loannes poterau

CAPVT SECVNDVM; . *

A CT e autem in dichus iUu, exijt ediftm Ctfarc Au-

(gw/?o, Vi deferibereturyniuerfa . x deferiptio prima , fafld
' e ftfie SyrU yrino: Cr ihant omnes t Vf finguli in
fuam emitatem. 4 Afiendit autem Cr lofeph Cjalika de auitate
Nazareth injudtam, in emitatem DauidJ cjua Vocat ur a Bethlem, * .$
tjuod effet de domo , Cr familia Dauid, 5 Vf profiteretur cum Maria dcfyonfatdw^
bivxore prgnante, Falum e autem , cum ejfent ibi> imlcti funtdies, Vf parent,
Et peperitfihum fuum primogenitum , CT pannU cum inuoluitt ey reclinautt cum in
prtfepio : quia non erat eis locus m diuerforio. 8 Et paores tant in regione eadem vigi
lantes y er euodientes vigilias nofiis fuper gregem fuum. 9 Et ecce Angelus Domini
ftetit iuxta ihsy Cr clavitos Dei circumfulfit.los , & timuerunt timor magno, Et
dixit illis Angelus : Nolite timere : edee enim euangeli^o Vobis gaudium magnumt
quoU
 915* CAPVT SECVNDVM. 9t f
quodtrit omni populo : 1 1 qVu nam efl Vobis hodie Saluator, qui efl Cbriflus Dcm'inw, in,
ciuitate Dauid. Ii Ethocvob'is fignum: Inucniecu infamempannisinu lutttm, & pofitum
inprafepio. 13 Etfubito facia efl cum Angelo multitude militia islefl is Uudantium Deum,
& dicentium: 14 Gloriainaltiimts Deo, * in terrapax bominibus bona voluntatis, 15 Ei
faclum efl, vt difcefprunt ab eis Angel in clum, paflores loquebantur adinuicem : Tran-
feamufvfque Bethlcem,& videamufboc verbum, quodfaclum efl, quod Dominus ofttndit
nobis. 16 Et Venerum feflinantes: & inuenerunt M ariam,ey lofeph, Cr infamem pofitum
in prafepio. 17 Videntes an tern cognouerunt de verbo, quod diclnm erat its de puerohoc.
18 Etomnes, qui audierunt, mirad funt : & debts, qua diclaerant pafloribus adipfos.
19 Maria autem conferuabat omniaverba hxct confrent incoidefuo. ro Et reuerfi funt
faflores, glorificantes , 71 Undantes Deum , in omnibus qua audier ant, & Viderontficut
diclum efl ad idos . 11 Etpoflquam confummaiifunt dies ocio, Vt circumeideretur puer: * Gen,i7:
Vocatum ejl nomen eins lefus b, quud Vocatum efl ab Angelo , priufqmm in Vteroconcipere-umt.ti.^:
tur. 2 Et poflquam impleti funt dies purgationts eius , fecundm legem Moyfi c, ttderttnt
ilium in lerufalem, vt fifleremeum Domino. 15 Sicmfcrjptum eflin lege Domini d : Quia **e
omne ma'cuhnum adaperiens vuluam,fanlum D omino Vocabitur. 4 Et vt darem bofliam, 9.
fecundm quod diclum efl in lege Domini c, par turturum, autduos pullos columbarttm. v "
z5 Et eccehomo erat in 1erfalemy eut nomen Simeon, & homo iflciuflus,j*timoratuf,ex- ^umer-,
fetlans confolatidhem lfral, " Spiritus fantlus erat in eo. 16 Et refyonfum aeeeperat * Leui-'-
Spiritu fanilo, non v ifurum fe mortem, nifipris videret Chriflum Domini. 27 Etyenitin
ffiritu in templum. Et cminducerentpuerum lefum parentes eins , vt facerent fecundm
confuetudinem legis pro eo: 18 Etipfeaccepitcuminvlnasfuds,&benedixit Dcum,& di
xit : 9 Nuncdimittuferuum tuum Domine,fecundm verbum tuum in : $ Quia vi
elerunt 0. tili meifalutaretuum. Quod parafli antefciem omnium populorum. 31 Lumen ad
re uelationemgentium, grgloriam plebis tua Ifrael. 3 3 Et era t pater eius & mater miran:es
fuperhx , qua dicebantur de 10. 34 Et benedixit tllis Simeon, & dixit ad Mariam ma
ttem eins f: Eccepofirus efl hicinruinam,& inrefurrrclionemmultorum in Ifraeli & infi- fiCa.t4:
gnum, cui contradice tur: 35 & tuam i' fus animam penranfibit gladis, vireuelenturex ,;p\^f"
multis corJib us cogitationes . 36 Et erat ^innaprophetiffa , filia Phanuel, de tribu Afer:
bac prxeffcrat in diebus multis , & vixerat cum Viro fuo annis feptem virginitate [ua.
37 Et bac vidua vfqueadannosotloginta quatuor : qua non difcedebatde templo , ieiun'tjs, m
r obfecrationibus feruiens noble, aedie. 38 Et bac, ipfaborafuptrueniem,confitebatur
Domino: & loquebatur de iilo omnibus , qui expeelabantredemptionem frai 39 Et\>t
perfecerunt omnia fecundm legem Domini, rcuc/fi funt in Galilaam , inciuitatem fuam
Na^areib^ 40 Puer autem crefeebat, cr confortabatur plenus fapientia: & gratia Dei
erat in tilo. 4 1 Et ibantparentes ciusperomnes annos in Jerufalem g, in diefolemni Pafcha. g Exod.t*
4 1 Et cmfaftus effet annorum duodecim, afeendemibus illis Jerofil) mam, fecundm con- J* ,I417"
ftistudinemdieifefli. 43 Confummatifque diebus cum redirent, remanfitpuer lefus in lerufa-1-.
iem,gr non cognouerunt parentes eius. 44 Exornantes autemillum effein comitatu, lene-'
runt iter diei,ey requirebant eum inter cognatos,& notos. 45 Er nminuenientes , regrei
funt in lerufalcm, requirentes eum. 46 Etfaclumtfl pofltriduum inuenerunt tllum in tem
plo fedentem in medio doBorum}audiemem illos,& interrogantemeos. 47 Stupebantautem
omnes, quicumaudiebant,fuperprudentia,(yrefj>onfis eius. 48 Et videntes admiranfunt:
Et dixit mater ' ad ilium : Fili,quid fecifli nobisfie? ecce pater tuus,& ego dolentes qua-
rebamuste. 49 Et ait ad tilos: Quid e quod mequarebatis ? nefebatisquia inbis,quaPa-
trismei funt, oportet me effe? 50 Et ipfinonintellexeruntverbum , quodlocutusefladeos.
51 Etdefcendit cum eis, & VCnit Na%aeth:ey erat fubditns illis. E t mater eius conferua
bat omnia xerbabac in cordefuo. 52. Et lefusproficicbatfapientia, & ate, &gratia ud
Deum , 7* homines.
 9iS M M E N T. I N L V . <>i6
. A flam. Itaquc rcliquum eft, vr tributi cania fafta fue-
IN CAPVT II rit,vt Euthymius, Strabus, Bcda,& GrxcusapudD
Thomam auftor exiftimat. Quinetiam Iofephus eo-
^&f Actvm eatttem.] Accidit >m 1 dem loco tradit, Cyrinum Confularem virummif-
Diuina |$[^pjk vtfxpe diximus. Significatur autem non fum fuiffe, vt fingulorum cenferet facilitates, quod
gro id ncia JilBiJ^ caius, vtvidctur Latinum vcrbum pros f non nifi imperdi vcfligalis caufla fieri potuit. Con-
muabUis. JHmN ferre, fed diuina prouidentia, qua; effecit, firmathanc opinionem, quod ibidem tradit,Iudam
vt eo'potiflmirm tempore Auguftus Imperator in Gaulanitem,cadecauftpopulumcommouiiTe,quafi
animum induceret,vt vniuerfiisdcfcriberetur orbis, Iudxis non liceret,profanis Regibus tributa foluere.
vti eaoccafione Maria Chrifto prxgnansin Eethle- Dequo,ficut&dehacdefcriptioneab eodemLuca
hemveniret, vt Imperatoris obfequeretur edifto, ' fitmentio. Illudetiamipfum, quod Tcrtullianus 'In^-
ibique pareret,vbi pradiftum Prophctis erat, naf- fcribir, banc opinionem adiuuat. Quid enim attiae- f J f "P
a Mich, j: citurum Chriftum a. bat, banc defcriptionem in Romanorum archiuis ' '
. in dtebus '.] Sub idem tempus. Dubium, vtrum aflcruari , nifi tributi caufa?
nato iam Ioannc, an antequam nafcerctur : quia non Quantum autem tributi in fingula capita impofi- 4:
conftat, an ftatim, vt ediftum promulgatum eft, de- tum fuerit , incertum ; fed probabilis eft multorura 9uj,c,b'
fcriptiofaftafit. QuinaucloresnonnHlliiunt,longc opinio, tantm (altem IudeisimpofitumfuifTc,quan- jjj$*^*"
Ediftum ante promulgatum, qum facia decriptio,repugn- turn pris Deo , templque bluere folebant, id eft, mins
guando tibus Iudxis,& quafinouum fruitutis genus detre- mediam partem fieli, qua drachmas duas contine- ."
promulgan tantibus,ad quos deprimendos, vt ex Iofepho colli- bat, qua de re apud Matthxum m difputauimus. De m Cap. 17J
cptum. gUnt) Coponius Romanis miTus fuerat. Quam- alijs gentibus minor eft conieftura , quantum iufla "tf-4.
b i'j it. quam hxc opinio eodemauftore Iofepho b refutari foluere ; neque idem enim omnibus tributum impe-
Anccap.i. mihi videtur, qui Iudxos feribit, non difficile earn ratum fu iTe, credendum eft; cm non omnium ea-
feruitutcmfubijTe. Iuqueprobabilius eft nato iam dem haberetur ratio.
Ioanne ediftum illud extitiife. Difficilior hc eft quxftio,quoniod Romani,vi- fQ
jlC*f*re yluguo-] Secundo Romanorum Impe- uenteadhuc Herode Rege, Iudxos cenire potue- [
ratore, cuius anno quadragefimo fecundo natus eft rint,illque veftigal imperare. id fcil,& non male .
. Chriftus. Vide,qux de hac re apud Matthxum e dif- quidam foluunt, Herodem,ab Augufto precario re- rode 1 lu.
feruimus. r gnum accepiife; itaque non folm veftigalis, fed - * -
Syr.ecdo- Vt defcrihtrttur vniMetfui arb.] Synecdochen eTe, ne etiam mancipium Romanorum erat,& ad eorum ^e"
ehe in >cri- qua maior pars pro toto accipiatur, omnes monent, nutum & regebatpopulum ,& ipferegebatur. Hoc
puns fre-. ^ re$ pCr e manifefta cfl;. Necenim totus orbis Ro- facile apud Iofephum lector inueniet.
1U-US' mani Imperatoris iuiTu deferibi poterat, cm totus Alia etiam nunc quxftioreliqua eft,vtrum omnes An *mn(|
eius non pareret imperio. Totus igitur orbis, id cfl, omnin homines, an foliviri,& ij ipfi vtrum omnes, omnino
ea orbis pars, qua; fub-Romanis erat, deferibi iuflus an foli patresfamilias cenfi fuerint. Nam hoc qui- eeng fjj.
Mt. il. eft.Similta exempla paflim occurrunt,vt \Et comnuta bufdam interpretibus difputatur,& iuuat aliquid ad tiat.
10- tvniuerfacim[AS,Sc c, tentbrttfdct^funtfuprrymuerfam loci huius explanationem. Auftores nonnullosin-
c cap. 17. f)T<<Wj5 alijs in locis f. Sunt qui exiftiment,netotum uenio non malos, qui folos viros, efque patres tan-
f After' ir quidem Romanorum imperium fuifedeferiptum, tum familias deferiptos fuiffe putent. Non credo;
*. &i4.y! fdiblam tantm Syriam, in qua tunc fridxacenfe- nam neque belli, fed augendi,vt diximus, veftigalis
Rom.1.8. batur. Sed probabilius eft, dque omnes fere aufto- caufa fafta defcriptio eft,& capitatio, qualem iftam
Coloi tf. restradunt, totumdefcriptum imperium. Qua enim apparet fuifTe; in fingula omnino fiebat capita : Sc
rati one , au t quo iurevnapars potis, quam altera non erat, cur Beata Virgo vn cm Iofpho in Beth-
deferiberetur Inuenio, qui dieu nt hxc ipfaediftiD lehem ciuitatem iam veniret , fi fo!i cenfendi erant
fuifTe verba: lt4hmtu,vt ymutrfu* deferibrtur orb. Cre- viri. Haftenus qua ad hiftoriam pertinent ; illud
derem, fi ediftum legiffe dicerent. ad myfterium , ediftum illud non tarn ab Augufto,
j-. Maior quxftio,etfi non admodm, vt mihi qui- qum Deoprofeftum fuifTe, vt per eam occafio-
Quanaob dem videtur,ad intelligendum hune locum necell- nem in Bethlehem mark veniret, ibiquevbi Pro-
caufftm Ha, quam ob cauim ca defcriptio fafta, qualVe phetnafeiturumpraedixeranr, nafeeretur Chriftus,
*io fafta 4e"t-Qu^am emm interpretes,non alio confilio fa- Vt Ambrofius , & Beda n, & nos apud Matthxum * n Hoc I*
a * fbmputant, qum vt numerus conftaret hominum, difputauimus. c0-
qifub Romanorum efTentpoteftate. Qua folara- . H*cdempwymA,fA$fr4Lpd(Cyrino?i Sic le- 5"1
gi Reg 14. tioncDauidemolimlegimus populum numeraTe g. gendum, etfi in prxfidis nomine vana tur, dumalij e[rcndau
* Coniefturam ex Iofepho , & Tertulliano fciunt. Cyrenium,alij Cyrinum.alij Quirinum vocant.Non biblia le-
Lib: Anr Quorum ille h de hac populi recenfione fcribens, ergo fignificatur,hanc defcriptionem Cyrino prx- gunt:
it.cap.i. nullam de tributo, nullam de alia eiusfaciendxeau- fide, fed eo prxfide faftam fuifTe, neque poftea alias
Lib ad- fa mcntioacm facit : hie vero ' fcribit, hunc cenfum fuifTefaftas, fed nullam faftam ant , non quidem in
Marc* Auguftini in Romanorum archiuo fo tempore fer hac,vel illa prouincia.Nam in nonnullis fortaffe pro-
?4" uatumfuiife: tantm ergo defcriptionem fuiffenu- uincijs,vtnonnulliputantalixdiftxfuerant:fednul-
meri.q vna cum alijs fcriptis feruaretur;tributum lam ante hanc in toto faftam imperio,
enim feruari non potuifTe. Communcra omnium fe- Multisdecaufiscreditur, hoc Euangelifram nota- ?
auftorum opinionem fequi malo,ide decriptio- uiTe,quod per fe quidem confideratum,videri pote- PS^.
nem faftam, vt in fingula capita veftigalaliquodcer- ratadremnonmagnoperepertinere. Prima fuit,vtpUSprjtfij,
tum imponeretur, quod Iuriconfulti capitationem adhiberet fidem hiftorix, dum omnes temporis cir- memiaciit.
vocant. Hocvtmigiscredam, &Ronaanorumaua- cumftantias,&rerumconditionesexponeret, dum
ritia,& omnium Regum confuetudoperfuader, qui Confulem quodammod defignaret, vt exiftimat
nonnifiduabusdecaufisrecenfrcpopulum folenr, Ambrofius. Secunda, vt id diuinitisfaftumappare-
aut, vt feiant quantum ex pecunix pofit emungi, ret, non aliam ob caufrn, qum vt Chriftus in Beth-
autquantum col ligi virium ad bellicos cafus. Hanc lehem, vt Prophetisprxdiftumfuerar, naceretun
enim ob caufrn Dauide populum fuifTe numera- ideo tunc faftum.ant non faftum. Tertia, vtoften-
K i.Rc. tum K, perfpicuum eft: & paulo poft docebimus deret.fummx pacis tempore natum Chriftum, qui
H- banc defcriptipnem non futuri belli caufa fuifTe fa- mundo pacem afFerebat.Vbique enim terrarum tune
 917 GAP. . DE CHRISTI NATI VITATE. 91S
fuiffepacem,ckufmque tune tertio Ianitemplum A tuordccim annos, quos idem Iofephus ait,uguftu
oranes & Ecclefiaftici, & prophani teftantur auto- ante eam vidoriam , vn cum Antonio imperauiTe,
res. Quarta, vt Chriftus in primo illo deferiberetur inuenies fccundm Iofephum , anno Augufti quin- tymmod
cenf, vt nos cenfu , & tyrannide diaboli libcrarct, quagefimo primo deferiptionem fadam, id eft no- adhuc lo-
Origencs , Ambrofius. uem annis poft natum Chriftum. VtChriftiani, Eu-
. De tempore dirficilis admodmhinc oritur quoe- geliftapotis,qumIofcphocredamus,vthomines, P us c'
De tempo- ftj0. Conftat ex omnibus ferc audoribus, Chriftum ciusaetatis,quogeftares eft, audori, qum remotio-
Jef-ri ^ 4uadragefimo fecdo imperij Augufti anno.regn- ris. Duo adhuc fcrupuli vexare ledorem poflunt.
kfla fit!" te,vtMatthacusait,adhuc Herode,natumfui(fe.Scri- Alter, fihiedeferiptio, viuente adhuc Herode,
i lib. 17. bit Iofephus a, Cyrinum mortuo am Herodc Rege, fada eft, quomod Cyrinus prsrfes tune efle pte
la, dj. & Archelao cius filio, atquefucceffore, inGalliam rat? Nec enim przfides in Iudta pris cperunt
i Ub. 18. relegato, miflumfuifle, vi cenfum hune ageret. Qua elfe, qum mortuo Herode,& Archelao ems filio in
ergo ratione fieri potuit, vt huius deferiptionis tem- exilium miflo , tota ad Romanos gubernatio deuo-
pore, Chriftus nafeeretur? cm omnes audores tri- lutaeft. Facilis refponfio. Cyrinus non Iudar, fed
dant, Archelaum poft patrem Herodcm nouem re- Syrir, vtait Euangelifta, prafes erat, cm eft fada Cy^n"*
gnaifeannos^ntequm in exilium mitteretur,& - defcriptio;icdquiaIuda ad prouinciam Syriae tunc ^^.*
rodes poft natum Chriftum duos, vtminimm , re- pertinebat, vt omnes audores tradunt;eiusfuitof6- fes>fe<i$y-
gnauerit^necefle fit quibus Chriftus fuit in yEgypto; cium, non folm Syriam , fed Iudzam etiam defer- rix.
&fi crcdimusEpiphanio,multetiampIures,dequa bere. Altereft,curfi Heredes adhuc viuebat, non
irt revide quiapud MatthsumbdiTeruimus.Itaque,fi dixit Lucas, Herodepotiiis rgnante, qum praefide
w(,*' pnfide Cyrino,vt Lucas ait,harc deferiptio fada eft, Cyrino^pr.efertim cm non de Syria, vbi praeis Cy-
& vera funr, quai de Archelao , & Cyrino Iofephus rinus/ed de ludxa, vbi Rex Hcrodes erat, ageretur.
tradir, vndecim,vtminimu,annis Lucas errat. Quod Sicut Matthxus 1 dixit : Cm antem natta effet in Betble- iep.i,v
nonnulli repondent, cenfum multis ante annis eai- hem luda, in diebus Hcrodu regis. Repondeo, ideo Cyri-
tumfuifle, qum peragi poiTet, tumultuantibus lu- num potis, Romanorum in Syria praefidem, qum
daris,&oBusauerfantibus, Chriftum natum fuiiTe, Herodcm ludiorum Regem, ab Euangelifta nomi-
cm primum Caeiris edidum publicatum eft ; de- natum, quia de cenfu agebat Romanorum, qui non
fcriptionem ver fa cram, cm Iofephus fcribit, prx- per Regem Herodem , fed per prafidem Cyrinum
fide Cyrino.fupr refutauimus,& hac etiam nunc ra- aftus fuerat.
tione refutari poteft, quod fi tunc, cmnatus eft ^ 3. Et ibantomnes, vt profiterentur.] amy^iS^, vt >
Chriftus, deferiptio fada non fuiTet,non vtique ve- defcriberentur, vt nomina darent. Nofter interpres 9ur ilxtut
niflent Iofeph,& Maria Bethlehem, vt defcribereri- non folm deferiptionem, fed caufm etiam deferi- pofite"n-
tur. Nam fi quis refpondcat, Iofeph, Sc Mariam pro- ptionis infpexit,quae ideo fiebat.vt fe quifque huius, tur.
priores fuiffe ad pardum edido.quomod ad illud vel illius profiteretur eTe familias, fcque Imperatori
Verf.7- reipondebit,quod multitudine,vt c docebimus, fubditum agnofceret,ideo vertit: ytprofiterentur,ciim
hominum in eidem ciuitatem confluentium, locum paulo ante idem verbum rcddidifTer : Vt dtferiberttur
loCe hi ia_ ^^0"00?^ rbts s, Sc imiygtfir deferiptionem1. K rrC"
pfas^plui- nor melius alij refp6dent,lapfum memoria Iofeph, Singuli in fuam ciuitdtem.] Ibant. Sic verba coniun- 1 Vet ' *
mi funt dediueraconfudiTetpora.Quodvtfaciliscredatur, gendafunt, vtnomen Singtdi, nonreferaturadver-
. il us Ba- faciunt alij eiufdem auctoris in hiftoria non pauci, bum profiterentur, fed ad verbum ibant, & ad id quod
romes m nec diflimiiej errores. Sed fingamus,tam expertas fi- fequitur injuam ciuitdtem , fenfiifque fit, ibant omnes
n^JiamAn "deijtamque probata efTediligentizjVtnullus in eo in fuam quifque ciuitatem, vtibiprofiterefitur.
alius error fignari pollir, cert fi Matthxus,& Lucas Poteft quarri, quid opus fuerit in fuamquemque it-
non facri, fed prophani audores efTent, tarnen quia D ciuitatem ire, vt deferiberetur? Redplerique re- Cur Pu
Eulgeb n tempore Chrifti vixerunt, & cum eo, eifquematre fpondent, fiue veteri confuetudine,fiue nouo confi- Iuj^ue
plus fidei verfati funr, plus fidei, qum Iofephus mererentur. liohancinitamfuiTerationem populum deferiben- n fuamcl
mereniui Praterquam qud Euangeliftas non errare alia eti di,vtfamilix fingulx deferiberentunnemo enim effe uitatem
IO e* "tione probari poteft. Conftat ex omnibus etiam poterat, quin ad'aliquamfamiliampertineret, in illo e.
profanishiftorijs, Chriftumanno Tiberij dcimo- prasfertim Iudxorum populo, in quo tanta dili-
odauo parumfuiTe,& paffiim trigefimotertio tatis gentia, familiarum olim rada deferiptio, tanta dili-
anno. Si inde verfus initium annos retexamus, repe- gentia in omnem poftc ri tatem conferuabatur. Erat
riemus, viuente adhuc Herode natum fuifTe. Namfi hoc&facilius, &breuius: iraquemnes populide-
ex regno Tiberij, dec & odo detrahamus annos, ex feriptiones , quar vmquam in eo populo faetx funt,
regno autem Augufti quindecim,relinquitur,natum hac ratione fadaslegimus,vt Iofem,& primo Re- m cap'. 7."
fuiTcanno Augufti quadragefimofecundojVtapud gum ", & fecundo Regum . QuaprojKer verofimi-
cap. . Matthseumdprobauimus. Nam Auguftquinqua- fe eft, hanc deferibendi per familias populi ratio- * tI;
eLii8.An gintafeptcmimperafTc annos, Iofephus ipfecaudor nem, in folaludara etiam tempore eiusedidi ferua- 0 cap.14.
rq. cap/4. aut Augufti quadragefimo fecdo, etiam tarn fuifTe; alias vero gentes fuo quamque more fuif- *.
f 'j e exlofephi fententia Hcrodes viuebat-Indicat enim f fc deferipus.
cap il. " Meffla,& Atratino Cfiilibus fad rege, quos licet Q^runt alij, in quam quifque ciuitatem ire de- 3 .
annales diuerfis annis Cfules pon.mt,tamen fi ab vi- buerit,vt profiteretur: in ea'mne vbi natus,an in eamj
timoeor Atratino triginta feptem annos numere- vndeoriundusefret, an in eam vbi habitaret , >'/$
g Lib. 10. mus,quod idem Iofephus HerodcrcgnafTetradit.e earn, vbi domum, & bona fuahaberet? Euthymius fitiofcph.
Ao iq reperiemus, mortem illius incidifle in ann imperij exiftimat, in eamquemqueijffe ciuitatem, quxtri-
cap iv. Augufti quadragefimum quintum. Cuius anno qua- bus 3s metropolis eflet-Fuiffe autem Ierufalem me-
dragefimo fecundo Eungelift.r, & facrae omnes hi- tropolim tribus Benjamin; Bethleh vero tribus Iu-
ftoria?, Chriftum natum fuiTe doct. Itaqueduobus da;ideoIofcph,& Mar,quia ex tribu Iudxerant, _
poft natum Chriftum annis,mortuuseft Herodes. ijfle Bethlehem. At Euangelifta P, aliam rationem P CIM'
Eodemmodo aa queftio folui poteft,quae ex eo- reddit.-fo tpted eet de domo,&familia Dauid. Non ergo
1 i dem Iofepho nobis nacitur. Scribit k hanc deferi- quia ex tribu luda, fed quia ex familia Dauidis erat,
Antiq j. ptionem , de qua loquitur, triginta& fptem annis Bethlehem deferiptionis caufa venerum. Alij in
poft Adiacamvidoriamfuiflc;quibujfiaddasqua- cam ciuitatem ire quemqucdebuiTeputt, vbido^
Qq j
 919 COMMENT. IN LVC. 9 to
mum , & bona a haberet , ideque lofcphum , & A hoc difcrimen ponunt, & qui per fceminas cx Daui- .
MariamijTeB^hlchem,qud,cmexfam lia Daui- dedefccndebanrjcxeiusdomoiquiautemperviros, . NulllJn)
diseiTent,domumaIiquam,paupcrcmlict,in ei ha- exeius familia effe dicereritur, nimisiubtiles inter- ^?
bercnt ciuitate. Id vidcturcx Cypriano confirman prtes mihi vidcntur. Ncmoenim ignorar, & do- mum ^
alntraa potuiffe, qui fcribit his verbis J: /^owW; Bethlehem, munij&familiam idem eife, fed nimirum Euangeli- crimen cil,
de natiu. tptamfrtdixit Gbriel ;inutitur Emmanuel, emitas parudy fta,vtvno verbo a herum explicaret.vtrumque con-
Chrift. dmus paupercuU , fupeUex exigua. Nulla domus ambitte, iunxir.Etapud Matthium probauimus.Mariamper
mfirecliriatoriuminabuU,niateririfeno,fi-Min prrfepio. viros ex Dauide defeendiflb, & tarnen fupri ex kca j
Lib.i. Cert Nicephorus b exiftimat,&incthlehcm,& domo Dauid fuiiTe dicitur.
e. iy in Nazareth domicilium,& polfelfiones aliquas ha- 5. Vi profiteretur.Grxcc'*nx*-jA%, yt deferiberetur,
buifle. vtfuprl. iVcrf.i.jj
,4> ' Quorgomodo,mw erat eis locus in diuerftrio,vt dici- Cum Maria.] Potcft nomen Marit referri autad 1-
Iofeph & tur infr , fi domum propriam habebant ? Quomo- "Verbum proximum : Vt profiterelur , aut de fuperius,
Maria non d recens natusChriftus in prafepiopofuuselbnon Jtfcendit. Hoc proba bilrs, lict per hyperbaton, m vC
domumn qucmadmodm illi nterpreuntur , vt commodis, dictum eiTe videatur. Non nego tamen , Mariam Pd;
Bethlc- aut tutius effet, fed quia quemadmodmapert do- fuifle deferiptam , nam eorum opininem, quifo-
hem. cet Euangclifta,alius non erat locus.Necita prof.t los viros deferiptos fuifle putant, fupr refutaui-
c V"f.7. Cyprianus infir;nam quod dicit: Ciuitas parua, domtu mus.
tx'igua, (upellexpAUpercula, non indicar, domum illam Defionfata fibi rxoreprtgnantr.] Non eft fenus, de- r*.
quamuis exiguam fuifle lofephi. Eo dem en im con- iponlatamillifuiiTc.cmiamefetprgnansifedfuif- Mcor
textu,eodmque timor dicit CiVit^/4,atquinon feilliprisdefponfatam,&tunc, cumin Bethlehem r'"^'1'"
proptere fignificat, Iofephumdummum eius fuifle afcenderunr/uiffepra-gnantem.Greceaambigui- '-
ciuitatis:fedtantmdocereVoluit,Chnftum,& ciui- tas, qua? in noftraapparetverfion, nulla eft, iff
tatem paruam,& domum exiguam , in qua nafeere- <pt prxgnans trau
tur,elegifle'.Siqu.vrasqunan', domus fuerir,rcfpon- Deponata autem dicitur ^^'^
debit.uab'. lum.NwZ^inquitj/omrfm/Mio, nifireclina- earn proprifigmficat, qua' deponfa,& pafla in con
ttrium in abtdi. iugium eft,nondum tarnen domum dueb j quamuis
if. Alij,ineamvnumquemquecmitatemijfTedicunt, Maria ver iam dua effet, vt indicaretur ita earn
An quifqne vb nan, s erat.Quod n hilo magis probabile v'idetur, vxorem fuifle,vt effet tamen virgo. De qua re apud
in cicuta- cum Marcus a, lofcphum ,& Ma, iam in Nazareth Matthaeurn n difleruimue. ncap.1.1,
quanat'us1 GaliA natosfuiflefignifice ,fiquidemibiiucseius 6. Faiiume autem cum ejfentibi.] Non cafijj eque
erar. vrbis, fratreS) & forores Chrifti, id eft, ormiem eius fola natura factum effe, fed diuina prouidentia intel-
d cap 3. cogn uionem efe dieebant. Ali j, in cam vnde oriun- ligendum eft, qua; cfti tuerat, & per Michxafti pro-
dusquifquecfler. quodnonfolm Euangeliftae.fed phetamdeclarauerat, vtin Bethleh Chriftus naf- .
nerationiquidemconfentaneumeft. Poterat enim ceretur. Ea prouidentia fecit, vt per id tern pa sed i-
' Vnus,& idem homo exdiuerfis oriundusefleciuita- ftumCafareAugufto dedefcribdoorbeVniuer-^"1^
tibus , fi alibi eius pater, alibi auus, alibi atau Us nati foprodiret, vteaoccafione Iofeph, & Maria tum, Bethiehem
fuiflent. Credo gitur, in earn quemque ijfleciuita- eminftabatpartus,in cam venirentciuitatem, vtab aim eil.
tern qua: non tribus,vt putat Euthymius,fed familiar omnibus interpretibus notatum eft.
if. . fus caput effet. Nam ficutpopulus in tribus, ita tri- Quiruntnnulliquomod Maria tampropinqua 0.
trique bus in familias diuidebantur. Atquehoccumeara- partuitantumipatiumconrcerepotuerit Quatuor Cur M"u
in cam ci- tione) quam Euangelifta reddit e, reftt cohaeret , enim vt minimum dierum Nazareth in Bethlehem 11^.
ibat'Tu <i't><l*deJfentexdomQ,2r familiaDuuid. Erat enim D iter erat.Crcditurvulgo,afino ve<afuifle,quod mit '
fu* familix Bethlchem,patria liai patris Dauidis f,ibque Dauid probari poteft, nifi auctore populo,& nefcio.an Mi- iufpit<
caput erst natus fuera t,& educatus.Itaqueabeojquieamfami- rix paupertati fatis eniaf. Nam quee afin habe-
e Vrf.feq. iiam prim'is regno nobilitauit, Bethlehem ciuitas bat,quomodo nullum in diuerbrio locum inuenire,
f i.Reg.i. j)aujdi5 appellabatur,vt hoc loco,& infr . Quam- quomodoagnumemerenonpotuiffet? Atleuehoc
* retf.i veter* TeftamentOjCm Dauidis ciuitas no- argumentum eft.Fateor,fed ad refellendum id,quod
, " minitur.vbiquearx Sionis imelligitur.qudidifi- millo argumto probatur, quamuis leue fatis eft ar-
cataa Danidcfuiflet. gumentum. Magis probabile,&pium eft, quod gra-
4. ^fcendit autem Cr h[epk] Sicutalij afcendebant uioresaudores,Fulgtiusp,& berBardus^ANire pSermoe
in iam quique ciuititem. Sa-p monuimus nby phorus' tradunt,non fuifle Marimoleft,ficut car- laud.M-
17. /; icen d ere apud Hebros,frequenter pon pro teris mulieribus,& grauem vterum. Qnod ego mihi rif- .
Iofeph ire,etiamfilocus,quitur,eminentiornonfit. Qij|- omninover eflcperuadeo.Nam qua? fine viro c %
S! 4um & GtufBethlehem, fi cum fitu copareturNa cepit,fine dolore peperit,credd::m eft,S: vter fine 0..
hemafccrT- zareth,altior erat,quia aqux IudsEainGalilamde- moieftiavllageftaTe.Nihil ergo vicir itas partus im- st[m
dtrit. fluebant. Verba ad hunemodum iungerida funt.Io pediebat, quo miniis in Bethlehem eti pedibus vt mm
feph etiam afeendit Galilaea, ? ciuitate Nazareth,ne ire poffet. Quin iuuabat potis, quia hriftus, qui *tt*mt '*
fenfus cfle videatur, afediflie Iofeph Galila de ci- ibi nafci decreuerat,eam vt credibilceft, vt e veni- |*^r t
uitateNazareth.id eft.qui eratGaliIasus,&ciuis Na- ret,inftigabat,&occulto iuuabat auxilio, tarn ab cap ,/
Zareth.Habitabat Iofeph cum Maria in Nazareth ci- ea geftatus,qum earn geftans. Vero etiam fimile eft, . Mari
uitate Galilata,ibique,vt opinor,nati eranr.Qua au Mariam neque locum , eque diem fui partus igno- grauis non
tern occafione eorum parentes ex Bethlehem gentili raffe;quareeofelibentis,atquealacrisin viamde "itvteius.
ciuitate migrauerint inNazareth.prorfusignoratur: difle,qud partum fuum videbatappropinquare.
ncc.vtarbitror. feiri poteft, cum nulla de eareextet < Colligitur ex hocloco, Mariam non eodem die, tI>
hiftoria. Probibile tamen eft, quod ci ibit Epipha- aut eadem nofte , quia in earn peruenit ciuitatem, Maria noa
bHxr.fi niush,Machaba?orum tempore propter aflidua bel- peperifle.vt vulgaris qudam fert opinio,fed per ali- eodem die
la,qua:inlud"ierant,in Galil.ram commigrafle. quotdies fuifle Bethlehem, antequam pireret,ciim B;tl1"
Eoauodejfet de domo, &familia Dauid.] Non folm dicat Euangelifta, cmeffent ',diesimpletos fuifle C"."
Ioipnum, fd etiam Mariam tx fimilia Dauidis pariendi. Curautem hocipfum Euangeliftadixerit, P
.'Cap il fuiuc.apud M-tt'uum ' probauimus. Qudautem upr r ex ijs q!i v cx Origene, A:nbrofio, & Theo- (7., .
'* * quidam hoc loco, inter dom,8famiham Dauidii phylaonotauimus,poteritintelligi.
 9n CAP. Il DE CHRISTI ttTVtTT.
7. Et pepetitfiliumfuum primo eiturn.] Primogeni- A Alia qudam inter minus nbiles intrpretes Fer-
Chrilln tUm vocat Chriftum, non quodpoft illumalius,fed tur opinio ex Beda , Vt aiunt , diuerforium dirfi- -, 1
mogc- quj illum neminem Maria genuiffet. I taque mentes, locum in viro fupmereaum,cxtera para- CUSpatuius
.^uu$V vei"b aliud.re tarnen ipfa primogenitus, & vni-
lum,& in diuerfas aperrarrt vias,quales illi funt,quos Vadiqu't
genitus idem hoc loco funt. Vide qua: de ca re apud inGallicisvidemusvrbibuS jdagendos mercaras; ;. .
icap.i.tj. Matthxum* difputauimus. accommodates , quoique Galli patria hngua bulles
Et pannis tum irmoluit.] Gr. vd io'apyivuery&fa- appellant. Id eque Beda dicit, eque credibile eft,
'^^j^yMwVjVtita dicam,ideft,fafciisobuouit,vtinuolui eiumodifuiuediuerforram. Quar , per diuerfo-
hiito folentteneri adhuc infantes , vt membra conftri- rium,quamuis non fblum publicum hopitium , fed
fficium. gantur , atque firratur.enormiter alioquin fluxura, omneetiam confuetum hominum domicilium in- ... . ,
nod pie,- fj difloluta effent. Non erat ea diligentia in Chrifti telligendm eTe putem ,itavt diuerforium, id cftv
corp0rencceffaria,fed erat debita. Nam,quamuisfi- homin habitatio,ftbulo, id eft, beftiarum habita
;" *u' nc viro conceptus, fine matre feruari poterat, ta mea
tion! o pponatur, tarnen non exiftimo, confueturn
prarftitit illi mater orficium.quod pi,acdiligcsprx- hominum hofpitium, quo omnes peregrini diuer
ftare raater debuir. Etpaffuseftin f fieri Chriftus, rant, excludi. Hoc modo maior intentix vis addi-
- ^ . *n " ,
quod in aliis hominibus fieri ceuit, vt verum ho- tur, vtfigniricetur,Ioiphum& Mariam non blum
minem, fe ceteris fimilem declarare!. inpublicishofpitiis,fedneinpnuatis quidem ciui
^, Sumitur ex hoc loco non minimum argumentum, domibus loc inuenire potuiffe; itaque ab homini-
..y*'nj,ad confirmandam Ecclefix Catholicx icntentiam, bu s excluios, fe m ibbulum^idcftjin locum bcftiar , _ ,
Mttai1 fine Mariana fine ruptura vlla corporis , fine vilo dolore rccepifle. k ,
ruptura, Sc peperifle. Quod vtrumque non alia rationc Calui- Quxriturquibufdam, qui fieri potuerit, vt illis Cn jj^^
dolore,le6- njani negant, qum quod omnis pietatis , omnique in ciiuerforio locus non effet. Si eorum vera effet indiuerfo-
naCalui- nonorijBeati Marix Virginisinimicifint. Sienim opinio, qui xiftimant, in earn quamque ciuiratem, rio non in*
tM0$' aperto peperifet corpore,quomod potuiffet reces vtdefcriberetur, ire debuiffe,in qua domum habe- uenint4
na tum infamem excipere,&fuis manibus inuoluere? rct.maicr effet quxftio: cum enim finguli fingulas
Itaque non folm fal, fed etiam fabuloa, & vt fu- haberent domos, non poteiat cuiqu deeffe locus^
M,,|XJ. {picor, ex Rabbinis nata opinio illa eft, quam non omnibus fein fuam quoque domum recipientibui. {^
""es non modo m nefcio quibus apocryphis , fed etiam apud Sed earn opinioriem confutauimus. Dux igitur,
jffiieiunt.
LUV- Suidambnimisinhacrecredulum
- 'audorem
m lego,
V- #% cur Iofeph, J & Maria in diuerforio - locum non nuc-
bDiio parienti Mariai obftetricesafruifle.Acutis Ecclefia- ncrint, caufx probabilesafferuntur. Altera multitu-
ifj ftici vidertaudores,hocipblocoindicari,fine vl- do ci uium , & eorum qui ex genereDardis ert,vn-
dnCbri. ja e 0bftetricis ope peperifle. G regorius Nazianze- dique per id temporist decribertur,in earn ciui-
Sjerni de nus c Cyprianusd, G regorius Nyffcnus c,Hierony- tatem affluentium. Hxc , vt opiiior , potiflima fuit
wtXhiift. musf,Fulgentiusg,& Bernardus h Cypriani,& Hie- caufa i fed alter etiam fuit , fumma , & omnibus
tOratio i. ronymi,quia illuftriora iunt,verba recitabo./'<fflmc- odiofa paupertas. Nam fi diuires fuiffent, non dubi- 1_-
ieRefarr. [ inquitCyfriins, propurpuTA.prolryffoin orrutu reio to, quin Ulis locus non fuiffet defuturus quo enirri
Chtift. cima conrtruntur: nwitrix e.&oltfletrix, trdtnotSdileiU pecunia non pntrt ? Alij aliam etiam afferant cau-
Bt JfWl txbiElt ttirwttum : *ttricJMt,*mpleHtur,itm*it ofcula> im, qud in Bethlehem vltimi omnium peruenif-
5crre. ^e frTw^wm^w,fo/ii>f9fwp/om</e: nullusdo- fent. Id non recipio , non folum , quia proba ri nori
. Marix lor, centumelt tnpuerperio. Et alio eiufd Ii - poteft, fed etiam quia poteft coniedura aliqua refu- ,
bterm. 4. brilocoJ'irojnquiunuttoysjArborebdtuljfrrituscU- tari. Indicauit ehim, vt adnotauimus, Euangeliftal, ' ver**
lo igil.nat. us j ecoportuit velkctri, quod fyortte (rodtbat. Hiero - per aliquot dies , antequm Mai ia pareret,ibi fuiffe;
nymus ver fie, lAfit, inquit, yt hoc de maxrtS^Uutoris^ non ergo poftremi venerant.Etcft verofimile,Iofe- , ,*, ;
<f-viro iuftofit e>: un SJwn.NsdU ib* obf\etrixtmdla mulier- P phum,& Mariam ad parend um Cxfaris cdto fuiffe
cuL*rtfrduldj intereeit, ipfapatinis iuuelmt infantem, ipf* ' promptiffimos*
Cjt mater & ebetrixfu. A Iii fol ent quxrere , vbi ftabulum illud fuerit, vbi A
Qualcs fuerintfalcix, aut parmi, qui bus natu s in- natu eft Chriftus Qu[dan. extra vrbem Bethlehem J*em ^J-
illudponunt,equia,fiintravrbemfuiffet,nonpo- 1" um u^
uolutus eft Chriftus , certo non poffumus arfirmare.
Hxretici vald probare poffe vellt, fericos,autccr- tuiffent magiCbriftum adorare , quin ab omnibus * .
u.
Tinniteli tcpretioibsfuiffe.Nos viles, fi non fordidos fuiffe ciuibusvififiiiffent.iuquenonpotuiftetlocus, vbi ": '
Chiiftiqua credimus , qualcs pauperum effe folent. Conftat ChriftuseffetjHerodem latere : & quia non potuif-
ksfuenct. cnim) tarn pauperem Mariam fuiffe, vt illi ne prx- fnt paftores,qua rrote Chriftus ntus eft,in media
gnanti quidem , aut parienti locus fuerit in diuerfo vrbc locum inuenire, hullo indice: in qua intentia Ift g. ,
rio, vt infantem in prxfepi prx inopia pouerit,vt ad inter antiquiflmos utStores Iuftimis etiam eft m,ift- ^
emendum agnum infiicrificium , fatis non habuerit ter rectmtiores,nonnuUi,quibus ideo non afentror,
facultatis. Quid Cyprianus ea de re fenferit, paulo quia id in lmma dicunt , Chriftum in Bethlehem
ante aud i 11 1 mus.Eadem omnium veter u m auorura non effe natum,quod Scripturx rpugnt. Et quod
fententia eft. de Magisdicitur, leue eft ; graues enim auoris
Etreclinauiteuminprafepio, auia non erat tislocus in E Epiphanius & alii fentiunt, Chriftum, cm Magi
diuerfori.] Quid hoc loco diuerforiumappclletur,& venerum , non ia'm in iL bulo , fed in domo fuiffe, vt
qualenam fuerit, nonnulli dubitant.Eorum opinio- Matthxus a fignificat, ft intrantes domum inuertt- aap\ \i
nem qui diuerforium hoc loco propriam domum runt puaumcumlaria matre dus & procidenies ado-
Iofeph, & Bcatx Virginis fignificare putant , quail ranerunt ettm. De paftoribus quomodo ftabulum
^^/ folm pro publico hoi pit io , fed pro inucnerint,dicemuso,Cum in vrbe igitur ftabu-
.* omni etiam domicilio accipiatur,fupra i refutaui- lum illud fuerit, alia reliqua quxftio eft, quam nil!
1 hoc loco mus,8cexhoc ipfo loco magi s euam refutan porclt. ab aliis magno ftudio tradari viderem , libenter
< :;nam Quo enim modo in diueribrio,id eft, domi fux illis prxtcrirem, coniunfumne cum diuerono,an ab
locus non erat 2 Refpondent, non fuiffe locum il eo ( para t u m ftabulum illud fuerit. I d ego non fo
i.vCj: lis commodum , vt ponerent filium. At Euange- lum inccrti^m effe arbitrorded etiam curioim qux-
lifta non folm puero, fed & illis ipfis, id eft.Ma^- rere-.Tamen eftvero fimile publici hopitiiftbuluni
riz,&Ioiph, locum non fuiffe indicat, vbicon- fui ffc,in quo fe Iofeph M*ri domo excluft rece >
fiftercnt in diuerforio, ideo fe in ftabulum rccepifle. petint,
Qa iij
 /

COMMENT. IN LVC 9.\

** Qui Ierofolymitana m religionem luftrauerr,nar- na, diuii nox prat, vt milites, qui iidem tota noe*
Qalefuc- rat)abuium iUud fpeluncam fuiTe quamdam , in vigilare non poterant, quarta vigilart parte, eflet-
' qua prefepeinrupecxcifumeet,quodc teftimo- quefemper,qui per quaterna noctis interualla, aliis
nio vcterum auctorum conuenit. Nam & Epipha- fomno, aut labore opprefis,integri Tucccderent.Eas yu^x .
^. niusa, & GregoriusNyflenusb Temper fpelucap- cuftodiasLatinm/* appellart.ide noftcr inter- lorqu*./
blnacat.dcpellant : Theodoritusctophacaeum Tpccum vocar. prs non verborum proprietatem , fedfenfum , & namctUot
stachii- Dubitari etiam poteft, an Chriftus inipfoihbulo, vfumintuitusvigilias reddidit. Apparet ex hocloco,
cLib'l d prefcp0 erat, natus fiierit.Potuit enim in diuer- quod in bello propter boles facer folebat milites, :
Gr*.affcft forio, aut alibi nafci, &cmlocus ibi commodus idpaftores piopterbeftias,autTures facer folitos, ' ,
urat, "non eiTctcunis;inprTepi ,tamquamincunisponi. vtexcubiasordinefuoagert. Itaque quodauftor EtrorAu-
Potuit quidem id fieri,fedcredendu non eft, itafa- Scholaftica: fcribit hiftoria*, morantiquisfufle,vt ftomhi-
umefle.NamquamulsEuangelifta non dicat,in , in vtroqueTolftitiovigUias noctis cuftodirent,obSo- ft*fcho:
ftabulo natura fuiiTe,fedcm natus il eflct,in prae- lisveneration, emquemorem ad Iudaeos propter laftic*:
fepi reclinatum > tamendubium mihi non eft , quin vicinitatem permanafle, puerilis eft error.Qud di-
eodloco.id eft,in ftabulo natus, & reclina tus fue- chinregione eade paftoresTuifle, e pertinet, vtfigni-
*>; rit.Cm enim dicit Eugelifta, non fuiTe eis locum '** ficet,n6procul a bvr be fuiTe eos, id coque facileve-*
Chriftus in m cjiuerfori0?n0adeinfante,autnon defolo cert nire, & Chriftum viderepotuifle.
vi%h! ~- bfante,fed etiam deIoTepho,& Maria loquitur.Ita- Quis locus ille fuerit , cm ego dicere non aufim, j
fepio. ^tK~ que non folm fighificat,noH fuifle in diuerforio Hieronymum dicentem inducam. Is fie feribit : Qe? focus
1 ' locum commodum infanti.fcd non fuiTe locum, v- Hdudpracul inde defcendtt adturrim Uder, id eft , gregis, ^nt Ybi
bi Iofeph,& Maria commorari poTent,ideque in iuxta quxm\lacobpduit greges fuos , Cr paflores nolle vi- Qq^^*3
ftabulumdiuertiife. giUntes audire meruerunt , Gloria in excelfis Deo, f- Kin
In fbbulum ergo, cm primum venerum4, locum per terrdmpdxhomimbus bon* voluntatis. Et in traditio- Pau. ad
in hofpitio non rcperientes , fefecontulerunt : aut fi nibus Hebraicis ad hunc modum : Et profecha eft if- Euft.vir.1
in ipfum hofpitium primum except) funt, fuperue- rael,<T extendit tdberndculum fuum trans turrim Uder. 1Genef W
nientibus pottioribuscoatifuntcedere,& infta- nunc locum Hebrxi ejfe voluta, ybipoflei ttmplum adi-
. bul abire.Ibi habitabant,ibi Virgo peperir,ibi na- ficdtumeft,& turrim Uder , turrim gregis fignificatc, hoc
tum reclinauit infantem. Cur ergo Euangelifta de eft f congregations, &ccetHs: quod & Michas prophe- mCap.i.4
ftabulo mentionem non fecit, nifi cm de infante in tamteflatur, dicens : Et tu furris gregis , nebuloftlU
praefepi reclinato lecutus eft ? Quia non agebat de Sien-, frutera , illoque tempore lacob trans locum vbi poft-
Iofeph,& Maria nifi propter infantem : & quia e^tcmplumddificatumeft,hdbuiJfetentor4. Sedfeqtu-
qud lofeph , & Maria in ftabulo habitabant , non murordinem vi* paflorum , iuxta Bethlehem locus eft , ybi
myfterium, fed neceffitas erat, non enim erateislocut vel jtngelorum grcx in ortu Domini cccinit,yell4
indiuefforioi qudautem Ghriftusin praefepio recli- Juapauitjoconomenimpenens: vel , quod verius eft,quo-
nartur,myfterium erat. Oportebat enim.vtin me- dam ydticinio futurum idm tunc myfterium monftrabatur.
dioduorumanimalium cognofceretur,queadm- Qua hora, aut qua vigilia Angelus patoribus ap-
1 cap' i t diirafeptuagintainterpresreddiderunt apud Ha' paruerit, ne quBrendum quidem arbitror, ctfiicio
bacucd.quod noslegimus, In medio annortmviuica audorem ilium Commentariorum in Pfalmos, qui n r^a| t
illud;8c ex illisv teres auctores citare folt.-oporte- Arnobiofalsotribuuntur,affirmare aufumnquar- ' *
bat, vt cognofceret bospefeforemfuum , & anuipt*- tam fuiTe vigiliam.
elfa.1.3. fepedominifui CyVtvciereszuorcs Orgenes f, Am- 9. Et ecce Angelus Bomini ftetit iuxta illos.'] imnt
Hocioco brofiuSjgGregorius N yflenus h, 8c Gadtius i,ex- vroufuperadftititillis. Idem fenfus.nifi qud his ver-
I lneoiat'0ponunt- Etverocrcdibileeft,aliqua etiam tunc in bis magis exprimirur. Significara- enim, quafi de
de fanta ftabulo fuifle animalia,praTcrtim in tanta hominum clofuperuenilTe Angelum,& fupra paftoresfubli-
chnf.nat. multitudine, vtprophetiaeoetam modo impleta ' mem conftitiiTe. Quod dicit,Errf, rem fubit, &im-
iTra&.i.in ffc yjj rotur. prouiim fuifle indicat.Quis ille fueritAngelus,qui
xo^o Ac Gregorius quidem Nyflenus.eo loco, quem natumChriftumpaftoribusannuntiauit, Euangeli-
In ftabulo modo defignauimus,bouem,&afinum ibi fuifle pu- fta non dicit,fed tamenGabrielemfuifle.videturan-
in quo tat. ldcirco , inquit , pr fepio , quodef habitaculum bruto- tiqua efle traditiomam Cypriartus o id tanquam ab oTra;de_
ehnftus mm ^ inside calo defcendit , pams vit* proponitur , yt omnibus ereditum dicit. Pbtiunt inquit , paftores in- nac;CIlIj^
bosfcafi- brttt.t rAtion.d.t etiam fumpto cibe raiionem adipi- Bethlehem/udm pradixitGabriel;inuemtur immanuel ciui-
nus ftrcrSt /miM Mediuiigilur inter bouem,& afinum in prxfepio tasparua,domus paupercula,fupellex exigus.
vtriufque DtminuJ eft, yt ,folutointerftitiofepis, ambosin Etclaritas DeicircumfultUlos,] Grc. * '|;<* J1"
fefe creet in vnum nouum hominem ,& ddhoc graue iu- &glorid Domini, id eft, diuinus quidam splendor. ""56"'*
gumlegis auferat ,& illummuldcrorum culms onere leuet. Namiisnon aflentior , qui aliud lumen hoc loco, iriajdem
Sed non ide recipiendaeo opinio eft , qusapud aliud '- gloriam fuifle credunt: quid enim cir- funt. '
vulgumobtinuif,vtrumque&boue,&afinumIofe- E cumfulgere potuit nifi lumen-? &videmus,fimilem
phi fuifle : afinum duxiifc , vteo grauida Maria ve- fuifle Cnrifti,Elia& Mofis in Transfigurationcful-
heretur, bouem vero vt venderet , & cenfum inde gorem.ab eodmque Luca Ji^a* gloriam,feumaiefta- p cap.y.it,
debitum folueret. tern appellari p.Nofter cert interpres.hoc Tenf hue
8. Etpaftores erant in regione eadem vigilantes. ] Gr. locum intellexit, cm e&'euTcddiderit cUritdtem.ld-
#/ ivi , in dgroftabuTantes,fub dio cubantes cum circo lux ifta mifla,que paftoribus affulgeret.vtquos
s--1 grege , vt facer in regionibus calidis etiam hyeme videbt, audi cbantq u e, Angelos lucis efle intellige-
paftores folent.Noiterinterpresprr,*j/f<ew?rw vi- rent,qui Deomitterentur,illiquefidem habert.
dctuilegifetyvwf-TuyigiUntes , quod non mal SicLeoq,Cw Domini jlngdo nuntidnte paflo- qSermo 2.
conuenit,cmfimilisfententia,quafihuiusverbiex- res didicerunt ,caleftis exercitus mt daritdte circumddti, dc Efiph.
plicatio fequatur. yt non dmbigerent demaieftatepuen , quem erant inprx-
Etcuftodenles vigilids noclis fuper gregem fuum ] fepi vifuri, pkarent , quod in foU natutd hominis tjfet
Q\j\<tx3.< custodias , id eft, quatuor noi&vigUS or- tditus , Xuifupentx militiafamularetur occurfus. Recl
ine fuogentes. obfruauit Beda,miquam aliasin ScripturijAngc
Sxpe diximuj vbttx<cuftodidS, quatuor nofis los clefti lunvne fulgentes apparuifle. Merebatur *
partes Grxcjs appeUaus/in quas,rail itari diTcipli Sol iuftitis , qui mitlus eftlmnine,cut yeftimente r> vc
 *tj CAP. ILDE APPARITONE PAST, PACTA; M
eius etiam miniftri Angeli , in ipfius prsfertim natah A & Gncus auftorDThomae docere putant voluiife,
dic>lumine veftirentur. Deum,aut cius Angelos , vigilantibus, maximque
Quatuor hcquarftionesfiint, prima, Cur Chriftus paftoribus Ecclefiarumcuram gerentibusapparerc.
Cm Chri- ftatim natus innotefcere voluerit. Secunda, cur non Quid ex hoc loco Valentiniani ad confirmanda fua
ftjs ftatim omnibus. Tertia,cur paftoribus potius.qurnaliis. illa deliria colligerent, refcrre piget, & poterit leor
not'fcerc11' QiBrta'cur Per Angelos potiiis,qum alio genere re- apud Irenxum p reperire p Lib.j cap,
voluit uclationis. Primx qujeftionis facilis ex diuina: proui- Adquartam quaeftionem D Gregorius 4refpon- it.
dentix conieftura iblutioeft. Conueniebataliquos dct his verbis, ifJ auarendnm nobis efl , qidnamfit , quod i S-
nariuitatis cius teftes, vtconftaret, non ahum B^edemptore nato ,pafloribus in huU Angelus apparuit , & f^f*nd*
qum.qui in Bethlehem,& in ftabulo natus, atque in ad adorandum hunc ab Oriente Magos non ^ngelus, f'delU j s
prefepipoiituselTet.Iudxorum Regem elTc. So perducit. Q.uia videlicet ludis , tamquam ratione vtenttbus, tait,
lent nacentibus Regibus adhiberi teftesmequis fal- rationale unim al,id t,oingelus pradicare debuit .'Gentiles ve- q Hom.ioJ
us pro vero Rex upponatur.Id ipfum Chriftus fieri g ro,quia vtiratione nefciebant,adcogno(cendum Dominum 10 E"ang. ^
voluit,fe nafcente , & tarnen non defuerunt Pfeudo- pervoctm,fedperfignaproducuntur. Vndeetiam faults rdi- ^ Cor-M ?
ijtfatt cn"^'4mciusnommcven'rcnt'diCcrentquea :Ecce cit,prophetiaifidelitus datation tndelilms :figna autan tn- Hbraf-
' AeCbrius,autillic. ; delibusjunfidelibus. mm de quo
fJ4. Curautemnon omnibus innotefcere volueritjin Et timuerunttinnrt magno.] Vehementer timerunt: alias.
Cur non promptu ratio eft. Non conueniebat vt omnes , aut notus Hebraifmus.qualis ille \lllictrepidauerunt timor, fPkL'Jf. tc
omnibus,* multi tunc myfterium cognofcerent,ne res ad Hero- ybi non erat timor, Sc, t Camfuntgaudio magno valdi, Sc t
MUotibas ^iiv^4ue aures penetraret. Cur potis paftoribus, Gaudiogaudetpropter vocem fyonfi. Vulgaria harc funt. ,0.
' multxabvariisauctoribus probabiles rationes afre- Timerunt autem paftores, & fubito, & infolito An- u ion.j.
runtur.Pnma.qud fimplicilTimum hominum genus geli confpehi. Vide qux fupr x diximus. *
idfuerit,quod&Deo maximprobaretur,cuiuso< Quot paftores fuerint, quibus Angelus apparuit, *cap.i.u.
bhoa.f.ii.mplicibuifermocinatio fj b, Sc ad hdem eiTet natura fua minus etiam compertum eft , qum quot fuerint Re- ^ot -
propenfum. Ac nimirm facile paftores crediderr, ges, qui ad adorandum venerum Chriftum : fed ta- fbics qui.
Regem,&SaluatoremeiTe mundi, queminftabulo. men D.Bernrdus y audor eft, fuifle tres, quemad- bus ange-'
mtum videbint,morepaftoris,quodSeriba:,& Pha- modm Leo z tres Magos fuifledixit. Credibileali- lusappa-
rifiei minime credidifTcnt , qui tot pofte , tantifque c quam de ea re olim traditionem fuifle , vnde id vter- $' c-tm
i etm. 6.
conipeftis miraeulis,credere noluerunt. Hmcratio- queauctoracceperit.
queauctoracceperit- Lnaiiu
enatia>
crjcm.de nem Cyprianusc, Theophyla&us , Euthymius, & io. Nolitetimere.] Sic iolentplerumque boni Ange- Dom.
MaiCJui Chryoftomusapud D.Thomamreddunt^i/xftw/*- Ii cum hominibus apparen^territis timorem pcllere, Ser i & f.
' tW,inqnit Cyprianus , &prudentibus non quarit teimo- vtqux difturi Mint, arquo animo pofint aeeipere. & &7.de
nium, quiparutdis eruelat. Inbuitu dotitinx initio ,atim Diximus de hac re fupra a, & apud Matthaeum b. Epiplun.
tusyCT ambitiocondemnatur. Secunda eft.qud Chri Ecceemm tuangelt\o vobts gaudtum magnum, quod ent 1
ftus veniret, vt verus eilet paftor, princpque pafto- emnipopulo.] Tres caulas Angelus reddit,quare pafto- Mattet,
t rum.vtvocaturloanne*, & Petroe. Itaqucopor- restimerenon debeant^quod illis gaudium nuntia- 4 j.
ap..e.n. tcDat fe prjmum pjftoribus oftendere. SicEuthy- turusveniat,quodnon priuatum, fed publicum gau
ei.Epift.io. mius,& poeta Seduliusf, dium commune omni populo futurum i quod non
i.i. See- f. Tttncprifis ignaris paoribus illecreatus aliis, fed ips id annunciaret , quod magni , fingula-
4- mieuit ,quia paor erat. rifqae erat beneficij. Hanc vim habere videtur il-
fLib.i.Car. Tertia,quia erat agnus,vt ait auftor librorum demi ludjVobis.
rabilibusfcraScriptuneS ,qui Auguftinotribuun- D cauiium autem vocat.bttum nuntium,quod gaudij ^
,IX*" tur. Etinhocconueniens ab Angetisperactusordo \7-
materiam prebituru erat. Videtur Angclus Sc re ipa, cur gau-
conipicitur.vtpris paftoribus natus agnus,& gregi & verbis euangelium initiare. Nam & re quidem ve- dium mag
bus paftor nuntiaretur.Et S edulius eodem loco, ra uangelium,id eft.bonum nuntium prardicabatj& num dua*
grcbibufque refulfit verbo ipb vfus eft cuangclizandi, iueyytKi^v 7'
drrms.G' lAn'tlicus cecinit miraCula cams. tttang li\ovobis.C\xm dicit omni populo , Beda, & Theo-
.Ilotibas Quarta, vtcxemplofuo doceret, paftoribus pri- phylacbsnonfolmludaeorum.fedGentilium eti
Ecclclx mmEcclefismyfteriorumDeo reuelationes fie- populum intelligendum exiftimant : quod maiori
fiimum ri,vt ex illis ctEteri difcant. Ita Orgenes h,Sc Leo Chriftus lartitiae credcntibusGentilibus ,qum non
Dto reue-
hiioaes Euthymius k. qv"</ enim , inquit Leo , paoribus pro credentibus Iudfis fuerit.Magis mihi fentemi ratio,
Sunt. gregum fmrum cuodi.t vigilantibus , n-mtiauit ^Angelus, qumicntentiaipfa probatur. Ita enim feres habet,
bH0m.1t. etiam norum impleuit auditum-.y ideo dominicis ouibus maius Chriftum Gentibus gaudium, qum Iudisat-
Nat ciui fTX,mnst *4 yerb* diuimtus edttacordis aurie fentamus, tuliiTe: fed tamen Angelum de b!o Iudiorum popu-
'tammumG'inhodiernafeimt4tedicam',eua>igeli\vobis lolocutum arbitror , accommodate non lolm ad
gaudium magnum, quod etit omnipopulo ,quiajiams eyobis j: peronam paftorum.quibulcum loquebatur,quique
bodie Salutor , quie Cbriflus Domimts induitate Dauid. Iudaei crant,fed ad omnium etiam Iudseorum expe-
Quinra den ique ratio, curprimm paftoribus pate- citation em,ac ienfum , qui Chriftum fibi folis ventu-
ficri voluerit , non alia mihi videtur fuiTe qum rum expedabantrquemadmodm&Chriftusad eos
quia pofte voluit, ex pTcatoribus, Se ex intima; fe olos veniTe teftatuseftc quamuisnon receptus c j^(t
fuis adalienoSjid eftjGentilcsfefecontulcrit. ' .!
conditionis hominibus Aportlos ficcre: Fecit pri'
mm ex piftoribus Euangelilhs , & Aportlos : fe II Quia natus e vo bodie Saluator.] HoceftEuan-
cit pofte ex piicacori bus paftores. quo confilio ex- gelium,id cft.gaudium illud magnum , quod fe illis
ponit D. Paulus1. Videte , inquit , vocationemvepam Angelus nunciaturum dixerat , Saluatorem illis oa-
I Priori. tum eTc. Quo nihil ab Angelo maius dici, nihil lu-
Gor.i.x. fratrcs , quia non mtdtifapientesf'cundum carnem , non ntul -
tipotentes , non multis nobiles :fedqnxflulta funt mundi, ele dans iueundiusaudiri poterat, in nullam rem sque,
;.. git Dens, yt confondit apientes " infirma mundi elegit atque in venrurum Chriftum intentis ; qui fe ab ea
DeuSyVt cenfundat fortia : & ignobilia mundi , Or contem- tyrannide,quaoppreifi erant,liberaret. j.
Ser.3. dc ptfafa elegit Dcus,& ea qua nonfmt,yt ea quafmtyderue- Hoc enim Saluatoris nomine, frpe Chriftus per Dcno>ne
nSerro ret,vt nonglorietur omnis c<ro in conifettu eins. In hancfen- prophetas promilTus fuerat d. Non igitur temer, j*/"*1"1'*'
etaEpiu'- tentiam D.Bernardus m,& Theophyla5tusinterpre- fed magno confilio, Sc veluti artificio quodamfa- ,^lti
PauU. untur. D. Ambrofmsn, & Hieronymus 0 , & Beda, um , vt Angclus hoc nomine vfus fueritrpartim Zach., 9, '

 5>17 comment: in lvc 918
opinor, quia ipfum per feSaluaroris nomcn fpldi- A erat,poter4quedercpra:fehti,certo, & aflcuerter.
dum,& Ixtum erat,& falutem expedantibus iucun- cuiuis loqui:tamen poterat mater,antequam pa
dum auditu,& gaudium illudmagnsquod promi- ftores venirt,inderemouere,&aut materno amore
ferat ArigeJuSjpr fe ferens.partim vt ad prophetias in vinas accipere, aut alibi poner : quod fafturam j L . ,
illas alluderet, quas paulofupr com em ora u im us, ri efle,Angelus diuinauit.Atque hoc sfu pria- chiift.
quib'IudaeisChriftusSaluatoris nomine promiflus nns dj& Euthymius intcrpretantur , eflque e fimile e Li.i.Reg.
fuerat.Quod ait, To/j,perinde eft.ac fi dicatjud jis admodm exempl, vt probaret Sauli Samuel,vera of,
quibus promiiTus erat, fed habet aliquando maio- effe.quedixerar^&fibi diuinitus reuelata,hoctradit
rem vim , qum fi dixiflet, IudaHs. Maiore enim fe- fignum, um dbteris htdit me , inuenies duos yiras iuxra
ritaffeclu paftorum nimos cum dicit , yobis , quafi fepulcbrum x\dchtl inmbtuBeniamin in mendie , dicntqut
illis veniffet folis. tibi inuentdfunt dnd,ad tptas ieris perq unendas. 4I
Qtnr Chriflus D*WMw.]Chriitus ille verus Deus, Maior qusftio eft,quoroodo potuerit tam facile QuomoJo
quern Iudzi omnes expeftant. Defcribit Chriftum paftores locum inuenirc,cm Angelus ttum dixe-P***01""
rit.inftcm in praefepi pofitumefle,nec,inquo prae-?ue 1
Angelus omnino talem , qualem Iudzi venturum
fperabant,vt probet paftoribus (dem fuam, fe non jj fepi effct.declarauerit.Credibile eft,Angelum loc potucimc,
ehtjfti di- vana,fed certa,& explora ta nuntiare, atque iis con. omnino paftoribus defignafle,&quodammodo de-
umitas ex stanea.qusludxis credertur.Re& ex hoc loco iHonftrafie digito , fed nimirum Euangelifl i dftu-
hoc loco
piobatur. Chnltidiuinitasprobari poteft Cum enim Angelus dii non fuiffe,vt omnia Angeli verba , fed ea ttum
Chriftum Dominum vocat,Deum eTe fignificat. quae ad rem maxime pertinerent , quaeque myftcrii
Jn cutitAte 2X</.]Potuit Angelus breuiiis dicere, Jn aliquid praEfeferrent,recitaret,qualeeftillud,qud
"Bethlehem , fed voluit ctiam ea ratione Chriftum de- in ciuitate Dauid eflet natus .quodquein prxfepi
feribere, & eum,de quo loquebatur^ver eTe Mef- eum inuenturi tflcntjquoiumalterumad defciib-
lam fignificare,qui & in Bethlehem , & ex genere daro perfonam veriMefllaE,alterumadfaciendam
nafeiturus erat, ideo & vrbis , & Dauidis nomcn diftis fidem erat neceflarium. 41.
expreflir. 15. Et fubitifttld efl cm ngele multitude "^2jg
Ii. Etbocyobisfigmm ; Inueme'is infantm pdnnis in- .fet/f/f'i.]Militiam cleftem,AngeIorum multitudi- jeit* *p- '
uolutum ,&potwninprifepio- ] Vt probet Angelus, nem vocari,dubiumnon eft. Soient enim Angeli, . '
fea Deomiffum efle, verique nuntiare, fgnum ad- qui incelo funt, Dei milites appellari f,fiuequd flob.ij.j?
hibet,id eft,argumentum,quod fidem faciti fie Ga- Deo,tamqu duci milites obediant,vt Beda aitifiue
briel dixit2achariap,3,E/firf eris t4cens,&nonpoteris lo- quod iis etiamad gerda bella pro militibus vtatur
uiyfrjueindiem,t]Ho bdcfidtitSic Maria; b,Et ecct EUfd- Deus,vt ex Daniel eg perfpicuum eft.Quamuis alio ? ' *'
tetb copita tud,Cr ipfd tocepitfilium in ferieilutefud,& hic quod fenfu, militia cosli in litterisfacris h idolola- 4, ^
menfisfextus eft illi , quA yocdtur fterilis. Sic ille alius tria infamis efle foleat,fte!Ufque fignificet.qus pro t. mi.,.?;
jd.' .}6. ngelus Gedeoni duplex ddit fignum . Diisvaniflmishominibuscolebantur. Multi , &
37- lllud mouere le&orem poteft, qud fign ipfum, noti funt loci.
. '2* . quod hoc loco Angelus tradidit.non fatis cert efle Duobus nom in bus Euangelifta Angelorum mul-
saluatou's videatur. Quo enim modo fequitur,mfantem ilium titudinem exaggerauit,&qud non fimpliciter An-
quam vcru, Saluatorem efle,quia pannis inuolutus,& in praefepi gelos,fed militiam, quafi magn Angelorum exer-
ftccrtuffi. pofitus erat ? Inde potis proba ri poff videbatur, citum appellauit,& quodmultitudincm fuifle dixit.
humano quidem iudicioremzftimntibus Salua- Quod ait,multitudinem Angelorum c priore An- |*
tore non cfle.Nota; funt ex Ephefino Concilio fa cc- gelo facbmfuifle,interpretari poflumus,aut multos Angcloi
tisNeftoriinegantis, feDeumbimeftrem, trime- alios ccelo venifle Angelos,qui ant non vnrant, ^nalu.
ftrmve vocaturum,Quidam hoc fie interprettur, vt eda,& Euthymius intelligunt-'aut , quod mn gis
quafi Angelus non dederit fign, quo fibi paftores probo,multos alios Angclos^qui ibi c altero pnus
crederent,fed quoinfantem dignofcert,& abaliis, D erant,fednecapparebt,nequeaudicbtur;autap-
- fquieflent,infantibusdiftinguert.SicBeda;/OT- parre, aut audiricertcpifle. Subit autemdi-
td^um,mqmt,folertms^ucdgtiumndti SUuttris ddtur, " cit3qud deimprouifo,autapparuerint,autaudiri
infdtem rmTyrexceftum oftremedfdnmffipidtUtitihu in- cperint. iDeu.i7:<:
mluttaninoninemdtis dureftrdtoriis,jedinfrdfefibus inue* E pertinebant omnia,vt non vno tant, aut duo- & ^.ij.
mendum.Ali) gnumhoceifc.quodCnnftustamqu busteftibus i, in quorum tarnen ore omneverbum _ .,44 |
Veritas debuit figura; refponderejin veteri aut Te- ftarelex preipiebati fed omnium fer Angelorum 52n
ftamcnto.duospotiflmmhominei, Chriftifigur teftimonioXhriftiortus,Saluatorifqueomciu pro- (ttiscbritii
fuiffe,Moyfem, & Cyrum ; vtrumque autem , dum baretur,rectqu e feribit Cyprianu s kTtJultiflicatur te- adhibctur.
infans effet, in fumma inuentum fuiffe paupertate. Jtes,miluidcalefhscocUmdt,creditpdftortim cmewy& txul- J?M*
Nota vtriufquehiftoria eft, altera exfacris, altera f.Redetiaro Bcda,& n minus ad mores, qum c
x prophanis auft oribus. Bernardus ctiam in iis eft, ad fenfum huius loci accomodatc^ne.inquit >endn-
jui paupertatem,tamquam verum Saiuatoris fign geli^dnttmntiendtum inCdrntDeum/nexmultitttdomiliti/t
iaupertas datum fuifle putt. Quod eomagis arbitroradmo- _ caleftis dduoldnsjconionoinldudemcreatcris ore prorumpit,yt
ft verum. ^ res , qum adliteralem,quemquaerimus, fenfum &fmficutfmperobfequiideuetiomcmCbrifioimj>enddt,&
ehriili fi- accommoda tum. Sun t qui ex eo,quod Angelus di- nosfuepdriterinftitudt exeplo/pMtiesyeldliepsfrdtrumfd-
jnuin. cit,pofituminpraefepi,colligant, praefepeillud ,in er* nuditionisytrbisinfonumuyelipftleBdJme duditd/aut
quo Chriftus iacebat,cclebre,&valgci notum fuifle fietdtisfunt,ddmtntem reduxerimus, Deoftdtim Ludes, ore,
<juod, nulla alia adiefta loci notatfbne , paftores, corde,& opere reddendo}. Angelo^
vbi locus eflet , intellexerintjidque ex Brocardo 14. Clorid in dltijfms Deo , & in terrdpdx homimbus rumhym*
confirm ent.Caeterm Brocardus non fcribit,quale, borutyolmtdtis. ] Breuis licet fit Angelorum hymnus, nus.
qumve celebre fuerit, dim Chriftus na tus eft,fcd multas tarnen habet difficulta tes.' Illud confit, Dei
qualefuafueritaetate. laudes in eo cani,eiufque duas efle partes alter,in
"**. Sic igitur exiftiroo,fignum quod Angelus tradif, qua de Deo, alteram, in qua de hominibus agatur.
Sftstfiea' in co confiftere,quod futura pratdicat.fore, vt cm
illud. U eb paftores venerint, infantem in praefepi pofitum Tres alii facmnt,vtG/eW<<w dltiimis D,vna fit;br-;
^ Itera \ln homimbus bondyoluntds , quemadmo-
inucniant, qud.nifi Deomiflusfuiflet.fcirenon dum GraEc legitur3tcrtia.Quam opinionem poftc
potuiflct. Nam etfi iam tum infls in prefepi pofitus refutabimus.
 9*9 CAP. . DE CANTICO ANGELORVM. 930
In prima igitur parte illudfolmdubitatur,fmtne A ceffiiTet,ficutdecIarauerant, Deoacreffiffegloriam,
hie verba optanrium,peccantiumve Angelorum,an Qnidautcmacceflt, quod pluris faciendum, m a-
annuntiantium,id eft, an Deo Angeligloriam op- gifque pridicandum eilet , qum quod pax illis
tent,quafi dicant i Gloria in excelfis fit Deo , an an- cum Deo eiet conciliata ? Eftque hoc ccnfiietudini
nunticnt, tanquam (idicerent; Gloria in excelfis eft IcquendiSciipturarup confentarieum. ty/r,inquit
4. Deo. Multis intcrprctibus,optantiumeireplacet, Diuus Pbbljs,e pax nofira,e]mfecit ytraque ynum u, Le- nBpfciJa^
YoxcltAn- quod,vtaitLuos,Deum Angeii laudarent,qui ve- gem mandatorum decretis euaatans,vt duos condatm fe- /''j*:1*
gclotum ro laudant, optandi modo vu fcLant. Atqui inde tnetipfo,tnvmtmnouumbminem,fdciens pacem-.Cr rccon-11' '
,00U* ,n " ego conti ario annuntiantium elle probo, hit enim eiltet ambos in corpore , Deeper ,innr(censini-
optauum. laudare,non,bonaei quilaudatur,optarc,quaenn- micuiasi emetipjo : & veniens euangeli^auit. paam vo-
dum in eo fint,id, quae in eo iam funt , pra.dicarc,vt bis , quilongifuiis ,<s" pdcem iis , quipropi. Q^riiam per
abaliis cognofeantur , aut apud fc cert confitcri. ipfum 1> aeeeum in ym jpm u au fairem,
Omnes Pilmi exemplorum plenifunt , qui cni 6c,xiu.catiergo exfide, pacem habeamus dd Deum , per x aj ;
D cum maxime laudant , res ab mirabiliter geftas Dominum norum lefum Cbrium,perquem, & habemus dC- j.i.i.
pfit oj. commmorant . Prsterc canentes Angeh.ea quf g eeumperfidem in gratimifiamjn quaamus- Atque ita
kioi. ' priore Angelo dicUfucrant, proculdubioconnr- Nicetasinterpretatury. yinComm.
marc voluerun:. Illc autemnondixerat, quodfum- Bon' yolw/tatis.]Gr.vctboaA voluntas.Eft aut noMt.t'.de.
rum erat , fed quod iam erat factum Annuntiauerat, ivAti* propri,qux ab Hebraus vocatur w/, ^[chi' bc'
Saluatorem natum eilc:crgo & ifti nihil Deo optant, nifi quod tyn retjon , in icriptura facra , & de Deb, *+>
iedeum ob milium Saluatorcm laudant. Adde, & de hominibus: U/s*/' ver .quantum equidem <^/S/
quod Icq ;ient;a vLx optan. is eifc poifunt , Et intertd obleruarcpotui,feredcfoloDedicifo!et:fignifi- infenpeura
pdxbomimbu , vtiliipfiauaorcsconfitcntur. Atqui catenim bonam Dei ergahomincs voluntatem,&, quidfit,
vero fimile profet non eft, tarn paucis verbis,tan- quam vulgo vocamus, gratiam : quod vetusinter-
topeielaudandirationcmfaiftcmutatam. Ita etiam pres iblet reddere beneplacitum,ficut verbum <;-
Quid fit Theophyhctus,& Euthymiuscxponunt. XHV beneplacerc '. zEphef.i.j.
gloni in Sn\uscrgocft,C:loriaindljflmis,de,incctlopar- Cxtcrm duplex hiequaeftio eft, alter quomod 49.
akiffimii ta eft }eo hoc eft , materia lorificandi Dcum An- legendum, altera, quomodo verba iungenda : ex his Q^omocl0
bLib i dc S-^S4U" 10 cclo funtjChriLlo nato,cxhibita eil. Ita- enim duabus rebus fenfus huiusloci colligendus eft. fa^^
fer Dom.in 4UC nnn 'ungo illud,/ji/JmM,cumDfii, quafi len- Otnnesnunc Gra?ci codices habent vJbic*, bona
mon e.io. fusfit,Gloria Deo,quieftinaltiffimis,qacmadm- voluntas, atque ita omnes non antiquiffimi Grco-
c Deut. ji. dum quoHam intcrpretari video, led in altiffimis, rum interpretes legunt, Andreas Ierofolymitanus,
jlob.if i; Gloria eft Deo, id eft, Angeii, qm in altiffimis funt, Nicephorus, TheophylactUs,Euthymii:s, & hi -an-
&i ! eumiauc^nt.auclaudent,vtexponjtDiuus Augu- tiquioi Gregorius Nazian7enus Sed nun dubito, a 0rat t
d infer de ft'nus K.*Soletenim caelum pro Angelis,'ficut terra multis fretusaUCtoribus alnrmare,Gracos nunc Pafdu.
hudibuj B. pro hominibus accipi c. dicesihoc loco eTe corruptos , legendUmqueelTe G sci co-
Mari*. Et in terra bomimbus voluntdtis.] Sunt qui vAKdf voluntatis , vt noller legit irtterpres , cu- d c 4 cor-
iLibie.ii. duo.vtpau'.o ante dixinlus, in his verbis membra ius magna profcfloauctoritas effe debet : &omncs * '1' >*
InComm Jifjineuant & , px hmimbus bentyoluntds: fere antiquiffimi aucbres Latini iimul, & G a;ci ">
i Hm. m, . . . . Origen. ;^. Cyrillus *,Ambrous<J,S< qui fu- 1,'cnfum
lue. it. bona enim voluntas, non bonx voluntatis Graece
Tuft.de eft. Sic And -eis ierofolymitanus i , Niccp iorus % pr cita ri funr,Aupu!Hnus,Ca.'farius,Lco, & Grcgo- ^'JK"tt'-
nit.Bom. Theophyladas, & Euthyraius f. Ego vnum untm n j d j / f\ bHom.in
rius,Bcda)Bernardus.R.atioqueipidocct,ita effele- Lucami5.
ib t.de m;mbrumc!Tc arbitrer, vcbuftior^s fecutus aucto gendum. Namquis quxfoinfus eft, in hominibus cinLib.d'c
. ,.. reSjOrigen^mt;, Cyprianum Hilariumi, Am jro bona voluntas. Exponunr quidam , Ei in terra pax ho- nar.Dom.
iLib.ide fium*,Auguft'numk,ScuerianumapudChryfofto- minibus, qu.Eeftbona Dei c'gaillos voluntas vt fit *Cat- >*
ftr.Dom.io mum^Cxfarium^LeonemnjGrcgorium %Bedam D oppofitio: fed hoc qum vilentum eft Prter- d Scrl l'
iDonte.c.io p,B rnard.)m^. quam quod, vt ante probauimus, non funt duo
Ilnfer.de Necfenten n fatis aliter confiare poteft.Namcui membra, fed vnum,quare nomen pacis ncceffario
L'if"
Hom.it. , in terra.nili
' . hominibus,
_ pix efTe poterat?Itaque
* j i cum hominibus iungi debet.Itaque non poteft alte-
t $er. (. de J opponitur terra , D hommes.quod Deo gloria, rum fubftantiuum , nifi in icundo cafu cum iifdem
nitiniute. hominibus pax dicatur e(Te : iidem rurfus homines rect coniungi.
oLibr.i g. Angelis opponuntur, quod in ccelo Angel DA glo- Reliqua igitur eft altera quaeftio , qua ratione ver- jo.
hotfl* "am in cerra homines hominum pacem celebrare; baconiungendafinr,ideft,quonamfitgeniti uisbon* Ad <laoi
po Cornm r'^cantur- Q'J'$ crg ftnftis eft, Et in terrd pdX hemini- voluntatis referendus, ad pacem,anad homin;S. Qui- rcfertur
q itr. 4. in. Mittarous enim nunc illud roluntamAc quo dam enim ad pacem ref runt , quafi fenfus fit ; Et in .
tipl natal. poftediiTeremus. Adquos hominibus paxeffedi- terra pax bon.t voluntatis in hominibus, id eft , pax iunwtis,
. Sc citur , ad Deum; an ad Angebs,an ad homines ? Sunt ex bona Dei volntate , liberalitaique profeta.
f"flf!^" 4Uiid homines dicant,quafi fenfus fit,homines, qui D.Cyprianus* ,c Ambyliusf, & Beda E Bernar-c in rra ilb
nCariito P"$interidiffidebanr,venienteChrifto concilia- dush
, &vtarbitror, nemo non antiquusquidemJc
^ na-.Clu.
fcSer.i.dc tos* Nnnconuenit cum hacinterprctatione , quod " audoradliominesrefert,vtpax,non omnibus ho- f Serm.ij.
fiiiftoAn- infir,&apudM:tth4mnplede teftaturChri- minibus, fed fis tantm , qui bonae funt voluntatis, gin Com.
et.: fer. ftus iKtlite drbttrari, quid pacem yeierim miiterc inter- annuncietur. AfTentior, fed1 quo fenfii dicantur ho fanaAnd?
M.delaode, ram :1> pacem mitten, \ed gladium Venienimfe-
mines voluntatis, in eo mihi videor multis
bper at- p*r4rchc>inem adtterjus patrem juum, &ium dduerfus eorum , (non fine ratione diffentire. Putant enim il
uib. mdtremJ, & rmrum dduerfusfecrum [turn j& inimtci li , bonse voluntatis homines appellari, qui bonam
47- hominis dometei ems. Ali) ad Angelos pacem refe- habeant voluntatem , 8c ad recipiendam diuinam
KoBfnnt runt, quafi homines, qui pris propter peccatafua mifericordiam,& pacem illam, quaeannuntiabatur,
cttohmus Aneelisinuifierant.luDlatoper ^hriftum peccato,
parus mc- ... . .... _ '. r . , r , propenfam:quales illi ipfi paftoreseranr,quibulcum
tra,fedn reconcilian illi ! : que nadmoduin videntur Angeliloquebantur , vt iidcm omnes, quoscitaui-
'cap.it.ji. Cyprian' is i, Gregorius , 6c. S.-^erianus exponere. mus,auftores explicant; &quidem itavtAmbro-
fcap.10.34. Alijad Deum, quod migis probo. Credibdeenim fuis lignificari his dicat verbis pacem non debiti ef
tuft de cft? dechralTe Ange os, dum Deibeneficiumcrga
fe, fed meriti , quafi pax non quibufuis hominibus,
com. homines laudabant, quid eolucri hominibus ac-
fed bona earn volntate merentibus p remittitur,

1
 951 COMMENT. IN LVG. 931
Quod fummo licet profcdum au&ore, imitari le- A ri praeferunt, quod ihtim fequatur. Et omnes quiaudie-
dorem nolim. lam docuimui hiJoniat non homi- runt mirati[unt. Atque ita Theophylacbis cxpronu -:
num , fed Dei erga homines bonam voluntatem i- eumdmque fenium carmine luuencus K exprcfir, Eua' '
gnificare. Difyergunt lat cleris vaga femina fama:
Homines itaqUe {cnis eft, Et tnterrapax hominibus boni volun- Mirantes laudantjatantes conupuerunt.
lontfit id eft , iis , quosDeus amauitjquiDeoplacue- Nolinuamenleuiterab interprete noftro difcedere Defeuditat
prxdelli- runt , quos bona Deus profecutus eft volntate. cm nulla prelertim neccflana cogat ratio. Senfus lUo Yul-
nati. Quibus verbis pradeftinati defignantur , non qud eft congruus , Cognouerunt de yerbo ,-quod dium em ^aw'
non omnibus hominibus Chrittus pacem attulerit Ulis ab Angelis,id eft, re ipfa compererunt vera fuif-
cm dicatD. Paulus pacificafle omnia ,fiue qu>. inter- fe,quae fibi Angel dixiient. Qjpd autem fequatur,
aadCololT. ris , flue qua in calo fnf1, & cdediFe redemptionem je- Et omnes qui audierunt miratifunt , potuitreftintclligij
lA0\ metipfum pro omnibus b, & pro omnibus mortuum ef- etiamfi ditum nonfuiet , id paftores euulgale*
qi.a m. ec, fed quod eius pax, atque redemptio non omni- quia ex illis ipfis verbis fatis poterat intelligi bos'
el*. Cor. bus,fed folispradeftinatis.quieamreciperevoluo- narraflequa; ab Angelis audiuiQent. iiotauimus in Hcket
4. runt,profutura eflet. Quia quospradeflinauit,whosvo- g Hebraorum idiomatis morem corum eTc, vtante- mus-
ii Ro.i.to. cAuit, & quos vecauit , hos & iuftificAuit *. Potisergo cedentia,& caulas taccant:confcquentia,&euentus
fighificatur, non hominum mrito , fed fola Dei mi- exponant
fericordia)atqueliberalitate,& vtipfiuspraedeftina- 18. Et omnes qui audierunt.] Paftores narrantes.quo-
tionis verbo vtar t vbx.AbenepUcitOy vt nofter ver- modo fibi Angcli apparuiflcnt, & c|uid dc eo puero
tit interprcs, hanc inter Deum , & homines reconci- nuntiaflent.
liatam efle pacem. Hoc enim eft,quod quafi hunc lo- Et de his qua dicta erAnt i paoribus ad ipfos.] Mirati
cEph.1.7 . cumcxplicansicribit D-Paulus, in quo - fnt deiis,qua; fibi paloribus dicebantur, de vifis
demptiontmper [angainem eius remifitonempeccatorumje- Angelis,& de iisqux fibi nuntiaflent. Greccnoneft
cundm diuitUs gratia eius. propofitio , Et , legit Ambrofius , & fententiam
15 . EtfaBum eft , vt dxfeefftrunt ab eis jingcli.] Docet rnagis viiktur impedir q um adiuuare.
Euangelifta,nonfuiiTe irntam Angeli orationcm.fed 19. Maria autemconleruabat omnia verba hac.]Omni*
perafifle paloribus, atque ftatim eosdevifendo verba paftorum;aut potis omnes res,quaeque ipa-
Chrifto deliberaflc. Vtile moribus noftns exem- ftoribusdeChnftonarrabantur,quiqueipiinto-
yi plum. Omnes infpirationes bona:, Angel funt, qui taChriftinatiuitate accidiife animaduertit. Pucant
Infpiratio- nobis Cliriftum faluatorem noftrum nuntiant. Ciim Ambrofius, & Beda, Mariam aliquod paloribus
nibusdiui- difceflerunt, cuntandum non eft , ne iniela in am- myftenum quod ante ignoraflet,didicifle.Oblrua- .
nis ftatim mum noftrum fana defideria refrigecant. Statim bat cert,vtopinor omnia, non quafi filijfiii ignara Ma7iaali-
randura6 quaerendus Chriftus, qui non nifi in Bethlehem, id myftcrij, fed quafi laeta nouisfignis, paftorumque qnedi pa-
eft,inEcclefia,&mprefepi,idcft,infummapauptr- teftimoniis confirman, quae ipa pris ex abriele
tate,infummahumilitateinuenitur. didicuTet. Hoc enim eft, quod Euangelifta dicit: yfterinm
Et videamushoc verbttm, quodfAcium eft. ] Ambrofius, Conferens in cordejuo, id eft , fequentia cum preceden- 1 '
fSer i in ^^eda &Bernardusf, Vtrbum hoc loco Chriftum tibus comparans , & magnam omnium ad eiufdem
cntica ipfiiminterprctantur,quodir<<fwprwfi'pw4|p/Dfi<, myfterij confirmationcm, & fidem , confenfioneai
g loan i.i. S & quod carofactum eft,& babitauit in nobts,b & dequd animaduertens , quemadmodum exponit Euthy-
h rtoa. 1 14 quemadmodum paftores, Ioannes etiam dicit *,qW mius.Omnia verba hare quidam, vt Theophylaftus
i i.Ep.c.i.i. yiJtmw oculis noris,quod Audiuimus , & manus noftra con- refert, interpretantur, verba paftorum cum verbis
\3~\dabar, trcilaueruntdeVerbovitaannuntiamusyt'jisSzddxibium Gabriclis conferens1. Alij melius, omnia Co- Icap.i.j:.
bunf ro"t nncft>'*'f''^,"',Prorcqualibetponi,vtfa;pemonui- lm,qua;dicebantur, idetiam quajfiebant.faluta-
apuy re* mus.vfitato paflim Hebraiimo, quem Sc Euthymius Dtionem Angcli, conceptum fine viro, partum fine
b' xoi Tfi- hc animaduertit. dolore, paftorum aduent um , & quxab illis de An
num. Quod Dominus ojlendit nobis.] Quafi dicat,ne Deo in- gelisfe vifis,auditique narrabantur, Euthymius
gratifimus, quandoqujdemtantuminnosillecon- Theophyla<us,Bernardusm.Beda vero , cum vete- in 1er in
tulit beneficium.vt natum nobis Saluatorem perAn- ribus prophetiis Mariam qu fiebant, contufle pu- Ua vba
gelos oftenderet. Tranfeamus ergo , felinemus, fe- tat. Qm fAnc?*sjnq\iit,Scrij>turas legerat, & feiebatpro- AP0C-
quamur.quvocat, Deum. Sic etiam apudfedicere phetas, conferebat , qua ftcumfuntaa de Domino, cum mJfgT
oportet eos,qui Deo ad meliora vocantur. his,qua nouerai* Trojihetis[cripta de Domint , G" collatA ad *
jj 16, Et venerum feftinan' es ,& tnuenerunt.] Duo his inuicemcogntuit inflar caleftium Cherubim,[ociafifi vultus cal.
Duo hc verbis Euangebfta indicare voluif, paftorum dili- luce concordia. Dixeratenim Gubriel,'ecce conciptes invte~ f-
notan:ur,& gentiam cm felinantes venifle dicit:& eorura,quz rt, & paries filium. Tradixerat Ijaiaso, ecce virgeeenci- Maria Tir-
qux fnt. ao Angelo ditfl.i facrant, veritatem, cum dicit,inue- piet, r parietfilium. Prxdixerat TAiaas afilias Sion in ford^fiL,'"
niflepuerum pofitum m prafepi, ficut Angelus di- turre gregis aduenturas, tr foteftatem primam tuncejfe ven- conrulem.
xerat NotaruntOrigenes^mbrolius,& Beda.quod turam Dicebant paftores ,jupemafibt ciuitatis in turre grrgis o Luc. 131.
, Sc litcrale imul,& morale cft,ide paftores inuenifle apparuijfe cohortes , qua canerent chrift*m. Legerat 0 eaP- 714
Perfona Chriftum, quia felinantes venerum. Quodatitem Maria^BoscognouitpoJfeftoremjuum,^ afinusprafepe Do- P*i:n-4
quo vil dr, dicic Euangelifta pofitum inprafepio, Ambrofms3ic Be- tnmi[ui.Ftdebatinfraji'ptDetiumvAgientem,qmhomi-^- '''"
f ^Ql~ d*^'^3 abAngelo confirmare dicunt, mediocre, nesfaluat,AC iumenta, & in hfingulis , atque huiufmodi
dem* " " Ambrofius, jW tibi hoc vide exemplum, non conferebat , qua legerat, Cr comparaba! his, qua audiebat,&
vilisperfonapaorum. Cent qovilior adpmdcmiam,eoprc- yidebat.
tiofior adfidem. Kon gymnapA choris refertafapientum, fed , Quod dicit in Cordefjuo, indicat apud fc omnia ibr- _ t*\
plebem Dominusfimpticem requifiuit , qua phalcrare audita, uaiL-,nec in vuleus indicauiile. Singulare h umi lita- Ur dlc!c
c?fitCarenccnet:JimpltcttdsemmquaTttuy>onambtttode~ us, atque modeltia? virginahs exemplum, quemad- fuo.
fideratur. modumadnotauit Ambrofius. )>Jf4mw,inquit ,fan-
17. Cognouerunt de verbo.] G rice fts^aieiw amb- clam virgints m omnibus caflttatem , qua mm minus ore pu- rlnfer.ilb
guumcil Verti enim poteft,autfow)K/,vt nofter dca,qumcorpore,argumentafideiconfercbatincorde.]idem nrcrb
vertit interprcs,aut diuulgarunt , vt alij quidam inter- Bernard s 1 obferuauit. ..
prtes noui tranftulcrunt. Virumquecongrucntem 10. Et.reuerfi [um paflores.] Videri poterat, non si*~
lubctfcnfum : fed quidam ide pofterioremprio- magnopere necellarium , vt Euangchita diceret,'^-,
riiitinuU.
 5>J3 CAP. II. DE CHRISTI CIRCVMCIS.ET PTl^S. 934
paftoresadgregemfuum rediiffe, fed proptert di- A aliarummulierummore purgari. QuodetfiOriee
xit,vt oftcnderct, omnia fui flTccompIeca,qucmadmo ns credere nonhorret , horrent mrito pij omnes
dum illis ab Angelis numiata fuerant,& vt ex eorum auctores, horret aliqua rcligioneimbutus animus.
gaudio declararet,verafuiffe omnia,quseiplsb An Quid enim in ea virgine effe poterat , quod purgari
gelis dicb fuerant,quando tam lani , quafi compotes poffcr,qua;Deum fine viro conceperat , finecorru-
vori rediiffent Hoc eft quod dicit, In omnibus,qvA - ptione, fine dolore pepererat. Itaquefiiurifperito- Hatcrcg.
dicrant,V yiderantjkut dtwn e adilles. rum regula vera eft, ibi legem locum habere , vbi le- p
Ii. Etpofiejum Confummatifunt dies t,vt circumeide- fis ratio locum habet, lex ilia Mods in Maria nullum "yom
returputr.]] Intelligendum : circumeifus eft, ficut lex abebat locum, cmeius in ea ratio locum non ha- mularios.ff]
acap.M cipiebat,vide qua: diximus fupr a. beret. Ratio enim legis, qua mulier port partum de pat.
Cur circumeidi voluerit, qui innocenscm effet, mundari iubebatur,erat, quod effet immunda Maria > notant,
Chiiltus circumcifionenonindigebat,quiriblct, facilque vero mundifima erat. rftrdo S
curcircum-akomnjkus refpondemr, exempli caufafeeiffe, vt Erat autem mulier poft partum duobusmodis 'elt' e '
cidi - noJ docerct diuinis parre legibus. Venerat enim, vt immunda.& politic, & moraliter. Politice quidem, ms.cx I ji.
.<-'7- ipfepoftedixit,<w/ff>//f/f/<</j/^/fre:baut,vt g ideft.qudattinetad externam veteris illiusEccle ff.adlac.ui-
folucret adimplendo,vt Orgenes interpretatur. Et fia; politiam, quia poft partum blet diu purgari fin- liaIB-
ficutvolit
1 fieri exrauliere,ita
'' voluit fpontc fu fieri guis, qua; res natura fiia turpis eft, etiam cogitatu : & ^/ulier
AdGaUt "ublegec. Alij dicunt,noninfua, fed totiushumani voluit legiflator mulierem certo poft partum tern- p0ipanum
M ' generis perfona circumeidi voluiffe. Inquemfcn- poreimmundam iudicans , horroremmanns iniiee- jmmuuda
Chriftu* fiim exponi Beda : t\ede.nptor , inquit , nofler/jui vtpec- re,nevxoribuseotemporevteremur,vt&illosho- lege habe-
Bon in fu, C4tjl tnundi tolleretfiae peccatoyenit in mttndum, peutfuo ba- neftioresredderct,& mulierum infirmitati eonule- iUI
in - { -r u noyf Ytmcdia, pncurauit , id efl, nefirts abluendts ce-
ret.nec imbecillo adhuc ex partu , & frafto corpore
entris leribiu,4tarum,(]U4JubtttJauacujCon] ecramista eitam ctr- nims libidinofis, Se intemperantibus maritis ve-
petfona Cumcifiont, tjUdmjuf"Xpit ,nonfuA, iput nulla erant , admiffa xarentur. Moraliter autem cenbatur immunda co
circumeii pur*amt , fed noflr* in-ti natura: yetuatem doeuit innouan- rara Deomulier, non qud fanum non effet ma-
'iem.tr nunc -videlicet em perfei yitiortm bepurgandam, trimonium, auteius immundus effet vfus, fedqued
& in nouijm a dufigmficaus.ab ipfamultifaria: morula, perconceptum ex viro originale in prokm pecca-
4CmortispeepenitMeflerednr4nd*m.' tum traduceretur,ficut dixit Dauid i, Ucee enim inini- PL t<4
enmen eius lefusj] Grace / ' , & quittions cenceptus [, <? inpeccatis concepitme muer * Honj-8-
ytCAtwm f.Coniuntio <2rredundabit,mfi aliquid in- , quemadmodnm Origenes , & D.Aueuftinus !'lJ:cu\.
telligatur.Intelligendum autem eft,quod paulo ant lexpofuerunt. Lcu>.
docuimuSjCircumcifiis eft , & e mmen eius le- Vtraque ratione Beata Virgo lege bluta erat.Nam .
[m. De nomine Iefus.quardiccnda erant, apudMat- eque (anguines illos fiiperuacancos & horrendos, Virgo pu-
cap.iti. thaeum d dixim us. Curautem in circumeifione no- qui mulieribus folent flu ere poft partum , I Ii fluxiffe jWiftanoU
tcap i ). mina infantibus poncrentur,expofuimus fupr e. credendum eft , qua; fine viro conceperat , fine cor- laLr"t (,nc
- i r ob partiin
partum
^Ha% ^i-"^ veC4tum e *b ^ P^Hftjium in yter concipere- ruptione,ine a peruone, fine dolore pepererat, & n in,n,unja
' immi
oomodo ' J Voluit Euangelilta docere, neque caftj,nec hu- in peccato,fed in fpiritusfin&ificatione &conccpe fuie.
2tvdCitu$ mano , fed diuino confilio factum fuile , vt Chriftus rat,& pcpereratChriftum.Hanc vim h.ibcre quidam
Uu, ita vecaretur , cm antequm conceptus effet, id putant , verbumillud Euangelifta;, fetundiim legem
illi ab angelonomcn datum fuiffct.Ratio nominisab Tvloy, quafi dicar, nonfecundiim vcritatem, fedfe- t
illo altero Angelo,qui apparuitloephf, reddita cft, cundum legem Mariam fuifle purgatam , id eft, non
tum. mi. & illic nobis explicata, quia ipfefdmmfacieiptpulum quod purga tiorrc indigeret,fed vt obfruaret legem,
fmm ipecctiseorum. D fie Atiguftinus m,& Titus Boftrcnfis crarcus Autor m Qnxit.'
l.EtpoflfmimpietiJ'mitdiespurgctitmseius.] Prfter- citatus D.Thoma. Alij ex verbis ipfis legis id pro- ^o.inLeu,
mittit Lucas Magorum aduentum , quem Matthus bant,qud ita lex habeat Taulierfifufceptofemineptpe- l-*.*
jcapvn. narrt S,is enim prior fuir,qum purgationis dies , vt reritmakidumjtmnimdd erafeptem diebusiuxta dies (.-
iljic probauimus. Atque eo fortaffe confilio Lucas timis menrm. Harrent in illo verbo , jufeepto femine,
pmermifit , qud de ea re Mattharum fcripfiffe fei- quafi Maria, qua; non ufeepro ex viro femine/ed ex
ret. Nam de circumcifione,& purificatione, de qui- Spiritufinftofineimine conceperit, immunda effe
bus nihil Matthiusdixerat,ip(e-diligentcr egir. nonpotuerit. Sic Titus Boftrcnfis, & Bernard us , 0 Serra. 3.
. Graec ' *5(,|" ', dies purgattoms eius, Thcophyla<tus,Beda in Commentariis, & Origenes de Puriic.
targitio genere fminino, id eft,Mari.x Qudam codices P.fiuc Cyrillus eft eorum commentariorum auflor. p 8.
vatixnon Grxci habent , 'j,mafcjjIino genere, id eft, Suntquibushic ratio non placet, qud Hebraic 111 Leuu?
htiftifjit. chrifti ,fed vitio manifefto : cuiuscauffim fuiffe fu- * fitjmftfl ein th.i^riabb,femimcauerit, ad verbum,
fpicor, qud puer proximcprsecefliiTcr.Alii codices id eft, fi fernen feccrit , fiprolemgenuerit : vocatur
lcgunt>i/7ii'ipforum)vt legit OrigenesTheophyla- enim proles ab HcbnEisaliquandoy-iT^rrrfW^femen.
us,&Euthymius,vtadimtrem, &filium refera- Iudicetleftor , dum modo tcneatBeatam virgineni
tur.Qud fimiliter vitium cft Genere enim formini- purga tione non eguiffe.
nolegendumeffe, dquefola matreagi exlege ipfa * Verba legis funtnKOt
:01 '
iltu cltltur D perfpieuum cft, vbi de folamulieris Ca'a11 ? '.'fchnckithifchrtuhvtialedch zachar vetmnti-
' purgatione fit mentio. De infante tantm dicatur,vt, b,fchihhth (jinulicrcam frminificaucrit, & p)cpercrit
fi mafculus hicrit,circumcidatur octauodie, de viro malculum imtnanda erit feptem diebus. vbi 3 cum , habet
nulla mcntio. Itaque interpretationem Euthymij vira partcula: fi. fie 1re. 5 X. is. UK 3 (hi giJtcra annun-
non probo dicentis, vxorum purgationem viriset- ciauero nobr, < annunciauero.
Himico- ianiibleretribui. Minus etiam illam Origenis, qu Cur ergo fiibire legem voluit ? Cur voluit Sc S};
tuaiudici iporuminterpretaturmatris,&filij. Quemaufto-. circumeidi Chriftus, qui cm circuroerfionis finis Cur . Vir-]
F*pole- rem cum fol cant incrcdibili faftidio ha;retici con- clet^ircumcifionenon indigebat? Refpondet Ber- Kol5gcm .
temnere, tamen errantcm hoc loco,qum alibi vera nardus . Quidcfl autem , qtibddicimus , Beatam . *"'.1 Pur'"
.
purificmt.quidyero ,, qtlbd
V .<ipfwn
^ lefum dieimus
. ncation.
circumct- ql^T^m,
dicentem iqui maluerunt.
(o. q tnjparuis
icario Defolaigiturmatrefermoeft, ac de illa ipfa , non di*.Emmuerbtdm mnindtguit tU.i purificatione , <juam nequt [.7,
i . Virgil figniheare Euangelifta voluerit , locum in ea Ule rcumafim. Kebis ergo & bic circumciditur, Gr UU
legem habuiffe,debuiffque, quafi effet immunda, purificatw, pnebentes excmplum penitentibus , vt i vi-
 955 COMMENT. IN L VC. 5J6
tiis continentes p>nm ^er ipfdmcontmntUm circuncida- A tranimittitur,aniiTntio aurem,vt diximus,mafculifit
viuy,deinde commitsperpanitenAmpurificemur. \ quadraginta diebus,fcrmna: coginta.
4 Lex hxcerat,vtfi mulier mafculumpeperiflcr,per Quarrit D.Auguft. eodem loco, fi propter pecca- .
Lex mule- fiptem dies immundi effet , iuxta dies feparationis tum originale tranfmiiTum infilios purgabatur mu- An pro fi
ns puerpe- menftrua?,id eft eodem ritu , eodmquedierum nu- licr,cur non potmsfilijpurgabantur, cm peccatum "fi-
ioxplica- mero confortio hominum fepararetur, quo mulier, noninmitreiHinfiliiseQet?Reipondet,etiam ft- ^.4,^"
tUr\ dum menftrua pa^iebatiir/eparari iubebatur, ocb- liospurgariiuflos.ficenim legit, &iungit verba le- fjert
uo autem die infans circumcideretur , ipl vero tri- gisd. Cumque expletifuerint dies purifications fut profilio, dLeuit.it."
ginta tribus diebusmaneret infanguine purificatio- fiueprofilia,dtferet agnum armiculum in holocauum,& pul- 6.
nis, ita vt nihil illi fanctum tangere, nequeintero- lum columba , fine turiurempro peccato ad oflium tabernaculi
plum ingredi liceret. Quod fi peperifet fceminam, teflimonii, ita inquam Auguftinuslcgit & iungit,vt
vtrumqueduplicabaturttmpus. Nam primum erat hase verba pro filie, fueprofilia , non copulet cum prx-
immunda perqutuordecim dies, eodem ritu, quo cedentibus , fed cum fequentibus, vt fignifiectur,
menftruata mulieres immundc ennt.-deinde per pro filio, fiue pro filia kerificium offerendum, e-
fexaginta fex dies in iinguine purificationis manere queinfantes,fici;tmatremperfcparationempurgari.
**^n'huu *UDebatur* QU;E opinio eque ab alus auctoribus recepta eft,
ratio* U1US Solet huius legis ratio quxri. Ac primum cur pris eque cum textu verborum congruit,quo nequa-
per feptem,aut quatuordeeim dies mulier, qua? pc- quam obfcur fignificatur, non pro filio ,autfilia,
peri(fet,eodem modocenfebatur immunda, atouefi fed pro matrc.quia filium, aut flliam peperit, facrifi-
menftrua pateretur. Eius rei non admdm difficilis cium offerendum. Itaquefacilius refponderi poteft,
eft coniectura.Partusipfequafi genus quoddam erat inctificandis,atque mundandis peccato originali
menftrui, ex menftruo feilicet genus , menftruoin infantibus.aliud fuiiferemedium, feeminis parentum
vteroaIitus,menftrueeditus. Ideo eodem modo& fidcm,&oblationem;maiculiscircumcifionis iacra-
quxpepererat, &qux menftrua habebat, immunda, mentum.
elTciubebatur, eodmque feptemdierum fpatiofe- n. Sternferiptum e in lege Domini.] Alia hxceftlex
bleu. iy. parari . Si vero peperiffet fceminam, immunda erat quam habet Scriptura e. Vbi propter primogeni- ^j^'1*'1
i9- non iuxta dies. fed iuxta ritum fenarationismenftruq, tos in JEypto interemptos, vt eius beneficij perpe- Homlii
quia pluribusdiebu&qum menftrua, fed eodem ri- tuam ludai memoriam confruarent, iuffifntom-
c^u^fl.^o. tu mt imnvinda.Etli IXAuguftinusc , hoc etiam in- nia tarn hominum , qum exterorum animalium pri-
in Leuit. ' teriptem, fiue quatuordeeim, & inter triginta tres, mogenita Dcoconccrare. Sed pro primogeni ti s ho- pi^' ,
fiue fxaginra fecdics quod attinetad ritum purga- minum ,'aflumpfcrat fibi Deus tribum vnam Leui f. nica Deo "
tionis inrereife putat, quod feptem fiue quatuorde- Itaque hominum primogeniti ofFerebantur quidem confecrata.
cim primisdiebusadeimmurid.1 cencretur mulier, Deo in templo, & pretio redempti refumebanmr fNum..
vt quidquid tingeret, fieret etiam immundum , reli- parcntibus, quia eorum loco, templo Leuita: fcruie- -
quisverodiebus vfquead oblationemfacrificij,non banr. Primognita ver aliorum animalium, fimun-
quiequid tangeret. eifet immundum : ipia tarnen ea- da erant,fcrificabantur : fi immunda redimebantur,
tenus immunda cflet.vt ncque in templum illi ingre- mundis eblatis eorum loco s.Profert Lucas verba le- g txod.jj.
di,nequequicquam fanebim tanire liceret. Ita vt gis : Omne primogenitum adapa-itns yuluam ,fanBum Do- -&-.
hxc feparatio eodem modo ab illa ditferre videre- mino recabitur: id e, fintum erit , eo Hebraifmo,
tur,quo nunc apud nosmaior minore exeommuni- quem fupi h expofuimus,de quibus verbisad Chri- c,aP 1V-
cationedifferr. ftumaccommodandislolent orones &antiqui,&re- Ji*
'gf. fokt,curvtriquc dies, & priores feptem in ccnrioresintcrpretesdiiputarc.
Cur dies in ca qU3E rnafculum, & pofteriorcs triginta tres in ea, Q^dam foli Chrifto hanc legem propri conue- t%.
fornlna* qua;fcem!inmpeperifer,ficrintduplicati.Duascius nire putant, folum enim proprie vuluamaptruiffe, AnChrido
forint du- reicaqfasfuiiTc arbitrer, alteram naturalem, mora- D quifolusclaufaminuenerit. Jta Origenes', &Ter- folihs:1
plicati. lern alteram. Naturalem quidem, quod vtPhiloio- tullianus *,& Ambrofius,&GrcgoriusNyifcnusl,& ^
phi, & Medici tradunt, maculus in vtero quadra- Epiphaniusra,& Hieronymus ",&Theophyladus, locum 4. '
ginta diebus,fminaoftogintaformetur,animetur- & Euthymius , & Grxcusautor apud D. Tho- Kinlib.de
que. Quodubiumnon eftrefpexiife Deum, cum mam. Pio quidem fenfu hociftos au&ores dixifle carneChii.
raulicrem, quxmafculum peperiifet, quadraginta, credendum eft, idqi;e pofte docebimus : fed abu- . (
quae fceminam, oftoginta immundam haberi uiifit: tuntur tarnen coruirj/teftimonioCaluiniani, vtpro- exrcw*
At huius ipfius rei quaritur ratio, cur tanto tempo- bentChriftum verematris vterum apcruie , eique xeftamento
ieDeus mulierem immusdam elTe voluit, quanto abftulilfe nafcendo virginitatcm. H.rc enim inter collettis.
j, . - in eius vtero formatus,atque animatus eft partus. Ad alhs in numerabiles eorum etiam h rrefiseft, vtma- m Haerofi
da fueritU" eam quaeftionem , cm nullam lex rationem reddat, trem Chrifti in partu virginem fuiTe negent. Quod '78-
mul crura- non pofumusnifi ex conieura refpondere.Forma- & alios iam olim hxrctico$docuifle,&Epiphaniusp, *^'i c3t'
diu. turftusexmenftruinguinemulieris,quarecer- 8c Bedai teftantur. oflfclo- '
tifllmum fignum eft concepiTe mulierem , fi nec Nolim equidem dicere, quod viros nonnullos, eo.
morbo.nequextateimpedienre, menftrua illi fluere _ dooscertcl, atque Catholicos fine cuiufpiam re p Harrcfi
definanr. Propter fa Dguinemillurn, quo feetusante prehenfione noftra state dixilfe video , Chriftum 78 ,
partum in vtero formatus eft, mulicrnonfueratfc- modoquodam matris vterum aperuifle. Nametfi 1 ^oe'.'"-
parata, quia extra corpus non efluebat : poft par- pio dicuntfenfu, tarnen ad ea verba inuetx Catholi- " e9
tum vero totusfimul cum ftu exilio forma rocen- corum aures inhorrefeunt. Nec eos auctores vete- AnChrihs
(batur affinere, quare tot diebusfeparatur mulier, re^qui Chriftum vuluam, & quidem folum aperuif- Marias -
quot menftruo eius inguine in vtero formatus eft fedicunt, quafi damnatos erroris deferendos efie rum.aPe".
fotuSjfi maculus eft quadraginta, fi formina , c&o- arbitror, fed in bona m partem interpretandos. Non . fit. ""^
ginta. Moralis ver ratio elle potuit , qud cm facit ftisiudicio meo, quod refponderc quidam ~
propter peccatum originale in ftum tranfiniftiim lent, illos contra Marcionifta s , Sc alios haereticos,
pararetur mulier,tot diebusfepararidebuit,quot qui Chriftum negarunt verum corpus habuiife,id
peccatum tranfmifit. Tranfmifit autem peccatum dixilfeardore abreptos difputationis, ne Chriftum
quadraginta diebus in mafculum.in fceminam - incorporeum phantafma facer vidercntur , fi dixif-
ginta : quia per animationem peccatum originale fent , matris vterum non apcruiTe. Eodem enim ra-
, one

*
 f
/ .
957 CAP. II. DE CHRISTI PRESENT At I ONE, " 95$
tionediceredebuiiTcnt,Chrftumapertisaddicipu- A genitus fuit, quod nemo mihi melius, quam Beda
j loan. . los ianuis, ingrelfum fuiffe *. Melius alij, tantum eos videtur cxpofuilTe : Itaque quod^it, adaperitns yuluam,
tiiCi*. aurores fignificarcvoluiiTe.inueniiTeChriftumvte- (onfuett natiuatis more loquitur, non quid Dominus neer
rum claufum: necenim, quod claufum non eb ape- facrirtnirisbojpitium, quodingrejfusfanclificarat , egrejfui
ritur,, ideque dixiTe cum aperuiffe, non qud ape- deuirginajfe eredendusfit , iuxu herticos, qui dkunt, Bea~.
ruerit, nam nec alij propri infmes aperiunc , cum tam Mariam Virginem yfqueadpartum > non yirginem ejji
corrupta am matris virginitate apertum inueniant: po partum : fediuxu fidem Catholicam claufo rirginisvte-
(d qudfiChriftumcum alijsconferamiiSi potis ro,quafi sfonfusfuoproceje de thalamo. Alia meliere ra-
illc qui claufam,qura alij, qui apertura inuenerunt, tione Chrittus ab ea lege liber erat , quia cm filius
aperuifTe videatur. Dei naturalis eTet, opus non erat, vtei in templo of-
7#. EgQfemperhocfenfueosauctorescxpoii,vtnon ferretur. Sedfecithacinre, quod apud Matthaeum
Qjomodo de re ipfa,id eft,de apertione vteri.fcd de apertionis 4, eum feciTe legimus , vbi interrogatus Petro no- q capita
interpre- effect u loquatur; quali dict, ita Chriftum cx claufo mine eorum.qu i tributa colligebant, num tributum *ii <
cx'^"e vtero,qucadmodumfiaperuifet. Tamquam loIuerer,refpondit, quid ttbiyidetur Simon, t\egesterr*
bloan fidica"s,illum aperuifle fores b,autSpiritumfanc"r,uro quibus accifiunttributum,yelcenfum\ iflus, an abolit'
aperuifle clos c, quia & ille tam ver ad diicipulos pis ? cmque dixiffet Petrus ab alienis, intulit, ergo -
(.5. ingreflus eft, qumfifores apcruiTet, & tam ver berijuntfil^yt autemnonfcandali^emuseos,yadeodmare%
l*! SpiritusS. de ecelodefeendit, quimil ver aperuif- & mitte bamum,& eum pifeem, qui primus ajeenderit, tolle% " -'
tccelos. Intelligebant quippeauetores illi, tanto- & aperto ore eiusinueniesateiem, illumfumens da eis pre
pere in facris literis exercitati phrafim illara, oftrirt mt, &te. Eodem ergo confilio in templo offerri vo*
yuluam, non fignificare ver aperire, led prim nafei, luit, quamuis lege non teneretur, ne quis offendere-
quod.qui primus nafeitur, viamalijspoft fe nacitu- tur Iudaeorum.
Aperire ris aperire videatur. A ut.vt alij interprctantur,ipm>e 14. Et vt dorent boiam.] Alia ha?c erat lex '. Cm- t Lufc.T
wluam el yuluam , eft fcecunditatem matris re pa probare, que expleti fuerint dies purifications fu* pro filio, pue pro i.
primum oftenderquenonclTefterilem, quodfacitquiquis filia, deferet agnum anniculum in bolocauflum, & puum 7*
nitci qoo- primus nafeitur. Sicut contrario claudere vuluam, columba, fiue tunurem pro peccato adoiumtabernaculi tefii- Sj^jCT
eodocum- aut vtcrumjgnifiCIt)fterflem facer mulicremtficut ' ) , quidfi non inuenem mams cms , potuerit offene _ "B1 "
^ Deus dicitur , mulleres vuluam, aut vterum aperire agnum , fumet duos turtures, vel duos pullos columbarum> quorfum,1
dG.tj. cm fcecdamracit.quatfterilis erat d. Ergo & Deus G ynum in bolocauflum, Gr alttrumpro ptecat: oraU:quepn
;).. magis proprivulumulierisfterilis, qum nonfte- ea Jacerdos ,<r fie mundabitur. Vbi lmiliter diputar
rms,ciimeamfecdamreddit,apcrire dicitur; quia pottft, pro quo hoftia illa offerretur. D.Anguftinus,
quamuis neutram propri aperiar, tarnen dum facit, vt fupr meminimus f, pro filio offerri debuiTe pu- fQuft 40J
ApudSur vtvtraquepoflit parre, magisprcpriiterilem,quas tat. Fefellit eum qud cum haec verba profilioJiuepro a i-eujt.
tom.i.i. ' claufa.quamfcecundam, quae natura fuaapcrta elle filia , cum prascedentibus iungi debeant, cum Ce-4
leb. videbatur,dicitur aperire. I ta prorfus, nifi fallor, au- quentibus copulauerit. Off-rebantur igitur illa fa-
fHomiLin oresillidixerunt.folumChriftvuluarrapcr'iiTe, criricia pro purgatione mulieris, qijemadmodura
" . non qud aperuerit propri.fcd qud folus clauim cm leprofus , aut qui feminis fluxum patiebatur, St
itiPe^g0' inuenerit.folusper numquamapertam exieritHunc mulier longahabcnsmenftruamundabaturt. Diui- , Lett.t4
Chriftus eor fuiiTe fenfum ex Amphilochio GricOauftore tes offerebant agnum in holocauftm,& pullum tur- j. 4. IU*
diufo rte* e didici,qui his verbis rem breuiter exponit ': Qjn- turis.aut columbas pro peccato. Qui ver tam pau. 14. t-jU
M exjjt. tHm ptrtMtt ad virginalem naturam , Virgiri claura radio peres erant, vt agnum emere non polfenbofferebant
J 1**" mtc^aPerta funt: yn* Mpotentiam (emti Domini, duos turturcs,a u t duos pullos colum barum.alcerum
denatiuit* *>bil claufum, omnia apena. Didici ex ipfo Hieronymo D in holocauftum, alteram pro peccato. Pro peccato yeeeatut^
iTiid t. vnoexijs aucloribus, qui duriffimedicerevidtur, autem , non qud mcnftruum, aut fiuxus iminis quomodo
inEaang. Chrift vuluam aperuiire.i"o//,inquit,t7)n/?ii'/<- morboaccidensmoralepcccatume{fet,fedqudle- Anus -
Unhom fas p0,ias yufavirginalis apemt,quA tamen claufa iugiter gale, quemadmodmomniscorporisfecundmle- >niidica
Domini U petwfrQa? modo intelligi poteft aperui- gem immunditia , peccatum dicebatur ; non qud tur*
7li ' fe,& umen claufs iugiter permanTc, nifi quia non ipfum crificium peccat diceretur, aut pro pecea-
Qomodo ver aperuit, fed tam ver exijt , qum fi aperuiTet to non vilo certo , id pro peccato tantm in genere
t in idem Gricus illc audor D.Thoma: fcribit. Cactcrii otferretur,quibus duobus modis nonruillos cum lo>
wahab'0" allorum aucStorum fententias nihil atti- cum interpretan video. Agnus autem,tu rtur.vel *
" 1 uc" net,qui vno omnes.confenfu,claufis vteri vijs, Chri- lumba offjrebantur, quia mundiffima,& fimpliciffi-
In ferm. ftum exijTe docuerunt. Ambrofius b,Leo '.Gauden- ma funt animaba , & de mundatione agebatur.
de Und. B. tius K.GregoriusNyiTenus'jFulgentius^Eufebius Obferuarunt hoc loco omnes interpretes, tantn! ytf
Maria. Emiienusn,Damafccnus*. Illud quoque,quodin fuifTe Iofph, Marixque paupertatem, vt agnum Pa?erii
ibtiba1" peblicisprecibuscanitccIefia:Qw*iwVrf/fw<<- vn emere non poffent. enim de cauf videtur loftpfc *
Fblaiim. triinafcendononminuit,fedfacrauit, totidem verbis ex Euangelifta non legem totam , fed earn tantiim par- B-Vlt8ln*'
luetjHhm Auguftino * fumptum eft. tem,quaead Mariam pertinebat, recitafTc, partum-
mm,& Reliqum igitur eft, vtdoceamus, quomodo ea rum/tut duospuUoscolumbarum,vt'mdicxret,non agnum,
lexinChrifto.&eiusmatrelocumhabuerir.Alijalia fed aut duos pullos columbinos propter inopiam
ra"one putauerunt cam legem in folo Chrifto fr- obtuli(fe,Beda Auguftinus '.Dubitt aliqui,qu a
mi'nvt uatamfuiiTe,quiadicit,/rfnc/ Domino vocabitur, Sc fierbpotuerit, vt facultatem emendi agnum non ha- co' .
Chriftm ' folus Chriftus inter omnes homines veratquena- buerint.ciim Magi iam veniiTent, &aurum, thus, & Jj^''"
lTului tura fuafanus fuir, ita Vigilius p. Sed non eft fen- myrrham Chrifto obtuliffent. Quid enim de y cip.vv.rj
sptrait, fuslegis,vtquodinftumeftDomino,ofreratur,fcd thefauro aclum elTet? DeeareapudMatthaeumydi- 74.
noeemt vt 1 fndlum non eft, oblatione ianum Dorni- putauimus, inde lector petat. An MarU
olib.4.'de no fiat. Contra ver alij dixerunt, nullomodole- Graiies auctores lego, quiexiftimarevideantur 2
We onbo. gem Chrifio, & Mariaeconuenire potuiifc , quia nec Mariam fimul duos turture , & duos pullos colum- duo^pul- '
J'M4 illa viro conceperat, nec ille vterum apruerat. barum obtuliffe, qud vtrumque videatur Euange- ls colum-
'Scr.14.de CiEterm,vtfuprcxpofuimus, vterum aperire,non lifta coniungere. Itanifi fallor Orgenes fentit1, & barum o'b-
Plibcont %mficat aperire,fed primogenitum effe.Itaqehoc Ambrofius . At lex non vtrofque, fed alterutros tu|rit- -
i'ycb.j.' fenfuyerc Chriftus vulul aperuir^ quia ver : tantmwbbat offerre pauperes, aut duos, inquit, \

L
 m COMMENT. IN LVC. 94o
Abraham *iiniimt'mutf&t , & Lugas verba A poflt, ad multum fem'um propagatam fuiTe trjdir.
Patriarch* legis recitauit; neque credendum eft,Mariam plus, Alij cam opinionem rcfellunt ; nec tanti res eft, vt in
**f*. mmfve,qumlcx pracipiebat,obtulie.Vtrosigi- eaperueftigandamultm opera: poner debeamus.
turobtulit?tunur/ne, an pullos columbarum Id Sacerdotemnonnulli fuifle credunt. vt Cyrillus le
nefcioan poillt quifqu,cm Euangelifta non dicat, rofolymitanust,& EpiphaniusS. ContraTheophy- fiobomiL
neque hoc magis, quam illud indicct, amrmare. Scd latus,& Euthymius exifHmt,meliore puto iudicio. de occuifc
i quid in re penitus inccrta cie&ura valet, imilius Nam fi facerdosfuiflet, non id tacuiflet Euangelifta, DJ)m.^"i
mini videtur veri,vt duos pullos clumbarum,qum cum tarn diligenter hominemdecriberevoluiflet. |jjpt " s
vt duos turtures obtulcrit , & quia facilis reperiri, Caecum fuife,& ad Chrifti contaftum , cum eum in phetarum,
&quia minore pretio emi potuerunt;& quia eil cre- vlnasfumeret,recuperafl"evifum,apud Celiun inue Non fuit
dibile, rem fuifle magis vfitatam , columbas, qum nioh, qui inter Cypriani opera circumfertur. Sed aectdoj.
turtures offerre. Itaqueilli, qui ex domo Deifpe- nec tarn infigne miraculum,& ad rem tantoper per- h Llbr !:
luncam latronum fecerant, non turtures in facrifi- tinensfilentio Euangelifta praeterijflet. mere..:..
t Mat th. il. c'um > fed columbas dicuntur vaenales habuifle*. . Ztrefymfumacceperdta' Spiritufattt.]Grxch *u diotumji
. il, Cur
" dixerit pulloscolumbarum,& non columbas, g1 1 1$ x*^(*wnojityoyy & erat ei diuino orculo re- vigilmo
71 aut pullos turturum , Bernardus banc putat fuifle uelatum.vtapud Matthaeum '. Quomod oraculum ' cap. i t;
pullo aufanbqud licet alis per columbam Spiritus in- iftud accepent.noftrum non cftdiuioare.Hoc tenea- *
columba- jcfjgnari foleat , tarnen quia libidinoa auis eft,
columbafB nondccueritnifi ea aerate, qua libidinem nefcit, of- mus, quod Euangelifta nobis tradit.illum ipfum Spi-
ritum fanfum, qui in ipb erat, id illi reuelafle.
dixcrit. ferri pro Domino.Turtures autem,non pullos turtu- Qua ratione,occafionve,inccrtum; nifi quod eft 77:
b ter. (9 . in rum dixifle, quod tuitur cafta quacumque fit aetate. proba bile, voluiffeSpiritian<Sumaliquos Iudaeos " noc
Cant. cant. jj[oc f cuj placet, liberum erit amplecti. Monendus Chrifto in tcmplum oblato, qumgrauifimumpu- ^
tamen,antequm ex hoc loco difcedam, mihi leftor blico in loco przberc teftimoni, quo omnis popu-
eftjOrigenis opinionem caueat,qui non veras turtu lus intelligeret, cum quem expeftabat, Meiam na-
res, verTvc columbas, fed turturum, & colbarum tum efle, ideo duos state, & initatedigniifimos
fpeciem fuifle dicit ; credendum enim eft, Mariam, fide teftes, fexu diucrfos, Simeonem, & Annamele-
tfi lege non tenebatur , proprie eruafle legem , vt gifle.Quatuor ergo de caufis Simeon inter omnes lu
Euangelifta hau d dubi ignihcare voluit, cun tan- dios eledus eft,vt Chrifto teftificaretur,& quia fan-
C1-/T- - - - -
to dixit ftudiofeciflefecundm legem Mofis. - iffimus,& quiapropheta, & quia maxime fenex
15. Et tat htm erat in lerufdlem.] Dicit ecce, vt rem erar,&quiafommaauiditateeiusdefiderabatadu-
ante oculos ponatD elcribit ijs fignis hominem,qux tum. Haec omnia tacite indieauit Euangelifta , pri-
eius auoritatemcommendare poterant, quo eius mum, cum virum iuftum & timora tum fuifle dixit;
Simeon fe- de Chrifto teftimonium mams videretur. Nomen fecundum, ciim dixit Spiritum inftum in eo fuifle;
quality eius ponit ad facienam fidem hiftorie- lufum&ti- tertium,cm ait, non vifurttm mortem, mfi vident Chri
fuciit, " tnor.itiwi, Grxcc,lv\aH fium Cr reli^iofum fmle dicit, Eemwjrquartum.cmfingularitericribitjCumexpc-
& vt eius commendeturreftimonium , & vt verofi- tafle conblationem Iftaclis. I taque quod Lyranus
milius fit, quod ftatim diuruseft, Spiritum fan- dicit, ardcntisoranti Simeoni vt Deus Chriftum
ftum in illo fuifle , reiponlumque ab eo accepifle, fuum mitteret, D eum id reueIae,non tarn probabU
non viirum fe mortem, nifi pris Chriftum Domi- le,qum credibile eft.Quod autem feribit Nicepho*
ni vidiflet. Omnia denique eo tendunt,vt qum gra- rus K,legenti oraculum Ilia; Ecce virgo conpiet, <r t lib,
uifimum eius teftimonium habeatur,quod non tarn ftrittfilium , atque ea de re follicito adititifle angel, . u. ,
huroanumjqumdiuinumfaerit.New/o/ww^^e/', nuntiafleque, non pris moriturum, qum Emma- ' MP-7 1
i Vb.t in Crpr(f)!),inquit ,& *p*orii>tu,[edeii*m nueleraillum,dequoillicagebatur,ruis vidiflet - |
jLnc. ' ifenioribus , & wftu gtneratio Domini Mcipit teflimonium. D l\% eius auoris fapit ingenium , quaflibet fcpe ex "
Omms atas & vterquefeXM , tuentorttmque mkdCuU fidem vulgo opiniones colligentis.
aruum. Virgogtnerat,erilfnt-jmutm loquitur, Elijdbeth Kon vifumm fe mortem.] Non moriturum. Nota
frofhet4t,7^4gM4dort,vtmclAufMexuUM}vi(itucoriC- Hebraeorum * phrafis mo mm rtothmnuetb, videre
tur, iufius exfecUt. mortem, aut guflre, id eft,reipi moriendo experiri,vt
ixpttlansconfolAtimemifrAtl.) xpectafle dicit con- Bedaetiamadnotauit. Multaexempla fuppeditant
folationemlfral,ideft,aduentumMeHja;, nonfo- Scripturaecitataem,&infrn. mtCU.^
lm ficut omnes alii Iudati expe<abant,fed,vtpo- * Simiiem Hcbrseorum Phriifim continetPfil^t.vetf.j
ftc declarat.fciens, Spiritu fano reu elan tc,cum fe, bis bis lUp*) ^oS. "im 31 *WMat.i7i.
76. antequm moreretur,viiurum elfe. Quod autem air, UmnetfAhh* U ijrtch hethat, 9c viuat adfauc in acternnm, Sc Mltcl'','^ |
Quomodo EuSfiritusfanclus twine*, quidam fie interprerantur, non videat bueam. NelUr.viuitadhucin fncrti:ftonvide- ncaM"1^'
* vt spiritu fantificationis,&, vtTheologiloquun- bit interitum. Quodetgohicdicitur viderefoucam, ertdein 1'<
f..: U S loqufndi genere videre mortem dieitur. ' *
ni videret Cbrium Domini.] Chrftus Domini ^
i JCIU Ul tur,gratia iuflificansfignificetur, quia paulo ante iu-
. ftus fuifle diftus erat, quemadmodum Grcgorius id eft, vnftus Domino, aut iuflu Domini futurus
uflu Domini futurus ^iftns.
diftns
.v-.Aituruserat,& omnes "'
tum intcnieunt. Vtrumque fane f^irkum habifle "Reges, quia Deo elefi, vngi iubebantur, Chrifti Jjj*
credendum eft;illum quia iuftus erat,hunc,qutt fta- omini vocabantur_. Q^mquam Mtfllas ngula- Jb lM,
i
tim prophetauit. tt.-:j
Et r
videtur Euangelifta : 11 dixif-
ide J - -r riquadam,5f propria rarione, Chriftus Domini di- ftjigt.il
: fe,Spiritumfancbimineofuifle,vtrationemredde- cebatur, quiafingulari etiammodo, id eft, Spiritu
. , ret, quomodo ab eodem Spiritu fano refpoaium fano Deo vngendus erat, in eo enim requieuit
- - accepiflet,mdicans proptere acciperepotuifle,quu
Sfirim Domini, Sfiriau'ftfknti* , &inteUeBus\ Spiritus
Spiritus fndus in eo erat. tonrj &fortitudin, Spiritusfcitnti*& pietatit,& repleuit
Permi Ga- Sunt qui exiitiman t , hunc Simeonem magiftrum tum Spiritus timoris Domini f. Atque de eo proprie di- p ifti. lt. *
ktina. ^ fuifle Gamalielis, ad cuiui pedes feD. Paulus deru- dum eft , fropttrei vnxit tt Dtus , Deus tuns oieo mitix p Pf1- M
tuet di r j Te dicrticipuium ver Hellelis,vnum ex
confortibus mis i vt Patres omnes tradiderunt, **
dAo . auctonbusmagnaerngregationis.quiinThalamu- Euthymius Chriftum Domini , id eft, Parris, pro
u ),' ' dicis libris Simeon cognomento Iuftus appellator. pter eius fimilitudinem vocatum putat , minus pro
*Lib i ' Neicioanaliquideiufmodi Nicephorus inaudiuif- babilits
ap 1 1 fet , qui * vitam illi , vt Chriftum fuis culis vider ^17. t ytnit in Spiritu.] Impulfus Spiritu fano?
 941 CAP. IL DE CANTICO SIMEONIS.
vtTheophylacbs.&Euthymius exponunt. Iuuen- A Nunc dimittt, viriura effcfupicor, legehdmque di- Vota rte
Libr cu * moncnte autreuelante Spirituiinfto, Tt in i;tt.SedomnesGracicodicesmagnoconfehiule- braei per
h it. Euao- templum veniret: eo enim Chriftum,quera cxpccb- gunt ' dimittis. De quorum verborum inter-
jcl. bat, veniflc. pretatione difputatur. Quidam fie exponunt, non '^*""
jfque vb curuato defeffiu corpore, templum quafi de tempore praecnn loquatur, dictque, ft '
Jam grouior pntrt, monuit quod Spirim , iamjam de vita migrare j enim.cdra hsec diceret,
Eccemul paruum gremio genitricis lefum animam agebac : fed quafi iam mor fibi tranquillo
^dtemplum fenfit venijfe. animo beeret. Tamquam fi dicerct,quandocumque
Et cm inducerent puerum lefum.] Iii templum , vt tibi placuerit, ftruum tuum ex hc vita dimitiere, in
Domino , quia primogenitus erat, offerrent. pace dimittes, cm viderim oculis meis Saluatorem
Scriptur "Parentes eiu/.] Parentes vocat,Mariam,& Iofcph,il- tuum. Non improbo, fed alium fenfum, q uem Cy-
iaiu ho- lam.quia ver parens erat, hune quia parens effe cre- prianus ,& Euthymius 1 indicat, magis probo. Pro- 4 Lib-
niinum debatur,vtexplicatEuangehfta ".Loquitur Scriptu- miferatSimeoni Deus,fore, vt nn antcqum Chri- jOnr0m
opioionem ra fippenumero iuxta temporis, Se horainum opinio- ftm vidiflt moreretunquafi poftqum vidiflet.fta- " 1
loquitur. nernjVt Hieronymus adnouuit.Sic Maria ipfi.qU Km moriturus effet, cm vita illinon ali decaufa,vt
b in hp? non cx Io^ph > fed ex Spiritu fando concepiffe fupr ex Nicephoro retitauimus,qum vt Chriftum,
Icrm.ii. 11011 ignorabat, Iofeph Chrifti patrem vocat, infr e viderer, p red ua effe vidrctur.Hoc erg cm fei-
c Vcrf. 4*. & Euangelifta d. Alijan quibus Orgenes patrem ho- ret Simeon, etiam fi tue non moriebatur, tarnen quia
iltiiji. noris caufa Iofcphum vocatum fuiffe dicunt, qud le ftatim morirurum credebat, tamquam moriens
nutritius effet Chrifti ficut folemus matres nonfo- pnnd vfus eft tempore : dimittis feruum tuum
lm eas, qua nos genuerunt,fcd eas etiam qua; lafta- Domine. Dubium, ad quem hc verba dirigantur,id
uerunr, nutrieruntquc, appellare. eft,quem Simeon Dominum Vocet. Theophylaftus
VtfacerentfecundumconfuetudinemUgpro ] Vide hoc loco, & optimus auftor fui temporis Algerusf, ftibii.di
eVeiCij. fupr e." . adChriftumreferriputant. Hincenimprobant, Si. SiC,caP,u
i4. z8. Et ipfeaccepit eum in ylnas fuas.] Particulars & rneouem Chrifti diuinitatem cognouiff, qud Do-
T>- hanevim quidam habere putat, vtfignificat Simeo- m in um cum appcllauerit. Melius alij auftorcs ad
Eteuim 1) iait & facerdotem,cui oblatus fueret, Chrift Patrem referurtt , cuius Spiritu relponfum Simeon
bat in vinas accepiffe. Malim dicere, ficut &matrem, acceperat,Bon viirumfe mortem nifipris Chri-
qua m fortaff ea partcula vim habet. Nam matrem ftun* Domini videret
in vlnis geftaffe credibile eft,icerdotem in vinas - Secundum yerbum tuum in pace.] Sicut mihi promififti.
cepiffe,probarinon poteft.Sedfortaffenullamcadi- Sed dubium eft, quo haec verba refcrantur, ad ver-
c"tio vim habet,fed iuxta Hebreorum idioma redun- bum,/wto,vt fenfus fit,nuncdtmittis,id eft.ex hac vi
dt. Cuius reiadeo multa funt excmpla,vt notari eon ta eripisme, ficut mihi promififti; an adnomen In
debeant. Quod in vinas Chriftum Simeon accepir, pace, vtfit feniu^ timcditnittis me inpace,id eft,conten-
non credentis modo , fed vald etiam amantis fuit. tum , atque quietum animo , quemadmodm mihi
CoropletHiurenimquosamamus. Quare,plus Si- promiferas. Ad vtrumquerefertur.CmcnimDeus
roeonreeepit, quam illia Spiritu fineto promiTum Simeoni promifit, fe illum non dimifiirum , nul
fuerat. Promiffum erat fore,vt videretmon iblm vi - Chriftum vidiffet, promifit Chrifto vifo, fe illum ick
det , fed etiam tangit , atque compleftitur, &, vt eft pace dimiffurum.
credibile, ofeulatur. Quem inde vir fanftusfruftum Atque hoc eft, quoddicit: mc dimittis Jtmm it.
pereeperit, facile per equifquearftimarepotcft.fl: tuum.Domine^ecundmyerbumtunminpacenpaceiXem Qa^fitdi*
fHom.ij. Origines findicauit, Fimhriam, inquit,yeimenti lefu, Cyprianus t interpretatur, quafi in pacemtanqHam 1
midier tetigit :& [anata e. Si ilia ad extremam partem ye- D fenon in pace, id eft, contentum , atque tranquil- Lib.dc
jkmewitantm emtlumenti babuit,<}uid putandum e de Si- lum mori dicat, fed quafi ad vita; terna; pacem , ex Mort.
tneone,qui injuasylnasaeeepit infamem, & bradiijs tenens exhuiusviwcarceredimitti.Ineamdemfententiam
Utabatur, atm^g4udebattyidensparuuUtmkfegtflari,tui Theophylaftus interpretatur. Alij quafi pace iam m
adyiticios venerat refeluendos ? Qrunt nonnulli.quo- per Chi iftum inter Dcum & homines concilia ta, vt
modo Chriftum fine indice cognouerit. Quafi vero Orgenes u, Ambrcfius & Gregorius NyTenus u Hom.ir:
idem ille Spiritus, qui fanofeni promiferat fore, apud D.Thomam. Euthymius tres affert expofitio- * la Com*
vt Chriftum antcquam moreretur,oculis mis cerne- nes. In pace cogltationurm Nunc enim, qua; me per-
ret,quique,vt in templum iret,eum inftigauerat,non turbabant,dc diuina incarnationecogittiones paci-
illipotuerit, & puerum oftendere, quemadmodm, ficifunt. Vclinpccfecuritatis.quiadeincepsmor-
hoi '**' & luuencus exiftimatfaum eTe. tem nonmetuam propter nimiam fenedutcm. Vel
68.aP Etbenedixit Dem.] Laudauit,gratias cgit.qud fibi in pace gaudij, quia dbinceps non conttiftabor pro-
Qui Dcum promiTum praftitilfet. pter libemtem Ifi-a'lis ; iam enim vidi liberato-
. -Nunc dimittis feruum tuum Domine.] Carmen eft rem. Res facilis, qua; verbo explicari poteft. Inpace,
1 gratulatorium,qualc illud Marie fupr S.Sc illud Za- id eft, contentum hucufque vixiffe, a;quo animo, &
*njlIe&~ charixh. Solent fere, qui Spiritu fanftopleni Deum minim repugnante morirurum, errj Saluatorem
Lto.it i. laudantjcarmine laudare. Meliores enirn verfus Spi- viderim.
Bwi.ti.i. ritusindus,qum pocticus furor facit. Sic Moiesi, In pace enim in icris Uteris mori dicuntur, qui in pae
tlnd.f.1. flc Debora'tjficAnna'.Deilaudcscaiminececine- maturi,contentivitxprterita;fpatio,& vtScriptura "eri ^uii
U^bV runt.Itaquegenusiplumdicendinunieri'.artrilum loquitur, plenidicrum, atque rebus vfiprofperis ex r,r*, .,
cM'it 6 indicat, Simeonem Spiritu fano'p.rf: hic ce- hac vita difeeduntiquemadmodum Sc hoc loco Ori- Y ^' ,
. ij. ciniTe. genes indicauit. Exempli funtinScripturisad mar- .
iol". * dimittis.] Videturdicendumfuie:Nuncdi- ginemnotata . Simile quiddm Iacob 2 dixffetra- . Par.34.
o bb.i. ad mittes,&quidem Cyprianus Origcnesn,& Am- ditur, cm Iofephum filiumuum quem mortuum lS-
^'l01, brofius , Fulgentius , Beda, & Lyranus p ita expo- credebat, vidiffet oculis: Iam l*tus mriar.quia vidifa- I?!"* > 6-
? Ii . -i- .. J . . ,. * l'lilm.A..
jo. nunt, vt futurum legiffevidcantur.Piitant enim op- ctemtuam.&jttperttemterelinquo. zQejJ.
Numdi- ttishacceffe verba,quafi Simeon, vifo iam Chrifto, 30. Quia yiderunt oculi mei falutare tuum.] Salutem ,0.
fttt, aa Deum orauerit, vt fedehacmonali eriperet vita, tuam, quam in mundiuri mififti, quam Zacharias* < i.6gt
^Bitteslc- NamHebr.Ti votafuaperfuturumtempus explica- redemptionem appellauerat -jnyw icfcbubhabecbi i'mconi
refolent. Quare quod apud Ambrofium legitur f*b*tm . Sed quia foleat Sepuagint tjW ^ fi^1^
Rr ij e4

I
 S>4> COMMENT. IN LVC. 944
icjcbuhhab, verter tmivov, Sc. Lacinus interpres mn- A xerir, credcdum eft, non temer fadum effe.vt mul-
ftnc ad verbum\ Ululare, am confuetudinem & Grx- ti audores boni notauerunt. Caui non fuit, qud
Cur Si- c^ Lucas,& nofter interpres Latine fecutus eft. Salu- gentes in tenebris,Iudsi in 1 uminc verfarentur , 11- r loin. i."
moon flu- tem autem Dci fe vidiffedicit, quia Chriftum falutis luminal enim hominem veniente in hun mundum;Sc
tare Dei vi- audorem vidit. Et fi omnes fer v teres interpretes, Iudansdidumfuerat, quail iacentibusintenebris,
diffe fe di- Chriftum ipftim ialutem , quafi ialuatorem vocari Surgeilluminarelerufalem^uiayenitlumen fl,'fedqud 1 Ifa.io.i^
a*Pfalm 6t Putant> Bahlius%& Auguftinusk. Iudri, ficumgemibuscomparentur, inlucefuiffe
b Libr.i. ' 31, Q^dparaiantefaciem omnium populorum.] Quem videri polfint; quiavnius, veriquc Dei cognitio-
eontr. d'u. faluatorem in confpettu omnium populorum, gen- nem vcnmnque Chrifti fidem ha bebanr. Duplices Duplices
legis , & timquc pofuifti, vt quicumque vellent, ebcoil- deniqueScripturatenebrasfaeit peccator & igno- in Scripta.
Proph.cn. uarentur Omnes populos inttlligit,non tantimlu- rantia?; gentes in vtrifque, ludxi in alteris tantm r* tenebra;
dxos,fcd etiam omnin gemes,ficutftatim exponit, pcccatorum tenebris veribantur. In quam fcnten-
Simeonco- lumenad reuelationem gentium. Admiranda Simeonis tiam Athanafius, & Cyrillusapud D.Thomamcx-
gnouit vo- fides, qui primo intuitu obuolutiadhuc falois in- ponunt. Alia ratio reddi potell, qud de Iudaeis
cationii fannsmyfteriumilludcognouitj&credidit, quod aliud quod diccret habebar, Chriftumlis gloriara
gentium vjx pctrus Apoftolorum princeps poft vifum , au- allaturum. Nam etfi gentibus magnam etiam attulit
myflenum. dtumqUe f doccntem Chriftum , poft ilLim audi- gloriam luti coniundam.Iudxis tamen prcipuam
tarn vocem : Jin oues babeo, qu*non{unt ex hoc /, quamdam,& fingularem attulit. Prim,qud ex illis
Toan tmtt "ff^dducere c, poft demiflum de clo effet propgatus, vt indicat D. Paulus m,& vt Beda, mRem,>;
\6 ' ' vas illud quafi linteum omnium animalium genere & Theophyladus,& Euthymius exponunt. Deinde 4. s.
d Xft.io. refertumd,intclligerevixpotuit,aut credere, Chri- qud fuamillis folis praefentiam exhibuerit, apud
.14. fti redemptionem non blimad udxos, fed ad - cosilos miraculafecerit. Prxtcre qud illis pro-
teras etiam gentes omnes pertinere. Rede id apud miffus venerit , & eorum impleucrit prophetias, co-
D.ThomamGraccus illeaudoranimaduertit : M- rumlpemrcipfaconfirmans non fuiffevarmm.
tende, inqit,fagacitatmdigni Cr yentrandifems, ante- jj. Et pater eius,& mater mirantesfuferhujpitdi- jf.
quam dignus yideretur beattytoms , prtoUbatur falutem cebantur de tllo.\ Patrcmeius vocatloeph, non quod lofcpbp:
Ifrael. VtAuumquod^erabatobtinmt, txclamatjevidijfe verpatereffet,idqudnutritius,quemadmodum ter h'iffi
falutem omnium populorum : ade enim infantineffabile - Orgenes D,& Auguftinus c multis verbis exponunt. "1^"'"'
barillurauiteum, ytprocejfutemports ftcuwdmoxfibifit-^ enim phrali folemus non folm eas,quxnos ge- " jj^jj
rent nota. Sed nimirum non fuopte Simeon ingenio, nuerunt, fed etiam quae ladauerunt, maires appella- confenfu
feddiuina, ficutApoftolipofte, id confecutus eft re. Aut,vtputat Beda,& ante illum Hieronymus di- Euing.
gratia. xcrat,exhominumopinione,quiIofcphpatremexr-cP-i.
s i. Q? cur Simeoni tam cito , Apoftolis tam ferd ftimabant effe Chrifti , vt infr explicit Euangelifta
Cursi myft.crium illud reuelauerit > diuino iudiciorelin- *. Vide qua: ipr diximus . .};
meoni tam quendum Si quid tamen humana in diuinis ferutan- Mirantes fuper his , qu* dicebantur dallo-] HxC Eu- xj.
cjtomyfte- jjj confiliisconiecturapottft, vero iimile eft, ide thymius ad ea tantm refert , qua Simeone di<a <lV
fi^reueU- Simeoni reuelarura,quiaconueiiiebat,vt is, qui tan- fuerant, quafi proptere Chrifti parentes non ante,
tum. * totenebiturdefidcrio Iudxorum videndi lluato- cmpaftoribus,noncmMagisadoraretur,fcd
rem, faluatorem etiam videret gentium, cognofee- nunc, cum Simeone laudaretur, mirati fuerint^
r:quemaiusfe,qumexpc<abat,bcneficium acce- qudmaioraab eodcChrifto, qum paftoribus,
piffe: qtiemadmodm & Gra?cusilleD. - quimab Angelis, qum Magis didafuiffent. Pro-
dor admonuit; ideo Apoftolis antealeenfionemin babilius mihi videtur Orgenes r,ad omnia, quae r Hom.ie
clum Chrifti,non reuelatum,quia conueniebat, vt prima Chrifti coneeptione vfque ad diem illum ac-
myfteriura, quod ante id tempus praedicaturi non ciderant, hxc verba referre. Omnia enim inter fe
crant, ignorarent. Priiis enim qum Spiritus fanftus collate admirationem augebant.
in illos mitteretur,prohibitifunt extra Iudxam prae- Poteft dubitari, quomod Maria , qua: tam dili- %t.
dicare: lnyiam,in<{uit,gentiummabieritts,&inuitates genterab Angelo, antequm Chriftum coneiperet, Maria rit'
e Mat.to.f. Samaritanorumne mtnieritne. edoda fuerat,qualis, quantque,quem coneeptura goauom*
83 Qiipd quidam verbum parafti ad prasdeftinatio- erat,futurus eifet/idmirari potuerit,quae de 1II0 Si- do "c 0113
De vbo nemriferunt.mihinonprobaturi noncnimSimeon rneone dicebantur, cm admirationonnifirei no-"*
parafti. c pr^deftinatione , fed de praedeftinationis agit ef- .uae,Sf ab eo qui admiratur,pris ignrate effe foleat.
fcdu,qud quem Pater ab omni xtermtate Saluato- Erat quidem Mariaab Angelo doda, myterij fum-
remmittcredecreuiffet,fuomififfettempore,vtpro- mam, maximque, qud ad immaculatam ipfim
priis ipfum oculispoffet cerner, quamquam Pro- coneeptionempertinebit; fed fingulas myterij
f I cap.it. copius f inea fententia eft. partes edoda fuerat, nequeeratneceffariumDco
lfa. 31- bmen ad reuelationem gentium , Cr gloriam pleb illi reuelari. Crefcebat enim ficut Chriftus homi-
ifrael.} Quod alutare parodiante faciem - num opinione,ita etiam ipfare vera,ipientia,& xtx-
/ mum populorum , Lumen dd reuelationem gentium , per te. Eiuimodi ergomyfterij partes, & vtitadicam,
appofitionem, id eft , vt lumen effet gentibus reue- myfteriorum myfteria cmenucleatis, & diftin-
landum: populo ver tuo Ifra'cl magnam allaturum disaudiebat,admirabatur. ,
glonam. Videtur Simeon ad vetercs Ifaia; prophe- 34. Et benedtxit eis Simeon.} Gratulatus illisftum
g lt.49.4. tias alludere voluiffe, quahs illa , Trope feci iuflitiam flicem prolem, beatos illos dixit, qui talem habe-
meam, noneUngabituiyCrfaluimeamnmorabitur, Dab* rentfilium.SicutElifabeth reademgratulationedi- feapM;
h Cap. t o. in Sionfalutent , Cr lfraeli glorian meam, Se h, Surge, illu- xit , Benedia tu inter mulieres , Cr benediius fmciui 4f.
11 minare lerufalem , quia vaut lumen tuum , &gloria Domini ytntris tui : & rurfum , Beata qut credidii , quoniamper-
Chrirtus 1'- Quiaeccetenebr* operientterramb<? caUgo ficit/ttur, quxdtila funt tibi a Domino. Itaquenonma-
lamen m populos: fuper te autem orietur Dominus ,& gloria eius in te gis colligi exhocloco poteft, quod nonnulli colli-
Scriptiiris vtdebitur. Et dmbulabmtgentes in UminttmtCrBsegesin gre conantur, Simeonem , qum exilio, Elifabe-
dicitur. fylendore ortut tui. thara fuiffe facerdotem. Sed de hac re iam f differui- Veri-
tcT^x & Chriftum lumen appellari vald eft in icris literis mus. Improbabilis omnino eft eor opinio, qui hxc
9. f. & Ii. vfiutum Qubd autem ad reuelationem gentium non folm de Iofeph & Maria, id etiam de Chrifto
4. nunlirael, ad glonam ver Iiraloon gentium di- didaeffe putant quafiSimeon non folm parenti
 45 CAP. II. DE SIMEONiS PROPHETIA. 49
bus,feci ctiaminfnribe,iedixcrit.Quodcxipiver- A fenfus, muiros eofdem &cafuros,&rerre(fturos.
t* t- 1 : . _.-C*. ' *' l t : ii . :~ lu ' n
borum Euangeliftae ferie refutatur. Mirbilius quod idem Orgenes exponit. Chrift interprta
Br Axir i/ Matrem matrem /.] Notauit Theophy- pofitum fuilTe in ruinam, &rej'urreclionem multorum, id tip Origc-.
lactus, ideo Simeonem ad folam Manam.vtdicerer, eft,vt ipfe in mortem caderet, multi ver alij in vita" nis tei
qui fequuntur, relido Iofepho Ce conuertilTc.qud rcfiirgeient. Inter eos etiam, qui ad aliorurri ruinam, tu ' '"*
illa vermater,ille non ver pater eiTct Chrifti. lJuto ad ali'orum refurredionem Chrftum pofit expo-
etiam banc fuifle cauim , qud res nonlofephum nunt, int qui genitiu multorum, nori ad ruinam, fed
|, attingeret,fed Mariaxn.Non cnim Iofephi,qui vique ad folam refurredionem rfrant, qafi hon multi
Curad Ma- ad Chrifti mortem non vi xit,fed Maris animamgla- cafuri.fcd aliqui cafuri,multi Vero alij reirrduri fi-
riam fer- diuspcnetraturus erat. Ettuam, inquit, ipfiusammam gnificcntur. Scd non dubito, genitiuum multorum, &
rnonem Ii- pmMy;,{ fUdu. Ac fortafle non alia de caufa illud ad ruinam, & ad refurreilioncm elTe referendum,
uturtn" ^c Chriftodixit, Ecee hiepotwe in ruinam, quam vt quemadmodum ratio ipfa Grammatical poftulat.
hoc diceret de Maria. Vidctur emm lis triltia mif- Meliore ludido Grcgorius Nyffenus apd D.
cere voluiiTc, & cm Chriftum falutare Dei, lumen Thomam obferuauit, cm Simeon lumen adrcutlalit-
gentium , gloriam Ifraelis appellaTet: Marisque g wm'iwfi'wwparatumdixitjabfolut fine Vila adie-
benedixiflet, id eft, beatam earn tali fufeepto filio dionedixilTe,quiaideoparatumfueratiVtomnesil-
przdicalTct, vtrhifque etiam futurara diucrii generis lo.quicumque vellent,fruerentur : cm autem dixie
poffionem prxdixifle> vt Mariam ad tolerantiam in ruinar, & in refurredionem, ddidife multorum, quia
praepararet. nec ceciderunt, ncc furrexeruntomhes.
j2 fCf pofitus e bit in ruinam, & in refvrreimem multe - Et infignum,cui contradicitur. ] entuuev einhi -
Chnitus rSinlfrael.] Facilis fenfiis: prxdicitfore Simcon,vtin }/4vov,& infigmm, cm contradiatur. Nefcio an faciliof
^uomodo Chriiltjm alij non credentes offendam,cadant,atque hic locus fuifletj finemoeumexpoiuifTet, fed fecit
in roinam, damnetur: qualcs plerique Scribarum,& Pharifa?o- multitudo,& varietas interpretationum, Vt difficilis
&inie(ur- mmfuere: alij credentes refurgant, id eft,pcccatis videretur. Multi enim interpretes diftinxerunt varia
multorum "berentur. Quemadmodum non iolum taregonus fignorum genera. Aliquando,inquiunt,fignumacci- jo," .
pfitusiue- Naziamenus seda,Theophylactus,& Euthymius, pitur pro lignificatiohe, aut pro eo, quod aliquid (i- ^gn.' '^
tit, icd D. etiam Petrus interprcuturb,& D-Paulusc. gnificar. Aliquando pro miraculo.aut prodigio, vt '$^~
Orat. 19 Quod autem pofitum dicit,non fignificat,ea ra do fiebant figna, cJr prodigia multa in populo \ Sc, figna mr* hA&\
bbEpift. nc L)eo miflum fuifle,vt in cum aliqui non creden- ^ non vidimus,im pon eprophetia,1 &i,pfuitin Jlcgypto fi- I Kai.?: ti.
C.l.7.1. ?3 9-
ci,Cor.t. tes orTenderent, quemadmodum nonnulli, non itis, *pa fua . Aliquando pro feedere aliquando pro ). }
4> vt opmor, prfen ter interpretantunnec folum eue- vcxillo "totidemque modis hune locum exponuife 4-
tum,vtalij putant,Ggnificari arbitror.Illud nimium, Nam fignumcontradidionis,autcui Contradicitur, 1 Gcn-' ,f<
hocparumcft:icdindicat,ita propter le caluros alios, cue, quia cruci eius,qua;ialtemnoltramfignificar, m iV",17*
alios urrefturos,quafi ide V cnifl'ctjVt alij caderent, ludispariter,&gentibuscontradi6tumelr.7</<fM, .
alij refurgerent: quamuis non ideo veniffet,vt aliqui inquit, jeandalum, gentibusauttm ultitian. Sic Beda, m .
caderent, fed vtomncsrcfurgercnt. Omnes emmfal- & Theophyladus exponunt. Quam interpreutio-
ttdtui "M fi volebatd. Quemadmodum cm ipfe de i nem Euthymius etiam recitauitJdem Chriftum roa-
M. ' cil'ylniudkiumtgotniiuncmmdumytnuyt^tdnmyi- gnum fuiuemiraculum, quia & conceptio, & nati-
iloao. j. dentt vidtant,& tjuividtnt,CACifiant. *on figniheat, fe uitas, & vita,& mors eius tota miraculis plena fuit,
W- proptereinmundum venilTe, vt aliqui caeci firent fcdquibus multis non credentibus contradicere-
flean..9- f Et** enim lux ver*, quxdluminat bmwemvt- tur. Ejicicntctnim eod^imonia, alij credebant,alij
menteminbmemundum. dicebant. Beelzebubprincipe dtmoniorumeijcitdAmonia,
I,. Atque hare eft vis illius didionis , vt non ca- infr . Qux expofitio plcrifquercccnrioribus pa- o cap. tt.
VeibipoC- fus, kd confilium fignificetur : non qud eoconfi- D cuit audonbus. Et fgnum foederis fuiTe inter -
ni- tu de- lio in cuiuquam ruinam poitusfuerit, fedqudita Deum,& homines quidam, vt Nicolaus Lyianus, ^.1:
ilaiaiur poitus,ita comparatus, vt in lioc de induftria D eo f nf^rfir^tantlir Sunt
interpretantur. Vltnf nttl linntim vita?,
qui in fignum Ult quoadio-
^
pofitu s vid eretur, v t al iqui caderent. D i cam for tal. ir nes noti-aedirigendaecTcnt, pofitum dicant. Alias
6c claris,& breuis. H uiufmodi locutionibus qua interpretationes taceo;
les in Scriptura multe fiint, non Dei confilium, fed Signum igitur hoc loco, vt quod res cil, breuiter 9.
tameertusfignificatur euentus, vt diuino confilio dicam,accipitur pro cofigno,inquodfolentigitta- Chrillrfi
ll-lz locus tribu polTe videatur. 5imilislocus eft, exquoma- rij collimare,quem iximt Grxci vocant,vt r, Tetendit qumdo
r J rr ir i iienum hic
cipofitus. gnam hic lueem accipit,apud Iiiam , Dominum exer- nrcumjuum,Cr pojuitme quafi Jignum adjagutam. ltaque ^atur
tP 8. ij. cituumipfumfdnciificate, ijcpauor vetr,& ip[e terror vt- fcnfus eftjChriftumpofitumeiTe in fignum, in quod p Thren.j.'
" 1j I .i rr
er. Et erit vobn infanclicationem , in lapidtm autem offen- omnes fer Iuda:i non lolm lingua, fed etiam manu .
fienu, & m peirdmfcandaliduabujdomihui Ifrael , tnl*- tela fua conjicerenc , non enim contenu ilepc bla-
qutum, Cr in ruinam babxtantibus Jerufalem. Et offendent ex fphemaiTe , etiam crucifixerunt , fadmque clTej
ets plurimi, Cr caderjt,Cr c$ntertntur<rirretientur V ca- quod Hipani patrio proucrbio (blent dicere,ftulto-
pientur. Cm enim Deus non in ruinamfc, fed in rumfignum. Quemadmodum Zacharias 4 dixit, Et q cap.iU
landificatiohem populo
11 fuo pofitum
eile dicat, ta- ai^icUntinmt,ejuemcoxeruntt Etloannes *,Etvide- ,0-
men muiros eorum fua culpa cafuros arhrmat. Hie b'teumomnuoulus ,& qui tum pupugerunt. Hune efie r APoci
verus eft fcnfus, nec velim alias quafdam interpreta verum fenum, ex eo perlpicuum eft, quod cm c'1'7'
tiones, quas apud Origcncm, & Theophyladum certum fit , voluilTe Simeonem, Chrifti paflloncm,
inuenio, ledorem fcqui : ruinam non peccatum, fed mortemque fignificare, cm ftatim dicat: Ettuam
ipfius peccati cafum, & interitum (gnificarc : diem ipusanimam pertranfbit gladius, nulla praeter hanc in
ruinam & relurredionemclTc, nihil enim aliud cfie terpretatio fit alia,qu ad eius paifionem, mortem
refurgcre,qum peccatum in nobis cadercmon alios que polht aecflmmodari. autem expofitione,
eflc qui cad nt,al ios qui rcfurgant;icd eofdem pris aptillima metaphora, eius mors declaratur. Configi-
peccatis.quibusfupcrbcftabantjCadcrc; polka in tur enim lep, confoditur , laccratur lgittariis fi-
nouam vitaxn refurgcre. Itaque genitiuum ilium giium , quemadmodum in pailone Chriftus lpinis
mulurum non eflc rcpetcndum,quafi fenfus fit, in rui clauis, haila confoflus eft.
nam multorum,& in rcfurrcdionem multorum: fed Objiciat aliquis, non bene cum hac interpreta-
cumdem cum vtroque nomine iungendum, vt fit tione epithetum iilud conuenire !>/$/?, cut
 947 COMMENT. IN LVC. 94*
contradicitur, non enim fagitrariorum figno contradi- A Qnae opinio, ead illa qua probatur, ration e, refuta-
* citur. Refpondeo,fenfum eflc, Jfigrmm,cui contrAdi- tur Nim cn-i C'jrifti&Minxgladiusid.autcc-rt.
turj eft de quo igittarij inter fc contradicentes alij limilis fbrefigriificetur,& Cktifti gladius verusfue-
cura alijs certant, de quo transfigendo contcndunt, rit, ferro enim occifus eft, vcrmque martyrium
in quod c^rutimfagittasfuasiaciunt, alijs affirman- fubijt: fequitvir& iV'anaegladium ferrurn fuiilc,ac-
fi^mV* "^us ^ ProP'us a"igifle.alijs contradictibus. Quo que martyrium. Qn^d neque auorcs Uli conce-
cui - verbo fignihcatur fore, vt ccrtuim Iudsi in Chnrt dunt, nee vlla exhiftoria,vtait Ambrofius c,probari c jUprc.
dicitur. manui injiciant. A4quehaeccftcaul,curnondixit, poteft. Vero fimiliora affl-runt, qui non mortuam tat. Non
j contradicerur.fed cuicontradicitur,i\it vt Hebra;o- iuxta crucera, fed exaniraatatn fuiilc dicunt: fed ne- fuit exiai.
rum loquamur modo, contradi<ionis, quia non sft quehocipfum credeodiimet.&et tamquamcrro- maw-
epitheturu Chrifti , fed figni. Non enim fignifieat, ri arKne, nonnullis notatum auctoribus.cm n -que
Chriftum futurum elTefignuftiyfoieque, vt Uli con- in Scriptura icra, nccinvilo antiquo,& bonoau-
tradicatur;quodfidicerevplHiflet,dixifl(.tpotiuso<i dore lega mus. Contra potius Jegimus,eamChrifta
a Li.de . few/r<ii-rtw,vtTertullianus vcrtit ",ftut, vt idem alio moriente iuxta crucem tamintcgris fuiife fcnfibus,
Chrifti. modo transfert, contrudictbile : fed fignifieat, futurum vt cum ea decruce Cfariftus Ioquereturd. d Ioan.ij",
fimilem figno,cui contra d ici,id eft,de quo feriendoj Alij gladium interpretati funt.dubitationem in fi-
configendque certari (biet. Hocnon animaduer- de: cum enim tarn afflium, abiedumquevidiflTet
tentes quidam interpretes dixerunt, ptoptere Si- filium, dubitaife. Cuius interpretationis primus fuit m'0Rj
meonem praefenti tempore vfumfuilfe, quod iam auc~tor Orgenes % eum deindenonnulli Grxcipr- Chrifti da.
tunc cptum fuiflet contradici Chrifto j iam enim fertim icuti funt, Chryioftomus, Auguftinus,aut bitaffeqni.
ant turbatum Herodemfuifle, omncmquelcroio- quilquis auclor eftqq.veteris,&noui Teliamenti f, <|nifcn-
lymam cum illo, iam, dum Chriftusad quae- Amphilochius 8, & Theophylactus h, citt & D- eu^ra .
rcbatur,occifosinftes.Nonenimdeea,vtdiximus, Bailium 'in eamdem fententiam. Etquid hunc|e'.
contradidione,fed demorte,&paifioneagit. Nemo Auguftinus,autquifquisilleeftauor,inmortedu- cami7.
ad hune infum propis qum Orgenes acceffit,etfi bi tafle, ait, fed ftatim fiiifleeiufdem Chrifti refurre- f Qsffi.
is ipfe non litis mihi videtur aflecutus. ione confirmatam : sicque interpretatur verbum 7*^m .
}5. Et tuamipfiuAnimampertrAnfihitgladius.] Hune illud, Pertranfibit- Q^nd Autem,\nciu\t, adtecit dicens,& & Do
etiam locum varias interpretum fententia: obfcurio- tuam ipfius Animam pertranfibitgladius, -et reuelenturmtdto- j, i ,
95. remreddidcrunt. In duabusdi&ionibus obfcuritas(2 rumcordiumcoguationes, bocvtiepufigmficAuit, quiAetiam i inEpift.
Q^id hc eft)anima,& gladio, Tuam ipfiut animAm, mirumquo- quam gefiumefl/nyftcriumincArnittioms SduAto- adOpi.
fit anima. nedoHugo, bonus alioquinauorintcrpretetur, ris,inmorte Domini dubitaret,ita tarnen, vi in refurre'clioiie,
tuam\nc\\i\xjpus animam,idefi atiimam ipfius Chriflt, qu* hrnte , cjr vmutefimretur : omnes ftuporequodam in morte
tua eftjpergladium Chriftipafjitnem intelligAmtu.Non mi- Domini dubitarent , mn tAmenindubttAtionemAnertnt. Stc
dus altera eiufdem auctoris expofitio mirabilis eft, mm Animampertranfit glAdtmfidubitdtio nonfemAneat in
Tfum ipttsAtnmAm,\d eft.tuamanimam^uaseft iplius cogitAtiene , fed peAturuperuenitnte reforwAnte fe priflind
Chrifti.Grc nulla eiumodiambiguitaseft,vbige- virtute. D.Thoma: , & aliorum pofterior um illoau-
nitiuus vtJ >/>tf,fo;mininus eft,nec poteft ad aliam, ftorum piecatem laudo, qui ita hos veter es autores
qum ad Mariam, referri perfonam. t fiambiguus interpretan conati funt,quafi dubitation em,nonin-
efler, tarnen ratio ipi non paterctur.vt aliam perfo firmitatem fidci| fed re um vifarum adrnirationem,
nam. quam Mariam referret. , ftupormqueappellauerint. Cterm vereor,vteo-
Gladio i Gladium omnes eonfitentuf, nonproprieaeeipi} rum auctorum verba hanc interpretationem admit-
metapho- fed meuphoric , dque Ambrofius *, & Beda - tant. Melius de fantifima Virgine cocitandum,cu-
ric fumi' nuerunt. NcZ/7,inquit Ambrofius, hiftoria docet, D ius finctitas,& in filij paifionc, confia tia conicuta
"lib t in &bacyltAMariAcorporalisneciipAffitnemigraj)e.Honenim eft , vt vulgo fola tunc fidem credatur retinuiiTe.
Lu cap. t. Amma,fed corpus materialiglddiotra[t4erberMur.RtfiTio, Quod etfi verum, vtopinor,non eft, cique bonis FiJes B,
qua id Ambrofius & Beda,aliquc nnulli recentio- cfle Thcologis rcfutatum : tarnen hoc cert indicar, Vf^
Anima res auclores probant,non iatis efficiat ; quod fi pro- omnes homines pios iudicaife, maxime eius fidem m0||Cnte
ttiam cor- prie gladius acciperctur, non dixifit, tuam ipfim moriente Chrifto, fuifle conftantera. Inuenio, qui conibwiu-
pusfigmfi- animam, fed tuum ipfius corpus pertrafibit gladius. gladium vltimum Chrifti iudicium intelligant , &
Nam anima,& pro totohomine,& pro fob corpore ignem illum,quo omnes probandos efledicitDiuus
contentum pro continente fumi folet. Ferrum, inquit Paulus x, in quibus Hilarius eft1. Sed prseterquam * l-Cot
bPfal.104; Dauid, perttanfiit ei$is b, cm de ferris cert quod1 illa
" opinio de igne purgatorio ab omnibus ft Cc
13. compedibiis loqueretur, quas non animam, fed cor ,
fine diferimine fubeundo, etfi Origenis,& fer anti- pf,i. lit.
pus attingebant. Res ipfaex hiftorijs manifefta eft, quiifimicuiufqueauftorisfuit, tamen mrito po-
quamuis'alio argumento probari non po(Tet,beatam fterioribus Theologis reiecb eft ; ideo non potell is
Mariam ncque martyrij, neque genusaliud violtx efle sfus huius 1 oci, quod ifta ratione nihil de Beata
mortis fubijTe, itaqueneceflceft, vt gladius aliter, Virgine fingulare diceretur; cttm ma nifeftum fit, S-
quim pro martyrio,aut violenta accipiatur morte. meonem aliquid de illa propridicere voluiTe. Alij
Scionond'.fuifle,qiii pro morte non na turali,id gladium verbum Dei elfe dicunt, quemadmodm
Maria Vir- violenta ipi putarent,non qud gladio Maria oc D.Paulus "appellat. Quern gladium ' * Marii animam m ad Epb.
go non cubueritjfed qud, dum iuxta Chrifti cruc eifet,vi tranfijfle, quia Maria verbum Dei, eifquemyfte- '<>'
motte vio opprefla doloris animam cxhalauerit, alioqui nihil
lenta a.ue rium intellexit. Ad huncmodum Ambrofius ".Me- c0(aclib.de
Crucem de ilia his verbis fingularediftum fuiife; fi naturale, mini &apud alios interpretes legere, gladium hicvUg>'
obtjt. " ficut omnes homineSjtantm mortem obijfet. Earn pro amore pon, quafi futur dicat Simeon, vt amor
vim habere dic"tioncm,cJr, citm dicit Simeon, Et tuam erga paticntem filium Marioeanimum vulneraturus
ipfius animAm pertrAnfibitgladius,quafid^cat.ficut Chri cflct. Nam& amor gladio aliquando comparatur,
fti, ita etiam tuam. Nam de Chrifto paulo ante dixe- amantfque animum vulnerare dicitur, rulnerdfti, in-fl carit.4
rat eum in fignum,cui contradicitur, pofitum fuiife, quit, cor meumforor mea : (dlonghocabeftfenfu <i.
indicans, quod mortis genus fubiturus eflet: fubijt huius loci,vbi deamore , fed de dolore agebatur. q*
autem Chriftus vcram mortem : ergo & Mariam Verior aliquando vulgi, qum ipientum fenten- g^' ^
eamdem mortem doloris plenam fubijfie, fi quidem tiaeft, quod dum fimplicis ve'ritatemquatrit, fa" iBte||igiiii
idem vtrumque gladius transfoifurus fignihcatur. ci lids inuenit. ldhocloco accidit, vbi probabilior mt.
 94* CAP. II. DE SIMEONIS PROPHETlAi 950
mihi videtur vulgaris opinio,gladium vehementem A Yum, qui afufpicioneproceirant.
dolorem ignificare,qulv]aria exfilij ptffionVger-; Melior fententia eft , minus licet graues auorei
ceptura erat. Quaniquam non vulgi tantum.fed etil ^abeat,eorum, qui ha*c verba ad fuperiora referunt,
Hieronymi.aut quicumque alius eft ai.ftor a.Bedae, bkpotus efl in ruinant,&inrifurreffiontm mtdtortm,

binCom.
in Chriftoautemnon folusdolor , fed vera etiam,& re8ionemmultorum,vtreuelenturex mtdtis cordibus cogita-
corporalispaflio.arque ade mors fignificatur. tiones;id eft.vt eo patitnteappareat, quo quifque er-
Dicamhk,quodanIecbri probaturusfin^nefcio^ ga ilium animo, qua quifque fide fir. Quod non - ,r
NeoVuo Gladius hoc loco qui Mari animam rjaniiurus dj-* pu uiflet in rebus eius profperis. Si enim Regis ve- Qupmodo
-Ijdij fed citur.non ipfius Marias, fed Chrifti forcfignificatur. niTet habitu,temporaliaq; Iargitusfuiflet beneficia, etiam nun
Tnus/itum Non enim duo fimiles , alter Chrifti,altcr Marii/ed nemo non eum fecutus fuifl*et:fed abieum.affli&, clll P-
cefled. vnusttntum Chrifti gladius defignatur , ipfaeius & tarn multa patientem videntes, alij fequebantur: t,entemnl-
ur- mon ; atquc ille ipfe Chrifti gladius Maria? animam alij profequebantur.alij crcdebant,alii imdebant.In "t
penetraturus dicitur , quod occifuruscamomnino lpft cruce ex duobuslatronibus alius tamquamDc ?Cuelcatur,'
effet, vt Chriftum,fed quod Chriftum occidendo, oratalius tanquam homincm nefarium, fccleratum-
eamefletvumeraturys. Sumpfitemm.vtopinor.Si- qucblafphemt,vtre<S Beda,&Theophylaftusf,& f iaCom:
meon dc medio metaphoram. Saep vfuvemt,viali- GregoriusNylTenusapudD.Thommexponunt.Id
quis tarn rortiter gladio , aut haila qucmpiam trans- hodiquc fit , Chrifto , id eft , eius corpore Ecclefia
fodiat, vt in alteram partem gladius egreflusaqu Cathoca , inter Turcas, & hareticos.maximq; in
proxim aftantem ,fi non occidat gnuirer vulncret. nglia patiente.aliisfidem negntibus,aliis pro fide
Hoc indicauit Simeon Chrifti etiam pafioneeuen- moricntibus.Qupd&Angelicusaudof Bedadefup
turum.vt idem ille mortis gladius, qui ilium occifu- dixit tempore : Sed &vfquehodte , inquit , & vfque ad
rus erat.matrem eti.&r came,Sc affe>tu,& loco pro- confummstienem ftculi prafentis Ecclefia animam gladius
ximam vulneraret,atque tranigerer. Vulneraturu, dtoijma tributioriispmranfire nonceffat^cum gmfidciab
transfixurumque fgnificauit,cum dixit , Pcrtranbit: '. p tbis contradtci, cum audit Dei verbo mullos cum Cbri
non occifurum ,cum non corpus, fed an:mam dixit, rejurgerefedplures kcredulitate ruere gemebunda pertrailat.
vtindicaret, non corporis mortem, fed animi dolo- ^ Nihil nie pr-ererea notandum , nif partieulam,^,
rem effeeturum. Haec eft emphais illarum duarum non cauam, fed euentum . & coniementiam fignifi-
dictionum cr animam. Cum enim dicit O", (i - ic I care.vt iru.um:. , is iam locis adnotatwhus.
eumdemfor^ladium;qui&Chriftumoccilurus,& 36. Et erat / prepbetijja.] Erat in Ierufalem mu-
Mariam vulncraturus e(Tet:& ciim dicit animam,nt>n ;cr quaedim nomme Anna, quae fpiritum propheti-
mortem.fed intimum dolorem dclart. cum habebat; Alim diucrfi fexs Eangelifta pro-
Vtrmlenturtxmultiscordibutcogiiati nts:]\\\a\ hec ducitteftem , quemadmodum obferuauit Ambro-
verba iungunt cum proxim prarccdentibus , quafi fius e.Koniolum,inqvit,ab^ngelis,&prophetis,&apao-
ideo gladius virginis animam penetraturus eftet, vt ribus,\edtttAmhtnioribMsrtuisgeneratioDomitnaccipit * ^'^.
appareret, quid quifque in animo gcreret, aut cert teimomum.C mnis tas,Cr vterquejtxusytuentorumqimtra- *"
foret,vt ex eo hoclequcretur.Vtrum enim parricida culafidem arut. Virgo generat.erilis parit}mutus ionuirur,
Vt quam ^cauflam hic.an euentum fignificet, modo non di- Elifahetb pnphetat,Agus adtrat, yter claufus exult,:t..yi-
tia habe{ fputo.Ad hunc modum Origenes,Hilarius,Chrylb dua cofiutur,wus expeCtat.it infi i,Vropheuuit ttatjiSimeo,
bdoco. ftomus i Amphilochius , Theophylaclus iis in locis, pnpfietauerai apulata comugio ,prophetauerat virgo : debuit
quos paulo ante demonftrauimus. Diuerfo tarnen etiam vtduapnpbttare, ne qua aut profejo deejfet^tutfexus.

apparerent. Hilarius vero ideo cxtremiiudicijigne &gcnus, Sc tatis conditionem exponit. *,- ' "
pfobandam,vt eius,ficut & aliorum hominum cogi- qunjfcw ?batmeUstde tribu *Afer, vidua , maior oftoge- audes."*
4Cor,4. tationespatefierenr,& vtait D.Paul us c,illtiminarentur naria,nc quis eum putaret,ignobilem,&obicurum
h */*few/^ffrm.Vnovtrumque verbo refutatur, citare teftem. Laudat verofimul ab aetate, fimul
quod Simeon non folum de Maria.fcd de multoi um continentia, ciim dicit cam iptem tantm vir-
etiam loquaturcordibus. . ginitatefa innos cum viro uo vixiife, reliqua vf-
Exaliis etiam auftoribui nb'nriulli funt, qui fi- queadmubam ineftutem aetate viduam perman-
militer legant , quamuis non fimiliter interpre- fiiTcifi.nulpietate.&religione, quod dies, no-
Sir.ji.in tcntnr- Ambrofiusd. lile, inquit, intelligit, <]uiubu- tes eilet in templo: fimul abomnifan&itatevitae,
I.11I. lam&awtm mentisvigort tranfeendit , Or lam animam, morumqueiueiitate,quodieiuniisfemper,&obfe-
tfuam pertranuit gladius , adreueienda cordis txx^ltaperpe- crationibus feruirelfimul diuinis donis,quod pro-
lua pranno Ubettatis attolbt, vel examinandis fermonibus pheticum haberet fpiritum , quem fi non habuifer,
folliciti (ermens,quefcumque virtutisfu*aurefufcepttit,my- - tarnen erat conditio perfoua?, vtneminepoflet
j, erijfancltficaijfcrituali. Videtur dicere voluiie, ver- eius teftimonium reeufari.
ijdfitt bum Dei , quod gladium mterpretatusfuerate, ita Quid quod prophetiifa erat, & non humano, fed
MtDtur virginis animam penetraturum, vt eius patefacerct diuino fpirituloquebaturiRectc- dixit Ambrofius b. Annah
"bL"* cogitationes. Admirabilis etiam eft interpretati, ideo Anna (? ipendits viduitatis , & mcribus talis in- fine pro-
citati* quamEuthymiusadhibetzfrf/fii/rjinquitjfg- duntar, vt dtgna plant* fmfft crtdatur, qua redempiorem phctifla.
ne " tationes eorum , qui fuipicabantur : bac mn ejfe illius ma- ventjfe omnium nuntiant. Quod dicit procejfrat indie- Lib.i.in
cLb.j.de CM. Sicut enim multa ad earejpicfentestquahomtmsfunt, busmultis, Hebraimuseft,quoadmodumnisfi- uc*
Jug. dtcebant, htminem taniitm ejfelium Maria : ttarurfum gnificatur aetts, vt lbpr Qod autem Ait i vifffni- j^. j ^,
alij attendentes odea , qua dignitatis eius erani , fufpica' ttefuajic interpretor , quafi dicetei, prima fua pu- ** : 1
bantur^ quod efet tantum Deus, effet bac mater, eius: bertate, prima virginirate, id eft, ab tempore,
twx autem muentes tarn amare dolentem, ac plurimm quo virgo efle eeepit , ficut dicimus pueritia , id
lugentem , naturaqut cedtrt , crediderunt, qtid mater effet eft,abeotempoTc,quoaliqiiiscpitefrc puer. Tunc
i & rttegtbant y ut prodebartt cogitationes cordiumfut- enira faemu incipit propri virgo dici : .ciim nubi-
Rr Sij

 $5i COMMENT. IN LVC: 95*-
lis efle incipit.Necenimpropri virgo eft.qu capax A firmarct.Qjis fortafle caufa fuit,curEuageliftaver-
F"mij* non eft corruptions. VoluitergoEuangeliftafigni- ba Anns non recitauerit , quia indicauerat, in eam-
e turTre" ^cric ' Annam a pma fua pubertate, id eft , ab anno dem iententiam,qua Simonem pris.locutam fuile.
Infigneea. duodecimo, autcirciter nuptuidatamfuifle, & fc- Confitebatur Domino.] LaudabatDominum,*utgra-
ftitati ex- ptem annos vixifle cum viro, quo mortuo ab anno tias Domino agebat,exHebrsorumidiomatern>
cmplnm. decimonono aut circiter vfquead oftogefimura iadah, nifi qud Grsca prspofitio maiorem addit
quartum permanfifle viduam , vt eius caftitatem yimM^^oyTo^ciftmcontebatur/ide^hud^hit
commendaret,qusprofet.o valdtam longo tem- Deum.confirmansea.qux Simeone didafueranr.
, pore, tamque immatura tate amTo viro, probau Dominum vocat Chriftum,quia ftatim fcquitur ,Et
tftScio alios exponere,vixifle cum viro virginitate . hquebaturdeillo , quodde Chrifto intelligendum efle
fua,id ert, ex quo tempore nupfit: ex quo virgo efle perfpieuum eft. Dominum autem hauddabi voca-
defiit:fcd minime probo. uitDeum mn* Adonay , itaque Chriftum Deura Chriflam
37. St hxc yidua yfque ad amos oBoginta quatuor.] effefignificauir,Euthymius. Ann" D,s
Grsc. ii-mv fy/owm Tia<mov circiter annorum oBo- Omnibw, qui expeBabant redemptionem lfrael. ] Grxc't* confiteIur'.
^inta quatuor. Nofter interpres videtur legifle ios ef^xxiM,ifrw/4/fw.Origenei<,Ift-acllegit.Euthy- dHora.i?.
tiv yJbitwm. Twaiv )V)que adamos oBoginta qua ' mius vero inlerujalem. Vtraqueledtio bonum habet
w.quemadmodmm vertit tque fie quidam expo- fenfum. Nam fi legamus in I feni s erit , non
mint quafi ocbginta quatuor totos annos vidua quidemlocutamefleomnibus, qui expedabant re-
permanferir.Mins probabile. demptionem.fed iis tantm, qui ernt in Ierufalem.
Qtanondifadebat de templo.] Qus frequens erat in Si vero legmus /frael, hic erit fenfus , locutam efle
templo. Non difeedebat, dixit Euangelifta , per hy- omnibus , qui expecbbant populi Ifraelitici redem-
perbolen.ficutquivaldcfamiliarisalicuieft, dicitur ptionen^vtfupr' Fortafle vtrumquefcripfitEu- yCIr.lf
l0t ab eius latere numquara difeedere. Non ergo dici- gelifta , omnibus qui expe&abant redemptionem
Pise multe- tur,non difccffifletemplo,qudin templo habita- Ifraelislocutameflein Ieruilem, vbihabitabat;ncc
re templa ret, vbi habitare muhen bus nnlicebat, fedquod enim dicebat,mulieremconcionabundam per alias
frequrarc oifidufrequentarettemplum, quemadmodumfa- difeurrereciuitates Quid annonomnes Iudsire- Mulierem
debent. cerc piasmulieresdecer,maximquc viduas.Etqui- demptionernliraeliscxpcdabantExpcftabantqui- nondocet
demOrignes, VEuthymius nonabsredixerunt, dem.autfecertcexpeareprofitebantur, fedalij, ?0DC!001'
proptereSpiritum inttu Anns datum fuiflc,quod vel incerto tempore, vel minore cura : alj aut eo t- fa^mi
templum freqieptarct. EoqueexcmploChrilbanas pore, quo venit, aut maiore, expedabantdciderio
mulieresad frefuenranda Lhriftianorum templum Hosopinor intelligit, hos Anna auidipres difeendi
Caluinus cohortantur,alio prorfus ipiritu qum Caluinus.qui Chrifti aduentum auditores dcligeb
Annam pe- parm abfuit,quin Annam.ob frequentatum tarn af- 4S . Et yt perfecerunt omnia [ecundttm legemfiomini-.]
az aceufit fidu templum fuperftitionis argueret Pudukpa- Multis de caufisEuangclifta hoc videtur dicere,&vt
iupetltitio- iam dicere,fed iis qui eius moresjtylumque peripe- Marix, atque lofephi religion declararet,qui nihil
lut n ar. ^umi,abent,fatisdicitapert. eorum,quslcgeprsceptafuerant,prtermifcrint:&
lo, leiumu,r obfecrationibuiferment.] Qui interpretan- vtindicaret,in Chrifto omnia, quae in primognito,
Deo iciu- tur,ita quafi , & obfecrationibu* , tertius fit cifiiti ac Rege fieri oportcbat,ritfaftafuiflc:&vtinlnuai
niis &ora- fignificeturqueieiuniis,cVobfeCrationibusferuiiflc, ret,non ob alia caulm,Tofeph,&MariaminBethlc-
tteaibn ideftjdedifleoperam, nonlrismihi videnturGn- hemtamdiufuiflecommoratos,quamreligionis.
uiebat ~ c* verD' proprietatem animaduertere bttiynvt l\euerfifuntinGaliUam.]Vtrumztimrcuetter'mtia
Iciunij de- quod inicris quidem litteris non datiuum rei , fed Galilacam , an prius ex Bethlehem fugerint in ^Egy-
fenfioad- perbnarfolet admitiere. Quarenon eftfenfus.ieiu- ptum ,deindeex iEgypto regreififecontulcrintin
etfusCil- niis& ortionibus dedifle operara : fediciuniis& Galilam,vtMatthaEusindicat,apudillum f dilputa- feapuj.
utaum. orationibm Deum coluifle, {*. D uimus.Pra?termifitLucasfugamin^Egyptum,atque ***}
srstiwc.IraqueexhoclocoCatholicaaducrfusnouos Magorum aduentum, fortafle qud fciret,deiisrc>
hzreticos fententia confirmari poteft , iciuniurn non bus fatis copios (cri pfifle Matthaeum.
folm exercitationem , & mortificationcm efle cor- 40. crefeebat , &confortabatur?}>iritu.] Dfc De Cbtilt,
poris,fed ctiam rcligioniscultum,cum Anna iciuniis totaChrifti pueritia,& adolefcentia viquead annum pnemufc
etiam dicatur,Deumcoluifle. Honperfe, inquitCal- tricelmum, nihil ncquealij Euangelifta;, nec Lucas . c :
in Harm. $* fedquatenui ad orationem refertur , ieiunium ad narrant, praeter id quod infr 5 folus commmort, yctf.4l<
' cutum Deipertinet. At Euangelifta eodcmcontextu, Lucas, Chriftum cm duodecimefletannorum,&c
eodmque modo dici t, Annam iciuniis , Se obleera, cum parentibus in diem feftum Ieroiblymam venir-
tionibuscoluifleDeum,oratioautcmperiaddiui. fet,clam feabillisfubduxifle , &cum Doctoribus
bLib-de or. pcrtinet cultum. Ac Cyprianus quidem cert difputafle. Quid reliqua fecerit state, hoc vno ver-
Dora. Annam dicit ieiuniis illis,&obfecrationibusDeum bo comprchendit, creuifle corpore ,& lpiritu,quod
promeruifle. aliis verbis pofte repttith, dicenseum creuiflep- . yerf{ti
38. f bteipfahorafuperueniens.] Eodem momento pientia,& atatet&gratia apudDmuy& homines. Qup-
temporis,quoimeonin vlnistcnebat Chriftum, il - E rum verborum quia eadem eft fententia, vtrumque
* lumque diuinum in eius laudem hymnum canebat, fimul locum hie explanabimus.
Annaquafi eodem, quo Simeon fuerat,vtin templ Omnis in eo qusftio verfatur quomodo fpiritu, iof.
Veniret.afflataSpiritu fuperuenit. Suam fingula ver- fapientia , & gratia creuifle dicatur,cm ab ineunte Chriitus
ba emphafim habcnt-Nam quod dicitH/r,vnica fyl- actate,& fpiritu, & fapientia , & gratia plenus fuerit, .^
hbaomnesillostituloscomprchendit,quibus paulo & non i ta quidem plenus, quemadmodumloannes, r"-"^
ante Annam ornauerat.Hxc,inquit,talis,ac tanta foe. & alij nonnulli homines plcni fuiTe dicuntur , fed JSk :
104- mina,teftiquedignifima fide venir. Et quod dixit, ita fpiritu, fapientia , & gratia crecere non poflet, catur.
A"nac de. jpfa fcowndicat ,ade. opportunu'm fuifle eiusadu- Ulud certum , eque diuina fa pientia , qua vt Deus
it ;! ^.l" tum,vt non nifi Spiritus fancti impulfj venifle vide- prarditus erat.quia infinita, eque humano fpiritudd
diuinuni retur,quemadmodum c de Simeone dixerat,f < elt.anima.quiaimpartibiliselt.crefccre potuifle.De
fnit. injjrituintemflum. Et quod dicit, fuperueniens, aut vt humana ft pientia omnis eft quxftio. Fuithicolim
cYcrf.i7. Graceft,cOTW^,^4wj)aut,4g(7/?i>oftditideve- locus acri admodum ftudio inter Catholices , &
niflcjVt quas Simeone de Chrifto dicta fucrantjc- Arianos agitatus , diceptabaturque ea difpu tatione,
 553 CAP. II. DE CHRISTIPROFECTVIN SAPIEN T.&c. 954
fummareIigionisnoftr3r,diuinwas Chrifti. Obiieie- A uis non eodcm modo fapientia, & gratia, qoaetate,
bant Ariani , Dcum non cfie , qui fpiritu, fapicntil- profecerit. Nam atte quidcm ver,ipientia & gra-
que profcciflet.llepondebant vari Catholici : qui- tia,foJa homin urn opinione proferir. Obiicitur de-
dam,profecifle quidcm verc,fcd humana, non diui- nique,qud fupr* tidem de loannedixcrit, futra- r c*P--
nafpientia,& profccifie.vt hominem,non vtDeum, temaefccbat&cobfortabdturspiriiH) loannes vero non
tSer 4 et Athanafius %Epiphanius *,$ , Cyrillus c fola hominum opinione, fed ver creucrit. Refpon-
Aria. Fulgentius d, Beda, 8c Euthymius. Libenterhanc deo etiam de Iofcpho,& Maria idem dixiife, nam
InAne. fentenamomncsh3ereticinoui>Ltherani,&Cal- vtrumque Chriili parchtem appellauit, tamennon -
b Ub.dt uinianiamplexifunt.Magisferendum.fi cor,quos fequitm-,autIofcphumeodcm,modo,quoMariam:
Inc.dom. nomjntujmus i patrum aucSbritate commoti, fecif- autMariam nonaho raodb,qum lfephum Chrifti
fent:fed,vt puto.ncfcicbantjcam aliquorum Patrum FuifTe parentem.
Tbe.7.fuiflecntenriam,nonfccuturifortafle,ciuiircnt: 41. Et ibdr/t partntn'eiru.] Quomodo Iiephum
nb.d*ra tantum contra illos bellum ufceperunr.nunc autem Chrifti parentem vocct,diximusfupr u. ytrfjj,
fide ad Re- c{jm f0ja im pietate addui fccerinr.qua non San- ferngulos annos in leruf*lem ditftflo Pafebtt.] Iub ebat
f iLb * ad israodjfed Chrifto ctiam , quantum pount,de- lex, vt omnismafeuluster fmgulisannis coram Do.
Tb'r trahunt,ferendum profc non eft. Ha?c aliquorum mino apiareret, in fefto Pfcha, in fefto hebdoma
veterum au&orum refponfio , non immcritb eft darum,id eft, Pentecoftes, & in feite Tabernacul-
pofterioribus Thcologis , fubtis rem cxploranti- rum \de foeminis nihil diccbatur,quia,cm ideo - x Eibd. 1
busrepudiata. Et vero illi ipfi , qui eius fuerunt au- ramDominoapparerent,vtprofiterentur,virquica- *7 &
ores , Athanafius , & Cyrlus,quafi ca non fatis fi- put eravpro formina profiteri videbatur. on pro- j* * f . tS
dentes,aliasadhibuenim. NonverinfcprofeciTe bibebantur tamcnmulieres,fi vellent,id facer reli- Myicrcs
fed in nobis, quia vt nos fpiritu, fspientia,& gratia gioniscau. ItaqueMaria , ctfinoncogebatur le- etiam pro-
proficeremus,effccit : itaque non de propria Chrifti . ge,& longe templo habitabat, tamencumfuofp- fiteri pbc:
perfona, ed de perbna corporis eius, quod eft Ec- fo lingulisannis ad templumveniebat.Curautcnon tanu
clefia , vt multa alia, id eTedium. Item quod rem veniret Ioph,nifi in feo Pafchae in templum,cm
magis continet,nonver re ipa,fed demonftratio- ter per annos fmgulos venire iuberetur,caufam fuif-
ne,,oftenfionque, & hominune opinione profecife, fe credendum eft, qud tam long ab lerofolymis
e Hom.in quod & illi quos diximus , & alij omnes veter es, re- habitaret,quatuor fcilicet,aut circiterdie rum inter-
Lue .te. eentiorique auores docuerunt , Orgenes c,Epi- allo. Hugo,& Lyranus cum iis,qui longis habita-
f la Ancb phanius f, Gregorius Nazianzenus , & Thcophyla- rcnt,dilpenitum fuiife dicunt,vt non nili diePafchg
g Inorar. usb.Cxrius'jVigiliuii.jGaudcntius^&Damaf- venirent. Nam eo die, nemo nifi morbo impeditus; t0
Bafil * cnusm. excuibatur. Mihi non videturpiobari polie, lofe- tofephus
harnt PofterioresTheologi rem magis illuftrarunt, qua- phumnon nifidie Pafchae venirefolitum. Namct folodiepa-
lociCom. druplicem in Chrifto fuiflefeitiam, diuinl.beatam, EuangehftafoliusPafchxmcntionemfcit,nonne- fcb* nott
i Dial. i. infuim,vi cparatam, quam experimenraiem vo- gattttmen,aliisduobus fettisdiebusconfueuifleve- j"1^"
*Lib.,.&f. caueriu^. Ergo necdiuina,nec beata, eque infuf nire : fed quia , quod narrare volcbat , duodennem ^
Wn refp 'ad ^*a proficerepotuifle, qui.i infinita erat.foJa pro- Chriftum IerofcJyma^infciisparentibus.remanfife,
Pd. oiae. ftcifl experientia, quemadmodum indicat D.Pau- die Pafchae contigerat, folius memiait Pafchae.
fllmtba lus'.cumdicit, Didicttexits,tiu*f4jfiuefl,olxcli?nt4>n; Mrito verdubitat Auguftinus?,quomodopo- jUb.t.dc
I0.14.tf. Confirmt Theophyladlus banc interpretationcm tuerint Iofeph,& Maria,vn cum puero Chrillo per eonf.EugJ
9*ttneitr exfcquentibus0, vbidiciturcum doctoribusdipu- fingulos annos Ierofclymam ire, cum Archelaus ibi cap. ie.
m'lnib de wffe,omnqucprudcntiam eiusmiratosfuilTe. Vn- regnaret, cuius metu, vt Matthaeusait'jfeceTerant Q"0^0"1*
loabas na- de colligir,proptere dium efle, eumprefeciflea- in Galila;am.Duobusmodisrelponder^ut,quuddi- rofofyroa^
lurif. pientiajquia fuam hominibus fapentiam oftendertt. D cit Euangelifta, non eiTc intelligendum de omni ge- venetit tj
lo*. Obiicitur contra hanc interprcutionem non- neraliter tempore, fed de eotantm, quo relegato pore Ar-
,c'cn'u nullis , qud P non lolumapud homines, fcd etiara iam Archelao, fine vilo eius metu venire potuerum: bclai.
fluadru- aPuc* ^ fapientia , Se gratia dicatur profecife. auttimorem Dei , & legis eius'obfcruationem Ar- 1 M
piti. Neminem vero virr.Hebraic pbrafis ignorare,idem chelai timori practulilfe/acilque in tanta hominum
nAd Heb. eTeapudDcum,& ver, vt cum Zacharias, & Eli- mulutudine , quanta eodicleroiolymamconflue-
!* iabethiuftiapudDeumfuiflrcdii:untur.R.eipondco, bat,potuiTc latere. HoccftprobabiliusrquiaEuan-
0 Verf. 4t. querMdmodm recentiores orones Theologi, gelifta nullo excepto , per fingulos annos venhTe di-
Obieoni nonnulli etiam veteres relponderunt,fenum eifi, citAquialofephus' Archclaum decern annos reg- a lofepn;
contra bc profechTeapudDeum,ideftver, non quod verb naTe tradit. Itaque cum hoc ipfumaccidit, quod l'b.^.Aa^ .
interpreta- profecerit , id quod hominibus verc , id eft non fo- modo Lucas narrt , aut Archelaus adhuc regnabat, "P- 1 '
tionem re- \v[m apUj homines,fcd etiam apud Deum proficere aut vno cert anno ante regnare defierat. Nam He-
rhrafis H T'^crctur- Obiicitur,quod eodem modo dicatur - rodes Archelai pater , vtapud proba- b cap.i.ii,;
braicart" picntia, & gratia, quo aetate profeciffe : Ute autem uimus.dos vt minimum poftnatum Chriftum,reg-
& ver profecerit^ion fola hominum opinione. Reuo- E nauit annos.
,32^ candum in memoriam eft , quod multis ibpri locis 41. Et cumfaBus effet atmorum duodecim.] Deeft in fi-
1 phneelo- adnouuimus , folere aliquando in Scripture, verba nehuiusveri'usad explendam (ntentiam , J andit
hitnanto in eodem pofita contexto., non eodem modo accipi. & fuer cum illis, eo nimirum Hebrarorum idiomate;
Denm.de ^/^inquitChriftus, ,&? quod fupr ntauimus. c yer; Jj
SL VP"** ' > fi 4uia bc verba eodem contextu dia Analcenderit Chriftus cumparentibusinlcruia- 109.
pvlrf.tt funt,eodem modo accipi oportet.fcqueturillud ab- em per fingulos annos, an eotantum anno,quohaec Chriftui
cjCap.i. 4. furdum.Deum non aliter Patremefle Chrifti, qum contigerunt,quiagrandiufculus erat, coeperit afeen- 4"',*
i loar.ao. noftrum,quodex eademScripturafalfumomnino dere,irtcertum : fed eft probabilius per fingulos an- m"
''verba in effe con^at* ^*temtrms~fepe[iremermsjmsy inquit nos afcendiffe, idque mihi videtur uangifta,ob- mam cuhra
eodetnlo- Chriftu$f,dubiumnoneft, quin priori loco, animo, feur licet, indica/e , cumnon dieit.eo anno afeen- fSib
eonon o- poftenore/:orporemortuosappeliet,fcdcomunxit dife.fcd remanfiTe in Ierufalem, quafi infinuans,
dem modo in eundcmcontextum/quia vtrique,quamuisnon alijsannisafcendiTequidem, fed non remanfiTe: &
accipienda. eodemmodo,mortui dicantur. Sic hoc loco fapien- quafi fatis efleputaueritdicere.afcendiiTe parentes,
ci. 11. tiajgratia^&wate Chriftus dicirarprofccife,quam- vt& puerum afccndiOe intelligeremus. Atqueita
 COMMENT. IN LVC. 9S6
*55
Inhomil. Bcdafcmtta,&lBUcncusbcarminehunclocumrcd A quedeillo inquirer*. O^Becfuntipfaperfcpro-
ja hate ver dens; babil ia,qui$ enim credat,matres,fuiosiuosparuulos
ba. id tcmplum Utispuerumperducerefeis latere fuo pailas fuiTe difcedere? & videtur turn
bi. Li. hilt, Omnibus annorum vicibus de more \olcbdnt. Euangeliftse,tum inter fe repugnare. Nam cm dicit
Euang. Euangelifta , parentes cxiftiniafe, eum eTein comi-
43. Confummatijquediebui.] Graec tt TihtiOHW-
>mv lt r/M&if , C0* cum peregient dies , id eft, cum JO- tatu,& inter cognatos.atqueamicos cum quxhuitk,
Maria fcptem azymorum dies rite eclebraf non obfeure fignificat, Iofephm ,& Mariarfimul
e Leu.13 6. fent3quemadmodm lege prxceptum erat c.Expref- iie.putafleque Chriftum cum pucris ,fed cum
71 fit hoc Euangelifta , non 1 olm vt leges feruaret hi- cognatis,& amicis eflc. Alioqui non inter cognatos,
Deut. i.. i>orj.c , qUae circumftantiis temporis , & loci com- & notos , fed inter pueros quxliuiflent. Pugnantia
mendatur/ed etiam vt Mari.r,& lofephi religionem eiiam inter fe dicunt:fi enim pueri grcgatim, fepara-
oftenderet, omnia, quae ad Dei cultum pertinebant, timqueprogredi folebant.quomodo pater cum ma.
ritperagentium. tre^mater cumpatrc.vtillidicunt, cfleputabant,
Remanfltpuerlefuiinlerufalem^ mneognoueruntpa- cm ex confuetudine fcirent , non poflcnificum
rentes em.] Infciis parentibus. Parentem vocat et g pueris ? Quod autem dicit Euangelilta , exiflimantes
i ver f 17. iam Ioieph, earatione, quam fupr d expofuimus. effe in Comitatu, ideo dixife arbitror, vt parentibus
no. Tria hoc loco quiri poflunt, cur voluerit Chriftus omnem negligentia; culpxque fuipicionem remo-
CurChri. ucret. Non enim negleau, & incuria ,'fed credente*
tuc eazta remanere in Ieruflem : cur ea xu te , non ante , non
te nieta- poft: infciis 'parentibus. Videtur Chriftus in in comitatu cognai or um , & amicorum effe 5 iter
fatem re- ipffua puentia, pecimen aliquod diuinutis fus vnius diei fu i le progrefsos.
eanfenc. pubre voluiTe , ne , fi pofte annos natus trigina Venerum iter dm.] Vfquead nodem , quo tempore
nullo dato ant fapientia: fiitj documen o,de impro- crcdebantjVt erat vei o imile, puerum ad fe ccenan-
uifo ad docendum prodiiffet, homines magis admi- di , & hoipitandi caufa venturum , quem cum vid
rarentur qum crederent. Nam cm & hunclpien- rent non venire,quxrere coepert. Vnius igitur diei u"^'0(j
tisc fui: guftum dediiTet pucr,tamen poite dicebant iter parentes confecerant , cum Chriftum , puerum 0 tt.
e Mat c.i) Iudxi , Vnde ^uicfapientiahac, & vnmes ? c &,Qewe<fo defiderarunt : dicmalterum in remetiendo cod em duun. cbri.
hicliteraifcit^cmnendidicerit ? f Idautem duodecimo irinereconfumpieruntitertiodiecmeum diu qux- ftusinucn-
f Ioan.17. fiuifsent,inueneruntintemplo,in medio Doctorum,tu* fit-
xtatis anno facer conueniebat , quo potillimum
Duodeci tempore incipitpuerorum ingenium apparere,& ca- vt buthymius exponit, melis vtique , quam qui
mo anno peffendii liceris aptum effe. Atque hac ratione quae- vmus diet iter,ficmterpretantu_r,vt eundo , redeun
e.utpi"e~_ to explicate eft a Beda ,prima'& fecunda Alio et doqueconfiimptusdics vnus fit, Ierofolymx vero
cime"* de!" *am mo^ & idem Beda, & Ambrofius ad fecun qu X rendo duo. ill ud enim EUangeliftx verba magis
dcrit Chri- dam quxftionemrefpondent, proptere duodecimo pra: fe ferunt,cum dkit}venemnt iter diei.
flus, xtatis fuo.- anno fpientiam fuam oftendere ccepifle, 46 Et factum eft po triduum ] Dubium, an tribus
gin Com. quod hoc myftico numero miffurus pofte eiet diebusomninotraniis, an ipb tertio die Chri
Apoftolos ad prxdicandum Euangclium. Quid ex ftus inuentus fuerit. Vero fimilius , tertio mucntum
hoc loco veteres hxretici Valentiniani colligcrent, fuiTe die. Hoc enim ea phrafis aliquando fignificat,
bLib.i.cap. Irenxus docet, nec operepretium eft eiuimodi de- vtcum Chriftusdicitfemoriturum,& poft tres dies 1?
id eft , die tertio refurrefturum m , atque ita fentit $ t
17. liria rectare.
Cur clam Ad tertiam quxftionem Euthymius ,&Grxcut Euthymius. Qupdautcm tenia die, non ant
parentibus illeaudor D.Thomx refpondebt , ideo clam parcn- poft fuerit inuentus , Ambrofiusnmyfterium inter- Lib t in
ttfflanfcrit tibusremanfiffe, ne,fiid illisindicaifet,autabipfis pretitut,Potriduum, inquit yreperiturintemph, vt effet . Luc>
impediretu^autillis, fi moremnongcffiiTet,videre- indicio, (u po triduum trimnphalis illius pajjtonis injede
tur non itis obedire* Magis alia ratio, quam affcrt cceleiy cjr honore diu'nofideinor*fefufeitatusoffenet , qui
Beda.mihi plicet,proptere id feciife, vt often derct D mortuus credebatur.
, r - -,r ( Irmencrunt ilium in templo.] Et cm tpuere)ent, iaquT>
aliumie habere patrem, cuius res, lilis etiam non
confultis.agere deberet.quodque illis foleret obedi- Origenes tnon inuenerunt inter cogntes : nec enimpotertt
re.voluntate folitum facere.non dubito.Qupd ergo bumdsuctffutie DeiFiliumeominere: non muenerunt inter
Euangelifta dicit,rfmrr/ft in lerufalem,non ita intelli notos ,qui4 diuinA nuior erAnt notitu ,ftient4que tmortdi. 0 hobi.ij:
gendumeft,quafiaut errorc, aut.cafu, fed quafi Vbi igitur inueniunt eum -.in templo. Ibi enim inuenitur. Films Filius Dei
certo , diuinoque confilio id fadum fuerit. Et qui- Det.S't qiuncio er tu qinjicris FiliumDci, primum in vbi bbc-
' 19. Jem Orgenes ' videtur exiftimare , inuifibilem fei templo,tllucpropria , tin Chrtflum , [ermonem , atque[- nicnaus-
in^ibilera ^cc'^e> vt Ierofolymac remaneret quemadmodum tiam,id e Filium Dcijeperics.
fe fecit. pofte volentibus eum Iudaeis lapidare^bfcondit fe, Sedentem in tnedto doftorum.] Inter dotores.Hebraif- Cbriftus
X. loa. 8.59. id cft.difparuit, inuifibilem fei fecit Idem quo- mus , * vt , medius veflrumetit , * id eft,inter vos , *J
que videtur apud D.Thomam,Gracus ille quem ci- cnim,vt opinor,ifignificatur ilium in loco doorum Dodorum
mt,auc"tor, i nd i care , eftque credibile hominem prae- confedie,vt quidam intelligunt.Nam Euange- fedit.
fertim Graecum ex Origene fumpfifle. lifta tamquam dodorem , fed tamquam difcipulum p loa t. *<
r- l'KVLJ' . cumaudifsetantum,
44. Exiflimantes autem tum effe in comitatu.] Cm fediffeindicat, -
&interrogafle
omnes Iudxi ad feftum Paicha: diem conflu ere fo- ^didt.quaidifapuhfu nt partesmec id tanta illaScri-
lerent.credibile eft,turmatim,oppidatimque, & ve barum , & Pharifxorum iperbia , quos Euangelifta
nire folitos,& redire. In eo igitur comitatu Nazare- dodores vocat, profedotulifset. Sed in medio do-
thanorum ciuium, cognatorum prxfcrtim,amico- dorumfedifledicitur,quia credibile eft.dodoresin
rumque puubant parentes effe Chriftum , vt ex orbcm uxta parietes,cditiore fedific loconuditores
euentu colligitur.intcr eos enim folos eum dicuntur vero in medio, humilioribus fubfelliis , vt multis et
quxfiuifle. iam locis fieri videmus.
Opinio Hoc certius, quia ex ip Euangelifta fumptum * Hcbraifmum eumdem reperimui Gen. tj.'io. fnfly^ 'cbiifto*
quzdam eft , quam quod Beda 1 , & dam fcutus Lyranus '\22^-'""[', *>tthtcl> ***,* juditeris
sedx reti- tradunt mortem fuiffe Iudis,vt venientesad feftum, Hephronfedensie medio filioium Cheth. parti non
uur. domumque reuertentes,(eparatim viri, mulieres ac Mdientemlos&inttrroianiem.] Notrdodoris fed <_^"*
&homil7n Pue" ProRrcclerentur Ita faclumyvt pater cum ma- auditoris agentem perionam Rede id Gregorius _s} pjtt,
bxc Tuba. wc,matercum patrc puerum eflc erederet, nec vtcr- animaduextit q, VigiUnti , inguit , ctnderatitntpafan- Palt.e. %C
 ,57 CAP. IL DE CHKIS'TI INVENT. IN TgMP. '95,
dum e, quod, cum lefw amwfum duodecim dicttur in medio prtferebat , yt diceret , E'ojQr pater tuus,fedj>atertuus > in-
dolbrumfedens,non docens , fed interrogans inuenitur , quo quit.tTgo.
txemflofcilicet oflenditur ,ne infirmas docerequis audeat, 4.9. Et ait adlos.) Sola mater interrogauerat,F&V
ilkfuer doceri interrogando voluit , quifer dignitatis poten- quidfecifli nobisfie? fed quia profe,&Iofeph interro-
tiam ,yerbum fcientU iffis fuis docloribus minirauit, gaucrat,vtriquerefpondet,vtrumquedocere vols.
QuamquamexEuangclifta colligitur ,ita illum di- CW e, quod qwtrebatis ? ]Non rcprehendit pa- Chtiftu
fcipuli perfonam cgiiTe , vtdum intcrrogatus re- rentumerga fecuram, follicitudinemque , fed Fa- non repte-
fpondebat, magnos illos magiftros multa doceret. trem Deum parentibus hominibus anteponit Re- hendit pa-
Propterea enim ftupebant omnes iuper prudentia, fpondetquidem reprehendentis modo , non quod rtM 5
lineen, icrefponfis eius. Multa Beda, in eamdem fernen- ver reprehendat,fed qud fi parentes lciuiffent,qua
*- ^,, 4uam Gregorius feribit , qua Sc ad explica- in re, & quam ob cauim occupatus effet , ver fuifA
J * tionem huius loci,& ad mores apta funt. fent reprehendendi, f, vt fe fequeretur, Patris eum
Ckriltw 4.7 Stufebant autem omnes , quieum audiebant ,fufer negotiisauocare voluiffent. Itaquenon Vt argueret,
jkuifai frudent4i&Te^onfiseius.']fmr^cvrati ,fuperintelligen- fed vt doceret, reprehendentis habituminduir. Nec "
^ualiterin- fM,ideft, quam acute, & bene res int eilig-., et Eft g debet pius leftor Caluinum audire.quem dicerc Chrilus
iogttt$. credibile, tamquam difcipulum interrogatufi , Sc non puduit, Mariam Chrifto mrito reprehenam. non argu<-
q in dem de ma ion bus myteriis.cumvidert doio- Semper enim Terpens ifte infidiatur Mariac calcneo, J,*1^'^
res,illumfupraeiuscaptumitatisrefpondere. Nam fed ipiconteret caput cius.Scribit quidem Ambro tra gn^
qud quidam hxreticorum putat interpres, refpon- ius,Chriftum hoc loco arguiffe ma trem , fed eo fen- num.
um hoc loco Hebraror more, pro quouis pon fer- fu,quo nos explicauimus, dixit.
mone,nonconuenit in hunc locum, vbiChriltus ab Nefciebatis.] Videtur ignorantiam reprehender,
Euangcliftaa idiens folum, & interrogas inducitur. quo J ea nefeirent qua feire eos oportebat. At vnde
4 S . Et -videntes.] Iofeph & Mara. Ad eos cnim hoc id feire potuerunt ex Angelis.ex paftoribus,ex Ma
puto referendum potius, quam ad omnes , qui ade- gis,ex Anna,dicuntaliqui. Sciebant quidem ex illis,
rant . vt quidam volunt. vt fupr diximus,myfteri j fu m mam, eum mu ndi al-
idmiratifunt.] Non icut alij propter prudeniiam, uatorem miTum fuife , lumenque ad reuelatnem gen*
&rcfpona cius.-nam eius prudentiam, feientiamque tium f/uiffepropofitum , fed fore, vtpuer adhuc de- f Sup.v. iil
son ignorabant, fed quod eum pr.rt.-r opinionem in fcrtis parentibus fe fubducerct , vt cum doftoribus ,
medio doctorum difputantcm repraient. in templo diiputarct, nec debebant, nec poteranc
it dixit mater etus ad tllum.) Placet,quodpit nonnul- fcire.-eam igitur ob ca;ilm admirabantur.Non eigo
li notaucrunt , non hoc intim , & coram omnibus eos Chriftus reprehendit, fed reprehendentis fpecie
matrero dixiffe>n? glorian eovidcre;urfilio.fed pri docet, quemadmodum docere,iimulatanonnum-
jofeph pi- uatim poitcl finita diputatione. Apparet etiam ex quam increpatione.folemus pueros, etiam cum nul-
B effede' hoc^0vkickriflmc Iofeph paterC hriftinomi- lam in illis culpam animaduertimus , vt acriusad
BjftMtBr: natur.eum ver non fuiffe patremrvidemus enim difcenda,qusdicimus,eorum nimos incitemus.
Iofeph , fed Mariam quail parentem liber, achire Qa iniisqutatrismti funt.]OngcncsS,Epiphi- fj^rm10j
fuo Chriftum interrogare, Q^dfecifli nobisfe ni^s ,Auguftinusi,Euthymius,& Hugo putant ,ea f (n*rrc 9ft
tili, quid fecifli nobisfici ] Non funtaccuuntis,aut qua? Patris fui erant, templum appellari , Dei cnim e chiifti
reprehendentis verba , fed mirantis , arque dolentis. non hominum templum erat. At non um locum lo- parentibus.
Necrogatcur idfeceritjCurcum dodonbusdifpu- co,qun negotianegotiis.perbnasperfonisoppo- 7-
tauerit : fed cur iu fecerit, vt parentibus infers caula ncrc videtur negotia Patris fui cxleftis,negotiis - ^* ~ i
doloris fuerit. Hanc habent vim duo verba Hobis nibus humanis , etiam parentum beietati , obedien- trj^fl?
&fie. tia:,confolationi. Sicu t alibi dicit , Meus eibus e.vtfa- chriltus
. Eccepater tuus, & er dolentes qurebamus te.] Quae Orfw>o/w/rf/fwo,/yw'mi^fie^.Primufejueobferuat dieu.
C'Jtdolfnt runt aliqui, cur dolebant , curve quarrebnntCiui- Dipfe.quod nobis pofte tra didit obferuandum. qw it loa. 4^4
""1" ft"m> fiF'hum Dei effecredebant: nec emm Filius matpatremfuumtaut matrem plus quhnme.noneflme dt-
taut ml Dei rrare,autperire poterat: refpondentOngcnes gnus '. Ipfe fuus quodammodo voluit prius eTedi- ch"li?
wifsum. b,& Euthymius c. Non puto eos ideirco dolaiTe fcipulus.vt eius nos difcipuloreiTenon pudest Per- Vo|uit "(
bHoai.ij, quia putarent erraffe puerum.nec pe iiffemec pote- lonam yero Dei Patris, perfona; hominis patris op- (bus difei^
cioCotn. j-ataccidercjVtMaria ,qaa;fciebatfedeSpirituian- ponit.DixeratMaria.P^friieiijrrgo: docet fe alium pulut.
ftoconcepiiie,qui& Angelum loquentem,& cur- veriorem,cuimagisobcdiredebcat, Patrem habe-
Tentee patores, & Mmeonemaudiuerat propheMn re. Rc hinc Epphanius m , Ebionitas refellit, qui m /
temtimerer.nepuerum perderetoberrantem. Aliud Ghriftum IofephihliumelTeputabant. jo
quiddam dolor,& quarftio parentum, qumfimplex Oportet me ejfe ]Decet,nontamaffirmationem,qum Cbnus
letor intelligit>^nat.Quomodo enim tu,fi quaodo negationem lignificariarbitror.qufi dicat.Oporte ?5fWry"
Scripturas legis , quxris in is fenfum cum dolore bat,me non alia in re,qum inPatris mei negotiis oc- eQpor't"*
quodam,ac tormento, non qud Scripturaserrafse, cupatum effe,noninpuerilibusludis,noninhumi- quid figni-i
autperperam quid habere arbitreris, fed quod illas _ nis curis.rrat enim hreticus quidam interprcs,qui fiect.
intrinfecue habeant veritatis fermonem, atquera- * necefitatem hoc verbo <ignirari dicit,quafi non
tionem , & tu nequeas inuenirc, quod verum eft : ita potuerit Chjiftui.aliud facere,qu faciebat. Scilicet
& illi quxrebant, ne forte reccfliTe ab eis, ne relin- non ftis harretici habcnt.vt no!;is, nifi Chrifti etiarri
quens eos ad alia tranfmigraffe,& quod magis puto, ipfiarbitrij libertatem tollant. RefutatOrigenes0, Hocloco
ne reuertiet ad coclos , cum illi placuiffct iterum Valcntinianos,& veteros illos omnes herticos, qui Hirctici
dcfeenfurus.['atremquomodoIofeph, Maria vpcet Chriftum'Filium Dei veteris Teftamenti effe nega- tolItChci
i Vr.x7. Chrifti,diximus d. bant, cm hoc loco eius fc dicat agere negotia. iftert^
eScr.qpQ. obferuauit D. Augltinus e modeftis fuiffe vir- 50. Stipfi mn intellexerwa vertym, quod Ucutuseflad 1 "r"8te *
Ch-i^ar &ni$i qd non dixerit, Ego & pater tuus, fed p<t- eor.]Verbum quidem in,tellexerant,quid(ignificaret, ^odver-
oifla' ut tutes, regoXbrtftum , iuquit ,fepcrerat, Ungelas ad cum Patrem fuum Dcum apperlabat,diceb'tq; eius .,
IVugmif. eam-rejteratyCjrdixeratei.ecceconcifies inytero ,&faries fe ngotia agere opQrterc:,ije.queenimidpoft An- tsus n*
Tlium:0- yocabisnomen eius lfumT, hic trit magnus , rfi- gelos,poft paitares, port Magos, poftSimeones,poft zc"
iius Jtiwitocabiw. Meruerat parre Filium Jlttffi- nnai.poter.int ignorare, fed myfterium,nimirum
mi.<r erathum'lUma , necfejrtmto, necinerdinenomints verbinoninteilerun;que.ereatnegotiaillaPatri

i
 959 COMMENT. IN LVC: 960
plus, qusvocabat, vt homines primm docercr, A bus. X^wdfipatres in non fuerini , fubiiciatttur his,quifa-
dcindeproillismoreretur. ItaquenequeEuthymij trumttatembabent. Quid loquor de parentibus , Cr Jiiii?
intcrprctationcm probo.qui vcrbum non intcllcxif- fi lefus Filtus Dei fubiicitur Iofepb ,v & Mari*,, ego nonfub-
feMariam,&Iofephumputatyideft,qudtemphim, Ociar Epifcopo, qui mihi Deo ordinatus e pater ? Kon
domum,aut rem Patris fui appcl!aflet:nec aliam eo- fubiiciarpresbytre , qui mihi Domini dignationeprapotus
a YetC. 47" rum , qui hoc non de Iofcpho & Maiia ,id de aliis e fUto quod intelligebAt lofeph, quia maior fe erat lefus
auditoribus intelligunt, de quibus dictum fuerat, quijubikiebaturfibi, & feiens maiorem eefubiettum ,tre-
upebant [aperprudentiay& reonseius. Aut Ii de Chri- pidus moderabatur imperium. VideAt ergo Vnujquifque,
fti parentibts hoc dictum fit , per Jynedochen intel- -quodfxpe melioribuspr-tpotusfit inferior, & nonnumquam
ligendum. Non enim Ioieph limul , Sc Mariam , fed axcidat , vt Ule , quijubiecius e , tnelior fit eo , quifibi yide-
folum Iofepb non intellcxifle. tur cjfepr/epotus. QuodcumintelUxeritdtgnitatefublimior,
51. . defzndit cum eis , CT venit Ka\aretb , & eratfub* non eleuabiturf ex to quod mam e,fedfeiet , itabi
dttu/illis.] VideturEuangelifta confult harc addi- meliorem ejfe fubtetlum, quomodo CT lefus ftdriethsfuit
diflc,nc letorexiftimaretjCmancipaflecChriftum, Iofepb. Alia multa videre lector poteritapudGrego-
& pofte,vt negotia f'atris ageret , obedientiam pa- Hum Nyfleaum * , copios hunc locum edifleren- jj
rentum neglexifle. Dicedit ergo cum parentibus, tem,& apud Bernardum '. ,11,,
&f"ubditus lilis eft, vt qui fe piulo antludiorum Et maier eiusconferuabat omni verb hoc in Cordefuo.] Cot.ij.it,
docendomagiftros, Deum elle ortendem, terrenis Magna cura videtur hoc Euangeliftadocere.idem Ter>
etiam obediendo parentibus>hominem profiteretun enim dixerat fupr f. Et animaduertimus , cum mul- ffi/fr
fimulque exemplum nobis reuerentis relinqueret ta aha non folum de Maria, fed etiam dt Ioieph
b Hon.i. ergaparentes,vtOiigenesb,Ambrofis,Beda,Theo- dicat, vtquod Chriftum ambo quxfierint8,quod $-^
Libro t. phyla&us , & Euthymius adnotarunte. Ambrofi) miratifucrinj h ,quod tamendia, htaque Chnfti laudib.B
m Luc. in verba, quia illuftnora lunt, ponam : Qutdenim ma- animo recondiderit, femper de lola Maria dicit. V.itfcr;
C'1- gier virtutis , nifiofficium pieutis impleret i Etmiramwfi Vnde intelligimus, duo Euangeliftam voluifleli- mCub
Chnftipre- f*iridefert,qui[ubdttur motril Kon vtiqueinfirmitatis , fed gniiicare,&lingularem Maria? dihgentiam in obfer- fTe,,
darum ex- pietaps ia [ubieftit e. Et infr, Dicepotius tua vtilitatis uandis Chnlti myfteriis , Se maiorem quamdain fi- g t, ^
cmplum precepto, CT exempla pietatis dgnofce. Difce , quidparenti- dem,cognitionemque, vnde ea prohcilcebatur ob- & 4*.
jeucrenti, bus wis dbeos y cum legis, Ptre Pilium non voluntatey lruatio. Quia enim magnam in Chriftum habebat ^ rC)j*
ionU^i non opere,nontempore dif(repart. Et fiperfonis duo:potea~ fidem, quidquid ab eo fieri videbat, obfcruabat.4*'^
ci'pa'riteV teynumfmt. Et vttque nullum Vater ille caleis laborem Q^iodipfumobiruauit Orgenes. P/j,mquit|,*/>- Dl]gtnt,
le fj periodgenerattoms expertuse. Tu matri debes pudoris iniuriam, quid, quamtde homtne [ufpicabatur , vnde & euodiebat Bi Mariai
res. yirginitdtisdtfpendium, partus periculum: matri longa fat- ^ omnia verba dus in Corde fuo , non quafi pueri , qui^ duode- obttia
ia , matri longa difer imina , mifert m ipfis votorumfm cim effet annorum , fed tius qui dt Spirit fantfo Conctptus Cbrftof^
iiibusmaius penculum e, Cr cum ed'derit quod optauit, fuerat.
partuabfoluitur, non timor. Q^td anxios panes loquarpn 15 Et lefus proficiebat fapientia , CP Mate , &gratia]
iorum profeciu , cr multtpiicaios aliens vfibus cenjus , ia>- Voluit his paucis verbis Euangeli fta breuiter expo-
BaqueagncoUfemina poerorum ttotibusprofutura*. Hon- nerc,quid Chriftus vfque ad annum xtatisiiiz trice*
neprobis objequiafaltem oportet rependi ? Breuiter ex eo- fimum egilTet , nempeapientia ,&xtate , &gratia
dem loco, & Arianos refcllit , & Catholicorum mo- profeeie. At fortalTe propterea fuperiorem narra
res informat, bat hiftoriam quomodo anno natusduedeeim cum
iio. Kectc etiam Orgenes*, hoc exemplum Chrifti, dooribusdifputalTet, vtexeo vno intelligereraus
Obeiientia n0n folm ad carniles , fed etiam ad fpintu ales pa- exemplo , quantum portea xtate progrelTus profe-
fupenori- rcntesaccommodat.i)/c4m/w, inquit, filvjfubieUieffe cifiet, qui adhuc puer, eo vque profecerat, vtdo-
'" parentibus noris , maiorminori fubiicitur. Hamquiamato- dores dilputandoperaret Quo autem modo in-
>jequebonis remlofepb videbat xtatt , propterea eum parentis honore - tclligendum fit,Chriftum iapientia,xtate,gratiaque -
exhibenda. luit,omnibusfiliis exemplum tribuens,vtfubiiciantur parentis profeciiie,fupra > difleruimus. ireC^
"Horn. to.
iuLucam. ,,). :
CAPVT TERTIVM.

NNO autem qmntedecimo impcrij Tiherij Cotfaris , procurante

Pontio Pilatoludttam, tetrarcha autem Galila H erode , Pbihffo
autem fratre cms tctrarchajturaa9 1 racbonitidis regionis, 7*
Lyfania Abilinct tetrarcba 2 a fuh prmciptbus facerdoturn Anna , iA&'**

Caipha ifaclum eft\erhum Domini fuper hanncm, Zachariafiliutn

in deferto* 3 t venit in regionem Jordanis , pradkans^mi
bapti[mum peemtentia in remiionem peccatorum , 4 peut feriptum e in Libro '"

jermonum Ijai* Prophet* : cVox clamantis in deferto : Parate \>utn Domini , recias jjjM
facitefemitas eius. 5 Omnis Wallis implehitur , Cr omnis mom , ? collis humiliahitur.
& erunt praua in direcla : & aftera in Vm planas, Et VUchit omnis caro flutarc
Dei. 7 D icckit ergo ad turbas, efts* exibant , Vi bapti^arentur abipr (jenimma vpera- d M,tr'

rum,quisoftendit Vobis fugcrca VcnturairaZ Faciteergofmclus dignos pmtentia t&ne

cperuis dicere: lPatrem habemus Abraham. Dieo enim vobis , quiapotent e Deus de lapi-
dibus ii. fufeitarefilios Abraha. yjamcnimfccurisadradicemarborumpofitac Omnis
trgo arbor nonfaciensfruclum ,,& in ignem mine. Et interrogabant
tHn%

4
 96i CAP. III. DE 10 ANNIS PR^DI ATI ONE. 96z
turn turbt, dicer tes.Qujdergo faciemtuhi Reffondens autem dicebat Ulis; a Qui baba duos a (

tunicas,demon habentr.ey quihabetefcas,militerfaciat.iz V'enerunt autem & publicani ..

Vtbapti%arentur,Cr dixerunt adillum\Magifter,quidfaciemusH} At Ule dixit ad eos: Ni- iC'lx'5'

hil amplias,quam quod conitutum e vobis ,facialis. 1 4 Interrogabant autem eum & mili
tes, dicentes : Quidfaciemus Cr nos} Et ait Ulis : Neminem concutiatis,neqe calumniam fa-
ciatis:Cr contenu efloteipendiisVeris. 15. Jbxiimante autem populo, & cogitantibus om
nibus in cordibttsfuis de loanne,neforte ipfe effet Chnus: 1 6 . rcfpondit Ioannes,dicens omni-*
-bus'b Ego quidem aqua baptizo Vos : veniet autem fornorme , cuius nonfum dignusfoluere Mt.j xn
corrigam calceamentorum eius : iffe vos baptZabit in Sptrttufanclo, Cr ignii 1 7 . cuius ven- IOann."*i s.
tilabrum in manu eius , $r purgaba aream fuam , & cong>egabit triticum in horreumfuum, Q Aa- -
paleas autem comburetigniinexiinguibili. 18. tfulta quidem , & alia exhortan > evangeli- . ..
^abatpopulo. 19 Herodes autem tetrarcha, cm corriperetur ab illa de Herodiadevxorc 4.}.
fratrisfui,<sr de omnibus malis,qua fecit Herodes, adiecit & hocfuper omnia, & inciufit Mar,i ?%

Joannem in carcere. 11 e Faclum eft autem, cim bapti^aretur omnispopulas , <r lefu bapti- e
"%ato , & orante y apertum e cesium : 12 & defcendit Spiritus fanclus corporalifeeficut Mar. ?.9.'
columbainipfumi&voxdeclofafiaefl'.fTues films meus dileclus,in te complacuimihi. 25 fwkn.3.17.
Et ipfe lefus erat incipient quafiannorum triginta, vtputabatur ,filius lofeph, quifuit Ht/*, fnft.95jf>
qui fuit Mat hat , 1 4 quifuit Leui,quifuit Melchi,quifuitjanne, quifuit Jofeph , quifuit 1

Mathath'u , qui fuit Amos , quifuit Nahum, quifuit hefli, qui fuit Naggc ,z6qui fuit
Afahath, quifuit Mathathi*,qmfuit Semei,quifuit\ofepb3quifuit Iuda,ij quifuit 1-
nayquifuit Refa,quifuitZorobabel, quifuit Salathiel, quifuit Neri, 1 8. qui fuit Melchi,
quifuit Addi,qutfuit Cofm}qui fuit Elmadan, quifuit Her, 19 quifuit lefu,quifuit Ehe-
^er,quifuit lorim,quifuit MathAty quifuit L eui, 3 quifuit Simeon, qui fuit luda, quifuit
lofeph,quifuit lona, quifuit Eliakjm, 3 1 quifuit Melea 3 quifuit Menna , quifuit Matha-
tha,qmfuit Nathan,quifuitDauid,)t quifuitlejfc, quifuit Obedtquifuit Boo"^ , qui fuit
Salmon, quifuit Naaffon,^ quifuit Aminadab, quifuit mirant , quifuit Efi on , quifuit
Phares,quifuit lud<e,i 4 quifuit Jacob,quifuit Ifaac , quifuit Abraha , quifuit Thare, qui
fuit Nachos 35 quifuit Sarugtquifuit Rjtgau,quifuit Phalg, quifuit Heber, quifuit Sa
leg quifuit Cainan, quifuit Arphaxad , quifuit Sem , quifuit Noe, quifuit Lamech, 37
quifun Mathufale,quifuit Henoch,qui fuit Iared,quifuit Malaleel, quifuit Cainan, 3 8
quifuit Henos,quifuit Seth,quifuit damquifuit Dei.

, imperij Tiberij Ciiarijcpifle predicare. Cur non frardicire

IN CAP. III.
Nno (mnttdccimo imftrij Ttherii \- autfacerdotis.autdoftorismunu fungi. Anno au- op"!'v.i;
m.]NcnfolumaIijEuangeliftx,quifolam
Chrirtiprxdicationcm,& mortem narrare
videntu^ voluiflejfed etiam Lucas,qui eiu$
quoqueinfantiam, pueritiam , ztatmque omnem
prefcribendam fufcepiiTe vidcbatur, reliquum tcm-
pus vfque ad annum tricefinium , quo baptizatuj
pridicarecocpit,pra;tcrierunt.Quomagi$credibile
Homil.in ftquod Chryfoftonru$atradit,eamiracula,quain
***" libris quibufdam apocryphis Chrifto in infantia
lirKuli fuafada dicuntur,veranoneire, cum Lucas ea non
brifli in narrauerit,quihoc,quodduodennisfecit,tamdili-
ibntta, fi- gentercommemorauit. Defcribit ergo Lucas, quo-
Mklfa. modo Chriftus fefe profiteri cceperit Saluatorera
mundi;quomodofuum,vtitadicam, inieritmagi- prium habebat Regcra : eraiit enim res, qua inca prdicatd-
ftratum,Ioannepriusprardicante,vimqueadipfum
excipiendu m muiente. Hqc calijfecerunt Euan-
geliRa?, Matthaeu s b,& Marcusc,& Ioannes d.Sed Lu- gni titulo , in prouirieiam redada erat , Syria?que at- h - M
ali 'y 'l cas magis hiftoric omnibus temporis,loci,pcrfona-
kip.KT.1 rumcircumftantiisdiligenterexpofitis. Qjjpdide
. fedreputandumeft.vtridemadhiberethiltorix.vt
Euthymius admonuit. Tempus primo loco deferi-
bit>dicensloannemBapftam anno decimoquinto
ant^ aPut* Matthxum doeuimus , qud apud lu- Ioaoes 4ue
daeos nemini Iiceret , ante annum sctatis triccfimum, teroP.re
tcm Tiberij decimoquinto Ioannes triceimum ''
compl1 cuit
. annum.
Natusenim
, ,c, , :m erat
r1f anno
,n, ^ quadrage-
,.!.
fimo fecundo Augufli,vt apud Matthsum F probaui- f "p** ,
mus; imperauerat autem Auguftusannos quinqua- 3.& l.t.'dc
ginta feptem , vt Iofephus g tuctor eft , aut quinqua- bello cap. 8,
ginta fex, vtTranquillus, & alij nonnuJli auftores
traduntjminimodiirimine. Eadem aetate Chriftus
erat.cum eodem anno quo Ioannes, fextantumpo-
fteriormenfibus natuseflet.
Defcribit autem tempus pra?dicationis oannis 1.
ex imperio Tiberij, cum cusortumnonex imperio fU tue
Augufti,fubquonatus fuerat,fed ex Herodis regno aTlber|j
decripfiTetfc,quiacumnatuseft,adhucIud2ca pro- '/nnis
contigerant,expropiio potius,qum ex alieno Rege rus initmm
defcrbendae.cum autem predicare cpit, deleto re- fwnpTirU.
tributa,ideo de Imperatorem, qui vbique tc domi-
nabatur, & Prsfidem Iuds,alioque tetrarchas,
inter quos diftributum regnum fuerat, nominauit. Hom
Aliam rationem Origenes >,8c Gregorius , non lite- to.
ralcm fferunt}fedallegoricam, proptere & Impe- inEuang.
S
 965 M M E N T. I N L V . 964
ratoremgcntium'j&Iudorumtctrarchsnominaf- A trem, &Heodismagnifiliu^facerevideatu,qu,
fe,quod Chriftus Sc Iudaris fimul veniffet,& gctibus. partem vnam regni cius in hacreditatem acccptam
Procurante Pontio Tilato \ud.iam. ] Quia rcgnum Iu- gubernauerit. Ita boni ctiam auctores nonnulli len-
daeauamabolitumerat, & in tetrarchias redauro, tiunt.Beda", ScEuthymius0. Quam opinionem,fa- n Hoc leco
dicereliccbat , quo Iudarorum Rege, id quod cilfutdiligentioribusinterprctibusrcfutarcNam in C6m-
narraturus erat, accidiffef , loco Regis nominat cos, Iofcphus , qui Herodis magni 1 cs omnes accuratifli- l,c-lu'"
qui tetrarchias gubernabant. me perfcribir, nullum illi eiufmodi fllium Lyfaniam
i." De tetrarchiis atque tetrarchis, vnde origincm fuiietradit,& alibip, vbi eius narrt mortem,tres
Tetrarch* habuerint,& in quot tetrarchias Iudaiorum rcgnum tantum filios Archelaum, Philippum, &Hcrodem
acTctrar-. ab Aueuftotnbutum fuerit.quibufquc Herodis fi- reliquiffe dicit , idcmque Hcgtfipptis q teftatur. PV, VV'
otiginem uillingUlxcpnceiUB, docuimus apudMatthiuma, Hunc errorem hiltonx melius quidam viderunt, cec3p ,
habuerinc. indefinefcit, lector petat. Cum autem esteros te- qum emendarunt. Nam dum corrigere voluerunt, q .:
acap.14.1. trarchasnominet,foIumPontium Pilatum Pra;fide, in aliumipfi non minorem incidertint errorem, Ly-
aut ryt/Mva. Procuratorem vocat, quod Iudaa, qua; faniam hunc Ptolomrei cognomento Mcnna:i,dyna-
Ethnarchia; nomine ArchelaoHcrodismaioris filio ]$ itaChalcidisfilium fuifle dicunt, quern patrifuc-
data fuerat,relegato Viennam Galliz vrbem Arche cefllffe Iofcphus r,& Hegcfippus fauctores funt Ne- -4-*-
lao,Ethnarchia aut tetrarchia eTe defiiffet , & Syriae que animaduertunt.eundcm eriam Iofcph illo ipfo &*
prouineix fuifftt adiuna. Itaque non proprio iam pofteriorelococribereeum Lyfaniam , quem Pto- cap.+;
tetrarcha, fed miffo Romanis Prsefide, autProcu- loman filium fuifle dixerat, ab Antonio, Cleopatra; f ub.i.cap;
ratore regebatur. Fuit Pontius Pilatus , fi Iofepho impulfu occifum fuifle, triginta vt minimum annis, 19-
ludest prx.- credimus.fextus Iudarorum Pnfes. Nam Quirinum antequm Chriftusna(ceretur.ltaq;tantm abeft,vc
fcrin?01 prinmmfacit ,qud (* redigendasin fifeum Arche- cm Chriftus predicare eeepit, tetrarcha effet regio-
b Libros. l*ifacultatcsmiflusfuerit;quamuisnonpropri Iu- nis Abilinx,vtfexaginta3ntcannisfueritmortuus.
Antiq. cip. dare,fed totius communiter Syriae Praefes effet b.Se- Cogor in reobfeura, eorum quoad meliorem in-
vlt.&hb. cundum fcit Coponium , tertium M. Ambiuium, ueniam,probareconieduram,quihuncLyfaniam,
js CJ.1.&3. quartum Annium RufFum,quintura Valerium Gra- quo Lucas loquitur, eiusLyfaniae filium patricog-
c Lib. i. tum cuJ- dicit, fextum Pontium Pilatum fuccefllffe e. nominem fuifle credunt. tantum auetore :
dcap.libr. Rexit autem luda'am Pontius Pilatus viqueadTi- q defidero. Inuenio qui dicant,Abilam vrbem, vnde Abilmet*:
eiufdem berij mortem,annos decern, vt idem Iofcphus tradit regio tota Abilina difta eft , cognomento Lyfanium ^ne* it-
''Ex quo tempore retcxentes,facilc colIigimus,quo- appellatam,vndc probabilisconieftura duci poteft, fanx jf
to Ponti) Pilaris Prxfidis anno Chriftus & predica- omnes eius regionis tetrarchias , Lyinias , ficut Re- funt.
recceperit,c>cmortuusfuerit. ges omnes iEgypti Pharaones, vocari iblitos. Cur
4: Cum enim loiephus dicat,Pontium Pilatum vique igitur Lucas cum Lyfaniam cum Herodis era-
Quoto ti- ad Tiberij mortem Prifidemfuiffe; alio vero loco uitfiliis,finecfiliuseiuscrat,necinvllamregnieius
la anno fcribatjTiberivigintiduos imperafleannose,colIi- partem fuccefferat? N ce in hac re quicquam praeter
c^eri"' gitur , Pontium anno duodecimo Tiberi i Iudta; meam conie6uramafferrepoffum.EratChalcis,cui Chalcisqu
Chrillus k Prifid cm faum;cumque anno decimoquinto eiuf- Lyftniasimpcritabat,contermina Iudaeae,intra am reS10
mortuus dem Tiberij , vt Lucas docet, Chrifius,& Ioannes regionem comprehenfa , quam Dcus promiferat
fueric. predicare coeperint, tribus ver pft annis paffus Abrahamo,fita in monte Libano>vtIofephusait,aut
eLib.i8.c,s fucrit/cquitur,initium predicationis3dequohicLu- illi certadiacens:& eftcrcdibile, maioreex partea
cas agitan annum Pontij Pilati tertium/Tiberijver Iudacisetiam tunchabitatam fuifle, licet fubalieni-
dccimumquintum:mortem autem Chriftiin annum gena viuerent domino. Haec potuit effc ratio, quam-
Pilati ftxtum, Tiberij verdecimumoauum inci- obrem Euangelifta eiusetiam tetrarchf mentionem
difle:fi quid forte hocintereft lectoris fcire.Sunt qui D focere voluerit. At quid Chalcidi cum A bilina , auc
eos, qui tunc Iudaram iam Syria- prouincia?adiunU vt melius dieam,cum Abilina rcgione.cuins hie Lu-
adminiftrant, non tarn Pr*fides, qum Procuratores cas Lyfaniam tetrarcham fuifle dicitfupr indicaui-
Qui ludx fuifle dicant Quod ex Iofepho videtur probaripof- raus fuifle is ear cgione Abilam vrbem , vnde regio^ ^
odminiiira fe.quo auorc.conftatfjtotiusSyrij&Iudxa vnum tota Abilina dita effet, plinius autem t,Abila vnam 1 "'"*
bantnen tantum fuifle Prx'fidcm , non ergo poterat Iudaea, , ex icx tetrarchiis, qua; Decapoh'm regionem cinge-
tara pracfi- qUa prouinciae Syrian vna pars erat, proprium - fcnt,inftarque regnorum ekt,fuifledicit..
desquam f1(jcm habere. Illudcert conftat, fi is qui Iudaeam . Sub frincifilm [actrdotntn , & ^-] 7*
resernt" gubernabat Praefes erat , Prsfidi Syria- fuifle fubie- Quomodo Annas , & Caiphas facerdotes fucrin^^^f^'
f Li.,7.An- cbm.Scribit enim Iofcphus g, hunc ipfum Pbntium apudMattha;umuexpofuimus.VoluitLucasomni-Cajpi,
riq.c. vit. & Pilatum , de quo agimus , Iudaeis apud Vitellium bus modis tempus deicribere , non lolm ex annis principe
18. cap. i. Syriae Pnfidem accufatum, magiftratu motumab imperlj Tiberij, & ex Prxfide, atque tetrarchis, fedfacerdotum
Anti*1 c cflli^e'&Rmama^ImPcratorcmmifl"um> pofito etiamexprincipibusfacerdotum,quosAnnamtunc,fimuI do"
nQuida"fit cius loco alio,qui Iudaam interim regcrot. & Caipham fuifle dicit. Non quod fimul facerdotes ""1^
Vox Grzca,quavtitur Euangelifta, lat patct, ge- E fuerint: nullum enim Reipublica; Iudarorum tem-^*p'* *
neraliterenimfignificat,Principem,Duccm,Guber- pus tam perturba tum fuifle legimus , vt duo fimul
natorem effe ytfurivHV , nefter interpres vertit hoc fummi effent facerdotes, nee id, fi vmquamaccidif-
loco iyifMvtovnf procurante. Quamquam idem alibi fet, Iofephus earum rerum diligentifllmus icriptor
cap. to. vbiqueiblctPncfidemvertere,vtinfrh,&ipr,,& tacuiflet.Nec,vtalijputant,quod pris Annas,dein-
io. apud Matthaeum , c Marcura !.. Idemque Iofephi de Caiphas, quo tempore Chriftus , & Ioannes -
interpres fol ent facer. dicantur,fuerintcerdotes,quafi eorum pr^dicatio,
^cap.10. Tctrard autem GaliU* Heroe , Philippe autemfratre neque in ilius , eque in folius Caiphs,fed in
Icap.'ij.j. eiustetrarcba lturf,&Thrachonitidis regionis,^- Lyfania vtriuquefimul facerdotium incident : quemadmo-
tetmeba.] De Hcrodc , & Philippo , eorum- dum ifaias initio prophttii fu; non vnum tantum,
que tetrarchiis apud Matthiam"differuimu$. De fed mullos , fub quibus prophetaffet, nominauit
m.i4.v.i." Lyaniamaior , 5c huius loci propria quaeftioeft, Reges , qud non vn tantum , fed multis aliis
iv'anias |lu''"arn f"ljerit ' & an partem vnam regni Iudasas poft alios regnantibus , prophetaffet. Vulgaris,
quis' vbiintetrarcn3m.redaftamtdminiftrauerit.NamEuan- hare eft opinio , fed minime probabilis, cum ex lo- x l!b
^marcha, gclifta^ita cum chris annumerat, vteorumfra- epho conftetx f Caipham Valerio Grato multis Ig-cap +.
 9*5 CAP.III.DE ICANN!* PR^blCATIONE. 96
ahl fingulis pene amis motis facxrdotem facbm, A concm,qui vbique terrarum clamet.maxm* vero in
totoquetempore,quo Pirans Griti fteceflor Iudex deferto, vbiroagis deuia, & ma gis afpera via eft ,vt
Prxles fuit , facerdotium ad.niniftrafle , Chriftus ve~ omnes eam explanare.prxpararque curent,venturo
r , vt fupr docuimus , tertio Pilati anno cperit Domino,venturum quippe,& ipfum per fe quai d-
predicare. cem egregium , populum fuum in patriam reductu-
Hunc nodum fe foluit Euthymius , Annam quid rum;non decere, vt Rex tants quidquam in via de-
verc>propriquefuirecL*rJorcm; Caipham vero uium,quicquam inaequale, quicquam afperummue-
ip. 10. f. quia genercius erat , vtloannes J , non lacerdotcm nit. A confiietudinc Regum meraphor fumpta
propric.ed facerdo'tisadiutoremfui(rc,qualtsnunc cft,quibusregnumuum,aut vrbemaliquamincun-
lomoio fcni confettis Epifiropisdari folent. Ahj contr,ve- tibus, vi* non explanan mod,verm ctiamornri
nasc rum icerdotem fuifle Caipham , Annam vero, & folent- Hoc ergo e,pardrevi/im Demini, id eft Domi-
iphas quia cius erat focer,& quia &ipfe ante fundus fucrat no venturo ;retldsfaciteemitas eitu , id eft, quibusille
erdotes fcerdotio , qui m i! is ab coper ValcriumGratum trjnCimrus (\,& * impUbirttr,& omm's mtns-fir
nmi fue- motusfuiiretjappcllationh tarnen honorem retinuif- Collis bumilidbitur. Nam vt via plana lit, ncccTe eft, vt
fe.Sicutfolemushodie, eos, quialiqu.indo Epifcopi vailcs.fi qua; occurrunt, exaggcrentur, & montes, fi
fuerunt,etiamfi iampifcopinonfint,tpicoposap- fnt,explancntur in campum.Futuraproimpcratiuis
pellare,& iifdem quibusantornaretitulis.Non pla- Hebraeorum * more pofita funt: Implebiturjd eiLim- Hebraif .
cet.Nam ifta quidem ratione multos etiam alios no- pleatur, htmilubiturjd eft, humilietur. Sic etiam erunt m p^u"
minare Lucas debuit,quos Iofcphus eodem loco i- pfxtu (hoccft obliqua) Arfrb,id eft fint. impciatt-
cerdotcsfuiue,8fpetGratumabeadignitatcremo- Futuraproimperatiuis Hcbrxorum more pon decalcas uo. %i
pipUi tosdicit. Ahj Annam, & Caipham largitionibusl 'pfcoftenJrt.Exo to 3 ^ onnx C'nhs lb nwlft
in! Kominis obtinuifle, vt alternis annis (cerdotio fun- 0 \^nt), itcy)a E/e,w ac,arim f4Mi er.t tib Dci
S ciant g^rcnrur.omnia enim tune apud RomanosJudxf- ali/fuperfacicsmeis.Noiler.nonHibcbisDJosalieno cd-
tcrJotes. fuifl vamalia , non vno loco Iophus indicat. nmmc.pronelint,& fedeincep.
ta 11.49. Hociudico
-c - probabilius!quiaidloannes1>videturfi-
r i- ^ 1 e -tr rv -r ~
Quod , tune
. _ de via
; Babylomea
j* ; i. qicebatur
j. ' , , dicitur
j; it..
4-ittj. gniheare, cum dicit Caipham hufle Pontificemanni ^ , n Zrt. n _a ,,;-. proPhcria
4,. . - -. Annas
illius,quahalternisannisilJe,& * o
Ponuhccs r
lo- nunc.eodcm
' , Propheta
r _ ad Chnftum j rrpectantc,de
i r: va aa<-n,Itum
r...- ,cl ift
lerenteTe tonus mundi.qua orones gentes ad EcclciiamLuan- accommo-
_ ' # ... gelii prxconio excita' ventura: erant Primus autem daiur.
FaciumeflverbwD^fuperUannemZdcbdrttfi. r^ioannesfuit,qui proptere fe vocem in defer-
ttaifi.
tbrain. ^^H^^^ft^
eiTet,prxdicare. Hoc cnm Hebraica* phrafisligni Defertum corporaterqui-
11 Defcrt: v,

ficat.Verbum Domini fu per aliquem fieri , vtapud

:eip.l.4. Ifiiame,& Hieremiamd,& alibi apud hunc, & alios
;cl *'kT;n ^'iTp
Ej't. ProPhctasPai,m- brofio fubfcnbo.qui defertum Ecclefiam interpre
ts: 7.1 * Hoc Hcbiaifmo farpius vtiturEechiel.ci quo potins iam, tatur,quod feriptum fit k,multifiltf deftrtx m*ps, (] A oaI4.
Ll.Sc 14. quam ex aliis romemusexcmplum, .. * tins, qiubabtt nimm. Ecclela enim non defertum^fd *7
'' tia ' insM dorrus, non va, fed meta eft, quo vocandi homines f ai-
'/; ( A DONAi tliecbc\ hjcl Buy yjttbehi bbaUd funt.Dominus eft Chriftus,cui venienti paranda via ^
fchjmid AbouAt, cfl'cndofuu erbum DominiadEze- eft. Ante faciem enim eius ideo Ioanncs niiiTus eft,vt
chielemfilmm Buii, & hit fupercumibi manus Do nii. viam ems pr^paret. Vnd Chrifti diuinitas manifeib QcusC[,r "
Holler faflum dl rcrbum Domini ad Ezechiele. filiuri a umento probari poteft.Nam apud lfaiam nomen ftuscilccc"'
Buzi.&f^adtfupereum.bimaousDorriuii. P m A V 11 ,:rrrarllrrn_ nIlni) ,.,- .kmc.
eft 1 ADONAi,quatuprlitcrarum, quod affirman- liffimc.
Detmihi hocloco leorveniam.vtabomimndi tibusetiamHcbrsis, dcblo vero Dcodicipot^ft. . ,
auftoris Caluini vtarVcrbis. C//^w<>inquit,iwc, ya funt hominmriimi , qui p^r earn , qu\m [oajn-.
nuliosec veros docores : niambusiniunBitm ed Deom ncs prjcdicabat peenitentiam expanndi ernt, vt .
nuf,rucfHfficitverbitmDeihrtfre,mfiACced4tetUm;rituj- rnollitervonicncetnexciperentCliiiftum. ' ."
hsvoutio. Siergofummi Prophet* vocaiiorirm Dfi - Montes rigenes, & Beda, Homines fuperbos11 _
runt, qudlcsfunt qui bodiefe irigerunt ? Teftimnium hoc va(les,humiles oifedicuh't.Sca vt de fuperbisid con; Qrfi'dVi mon*
tTiu.}. Caluini verum eft, vtdtf Cretenfibus' dicit D Pau- cedamus, qiiiperpnitentiamhumiliandi.acdepri vai-
t. lus.fednullo potuit Caluinustelbmonio melius - mendi funt ; quid de hmilibusdiccmus?quinod 5 r-(ih-_
y -'-^ argui,aum hoc fuo.nullo pocuit tormento tota cius implcbuntur ? qiioraodo erigentur , vt ad i-qualita ceat"
itefti. EcclefiafaciliuslabefaAari. NarrrfinortfufKcit ver- tern redigantur ? An humilcs elfcdefirient, fupcrbi-
Iituretfi. DUmDci habere, nifi a cccdat vocatio .vtiple dicit, quefient? Refpondet Bedij hoc ideo diftum eTc,
nime, quid deipb, deque omnibus& Caluinianis, & Lu- qui' <ui (i exalut bumilubitur Athxcfententiade '^*P"'4-lf'
mfeio- theranisminiftris dicemusj qui ne Dco proferto pra;mio, illa de labor dbeft, ex qua contra rum ' **
vocati.aut mi funt, necverbum Dei, fea diaboli pbtis cfficitur, neminem hhac vita extolli.nemi-
* habent ? Alii quar& hoc loco, & duobu^ fcquenti- nm erigere fe deber, ne in altera humiliecur. Aliter 1
: bus verlibus' dici potcrant, nobis apud Matth.cm E etamOrigcnes,moutsluda:os,qwia(uperbi; valles
op.j.ct. S dicb funt. 4 Gentiles, quia humls'erant,appellari'. Sedprxter
J. 0mua y.illisimplebitur,0'ommsmons,& Collis burnt- qum quod Gentiles nihil minus fuperbi,qumlu-
m 4 - /i4*rwr.lPriorem partem'huius Iiaixbteftimon]:^ da:i eirant,cmquicq'uid rat in mundo "( vi-
cunidn'tstnaejerto,pdrMevtdmDomm,retusfaciie}eimiiis t<c eiIet,quomodo Cjcntncs.qui Valles eranr.exaltar, l6
kivr. >quia Matthaeo etiam & Marco 'adduebft, il- ideft, humiles e(Tc defiriere oportebat ? ilucrgo
lie explicauimus.Hoc quod Lucas addit,nu'ncexpli- permontes,& colles aliud.qum vixMn'vqualitatcm,
candum. ' afperitatmque defignari arbirror, ficut itarim dici-
. Loquebatur coloco Propheta cxpcrfbnaDei ,de tur, Et ^ in vU'iplends. Hocemmeftquod ma-
loci Iudarorum redutionc ex1 Babilnica aptiuitate,' ximcafpciain', atq'uedifficilem vum'rcddr, fi nurc

pretantur. Loquiturautem prophetico.id e(t,po6*ti- ne quid fubeuntem in nimos noftros Chriftum of"-'t'a
coRrcmore,per profopopiuam dicsns(mntiteprc- fndat.Q^cm fijnfum,nemo melius qumEuthymius'ompis
SC i)
 947 COMMENT. IN LVC. 968
an.aiadiiertit.qui & illud re-ft obferuauit, vniuerfa- A enim femper ad pietatem eft populusiqum qui pru-
Jeillud 0>m> non vniuerfalitcr accipiendum. Ncc dentiorcsfibi videntur. tt vero cm Lucas dicat.c
eni.n omucs valles exaltaras , eque omnes montes impericam multitudincm , 5c publcanos homines
& coilcs humiliates funic per Chnftum, id cit , non pro pubcis hbitos peccu tori bus, & milites Tsuum
omnia hominum vitia eorrecb ,quii multi viam pa- hominum genus ,Ioaancm de falute fua confuluiiTej
rare nolu.runt. Quamquam fiid quod pauloantc ibiosnoa dicit Scribas , & Pnarifaeos eum interro.
diccbamus, verum -It f..tura pro itnperatiuispolita galTw'. Interrogatpopulus, Q^ergofaciemus} Parti- it.
die,' 'peruacanea cil Ivtcobferuatio. Namquamuis culaf/gijiniicataliquidprius duale loannecn ,quo Qi0,Ma
non<>mn;s valles exltate, nec omncs colics humi- docucrit omnes auditores in errore veran, ea, PPulat
li .t fuerintitamen Deus,cuius ea v^x .ft.atque pra> qua ibant via , faluoseTe poffe ; aut aliquid cert in nt?(.
conium, omnes valles exakari, omnes colleihumi- e.imdemfeiitentiam,vndccollig:ndopopulusinter- uerit. *
liai i iu Idar, rogiuerk, quid ergofac emus} qua dicat, fi ita viuen-
Et videbit anms care fdutdre Dei.] ialurem , quam do,vt viuimus fi id faciendo q jo J ficim i$.lui cue
cap. 1 50. De as populo fuodarurusc/t,vt (up *. Omempro non poFumus, doce quid , vcialuifimus.ficerede-
homm-fumi ta n rcitum efr,vtopu< non fitexemplisB bcamu$.Potuerunt hoccoldg?reexiliis verbis,p-
docei e; dupbus autem modis ha?c poflunt intelligi. tentiam Agite, id eft, pi Jcteritadolenics peccata,vitanij
i-, Aut ita.vtfigniiiceturfore, vtomnes homines con - more. que in melius commutace, quaeali) LLmnge
Qi(u vi fp ft iri effent, quomodo Deuspopulumfuum pri lifte com nemorarunt. Potuerunt etiam ex iis qus
de no mjmLhaldxorum.ddnde Diaoolityrannidcl:* Lucas r,IoannemdixilTenarrit, GenimittAviperarum, f Vctf. ?.
teDe berarurus effet, ficut in Pfalmobdicitur Deuso^r*- quis eendet nobisfugerei venturAirA-.Facite ergofrutlutdi-
7 it ,m / in medio ten* , id eft, toto infpeftantc gnosp<x>tiunti*,\t putat E jt;iymiuf,& ex illis rurfus t, ' ei *
cP.'i,f| 6. terrarum <->rbe. Etc Ipfi. inquit, videntes te ( quod iAmfecurisadradtcem atborisp iA e:qiibuS extremum
7 Deuifccerat erga popul im fuum) admimi funt,con- Ulis interitum.niii rcfipifcant, interminatur. Potue
d Pl. 16. turb.tifunt, commotifuntjfemor apprebendtt ees , & d vide- runt & ex .1 Iiis multis , q u.e credible eft , gr miter, &
) ru fi ingreffus tues Deus.ingrejfus Dei mei,1\egts met qui tflin vchemeiitcrdixifTe loannem.nec firlTcab Euangdi-
faxte, id eft, quomodo eusgraderetur vemcnsud ftiscommemo. ata,quibj< propofitum non erat, in
tP.M.97 . &r " !amopempopulofuo.Simil-illudelte> Vide- tegras eius condones en rrare. verculfe, inquitGre-
ru>t om ves termini terrA- , ahitare
r.i ... Deir\_' neri
i bt illud ifuJ %o\it\&tei\terrerefuera>itturb*/t4ACo>ifiliwnqux- uHora.ie;
ic ipfa r.loquenns, Quish ceper4tusefl,&fecit, ^ rebnt Hocigiturcertumeftfignum,auditorcm pro- E"J.n\
f p. 41.4 ' g teratieies *b rxvrd'o- <, Dominus .primusy & m- feeiiTe, cmcommota,& ag tata confeientia, ad con- 1 in m'
roian< f
fcC ,1 CO. Jfi m s%egu[um*videruntinjulxi&timuerunt,i'KiremAttrr* cionatore.m venit, vt de fua eum falute eonfulat
li Ci.y i'lupwrunt 44 Dominus <\'fuum Q^madmodm illos Peti i auditores feciffe legi-
M oculis omnium gentium :& videbum omnes ies terrxf* mus)". His Auttm auditis Compunhfunt corde , &dixerunt yAft.i.jj.
i of 1..0. lutare Dei nori , b,Etjeient in gentibus lernen eerum , <T ad Varum , & Adreliques Apofleles , quidfaciemus yirifrA-
II. germen eorum, in mediopopuloruvr.omnes qu id rint eos,ctig tres^t cuftodem ill jm ca. ceris.qui tremefactus Pau-
no(cm ijj , ^i4 tiju it \tmen cm beneu.xu domtau . sie Jo ,& S Ix ad ped .s procidiiTe dicitur rogafleque, z Afl.ii.
dicebat me; en ix i ia Ka:iab 1 , Audiumu squedjiccaue- Q^id me oportet faCere^tUluusami %9 }-
rit Dominus aquas maris rubri advejtrum mtiei um,quAdt Ii. Qu habet duas tunicas, det non habenti.] Conful-
tgre' etsex &.yp e ,<3T quAfeccritts dHo'ms >*orum tus diuers generious hominum Ioanncs, accom-
J'egibuSfquterdntirarjs i rdAnem Sehen, (jrUg^quosinterfe- modit vnumquo Jqu : refp mdet. Singulis , inquit
Ci s,Ctr Mcaudientti (ertmuimus, & eUngmt cernerum, Ambroius * , generibus hominum Cenuemens tribus jan- a l>^
rcma"i in nobisiriius. q ius BAptid bannes retynfum. Quamquam , vt Theo c*' ' '
t4 Aut ita , vt fenius fit, fore , vt omnes homines vi- p'iylackus adnota jit, hoc inter fimplicem turbam.Se
Alii inttr- deant.id eft.guftcnt.exp ria itur,percipiantilutem publcanos, militefque diferiminisadhibuit, qurid
pieutio. )Ci t partieipefque fiant cms benefidj ,fi tarnen ve- turbam quia fimplicior erat,nonfol(im 1 malo- >ofti
lint. Omnibus eaim com nunc, ic fine diferimine nerc.fed bonum etiam facer prseepit ; publcanos
g . n - is, aut pertonarum fu (Te propofitam , ficut i dem verd, &milites, abftinere tantm malo, nemini-
X cap jt I. Haias vaticin i tus iucr^mnes: untes venue ad uas, q iein uriiin inferrc. Amjrofius b,quod turbe dicit, 7.
CT quinen habeas argentum,(reperAtejedite, & Comedite,r(- Commune om ibusputatecpricepturnrquodpu- piftn"
Ica <i nite^emite abfque argento, (tA<>\ que ylUcommutAtiine. St': blicinis,3cmilitibus,illis proprium , inquit, & ntcna"
4 Videbais,& gAudebitcer veru/n,<y ojfa yera quaherbi 4/14 efciorum prAceptAprepriAjt.-igutorum, mt\encordt4 com (,lcan0| %
m Yeti'.il. g'rwiAbunti&CognofceturmA ms Domini feruis eius,SC in, munis e yfus. \deicontmunApruepta omnibus ofctis, om- m,
Ego autem eetum & CegitAtienes eonm.tenie vtcongre- nibus tAtibusneceJfaria <J" omnibus defe>enda Hm pu- Ibid.
gemeumg ntibus,ZT l\nguis\<& venient CT vtdebunt glerUm blicanus,non miks exc pitwr , non agrieda, vel vrbanus, diues
wr4w.Vterq'je fenfismelior v deturetTe,qui-n lile, & pAUper omnes in Commune Aomenentur vt cenfetAnt non
n q e nGregoiiusn,& Beda.iff runt 1 :Q<4 omnisca- babenti. AiifericordiA enim plenitude vtrtutum e. . idei
i-. cm g. ,\ quit Gre^orius, accipitur ent'iis bumfalutAre Dei, E omnibus e prop.fita perfect* forma vtrtutis ,1 eveflimentis,
o ta Coia videlicet ri.im m hacvitaemms bomovi erenenpotuit. dlimentifquefuispArCAnt.^ t haec Ambrofius.Etenim
qi:q. Vbitrgoiii hac. enttntiA vnphttA priplsetiAoCulumniA *Vx- cmlmplex p )pulus non folcatadinfcrendimin-
tremt tudicitdiem tetendtA vbicm Apertis edii, minirAnti- iuriame.feproeliuis, nccvllofibi proprio laborare
bus ji felis , Confedentibus ^poelis in fede m aieflatts fut vitio,prceptumillicum onviibushominibus com
Cimjui apparuerit , emnts imnC eleUi , Cf reprebiparuer mune loauncstiadidit: Q^4c/,inquit, duas tunicas,
videbum :vt<Tiuide muntre ret ibutieuis-e^audeant, Jttrnnhabenti. i(
Gr inptflt in vltienefupplici) mperpetuumgtmant. Speciem vnam caritatis pro roto genere , id eft.pro Qa,',fen;
pcit 7. Djcebat ergo ad turbas \ \f ide Matin tarn p , vbi omni caritatis officio pofu t. Sicut Ghriftus apud fas haiui
4 Vf^ ic ai h ce &omn,a.qu lequuniur .explicauim is. Matthsumc, Bjwuienim, Or dediis mihi manducare, oui habet
eil.-o. lnterregabam eumturb dientes, quid ergo facie- Vna enim caritatis fpecie.-rtillicdiximus, omnes <ul1 jua''
I Vcci. ii. mus ' ] Hxcqueteq juncurvfqucad verba - intclligit. Itaque non sft h trend um in verbis : quod ^ ct'
Frauf te,Scc.' ah) Luangci.ftjenon nariant.Luca>fructjm, qui feecrunt, boni quamuisaulores jValdelabora f ' f^
pr ed caiio quem auditor m ex . misconcion percerperant, runt,quomodo idabApoftolisipfisferustumfuerit,
Iiis S.loan exp >n.t Pnmm dien commotam eius concione cm PetrusduiS tunicas, zonam , & calccamenta di- 4 Atft.ii.ij
Bapt. turba.n , Yt viam ab falutis quxreret ; propenfior catur habuilTe , Paulus vor & tunicam , &
 9*9 . III. DE IOANNIS PREDICATION E. 97
i.td Tim. jam jVtOecumeuiusbJn fenfumigitur intendencia quem pradicabat, fi falui effe vellentfcum & Chri-
bAci.it. mens eft.quinec tarn anguftuseft,vt de folistunicis, &>4[* effet h t Sc iprc icircovcm{fet>vt , , ,
efcisprsceptumintcUigendum lit, eque tra la- adeumhominesadduceret,&,vtAngelusdixitl,">f tl ' '
tus, vt quiiquis duas habet tunicas , alteram neceifa- pararet illifiebernperfe&am i Id iam ant feciffe cred'en- Chrilbta
rio dare debeat,quemadmodm quidam nimis lite- dumeft,quamuisEuangeliitanondicat. Debemus quomodo
ralesimerpretesinteilexerunt. In vniuerfura prarci- enim exiftimare, Ioannem virumtamfanctum,tam io"nes
piturerga proximum caritas, & compendiolifima gnarummyfterij,tamamantemChrifti,quique idin lcaue* '
oftenditur elfe falutis via. Sed totum caritatis genus vnum Deo miffus erat, earn officij fui partem qua; i Cap.1.17,
per duas maxime necci"arias,maximq; communes eratpra:cipua3nonnegligenter praueriiffe.Acfortaf
fpecies declara tur, viftum, atqueveftitum.vtBali- fe cum hoc, quod Lucas narrt, dixit iam Chriftum
cHom.10. liusapud D Thomam, Gregoriusc, & Bcdahunc digitodemonftraueratriamdixerat, ecce^gmtsDei,
locum explicans adnotarunt. QuamqurnGrego- rcceqtttllitpcecatamundi*. N.ceniminhacreLUcas fcloan.n
riusquidem,& Beda, non propterehasduas fpecies temporisrationem habuit. Necmirumeft,itarefp- *>
polkas fuiffcputant.qud non habenti , fed quod diTeonem,cum Uiriftusipideeademreabado-
^ enim efle
.er carita- lefeente
|. :n_:interrogatus. X -iibonifaciam,vt
-r
clanti magis lint necelfaria,\Maioris illo QW babeam
tis,qui libincceffariaifunt,dare, quam <qua: fu per- vitar aternaml non reponderit nifi , Sj visad vitamin'
funt, dare, qum
flua Quod quidem verum eft.fed non proptere.has gredijema mandata* Magis vtiqiie praecis,qum loa- lMat.19.17.
duas fpecies loanne pofitas arbitror ; ld potis, ns, & minus nouidicens. Quisenimignorabat, ei Chrius
quod pauperibus magis fint ncceffariae. Nemo enim qui velletad vicam ingredi , fcruanda effemandata? minus do-
fine vidu,veftituquc poteftviuere.* ^ Ioannesaliquidvideturdixiflenoui,quodin Deca- j""^"0*
Etita videtur Ioannes orationcm fuam confult logo non omnino effet expreffum; vt qui duas habe- ^crmm
Ioannes moderatus, vt non vidcatur auditores ad rummam, ret tunicas,ei,qui nullam haberct,alteram daret. quam lo-
otationem fed ad necclariam ttumadfalutem caritatem obli- Caeterum cogitandum eft,vtrumque accommq- nes.
fucenful- gare voluiflc.Ide non dixit,qui habet tunicam,det datadauditorum captum locutumfuiffe,quima- *!
t modera- cam,fcd qui habet duas tunicas, detalreram ei, qui ioratunc.quamuisillis didafuiflent,caperenon po- ^"^0
bea ' nullam habet. Hocetiam obferuauit Ambrofius". terant.Etnoneratvinumnouuminvtresveteresim- a A?tliax
lac. U^ *' Misericordia tarnen, inquit, ipfius propoJpbiUtate conditions mittendum,neruptis vtribus effunderetur m. Similes difapulor
human* menfura feruatur,vt nenbi vmifqui) que tttumeri- de caritatis officiis loci funt apud Iacobum" , & acommo-
piM,f(dquodbabet,eumpaupenbusp.truatur. apud loannem . Maxijp vero huic loco affine eft, ^
to. Duas vero tunicas dixit, non cc tum tunicarum q quodfcribitD Paulus p ,& D.Hieronymusad ex- '9\
Quid per numerum,icdcuiufcumquevclHti s,&pcrveftitum explicandum hunc locum adducit Nun enim vt^ns %y
duaii tuni- cuiuicumque boni altcrius externi luperfluitaum tremiioyyobis autemtribulatio,fedex *qualiute.lnpr*f<n~ nCap.i if.
tur 0" denotans. Fien enim poteft,vt aliquis non cuas tan- ti tempore vera abundantia {Horum inopiamfuppleat : vt & *.
tum , ed multo etiam plures tunicas habeat,omnes illorum abundantia vtflr* inopU t fupplementum , vtfin 9 1 Ioant1,
tarnen illi ad tutandam vitam neceflaria: fint ; cum <fw/r.RefertTheophylausfuiffe, qui duastu- pV. Cor .
Ioanncs non cogit,vIbm dare non habenti. Et tieri nicas, duos feripturae fenfus litcralem, & myfticum 53,44. *
rurfum poteft,vt aliquis vnam tantumhabeat tuni- interpretarentur, debereque ctocorem, qui vtrum-
cam,&quia ea illi neetffarianon Iii , exloannis icn- queteneret,nonhabentibusimpertjri.Sed allegori-
tentia,eam illi.qui nullam habctjdare debeat Con- cum hoc ipfum eit.Migis ad rem pertinet,quod Ire-
trvero,cum dic'^non habenti1, nonfolum eumintel- nxusi ex hoc loco probarnos operibus caritatis iu- 4 ^4C
i git,qui omnin nullam habet, fed eumquictiamfi Hficari; cum Ioannes interroganti populo, quid , 4^'uftfica^
eliquam , etiamfi plureshabeat, tarnen ad tuendam v tfaluus effet, facer oporteret, nihil aliud refpon- mu^operi^
viampluribusindiget.lUi enim, quamuis multas ha- derir,qum vt exercercr opera caritatis. bus caiita-
beatjquifquispluresncccffariis habet ,darealiquam lh^Hampliuiquimqubdconitutumtflvobisfaciatis.] tis-
debet. Summa eft.duabus ex partibus obligaticmem D Gnecum vcrbutn-a^e-e-w^quoEuangelifta viseft, *''
l'- eleemoyna; dandilones praef:ribit;x inopia pau- ^.ambigua: cft fignificationis.Nam & facerc& exigere t<r<rwl'
nx 1" peris/i tuendatvitxneceTananon habean&exab- lgnihcat. Hoc poleriori modo nonfolum auctores vctbG*an
"bligarioln dantia diuitis , fi plus habeat, qum illi fit ad vium Grxci,Origenes r, Grcgorius Nazianzenus f,Theo- l"piz Cg~
confi- neceffarium. Eadem moderationelocutuseftChri- phylalus,& Euthymius, fed etiam Latin), Ambro- nificationis
Hat. ftusoptimusinterpres huius loci infr c. Vermtamen fiust.fiueis Ambrofij.fiue Auguftinieft,&Bedain quomodo
ec.11.40. jupere,dateeltemofynamt (Jrecce omnia munda funt hunc locum feribens interpretantur. Senfus eft me- ' .
vbi. Carterumquiaplerumque vna tunica vni ho- lior, qum quem Latina noltriinterpretis verba vi- luciT'"*
mini ad conferuandum corpus fatiseffefolet , per denim prxfeferre; quamquam& noftra veriohc f Homij.'
vnamtunicam, res omnes neceffarias : per duas, res admittit fenfum , eodtmquc modo mtelligenda eft, et. lulunj
omnesfuperfluas fignificauit Explicauithunclo- ne faciant plus qum illis conftitutum eft.rat enim t'nComm.
fQu{ft.i.ad cum egregie Hieronymus f Qinbabet duas tunk u,det illisconftitutum,quantumtnbuticxigeredeberent: 61 *"-7
Hedib. 4ltiramnonhabemi:^^fScytbiafrtgorant,&^llpi>ut plus facer, erat plus exigere. Publcanos fuiffe tri- devetbis''
mues/iudntnduabvti<^tribmtwns,[edvixpe^felltbus _ buti Cadris exaores,apud Mattharum ' diximus. Dom.
repeUuiJtur!<^dquidffgocorporinorofujficerepote>&hu-.^' 14. lnterrogabant autem eum CJ" milites.] Oftendit *Cp.^4'.,
manafuccurrert imbeclitati, qms nu os naturaprofudit:hoc quanta vi fucrit orationis Ioannis,quc etiam milites * I0'
ynaappeUanda e tunica : & qniequid m prafentibus ali- plcrumque feroces emollit.
mentis necejfariumejjocvniusdieiviciuj appellatur. Hoc Htminem coneutiatis ,neccalumniamfaciatis>&contenti *\.
mihi non paul magis placet, qum quodGrego- etteflipendiisveris.] Tria potiffimum militum vitia viti^q"1
;Hom.to.rius,6 &Bedafcribunt:I^o'rr,inquiunt,/(r^W<rw/w notauit,quibus id hominum genus infame eft, - fint.
' foaog. cum proximo duabus tunicis daturpraceptum3 mnahoede vna des,calumnias^iuaritiam,u latrocinia,ut extorfio-
dimnpotuitrfumamfivnadiMditurynemoveitur. Indi- nes. Abhiseosabftinereiubet. Nonquod fatishoc
mii!.t ,- CS nudus remariet ,i]ut aecyttycr riudus, illis nihil aliud facient: bus ad falutem effet.fed quod
juidedit. fit vero fimile eos, fi his rebus, quibus frequentius
Mirumvidcrilccftori poteft non aliam magis ex- peccareconfueuerantjnonpeccarent.necaliispec-
peditam falutis viam.auditoribus fuis loann often- caturos-Idemque de publicanis dicendum eft , quoj
diffe,& magis ad munusillud, quo fungebatur, ac- etiam iudicauit Ioannes , facile caetera vitia vitatu-
coramodatam.Quindiccbat^crederentinChuftum, ros;fiUlud quo maxime labora.bant,euitarent.
Sf iij V

 M N T. ! N L V . 97*
%g Pr obarunt ex hoc loco nonnulli veteres etiara au- A quibufdam dubtatum eft,num refponlum hoc loa.
An fu licit clores, non eile illicitum ChriHano omni militare* nis,quod hoc loco Lucas,& Matthus ',& Marcus iCapi.tr.
Chtiftiano Ambrofius a,Auguftinusb.R.esperfcfacili$erat,Hi- recitant,Baptiftam dediiTe,idem fuerit, eodmque * Cap.ki. ;
militare, fi haercticusfpiritus, qui omnia hoc tempore turba- accident tempore.atque illud, quod Ioannes narrt. **
b V ft7 & uit,mdubiumreuocaflt.NamnequeChriftusCen- Vtidem efle videatur , facit fimilitudofcntentiae?vt fa*ft J^JJ
Lib?**, coa turionem ilium , cuius tantopere laudauit fidenvb diuerfum, fcit quod hie populo, & quidem non in- ponfum
traFauUum armisabftinereiuffit cneque Petrus Corneliumal- terroganti, fedtacit apudfecogitanti,illiclegatis datumlegiJ1
C.44. terumCenturionem, quern baptizauit, & in fide in- icerdotibus, & Leuitis , iifdemque Pharieis non tiscmn hoe
Mat . flruxit^eocgit mutare id genus vita:. Rede monet interrogantibus modo.fed etiam contraillum fubti- dc quo hie
d Aft.io. Ajbrofiuie,aut quod magis credo Auguftinus-V liter diiputantibusrefpondifledicatur,quodqi hoc ^,tur*
eScrm. 7. hoc prsceptum non adilos milites, led ad omnes ante baptifmum tribus Euangeliftis; ill ud poltba-
fSerm.19. inTniuerlummagiftratuSi&Ecclefixminiilrosper- ptiimum i Ioanne fum commemoretur. Inneu-
de verbis tinere. Htc,inquit, cognofctreft debet omm homo <h mili- tram partem argumenta int necellria , led in hanc
Dom. tdt.Konenimtdntumdeiis militdntibusScripturdtoftitrt probabiliora,: atqueita Ambrofius & Beda {entire
centiaom-" I* 4m4td militiddetinentur ,fedauifquismilitidfud ein- mihi videntur. Vterqueenim colligit exhocloco,
busreftori- vdovtitur,dignitdtisjud miles ddfertbitur. ideo h*c Ioannem prophetico piritu intimas animi cogita
bas aecum- fententidpote di,verbigrMid,militibus,prote9ribusicun~ tiones cognouifle; eque enim verbis illis , fed folif
modatar. < Reftoribus,& cuicumtue,i}Miflipendidpublicefibi de- _ refpondiflecogitationibus, quia dicit Euangelifta:
fe1a confeqmtur. Si amplias ejudrit , tamquam Cdlumnidtor, Extimante autem populo , & cogitdntibus omnibus in cord*'
treoneuor lodnnis fententid condemnatur. Ffqueddeodu- busfuis,neforte ipfeejfet Cn/?/.Quod fi ita eft^ion du-
umhrtinoleuitmdlumiVtMmquafiexconfuetudineyenddn- bium, quin aliud hoc ruerit ttffmonium, quamil-
turkgesorrump4nturiur*>fententidipf4V*nalisfit,0'ttul~ lud.quodloannesEuangelifta Baptifta exhibiturn
latamcauflapot ee fine caua dutem diuindfernen- fuifle refert , rfque conuenitaptiffim ; cum enim
dd milites loquitur , pote etidm ad clericos retorqueri, Ioannes non I erofoly, fed in deferto,ad Iordanis
<uia etidmmnmilitdreyiaedmurfxculo,tdmen Domino,& oram verfaretur , non poterant Iudaei Uli primores,
X . Uff. Dt0 **lttdtmu tficut dit J-poolus 6, Kemo militdns Det in- qui lacerdotes,& Leuitas ad eura legauerunt.in earn
4. tricdtfenegotiisfsculdribus. ^ venire fiifpicionem , num Ioannes Meifias eilet, niii
lj. Extimdnte dutem populo.] Gr. - exifli- id ex populo, quiad audiendum Ioannem exibat,
-4rrtf,4MffXj)fiUrt,idet,exped:atione, dubitationc- cognouilTent Quare credibile eft , pris populum
qua fuipenfo , vt ftatim dicit, neforteipfe effet Chtius. eam de Ioanne opinion em concepifle,illique,vt tres
Cum enim dtibitaret ; expectabat euentum rei , qui narrant Euangelis , refbondiflfe Ioannem. Dein in-
declaret,eHeme Meifias, an non. crebrefcenterama,Chriftoquebaptizato,& Ioanne
Mouebatur loannis (nitate, & officio baptizan- tamquam vero Meffia demontrato , principes lu-
di,quemadmodumexuangelioloannis conftat,vt dsorum rem ex ipio Ioanne cognofeere voluilTc:
cum Meffiam eiTe crederet,auertebaturcltu long cmvna ex parte vidrent populum, Ioannem tam-
loannes ab diuerfo , quo fuo Meffiam iperabat v enturum quam Meffiam veneran tem : alia ex parte audirent il-
Mefflas efle eiTe. Sed facile fuit illis.fi icnpturas uas conuluif- lum palm profitcri.non fe/ed Chriftum, quem ba-
Boa potuit. fent, intelligere oann em M effiam eife non polie, ptizauerat , verum eiTe Meffiam. Ita Se ego fentio,
cm tota Scriptura doceret , Melliam ex tribu luda, quamquam me Ambrofij , & edae argumentum
& ex domo Dauidis naleiturum,Ioannem autem vi- non admodm mouer.Nam quod Lucas dicit, exii-
derent&patre, &matreex tribu Aaron originem populojesr cogitdntibusfice, non negat etiam inter-
ducere.NotauitOrigenes,periculofum eiTe fi audi- rogafleaut de ea certrelocutum fui(Te;led tantm
tores maiorem qum Veritas fera t, de condona tore fortalTefignificat, Ioannem populi de fenimisma-
opinionemhabeantiindeq;nonnullas haerefesnatas gnam opinionem corrigere voluiiTc. Monenturhc Ceeeleia-l
dicit, idquenonnullis probat exemplis,qux videre concionatores,quemadmodum& Orgenes indica- torca5-
a pud eum lector potent. uit,neiepatianturlupra menta fua ab auditonbus c n
fa Ca it Ioannes * cribit Iudajos ab Ierofolymis ieerdo- honorari,autlaudibuserFerri,iednimiamdefeopi- meriiom
'P'1'?- tcS)& Leuitas aliquot ad Ioannem legaiTe.eum vt in- nionempremant,laudemque,& honorem i efferri.
terrog ren t,num ipf eiTet Chriftus. luque mrito fe in Chriitum dclinent.

CAPVT QVARTVM.
E S V S Utemflcnus Sprimfanloregreffus e dIordanc*:&*dge-
"Maf 4 U Spirim mdefertum , i diehus quadraginta , tencbatnrt
Jtl''1' diabolo .Et nihil manducamt in diehus Ulis : jp confummatis ilhs cjuriit.

3 Dixit autem Uli diabolus'.Sifilius Dries, dicUpidthutc >rpantsfiat.

4 Et refjtondit ad illum lefustScriptumefi:bQma non infolopane \nuit
M>eut.8.}. ^^^^^ humo:fedin omniverbo Dei. $ i duxit illumdiabolus in montent excel-
fumt& ofiendit tili omnia rgna orbis terra in momento temporis , 6 *y
ait tili: Tibi dabo potejiatem banevniuerfam , grgloriamillorum: quia mihi tradtta funt:
7 cui Vo/o , do tila 7. Tu ergo aioraiterU coram mt , erunt tua omnia. 8 Et refpon-
e T>tm.%(..dt lrfus> dixit HU; Scriptum e; Dominum D eum tuum adorabis y&lUfolifcruies.
. 9 Eteduxit in Ierufalem, & fatuit eum fupcrpimtamtcmpli, & dixit Uli : St
ur.jo.u. lius DeieSy mitte te hinedcorfum. 10 Scriptum e enim ,d quod Angelis fuismandauit
% '('6 de te y vteonferuent te: 11 ry quia in manibus tollem te , ne forte ofendas ad lapidem

fcy*^* tmm' lt & rrfondens lefus , ait HU i diftum e : n tentalis Deum tuum. 13
 97$ CAP. IV. DE ISAIAS DE CHRIST PRO PHETIA. 974
Et confummata omni tentatione , diabolos receit db illo,vfque ad tempus, 14 fStregrtffus
efl lefts in virtute Spiritus mGaliUam , Cr fama cxijt pcrvniucrfam regionemde 10.
15 Et ipfedocebdt in]yndgogiseorum,Cfntdgnificabdturdb omnibus. 16 g Et VenitNa- g
%dreth> vbierdtnumtus, ey mtrauitecundum con/uetudinem {nam, die fdbbdtiinfynago- 4. i:
gamy& furrexit legere. 17 Et tradituseilli liber Ifttia propheta. Et Vtreuoluitibrum,lOAa4if-
inuenit locum, vbi fcriptumerdt: 18 h Spiritus Dominifuper me : propter quod Vnxitme, ..
eudngeli^arepdupertbus mit me,fanare contritos corde. 19 predicare cdptiuis rcmiwnem,
<Jr cactsvifum , dimitiere confraos in remiionem , pradicare annum Domini acceptum,
Crdiemreiributionu. 10 Et cum plicuijfetlibrum,reddiditmmiro,Cfedit: Et omnium
in fynagoga oculi erant intendentes m cum, zi Qotpit autem dUere ad itios : Quid hodie im
pleta eft hac Scrip turd in auribus Veftrts. 1 1 Et omnes teftimonium illi dabant : Cf miraban*
tur in yerbis gratia, quaprocedebant de ore ipfiui,Cr dicebant : Nonne hic eftfilm Jofeph}
3 f ait ilia: fttique dtcetts mihi bancfimilitudincm: Medice curd teipfum : quanta dudwi-
musfaftd in Caphdrndum,fdc<yhctnpatria tua. 2,4 Ait autem: Amen dico yobis, quid
nemo propheta deceptus eft inpdtridfud.x$i In veritdte dico vobis,multa vidua erant in die- i j.Rcg.17 4
bus Elia in Jfrdclfluando cUujum eft calum dnms tribus,Cr menfibusfcxicmfdfld effetfd- 9'
mes magna in omni tend: Et adnuamillmummius eft LliastnifiinSdreptaSidonia9
ad muli rem viduam. 27 k tt multi Uprofi erant m IfraelJub Elifaopropheta 1 Cr nemo eo- * 4.Rrg. j;
rum munddtus eft, nift Naamam Syrus. 28 Et replenfunt omnes infynagoga ira , bac au- 14

dientes. 19 Et furrexeiuntyey eiecerunt ilium extra ciuitatemiey duxerunttliumvfquead

fuperciliummontts3fuperquemctuttanllorumerutadificatd, Vt pracipitarenteum. 30 Ipfe
an tern tranfiens per medium tllorum ibat. 31 1 Etdefcenditin Capharnaum, emitatem Gd- im*..*.
Iaat ibique docebat tilos Jabbdtts. 3 1 Etjmpebdntin doilrwd etus, quid inpoteftate eratjermo Mat Ult*

ipfius. 33 m Et in Jyndgogd erdt homo hdbens damontumimmundum t er exclamauit voce m . 7a

magna, a-diccns : Sine, quid nobutcr tibi lefu Na^dtenei vemftiperder nos}feto te, quit .*|.
fis,SdnftusDei.}S EtmcrepduitiUumleJSydicens'.ObmutcfceyCrexidbeo. tcmpro-
ieeiffet ium damonium in medium, exijt ab illo, nihilque dlum nocuit. 36 t tftclus ej pauor
in omnibus, CT colloque ban tur ad inuicem, dicentes : Quod eft hoc verbum , quid m poteate
& Virtute imperat immundv fftrmbus,Cr exeunt ? 37 Etdiuulgabatut fama de iiloinom-
nem locum regionis.tf n Surgens autem j tfus defynagogdjntroiuit m domum Simonis. Socrus n Matt.t:
dutem Simonis tenebdturmagmsfebribus:& roganerunt ilium pro ea 39 Et ftans fupetil-uu,ti)0l
Idmimpcrduitfebrt.&'dimijitidm. EtconttnuJ rgcns,min\^rabatillis. ^oCumautem
foloccidiffet, omnes qui habebant infirmes Vdrijs languortbus, ducebdnt illos odeum. At tile
fingulu manui imponens, curabat eos. 41 o Exiban t autem damonia a multis, cldmdntid,Cr o Marc.tJ
dicentid: Quid tu esiusDei : Cr increpans nonnebdt cd loqui : quid feiebant tpfum effe ,4'
Chriftum. d}z FdftddUtemdiCy egreffusibdt in defertum' locum, Cr turba requirebdnt eum
Crvcncrt ntvfqucddipfum: ey detmebdnt ilium , nedijcederetabeis. 43 Quibus ille ait. 1
Quid <Jr dltjs ciuitdtibus oportet me euange^are regnum Dei : quid ideo miffus[urn. 44 Ef
erat pradicdns in fynagogu Galila.
T TAP vT TV ""** * Aniraaducrtimui, Lucam prater Eteros Euan-
1 v-AfVl IV. gebttasftudios hoc notare folitum, Chriftum Spi- Quid fit, in
* jtofefit ^sv$ dfdmdamSfmtu [&.] Sem- ntus fani dudu omnia fecifle, vt hc & fupr f. virtute fp*v.
Cnriu* ^||pf^ per Chriftum Spiricu fanfto plenus fuc- Abiurda eit hxretici cuiufd interpretis explicado; p""5'.*6'
indo spi- ' rat fed figniheat, pollquam in ilium in virtute fpiritusregrellum cfle, id eft, eum muante "
: wfcmpci ^SftEr iam baptizatum Spiritus fantuj de- Spiritu fancto omnes diaboli tentationcs fuperaife,
' enu,: {enderat,magisineoife,qumante Ncc enim hc iam detentatione, fed de reditu in
demonftrac, apparuiflequc in omnibus cum aft - Galilzamagebatur. M .litis Orgenes * propter vi- ~ Hom.ia
nibusdiuinoprorfusSpiritugubernaritVcOrigenes ftas tentaciones auftarn illi fuiflc virtutern Spiritus, buuc lo-
Horn. |t. " interpreta tur. Qjae lequuntur k, apud Matthxum id eft, magis fei in oftendiTe: fie enim intelligen- cum j.
b viqucaJ c expolita funt. dum, idemqac Theophylaus,& Euthymius nota-
Yi 14. 14. Ltrcfftjftu tfiin virtue Spiritus in CaliUam.] Re- uerunt. ^eda,in virtute ipiritus, intelligit,in virtute
(ap.4.1. greimmdicit, quiaindcpriusin ludxam venerat,vt miraculorum , faciendo miracula, ficut auditores
cp 1 * Ioannebaptizaretur,vt idem Lucas d,& Matthaeus dixiiTepfteleguntur, Vndt bmcfapientid, &vittuttst
aX'."fo. * 8t Marcus apertdicunt.Jej^w'irwautem redijTe auftor eft Matthaeus b,Sc Marcus i, Euthymiusin ca.13 54'
'mg.i.f. dicit, vtindicarc't, omnibus in rebus jetumfuifle vutatepiritusinterprctaturplenus virtute fatiendi i{c>f.<.*. '
Spihtu fanto. * SC ij
 975 COMMENT. IN LVC. 976
miracula, non qud in itinerc miracula fecerit, fed A que eas prophetas ore recitari,qum fiio. Vfiis igitur
quod ad ca facida virtute Spiritus inti inftrudus, confucmdinis occafione.qua cui que in fynagoga ad
paratfque venerit in Galilaeam.Thcophyladus ve- legendum fiirgere liccbar,& ipfc fiirrexit, &, vt fibi
, V rumattigitfOTum,MvV/f ^'"w.idct, i**eir?vt Iaias potifmum prophcta darctur,Iuda;oiumani-
cius vtar verbiSjttfflaWyaciuijmfulfu} Spiritufan&o. Si- mos mouit, datmque ita aperuit, vt cafu in eum lo-
a Cap 4, i. cut dixit apud Matthaeum a,dutum fuifle Spiritu in cum, quem maxime legere cupiebat, incidiTe vide-
Cap. i. il defertum,yt tentareturti diabolofie Marcus exptdftmk retur: eque quicquam aFeetatum, quicqum de
Spirit* in defertum. An hic idem fit Chrifti in Gali- induftria qua;fitum appareret. t.
Cap. 4. 3. laeam reditus, atqueillequi deferibitur Ioannc c, " 18. Spiritus Dominijuper me] Agebat Iiias colo- i-mi
a Cap. 1.14. apudMarcumddiubutauimus,vbicopiofiorem hu- u vnde hace fiimpta iunt verba, & alio item x, de .'"paJ
ius & fequentis verlus explicationem inuenics. tempore Euangelij , eique conditione fub figura c * (
16. Et tarit Ka\areth, ybieratnutritus.] Putt Theo- Ifraiitici populi Babylonica captiuitate liberati. , Clp
e 3t phy!actus,& ante eum Orgenes e, primum venifle PromjferatDeus* Iudas miflurum redempto- y Cap
i, Nazareth, antequam in vllamaliamGalilseaevrbem rem, yenerit,m<\uitjptdfifluuius y iolentus,quem Ipin- '^o.
' Quid fit diuerteret, quia id primm Euangclifta narrauit. tus Domini cogit,& yenerit Sionredemptor,& eis qui redeunt Rbapwi
quod in Vnde Theophylaftus argumentatur, deber nos ci- abiniquitate m lacob,dirit Dominus.umredemptorem [,("
patriam - ujjjUS j ac p0pUlaribus noftris primo loco prodefle, hoc loco propheta loquentem inducit,& Ce cum efle ptomjtt.
f^Tim &, vtaitD- Paulus f, maxime domeicorumnororum cu- olendentem , qui Deo ludaeis promiflus fucrat, tur.
j. ' ramhabere,Ccd manifeftum eft ,prius per alia Galilafg Dcusdefcribenseumredemptorcm,qucmmiflurus aVf. 1.
g Exod. locapraedicafle, & miracula feciiTe. Et ex tota Euan- erat.dicit, Cttmyenerit quafiffuuius vtolentus,quem piri-
Tf. i), gelica confit hiltoria,nuiquam eum mins,qum in tus Dominicogit. Dicit iam miflus Chriftus, jritus Do- c I0 &'1Q ,
patria fu verfari, ac docere folitum , quia non epro- tnimfuperme, quafi dicat, non meo proprio, priuat- loan j.'
,v r phetane honore, mfi in patriafua\Sct\ivCum apud Mat- que,ieddminofpiritumiflusfum, eoatus,eo im- Bib.Patrum
Matth. thaeum 1 manifelt dicit , cum primum Chriftus pulfus, eo plenus ad praedicandum Euangelium ve- hb.contra
j7. Galibeamveniflet, relida ciuitate Nazareth, id eft, nio, vt dixerat fupr *. Quod Hebraice duo verba
Marc.. 4. nonadita, praEterita,negle<5ta, venifle Caphamaum, 1 '8 Adonai fffrg>v<><tfiw/,Scptuaginta,S co
loan 4.44. C enm eum locum interpretor. Qujd ergo inter eos fecutus Lucas, vno verbo * reddunt, more d Li.t. adu.
1 Cap.4.11. huncaduentumin Nazareth, & ilium inGaliheam faciuntfuo,nullumdetrimentumpatientefntentia. Iudatos.
x Vctf. 14. reditum, quern Lucas narrauit, Chriftus egit ? EaC Etnefcio, anquorumdam diligentia myfterium in fInCom;
1 Acap.4. nempe omnia, aut fer omnia quae Mattharo & ca re quaerentium nimis fit argut maius fecerunt f p"[0c1,
ad cap.13. Marco ra commemorantur. opera; pretium,qui Trinitatis myfterium ex hoc lo- C0.if.4f.
m A cap. i. jt fjtratiitficundum confuetudinem fuam die fabbattin coprofc>auerunt,quod Dominus,id eft, Pater, Spiri- g [&,,,
n Ca i ti fyMt,dm s ^e ea cenfiietU{^ne diximus apud Mar- tus,& Chriftus,tamquam tres eiudem naturx perc 7.
13 14.}9. cum". Notetle<or,fi Ambrofium hoc loco legerit, naeintroducantur,Ircna;us J,&Phbadius ,& Am- '4".
iclrenaeum0, memorias lapfym. Dicunt enim hanc brolius e ita feccrunt. Quamqum Cyprianus ,S
oLib.4. ( contiguTcin Capharnaum. EuthymiusepiritumDomini.nonSpiritumanct, qQo' fenfu*
'in iy a- f furrexit legere.] Apparet liberum in ynagogam vt illi, quos nominauimus , alijque omnes auores dicatur.
goga cei- vnicuiquefuifledicere.fiquidoccurreret, vtapud exiltimant.TedipftmChriftidiuinitatemvocaripu- Lib. 3.
que libe- nos jn pi^bliciidiputationibus diputare. Quod ip- tant, quod & alijs locis fieri videmus Propius vero faP- ^;
tum fuit dt um jem Lucas indicat P, & D.Paulus . Qtia vus eft, vt Spiritus fanius fignifacetur, quo, vt diximus, ^Q*"r lB".
yclle?U0 bertte, folebat Paulus Chriftum per lynagogas impcllebatur,agebatrque,velquoplenuserar,qui !
p A&.M.if. praedicare r. ^ fupereum requieuerat g, vtomnes fer interpretes contra
q1.C0r.14. 17. Et traditttseilii liber lfai4prophetd.]EiConCaetu- D velunt. .. Arianes.'
3'- docrat, vthinc appareret, vtei, qui ad legendum Vropter quodvnxitme.] Omnes antiqui auftores.non
x Aft.9.10. furrexiffct> ber traderetur ab Archiynagogo , aut aliter Chriftum, qum ipfo Spiritu nefioabunde, Cj^0Ui^
<"+'1 ft eius iuTuabipfius miniftro, cui pofte Chriftus li- aclargiterinipfirm efFulo, vndum interpretantur. ra Hoclo-
* s. 4. 19. te brum reddidiie dicitur f. Origencs t non cafu, ed Irenius h, & Cyprianus- i, & Athanafius , & Eufe-
iji. Dei prouidentia, eum librura Chrifto datum fuifle bius 1, & Ambrofius m,&Ruffinusn,& Auguftinus " in"P;
4* . dicit, vbi locus illeeTet, in quo apertiifim de ipfo , &Hieronymus ps&Profperq. SedexijsauCtori- e
Cur Chn- agerctur< Aijj iudsorum ftudio factum fufpican- bus alij ipfa diuinitate vnctum fuifle volunt: nam & xri.c i.fc
libelad le- tur, qud cm numquam antel, quamuisapudipbs eafpiritus eft,& eiusplenitudo, vtait D.Paulus r contra
gendum, S educ4us,ad legendum fiirrexifetjnec eum vmquam in Chrifto corporaliter habitabat, vt Euthymius. Max.ca.i.
cur I fai. docentemaudiuiflent, alia vero ex parte fama per- Alij:cm conceptus eftdeSpiritunlo.ipbpiritu P InCom.
fVerf.io. crcbuifet magna eum cumadmiratione omnium in in matr fuperueniente fuifle vnum.vt Cyprianus. u
t Hornet, jiijsfynagogisdocorefohtum, multa'que facer mi- Alij, cmi'n baptizatum Spiritus nlusdecendit ^ ubr.de
rcula , volebantclaris nouimagiflri erudit^onem fpecie columba; , vt Irenacus, Athanafius, RufHnus, prop, p.j.
dato libro omnium difficillimo, myfteriormque Auguftinus r, & Hieronymus t,& Proper u. Addit cap. 11.
pleniflimo experiri. Probabileeft, vtraque ration e Athanafius, eodem modo nos poft baptimum vngi
factum efle, Iuda;ormque matiam diuina: feruijf- folere,& Spiritum ndum accipere, vt fignificat D. eat '
le prouidentia;. Hoc Petrus confirmt -ltfum, inquit, Nazareth, , in Com.
Et yt reuoluit librum , inuenit loCum, yhiferiptum erat.] quomodo ynxiteum Dens SpiritufatiBo, & yirtute , qui per- in C.*i. I.
y. Nechocfuiflefactumcafu,iddiuinoconiilio,Chri- ttanit benefaciendo, &janandoomnes oppreffis Diabolo, u In ^,b<i,
Chrifli ftique prouidentia , eum volentis potiflimm lo- 5oMmDfifr4wZfc.Loquiturenimdebaptimo ?Iom' P*r-
prouiden- cumlegere, vbi de fe, dque auctoritatclegationis Ioannis,quem Chriftus fufeeperat, poft quem Spi- x"cr!i.
tia vbiquc fu3E agCbatur,Origenes,Theophylaaus,& Euthy- ritu nfo vnftum fuifle fignificat. %t'
1CC" mius monuerunt. Admiranda vbique perpicitur Qusftionem quidam excitant non prartermitten- y .10.
Chrifti prudentia. Sciebatciues fiios maximom- dam, fi Chriftus non aliter, qum Spiritu fanto vn- 38-
nium incrdulos fore,qud ab infantia vidiflent per tus eft,quombd dicir,proptere fe vnhim Deo Qumodo
omnia, viti js tantm exceptis,ca;teris fimilem homi- quia Spiritus fanctus in ipfo erat ? Videtur cnim eflc chrUut
nibus : volebat illis fuam probare legationem , & tautologia.Putantquidam,Euaiigeliftam feptuagin- vncbisTpi-
oftenderequodammodo literas fuas,quibus fibiPa- tafecutum interpretesab Hebraica, quam vocant, S. fit,
teream,qua vtebatur,auloritateni dediflct: malmV veritate difcrepare, quod Hcbraiccfit \y\ iabban,eo 4aiii^9

 977 CAP.IV,iSAIy DE CHRISTO PROPHET.
^w-/,vtHieronymus vertit.aut quia vnxit wf,quod ci- c^CK1* ^ rudcb Adona1
ictfortaile clanus.Septuagmta vcr,& Lucam v*rte bbaldiidbbdnmufcbacb A donai / itba cbfcber bbdw
rCi'yiM^icuiMCdujfayaHtfro^terqiiodyVtnolleticdiiit nim cbtUcbam Iccbdbo fcbieni fdere leb likjt* lyclbaifin
incrpres.itaqueHv'braicclii;nnicarc proptere Jipi- derorrelddjurim ptk>jcb KOdch Iit^e fcbrnaibrutfan Aao
rirumiupcrChriftum vcnlcqui vnaustTJt,Gra:- UAiyeiomndkdmlelohetmlenachemcvlabeiim. jd vetbum..
cever contra, propten vn:ium,quia pnitusin eo Spiritus Domini I N (upcr m. , capto, t. rii it/Jo
erat. Q;ioci fi vei um eft,non vidco.qua i atiene qua;- minus me,ad eua> Erl z ndu um "lue is,in fi, mc ad l-^an-
dum fuCliSiontl tos cor lc .ad'prxdictud im aptiu liber-
ftioneru,qu" proponunt.txpedit.in uic en m quod tatem,& vinct saperiionem carceris , ad prx.ii andan an- *
igiunr,abfurdum incurrt. Non enim minor tauto num voluntatis Do mn , & diem vlcionis Dei noun, ad
logie eftt/irtftu Dotmmfuper , quia vnxit me:qum conlolandum o.mi.i iu^enics . .
c nrio, vnxit me,quia Spiritus Domini fu per me.
j Ali] vtiumqueftnfi.m,& quem . quem Eujngeli^drepdttperibus.] Hebraic "
Ooandoin Graccacxprimunt verba, verum, fcddiuerlarationc m4fff*tfM,,oeptuaginta vidcnt.ir l.egi(Teo"jy ,
Pophcta efledicunt: nampropttrcp ftbaptilinum Spiritu pduperibus dfflttlts Vrrumquecnimid ve. bum kcla-> 1
Bonfit tau- {;0 in eodefeendente, vnum Fu.l .quiain con- rat : prof- > lenfu quin H braH. Sequirur
& J lc" ceptionefu SpiritusDomin fjaatfupei cum.qu- B cnim.Sdnare contritos corde. Et fuit facile YJ bbd>i,ij nr
cimdum
: .0 0.. admodum Grara verba prae feferunt i t contrario, pauperes,iij at.y bkMemJbtibutim incuria de-
proprere Spiritum fan&um fuiiTefuper cum , cum generare-Septuaginta pauperis vocauerunt homines
baptizituseiTet.qiain conceptione, todem Spiritu afflictos. /
nrovnmsfuerat.vt Hebraica indicatlcftio. Hoc Agebaturenim decaptis apud Chalda:osruda;is,& CeJfe
modo nulla effe tautologiam , cum fpiritus,& vnctie eorum perfonade om ibus hominibus, qui capnui tuagi,,
ad diucritporarefcrantur.Hoc,vtita fit, animad- diabolityrannidetenebantur. Prophetaiilisrl hri boi affli-
uertuntaueboresifti quopcriculofenteotii,ilta Ji- ftushiseuangeliauitjdeft, lrtumliberationisattu- &os voca-
cantur.Nefcioenimanfasdilufit.diueifumHebrai- litnuntium. Proptere & il)i, & hi omnes m f nbili uctunt.
capudProphetam.&GrxcapudEuangelililen- perfonaintroducuntur, cVpaup.res.id eft,afrlfti,
fum elle. Alij exvnbone Spiritusfancb, Spintum contriticorde.capdui^ici confraci dicuntur. fva-
fanebm in fe eTe probare putant Chi iftum:quafi ex" gis literalis. & proprius hic fenfu ^ eft, qum ille Ter-
donis Spiritus fanfti , quai (efe in ipfo oftendebant, tulliani k & Eufebi) l,8c Beda ".Qui omnes ad folos sLi 4 con.
docuerit.fe ipfum fpiritum ian-m habere. # pauperes fpiritu haec verba ref.rJnt,quibus Chriftus j Marc-
. Ego inter H.braicam*& Grarcamlclionemnul. _ euangd euang; zaic.dicens", Bedti pduwes (biritu , qupnidm u Jf"
CoBcilian- lum^prorfus difcrimcn animaduertaNam quod pie- ^ rg mm calorum.Q^htunc illiifais p'rJnhe.
:-u; in nqmsootant nonelTe Hebraicp^y bbaiceben kbbr.
tufueritimpleta. M igisetiam proprius* tenlh 9 .10
nie Gtx-
- Icio. ]i'}iMAa,\x(preptered, fcd.r/w-*, non vidtoquidin- qum " ,Th-o\->hyl i<' ' , e Euthv-' m in Crnj
4 ille alter O rige itl
teriit.Nam & )])tUbb*nf\gnmcAX.pr(>pittt4qHodt vt ma mi/.qui pauperes gentes inr p etantur q i.clege,ce h.iiHSIoci.
giftri Hebr.vorum doccnt,aut quapropter, ytlfeatj terifqueialutiscarebantauxiliis. n M h.
intcrpres verttt.Itaque& Hcbraice,& Gra;ccfenfus Mit me anATc contritos corde.] Conohri tiiles,vt ntr^ti'1"
Lb i c.
o & hb.4. eft, proptere Chriftum vn - 1 u m fui lie , quia Spiritus Dauiddicitp , Qui fant contritos Corde ,r Bi4t contri cotdc qui
c:p.4o. nrtus in eo erat , fiue fenfus fit , quem iiipr tetigi- tienes eorum, hic verus ett lenis. Oterum 'ontrui fint
mus,proptcrevndumfuiiTe,poltbaptifmumSpiri- corde, id eft, tiiftes appJla.itur, qu peccatnrun ^vc**?.'*'
tufantto vifibi.'iter defeendente, quia ante baptif- oneregraua;i'funt : Ci .uTpau'per^Vcft^ ^ Pfa fl
mum Spiritus fanclusineoerat : fiue, quodmagis catifuer.nt, vt exponit Hilarius, & Euthvrii' St CL?aA M'
credo, vngerehoc loco fignificet, adofliciumali- Melisfan.qumTertullianusr.&Bafiliusr.&B'- MacV"'
quod facrum deftinari , ficut vngi foirant qui ad da u , qui contritos corde eos vocari put .nt , q'i-i ad- t " Couyn,
gubernandumpopulum,i minilrandum.Dtode^ miiTadolentpeccata. Non enim Prophetabonum, '"' ^
It llinabantur. Dicit ergo Chriftus proptere fc ad fed m dum, miferabileinqueftatiim eorum fignifica- 1oCq 0
diinat ad Euangelizandum vnftum, id et,deiinatm,acrHf- urevoluit,.quibus&pfe liberationem Chaldaw-
jlijuod fum cfTe, quia Spiritus fanftusin ipfo erat, quodque ramcaptiuitatnuntiabat
j. *v ..M.-.--.. ,:6c
V* Chriftum
JI.>..IU Iredemptio-
bUbllipiV-
ctum uffi- coagerctur neingerendoofficioerrareporet. Vn- nem tyrannide diaboli nunriaturum figmficabat.
aum" tuspoftb.iptifmum,idert,ad prxdicaBdumdeftina-
Contriiioautem, id eft, dolor peccatorum,bons
tus.ac miflu.cm veniente fuper eumSpiritu fanco, Vtique,non malus ib tus eft.
Patrismittcnrs audita vox eft : HIcepliiumeMde- 19. ?rtdic*re captiuit remijonem.] Hebr. n^l deror
,u in auomibi bene ctmfUcui,ipfum audited pintus au- bbertdtem, facuitatem libere in punan redeundi.
Mat j.17. tcmfucrat inco femper antinuilibiliter, qui tuDC Qa figura fignificatur, fore, vt qui peccatis capti,
per vifibilemaduemum manifeftus apparuit. Non obitrictiquecenebantur. Chnfto libera ren tur, vt
... - enim Spiritus fan aus in Chriftum defcendit.vt in I renaeus * interprtame
S?<ft' eflet,qui ant non erat, fed vtapparcret qui erat. Ac Etccsvtfnm.\ He!>r. mpnpa OHdxSi -rf,**/*-
chri proptere fortafle , nonille prior inuifibilis.fcd vifi- rimpel^dcbHj>acb
rimptkdcbkpacb , <rtr vinchs apertionem exreeris
carceris , vt H;- t_ Lib.t.e;
^
^.- bilisifte pofterior aduentus Spiritus faneti-, vnetio braei interpretan folent : videturque hie fenfus me- to.
hic infm
ptn qui yocatur.quia olcum,quo vnftiones fiebant, vifibile liiis cum fiperioribus cohrrere , vbi decaptiuis , Sc
eftcoponebat. Confirmt huncfenfum,qud He- Eaffli'-"*'* !l n'nihiisa^ebatur.-Septua^inta verterunc
raic verbum'nxniTD wdfehadwihi, vnxitme, adft- *^ ivaAo t>etC\f^r , cr c*cis Tfifurn, aut r 'ft tutionem
quentii rcfcratiar , tvxitmedd eudneb^dndum pduperi- vifis,quos& Lucas (equurus eil. Curita v rrerint,
tb 4.con- w.scut &verbum,M'jf/,^/ijrmfjdndre contritos corde. mrito difputarur. Po Tet iliquem ac tum ccnicfti-
j',r'rc' Quemadmodim Tertiillianus c, & Hilariijsd,Theo- TemfufpiciofuSireilegiifeieptuag nti - 'bur'm%
aPf fi. phylactus,& Beda hoc loco Icgunt.Ivleuus meo qui cseeos pro *< afurim , vinlis. Sed n i : eft in re
. ji. dem iu.lieio qum Origencs%& Cyprianusi,&Epi- tam fancbconieclurisficilrdendum Faciuscre- C.j 11 I" an
'Lb.tad phar,ius?,&Rufftnus';,&Euthymiusi. -.icie didciim feDtuntiameospotis.qurri verba, q .emad- turHebiasi\
' lAnrtit * Wsnc taminfgnem de Chrido prophetiam , tam ptx modmn innumeris aiiis locis , exprimir volu ife CUn CP-
'inei cbteelucdatam,ninpotiiiroccontincrr,quBhiciiitcgtam Sciebant npQprkdcb Hebraeis fi sn I fici re culos ptri t,iag,ntl
, & npspiek_ach ,tWH ejuitculosh.tbedt apertos , id .ft,
in con m. mm dach ^^ n3io:h > cnj7 videntem, qui opDonitur "ny bhur,c*co. Vidt bint
">:'. opJ Cil 1 FW AM; Hih flip ripa duo verbo peh^dch , yifus, S ar.DX
 <fr9 " : . -COMME N t. I N L V . 98b
afitrim,i>mc~lostCCc cniunta,qx non viderntur (- y Cr indte falutis auxiliatusfumtuiy&feruauitr. Quod ac
tis inter fe pfTe hxrere Itaqueaut vnius,autalte- commodans D.Paulusadrempus Euangelij eair,itr et.Cor..i
rius proprietatcra elfe relinqu'endam. Reliquerunt nunetempus acceptablefece nuncdiesfa\ut%sioc eftqnod
ergo proprieta temverbi aniDX afurimt yintii,8c ex- Dauid ait f, Tempus beneplaciti eusj mulntudine miferi- fpfa.ij.14i
prelferunt
Iproprlctatem
Ij.Vw.i. verbi np3/>f/^<ft,verterunt-
' '~ %1 cordia exaudi me,Cr in teritate[Amis tua.
>,..,.:,
cfue Jto^XoT s.rr,r.-r-..c.....
'tCKt-^iv , &cacisvtfum.
Addequd Omnes fatentur, eque id ettdubium, ad annum ,7-
Rabbi Dauid auoreft, cxcos aliquandoO'nDN Iubilxieamphrafim alldere. Quoanno quiferui- Au"! :
furw,ywcos, ut ligatos appcllari , quod ligatos ha tute nexi erant,inlibertateraailerebantur'.Sedquis flt>
bere oculos videantur. . s. /.. annus ille Iubilxifuerit,quemprophetafigniricaue- g Lctuj.i,
Sed alia ego ratione Septuaginta fehioresab Hc- rit.D.Paulus eoloco , quem modo poiimus, expli-
Quouiodo braicis verbis credo non diflentire. Non ignorabant cauit. Chriftus enimquo anno mortuuseft, veram
Hebrxi Sc profed, atritn,eos fignificare.cjui incarc rtobis attulit libertatem. Earn idem alibi D.Paulus
Scpcagin re vini tenerentur : fed quia iciebant , nomen tempoium plenitudinem appellauit h.Ita etiam B- hadGil^.
tareftec- ( apertionem vifus declarare, pradenterani- da,&Theophylacus, quamquamaliam etiTheo-
i'cDti*uc. 1 -
maduertunt ; jnDX afurim, vietas hoc loco vocri phy lactas interpretationem affert, vt annus aeeeptus
eos,qui nn in quouis , (cd in tarn tetro, tarn profun- iupremi iudicij tempus appelletur, quod fanctis op-
do.tam tenebrofo , & obfcurocarcerevincTtieTent, ta bile fit, exOrigene ', opindrmutuatus. SedfatisiHomj:.
vt er ci eile videren turjqud nihilo plus,qum fi cae- conllat.de redemptione hc agi,non de iu d icio,
ci effcnt,vidcr poffunt.Iis aperiendosper Chriftum Scribit Irenxus fc, hinc Valentinianos probare foh- Cbiiftw
oculos fuiffe , quia ex eo carcere educendi eraht,ita, tos, Chriftum vnum tantm annu m prxdicaffercuiu* n"u"'
vt quafi rerti tutus lilis vifus effet , lucem videre pof- opinionis & Orgenes, eodem loco meminit , & fim- *"
fem. In quam fententiam Chldxus * etiam para- plicem intlligentiam appellauit. Diemautem retri- quinara
phrafks illum prophtie locum explicauir. Similis butionis quidam vltimum etiam judicium intel- ttadmt.
aeap. 4$.$. apud eumdem Iiiam locus eft '3Educferaspopulum - gunt, qu Chriftus vnicuiquefecundm opera fu
cum <f eculos babentem,furdum,& tures eifmt : id eft, po- redditurus eft,vt Orgenes Hilarius m, fed mani- Le , '
pulum,qui, quamuis oculos , & aures habeat , excus feftm eft,de gratia potiusagi.qum de iudicio,& vt m tr t
tarnen, furdus eft: quia in tarn fdacaptiuitate& Hieronymus argumentatur, Chriftus hoc loco di- <4,
carcere eft,vt nihil videre,nihil audire polfit. A gebat cit, hodie impleta eft hacpropbetia:non ergo in die iudicij ? 'n
enim de populi captiuitatereduione. implendaeft.tzipa aviom naKam, vt D.Hieronymus inc-
* Chaldri paraphraftis, fi quis ciipic hrc verba hint, vertit,<fwfigmficatv//toj. Sedillc ad Iudxorum u .
1 lbjntt E*"ncinbl yelidafirimethgellenecbor.c q vltionem per Titum,& Vcfpafianumfacbmrefert. Diesihio-
iisqui vinftifuntappareicin luce. Quod idem facit Eufebius " , hue aecommodans nisqukfit.
Dimitiere confraSos in remijfunem.Jidft, in liberfa- quod ait Chriftus P, Vi yenut fupervtsommsfanytis Lib. >. de |
u.
Vndchxc tem. Hxc verba, plcrique miratxtur , nec apud He- jf4flus ,tui ejfufusefuperterrdm> [anguine jtbtliuflivjcpe dun<mft c-
verba de- brxds , nec apud Septuaginta interpretes reperin. /d fangiinem Zdcbari* filij . At non videtur _ ,^
lampta Magis ego miror, interpretes ferc omnes , grauem in DeiiS devltionc populi fui agerc, fed hoHi.quibus fi,
fini. primis, difttcilmque quxftionem filentio prxteriif- dcbellatis, populum fuum liberaturum fepollice-
fc , vnde ea Euangelifta citaucrir. Mea,in re obfeura, batur. Quod fi ad tempus Chrifti cum Chiiftoipfo
coniedura eft , Euangeliibm hanc non tamquam re! cram us , annum Domini acceptum interpretabi-
partem prophetici tcftimonij citiauiffe : fed tamquam mur.de omnibus hominibus,quibus rem pusillud,fi
proximorum verborum,quia qbfeura erant.explica- Clirifii libera ltate vti voluiflcnt, Iubilxusfuit.dicm
tionem addidiife. Qups enim Ifaiis excot, qum vervltionis de diabolo quo deuiftonosliberauit,
mp 5 a ftK/icb kjach , vCh *-\v , reflituiionem yifus ap- ficutipfcdixit,ro^</i<f,fg-/c/ mundum q Sc}venitpnn- q bJn t(<
pellaiTet,expofuit his duobus verbis, Dimitiere - cepibuius mundi, Gr in me non habet quiccpuam . Propte- |i
cs in remiionem,caco% interpre/ans \^^9( , tm- re officium redemptoris certaminc cum diabolo loan.:.
fraBtsj. eft, qui torrnentis , atque cruciatibusimijac inchoauit , ftatim cinm , vt baptizatuscfr, duthsefl
tenebrofi carceris fraiti ellentJ'i,M-<d/>' vero id eft , indefertQ , y tentareiur i alelo , vt& MatthxuS
reftitntionem ytfus , dimifionem in remimonem , id eft, feribitf. " fP>'
in libertatem,qua lucem illisafpicereliceret:^*?^ lo. Et cmplicujffetlibrum, reddidit minir ] Senfus
Grxc pro pop <ditura eft , vt aliis etiam locis peripieuus eft , fiquis vero allegoriam defiderat, Be-
It pro tit
plu i h s obferiHuimus. " dam legar.
Gcxca. D fenfu hon idem omnes fentiunt. rigenesb Et[edit.] Sunt qui exiftiment, moremfuiffeludxis, u^Jj
if. confradosimelligitparalyticoSj&cterosmembro- vtinfynagoga non folmquilegeret.fcd etiam qui- nm mSy
Quit Ho rgm impotentes , quos fanauit Chriftus. Eufebius 1 cumquedoceret,autloquercturJftaret, vtcollipunt nagog-
rum verbo videtur eos interpretan , qui dxmonibus vexaren- ex Ais Apoftolorura t,& ex priori ad Corinthios", tcjp.ij^
rum fie t^ur. Beda contritos corde, dolorque peccatorurhj Chriftum vtr dumprophetamlegeret,reuerentix uc*I5,
fenfus.
Ho'tM* aut 'e8's oncre prxgrauatos. Theophylaclusroof- caula ftetiffe:cmautemdocerevellet,refedilfe, vt
e Lit 9 Je tu, quosad vitara hfiftus reuocauit.qufve le- fuamoftenderetfupra exteros doctores auftorita-
demltrat. cum ab infers eduxinfed fi quod modo diximus.ve- tem.Probabile,fcd incertum.
Euang. e. rum eft^ane effe fuperiorum verborum cxplitatio- Et omnium in fyrugog* oculi tum intendentes in eum.]
10 nem, non eft noua quxrenda cntentia : eodem eaim Prx ad mira tionc, quo modo lit eras ici ret , qua s non
modo,hxcquofuperiora,intelligineceffeeft,vtcon- didiciffet x vt' Cyrillus apud D.Thomaminterpre- xoxn.7.i
frai vocencur.qui oppreffi(eruituteDiaboli,atque tatur,aut,vt vidrent quomod,qux legiffet , expo-
obtriti iugo peccatorum erant. Queraadmodum & '-r -' A '
nerct, vt ait Euthymius,rnihique magis placet. AU-
EuthymiuSjCertus plerumque interpres exponit. dierant enim multa de cius doftrina , atque miracu-
1 1. -dicare annum -Domini acceptum , & diem rttrmtio- -lis:& erant fufpenfi,vt viderent,anqux
A'nmis - isJ] Annum acceptum vocat, annum-, vtitadicam, tudiiffent,vra eflenr. Moraliter adntauit Orge
teptus quis bcralitatis, & bencficij plenum. Annum , quo Deo
nes, poe nos etiam hodie in docentem Chriftum
: . placet liberalirer hrtminibs beneficia largiri. Hoc intentos oculos habere.
enimeft n^"> r\:v febenath ratfoniqucm Septuaginta a I. Quia hodie impleta e prophetia in aurihs Ht' ^
9- Verterunt ItiwAir Arfv, animum acceptum , Vt apud
flris.] Qm , ponitur Hebrxorum more , * ad figni- '
deap ,j.e. Iiaiamd, focdicitp$mim>lnttmfMpLcitotXdfuiim.Ut
ficaadam orationem , qux fequitur , effe direftam.
 9*i ' CAP. IV. DE EXPLIC. PROPHET. ISAIj. 9Si
Eodiedicitillamprophctiimpletamfuifle, quod A fibi prodeffe non poflcnt. Na2areni ergo carnau
die illi impletam fuiTc audiuiflent. iut potis, pror'usfcnfu.Nazarcth.quse patria Chrih erar, cum
qud illiseo die impleta eflet, quiaeo primumdie Chrifto confundebant,& pro vna,eademque re hi-
cu?peratillispirituDeiplenu%atqueimpulustam- bebant, vt fibi, &vt patriae prodeflet fu*. Polula-
quam pauperibus,id eft.aftlidishominibus Euange- bant ergo.quamuis id Euangelifta non dicat: tamcn
Htbtaif- lium predicare. In duribus veru , Hebraimus eft, * aut verbis, aut tacitis Haltera cogitationibuspoftula-
mus. quafi dicat, vobis audientibus. Id eft, h'odic veftris bant, vtqusmiraculainalijsftciflctciuitatibus, in
ipfi aunhus huius prophetix impletionem audiui- iaetiam faceret patria.
ftis.cummeaudiufftis pridictem,decuiusillaprx- Et poftulabant, vt ex Chrifti refponfocolligiturj it.'
dicationeloquitur. Dixit iutcmJnduribus veflris,po- non fide vt crederr, fed ambitione & incredulitate, ^r Chn'ftt
_ 10' tiis quam in oculis veftris, quia impletio prophetix Ambitione quidem,dum ciuitatcm fuam aliis prefe- 1,,,'
pro- . t .. * rn ,, r ' f w rr -J PoUul.ibac
phetia po- in Euangclij predicaiione coniiitcbat, ialtem pars, .runt,quai magis miracuhs digna eflet, qux Clin/tu Nazareni
aus dicitur quam tum propric impletam efTe fignificabat. Eu- .aluiflet:incredulitatevcr, quiaficidapudfedice- cm non'
fjiTc im- thymius, Impleta eft hodie ea prophetia,q ua? in au- ba Dt,quafi dicert, non poTe Chriftum quemadmo- crederenr,
pleca m au- rbus veftris lecta eft. Propofitum Chriito fuit, do- dm fe pofleiadabat, facer miracula: nec vera eTc,
faoeo?1 cerc' *"e vcrum c^e Mcliam, quem illi tantoper ex- qua? de miraculis in alijs ab eo fatis ciuitatibus nar-
Chrifto pecbrent. Oftendit enim fe eum eTe , dequo pro- rarentur:fienimalibimiraculafcciflet,multmagis
propof- phetia loqucretur,vtTheophyla<5tus)& Euthymius in patria fu fadurumfuifle: cum autem in patria la
tura fiiic adnotarunt. Vidctur autem tacita qudam in his nonfaciaf,nccalibiprofcftfcciTe.Inhcenimri-
. itrt verbis latere reprehenfio,quafi dicat,quid tanto de- tentiam prouerbium illud dici olcbat, vt exprobra-
fe verum
McEam. fiderio Mefliamexpectatis, quem ante oculos ha- returmedicis,nonpo(Tecos, qucadmodm profite-
bentes recipere non vultis ? Qnideumm prophetis rentur, curare alios, cm feipfos curare non poflent.
quxritis , cm neeprophetas, cm vobis leguntur: Hoc eodem feni, 5c quafi alijs verbis idem prouer-
neque eorum prophetias, cm in confpeu vtftro bi vfurpante,dicebant ludan de crucifixo Chrifto,
jmplentur , intclligatis ? *1fdluosfecit, feipfumfaluumfdcidtb: quafi dicerent,fi Matc.ip,
* Hebrcorum raoseil particulam ,3 chi eui redondee vera fuiilentmiracula.quibus alios faluosfccifle fer- 41'
neitraquia, non habere vim cauflae, fd afirmare quoi di- tur, e vtique ipfum multo magis aluum faceret:
eft, vt Deut.7. t. ' ,>3'. quod cm facer non pofit, nec alia quidem mira-
thi- iihttch A o o N a i iltbtchm ti --
h**rtth > cm inrrodu-
' 7 (h$,no\\
- c*\i- q cula,qua:
Cur ergo eum fccile fama
Chriftus, eft,
vt tili facer potuit.
crederem, miracula ibi
xexic te DomiUHS Deus taus in tcrram,vbi
faro, figniAcat, fed cueatum mdicat, vt hoc loco. non fecit?' QuiscognomtfenfumDomim^dHtqutscontid- Rom. it.'
* HuncHebraifmiunhaberausGen.fo.4. N3 ritu einsfuit ? Si tarnen licet de eius per conieur ali- 3 *
iibirun*UK.Ht trhhoh , loquimini quifo in auri-
quam iudicare efilijs,eo ipfo qud illichoc a pud fe Cor*^'
bos Pharaonis , ideft , audiente Pharaone.
cogitabant,indjgni profed miraculis erant.Et non zaieih
12. Et mirabdntur inyerbis grdtU, qu* proceJebxnt Je ignorabat Chriftirs corum nimos, foreque, vt vifis Chuiruc'
HcbwiC *reeiui-] Verba gratiae per Hebraifmum *appellauit etiam miraculis non crederent, qui tam celebri, tarn roiiacula
Ml. verba fuauitatis, Sc elegantis plena. Quamqura ea conftanti famx non crcdidiflent. Quprfum ergoillis *Sn fcec-
elegantia, atque fuauitas non t: m ad orationis com- miracula faceretiHec non tam noftra tft coniecbra, Ilt"
pefitionem,qum ad mores referenda eft, qud eius quam Matthxi4 exprelTa fententia. Et non^ftcit , in- d cap.ij.
oratio morata,docta,atque benigna fuerit & amicos quit, ibi mutes mult4s,profter increduliwcm ittorum. Ita- s.. '
hominum diuina quadam virtute fuauiter mouens. que quam illi rtionem afferebanr,quamobrem mi-
Oratio Videcurhoc EuangelilaidedixiTe, nonfnljm,vt rcula ibi facer debcret, earn ille viciifim retorque-
Cbrifti
qualii fae- dccret quomodhriftus verbis ipfisfuis,&lo- bat,vtdoceret,nufquamfcminus,qum in patria fua
tu. quand i modo ft fupra hominem effc oftenderet,fed facer deber.
etiam vt perfidiam, & contumaciam notaret Iudso- Deber enim fieri miracula , vbi creduntur, cm 1
rum,quicmeiusadmirarenturorationem,conhte- miraculorum finis fpecftantium fidesfit, minimau- Miraculo^
rique cog^erentur, eum non humano loqui more, ta tem credi, vbi ei, qui ea farit, minimum honoris tri- *U"L fitlli
rnen tantum abfurit, vt in eum crediderinr, vt per buatur : nufquamminsfantSis viris, qui miracula c[Jm gM.
der potis, & prarcipitem agere conati Hint. poTunt fcere, qum in patria fita honoris tribu:
* Hcbraifmus faepe notaros, qualis ille, Deuteron. ti.ttf. nuiquanygiturmins, qumin patria fua miracula
DlbtfH3T ibbrfthubm verba pacis, id eft pacifica. eos facer deber. Vltimam propofitionem,duobus
Et dtcebant, Home hie efiliu* hfepM] Non probo facris Uteris fumptis probat cxemplis: alterumeft,
eorum interpretar ionem , qui hxc laudandi caufa qud Elias ad nullam Iud.xam viduam, vt tempore
diera putant,quafi admirado laudauerint,qud,cm famisalererar, fed adGentilem in Sarepta Sidonio-
filius,vtilli putabant,eTet Iofeph,aliquid maius ho- rumGentilem vrbem Deo miTus fuerit e, qude jo.Regi
mine prxfefcrret. Rpugnt enim quod Matthxus feiret, nimirum Deum, gratiorem apud aliengenas, l7-9-
'cip.,}: dicit\ illos fuifle feandalizatos in Chrifto : vbi,quas quam apud fuos ciues hopitem fore. Alterum Eli-
7.. hic die un tur, copiofis nobis explicata funt. ^ faE,quod eius tempore multi vtique leprofi inter lu
13. Vtique dicetis mihi banc militudinem. ] & damos fuerint, fed nemo eorum tanmm illi honoris
itivY furdbeldin hdtic, id eft, hoc prouerbium , vt ex- detulit , vt ad eum petendae curationis caula veniret,
ponit Euthymius. Prouerbium enim id fuifleapud cm Naaman homo aliengena, 8c fccundm Re
Iudzos vulgare credendum eft, & Cyrillus apud D. gem princeps Syria vque venerir, vt ab eo curare-
Thomam admonuit. Quorfum hoc prouerbium tur f. Quibus vepbis,, atque exemplis non folm do- 4. Rcg.j^-
vfurpauerit,ip(e expofuit- Qudntddudiuimuj, in quit, cet Chriftus,quod probare volebat, le nuquam mi- 4 -
fdctdin Cdphdntdum , fdc& bcm 'pdtrU tud. . ns,qu*m in patria ua gratum, & acceptum eTe, fed
. Prouerbi fignificabat, vt quod quifque benefi- tiam caullmindicat, cur ibi miracula non ficerer,
iroecrbij cij alijs fe prftare poTe profiteretur.fibi ipfe prafta- qud ciues fui increduli elTent, quadmodum olim
"plicatio. ret, docertque in feipfo poTe fe ali j s prodele, cm propterludxorumincreduliratem, eque Elias ad
prodeflet fibi. Nam etfi ^ medicis,qui alios curant,fe vllara Iudxam viduam miTus fuiTet : nec Eliius
ver ipfos plerunque curare nefcit, fumptum pro vllos Iudarorum leprofos curauiflet. Recle prerfuf
uerbium erat: non de illis tarnen folis dicebatur,fed Ambrofius 8, Curigiturnoncurabdtfrutres : ntmcurdbdt g Libr j.ia
de onaflibu$,quijCra ajs prodefle fe poTe diecrent^ ejues; nondnabat prophet cwfmes: ernnfndttt lenos, Lucam. . u
 983 COMMENT. IN LVC. 984
fanaret tos ,qui obfenantiam legts,& religiomt consortium A los diabolo facit. Namille laderetantmconatus
V luntatis 7,011 bdbcbant , mfiqui/t voluntatis emcdtcina, nongent,ey eft Chrifto,vt fe ex templi faftigio praxipitem darer,
eft medici- munut votis eligitur, non iure dtfertur. Difce ipfe ver pellere non eft aufus j ifti autem fuis eum
na non Chriiane rogare, quod cufias tmpeirare:faflidiojosviros,cce- manibusprarcipitem agerc voluerunt.
gentis. U^ium prof nonequuntur. 30. Ipfe autem tranens per medium eorum, ibat] Non
28. Et repletifuntomnesinjyrtagogaira-hacaudientes.l dubium voluilfc Euangeliftam declarare Chriftum
Cut Naza- Tam fubit2,& iropotentis ir* diucras ufas diuer non vi , non arte, fed miraculo ex Iuda>orum mani-
itni ciucs auores afferunt. Quidam propteie ira inflamma- bus euafiTe, fuamqueea're oftendiTediuinitatcmj Chftus
inChr- tosfuiflcdicunt.qu, eam,quam legem liis pr~ vt Chrylbftomus apudD-Thomam, Ambrolius,& (1^ .
Hum ira phetiaminfeimpletamcflefignificaflct>quaifeve- Euthymiuseobferuarunt. Simul intellie,inquit Am- "^|"
exar etmt. rQMefllamclTedixiiret, vt 4Gricusilleauctorapud brofius, non ex necejfitate fuiffe, fed voluntariam corporis c fa _
D. Thomam ait. Alij, qud adduo duorum pro- ' pajftonem, neccaptum a Jud*isyjed feipfo oblatum. Etenim
phetarumexcmplo vetcnbusfeprophetiscomparaf- quandovuit,capitur : quattdovult y tlabitur: quando yulty
fevideretur, vtilleidemauoi leribit. Alij, qud Juenditur: quat.de vult/ton tenetur. Vtdesigimr Cr bcdi-f
eorum vlqis Chriftus tetigillet , & propofitis exsm- - umitatis ejfe, quod captus non efi ; & llicyoluntatis ejfe,quod
phseorumarguilTetincredulitatem. Volebantenim capus e.
a ca.3t.10. audirefibi placentia , vtilli apud lfaiam J. Quale miraculum fuerit,incertum.Vcrba tantm QtraJe mi-
** Commune auditorum vitiumdelecbri, non do- ignihct,eumfecurum,(nevlla fuga, fine vllafefti- laculum
Cud^oium CC"' mu^cc" ^ nonpungib. Remant (dicebat nationc, per medios hoftes graui , lcntque gradu bc eut
vitiemd ^ex UItus I"3 2i) tir vnui, per quern pojftmus inter- procefiile, hoc enim vis mihi verbor vid etur indi-
leflari non rogare Dominum,fedtgoodi eum, quia nonprophetat mihi bo- care, tyvrit Atihbr,Jl.<r*vT>v7otdji'n,cripfet
doccri tel- , fed malum. e Alij , quod vifus eflet fignificare (aut potis,ipfe autcmjcft enim occulta quedara an-
Ie- Chriftus, gratiam Dei ludxis transferendam ad tithefis) pet medium eorum tranfitns that, id e procede-
ii^Aojos* g*0165 Quod nefkndumillisdicium,&diuinn pro- bar,& fecurus gradicbatur. Ambiofius, & Beda in
0 s' miffionibus contrarium videbatur. Seite adnotauit eo miraculum fuifleputant, qud Chrillus eorum
j.Reg.tt. Euthymius, ludatoshoc ipfo fao miraculis fe indi- repente mutauerit voluntatis Quod eth miraculum
8.18. gnosdeclaraffe,&reiplicomprobaiTe, quod Chri- quidemfuiflet, tamenEuangcliiianon voluntatem, chriftus
mis dixerat, verum eile, neminem in patria fu p o- ledfacultatemludaeisiignificatdefuifle. Alij eorum quomodo
phetam acccptuni elle. quodammodmanusexiftimanttcm.iTe,vtfeprc ex mamiba
19. Et furrexerunt ,r eiecerunteum extra ciuitatem.] _ hender non poflmt.Alij inuifibilemreddidiflciefe, "
Extra ciuitatem tamquamreum mortis ejiciunt, quia quodegoexiimoeffeprobabilius.Mitto,qun-
moscrat, vt omnesrei extra eiuitatem pkderentur. nullis pijsquidem, necindois, fed minus fortafle
d AdHebr. Vropterquod& lefut extrapon am paus efi. d Incipiunt Kmatiiudicijferunturaucbribus, derationc, qua
- Chriftprimi crucifigere ciucs fui. Peiores quod- Chriftus cuafenti necea ledor aut (ludio, autcau
Nazara;i md>qum 4U' ei1 poftecrucifixercllli enim cor- apud illosinuenta credet, mihi credet. Curvero
ciucs pcio- nipto quidem,& violeto iudicio,iudicio tarnen egc- Chriftus Nazaristenerinoluerit.inpromptu ratio
res, qum runt.Ifti impatientes trrumpatientes more.noniudi- ed,nondum venerat hora eius f,vt Ambrofius,Theophy- f Ioani.".
qui cum ciojfcd impetu,non crucifigere,fed prxcipitem dare lacus,& Beda refpondent. Reliqua, quaE fequuntur
crucifixc- toluerunt. Qupd ijfdem pene verbij Ambrofius,& viquead finem capitis,apud Matthxum & Marcum
runt. Beda notauerunt. Lt Beda quidem peiores ctiam il- in locis ad rnarginem ftgnatis explicauimus.

P V T Qjr INT VM,

ACTVM e dutemjum turba innerem in eum} Vf dudirent yerbum Dei9
Matth. 4. |jpf|^;'- & ipfe ftabat [ecus fiagnumencfaretb. a Et vidit duos aues flames [ecus
Mar.i.x. ^^ ftagnum : f'tfeatores autem defcenderant , & Uuabant retia. 3 jifcendens au
tem in vnani nauim, qua erat Simonis, rogauit eum a terra rtducere pufillum. Etfedens doce-
/ bat denauicula turbos. 4. Vt cefjauit autem lo<juit dixit ad Simoncm: Dur in ahum , c5*
lxate retUveflraincapturam. 5 Et respondent Simon, dixit tili: Praceptor ,fer mam
noilem laborantes 3 nihil cepimus i in Verbo autem tuo laxaba rete. 6 Et cm hocfecijfent,
concluferunt pifcium multitudinem copiofam , rumpebatur autemrete eorum. 7 Et annuc-
runtfocijs , qui erantin alia raui , Vf venirent, & adiuuarent cos .Jit Venerunt, & imple-
uerunt ambas nauiculasy ita Vfpene mergerentur. 8 Quod cum v ideret Simon Petrus , pro-
cidit ad genua lefu 3 dicens: Exiame, quia homo peccatorfum , Domine, 9 Stupor enim
.circumdcdcrat cum& omnes quicumillocrant, in capturapifcium, quam ant. 10 Simi
liter autem Iacobum, & Ioannemfilios Xebedaiyqui erantfocij Simonis. Et ait ad Simonem

lefus: Noli timer e: ex hociam homines er capten s. 11 Etfubdufttsadterramnauibui^re-

bMat.ii. litfis rnnibus fecuti funt eum, 11 $ Etfaftumc, cum effet invnauitatumy grcccc vir
,-40' plenus lepra, & Videns Iefum&procidcns in faciem, rogauit eum, dicens: Domine tvist
potes me mundare. 1 3 Et extendens manum, tetigiteum, dicens: Volo: Mundare. Et confe-
im lepra difceit ab illo: 14 gr ipfe prAccpitilli,\tncminldiceret\ fcdvade , oendetefa-

< Deat.14; cerdoti^ey offer procmundationctua, ficutpracepitMoyfcsy inteflimoniumUlii. ly Per-

*" ambulabat autemmagis fermo de illo : conuemebant turba multa, Vf audirent, cura-
ftntttr
 ,8j CAP. V. DE PETRI PSCATINMU. 83
tentar ab infirmitatibus fuis. i6lpftaute'ftctdtbat'm defertum^ orabat. \-j.Etfatlu eft
in ymadierum^ ipfefedebat doces. Et tram Pharifaifedentes, & lega doores qui Vene
rantex omnicaftello alila^^Iudaa & Itrufaltm:Cr virtus Dommierat adjananium 'V '

tos. 18. Et ecce emportantes in leclohominem^qui tratparalyticus:^ quarebat euminfer-

re3& poner ante ewm. 19. Et non inucnicntcs^quaparte inferrentpra turba,afcende^
luntfupra tc&um , Cr per tegulas fummiferunteum turn in medium antejefum. .
Quorumfidem vt vidit , dixit : tomo,remitturitur tibipeccata tua. ii.Et caperum cogita- ';
rtSffibt&PhariJaiydicentcsiQuS tft>qui loquitur blajfhernias) Quispottft dimitttrtpec-
ataynift'folks Dtus> 2,. Vt cognouitautcm Itftes cogitations corum,refj>ondens , dixit ad
tilos: Qmdcogitatisincordibwveftris? 23 Quid eftfaciHus dicere: Dimimntur tibi pecca-
ta\an dicere>Surge)& ambula} 14 VtautemfciatiSyquiaFilius hominis habet poteftatem
in terradimittendipeccata(aitparalytico) Tibi dico-furgeytoe leflum mum,rjr Vade in do
rnt* mam. 1 5 Etconfeftim cofurgens coram illu}'tulit letlum, in quoiacebar.& abtjtin damit
Juam , magnificans Deum. 16 Etflupor apprebendit omnes>&- magnificaban t Deum. Et
repleti funt timoretdicentes: Quia vidimus mirabiahodie, ty^Etpoft bacextjt, & vidit
fublicanum nomine Leui,fedentem ad Tcloniumt& aitilli : Severe me. 28 Et rehlU - .1
, nibusJrgens,fecutus eft eum. 19 &fecit ei conuiuium magnum Leui in domofua:&eratuwii-9 "

turba multa publicanorum , & aliorum,qui cum tllis eran tdtfeumben tes. 30 c t murmura
ban t Pharifai, &fcriba eorum , dicentes addifcipulos eius. Quare cumpublicanis,gr pceca- M.t.if
toribus mandcame bibitts} 31 Etreffondcns Jefus dixit ad tilos : Non egent qui fani
funt medicoyfed qui male habent. 31 NonVeniVocare iuftos)jedpcccatorcs ad panitentiam.
33d uitiUi dixerunt ad eum ; Quare difcipuli loannis teiunant frequenter <sr obfecrationcs d

fauntSimiliter <sr Pbarifaorum.tui autem edunt^Gr bibunfi 3 4 Qjabtesipfe ait-yNjumquid

poteftisfiliosJfonfijdum cumiiseftfponfus3facere iciunaretf Venitauttm dics,cum abla-
tftsfueritabisffonfusytuncieiunabuntinillisdiebus. 36 Uictbant auttm grfimilitudint
idilios: Quia nemo commijjuram a nouo Veftimentoimmittit in veflimentum vtus : ahoquin
& nouumrumpit^ veteri non conuenitcommiura nouo. 37 Et nemo mittit vinum
m Vtres veteres: ahoquin rumpet vinum vtres , & ipjum tffundetur , & y tres
peribunt. i%.fed\inumnouumin vtres nouos mittendum e, vtraque conferuantur. 39
Et nemo bibens Vttusflat m vult nouumy dicit enim : etus melius eft. 1
; A qux fedomoexceperat5atqueluerat,multiplicat
IN CAPVt V. diuinits olcolocuplctauit,mortuumque illi iuici*-
< jiclum eft autem cum urb* xrmettttt ittetmr-] tauitfili'.ElifaeusSunaiiitidi hofpitaefue ,& filium
feribit Lucas, non alia de caufa vi- fterili dedit , &mortuumeumdinvitreuocauit. . ^cc i7
deiur commemorare , quam vt doceat k. NotauitidemThcophyladurjitemquc Chryfo-1^ .
qua occafionc, quomiraculo Petrus & lomus apud D. Thomajn,rolcrcChriftumcaperck4 Rcg *.
Andreas,Iacobus,&Ioannc$ vocatifuerint.AnhaC fua qucmquarte,MagosftcJla,pifcatorcs pircibu?,'7-J5: *
Ci 4 ver. cadem fit hiftoria,atqueilla> quaeMattharo , & Ditcindttum.] mvtljaj* & rcdxtcwfroftmd,
11 Marcocnarrarur,illicdirputauimus, omniquccx- fiucin altura mare nauicul.vt pifcre VencratPc-
cCa.i.itf. p0fuimuSiqUSE},ic4Lucadicaritur,exceptisadm<>- trus ex alto mari adlittu*, irriu pifeationc. Iubec
dpaucij,qua;abaliisfuntineiufdcmhiftorinar- em ChriftusinaltummarejVndcvenerat, nauira
rationepritermilTa. Ho primm eft quod dicit, reduccre.
Chriftum,vtirruentem,comprimentemquc vitaret Omnia diino funtafta confio, vt miracu ma*
turbam.in nauicu!afcdifle,quaeratSimoniPe- gnitudo magisapparcret.Etvt Petrus tota laborSs .=
tri.d ille c Andrxa fratre fuo.casterifque pifeato- hoe nihil caperet , Vt intelligeret , fruftr fe fine fnna'Jtu*'
rib' retia reficiebat.S olebat id facere,vt apud Mar- Chrifto laborare.&omnia humana ftudia>fine diui- ia ine .
ab 4 t. c.d,AliaeapndMatthse,,&Marcs,stexplicata. na gratia irrita eTe. Et vtin eumdem locum nauim naa g;"*
if' +' ^^^^^^f^i^x*ta^^momm'Ducin^~ reducereuberetunnifiin aliumocum ieciffct re-fntiriiw
Vr. .'.fc DoctrinxadiuneitoDera,quaplusadperfua-
fCi.418. tem.~\ Doctrinxadiungitopcra,qua;plusadperfua- te,nmiraeulo,redcafufadumvidcretur,qudt-
te,n
|ca.i.i. dendum habent pderis. Mouerat i concione fu ta* vim traxifiet pifcium.qud hic pifees fuiTent, il-
1 Petrumiimpellit.trahitquemiraculo, vtrelictis lcnonfuilTent.lllud etiad mores pertiner, idque
Chriftnsde veftig'ioomnib'rebus,refequatur.Voluir,vtTheo- fortal Chriftusreipfa docere voluit, enim
i"n* ar phyladusindicauit,Chriitus , Petro pro eius, qui omnia myftcri aliquod habere fiifpicor,& ad tc-
X. vfus eratyOauicula naulum(oluere cumulat , eim- rale etiam fens pertinereideoque prter confu-
Mtrcede queea remaxim,qul nauicula quareb:.t,id eft, p- tudinem mcam tralo.-illud,inquam, ad mores per*
non catent fcj multitudine remuneran, ne quid fibi lucri exi- tinetjqud Petrus ante auditam Chrifti concionem 1 **7l-
qu Chrifti jmarct pcriiTe,cl eius nauiculaChriftus vtebatur nihil ceperitjpoft audita plus ceperit,qumfperare
ics'rec tMt Colligimus fimili mercede n carturos,qui Chri- vmqu; potuiTct.Hoc nimirum eft U QMtiteprimm
hMait.ro- ft' concionatores domo rccipiuntjpfe enim dixith, . rcgtii Dei,& 1), Fecit Chriftus
40. 02 rtcfit ys me irr^r.Elias viduam iilam Sarcptani vtrumqueSc vt ante nihil ca petcr,& vt
Tt
 COMMENT. IN
caperet.quantum vx dus aues continere poffent, A
Vtrumque enim ncceffarium erat, vt miraculi ma-
.gnitudo cognofceretur.
Et lxate reta ycsraincapturam. ] Quafi dicat, nunc
tem pu s eft,cm me . iubente facitis , an-
te non erat,cm non mea,fed veftra volntate fa-
ciebatis.
Sic interpretr,quamqulm paul aliter Augufti-
ali.i.q.E- nus Gregoriusb,& Beda . Qgddkit Petro, Due
>?17 i^dltum,'inquix hu%vdX\n\xs,& lxate retlaycflra inca-
Moral.c.i. pin am , adremotioresgentes quibus poflei pradicttum e,
clnCra. pertinet-ficut faias dicittToleJ>gnumin gentes, adea6,qiut
dca.;.t6. p>opi,& adeas,qua.longi. Retia vero ic Ambrofius *
*Lb!*' in mterPrctantur Q^untjxicpi,ApoflolorumjHAl*x4-
Lue re iubentur,retianiverborum complexiones, & qujfi qui-
'4. dam orationufinus , & dfutationum recejfut,qui eos qus
RetiaApo- mt , non mittant. Etbene Apoolicainrumenta ,pif-
rloloura candi retia[unt,qu* non captosperimunt,fedre[eruant,&dt
quarfinr. profundo ad lumen extruhunt , & puciuAntes de infernis od
fupernapcrducmt. Quodait Chriitus,//X4/f,empha-
fim habet, qua.fi dicat,qum maxim poteftis cxt-
dite retia,tantm enim trahctis pifeium, quanta re-
tis capacitas erat. , fetque,quanto fibi effet vtilius eum retiere , qum
J. tt refptndens Simon dixit Uli , rtcepm , per
meiern laborantes nihil cepimtu.~] No defperatione fceli-
?rus eut cioris iaus hoc dicit Petrus, aut qud Chrifto vel
htcdixciit. non credar,vel obedire nolit;fed potius, vt maiorc
in Chrifto fidem declaret, qud cm tota noe la-
borantes nihil prehendiffent, tarnen cius confidens
verbis,iterum retia laxaret.Solet per no&cmmaior C' Hic Hebraifmus etiam habetut Pfalm. ? ij. 133^0
quim per diem pifei captura fieri,ce minus infi-
dias videre poffunt.Sed ctr accidit Petro. Itaque uuffar , Quia circumdederunt fuper me mtli vfque ad noa
hoc ipsu.miraculum augetqud noftu, cm plures
r -ri- j- V 4
pilcescapifolet,nulluccpent;dievcrocumpaucio-
r,/ui u-i vt v
resrolentcapi, cepent nnumcrabiles. Nempeww
... , , nria- . / i
Miracalum tmdumtUi foltumltortMeratitntenebnsambulabat,mul- .ji j .r6.ti
ouidn au. .il . L-i L . ... i _u
quiana au- tumquelabouns nmlprcfictcbatyt AmbroliUS.& Beda, r DJ
geat.
7 i . v . ' r.>'
allcgonce quidem, fed appoite interpreuntur. . .
L .r In yerbo Jem,uoUxao rete.} Iuffu tuo.Hebraifmus
Hebraif, * aut verbo tuoconhdens.
us. 1 ' ...
* Hunc Hcbra.fmum haberaus i. Reg . .7. & f*Pm*
[ - . ,
verbum adme in yerbo Domini. Noftcr, quia locutuj ad
me Dominus in fermoee Domini, i. iubens & pripens rt
Dominumdecer. - D ram plfcmm.
7. Etannutmrtfocijs ,'quierantinalia naui. ] Putant
Theophyladus, & Euthymius.proptere fignis,n
S- verbis annuiffe( fie enim interpretantur ) quia pr*
enreaetens admir4tionecaptorumpifcium,adeebftupeia(ai
ApottoL erant.vtloquinon poffent- At potuit Petrus loqui
' Chrifto,cm vifa il 'multitudje pifeium, multo
magis eum obftupefactum fuiffe credendumfit.Ex'
imeDomine,qmakomopeccatorfum.Iti<]\ie>Tohibihas
eft.ideannuiffe, quia tam longe diftabant , vt vox
ab illis exaudiri no poffet. Atque hoc ipfum ad mi-
Eeclefi H rtinet magnitudin,qud cm alii focii in
Tu0"* alia nauicula codem loco,vt eft vero fimile pifeare'-
dSocareeStur,nihil tarnen dicanturprehendiffe, quia in
aauocare LUI' ,1111114
, WH.4
. * {^ .r paftores.cmipfi
' verbo-DebtEcclefix , j .\_ :~. per (
quieosm- Chrifti
uare pof- fe> aut impofito , aut fufeepto oneri non iufficiunt,
' aIios,quibusiuuaripflint,aduocare: multo magis
oblatos admittere.
Humilitas 8. QW eum yidtret Simon Tttrus ,procidit adgemule-
. Petri yin. ] Adorabundusfimul,& precabundus.
quanta. ^ m j}amit,qma homo ptecatorfum. Cur fe exire
velletjCaufam expofuit.quod homo peccator effet:
fed ca ipfa caufapoftularevidebatur.vte potis
'.\ apudferetineret,medicumfgrotus.Sedhumilitatis
fuir,quod fe tanto hofpiteiudicaretindign.Qupd
idem,cm Ccturio le fcciffetjfupra omnes Ifrali-
tas Chrifto la udatu s eft.e Euthymius, & Ambro-
u5hccatlno;aucrt.Ambiofiihc verba funt. Jd
L VC. $S8
mirabaturenim dona diuina,&quoplus mtmeratjnc,pr*fit-
mebat minus, DicWtu,Exi me Dtmint, qui* hem pecca-
torfum, tt respondeat tibi Dominus, mli timtrt induisenti
Domine peccatumfateri. Ne/* timtrt etiamqMtuafunt Do-
mino deferre,quia qm ffunt,nobis illeconcett.Exi&imAt
tarnen Euthymius timuiffe Petr.ne quid fbimali
contingerct,qudd Chriltum, quemautDeum, auc
virum ccrt fandun^prophetmque eTe credebat,
in fuam nauiculam excepiTet.Qaemadmod Sare-
ptana illa vidua causa cur filiusluusrnortuus fuif-f l7 je
fet,eTe putabat, quod par dignapud fcprophe-Hebiaif-
tam habuiflct f. music
9 Stupor enim circumdederat tum.] Totum inuafe- Greeifmui
rat,totum impleuerat. Hebraifmus * fimul,& Grx- | *^7'[*
cifmus eft,qualis ille g, Circumdederunt me dolores mor- ''
tis,c fimilesh.Hocidc videturEugelifta dixiffe, ^.
vtPetrumexcufarct,quodtantumiebonumreii- Hcbr.c.*.1
cere voluiffet;nec enim omnin apud fe fuiffe, ftu- _ 7
porque occupatura nfatis,quid faccret.confide- Euagcllta
raffe. Non qud humilitas eius laudanda nfuerit, cukt"^
fed qud vero fimile non fit , eum difturu ra fuiffe
Chrifto,vt fe abiret, fi fatis cfideraffet ,intellexif.
ablegare.Sunt qui in hac re & nimium,&parum Pe- P*trnm qui
trum imitentur, vtrique peruers : nam & quidam, *lc.hac 111
cum apud fe Chrift habeant,inconfiderate dimit- tc """i"11';
tunt;& alii cm habeant, auar, ambitiofeque non
dimittunt,quia plus eo praefentepifeantur. Hinon
Chrifto,fed Chriftusipfis pifcatpr eft.
nfOO rN tP ljn 'Sy ebi aptphuhhalai rahheth ha ai m
n"mum- Noll, circumdederunt me mala quorum noa
' e numerut.
,H7 n r
Etmomt*#tcume$ trot*.! Ne vidtrocut Petrus fine 9: ..
_.../-. _ f. r , r a. Magnumi-
i caufa.magniquemiracuhoccafioneobftupefaftus,
K - neuUhie '
r.^..iSb.v
iddiciit
.~;\: fcuangclilta,
if \ etm .omnes,
u qui cum eo
erat,
fuiffe
fa-.
. umuiuuporcfuillecorreptos.
... r Hocetiam
/ eopcrti-
-.J. . jir,Ctumoll 3
"'^"? * ^^
raculu,quod tarn mult, p.fces capti fuennt,cum pit
, . catoresipli,quiceperanr,quiqucmagnam alias co-
jam c UUbuu, non vnus & alter, fed 5
omninoquiaderant,ftuporcdefixifuiffent.
' .- . -, ,1 ,
9- 1 capturapijcam.] Hebraifmus,proptcr captU- Hcbraif-
musalia,
Similiterautemlacobum&loarmtm.] De vocatione no"lui-
, & Ioannis yahorumque Apoftolorum apud
Matthauim egimu. Hicfolam cii Luca vocationis > Cap.^.i.'
occafionem dcclrauimus. Quxvtapparctexhoc
loco, in his quatuor ApoftoIis,Petro,Andrea,Iaco-
bo,& loanne eadem fuit captorum multitudo pif-
cium. ^
Kolitimere, ex hoc iam homints tris capitns. ) Refpon- chriitus
'Ur rl";ft" D"'" maitationibus.Timuerat ille.vt Pttroinei
peccator Chriitu recepillet, aliquid umpcncmi fr
ueniret;refpondet Chnftus tantum abeffe, vt qui*
quam illi lucrum acceffurum fit. Namque ex pifca^
tore n;ft4,,m
pifeium, Vir>miniiin nifcatorem factum
hominum pifeatorem faftum in.
iri. Et
Ef,
vt tantam pifeium multitudinem , nop fuo labore,
qui per totamna&em caffusiamfuerat, fed diurna
vinutc ceperat, ita prorfusfore, vt innumerabiles
homines non dodrina, non induftria Iba, fed grav
tia diuina capiar,& in rctetrahatEcclefi.Mattheus k et.^'t9'
,& Marcus I, Petro fi mu, & Andrea; Chnftum di- 1 ca.i. 1 7.
xiffe tradunt : Venittpo me , rfjciam yesfieri pifea- Li t. d*
cores hominum. Quod Auguftinus m ta concilit, com.Eu5g-
quafi bis hoc dixeritChriftus, primum Petro fo- caP-,7:
li;deindeduobusfimulfratribusIacobo 8c Ioan-
ni. Sed quemadmodum eo loco difputauimus,
quod Petro dixit, omnibus , qui cum illo erint .
dixit.
 >*9 CAPVT sbxtvm;; 990

CAPVT S EXT VM.

ACT M'e autem. infabbatofecundoprimo t , cumtranret per fa

ifa ta )vellebantdifdpulieixsfficasi Cr mandncabant confricantes ^ "'!^'
^ Quidam autem Pharifeorumdicebant Ulis: Quidfact tu quoi non licet
in fabbans ?j Et reffrondens !e]ks ad eos dixit, Nechoclegis.- quodfecit
auid}cm efurijetipfi, CT quicumioerant> 4 b quomodo tntrauit in
domumDei,& panespropofiiionisfumpfiti&manducauit)& ddit his , qui cum j^J**^8
tant : quo> non licet manducare c nif tantm facttdotibus: 5 Et dicebat 1 is -. Quia Do
minus efi Filius hoministiamfabbatu 6. A Pottum efi autem Cr in aho fabmo , Vf m- eS.J
tratet in fynagogam , & doceret : Et erat xbihomo , CT ' dexter erat rida, 7 ^0M*" lfc
Qbferuabant autem .Xcrib* , Cr Pbanetfiin abbatu curarer.vt inuenirent , Vn<fc- accufa-
rrwf tfxm. S vrre / cogitationes corum : 4 toww , 7 habebat manam ari
dem. Surge, ryrammtdi/tm. Et[urgent etit. 9 wdfiw autem ad ill s leffts ; lnte> ego
Vos yfi licetfabbatis benefacer , an male lanimamfalaamfacer ; an perder ? 10 Et ctr-
eumfjrettts omnibus , dixit homini: Extende tuam. ttexundit : &> reituta efi
. u lp autem re: letifuntmfipientia >Cr ceoquebantur ad inuicem , quidn m
faceten t efu. Fattumefi autem in lts dubus , exijt m montem orare , ey erat ferno-
(lansinorationeD 1. 1 j t Et cmd es factus effet, Vocauit difcipulos fuos : CT elegit duode-
cimcxips quoi CT Apofiolos nominalst fi\ Simonem >quem cognomiv auit Vernum , 0.|.
bstndreamfratrem einst ]acobum &Ioannem, Philippum , Cr banbolom&um, 1 j Mat-
thxumcy Thomamffacobum Alphti , CT Simonem , qui vocatur flotesy 16 crluJ/a-
cobi , CT /Wdiw Ifcariotem^quifuu proditor. 17 tdefeendens cum illumetit in loco campe-
flri , fr4 difeipulorum eius , r m*/ itudo copiofaplebis ab omni judaa , Cr Jeruft-
lemJCrm*ritM*yCr'ljri,0'Sidonisii8qui)fenerantJ Vt au dirent tum , Cr fana*
untura langoribusfuis. Etquivexabantura ffririttbtt immundis , curabantur , 19 Et
omms turba qurebar eum tangerc : quia virtus de tilo exibat, Crfanabat omnes. 10 f Et
if>fe eleuans omits in difcipulos fuos , dicebat : Beati pauperes : quia vefit um e reghumftiitt't **
Dei. iigBeati,quinuncefuriw: quiafaturabimini. Bean, qui nuncfletu: quia ridebitu,
Zi Bean erais , dm Vo> oderint homines , r feparaucrint vos , er exprobrauerint,
CT cicccrintnomenvefirumtamqtwnmalum , propter Filiumhon.tnvs; 11, Gaudete :n /fl<t s Matt* '
die, CT exultate :eae emmmerces Vera multa e() in ccelo : ficundum kxc enim facitbant
Prophetis patres eorum. 54 Verumtamen^A Vobis diuitwus , quia habeiis confolationem
Veitram i< h V* \obis qui faturati cfiis : quia efurittis. a Vobis . quin Jetts nunc: . ,
juUlugebim 3ey- ebitis. 6 cum benedixerirtt Vobis hommes : ec~ndm h *^1 >.
faciebant pfeudoprophetis patres coi um. ty Sedvobis dico,qui audins : iligue inimicos a'6'lt,

Veros3 bemfacitehis , qutoderuntvos. 8 'Benedicite maledicentibus Vobis , Cr trate

pro calumniantibus Vos. 19 1 Et qui te percutittn maxillam . prabe CT alteram . Et ab .
tot qutaufert tibnejtimemum ettam tumcam noli probwere. 30 C mni autempetenti tet i . .7
tabue: Cr quiaufertquatuafunt, ne rptas ^EtpmutVutisV faciantvcbubo- \+*

deritis his, quibusfperaus recipere , pa gratia efi Vobis ? nam peccatores peccatbri-
busfrnerantur, Vt rt cipiant aqmha. ^ Verumtamenjiligite mmicos itflros : bene - oSuSf
fdc'ue,Cr mutuum date,ni))ilinde fyc antes : Cr erit merces Vera multa3Cr eriti iij Al-
tifinnyquia ipfe benignus es} fu: er ingratos& malos. 36 Eflote ergo miferico*des}cut
CT Ijitervcjfermtfericors efi. \j oliteiudicarty &noniudicabimini nolitetondemnareb
Cr non condemnabimm. Diminue , 0- dimtftemmi^ j t Date , & dabituryobu , menf-
ram bonam ,CT confertam yCr coagiratam)& fuper euentem dabunt infinum vefirum0. oMat. 7

Eademquippemenfura, quame^fueritis , remetteturvobis. $<> Dtcebat autem Hits 2*"'4 *4r
 99i COMMENT. IN LVC. 99t
p m. io fmi\ltunem.Numquidpoteft ccusiga'cum ducerelnonne ambo infoueam cadu\o p Non
b*n.rj '* efldifcipulusfupcrmagiflrum:perfcftus autem omnis erit,fifitficutmagifler tins. 41 q Quid
7 3 autem videsfeftucam m oculograms tui, trabem autem, qua in oculo tuo efi , non confiderasl

41 Aut quomodo potes dicerefratri tuo: Frater,finc eijciam feflucam de oculo tuoiipfe in ocu
lo tuo trabem non widens} Hypocrita, eijce primm trabem de oculo tuo:ey tuncper>icies,vt
i .7 1.educasfeucam de oculofratr is tui. 43 r NTon eft enim arbor bona}qua facitfruftus malos:

'*' ' eque arbor mala,faciensfrutlum bonum.j^^ Vnaquaque enim arbor defruclufuo cognofci-
tur. eque enim dejoints coiguntficusineque de rubovindemiantvuam. 45 Bonus homo de
bono tbefauro cordisfui profer bonum : & malus borne de malo tbefauro profert malum. Ex
TM*t.7.u.abundantia.enim cordis es loquitur. 46 QuidautemVocatisme f Domine, Domine : & non
.n/facitU qubbdico 4 7 Omnis, qui venitad me,ey auditfermones 5,&facit eos, oendam
Vobis cuimilis fit: 48 Similueftbom'miadificantidomum,quifoditin altum,&poJuit fun-
damentum fuperpetram: inundatione autem facla, eftflumen domui Uli, & non potuit
camJuouere: fundata'enimeratfuper petram. 49 Qui autem audit,* nonfacit -. fimilU eft
bomini adtficanti domum fuamfuper terram nefundamento : in quam iUifus eftfluuius^
continuo cecidit : & facia eft ruina domus illius magna.

IN CAPVT VI.
^. T V m f/ autem in fMsto fecunde primo A uimus. Totum ctiam reliquum caput in eiuf-
^Efo*. m tunret perfatd. ] Hunc locum tine dem Matthxi commentarijs j prolixe cxpofi-bCip.j
<ap.u i. J&jjffap dfffcilfrn apud Matthxum 3 explica- m eft. 7.
, , a ,

CAPVT SEPTIMVM,

aMar.e.j. {|^3)^{ autem impleffet omniaverba fna in aures plebs , a inrrauitCa-

pbarnaum.zCenturionisautemcuiufdamferuusmaiehabens ,eratmo'
riturus : qui illi erat pretiofus.} Et cum audiffetdefefu, mitadeum
feniores Iudaorum, rogans eum, Vt veniret, & faluaret feruumeim.
4 y4tillicwveniffcntadIefum,rogdbanteumfoicit}dicentes ei-.Quia
dignuseft,vtbocilli praftcs. 5 Diligit enimgentem noftram, Crfynago-
gam ipfe adificauit nobis. 6 lefus autem ibat cpm iliis. Et cum iam non longe effet domo, mt
h Mat.8. t. adeum Centurio amicosydicensb: Domine^oli vexari:non enimfum dignus, vtfub reelt
intres.j Propter quod & meipfum nonfum dignum arbitratus,vt Venire ad te:fed. die verbo,
&*fanabitur puer meus. 8 Na Gr ego homo[umfubpoteftate conftiimus habensfub me mili-
tes:& dieo hutC, Vade, Gr Vadit,Gr altj, yeni,Gr venit: Grferuo meo,fachoc,Gr facit. 9 Quo
audits lefus miratus eft: Grcouerfusfequentibusft turbis dixit: men dico Vobis, mein Ifrael
tantafidem inuenlo Et feuer,qui miifuerant dom inueneruntferuum,qui languerat,fa-
num. Etfacia eft: deinceps ibat in ciuitatem, qua vocatur Naim:Gr ibant cum eo difcipuli
eius,Gr turba copiofa. 1 Cum au te appropinquaretporta ciuitatis,ecce efunclus efferebatur
: - filius )>nicus mat ris fua: & bas vidua erat: Gr turba ciuitatis multa cum illa. 1 3 Qnam cm
vidijfct Dominus,mifericofdia motusfuper earn,dixit illi:Noliflere. 1 4 Et acceit,& tetigit
* loculum. ( Hiautcmjqipertaban'tyftetrunt.) Etait, Adolefcens,tibidico,furgc.\Etrcft-

dit'qui erat mortuus,&- cpitloqu, Et dedit matrifu. 1 6 Accepit autem omnes timor:
. 14'. magnificaban* Deum,dicentes c\ Quia propbeta magnusfurrexit in nobis-.& quia Deus
loan. 4. i9. vifitauit plebemfuam. 17 Etexijthicftrmo invniuerfam luda am de eo, & in circa
AM.v.u.i.regionem. 18 d Et annunciatteruntjoanni difcipuli eius de omnibus bit, 19 Et conuocauit
duos de difcipu'lisfuis ldonnes, Gr mit ad lefum, dicens : Tu es qui Venturus es,an alium ex*
peclamus} 10 autem veniffent adeumViri,dixerunt ; Joannes Baptiftamifit nos adu
dicens : Tu es, qui Venturus es, an alium expetlamus Vii ( in ipfa autem hora multas curanit
a languoribus,<srplagis,dr fyiritibusmaiw, & kcisntltUdnauit Vif.) ' Et rcfyon-
ifi JM. dens, dixit Ulis : Emes renmciatcbanhi qua andfHr, '& yidifts c ; Quid tact vident
 993 CAP. VII. DE FILI VIDV^ SVSCITAT. #4
claudi ambulant ^rfimundanturfordiaudiunt^ortut refurgunty pauperes euangeli^an-
tur: z. 3 beatas eft, quicunque nonfucritfcanali^atus in . 4 Et citm difceient nun -
tij Ioannu , caepie de Joanne dicere ad turbas : Quid exits in defertum videre f arundmem
vento agitatam i 15 Sed quid exits videre} bominem mollibtis Veflimentis indu tumi
qui in vefte pretiofafunt,& dehcijs, in domibus regumfunt. 1 6 Sed quidexiftis Vide te ? pro-
phetam ? Vtique dico Vobis^ plufqum prophetam' 17 Hic eftt de quo[criptum eft: a J,"*1;' ,'J:
mino Angelum meum antefaem mam, qui praparabit viam tuam ante te. 2 8 Dico emm M*.i;t.
Vobis : Maior inter natos mulierum prophetaJoanne IBaptifta nemo eft, qui autem mino> eft
nregno Dei j maior eft illo. 19 Et omnis populus audiens & publicani) iufticauerune
Deum, bapti^ati baptifmo I oannis. 30 'I harifiei autem legieriti confilium DeiJj>re-
ttertmt in femetipfoi ,non baptizan ab eo. 31 Ait autem Dominus : Cuiergofimiles .
homines generations buius,& cuifimilesfunti 22. Similes funt puerUfedentibus in foro,*6'
lyloqucntibus adinuiccm,Cr diccnttbus : Cantauimus Vob'u tibus,& nonfaltaftis : lamen-
tauimusyty non plorais, 33 c F*mit enim Joannes Baptifta, neque mandttcans panem, ne- c Matt- -
quebibens vinum,& dicitis : Dstmonium habet. 34 Kernt Filius hominis manducan;>&
bibcns,rdicitis: Eccehomo deuorator3 gr bibens , amicus publkanorum ,grpeccatorum.
35 Et iuicata eftfapientia ab omnibusfiljsfuis. 3 6 R^ogabat autem ilium quidam de Pha-
rif*is,vt manducam cum iUo. Et ingresdomumP harifiei, difeubuit. si Et ecce mulier, *Mt*fc
quxerat indltate peccatrix, vteognouit, quodaccubuijfetin domo P haripti, attulit ala- Matt. 14:3.
barumVnguenti: 38 Cr flans retroficus pedes tius,lacrymis capitrigarcpedes cius&ca- Ioini*'

pillis capitis fui tcrgcbat,& ofculabawr pedes eius, & vnguentovngebat. 39 Vident au
tem Pharifieus , qui vocauerateum, ait intrafe,dicens : Hieeffetpropheta,fiiret vtique,
qualis eft mulier, qua tangiteum : quia peccatrix eft. 40 Et rejpondens lefus , dixit
ad : Simon, habeo tibi aliquid dicere. Atille ait, Magifter,dic. 41 Duo debitores
erant cuidam feeneratori: vnus debebat denarios quingentos& alius quinquaginta. 4 2. Noh
habentibus dits vnde redderenttdonauit vtrifque. Quis ergo eumplus diligitf 43 Respondent
Simon dixit: /blmo quia is, cuiplus donauit. osi tille dixit ei: recle iudicafti. 44. Et Con
nerfus ad muliercm, dixit Simoni: ides hanc mulierem Intraui in domum tuam : aquani
pedibusmennondedifti: hac autem lacrymtsrigauit pedes mcos,& capillufuis terfit. 45 Of
culum mihi non dedifti : bac autem ex quo intrauit, non ceffauit ofculari pedes mecs, 46 Oleo
caput meum non Vnxifti : bac autem vnguento vnxit pedes meos. 47 Propter quoddico tibi:
I^jmittunturei peccata multa, quoniam dilexit multum. Cui autem minus dimittitur, mi-
ntisdiligit. 48 Dixit autem ad : e Remittuntur tibi peccata. 49 Etcceperunt qui fi- Matt.?.i:
muUccumbebant, dicere intra fi: Quiseft hic, qui etiam peccata dimittiti 50 Dixit autem
ad mulierem, Fides tua tefaluamfecit. Vade inpace,

"~ A Aportlos fuosinftruxiflet, ftnififletqueinludaam

IN CAPVT VII. adprasdicandum,inde,idcftcxCapharnaumdifcef-
V M imflefftt verba [ in fiflc,& per alias ijfle.vt doceret, ciuitates. Inter quas
_ plebt't.]
in tures Cum
plebis
hsecinftillaet
omnia , qua?; omnia
narrataverb*
nt, crcdibile
adoleicentem
eft, vnam
fufcitauit.
fuifle Nairn, vbi mortuum lftum

Chriib,vocat Euangelifta omnia, qua: Chriftuslo- lbatincimutem,qu*voc4tttrHMm.] Erat Nairn Gali- t.

qui voluit,quafidicat,cmplebi, quidquid voluit, ciuitas non ira magna ad radicem montis Her- Nairn qua:
liber dixifler.Subiungit dodrinxmiracul.vtoftf- mon,diftan Thabor bis mille paflus. Hieronymus JJJJV^
datChrift^aquaedocebat.mireculisconfirmafle. ^ & Beda,acBrochardus k nommant ciuiratem, vt pau| i,d F'
Intromit 4\).^ Habuerat fuperiorem con- hiftoria* fidem faciant; Eirtl. 8c in
cionerri in campo , cum ex monte ab oratione de- & ihant cum eodifcipuli eius, & turbdctphf*. ] Hoc loci .
'"p..17. cendiTet, vtdixit indedicit ingrelTum Caphar- ideo videtur Euangelifta dixiiTe,vt doceret, multos |o oc le"
bvfq.ad nUiTij vt Matthxus narrt. Reliqua b apud eumdem eius miraculi fuiTc teftes jn je[-cri'
'.. Mattharum expofjimus. i*. Cm autem appropinquaret p*rt uitat.] Videtur Cip >
. Et fa&umefldeincepsi] An ftatimpoft fanatum Euangelifta hoc ita narrare, quafcafu faftum fuiC 3.
Qnomodo Centurionis ruum hocacciderit, Lucas non dicir, ct, vtappropinquanteadportamChriftomortuus n??h.rl^
boemita. tantmdicit,hocpoftefaumeiTc; id probabil, efferretur: fed credendum eft* in 05 qui humanis ?*' ca
talumfece- inter hoc miraculum, quod hcnarratur,&id,quod oculis videbatur, cafu , diuinumlatuifiTeconfilium;
L paul ante narrauitj de Centurionis finteo iruo, ea Chriftqueauttunc venife, cmfciebat mortuum
^ 8 ce. omnia accidiife^ qua: Matthxus , aliquot in locis * efFerendum, aut mouendis tacite hominum animis
t 1 j narrt. Scribit enim Matthxus % poftquam Chriftus cifeciflc, vt tune eum efcrren t , cm ipfe ad vrbem
Tt ii)
 995 COMMENT. IN LVC. 99*
appropinquiret Volebat enim itaeum fufcitarc, vt A dum fieri non poffe, nihil miferir prodefle hcry*-
forte in cum incidiffe videretur. Augebat etiam mi- mas, quae calamita t em augercn t.non leuereiK. Ciwi-
raculi magnitudinem , vt non eum pris fufcitaret, ftus ver ita, vt aut alijs verbis, que Euangelifta ta-
qumad cpulturam efferretur, nequiscauiri pop- curit , aut modo ipb hace eadem verba dicendi,
itnon verfuiffemormum,fedhominumopinione, fpera aliquam oftenderitfore,vtfiliusreuifcereL
ideo non priuatimdo ni coram paucis.fed in ipftvr- 14.. Et accepter tetigitloculum.] Tetigit, vt teneret,
bis porta eum fiicitauit, vbi & imximus ingredien- Se qui loculum portabant, gradum fifterent,8 mira-
tium, egredie-ntimque concurfus fieri blet.-. . culum.circumftantibus.accircumfpectantibsom-
. Et erat apudludzos in portisvrbium forum, vbi nibusnotumfacerer. Theophyladus>&Euthyrrrius 7.
Forum vbi caufaeagebantur, &nobilesciuitatisviriTrequenter ide tetigiffeputan^vtn^icitaret,oftendertque cor- Car t<
caufse age- verfibantur. Et aduerfum, inqui toqtiebantw; quifede- pus fuum,quia Dei corpus erat.vim habere mortuos j>"" 'eca
bantur, ia ,MtinportA &e,mnconfmtdetur,cum loqueturtmmicis fuis excitandi Sed Euangclilta potis indicar, Chriftum Um"
buma^d * b* Sic legimus Ablonem in porta vrbis e- olis verbis, qum tadu fulcittffe,./t>/fjmf, inquit,
Iud*os. " derefolitum, vtpopulum iudicarct0. Accelittarba tibi dico[urge.
s. quas Chriftum, qua?que defundum fquebatur, que H autem quipmabAnt,tterunt.] Siue qud id vtft-
U- vtraquefibioccurritinporta.NotauithocBeda:Z>- cerent, Chrittus apprehenb lculo figniricauerat;
b Pfal. ut.{ojnqui^mitumtdt* Dominum ,*. riduAm - fiue quiaipfi,cmaudiffent,quid Chriftus vidug de-
Rez i Tnitebxtur,vtvto tanto nnTAtulomultitefles,mt*ln Difirent functi matri dixilTct, vidiTentque, cum loculum ap-
l, lautUtores. Conueniebat etiamjVt chriftus in i po vr- prehendentem, & quafi ad faciendum miraculum
bis ingreffu totam eo miraculo ciuitatem cortrmoue- aliquod parantem , ipem conceperant fore , vt
rer,quomaioredeicopinioneconcitata,praedicaret morruum fuicitarer. Id Ambrofius in allegoriarri
illis Euangelium,quodefaciliusreciperent,qu & vortit, quam qui volet, apud ilium icil repener.
maiorem deillo opinionem haberent , & maiori ab Et4it,*4dolefcetistibidico,furge.] Tibi praecfpro,Oft-
ipfo affedi effent beneficio. dit fenon aliena, fed fuaaudoritate, fuque - f^'^J
Ecce dtfuncltu cfferebAtur.] Partcula tete occorlum pto mortuufn (afeitare. Alloqui tur mortuum , <|uia Mte mo[.
ipfumingredientisChrifti,&egredientis mortui an- Deuseft.cumsfolius vocera mortui poffuntaudire*1 tnumfao,
teoculosponit. S olebantIudri,ficut& nunc extra- Amen >^& mncefi^qtundomtrtu*"tit.
vrbes habere fepulcra. Quare & illud Iocph,i n quo . audiet vvcemfiHj Dei,& qm Andimt,yiutnt. V ocat enim ( Ion ! 1
mort u us Chriftus pofitus cft.in horto extra Icroo- Deus ea qti wnfant , qutfant S. Sic iube- .QO
lymam erar. G tur Ezechiel ex peWbn Dei mortuosr, Se. aridaiam b
j. FilwvnictumAtrtsfu*.] Quatuor cjrcunifontijs de- ola alloqui. Ojfa Arui* Audite yerbunt Domini. Hocdtcit
CauiTzob feribit mortuum, quibusindicar,Chi'iftum non fine" Dominus Deui ojfibwh , eccee^aintromituminvos Spiri- 1
* c^'- rationecommotum fui(Tc,vt mortuum fuicitaret. tum &v\uttis]\ Dixit qu idem Petrus mortui puellac h Eiect 1
m^V-ulae Qudfucritadolefcens,quiflorefteadhucaetate T^^/^e^fedrtortdixitidbidic^fiKgesquiann !') I
impulles. deceffiffet; quod vnicus effet matris fus, cuius mors fua , fed Chrifti au&oritateloqutbatur. Adnotauit 'f 1
maiorem illi dolorem a(Ferebat,qum fi alios liberos Cyrillus hoc eTe quod praedixerat Iias ',Ecce Deut gj, it. ]
ha b ui Tet;quod effet mater eius vidua,qux & fine vi- r, tc'et Dtmutt Deut ln fortitudine veniet. ein.
ro & fineliberisorbata,acdefertamaneret, vtGre- 15. Etrefedit qui em mortuu4,<2r captt Uqui.] Oftendit a.40,19
elalibro go ius NyTcnusJobieruauit;quodlocuplesautno- Euangeliita, quis fuerit verborum Chrifti. ^af
de creatio bilis.cm magna eam.vt ait Euangeliftajturba comi- Non dixit,& refurrexit, qjii erat morraus ', fed dixit, 0"
ne born- ttreturj jaque non haberet, quern pod mortem re- quod ad fidem eft efneacius refedit,& tap$leqmt(\v- cbtilti.
* ' linqueret lueredem, quae magna eile foletdiuitum bus verbis fimul dixit, atque probauit, non pecie
in morte confolatio.Hasc,inquam,e ab Euangelifta tenus,fed verrefurrexiiTe,rtTitius Boftrenfisapd
tarn minut tur, vtdoccatquibuscaufisaddu-D D.Thomam citatus obfruauit.
dus Chriftus mortuum etiam non rogatusfiifcitaue- Etdtditillummamfut.] Cuius commiierationeeufli
rit,& vt fidem agtfrethiftoria?,quae fi vera non effet, fuicitauert. Hiiius loci, totifque hiftoriae allego-
non potuiffet tot ci; cumftantijs locorum , Sc perfo- riam,fi quisdefiderat, Ambrofium m legat,& AugU- }aCoa
narum defignari , vt adnotauit Ambrofius. ftinum n, & Gregoriuna-'',& Theophylum AJexan- "'/'
ij. QuAmCumyidiJJt Dminw.] Magnam haec ver- drinum P,& Bedam % olneipofi.
bavimhabent. Q^iamcm, nonfimpliciter,fed vi- 16. ^tefitutevi omi*ttimwJ\Hotrrquifa 4PCil.pcr-
duim viro,liberifque omnibus orbatam, & omnin nesinuafitinChriftoapparentisdiuinitatis.Saspdi- nit-.
miferabilem vidiffet, flentem,Tociferantem, fe mi- ximus,timorem pro reuerentia erga Deum,& homi- P '
ramclamantem. Haec enim omnia, & id genu alia, nes fandos p6hiblefe,HebraEorum*idiomate, qui fyM
qua cogitari breuis, qum dici poflunt, intelligent- fTW ntn reath A dona i, umortmDomim Dei cul- joco,
dum eft. latere in illo relatiuo /. tum , & venerationem appellant, vt apud Marcum
Hebraif- Mifnicordidmotusfuptrmt^HcbiiiCmswbvhhdJtiJtt notauimus r. Id ftatimexplicaturcmdicit,trM- 1
eus- proptertAm. Reddit rarionem, cur non rogatus Chri- gdtm Dem. Hic enim erat rimor , reuerentia in 40*[up<
ftus mortuum excitauerit, quia commiiratione ni- Deum. lti.*K
Secundum mirummatri commotuseft. Satis ipfi perl tacita * Sic fumitur Pfal )i-i^-vbi&oslegtmut<)j>{3tFC3*331^ <.
Hehos. r0g,bat vidua. Depderium emmpauperumexaudiuit De- ' HHV > litbu bernim, febimbbu li iiriMth
Pial. 10. 1^ prtpjrationem cordis torum Audtuu Aunt cim c. A don At hnlnmUtbtm , reoitc filii audicc me, rtma-
'7* (t Non eft expedmdum.vt pauperes. & afflidionem rem Demini doccbe : id eft cultum Dei, , ac religiot
Mif-i icor- i nobis magna vociferatione petant. Ipfi pro eis mi- nen"*
dia ia pau- fria vociferatur. Magis petit, qui petere non audct, Dicentes, quid propheta mAgnus furrexit in nobts .] Vir 10.'
peres vitro pius it non rogatus. vald fandus. Omnes enim viri fandi prophetae vo- ?t0Ph!* !
confercn- Dixit Meien.] Alio modo hoc illi Chriftum di- cabantur,quia prophets fandi efle folebant Putat ^ufiS." I
*' xiffecredendumeft,qumc2terisquieamcomitan- Bed >noplumill credidiffe Chriftum ( Deum, fic4^ ""l
tes confi^'abantur. Nam 8c carteros eadem illi, aut fi- fed infra earn opinionem loqui videnrur;itaque pro- f Gen..
i milia dixiflV verba eredendum eft. QJs enim flenti babiliuseitrcredidi(feeffeMea*iam,dequononpo- 7.
non dicat, Holi flere ? Sedalij nirn'ru n vujgaridice- terant,noninaudi(fealiquid,quamuisnondumcre-
ban- more, humanfqur,vt fieri (blet,rationibus ad> derent eTe Deum.Nam etfi Meifias quidem in literis ' "t
dudtis, mora'lem peperifle; quod fadum effet, info- facj isDeus futurus llgnificabatur^tami id non vque i)cti.:
 997 CAP: VII. DE MAGDALENA TIA. 998
tdenotum erat vulg, vt non pleriqu ignoraren:; habcrcnt, & propter eius deloanne cftimonium,
& magna pars eorum,quiClu-iftumMefli"am effe ere- Deum iuftificauerint, Joanniquc crediderint, qui
debant,nondumlatis crcdcrcnr, efleDeum. Gonfir- omnes auditores fu'os ad Chnftum,non,vt ipifacie-
mathanc opinionem, quod continu fequitur, & bat,aqua fola;id in aqua,& Spiritu fano baptizan-
qtria Dtus yifitsttit fiebern fudm. r Iifdem quippe verbis tem, quemque vnicum fiutis eflfe au torem przdi-
eap.r. 6t. vtuntur,quibusfupr Zacharias3, verum redempto- cabatjmittcrefolebat ? Deniqne prior ilia lententia, F VttC.jtl
.. remChriftum confefluseft. Sic intcrpretatur Hefy- illis ftat verbis 'fjtit autem Dominus. Illa autem verba,
de laud, chiusb quem lcquorlibenter,etfi non gnorojSfum nee in plerique Graecis , Latiniquc repcriuntur
jcacrixg. jlorumverb0fumelTepoire,viftare Dominum pie- exemplaribus.neq, ab vilo, qud feiam,antiquo le-
bem fuam.miffb prophcta,n qui earn redimcret,fed guntur auctoremon ab Ambrollo, non Beda , non
qui confolaretur.Iara enim diu prophetasnon habe- a Theophylacto , non ab Euthymio. Sic ergo inteir-
bant.S ed,vt dixi, iliud proba bilius. Cur enim id de pretor : & omrtpopulus Audiens , lub.Ioanncro,/?^-
Ioanne non diceban t; cuius fama m ignorare non p- ucruntiDestm, id eft , iuftum , benignum & prouiden-
terant. Et quod quidam obiiciunt, nomen -/, tem conteifi funt , qui talc fibi per Ioanhtm mififlet -
articul non habere,inrm eft argumentu.Quoties g auxilium , vt inuento redemptore , peccatis libera- ruftffeani
enim non habet Chriftus 'quotics non habet Deus? rentur. Non negamus,iuftificandi verbum in litteris crbum
17. Etexiit biefermo.] Hzc fam , aut faum hoc fecris idem faep fignificare, qubd iuftiim reputare, quo fenfu
Chrifti , qud morruum ifcitafft. Ide hoc dicit iuftum declarare , iuftum confiteri , vt hocloco s,& n'c ^um-,
Euangelifta,vtronfirmetfidemhftor3c, cuius non apudJvlicharamhJcdfemperitaaccipi, quodhre- tujj"
olmciuitas Nairn, vbimiraculumfaum futra t, ticidicunt, id vernegamus,&non vno Scripturae f * cap"
id tota etiam circa regio teftis elfe pflet, qua; eius loco/cd tota pen Scrip tura docemu s. h cap. 6
vfque ad rei famam audient. Qua; (equuntur , vide apud BaptiTpttibpiifmooanms.] Dclart ab effecb quo-
Tcrf.19. Matthzum d. modo Deum iuftificauerint,quianimirum baptiimo
taf.u.u i9. Et omntfp()puluiamliefis,&publicum iufiificauerunt loannis baptizad funt, oftendentes , credidifle fe iis,
Cains'hxc "**-] Dubium, cuius verba fint, Euangeliftz- quae per Ioannem D eo nuntiabantur. Duo homi- rj0 fio-
tmW fint, ne,an Chrifti Diuerlusenimfenfus diuerfiseritau- hum genera, qui longiflim pietateabefl videb- minum g*-
Cbtifti ne ctoribus-Si Euangeliftz funt,feh(us erit,omnem po- tur, dicit iuftificafle Deum, Ioannilqueba ptilmum a bap-
m Euan- pumm,&publieanos,cmaudiflcnt,quz deloanne q fiilcepifl, rudern populum, qui fer legem ignoia- tifmn
geli*. dicebat Chriftus, credidiffe, Deumque laudafle, bat, V publcanos homines auari!fimos,quique pro I0?nms_ ,
cum prisloannis baptifmum iufcepiflent,Pharifos publicis , & quodammodo excommunicatis peeda- iMauh.ll,-
autem,&iurifperitoscontempfiffe. Sic omnei recen- toribus habebantur',quo magis exaggeraret Phari- 1
tiores interpretes , quos mihi videre contigit , expo- fxorum, & Scribarum duritiem, atque pertinaciam,
nunt,duce,opinor,Lyrano.SiChrifti verba funt,len- qui illis , qui minus credere debebant, credentibus,
iushicerit,omnempopulum,publicano(q;,audito credere nluifTent. Sic apud Marthaeum * Chriftus kcap.tt.jt.*
IoanCjD cum iuftificafleyd eft, iuftum, & benignum obiieiebat, *Amen dico vobis^uu , r meretrices
agnouifTe, atqu loann e fui (Te b ptizatos:Pharif;os precedent vos in regnrnn Dei, & rurlus \ Amen dite y obis, M*tth-'-
autem & legilperitos iperb Dei con filiu m ,& llu- <juu mtdti Oriente , Gr Occidente -ventent , Cr recumbent
'tare remedium ab eo per Ioannem mifum defpexif- cum uibrab*m,0' lfadt.Cr 1 in regno ) autem
l. Sic omnes, quo viderim , veteres auetores , Am^ regni eiieientur in tenebriu exteriores.
brofus,Beda,Euthymius;citat etiam in earn fenten- 30. VhMrif&tutemt&legifperiticonfiliumDeiffreuerunt
tiam Chryioftomum Diuus Thomas i & ceno mihi infemetipfos.] Populo, & publicanis,duobus,vtdixi-
perfuafum habeo,hunc verum eife fenfum. mus.gcnerbus hominum lndtiratem minime prof-
u- Primm enim quorfum Euangeiifta loquentem tentium, alia duo opponit hominum genera, phari-
Euan' nterPe'**H^et Chrulum , & mediam eius orationem D 1jeos,c5c legifperitos,quosi Scribasao nomine voca-
tdiftiimt interrupillet ? Vt indicaret (dicet aliquis) quorfum ri alibi diximus , qui maxime feientiam Scriptura. j_
wrba pro- Chriftus diXiiTet,qua;fcquuntur.Atprterqu qud rum,& legis,vitaqueinitatem profitebantur.Illos *}11&:
fat. neifto quidemmodo.quariequtur.tbenecohafr- dicit credidHTe,DemqueiuftificaiTe; hos confilium fibnm Dei
renr,vt paul pft demonftraturi fumus mult pro - Dei defpexilfe,id eft lalutare remedium.quod Deo fpcrncre.
femeliscohxrebuntjHomniaChrilti lint verba, prudentiflimo confilio illis ofFerebatur: quafi dicat
tVuf i Deindeilladidio/re,quaEftatimiequiture,nonfo- magis illos fuo, qum Dei confilio credidifle. Hoc
' lm indicat, led plane oftendit continuatam fuifle eft fortafle, quod dicit tarnst infemetipfos , eft,
orationem Chrjftijcolligit enim Chriftus , non eX iis apud femetipfos, plus fibi,qum Deo tribuentes : vt
quzEuangelifta:ledexiis quas iplemetdixerat ' ponaturpro .Aut,vtalij exponunt,maximque
ergofimilesdicdm^Crc. Non poteft autem colligere,nifi Beda,femeipfos, id eft, in fuam iplbrum condemna-
exiie verbis^PW/*' dutemjCr legilferitiftrtutrunt con- tion em, in malum fuum.Aut.vtidem Beda intcrprc-
iium DH :illa ergo verba ipfe dixerat Prarterca quod tatur//iiV Deifpreuerunt infemetipfosj eft.ad ipib$
dicittbdptiqitibdptifmo hanmi, quem habebit fenfum, miflumfed hoc magis ali enum eft.
fi Euangeiifta; verba lnt eodem enim tempore in- Hon baftiyi eo. ] Violenta mihi proris eorum
dicat orationis feries , Sc baptizaros illos fuiffe , & videtur interpretatio.qui hanc Pharifxorum,&Scri-
Deum iuftificalTe.Imm ver autiuftificare Deum, barum exceptionem elle puta nt, quafi correctio fu-
fuitbaptizari.autidecert baptizan lunt,quia De periorisfentenua;fit,&quiadixerat)Pharila;os,&le-
iuftificauerunt, id eft,iuftum ilium, atque prouidum giiperitos fpreuifle confilium Dei , dicat nunc , non
crediderunt Itaque nonprisbaptizati funt, quam quidem illos omnes,fed eos tarjmm,quiaoanne ba-
Deum iuftificarunt, fed aut fimul vtrumque iece- ptizati non fuerant.fpreuifle. Nec enim baptifmum,
runt,aut priusiuftificauerunt, pft funt baptizad. Si cauflm , fed efretum contcmptionis diuini confiai)
autem verba hare funt Euangeliftz; non dubium, facit,& de omnibus Pharifkis, atque legilperitisge-
quin fignifictt populum , & publcanos tum Deum neraliter loquitur. Non quod nemo Pharifeorum,
iuftificafle , cim Chriftum de Ioanne loquentem & Scribarum Ioannicrediderit.abequebaptizatus pharifxis"
audiuiflen^vtilliipfinoui interpretes exponunt.At fucrit. Nam etfiid ex Euangeliftis , certnoncon- aiiquiio-
quiscredat, tum baptifmum loannis accepifle eos, ftat,tameneftcredibile , non neminem eorum ere- nis baptif.
cm Ioannes de medio fublatus effet ? Q^in baptif- didiffcCzterum, quia de vniuerlbloquebatur ge- mum rece*
mum podus Chrifti fufcipiebanticiun Scprzfcntem nere, non defingul^ hominibus, neminem excepit, ?ttia^
Tt iiij
 COMMENT. IN LVC. : ' 1000
999
Alioqui eque omnispopulus,necomnespublicani A guentariis vafisvterentur:ficad Chriftum peccato-
loan ne baptizati fuerant, illique crediderant , Si rcsnonvacui, fedvnguentum fei entes venire de- pecca5^5
tarnen generaliter dicit, omnem populum,&: publi- bent , quibus vngantur cius pede, id eft , eleemofy- vacui y"
canos fuiebaptiz.uos,DeumqueiuihficaIc. Colli- nas.quibus eiuspauperes retreentuf. re non <jc-
gunthic Amorofiifs, &Beda, fiin Ioannis baptif- Et flans retro [ecu* pedes eits.\ Non dicrurftethTe bcDC'
moconfdiumDeicrat,idequefuitfalutaris,mult quod reda in pedes teterit,vt quidam volunt. Quo'cw^ i
magis Chrifti baptiraum , faluurem efle credere cnim modo ftans pedes Domini vngeredacrymisri- bf m!i*r
oportere. g*re,&capillistergerepotuiuct ? Nam,Vt conceda- fteterU fc.
b **" <u4tem omintt'-] Iam docuimui hsc Ver- ^ mus Chriftum antiquo recumbendi more in to. o ia- eus Chfift'
/ ver " ba non efle legenda. Totum autem hunc locum cuiTe, tarnen credibile non tft, tarn altumfuifle to- pcd"' \
ecp.n.itf. apud Matthiumf tracbuimus. rum,vt ftans recb mulier,pedeseiusofcularetur, &
if. j6. \ngabdt autem lumquidam de Pharif*is,vtmanfa- capillistergc-ret.tetifleigitur.id eft,conftitifle dici.
Cut hxc caretcum ,7/e.] Qijorfum hoc narret Euangeh , & tur. Mirum videbitur , antiquam Oricntalim con-
n*liftaEUa" cum <pc"orc coniungat hiftoria, non fatis apparet: fuetudinem ignranti , midierem, vt non dicam im-
gC ' a* fed eft vero fimile,quia de Phariforum incr^dttHfay B,pvdicam,ert alienam.cert ignotam , & cert mu-
jreageh.atur,fobiungere voluife, quid Chrftocum. . lierem m publicum irruere conuiuium, Chrifti pe-
" 'qodam ex P|jarifa;is accidiflet , vt doceret eti eos, des Vfigere,riort folum tangere.Sed vt apud Matth
qui aliquid erga Chriftum bcneuolentia>,& humani- n docuimus,is Perfis , & omnibus Oricnralibus erat 11 aP
ratis oftendebant,non fatis in cum credidifle , confi- $ . vt in conuiuiis vnguenta etiam adhiberent, iis

d Veif 4o.
ligimus,nomenilli fuifle Simoni An fuerit Simon il- lium0, eiusconfuctudinis aliqua veftigia. Eaigitur oLib.ii.ep.
e cap.ii.*. le leprofus,qui apudMatthaeum s&aptid Marcum f, confuetudo fe- it,vt hcmulicrn folum idauderet Att.epi(t.
fcap.i4 j. chriftum dieiturexcepifle conuiuio , illic dilTerui- faccre.fedetitamquaiolitrau&fcdebitumChri-
mus.Vnd & alia quacftio intelligi poteft,an hic ea- fto ex hiberet, offici. Solebat enim id per mulieres
dem fit hiftoria atqueilla, qus illic Matthaeo, & -Mfieri, quibus magbqumvirii ars tota vnguentaria,
geap. tt.u Marco,&illa,quaeIoanneS narratur. ApudMat-' quafiresomninmuliebrii,& delicata tradabatur.
thienimdocuimuseffedmerim.Quarecredibite 1 taque pIuda?is Samuel pra?dicit fore.vtfiRegfibi P'-RtS 1
eft,hoc paulo poft ftiperiorem hiftoriam accidifle, poftularepergant,atqueobtineant, Rexipforumfi- ,,v
ideoque Euangeliftam in vnum coniecifle locum. lias vnguentarias (lias faciar. Secus pedes Chrifti fte-
curadeon- Etifige"demumVharif*idifydmt.] Non vteibum tifledicitur,quia qui ad menfam antiquo more fiiper
niuium vc- corporis acciperet, fed vt animar cibumdaret. toros accumbebant, ita iacebant, vt caput verftu
nerit. enim decufa folebat inuitatus non reeufare : ali- menim, pedes verfus exteriorem partem haberenr,
quando etiam non inuitatus ambire conuiuia,vt ho- qua miniftri fercula fcrentes,menfam obibant.
mines , inter corporales liras fpiritualiter inefearet, Lacrymis ccepit rigare pedes eita.] Red peccatrix Oratori*
h cap ij.j. vtinfrh. lacrymis fumit exordium. Magna ad rfeendum "
37. teccemdier/juA-eratincimtdtepeecAtrix:] Pehac Dcum oratoria: artis eft, peccatrem tacittimflere. paCat0j"
etiammuliere, qusnam fuerit, egimus a pd Mat- Qu^Hifi fu peccata flebat Intelligimui h-inc, earn tacimmfic
icap.tf.7. thsum '.Alia huius loci propria eftqua-ftio,quofen- -ittvcniendi ad Chriftum fuiflecauim, vc veniam te.
4. fupeccatrixoppelletur.Quidamnonalio]modopec- abeofuorumpeccatorimpetraret.Scitq uequi-
Cur hxc catricem vocari putant , quam quo omnes homines bufdameftobferuatum,multoslegi,quiad Chrift,
rotlela nulla infignes virtute peccatores nominantur. Fa- vtfanitatem corporis obtinerent,magnoftudiocon-
n*t> ciunthocreuerentia,&pietatequadam,nefanftam currerBt:qui vero peccatorum fuorum remiflioa
hancmulierem,meretricemfuifledicant,quodaures ^ petiturus venerit, prater hanemulierem, neminem
videnturauerfari. Sed conftanromnium veterum legi.Meruitfingulareobtinerebeneficiumjqutfin-
auorum opinio eft fuifle meretricem, fi non vulgo gulari ad Chriftum ftudio,atque animo venit.
proftitutam,parum crtcaft viuentem. Ambro- St cafillts capittsfui tergebat.] atis erat dicere,dfd-
Hom in fius,Gregoriusic,&Bedal.IdqueEuangeliftaipfe,& /*r,etiamfinonaddidiflet,f^jr'^, fedaddidit, vt
hxc verba. Simonjfitis indicant,quivterqueeampeccatricem orationi emphafim adhiberet, & caput pedibusop-
1 m Comm. vocat,quo nomine non folent, nifiimpudicxmulie- poneret.iNccdubium, quin habueritfcelix illa peo
res appellari . honeftiore enim vocabulo res minus catrix linteum aliquod , quod poflet tergerc pedes
honefta declaratur,quam figuram fmxtwf Grsci Chrifti:id fuit maioris humilitatis, caritatifque, ca-
vocant. Nec miratusfuiTctSimon,patile Chriftum pillis t rgere.qum linteo. Allegorias nen querimus, Capilliho^
ab ea tangidl aliis vitiis, qum impudicitia fuiTet in- ed tarnen aliquando obiter oceurrentes indica mus. noi cs,& r
famis. Et qui pudicam fuifle putant, non tam eiu$ Ambrofius * capillos, honores, quia mulieris gloria, fapufl"*.
honorem augent , qum Chrifti honorem minuunt. decufque, vtaitD. Paulus \ capilluseft : Beda res *^'''
E maior medici gloria eft, quo, quern curauit, ma- omnes fuperffcas interpretarur,quf Chrifti pedibus, . t Co[ u
ior erat morbus. id eft,pauperibus,iruire debent. lf '
Vt cognmtquodlefus accubuijfet in domo Pbarif* -J A p- ^ Et ofctdabaturpedes eius.] Hoc, vt opinor , in more
paret cammulicrem excitatam fama Chrifti, occa- non erat, fed fecit ilia mulier fingularihumi'itate,&
fionem ante quifiuifle , vtfua ad eius pedes peccata przeipuoquodam erga Chriftum amore. Habenr,
proiiccret. Nam quafi in infidiis pofita , fimul vt quod imitentur fratres exemplum , qui quos pcre-
cognouit, eum in domo elfe Pharifaci , locolcilicet grinorum!aueruntpedes,oiculari folent.
idoneo,vtofficiumilli,quod cupibat/uum exhibe- Et vnguento yngebat.] Vulgiris quaeftio, curnon l0-
ret,protinus accurrit. potius caput , qum pedes vnxit : vt & confiietudo ~
ittulit alahaflmmynguenti.] Plenum vnguenti. De erat,eVfiuealia,fiuccademapudMattha:umr,mu- jj^/c^
alabaftroapudMatthiumdiximus.Quamqum hoc licr,& Marcum {.& Ioannem t,fecifledicitur. Vul- tcp.iiT^
verum alabaftrum ex alabaftrite lapide fuiTe vero- garisquoquerefponfio,indignamfeadhuc pecca fcap.u).
fimileeft, cum & nomen id indicct,& nihil repu- tricemiudicaffe, qua; Chrifti caput tangeret, vtre- 1- 11
gnecNecenim fadumeft,vtilludapudMitthium, fpondet Ambrofius u. Id probabile, fedfieri etiam uioii' .
mlib ,j. & cimus ex Plinio 0 , aliifqiie autoribus , morem poteft , vt vnguentum hoc minus pret'.oum fuent
1.&3C. fuifle veterum,vtmyropolf ex alabaftrite lapide vn- & indignumeapitc. Nam illud , quo caput Chrifti
 kooi CAP. VIL DE MAGDALENE PONTENT-. qqI
vntum fuiflcdicitur , alij Euangeliftx pifticum,at- A Ww,conuerfus ad mulierem dixit ,remitttinturbipec-
queprctiofum appellantrde hoc Lucas nihil dicit catatua.Kon ergo ante remifla fuerant,& tarnen an-
eiufmodi. Et dubium non eft, quin pretioloravn- tdilexcrar, id eft, officia caritatis exhiberat, ante
guenta capitifolerentadhiberi. lacrymisrigaucrat pedes Chrifti,antcapil!istcrfe-
t\. 39. Videns autem Vhdr/Jaus.] Multa fimul Phari- rat.antofculata fucrat,ant vnxeiat. Nonigirur fi-
'hai*f*i ^EUS Peccaf'^' imum>tcnierc iudicat ignorare Chri- gnificat,prus fuifle illi remida peccata.deinde dilc-
auo" & ftumqualiseflei mulier, quxipfum tangebat,cm xifl"e,& pofteriorem dileionem prions remifionis
quanta. non iolm mulieris mores, fed ipfus etiam Pharifei peccatorum fignum efle ; fed contra, pris dilcxifle,
aLibr.jo. cogitatkmcs peripecias haberet,vt ait Auguftinus a. dcinde remifla illi fuifle peccata.
homil.tj. Deinde, quod inde colli^eret Chriftum non efle Dicetaliquis, peccata illi pris remifla fijifle, id
prophetam. Nec enim omnia prophetx fciunt,& an remifla fibi eflent, ipfim ignoiafle, idqucilli Confirma-:
poterat recordari Elificum , in quo duplex Elia; Chriftum declarafle, cm dixit, remittunturci yeccata tui crrbnc
piritus erat, non pris cognouifle mortuum efle nmta:verbumGrxcumpra;terititemporispi>7w y ""[';
hlium mulieris Sunamitidis hofpitx ux , qum illi hoc etiam confirmare. Certhocahtfniani alio fuo t c 1 "
b4.Rrg.4. ipiinarrauitb. Prztere,quod Chriftum de fuoiu- prohibid ,dicere non poflunt. Putantenim,
7. dicaueritingcnio.NamquiaPhariixituVgidoinfh- neminemfidelem dubitare pofle , fibi efle remifla
ti fpiritudnctos fe efle profitcbantur,quafi prophe- peccata. I ta neminem ignorarepofl,vtrm fibi pec-
tlfi1.5a.it. ticumilluddicentesc,D/fr</fiwrJ'w/)f tangert, cata remifla fint^n non. Narrj fi quidem credit, rer
* 65- S- quiammdm Juin , vt idem Auguftinus interpretatur, mifl efle,fi non credhyion efle:an cedat auterrt, vel
ofFcndebatur,qudfeChriftuspcccatricemuliere non, neminem ignorare : eadem enim fide , qua alia
contretari piteretur. Quemadmodum & illialij, credit,debere credere fe credere.Etqucd attinetad
qui dicebant , quart cum publicum, & peccdtoribm verbum piav-m , dubium non eft, prateritum pro
dcap i.30. mdnducdtis & bibim ? d. Stultus denique erat, qui prarfenti poltum efle ex infr dicendis . Veit*}?
faluatorem peccatores-, medicum xgrotos admit- Maius etiam contra hanc intcrpretitibnem argu- ptartetiturii
tere mirabatur. Cuiufmodi hominibus recle alibi ment eft,qud fi vera effet, neceffe effet dicete njfc- F ^^fcn"
e Matth. 9. Chriftus refpondit c non venivtcareiuos,fedpcccjtorcs, licri illi peccatrici , anrequam ad Chriftum veniret, V fe,_,r
ij <c lup. &, non egentquiJanifuntm(dico,Jedqui male babea, remifla fuifle peccata, quod nefcio profecto, an illi inteiduui.
caps3t.11. 40. Et refpondens lrjus dixit dd ilium.] Non ad vcr- quamlibetbrreticiconceflurifint. Quis enim dubi- 15.
Chr'ltus ba,idad cogitationes,quas in Pharifxi animo pro- tat,illam non, vtob remifla fibi peccita gratiasage- An rnulierf
non'ttum fpcxe'at Qia ex re poterat intelligerePharifeus; ret,fcd vtrcmiflontm peccator quxreret,ad Chri- '^'^
prophcta, Chritlumnoiitanmm prophetam ,fed etiam Deum, ft veniflc-;Euthymius alio modo vidcturinterpre- *eiljr(,t pCC
fed ficDcus. dominumque prophetarum eifcMirandi Ghrifti in tari,cui plus dimiflum eft,plus diliget,'d <.ft,qui plus ttu rcmilla
refpondendo prudentia , atqueiuauitasfacit,vt ipfe debebat Domino plus eum diligebat, vt maiorisab fiat,
fcfe Pharifxus iudirio iuo condemnet , & , vt ait debin condemnationem obtineret. Quam inter -
fin.Lucam. 3ccjaf) jtM jus J}nfenia fbdrifau conuincitur , quafi pretationcm,nifi fallor, D. etiam Auguftinus' fecu- ] n Te
pbrtneticus , funtm fortAt , ex quo ligrtur. tuseft.Etquidem in ca mulierc,dequa quseftio eft, Horo.ij.
bond pcccdtncisytnumcrantur malaftlfiiufli, cm dicuur,in~ ita vidctur accidifle. Non enim ob aliamcaufam,
trauiiudomumtudm. Nec t fuum,quminfamis mu- tantumChriftocaritatisexhibuit, nifi quiavidebatj
lieris tuetur honorem : non enim refpondet fe pro- fe tam multa habere peccata , vt ad confequendam
phetam cfle,ququm id reipfa tacitus probat: fed eorum veniam,fingulari fibi caritate opus eflet. Sed
Pharifaeo mulicrem opponit,quam illc peccatricem non eft in vniuerfum verum , eurn plus diligere , qui
appellauerat, cogitque confiteri eum, illamfceflc plaidebet.Plerique dere credttores fuos.
meliorem. Vulgaris Lyrani,& poftcriorum interpretum re-
4.1. Dendrios quingentos.] De denario,quid eflct,dif- fponfio eft, potuifle Chriftum vtrumque colligere,
gcp.ii putauimus apudMattacumg. D &remia unta peccatd multa, quid dilextt multun, &
if. \ . Q^is trgo eum plus ddigit ?) Hie nobis habendum contrario, dilexifle multum, quia multa ei remili
eft. Qmi etfi huiuslocidifficultas,qua;rumma pro- funt peccata. Vtrumque enim ex altero fequi , quia
fe elt,non hic,fed in huius accommodatione pa- nec remifio peccatorum fine caritate, nec caritas fi-
h Vcrf. 47. rabola?,& conclufione quae eft infr h,confiftere pu- ne remilfione peccatorum effepoflir, fiivtrumque
tatur,tamcn meo quid iudicio eius diffcultatis ex- fitaltcrius cauff,genere diuetfo.Nam caritas caula. ^
plicatio exhorum verborumcxplicatione pendet. eftcfficiens.tqueformalis remifionis peccatorum: Rcmifio
lndicabo primm dirficultatem. & remifio peccatorum, caufla eft marerialis, & di- peccatoi,
Videtur ex hac parabola non fuifle colligendum, fponens caritatis.Sed cum vtrumque Chriftus colli- * cantas
quodChriftus colligit.multa peccata illi mulieri re- gerc potuifler, voluifle hoc potius colligere , qum 'al"1^u'c
mitti,quia multim dilcxiTet : id contr,propterc illud; vt intetligercmus,parabolajn,qu adduxerat,
multiim earn dilexifle, qud multa illi peccata r* nou per omnia remilioni peccatorum,de qua age-
miflafuiflent Nam proptere illi , qui quingen- batur,fimilcm efl*e:nam in pecunia, de qua parabola
Diffcuhas ts debebat denarios,plusremiflum eft, quia mu- erat,cauflamamorisfuifc,non contrarto:nccenim
cruaftionis tum Dominum amauerat:fed proptere plus pofte * quia plus alter illorum,qum alter dilexerat plus illi
inejuocon- Domin amauit, quia plus illi,qum alteri remife- remiflum fuifle,fed contra etiam. In peccatrice ver
^ftat' rat.quemadmodum his ,in quibus verfamur verbis, ila,non id folum accidifle,vt qu 'a plus illi remifsum
Calm'nier- fignificatur.Qus res fpeciofam Caluino,& exteris fucrar,plus dilexifset.fed etiam.vt quia plus dilexil-
rndc nouis hxreticis errandi occafionem dedit,neganti- fet, plus illi remium fuifset : cam difFerentiam , vt
busjhuic mulieri propter prcedetitia caritatis ope- ChrUtus oftendcrct,non collegifie, dilexic multum,
ra remifla peccata silla verba , quoniam dilexit mU'~, quia remifsa funt ei peccata multa ,cd remiajmtei
4fm,ficinterprctantibus,vtdiftioilla,^0W4w, non peccata multa , quoniam dilexii multm. Sufpecti mihi
caufam.fed enxciumj&confequentiarn fignificet. in'exponendis literis facris nimia fubtilitas eft.Num- it.-1
Q^od vtinam , nemo Catholicorum fecutus effet, quam enim magis erratnus,qum cum neftro indul- ^"1'* ^
Quxinterprctatio,vt ad nullum errorem viim ape- gemus ingenio. Efto , vtrumque ex vtroque fequa- ^^
: riret, tarnen reiieienda omnino eiTet.quia Scripture, tur,5c remifio peccatorum e dilcftione, & dilectio j^iptuva
t "7" &rationi rpugnt. Poftquam Chriftus Simoni di- ex peccatorum remifllone. tarnen vtrumque ex prd- arguitur.
i'Vtr. 4,7- xerat', remittuntui eipeccata multa, quoniam dilexit mtd- pofita parabola tamquam ex antecedente occulta}
 1003 COMMENT.
argumentationisjqua Chriftus vtebatur.reft colli- A
1 '
gnionpoterat, & non debemus ^1 :
exiftimare , Chri-
tum male , abfurdquecollcgiflc. Placueratali-
quando mihi , vt Chritum inuerfa parabola vfum
fuifle dicerem , nec argumenta retur fimili , fed
contrario.quemadmodum dixiflet.Sicutilledile-
xit multm , quia multum illi remiTum fuerat : ita
huicmulieri contrario, quia dilexit multum, re-
milfafunt peccata multa : aut quemadmodumille
cui plus remiTum erat,plus debuit diligere: ita ego
huic mulieri plus dcbco remittcre, qia plus me di-
lexit. Et quidem cim hancinterpretationem reco-
gnofco.etiamnum mihi magis placet:eamque liben-
teramplec"reref,nifi alia mihi pofte,que magis pa-
il. cuit.occuriflet.
interpreta^ Quod Chriftus hoc loco Simonem rogat , fiw-
tio Au&o- / mmflu* diliget ? etl futurum tempus elt, tarnen ex
w confuetudine loquendi vim praereriti habere puto.
Solemus ita vulgo loqui. Hic pro Chriftovitl, ille
bona fu dedir, vter ergo erit anior : id cft, vtrurn
eorumtu fanftjorem fuifle iudicabis ? Sic rogauit
Chriftus. Qjjs ergo cum plus diligit, id eft, quem,
tu iudicas ex effcctu ciectur faciens,plus ante do
minum fu dilexifle, vtrum illi magis amicum fuif-
fc fkvirH amieitie caufa fcenerator debitum vtiique
remiferit ? Refpondet Simon eodemfcnfu, puto,
quia cuiplusdimifit.id eft,credo, ille plus ante fce-
nerator diligcbat , cui plus ab remiTum eft de-
biti. Credendum enim eft plus illi diroiiTc , quo
magis fe diligi fentiebat,alteri tantim non dimiflu-
rum minus diligenti , fi tantumdem debuiffct.
ratione recl colligit Chriftus rtmitttintur ti peccata
multa , quoniam dilexit multum. Fallor, nifi ad hunc c-
tiam modum Auguftinus* intellexit. Nam perprar-
a . 13.
teritum vcrtit & exponit. Debebat, inquit , vnusquin-
qttaginta denarios. .Alius quingentos donauit ambobus.
. ca . Qgis eum plus dilexirtSoYum potcrat fimilisiocutionis
E t't*li" exemplum defidcrari.-quod apud Amos obferua-
uUdei prudensin tempore illo tacebit , id cft . tacebat, auc
tacere oportuit.
44. Dixit Stmoni, vides hanc muliercm ? ] Emphatica
funtfingula verba, Simon, tu vir fcilicet , & Phari-
feus, qui te fanctum , & videri vis, & efle putas , vi-
des hanc,non virum,nonPhariieum , fed mulie- D
rem , &-mulierem quidem peccatricem , id cft, pu
blicis peccatis infamem ? Quid expeclan dum erat,
nifi vt diceret, multo saclior cft tcrli enim peccata
remifla funt:tibi aut non funt , aut pauciora certe
funf,quod certum eft fien,grati*rem illam, & ma
gis amicam Deo cfle quam te. Nou dixit Chriftus
hoc verbis.re vero ipfa dixit,cdiflcrens,quid illa fe-
. ciflet,quid ille non fcciTer.
*>. Intraui in domum tuam , aejuam pedibus meis non de~
ludoium Jij.] Sunt qui dicant , Iuiaeorum morem fuifle,
uiScdUla vt conu'u's pedes, antequm ad menfam accumbe-
uare ; quod rent> lauarentur, fie Abraham3 tribus illis Angelis,
nonptoba- qui peregrinorum ad fefpecie ycnerat,pedeslaua-
tar. revoluifle. Sic Lot aliis Angelis <*. Sic illum in Ga-
cGcn.i.4. baa peregrinum e, feeiffe. Sed nec id apud vilum
e lud" i/ i grauem audorem lego , nec video ex illis exemplis
' quae afferuntur colligi pofle. Illic enim illis non
tamquam conuiuis,fed tamquam hofpitibus,& pc-
regrinis feifis , ac puluerulentis de via loti funt pe-
. des. Qnibus iifdem pedes lauareviduas iubet Di-
Fi:Tim.j. pauiu5 f.
Gluillus Oi*! erP queritur Chriftus,fibi Phariico lo-
nqueritur tos non fuifle pedes, fi id in more non erat Non
ibipcdei queritur fortafle de illo, nec eum reprehdir,qud
iolos non pedes fibi non lauerit , fed illi mulierem anteponit,
qudlauiflet. Potuitetiamconqueri,qubd fibi no
tamquam ', fed tamquam hofpiti , & pere
grino non lauiflet pedes. Elegans, & vehemens an
tithels. Tu Yir,iftamulier,tu Pharifaeus, ifta pec
IN LVC. 1004
catrix :tuin domotua,utain aliena: tu conuiuae,
hofpiti, ifta ignoto ante, tu aqua pedts non lauili,
ifta non aqua.fed lacrymis non lauit modo,fed per
petuo rigauit pedes : tu os meum ofculatus non es,
illa, ex quo intrauit n dcftitit ofculari pedes meos;
tu nec caput quidcm meum vnxifti , illa & pedes
vnxit.
4 5. 0/culum mil non dedii. ] In os fcilicet , vt mos
apudludaoseratvenientibusjofculumpacis dare OSojcuJjl
falutationiscaufa,Plenaexemplorumcft Scriptura bknitiw.
fiera g. niscrge.
4. Oleo caput meum non vnxii. ] Orientales ingGen.17.
conuiuiis preciofisvnguentisvtifolitosfuiTeapud *7-&.
Matthium h docuimus. Opponit Chriftus fimplex *J8 7'
oleum, quo pauperes vtebantur.pretiofo vnguen- r1 t'0
to,quo mule'r fibi pedes vnxerat :'opponit pedibus 41V *
caput. )3
47. Propter quoi dico tibi.] Propter qua? officia, rt- Wa,-**4*
mmyntur n peccata multa , qumam ddexu multum. ( Cor
Qna: ad vim argumentations pertinebant , fupr 10.
dcclarauimusi. Nunc de' ipfa perfe propofitione hcp.ii.
difputandum. Qnmodo verum eTepoteft, multa 1 Veif.41,
illi peccata fuifle remifla , proptere qud plus
Chnftum dilexilct, cum nec cantas m eos.qui pee- taspecca.
catum habet, peccatorum remifionem , nequere- totremif.
mifllo peccatorum caritatem praecedat, vera Cv fi-nemnoo
tholicquefententia?Nam eorum opinioncm, qui pr*dit.
exiftimant pofle caritatem cum peccato mortali - neccontia'
haererc, ne audidam quidem arbitror. Qudam re-
fpondent,verara caritatem ante peccatorum remif-
onem prxcedere non pofle, ofticia tarnen carita tis
ex humana caritate profeca , pofle , quales erant Aft.io.<.
orationes, & elecmofjna; Cornelii k. Eiufmodi Carinii
fuifle huius muheris officia , quaeficu t vera?,diuinas- offi,cia P'*'
que cantatis opera non erant, remifionem pecca- r rr
trumproprienon merebantunmerebantur tamen f10npec.
tamquam difpofirioncs , non fummo quidem iur, ,
fed ex a;quo , & bono , & vt Theologi loquuntur,
de congruo, non de condigno. Alij remifionem
peccatorum hc non pro culpa? , fed pro poena: rc-
mifione accipi , caritatem quidem non culpa:, fed
remifionem fepe prxcedere. Alij non pre
ceder tempore, fed natura, quia vera caufla eft.
Omnia hxc dicuntur probabiliter, fed duo prima
funt probabiliora : poitrem, quia Chriftus nonb-
lm natura, fed etiam tempore , indien mulierem
illam prisdilexiiTe multum, qum multa ifli pec
cata remi tterentu r : cm p riu s 1 0to con i i o officia
illi caritatis exhibuiffet.peccata vero non nifi in fine
illi remifla funt, cam Chriihraudiuit, remittuntur
tibipeccata tua.
Cui autem minus dimittimr , minus diligit. ] Credo
particulam quxautem fignificare folet, pofitam
eflepro -fi enim. Scnfus enim eft m^gis confequens.
Reuocat Chriftus hypothefim ad theiim, vt forti!
probet, quafiargumentetur, Cui minus diraittitur, mi
nus diligit. Intelligitur pars altera fententix, & ci bileb
plus dimittitur, plus diigir,id cft,p!s,antequm illi rc-
dimitteretur, diligebat: quafibreuis diceret, di- ttiffloni
lectio menfura eft remffionispeccatorum,crgo hic Peccat0IU*
mulicri,quf mtiltm dilexerar,multa peccata remif-
i funt. Probat enim priorem confcqutiam.fumpto
vniuerfli medio, quo collegetat, multa illi peccata
fuifle dimifla , quia multum dilexerat. -4:
Fruftr quidam hoc loco mihi videntur mouere Qnomodo
qusftionem , quomodo propofitio illa vera fir, pls ^""^fc
diligenti, plura peccata dimitri. Nam loannem qui ^'^J 'a*.
dem cert plufqum iftam mulierem dilexifle , non cata ^.
tarnen plura illi peccata remifla fuifle.F.i eilis foltio, t..
haec propofitio quamuis abiluta cfle videatur, hy-
pothetica eft:inrelligenda enim eft tacita conditio,!!
plus habeat.qud ei remittauir. Denique non figni-
ficatur, quid re ipia magis, minfve diligenti remit-
 too; CAP. Vil. DE MAGDALENE NTWT, *
tatur , fed quid natura fua mereatur maior, minorvc A miraculoruftiled dc fide iuftificante cftvNam
dileio.Maior nimirum, vtplura:minor,vt pauciora mulier ilia non venerat ad Chriftum,vtcorpore,fcd
peccata remittantur. Vt animo anaretur, quod eratiuftificri, id credidt,
48- Rtmittmtur tibi peccata * ] Jpimrrd, Ttmiff id eft confecuta. Sed & hune profefto locum inept
If. f*,nuncme loquente fimulqueremittente,quem-,. illi cirant. Primm, non Video hcibbm fidem, qa* Stili 1fic%
Qdonodo tdmodum de conuiuae inteilexerunt. q tfl bic ? Ore. Ulis probanda erat : quin fidem video per caritatm *' noni*
iis verbis intellexerunt nimirum his verbis, Chnftum peccata operatem,quamno5uftificaredicimuS,& quid 11*.
Ch"iitM 'iUidimifiiTc: itaquenondeclarauit Chriftus mulie- primum caritati locum datum pris enm , qum
temiferit. ri,antilliDcofuiireremiflapecata:fienimiddi* Chriftus diceret, Fides ta tefaluamfecrt,dixenrt
cerevoluiiTet , non fuiflentilli eius verbis ofentu miuuntur ei peccata multa , quia dilexit multm. Dein-
Non enim ignorabanr, id prophetas facerepotuifle de ctm dicit , fidem earn rriulierem faluam feci-
tl.K,egi*.idinDauidefecifleNathana.Sedfignificauit,tunc fe , non eo modo dicit, quo ipl dicunt fidem iu*
tj, cm loquebatur,; illi peccata fe remitti .quoddi- ftificare.
(umbentes offendit. Qucmadmodum in paraly 0 Nam illi quidem non docenr, fidem iuftificar, 4*>
tico illi, cui dixit j telle grabatum tuum , <sr ambu* famquam prcedentem iuftificationis caum , ld ^*
Ho*nif..<.b,dixi{ret,fanatuses,tolle grabatum tuum , & ram q u am os u tmanum i pft m apprehend entern iu- -f ^4"
ambula, non dubium, quia quamuis verbo prate* ftificationem. Itaqu per fidem nos iuftificari pu- rcticos
riti.temporis vteretur , fignificaflet , non ant l- tant , quia fide credimus nos eiTe iuftificatos nobif-
natum fuille: fed tune le loquente , iubentque que iamremifla peccata. qjii error tantm abeft,vc
inari. ex hoclocoprobaripollt vtexco maxim refute-
jtf Quo ergo modo dixerat ant Simon remittun* tur. N enim fides, quae mulienerti ifhrn falUam fe*
Quomodo turti peccata multa, quoniam diltxit mtdtutn ? Dixit ea cuTedicitur,credebat fibiChriftoremifTaeiTepec-
*1* rcm'ttb ' "' erat remittenda.&quia iam cata,fed pofle remitti.Quod his ipfisverbis non ob*
roba eeepta remitti.Nec enim momento temporis,fed to- (cur ignificatur.Opponit CnimChriftus fidem imi
to illofpatio, quo fuam erga Chriftum caritatem lieris Pharifxorum incredulitati.quidieebanttQw/j-
Culpa tota oftendit, peccata illi remiiTa funt,id eft poena: pecca- e bic ? non credences , pofle eum peccata remitiere*
momento tisdebitJe. De his enim propri hare verba intelli* Itaquecmmulieri Chriftus dcit ,fibs tua , indi-
ttmittuur, guntur.quicrefcentecaritateminuuntur.Namcul- car,proptere illam faluam facbtn efle , qud cre-
pni ere- pji2Ut tota manet.aut tota momento remittitur: & didilietpofle i remitti peccata , quod illi , qui
fccmeciii
1 jjy rauiierianceqUan3
;u: -i:J - hoc Chriftus
: ,: diceret
' , remif* murmurabant, non eredebant1 Mon ergo eb tnodo
w fim fuiflccrfdendum eft.
dicit, fidem luam fecifTe mulierem , quo ifti di
49. Stceptrunt, quimul accumbebant ,dictrt intra
t.\'ui&*-nttinjttpfis;i\it intrafe ipf>s. Quod quidi cunt iuftificarei Atqui fi hoc non probant nihil
probant.
ambigu efle patent ;po:Te enim fignificari.cos ta
Deinde cm mulier illa ad Chriftumvcnt.nOn fid*'f0i4
cite in animo quemque fuo id dixifle, id eft, cogitaf
dubi^quin fidem habuerit; fidei enim pedibus ve- muiier *
fe: aut inter fe collocutosjfubmurmurantes, qua; i-
nerat: at nondum erat pfofcdo iuftificati, nohdum eftiultli
quuntur. Verba priorem nfum magis mihi viden-
illi erant remifla peccata,non ergo fola fid iuftifica- eau.
tur prac fe ferre.Si enim dicert-voluiiet inter le mur-
ta eft. Si enim fola fide iuftificata fuiflr, lmul atque
muralTe, pot ins dixiiTetc .n/.cit , tr/wcem, aut ,(
fidem habuit, fuilfet vtique iuftificat. Quam illi
'^ '4t,ad irnacem.
confecutionem eque negant, eque negare pof*
Q.uisehiCtquietiam peeataditnittitt]
r I m prob n bile
juujnuiMviK lunt
funt tum
cum aoceantjOmni
doceant,omni habenti fidem.remifla eiT<S
\7- mihi videtur, quod nonnulli interpretes dicunt,hxc D id eft, non mputata peccata. Denique vt vnum eo*
Hc Ttibi verba hominum efle admirantium , quafi dicant rumerroremexerrorealterorefutemus, ipfi doclt
an nt ad- oportcreniaPnum virum, aut maiorem etiamviro ;5; .a ^1 -
- . ^.", ipil
quilquis iuftificatus eft.certo id fcire,nec vilo modo
' Chnftum elle, cum peccata remutat. Quemadmo- dubitare,remi{Tafib efle peccata. Ilia mulier , an-
cap.Lif. dum illi dixerunt mtric , quspuras hice, quia & yen-
tequm Chriftus illi diceret , remimmur tibi -
Maa..17. Hs,Cf ntari impt at, & obtdtunt i Hi nimis bene d
ta fiw.nefciebatfibi efle rmifla id enim Chri-
maliscogitant Faciliuscrediru cft, de Pharifaeo- ftotammultis,tam magnis caritatis poftulabat of*
rum ingenio ( pleroque enim eorum, qui fimu ac
ficiis , vt llbi peccata remitterentur , nondum er
cumbebant , fuifle Pharifieos verifimile eft ] eo* go erat iuftificata i atqui habebat cene fidem , fi*'
ifta murmurando ; & b'afphemia; Chriftum ac-
ne qua remiflionem peccatorum Chrifto tot la-
cufando dixirte. Sicut fmili occafione Scribse illi
Mp.9.7 tpudMattha:um4,fup/ % Quis e qui loqui crymis non petiilTet : non ergo fola fide iuftificata
up.j.u tur bUfylxmia ? quts ptte dimitiere peccata , m folui
Cur ergo fidei eius ilutem Chriftus attribuit fidei e
Demi riaci
r ~ Quod tune Pharifxi de Chrifto dicebant, id no- E quod Facilis
hacilisfalutisihitium
ratio ,( & fspe
fides
mulris
furir,Catholieis
fides enimexplicat,
txplicat, falus anr.
an .
ad hri- buawt.,
" p ui nunc hsretici , de facerdotibus Chrifti vicariis ftum mulierem adduxerat, & fine hde numquam ita
r" cum dicunt , eos blafphcmare, qud dicant,fe remittere Chriftu dilexiOet, vt pedes rigaret lacrym.s, capilhi
ocgmtfa peccata. SimiUs
Mtaufii Similis error, V qud Illi puubant
eVquodiUi ouubaftt homi-
homi* detergert.vnguentovngeret.Ftdcsfalut inchoa-
^"^'-nem,
^tcicpcc1 ^uo$
1 quern cernebant Chriftum, & qud hi hos,
yjjnf fjccrcjotcJ) humana, non diuina aufto uit,confummauit caritas.: pctniteaU imulus ^ . ,
fide aciderat , inquit Tertullianui , per penitemia
rtate peccata remittere: iam olim in Nouatianis ab
txfideiuicatmabeoaudiit , Pides tua te faluamfc~
lib.i.c.i. Ambrofio (, & ab Ecclefia tota refutatus, & i nobis
"Mil. i. apud Matthxum S. tit.
Vade in pace. ] Beda , & Theophylausbene
5 o. Dixit autem ad muhettm , Tides tua tefaluam fe ae,bene viue.iw/ amplispeccare, vt dixit illi apud
cit."] Hic vnus ex iislocisefljquosfemperharretid Ioannem \ > iuftitiam enim pacem vocari, quod J^* **"
'. noftri tonporis inore habent, vtconfirment nos fa* apud Deum pacem homini reconci iet. Malo Quiduv
Y\it* uo- 'a fdeiuffcficari. ouminept alios citare iolcant, fimplicius iterpreuri. Vade libera > fine. timor dem pact,
Boolalu mquibusnondefide, quam ipfi iuftificantem, fed poena; ob prxterita peccata infligendae. Eft enim
a; ;, de fide, qu mim culorum vocant, agitur,apudMat-
thaeum h docuimus. Hic vnus eft locus, qui magis modus cum falutationedimittendi,accommodat l5?,,,,^j
ad id quod prajceffit, jn^lligendusvtapud Mi>. *, e* ca e-
ad rem ci tari poc vi deba t ur, quia in eo, non de fide j ' %> -*"*-
\ >
 007 COMMENT. I LVG. 1008
W_ _ ' .

gapVt T A V V m.
f
Tfaftum e deinceps, Cr ipfe iterfaciebatper ciuitfes -, & caeapra-
dicans & euangeli^ans rtgnum Dei: CT duodecim ,& mala
pMir.i.>. res aliqua, qua er ant curat a ff>irinbus malignis , CT infirmitatibus : *
Adaria, qua Vacatur Magdalene, e quafeptem damonia exierant, 3 0*
loanna \>xt Chufaprocura toris Hefodts, C? Sufanna , Cr alia multa4
quaminifirabantcidefacultatibusfutf, 4. Cum au tern turba plurima
vi!"'. * 1 conuenirent, CP de ciuitatibus ptoperarent ad cum, dixitpermilitudinem: 5 quife-
minatgeminarefernenfuwn : Cr dumfeminat, aliud ceciitfecus viam, Cr conculcatum elf,
Volucres cali comederunt illud. 6 Et aliud ceciditfuprapetram : Cr natum aruit, quia non
habebat humore.j Et aliud ce didit inter fyinas, CTfimul exorta ffrina fujfocaueruntiud.tt
Et aliud cecidit in terrambonam, Cr ortumfecitfrulu centupul. 9 Hacdicens clamabat:
ifai... )ui habet aures audiendi , audiat. 1 Interrogabant autem eum difeipuli eius, qua effet hac
parabola, 11 Quibm ipfe dixit: Vobis datum e, noffc myerium regni Dei,cateris autem in
AdW.u! parabolts :c vt xidentesnon videant, Cr audientes non intcigant.iz E autem haeparabo-
om. ni. ia Semen everbm Dei. 13 Qui autemfecusviam,hi funt qui audiunti deinde Venit dia-
boltUyCr toUityerbum de cordeeorum ,ne crcdentafaluifiant. 14. Nam quifupra petram:
qui cum audierint, cumgaudiofufeipiunt verbum : Cr hi radices non habent : qui ad tempus
credunt, Cr w tempore tentationk recedunt. 15. Quodautem in fainas cecidit;hifunt,qui au-
dieruntyCr afollitudinibuSy Cr diuitiis ,Crvoluptatibus vita cuntesfuffocantur, Cr'non
dMat.f.,f referuntfrulttm,i6.luod autem in bonam terram , hi funt ,quiin corde bono Cr ptimo
Mar' 4 audientes verbum retinent , Crfruftum afferunt in patientia* 17 d Nemo autem lucernant

m 4 6 acCe~dens, operit earn vafey aut {ubtus leHum ponit:fedfupra candelabrum ponit, vt intrantes
lideant lumen. 18 cNoncfienimcCcultumyquodnonmanifefictur.necabfconditum , quod
& it! 19. non cognofeatur, C? impalm veniat. 19**Vidctc ergo quomodo audiatis : Qui enim habet,
g i, bifurifa. qtiieumque non habet etiam quodpu tatfe habere, auferetur ab illo. gFir-
. j; }i. ncrun[ autem adillummater, Cr fratres eius , non poterant adire eum pra turba, li
nuntiatum e tili : Mater tuat Crfratres tui fiantforts, volentes te Videte. 1 1 Qui rejfon-
h Mat.s.ti. dens dixit adeos : Mater mea , (futres mei hifunt, qui \erbum Dei audiuntyCrfaciunti
M*ic 4. } 1 e autem in vna dieru : & ipfe afcendit in nauiculam , ejr difcipuli em , Cr ait

adillosiTransfretcmui transflagnum.Etafcndcrum.z^Etnauigantibus illis}obdormiuit:

Cr defcenditprocella ventiinflagnum, CP complebanturyQ* pertclitabantur.t^ccedentes
autemfufcitauerunt eum, dicenresiPraceptor yptrimut. At Ulefurgens , incrcpauit xentum^
CT tempefiatem aqua, Cr cejfauif. CrfaBa e tranquillitas . z bDixit autem illis:Vbi efi~
es Vera} Qui timenteSy miranfunt ad inuicem ,dicentes:Qisputas hic eft , quia * den
tis, Cr mari imperaty Cr obediunt eif 1 7 Et nauigauerunt ad regionem Gerafenoru , qua e
contra Galilaam. 18 Et cm egreffus effet ad terram , occurritilli vir quidam qui habebat
damonium iam temporibtu multiSy & veimentononinduebatur yneque indomomanebat,
fedinmonumentu. 19 .Is yVtviditlefum , prociditante illum : Cr exclamons voce magna,
dixit: Quidmihiy CT tibiefi, lefu FiliDeiAltifsimiobfecro teyneme torqueas.$oPracipie*
hatenimff iritui immundo , Vtexiretab homine. MultU enim temporibus arrtpiebat illum,
CrVinciebatur catenisyCT compedibus cufioditus ruptis vineulis agebatur damonioin
deferta. 31. nterrogauit autem illum lefus , dicens: Quod tibi nomene \A tilledixif.Legio:
, qmaintrauerant damonta multa in eum. Et rogabant illum , ne imperaret Ulis , Vi in
abyffumirent. 33 Erat autem tbigrex porcorummultorum pafeentium in monte: Cr roga
bant eumyVtpermittertt eis initios ingredi. Et permit illit.^ Exierunt ergo damonia-ab
hominc,Crintraufruntin porcos:& impetu abiitgrexperpraeeps in agnum,cr fuffocatus
r. 35. Quodwvidcrmtfaftum quipafeebant yfugerunt , & nunciaaerunt in ciuitatem9
Crin

i
 loo? CAP. VIII. DE MVLlER. CHR. COMlTANTlB. loi.
( ivVtllas. 36 Exiermt autem videre,quodfaclumefl,Cr venerum ad jefum: cy inttcne-
runt hominemfedentem,a quo dtmania cxierant,Vefiitum,acfana, mente ad pedes eiu,eyti -
muerunt. 3 7 Nunciauerunt autem iis,ey^ qui viderant, quomodofanwfacas effet legio
nes 5 8 6 rogauerunt ilium omnis multitudo regionis Qeranorum,vt difee de et ab ipfi : quia
magno timor tenebantur. Ipfe autem afrendens natiim,reuerfits e, 39 Et rogabat vir,
a quo damonia exierant, Vt cum eo effet. Dimifit autem cum lefus, dicens : 4 o Redi in do-
mum ,& narra, quanta tibi fecit Dens. Etabjjt per Vniuertm ciuitatem , pradicans
quanta tili feeiet lefus. 41 Faftumeft amemcumredijffctfefiis,exccpit turba: erant
enimomnes expectantes eum. 41 i Et ecceVenitvir,cuinomen lairus,&ipfe princepsfyna- Mmh. .
goga erat: & cecidit adpedes lefu,rogans eum wintraret in iomum eins, quia Vnicafilia erat ' %.
ciferannorum duodecimo'hacmoriebatur. Et contingit,dumiret, turbis comprimeba-
tur. 44 Et mulicr quadam erat influxu fangu'mis ab anms duodecim, qu in medicos eroga-
uerat fubantiam fuam,nec ab vilo potuit curar acccitretro&tetigitmbriam
'veimentieiMicrconfeimetitfluxus angmm eius. 46 Et aitjefus; Quk e quime te-
tigit f Negantibus autem omnibus, dixit Petrus& qui cum illo erant: Ticeptor,turhA te
comprimunt, & ajigunt,ey dias: Quismetetigit? 47 Et dixit lefus : Tetigitme aliqum
nam ego noui virtutem de me extje. 48 Widens autem mulier,quia non latuit,tremens Venir,
prociditante pedes eius -.(yob quam caufam tetigerit eum, indicauit coram omni ppulo:
quemadmodum confeimfanatat. 49 At ipfe dixit ei : Filia,fides tuafaluam te fecit; v
Vade inpace. 50 Adbucilloloquente, venit quidam adprincipem fynagogd, dicens ci : Quia
morttutefi filia tua,noli vexare ilium. 51 lefus autem, audito hocVerbo,re>ondit patripue-
U: Noli timere, crede tantitm,&faluacris. 51 Et cum venijfet domum,non permit in-
trare fecum quemquam , mi Fetrum, & Iacobum, & loannem, & patrem, & matrem
puelU. 53 Flebant autemomnes ,& plangebantillam. At Ule dixit: Nolite fierc , none
mortuapuella,fed dormit, 54 Et deridebant eurn,fcientts quodmorma effet. 55 Ipfeautem
fervent manum eius clamauit, dicens : Fuella,furge 5 Et reuerfus efytritus eius, &fur-
rexit continuo. Et iuitillidari manducare. 57 Et upuerunt parentes eius, quibus pr
cepte , ne alicui diartnt , quoi factum erat.

" ' A Et duodecim cum illo.] Duodecim Apoftoli eum illo

IN AP VT VIII. erant, vt Theophylatus, & Euthymius exponunt.
T factum e deweeps-] Poft coniectum Ali), cum UIo,fub.annuntiabant, Se euangelizabant
loannem in vincula, vtdixcratfupe- regnum Dci. Dixerat fuprae elegTc Chriftum ex e a ,
i . 7. rius . Dixerat etiamb, Chriftum ijfle difeipulis fuis duodecim , quos Apoftolosnofnina-
vetfl.
b Eod.cip. ^ *n ciuitatem, qua vocabatur Nairn, uit, propterc nunc abfolutc duodecim vocat.
veif. il vbi mortoum ilium fufcitauit , docet 2 . Et mulkrts aliqiu , qax eunt cm Xintibtts -
nunc, iter illnd fuum profecutum fuilc , & omnes ligmSyCr itifinniutibus.] Sequi voluiflemulieresChri*
Uc~ efta GalilaMEciuitatesperluftralTe, A poftolis fuis concita- ftum, tantoabeoaffdas beneficio nihil mirum mi- Curchr-
fuDt6' * tum, raultquemulieribus, qua: ab eo pris curat grata: fuiTent, fi cquinoluiTenc Mirum tarnen, paf- aas mubc-
ipfi gratum exhibitura; miniicrium , ftquebantun fumfiaiffe Chriftum, vtiquerentur, quemaliquos resfc ca-
narrtque quid in ea peregrinatione Chriftusfccerit viros fe curatos, fque volentes iqui , domum re- j;atas ^'
notabius. Sunt qui j>utent,haec accidife, polqiim mififclegimut ^ quemquam vtro permifife, vt fe- fc?"mi~
Cbxiftus Apoftobsadpredicandummiferat,&re- queretur , nonlegimus, cum magis arquum, hone f|ar ,
cup.M. dierant vtfcribit Lucas c,& Matthus Itaquehaec ftmquevideretur, vt Viros, qum mulieresiqot .
dcap.io./. Lucamperanticipationemdicere. Contr Beda fen- paeeretur. Secutosctiamaliquosvirosexillis;quiab Curmulle-'
tit,&fortaiTeprobabilis,nondum,ciim hoc accidit, eo cura tifunt,& fi non legimus, credendumeft. Cur res fequife
miTos fuiiTe ad prsedicandum Apoftolos, fed in hac illos apud Marcum fe feqi noluerit , illic expofui- PffSSf.
peregrinatione exercitatos Chrifto fufead futu- nius. Cur has fequi mulieres paiTusfit,indicat Euan- 0
ram mifloncm. Idem Theophylacbis exiftimat, nifi gelifta , cum dicit , qu* mimrabant ei de ftculutihus g yetC,j,
quod Bsda videtur exiftimare, Apoftolos etiam, fun. Proptere ergo patcbatur eas fequi fe, quia ea-
ciim in profedione Chriftum feqoeremur , prxdi- rum minifterio, & facultatibus indigebat, toJlebat
cafle; Theophyladus,vt mihi videtur, probabiliiis, confuetudo oftenfionem, vt Hieronymus h a dnota- In Com;
non praedicafle, fed didicilTc. . uit,& ex eo Beda & Strabus,hoc loco mutuati : Con- in cap. %f:
Ex ipfe ite/ fdcxebat per ciuitates , & cdflelL , prddtc.m, fuettulims, inquit Hieronymus , Judaicafuit, ( duce- Mat.
tr eudngelqam regnum D. J Studium, cdiligentiam batur in , mare getittt antique) tt mulieres de fub-
; Chrifti in officio fugendo dclart Euangclifta. antia fua yi&tm , atque veflitum pweptotibus mimra-
Conciona- PrJtbuit Chriftus, vt Theophylaftus ait, concio- rent. Hoc quia f:andalum facerpoterat in natiombus, PaU-
tores tara natorJbus cxemplum , vt vbique animas quxrant, lus abicciffefe memorat. Dicit enim ipfe: ' tijanquid non . ,
'n 41" . nec in magis tantm ciuitatibus, fed in minimis bahemus poteflatem forores mulieres circumducendi. A* ,9er**'*"
debens etum pagis conaoncntur. &c#jn**pofJactu*tl Pijtat ctiaraTertullunus , |^ . '
Vu
 COMMENT. IN L V . ion
myfterio id ficbim efle, vt liai prophetia implere- A Magdalenamex fa&n inca fingulari mnenlo de-
aeap.31.?'. tura, Mulleres ojtIe/rttfwritey& auditeyccem meant,fi- feriberenr. A vitijs autem earn liberare, aut m:racu
lt confident es percipite auribus cloquium maun. Hunc mo- lum non erat, cur non habebatur. >
rcmlaudabiiiterab Apoftolis vfurpatum,inabufum 3. Et Jobanna yxorClmf pmur.itoris f'erod.'} Incer
hirsticiperucrrernt:Simon Magus,NicoIaus,Mar- tum,aniftxdua;rnulieresnobiles, qux poft Magda- De quibaj
cion, Apelles, M sntanus, Donatus, Arius, Elpidius, lenam nominantur, Chrilo, vel da?monibus, vel
qui quasmulierculascircumduxermt, ex Hierony- ab alijs morbis curata; fuerinr.Nec enim omnes,qu I
in epi. ad mo lector difeet b. Chriftum fequebantur, Euangelifta nominauit. Sed
Ctcfiplion. , quarouiur'Mjgdalene.] De Mara Magda eft probabilius, & ps euratas fuiTe. yOqu incert,
lena, an eadem fuerir, quforor Martha;, acLazari, an, quod equitur: Qua >nhir.ib.int ei de facultativa*
cap. 17. apud Matths c diiTeruimus. An aut fuerit illa,qu ftns,a.d omnes,quas nominauir,ref..rendum fit.Id ego
*. fuperiorc capitel,,peccatrixfm'flsdicitur,& Domini accommodate ad perfonas intelligendum efle puto.
e m'u 'i Pec^cs r'"a^c lacrvmis c. An multa: ferint eod no- Nec enim credibile eft, omnes mulicres , ejus Chri-
" mine Maria: Magdalenx^iximus apud Matthum f- ftum fequebanturfuifletamdiuitesjVtillidc fuisf-
f*Mat 1 8. i . &e 1,ftptem dtmonia exierant-] A Chrifto eiecta,vt cultatibus largiri poflent. Largiebantur ergo, qua;
gcap.i.. Marcus S expofuit.. poterant; poterant, quaediuites erant.
4. Numerum ceimm proincerto poni plerique in- Vald autem diuitcmfuiife Iohannarh, & vald 7.'
Numerus terpretes exiftimant; non enim feptem tantm , fed piam crededum eft; cm procuratoris Herodis vxor De Iob"i
eenus pro muito plura damonia Maria Magdalena eiecb effet,reliclque viro Chriftumiqueretur. Nam etfTj0IcClllj
ncerto m fujrpc. enjm ,pe n $ fieri Tolere in hoc non conftat omnin virum tunc in viuis fuifle,cft ta
Sciiptura _ . r i
fepc poni- prxlertim numero leptenarioiemo necit: Se exem- rnen long probabilius, qum fuifle mortuum, cm
tur. plain promptufunt alibi b,&: infr \ita Gregorius *, Euangelifta non dicat, qua; fuerat vxor, fed xxorpro-
h Proucib. Beda , & vt videtur , Theophylaftus. Idem exifti- cwatorts Herodis. Poteft hoc cxemplum noftris feruirc Mul,t" M
mant , noniuilTe vera dsemonia, fed vitia. moribuSjVt intelligamusjliceremulieri infidelem re- "''"J
cc e J* Vellern grauem hibereauctorcm, qui contra fen- linquere marituro, vt fequatur Chriftum1. Re&. ^^
i cip.17.4- tiret: ;go quidem neutrum mihi p^rfuadere poilum. ctiam obferuauit Theophylactus , ideo voluifle Itm vt
KHomi!.in Cum enim vterque Euangeliita, Marcus, & Lucas Chriftum, vt i mulieres ifta iquerentur, vt intelli- |
Eung.3;. cumdem fcptenari numerum cxpreiTerit,probabile geremus, multo magis viroj, fi velint,.fequi poffe. feqiutiu
Ma$ria 11011 c^'Pro 'nccrto numero pofuifTe.Alter (altem eo- 4. Cm aut e turba plurima conueniret.'] Ad littusmaris 1"1.C01.7,
Ma^ale- rum dixiflet,de qua multa dsmapia eiecerat. Minus Galila*a;,vbi Chriftusinnauimafcdenseconcion
na,i Cptera etiamprobabile eiTearbitror vitiafuifle, non damio- habuit apud Matths re,& Marc vbi quae qu- ra csP-3.'
dxmouibus nesquibus mulier dicatur efle liberata;nec enim du- tur 0 expofuimus. Tot ver reliqu caput in ijs lo- *
verehbe- biumeft, hoc Euangeliftam addidifle, vt Mariam cisMatthii,& Marciquiadmarginemfignatifunt. cl( l(i
rata.

CAPVT NONVM.
a Matt. I / V OC AT l S dutem duodtc'm Jpoflolis, a dedit Hits Virtutem,
Mar.3 it.
& poteatem fuper omnia ddmonid , 7* Vf languores curarenr. t Et
b Mat 10.9
Mar.tf.g. mit tilos predicare regnum Dei, ( fanare infirmes. 3 Et ait ad il
las : Nihil tuieritis invia}neyue Yirramyne<jue nequepanem, ne-
que fecuniam , eque duos tunicas nabcam . 4 Et in quameumque do-
mum intraueritis , ibi manete, & indene exeatis. 5 Et quiaimquenon
... reccperintVos, exeuntes de ciuitateilla ; etiam pulmrempedum'vefirommexcutite in tefli-
monium / tilos. 6 Egrei autem circuibant per caella euangeli^antes 3 & curantes
i5 ubique. 7 d Audiuit autem fjerodes tetrarcha , omnia qua fiebantabeo^htfitabatco
quod dicetur 8 quibufdam : Quia Joannes furrexit mormis : quibufdam "vero : Quia
Elias appart-, ab alijs autem : Quia propbetavnus de antiquts furrexit. 9 Et ait Hero
des : Joannem ego de oilam : Quis efi autem ie, de quo ego talia audio ? Et quarebat Viere
tum. 10 Etrcucrfi Jpoolinarraueruntii quAcumquefecerunt : 0* ajjumptis ittis fecefiit
feorfum in locum defertum, qui efi Bethfaida. 11 Quod cmcognomffent turba , Jecuta funt
: ry* excepit eos3& loquebaturitsde regno Deiy& eos, qui cura indigebant , fanabat.
*4)* 11 Dies autem ceeperat declinare. Et accedentes duodecimydixeruntilli : e Dimitte turbos,
ioau. .>. vt enntes in cafiellat \illafque qua circa funt, diuertant,& inueniant efcas : quia hc in loco
ieferto fumuf. 13 Ait autem adillos: V os date Ulis manducare. Atillidixerunt: Nonfunt
nobis plus qum quinqupanes,& duo pifies : nifi forte nos camus , & emamus in
banc turbam efcas. 14 Erant autemfere Vvri quinqu millia. Ait autem ad difcipulos fuos:
Faciteillos difcumbere perconuiuiaquinquagenos, 15 Et ita fecerunt. EtdifcnmberefecC'
runt omnes. 16 A cceptis autem quinqupanibus,&* duobuspifcibus , rc>exit in ccelum,Cr
bcncdixitillis:&fregit, & difiribuitdifcipulis fuis, wponerent anteturbas. 17 Et mandu-
cauerunt omnes : & fatnrati funt. Etfublatum efi quodfvperfuitillis , fragmentum copbini
<^' J 8 f Et factum efi cumfolus effet orans, erant cum &1 dijciguli: & inter-

A
 loij CAPVT NONV hi lot*
rogauitillos,dicens: Quemmedicuntee turbx} r<> AtiireJJ>onderunt,&dixrtoi't:foan*
baptifiam,alij autem Eliam,alij vero quia \ Prophetadeprioribttsfurrexit.io Di-
xit autem : os autem quem effeditis f Reondens Simon Petrits dixit, chriunt
Dei.z Atteinaepansi!losipra'cepit,necuidicerenthoc)ztdicens a, Quia oportetfilium a .:.:
hominis multa pati, ey reprobari fem mbtts, ey principibns facerdotum, & Seribist eyoc- jrl \
cidt,ey tenia die refurgerc.i$b D icebat autem ad omnes : Si quisvultpo me Venire, abne-biAjiu
getfemetipfumJ ey ^Uat crucemfuam quotidie,eyfequatur . 4 Qi enim Voluerit ani- ) & 1.
tnamfuamfaluamfacer , perdet illam : nam qui perdiderit animam propter me, faluamfa- m,j, }4?
ciet illam. 15 qutdenim proficit homo 3 lucretur vniuerfum mundum , fe autem ipjum ptr- 5\'y%**'
ar.ey detrimentumfuifaciat} Mam quimeerubuerit}& meosfermones\ hune Filius IoaD-
hominis crubefeet cum venerit in matejiatefua3 ey Patris, eyfitnlorum Angelorum. z 7 d e Mth.ioi
Dico autem Vobis Ver : funt aliqui hicfiantes, qui nonguabunt mortem, doneevideant re- '''. }.
gnum Dei. 18 e Faflum eft autempohacverba3fere dies otto3eya[fumpfit Petrum3ey U~ J;Tb",fc'

cobum, ey loannem3ey afcenit tnmontem vt oraret. 2.9 Et'faclae dum oraret 3 >ecies ****
yulttes eius alten a:ey Veitus eins albus ey refulgens, jo Et ecce duoViriloquebantur cum .9.1^
illo. Erant autem %JHoyfes3ey Elias3 31 vi inmaieAte-.ey dicebantexceum eim quem ^" "u
completurus erat in lerufalem. 31 Petrin vero }ey quicHmilloerant3grauaiierant fomno.
Et cuigilante* viderurit maieatemeitis3ey duos Viros3 qui ft abant cum illo. 33 Etfaftum
e,ctimdiJcedercntabillo , ait Petrasad Je/um: P receptor, bonumenoshiceffe\ey fd-
ciamustria tabernacula, VnumTib^eyynum Moyfi3ey vnum Eli* xnefeiens quiddict^
ret. 34 autem illo loquente, fafta e nubes 3ey obumbrauiteos: iey timuerunt, infanti
bus illtsinnubcm.tf Etvoxfatlae denube^dicens : f Hicejl Filius meus dilec4us,ipfum ( .^;tJ
audite. 36 Et dum fieret voxinventus e Iejus felus. Et ip taeuerunt 3 neminidixe-
runt in Ulis diebus , quidquamex hisqudviderant. 37 g Fatlumefi auttmin fequentidie, gMatt.173
defeendentibus Ulis de monte, occumt Ulis turbamulta. 38 r Vir de turba exclamauit, jrc
<Jjc ; Magier, obfecrote, reice infilium meum, quia Vnicus e mihi, $ 9 5r ecce fjfiri- li\
tus apprehenit eum, eytbito clamt elidit, ey diipat tum cum furna , ( Vix difee- ,
dit dilan'ians cum: 40& rogaui difeipulos tuo^ vt etjeerent iUumtCr non pomerunt. 4 1 Re
ifondens autem Jefus, dixit : generao infidclis,&peruerfa , yfquequo ero apud
pattar \fotf Adduc huefilium mum. 41 Et cm acceder t3 elifit ilium da,monium\0,dii-
pauit. 43 increpauit lefusiritum immundum, &nauit pucrum^ reddidit iliumpa* .^
tri eius. 44 Stupebant autem omnes in magnitudine Dei : omnibufque mirantibus m omni
bus, quafaciebat,dixit ad difeipulos fuos : ffon\te )>os in cordibus "Verisfermones ios : Fi

lius enim hominisfuturum e, Vt tradatur in manus hominum : 45 tAt Uli ignorabant Vff-
, bum iud,Cr erat velatum ante eos, Vt nen fentirent illud : ey timebant cum interrogare de
hoc verbo. 46 h Intrauit autem cogitatioin eos , qu eorum maioreet, 47 At lejus vi- {,M4tt,r
* dens cogitationes cordis fuorum, apprthend.it puerum,& atuit illum fecus fe, 48 & ait
tllis : Quicum que jufeperitpuer um ifium m nomine meoyme recipit : & quicumque me rece--
prit, recipit eum, qui me mit. Nam qui minor e inter Vos omnes, hic maior e. 49 Re-
fpondens autem loannes dixit : Praceptor vidimus quemdam in nomine tuo eijcienttm dxmo- f
nia , ey prohibuimus eum: quia non fequiturnobifeum , 50 Et ait ad illum hfus: Nolite
frohibere : qui enim non e aduerfum Vos , pro Vob'ts efi. 5 1 FaSlum e autem dum eomple-
rentur dies -affumptionis eius, ey ipfefaciem fuam firmauit, vtiretin lerufalem, 52, Et
mit nuncios ante conjeclum fuum : ey cuntes intrauerunt in cimtatem Samarita- ;
norum, Vt parar et tili, 53 Et nonreceperunt , quia facies eius erat in ]erfa
lern. 54 Cum Vidient autem difeipuli eiusJacobus, ey loannes, dixerunt : Domine , Vts,
dicamus , Vf ignis defeendat de calo , ey contmat illos ? 55 Et conuerfus increpauit iU
los, dicens : efeitis cuius Iftrims eis, 56 i Filius hominis non Venit animai perder i ea.j:r4
fed faluare. Et abierunt in aliud caellum, 57 Factum e autem : ambulantibus il- t
Iii in Vid ; dixit quidam ad ilium: Sequar te quocumque icr'is. 58 Dixit iiis lefus : Vvd- **'
pcsfoiteai habent3ey volucrcscli nidos: filius autem hominis non habet, vbi caput yc~
Vv 4
 lois COMMENT. IN LVG. 1016
clenet. A it autem ad alterurn: Sequere me. Ule autem dixit : Domine permute mihipri-
mmire, 7*fepelirepatrem . 6o Dixit que eilefus: Sine,vf mortuifyeliant momos
fuos: tu autem >ade,Cr annundaregnum Dei. 61 E tait alter:fe quarte Domine, fedper
mute mihi primmrenuntiare hi y qua domifont. 61 Ait ad lefus: Nemo mittens
fumadaratrumtO* rejjricicns retro , aptus eregno Deu

* A fed vtpridicaret, nam ad moriendumpofte reuer- Venit

I N P V T IX. tit. Atque de hac Chrifti Galiliain Iudiam pro- ChrfflojJ
Onvocatis autem dtmkcim ^oflelts. ] fedione hoc loco Lucas agit. Ium n
t% Seiundis turba, vt priuatim eos mftitue- Quare, quod dicit , dum complercntur diet afimftio- ^*^a,tti
^ rer. Omnia qui fequuntur % apud Mat- tasem , non ita intelligendum eft, quafi iam omnin 0^'
* '" thium& Marcumexplicata funt. pifionis ems terapusinftarct,&vt quidam interpre- 4,'
51. Factum eft autem, dum complerentur dies ajfumptioms tantur, fex vt plurimm vfque ad mortem menfes Quid (it
eins.] Tempus pafionis intelligi non eft dubium, fupercreQt3quinplusvtrbitror,vnoanno:fediuvtdjImcom-
enim aflumptionem , aut reuraptionem tcmpus compleretur, id eft, breueeTet, vtin ludia ^"^
: t.r. vocat, Chrifti reditum in clum, vt b qud Chriftus pris pridicare po(i:t,& antequ moreretur, - ptionis.m"
ii.it. ^ Ptre in terras ad tempus miflu, & hominibus da- lumdocere,& multis,quemadmodumin Galilxa,
tus, reuocatus abillo, atque refumptus fit. Sunt miraculis cfirmare. Namfidevltima ex Galiliain
qui vdtK&uiivw forenfe verbum efle putenr, ligni- Iudim profedione ageretur,qua non alia de caufa
i. ficareque, abdicatum ptre filium iterum indo- venitjqum vtmoreretur,quemadmodumomnes
Quxnam mum recipi. Sic Chriftum quafi abdicatum ptre, interpretes putant,non fex, vt quidam eorum dict,
fitChriUi g jn huius mundi exilium ablegatum , rcuoeatum menfes,fed nec vnusquidemrcliquusfuiflet.Nam
a atnptio. faife^fo jn cium receptum. Alij alfumptionem, Galilia vfqucad ipim ^eroiolymitanam vrb,qua-
iiifccptum Chrifto ilutis noftra: negotium inter- tuor, quam plurimum,dierum iter erat.btconftatcx
pretantur, quafi dicat, cm impleretur tempus, cum ijs,qudiximusapud Matthgum1, Chriftum in ilio j
negotium fibi Ptre commiflum perfedurus eflet vltimo reditu.quoexGalilea in Iudi venit, pridie
Chriftus. Quicumque tandem verbi or;go fit, non fabbati Bethaniam peruenifle. Ipfo vero fabbato ibi
dubium , quin mors Chrifti non coada, icd volun- quicuuTe, vbi, vt ait loannes m,fecerunt iliicxnam - m Cip,, t
taria fignifcetur. Quemadmdm cm dicit , fe po~ gnam, poftridie afino vedum,& populo faufta accla-
teftatem habere fonendi ammamfuam , & iterumfumendi mante leroflymam ingreflum,& poft triduum cru-
c Toan. 10. earn Mndicat etiam Euangeliita.cm dicit, dum corn- cifixum. Quando ergoinludapradicauit.'quando
7-ii. |>/o-frr </', tem^uspallionisciu s non ab hominibus miracula fecit ? Quia ergo Lucas hadenus narraue-
eledum, fed DeOdefignatumfuiiTc, idqueipfum rat, quidlefus poft baptilmum feciflet in Galilia,
quamuis futurum, Chriftum non ignoraTe. Quai voluit exponere, quomodoinIudxamreuertiflet,&
omnia acute notauit Peda,& in Arianos obiecit, quid in via, quid in ipfa ludia feciflet; id hoc loco
apud quera ledor, fi defiderabit.viderepoterit. agit, atque ex hoc ipfp loco profc colligi poteft,
\7 Miror interpretes fer omnes diffi:ultatem huius poft hanc profedionem iterum Chriftum in Gali.
Dfficu!ts loci filentio preterir. Qui enim fieri potuit, vt iam iam redijfle: fi enim iam accidiflet,quod loannes n n p 4i
huwsloci.i tunc tempus paflionis inftaret, cm tam multa idem narrat,vtiquelibentereunirecepiirent.Cfterpoft-
Lncas pofte ab eo fada narret, qua: certum eft,lon- qum Chriftus in ludia diu predicauit,videns, Pha
ge ante paflionis tempus accidifle, nec um breui rifiorum contra feinuidiam concitan, redijt quarto
tempore fieri potuifle ? Illud " quibufdam notatum inGalilam. vtapud Marcum'ex Ioannepitisme0 Clp ,,4
eft, multa efle Luca peranticipationem dida,quod proba flearbitror. Inftante vero palfione , tertio ex p cap,4i.
& omnibus Euangeliftis commune eft, & vt conce- ' Galilia leroflymam redijr, vt Marcus 4 apert do- a)-
damus hoc loco factum efle , tamen non continuo cet,& Lucas r,& Mattheus *indicauit.-Dcniqueex 10
fequitur.fatis efle explicatum locum.Quorfum enim capite fequenti t manifeftum cft, non fuifle hanc vl- **'a it .,
de hac Chrifti leroflymam verfusprofectione,hic timam Chrifti ex Galila leroflymam profeio- $1\
agebat Lucas, fi eaquasftatim fequuntur, ante earn n.Nam illic dicitur, Martha domo nunc exceptus: t Vetf.j.
profedioncm accidemnt? Satis enim aoparet pro- in vltima autem profedione, non in domo Marth, & j.
fe&o, eum eius profedionis nonmeminuTe, nifivt fed in domo Simonis Ieprofi exceptus eft u. Sicnulla u^Iatt.ii
narraret , vbi, & quomod quae didurus erat, acci- D repugnantia, nulla difHcultas hoc loco eft. <
diTenr. Ei ipfefaciemfuamrmamty vtiret inlemfalem.] He- ^'-r'3'
5. Credo igitur ego, quemadmodum apud Mar- braiimus*eft quofirmumanimi^ropofitumfigni- '
Quptics in cum d doeuimus, quater Chriftum Iudarain Gali- ficatur, fumpta ex taurorum confuetudine meta- Quid fitb-
luda-*3"1* '*am> ter^ GaliUain Iudaam deceflifle. Primum phora,qui ciim obftinati aliquem aggreditur,vul- ciemfuam
ChrTftus cum ex ^RyPto rC(fijftct , audifletque Iofeph , qui tum corrugantesaffirmantVnde & Hifpanisdidum firm"-
decefferit. eius gerebat curam , Archelaum regnare in ludia eft,fncrf)v<r,pertinacmque plerumqueiram dclart,
d cap.t. m. pro Herode ptre fuo,abijt ex Iudra in Galiliam'* vthisinlocis*. Sed hoc loco, vtdixi fimpliciter fir- x Leu.ii.
e Matth. 1. Anno vero auatis trigefimo venit Galilia in Iu- mum animi propofitum fignificat. Theophyladus, e.
fM tt i d;eam>vt^Ioannebaptizareturf,Vbipoftquamba- Euthymius. Alij; non vagabatur, Titus. Alij,magno Frou- xU
Muci'l[ ' ptizatuseflet,&aliquamdiu pra:dicaflct , cmaudi- & credo animo, Hieronymus .
uiflet Ioannem in vincula coniedum, reccflitexlu- * HebraifnTumhuncrepcnmusfatiselegantcrpreflum q'^J'5
e cap 4 14. diainGaliteam/upre.VbicmApoftoloselegif- Gn'Ul' V3S fl DB'I vaUfcb*mtthfnt\^ ,
Xlatt.4. . t. t & cum ipfe aliquante tempore (quanto enim in- **4 , & pofuit faciem fuam admontem Galatd.
Marc i. ta. \ j- ' i -rr . Nolter , & orone tranlmiilo pcrecrct contra montcm
4- certumeft) prxdicaflet, acmiracula feciflet, tum Galaad z Qujen (
Apoftolosadpredicandummififlet,vt habetur apud ,t B mi{ mimits4me !, [ iy^^t * AlgaC
icS'\u' mtthxu Marcum fupr & ex prxd.ca- ^/.Hieronymus 1 veros Angelosnon homines 6 .
z vPclf , "oneredijflent, videhs,breue vfque ad mortem fua fuifteputat, qui Chrifto mifi funt. ^1'
fupereflt tpus,tertio a Galilia mlgrau.t m Iudcam, Quprfum mifcrit , non fatis dclart Euaneehfta. cK
colledu.iamdifcipuliscomitatu^nonvtraorcrctur, Plcriqueputt, ideo mififle,vt qui neceflariaerant mifcru.
 ioif CAP. IX. DE DVODECIM
ad vi<aum,hopitiumquc prepararentjmagnam enim A ManaiTe genero fuo Iudaris Ierofolyma pulfo,& ft- .& Sa.
jIoA.4 . eam<*era vrbem difcipulos mifit, vt cibos emerent a.
Id colligitr ex verbis fcquentibus, vt farerent &,fic
bHocI- Cyrillus apud D. Thomam ,& Theophylatus b.
to. Probabile ctiam eft, quod ijdcm au&ores dicunt,
vcluiffe Chriftum difcipulos ex ercere, vcmiflipo-i
fte ad pra;dicandum,ajucti eilent pati repulim.
ti At cur mittebat, cm non ignoraret , fore vt non
L chtiftus recipcrentur ; Refondent illi ipfi, earn ob caufam,
fjosdici- vt difcipulos contemptui affuefaceret. Deinde ne
julos vult qUjd intentatum erga Samaritanos relinqueret, quo
-* m'nus 'lu$ etiam gultum aliquera pneberet Euange-
*l lij, ne pofte caufari poTent, Chriitum ad fe non ve-
nifle, proptere non recepifle ; recepturos fuifle, fi
venifler, vt Theophylatus ait. Qiu fuerintmifli,in-
certum cft,tamen eit probabilis Euthymij fententia,
tVcrf.54. Iacobum,& loa nnem fuifle, qud ij foli dicantur 0
indignatiChriftopetiuifle,velletne)ignemdeccelo
in Samaritanos euoearent.
%. Et intrauerunt in ciuitatem Samdritanorum.] Sunt qui
Qi* fit exiftiment, non fuifle vrbem ipfam Samanam, vnde
hocloce tota etiam prouincia Samara dia eit, inquamitii
timara. jjj-cjpUj ngrefli dicuntur , fed pagum ahquem _a-
m X ritanorum , quia Gratc Euangehtta non mhtv fed
kjuh? vocat. Non moueor argumento : nam& ea
nomina farpe per catachrefim mutari folcnt,& fei-
mus, vrbem ipim Samariaminreftafuiirc via, vt
dCip.4.4. conftatexloanne d. Et pagus facil eum recepiflet,
quis enim reftitiflef itacert intellexit nofter in-
terpres.
5. Et nonreeepermt eum, quia facis tiui trat tunta in
Hcbraifm. Itrufalem. ] Alius Hebraifinus, * id eft, quia mdica-
* bat, fe Ierofolymam ire, 7 '<um luS im- coniectur habere poflumus.At ne quseltioncm qui- Cur acd
riumCht'i- quoniamfaciestiuterat iens, melius Latinus
iL non interpres Hebrailmum expreffit- Si hanc rationem
tteeperint. Euangelifta non r.ddidiffet, quamobrem Chriftum
Samar .u n i non reccpilfent, aliam fuifle repulfac eau-
im diceremus.qud nullus inter Iudxos,& Samari-
taos vfus effet, fed alijabalijstamquam prot'anis ^
hominibus abftinerent, ita prorfus,vt mulier illa Sa-
marirana mirata fuerit Chriftum hominem Iudaeum
iloan.4, ctiam in maxima fibi potum fe petiuiffe r, concr
* yer ludaei, illi, quod ex Samaria veniffet,exprobra-
bant. Kormtbttitdtcimut nos quia Samaritams es tu, &
f loan. I. damonium habes f? Citerm Euangelifta non ob cam
cauim dclart reiedum fuifle Chriftum, fed qud
verfus Ierofolymam iter tenderet; qua* raiio quo
modo intclhgenda fit, quaeritur.
Echunc etiam Hcbtaifmumhabemus in Exod.3j.14.
ob *3 1DR4 vaitmtr fnnai ialichu.tc dixitfacies meat
ibunt. Nolter , faeics mea prcedet te.
gQaeft f. Hieronymus 5, & Theophylaus fie exponit,
idAlgaC quafi proptere Chriflus Samaritanisreceptusnon
lo- fuerit , non quia illi noluerunt, fed quia ipfe noluit,
Cuf 1 s.a" quafi fenis fit,voluiffe quidam, fed non potuiffe re-
u0 ICCC- cipere
" * eum.ac
~ - ^' retinere,quia Ierololymam venus re-
fmi fit r_-L.il
ftinabat^ n non' log abeft Ambrofius.Quae
quo fenfu
JA 1 ....
Ckiiituf. interpretatio ex verbis Euangelift*manifeftrefcl-
litur. Cur enim Iacobus & Ioannes ignem in cos de
ccclo deuocare volucrunt, nifi quia Dominum reci-
pcrenolebanr? Aliquant melius Beda.Euthymius,
h Eod lo- idemque Hieronymus \proptcre recipere noluiffe,
quia videbant ire Ierofolymam, vnde Iudzumeffe
collegcrunt,& quia non cotcbantur Iudari Samari-
tanis, recipere noluerunt. Magisaflentior ijs qui id
religinis caufa faitum putant
Comnto ContdebantSamarirani, non in templo Ierofoly-
intet iero- mltano> fed in eo tplo, quod Sanabalath PraL-felus
foljrcmta- Darij in monte Garizim in Samaria adificauerat, vt
L /
APOST. MISS. toi
, - qmu-
fequeb5tur,adoraturos ire lerofolyma,ide non re- T* P*
cepert, nereligionem illam, & morem lerofolymis t0. cap.i;
adorahdiapprobare viderentur. Quemadmodum fi
nunc harrctici hofpites, qui aduentantes omnes &
hareticosi&Catholicosexcipiunt, fiquemCatho-
Kc_mfciant,aut Romam.aut Compoitellam ire.reli-
gionis caufa, excludant hofoitio. Sxoe alias Chriftus
lllaciterhabuerat, Se, vtcredibileeft, Samaritanis
fuerat exceptus , quiaautnon Ierofolymam verfiis;
fedludatain Galilse ibat:aut cert non quafi ado-
raturas ibac. Atque hoc ipfum Euangelifta fignifica-
re voluit , em dixit proptere receptum non fuifle
nunc, quia facis eius erat untis in lerufalem.
Qua*retaliquis,quomodocognouertSamaritani tt.
adordi cauia Ierolblymam ire.' elt verofimile pro- am_rira_i
pinquum fuili Pafcha , quo tempore omnes vndi- _uomo<b
que ludan Ierofolymam grega tint confluere foie- **BrJI
bant. Itaque&exterr.poris conditione,& exmulti- a(j0-
tudine hominum tmul untium , & ex ipfo fortaiTe rtudi cauf-
vultu , ex quo omnes pios,& religiofos effe homines la irc lf * *.
apparebar,imllexcruntadoratursire. folymam.
54. Cm vidient autem difeipuli eins acobus, & han-
nes.\ Omnes quidem id vidifl credendum eft,fed fo-
lmIacobum,&.Toannem , voluifle ignem declo
dedueere. Refertur tarnen verbum vtdijfent adilos
lacobum,&Ioannem , iJvnt /&* lnuCes
,a>vrntvidcntes autem difeipuli ems lacobns,r Joannes1
nonquodalij non viderint, fedquod ex omnibus
qui viderint, illi foli vid entes dixerunt,->M/f/fwj,rt
igtu defeendat de calo?
Cur illi tantm dixerint, nullam itis probabiler ,^
dem quiquam praeter* Euthymium attigit. Is ver but & \0l-
ifpicatur, proptere eos duos hoc dixifle.qud illi n.ct id <iixca
fuiflent miiti.Non caret probabilitate.Fortaflejquafi rmt 1
Chrifti cognati vlciici volebant eius iniurias.Potue-
runt&iopte ingenio facer, vcfuntalij alijs velad
iuftitiam,vel ad vinditam prOpenfiores.Certfece-
runt conuenienter nomini fuo.Quid enim mirum,fi-
los tonitrui fulgurare voluifle'vt inquit Ambrofius.
An aliquid in eis fuerit culpx, nee noftrum eft fa- t.
cile iudicare, nec illi funt, nifi certis conuidi rationi- Apoitoli ab
buscondemnandi.Debetur hoc apoftolics dignita- omni culpa
ti, vt omnia eorum facb in meliorem interpretemur l'betanwr
partem. Itaqueimpudentiam CaluinidcteftariCa- ^"^^
tholicus lector debet, qui eos ftulta fiducia elatos deteftand*.
fuiffe dicit. Hieronymus quidem J,& Beda, & Titus 1 Quatft. j;
Boftrenfis vindiftam eos, tarnen fill, fed Chrifti ad ,' " "
opUffe indicant,non vlla quid culpa.fed fola Euan-
gelici,& Chriftiani fpiritus ignorancia : hac enim de
caui Chrito reprehenduntur.^o^e/,inquit Hie-
ronym\is,in legtvtrfati}in quatantttm iuflitiam noutrartt,
tculum pro oado, dtntem fro dente, vlcifci nitmtur iniuriani
& imitari Eliam,adcuiuJvocem duos Pentecontarcbos mili-
turn tgms ajjumpjerat.
VIo mirum
Nec
JJ; :
profeft eft, id Apoftolos facer vo- u
luiffe, cm tam multas vindicbecaufis habere vide- Cur Apo"
rentur. Primiim cxemplum Elia:. Deinde iuftiorejn ftoli Sama-
qum ille caulam ; ille enim propter exclufum lu- "tan* x-
daeisferuum, hi propter reieftum igiiominios Do- lelh 'gne .
minum, ignem in cos mitterc volcbant, vt Titus ar- ^Iwirn"
gumentatur.Inuitabat& locus. Samaritani enim illi
fuerant, in quos & Elias ignem clo deduxerat ro, m t.R.eg. .
& duplici poena dignividebantur, quifimplicinon id.ii.tt.
fuerant emendati ; He fi non aliud, cert moderatio,
qua vfi funt, culpa liberare potuit,w diemui Am-
brofius prorius exeufat.
55. r conutrfus inertfamt eos. ] Incrcpai poffunt
Vv iij i
 loi? GOMMENT. IN LVC.
qui vacant culpa, ficut magiftro difcipulus, 11 quid A lerint,vt repula digni fuerint. Et videntr hietria in
ignorct, fine vllafiepe culpa rcprehenditur. ira narrati, quafi eodem tempore, eodem acciderint vocations,
t. Nefcitts, cuius Sjrut ets.] Videtur tacite piritum loco. N,quod Chriftus repulfo primo illo,quilcfe Jj."|n"ccke"
Spiritus euangelicum,ideft,fuum,quiinmititate,&manfue- bfcrebat, aliumfe non offercntem vocauerit, acn fto'n
uungcli- tudincconfiftitjlegali.id eit, Elias fpiritui, quem illi fepelirequidempatrem permiirit,videturdeindu-
cus qua is jjarivelki<kbuntur,opponere,quafidica^etifi ftriafeciffe,vtquiaderant,&vtrumquc videbanr,in*
id Eli.E in lege facer licuerit,vobi$ tarnen in Euge- telligerent, No volent, eque currentis i fed miferentis
lio facer non licet. In hanc fer fenttiam Hierony- effe Dei h. ec eligi omnes qui fe offerant, omnes, h Rom
mus.QmdergodePetrodicendum,qui&hacChri- quinonfeofFerant,repudari, Tertius vero videtur,
fti iam audita increpatione,& Spiritu infto vifibili- tamquam fe mcliorem alijs probaturum obtulifle,
ter etiam accepto Ananiam , & Saphiram verbo in- non petita venia,vt fepeliret patrem,vt fecerat prior,
& 4. teremit *? Refpondct Beda, dicrimen illud inter fedtantm, vtcertiorem faceret,&fiutaret. Ambi-
5. Legem, & Euangelium , nonadeo eTc perpetuum, guafiintGrajca verba ^^ 1( s wV /,
quin & in Lege aliqudo benignitate vtendum fue- renuntiare bonis mets , dgue ilks dilponere, aut, valedicere
rit, &in Euangeliovtialiquandoliceatleueritate. domeicis mets. Pofteriorem fenfum Cyrillusapud
it. V fus" eft in lege Elifxus benignitate ctiam in ho- D.Thomam,& Beda fequuntur. Mihi prior magis
Difcrimen ftes Rege Syriae miffos,vtcemprehenderctur,quos placet, quem & Auguftino 1 magis video placuie: i Lib %. it
lcSis fc cminvrbem Samariam,vbi hoc ipfum accidit,con- vertitenim, \enuntiareijs , qu domifunt. Mouetme, confcnfu
quod8hoc cIufiiTet,noluit occidi.fed ante paftos dimitti *. Vfus qud phrafis illa, nt 7, magis de rebus quam de Euang-
mtitatp0 eft in Euangeliofeueritate Petrus, Ananiam, & Sa- perfonis dici poTe videatur.
illa feutri- phiram occidensb. Vfus eft Paulus tradens Corin- &i. tt ad ilium lefus: Nemo mittens maman fuam
tte vtatur, thium ilium Satan, ininteritumcarms,vt>iritusfaluus ad aratrum,& reteiens retrb , aptus e regno Dei.] Meta
non eft (yet > Yfus e jn ElymamMagum, illum - phora eft ab aratoribus fumpta, qui manu ftiuam
perpetuum. ^ ^ vjas Dornini peruertcrenon defiftebatd. tenentes, oculos habent antefein fiilcum intentos,
t*' ' ' Ergo nec in lege erat defperanda benignitas, nec rectus vt fit, poteft bonus arator effe, qui refpi-
A.5. 4. in tuangeliocft contemnendafeueritas. Habet & cit in tergum. Quidam officia retfacias,quocum- lo;
- Euangchum gladium fuum , etfi rar diftringit. Et que oculos vertas , vt loquaris, vt edas, Vt ambales, Quae offi-
d' Ct'i * * quodChriftui ait, Nefcitu,cuiusjjnritusets. Non mihi nihil rcfert.quo refpicias, at vt ares, vtferibendore- Cla fine m-
l,'u" videtur propri de toto Euangelio,fed de blo Chri- q tosducas verfus,vt pingas,plurimum refert. Huiuf- j^"^0""
fto dictum eife, qui etfi poterat,& homines maxime modi regnum ccelorum eft , nemo poteft ad illud g*r"j
digni erant, vt ab eo pumrentur, non venerat tarnen, peruenire,nifi refta intendat via, quocumque recta nequeunt.
Verf. j. vt ftatim dicit , nimas perder , fed faluare e. Nec via dcfkftat, errat. N emo poteft rea ire via, fi alio
volebatarmis obtrudere, fed manfiietudine,doctri- refpiciat. Angufta cnim,& lubrica eft, nemo earn nifi
na, mira culis, Euangelium infinuare. Caeterm,cm attentus fequi poteft,fimul vt oculos auertit,aberrat.
opus eft,& ferro de terra,& igne de ccelo tuenda eft, Quemadmodum ergo non eft aptus ad aratoris offi-
& conferuanda religio, occidendi inuadentcs in - cium.qui iniea ad ftiuam manu, retro oculos ver-
clefiam Turcx, comburcndi tamquam proditores, tit; itaad regnum Dei, id eft, ad officium Chriftian
Religion* & trnsfuga: difeeden tes, hsrotici. Nec vlla belli iu- aptus non eft, qui poftqum ad illud animum adie-
nulla res ftior effe poteft caufa , qum vt religionis poffeffio cit , ad alia negotia curam & cogitationem diftrahi t,
ttminiuitis defendatur. Nulla res aut tam iniuftis armis propa- quae recb cum via deducnt.
armis pro- arj aut tam jujs jefendi poteft. Quid hcregnum Dei intelliei debeat.quarri po- ;
, ' ... . ~. , r ,r , n nr- P r r ^
tam iuftis tatuibtmtms nonyenttammai perderJedjaluare.] telt. Licet, eademferelententia,&coelumipum,& Regnum
defend po- Loquitur de feipfo in tertia perona , vt faep lolet- d Ecclcfiam, 8c dilcipuli Chrifti officium intelligere. P'1 4u,d
telt. Cut autem e'filium hominis appellet,diximus apud Nam qui retro refpicit, nequead regnum, ccelorum, {"^W "
f Cp i.io. Matthxum f , ludit autem ambiguitate vocabuli. quo tendit, facile perueniet; eque Ecclefiam quafi
t. Cum enimanima ,& pro toto homine,& proaltera Dei agrum benearar,& colit;nec bonus cftdicipu-
Ammafc hominis parte fumifbleat, dicipuli non animas, fed lus Chrifti, qui vtalia curet negotia, ab eius latere
>orninf0& corpora Samaritanorum perder voluifent ; iple de difeedit. Sed hoc loco Chriftus, de ijs qui idonei
pro altera anima fola refpondet, declarans , ipropter ilutem non erant,vtipfiusdifcipulieflcnt, proprie agere vi-
parte fumi- animarum maxime venife, fed quia ad alutem ea- detur. Nam ille qui dixerat, Sequar te Domine,fedper-
r- rum non conueniebat corpora perder , nolle id fa- mitte mihi pritts remmtiare his, qtMoomifunt, eius procu
in om. cere. Et yoserrp (inquitBeda*) cwusjpiritufignatiets, dubio dileipulus fieri volebat. I taque regnum Dei
eius & feEiamini. aftiu intelligendum eft.quafi dicat, nemo mittens ma~
ji. Faftume autem ambulantibus eis in via.] Anhaec, mtmfuam adaratrum1&reiJ>iciensretro,aptus'e regno Dei,
Sc qui proxim fequitur hi (loria , eius qui iuflus e- praedicando.
qui Chriftum, tempus petiuit, vt patrem fiium pris Euangelij praedicatorem,miIiti fimilem elTe necef lt#
g Cap 8.ij. fepcliret,eademfitatqueiIla,qu3;apudMatthum8 ^ fe eft, liberum, expeditum, nullis alijsaffixumcuris. Euangelii
narratur,& quo tempore acciderit.illic docuimus. Nemo, inquit ille optimus Euangelij praedicandi ma- prardieatoi
H*c'vbi ^t4*t^tert Sequarte Domine,fedpermitte mibipri- ^Aex,mditaniDeoimflicat\enegotvsfacdabus^ybc\], J '**
derint m"m 1 * 1 demi funt.] Hoc folus narrt quiin fladiocurrunt, ai omnibusje abinent '& ipfedefij , % Tm
Lucas, quod virum eodem tempore, quo duo fupe- dicit m, Quaquidem retrb funt oblimfcens , ad ea veri qu* 4.
riora vocationis exempla,que etiam Matthf com- funt priora extendens me ipfum, ad deinatumperf-quor, ad\ 1. Cor. 9 .
memorantur, factum fuerit, compertum non habe- braumm fupern*yocatinis Det , in Cbrio lefu. Quibus *l-*f.
mus. Sed eft verofimile in illa cadem Ierololymam verbis breuiter declarauit,quid effet, manum ad ara- m ,>n-- *
verss profelione.hc omnia contigiffe, & quia vi- trum mififfe , Deo vocatum effe,& retr rcfpiccre, 4'
detur Euangelifta oftendere voluiffe, quant aliter ad priores fieculi huius curas animum conuertere.
in ludasa, qum in Galila vocationes Chriftofue- Mitterc ergo ad manum ad aratrum eft, Dei militia-, M;ttere
celfiTent, cm in Galila neminem voeaffet, qui vtvocatD.Paulus,nomendare;3cinftadiocurrere; manum ad
non eum continuo reliis rebus omnibus fecutus quomodocurrer, retro refpiciens? Hxc expofitio
fuerir.multi etiam non vocati iequerentur,in Iudxa magis literalis videtur, quam illaGregorij n, & Be- 4uid fi*-
vero.nequequilquam vocatus fecutus eum fit,& ij, dae. Manum cuilibet in aratrum mittere eft, quafi ^^1' "*
qui fef ad fequendum fponte obtulerunt, ita obtu- quodam compunionis inftrumento, ligno,& ferro ,ne c"m
 AP VT DECIMVMi bit
Dominiez paflonis duritiem fui cordis attcrere, at- A vtfimulcumEuangelijprardieationejautc propria1
quead proferendos operum bonorum fr&us.iperi- lute,fi regnum Dei pro Ecclefia,aut proipfo ccel
re. Qyam fi quii cxcolere incipiens cum vxoreLot acipiamus agi non polint. Citatcrnardus ex Epil. 4
,Gcn'i>- * ad ca , qui reliquerat vitia refpiccre delccbtur,fu- Paftorali Gregorij accommodatam huic loco fen-
lti 1 turi iamregni muere priuatur. Retro verrefpice- tentiam, quam apudGregorium non inuenio. Alia
recr,proprifequic6traria,autadecertdiuerfa videreleftorpoteritapud Baliume; e 10 Conft.
, monaft.c.

A PV T DECIMVM.

OST hac autem defignauit Dominus Cr aliosfeptuagiht duos ,

mifitillosbinos ante faciem fuam in ciuitatem , locum, quo
j erat ipfe Venturus. Et dicebat ts : a Meis quidem multa , opera- * Mit?
ry antem pauci. Rogate ergo dominum mevs, vt mittat operarios in
/fem fuam. 3 lt : b ecce ego mitto vos ficut agnos inter lupes. 4 Matth.
I c Noli11portarefacculum , nequeperam , neque calceamenta, d ne- lc >s g
minemperviamfalutaueritis. <>Jn quacumque domum intraueritis , primum dicite : Tax d*- Rcs4-
huiedomui. 6 Cr fiibifuerit filinspaos , requiefeet fuperiUum pax Vera :fin autem, ad *?
Vos reuertetur. 7 In eadem autem domo manete edentes , bibentes qua apud tilos funr.
e dipnus cft enim opera> ius mercede (. Nolitctianfitedt domain domum. %Etinquam-
. l. . J f i e Matt 10
ettmque ciuitatem mtrauerttu, Cr Jujceperint Vos , mandcate qua apponunturVobis : 9 .
curate infirmes , qui in illaunt , & dicite illis : Appropinquauit in vos regnum Dei. 10 In u.. M)
quamcumque autem ciuitatem intraueritis , Cr non fufceperintVos , exeuntes in plateas eins ,- Tim *'
dicite : 1 1 f Etiampuluerem , qui adbafit nobis de uitate Vera, extergimus in vos : tarnen A(- '
hocfeitote , quia appro Anquauit regnum Dei. 12. Dico vobis , quia Sodomisin die -
miius et it, quam tili ciuitati. 13 g Ka tibi Contain , va tibi Bethfaida : quiafi in ro, gMaui.
Cr Sidonefacia fuientvirtutes , quafacia funt in Vobis, olim in cilicio , Cr ciere feden- li
tespaniterent. 14 Verumtamm Tyro, CT Sidoniremiius entiniudicio , quamvobts. 15
EttuCapharnaumvJque ad caelum exaltata, vfque ad infernum dtmergerts. 16 h Qui
Vos audit, me audit: qui vosfbernit, me (bernit. Qui autem me (bernit, fberniteum, 4-
qui mit me. 17 Reuerftfunt autemjeptuagmtaduo cumgaudio, dicentes : D omine,etiam
aamoniafubtjetuntur nobis in nomine tuo. 18 Etaitillis : Videbam fataham ficut fulgur
de calo cadentem. 1 9 Ecce dedi vobispctefiatem calcandifupraferpentes , Crfcorpiones,
fuper v'mutem inimici : Cr nihil Vobis nocebit. Kerumtamen in hoc nolite
gaudere, quia iritus Vobisfubsjeiuntur : gandete autem , quod nomina Vera feripta
funt in calis. fn ipfa hora exuitauit Spiruu fanflo , Cr dixit : Qonteor tibi pater, ;atu;
Domine cali Cr terra , quodabfcondii hac fapientibus, Cr prudenttbus , & reuelai ea 19--
paruulis. Etiam Pater:quonUmcplacuit ante te. it Omnia mihi nadita Junta Ptre
meo. Et nemofeit ,quist Filius,nifi Pater : & quisfit Pater ,nift Filius, Crcuivoluerit
Filius reuelare. 13 Etconuerfus addtfcipulos fuos , dixit : Beatioculi, qui vident qua * Mattj:
vos videti. 14 Dico enim Vobis , quod multipropheta , & reges , Voluerunt videre , qua '
vos videt'ts , Cr non viderunt : & audirc qua audit'ts , Cr non audierunt. z$ 1 Ei ecce . <
quidam Legifpcritus furrexit , tentons , Crdicens, Magier quid faciendo vitam -
a ternam poidebo ? 1 A tille dixit ad eum : In lege qui d fcriptum e ? quomodo legis f 1 7
IHe respondent dixit : m Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, Cr ex tota mDeut
anima tua, CT ex omnibus viribus mis , (y ex omni mente tua, r proximum tuum ficut *-
teipfum. 18 Dixitqueilli : Recle reffrondifti: hoefac, Crviues. 19 l lie autem Volent
iuflificarefeipfum , dixit ad lefum : Et quit e meus proximus ? 3 Sufficiens autem lef*s,
dixit: quidam defeendebatab 1erufalemin Jericho , 0* inciditin latrones , qui et
iam deffoliauerunteum : & plagts impofitis abierunt femiuiuo relitlo. 3 1 Acdit autem,
Vtfacerdos quidam depender t eadem via , C* Vi/e prateriuit. 3 Similiter CT Leui- ~
ta, cum effet fecus locum , videreteum, pertranfiit. 3$ S amarnanus autem quidam
iterfaciens, venit fecus eum : Cr Videns eum mifericordiamotus efi. 34 Et \
"' Vu iiij
 COMMENT. IN LVC ioi4

aigauit Vulnera tint , infundens oleum , vinum : r imponen* in iumemumfuumt

duxitin abulum^ty curam eitu egit. 35 Et alteradlepromt duos denarios, & dedittaba
lario , <r : Curam illius habe : & quodcumquefupererogaueris, ego cum rediero reddam
tibi. 36 Quit horum trium videtur tibiproximofuifle Uli, quiincidit mlatrones ? 37 At ilk
dixit: Qui fecit mifericordiam in ilium. Et ait il\ilejm\Vdet& tufacfimiliter.$8 Factum
e autem 3 dum irent, & ipfiintrauit in quoddam caellum : & mulier quadam Martha
nomine y excepit ilium in domum fuam ,394^ huic eratforor nomine Maria, qua etiam
[edens[ecuspedes Domini ,audiebat verbum Ulms. 40. Martha autem fatagebat circa fre-
quens minicrium, quaetit,rjr ait : Domine , non e tibi cura , quodforormea reliquit me
folam minirare ? icergoilliyvtmeadiuuet. 41. Etrefyondens dixitilli Dominus^Martha,
Martha , follicita es , turbaris ergaplurima. 4 1 Porro vnum e necejjarium , Maria
optimampartern elegit^qua non auferetur ab ea.

A fuerint , feptuaginta tantm ab Euangelifta nomi-

IN CA PVT. X. nehtur. I taque fi probamus legendum efleeptua-
ginta duos, feptuaginta duos fuiTe proba tum tnt:fi
OST hdcoHtm.] PoftquamGa- quis vero probauerit, legendum efle feptuaginta,
lilxa in Iudxam veniflet Chrilus non continu probauerit, non fuifle plures. Praeter
cap ,.jr. vt dixerat ipr * , & cartera acci- auftorcs ergo,quos paul port adducemus, ratio ea-
diTent, qux pofteriore eius capitis dem,qua duodecim elegit Apol oos , effieit,vt ere-
parte narrauit Euangelifta. damus,feptuaginta duos dicipulos elcgiTe.Dubium
Vtrim autem hxc feptuaginta non eft, vt apud Matthxum udocuimus, quin pro- ue*?'I0f
dicipulorum legatio in ipi Iudxa facb fuerit.an ptere duodecim Apoftolos cgerit , quia duodecim
poftqum Chriftus indein Galilxam reuertiTet,in- erant tribus, Vt vnaquxque tribus fuum Apoftolum
certum. Eft tarnen vero milius , in Iudxa faftam haberet : credibile ergo , eo numero dicipulos ele-
fuifle. Namin totacalilxa &ipfeprxdicauerat,& gifl,vt xqualiter inter duodecim tribus diuidi pof
Septuagin- ad prxdicandum duodecim Apoftolos ant iam mi- nt,numerus vero feptuaginta xqualiter inter duo-
ta eleftio ferat b,& apud Matthxum c, & Marcum d : in Iudxa decim diuidi non potet,fcptuaginta vero duo,(I di-
vbi fafta vero, necipc,nec Apoftoli, nifi forte poft baptif- uidantur,vnicuique tribu fexobuenient,feptuagin ~"
lit.
cap.j.i. mum valde breui tempore przdicauerat.Et eft val- ta igitur duo elefti funt.Confirraatur hie opinio iif-
ccap.io.r;. de credibile,cm in Iudxam nunc veniTet, vidiflet- dem exemplis , quibus alij auctores contrariam pro
dcap.3.1}. que magnam populi multitudinem rudem adhuc bare blent. Nam fi pe&emus numerum eorum,qui
Euangelij, Se quafi nondum profcium campum, reipcumlacob in Aegyptum ingrefifunt , non
eIoan.4.)f. aut,vt ipfe h e,fegetes iam albas admeffem, aratores ve erunt feptuaginta, fed fexaginta fex, vteodem loco
f Mat.9.77. ro f,meflorfque deeTe: alia vero ex parte pafionis S criptura teftatur. Si vero numeremus & ipfiim la- >
Luc. 10.1. fui tempus appropinquare , & ex populi male infh
g Ser i.dc cob,& Iofeph,qui iam in Aegypto erat , & duos eius QuomoJo
Ian ftis in tuti necefitate, & ex breuitate temporis occafionem filios.quinon inAegyptumingrefl,d in Aegypto %tuagmti
genere. fumpfiTenouos deligendi, mittendique conciona- natifunt, erunt quidem feptuaginta, fed fieodem
. torcs:vtindicatAuguftinusS. , iure duos alios Iudae numeremus Her, & Onam, qui 5!' -
Difcipuli
Chrilti Degnauic Demimu & alios feftuaginta duos.] Ma antequam Aegyptum ingrederentur , mortui fue-
quoi nume. gna de hocdifcipulorum numero quxftio eft, quia rant x,eruntfeptuaginta duo. Mofem ver iptua jen. 4 s
ro fjerinc. non folum Grsci pleriquecodices,&Syriaci eptua- ginta duos ieniores clegiife , prxterquam quod boni
h Lib.i.c, ginta folni legunt, fed etiam au lores veteres,ma- au<floresintiunt,ex icris etiam literis,& ex ludfo-
37. & lib- j . ximquecrxei ,cm eosnumerant,autmentionem rummoribuscolligipoteft. D ederat Mois duode-
cap.ij.
i Lib.j.difp deillisquoquomodofaciunt, non ni feptuaginta cimtribubusoptionem,vtipixexomni populo vi-
iblentponere, vtIrenxush,Clemensj,vt citt Eu- ros prudentes, & incorruptos eligerent, quiiudices
U.t. hift
EccI C.14 febius , Ambrofius ', Hieronymus Damafcenus, effent : quis credat, homines ambitiofos , quales Iu-
I Hoc loco jConcilium Neocxfarienfe0, Dorotheusp. Sunt dxi erant , non xqualem exfingulistribubusnume-
3f ferm.i^. qui id quoqueratione confirmentNumerum hune, rum elegiTe : vt & honos ille xqualiter ab omnibus
ra adFa.de
4 i mfon. feptuaginta, ficut Se duodecim , Iudxis in honorc,& participaretur , & iudicium mins iiiipeftum eTet,
u Epft.4. venerationc fuifle , hunequidem propterduodecim cm exfingulis tribubus , xqualisiudicium nume-
oCanon.13 Patriarchas, illum ver propter feptuaginta animas, rusfuiiTet eledusQuodfi xqualis exfingulis tribu-
apud cunde qux cum Iacob ingreflx funt in Aegyptum,vnde to- bus eletus eft numerus,non potuerunt eligi nifi ix.
Damafc. tus deinde ludeorum populus propagatus eft q.Mo- Si enim plures elefti fuiflent, vt minimum ologinta
P In fynop
Cen.+. fm etiam non feptuaginta duos , fed feptuaginta f- quatuor.quod nemo conceditrfi pauciores,non fuif-
17. niores tantum conflio Iethro foceri fui elegifle , qHi fent nifi fexaginta , quod minus concederet quif
rExod.18. iudices infra f eflent'. Deum feptuaginta ieniores quamjnecefTe ergoeft,ine$ exfingulis tribubus iu- r ff* ,
II & 14.1. viros parari fibi iufiTe f. In Elim, vbi populus ex dices eletos fuifle. timlm*
f Num. 11. Aegypto fugienscaftrameta tus eft, duodecim fuifle Cur igitur & in Scriptura , Se Philone , & lofe- res dicmur
16.
t Exod.if fontes, quibus duodecim Apoftoli: feptuaginta ve- pho,& ab omnibus aliis autoribus feptuaginta ele- IccU
16. r palmas,quibus feptuaginta ifti difcipuli fignifica- idicuntur} Curij,quiPtolemxiPhiladelphiiuf- Numeros
renturt. fu lacras literas ex Hebrro in Grxcum irmonem ^"^|,
i.
Septuagia- Sed non dubito , quoeumque tandem modo hoc conuert*ere: feptuaginta interpretes ab omnibus - ,
ta duos loco legendum flt,fptuaginta duos , quos Chriftus pellantur,cm omnes prorfus auores fcribant,fuif icet aliquii
Chrilus
dci;naut hicdefignafTedicimr, fuifle dicipulos. Fieri enim fe feptuaginta duos? nifi quia Augullini regula vera fup-rfit,jut
dfupulos. poteft.vtpofteadocebimusjVtcumfeptuagintaduo eft, foler etiam in literisferis, cardinalern,quem <Jefit-
 io*j CAP. X. DE SEPTVG. DVOB.DISCPVLS. ioi

Eio.y.^o. resfucrint.vtpatetb. Eadem regula & illosfeniores, ' tius4. Fuerunt ctiam , quidcerent, EpifcoposDei 5m,
quos Deus per Mofem elig iulit,& illas palmas,qua Patris , preby teros Chrifti , diconos Apoftolorum <j
circum duodecim erant fontes, feptuaginta duas perfonam gerere,Clcmcns r,& Ignatius f. Prima opi- adSmimf.
fui{recredo,qu.imuisfcptuagintatanmm precipuo nioverior. 'Lib. .
numero nominentur : eadcmciue ratione quamuis Bt mifit illas bmos ante freiem fuarn.] Hebraifmus* J?onft:c 0'
Lucas feptuaginta difcipulos elecbs fu ifcdicerer, ante fe, vt alibi t. Quamobrem binosmiferit, ratio T^Sbetiii
feptuaginta duos electos fuiTe crederem. Adde, eftnon obfeura, Va foli, quia cum ceciderit , non habet .\%-
qud&Latiniomnes,&Grecimulti codices feptua- fubleuantemfe u. Voluit dicipulos fuos alios aliis , in 10.
gintaduoslegunt,&maiyparsvetcrumaucT;orum rebus aduerfis,aut neceflariis adiumento,& conb- Difcipuli
.. eiimderrinumerum ponunt, Clemens c,Origcnes lationielTe. Frater ,inquit,^ adiuuamijratre ,qua "r **fl
Contt.cap. fatianus', Anacletus^Epiptianius?, Augulhnus , emtatfmax. Quam rationem Orgenes, &Theo- *,enntb'n
dlndiI.de Gregoriu'.&Bedak. g phylahisfFerunt. Gregorius vero y attigit, magis '
tc&aiavnS Qudfiomnes aucores feptuaginta tantm po- vt mihi videtur, proprium, &literalem,qumillam, . it.
Daim fide, fuilfent.non plus inde profeso probaretur ,qum fi quam D.Auguftinusz,& Gregorius a , &Bedared- uEccl + i.
' In Ea 'P^C ^ua,18e^a fept'i^ginta fuiledixiflct:atqui iam dunt: duo caritatis eTe prarccpta : alterum quod in x Pro-i8 i.
ftp It}!'' Prbauimus, etiamfi Euangclifta dixiflct feptuagin- Deo , alterum quod in proximo diligendo verfetur, ^<**j ,
"Hzt.xo. ttjfeptuagintaduosfuiflecredidebuifle. Necinde hoc enim vt apparct , allegoricum eft: voluit etiam zUbV.i.d*
h Libr.t.de magis fequeretur,non nifi feptuaginta fuiTe difcipu- Chriftus dicipulos fuos perpetuos habere aftionum conf. tug.
conf.Eug. lOS) quia non plures ab audonbus nominarenturi fuarum teftes,nequis male eorum folitudmem inter- cap j^.
Ci*Atku' 4uam feptuaginta tantm interpretes fuilfe ,fquia pretaretur,quafi ideo foli eflent,vt Liborius fine tefte aE<i.Ibco.
c aa" omnes auftores , feptuaginta eos non feptuaginta peccirent.
i Libr. T3-duosvocafefolent. * Hebraifmus hie habetur Exod.34. 11.4,330 t"VU :ri
Morale. ij. Solus DorotheUS moucre poteft, quia follim >3V ^ nxbnenigMfthmiff*.ntthm tth hamri i
linCra. feptuaginta, Vtalij.vocat, fed etiam numerat,& fin- A#i,ecce ego eiieiens facie roa Emirrhum &
<f Rulorura nomina recenfet:mevernonitamultura Nofteir lofe ego eucwm ante icm tu Arnor-
Dorotheus . , & Crananiu.lic Thr ' 13
M.r-r
hdccaict. mouet,
. apud
quem
eius_ fcnptonsnumquamadmo-
. r, im r _ . , ]&[*\\
hbtlMtb* . , -, ...... .. cms
. abierunta-
,!. ' "
dum grauiSauctOritJSfUlL GrxCO hlitoriamkripilt ptuitatcm ad facis anguitiatoris Nofter.Paruuli eiusdueti
ingenio. Ac, vtnon longe lufpeebe hiftoriiargu- funtin captiuitacem ante facicmcribulantis ^dliante tri-
mentapetamus, vnde intertot antiquioresauftores buUntem.
folusfingulorumdifeipulorum nomina didicit? Qui Adnotauit Orgenes hoc imper vfitatum fuifle. ii.
potuit nomina fingerc,aut fifta ab alio leuiter credc- Nam & Mofi,vt ex ;$> populum educeret, da- Duo "per
repotuitnumerum. tum Aaronem fociumb,Ioiue, & Caleb eumdem
f. Alia reliqua eftquseftio, cur hocnumeropotis, populum murmurantem compefeuiffe, &interram dcftinatT
Cur hoc qum alio,eos Chriftus elegcrit. Eius numeri ratio- Chanaam introduxiflcc. Etiam Apoftolos binos Exo.4,14.'
numero ncm vnamfuprindicauimus, qudlud.vis intus Mattharo numeratos <*, binos etiam ad prxdicandum 4. &7.1
difcipulos - - '
elegcrit
Cariaos.
in quos fpiritus Moiis effiifuJ eft; eptunginta dua- trum & loannem , infre. Sed & Ioannes Babtifta, fcap. 19 .19.'
rum palmarum , qu v circum fontes duodecim ad- D cminvinculiseflet,duosex difeipulis fuis ad Chri- uatt.tui.
natr er.int : feptuaginta duum interpretum , qui (tum legatos mifit k. Optima duorum focietas Hif- RcaP- - *
feripturam Sacram in Gratcam conuerterant lin- pnico etiam prouerbio celebrara: eque neceTario bWatt Ut.
guam. Aliasduas affert Beda , alteram ,qud toti- folatio,& auxilio carens, tumultu,& difentioni-
dem mundi plaga; efTent , in quas effet difeminan- busabundans.
dum Euangclium. Nam in feptuaginta duas lin- jintefaciemzuiem fuAm^mit in emitatem, & itl
guas,totidraque gentes,illos,qui Babylonicam tur- ham.quo erat ipfe venlnms.] haud dubie , vt incultum QH.1^ eft
rimexftrucbant,fui(rediuifos,conftansveterumau- &rudemagrum fibi profcinderent,& vtinaratum m,ttete^
IGq. n.S. orum opinio eftl, quia totidem familias turrim iam campum Euangelij fernen iacerentrfacerntque rc acitm-
aedificafleexpracedenti capitecolligitur. Alteram nunc difcipuli, quod ante Ioannes fecert , pararent '
magisrtiamnum allegoricam,quamimpfitexAu- viam Demini ante facitm eius, & mnes intellige*
m Libr . guftin m duodecim A poftolos , duodecim anni rent pro vno Ioanne de medio lublato , feptuaginta
de conC menfibus , difcipulos vginti quatuor diei horisre- dujosipfi Ioannes natbs efle. Hoc eft Euangelij pro- Cfiriftan
Bu c i4 fpondere, quae aut propter Trinitatis myfterium,aut priumingeniumjfanguineCrecit.-meritqueTer- rum fcmeii
propter tres dominici fepulcri dies, per tria multipli- tullianoi, &loanneMagno*, diftumeft , Chriftia- eil fcn'gpii
cats, efficiint feptuaginta duas horas, quot difcipuli ftoruminguinem fernen efle, quo plures tyrannus ^"^a^'
erant. . ^occiderit.pluresnafci. ReliquaUpud Matthum, fub fincni.'
Manifcftum ex loco|hoc eft, idque veteres-nori &Marcumexplicauirrnjs: coniUle locos m margine Serm.i in
InEccIefia fugjtjuftores.voluifleChriftum.inEcclefiafuaali- fignatos. Nar.Ss p.
l^liqud ^uodperfortrum efledicrimen;&non foIumEc- 17; Bjfuerfunt feptwtgintd duo cum gatidio.]
difciimen. clcfiafticosminiftros hominibuslaicis,fed inter mi- Narrt Lucas quis fruflus fuerit miffionis difcipu- 1uc
niftros etiam ipfos , alios aliis ciTe fuperiores. Nec lbrum,beneillislegationemiucceifiife,adeoprorfus, ' 7%
nim eofdem , neceodem tempore* nequenumer<) vt gloriantes quodammodredierint. Scribit etiam Difcipuli
nequegradueodem Apoftoloi,& difcipulos elegit. Marcus m , Aportlos, cum ad prdicandum miii legationetn
Epifco i Indic3* A poftolorumpaucitas, eos difeipulis maio- fuflent,rediiflead Chtiftum,illiquenarraire,quid- uaj^itrbl
ApolWis resefe. ScdquinuncmEcclefia Apoftolorum, qui quid flbi in ea legatione accidiflet : fd Lucas dii}in- fuee^nfl"e
picibyt.f. difcipulorum", locum teneant, de eo inter anriquos ftis. Quod difcipuli ad Chriftumredierint j&'-. a- gaudent.
ptuaginta auftorcsnbnfatisconftat. tionemillireddidcrintlegationisiuae,oniciumipfo- mcap.^jo1;
difeipulis Communis opinio eft, Epifcopos Apoftolis, prs- rum fuitneceflarium.Reiiqueruntnimirum conci-^
acceflerut. |,ytcros feptuaginta duobus difeipulis fuccefliflc. natoribus excmplum> vt fi quid concionando bb-
 io*7 . COMMENT. IN L V . ^ ie*8
nicgerint.ad Chriftum redeam,id rft, itliacceptumA Auftorum deprimo diaboli eceIocafu,interpre-
reforant, vtapudMarcum exHiironymo,&Theo- tantur,quemf Chriftus tamquam Dcum vidifledi-
phylao obferuauimus. catjCyprianusK.Ambrofhis1, Chryfoftomusm,Hic- K Lib.deie-
a]Lib.J:ic- Videtur Cyprianus3 , Gregcrius b, & Cyrillus - ronvmug",Gregoiius0,Beda,Thcophyla<ftus>ber- iun.&tent
c'hr'iuiCent' aPud P-Thom> & Bed* > & Elias Crctenlis < , aii - nardus P,& Euthymius. ' fb'M.
b Lib. iy quid in his difcipulis culpa-, aut miniisceitc perfc- Qjiorfum ergo Chriftus de cafu diaboli nuncagir? [J^5^*
Mor.cap.7-
"ta:
i virtutis notare. cxawfirmai adbuc
ii.--.--i -i fide,
i. ir.quit
. r m_ Be- Refpondent
i-, i . ,Cyprianus,
i f .Hieronymus, GregoYius,& u .
j:/vi_..iit_:.:_ H '',?'

i
Thcol
Nazpnz. cos non vlhelatos arrogantia hocdixiffe :fedglo- rar-' Alij rcferunt ad incarnationem Chrifti, quafi gL^j',e^
t4. riam Chrifto acceptam , cutndicant, In nomire dicat , nihil noui mihi narra tis, fubieda vobisfuhTe [n ^ ^'
Dii'cipuli gauif 'Stamen fcelici pridicationis,&miracu- dimonia, ego enim fciebam, Satanam eorum prin- p Set. Vie
gloriante" lorumfucccTu.Quod non modo malum non cft.fd cipem me vihim , & de carlo deieftuml. Cenfidi- ded.Ecd.Jt
. e"ameft aliquandoChriftianis docbribusneceQa- te, inquit , ego yici mnndutn , & 1 fcnit princeps huius fet.tjd,
Dolores riummec enim triftis eft obedicntia. Aftert fucceus mundi ,&in we non habet quicquam ,Sc,( Nunc princeps *
Chnltini laEtitiam,la?titiaflnimurnaddit,laborem minuit. Hoc huius mundi eiicietur foras. Sic Gregorius Nazianze- nr yj
bon o fue- non intelligit , qui non fecit. Cur ergo Chriftus eo- nus t , & Bafilius , & Cyrillus>apud D.Thomam,& itus dedia-
ceffu %** rum lititiam reprehendit 6 , Verumtamcn m hoc nolite Elias Cretenf-s 1 interpretation em ctiam Eu- bolij lapO
veifio 4u^m Noh reprehendit, fed docet , perficit: thymius,& The ophyla&us probant. Itaquecoelum biemtmi-
nec prohibet propter fubcb fibidsemonia gaude- aut pro aere ifto,in quo,:ntequm Chriftus veniret, ""jj ,
re, fed monet,vt propter fcripia in cceloiporum no- diabolusregnabat,vt Euthymius, & Elias : aut pro ^ea>1
minamagisgaudeant. Etcm mulieri dicentiinfr poteftate,&gIoria,quarahabcbat,vtTheophyla- ffoa.it,j
ecap U.i7. e> < renter (ui te portauit , refpondit f: Quinimo, tus ,& Cyrillus irtciligunt,accipitur. H-cvItima tOrat4.d
f Verf.ii. beati qui audiunt verbum Dei, y euodiunt illud , non ne- fentenua mihi placer : nam, vt fuperiusdixi,non Ii- Theolog.
Chrlts no gat,ventrem qui fe portauit , cfTe beatum, fed doeet, benter Chrifti difcipulos aceufo , quod prioris ftn- * ^*
negar Yen- DeatKudincmmagisinfidel:mentc,qumingigncn- tcntizauftoresfaccrevidcntur.Tantmphrafispro- ^onUm
cum pona- te confftcrc. ' ' banda eft. > # _ or
uitilicc. Domine, eliam damonia fubiiciuntur nobis in nomine fo.] Seiet diabolus, cm eins poteftasimpeditur ,dici rum.
Videntur hoc itadicerc, quafi ant non credidiflent de clo deiici,de ceclocadere, liga ri, foras ciiei. X1"c1',
fore , vt dimonia fioi lubiieerentur. Narrant enim Quale illud eft t , & apprehendit , inquit, </4 ,fer- Gteg^N"-
tamquam rem nouam, & quafi fibi prxter opinio- pentem antiquum , qui e Diabolus, & Sotanas, Crligauit rjiabpima
ifT rrem accident, admirabundi. Sunt qui dicant,chri- eum per atmos mille, ii'miteuminabytmy&claut^p' decloiW
Qwamente fturnillis, cmad predicmdum mitteret,nondc- gnauitfuperiUum. Quisille Angela erat), qui ferpen- iici quid fit.
^uHdixe" dilTc poteftatem eiieiendi djcmonia, fed morbos cuT - - ,
lim ran<^'' aloque miracula faciendi, tentantibustamen
- poftcjCm respoftulabat, dxmones pellerc,Chri- cegni
fti illis virtutem affuifle , rmque fucceflue pro vo- gnifcat,indicat enim feauore.viftorque, diabo-
to : id eflequod nunc mirantes dicant, etfomdamt- lumcecidiiTe. Tamquam fi dux belli fuas narrans
nia [ubiiauntur nobis , quafi dicant, non folm alia viorias diccret , videbam cumulatim hoftes ante
Kiiracula facerepotuimus,quorumnobisfaciendo- mecadere.
rum ded.ras potefta'em : fed d.cmones ctiam eicci- Qupd autem dicit fieutfulgur, alij fimilitudinem
mus quorum petefta-em non dederas : plusfecimus in fplendore ponunt, qud,cm ant diabolus ficut j^^w
qum fperabam is, plus qum iufferas, qumquc fulgurfplendidus eflet,vnde Lucifer appellatus eft, p^mon
cencefleras. Non poffum adduci, vthoccredam. D tarnen luce in tenebras cecidiflet, vt Ambrofius, quomodo
Nec enim magis confit dedile illis Chriftum pote- Chryfoftomus, Titus Boftrenfis,& Thcophylaus. cadat,
latem alia faciendi miracula , qum daunones eii- Itaqueparticipiumc^fAi/fw non referunt ad fulgur,
ciendi : neutrum enim narrt Euangclifta : quod in- fed ad Satanam , non enim efle fenfum videbam Sa-
telligendum nobis reliquerit ,. eadem illos mifilTe tanam cadentem ficut fulgur, id eft , qui ficut fulgur
poteftate , qua pauloant Apoftolos mifilTe dixe- akSeAyidebam Satanamficutfulgur, \ eft, qui ficut
gcap9ii rat5 A pftolis autem poteftatem in primis dclart fulgur pris erat, cadentem. Alij fere omnes autorci *
heap!:?.!, datmoneseiiciendi.&eoloco, &apud Matthaumh, in cafuipfo fimilitudinem elTeputant, vtfitfc-nfus,
icap.'io.zj. &Marcum', eamdem igitur poteftatem difeipulis videbam Satanam magno mpetu, vi cadentem,
**-7. dederat. Nec ver credibile eft, tarn mal Brftj-utos ficuteaderefokt fulgur. Hoc probabilius, quima-
rnififlcjVt earn illis non dederit poteftatem, quae ipfis gisadrem pertinebat, vtdeceletitatecafus, qurn
inprimiseratneceiTaria. Nihil enim magis hommes vt de priftino fplendore eiusageretur: cum vt paulo
commouebat, qum qud vidrent, non folm ante probau imus, non de primo , fd de fecundo
Chrifto , fd etiam eius nomine ab aliis ciici darmo- eius agatur cafu, quo per Chriftum in aby flum pra>
nia. . cipitatus dicitur , quod ab eo illius potcntia cocrci-
Cur ergo quafi mirantes dicunt , etiam dmonia * ufit.
fubiiciuntur nobis ? quam vim habet partcula illa ij. Ecce dedi ytbis poteatem.] IS"! Jfaui ifir -nt l0;
j; etiam ? Bifariam refponderi pofTe puto. Aut voluiffe %^%. Ecce do obis poteftatem. Quafi tunc daret,an- Q^omoJi
Curharcdi; difcipulos, vno verbo omnia, qui fecerant, explica- tnon dcdilTcr. Re Euthymius admonuit , non iamdetpo-
i*"1' re.&dicentes, quod omnium erat difficillimum , in- fignificari hoc verbo, ant illis poteftatem non de- (latero
dicare, castera fe etiam feciffe, quafi dicant, non fo- diiTe,fed pris datam tunc confirman. Etfi illud, *
lmcastera fecimus, quifacilioraerant, fed etiam quodprattere dicit, non probo, pris non nifi ad
drrnonesexpulimm. Auttacitintelligendum.non tempus, dum ea fungerentur Jegatione, eam illis
folm homines , fd da;mones etiam ipfos illis pa- poteftatem fuifTe concefTam, nunc vero eamdem in
TU'k. perpetuum prorogari. Quorfum ergo iam datam
1 8. Et ait Ulis : Videbam Satanam ficut fulgur de celo confirmt : enim erat fi non ad tempus,
cadentem ] Non facile ditu eft,quid hic verba figni- fed in perpetuum concefTa fuerat. Vtaptis caderetj
ficent , & quorfum Chrifto dia fint. Maior pars quod diurus erat , Pjwrnumtn in bec vilijegai^cret

/
 iob) CAP. X. DE I VR IS P. CHRIST VM KTERRJOG. ,t|o
qu.iii dic;ir, nolo vobis datara reuocare p'oreflatem, In ipft hr exultautt iefiu fpiritu ] E x u ] tau i r a n i- a f.
quin , cria m arque ctiam confirmo , verumtamen in- mo lxtabundus, gratulabundus, volebatenim Patri Clir'jl
, tclli^ite, aliud me vobis maius contulifle beheri- grarias agere.quod cam potetatcm dicipus fuis
cium quo vobis potiis gaudendum fit , qud nomi- homiaibusfimplicifimis tradiciifTer, vtdxmones il-
jUb. j.c na vcftr.i fcripferini in ccelo. Irenaus a,Cyprianusb, lis fubiiccrcn tur, quam fapientibus, arque prudenti-
!* ' Ruffinus%13afiliusd, Nicctasc, Procopiusf, Chryfo- busnen dcdict : e enim refero : non ad id quod
proximo prxceflerat, qnu nomina vera ferifta frtt
Vucxpof. Beda.Theophylacfhis, & Eurbyrniush,/i^)fi,r if.j.Itaquc Matthxus h inchiftoi iam cum ca,qua:
fnnboli. fmpiones damonesinterpretamur, quail quod equi- fupr r narrara eft, coniungens , pratermiflis iisj 1' VeriT.ij,
PiaUS. tur horum verborum explicatio fit, & ( quxdifcipulis Chrifto, &Chrifto difcipulisdi-
c'ni i! virtutem inimici. I'robabilis interprctatio : led mihi l- &afuntjferiem non feruauithiftorixi Porro hune
* ja teralis videtu reife alia, quam idem aiTert Beda,vt ve- locum, Sc qua: iequuntur1", apud ilium t declara- ^)(-^
liani. rosferpentes,& fcorpionesintclligamus.Voluitenim Buimus- ' tup.a'tb
fhc liai. ChnftusfignificarejfedifcipulisddiiTcpotctatem, 15. Et ecce begiijeritus furrexit ,tertt4nsilltw>.~)
49. omnia periculafuperandi , non folm quxab homi- Solus banc hirtoriam Lucas narrar. Nam ilium, c!e
jHomil nibus, verum etiamquxbbeftiis,&dxmonibusfo- quo M3tthxusu,& Marcus x fcribunt,alium fuifb ucap
17.10 Gen. do&orem, illicdocuimus. Qua occafioricLegifpe- xcapu.i
fcluhuac lent accidcrc. Et videtur hic locus ex illo Marci 1 in'
tdligi deber, lnnominemeo (monis, eiieient , Unguis lo- ritus ifte Chriftum interrogauerir, incertum. Nec j^.
. quenurnouisferpentestol rat, &fimortifeam quid btberint, enim boc eodem tempore, aur loco, quofupcriora ^ct,t[is
Quam po- noneis nccebit. Excmplo efti> Paulus , qui morfus accidiflccredendumeft,cm necidEuangelifta in- quande
tdiattm in vipera, nihil acccpitnocumenti. di cet, nec ipfa res inter fe cohxreant, etfi Beda cum Chriftum
fopentes & ill is verbis iimghfiaudeterfu nomina veflrafcrijtufunt tentauetit
ffttpioncs 20. Verumtamen m bocnolitegaudere.] Non vctatdici-
bbeant. pulos, vtfupra diximus, gaudere, qud poteftatcm in calis , quafi fumpta inde occafione Legifperitus
cap. i.17. in damones haberent. Donumenim erat Dei, & de finxerit : fe in coelo etiam fcribi velle , vero fimile in
IS omni Dei dono gaudere licet, modo & donumip- fynagoga, aut in aliquo circulo , above publico loco
iAa.8.5. fum,&:gaudium,in auftorem fuum referaruncd fo- contigiiTc. Quandocumque,& vbicumque tandem
. kt ita Scriptura loqui,vt quod comparatione alterius
11.
II. "i i i- i s r accident rr : apparet , Euangeliftam / hoc ide comme-
De D <io- minus affirmatcr , abiblute negttur. Mifericordiam, ^ morafle, vt doceret, qua occafione Chriitus parab
tisgawiere inquit1, /, non faaificium : volebat vtque ficrifi- lam illam hominis ab Ierufalem in Iericho defcen-
ci'.im, qui tot initituerat lcrificiorum en era ,fed dentis propofuiifet, quam , cm vtilem , & myfterij
fer-t i- - *luia roinus.qum milei icordiam voloat, vclle I ne- plenam dofrinam contineret , prxteimittendam
onompa gai. Eodem p' orfus modo negatChriftus difcipulis ncn indicauit. Notauit nondiicenai, fed tentandi
^ooJ minus gaudendum elfe, qud dxmonesilJisfibiiccrentur: animo Chriftum interrogalfe, vt tacit caufam indi-
teto m- non qud gaudendum non ef.r, cd qud ninii$ caret.qnamobrem ChriftusLegifperito, non fimpli-
cuntir. gaudendum , qum q d ioforum nomina inccelo citer redquerefponderit.fd vicifim eum interro-
Matt u 'criPta c>icnt' ^ur auterr minus gaudendum lilis gauerit,* Lege quid[criftum efllquomod legislN on enim
' eTec , qudd emones pcllerenr/^cilts ratio, quam & fimplici rcfponb ciignus erat, qui non tmpliciter in
Beda reddidit. Pofjntid&maii.iniufti'que homi terrogaban s
:.7.. nes i cere ra. /ri , inq u it. dicentmihi in illa die , D omi M.tgifier quidfaciendo vium aternam po/fidebo ? ] Fin-
ne Domine , nonne m nomine \uo prophetKuimus , O" in nomine git le, uperbia inflatus Legifperirus,qui fe nihil ne-
tuo d&moni* eiecimtis , & in nomine tuo yirtutes mult. feci- . feire exiftimabat , klutis viam ignorare : Se tam-
mus.i Tune confitebot xllis , qt'ixnefc oyos. Quamqum D quam Chrifti dicipulus efe vellet , velutvnusd
exemplum illud ,quod affcrt Beda fiorumSceu* imperita multitudine rogat.E pcrtinet,quod magi-
4> ptumnoneft. Uli enim tentamnt quidem da^mo- ftrumappellat*
neseiiccre,red male fueeeifit. Quod autem ipforum - 16. In Lege quid fcriptum efli qtwhodb legis?] Qnm
inccelo nomina /cripta cfciit, mrito cosgaudere prudenter Lcgifperitum ignorantiam limulntcm
oportebat, quia non nifi iuftorum in ocelo feripta & callid explorare volcntem doctrinam Chrifti , ad
Eint nomina. Nomina in coeloferiptaeffe.eftfcripta Legem mittit ? Solebat id facer, cm tentabatur , vt
cfe in libro vit.v, vt aliis verbis Scriptura olet di- vitaret refponfionis fnuidianb Cm enim ad legem
o Eiod 31 cere . Docent Thcologi , duobus modis in libro mittebat,non tarn ipfc eos, qui rentabant , quam lex
SV3- vitae homines fcribi, aut fecundum artemam Dci |ire- qua rantopereglonabantur,condcmDre videbatur.
1 i% 19 ' deftinationem , qux fall , aut mutari non poteft, Oftendit Chriftus, falutis viam mandatorum Dei
Apoci i & aut fecundum prafentem cuiufque iulitiam , quae obfcoiAtjiem cfle, vt ait Beda y : dum Legitferit y |n f,.Jnc
17.S. lo. mutari poteft ; illos femel criptos,numquam delerii reFpo^mBrnfctlum nuits Saluator iteryita cceleis often- locum.
l-Scut7. hos deleri, referibique, prout nunc ex iuflis iniu- dit.
fti,nuncrurfus ex iniuftisiufti fiunr. Idcx his locisp CaluinoLegifberitomagisincredulus nonexani- 7 ,
LftesPf m3n'fcftum Devtra hieferiptione agaturnon mo.redfimulitc, &ex Legifperitiopinione Chri- Caluinidoj
819 & ex noftri,feddiuini iudicijeft. Qui de vera hoc intel- umhocdixifleait: legis enim pentum, non vndc, prchca(ij
Apoc-j. j. ligentes praedeftinatione , exboclococollcgerunr, fed quibus operibus quxrenda lalus efet, interro- tur.
- nftioris, autmelioris certconditionis Difcipulo- gantem;ad legem mifi/fe, qux opera doccret.& id fa^
llb.!'.T:' rum , qum A potolorum fui/Te collegium , qud cere iuffifle quod impoflibile fatu efet. Bonus fcili
...m Difcipuli quidem omnes, Apottoli
aje. V. Difcipuli quidem omnes, Apoftoli non omnes - non omnes pre- cetinterprestUhriltusdicit
ctinterpres:Chriftusdicit deopen de operibusloquens Hoc
Thon i deftinatifuerint, difcipuli potisqum Apoftoli eiTc pf,rT>z,iitedicit:Hoc nec facer potcsmec fife 1 VerfiS,]
part.quift.
eu merebantur. Scimus ex Apoftolisdamnatum fuifle ccris,propterea viues.
ludam & in locura fuum abiiffc- An ex dilcipulis Z7 . lile rejpondens dixit , Diliges Dominum Dettum .]
damnatusaIiquisfuerir,nefcimus,&nonfolmalte- Hacverba apud Matthxum* explican imus. Nam a x ^
Antidirc mtrum affirmarc.fedetiam feire velle, eft temer qud Lucas paul pluribus vtitur verbis , facile re-
puls dam- rium : qua temeritate long nonabfunt , qui nullis (ponderi poteft jMatthasum non fingula verba, fed
Mtusali- antiquis auftoribus , nulla traditione docli , horum verborum ,fentcntixque fummarn recita ife,autLu-
4isfiifciri Difcipulorum nomina recenfent:fed non ferunt im- cam aliquod verbum expheationis caufa addidiiTe.
onpoteft. pUnc,ip/enim,qua; inter ipbs apparet, in recenfen- 19. llleantem volens iuflicarc fe.] Oftendercfeiu-
dis nominibus diuerfitate,refeUuntur. ftum in ea faltem rc,de qua agebatur, id > ten

I
 io3i COMMENT. IN LVC . ic*u
tandi,fed difcendi cauf id interroga Te, fnxit gno- A tacite ipi confeientia, non folm pr.iperes, Scmi-
rantiam , qu.r plus habere vidererur probabilitatis. ferabilesdiuitibus, quibus iutiari pofunt ; fed
Probabilius enim videri p->te ar,legilperitum igno- ipfos ctiam diuites paupcribus tamq'jam proxi mos
rare , quis in lege nomine proximi intelligi deberct; diligendos.
i qumq'iidadconfequendam vitam xternamagon- Probabiliifime omnium , quoslegerim,dicit Au- *- .
dam eilet, quod neminem Iudxum Iicebat ignorare. guftinusd,concludi quidem, Simaritanum Iudvoil-
. Nam quis proximus in lege vocaretur , apparet in- li,qui in latrones inciderat,fuiffe proximum, fed quia jf,"*ci
qms effet ter ipfos legis docbrcs fuifle controucrfum,aiiis for- mmenproxmi,ddAliquidefl,per'mde effe,ac fi contra in- penditur.
Prox,l" taffefolos Iuda>os,diisolos iuftos, aliisfolosamicos cluderetur,illum,qui in latrones inciderat,Samarita- d Lib.ide
deos con- prximos CiTcintcrpretantibuSjVtcolligitur ex Mar- no fiTe proximum. Conludit autem ,eum proxi- dod. Chri.
irouerfam. tho*.Fngit ergo nunc Iurifperkus.fr non rem vul- mum effe npbis, cui exhibendum eft officium mi- "P-0,
f.i). garem, & fibialiifque notam,dc'udcndi,auttcntan- fericordis.fiindiget, vcl exhibendum effet, fiindi-
**4 di animo interroga Te; fcdqu.rftionemdiffici]em,& gerer. Siqueorum,quosviderimau&orumfinten-
qui inter fummoslegis doctores vcrretur, propo- tiafequenda eft,h3ecequenda eft, fed indicabo,quid
uiffe. Hic mihi videtur effe finfus,quem vidiffeopi- g in ea defiderari videatur. Primum quidem, quod,vt
norBedam.ctfi Ambrofius,Th:-oplvylac~tus,Euthy- concludatur omnemhominem,qui indigere poteft
mius,& Cyrilluse D.Thom i citarus, ferio eum hanc auxilio,proximum effe , concludatur omnem,qui in-
ecundam quxftionem putant propofuiffe : ver digentem iuuat, eiuseffe proximum. Deindeeum,
enim quis effet proximus, ignoraffe, exiftimaffeque qui reuerindigcbar,& quo adiutus fuerat , proxi-
ibi.qui iuftus effet,folos iuftos effe proximos.Et ve- mum fuile. Cur non rcconcludebat Chriftus , &
rnondubium, quin id ignorauerit, cm poftc fineifto circuitu ? Praetercvidetur,fiitaeft,fumpfif-
Chriftodidicerit; fed non continuo fequitur, ferio fe pro argumento Chriftus, quod probandum erat,
eum,& difcendi caufa id interrogaffe.Nam etii igno- &ignotum per aliud nonmins ignotum probauif-
rabat, putabat fc tarnen feire, vi illi ipii confitcntur fe.Quaerebatur quis proximus effet, id eft,quisadiu-
au&ores. Qjautem fefcircputat,qinm re ipfane- uandus ? quis diligendus ? hoc Chriftodoccndum
ciit,non poteft difcendi animo robare. erat.Si docuitomnemhominen^qui indigere poteft
50. Sufcipiens 4-temIefus dixit.] Refpondens $- auxilio,proximum effe, quia omnis ciufmodi homo
xaCvt>v , quod nofter intcrprcs vcrt,fufciftre,cx- iuuandus,id eft.diligendus eft.fumpfit argumcnti Sc
preffo quidem G raxo verbo,fcd nonfatis perfpicua q probationis loco,quod probandum erat. Nam iftud
iententia. - ipfum in quaeftione verfabatur, num omnis homo,
tJ j Sxp docuimus , ad intelligendas parabolas pri- etiam fiadiumentoindigeret, iuuandus effet : nam
Finis para- mum ftu dium elfe oportcre , vt finem,ob quern pro- Legifperiti, non nifi amicos indigentes iuuand os effe
bol* huius ponuntur, intueamur. Huius parabola: hune effe fi- putabant,autcerte Iudxos,velfuoscuique Gentiles,
ijuisfic. nemmanifeftum eft, vtdoceat Chriftus ; quis ver Denique,vtreliquaconcedamus omnia,hicipiccer-
proximuj nofter fit ; fed quern effe proximum figni- tc fenfus anguftus eft.Nec enim foli,qui indigent,vel
ficaueritjid non fatis apparet. Nam fi in folis quidem indigere poffunt:fed omnes omnino homines, etiam
hxreamus vcrbis,is tantm nobis videbitur effe pro- fi inaigere non pofint, nobis tamquam proximi dih-
ximus,qui bene nobis facit. Hoc enim videtur tota gendifunt.
parabola concludi, non Iudaeum, non Sacerdotem, Nefirio an ] qui aliorum non probo ententias, $eueat*
non Leuitam , quamuis genere, & pitria?neceflltu- mcamfimaliisprobaturus.Dicam tamen,& probare Audons
dine coniunCtos,fcdSaman'tanum licet alienigenam, nitar. Generaliter probare voluiffc mihi videtur explicatur,
licet inimica: gentis honrntm , ludaeo.quia bene de Chriftus , omnein hominem proximum nobis effe;
eo m eri tu s fuerat, proximum fuiffe. Qod fi recipi- D fe id accommodate adLegifperiti,quocumagebat,
mus, inabfurdioremincidemus errorem , qumin perfonam , probauit. Putabat Legifperitusiut folos
quo Legifperitus ille verfari videbatur, illc enim iu- iuftos, aut folos amicos , aut folos cert ludios pro-
um iufto proximum cffc putabat , fiCyrillo,& ximos fibi effe ; poterat ex verbis ipfislegisaliquam
Theophylafto credimus, nosneiuftum quidemiu- errandi occafionemfumere. Nam rtbitb, quo
fto,fed eum tantm.qui benefacit, illi,cui ben facit, verbo vfa lex fuerat,cum dixit : diliges proximum tuum
proximum effe dicemus. Itaque Bcda?,quihunc vi- ficut tripfum,&c proximum & amiom,& focium figni-
deturfecutus fenfum.minimfubcribo. ficat.Voluit illi Chriftus,cum exanimo errorem eri-
3- Propiis Thaophylacbis , & eum fecutialij aden- pere, cogerque ipfum fuo ore confiten, non folm
eftaoTm- ^um acce^erunt hoc tota parabola concludi , cum Iudseum Iudxo * fed Samariranum etiam Iudseo , id
Ara indigct nbis proximum effe,qui noftra indiget ra -^Er qui- eflf,hoftem hofti proximum effe ; qud fi hoftis hofti
ope. demfi fpedemus, quaoccafionequftiaJ|^ue- proximuseft, omnem hominem omni hominiha-
rit , id cehcludendum clfc videbatur. JJJ^irde bendum cfe pro proximo. Probauit ergo rptimo, Gbtiftui
prarcepto legis: Diliges proximum tuwncutteipfum , id & enScacifimo argumentandi genere, ex effecl:u,ho- P" ,
eft, de proximo noftr.topis indigente iuuand, hc ftem hofti,id eft, Samaritanum Iudaio proximum ef '^
enim eft, diligcre : dubitarum fuerat Legifpcrito, f.quia fecit,quod proprium eft proximi,proximum mum ctfc.
quis proximus dicendus effet , id eft , quis iuuandus, ^ adiuuare. Proptere Chriftus in lud.ro , & Sam.u i ta-
cm indigeret auxilio. Id Chriftus docere voluit, noparabolam pofuit.
propofita parabola. Senfus ergo parabola? videtur Vnus reliquus eft fcrupulus , quod non videatur _ J*' -
effe.omncm, qui opisindigeatnotrx,fiueeiudem, Chriftus ad Legifperiti quaeftionem apt,accom- chr
fiuealiena: fit gentis,nobis effe proximum. modatquerefpondere.Rogauerat enim ille.quisfi- quomodo
yl Propis.inquam,hocadcnfumaccedit, fednon bi proximus effet, id eft, cui ipfe, non quis fibi bene tadluri
Adhu. nm attingit. Nam Sc Chriftus non interrogatLegifperi- facer deberet. Chriftus refpondet, quis proximus Q>eririef
fatii dedj- tam,cuiille,qui in latrones inciderat, proximus fuif- fit,idcft, quis ipil, non cui ipfe bene deberet facer. ,lloncm
fit'rox" fct,fed 1w,illib' Et Legifperitus , cuius Chrifto re- Fecit id Chriftus prudenter, vt Iudxorum notaret 1"'
mas. fponfiolaudaueft.nonrefponditillum, Samarita- mores, qui non blum aJienigenas', fed ne fuosqui-
bVerCj. no, fed Samaritanum illi proximum fuiffe e. Etfen- dem gentfres, tamquam prximos diligebant. Pro-
Yerf.}7. fusanguftuseftjfi enim foli qui indigent ope,proxi- pteredixit, ilium qui in latrones incidit, ablerufa-
mi funt , fi nemo indigeat, nemo nobis proximus lern in Iericho deicendrffe , vt indicaret fuiffelu-
rit , quem ex precepto illo diligamus. Atqui doeet dacum , & quidem Icrofolymitanum ciuciu, qui ma-
i ior

I
 1

1033 CAP. X.DEIVRIS. CHRIST VM IN TERROG. 1034

ioremiicricordiadignus videri poterati quem nos A tantumreliusfit. Viuuseft, quia& conicicntiam Horaopoft
iolm Iudxialij, & Ierofolymitani ciues eius po- peccati, & liberum ad agendum habet arbitrium, ptccatum
pulares.fcd ne icerdos qu dem , Leuita, qui legis mortuus verb eft , quia peccati fepulcro nifi Chri- *
obiruationem maxime profitebantur,adiuuerint. fto clamante, Landre ventforas', furgerenonpoteft.^^
Samaritanus vero,qui:pro hofte habebatur , iuuerit. Saccrdotera,& Lcuicam, qui eadem via prxterie- die. w.4).
Samaritani igitur probat exemplo, in definiendo runt, totam veterem legem efle, qui hominem non
proximo nullam amicitiz, nullam patrix, nullam fanauerit. Samaritanum Chriftum.qui mifericordia
Semis, nullamconditionis , nullam officij rationem moms humani generis, eadem via,ideft,in eumdem
aberi oportere. huncmundum deicenderit, in quo homo eret , & in
,j, Curergononpotisrogauit,quisiIliSamaritano equum, id eft , in humaniratcm fuam impoiltumin
Q^pioxi- videreturfibi proximusfuifle.vtre&isconcludere hofpitium.id eft,in Ecclefiam dcduxerit,cius vnlne-
hwi fir,ouI- videretur?In promptu eft ratio.VoluitLegifperitum ra vino,id cftdanguinefuo laucrit.oleo, id eft, mife-
oificidcfi *U conu'nccrc>vt exempli euidentia, confiten coge- incordia vnxerit : dtcedens vero , hoc eft in caelum
uitiikfcu ~ returV10n efle proximum, autgenere,autamicitia, rediens , ihbulario , id eft, Petro Ecclefix principi
aut vlla alia neceiltudinedenniendum. Noncoge- corporis, Scinguinis fui pretiumdifpenfandumre-
baturdicerc lu J rum , qui in latroncs inciderat, Sa- liquerit,addens ,fi quid prxtere ex San&orum me-
maritano fuide proximum.fed cogebatur confiteri, ritis, fuffragiifque conferret , id etiam fc ex fuo fin-
Snma! iranum lud to proximum fuifle; ludxusenim guinecompeniturum. . ."
qui nihil egerat , vnde fe proximum eTe declarare!, In hanc fententiam omnes vetcres , recentioref- }8.
non oftenuerat efle fe proximum.Samaritanus verb, que auores cxponunt, nifi quod illi in myfterio AuAeres
ita oftenderat,vtne pe quidcmLegiiperitusquam- propis , hilongis progrediuntur, & alij plura.alij 1ui **cln"
uis cauillator negare poflct Accedit, qud Legi- pauciora dicunt. Hos potiffimum auctores vidcre ^""
iperitusidcrcrogauerat,quisbiproximus eilet, lector poterit,Origenem e,Gregorium Nazianze- eHomiMn
vt ilium digeret.iuuai^tque.tte forre caritatisoffi- num f,Bafilium S , Chryfoftomum'', Ambrofium', Lucam. '
cia blis proximis exhibenda innon prximos con- Hieronymum r , Anaftafium 1 , Auguftinum m, iOrac4.de
ferendo.perderevideretur.CmaccommodatChri- Gregorium0 ,Bedam, Theophylahun , fie Ber- jj^j fc
ftus reipondet,dum illi anteoculos, Samaritani pro- nardump. ia aliquot'
pon.t cxemplum , qui in proximo cenfendo nullam Gaeterum.vt adliteralem fenfum veniam fingula- fcriptur*
^encris,millam patrix,nullamamicitix rationem ha- rum partium , meminifle lector debet, quod fiepe loca,
a Vcrf.57- builTet:fWf,inquit,,Crf/e/>/ro'. monui,non efle fubtiliter fingulasparabolarum par-
}< Quid ergo ; an iacerdos ille , & Leuita, qui vulne- tes explorandas, adhibendum iudicium , & ex fine p"t*$^*l
Qoomo ratumprxterierunt,proximinonerant f Hocenim para bolz colligendum,qusfint eius neceflri, pro- pUta$ ntCcf
lucidos . , r_ ... pr .
leuita bon videturicqu!. Nam & Chnltus interroga: , Quish- prizque partes, quz tamquam fupplementa, aut or- ft non di
henntpto- >'ttm tritmfidttur tibi proximut fwjfc ilk, tpinciditinU- amen ta narrationis adhibita. Multa cnim diciin examinare,
u. trnes b i quafi omnes cert proximi non eflnt;& Le parabolis blere.vt non aliquid fignificetur, led quit |> ProPVa
b Verf. j. gifpcri tus refpondet : Qw' fecit tmferimdum in ilium, in re, an qua parabola confiftit,iu fieri folet,itaque JjJ?
alios excludens , qua fi non prximos, qui miferi cor- facbimfuifle vero fimile eft.Eiufmodi efle arbitror, qUas c?i
diam in ilium non fccerantj&refponfioaChrifto quod in hac parabola dicitur , Samaritanum in iu- fitiu'Luci,
probata eft,axque laudara. Erant illi quidem proxi- men turn uum vulnera tum impofuifle.duxifle in fta- tc in hom.
mi,fcd non le geflerant vt proximi.al ter & erat, & fe bulum , vinum & oleum infudifle , abeuntem dena ^ana|nf
vt proximum geflerat , qua muis minus proxi m us cf- riosduosdedifle ftabulariojrogafleque, vt curam ^ Epl "
c vidcxetur; &quiaab effeftu Chriftus argumen- habcret eius, fe, fi quid prztereain eo curando ex- adFabio]
tabatur,& i tgifpcntuslmiliterrefpondebat, dixit, pendiflet.foluturum.
pend ifet loin ti rise enim omnia, etil diftina in Com. in
ilium, qui mifericordiam recent, quantum quidem funt.diftinam tarnen non habent fignificationem, ..
i
operibusapparuit, :
proximum r..:/r. quafiahj
fuifle, Cits L) c~t ..__._
fed hue fpeant omnia, vtintelligamus, Camarita- M1 atth.
non fui . Et non id agebat Chriftus , vt doceret, num illum omnia carita eis ,& mifericordix erga pro- j^^-*0,
quis proximus non effet , fed qui s eflet ; ideo non cil ximum officia, qusexhiberi poterant, exhibuifle,& c ! .
txiilimandum , colligiex hac parabola icerdotem quia illa erant, qui maxime defiderari poterant ab fecundara
illum , atque Leuitam non fui le prximos , nam de homine vulnerato, ea in parabola pollta funt. Luc. & lib r.
00 i egil pri tu s non dubitabat : fed tantumalterum Caeteras partes,(am aliquam.ac propriam figoifi- 1 -44- Euig-
fuifle proximum,quem non proximum, fed hoftem cationem habere credo.Nam qud dicitur homoiL ^yS\
putabat efle. Hic totius parabolz fenfus eft literali s; le ex Ierufalem poti s, qum alio ex eo loco decen- Morai.ct 1
vtrm przterea fit fen fus al i qui 5 myfticus, non affir- diTe, e vt fupra diximus, pertiner, vt eum Iudzum, o in Com. '
mauerim, negauenm ve : fed quia omnes veteres Pa & quidem Icrofolymitanum ciuem fuifle intelliga- pSerm i.dc
tres id tradiderunt , magno con fenfu, eft vald pro - muSjCui propterefacerdos.k Leuitaplus, Samari- "Mat.
babile , non folm allegoriam , in qua omnes v tiqua tanus minus cari ta t s exhib ere debuiflet. Qupd tu-
conueniflent:fed myfterium etiam efle, quod Deus tern in Iercho potius,qum in alium defcendiflet lo- ; 01m
omnium menti bu s inftillauerit. _..
cpm,quod t ea
via celebrrima
i_i : _. atque notiflima,
eilet, ^.rc. rabolx
. "
pu*
-, '7- Dicunt, hominem illum, qui ab Ierufalem in Ieri- ^ quemadmodum fi Romx cum efles , & fimilem pa- tes.
Mylticos chodelcendebat, Adamum , & in eo totum homi- rabolam proponere v elles, dceres, Romaqucm
boblnb numgenu*efTc'qu^ Ieruilem.id eft, gratia Dei, phmNeapolimprofeum fuifle;&quod eaviala-
foponitur, 9t magno illo dignitatis gradu, quo conditi fucrant, trociniis eflet infamis.vt Hieronymus^ tradit.Qr.od Va Cotn*
&. inIericho,id cft,in abieum peccati ftamm defeen- vero diciturlpoliatus primum.deinde vulneratus,ac in c Miail'
derunt. Ierufalem enim in montelericho, vtaitD. ftmiuiuus reliftus, nihil aliud fignificat: qum cum
Bafilius,in valle efle,& IerufaIero,vifionem pacis,'Ie- reliumfuiife iaftatu maxim mirabili , & fpelia-
richo Lunam fignificare,cuinUtu,\d eft, peccator ab tum non folura pecunia , qua fibi fubu enire pofler,
Ecclefiaftico compara tur , qu d d I.untmodum[cil fed omnibus etiam veftimentis : ita vt nihil illi reli-
' ' ;> ."'. Latroncs.in quos homo ille incidit,djrmo- quum effet, quod poflet vender. Prztereide
"in. nesefle^ui cum gratia priram fpoliaucrint, dein- vulneratum,vt femiuiuus effet, hoc miferabiliorem,
de etiam vulnerauerint, quia per peccatumnaturam qumfi omnino fuiflt mortuus, quo magismife-
ipfam corruperunt , adeo vt non quidem omnin riam fenticbatfuam.
mortuus, aut omnino etiam viuus, fed femiuiuus 38. Factum eattiem , dm irent.] Dum pergercnt
I Xx

1
 > .0: COMMENT. IN'LVC. 103*
lerofolymam verius,quemadmodumdixeratfupr A1 eius altiusledentisedebat pedes, & mulieris,& di-
a.Dcademenimprofecbvneagit, iadeumrefpi- fcipulxnimirum more,
ve8*rr" '1!00"10, Vhdeprobabilisconiecturaducitur,ca Duarum hic perfonarum officium obieruandum cbfti&
C,v "J ' omnia, quae ab loco vfque ad hunc Euangelifta lectori eft, Chrifti, atque Maria; : Chriftus hofpitio Mar * o&.
narrauitjin ea accidiTe proflctione antcquam Chsi- exceptus.iimul vt eftingreTus dom,docet,& de re- 1
1 lerofolymam perueniffet. ; busdiuinisloquitur,&priushofpitesfuos fpiritua-
ai. intramt mquoddam cajlcllum.] Grxe.w fdw,m pa- liter pafeit , quam corporaliter ab illis ip pafcatur. Excmplum
Caltcllu n guro.quemdam, ta caftellum Martha, & Maris lo- Maria omnibus omiflis, etiam, qux ad ipfius Chrifti onciona.
Marthas cur torum Lazari, vtloannes ait , quam ex e'odem loco honorem pertincre videbantur, ad pedes eius fedet, toribus &
Bcthania Bcthaniam fuiffeconftat , prope lerofolymam i- docentmque audit,magisfeaudiendo, quam mini- dtconbus
cap n i. tam,vtapudMatthxumcdocuimus. Caftellumau- ftrando honorare putat Chriftum Concionatorej 11 u'n-
cap i tem Marthx,& Maris dicebatur, non quod earum Chriftum,auditores Mariam imita ridebent.
d cap. n i. ellVtjfed quodibihabitarent.S.ddceareapudloan- 40. Marth* ditttm [atagebat circa frequens minie- Dj,
nem d difputabiraus. Cum propoluiffet Euangelifta rium.\ Grxc. diflrahebatur , turbabatur^ tota . '
narrare, quidquid Chriftus m hacfuaprofetionc ncgotioi erat, &occupatain miniftrando, ^aL
feclet,noluit prxtermittere, quod fecerat in domo AaKoritw,multum minierium appellar , non opiparum
Marths, quomodo Maria; ftudium in audienda, opinor coniuium , fed follicitudinem mulieris, ,
pereipiendaque ipfius doctrina , Martha; follicitu- qusrentis.quibus rebus Chrifto gratifican poffct,&
.r dini in rebus corpori necefTariis prxparandis an- fuara erga illum caritatem declarare. Vtrumque
tepofuerit. Erat enim vtile ad informandos mores proculdubio ex caritate profieifeebatur, quod fata-
cxemplum. gebatjd eft,tanto excepto hofpite follicita erat, qua -
Et midier quidam Martha nomine.] Loquitur Euan- ratione illi tisficerct , & quod multo ttebatur mi-
-:; gehfta de Martha , tamquam de muliere adhuc nifterio.
e cap . . jgnota , non quod nota non eilet , cum Ioinnes e ex Q** etit,& ait.] Adftitit coram Chrifto, quafi - ,^.
r-,>. torori bus Martha, & Maria deferipferat minus no- ram iudice,querelam uam, & ibroris aecuationem cuf foro.
, ' tum Laza rum : Erat , inquit , quidam languens Lasara propofitura.Non rogat iororem,cur fe non adiuuet. r & cbti-
a Bethania de caello Mari*. , & Martha foromeius , fed fed Chriftum ipfum quafi fubaccufans alloquitur, lumffub-
quia pe haenus de Martha mentionemnonfece- Domine non c tibi cura,quidforormeareliquit mefelammi-*c t'
rat, tamquam de muliere ledori adhuc ignota dicit, nirart ? Siue quia non tarn mirabaturororcm uam
A. i Etmultcr qutdam Martha nomme, Apparet Martham verbis Domini dcletatam,omniurrialiarumrerum
Martha maiorem fuiffe natu Maria forore fua,quandoqui- oblitam ad pedes eius fixam hsrere, quam Domi-
iraior natucm domus Martha: potis,qum Maria; diecbatur, ipfum rem,vt illi quidem videbatur, indignan
Mariaforc- 5^ JVlartha Chriftum potis,qum Maria dicitur ex- pati, vtMaria forore fu maiorc, vt diximus , natu
f s-rm ?.deccpiffc * vt notauit Bernrdus f. Maior etiam illa miniftrante,otio(aquodammodo& fine cura fed-
AfTum.B. iollicitudohofpitineceffaria parandi.indefortaffe retj fiuequiafcebat,nihiife,etiamfi fororiid dice-
Virg. nafcebatur , quod ipfius propri effet hofpes , & rer,cffecfturam.ecenimabbreDomihiauellipoffeJ
eius magis intereffe videretur vt nihil holpiti de- nifi Dominus ipfciuberec, cuius fermonibus oble- .
. effet. . ftata tenebatur.
Et hm'c erat foror nomine Maria.] Eodem modode Non debemus ex noftrismoribus de Sanctis udi- 47'
Maria qua- Maria tamquam ignota loquitur,eadmque ratione, careffed fi fpectemus Martha; verba, perlbnam ver M'hJ ni
reveiutig- & Martha: fororem effe dixitjtamquam taioris mi- jus remoueamus; videtur humanum quiddam in ?^*'
notadef- norem. Joannes g alia ratione vtrumque contrario illis apparere, primum quod Chriftum fubineufat, [ttfp.
cribicur.ic fcit modo. Nam & de ambabus fororibus tam- quod vteoncedamus, aut admirantis, autiocantissione.,
i^ail-s'0 4um denotiffimis mulieribus loquitur , exillifque potius, qum aceufantis animo dictum effe , tarnen
' Lu iran earum fratrem defignat : & Mariam Mar- Dfpeciem cert habet aecuftionis , atque querela?,
facia ;. tfij pracponit.Habuit nimirum rationem aliam,quod Deinde quod fuam oftentare diligentiam,tororis ve-
gcap.i.'i. cum iisageret,qui de mulieribus illis,qux Chriltum rodefidiam , & incuriam notare voluiffe videatur:
fcquebantur jfarpcaudiuiffent, de quarum numero Honetibicura,quodforormeareliquit mefolammimflrart
ha. duJcorores erant, quamobrem notioreserant, die ergo lli,yt me adiuuet. Denique,fi non Marthae,mu-
qum frater ipfarum Lazarus. Mariam verideo liebn tarnen ingenio confentaneum eft.ex aliqua in-
Martha;pra;pofuit, quod ilia lotis iam antlacry- uidemix fpecie hanc accufationem eiTe profeftam.
mis,capiilis tcrfis ,& vncris vngucnto Domini pedi- Nam tam xgr fbrtaffe ferebat , fe folam mini
bus eilet notior, vtiple Ioanncsfubiecith.7tf*r<<4- ftrantemrelinqui.quodilli ducipnteratlaudi,qum
h Verf.t. iemerattfuavnxit Dommum ynguento}cs exterfitpedes ciut fororem fuamcolloquio Domini frui, &apud ilium
capillisjuis. ' gratiofiorem videri.
4+. etiam fjcJensfeewpedzs DemuL] Quam vim ha . Si hoc illa animo non fecit,nos quidem cert facer 4:
E iam qui beat dictio ilia etiam, non latis apparet. Quidamfic foiemus. . Si quem videmus rerum diuinarura con- Contcm-
YiTi habet interpreantur , qua? etiam fedens.ficut alia; mulieT templationi deditum , tumultuolajiuius fxculi ne- P1"10"11^
hoc loco. res,Atnonnifiduarum mulicrum Martha;,&Maria; ^ gotia non curare, otiofum hominem appellamus:Ex d^fcnditur.
mentiofit, eft verofimile, domi fuuTeplures, illortm perfona loquitur , ait Beda i , m adhuc dtuin* con- in hunc
, " nififortaifisancillas,quasnon eftcrcdendumfedif- templattonis ignari,foliim quod didicerefraterna dile&ionis locum,
fe, fed miniftraffe. Alij etiam fcdiffe,ideft,nonfo- opus,Deo flacitum ducunt^dequecunBos,quiChriodeueti
lum liando , & quafi aliud agendo, fed etiam feden- eevelint, hincmancipatts autumant. Okt hoc quarnuis
do,ex otio atttam, contemplabundamquedocent aliquandoCatholicis fiat,hxreticorum ingenium,
audiiffe Chriftum. Non difplicet: fed magis accom- qui nihil ferunt iniquius,qum monachorum vitam, 1
modate ad id de quo agitur , exponi poffe arbi- vt ipfi vocantjOtiofam.
tror: vt (jgnificctur illam nonfolmnon fuicfol- Difccrnant quos accufant: qui enim otiofi funt, -
licitam in pirandis , miniitrar>difquc rebus neceffa- monachi non funt Si veri monachilunt, autactiuam rum vita
riis,ficut erat Martha, fed etiam omnis quodammo- fequiitur vitam,& tam oceupat funt, qum Martha: otie^ noB
do aiterius oblitam curx , ad pedes Domini fediffe, aut contcmplatiuam,& tam occupati funt.qum Ma- \m^'
vteius verbum commodis audirct. Aut etiam fe- .ria, proqua Dominus, forore acculante, refpon-"f*
diffe, licut fedebat Chriftus, hoc excepto, quodad dit: aut vtramque, & plufquim Martha, plufqum '
 37 CAP. X. DE MARTHA CHRIST. EXGIP. 1038
Maria, tantum quantum vtraque fimul occupati A ni, & eiu$ vcrbura audiebat , hoc vnum agebat
erm.t7. funt. cmergo ^ Auguftins *,fuau ter au quia fciebat, hoc vnum eile neceflarium. Sccurior
verb. D. yeryum didciiftmum , & Cordt intentifmo pafceretur, cratfecus fummum bonum fedens, & quodam mo
interpellate Domino fororefua , quomodo putamus earn ti- do, ne amitteret, obferuans , ac tenens, propte-
mmjfeyne diceret ei Dominus , fmge,cr adiuuafororem tuam? re ne ad miniftrandum quidem illi difeedebat , ne
mira enim mltate tenebatur , quia profetlo maior eft fort amittcrctyquod tenebat. lnHemtsinq\ih,tjuem
refeBio mentis qum ventris. Excufata eft , [edit fecurior. diligit anima , termi eum, dimittam m. Martha m Cant. J4
Quomodo autem excu(ata eft , attendamus , insficiamus, vero, qu e per rerum temporalium ambages ad illud
fcrfcrutemur,quodpojfumus, vt pafcamur & nos. Cafllanus ipfum vnum ,ac fummum bonum peruenire cupie-
Coll. c. ^y^omine tibi placet t quod fotormeareliquitmefolam bat, periculofe exponebat errandi. Vnaviaerra-
legit. minirare. ri non poteft , multis poteft. Et iolet tempora
"Martha , Martha , follicita es , <T turbaris ergaplurima.'] lium rerum ibllicitudofufFocare verbum. Proptere
Quod bis repetit nomen Marthx , epitalra , Se dicit.
cmphaim habet : quod ait , follicita ts , & turbaris yMana,c
optmam 1partem
t clerttAGrxc.ayidiu)
e- utv/*
n it- _ 1,
u' Compara-
ergaplurima, duobus verbis cxprefllt , quod paulo *s< \**7obonam partem elegtt.bc\cnum,
j/icn>uru.jib vci , quinullamnic m h-
wv tonem |,c
ante Euangelita exprelTerat vno , Martha autemfa- fieri volunt comparationem. Sed, vt diximusfupr, fcr 0ften_
tagebat circa frequens minifterium. Hon ergo Dominus opus ex eo qud Mariam Chrilus laudat,Martham quo- ditur.
Jerm.t7. reprehendit y inquit Auguftinusc,/f</ muus diflinxit, dammod reprehendit, qud follicita fit, & erga
tTcib. Maria optimam partem elegit , non tu malam , led tila melio - plurima mrbetur,appiret comparationem fieri. ltanSer
Jommi 1 Etrurfuf , Q^id autem ? putamus nos reprehenjum & Auguftins" vertit , meliorem partem elegit. Caflia- iy ^Ye[\,
linha n ^tnifterium , quam cura bofpitalitatis occupa- n\is0,meliorempanem,8ep,optimampartem,Se Philaftrius Dom.
:piehendi- *&1 , qua ipfum Dominum boFpitio receperat ? quomodo re- i,maioremfortem,(c idem Auguftins r,& Gregoriusf, o Colla.i.
u.iedMa- ili reprehenaebatur , qui tanto hofpite latabatur i Hocfive- &Ambrofius, qui tbtnam partem vtrtit, eodemta- c'
a praefet- rum eft, dimittant homines quod miniflrant egentibus , eli- men loco,& alibi, per comparationem exDonit. Illic p 0 13;e>
Ubt gantbi partem meliorem, qua non auferetur ab eis,vacent dicitjiu verbum cognofeere, maius opus ejfe quim mimftrare "|n j,xiefi
'10 ytr^ ' \em docinna duicedm.rc. Se rurfus d,Mariam, diuina auctoritate fenttntia defimtm:\\ic quod fup reci- veteris Tc-
inquit, dteit optimam partem eleg)ffe,qua non auferetur tauimus , ttec Martha tarnen in btn* minifterio reprehend- ltam.m aha
dbea',(jr ideo intelligitur optima , quia CT per banc ad illam turned JHaria,quod meliorempanmelegerit^ntefenut.kc
tenditur,<y non auferetur; uta vero minieri) , quamutsfit ^ mihi quidem non videtur nofter interpres melius 1 -n *'QC
bona, tarnen auferetur. Ad eumdemmodum Ambro- comparationem,quaun verbis latebat,quam per fix- , Lib .in'
{jus Martha, inquit,i'n bono minifterio reprclxnditur, p.rlatiuum expnmere potuifle.Nam non inter Ma- .
fed Mana , quod meliorem partem fibi elegerit , antefertur. nam tantum , & Martham , fed etiam inter id quod lib. <. in 1.
( IdemGregorius %Bcda,&Th'-ophylacrusaclnota- Maria , & jd quod Martha elegerat , qua?que alius llb Rt5c-
Uoc. c. i, uerunt. H treticorum vero in tei p ctes , qui nullam quiuis cligere potuiet, comparado fiebat. . Qu* f^Serrou.
ithom.i*. comparationem fieri putanr, ex verbis feqnentibus cum eTent multa., debuit comparado per fupcrlati- n p| g
oEiech. rcfclluntur. uum,quem vocantjgradum fieri. tin Com.
fColl ie ^ ynMm * fCeflarittp.] Calfianusflrgtt, Quam vocet optimam partem,quam Mariam di- in Lucara.
Jtcol.ij forro paus opus eft, outetiam vno. Quod lit iftud vnum, cit elegifle , paulo fupr docuimus.Nempe elegerar. f'
tj, quod Chriftusneceflariumeifi; dicit, non !atiscoa- ad pedes federe Chrifti, eius verbum audire, eius fit^*pirs
?o. ftat. Quidam vnum ac fiiTipJicem cibum interpre- dodrina paici,&,vt vno dicam verbo, fuam alutem optima,
noo<lnm tjntur njaii reprehendatut Martha, quod multis quxrere,ceteranegligere.Ea optima pars erat.Spta quam ele-
Stilludvnu J- f if * T mihi videtur eile metaphora ab hseredibus.quorum g'1 Mana,
ntceflariu P1"11"15 fercnlu occupata eilet , cum nonnilivno
tlnra()aalequeparabiliefi.topu< Sic Bifilius ,& Cyrillus maiornatu apud Romanos quidem, &apud mul-

- >,qua;muommoeLt;il[eloJ'jsnobisneccna- bat ,|quam volebat primus .- auftor Seneca". Nam bb.f.de

ra"1' "us' illc^1"5 <& cartera, qui muir funt, non funt
iSam. 17. neceilria. Ahj vnum, quod nirairam elegit M iria,
itTetb. D verbum Dei audire ,& ialuti operam dare , Bcd3,3c
.Jim Euthymius. Hune verum arbirrorefle fenfiirn.Op-
Luc ponit enim Chri.tus ftudium Ma \x ft"dio Marth,
Maria hoc vnum curibat,vt irifturnaudiret, &
abeofalutem fiiam qua^rerct; Marcha , vtChrifto
in rebus externis omnibus, quibus patent, mini-
ftraret. Illud vnum neceiTarium eiT- dicit hrcmul-
ta non neceflaria : non qud hxc non fint aliquando
neceflaria ; nam & corporis moderara habenda cu-
ra eft : fed quod illud per fe , haec non nifi quatenus
ad illud refiruntur , curari debeant : & illud fine his
tyIUJ< itis fit, haec fin^ illo non funt . Quidenimprodeft ho
tt, mini Jimundum vniuerfum lucretur, anima verofu detri-
mentum patiatur; autquamdabit homo commutationempro
Ikw. }i. aninnfua^ Quareprimm regnum Dci,& bacomniaad-
Uji . ifcienturvobttyhoc c&,Porr'$ vnum eflnecejfatium, quaere-
regnum Dei.
Qud ergo - an Martha regnum Dei , id eft , illud
Marcha vnum,quodChriftusneceflariume*edicebat,non
parens etiam quxrebat illi miniftrandoQu-erebat fan,fed
vlae" fe mu^ta rerum ambages , atque vt me adiuuet : fenfuque fit , nolo diccre, vt te adiu-
tiod pc.cif^'tub Maria in illud vnum , quod erat necefl-
licolo ex- rium fixi erat illud quirebat.recb via ad illud pro-
[bat. pius accedebat , fedebat enim fecus pedes Domi-
nomen tuA{partis, quo vfus Euan^elifta Grc eft, *'
in facris litteris hreditatis proprie parte fignificat,
Tarsmea Deusinaternum x, Sc , luceftpars hominis impij , * PW-7*
& alia ixcenta, quae leori paifim occurrent : 4uas y iob.ioj
ex Hebraica phrafi* ad verbum exprefla funt , ph t9-
chelek,, quod propri de hzreditate dici folet. Con- y *.
ueniebat hoc in Martham,& Mariam Nam &ioro- Man* cat
res erant,3c Chriftum quafi haerditatem fuam diui- 0a"^"ic.
debant.altera eum in ipfo,altera extra ipfum quxtt- |c>
bat. Marta maior natu , quodammodofeccratpar-
tes:8c Maria natu minor, cuius erat cligere,optimam
elegit partem, quia Chriftum in ipfo , non extra ip-
fm elegit.
*$icPfalm.n8.f7.^naT lOVh WON ' '*'/'
Adonai amarthiliftkmor itbartcha , portio mea Domini
dixi cnltodire verba tua , aut legem tuam , id aft , h acreditas
Sc tota poflcffio mea in hocconfftit. y
qua non auferetur ab ta.] Ridicula mihi , & inepta (.
interpretacio videtur , quae Caluino valdacuta vifa Caluini in-
eft. Sic enim exponit , quafi Chriftus refpondeat ad terpretatio
id,quod Martha rogauerat', Domine non eft tibi cura, "pJ*llen
quodforor mea reliquit me folam miniflrare ? die ergo illi, veif 40,
uet:optimam enim partem elcgit, qua earn non de-
cctremoueri , vtcorporali vacet minifterio: nam au-
ftrttur ab ea , id eft , non patiar , vt auferatur, non pa-
. Xx ij4
 39 COMMENT. IN LVC. IO4O
tiarvt me diicedat, vt adiuuet te nimisin mini- A prt.as veflem'iXont gritndo,quem yifitdsW on -
ftrandofoliicitam, cVoccupatam. Hoc enim etfi eft tas.quem redims ? Kont rixa,quem concordas fit mors,
verum , eft parum. Longius vtique tendcbitChri quejepetistlryiilofaculofuturo non eruntia malajrp neeifia
ftus,volebatqueexcircctu,& fin*, docere, quid inter mimeria. Ergo Maria metiorem partem elegit,qu<x mn aufe
MarisEsCV' NbrtiisEinterciict partem , qud ilia nimi- reiur ab ea.ti.ijCenim elegit quodfempi rmanebit ideo noaufe-
rumaterna,h.tc temporalis effet. Illa thefaurizabat reiurab ea.Circa vnumje voluit occupari iam tenchat *, Mi- dFCl,7l
fibi tbefattrum in calo , ybi eque *rugo,neque demoli- hi autem adb rere Deo bonum efi. Et r urfum de Martha lo-
tur,& vbifuret non effodiunt, equefurantur.hxc theiuri- quens , Circamub.aes occupaia,porro vnum eneeearium.
zabat in terra , ybi arugo , * lined demolitur, "fares ejfo- JahocbiMaria eicgit.Tranfit amormultitudinis,<& remanet
a M;tr. a. dimit,&furanturi. Quod enim illic de thefauro dtci- caritas ynatis.Ergo quod elegitnon a femur ab ea.a teaute
i?.io. tur,de omnibus teraporalibus etiam rebus intcllige- quodelegifli , yt ique hocfequitur , ytiquefubinteiligitur , te,
dum eft. Non ergo figmficat Chriftus , fore vtpro quod ekgii^iuferetur >Sed bono tiio auferttur , ytquodmelius e in ,1er.
pterea , quod elegerat Maria , ab non auferretur, e,detur.^infereturemm iteLbor,yt nquies detur. Tunaui- fI>i.*.Ma
quod gratia Uli aufcrcrrda non eilet , quafi earn his gasjtidinportue. In eamdem fententi fcribunt Hie- c l8 &bl
b i.Cor.ii. verbis in gratia confirmet, vtcum D.Paulo dixit b, ronymusSGregormsf,Beda,&Theophyla<u,sS. '^"^
9- Sufficit tibigratia mea. Nam etil id fortaflis verum eft, Ridet Caluinus monachos, quod duo cx hoc loco 57
tamennonid Chriftus agebat, vtdoceret, quid illi vita; genera efle collegerint, alteram contemplati- Caluinip
gratia; collatum efler, fed quid ipfa elegiflet : quara- ua,qua Marix.alter actiua, qua: Martha; reipdeat.
quamcligere non potuit fine gr.uia. Etefiimfigra- Qujd ergo ? negat antiquos illos Patres monachos %atut.
tiam ipc js.ctiam Martha gratiam habebat, quxab funie.qui veri monachi fuer^cum omnestunc mo- 02
ea.vt credendum eft,auferenda non erat. nachos appelletHoc enim,qaod ipi folismonachis chifuM
Docetergo, quid inter contemplationem Marif, tribuit, nemo eorum non dicit.DicitBafiliusk,dicit Caluiun
Veta* twins &Mmheoccupatoninterfit,fuapte natura.qud Auguftinus'jdicitHieronymusK.dicitCafianus^di- fte>
locicxpuli- illa x-terni,haec temporalis fit. Ad hunc modopti- citGrcgorius ilhsduobuslocis, quos modo citaui-
tio. musquiiqueauclor exponit: Auguftinus'. Anenda- mis, dicit Beda,& quis no? Non quod propri colle- ,C|e ^'j,
c kenn. i7. mus igitur occupations noflras circa multa : necejfariume gerint ex;hocloco,cuiusnecignorabant,nectacue- der.oo!
de tcrb.D. nHt)igTj(tm corpora refe&um. Quarehoc!quiaefuritur,mife- runt alium efle fenium: fed quod cas duas mulieres kin Com.
ricordia mifens neceffaria ifl.Fravgispanem efurienti/jma in - ;tamquamexempladuo>alterumcoHtemplatiuae,al- f l- Itre-
uenii efurientem Tollefamem,cuifrangspanem\ Tellepere- terum adiui' vita; piopofuerint , quibus null pro- Col ,,cjJ
grinationem, cui exbtb.es bolpitaiitaiem? Toile nuditatem , cut feci potuit accommodatius excogitan. hmedue
vit* gena
" " " " coliigtur.
CAPVT VNDECIMVM.

Tfaftum effet in quodam loco orans , vteeffuit , dixit \>

difapulis eint ad eum : Domine , doce nos orare ,fient doemt & loannes
difcpuloifuos> 1 Etait illu : tint oratis fdidtt :a Pater, fanclifice tur no-
a Natt.*.?,
men tmm.Adueniat regnum . 3. Panem nostrum quotidianum da
nobts hodte. 4. Et dimitte nobts peccata nora ,fijmdem &ipfi dimmi-
musomni debenu nobis. Et ne nos inducas in tentationem. 5. Et ait ad il-
loeiQuis \>elrnm habebit amicum^ ibit ad media nofte^y dicet illi: isimiceycommoa
mihi tres panes ,6 quoniam amicus meus denude via ad me, O*nonbabco quod ante
,- Cr deintus rc>ondens dicat: Noli mihi moleflus ee iam oflmm claujum efi ,
puerimei mecumfunt in cubihynonpoffumfurgere}& dare ttbi.Sctfi ieperfeuerauerit3puU
fansidico vobyerfinon dabit illifurgensteo quod amicus eiusfitypropm improbitatetn tarnen
b Matt. 7.7. eiusrgcty& dabit Uli quotejuot habet necesarios.*) Et ego dtco \>obis : Petite, & dabit
& 1 .12.
Mar. ti. i 4. Vobts:qu<eri>e}& inuenietk:pulfate}Cr aperietur Vobis.\oc ( )mni. enim quipetit>acpit:&
1 0an.14.l5, qui qurit}inuenit,& pulfanti aperietur. Quisautemex vobts,patrem petit panem, -
lac. i.;,
Matc.7;9- quidlapidemdabittlliAutpifcem: numquidpropifiejerpentem dabit illi} 11 Autfipetierit
omm^numquidporrigetillifeorpionem ? 13 Si erg* Vobis cmfitis malt , nofl'u bona data dare
d ..
& tt. ti. filiis lefiru : quanto magis Pater veer de ceelo dabitfpitum bonumpetentibusfe}i^Et
Mii j ix. erateijens dmonium,& illud eratmumm. Et cumeieeiet dtmonium, locutuseflmutus,

admirt*funt turba) Quidam autem ex eisdixerunt: Jn Beelzebubprincipe demonio*

rumcijcit damonia.16 Etali] tentantes,/ignum de calo quarebantab eo.i ; jpfe autem vt vi-
dit cogitationes corum , dixit eis : Omne regnum in feipfum diuifum efolabitur, &domui
fupra domum cadet. 1 8 . Si autem Satanas infeipfum diuifus efi , quomodo jiabtt regnum
eius quia diciti; in Beelzebub me e'tjeere dotmoni *. 1 9 Si autem ego in Beelzebub eijcio da-
mwonid : Filtj vefiri in quo auciunt ? Ideoipfiiudices Vefirieruxt. 10 'Porrofiin dgito Dei
eijcio dtmonid: profeclo peruamt in vos regnum Dei. it. Cum form armatus cuflodit
atiium fuum } in pacefunt ea , qu*pofidet, tu Si autem fortioreo fuperueniens vicerit
4 CAP. XL CHRISTVS SVOS ORARE DOCET. 4
cum y vniuerfa arma eins auferet , in quibus condchat^t? ffolia eius di(tribuet. zj Qui
non c mecum , contra me eft: ey qui non colligit , difjrtrgtt. 14 CiCm immun-
dui fyiritus exieritde bomine , ambulat per locainaquofay quatens requiem & noninue-
niens dicit : P^euertar in domum meamy vnde exiui. t$Et cum Venerity tnueniteam fcopU
mundatarily& ornatam. Tune \adit ey affumitfeptem altos Spiritusfecum nequiores
fcy ey ingrei habitant tbi. a Et fiunt nouiima hominis illius peiora prioribus. 17 Fa- . t.
flumefl autern cm hac diceret extollens Vocem quadam mulier de turba, dixit iIII : Beatus . petr. .
entery qui te portauitytyvberayquafuxifti. At dixit: Qiiinimoybcatiyqui audiuht *"
Verbum Deiydr cuodmntillud. 19 Turbts autcmconcurrcntihns cpit dicere : Genera- lt.
tiohacygenerationequame : gnum quanty ey fignumnon dabitur ei , nifignum c 'oha c'ioan.i.*.
prophet*. 30 Namficutfuit lonas fignum Niniuitis: itaerity Filius hominisgenerationi
ii.$id t\eginaAuftrifurget in indicio cum virisgener aticnn%uius 3 ycondcwnabit tilos: d j.Reg <>
quia Venit finibus terra audtre fapientiam Sahmonis : ey ecce plus quam Salomon hic. x ,
3 yin Nimuitargentin iudicio cumgeneration hac,& condemnabant illam-.quiapa- e i0n.}.5.
nitentiam egerunt ad pradicationem Iona}ey ecce plui quam lonas hic. 3 3 f Nemo lucernam (
accendit ey in abfcondito ponit , neque jub modio : d fupra candcL brum , vt qui ingre- *
diuntury lumen Videant. $4 g Lucerna corporis tui3eft oculu tuas. Si oculus tutufueritfim- g '
pleXy corpus tuum lucidum e\t : autem neqnan, fuerit t etiam corpus tuttmtenebro-11'
fum erit. .3 1 Vide ergo ne lumen, quod in te eft, tenebra {int. 3 6 Si ergo corpus tuum totu m lu
cidum fuerity nonhabens altquampartem tenebrarum , erit lucidum totumyeyficut lucerna
fulgoris lummabit te. 37 Et cm loqueteturt rogauit ilium quidam PharifauSyVt prnderet
apufe. Et ingreffus reeubuit. 38 Pharieus autem eeepit intra fe reputans dicere, quare non
baptt^atus effet anteprandium. 39 Etait Dominus ad illum: h 7V Vor Phariei quodhm.4.
deforis eft colitiss& catini3 mundatts : qaod autem intus eft \eftrum > plenum e rapia, & 4

miquitate. 40 Stulti,nonne quifetquoddeforts eyetiamid}quoddeintus eyfecti 41 Ve-

rumtamenyCjUodfupereft, date elcemojynam : ey ecce omnia mundafuntVoba. 4z Sed va ..,3- 4
Vobh PharipiSyquia decimattimenthdm}& omneolus}eypr-ateritts iudicium,ey
caritatem Dei: hac autem oportuitfacer ytyillanon omitiere. 43 K Va1 Vobis Pharifais, * -.
quiadiliitts primas cathedras injynagogisy eyfalutationes inforo. 44 Va yobis, quia eftis 1. tu
Mmonumentay qua non apparenty(? homines ambulantes fupraynefciunt. 45 Reffondcns ..*.
tem quidam ex Legifjteritisy ait Uli : Adagiert hac dicens etiam contumeliam nub'u fas.
46 Atilleait: 1 Et \obis Legt>eritisva: quiaonerat'u homines oneribwyquportare non 13.<,
pofjunt^ey ipfivnodigitovero non tangitis farcinos. 47 m Vavobis,quiadifi<.atismonu- mMa.4.
menta Prophetarum: patres autem veftri occiderunt illos. 48 Profeftb tejtifcammi quodX9i

confentitis openbus patrum veftrorum : quoniam ipji quidem eos occiderunt , Vos autem di~
ficatts eommfepukhra. ^PropterearfapienttaDei dixit: Mittam ad illos Prophetas,

hacgenerations 51 Va wbis Legiijeritis quia tuliftis dauernfcientiayipfinonint>oiftis}er

eos, qui mtroibantyprohibuiis. 53 Cm autem hac ad illos diceret} caperunt Pharifaiygr
Lcgifyeritigrauiterinficrey& os eius opptimeredemultis3 54 Infidiantes eiy& quarentes
aliquid capere de ore eius y vt aceufarent eum.

A his verbis orare dictdocuifle. Quaratione ifta con-

IN CAPVT XI.
TfadumefttimtJfetinquddmUcoolns^
Matthxus cm nonaum ora r it , aut
ftatim or.itione finita,nee ab Apoftolis
rogatum,fd concionantem,dumScri-
barum, & PhariCeorumfimulatamin
orando religionemrcprchendcret, difcipulos fuos
ueniant, illic diflerui nus.
Statt dtctttt & humes Jifcipulos fuos. ] Ex hoc vno
loco confit, loannem certam aliquam & ante non Joannes
vfitaram orandi formam diicipulis fuis tradidiTe; certam
quam autem, id non confit Vtinam haberemus. orandifor-
Nim etfi melior , quam ca quae nobis Chrifto tra- mam ^l(ci"
dita eft, eiTe non poterat, tarnen ex ea cognofcere- ^'4111!1-
mus^quidinorandiapudludgosrationeinnouafTer.
Xx iij
 104) COMMENT. IN LVC. 1044
frars & Nec mirandum ilium ccrtam orandi formamdifci- A Uteris mandandum putauit, nenoslateret,quod di-
pn'maria pulis fuis praecribere voluiflc ; pars enim eft,& qui- icipalos fiios Chriftus, ne orationis frudu priuaren-
"'igioni* dem ex primis vna religionis, orare. Nec vlla fuit turjaterenoluifler. Docueratillos rationem orandi,
-ratc" vmquam religio, qui non cerram fupplicandi eo oportebat & orationis vim, atque frud exponere,
rationem haberet. ltaque quiiquis vmquam religio- quo libentis, eo,quem petierant, orandi modo, in
nen mutauit, 8c orandi rationem mutauit. Quare iedafpe,quodpoftularent,impetrandi,vterentur.
Ioannes,qui homines vetere legis Mofaicae religio- Oportebat & natural i humani ingenij morbo me- -.
ne auellere,& ad Chrift traducere conabatur , hoc deri- Solemus,fi femel.aut iterum aliquid Deo pe- Peifeuei
in primis curare debuit, vt praefcriberet diicipulis tentes non impetramus, & impetrandi ipem abijee-
modum orandi. Idmque vt Chriftus faceret , qui re , & orandi ftudium relaxare, nonnumquam etiam on*^
nouam inftituebat religionem , Apoftoli rogabant, nutare fide. Non icus atque aegroti , qui fi fumpto fimiitu.
xmulationefortaflisaliqua,vtTheophyl.exiltimat. femel medicamento, non continu fanati fuerint, nedocc>
; Imita ti hoc funt haretici,Ioannis,& Chrifti exem- medicum accufimt, medicamentum deteftantur, nec tur.
Hacrefes plis abutentes. Nulla enim vmquam hxrefis fuit, adduci poiTunt,vt iterum fumant. Vtrumque igitur
fuafeffin quaBnncntinuoiaseh4ngeretpreces.Idde Aria- hacfimilitudinefacitChriftus,&adorandum difci-
guiu pre- n's Pa^m Icrioit Athanafius , de Valentinianis Ire- pulos hortatur, propofita ipe, quiduis , fi perfeuera-
es3 naEUS,deMarcioniftisTertullianus,dManichiis3& uerint, confequendi;5c monct,nedefperent, fipri-
Donatiftis Auguftinus, de omnibus fimul haeretieis mo, aut fecund orantes , confecuti non fuerint,
Epiphanius.Nec longe nobis exemple petenda funt, quod poflulabant: tandem conceflurum Deumefle,
. Quptnoftro tempore Lutherani, quot Caluiniftx quod petant,vt Cyrillus apud D.Thomamobirua-
precandi formulas, neque cum noftris, necinter i uit. Id probat argumento minore ad maius. Id vos
ipios conuenientes edidere? Per libellos ifts preca- faceretis,qui homine$,& mali eftis; mult igitur ma-
. riospecie religionis ornatos, fe primrn hae- gis D eus faciet,qui Deus,& bonus eft.Quemadmo-
refisinfinuauit-, Euthymius,quibis Chriftumhanc dm infimiliargumentationefconcludit,n"#TOJ, f Verf.x}
eamdem orandi formam tradidifle putat, primara cumtm4li,nbon4ddt4d4relijsyeflm,qu4nmdgis
Apoftolis, deinde iptuaginta duobus pofte electis P^erveer de calo dbitJftritum bonumpetentibusfe E-
dicipulis; hune qui Chriftum rogauit, vt Ioannis demfpedat parabola illa viduae iniquum iudieem
exemplo fe quoque doceret orare, vnum aliquera interpell antis, quae poni tur infr S. S eP-t
ex eptuaginta duobus difripulis fuifle putat. Non Quod ergo dicit, qus yerum: maiorem habet em-
eft difime vero, fed incertum. phafim, qum fi fimplieiter dixiTct, quis habet ami-
Cimorat dicite, ?4ttr,fdnciificeturnomentuum.] Siuo cum ? Argumentatur enim ex illis ipfis quibucum
femel tantum,fiue, vtalij volunt,bis hanc orationis loquebatur, & ex ipfis coniefturamfacientescon-
formulam Chriftus tradiderit, illud certum, fenten- fiteri cogit, nihil Deum continenter , Se conftanter
tiam , & fummam rei eamdem eTe hanc atque llam, orantibus negaturum. Hoc eft, quod ait Ecclefiafti-
y quae apud Matthatum ponitur. De verbis dubitatur, cus\Hinimpedidrisor4refemper,&neyere4ris yfqued h cap.it.
Verbane numtotidemhc, atque illic recitentur. Nam Graeci mortem iuic4ri.EtD.s?i\us>, Ter or4tionem,& i*,
apud Mae- quidcmfer omnes codices, atque Syriaci omnia le- ebfectdtienem orantes omni tempore in fptri(u,&itiipfoyi- |jfP
hifeadem S1"11 vno tsntum > aut altero mutato verbo , quas g4nteswommin4nti4,<Tob\ecrdtioneprimrnbus]4ncbstl '
legi de- apud Matthatum legunrur. ItmqueGraciaudores & ^,or4tioniin4te,yigildtesine4Cumgr4ti4rumdclionet
beanc. Theophyladus,&Euthymiusinterpretantur.Libri & Sine intermiiont ometinomnibui grdtids dgite. Haec z C0I.4. 1.'
vero Latini omnesnon legunt, Qui es wedln, nec, folafuntarma, quibus inuidus expugnatur Dcus. li.Tb.efl4.
FidtyUuntastwtciitincalot&mterra^eCySedliberdnot Vinci le nobis patitur, cum rogatur. >? . .
malo. Et olim hsc apud Lucam leda non fuifle D Etibitddillummedi4nocle.]lacommodiimo tempo- ?'"''^
la Ench. perfpicuum eft ex Auguftino , & ex Beda . Nec re, cm minim credibile erat, e de ledo furreftu- pattuicum
cap.i15.ac quxfquarn vmquam,qud feiam, Latinus legit inter- rum, vtpetenti mutuo panes daret. Nam&hoc ip- rogatur.
*1 huius Prc,# ^am 4uoc' idem Auguftinus c, & Ambrofiusd fum eft argumentum minori ad maius. Si- media 7.
loci Com. totidem hie, atque apud Matthxum petitiones po- node dabit propter amici rogantis obftina tarn per- NuI^(j
Ser.rS de nunt.nonide feciflearbitror,qudhctotidmle- feuerantiam, multo magisquouis alio tempore da- ^
erb. Dom. gerint, fed qud , cm vellent ominicam oratio- bit. Indicat etiam nos, cm dicit mcdidnoBc, nullum ncommo.
lucam nemexplicare , exMatthaeoiumpirint, quzapud tempus etiam nodis medium, quod maxim eftre- dum effe
d Lib. J. de Lucam defiderabantur.Quemadmodm fi quis Do- ficiendisiomnocorporibusneceflarium.orationiin- poteft.
(acram.c.4. mini paffionem exponens , etiamfi vnum aliquem commodum dfleere deber. Rede in hune locum
Euangeliftam interpretaretur, abalijsfumeret,qu2 feribit Ambrofius m,Qw<uttem 4micior nobis <\ukm qui m in hanc
ille non dieeret. fro nobis corpus ftmm tt4did\t ? 4b bocmedi4 noElc p4- locum.
4,: Itaquenoftramleftienemmagis hoc loco incor- ns Dduid, petiit,& tecepit. Vetiit tnim qudnde dicebatut PLiit
Nora edi- ruptam, qum Grarcam efle puto;& quia Latini om- Medi nocte furgeb4m dd confitendum tibi: ideo meruit bos ^1^| (
* eft inte- nes audores ita legunt; & quia facilius fuit, aliquem pdnts,qws appefitit nobis edendos.Vetiit,cm dicit0, Ldudbo 0 Dau'idiJ'
.1 Graecum,cm videret pluraapud Matthaum,qum perfinguUs nofles Uttum : enimtimuit ne excitdret CXempIo
apud Lucam legi, vitium ratum, ex Matthaeo in Lu- dormientem , quernfcit femper excubdre vigil4ntem. Et idee fatpius ora*
cam tranferibere, qusedeefle videbantur; qum ex fcriptorum memores,noBibus4cdiebus ordtioniin4ntcspec- rdbe-
Latinisdelereexemplaribus, quodhabebant. Qpis C4torummrorwn veni4m poulewns. ilk Umpm- nf
enim potuit efle tarn audax, vtdeleret,eapra:fertim, Biu)&quiregmer4tneceJtdtibusoccupdtus*,feptiesindie xg
quae cm apud alterum elTent Euangeliftam , repo- Uudem Domino dieebdt , m4tutinis & yefpertinisfdcrificiis
nenda potis fi non legerentur,videri poterant? Hu- femper internus, quidnosfdcere oportet, qme'o ampisrogdre
ius igitur orationis dominicx cxplicationemin Mat- debemus,qub frequtntius Cdrrs, dementis fragilitdte delin-
e ca.". io. commentarijs e reperies. quimas.
11.11. ij. $ Etdit ddillos. QM yerumbdbebit dmicum,ty ibit %AmtCtt dCCommodd mihi tres pdnes.] goi' / tfCit s.
. dillum medid &.] Hanc fimilitudinem , quae per trxt , mutuo d4milHtres pdnes. Tres,vt opinor.dixit, Curtret
hCur Luca* quatuor fequentes veifus explicatur , folus narrauit quia vno ipfi, qui petebat,altero, amico opus erat,& *>
11 Lucas Acuque ptimo confilio, vt praeferiptoora- tertium oportebat efle communem.fi forte vnus vni tat"
pofucric. " tionis medicamento, eius etiam vfumdeclararet;& noneflfet tis. Propofuit cnim fimilitudinem fura-
* qua ratione fcicbat.hoc Chriftum dixifle,cadcm ipfe ptam de medio,& x rebus ijs, quae fieri folet. Solent
 / *

45 CAP.XI. DECHR. GENIT'RICIS PR^CONIVM. 1046

autemfingulisconuiuisfinguli panes apponi, dein- A tcr nobis eft ? vt conclude! infraf ,^udntomdgisPdt& fVcif..
de communis aliquis pais referuari,qui fit.ficutpa- yeerde cceU dMtfpiritum bormmpetentibus fe ? Quam-
riisdefuerit.fupplemcntum. Hicliteralis efticnfiis: qum & hoc ad Deum poflumus aliqua ration e ac-
llegoricum Sc myfticum.quia noftri non eft inftitu- commodare,vtfignificetur, etiam Deum non folm
ti,praetermittimus. Si quis tarnen defiderat, Orige- amicis, verminimicis etil fis.id eft, peccatoribus1,
aLib.).in nemfiueCyrillum Alexandrinum Icgat'Jcgat Au- non propter amicitiam ,&gratiam , qua Uli alien
Leuit. guftinumb, lgat Bedam,TheophyIactum,& Eu- fjnt,fed propter ipfim orationis ptrfeuerantiam t-
ber.i.ae thymium0. Traftat &Tertullanusfubtilitcrhtnc dem conceffurumcffc, quodpetentJt;/</W reft ,
fecundum " lcum d>^nc ct'am ,$ deliria coarguens : Cum di- nofter interpres improbitdtem vertit , quamuis nomen tia in or-
Lue> cit^micefupplicemrrprtfentat. propricimpudentiam fignificet. Probusenim Lati- tioneDe
cii Com. 6. Q^nriidm dmiau yemtdeyid dd me, & nm ncdicKrJquivcrecdis,honeftis,&mnimimpor- flclt-
dLib. adu. hubeo.quod dnteillum.] Duas affcrr caulas, cur tunk&moleftiseftmoribus.VultDeusimpudente$
Marcion. tam importuno tempore ad amicum veniat , & cur quodammodo,& importunos in petendo nos effe.
fibi,quospetitpanes,daredebeat, quodamicusad 9. Et ego dice vobis.] Qui paulo ant dixi fore ,Vt
Oiramic fedcviaferus^amelicquediuertetir.quodplusad amicus iile importunis amiciprecibusfurgeret, Se
eiufla pa- mouendum habet ponderis.qumfifibipetiuiflet: amico,quod petebat, daret, hoc etiam dico fore, vt
peut, uftior enim videtur cauffa pro alio, qum*proi pe- petentibus vobis, & D eum perftueranter orantibus
tendi:&dum amicoabamieo,nonfibiipfipetir,in- detur. Hrceftfupcriorisaccommodatio parabola,
dicat fe idem pro illo, quo petit, in fimili cauffafa- &argumenti,quodin ea Jatebat,explicata conclufio.
durum eiTe,itaqueperindequodammodo eft, acfi Sed omnia qua; fcquuntur 6 , apud Mattha*nmh Vfquead
Uli ipfy quo petebat,pcteret : & quod nihil penitus nobis traciata funt. verf- 7-
habeat, quod in ccenamilliprsebeat.acnepanem t7, return efl autem , um h*c dieeret.] Hax hiftoria j)"'''^*
quidem. Facit etiam ad impctrandi facilitatem, lolofcribitur Luca : vna enimeft,exquibuseiusin **
qud non dclicatascarnes,nonprctiofavina,fed pa- fcribendis rebus Chrifto geftis diligentia com-
nespetit,vnde magis intelligi poterat eiusinopia,& mendatur, quamuis i prctcrmiffa. fMum l.j.c.ia:
e minus negari ab amico, quod petebatur,qu erat e,inqit,cumhicdienet.
vilius. E t hie fi quis myfticumqusritfenfum, eos Non dubito, quin voIuerituangeIifta,materiam i}.
quosmodcitauimus.auftorts legal. his verbis, coccafionem futura* hiftoria; declarare. Malier cur
.. j.KoB mibimoleflusefle.] Non erat vero fimile,ita ami- Cum enim dicrurus effet , mulierem quamdamde "hanevo-
Pfrfhtri- cum amico refpcnlurum, fed pertinebat ad argu- media turba ftblata voce clamaffe, enter,qui te mIUPe-
T mentum,quo vti volebat Chriftus , vt ita refponde- pmamt , & vier* , tpt fuxifli, voluit prius exponere, *
ret.vt apparerer.quantm iroportuna,& vrgens per- quare commota fuiffet, vt ita clamansChriftum lau-
feuerantiavalerct. Idcoperhypothefimdixit,intel- daret. Etaudiuerar, Chriftummirabiliadoccntemi
ligitur enim.fi ille refpondeat,id eft, quamuis ille ita Pharifieos penitus reuincentemrmulto vero mirabi-
refpondeat ; tarnen fi alter non proptereterreatur, lior\facientem viderat , eiici entern dxmonium , k . ia.
neque difecdat,fed infter,pulfct, vrgeat, tandem ex- muto fermonis facultatem dantem : erupit igitur in
torqucbitSi enim ftatim petenti dediTct, non appa- hincvemtBedtmyenter,qwteporwit,&yberdqiMfu-
ruifet.quam vim perfeueramia habuet,qua potif- xii. Et cutera turba , qua? miraculum idem confpe-
imuminretotumargumenti momentum erat. xerat, a^mirau fuifle dicitur I , fed fola harc mulier .-
fj Umefliwndufumt.) Exeufatomnia,qua?orotem- contincrei; non potuit, quin admirarionemfuam
Probabi Pore videbantur effe poffe probabilia , quod ianua clamore laudibufque declararct ; ideirco quid illa
amiciexcu- effet claui,qum moleftum,& fortaTc periculofum folum dixert,ab Euangelifta narratur.
effetintempeanoCteaperire;qudipieiameffetm# Extollens yoctmmudam waiter de turbd, dixit.] Em- A 4; .
leo,& furgere fine moleftia non poflet.qtiod pueri phafim fingula habent verba, 6c quod dicit, ExtelUta fatti*'
etiamfecumeffent, ita yt nemo effet domi,qui dare D-jfec<w:m.ignum enim dclart affectum :niagnam- -
poflet, nil magno fuo incmmodo de leCtofiirge- que fidem in clamorem .- ti$.
ret.DcniqucretEutbymiusdicit,& ea, quaialter mifenfibusloquebatur , quatquanta poterat maxi-
micus panes petens dicir,& alter negans refpondet, ma contentione clamabar. Alte enim, vt obferuauit
eopertinere omnia.vtapparcat, & petitionem fuiTe Euthymius,in ciusanimum Chriftifcrmodeicende-
eaaxim neceffariam , & repulionem fuiffeiuftifi- rat: & quod dicit, yutdam midier, quihs verbis non
' marn'Pucros m c non fjniulos,cd filios intrpretor, folum mulicrem , quod ipfum per fe minim crat:fed
turamos. q^ucmadmodumTertullianusS&Theophyladus, etiam ignotam , atque obicuramfuiffe indicat,pro-
tUb.4. tum quia non 7*, fed mufudiU funt, quo ver- ptere non appcllat nomine, fed vocat quamdam,
coat Mar. bo filij potis , qum famuli vocari folent ; & quia in quemadraodum vocare folemus homines ignobiles.
eodem lefto.aut cert in eodem cubili erant,vtrum- Eodem pertinet,quod addir^/ turba. Quod etfi pro-
queenimxe/7fignificarepoteft. prie fignificat demedia turbaclamaffc, nondetur-
8. Eiperfeuerdueritpulfdns.] Hxc verba in Gr*cis ' ba,ideft,demediafuiffe plebe, timen indicat fuiffe
codicibusnonleguntur , legunttamen Ambrofius, plcbeiam,cum in media fuerit turba.Omnia ad com-
&Beda,&videntur efle adexplendam fententiam mendandam mulieris fidem pertinent, quod viris,
rcceffaria. qui fibifapientes effe videbantur, non credentibus,
Dicoybis, et nonttabitillifurgens , epi dmiats eius ipfa&mulier, fexu minus doctrinar, myfteriorunb
fit,fropterimpnbitdtem tdtueneiusfurget, & dubitilli,qmt- quecapaci,&rudisde plebe crediderit, & ita credi-
yuet habet nectffdrtos.]Hvc non videnturin Deum con- derit, vt cum continerc erumpentis fidei impetum
ucnirejneq,propteredictacffe,vtadi(Iumaccora- non potucrit, quafi aftlatanumineclamauerit. Ani- .
modenturffedjVtmagisintelligatu^quantm perfe- maduertit hoc & admonuit Theophylaftus *, Sc * 1"
uerantia valcat.crn impetretaliquando.qusamici- Bedijrtdgmt , inqut Beda, deuotionis,&fidei bj emulier ,oeuin-
beusBon xn impetrare non poteft. N enim Deus inuitus,&, oflenditur\<u*Scrib , & Phdriftis Dominum tentamibus, p,as buius
pultat - vtfe faftidioliberetimportunasaudiendi preces,pe. mul& bldfyhemantibut ,td>,ta eius tr* cm- muliciii
neficium tiu concedit, fed latet etiam hic argumentado mi- nibusnceritate cognofeit, tantfiducidconfitetur, yt & - qualis le
, noreadmaius,fi ill non propter amicitiam,fed pro- gentiumpneerum calumnidm , &futurerumc$nfwtddtb*re-
pter i m p rob itatem fola m peten tis fecir, q uant ma- ticorum ptrfididm.
gis D eus fiCiet,qui non amicus modo, fed etiam Pa- Beam yenter, qui te pertauit , & ybera , eput fuxii.J
Xx in)
 x4j . COMMENT. IN LVC io48
Synedocheeit, qua pars pro totoponitur. Voluit A intelligendumWer.fi Chriftum dtxiflet,non venter,
tt. enim matrem Chrifti beatam diccrc. vcrurmamen quimeportauir, fed qui audit verbum Dei, & cu-
Cur^cntei matrem eius per ventrem,& vbera dtfcripfit, & ma- ftodit i'lud , beatus eft , non enim ventrera qui fe
te vbera iorerationis gratia, atque efficacitate, dumeasno- portauerat, beatura negaflet : fed minus beatum,
beata prz<
dicaatur. mint partes , qua? genenndo , alendoque Chrifto qum qui verbum Dei audiret , cuftodirtque, efle
maxime iruierant , ventrem qui concepit , geftauit, , fignificaflet.Quant magis,cm non dixerit , Beatus
acedidit:& vbera,quilac5bseditum aluerunt:& ad non eft venter, fed ftiwCe^imopotius , beatiquiau-
muliebrem cor.fuetudinenaudantifque perfonam diuntverbum Dei , eycuflodiunt illud ? Qiubus, vt dixi-
magis accommodate. Solent mulicres eas" potiffi- mus , verbis tantm abeft , vt neget ventrem , qui f
mum duas partes & in laudem,& in vitium nomina* portaratjbeatum efle.vtpotius afHrmct.vt Beda, &
a cap. i j.ii, re,infr '.Ecce venient diesjin qui bus diecm : Beatxflerdes, Theophyhfuse, & Chrybftoraus apud D.Tho- ein Com.
Beata car &ventres,qtdnon genuerunt , & vbera^quxnonlailauerunt. mam obferuarunt.
^'u*'/" Beatam igitur hsec mulicr Chrifti matrem appella- At cur ifto ipo modo Chriftus refpondet : cur
chrilti ma'" uit,fed beatam non per feipim,fed qud Chriftum cum qidam ifI i concionanti nuntiaflet , eecemater
MI.
genuiflet,aluistque. Hanc etiam vim habet illa to- tua & fratres tui forts ant, quarentes te , repondit,
tius ex duabus partibus facb deferiptio : quafi non r^u mater mea , drpatres met ? Cr extendens tnartum
ob aIiarocauflam,qumpropterventrem,&vbcra, in difeipulos fuos dixit, ecce mater , & fratres mei.
id eft, quid Chriftum genuiflct , beatam dixerit. Quicumque tnim fecerit veluntaternTatrismei , quiincctlis
Non negomaiusaliquid de Chrifti matre hanc mu- tfl,ilk meusfrater, & forer, & mater e f. Anneguit qUo"0(j0
lici t mi cognouiiie;
cognouifle : etn
etfi id plerique
pienque negant : fed illud Mariam matrem fuam ? Minime vero : fed quia cnf iu$
certum omnem eius frlicitatem ad ventrem, vbera- in predicando Dei verbo erat occuparus,arripuit matrerane.
queretulilfe,qua(l tam fix,tam fna etiam,fi vis, exiis, qua ile nuntiauerat , occafioncm mihifte- g-uerit.
futura non fuiTet, nifi peperifltt Chriftum. Quod rium fuura, & fruftum prsdicationis , vberique * Ma tth.it.
hoc fenfu verum eft , vt intelligamus , non fuifle Dei commcndandi.Tu mihi nuntias matrem, &fra- 47 48 4*'
trcsmcosadeflerquafi magnum ptes, vt re vera eft, *c"
Deum,tantm illicollaturum gratia?, nifi Chrifti di
gnara matrem efficere voluiifet. matrem.ac fratrem meum eTe:ego vero tibi denun-
17. Probat ex hoc loco Tcrtullianus b, Chriftum,ve- tio, eos qui voluntatem , quam ego predico , Patris
Marcioni-
fl grAoa] rum habuifle corpus, quod Marcioniftarnegabant, q mei faciunt, melioris eTeconditionis , qulm fima-
Iioarilbe quando venter ipfum portauit, vbcrque lacbue- ter, aut fratres mei, id eft, quam fi mihi bla carne
refatantur. runt ; Probat Beda contra Apellinariftas , vt opinor, coniunti eflent. Eodem modo hic exiis,qusmu-
b Inb de qui Chriftum per Mariam tamquam per canalem lier illa ver dixerat, beatum efle ventrem, qui -
SS* " tran^^e dicebant,carnraqucnon cxilla,fed ex'c- taflet Chriftum, & vbera, qua uxiflet, occafionem
cont Mite" lo traxiflc,eam ver Chrifti fuiflematrem:fiquidem accepit verbi Dei,quod praedicabat,commendandi,
Maria ve- beatus vocatureius venter, qud Chriftum portaf- quod beatiores homines, quam venter,'& vbera pof-
ra Dei ma- fet,beata vbera, q uod Chriftum lacbuiflcnt.Idem & fetfacere. Nam& ipfm matrem fuam beatiorem
tcr Theophylaus argumentatur. efle, quod verbum Dei audiflet , cuftodifletque,
cauniin ^^n^m,^^ beati qui audiunt vtrbum Dei, (treuo- qumquodfc corporaliter genuifler. Magisenim
1 ^ Referenda in primis eft interpretado beata fuit,quodmente,vt Auguftinus S,& alijPaties g Lib. de S.
inepta ex- Caluini qui putat, hanc phrafim negare, quod loqui folent, qum quod corpore Chriftum conce- virginime
puficio re- diurnfueratj&affirmare, quod dictum non fue- piflet. SicutEliibeth illi dixit, beata qua crtdidiiK f*pi".
prchendi- ntt Quafi neget Chriftus , matrem fuam beatam Beatieres ergo qui audiunt verbum Dei , & cuftodiunt n caP-'* *
fuifle, beatos vero eos efle dicat, qui verbum Dei illud , quia mater ipa Chrifti hune , quam inde bea-
audiant , atque cuftodiant. Quod ille hertico in tior:& quia illa ipa beata non fuiflet,etiamfi corpo-
notat "ift nc^ifiraam virginem facit odio, dignus qui Dre Chriftum genuiflet : nifi verbum Dei audiflet, &
nott, ta
Luc Grammaticis verberetur, qud lingua; proprieta- cuftodiflet illud,vtChryoftomus apudD.Themam
temignoret, Poterat exvnoex pratceptoribusfuis docet.
difeere contrarium, qui in hunc locum fcribensad- Prudenteradiecit, &cuodiunt illud quiaaudire& ZI.
monuerat,|U('yi7t,nec affirmare , eque negare non euftodire maiorem potis condemnationem, Non fatis
quod dictum fit. Atqui ille ipi,fi melius proprieta- qumgloriam afFert. "Melius enim erat illis non cormfcere ' a4e
tem pcrpendiflet vocis,intcllexiflet, affirmare po- yumtuflMte.quHmpoJt agmtunemretrorjum conuerttabeo, Cul^0_
tis,quod dictum fit. iuodillistraditum eil.fano mandato. Contigit enim illis il- <jas_
I. Perinde enim eft, ac fi dicas,imo potis:qui autem udyerifrouerbijX'inreuerfus adfuumromituin, &fw lo-
^uam vim Jjcjt p0tius , vtrumque & quod ditum eft , & t*invhubro lutiiit Petrus'. Et Paulus, , inquit, ii.Pct.i.
habeatpar- qUOCj dicetidum affirmt , ff d ditfro dicendum - auditores legis tui funt apudDtum, fedfathres legis iuifi- 1'*
cicala qui
rumo. ponir,vtfia!iquodicente, Bonumeftargentum, re- cabunturxjSc alter Apolllos, Eflotefaiores verbi,& non * Rom- *"
ipondeas,imo potis aurummon negas, fed affirmas auditores tantum ,falientes vofmetipfos : quiafiquis auditor
argentum efle bbnum, citerm aurum melius efle e verbi, & non faclor , hic comparabit'ur viro conderanti
dicis Quin etiam fi Chriftus difertisdixiflet verbis, vultum natiuitatis fue in ficculo: contderauit enim fet <?
non eft beatus venter,qui me porrauity& vbera,qua: abiit, <jratimoblitusefl,qualisfueritl Omnis, inquit Iaco "'
uxi:f:d beati int , qui audiunt verbum Dci , 8c cu Chriftus.^MiW verba mea &facit ea,aTmilabtur * '
ftodiunt illud, non poflet colligere Caluinus , Chri- virofapienti , qui xdicauit dtmum fuam fuperpetram ; *
ftum,quod mulier dixerat. negauifle Quemadmo- defcenditpluuia,& venerum umina , &auerunt ventiyO'
diinvex eo quo(d dicit,-74ifericordiamvolo/ionfacn- irruerunt in domum illam , r*r non cecidit ,fundata enim erat
d c.to.io. cium c,colligi non poteft,Deum facrificium nolle.fed f\tferpetram.it omnis, qui audit verba mea bte , & nonfacit
minus,qum mifericordiam velle Et ex eo qud di- ta ,fimiliseritviroflulto, qui tdtcauit domumfuamfuper
cMat 9.13. citapua Mattha?um \Koneis vasquiloquimim,fedSp- aren*m:<f descenditpluuia , & ventrmtumina > & aue
Ofee<-.. ritus fatris veflri, qui loquitur in vobis, non fquitur, runt venti, <T irruerunt in domum illam , & cecidit , Or fuit
non fuifle Apoftnlnj. qui !oc]uercntur,fed Spiritum ruina illius magna. mMatt.^.
potis inft im fuifle. qui in ipiMoquebatur. .Sxpe Accufat Caluinus nos, quod verba huius multc- 1.
Xi.
enim docuimus,eiufmodilocuti'-ni,iusid quod ab- risfoleamus in Ecclefia fine Chrifti correctione re Aba Caliy-
folut negari videtur, non abfblut, fed alteriu citare. Malignus fimul.&ftultus calumniator eft, in- m calumnia
comprattonc negari. Atque ad curadem modum iuriamquo non nobis modo fed fanz ctiamilli <1,luitur-
 1049 CAP. XL DE LVCERNA CRPRIS NSTRJ.t. 1050
mulieri facit, qui plena tide exclama uerat, Beaius A mint te. Minus hoc mihi placet, quia & Latina verba corrig;m-
Caluinat ventcr, qm te fortMit. Malignus eil, qui odio hoc J cit corrigumur, & correcbo nihilo meliorem reddit tw.
rtislignus Ecclefie:ftultus,quianecmulieris verba,nee confie- fenfum. Fingamus enim noftrm Interpretern eo
& ftultus tudinem noftram intelligit: iniuriam nobis,& illi fa- modo verrtTe, quis obfcro erii fenfus, vtfic.m lucer-
tit: cit, quia & illis dictum, &confuctjdinem noftram na fulgoris luminabit te\ Qnis enimitalocutusfuiikt
non intelligens, in deteriorcm partem interpretatur. Fingamus aptioribus vertiiTe verbis, & ad verbum
Putatcnim mulierem illamjChrifti matrem, propter expredifleGixca,vtquandolucerni fulgore illumi-
folam eius generation cm remota fide,remota carita nabitte: quis tamenerit fenfus, quomolo tautolo
te, qua Temper Chriftum animo geftab.it, beatam ga fugiatur Nam quod illi, quos piulo ante dixi-
pr.rdicaTe,quod paul fuprrefutauinuis.Putat nos mus au&ores refpondent, non idem concludi, quod
cm dieimus, Beata vtjeera Mari Virgiws, qua portaue- fumptumfuent: fed idem aliter, idem comparatio-
runt terni Vains Filium,vifcera tantm virginis,& cor- nemagisexplicatum, ideo non probo, quia nemi
poralcm tius generationem laudare, bi rat beatiore nem hominem prudentem ita locutui urn , aut argu-
virgincm animo quam corporc:fpirituali,qum cor- mentaturum fuiie perfuadere mihipoium, fi to-
porali Chrifticci.ptioneavdimus,acpr.idicamus. tum corpus tuum lucidum fuerit, erit lucidum to-
j- Cur igiturcorre&ionem Chrifti nonaddidimus? tum, fi eut quand d lucerna illuminabit, aut illumina-
Cur^corre- qUj j non j agmu$j vt alios omnes qui verbum Dei uerit te : nam etil in conclufione comparado adhi-
Chriftinon audrnt, atque cuftodiunt, ftd vt folam ma;rem betur, tarnen meo quidemiud icio tautologiam non
adimus. Chfifti Iaudemus: & earn ipfam non quocumqueti- tollit.
tulo; fed lofolo, quod mater lit Clirifti,huius mu- Adde, qud ipi Grica verba mihi non videntur *7-
lieris imitatione laudemus. Gateros feeheitatis eius congruentem habere fenfum. Si enim Gnc effet ^r*" *,*["
titulos non addimasquidem tunc, fed non exdudi- t v-mv m!%<>( ^^ fanion n,vtquando lucernaful- bent fen
mus. Alis adderefolemus,& quidem tarn ampios, gore illumint te, f;iitentia efTct tolerabilis: cm autem fum.
atque magnficos, vt ifte 'pfc terpens, qui fe nunc B. dicat, ( '^ n , vt quando lucerna iUmmituue-
Virginis honorem vald tueri limulat , crepet inui- ritte, tempus profeftillud fubiuniui modi fen-
dia. Addimus Chrifti correctionem, cm ponulum tentiamcorruinpit.&infolentem reddit. Si qua ift
docemus, cum Euangelium hocinfacrificiorecita- autoresin Latinis, eaegolicentiainGiacciscorri-
mus, cmidagimus, quod Chi iftusagebat,vt do- gendis,vti vellem, ita mea quidem fnrentia corrige-
ceamus populum, in quo potiifimum vera beatitu- * rem, vtnihil in fnfi infolens, nihil durum remane-
do confiftit. retrvnam tantm literim tollerem,vt vbi legitur <w-
. 19. Turins autem etneurrentibus.] Quod fequitur a corpus, dicerem / oculus, Se fentenria eflt
Occaio- Matthaus iamcr bit, atque illic nos etm ex- congrua, ergo oculs tuus lucidus fuerit, non habs
ncm h mis pofuimus. Cxterum Lucas &connexionera, &oc- aliquam partem tenebrarum, erit lucidum totum
fen en ci*
Lucas pr*. ofionem huius fenter.riae pra termifir, quam Mat (fcilicet corpus/ & ficut lucerna fulgoris illumina-
leimific. thus dcclarauit. Narrt cm Chriftus d rmomum bit te, f b. oculus tuus. Noftrum enim interpreteei
a vfque ad illudmutum eicciiret,turbiquemiratxeiTent, Pha non legilTe G raec fe77^,id, *77' ,eX eiui verfio-
af-34- rilfOsScribafquedixiiTe in Rcel^cbubprincipe d momo- ne manifeftum eft,& fenrtiaip/a poftulit, quae mul
b cap it. m enekdxmoma Chriftum calumniam refutafTe,pro- to proferto melior Lar/na?, quam Grxcs l Aionis
baflequenonin Bcelzebub,fcd tnnriru Dei imperare eft. Si poflem huius correionis auorem ali-
dimonibus: adieciTe, qui in >piritum inctum, vt quem bonum inuenire, nihil dubitarem affirmare,
illi faciebant, blafphemalct,ei necin hocficido,nec itaefle legendum , quamuis aliter nofter legiftet in-
in altero peccatum .emittendum:quos Lucas hifto terpres, nonfatis emendatumniftuscodicem. Sed,
cap. fcq. ril ordme non iruato,nirrat infrais c.Tunc Phari- vt fiepe teftor, in corrigenda ftcrarum literarum le
verl.io. fios, S Scrib s quofdam fi^num Chrifto de clo D ione, non quiro laudem ingenij, urn y&.pp.nr. Lat;na ,,
petiuifie, quocertis,quoddicebat, comprobaret: Nemoueto linam, vt Graeco apud Platonem pro- to hon
ipfum refpondiffe, quod illic M itthxus , hc Lucas uerbio monemur. " mntandi.
a
ait, Generatioh>c gentratio uequan efi. Ergo quia nolo leftorem cogre, vt meam probet
36. Si erg UTftli tuumtetum lucidum fuerit.-] Totam corre<ionem, aliarh, (lua Latina, Gradique leto-L
hancoculi,& corporis comp ir tionem,q'.e ponitur ne, quam nunc habemus, interpretationem adhibe-
dvetfH. Luca*apudMatthiumc, explicauirftus. uncea bo. Priori loco ic'm\r\Si totum corpus tuum lucidum fue
vfque od tan tum ,qui hoc verfu dicuntur q u oni i m Mattheus rit : pofteriore vero non dicitur,eritlucidumtoturh .{ '
~ non dtxir, explican di nobis funt,ediligcntius, quo corpus, fed, erit lucidum totum quod, quia ad corpus
e cap. .ti. obicuriora funt,& totiusfimilitudinis, & argument! omnes interpretes referunt, tautologiam vitare non
15. conclufioiiem continent Diffieuhas in eo confiftit, poiTunt. Ego non refero ad corpu<,fed ad totum ab-
Non efle qUd ' efTe, & idem ex eodem concludi folutc,ad omnia qui homo habet. Qi ornad modum Quomedo
hoc loco yidtjtur. corpus tuum lucidum fuerit nonbakens fi pernegationcm dixiilec, fi totum corpus tuum lu- non fit ho
aliquam partem tenebrarum , erit lucidum mum , & ficut cidumfuenr,iiihil erit quod non fit lucidnm.Namiri loco t*u-c
luc'ernafulgoris illuminabit te: pcrin e eft, fi dice- gtoto corpore omnia comprchenduntur. Qpd hoc *.
oftenditar. ret, fi fuerit lucidum totum, erit lucidum totum modo melius intelligetur, oculum,vtait rtuguftinus f
Qni pptimc omnium exponerc videntur , ad hunc intentionem hominis vocat. totum vero corpus, vt Lib. ti.
modum exponunt. Dicunt non conclndi omnino ego quidem arbitror; omnes fimul hominisfculta - ' El*ng.
idem, quod in antecedente fumptum erat, fed idem tes, qua tanquam membra diuerla corpus vnum tf- **s
cum fimilitudine, & comparationeqiiadatn. Sum- ficiunt, totum autem abfolut omnes actiones hu
ptum fuerat, fi totum corpus totum lucidum fue manas, qui ex fcultatibus proficiuntiir. Ergo ar-
rit; concluditur, non quidem totum' lucidum fori, gumentaturad hunc modu n :fiochlus"tuus lucidus Oculus eit
fed quomodo lucidum erit, nempe,ita vtfi lucerna fueritjid eJt,fi intentio tu fuerit reda, totum corpus mtehtib,
aliqua fulgenteilluminaretur.'Hoc pluribusj atque tuum, id eft, omnes aliituifaculrates lucidi,& ci>4'.,,iom-
*. melioribusau&oribusplacuft. Alii Latinam leio- refti eiunt: fi autem totum corpus tuum, id eft, j^fj"'1
Cui corti- nem cxGrTca Corrigunt. Legvint hoc modo Gnci, omnes tui facultates*, fuerit lucidum, totum omni-
ai tcw i Ai^fo (jtTf ^>^)1 at, ficut qpando lu n,id eft,quicquid inde proficiicitur,lucidum3ac re-
Gizca La
tinam lc- cerna fulgore illumint te. Vndc coniecturam faciunt cb>m erit, quia (fub. oculus tuus) ficut lucerna ful-
lioncm legendum elfe Latine, vt cum lucerne fulgoris ttiumi- gens te totum illuminabit. Et , enim accipio pro
 io5i COMMENT. IN LVC. 105.
Quia,per Hebraifmum,vtficpe alias. Sic opinor pla- A tare voluit. Ac fortafle ideo Ioannis,Chriftque ba-
nus eit fenfus. ptifmus ita vocatus eft , quia reiigionis ca-remonia:
HebntC- j7< t cun% loquerentur ] Auguftmus *, & Bedab quedamerant, & ceremoniales ilia; Iudaeorumlo-
mus sc pro exjfl;manrj Lucam hc ordincm hiftorie non ferua- tiones baptifmi vocabantur Credi poteft, Chriftum
"ii t de rc>fed res diuerfo geftas tempore coniungerc. Nam ex induftria hoc feciTe, vt materiam reprehenfionis
conf.ug. inter ea quae ante narrauit, & hoc quod tunc narra- admirationfque Pharifeo praeberet, ex eius vero
c$(.&7f re incipit, ea accidiTe omnia, qua Matthus multis admiratione occafionemarriperet docendi, qum
b in Com. capitibuscfcribit:id non dixiTe Lucam cum hase vana,&fuperftitioi Pharifieorum opinio,& confue-
'" x**^ loquerentur, fed cmloqueretur, qual fenfus fit, cm tudo effet, qui animi negleta munditie, in lauandis,
Yfq ai'*5 non4l"^cm tunc, fed aIiquandoIoqueretur,regt mundindifquc corporibu oranem religionem,&
l9 ilium quidam Hariftus, vt pranderet apudfe. Libentius fanditatem ponerent.
Quo h hcf,'quorEurhymium,qui hec.quaefequunturco- Et dit Domina <td .] Videns amquam Deus Cbrilui
geita funt cm jOCOj eoJmque tempore accidiffeputat, quo intimas eius cogitationes, enimlocutusfuiffedi- Vldit co'-
tempore. fUpCrora Nam quod AugufHnus,& Beda notant, citur, Auguftinus . h 5."
nondixifTe Lucam,cm hsec Joqueretur.fcd, cm/o Kuncvos Vbarifti. ] Vim hoc loco huiu s particule e ^3'
queretur,non magni mihi vid effemomenti. Quid w/jenemequod fciam,fatis declarauit.Nam qui om.fc-
eniraintelligi voluit, tunc locutum fuiffe Chriftum, contemptumdicuntpraefeferremec qui idem figni- cuadm
nifiquz paulo ant commemorauerat, cm eum ficare, fi diceret, non fblmalifo, fed etiam nunc Lucam.
Pharifieusinuinuit? Qod fi non intell-xilfet, ipe- cm minim conuenit, mihi fuaminterpretationem N'^c -
riora locutum fB(re,quorfumdixiffct,rw/o^fr,/i-? probant. Credo ergo, vim habereaduerfatiua di- yim babea*
quid enim ad rem attinebat H.icere, Phariioinui- dionis,ttmquamfidicerct,fiquemadmodum,qu3e oc joee
tatum fuiffe, cm Uqueretur, aut cm fileret,fi tempus foris,ita etiam. quae intus funt,mundaretis,reprehen- '
fignare noluit ? Voluit ergo tempus proculdubi dendanon elTetconfuetudo vcftra : nunc vero, cm
defcribere, quod id, quod didurus erar, accidiffet id quod fori* eft, diligentermundetis, quod autem
nondefcripfitjfi nonintellexitjCww/e^Mfrftwrcajqua; eftintus, rapina,& dolo plenum fit, ftulti Schypo-
'dida funt. critae eftis. Totam fententiam ' apud Matthaeum ' VTque ft{
30. Qil^n inde fumo, vt hanc opinionem probem, expofuimus. Tcri.4i.
Probat argumentum, vnde Auguftinus,& Beda ad proban- 4.1. Pcrumtamen quodfuperefljate eleemofynam.] Quod 14.
fuam icn- ^| contrarium a rgumentantur , quod Lucas non vertit nofter 1 n t er prs quodfupere, Latini interpretes fign>-
al'o rum dict*cm haec loquererur: fed abfolut cm loquert- tribus modis exponunt. Ali), quodfupere, fa ta rapi- fUpCI:",0
opinion. fttf. Nifi enim Euangeliftaputaffet, facilledorem narum.de quibuslocntusfucrat, reltitutione,vr.Ly-
ex praecedentibus intelledurum, quamim effent ea, ranus. Alij, quod fupere, vidui veftro, aique veftitui,
qui locutum fuifTedicer jt, vtiquedvchraffrt, di- vt Beda, Strabus, Hugo, citatrque in eimdernfen-
cens, cmaliquandoadturbasloq erctur autali- tentiam GregoiiusaGratiano . Mij, quodfupere, id K 1*4.1.,
quidfimile. Cm ergo non declarauerit, voluit nos eft, quod vnicum vobis remedium reliquum eft, vt *^ia*
ea, quae paul ante dixentjintelligerelocurum fuif- detis eleemofynam. Sic idem etiam Bcda,& Bona-
fe. Apparetautcm idso hoc Euangelifhm dixiffe.vt uentura ', Grace eft itcvm pro Kp *vt* pre fa- 1 In Com.
doceret, quaoccafionedc inuitatus fuifff Phari- cultatibus veris, pro vtquifque poteft, vtGraeciau- -
(xo,& apud eum Pharifieorum fuperftitionem re- dores Thcophyladus,& Euthymius interpretan- ^0**~
darguerit. Cm Chrift jm daemonium eijcient"m, tur. Hic verus eft fenfus. do^emif-"
turbamquedocentem,Pharifios redarguentero.au- Et ecce omnia mundafunt vob.] Vulgaris hc quaeftio fionempee-
diuiffet, ipfe hcet Pharifieus etiam effet, tarnen vo- eft,qjomodeleemofynamChriftusvnicumadob-c.torur
lens forUlfisoftendere, fe non tarn alieno ab eoefTe u tinendam peccatorura remiihonem remedium fa- btineat.
animo, inuitauit, ci t? Qd enim? an fi eleemofynam dediffent, in ip-
}8. Et ingnffiu recuiuit.] Cur foleret Chriftus ad fum vero, qui v.iicus falutis audor erat, non credi-
Car Chri- conuiuia inuitatus ire.fepe d'ximus. Qjpr bat vbi- diffent, mundi, id eft iufti fuiffent i Quis hoc dicat?
fturolebat qUe animas, & ecisaq ando capiebat. Namaccu- Tradauit copioshunc locum Auguftinus qui- m Lb.i. da
' d conaiaia tus alH'ian^ 11'1^ cum ^''*^ Pecc1tor'"* ^cm m Enchiridio, quorumdamnincerroremna- erb.Dom.
venire. busraanoucaret.ee biberet, lue ntione fe dfendit, tum fuiffe docet, Qui fcelerMijfim}, vtilleait, viuunt, fecundum
non indigent quifani funt medic* fedqui male habent : eque curant talent vitam , morfque cerrigtre J & inter ipfa Luc^ni> f.
dCap.r.tr. yenivocareiuflos : jedeccatores ad penitentiam , fprd. facin^t&flAguiaieUemofynasfrequentarenonceffavt-.fru- g^cb^ii.
4t. ' Quod ait Euang .liKa.^i^rfJ/wrfrt^'rjperincieeir, rabideijs blandimtur, quoniam Dominus dixit , Date cap.7^
acfidiceret, ftitim vtingrellus eft, nelotisquidem eleemofynam, & ecce omnia mundafunt yobis.
mam bus recubuit, propter c enim dicit, Pharifxum Reccntiores quidam interpretes difficultatem non it.
miratum fuiffe. foluentes, fed diuinantes, quod Grarc eft, ', non Prim*i-
Phariftus autem ccepit intra fe reputans dicere.] Gneca imperandi , vt vertit nofter interpres, fed indicandi tPrctio>
Jip*eum7o( Mtor i$ut>;Minr, Phariftus autem cm - modum effe putant, quod fuperelt, datis eleemofy- 7]!.c.^*.
Jijfet, miratus eft Cm vidifTet fcilicet eum ftatim nas,& ecce omnia munda funt vobis: quafi diea^ uVreiJ
accumbere, neclauiffe priii-s manus: magna enim re- cira ftis pleni rapina,& dolo , tarnen ex rebus male ctur#
.. . Ugione Iudomnes,in primif'iuePharisifolebant partis aliquam ad oftenutionem eleemofynam daa-
& ante prandium, & inipfoprandiolauare, vtcon- tes, ftis vos putatis effe mundos, omniquefurta
e eap^.4. flat ex Marco c,& loanne f. yobis remitti. Vidctur facilis interpretatio, fed haec
fcap.t.. Q^tare non bapti\atus effet ante prandium.] Grarca tv ipfa facilitas fufp>.ta mihi eft, nec enim tarn cili
wenv i<tfivi <ofj *, quia locutus nonfuerat Chriftus loqui voluit, qui aliqnid maius voluit fi-
ante prandium. Nofter interpres ipfum Graecum ba- gnificare. Ac primum contra mentem eius hoc eft,
ptizandi verbum retinuit. Quod facit aliquado cm & contra veritatem : fi enim illi fblis fe eleemofynit
3. de caeremonialibusillisludaeorum lotionibus loqui- mundos putaflent, non Iauiffent, qua? deforis erant
1%. tur, vtapud Marcumi. Cm autem de Ioannis , & calicis, non fuiffent vfi alijs tam varijs frequentibf-
Cur nomi- Chrifti baptifmo, perpetuo. Credo, non fine cauf. que lotionibus. Nqn ergo Chriftus dicere potuit,
ne baptifmi Vocabant ita ludi, Grac loquentes, noluit Euan- quod verum non erat. Quin illi non in fblis eleemo-
gUS Gc gelifta Iudaeorum vfitatamm,utarevocem.Eodm- fynis,ai]fquemifricordia:opcribus, qua: minim
lifta. " confilio nofter interpres, ne Latin quidem mu- exercebant , fed in fblis potius'externis lotionibuf
 1053 CAP. XI. CHRISTVS PHARIS. REPREHENDIT. 1054
omnem iuftitiam, munditiroquecollocabant, A &c,EUemfyna ab omni peccato librt \,5iEleemofyna mor- Eccl-> if.
quehoceft.quodinillisChriftusreprehendit.Non te librt my Sc. 'gnem ardetem extinguit atpu,& eleemofyna 1 To44*,r
ergo rcpreiiendit, quod eleemofynas faciant, fed reitpeccatisn,Sc Fxcue vobis^mtcos de mammona iniqui m Tob :i-
quod non faciant, &, vt faciant, horratur, fiver* txtis,vt cm defeceritis rcriant vos in atcrna tabernacia0. ?,'eccI 3 3.
mundi cTe velint. ^ , Quod auttmhocmodo, quoTlicologi doctnr, o Luc. ,.
)7. Etver,quisnon videt, Chrifiumdareconfilium, difponendo , c\j ad mouendam diuinam mtricor- 9
Chtiftus &tamquammedicumremcdiumpra;fcnberc? Quis diam,viam pnrmuniendo , peccata remitrat, cadem
nop vider, idem hoc eTe.atque id quod dicitinfi ', Scripturahaudobfcurcindicat.Hocenim e:Cratio- ^2"t
foiendi * mili prorfus caui.facite vobu amias demammo- nes , & ellemofynx tux afcenderunt in memoriam ir.con d rctriffio-
clccmofy- na ini>ju4tu.bt quod Daniel Nabuchodonofori con- ectu Dei p,&4. Conclude eleemofynam inrm pauperis,& neu -
um. fulebat , feccata tua eleemofyms redime. hxcproteexorabitobomntmalo.xc omnia vera fimt,& catorum.
icip.iM- AugufHnusduobusillislocis,quosmodcitaui- ad intclligendum hunc locum accommodate, fed PA<9-10-
bcap.4.4- muS) & cum fecuti Beda,& Strabus c, fic exponit, vt mihi alius nec minus fortaflisaptus,& muitfacilior *'1
Au|u,tini 1.9^ Pro omni fpecie mirericordije>& carira- feniusoccurrit, date eleemolynam ecee omnia mtmda
jntcrpu- tis accipiatur, cuius prima pars eft, vt noftri miferea- funt vobis,ld eft,elcemofyna vobis erit inftar omnium
do. mur, nobi'fqiie ipis elecmoiynam demus d. Wferere, veftrarum lotionum, mondiores vos eleemoyna i-
c In Com. inquixydtiwt*tuxplacens Drordamus autem nobis elee- riet, qum omnes iibe lotiones veftrx, quas tarn frc-
JEccU.30. mofynani) d eft, noftri miferemur , dun credimus, quenter adhibetis. itftimet leftor. Que fequun-
cmqueci:tcrafacimus,qua>nobis Deoprxcipi- turr, tpud Matthium f e\p!icauimu$. Yfquead
tur. igitur eleemoyna , qua totum Chriiliani 52. t vobis Legtferitis, quiatultis dauern feientix.]
hominis continetur officium, omnia mundari. Sim- dauern icientiac tollere hoc loco eftfeientiam falu-
plicis credo.locut fuilTe Chriftum.Apparet enim, tis ita fibi vfurpare, vt doceant, neminem, nifi viam cUucm
eum elecmofynam , qua noftra damus , rapia-, qua fe monftrantibus , lluum eile pofle. Neminem nifi feicatiaj
aliena rapimus.oppofuifle. Similiter ferTbcophy- per portam,quam ipfi indicando aperuerint,per - tolI":
la&us, fed aliquant, vt mihi videtur, mcliis, qui cepta,qus tradiderint,in caelum ingredi (;1- "1*
leemoynam dar, cum caritarem habere, eleemofy- ptametaphora domus domino; qui, cmvultne-
enim cartatis aum eile , qui autem caritatem minem in domum ingredijieminem egrtdi,nifi ap-
habet.ei omnia munda efTe,ideft,omn!a remifla pec- rientei, portam claudit, clauc oblrat, ipfmque
e i.epift.4 cata,quiaorr^f,inquit Petrus ^^peritmtdtituthnempet- Q dauern tollit,& folus feruar. Hoc ipfum in coelo fibi
catorum. urifperitivfurpauerunt. t nec ipfi intrabant, quia
brroinLus BaGl'us f accommodate ad id, quod prae.ceiTerat, Dei mandata,quibus intrandum erat, nonobferua-
mta.171. inteUgcndumhoccTeputat.DixeratCnrihj$,Pha- bant: necalios intrare permittebant, quia dum ir-
j9. rifeos mundare, quaedeforiseflentcalicis,intus au- uandis Dei mandatis, quam veram putabant,vt erat,
Bafllii in- tem plenos effe rapia, & dolo : dicitnunc, fi velint cflc ianuam, intrare nitebantur, innumeris illos hu-
ttrpretitio omnia,quirapuerunt, fibi mundari,dent eleemofy- mans prxceptisonerabat, quibuseos abingreiTu
, per eleemofyn aliena reftituturos.ac ita forc, retardabant. Ambrofius * verti t,<jw abjcomiiis dauern t Serm..-
vt furto liberi,mundque finr. Accomrnodata hxc feientix, eodem fenfu,Ced minus ambiguo. Nam tultis
videtur interpretado : ed qudam tarnen illi viden- ambiguum eft.poteft enim eTe fero,& fignificabic
tur repugnare. Primumfalfumct, eum qui furtum eos habere, autgebrc dauern cientiae, etiam fi alij
fecit , fatisfacere datis eleemofynis : oportet enim earn geftent: & tollo,vt eft Grx. ,& fignificat,
fuum cuiquercddatjfi dominum inueniat.vt pecca- quod modo diximus, eos dauern feientiae fibilcilis
|lxo.ii,t. rumremittatur, quemadmodum pnreipiebatlex 8, vfurpafle, luvt nemo nifi ipfisaperientibusccelum
bHpi>.- &vt Zachsus ille facer dicebat, infr \ & fiquidj) ingredi pofit. Ambrofius eo loco quem ante eiuui-
aliquem defraudam, rtddotjuadruplum. Deiidequdni- mus,& Auguftinus u, Cyrillus apud D-Thomam, ubb.i.qq.
mis humilis fenfus, & Chnfto indignus videatur, Beda,& Thcophylaus ,clsmemfrientiar,notimm, Euaeg^.fc
fore vtji qua* rapuerant, redderent,nihildcberent, intcrpretationmqucScripturarefledicunt, quam j\ "l"
hoc enim illeeTe putat, omnia mundafuntvobu- cum illi fibi vfurparent , taftien necadChriftum ve- pro*pp^
Quisenim dehocpoteratdubitarcSi illudvniuer- niebant, hoc eft, in Ecclefiam intrabant, quia Scri x n Com.
falenomenmm^reftringendumeft,malimcum Eu- pturam, qua;deilloloquebatur,non intelligebant: Clauis
thymio reftringere ad corpus , & an imam, d id & alios ne venirent, retardabant, quia perperam eis
quod foris , & id quod intus eft, de hoc enim age- Scripturam interpreta bantur,ita Chriftum tegentes,
batur. atqueobfeurantes, vtinuenire non poflent. Vide
4> Reprehendebat Pharifaros, quod corpus munda- quxdiximus apud Matthxum %vbialijs verbis ea- y cap.ij.i).
Qnomode renr)animam mundare ngligrent: docet fore, vt fi dem fententia recitatur.Tx autem vobis Scribx,& Thx-
ni mundet elccrnoiynarn dederint, omnia illa, id eft,anima,& rifxtbypocritx , quiaclauditisregmmcadorumantebmnes,
. corpus,& interna, & externa mundentur. Nec dubi- ipfiemm non intratis , tr intratantes nonrntis intrare. 1S
to, quin hic fcnfiis verus fit, fed adhuc quftio reli- 53. Gramter infiflere.] JbrSt vuU^r: vix fec$atineret
qua eft, quomodo eleemofyna animam mundet, grauster ferre , ita vt disimulare non poient. Euthy-
quod facer profeft non poteft, nifi omnia pecca ta * mius air,qusdam exemplaria legere ihy%iv,argueret
remittat:rectcBeda,&Bonauentura hoc loco dict, enfu fimili.
elecmofynam peccata remitiere , quia ad remidi- teseiusopirmeredemdtis.^^B/Mtv^tiryaboreemf
peccatorum difponit. Non poflurit hoc noui pender, obferuantes, ecquid illi excideret, quod in
hseretici ferre; fed videant,vtrm conceder malint, calumniam poflent rapere. Autmu!tis,varifquein-
aut ver, propriqueremittcre,autminis propri terrogationibus alquid clicere melis confidente
parnam vcrremitttndo, adremiffionem vrocul- diftum, quod aecufarent, vt Theophyladus,& Eu-
p hominem difponendo.Nam cum Scriptum abfo- thymius exponunt,& verba lqucntia confirmant, Vet4-
lut,& fine vllaadicionedicat, peccata remitiere, infidiantes ei <T tptxrentes aliquid caperede ore eiM,vt acm-
Dan alterutrum concdant, necefle eft:fr<<,inquit,r/< forent eum. Nolfcer interpres videtur i*giflc htfxi- > |
4' eh mofyr. redime '.Eleemojynapatrn non erit in obluitnt , r, os obtuere, vt ad Titm *. . 1.
 COMMENT. IN LVC. io5

CAPVT DVODECIMVM.
V L T S autem turbis circumantibus , ita vtfe inuicem conculcarenti
Mati^.. cpit dicen ad dijcipulos fuos : a Attendue fermento Phanfaorum^,
muc io. ^^^ quod e hjpocris. 2. Nihil autem opertum eft , quod non reueletur-.
Mate. 4 . ^^ neque abfeondttum, quod non J, latur. 3 Quoniam qua in tenebris dixiftis,
in lumine dicentur: r quod in aurem locun eft in cubiculis , pradicabi-
turin tcclis. 4 D ico autem Vobu amic'tsmeis: Ne terreaminiab ijs,qui oc
cident corpus, poft hac non babentamplius quid faciant. 5 Oftendam autem Vobis, quem
timeatis: timeteeum,quipoejuamocciderit,kabetpotejiatemmitttrein gehennam: ita died
Vobis, hunctimeteeum. 6 Nonne quinqu pafferes vaneuntdipondio, Cr vnusex illtsnone
in obltuione coram Deo) 7 S ed Cr capilli capitis veriomnes numerati jmt. Nolite ergo ti-
xa mere 1 Myitispafjeribtupluris eftis Vos: 8 c Dtco autem Vobis : Omni;, quicumque confitflus
ll- fuerit me coram hominibus^CrFUius hominis confitebitur ilium coram Angelis Det: 9 qui
trim".!**' autem negauit me coram hominibus,negabitur coram Angelis Dei. 10 <* Etomnis quidicic
. j.i. Verbumin Filium hominis , remitteturilli: eiautem, qui inSpiritumfanflumblahcmaue-
rit, non remittetur. Cmautem inducent Vos in fynagogas, Cr ad magirattts,cr potea-
tes,nolitefolliciti eJJe,qualtter,autquidreJj>ondeatis,autquid dicatis.iz Spiritus emmfanlus
ocebit vos in ipfa hora, quidoporteat vos dicere. 13 Ait autem ei quidam de turba : Aiagir
fier,dicfratrimeo, vt diuidat mecum haredttatem. \\At iUe dixit iHi : Homo, quis me con~
ituitiudicem,autdiuiforemfupervos> 15 Dixttque adidos: idete,Cr cauete ab omni aua-
ria : quia non in abundantia cum/quam vita eius e,ex his quapoidet. 1 6 Dixit autem-
eEcclef.it. militudinem ad illos ,dicms : e Hominis cuiujdam dmmsvberesfruilus ager attulit : 17 Ct
,;' cogitabat intrafe,diccns: Qmdfaciam^uinonhabeo^uocongregemfTUclHsmeos} 18 Etdi-
xit: Hocfaciam, Deftruam horrea mea,Cr maiorafadam: Cr iliuc congregabo omnia , qua
nata funt mihi,CT bona meaner dicam anima mea : Anima , habes multa bona pofita in
annos plurmos, requiefce,comedctbibe,epulare. Dixit autem Uli Dem, Smite, hacnofle
animam tuam repetunt te: q<e autemparafiiuius erunt) $icc,quifibi thefauri%at,Cr
f Pfai. h, non efiin Dumdiues. . Dixitqueaddifcipulos fuos-.ideodico vobis: f Nolitefilliciti tffc
Maah. s animavera quidmanducetis ; eque corpori quidinduamini. 13 A nimaplus e qum efcap
W corpus plus quam veimentum. 4 Conderate coruos, quia nonfeminant, eque metunr,
quibus non ccellarium, eque horreum,Cr Dem pafeit illos. Quanto magis vospluris eis
Ulis ? 5 Qyis autem veflrum cogitando pote adijeere ad flaturam fuam cubitum Vnum ?
16 Si ergoneque quodminin%ume,pote\iis,quidde cateris folliciti eis} 17 Considerate
quomodo crefeunt: non lafforant , eque nent: dico autem vobis,nec Salomon in omnigloria
fu veiebatur peut vnum ex iis, 1 8 Si autemfnum, quodhodie efi'm agro, Gr eras in cli-
, banummittitur,Dcuscveit: guarno magis vospufilladeii 19 Et Vos nolite quarerequid
manducis , aut quid bibatis : r nolite inJublimetolli; 30 hac enim omnia gentes mundi
quarunt. Pater amemveer feit, quoniam his indigetu. 31 Verumtamen quarite primm
regnum Dei, & iuitiam eius :gr hac omnia adycientur vobis. 32. Nolite timere pullws
R Mmb. .grex,quia complacmt Patri Vero dare vobis regnum. 33 g Vendue quapoidetis , Cr date
io.aci.n. [^ Facite Vobis facculos,qui nowVeterafcunt3 thefaurum non deficientem in calis:

qubfurnonappropiat, neque tinea cor/umptt. 34 hi enim thefaurusVter e , ibigrcor

Verumeiit. Sintlumbi v>ri pracintli, r lucerna ardentes in man ibus veris , j6
Cr Vos mi'es hominibus expeBantibus dominum fuum, quando reuertatur nuptias : vt
eumVenerityCrpulfaucrit , confe[iimaperiantei. 37 Bcati fcruiilli,quos cumvencrit Do
minus inuenerit vigilantes : amen dico vobis, quodpracinget fe , Cr faciet illos diumbere,
Cr tranens minirabtt Ulis. 38 Et veneritin fecunda Vigilia, Cr m tertia vigilia
h 1 < ^cnerit, Cr ita inuenerit, beatifuntferui Uli. 39b Hocautemfeitote, quoniamfeiretpater-
4i- familias : qua hora fur Veniret, vigilare t Vtique, & nonfineret perfodi domum fuam. 40
Et
 1057 CAP. XIL DE SEPTVAG. DVOB. DISCIPVLI5. 05S
Et vos eoteparati-.quia quahoranonputatis,filins hominisVeniet: 41 Aitautem ei Petrus:
D omine, ad nos dicis bancpardbolam : an&adomnes} 41 Dixit autem Dominus : i Quis 1 Ap0c:r
putas eflfidclis di>enfator,ey prudent, quern conftituit Dominus fupra familiamfuam , Vf l'

detillis in tempore tritici menfuram} 45 Meatus UleJeruus, quem cum venerit Dominus, in-
uenerititafacientem: 44 Verdico Vobisfquoniamfupra omnid , quapoidet,conituetiU
lum. 4 y Quodfidixeritferuus ille in cordeJuo: Moramfacit dominus meus venire:^* ceept-
ritpercutenferuos er ancillaSjO' edere,& bibere,ey inebriar. 46 veniet dominusftruiil-
lius in die, qua nonjj>eratt& bora,quanefcit,(y diuidet eum , part'emque eins cum infideli-
bus pone t. 47 Ule autemferuus,qui cognouitvoluntatemdomini fui,ey nonpraparauit,&*
nonfecitfecundum Voluntatem eius,vapulabit multis : 48 qui dutem non cognouit&fecit di-
gnaplagis, vapulabitpaus. Omni autem, cui multum datum ef,multum quaretur ab eoz
cm c&mmendduerunt multum,plus petent ab eo. 49 Ignem Veni miners in tcrram,& quid
\olo nifivtaccendatur} 50 Baptifmo autem habeo bapti^xri: & quomodo coarclor vfque
dum perficiatur) 51 Putatis quiapdcem anidare in terram?Non,dico Vobis,fedfeparatio- k Matt, io;
: 51 eruntenim ex bac quinqu in domo Vnadiuerfi, tres in duos, ey duo in tres, 53 diui- *

entur:pater infilium, er filius mpatremfuum,mater infiliam,&filia in matrem,foetus in

nurumfuam,& infoerumfuam. 54 D icebat autem & ad turbot: \Cmvidcritis nu- 1 .
bem orientem ab occafu,flatim dicit: Nimbus venir. & itdfit. 55 er cm A urumflantem, g*'

dicitis: hfidauscrit,eyfit. 56 Hypocritafac'iemcli& terra nofi'tsprobare: hoc autem

tempus quomodo non probatis? 7 Quid autem er a Vobis ipfis non iudicata quad iuum e}
$%*Cum autem vad'is cum adutrfario tuo adprineipem, in via da operam liberari ab io, ne m .;-
fort trabar re ad iudicem , er iudex tradat te exalori, & exaclor mittat te in carcerm. }

59 D ico tibi, nonexies inde, donec etiam nouiirhumminuwm reddas*

" A ne.qudfxiftmiaret, Chriftum effe Meflaat* quera

IN CAP VT XII.
, Vltis autem ttalis circtimantibus, itavt
; ft iituictm conculcare^.] Matthus * dicit
^hicaccidiffe.cmdil'cipuli fretumtra-
i ieciflent, & obliti eifent panes fecum fu-
, loquebatur autem de mari Galila:ae,vt confit
Ib fin. exeodera Euangelifta b. Vndccolligitur,hocquod
"i-'i hc feribit Lucas, in Galilsea contigiffe, cm cartera
quxfupcriorecapite narrauit, credibilefitinludxa
accidife. Sed quia materia fimilis erar,cm de Pha-
rifarorum dodrina vtroqueloco ageretur, Euange-
ifta res diuerfo loco, tempore ge(bs, vno loco
pofuit. Solent Euangelitx id ipe facer, vtapud
Matthxum adnotauimus.
t. Qupd Lucas ait, hoc Chriftum dixifle, cm tanta
thrifto crcm ipfum confluxiflet turba, vtalij ab alijs corn-
primertur,i)gnificarc videtur.voluiueideohocdi-
bfcxe- fcpUijS)Cjrci}antc turba, diccre,vt& turbam ipfm
tamquam aliud agensdoceret, emque ab ftudio,&
opinione auelleret Phariiorum , ne in fimilem ab
eis errorem induceretur. Erat enim, vtcribitlofe-
e il Amiq. phus c, populi de Pharifaeis magna qudam , & ad-
kdcap.x. rnirabilis exiftiniatio. Cxtraqu* fequuntur d, Se
dVfquead Mattlia.us in locisad marginem notatis cribit la-
ts, & nosijfdenrlocis copise traAauimus.
13. *Ait autem acjuicLm de turba, Trtagifter dicfratri
weo,ytdtuidaimecumhsreditatem.] Hunc Lucas vnum
de illa ipa turba fuiffc indicat, qua circumftante di- ^
xerat locuf urn Chriftum de vitanda Phariarorum
'Veif.i. hypocriie,itaquceodemloco,codem tempore hoc
accidifle,quamuisaliqua ex ijs, qui paulo ante nar-
Magillri rauit, non acciderinteodem tempore, cmMat-
pjo tempo- thxo diuerbloco commemorentur.
faloiu* Qjia ratione ifte,quifquis erat,addu<usfuerif,Vt
' fpri-X Chriftum de diuidenda interpcllaret hreditate,Lu-
iwlibuj cas non dicit: fed eft vero me,ea id feciffe opinio-
communi Iudatorum"fcrrorc putaret, tporalem Re-
t gcm,ac iudicem fore,qui cauis praefertim pauper,
pupillorum effet defenirus , lcut Dauid prxdi-
xifle vidcbatur:Dw judicium tuum I{egida,& iuitiam
tuamli* '' indicareptpuium tuum in iuitia paupt-
res tuos iniudtcio Vulgare malum, vtab fpiritualibus f vC*l7u
magiftris temporaliapetantur, lpirirualianonreci- ,
piantur. Ad formandainfuam vtilitatem teftamen- j.-, ' ,
ta,ad eliciendafauortfbeneficia, ad omnia ambitioi Spiritabs
penc officia, ad vi ros religiofos magna pars homin Magiftri
currit,vteorum in rebus alienis, atque prpfanisabu- ^^jjjl
tantur graua , ad conlendum confeientiz fiiae, ad confnlun-
fpiritualiacolloquiarariadmodim veniuntAtqui tar.vix pro
Umtmilkdns Dtom^licttnegotijsfdCuUribu.Me\ioti pirituali-
ncgliguntjpeioraambiunt.EtjVtdeiftoipfohomi- bus- .
ne h Auguftinus ait, fctebatdmidiamhtndiutemtyetc- % l'*d*iw'
in terra lnidutm, incalo Dominus effertbat totam, hjtrttf.
Rcinquit Ambrofius'. Nenergefttdpetasjedaqw i in Com.'
fou!es,intuendume,necmairibusintenttammo futes wt- inhunclo-
noribus obrependum. ... Ca*-
14. ^4t ille dixit ei, Homo, tj tneconflitmt wdicem, am
dmforemfitptrvos*] Quod ait Auguftinus*, Sc Beda, cjerm,5'
Strabus, Lyranus ex Auguftino mutuati , proptere 4>
iftumChriftohomin appellatum, qud humana Hc cor t
petiuiflet, atque tcrrena,mini$c6fentanearbitror. dl&us -.
Hominem forraTe vocauit,quia ignoti eratnominis m0:
qua eadem ratione Lucas emn quemdam de turba
appellauit, quemadmodm fiilemus ignotos vocare
homines. Tarnen eft vtile,& accommodatum ad
mores. Nam verchomines,ideft,carnales,atqueter-
renilnt, qui Chrifto terrena petunt. Sedaudiamus j gCIJ
(inquit Auguftinusl ) & iudicantem, &docentem. - c te'mr, '
wt, ait, homo, oyenintpromagnobabesiflam- hiereditatcm,
uid es mbomo t 'olebatillumfacer aliquid plus quam e Tmcni sut
djdplus ilium olebatfacerfui
mmt^wfwimi ^ yolebat auaritiam toi- *1UI
- * * Chrl"
lere ? auidplus eum ylebatfacer*. Dicovobis Ego dixi, p,u"re"*
DU eis yos,rlii ExcelfiomntsJcce quid eum yoUbatfa- p , 6

/
 059 COMMENT. IN LVG.
ttre, inter Dees, numerare quiauaritiamjnnhabent. A & abundare,xtcra poiTc coniungi, quod non mi
Eademfbtilitare, fed magisad mores, qum ad cuiquam, fed 77c* quemqnam, dicendum fiflet, fi cum
Cot Chn- literalem infum accomodate idem Auguftinus,& illo iungerctur. Nempe non animaduerterunt , non
itusdmifo- Bcdaludunt in nominediuiioris.7k/cme.inquit Beda, rgi cafum illum,vt Grammatici dicunt, parte an
ffugeiit. rejutaturmcfrater , qm magtpro jupemx ymutts , cjr pacts teriore, fed pofteriore. Dicimus enim Gra;c,ficut
gaudiacommendanti, terrena diutfimis vult ingerere mole- & Latine fwi abundat mihi.
iam. Hamilia ipfadiuifio fpetfabat ad pacem. Sed tdcirco Scnfus ergo eft. in abundare cuiquam , aut , mn .'
Cbrius it refyondit, Vt oflettderet , ft maiora traliare,caque inabundantiacuiufquam, vtnofterinterpres rcddit,id ^'"["^
raturne ipfum, qui bufe petebat, Utemporalium return eft, non eo quod alicui opes abundent, vita im con- ^%
Curaadaternarum amorem, udiumque traduceret. Eodem fiftit, ex iis qua pojfidet,Aut exfacultatibus eius, id eft, non
plan conlio.quo il Ii alten, qui patrem fuum pris proptere ex eius opibus, eius vita producitur. Si
volebat ipelire, refpondit. Sine, vt mortui fipeliant mile eft,quod de cfiris ait Diuus Paulus , Efca nos non g [.rjot.i
a eip. . 6a. mortuos fuos',6c Iii qui volebat prisrenuntiareijs, commendat Deo : enim , fimanducauerimus , abmdabi- %.
Macc..4. quidomi erant, nemomittens manumfuam ad aratrum, mus, necfinonmanducauertmuSfdeficiemus. Aptumad-
Cr refyiciens retro, apttue regno Dei . rw,inquit Am- modum argumentum ad perluadendum", fublata
beip.9.tft. brofiusc, terrena aeenat, qui propter diuinadefcenderat: auaris hominib! vrilttate, quam in accumulandis
In banc ntc iudex ejfe dignatur litium , & arbiterfacultaium , viuo- diuitijs potiifimm quaErunt,vt vitam opibus tucan
rumhabens,mortuorumque iuSkium, arbitrittmque mrito- tur. Quorum Chriftus ftudium inanc,& irritum elTe Daiij
. EaHem rationes duas Euthymius,& Theo- docet, oftendens, vitam hominis non poTe diuitijs
phyla&us indicant. fieri longiorem. Quo illi ad feebndam auarimm loogi0t
15. Dixitque ad illos. ] Sumpta occafione ex eius argumento maxime moucntur , eodem Chrifto "ri ae-
hominis petitione, quarauaririx fpeci fe ferre maxim refeiluntur. 1ult-
videfearur, vt Beda , & Eurhymius adnotauerunt. 16. Dixit autem Crmilitudinem adil/os.] Gr. -m&o-
Captabat Chriftus omnem occafionem, vt homines xnv,parabolam- Itaque ftatim narratur,non eft hifto-
terrenis rebus auelleret.ad cceleftque transferrer, ria,("cd parabola ad confirmandum,quod paulo ante
ideirco & hanc oblatam arripuit, vt aduerfus auari- dixerat, Chrifto excogitata.atque prcpof ;ta,l ed ita
tiam inter omn.a vitia maxime homines terrera cxcogitata,vtfumptafit cxrebus,quarnerifolr,aut
deprimentemconcionemhaberet, qua& verbis & congrutercertijs,qua> vero fimile erat fieri folere.
templo hominis illiusdiuitis doeuit , terrenarumC Hominis cuiufdam diuitis vberes frutJus ager attulit.] II.
rerum cupiditatem efle higienda m. Q^oniam auaritia Gr. '*, regioJatifundium.Propoiitparabolam Psraboit
(inquit Ambrofius ) filet plermque tentare virtutem, non in diuite mercatore , fed in diuite agricola, qui bmusico-
Auaritm etiam buiut aboknda,& practpttm fubijcitur,& exemplum. muiros, magnfque haberet agros, qud hocfitdi- ? "'"
fiiindam Quod ait Euangeifta, Chriltum dixiTe ad illos, uitiar tuulimum genus,vt oftenderet,ne in eo qui- YMm aoa
effedoe Theophylactus ad fobs duos fratresrefert, quafi demgencre,quod omnium ftabiliflimum fit,ftabili- poffc
Chriftus eos tantmdoccrefimul voluerit,& caftigare, qud ta rem vllam efe. Volebat etiam probare,diuitijs vi
# IbidL cum inter fe diuidenda hxrcditate contenderent, tam non prorogari, idequeparabolam ineo diuite
credibile i "uerit herum alteri miuriam facer cona- propofuit,quimultos habebaragros, exquibus ma
tumfuiiTe. Id invidcntur verba praefe ferre: fed gnum frumenti humcrum collegiflet, quo maxime
vero fimilius eft, ad omnes, qui ad erant , efle refe videbatur vita ali, prorogarique pofle,vt c cogno-
rendum. Certquodduobus illis dicebat, nonfo- ucrimus, ne ilium quidem tanta illa fu vi frumenti, 9
lm omnibus, qui tunc aderant,(ed nobis et iam,om- viramvnaamplis noteproducerepotuifte, facil
nibque, qui haec aut leduri erant aut audiruri, di- intclligamus,quod concludendum erar,nullumg
L> Cm
Mare. 13. cebar. / lrt exponebat
Sieur ipfealio Avnnnr'Kl loco
1 r\ e,
m Qwto
*> .^M ^
nus- /. A in 1^10 *! 1 m /111 prorogari
eTcdiuitiarum,quo - < vita polit.
,, ,f Argu
A ml
j7- dico, ommbutdico. mentatur ergo tacite maiore ad minus, quafi 2lo
Videte, & cauete.] Videte, vt caueatis, aut a endite fumpto principio h: Siquod magisvideturinejfcjwninet j,AtiHot.j
animum ad fugiendum omnem auaritiam. Grac idquodmagis videturinejfe, writ.- topicis.
non eft ab omni auaritia: i nt ^tort^as, ab auaritia, Defcribit hominem diuitem, led minime' pium, ,t;
Credibile tft, noftrum interpreten* legifle S quia impij & iniqui homines nihil penfi habentes irap jnon
ih'.cn^loi, ab omni rf.-irtfrf,quemadmodum Auguftf- vnde lucrum veniat, modoveniat,ditiores eflefo- cu,Tn-
ittxtS. nus f ^ Bc<^a noc ^oco ^egunt* ^l lentemia eii plc- lenr. De ijs enim dictum eft, Tromptuariaeorumplend,ic^"m
hior.&efEcaeior. truBantia ex hoc in tUud ; oues eorttm fatof , abundantes in
. Quod autem quidam quzrunt,cur d ixeri t ab omni, egreffibusfuis, boues eorum a-ajfie. Kon e ruina maceria, ne-
dizitit quafi inultas fintpecies auaritia;, diligentia: eil non que tranfitus,neque clamorinflateis eorum i. Accedit ad - j pfjl. ,
omni necelri*. Eriamfi rni tantm eftet ipecies,reft di- rum auaritiam, & alia delitefeendi caui, qud illos 15.14-
auaritue- jjjrj.^ yt ab omni, id et,magna,parua,apcrta, occulta Deus tanquam filios non caftigat,non corrigir abla-
caueremus. Adde quod '* cupiditatem pro- tionebonorum: quin fieri plerquefolet,vt omnia
pri fignifieat plus habendi qum oportet: itaque illis ad volunrarcm affluant, vt illis ipfis, qusemal
venir Auguftinus, & voluit Chriftus , nos omnem appetunt, bonis ufoccr.tur: quia in labore (inquit) />-
immodicam habendi cupiditatem fugerc tninum non funt , c* cum hominibus non ageabuntur K flji.
I non inabundantia cuiufquamvita eius est, ex us Quare (inquit alter ) impiiviumt,jubleuatifunt, confit- j.
Vitahomi- qu*pojdct.~\ Cuiquam legendum,noncuiufquam,vt tatique diuitiis Semen eorum permanet coram eis, propin~
nis inabu- innonnulliseftexemplaribus. Difficiliora funt ver quorum turba , & nepetum in con>etlu eorum. Domus eo-
dantia ba, qum fenis. Senium enim hune efle manifcftum tumjecurafunt ,&pacata ,<r nonefivirga Deifuper tilos.
opuin non
confiftit. eft, & omnes confentiunrauctores, vitam hominis Bos eorum co/iCepit,& mn aboniuit, vaccdpepcrit , & non eft
in opum abundantia minime confifterc, nec enim friuata fottn fio. Egredtuntur , quafijregesparuuli eorum:
quo quit que dir; or eft,eodiutisviuere,vtfcquenti infantes eorum exultant lufibus. Tenent tympanum , O"
parabola dcclaratiir.Ad hune fenfiim aecmodanda cytharam,&gaudent adfonitum organi. Ducunt in bonis dies
funt verba,qui Grce fiele , '* met?' fuos,Cr in pnelo adinferna cfcenduntK Sc alter ro, Qttare 1 lob. .
~nv{v 7?ri '^ Kv-mtf^(v]vv tum. Ad verbum, via impiorumrofyeratur, bene e omnibus, qui prxuarican- * ^
quia non in abundare cuiquam, yita ipfius eft ex facultatibus tur, & inique agunt\ Hantai eos, ey radicemmiferura _
fuis: leuis quidem eft error, fed tarnen errant qui froficiunt,C-rfaciunt frulum , (rope es tu 0 ri corum, < lo/igl
dam, qui puant, illud nri cuiquam, cum infiniuuo rembus eorum.
 loft CAP. XII. PARABOLA DE DIVIT FATVO. %
I- Quidergoeft, quod per Ifaiam Deus bonis res Ai promittebat(Hoc eft, quod reprchcnditlacobu . oca.4.14
Qjimodo omnesproipsras,malisaduerfspollicetur:J y eine- Q^gnordtis,^uidetitincrditto Similis infani,&fecuri
De"benu rfjytmditrim mt,bond ten* medetit : qmdnolutrit, diuitisdefcriptio eftapud Sapierttemp , Inutni reame - ,, _ .
nulisaduer " f dirjcundum prtuoCduentn, gudtuj cuordbttvos % mtbtfCtrmrtcmaaduCdbe tic boms metsJolus > (f>teJat,quod to%
fi promit- & Mofes b affirmt fore, vtfi prxcepta Dominiir- tmpusprtteriet> cir wor* dporopinquet ttjy rtlinquet omnid
tat. uauerint, omnia Iudxisprofper,<3c fxlicitereue- dliis,&mmctur. Tractant nunc locum moralit , &
alfa.n.i*. niant : fin mins/ame>pefte,gladio,captiuitate,& eleganter Cyprianus q,& Auguitinus'. qlnlib de
bDca.iS; ornn genere calamitatisafHigantur?Ficilisfolutio> . Dixit metem Uli Deus.] Incertum qu omdo di- erat, dorn;
Populum populo, &fils Deidiftafunt , quesquia amat, xerit. Quidam perfolam internam infpira tiouem di- &>nlib. d
fuumcaU- caftigatc. Anaftafiusdhunchomincm,quiinpara- xiffe intelligunt, vtEuthymius.&alijrecentiorei: Pere>&e-
gDnt, bolapotusetjludam.&quifquis.vtille.auaruseft, alij nechocmodoquidemilh dixiTejideft, fignifi-,^" s
cHeb.it.i. eifcdjci^fedco ipf0jquod eft parabola nulluscer- caTeDeum ,fedipimDeum apud fcquaficum dl- 0*4
dSSft'yf tus homo fignificatur. uiteloquentem dixiffe, cum eius ftultam fecurita-
14. >7 Quid facidm, quid mnbdl>eo,quocen*regcmfruBus tem conhtTifctJudteyhtc noH: rptent i
Dcfctiptio mtosl ] Hoc non dubito, quin ideo dicat Chriftus, ". Probabilius hoc eft, quam illud. Sed ego ver
horamu vttam magnas nobis diuitias deicriberet, vt eius Deumdixiffcilli, arbitrer Chriftum fignificare vo-
amorToc ct*am 4U' Ms qusfierat , expeftationem fupera- luiffe , fiue id per fe , vt Auguftinus ' videtur exifti -
^>atf. rcn^ Sedfimulindicat,quanumibllicitudinemipl mare,fiue per Angelum, fiue per Prophetamaliqu oinodo
fecum diuitixafferre foleapt : & diuitera nobis pin- fecerit.Alioqui enim perit tota vis, & gratia verbo- ^1
git varias animo cogitationes agitantem Qjcmad- rum , atque fententix ,qux in eo maxime cernitur, Dcut dixc-
modum& lacobuj , Ecce nunc qui dicitis , hodie,aut quodilhadeo inmultos annos fecuro, &dicenti rit-
crap 4 ij. (tdinoibimM in ilitm cimtdtem, & fdciemtuibiquidem fcxjequiefceycomcdcjbe, 0Tp/<<w,nunciatum *.d
annum, &mercdbimury& lucrum fdamns , qui ignord- fueritillaipfa nodeilli effemoriendum , omneque 0BVem',1*
tit , quid cri: in ') no. Qu* efl enim vid vtrd ivdporc cius cogitation es euer fas pen i tu s fuilc. Iraq ue Be- *
Diuei" rom dmodicwn pdrens,&deinceps txtermindbitur. Tune ma- dx opinioncm non probo , qui exiftimat, non aliter
taiius cit. xi m anxius , atque ( I ici tus diues eft, cm maxime qum ipfo fado il Ii dictum fuiffe, ipfam illi mortem
torn bonit bonis abundat , vtChryoftomust",&BailiusE,ec veniendo nuntiaf,tem pus effe moriendi.
abondt. Gregoriushobferuantcxhocloco. Cxterminiftis Stulte.\ Stultum mrito vocat , qui oblitus Dei
Hm in** tamva"" cogitationibus diuitis, nullum Deus ha- longamiibi vitam, migisplenamdeliciispoUice-
LcTerba betlocum,'rr4/f,inquit,dicebat , nincumDeo, bitur. Stultus 'enim, id eft, ppar inpiens proprio . .
ib.it. im ne cum hominibus quid em, per quosfxpelo- vocatur,qui non bene futuraprouidee.
Mor.e.a.. quiturDeus,confiliafuacommumcabat.Nerj?Z>rt tidcnotie.] PrztermittoGregorij, &Bedx,&Am-
,r,,t7. inconsJecJurius,inqmHdt*fimtvidiUiiis inomnitemforti. brofij t, quia aflegorica eft, nterpretationem Zur- crhaca
Hocetiameft quod lacobus indiuitibusillis , de 8e,id eft.iniftis mentis tux tenebris. Tantum quxro, 6bporral
quibusloquebatur.requirebat. Troto, in quit, ytdi- cur dixct bdcnoUe, potis qum hodie, vtplerum- quambac
Cdtis DomimurdHerVt^JtyixmmMtfdemHsboc.dMt que dicere folemus. Credo , vt breuius fignificiret , b'x,etit:
s Hc.4.if. . tempus : miflus enim ad ilium eft Angelus u , vt ^i7b c
i8- Etdixtfocfdcidmydeflmdmberrtdmedt&mdio- per fomnium nuntiaret mortem, quemadmodum ' ' 1
.] Hoc ccpitconhlij', quod non caritas , fed mitti iolcnt, & indicauitilli, neiequentis quidem -
auaritia fuggeflit. Caritas vtique poftulabat , vt diei lucem ilium eiTevifurum.-aut-proptirea dixit,
quando tantum habebat fructum > vt ne locum qui- hdcnoBc,quh diues ille , vt fieri aflblet , noctu fecum
demvbiponeret,lnueniret:quodfuperabat,faltern fuas illas vanas voluebat cogitation es, derudm htr-
) Hom.ia egentibu5daretJ'rf'4wp/4,vt&filius,ait, borredpdu- red mtdfie. in illi occupaftim,atque'defixum mortis
hzcrerba. perum ventres ejjefoterdnt. Auaritia poftulauit,perfua- nuntius oppreflc, nuntiauitque ilia ipl noftc mori-
if- fitque.vtvel magnisetiam fiimptibus vetera horrea turum. ;
f*p *b**^ demoliretur,&maiorarurfusxdificaret,rbifrudus Unimdm turn rptant 2 te.] Qijod tertia peribna
inmmfei". recondert, potis qum aut daret,autvenderet, plurali vtatur Euangelifta.occafiointerpretibusfuit
' donee maiore vendipoflentpretio. Exprefl auari dubitndi,qui eflent anima diuitis repetituri.Theo-
diuitis imago , non folm in parandis , fed etiam in phylaftusangelos intelligic repetituros fuiiTe. Ego
condendis , conferuandiique opibus diligentis, quxftionem arbitrer elfeicilem. * Hebrxorum HebrxoiS
Aaari elt miitantiique quadrata rotundis, Auaritis etiam enim idiomate id dium puto , qui tertia peribna idiomate
^cluen eftfpelucri maioriseiTe faciendisiumptibus libera- plurali vtuntur pro tertia fingulari verbi imperio- tercia plu-
ltm " lern. naIis*Petunt,pro petitur, faciunt, pro fit : quod & in rali$. aftiul
m i Horn. & lwcotigregdhdtomnid , qwe funt mihi, Cr bond quibufdam verbis Latin fit : dicunt, pro dicitur, K*
iahacTtr- mtd.] Bafilius m,& Beda,& Theophylactus Cy- perhibent,pro perhibetur,fcruBt,profertur.Perinde ."^
ba- rillusapudD. Thomam expendunt verba ilia, qui ergo eft rptant 2 te, diceret, anima :
n m . jitotmibii&bond mM.quafi ex iis verbis colligen tua repetitur te,aut,fi dici poiTet, repetitur te ani-
DinesCbi tesdiuitem illumfibi , non Deo acceptum tuliTe, E MzmtUim.Cypiiausvdmmdtude)yofluldtHr2te,Ttt- uj tibe
cceptera qud ager tarn vberes tuliiTet fruclus, quod nimi- [. orar dom.
f:rebac rumbona propria appellaretfua,quxpauperum eti Similcm Hebraifmumalis notaaimus fimilortamcnis &b.de
nod ag mn't>qUibusvtdiftrbueret,Deusipii tamquamdi- ^4 i.Re.5o.i4.habetur ^^ : Pere &c,e-
j!re,,Y fpenfatori,non tamquam domino tradidiTct, vt in- ipSrVvrVCa'banbj; . x Ub- 4- ,
' quit Euthymius. Quin in eo erraffe Chryfoftomus whuMti kditfihtd bhl hdtb,hm ,chd** Uch,. C<>"-Marc.
t ' \t . Uxm . quia ficut portio dclcendentis ad orzlium St ficur
ait,quodquxvere bon. non erant, bona vocaret. ^irt^bV^f JUTduZ
19. Et </ir<w4wm/M.jyitxmex,autmihimetipli: parsemdefeendentisad prxlium fcrcmaacntis ad fiircinat
agebatur enim de anima, id eft, e vita opibus pro- ecfimlterdiuideni,idet,diuideturpars.
roganda, quod eft argumentum parabolx. Intelli- Theophylai obferuatio neicio qum firma frt to.
, gendumeft,& fecit ita. propterea didum effe repetunt, vtfignificctur ab eo Anima cur
tnhos.qui Habes mult* bond pofitd in annos plurimos.] Quafidi- inuito an imam effe tollendam : malis enim ani- "petidica-
bimuho cat,iecuraeffepotes:habes, quo pcrannos plurimos mamrepeti, quia inuiti moriuntun bonis non re- tttr'
nos pro- alaris,nihiltibidceffepotott. Proptcre pau|pft peti, fed refumi, quia moriuntur libenter.Enimue-
aittit. vocatur ftultus , quia multos fibi anrios. vitx ro nec ea vis ycrbi eft, nec icmper boni Iibenter nao-
Yy ij
 63 COMMENT. INLV . . 1064
riuntur. Qi>d fi id lgnficare voluiflet,dixiiTet po- A 3 * ttoliie timere pufllf grex.] Apte hoc ad fupe-
tius,animam tuam tollcnt,aut eripientte:hc enim riora Chriftus adiecit:crn enim nimiam follicitudi-
verba vimquamdam praefe ferunt :repetcre vero nemtcrrenarumrerumreprehendilTet,docuiftetque
potiusliberameius^qorepetitur,fignificatvoIun- omricmcuram,&peminDcuraccniiciendam,qui ArgUmen-
tatem.R.epetimus enim debitum,quod liber,ac li- non tolm homines/ed beftias etiam omnes aht:ad- tura i ma-
benter creditor foluit Sedtollitprxdo viatori.eri- dit argumentum maiore ad minus,quo pcrfuadeat iorcai mi-
pit inuito pecuniam, & tarnen andus erat qui dice- auditoribusmetumomnem.&bllicitudinemabii- aus*
bat,fo//f mmdmmtam*!. ciendamiftarum rerum. Deus decreuitdare vobis
aj.Reif.4- Illud quidem cert fignificaturanimam illi Deo regnumfuum: quod eft maximum, quomod ergo
Anima ^atam ^" ^ 4uo cu"et repctenda , non parcnti- patictur quicquam vobis deee ad vitam neccQa-
1 datut, bus,fcutcorpuv, acccptam:itemqueimmortaleri rium.quod eft minimum?
& nona efle,repetitur enim quod manet. At cur prafenti vti- Pufillum vero appellat gregem,aut Apoftolorfo- *',
parentibus: turternporc, '/^^^ quSAnltuturo, lum ccetum.vt quidam interprctanmr , aut omnium af
&cft im- quod magisconuenirevidebatur.cum res adhuc,de difcipulorum, vtTheophylactus exiftimat,autom- f[um fi-
. quaagebatur, futura eiTet? Credo voluit indicare, g nium eleftorum,vt ait Beda.aut omnium limul fide iium.
quicumdiuite,quifquis erat, loquebatur,adeo pro- lium, vtEuthymius,quod mihi ide magis placet,
pinquam illi elTe mortem , vt prafens iam elTe vide- quia ha?c ad cofdem, ad qos uperiora dieb viden-
retur. tur : uperiora autem ad omnes auditores , & eorum
, Qua dutem fdtdt cuius trunt ? ] Qujn illi potius di- perfona ad omnes omnino.qui credebant, dicb fue-
Cur nee fi- cebat, & ad aeternum ignem condemnabere , quod runt.Quod quidam dicunt.indicaiTe Chriftum fe ef-
gnificet illi multo vtique maius drat malum, qumqud eius, fepaftorem,cumdifcipulosfuos gregem appellauit,
iuttiitutn qui paraucrat, bona prirent, magifquc de earc, non admitto.Namet.fi fuit illequidempaftor bonus,
fempiter- quam de bonis fuis eum oportebat elefolhcitum. g qui dnimdmfudmpofuit pro ouibusfm .-tarnen hoc loco g Ioa.10.1K (
num* San quidem,fi non fuiTctftultus. Ca:terumloqui- eos non fuum , fed Pacris gregem videtur appcllare. I^J)an g\
tur accommodate ad eius, quo cum loquitur, opi- Proptere enim dicit illis timendum non eue, quia 1 *,
nionem,atquefollicitudinem znumquam fueratille bonumDominumjcumdemque paftorem cceleltem
follicitus quid fibi poft mortem futurum elTct : fed habent Patrem , qui non folum necclTanum illis ci-
quaratione multas anima: fui opes accumularet,fic bum,fed regnumquoque clorum decreuit dare,
enimapudfedicebat ,*Ammdhdbesmultdbondpofitdin quinonfolmipfos, qui oueseiusfunt, fed omnes
trmes phtrtmos :iC de harredibus quidem cogitabat, q emmbei,ipfdmdgisltliamtrith,dcyeit. bSu.vcrf.
quos intelligendum eft eum non habuifle. Qua ergo Non inuenio qui hoc loco quxrat quod ad rem 14. 17.
folianimi fuse tot bona pneparauerat, &animaca maxime pertinebar,cur hic Chriftusdifcipulosfuos *'-.f.
ipfa notc ab eo erat repitenda; dicitur , Q^pardi, gregem,& pufillum gregem appellauerit, prafertim c"r
cuiu< ernst i Non qud hoc eet per te maximum ma- cum metaphor* partes non itis inter fe apte herere \^S^r" ,! l
lm,fed, vt & vana eius opinio, & ftulta fecuritas re- videantur. Quid enim regno cum grege ? Puto,quia chi iitu
futaretur:& quia eiusopiniene maximum erat. Ni- exemplobcftiarum vfus fuerat i , vbi pecie vna be- appellet.
hi enim aEquauarusdolet,atque bonorum fuorum ftiarum omnes intellexerat , difcipulos etiamfuos i Verf. 14.
iafturam,quiafummum in illis bonum ponit. gregem appellafle:quafi diceret.cmDeus tam mul-
21. Sicequifibiibefdtm%M,zrmneflinDeumdiues.] tos,& tam magnos diuerfarum beftiat greges alat,
Sic accidit omnibus , qui fibi congerendis ftudent nolite timere vos,qui grex eftis hominum , atque fi-
opibus.vtcm minime putant,moriantur,&,qu3c liorum.i'fquepufillus. Nam & gregem hominum .fi
fe In hune fibi parauerant, aliis fruenda relinquant:Beda Stul lioru mque.q um pecudum maiore vtique Deus cu-
locum. tus efi,& in nolle rdpiendus. Gi. 7o< *->( airm, ti pafcet:& facilius per fe eft pufillum gregem paf-
fic quifibi iptbefduri\dt,Cub. erit : morietur,eum mini- cere,qum rmgnum. Nefcioctiam,an adpaftorum
me cogitt. D confuctudinalludat,qui, cum paucos aliquot arie-
Sibi thefaurirare voca t propter fc- folum nullo D ci tes pinguiorcs volunt reddere , ab aliis fegregant , &
Sibithe'faa; refpcu parare diuitias,ficutfeceratdiuesille,cu- paruo ex illis grege fado, &fertilioribus inlocis,&
xizarequis, ius parabolam pofuit, qui anima: fuar,id eft, fibifoli maiore cura pafeunt. Idemcrgafiliosfuosfafturum
dicatur. bona multa inannos plurimos pofitahabe/e vide- Deum,Dew//*w,inquit,?f me , (Hebraic^ire/;/
batur. pdfeens wf.vel Pdfcit) & mini miln dcrit , in Ucop*cu* ibi
t4. In Deum ver cfle diuitem multi interpretantur me cMecduit : juperdqudm refetlionis educduit me Q. K Pf*** l"
In Deum propterDeum parare opes,vt non fibi foli recondat, reglfrdel, Hcbraic 7\y~mhheh,pd[cens \elqui pdfeu) .
eiTxd.uicem fcd cum pauperibus etiam partiatur, vt Ambrofius, intende , qui deducs yrfut ouem lofepb l,ScDe peftxtdntes 7,t":
e In bu &BcdaC- Alij,iudiuitiaipoflidere,vt millis fpem dCtepiteum ,fdfcercldCbferuum fmtm.&ifrdelbdredA-
locum.nC non ponat v cliues ? faciebat, fed in fojo tern [tum m ( Hcbraic nunS lirebbotb, ddpdfeendum.) m1-f.77.71.
Deo, vtThcophyladus, vt idcmfit,Dm,&in Denique cum omnes alat homines, cum folemfuum
Deo,iut fecundum Deum. Alij.diuitemefle virtud- uper bonos , & mtlos eriri fdcidt\, tarnen propri pro- Mary
bus.vtEutliymius. Secunda interpretatio mihima- mittittimentibusfe nihil defuturumo. oPf.3.ii."
gis placct,quiamagis eft ad parabolanraccommoda- E Qpodm compUeuit Pdtri vero dm vobis regnum.] 17-
ta.Eodem fenfu videtur D.Paulus diuiteshuiusfx- Gr.077 1*<0 ni^^pldcuitVdtnyero.Oetyi, Regnn
culi,&diuitesDcidiftinguere,&illosvocare,quiin & proprietate verbi t//w7c alias fa;pediximus,gr- coc^otum
folis diuitiis fuis -.hos, quiin Deoconfidunt,& vno tiam fignificare. Itaquequod ab omnibus hoc loco ^d!!*"
loco videtur has omnes interpretationestres ,quas obferuatum, verum eft, fignificare hic regnum cce- volntate
d i.Tim.. fuprrffcitauimus^iTecomplexusd.D/wf/^inquir, lorum gratuita Dei voluntace, benignitatque efle prdeflina-
17.1i.1y. hums[culiprecipe , nonfublimefdpere, >eure in inettt nobis prfdeftinatum.Sed in eo hiretici errant,quod ^um'cd
diuitidr-.fed in De yiuo(qui prtfidt omnid nobis dbundt dd exiftiment , proptere qud fine noftris meritispr. "u"111*
fmendum) bene dgeredtuitesfienin bonis opertbus,fdcile tri- deftinamm nobis eft, & fine noftris meritis dari. 1
-^" ,>4, thtfduri^drefibifunddmentum bonum in Non magis id profed confequitur,qum fiquis
tiis quid fu. i dpprehendantvitdm atenum. Hoc etiam cft, prxmium illud, quod in ftadio currentibus datar,
Pi. iii. quod dicit 3.uidjiuit&fidffludnt,nltte cordpfonerejd fine meritis dari dicat : quia non currentium me-
f vj.ad eft,in illis confideree. Qui fequuntur apudMat- ritis , fed principis liberalitate faum eft , vt illis
veif.ji. thsumexplicatafaat. proponcrewir. Nametfi nondum merentibuspro-
 to6$ CAP.XII.DE SERVIS DOM. EXPECTANT. 1066
ponitunnon nifi merentibus , vinccritibiis datur. A dixit,*Accinge tumbos mos j & tolle bactdum men m in ma-
Singula vcrbablanda funt, plena fauoris,&qud nutua,Cr vadcp. <, ..
dicit, complacuit, quo Dei ergaiilosbencuo]entia,& Ita prxqpos habere lumbos, idem eft,quod pa- ^f""
liberalitasdeclaratur:&quddicip4/nvr/?w,Deum ratumeiTe. Atque hic verius huius loci fenfuseft, ,t.
ipforum Patremappellans, quifiorumfuoriobli- quemadmodum Cyprianusq intcrprctaturr. Hoc piarcinger$
. uifcinonpoterita,&qud tdare -vobis; tamquam idem cft,quodait D.Paalusl'jLtefuccinciilumbosve- hmbos
4*' filiis fuis hxreditatem ? & quod ait regnum , ccclcfte ros , Sc Petrus ^Propter quod [uccinck lumbes mentis ve- ., ^
cilieet,nonterrenurn:xternum,non temporale. . ' rxfer.tte m earn , quaofferiurvbis , gratiam.I\\z vero vbitEccl
I. H- Rendite quapojdetis , date eteemofytram-] Do* mialtorum vetcrum autorum interpretado, quiac- r Et in Ut,
Hegnum cet,quarationcadregnumilIud,quod Pater illis de- cindislumbis caftitatcrri fignificari putant,magis eft dccihort.
doium creuit dire.venire polint.non follicit , &auar.- di- ad mores ,qum ad litcralem ienfumaccommodata: ra.c8.&in
*w&mr u'"as quxrendo:feddiuitiaspotius,fiquashabcnt & .id ipfurr^riam moralcm fenfum non litis eft pie- q^*
,en 1 ' paupenbus dando. Nam etfi gratias regna cceloruni na. N on efljpbla hie caftitate, fed omnibus ommV r' cap"
propofitumcft.emiturtarnen, fed tarn vili emitur,vt - no virtutibusintlruclios nos, atque paratoseTeiubet fph. 6 ;
gratis etiam dari videatur : Emunturtcmporalibtti - Chriftus. Tarnen quia fie Bafilus u , & Auguftinus x, 1 1. Ep.cap.
M,qut vt ait Hieronymus h,digmtate, es mritofniita fe GregoriUs ^Beda^liique fere omnes exponuntypo- -*J.
M^th^ " babent : quemadmodum centenariui numerus parue numero teritea interpretatio concionibus feruire. umCoro
m|<<rrtr.Hoccnimerecentuplumaccipere,& vi- Etlucernardentcsinmdmbusycris.~\Gtxcb,lnmam- 'x jrjVdc
tamreternampoffideree. busveflris, non legitur,acmulti etiam Larini non le- Terb. Dom.
iMutnj9, At qUoreo5 chriftus fine diferimine omnibus guntaudores, Cyprianus'i Hilarius ".IuliusFirmi- & lib.de
*' i. praecipit.vtomnia.quxhabent, vendant, Sc in pau- cushunclocum citansb, AuguftinusSAu&orope- cncp-7.J
^aemodo peres dilargiantur:quod apud Matthxumdnon - risimperfei i,Ambrofius,& Bernardus EjLegitta- ^,-*'-Mo
prxcipiitur mbusifcdillitantm.quiperfeuseil vellet/acicn- menGregoriusg,& Chryfologusb,&Bedai.Cxte- zj,jbft.'d
Ciiriftianis, dum cfle dixit Facilisfolutio,authiccumfoliset- rum ad fententiam non magni refertvtro modole- Quir.cap.ij,
Ttndint'* 'amc^'^'Puns loquebatur , qui perfedi efle vole- gas, quamquam noftra lectio fenfum ragiS expri- &li.deiing.
dp 'f ii. bant'autfiadomnei Chriftianosloquitur,dcanimi, mit. Cumenim fignificare voluit, oprterenosom- P13"1-
vt Thcologi dicunt, prxparatione, qux dicit intelli- nino efle paratos, non dubito, quin prxparatio ifta "* plalm*
genda fnf. Nam etfineceflenon cft,vtomrtcs,qus- magis explicetur,fi lcgamus,cJr lucerna ardentes inma- bLib.de er
eumquehabent , vendant , tarnen hune omnibus ^mwvfj?Wj,qumifimpliciterJCr/ttC(,r'.4rrf.lta- ere prof.
Chriftianis animum elTe oportet, vtquandocunque queillo potiusmodo legendum credo, quo La- re cap. tu.
poftulabitres.omniaqux habent.vcndantjVtChri- tina,qumquo Grxca legunt cxcrnplaria. cScrm.j9.
ftum retineant. .Solent ferui.cum eorm dominusnoftu vehit;ar- ^V^libr"
Pacite vobis factulos.] Solent auari, quithefaurum dentcsinmanibus tencntcs faces ante ipfum price- dec<5t 7*
condunt, inlacculispecuniam ieruandam reponiere: dcre. HociubetnosChriftusfacere.necaliudfaces dHoni.^."
itaquethelurum ipfum facculos vocat.vtitatimde- ardentes lgnicant, qum nos deber ade parata e Ser.i4~.1n
ciarat. Solct rupto vetuftate facculo, quae in eo erat, habere omnia ad excipiendum cum ad iudicium ve- piaI ' lS Sc
pecunia pcrire.Eo alludit,cmdicit,F4r/rf-o/*c- nerit, Chnftum, vtnihjl tunenobis, vclminimum rm'
tdostquinonwera[curn>id&imciu\i$ pecunia perire praeparandum fuperGt. Qid enim facilius, qurxi vigilia
nonpoteft. pulante fores domino lucernam , autfacemaccen- g Hom.ij.
Videtur faccuiospaupercs,dequibus loquebatur, der ? atqui hoeipfum vult Dominus , antequm in Euang.
t intclligere, vtinterpreutur Beda, lllifuntfcculi, ipfc ven iat, fum eiTc; fore enim vt neminem ex- hSerra.n.
fJ!!.rer. quinon veterafeunt, quiaquod illislatur,intjto pciftct.dumfacemiamaccendat i indecorum enim IlnCon5-
lacculi sut, t . * r. .. .... ,. r . rr . , r . . V . _ . Gracca:le-
(|ainone- ponitur i qui in thefauroscrclcit.quim lliscondi- id eilet, domini minime conueniret. Quo ,{.
iifciint. tutfaneratur inquit Sapiens, Domin/[uimifereturpau' pertinet illa altera parabola decern virginum K.qua- ra prafcr
pens',Sc Omnisqui reliquerit demuniyyelfratrcs^utjorores, ^ rum quinque,qux fatue erant dum extina? volunt tar .
tFto.19. jutpatrem^Htmatremfdutrxoremyautiiofyaut agrospro- lampades accendere.exclufx funtnuptiis. Necaha 3?-
4ii,u pternomen meum centuplum accipm f.Cc tera s apudi\lat- de caufa iuifit Chriftus, vt ardentes faces in manibus <^U"J1 tc"
-, ...,i)..f r 1 n rr * L r r r- i nerelueer-
). thxum hexpofuimus. noftnsellent, quam quia ita boni lerui facer lolnt: nasnma.
gvrq.ad $y Sint lumbt -veflri pracincli.] Qijja regni coelorum nec eft inquirendum iubtilius, quid innobisfaces mbus. ,
- mentionem imulerat, &adciusexpctationcmdi- fignificent,nep!us querentcs^umoporttjaliquid, Quomod
p..io. (jpulosaccendcrat docet quo modo, quo (tudioj quodminimoporteat, inueniamus. Icaqe quod parati elle
quavigilantia ,quohabitu txpecbreilluddebeant. Auguftinus I, & Gregorius Ambrofiusn,& Be- fjj^j|
id dclart iruorum exemplo , qui cum dominum da dicunt , lucernas bonorum operum exemplum Domino.
fuumnoctuieuerfurum cxpccbnt.non folum vigi* fignificare: Juodque idem Auguftinus aitlucer-K Matt. 15.
Jested etiam prxcinfti,expediti,attentifunt,& faces naseiTeintention bonam,& quodTheopliyladus 1.
ineenlt habentes.ne cum Dominus vencrit,in mora tque Euthymius , lucernas efe duas, alteram inter 1 Ser-39 dc .
fint; dumfeadminiftrandumprscinguntjdumfa- nam , quam mentem, alteram extemam, quam lin- ^"^"j"
cesaccendunt. guam efle dicunt ,qu\a 8c p corde credere oportet adiui- cm.
jb Solebant Orientales gentes , quemadmodum & tiamjjr oreonfeJfionem fieri adfaluttm;honisqmdem,Sc cap.7. 3
Otientali- modofaciunt, oblongisvtiveftibus,ideque,qui 1^5^"11*$^^^5 m L'br-i?.
temos miniftraturierant,collccbm veftem cinguloftrin- literale# M*f.e.7.*c
' mri'vc gebantadlumbos , neminiftrantibusefletimpedi- 36. t vosmiles bominibta expttlanbus dominum [uum ^'1'*"1
ifjun mento.Idvelexhis'manifeftum eft, kirnen, inquit, quando reuertaturknuptiis.] Similes ferais illisdequi- n incVtn'.'
i wingan dicovobts,qttodpMcingetfe,Gr faciei illos difcmnbere,Gr bus 1 didum eft. Videtur abundare coniundio cr: c fer.4i4..i
* traneiis mimrabtt Hits , & , Vrscinge te , &minira. quid enim eft, milesejfe komimbus expetl.tntibus domi- Pfalm.iig.
Yeifj7. chriftus etiam cum Apoftolis in vltima illa.cccna fuum,n\li prxcinftos habere lumbos, & ardentes oLib.i.cjq.
.17.1. pC(jCs lauare vellct, prxcinxiflciidicitur Sc Pe- lucernas teneremanibus'Sed pcrindeeft.acfidicat, Eoang.cxj.
trusvt de carcerc educcretur?&expeditusaditcr- & vosipli itaomninocomparati,vtleruieflefolcnt; v s er
Aft.u 8. cflet, iufluseftab Angelo prxcingi , Tobixfi- qui dominum fuum nou expcdant,vt.nuptiisre- yttb.
nTol,.j . lius Angelum ilium prxcindum, & quafi ad iter pa- uertatur,id eft, vigi!es,attentfpcants,dum veniat,
3 Rcg.)8. ratiim inuenit d. Elias quoque pr.r ciis lumbis aufcultantes,num pulfet.
currebatantc Achab0. EtElilxus Giezipucro fuo Dixit tquando rcuertaturi nuptiis, quia noftu fole-
Yy ii)
 1067 COMMENT. IN L VC. \o6S
bant nuptias celebran , quod ex parabola virginum A vigilantes.] Cum'venerit dominus pforum,non enim
NohH*oli- mamfc"um e^ aA ex nuptiis illis', quas rex filio fiio de fe,fed de eo,qui nuptiis rediturus erat.loquitur:
i fecit , qua; & nou celebrate func , cm jlle qui ni* : '
ideoquenomendominihoc ' ' : ' loco
1 maioribus Uteris :..
txcclcbiai
IlltpllZ. pttalem veftem non habebat, in tenebras exteriores non fcribo. Qjamquampcr ilium ipifignificatur.
a Mai. eieftitsfitb. JEt nuptias agni in Apocalypfi cnoftu Declarat,quod futurum lit eorum feruorum opera;
2.
^ ^ fiunt.quia ad cnm homines inuitantur. Idem pretium , quos cum vencrit dominus ipforum , vigi-
' * nuncfer vbiquemoseft.Ergofolebant,quiadcce- lantes,atque paratos inuenerit.
namnuptialeminuitati erant, ad profundam vfque ^Amendico vobis,qubdpracvigetf faciei eos difcumbe- 37-
nofteminconuiuio manere, deindein fuamquif- rc,& tranens minirabttiUis.] Hoc quidem fieri non Cur hie
que redire domum:itaquc faeibus opus erat , & cu- fblet.qucmadmodum cartera, quaelpr narrauit,vt qua: fieri
non folc
iufque fruos domi expecbrc vigiles, 8c fbilicits, dominusad nuptias ear, vt intempefta redeat noee, dicantuc.
atque paratos ad dominum fuum oc^ipiendum, vt fores pulfet , V t ferui accinfti fint , & parati ad il
quacumque noctis hora rediret. 1 fuit, ium excipiendum : fed illa ideo Chriftusdixit, quia
quamobrem potis dixit, expeBantibusabminumfuum, fieri folebant, & debet parabola fiimi ex rebus vfita-
quandoreuertatur nuptiis,1 qum quando reuertatur ex o tis:hoc eo ipib dicir,quod vfitatumnon eft, quia vo-
7 I \ t i" /* J Ml...- . 1 !* _'I
foro.aut ex mercatu , autexagro,aut alio aliquo lo luit (ignificare dominum ilium tantam diligentibus,
Paraboll
co. Quia nuptiis numquam homines nifi nocbi re- vigilantibus , atque paratis feruis gratiamhabitu- ex rebus
uertebantur,fponib,&fponfa in thalamum inductis, rum,vt{faciat illis,quod nemo dominorum feruis fuis V fi an' s filai
& voluit tempus notare, quo homines minime para folctfacere, vt ipfisdifcumbentibusfruiat. Habet menda ef
ti eTefolent.Idautem no&urnum tempus eft, cm etiam res non vfitata probabile decorum: vt domi
homines, partim quia neminem intempefta noe nus nuptiis benccenatusrcdiens , & feruos vigi
venturum credunt, partimquia fomno opprimun- lantes, follicitos, & inccenatos inueniens, ccenare iu-
tur,miniis attcnti,mins parati funt. beat,illifque ipfe miniftret, vt nuptialis gaudij parti
Cbriftus Atqui illo ipib tempore, quo homines minus para cipes faciat.
nullo vm ti efie folcnt,nos Chriftus adeo paratos efle iubet, vt Quod dicit tranens Sa>Y,fmptum eft ex con-
quam tem &pra?cintoshabeamus lumbos,& ardentes in ma 38.
fuetudine miniftrantium , qui obirc menfm , & fin- Quid fit4
noseffcfc- nibus faces teneamus. Nullosprorius tempore, ne gulosconuiuas folent, vt videant, quid dfit cur traaueos
uro, nocturno quidem,quoquafi exigente natura fomno quam. Quaratione hoefitad Chriftum accommo- bocloc9.
indulgendum erat , vult eile fecuros. Venturum dandum,non effet nimis ingenise qua;rendum. Ni-
enimfortafTeficutinnodefurcm, &nec opinantes hil enim aliud fignificatur, qum ilium nbifeum glotil fuar
dVctfj9 homines oppreffuru m, vtindicatinfrd,&D.Pau: gloriam.quam habet, communicaturum, quemad- u cfo ce
4o. lus r,& Petrus f,&Ioannes S. Porro dubium non eft, modtn''^ iHe,qui
" : nuptiisrediife<r- dicitur
i- - , honorem bu com mu
ei..The(T.y. quin quemadmodum nos feruis dominum fum fuum cum feruis fuis participauit faciens illos quo- nicab.r.
*- nuptiis rediturum cxpe&antibus (imiles effe vult;ita dammod dominos , dum ipib miniftrante tam-
ft.Epi.cj. fe dominum illum,qui nuptiis rediturus cft,efTe in- qiumdominirecumbunt, ccenant.
gin Apoc. dicct.fe enim expeftemus iubet. ergo verus eft fnfus , fore,vt Chriftus nos ?3>.
f.}. ci.ij. Et aduentum quidem ad iudicandum fuum mani in clojfi vigilantes, & omnibus bonis operibus pa Chi lit LIS Ul
ja fcft fignificat,vt omnes etiam interpreta nturaufto- ratos inuenerit, dominos faciat, qui tamquamdo clofrru''- '.
Qua: Got rcsjfcdqux fin nuptias ,fortafe non eft iperuaca- iuos domi.j
mini, comedemus & bibemus fupermenfam inregno eius, nos faciet.
ilta uuptia: nea qUirencjurn diligentia , quod etiam atque etiam infi 0. Non quod ipfe nobis miniftraturus fit, in eo o cap. i 30
in accommodandis ad rem propofitam parabola- enim non eft para bola ad rem.de qua agitur.accom-
rum partibusmonere folco.VqJuk cnimcerteChri- modand;-. Qjod enim ille.qui nuptiis rediit.feruis
ftus fignificare lead iudicium.cum homines minim fuisrecumbentibusminiftrauit,tantum,vtdiximus,
putarent, venturum efTe ; fed voluit tarnen diccre fignificat illum feruis ibis inuiitatum honorcm*ri-
venturum nuptiis : fed ita venturum , vt illi, qui D buiffe. Eo fnfu ad Chriftum applicandum eft,
nuptiis redeunt, venire folent tempore,qu minim quod nobis in ccelo inuiitatum , Se incredibilem
venturi creduntur.Sed quia & agni in clolegimus honorem ,gloriamque fitexhibiturus, &paresnos
faApoe 19. nuptias h, non abs re plerique dixerunt ad nuptias fbiquodammodo facturus, quia ad menfamfuam
Chriftum iiffecum in clum afeendit, nuptiis re- in regno fuo federe faciet p. Itaque interpretatio- pLuc. xr."
i Hem. ij. diturum , cum ad iudicandum venerit pregoriusi, ns illa; Beda; q varia;, literales non fnt, quamuis
in Euang. Beda f Theophy ladus , & Euthymius , & Cyrillus non aliena;. Ponam hic eius verba , vt qui vlet e- q In huac
apud D.Thomam: quamquam Theophylaftus aliis qui poffit : Pracingit, inquit , fe,id efl , retributionem locum.
etiam modis nuptias interpretatur. praparat ,facit eosdiJcumbere,ide} in /eterna quiete refcueri.
Vt cm venerit , & pulfauerit , cenfeim aperiant .] Hcumbereejuippe norum in regno , yuiefcerc e. Vnde &
Theophylaftus cum venerit ad animam noftramjet- rurjum Dominus dicit r, Venient , & recumbent cum Jlhra-
r Mat. 8.-'
Apoc.}. iam interpretatur ^-flatenimadoiunii&pulfat, quod hamjfaac, &Ucob> Tranens Dominus mimrat,qitia lu-
'. cumfacit, confeftim illi nos deber aperire. Athic cisfuaillurationenos fatiat.Travt -vero xditlum eft , quia
non.ieiturdecoaducnru,quoChnitusadnos n venit, deiudio ad rretnum redit i ,yel arte, i Dominus nobis poli
Nonatruur
de aducntu vt bonos fac at, fed <-iideeo,quo venturuselt.vtbo- 1 F-/-
judicium tranfit, quia abi bumamtatts forma m.1.diumitatts
quo bonos nsinueniat: idcoque paratos nos efTe iubet, id eft, fu* contcmplationem nos ekuat. Et tranre nus e, infu
nci faciat, bonis operibus inftrudcs,quales, antequah%d ani- fycculationem nos ducere , cum cum , quem in huma-
fed mue- Inas noftras venia^cfTe non poiumus. Neque hic eft mtaieiniudiciocemimuf, etiam in diuinitate fo iudicium
niat. nimia fubtilitate , vt Euthymius monet,fcrutanda videmus.
parabola.Venietadiuefcium,pulfabit,umadiudi- j8. it venerit in fecunda vigilia, <? intertiavigi-
eium vocabit ],infonotubt, in voce arcbangeli. Aperie- liavenerit ,&ita inuenerit, beatifuntferuiilli.] De no
li.Thc 4. mus ci.cum libenter non mal confeij recipiemus,vt ctis vigiliis diximusfijpr !, & apud t, f cap. g;
Gregorius ""jor Beda interpretantur , confeflim,id eft, hic tantum notandum,non fic effc verba copulanda, t Matth.14.
m Hom.i3 nihil morati, habentes iam omnia bona opera noftra vt fenfs fit, quacumque vigilia noctis venerit , Sc fic
parata, vt opus nobis non fittergiuerfri, & moras eos inueneritjbcati erunt , fed vt hunc potius fenfum
nefterc,'aut aliis dicere, date nobis de oleo veflro, quia efficiant,beati erunt illi,quos dominus, quacumque
nMat tj,8. hora ois venerit , fic id eft , vigilantes , & paratas-
latnpades noflra extinguuntur.
3 7 . Eeatijerut illi,quos cm venerit dominus , inuenerit inuenerit.
 ic69 CAP. XII. CHRISTVS AD VIGIL. HORT.&c; io7o
Caluhuie Inepta eft hiretici interpreris quxftio, curcm A non fe per peenitentiam ab illis Iibcrarunt,& ad ex-
Harm, ^criptura nos filies las appellet & Chriftus ipf cipiendum Chriftum pr.rparauerunt : in his ver le-
a Epbcf. j. Verbo fuo nobis praducear,nofturnis tamen vita no- uiora, quiaquamuis contra Domini le<.em,& vo-
I ThelT s ftra vigilijscomparttur Qui enim hocqucrir,non luntatem fint: tamen f cognouiienc Chriftum ad
f.' intelhgit, non propter obfeuritatem vitam nofti am iudiciumaliquando fuiffe venrurum , auteanonfe-
40. eompararincfti, imonecomninbillicomparari, fed ciflent : aut iam fafta^diiuifTent per pecnitcntiam.
Vita nolra iei fimul, & nofti fimilem dici, quia die & riefte Hicopinor, verus eft fenfus. Ergo quod de illis di-
dTe aCUm tota con^-at- Vigilias autcm noftisnon pro vitas no- cit , ferme qui cogntuit voluntatem Domini,^ nimfe -
noccom- ^r3E obfeuritate, fed proincommodiifimo, & mini- parauit,& nonfuit fecundm voluntatem eins, intelligeri-
pareiLi. mopinato tempore poni. Secunda enim, vcl tertia dumeft, qui prsterqum qudfecit contra Domi-
vigilia venturus dominus dicitur,quia venietfecuris ni voluntatcm prccptisdeclaratam, idequepec-
nobis,ac minira cogitantibus,quo tempore dorm- cauit, non fecit icundm earn Domini voluntatcm,
reomnes iblcnt. Quis enim tarn intcmpeila nofte cfUa feiebit um venire ad iudicandumdecreuifTe.
cum venturum putauiflet.'Nec illo ipfo tempore v- Et cm de altero dicit , qui autcm noncognouit , & fecit
turum fignificat, fi enim homines feirent neftu ven- digna plagis, intelligendum hoc modo eft , & fecit di*
turum, vigilarent noftes, dies vero dormirent. At- mi^//igM,faciendonon contra illa'm eamdem,de qua
qui numquam vult dormir nos,fed femperdies.no- paulo am dixerat , <r non fecit fecundum voluntatcm
fque vigilare, quia ncfcimus,quo tempore,die an dus : fed contra aliam Domini voIuntatem,qua pec-
nofte -, & fi nofte, qua hora, prima,fecunda,tertia,an cata ciebat prohibuiTe. Ideo fecdo loco non dixit,
quarta vigilia venturus fit. Hie ienfus colligiturcx 45- en:
non fecit contra Domini yoluntaiem , ficut ant dixerat, plagas
bVeif 4e. lquentibus , maximque ex infra feriptis , qui & nonfecit fecundum voluntatem eius : ne de eademvo- appcllet
Vfquead omnia c, apud Matthammd explicara funt. luntate loqui vtderetur, fed dixit, quia fecit digna fia-
4.8. lile autem ferm., qui agnm'tt voluntatcm domini
gis ,,ne quis poflet objicere, ii ergo non fecit contra ^terus v'~
- "F-14, fmi&nonfefr^farauit,r nonfecit fecundm yoluntatem Domini voluntatem, qua ilium ignorabat venire j, c'ap .
fiiUyVapuUbttmultts.] Hoc folusnartat Lucas, puto- velle, quare vapulabit ? occurrit, quia faciendo i Lib.'i.CBJ
YeiC40. que pra:cedentibuse refpondcre. Interrcgaueratil- contra aliam ciufdem voluntatcm, digna pa gis ad- inipi. ad
lie Petrus Chriftum,Do>if adnosdicwparabolam/tnad mifit. Rom.
ew?RefpondcratChriftus,i/fff. OmnescHim, Futurum in ltera vita fupplicium ideo p'lagarum **'
quos Dominus vigilantes inucnifltt5pra:mio; omnes, nomine dclart, quia in fcruorum parabola verfa- hec cfu-
quosdormientcs,& imparatos, fpplicio afficierdos batur : quorum poena folenteffe verbera,plura,pau- periocibus
eTe,fiue Apoftoli,fiuc alij eiTcnt. boeet tamen nunc, ciora'uc promagnitudinepeccati. Proptere de al- cohxreant.
quidintcr cos difcriminis futurum fit. Quod Apo- tero dixit}yapulaLit mnltts (phgis:) dealtero,T/- , 4i' ^
ftoli, & quicumque alij v oluntatem Domini cogni- bit paucis. Similis fententiaeftapud Iacobum*. Ori-^m "*rj,3
tamhabuehnt, fi fecundum earn nonfecerinr, gra- genes ' per cum quicognouit voluntatemDomini, rum ^u;b
uis punientur, quam qui non cogriofcentes Domi Iudanim; per cum qui nencognouit, Gentilcmin- fit.
ni voluntatem, peccauerunt. telligit.nimis reftrifta Jententia. Ser. ro.
41! Dubitari verb potcft,quam vocct Domini volun- 49. Ignem veni mitterein te>rm,dr quidvolo , mfi vt ?
Qoam De- taten; ; fi enim earn voluntatcm a ppellet,qua voluit accendatur*.] Quomod hase verba ad fuperiora - Ezcch'1'
to- jjOC> vcl illo tempore, hacvelilla hora venire t,quts hercant,quarcndum non arbit^r.difiunfta enim ab m in Com.
|||ItB1 cogntuitfenfum Domini, aw quis confilianus eitufutt, & ,
alijsfunt,& alio foi taiTe tempore Chrifto^lioloc n In lib. dc
f Rom: it. dit da,is" bvA ntiM fcitjtectAngtlijKirurfilwi difta, quamis ab Euangelifta ide in hunc locum baptmo.
34 mfifobs Tater. Et idipfum agebat Chriftus hoc lo- coniefta, quia, quod fequitur de futuris propter
g Matt 14. co,vtdoceret neminem cam Dcmini voluntatcm, D Euangclium pericutionibus, pratermittcre noie- d-ltr c "n"
3<* atqucconilliumlcirepoffe, idequeomnesdcber bat,quarm ideo Chriftus difcipulosprxinonuerat, 0 inhxre
.3. } omni tempore, nguliqu e horis eTe parats. Si v- ne ad cas imparati eflent : quo confilio & aduenusde 1.-
lun tatem vocat cam , quam nobis per datam legem monueratiui, iufleratqueparatoseiTc lumbis -bi's carbo-
declarauit, quo iure, qui contra earn ignorans fecit, cinftos , lucernafque ardentes manibus tencntes. "CL"
vapulabit?paucis quidcm,fed vapulabit.Nneiufta Quia eodem igitur coniilio vtrumque Chrifto di- Rffin Seid
ignorantia pececem excuiat? Refponfum quorum- ftum fuerat,eodem vtrumqueloco Euangclifta nar- Com. in
dam nirois iubtile mihi videtur; Chrift non dicere rauit, fine eodem loco, fiuediucrlo Chrifto di- cap. 9.
vapulaturum, quia non fecit Domini, quam ignora- ftumfuerit. Defcniumagisquxrcndum. ' Zachar.&
bat,voluntatcm;fed quia fecit digna plagis. Nam qu- Is autcm magna ex parte ex leftione pendet , qua; '*'^" 5*
uisidnon dicatur, neceflario tamen intelligendum Graece'jLatinquediuericft. Latini codices legunt, jcnfus' ]e_
eft, & quia codem modo de vno, atque de altero lo & quidvolo, nifivt accendaturt quafi noftcr interpres ctionis
quitur^ quia nemo digna plagis facit,nifi quia fcit Graje legerit tlfmnifi-, Gnci ver omnes , Gnci.
contra Domini voluntatcm. Ergo voluntatcm Do fi iam, accenfus eft. Noftram leftionem meliorem 3 . .
mini vocat eamipiam,dequaloqebatur, qua Do- g cTe paul apparcbit, atque itauguftinus legit *i '^
minusdecriuitaliquandoadiudicimvenircjquam & Gregorius '.ScBcda &Marcus Alexandrinus ,n 0fati
voluntatem Apoftoli,& alij,quosdcfuoipfeadutu . Alijnonnulli Latini legunt, Wo, vtaccenda- Greg.Naz.
monucrat, & fciebant, fciuntquc Chriftiani omnes; tur, vt Philaftrius , & Hieronymus p. Gneci hunc de modeft.
alij autcm & nunc ignorant, & tunc ignora bant, fenfumlcftionis fuxeTe volunt, quid volo,fii*mac- 'nJ%fcr-
41- Inter quos hoc erit diicrimen,qud illi,quiaciunt cenfus eft quafi dicat * nihil aliud volo , nihil aliud f'hocIo-
Cnralij'va- venire decrcuifle, hoc eft, fciunt volniatem Domi- habeo, quodagam, vt videtur Chryibftomus 4 in- co>
palabunt . m &noniepararunf,iedfefefomnotradiderunr,va- tellexiTc, pcrigncm Spiritum fanftumintclligens,t Serm. de
multis, alj pU]aDuntmult5, propter ea nimirum peccata, qui- & Elias Cretenhs r,& Euthymius f. At nondum Spi- temp.iog.
Ppaucispro- i j. ~ f. j ' .11 ritus fanftus miifus erat : itaque nondum miflus, u 1
pter ea dem busimpediti,& qualundormientcsrcpcnunturi hi j ,~ .' 1 i-c, cont.Ruffi.
pcccaia vero propter eadem peccata(fic enim intelligcdum, nondum accenius erat ignis, quern hi auctorcs in-lEoj |oco
vt fentcntia vera fit) vapulabuntpaucis.Qina eadeni tclligunt , videturquc ipforum intrpretatio eo-&inCom.'
peccata in illis hoc grauiora funt, qud cum Domi rum leftioni repugnare. lgaem,vtdixi,Chryfoft-in cap. 9.
ni contemptu fint quodammodo coniunfta, quippc mus Spiritum fnftum intcrpretatur , eodmquez,acn & 'f1
cius fcientcs voluntatem, qud venire decrcuifler, medo D.Augutinust, Orgenes, vtcitatHicrony- C\fo?fa*
aut illis fefe implicuert, aut cm ant implicuiTc nt mus u, & Hicionymus ipfeJ,&: Marcus eremita ';fript .
Yy iiij
 loji COMMENT. IN LVC. 1072,
a In Com. & Ambrofiusa,& ,& Philaftriusc,& Grc- A enim qui pic voluntviuereinCbriflolefu,perecutknempa- aa.aiTia.
an nuncio- goriusd, Beda,&Bernardus e,&Nicetas fintclli- tientur, quid ergo ceflamus facer id, cuius caufad*
Mn libr de unt> ea ^en'4ue fcl'c omnium interpretatio oft tam ccelo in terram defcendit ? veniat mors, veniat ignis,
rjt* multis, & tam magnis auctoribus probabilitatem veniat gladius, non timemus, non fugimus, fed ob-
cap.3+. * conicuta: fedfiprxcedentia,&confequentiacon- uiam illi imus.fed prouoeamus.Siinile quidd Igna-
c In hxr.de fideremus; non atis mihi videtur cum illis cohaere- tius optimus Chrifti diicipulus magiftrum fuum
labiislfai. re. Volebatdifcipulorum nimos ad aliquidmagni imitatusdicebit, Vtinamfruarbev\s,qus. mdn funtpra-
* prxparare.vt ante praeparauerat ad fuum aduentum, parata, quas & oro mihi veloces tffi adinteritum,<r adfup-
i Sint> m4u*c 8> hrnbi veriprxcmBi lucerna ardentes plicia,Cr alliciad comedendum me, vtipfe fcribir,& In Epift.
in Ezech. inmambus veflns, & -pos [miles bomimbut expeciantibus Hicronymus'in eiusvitarecitauit. ad Rom-
&hom.jo. dominumfuum, quando reuertatur nupths. Nonpraepa- jo. tiaptifmo autem babeo bap.] Grace /#'<-
in Euang. ratur animus ad bona, fed ad mala; ad excipienda MiSm,ax, baptifmum ausem babeo bapti\ari,i Efi C P '
"urlficat dC kna> ^atisomncsProPeni>atqucPara'inatura^ua eft, baptifmum habco, quo baptizandus fum. Mor- 4s.
&Manx. ^unt' tern, & paflionem fuam baptifmum appellare du- Mrs Chri.
f in Com. Deinde fequitur h, Baptifmo habt* bapti\ari , drg bium non eft, &omnes interpretes conhtentur.Ter- ,llbaptjf-
jnorat.a. quomodo coarBorl quorfumab Spiritu fanoad ba- tullianns \ Cyprianus e, Philaftrius f, vt , fttt \^*^C "
dc Pafcha. ptifmum,id eft, paflionem fuam tranfitionemrepen- bibere calicem , qttem ego bibo ?& baptifmo , quo ego bapti- dlnlib.de
Nazfani tfacret, aut quomodo ifta inter fthxrerent? Si- y>r, baptizan* iimile illud eft apud D. Paulum h, baptifmo.
Vcrf }Zj. miliseft Euthymij interpretatio, per ignem carita- <^ndfacient,quibapii\amurpromortuis'i id eft, qui pro e In Epiit.
bYerr.50. temintelligentisj&Theophyladi, qui zelumex- relurreione mortuorum defendenda moriuntuu *d'uba'-*n;
ponit. Alij verbum Dei intci pretantur, quod Chri- Vnde nata fit phrafis , non eft difficilis coniedura. ^0
ltus venerat m terram mittcre, id eft, predicare; Solct aqua paflionem, afflitionemque fignificarc, g j^r_ IO-
i PfaI ni. quodque in Scriptura1 ignis etiamappelletur. Knne Tranfiutmus, inquk > per ignem, & aquam, Gr eduxii nos j8. ;9.
140. Cor norum, aiunti]h>, rdens erat in via , dum loqueretur in refrigerium V Sc, Saluum me facDeus, quoniam intra- h i-Cor if_
Prou.jo. nobul Sic Auguftinus s.,& Theophylaftus Quam uerunt aquavfque ad animammeam, Sc iterum, tripe me %9-
*8- interpretationem eadem rationc, qua fupeiiorcm, dcluto,vtnoninfigar: libera me abijs , qui odtrunt me, * dt g^"^
^cap.*4. pro{jarc non p0{fum ; quia prtcedentibus , atque profundis aquarum, dc, non mt demergat tempeflas aqua, fignat.
In licor, confequentibus non fuis conuenit. abforbeat me profundum, eque vrgearfuptrmtputeus os i PfaLc.
Adim.M. Vcrus mihi fenfus videtur elTe, quem Tertullia- ^jutm *.
.3. nusmobiterindicauit,igncmafflictionem,&resad- Nullum certius periculum mortis, qumcm al- * pf"-<8-
1 Hoc loco. uer[as fignitcare, vt Tranuimtu perignem & aquam, to iactamur mari. Ferrum ferro, vim vi repellimus, "
Qni/haiui t* tduxifUnos in refrigerium , c,cm ambulaucris inigne, incendium eflFugimus , contra tumentcs aquarum Morris pe
ln verii* nontomburer fiamma nonardebit in te , berat me moles eluari difficile eft. Qin defcenduntmaretnna- riculura
fenfas ex r aprejfura flamm*, qui circumdedit me, & in medio ignis nibus ,fademes operaHonem in oquis multis , ipfi y nimmt certius
Ten. non fumauatus P. Sichocloco, prxmunicbat enim opera Domini, &mirabiliaeius in profundo. ^Afcenduntyf- ^^Ram
m Lib.ado. dfcjpUiorum nimos ad ferendas fortiter futuras que ad'calos, & defcendunt -]que ad abyffes: anima eorum
a Pfal'rn 'if pcrfecutiones,& qu a:quioreeas animo ferrent, di- inmalistabefcebat : Turbatifunt , cjrmotifuntficut ebrius:
lt xit eipb mittendas eile, id eft, propter fe , liioque cy'omnis fapientia eorum deuorata e, ait propheta re>
gius 1, quo loco aquarum periculura aptillim de- 1 fM.106.
lcribitur. Ideo ergo baptizari , quod propric eft 4.4. *.
"fecund 4' ^lttAtt V*4 ihacem yem ^are m itrtAm > mn vd>*: aquis fubme^i, pro pati,ac mori : & baptifmus pro l7-
nVlbmi'0" ftdfeparationem,<T, r No vem pacem mittereSedgladium. aflliftione, pro paflione, pro morte ponitur. Quor-
q verf.jt. Hoc eft, quod ftatim fequitur, BaptifmYhabeo bapti- fum ver nunc Chriftus de morte fu mentionem
i 34- qari, ncc enim dubium ell , quin paflionem fuam D infrt, iam mmdicauimus. V olebat dicipulorum mSup.retC
baptifmum appellaucrit , & excmplo fuo difcipulos animosad ferenda former futura pericula roborare,
ad patientiam , tolerantiimque confirm et, qual di- oftendit ergo fe illis non folm corumdem pencu-
cat, difeite meo excmplo pad, nam Sc ego p.ilTurus lorum participem, led etiam dcem fore. Primm ft
fum: eamdem ergo perfecutionem, eamdemaffli- pro illis mortem oppetiturum.quam non iblm non
dionem, eamdem paflionem 8c ignem, & baptif- timeat, veiumetiamprouocet, &aegrferat tardare
mum, & feparationem, &,icut Mattharus, gladium tam diu : neillireformidentprofemori, quipris
appellar. Quo autem fenfu dicat ideo fe veniie , vt pro ipls mortuus lponte fiia fueriti Hoc eft quod
eum ignem in terram mittcret, apud Mattliaeum de- ftatim fequitur.
clarauimus. Etquomodjcoarior}] Id eft, angor,contriflor, sgr ."
47. Quodautem.aitjtr^w'/vo/ojW^-v ateendatur* per- fero, donee perficiatur, id eft, donee mors veniat. Chriftus
t'Quid eft indceft,acfi dicerer,quid aliud vol, qum vtac- QUodn6nulliitaaccipiunt,auciorcLyrano, vtigni- cfli*tat
quid volo ccndaturjCumpr0ptcrca venerim, vtaccenderetur? ficet Chriftus,ie mortem perhorrefcere, acreformi- t*mmr"
cendatur." Eodem modo interpretanda eft altera leftio, de qua dare: iicut dixit pofteipfainftan te morte, Tnis e
fiiperis nobis dictum eft, quam velo, vtacctndatu anima mea vfque ad mortem n, ego hanc expoCtionem n Mattii
fpfal.71.8c id eft,valdvolo,vchemcnter opto. Verum enim eft, mcntiChriftiprorsiscontrariamercarbitror.Idem i6.8.
ij. quod Euthymius fanimaduenit, t, vt,iutqukm, enim hoc verbo ignificat,i7ome/flCo>vV,quod pau-
Particula incrmentum, vehementiamque declarare, Quirn l ante fignificauerat,cm dixit, &quidvolo,nivt -
j,t, daUa,inq\iit,perta,& areta-fiat , quaducitadvitaml /? Atquiillic non timebat,ne ignis acccnderc-
crementu'm l, & Qum difficile, quipecunias babent, inregnum Deiin- tur, fed optabat: & ha;c ergo non (ont verba timtis,
declarant, hoibunt u Q^w Ipecio pedes euangeli^antmm pacem 1 ? fed optantis angi ft enim dicit,quod eius mors tam-
t Mat.7.i4- Domint Dominusnoer, quamadmirabileenomentuum ? diu diflferatur. Quemadmodmalijs verbis expref-
n Mar.io- paflm occurrent excmpla *. Verba funt non Iblm fum hunclocum exponit Irenacus . *A.liud baptifma, ub
'" patientis fortiter, fed acceffentis etiam, atque pro- inquit, babeo bapti%ari,& valde propero ad illud. Ambro- ,8< ' * *
* om-10- uocantis ignem,& gladium, quibus omnibus perfe- fius, Beda, Theophylaftus, Euthymius.
ypr t.io. cutionum genera dciignantur, Sc, vt idem faciant, Cur autcmcontriftaretur, quod mors tardaret, Curcomtri-
z Pfal.ii.5. difcipulos hortantis: quafi dicat, quorfum in hunc alia eft quaeftio. Ambrois ita videtur interpretan, ttarcrur
Pfal.30.10. mUndum veni, nifivt&cgopaterer,&omnes iimi- quafi Chriftus angeretur inclufus mortali corpore, *ai
& 7 1. 1. & > qui me fequuturi eilcnt , paterentur * Omnes velltque eo exui, queadmodum eius diicipulus di- mere
idai:C
 1073 CAPVT DEC I MVM-TERT I V M. 1074
ccbat Paulus , dederium hthtns diolui, & ee cum A Aba quaeftio, quomodnunc ChriftuS mortem .
iPkil.vt Cbrio *. Htique (inquit Ambrofius b) qm'vfque dd prouocet,& defideret, cum appropinquantemadc , f*v .,
Hoc lo- perfc&ionem an'itur , He profeclione femus eft; fed etUm pertimuerit, vtfanguincm cxfudarit,& dixerittri- f^t^m"'
fo. % triis efl vfque ad mortem. No propter tem eTe animam iuam vfque ad mortem. Facilis Co- moncm
fMatt.ie. mortem, fed vfque ad mortem triflu t Dominus, quuteum lutio , hcfuperioreaniim; parte prouocabat; illic opiet,
conditio cotfoulis Affeclus, nonformido mortis offendtt. Pro- inferiore timcbat. Itaque nonfunt idem, vtputat qu*ra po-
babilius quod eda,Thcophylaus,& Huthymius Ambrofius, QumodoCoarcJor,&, triis e ammameavf- ftborrct.
dicunt, non fua, fed n oftra caufa mortem Chriftum queadmortem; lcdomninocontraria;iedideointerfe
optaiTe, non vtfe corpore, fed vt nos peccatolibe- non repugnant, quia in diuerfis fubiecT:is funt. Canc-
raret,& vtPatris fui, fiiodefimus muere, fuisfa- ra,quxinhoccapitefequuntur, apud Matthium
ceret voluntati. hobis explicara fiint.

CAPVT DECIMVM-TERTIVM.
D ER A NT autem quidam ipfo tempore, nunciantes Uli de Gali
la quorumfanguinem Pilatus mifcuit cum Jacrificijs corum. Et rc-
\ >ondens dixit iliis : Putatis quod hi Galilai pra emnibus Galilais pep-
catores fuerint, quia taliapaifunt ? 3 Non, dico Vobis : fed nipeeni- .
. tentiam habueritis, omnes tmliterperibitis . 4 Sicut ti decern Crofio,
( fupraejuos ceciditturrisinSiloe,Crocciditeos: putatis quia Cr ipda-
bitoresfuerintprater omnes homines habitantes in Ierufalem ? 5 Non, dico vobus : fedfipee-
nitentiamnon egeritis , omnes fimiiiter peribitis. 6 Dicebat autem CT hancfimilitudinem;
Arborem ci habebat quidam plantataminvinea sat Cr Venit quarens fruftum in illa,
Cr non inuenit. 7 Dixit autem ad cultor-empine a : ami tresfunt, ex quoy>enio quie
tens frutfum m culnea hac , er non muenio : fttecide ergo illam , vt quid etiamterram oc
cupt* 8 At refyondens , dicitiUi: Domine,' dimitte illam Cr hoc anno, yfque dum
fodiam circaillam , Or mittamercora : 9 Cr fiquidemfeceriifrulum : fin autem infutu
rumfucctdcs cam. 10 Erat autem docens in fynagogaeorumfabbatisA 11 Eteccemulier,qua
habebatiritum infirmitam ' decern Cr olo : Cr eratinclinata, omninb poceratjur-
fumrefyicerc. 12. Quam cmvideret lefus , Vocauiteamadfe,CT aittUi: Mulicr, dimijf
es ab infimitate tua. 13 Et impojuit illi manus, Cr confeim erecla e , & glorificaban
Deum. 1 4 Rcfjwndcns autem archifynagogus, indignons quiafabbato curaet efifs,dicebat
turba: Sexdiesfuntjn quibus oportet operari: in his ergovemte, curamini,cr nonindie
fabbati. 15 Reffondens autem ad Dominus dixit: ', Vnufquifque wrum
fabbato nonfoluit bouemfuum,autanum prafepio&ducitadaquare 1 6 Hanc autem.
liam Abraha, quam alligauitfatanas, ecce decern gr oftoanm, non opormitjoiuiaVinculo
iodie fabbati} 17 Et cumhac*diceret : erubefeebant omnes aduerfar'tj tius.^ omniipop Im
gaudebat in Vniuers, quagloriosefiebantab eo. 1 8 a Dicebat ergo: Cuifimile crcgntm Deit Mm i-
CT cuifirmle aimabo illuA 1 9 Simile egranonapis, quod aeeeptum homo mit in hortum j^;rc
fuum,(y creuitjCr faclum e in arborem magnam : & yolucres cali requieuerunt in ram s
eius. i o b iterum dixir.C mfimile aimabo regnum Dein Simile efermento,quod - .*;
ftum mulier abfeondit in farinafata tria, doneefermentaretur totum. zt Et ibatper cimta- 3?'
tes, 7* cafiella docens,& iterfaciens in Ierufalem. i$Ait autem Uli quiam-.D omine,fi-
cifunt,quifaluanturijffe autem dixitadillos-.n c Contendite intrare peranguam portam: c ,.7
- juiamultidicovobtf,quarentintrare,&'nonpotucrunt.z5d Cm autem intraueritpater-1^^^ .
familias, & clauferit oium, incipietis forufiare,&pulfare ofiium,dicentes : D omine}aperiio-
nobis , Cr refyondens dicet\>obi5 : c Nefcio Vos, mdefitit: 16 tuncincif>ietisdiccre:man-eUitth ^
ducauimut coram tc,& bibimns,& inplatea noris docuifli. 17 Et dicet vobts : Nefcio Vos
*ndcfins : difeedite a me omnes operarij iniquitatis. 8 Ibi eritfletus, Cr ridor dentiumvi .. $.
cm videritis Abraham,Crlfaac,crfacob,& omnes Prophetas in regno Dei, Vos autem
expelli foras. r9 Etvenient ab Oriente^ Occidente, Cr Aquilont^ Auro,Craccum-
bent in regno Dei. 30 g Et eccefuntnousfiimi, qui eruntprimi,Cr funr primi , qui cruntno-
uiimi. 31 h In ipfadicacccffcTunt quidam Pharifaorum,dicentcs illi: E xi, cr vade hinc: fJtToTf.
yuiaHerodcs vultteoccidere. 31 Etaitillis: ItCjrdiqteVulpi Uli: Eccceqciodamonia,^"'-10'
 1075 COMMENT. IN L VC. } io7
Crfanitatesprfido bodie r eras, ey tenia die confummor. 3 3 Verttmtmen oportet me bo-
dijgrcraSy&feqHefltidie ambulare: cjuia non capit Prophetam peri) e extra lerufidem.
Ma.tb.ajJ4 1 Icrufalcm, lerufalemana occidts P rophctasejr lapidas eost<jui mittunmr ad termes
,7' \>olui congregarefilios tttos, tjuemadmodm auis nidttm fuum fub '& noluiii 35 Ecce
rclinjnetur Vobis domusy>eflraderta. D ico autem Vobisyquianon videbitisme, doneeve-
niat cum dteetts : Benediftus, quivenit in nomine Domini.

' A repofuerat. lili creduli fumptis armis Tirathabam viem ol-

IN AP VT XIII.
DEt\oiKT autem quidam ipfo in tempore,
I nuntiantes illide Galila , quorumfanguinem
I Vildtus mifeuit cumfacrieijs eorum ] Prx-
a Lib. 3. termifit hoc Irenxus *, commemorans pr*cif>uos,&patentions Pilatus muiciauitcapitc. At Iofe-
cap.14. a, qux folus fcripfit Lucas, cm infignis tamen cf-
let hiftoria. Euangelifta eodem tempore, quo Chri-
ftusea,qux extremo capitefuperiore dicta funr,dif-
irebat , fiiperuenie aliquos dicit, qui nun tiarcn t,
quid Pilatus feeiflet Galilxi. Quorlm autem nun-
Quo tem- tium illud intulerint, non dicit. Ego, fi quis mihi et
pote irtud ftt audor, facile mihi pcriadereni hiltoriam illo
accident, jpfo tempore, (juoiliinarrarunt, accidifle; efque
federunt, expetlantes ibiconfluentes Cdteros,yt magno agrni-
ne montem amendrent. Sed "Pilatus prior cliuum mentis oc-
fupat equnibutfuis , &peditibut qui prdlio congreffi cum Sa-
maritis dpudyicumcoUecHs , alios fuderunt , alios infugam
Compulerunt, multosetiamyiuoscaptos abduxtrunt, quorum
phus de icrificio mentionem non facit. Quin colli-
gitur, eos tunc non facrificaffe , dim Iofephus die
Pilato,cmadhucin vico Tirathaba eflent, ante
qum ad montem , vbi templum erat, aicendicnt,
oppreflos fuiTe.
Grxci fer interpretes,vt Euthymius,Theopbyla- g QuaH
us, Cyrillus apud DThomam,& Anaitafius 7-
Occumenius Volent dicere,Iudam illum Galilaruffl M"

m > ( g " " --

eTe aut.or rei prxiertim incertx.
t> Plenque igitur puta nt ide illbj earn hiftoriam in
Cor h\ec medium attuliTc,vtGalilxo3,quos pro hoftibus ha*
hiitori i bebant, homines deteftabiles eTe fignificarent,quos
( com- jyeus per patum ipfis fuis fcrificijs obruiflet. At
raemorata. 4Uorfum fase jpfa Galilxorum deteftato,occafio-
nem enim habere aliquam bportebat;quxin ijs qui-
dem , qux uperiore capite ab Euangelifta narrata
funt,non apparet. Prxterqum qud ij,qui ifta nun-
tiarunt, illa , qux Chriftus dixerat, non audierant;
ait enim Lucas eos (ub idem tempus fuperuenifle,
quafi indicans rem eos nouam , & inauditam attulif-
fe. Itaque mea illa conieftura, quam poii paulo fu-
perius, eo mihi videtur proba bilior, quo minus in ^
alior um opinionibus probabilitatis inuenio. Sed ea
mihijSi quia meliorem non habet auftorem , Se quia
eamdem illam id temporis accidiTe ex nulla colligi-
tur hiftoria , non tis placet. Nam dux iliac feditio-
bAtt \ .nes,qux ab eodem Luc*bcommemorantur,triginta
' vt minimum annisantcontigerant.cm ludas Ga-:
lilxus,quipofteriorisauAortuit,fucrit,vtillicdici-
tur, in diebus profeifionis.
j Vero fimile igitur eft illos,qui hoc narrarunt,non
Vero fimi- tamquamremnouam,atquerecentemnarrafle; id
lis de hac tccerfiffeadChriftum;hoceft,TOfrw,4fflf^mer, vt
hiftoria eumde fao interrogaren!, quonam iddiuino
fententia. conf,]j0 accidiflet, quemadmodm cm aliquando
difeipuli interrogarunt, cm excum quemdam na-
tum vidiflent Rabbi quu peccauit, hic, anparentes ew,yt
elean.j.i. rw*w/crefw'c?Qiiiemadmodm Cyprianus,vt vi-
d In lib deturd,Theophyladuj,cEuthymiusquidemcertc>
eontraNo* ita interpretantur.
uat. Q^od ad ipfam attinet hiftoriam , quombdo,
quando , Sc qua de caua Galilxorum nguinem
cum iporum acrificijs Pilatus mifcuerit, nullam
prxter hanc ipmLucx fatis perpicuam habemus,
omnes tamen interpretes ad feditionem illam refe-
e A.y. j7. runt , qux audore luda Galilxo accidifle dicitur e.
f Lib. 1. de quo ' ad hunemodum Iofephus feribit: Intend
Antiq.ca.. ^ Samaritam quidem tumultu caruere. Concitauit enim
Fibras Sa eos impoflorquidam, pro nibiioducensmendacium, & -
maritaoos niacommimfeetsad plebts gratiam, iubens , yt conuenirent
feditiofos ad montem Gari\im apud earn gentem antlijfimum , age-
oppreffi. uerans fe eis otnfurumfaCTd yafa refrjfd, qud ibi Mofes
QuarePilatumeareirriutum,eos,quieiuserantft-
x, inter facrificia, in quibus pro imperatore orare p^0"^'
recubant.interfeciTe, atqueita eorum fanguinem IumfJC[
Cum icrificijs mifcuifle. Suidas in Pilato ad cam re* cia can
fert hiloriam, qux apud Iofcph eft , cm Pilatus,
commotam plebem,& tumultum excitantem, qud mi^{
ficrum theaurum , quem Corban appellabant, - ^*
ruiTct , fummillis clam armatis militibus partim in- ce ,|,
terfecit, partim" vulnerauit.omnes perterruit. Miror
hoc viris dois noftro tempore placuilTe , nec ani-
maduertiTe eos,id non in Galilxa, led in ipfa Ierpfo-
lymitana vrbe accidifle, vbi Sc thefaurus erat, vt lo
fephus narrt. Itaque non potuifle Galilxos efle,qui
interfei fuerint. Nam recenrioribus quibufdam
auftoribus, qui fine teftimonio,& fine ratione dict
hoc Ierofolymf accidiife,non vcreor,ne fideshabea-
tur. Prxterqum qud, non (aerificantes in templo,
fed in foro ante tribunal fuum vociferantes, tumul-
tuantefque interfeciiTe, Iofephus dicit.
In re incertt probabiliffimum mihi videtur hoc 4.
factum efle mm, cm Pilatus vicum illum, Tiratha- Auibrit
bam militibus occupauit, vt Samaritanos opprime- op'"'0 dl
ret , vt paulo fupr ex Iofcpho recitauimus. Cate- bec *
rm hiltoriam illam claris Hegefippus narrt ' iLibr.i...
eius hxcverba funt; Quodigitwludihriumimt>rritanu e,ciJ.lc-
Tiberio accieritjnonputduipr*tercundumtyt ex eodefomi- rof.cap.r.
tas coigaturlmperatoris. Sicut enim bomprincipis yita, prr ^^
bitmiqutiUm praferiptio, Cr per vniuerfos yiuendiforma e"'J(io-
efl, ita Imperaioris lexflagitiorum efi. jb eo mijfm ^
Tilatusefl inlutUdmvirimprobus, atque in exiguo pona
mendacium,circumuemtSamdritdnos,ytmontem,cui uomen
Cadir,peterent, erat enim iUisfacratus , ei quidyellet eorum
mj/eridcognofeer-: Et afcendenspopulum prtuemt equitdUi,
pederiqueexerciturauit, ajfliBo crimine, qubdii\omanii
difccdere,& concilidbulumbi fuerenprdparajjent. Ex eo
quod Hegefippus narrt, finxiflePilatumiSamarl-
tanorum myfteria velle cognocere, pcrpicuum eft
eum (aerificantes oppreuaflCiquod Iofephus fileruio
prxtermifit.
Vnum illud huic fententix videtur obftare,quod 7'.
illi.dcquibus ofephus,& Hegefippus cribunt, Sa- Q-o*1^
maritani fuerint; ifti,de quibus Lucas loquirur,Ga- \x^**
lilxi ; Samaritani autem Galilxi non erant,qu:n po- ^B-t
tis hoftesGalilorum,&abilIis, ficut Iudeisdc coaucain

1
 o77 CAP. XIII. DE GALIL. A PILATO. OCCISIS. 1078
. '' i religione maxime diffentientes.Narn Galilxi in tem militer peribitts.] Grxc. itti ^TtuoTtj mpcemtea*
Samaiit plo lerofolymitano adorabant, atquefacrificiafna yos^ifipcenitentiamegeriitf,omnesmiliterperibitti. Muhl ,0~
ni cultu offerebant;Samaritarji id nefas ducebanr, fuumin auores inter eos, quibufeum Chriftus loquebatiir, inter quos
re Dei di-
monte Gari2im,vt idem auftor eftlofephus, tcm- &illos, quorumfauguis cum ipfisfcrinciisfuerat fiac h c
plum habentes, vbi, vt mulicr ilia Samaritana Cha mixtus,in eodem mortis genere putant comparati Chnlloc-
nem fieri , quafi fignificct Chriftus fore, vt nifi cge- 1'
ilea. 4.. iro dixit *, adorare diccbantcponere. Itaquc Chri
bcip.-) ftum , qui*facis tw erat eunttsw lerufaient adorationis rint pnitentiam , ctiam ipforum fanguis cum eo-
Lib -- caufi, recipcrenoiuerunt iuprb , & Iolphusc ,Sa- rumdem facrificiismiiceatur ,cm Vefpafianole-
mariam mcdiam inter luda am , & Galilxam eiTe (li rofolyma capietur,quam in azymorum fello captam *
cit. Quod& ex Euangelilis queque ipfis facile col* fuifle Iofcphus crtbir. Ita Euthymius h , & Cyrillus h in Com"
dcap.4 4- ligitur. Scribit eniraloannesd, Chriftum exlud&a apud D.Thomarn ,Hugo> Lyranus, & ali\ Sed eo->
jn Galilxam cuntem per Samaiiam tranilre epor- dem modo, quodicitnunc, Omnes milher peribit,
tuifle.Quia nemo quatftionem attigit , nemo refpon- dicit paulo port' de illisagens , quos turris Siloe i Yerf
dot,mihi,quinodumftrinxi, vtcumquepotcro/ol- obrueret. Atquinoluit profect illi fignificarefu
uenduseft. turum,vtnifiagerent pnitentiam, omnes cafutur-
s. Duasobcauis mihi videtur ille , qui hoc Chri- ris opprimerentur , ficut illi decern icoclooppreffi
Car Gali- o nu nt iabat , Galilxos vocaTe eos, quinonGali- fuerant. Prxterquam qud hoc erat fibi ipil Chri-
lelli lxi,fed Samaritani erant Et quia v traque gensedio dum repugnare, volebat enim docere.illos, quorum
liCat illi,
Sama- Iudxiserat, itaque Chriftum ipfum pro eodem du- finguis cum icrificiis mixtus fuerat, non propter
... : it. cebant,autGalilxum,aut Samaritanumappellare; fuapeccata id pafTos fuifle Namfi propterlua pec-
cMiiib.if. quia quod ad odium attinet , pennde illis erat . Ac cata paffi fuiflnt, multi alij eadem fuiffent pai , qui
tf< fortafle voluit interrogando Chriftum ipfum per- nonminis pecratores, qum illi erant. Qui ergo
llH.14.70. ftringere, qui ab omnibus Galilxus elfe putabatur, modoinde colligcrst eos quibufeum loquebatur>
,(.
loua.7 ft. quaiinfinuansipiiusgentem,atqucadcoipfum efle pafluroscadem, quia meliores aliis non erant, cm
(su. S. 4I. peccatorem, cm Deus permififleteorumungui- non omnes, qui xqu erant peccatorcs, eadem paffi
nem vn cum facrificiis permilceri. Et quia Samaria fuerint.
Galilexmaiori.nobilioriquc prouincix vicina erar, Melius Bonauentura bonus iip interpres , corn- ti;
& iolcmusnon folm vlcinasvrbes, verum integras parationcm quidem inter hos, & illos fieri , fed non S. Bonauff=
ctiam prouincias vicinarum prouinciarum , prxfer- in eodem pnx genere quafi dicat, Gmnesfimilitcr iaix taiei*
tim nobiliuro nomine vocare S cut Cntabros non peribitis.ficutilli perierunt.noH morte corporis.led P^c"t10
folm , qui verc antabri funt, fed omnes ctiam cir- anima;& non te mporali,fcd aeterno fuppliao. Pro- Loquitur
cm gentes a ppellamus; & Flandros nonillostan- ba bile hoc ft; feel probabiliusetiamnum efle arbi- de morte
tm,qui verilint Flandri , fcdetiamHannones,& tror.vtnon hicumillii , quiPilatotrucidatifunt; animsr.nc
Brabantos, & omnes , qui fbillofuntclo. Potue- fed inter fc ipfi coparentur,quafi iciXytmriesfimili- ewperii.
runt ctiam Galilxi appellari,quamuis Galilxinon ter, id eftjfi mul nemine excepto ; ficut vnus, fie alius,
client, quia ludam illum Galilxum fequebantur. ficut paupcr,ita diuites peribitis.
Hos au t cm de quibus nicas loquitur, Saman taos Obiiciet aliquis abfurdum vielen pnam variari, t
fuifle, quamuis Galilxi appellcntur, cx hoc i po lo & cumdetemporaliageretur,qu*filli Pilatoocci- AbfutdurA
co intelligi poteft. Dicuntur enim in ipfis trucidati fifuerant,eodem prorfs loco , codemque contextu non cil
acrificiis, atqui Galilxinon alibi, qum in templo verborumad fempiternam pnam fubitotranfire. nim
Ierololymitano, vt diximus,facrificabant ; &ma- At fantm abeft,vt id abfurdum fit, vt in eo tota vis, r..s
nifeftumefthoc Ieroolymx non accidifle, 8c quia tota gratia confiftat orationis. Hoc enim agebat
tamquam alibi fatftum narratur ; & quia hiftoria D Chriftus, vtextemporalifhpplicio, quo affciilli
Iofephi , & Hcgefippi in monte Garizim , vbi Sa fucranr.au ditores fuos xtemi admoneret , tarn qua m
maria eft, teftatur accidifle. Acccdit , qud fi ver fi diceretjPdatus quidem corpus occidit.animas au-
fuiflent Galilxi, Pilatus cos trucidare non potuilTet, temoccidere non petuit ; nolite timerc ees , qtiiocci- Matth.to
cmnonGalilxx, fed Iudzx prxeflet , necvllam dunt cofus , Ainmam autttn non pojftmi occidere ' jcdpo- l9' K-
in Galilxos haberet poteflatem. Itaque Chriftum twsiimeiteum , qui fote & , Ccerftuferdite in 1 4"**
ipfum coram i tamquam reu m acculatum,vt Ga ebemum. Ncc cos mileros putatote, qui corporalem
lilxum efle audiuit , ad Herodera mifit , qui tetrar- il lim mortcm,qutm vos mihi narratis/ubierunticos
Lac tj-7. cha eratGalilxx*, Samaritani ver, quamuis Sa miferos exiflimtte.qui mortem animx fubituh funt;
maritani Galilxi aliquando vocarentur , tarnen quia quam vos profe fubibitis omnes, nifipexnitcn-
fub Pilati Gililxi ver non erant , fub Pilati want iuridi- tiam egeritif.
nantiurif- rlione, vt cx iifdem autoribuslofcpho, cW-lege- Nemo mihi hoc loco vim harum duarum Vocum, JJ;
diftione,
BonGali- fippocolligitur. Ita potuit Sama rtanos Pilatus occi Omties,r fimtliter \idctur obferuafle. Mihi vero per bu:s yciba
lr. dere. antithefim videtur Chriftus has duas partculas de omnes &
i . Et refyondens Jefus dixit Ulis.] Quocumqtie tan- E induftria vfurpafle, vt opponeret eos , quibufeum Cmilitcri.
Cat Chii- dem animo illi Chriftum interrogauerint,ita Chri agebat,illi$,qui Pilato fuerant occifi , quoique ipfi
osGali- ftus refponditjVt ' '
eos, qui interrogauerant , meliores miferrimosputabantfuifle:vtdocerctmaioraipfos,
lioi carfos
bicdicat. redderet, & exaliorum calamitate pnitentix illis & certiora pafluros efle , nifiagcrent pnitentiam:
mcdicinam faceret,diccns non minus ipibs, qum maioia.quia illi tempo: alia.ipii xterna:certiora,quia
eos,qui inter vidimas fuerant trucidati , peccatorcs illi non omnes , qui in eadem erant culpa.pariter pc-
cfle^iec proptere qud Deo nunc fimili fupplicio rierunt: ipfi vero pariter nemine excepto peribunt
nonarHciantur, xterna fupplicia, nifi pnitentiam Hoc eft omnes militer feribitis.
Atibune egcrint,fugituros.Beda ^QfHbwjnquitjtonipfdmoTS) 4. Sicut Hit decern ejr e?o ] Neque hoc qeaodo , aut
lofum. mm & bonos ejuoejtte c potuijfe mor beatorum martyrum quomodo accident fcimusnec enim quifquam ,aut
gloria dclart ;fed vita improba , pro qua in fecundam mor lacer, aut profanusaudor prxter Lucam narrt. Is juins' Si-
tem mitterentur , obfuit. Verum ad correctionem yiuentiumy nobis inflar eft omnium. Turrira hanc Siloe, non- locvbifuc-
vt ptflilente flagellate dttu fapientiorfieret , yel cene ad nulliauctores in ea vrbe tribus Ephraim fuifle di- rit-
'to.jj.i^.
extmplum corrigi nolentium , ideoquepeim moriturum , tali cunt, vbiolim area teflamenti fuerat1, fed cx hoc
funt m orte mtdllaii, ipibloco perfpicuum eft cam faiflc lerufalem ; &: [^1 lU
3 . No dtc obis t fed' labitis , omnes- quidem intra muros,cum dicat Chriftus, ^ U4.i. ,
 079 COMMENT. IN LVC. 1080
& >pfidbitonsfuerint , (Mteromnes homines bAbitAntes in A Hifpania vlteriore videre licet ; ficut in frigidis, vtjfen,,^
lerufalem ? indicansetiameos,qui cafii turris obruti Gallia,nucesinvineisplantarifolent.Etfinonrepu-iaiud
fucrant in IcrufaJcm habitafle, & intra ipfam vrbem dio, quod Ambrofius h , Theophilus Alexandrinu,ftfqwnsn
oppreflos fuifle, vbialij dues aequc peccatores ca- .Beda, ThcophyladuSj&EuthymiustradidcnmtJ1.11"'-,
demvia prstereuntes opprimieadem ruina potue- perficumfynagogamludorurnignificatanijquodjj"^'
runt. Melius igiturfentiunt,quidicuntSiloenomen quemadmodum Hcus foliistantumabundat,itafy- * ^'
ruiflefontis, pifcina^auttorrcntis intra Icroiolymi- nagoga Tola externa cxremoniarum fpecieabunda-
tanam vrbem prope radices montis S ion fluentis, vt ret. Quod praterqum quod apte ad populares
cap..f. indicatlfaiasa, & Ioannesb Erat ergo turris iuxta condones didum eft, eoetiam eft probabilius eq '
b cap 9.7. fontem,aut piicinam , Cue torreneem,ideoquc turris fpedafle Chriftum,quod videmus alibi arefada fi A
Siloe vocabatur. fignitcaflefore,vt fynagoga etiam arefieret -Magis ' I ttCA
Futrtiis, quu & ipfi dcbitorts fuerint.] Peccatores tarnen aflentior Auguftino1, qui per ficumomnes,M1tltu
Chaldaica phfafi Chaldaica, qua peccatores >* chetebim, homines fignificari puut. lSer.jdc
phrafi pec- bteres vocant. Eodem modo hsecfent-cntia , quo Namfynagoga vinea potius, qum ficusetat. Ego 7- Doa
cantar de" *"" intelligenda,edemenimpertmetj,ytdo- tephiitAuiyineAm , yintAm de Agyftotranfitdi-
bitoies. C" ceat Chrilus non deber eos fecuros efle, propterea i , vineam Ecelefiam efle , deminum vero; vine* ^
qud eo caf non perierint, quafi ide nonfuerint Deum manifcftum eft. Colonus quisfit quaeritun domiau*
peccatores. Perituros enimuer peius, nifi egerint Thcophyladus, & Euthymius Chriftum eue pu- de* Dm.
pnitentiam. Illi vnius tantm cafus mentionem tant. At He potius ipfe dominus erat, qui veniebar, e"*-7)>.
Quomodo fecerant,qui Galileis quafi hominibus peccatoribut vtfruduminficurequireret, vt ait Ambrofius-Alij [
oppxcifi contigiet;Chriftus aliud etiamillis non iam remo- Apoftolos, vt Chryfoftomus, aut quifquis audor fi7t *
turti siloe turn, fed domefticum proponit exemplum. Quo eft", & Beda0. Atde re iam pretrita loquebatur, Urem 2 4
peccztores uonGalilaji, qui peccatores, fed Ieroiolymitani ci- antequam Apoftoli vmeam colre cpiflenf. Ea-nHom:,
pnasluc- qU1 anii habebantur, qualesfilliipfi, cum demrationcnonconuenit, quod Ambrofius ait - W.M"-
'- quibusloqiiebatur,efleputabant,occififuerant,& lonum fingulariterfuiiTePetrum/uperquemEccle-010 on'
occifiquidem non ab hominibus , ficut illiPilato, fia fundata cft;quodncque cum eo quod paulo antfe
quorum mors magis Pilati crudelitati,qum diuinse dixcrat, bene cohiret , arborem fuifle fynagogam,
vltioni tribu poterat , fed ab ipb quodammod non enim fynagoga: , fed Eccleiae Euangelicac Pe-
Deo fubito & inopinato turris cafu,vt non nifi diui- trUs fundamentum fuit.Placet mihiquod ait Augu-
r na id prouidentia peccata vindicante factum videri ftinus p,omnes fandos colonos efle, qui Dominum p ta.ji.ii
poflet. Et tarnen illi ipfi non magis , qum carteri It- pro peccatoribut rogent. rb.Dom,
rofolymitani ciues peccatores erant* j Sed probabilius c fignificari omnes, qui vinea:*"1"111
eYerCj.' 5. din yobis.] Videfupr.V Domini Sabaoth,fiueolimfynagog3e,fiue nunc Ec- Luca
6. Dicebattmtcmbancmilimdinm.] Grztcymvtb clefix curam gerunt. Horum enim officium eft h - 0-, ,_
dea il i itVn^^^i banCfuboUm, vt fuprd. Parabola cum colre,circa illamfodrre,&ftercusadhibere,idn Gun
it. ' ver faciliseft,nec longa indiget explicatione. Illud eft omnem darcoperam vtfrudumferat. Horum emn \i
Qaomodo mrito quaeri poteft, vnde pendet pars magna fen- eft Dominum rogare, vt altertimetiarn annum pa-EccleC/
hxe para- tentia:, quorfum fam Chriftus hoc loco propofue- ticntcrexpeder.ld ficiebat Mofescum dicebatwAtf""m s'"
Vd'entibus r'1 ncc cn'm v^etur **at" cum antecedentibus - ditnittc eis , finenfiteis, dele me delinm, Eiod.;i.
cohaueat hsrere. Sed fi parabola: finemconfidcrcmus,ha:ret iuemfcrtpfifli^. Amat fum quifque opus &griusjlt
aptiflm. Dixerat , nifi agerent fcdulo peeniten- colonus fert arborem non fuam exfeindi , qum do-
tiam,eos omnes perituros. Doccthac parabola,quo- minus ipfe cuius eft, quia circa illam laborauit,&
modperiturifint,nimirum,vtficus,quxfrucl:uni, non vult,i fi eri poteft, operam fuam perder. Qu?
quantumuis expeftata, quamuis diligenter culta, exemplo difeere ijdebent, qui Ecclefiascuramha-
Quibusin non fert, tandem exfeinditur. Tribus ergo in rebus bcnt, non dvbercieadiuftitiEfeucritatemifedad
rebus fi mi- fmjlitudo cernitur. Primim quod ficut ficusilla benigniutem .atque patientiam Dominum prouo-
Jitado con- fruftumn0nferebat;ita ipfi bona opera non facie- care. Gaudet Cliriflus fe fuis miniftris dementia
\ g bant,que.frucbsvocanturdignipnitentia?,fupr'. quodammod fuperari.
Matth' }.'. Deinde quod quemadmodiim dominus ille vinea 7. Ecceanrtitresi'mt.] Quod tres annos dixerit , ni- 1
plures patienter annos expekauit, dum ficus magis hilfortafle aliud cause fuit, qum quod foleat ficus J^Jj^
ac magis culta , & adhibito ftercore adiuta fruftum primoanno , quo plantata eft , fkp fruftumferre/i ^ cfiitm''-
ferret: ita Deu s illos patienter expeftat , donec non prime,{ltem fccundo.fi non fecundo,vt tardif- tio
emendentur, donec agant pnitentiam. Hmirdi fim,tertio: fi tertio non frrat, numquam Iatura vi-
Dtminus promijfioncm fuam, fed fAttenter *git propter yts, deatur.Signihcatur ergo dominum ilium vineat tarn
nolens alicjuosperire , jed omnes'ad panitentidm reuerti f, & diu expeftuiiTe, vt ficus illa frueturn ferret , quam-
f1.tetrt.9- , vt faceret vuas, &fecit Ubrnfc<u$. Poftre- diu in arbore eius generis expectandum videbatur.
S U'--x-4 mo qud quemadmodum dominus ille vineac,poft- Si enimt>x,aut oliua fuiflet,plures,qum tres anuos
qum expectaffetdiu ,necficusfruumferret,fuc- expedareoportebat. Indicatigitur DeumVniucu-
ddi tandem eamiufit, &in ignem mitti ,(id enim -, iufquearborisnaturam, ideftjCuiufquehominisin-
lict non exprimatur , fidum efle intelligendum genium , ac mores cognitos habere, recleqaefcirc,
eft,) fie Deusillospofidiuturnam paoentiam,atque quamdiu vnuiquifque expeebndus fit.frudumvt
expedationem , fi peenitentia: frudus nonfecerinr, ferat. Sunt qui non nifi infenedutelpiant,reliquo 001^
damnaturus fit , & in fempiternum ignem miflurus. aetatis tempore infani efle videantur , fimilespalmis, Jj^
funt propria:, cVneccfTaria: parabola: partes, in qux^umnouellxfunt^ihilnifilpinasferuntrcum"^,^,
quibusfententiatotaconfiftit Caetcra.vtopinor.or- fenefcere incipiunt, dulcifllmos proferunt frudus-
naroenta funt , & non neceflarib ad fententiam ac- Sunt qui in pueritia fenes, in inedute pueri fint , fi-
17 commodanda. milcsficui, qux ,quosfrudus primis annisnonfert,
Cur in ficu Q^aiceft illud quod in ficu potius quam in alia numquam fert. Ideo Deus alios maiore, alios mino-
uaii* a!?* arbrc parabolam Chriftus propofuerit. Quod non re expedat fempore.Hocarbitror efle literale. * \t
bore data alia fortafTe fecit caufa , qum quod in calidis regio- Illa allegorica , quae multis affcruntur, Ticsm- ^^
fit parabo nibusyqualisludaca eratvbi ficus facile prou eniunt, nos tres elfe leges, naturales fub Abraham : criptaminhaepW
la. nulla arbor frcquentior fit in vincis, vt in Italia,& in fub Moic:Euangelicam fub Chrifto,vt interpretan- boU.
tur
 io8i CAP. XIII. DE PAR AB. FICVLN. INFRVCT. ibSSL
"? iUr AmbroCus "& Gregorius b, & Theophylaftus. A ftum , & diligcntiam boni coloni , qui non libenter
Eaikii. Atquisquartus erat annus.quo expeftare adhuc ro plantas exfcindit,non libcnter perdit : & qud fru-
gatur domin9?nec enim quam erit Iex.Aut tres lu dum ficus non tuleritjCulpam in fe potis,qum in
deorum gubernationes fub iudicibus,fub Regibus, illam coniicit,quod fortaiTe ante non benecoluerit,
fub Ptihcibus^vtait Euthymius. Aut tres hominis polliceturfein pofterum culturum diligentius.Vn
xtates.puerilcm, virilem , & fenectutem , vt Thco- denique faltem ann domino impetrat , quo foli
cQue.ft.70. phylaftus,& Athanafius e. Longius etiam videtur
circ terra, conieftquead radicem ftercora appa-
abcTc, quod Auguftmus dicit ter fenos annos ciTe reat,vtrum ipfius arboris vitio,an coloni neggeti*
decern & ofto, poft quos mulier illa , de qua ftatim faftum fuerit,vt fruftum ant non tulerit.Idemfa-
VerCrt. agiturd,curatafuerat. cere boni Ecclefixpaftoresdebent. ? 2r
it. Quid autem fit, dominum venire ,vt in ficu fru- Quoddicnvjque dum fodtam circa earn , & mtttam Ecckfir:
Quid (it do ftumCju5erat,docet Bafilius ^dementia, inquit.D
flercora, nihil aliud fignihearc arbitror, quam vfque ,
vTftu- "t* homines peculiare hoceft , non dim , autfilenter ingerit dumomnem illiculturamadhibeam, itavt nihil i Quid fufo-
qux- iJM <f/fi communicatumes pradicit afore, reliquum fit.quod Uli facer poflimusj tue fuccidl, dc7e '
-- fer hoc " <f petmtentum , V/ f^/mt cm ver dicere potucroWr/3 Wyfo* debtdfatt- 5>* ftcp
re vine* mea,Cr nonfeci ei ? 1 taque non eft fubtilitcr in- iv
1 im /f 1 intultt pemetem, fed fmulo fuo ex quirdum,quid fofia,quid ftercus fignificent.Nihil 1 iii.5.4:
& / 4 Jupphcandum pro popult peccdtts panas - enim aliud dicere colonus voluit , qum fe omne
g Exoi. )i. nunciabat dicens g : / dimitte me , & delebo populum remedium adhibiturum, quo ciufmodi arbores iu- Remedium
16. l. une. Simile quiddam in Euangelio edocli fumus ficu uarifolt.Id duplex eft^lterumjVthyemeadradi-
fumptafarabola. Itaque putat Bafilius nihil aliud elTe arboris fofla fiat,in quam aqua colligatur, quo adhibnutS '
venire Dominum adquaerendum fruftum in ficu, plus humoris radices trahant contra veri) in sftate .nU
qum earn admonere.vt frudura fcrat,illiquc com- terra ad radices ageretur,neeasSolis ardor exficcet '
minari fore, vt fi fruftum non ferat, excidatur. Ca- Alterum , vt per hyemem ftercus ad radices circ-
term illud n bene conuenit, quod antequm do- ponatur,quod & pinguedinem,& calore ad dat. Iu-
minus colono dicerct,vtficum exfeinderet, ternis uat hocmaximeficus.arbores natura fu frigidiifi-
iam annis venerat , vt in ea fruftum quxrerct , nec mas Si quit tam fubtiliorcminterpretationem Be
inuenerat. Imm proptere illi excidium commina- da; fequi volet nihil prohibet : Vfque dum fodm , in
tus eft , quia cm per tres iam ad illam veniflet an qu it, ilUm'-id es~i,rddicem infru&ucft mentis ligone bit
nos, vt fruftum quarreret.non inuenuTet Non ergo C .& yidel.cetprcffunrum, & kor-
vemre eft moncre.aut comma ri: ter um Dommus roYtm cUmmoms ineunens. Omnis quippefojin
venit,& femel tantiim cminatus eft. Venire igitur imo eft. Et nimirum increpatio^dum mentemfibidemonftr*tt
eft.Deum oculos ad vnumquemque conuertere.vt bumilut. Et miiUm ftercora , id eft , malorum, eputfecit ~
videat.ecquem fru hi beat , Sc colligat, nec enim ad reducAm& compuniHonis gratiam,
moueturloco. tjtufi de put recline ercoris exfufcitem. Ad eundem
it, Succideergoillam.) Loquitur accommodate ad pa- dum Theophylaus exponit. xl
Qoid fit^- rabolam,in qua verfatur; non ad rem per parabola 9. Si qiddem feceritifruium , fin autem , in futurum Oratio hk
cum fucci; fignificatam.Ncc enim Deus per miniftros fuos,fed fuccides eam.~]ln priore mem bro apofiopefis eft,abru- brupt
" ' c' per fc ipfum homines dnat , quod eft ileum fucci pta oratio, imperfc'quefententia. Siquidemfecerit a^ ctuf:
dere. Nifi dicamus etiam hoc fenfu per miniftros /r#,intclligendum eft,bene erit.aut no opus erit
damnare, quia illi ligantfuperterramfunt ligota & cam fuccidere, vt Euthymius admonuit:/ autemim-
bMatth.i* incalo h, quod cdi verum eft, tamen non videtureo D tlligendum etiam eft^ucium non fecerit^fimmin
& il.il Chnftus fpedare voluTe, cm non de ea condem- MW)qUafi dicat, ad fucciddum cam fatis eft
nationef,qua:inhacvita:feddeiUavltima,quae m temporis. Suntquimyfteriumeffeputent.qubdin
altera viufit,agere videatur. Ad parabolam autem priore parte colonus non dicat, quid faciendum fit
accommodate loquitur, quia non folent domiai vi- fi frudum fecerit,quafi iudici domino relinquere
nearum ipfi per fe, fed per fuos colonos inutiles ar volucrit,an fit illi mutanda fententia,rt ait Chryfo- ,
bores exfeindere. ftomus,aut quifquis ille eft audor ra. n '*
Vt ejuidetiam & tetram occupt?: ) Gr. tv* ii i^vivyr lo. Erat autem docens infynagoga eorum fabb*tis.~\ id *
Feos natu- >jquorfum etUm tcriAminfruBifcrAm redditiSoleni eftjfolebat doceri in fynagoga eorum fingulis die-
^ualir. arbores prarfcrtimmagnae.&fucculentafjqualis eft b9 fabbati. Hanc vim habent ilia duo verba , erat do -
ficus, omn circa terr humorem exugere, & quic- cens,Sc, fabbatis , Cur in fynagoga, if cur iabbatis, ncap.Mt;
quidpropceftfoli aliorum feminum fterile face- apud M arc expofuimus . Eorum autem obferua-
re.Hoc eft ^afuv, infrugiferam &fterilemreddere. Ita- tionem qui putant no m en fabbati, cii plural i poni-
qj ea ficus non folmfrudum non ferebat;fed etiam tur numero, totam hebdomadam fignificare,apud ocap.i.
efHciebat,ne alia femina rudum ferrt.maxim vi- Matthaeum o refutauimus, quin potius hoc loco di-
tes.qux circm erant.quibus non folm neceTari, ^ ftnbutionem pluralis numerus ignificat Hebreo-
fubtrahebat fuccum,fed vmbra etiam ipfa nocebat rum idiomate , qui dicunt,1p33 npaa babckjtrbabo-
qua; omnibus fere rebus noxia elTe creditur. Hanc kjer, in matutitiis, in matutinis, id eft ,fingulis diebusmanet
vim habet partcula illa,% quafi dicat, quorfum c Quemadmodum intelligendum illud ein matutinis pfaj -
relinquamust cmnmodofruftum nullum fera t, melitabor in if, *p. Vtrumque hoc loco Euange- ' 3
fed etiam, quod peius eft, tcrram exugat,& exhau- lifta cfulto cxprefit.Synagogam quidem, vt indi-
riat , impediatque, quo minus vites , & alix plants caret fequs miraculum coram omni populo in fy-
ferre fruftumfuum poifint/ nagogam congregato faftum fuTe;fabbacum vero
Terram in Ecclefiaoccupant,qui no folm fru vt caufam fignificaret,curArchifynagogUsmurmU; VaCt^'
Terra oeen ipfi bonorum operum nonferunt, verrri alios etil raueritq.
parc in - quo mins fert,fuo impediunt cxcmpl n,immidcrw Hoc loco n legitur^paaMKr.fed^runK
c!efia qui cs Chrit ,quorum fines interitut , quorum Deus venter eft letfchmuroth icktgeach in euftodiis feu vigiliis meditabof
cantor, ? gloria in confufione ipforum , qui terrenafapiunt , vt ait in te, quod idem tarnen ell, matutinis .1 i tame id omni-
i PhiLj . i8- Paulus i,& alibi KiMala besliXyyentres pigri. no el quodlegitur .^..^ N1pb^*V-
if. 8. Domine dimitte illam (f hoc anno yfque dum fo- x^MrfoiAitKfr.efoKrr.collegcrfuilludinraaneinmane.No
-Tit.i.it. diam circa illam, Si mittamemra. ) Exprimit afte- Iter', Colligebant autmane ngulipro fingulismatutinis.
i. Et ecce mulier , tu4 haltbat fyiritum infirmitatit
 COMMENT. IN LVC. 1084
armes decern & o&o. ] Gr. i^lfvyiwnr , & ecce mulier A manu Chrifti,qua creatus,quia in infernum detur-
v*r,id cft,aderar,aut affuit,venit ad Chriftum,vt cu- batus fuerat. Debcnt hoc ipfiim populi doftores
rareturaddufta eft. imitarijVtnon verbis tant m, fed etiam manibus,id
0*1* fir Cumfpirituminfirmitatishabuiiredicitjindicat eft exemplo horn ines curent.
Spiritus n. morbum ilium non ex folis naturalibuscaufis natu 13. Etconfemcrc&aeJr^&glorificabM Detm.] Duo
tumi taris, fuiffe.fed daemone induftum', vt tacite caufamii- ftudios exprcfit Euangcliita. Alterum,qud con-
gnificaret , cur medici eum curare non potuiffent. feftim,id eftjfimul atqueChriftus earn tetigit,erefta
a Verf. i Quod,vtThcophyIaftusadnotauit,pofteaChri- fuerit,id eftjomnino fanata, cm totus eius morbus
1 ' " ftu s confirmt : Hanc autem fdiam * , quam - fuerit,quod fefe erigerenonpoffet:vt fignificaret , l,j
gauit Satans , ecce decern & oHo amis , non oportaitfilui ipfum taftum manus Chrifti caufam fuiffe curatio- unn
T., v. iL- 1 .-in ult "'
r . vinculo io diefabbati ? ntelligimusexhoc loco cor- nis.AIterum quod curata Deu glonhcauerit, id eit, ecpublie.
motbiC P"s ctiam mor|30S a demonibus immitti,qui- non fuerit ngrata.E etiam hoc pertinet,vt doceat
dxmoni- businafflgendi'shominibus,miniftris vtitur Deus. ver perfefteque fanatam fuiffe, quandoquidem
basimmifsi Illuftre explum eft Iob,& pro mnibus integro in propter reftitutam fibi fanitatem,public in ipfa fy
facris literis libro celebratum: idem nonnullis locis nagoga Deo gratias egerityvt appareat non obfcu-]
indicat Dauid, lmmiiones, inquit , fer angeles malos rum.fed illuftre, Scmultisvidcnubusteftibuscon-
b. Nam&tcmpeftatesaris,& morbos corporis, firmatum fuiffe miraculum.
(* 77 4< & omnia> qUaE hominibus Deomittuntur,calami- 1 4. Rcfyondcns autem archifynagogus^ Exorfus loqui,
tatum genera comprehendit ; & fagina volante in Vt exHebraeorumidiomatemultis iam locis decla-
99 6 dit,abincurfu, & damonio meridiano , vbi genus etiam rauimus. Non enim ad ea,qui Chriftus dixerat,re-
peftilentis morbi fignificatur,quia daemonibus eftu fpondebat,fed c turba loquebamr. Archifynago
Solisinducitur. gus autem erar, quia fynagogx prseeraj,vt alibi etil
- Simile eft,quod apud Euangeliftas nonnullos ho- docuimus o. j^ir
ridianus ge mines non natura,fed dmonibus furdos,ac mu Indignans quia fabbato curajfetlefut. ] Aut ver indi- J( t^
as petil- tos facaos legimus d. In numero decern & ofto an- gnans,aut limulans fe indigne ferre qud Chriftus A.ii.tj
Dxnon e' norum Auguftinus aliquid myfterij elTe putat. fuo,Pharifa;orumqueiudicioviolaffetfabbatum,vt
itmnifs^He Idmque putat Ambrofiusf,& Theophilus Antio- fe diligtem legis obferuator effeoftendcrct.Om-
deber chenus g,& Beda , & Theophylaftus; decern enira nis enim Pharifaeorum fanftitas in opinione erat;
uu.p.tf. effe legis prtEcepta,& ofto beatitudines-Euangelij. ^ non iam effe,qum videri volebant fanfti.
e Ser. jt. de Exiftimant ctiam Ambrofius , &j Cyrillus apud D. Non eft aufu s Archifynagogus Chrift reprehe-
verb.Do- Thomam,& Bedab,ide diuinitus accdiffe,vtpoft dere.rimens,opinor,ncab ipfo viciffim afperis re- ,Cur *^"
dm Luc & 1 ftcr'hs ficus mulier infirmo , & incuruo prehcnueretur.Ignorare enim nonj>oterat,quomo- lim m
jb de" corpore craretur, vtreipfa Chriftus dcclararet do alios aliqudoPharifxoscoarguiffet:fed fefe ad nonargut-
Tumt.c.4. quid ficus illa fignificaffet. turbam quafi fubieftam fibi conuertit,& quafi fuo cit.
f In Gm. " tt.QuHmcin videret Iefu4,vocamt eamadfe. ] Dupli- fungens officio earn docet,vtinon fabbato, led aliis
eLi.j. Alf eis fuit beneficii,atqueliberalitans,qud nfolim diebusad quatrendam curationem veniant. Sequi-
h In Crri jranaui^fed eiiam inuitauitad fanitatem. dem non aegrferre.qud Chrifto fanitatem que*
Vix quemquam folebat Chriftus non rogatuscu- rant, non inuidereillis collatum ab eo beneficium,
He muie- rare' ^3nc mulierem non folm non rogatus fanat, fed ttm pro ratione officii fui curam haberereli- I(tl<roe
ic Chriltus Ted ipfe earn quodammod , vt fanari velit, rogat. gionis,vt obfcruetur fabbatum. Expreff cft imago uidifptcie
n rogatus Qjod non fine fumma ratione faftum fuiiTe cre- inuidia fpecie religionis fimulatsc religioms
auat. dendum eft, feiebat quid ob curat in fabbato mu- D 1 J . Hjlfondens autem ad illam Dominus dixit. ~] A rchi- "mulai*
lierem Archifynagogus murmuraturus effet,vole- fynagogus non erat locutus cum Chrifto, fed cum e,PfC
batque ex eius murmura tione occafionem fumere, populo; tarnen quia ita cum populo locutus fuerat,
Pharifieorum fuperftitionem in feruando fabbato vt obliqu fa c"t Chrifti,qud fabbato curaffet,re-
reprchendendi.Idcm eum eodem confilio cum eo, prehcnderetjChriftuseiusfimuIatam malitiam de-
qtri manum aridam habebat, in alia fynagoga fecif- tcgensilli refpdit;atqueita refpondir,vt & Archi
xtatth 1 V legimus i. Quod in hac muere fecit, id quoti- fynagogus, & omnesalii eius aduerfarii erubefee- p Verf. 17.
l0 ' ' die in nobis facit ; nos degrauatos peccatis > & rentf,populusvero abeodcf-*nfuslaetaretur.
Mrest, deoinclinatos ad terram , vt in caelum fufeipere fyfocrt4.]Proptere voat hypocritas , quod cm HyJ;{*
Luc..* fionvaJeamus,ideft,adeo deditos terrenis rebus id inuidia facerenr,reIigionis ftudio fefacerefimu- CUrdktat
vtcceleftium non recordemmur, Chriftus ad fevo- labant, Aliter Beda:7teriby inquit , hypocritarum,ide,
k Mattb.ii. cat,& ad fanitatem, ac pcenitentiam inuitatk, Penitc mulatorum nomine notattquos, cm magiriflelAum yide^
*. adme mnes,qiaboutis ,& ontrati eis , & ego rtficiam ti apparerentJ)omimsfanationem,fe cous curafofonere non
vos. puderet.
"Midier dimiffa es allinrmitate tua. ] Dimitteris , H- Vnufquifque yerm fabbato von foluit louem fuum,
beraris,curaris.Tuncenimdimittebat:tunceamcu- E autanum.] Aptiffimarefponfio,in qua fingula ver
rabat.c haec verba dicebat;& hisipfis verbis cura- ba emphafim habent. Primm qud dicit,ynufqmf'
\cAy,7.a..1i hft. Sicut dixit mulieri illipcccatrici , fiar-nt, re- que yerm, proprio ipforum exemplo redarguir,&
miffa[mit , id eft , nunc remittuntur tibi feccata. Simui exemple quidem non fingulari vnius , aut alteriui
enim & ha?c dixiffe Chrift, & manus illi impofuif- eorum, fed communi omnium vnufquifque, inquit,
f e credend eft,quamuis Euangelifta,quia vtrumq; yerm.
fimul dice re non poterat,hoc prius , illud pofterius Deindequd \.^^( duo- raf(
dixerir.Reft CyriHus.&Eurhymiusadnotartt- businertiffrriisanimalibus rili Abraham opponens. &afinne<
Chriftust- quamhominem manus impofuiTe,tamquamDeum Bouem,&afinum potiflmmnominauit: & quia
quhomo verbis imperaffe,vt curaretur. Cur autem ndnullos duo funt animalia maxim domeftica , quxque ad
manus iir-^nanuu inpofitionecurauefit, apud Matthaeumm, praefepe ligari foIenr,& quia minima; indigent cure.
pofuir.tatt.- & Marcum ,ex cod rillo docuimus;voluit de- Minus enim mirura fuiffet equura foluere, & aqua-
quam Dcus ciarare fuam carnem efie viuificam, quia coniunftl tum dueere qum afinum,&bouem,quia equus no-
""raui't"1" fibi habebat diuinitat. Obiecit ergo Diabolo sua bilius eft animal , maiormque requirit curam. Vo-
meap.j.}. carncm:Diabolusmorbuminduxerat,Chrifticaro luirergofignificaremagis eos ea animalia curare,
ecp.7 }} curauit. bxiit Diabolusmuliere^ionpotuitferre quibus minima cura opus- eft, qum homines: pro-
 8? CAP.XIII. DE MVLIERE CYRVA CVRATA: 1068
pterquos n folmbos&afinus,fed omnia omni- A res,}quivenerantexomnicaftelloGaliU,&lud*A,<irle~ .
Pill I I noanimaliafatafunt.a. Omrna ,'inqmt fubiecififub rp/fi.]NuIlum'ergocaftcllumerat,'vbinon cfcnt
pedibus eius , outs , & boues vniuerfas , infuper & fetor* Pharifei.D-quidem Auguftinus vno in Joco m in le- m l-1 e-cot^
w/>,contraomnin,qu4nDcusfaceret,dequoait rufalcm hoc putat elfe fa&um, fed alibi o videtur '"J-?"'*^
i.cor.^j ). Piu\us*Nm>qtiidde bobusCura Deo.anpropter nos fentire accidiTe in Galila. , 0^'
vtiquehocdicii* Exi,& vade binc/ptia fferodes vjdt te occidere. ] Quo C3p _'f>
Ambrofius,& Beda,quarebouem,&afinumno- animo hoc Pharifidixerint,Euangelifta non indi- j7.
Aii'utio minauerit.aliam rationem afFert, vt tacite bouem, cat:fedomnesauftoresputant,non vt cius falnti cieoauim
enrboue &afinum omnium animalium ftupidiffima oppone- cfulerent,fed vt fe potis oum ablegarent, id il- vfj?"
ilioam di- ret Pharifris , fapicntiorque illis eile fignificaret, lidixiffe. Cyrillusapud D.Thomam,Th.eophyla~ *jer^
BDC' qiuli propheticam illis fenrentiam obiieiens , Cogno- ras,& Euthymius o.Quod vt facile credam', inge- 0 tu )5'.
nif bos pcffljforemfuum ,& afinusprafepe dominifui,ljracl nium ipfum.morefquePharificor periuadent,Ne-
. i j. me <1 (ognouk , r fopulus meus von intcllexu b. mo enira ignort , qum iniquo , & infenfo in Chri-
Prasterca qud ait ,f*lu aptafepio , & durit adaguare, ftum animo fucrint,e periores , qud beneuoltiaE
quod multo maioris operas,atque laboris eft.qum caui,vt Thcophyla<ftusait,& quafi falutis cius cu-
impotismanibus dicere, Dimiffaes abinfimitate tua, ram haberent,fe dicere fingebant,rerque id qui- ^
dam probant,exeo quod idem Lucasdicit p,Hero- ' C"^'1 ' "'
quod folm fecera t Chrift'.Ad h<jc,quod fequitur,
Hancautemfiliam .' enim mulierem nomi dem longo tempore cupiuiTeChriftumaudire , &
ne generis appcllauit,fed vocauit filia Abraha?,qu niraculum eiusaliquod videre, & ex eo,qudcra
magis antithefis elucerct. cum enim mulieris cuiuf- ad fe Pilatus vinum mii]lTcr,impuncm remifit.Ita-
cumque maior vtique,qum bouis, & afini habeda que probabile no eft,quod alii dict,Pharifeos fub-
cura erat,tum multo maior eius,que filia effetAbra- miflos ab Herode fuiuV, vt id Chrifto denuntiart,
hx,id cftsquac,cm ad populum Dci pertincrct,fub idcque Chrifto ad Herodem remiflos , vt fu illi
diaboli tyrannide velut captiua tenebatur. refpfum redderent.Credibile etiam eft,falfum eos
Deniquequod addit , Quam alligauit Satans cece rumorem dillipaiTe.Herodem infidiari Chrifto,nec
3*.
ca dixit decern & ocio arm. SienimnonSatana ,fed caufis enim apud Eugcliftas legimus L hi ilium vmquam
^uim Iii- naturalibus ligata fuiffetjvideri poterat non efle die ab Hcrode quxfitumad mortem.
jaunJata- fabbaufoluenda,cm autem Satana,id eft, corn Triplex ergo malitia in illis erat, & quod mda- Trj
us. muni borte generis humani ligata cffet.qeocumque ^ cium conflabt,& qud Chnftum,vtmdcdifcede-
tempore ab eius manibus erat eripienda,maximeq; ret volebant deterrere, & qud fidgebt fe illi velle phaufis,
die fabbatijquod ideirco inftitut erat, vt homines confulere.Spcciem mendacio pra>bebar,qUod idem
Satanaliber*rentur.Vimetiahabet,quod tempus Herodesloannem Chriftiamicum, atque pracon
quo ligata fuerat,expreiTit, tea a decern & ocl* anms', occidiffet. Fingebant fe rimerc, ne ab eod Herode
nam Sc hoc tcmpus tcmpori illi opponitquo bos & Chrift9occideretur,quod maxime cupiebt.Quod
afinus ligatus e(Tc folet , dimidio nimirum die , quo ipfu m judicium eft, eos etiam mendaciumillud c-
Temporejfoluitur,&aquatiiducitur,quafidicat,vos pofuiffftSi enim ver eTe,quod dieebant,credidif-
bouem &afinum,cm per medium tantm diem fi f'ent, Herod infidias Chrifto parare, non monuif-
ne potu ligatus fuit,fabbatooluitis,cVaquatum du- fent,vtindedifcederer,fed vtibi potiusmaneret.vt
citis , & hanc filiara Abraha, qua non per medium occideretur. Magis enim mori eum, qua difeedere
Tiiis loc diem.fed perannosiam decern & ofto ligata fuit cupiebant, ac ideirco difeedere volebant eum.quia
HMctra foluinvultis?Refutauit Irenzus ex hoc loco Va- non fperabantfore.vtpolTctoccidi.Rlitterein exi- .
hzteticot. lentinjianorumogdoadesc,alibi ver* doect Chri- jj liumconantur.qu occidere non poflunt. Exprefs Smilcsh^
cLi.i.c.40 ftum die fabbati curando fecundum legem fecifle. eft in Pharifaeis hsreticrum ingenium.Cm ad ali- XCtici.
Lib.4.cif Qjjj feqUunturd,in Mattho e explicauimus.
qua docendi caufa venimus vrbem ,ipfi ha?retici fe
d'v|- ad jt. Iw)ip/xf.]Lucasquod fequitur eodem die fa- Catholicosj & nobis amicos alfimulantes confilium
TcrCjt. um dicit,quo fuperiora, fed incert ad quas fupe- dant, vt indc diieedamus, in magno nos hjereticor
.7.13. riora rcfertur,omnia enim.quaefuprnarrauit, eo- nobis inidiantium periculo verfari.
dem dieaccidiaenecefle neft, & eft fortaTepro- 3. Et ait Ulis, he, & dicite vulpiilli.] Admirabilis
Vbt lec & hak"'115 diuerfoaccidiTetpore, cmca Matthus interpretatio Cyrilli,quDiuus,Thomas refert, nec
QsJo ii diuerfisfcribatlocis.Reincertaequeftad proxi- enim cum nunc Cyrililibrum habemus, & The- q com2
fint. ma refcrrcjqua; fuprf& dehieeps difta st.Magn phylati,&Euthymijq,ChriftumnHerodcm,fcd buiu loci.
fVetf. 4. huiusrei argumentum c^qudjVt paulo poil pro il!um,qui hoc dixerat,vulpem appellafse.Nec enim
baran fumusjhoc in Galilea ctigcrit,illa vero om- dubium eft,quin HerodemChriftusintelligi volue- r ^
g toC 14. nia j quae ab eo loco g Lucas commemorauit,in Ga- rit,vt Ambrofius1 exponit Vulpem autem Hpro- *t ^j*
icap.j & 7 laca etiam contingiTe, ex Matthso manifel eft, dem appellat, vt Beda ait,propterfraudes eins, ac dolos g ;
si S. Namintioi dixit Chriftum,vtmultitudinem fuge- tjttodflcnumfraudis fit animal , <T in f femper latere
"Pf- rcr,in montem feceifiiTe, ibique ccionem habuiie E dederans ,odore etiam tetroputens ,& mmquam rcBis iti-
tup.j.*.& jjjam> qUam tribus illis capitibus * enal rauit,qam neribns ,fedtortuosanfraElibus current. Qux cnela bx
in monte Galila*a;habitamfuiflencmodubitat. Et micis , quorum ri'erodes typum tenet Congruunt qui chri- Herodes
principio oftaui capitis feribit de monte defcdiiTe occidere, id ebumilitatcntfidei Chrtian* credentibus hzrct,co-
J . ,. J J J rum typus.
Eod ergo die,vel quo fuperiora dixit, vel quo de- tnperemohumur. }9
fcendit,quod id eft,hocquodnc feribit, indicat Mir cur Chri^s de Herode abfente ita refp- Cur chriilus
accidifle. Contigiffe'autem hoc in G.ililxa ex eo fa- derir,vt vulpem fine vIlo,vtvideretur,c6modo,ma- Heiodcm
tis apparet,quod Pharifari metum Chrifto Herodis gno,verfortafsepenculo,vox:auerit. Poterat enim vulpem vo-
ea voxadHerodcm delata hominirritarc.vt quod cauetlt'
iniiciunt,qui non niii in Galilxa dominabatur. Nam
qud quidam argumentanturverofimile non elfe antefortaffis non cogitaucrat, Chriftum interficere
. PharifEosperfuafuros fuife Chrifto, vt Galilea in conaretur.Voluit opinor, Chriftus oftdere phari-
ririfritimu IudaEndemigrarct,vidturit3 loqui,quail exifti- faeis terrorem fibi Herodis obiicientib',fe ab eo mi
<ui laxi ment n nifi in ludia Pharifreos fuiffccm dubium nime timere , nec propter ill minus fe liber locu -
mu nonit.vbicumquc Iudi ert fuifle PharifTOS.om- tum eise, quod ftatim re ipfa docet,vulpem appel-
1 5.7- nia enim cafca re occupabat.Idq'difcrt dicit lans eum,quem fibi illi ad terrorem tamqu leonem
Lucas \.Tjerant,inquit,'Pbarij.iifedentfs, & legis dotfo- obiieiebant. Ad eamdcm libertatem,&:iiurcpidan|
Zz ij
 io87 COMMENT. IN LVC. ioSS
animimagnitudinempertinet,qudnalios,fediI- A Tempora autem prafentia pro futuris accipienda
los ipfos,qui fedeterrereconabantur,Herodiren- funt.
tiare iubet,& quod ait,Jff,<//oVf1emphatica cnimvcr 53. Verumtamen oportet me hodie , & eras , &feeueai
ba funt. , die ambulare.] Idem Auguftinus, & Beda in iis locis,
Ecce eiicio damonia Cjrfanitates prfido hodie &cras, quosfuperiore verfu notauimus, exiftimant, atnbu-
aLib.i.de & tertia die confummor ] D. Auguftinus a, & Bedab, lare hoc loco idem effejquodireinlerufalenbquia
conf EuSg. myftic omnia intelligenda eTepurant, quai ftatim fequitur,quafi caufareddatur,cur ambulare,
id eft.in Ierufalem ire debear. Quia noncapitVropbe- Ambu!are
& il* cone' Chriftusnondeiis, quos dsmonibus, & abaliis
lui ca 8 ' morbisHberabat.feddecorporefuomyfticolocu- tarn perire extra letujalem. Eodemque modo Theo- wio "
b In Cm. t? t,ejuod,M D.Paulus c,efl Ecclefia,\x\ qua primo die phyladus videtur intellexifle. Melius, vt arbitror, rari.
huius loci, daemonia ciicit, ciim ante baptifmum homines, per buthymius idem eff,quod openr'i,vt,dmh$date,dum
+* . 4 fidcro fuperftitionibus dxmonum librt. Secun- lucemhabetis^kA eft,operamini g,8c)Quifec]idturmeinm g IoaJi.y,;
huuifl'f da die ambulatintenebrish , & fecundm cornent atribulare' ,& * 'oan.j.it
Hums
ir - . r virtutes
ieci ,baptifmum t~ multas
fecundumi perficit, cum homines poft
praecepta fua facit vt viuant. 3 alia fexecnta ,<quxex lingua* in Grs-1 Rom-84-
no. r
Tertia confummabitur, ' 1
quia in refurredione ad1 cam,Latinque manauerunt.Quod enim paulo an-
ColoT. i. angelicamperfedioncm eius Ecclefia peruenict. t dixerat, damonia eiicio CT* yirtutesperfictOiiz nunc
*4 Veraminterpretationem huius loci Theophyla- ciicit phrafi atribulare.
* In Hebnor hngua rerb ./A.atribulauit, iuir,
Hodie & dus,Euthymius,& Cyrillus,qu D. Thomas,citat, pcrrexit.velb eodedefta,fignificaciones varias habr.qua
eras ',Td'efl,
, tradiderunt,Chriftum per hodie,& crasnon certo
Grei.LatiniqueexpreiTert iifdem verbis : fed illa frequen-
breue ,tem- dies,fed breue fignificaTe tpus,terti ver vocaf- ti is i ma , qua quis ambulare coram Deo dicitur , qui illi to to
pu$. fediem , quidquid poft breue illud tcmpus fecu- corde placer tudct,& fecundm De viuit.vc Gen.17.1.Jtt
turum erat vt apud Ole Vmificabit nospofl ducs dies, ' > Aniel fehadt,hitthalU-
Vlele pro- 'die tertiafufcitabit nos ,id eft,breue pofttcmpus. tb Ufanaivohetch fm>0).EgoDe'omnipotsambulacori
pria huius QjJamquam melius fortafis hoc loco conueniret, me,&e(loperf:us,fi Paulus ( vfurpauit hoc verbuiu.
vt per hodie,&cras,muItos potis dies, longumque Quo autem modo dicat fetertia etiam ambula- **
loci inter tempus intelligcremus, quern fenfuir idem Theo- turum dic,id eft,miracula fadurum,oficique fun- ^"hri* I
pretatio. phyladus videtur attigifle. Quemadmodum cirm turum fuo.cm paulo fupr tertia fe die moritur % fe ara.
Latine dicimus,etiamatquectiam,nonintelligimus fignificaffet,non difficilis eft qucftio.Significauerat bulanuum
rarjfcd faepc,frequentrque,& , vt ait Theophyla- fetertia di,id eft,in fine tertia; diei.in fine eius tem-curntniot
tus.Grxci vulgo folent dicere, & poris quod per tres dies dcfignabatur,moriturum. ntuIUS-
*Seiov tyyof/aj. , die Dominica &fequentiproficifcor,d Significa! nc tertio ctiarn de ambulaturam , id cft,
eft pofteertum tempus.Hodieenimtpus prafens, per illud tpus,quod per tres intelligitur dies, ope-
ras futurum dclart, cui fi terminus non aifigne- raturum.Que non modo contraria non funt,fed st
tur,non folmlongum, fed etiam infinitum lignti pcnidem. Maior cft quaeftio, & ab interpretibus
ca tur. Hoc, inquam,melis videtur in hunc locum mins animaduerfa,quidfaciat illa partcula Verum-
conuenire,vbi non id agebat Chriftus,vt Pharifieos tarnen*. Sifenfusfuperiorum verborum eft, quera
confolaretur,quod profcftfeciTet, "fiillis figniti- Theophladus,& Euthymius eTe putant, vtfignifi-
caTetjbreui fe poft tempore moriturum.Q^id enim ce t h riftu s fe breu e poft tempu s moritu rum,redc;
erat,quod illi magis optarent ? Sed volebat potius fequitur , Vetwntamen oportet me hidie,& eras , &fe-
augercmateriaminuidiar, atquedoloris. Ulidole- quenti die ambulare , tamquamfi dicat,quamuis breui
bant.quod dsmoncs eiiceret, & alia multa miracu- tempore viiturus fim , & miracula facturus ; tarnen
la faccret:illerefpondet,quo magis doleant, felon- D illud ipfum tempus nee Herodes , alius quif-
go adhuc tempore idem fadurum,id eft , n quoad quam breuius mihi potcrit efficere, quintotoil-
Herodes, fed quoad ipfe voluerit. Proptere enim, lo ambulem,aut, nemo me illo ipfo tempore , quod
vtrectTheophyladlus obferuauit,ita refpondit, mihi conftitutum eft, prohibere poterit,quo mins
vt nihil aliud diceret, qum fe miracula fi&urum, ambulem,id eft.officio fungar. Sin alter fenfus , que
quod non videtur ad rem , de qua agebatur, perti- illic magis approbauimusjverus eft,vt eft,vt n bre-
nerc:nifi confideremus voluiiTe Chriftum dolorem uc.fed lgum potius tempus fignifi cetur, mins vi-
illis augcre. Refpondet ergo non tam Hcrodi,cuius debitur particula yerumtamen, conuenire.fed tamen
metu ipfi obiicere conabantur , quem fidum eTe conuenit. Refcrtur enim n ad omnia praecedentia,
feiebat, quem illis ipfis,quos fciebat miracula fibi fed ad illud tantum vltimum , & tertia die confummor,
inuidcrc. mortemquc etiam optare. quafi dicat, quamuis tertia die, id eft, poft tcrtiam
4*- Atquc hoc fenfu ver eft,quod exCyrillo,Theo- diem moriturus fm,tarn interim nemo me impe
Chriiiusno
Heroi'ftQ phyla toj&Euthymio fupr citauimus.Chriftn dir poterit , quo mins hoc intermedio tpore mi-
Phirifzos Hcrod,fed Pharifaeos ipfos,qui Herodem fibi mi- riculafaciarr;
T4l e n ap- nabantur,vulpem appellaTe.Non qud hasc verba Quod autem dicit,0^ert<i,non fignificat neceffita- 4f.
^clbuit." de HerodendixeritjfedqudinperfonaHerodis, tem.vt Cyrillus a it, fed potis volntate. Oftendit Oportet ne
quam illi fibi induebant,vt ipfum dterrrent, cos enim fe pro fno arbitrio,qudovoluerit, morituri, figmfi^
notauerit,atque refellcrit. QV>d aut dicit fe tertia Aut,vt ego quidem fentio , neceifitatem quidem fi- ee"viua-
die confurrimatum iri, non dubium, quin mortem gnificat.nonquidem moriendi.fed non ante tempus atem,
fuam dcclaretpoft breue futurum tempus. illud Patre conftitutum moriendi. Non enim id
Sol et Chrifti mors consmatio appellari , qud in Chriftusagebat,vtdoceretfemoriturum efle, fed
MoriCir;_ morte Curiftus omnia consmauerit, omnibufque vt n ante decretum fibi tcmpus moriturum. Suam
ft.confum. ofiicij fuipaitibusperfyndusfuerite,aut,vtalij pu- igitur libetatem : Herodis ver neceifitatem dcla
mwo d tant,quod per morte ad consmationem.id eft.per- rt. Libertatem quidem fua ra , quod ipfe fibi ad
folct. fcift gloria tranficrit, quod propri fignificat ver- moriendum pro fuo arbitrio tempus conbtuiTet,
cHcd.ua ^,m T\ftA*pitficiCfU cijummari,quo fiepe de Chri- Herodis neceiIitatc,quod in eius no efiet poteftate, k Ioan.).4>
4.
fH;b.r ftoloquens vtitur Diuus Paulus. Ergo dicat Chri- tpus illud anticipare.Huie fimilis eft illafententia. Q^di
5.9.1c io ftus his verbis fibi conftitutum elfe moriendi tem- 1 oportet operan , donee dies efl. capir. G r.
14. . pus , quod ab Herode, necab alio quopi! bre- Quianoncapt Prophotam perire extra Ierufalem. ] Gr. * c^*"
uiari poifit, fc quantum ipfe decreucrit, non quan- *'^'7, vertamus , Scontingit fiue,impofsibi- -.
tmHerodes, aut Pharifx volent, yidurum eTe. le e, nihil ad fententiam refert. Nec enim fenfus eft
auc
 ,ic89 CAP.XIII.DEPROPHETIS IEROS. OCCISIS. 1090
aut nquamomninocontingere.aut fieri nullo mo A occidisVrophetas. Necibidefe loquitur folo.fed ilii rerufalem
do poflc.vt extra Ierufal Prophcta pereat. Sed vo- omnium Prophetarum cedem tribuit,quia ipfa ma- maxrmam
cat Chriftus impon^ile, aut non contingeos, non ximam eorum partem occidcrat, equeProphctar Pa pro-

, segreq;eius dues ferre vidercntur,fi quis Prophcta Monet Theophylaitus no imponi Ieroiolymita- iudxiinon
eItrr/lerif! abaliis, qum ab ipfis occideretur. Namlcremiam nis ciuibus peccandi neceifitatem , fed fignificari m?it
fal otcR quidc in iEgypto , Elechielem in Chaldaea occifos ideo fieri non poe,quia illi nolunt. Id dubium n |3Su ~
alaeotum efle traditEpiphanius *,& Dorothacus , & quote- eft banc cTe ver borumfcntentiam,atquomodofu-

UltJh*- i"emPcr ponit pro eo,quod fieri non poteft Eodem-
_ quefenfuTertullianusLatinexLuca rcddcns.fo-
fieri non let dicerepjonopif'
poteft. Qii.prophetam hoc loco folum Chriftum intclli-
4?; gunt, vim mihi fententi nimis arelando videntur
t robtfc"' cncruare- Non enim tantmob fuam, fed etiamob
"zis ora- omnium Prophetarum cdem accufat Chriftus Ie-
niam pro- rofolymitanos ciucs. Necfuturam tantm cxdem
phecarura fuam.fedetiam pmcritam omnium Prophetarum
ccdem. illis exprcbrat.Quin exfrequentibusProphetarura
cardibusibi patratis.argumcntatur fieri no poiTe,vt
ipfe,cm Propheta,atqueadcProphetarDomi-
n' fitjilibi quam Ierofolymz occidatur. Hie fenfus
ex fequentibusconfirmaturjlfwp/fwjjmfd/f/,^*
quod
gunt,caufam
enim reddi putant,cur dixerit Chriftus fe lerofory-
mamiturum eiTe,quia fieri non poteft, vtPropheta
au'bi moriatur.Nobis vero,qui ea fupr opinionem
refutauimus,foludus adhuc ncdus relinquitur.Pu-
to haec verba ad id, quod proximeprxceffitcfle re
fcrenda,fed fenfu penitus alio.Dixeratfcmoritur
fed non ftatim,vt illi minabantur,quia adhuc opor-
tebat fe hodie,& cras,& fequenti,id eft, vft|; ad de-
ftinatum tempus facer miracula ,& expl ere partes .
omnes officii fui. Idem his verbis confirmt, non
pofle ftatimoccidi, cum in Galila cflet , & fieri
non poflet,vt extra Icrofolymam Pro pheta occide-
retUr.Que reliqua funt vfque ad fincm capitis,apud
Matthaoim nobis tradata funt.

A P V T DE IM V M-QV ART V M.

Tfdtfum eft yCumintraret Iefitt in domum cuiuflam principe Phari-

feorum ftbbaro manducarepanem3& ipfiobferuabanteum. Et ecce
homo quidam hydropicus erat ante ilium. 3 Et reffondens Jefus dixit
ad Legifferitos , cr Pharifaosydicens : Si licetfabbato curare? 4 At iU
Utacuerunt, lpfevero apprehenJumfanauiteum^acdimtt.fEtrelpon-
dens adillos dixit : Cum Veftrum afinut , aut bos in puteum cadet ,. ey
non continuo extrahet ilium diejabbati ? 6 Et non poteramad h refpondere illi.7 Dicebat
autem ( ad inuitatos parabolam , intendens quomodo primos accubitus eligerent , dicensad
illos. 8 Cum inuitatm fueris adnupiias , n'm difcumbas in primo loco , nefat honor atior te
fitinuitatus ab illo, 9 & vemens isyqui te ilium \>ocauitydicat tibi : Da buk locum : 7*
tunc incipus cum rubere nouiimum locum tenere. lofcdcumvocatia fueris y\ade , recum-
be in nouiimo loco:" \>tycmVenerit yquitcinuitauit >dicat tibi: Amice, afcendefupcris . *n;l/
Tuncerit tibigloria coramfimul dijcumbentibus: 11 b ^4, omntsyquifeexaltat , humiliabi** Il,f-'*
tu:& quife humilit}exaltabitur. 11 Dicebat autem & ei, quiJe inuitauerat: c Cmfais muer.*.*
- pandium, aut canam y noli vocare amicos tuosy necjuefratres tuos> eque cognatos3 eque ri
cinos Suites : neforte te Cr ipfi reinuitent^fiat tibi retributw. 13fed cmfacts conutuium,
VocapaupereSjdebileSyClaudos^ cacos: 14 7 beam eris 3 quia non habentretribuere tibi:
retribuetur enim tibi in refurreclione iuftorum. 15 cum audifjet quidam defimul difeum- Mat
bentibus'ydixit illi-.Beatus , quimanducabitpanem in regno Dei. 16 Atipfe dixit ei dH' Apoc.v.

quidamfecit canam magnam^ Vocamt multos. \-j.Et mitfermmfuum hora dicere

inuitatts , Vf centrent , quia iam paratafunt omnia. 18 Et caperunt fimul omnes excufare.
P rim us dixit ei: Villam emi3& neceffe habeo exire3ey videre tllam:rogo te habe me excufa-
tum. 19 Et alter dixit : luga bourn emi quinqu , ey eo probare illa : rogo te habe me exeufa-
*Um. 10 Et alius dixit. Vxoremduxi^ ideo non poffum Venire.ti Etreuerfusferuus nm-\ - . :
cian 'u hac dominofuo. Tunc iratus paterfamiliasydixitferuofuo : Exi cito in plateas , & vi
cos ciuitatis : O* pauperes3 debiles y r cacos , & claudos introduc hue. zt Et aitferuus;
Dominefaftum <ft,vt tmperafli, W adbuclocus eft. 13 Et ait dominusferuo : Exiin Vtas,
tfrfepes, & ompeleintrare^timpleaturdomusmea. 4 Dicoautem \obis fquod nemo
* Zz iij
 ,o9r COMMENT. IN LVC. 1092
virorum illorum , qui >ncatifunt,gufiabit canon meant, $ Jbant dutem turba multa cum
Mitt.10: eo^conuerfits dixit ad os-.x6t Siquitvenitddmc 3&nonoditpatrcmfuum , & ma-

1 trem, er ,&filios, &fratrcs,& firorcs, adhuc autem & animantfuam , non potefi
.*" ee difpulus. 17 f Et qui non baiulat crucem fuam , & venit pome,non potefi
Mit *'3+' mew effe difpulus. 18 Quisemmex Vobisvolens turrimadificare, non pris fedtnscompu-

tatfumptm , qui nacejfarijfint ,fi babeat ab perficiendum ,29 nepofieaquampofueritfun-

damentum,& non potueritperficere, omncs, qui vident, incipiant illudereei, 30 dicentes:
Quia hic homo edificare, & nonpotuttconfummare^i Aut quis rex ituruscomittere
bellum aduerss alium regem, nonfedens pris cogitt,fipoit cum decern millibus occurrere
ei, qui cum viginti millibus Venadfef}2.aHoqmnadhuc illa long agente, legationem mit*
Mitth tens3 rodt ea 1u tactS fum' $ ? ^C er& omn" ex ^0^KV^ non renuntidt omnibus, quapof-
%U* * dct, non pdtc meus ejfe diJcipulus.uzBonumcfaLSiautcmfal euanutrit , inquocon-
mc.mo famr\ ^ Ncque in terramn^queinerquiiinium vtilee, fedforas mittetur. Qui habet

dures audiendi,audiat.

' A non folm cunos nter fe cerdotes ,' fed fngulas

* etiam facerdot um familias, fingidas fynagogas,fin~
IN CAPVT XIV. gulas Teas, acfingulas pene artes fu um quemdam
principcm habuifle, qui omnibus d gnita te ,*auc"to-
Tfdtle , cum intrtrtt Jefutin domu cuiuf- ritatequeantecellerent.Nam& Zacharias ille prin
aLib.j.eaj d*m principu Phari[*orum.].lr{ic locus, vt cepspublicanarttm a pp ella tur d, Se principes fyndo* fu-
14- Irenseus * admonuit,proprius eft Luce. pr legimus e,& alibi principem Iudorum
I. ccap.8,^i.
Non fignauittcmpus,quohacaccide- Et ipfi] Pharifsi>qui fimul erant inuitati.vt vero fi- floan jj.
Qndohoc rint,quod tarnen folet omnium Euan- mile eft,&,vttradit Euthymius,Legifperiti, & iha-
accident.
geliftaru diligentillimc facer. Eo ipfo quod id hoc rifaei.vt exponitur infrg.Obferuabt autcm , no
loco nonfecitjintelligere debemus,cm nihil repu vt venerarentur,quod verbum etiam obferuandifi- g VerCj.
gnare videamuSjhsc eod 1, tempore accidif- gnificat.fed vtaecufarent, vt Chriftus deca rauic,
fe. Potuit quid em res diucrfo geftas tempore pro Grxc milla tft ambigmt*?, xs v-n'i * -
pter argumenti fimilitudinem narrando conigere, ( vnt,Cr iff trnt afluti O captios objerudnttsfutn.
b eap.fup. quod & ipfum aliquado,& Matthxum, atque Mar- g Et rece home quidam hydroficus trat dnte - ]
Vtr.14. clep facer folerefrequenteradnotauimus. Na St qui fufpicentur Pharifzis fubmiiTum fuiflc,vt An is ho
fupr b fi mile narrauerat excmpl mulieris fabbato Chriftum ad curldum hominem prouoearent, ma- mo r h 2
curats,fcd id eos fecTc credere debemus,cm - teriamque indecaperent aceufationis. Sed id Euan* tifacisfab-
caret alide diuerfo tempore res fa das , quod cum gelifta non tacuifset, qui non tacuit Pharifiros int- miflus lit.
hic non apparet, n eft temer credendum.Senten- tos fuifse , vt Chriftum obferuarent. Hydropifis
tiafaciliSCiminuitatusfuiTct Chriftus Principe morb" fit,nemo opinor nefcit,&Beda multis verbis
quodam Pharifacorum.non recufauit.Nam inuitat dclart. Si quisautem ciusallegori requirat.Am-
eum fuife vero fimile eft.n enim ad Pharifaeos ho brofium legatx& Auguftinum i. A ne potac qui- h Hoc lco
mmes fibi tara inicuos non inuitatus adiiTct. Satis i Lib. . cjq .
demid tacuere*.
c. 2.9.
magna fuit humanitatis inuita tum ad inimicum ire. j. Et rrjpendens lefns. ] Loqui^exorfus. Sap ian Hor.li.t.
Inf. i j. 10 Q^odcurfeceritjfcpcaliislocis fimilibusexpo- huncHcbraifmum explicauimus.Quamquam Beda Car.od.x..
Matt.i8.ii. fuimus. V cncr&t qu*rtre,&[almtmf' quodpcric^ hoc verbum ad illud refert , quod paul ant did
. r*t. Praeter earn alia hoc loco ratio impuliflevidetur c(l,Obferudbdnt rwm:quafi eorum obferuationi,& co-
Cut Cbn- chViftum.Scicbar.vt Deum nihil latere potcrat.qui
flus domu . g . . ~ . ff r . * < gitationibus dicatur refpondifse.Videbat Chriftus
fhanfxi fit In co couiuiofutun ellent, quamquefaciendi mira- intimas pharifeorum cegitationes,fciebatque fe ab
ingreffui. culi in Pharifeorum oculis,ac die fabbati occalon illis obferuari.numifabbato curarct,fcd non audere
eTct habiturus. Noluit idoneam neghgere occafio- eos palm id fe ferre. Elicit i g it r ipfos ad dif-
nem.verbis/actifque docendieos,& ipfor in fab- putationem, & interrogare n au dents interrogate
3- . bati obicruatione fuperftitionem coarguendi. num liceat ibbato curare.
^^"iV"- Quo animo Princeps Pharifeorum eum inuita- 4. Jpfiverbtdcuerunt.) Quid enimjrefponderepo-
princeps uerit, nulla coniecturalufpican poflumus. fcutny- terant. Hecenim lexyt ait Euthymms,idfieriprobibebdt
phatiiaotQ mi us non omnin quidem malo , fed tarnen glorias Cdritdsperfuddebdteri. Etfilicerejrefpondifsent,
inuitauorit. cupido id eum feciflc putat, vtoftenderet fenon ex contra felocutifuifsent,cur enim fi licebat, Chrift:
illis elTe,quiChrifto inuidere videretur. Alii ad hoc obferuabt.'fi nonlicere,itimebt,vt exponit Beda, Harretiei
ipfum inuitafle Chriftum exiftimant, vtinfidiasilli quod futur erat,ne ipfis Chriftus obiiceret,cur er quomodo
coargucdi.
domi fue ponerct,& hamum quodammodjquo il go illi bouem.aut afin,'qui diefabbatiin pute ce-
ium caperct;in ipfis, quas illi dabat,efcisconderet, ]D cidifset,extraherent?Sic herticos coarguere debe- Opera bo
experiensnum fabbato curarer,autaliquid aliud fa- mus. Namquxinnobisreprehenduntjipfifaciunt. na ptoptet
ceret,dicertve,vndeaccuftionis corra eum mate Ipfe w dpprehenfumfdnauit tum , dimifit. ] Pris bominum
ria fumipoTct. Facit probabilem fufpicion.quod fanat,deindefac"him defendit.exemplonosfuo do* calumnias
non relio
dicit'Euangelifta,^* tpobferuabant mm^quafi ipfa ni- cens,non efse bona opera propter malignorum ho- quemda.
mis diligti obferuatione declarauerint, quo Chri- minum calumniam,autfcandaluim reliquen da. Cur Gur tau
Prinwps ^um animo vocaTent.Opinio eft Pharifieorum mo- nfprehtnwn , id eft , tadu fanauerit , cum folo verbo fanaaerit
r-harifaeoi ribus non indigna. vt paralyticum ilium feruum Centuribnis apud Chriftus.'
qui diccre- Q^od eum , qui Chriftum inuitauit , Euangelifta Matthsum k fanare potuifset fa:pe docuimus 1. * p.8.
ar Principem Plurifxorum vocat,intclligendum eft, lM.tch
Voluit oftendere fe non folm,vt Deum,fed etiam .7. j$.
 1093 CAP. XIV. DE HYDROPICO A CHR. CVRATO. 1094
vt hominem vim habere curandi, & humanitatern A mere",fed etiam atqUe etiam corilderat, polit
fuam inftrumcn rum effe diuinitatis. Dimifit autem, neceffariisfumpubusfufficerc,&qui cupit bellum
vel vt eins incefTus rcftitutoe tcftimonium effet fani- aduerfusalium gerere, non temer mouet,ftd di i-'
tatis* vel quia noluit eum intereffc ,cum Pharifxos genter priiis apud fe reputar, fatis habeat vi-
coarguerer, V t eo abscte liberis agerent eius causa, rimn ad refiftendum. ( ,
cum nulla ad u la t i ni s fufpicio fubeffe potcrat. Caeterm . quod dixerat fupr g , duobus mbdis
Verf- j. ttnifnAus.] Pergens loqui cum illis , nihil quidam intelligi poffe dicunt, aut ita vt Chriftus de g Vrf.i.
enimillidixerant,videfupra. Conuinciteosipfo- omnibus omnin, qui fe fequi id eft , Chriftiahi & 17.
(. rum fadis , & fumptofimulmaioread minus, & effe velint,loquatur,autita,vtdeisfoli$agat, qui
,
PL -j minore difcipuli,aut Apoftoli fui effe. Si pofterorc fequa- <^om?.do
, , ad maius areumento.
. Nam bos_ & ~~ afinus
mains at multo minons, quam homo erant , & lili in fabbato murifenfum,faciliorem elle parabolaruapplicatio- intelligi.
miioreid bouem, & afinum liberaban t, fi in putcum cecidif- nem.Chriftianum enim effe,rem effe facilem,nec, vt
minus. fen t,cur ergo ipfe hominem non liber ret; 1:. t boue, Chriftiani fimusjdiu nobis effe deliberandum , om-
&af Him de puteo extra here multo maiori s operis g nes fatis adiuuantc diuina gratia habere virium, vt
erat, quam curare hominem, prifertim modo, Chriftianam feruemus legem, Iugum tm'm mtum [uaue
quo curabatChriftu,s,aut olo verbo,aut folo tadu, e,&omtn>euml{ue,iitipi'c Chriftus h ; effe autem j, Matt.ti.
null o opere, nu 11 o labore, quae fola in fabbato pro - difcipulumChriftiideft, non tantm praecepta, jo.
hibebantur. Ad extrahend autem boiic'm, autafi- fed etiam confilia feruare.rem effe difficilem , & ar-
num.mul t fxp labore opus erat. duam, quam omnes perficerenon poflnt,aeftiman-
7. ipuf fut eum pro foffa , Yt opinor , pofu i t. Nam in das agitur,atque medendas fuas cuiq; vires effe,an-
MMipr foflam boues, & afini animalia minime hibilia fie- tequ id oneris tolla t,ne temer fufeepto fuecbat.
Swo m Putcum r3ro cadunt, & credendum eft Chri- Si priorem, difficilkis effe parabolas accommoda-
Setfc "um cx reyfitata argumentum fumpfiffe.Aut cert re. Qupmodo enim iubebit Chriftus, vtantcqum il.
pro cifterna,quarum in Palzftina frequs erat yfu, Chriftiani effieiftnur, diu deliberemus, & nifi nos N64^
lEiod.ti, lxque extabatb SMtapenuritcifiernm,&foderit,& fatis virium habere fenferimus, fidemnoh fufcipia- 1,b=,adumi
_ . . .. .. - .. ' yt iimus
M >4- non epemerit earn , inciaeritque bos, finta in reddet
mus:Pnmm enim quis,vt Chnltianusit,adiuuan- Chiilliani.
dominus eiern*pretium iumentmm. te diuina gratia fatis ha bet virium?iDcinde quo
8. Cnrautemeo potis,qumaliovfusfueritex- modo nos Chriftus dehortaretur,ne Chriftiani effi"
it hoc p]o,nulla fortaffe alia caufa fuit, qum qud ea duo ceremur? Denique quomod aderfario , id eft"
cmplo animalia maxim omnibus communia, & maxime cum Diabolo , cum quo fufeepta lege Chrifti bell
vfas'faeKr domeftica effcnr, cormque haberetur maior cura. gerere parabamus.pax nobis facienda eft , fi nos illi
ccip.fuper! Sicut fuprc in fimili caufa,fimili eti exemplo.vfus Videamus pares viribus effe noil poffe? An conce-
Tf.ij. eft. Quamqum Auguftinus d,& Beda aliam indi- dendum illi aiiquiderit? Credo tamen ilium prio
sUt.qq. c5tfuiffecaufam,qud & bos,autfianus,qui in pu- rem verum effe sfum. Sed quomod omnes Chri?
E"ag--lJ- teum cecidiffet,& homo qui hydrope laborarct,fi- ftiani patrem , & matrem , & vxorem , & quidquid
c oc oco miese(renr>Yterq.enimnm0iaborabathumore; - denique earum habent,relinqere debeit,& Chri
Obferuauitidem BeHa Chrift hoc exemplo,Pha- fti crucemtollerc,apudMattha:um i doeuimus. . iCa.ic3t.
rifaeorumauaritiam notare vluiffe,qud cmipi Cxterm in hoc tantm has duas parabolas fuiffe &t/4)t.
'll*r.i5llu auariti* caufa plus in 'fabbato laboris fufeiperent, propofitas, vtdoceretChriftus^omnemnbbisdi- . *-
&- ^c reprehenderent, qui carita tis cauffa fine vilo la- ligentiam adhibendam effe, nihil non agendum , vt .^,b'
ftM> bore fuo fabbato curaret. ' 8 Chriftumfequamur ,& in iufeepta profeftionep/rabolis'*
>; 7. Dicebdt dutem & ad inultMospdfdboldm. ] Non eft tj Chriftiana perfcueremus,& omnes eius partes im- ctmus.
Carpir- proprio paraboIa,qu3e proponitur,fed aut parabo- plcamus. effe & damnofum, antab incepto
botam hue jam Vocauit,quiaexemplo conuiuii, & moderacio- defifterei aet ver non effe , quod vocamur. Melius
Ci^usm n's m co ^*^* docet vbique feruandam humili- erat Ulis, inqu it Petrus k, non coguf:erevidm ^tfVe,t'fP," c*
dixew. tatem,aur,vtegofufpicor,aIiquam veram parabo- j>o4gnitionemretrorfumcoriHtrtii4beo,qu$d illis tradiium
lam Chriftus propofuit,quamEuangelifta pfaeter- tSanBt m4ndato.Hoc ergo duab* parabolis hoc lo
miferit,deinde parabolam ad vliratemauditorum co Chrifto fignificatur , quod apertis, & brcuis
aecommodans dixit , quae hc ponuntur , quam ac- dixitD.Paulus iJ tjuiinAdie cumtnt,db omnibus fe i.Cor 9.
comodatibhern Euangelifta parabolam appellaue- inent. Hunc effe fenfum vtriufque parabola-, ea- *4-*<
rit, aut cert hare ipfa , quae non parabola;, fed prae- rumconclufionc,qua:poniturn, perfpicitur. Sic er-w Vetj-
cepti forma narrt Euangelifta,ad modum parabo 0 omnis ex yobis , tjui non remmeut omnibus , poidrt\
la: Chriftus dixit, fuiffequempiam.qui magnum fe- non pote meus effe difeipulus. 14.
ciffetconuiuium, aliquemex inuitatis primum lo Itaque caetera,qua; in parabolis iftis dicuntur,nifi fit tl,t
cum, quo indgnuseratoccupaffe,alium , quime- errare velimus , aecommodare ad rem fignificatarh riin *Jl l"c
liore dignus erat, occu paffe vltimum, qui cos inui- dcbcm'.vt quid fit trrrim aedificare.Nihil enim ^boia.*
tauerat, ilium in inferiorem locum deieciffe , hunc p aliud fignificar,quam rem arduam, atque difficilem
SS veT in fuperior tranftuliffe:fic illis cTe faciend. Para- fufcipere,quale tft,Chrifti effe difcipulum,qu( non
ntritChru bola Vtilis eft, fed facilis. Dclart re i pfa Chriftus - eft fegni cura,'fed omni ftudio,diligentiqe fufei-
ftw i^-ai^uamobremad conuiuium veniffet, no vt pafcere- pienda.neab omnibus rideamur, fi, quodfufeepi-
f vfqife ad ^r ' fed vt dodrina potis fua pafecret ipfe conui- mus,perficerenequeamus, idmque fignificatfii-
*"** nas. V ide quae fequtur f,apud Matthoe in locis ad
feipere bellum. Ieque in turri,& bello potius,qu
inarginem adnotatis , illic enim omnia tradauimus. in aliis rebus pn ra bolas Chriftus pofuit, qud res
0 28. Qvisenim exyobisvolens turrim*dicdre.] Qjup- firitduaemaximcdiiilcileSj&fumptuofae , palatia,
iwabolar rnodo dus fequentes parbola, iisquar fupra dida turrfque aedificare,& bellum gerere,que maximoj
funr,adhaereant,non facile didueft.Hctam vtr- ac diligentiffimo indigent apparatu. Quod autem n vetrig.
qucfpedarearbitror,vtcm Chriftus dixiffet ei, dicitn , federn cowpuiatfumptus , nihil aliud fignificat,
quife fequivellet,tollendameffeerucem, doceat qumexotio,& prudemi confilio appara- b . .
nunc rem n effe fcil em fcqui f> nee temer fufei- tumadhibendum. Cogitamus enim ferio quaefe-
piendam : fed etiam atque etiam coniderandam ei, dentes cogitamus. Sicut MAriafedttisfecuspedes /Do
qui earn velit fufeipere profefionem. Quemadmo- mini audiebatverbim illins . Et cogitare poit cum
dumquitunimvultxdificare,i)n aggreditur te- decern millibus oeeuuere fi , qui cum yiginti mmbt -
Zz iiii
 1096 COMMENT. IN L V
W97
a Vetf. ji. rtitdfc*] eft videre , vtrm parem diligentiam, & A
qum aggredi rem arduam , aut difficilem. Quoirl
apparat afferat rci fufcipienda:,vtrm faciat,quid- fi quis contendat oportere perfonam aliquam certa
quid facer is dcbet,qui Chriftum fequi vclit. per regem iftum intelligi, non exiftimo Diabolum,
Mittere vero legationem , & rogare qutfacts vt magna pars auftorum putat,fcd Chriftum potis
15: funt; id eft.quae ad pacem pertinent, traftare, non ipfum intelligcndum , ille enim eft cuius caufa tan-
Quid fit eft Diabolo horte capitali noftro pacem petere,
"T'on e& ^ cum PerPctuum nobis bellum gerendum eft, tus requiritur apparatus.ille cum quo bellum fufci-
piendumjd eft, res difficiles aggrediendar,cruxfua J*-
fogarequx nec pacem vnquam licet pangere. Pr^ftatab eo in cuique tollenda eft.Bellum enim aduerfus alium re-
paeis font, bello vinci,qum cum pacem habere. Nam & in gem fufcipere , non fignificat*, vt diximus,inimi- qaobdh
Pax aulla pace vincimur,hoc etiam peius, ac turpius,(quod in
cfi diabolo bello quidcm.vt milites decet, repugnantes, atque citias quae nullo modo cum Chriftogerendasfunt, gerendum.
traianda.. re(ftentcS) jn pacevolentes fine vulnere, finefan- fed fignificat potiiis eius amicitiae caufa,aggredi res
arduas,quale eft cruccm eius ferre. H i , vt opinor,
guine fuperamur. Caeterm rogare, quxpacisfunt,eft verus, & litterali vtriufq; parabolse fenfus eft.Qui
remarduam nfufcipere,nifi paratum.Neque do- alios defidcrabitfenfus,apud multosinucniet,legatdLib.i.qq
cetChriftus deber nosfcquendofedcfiftere,om- modo D.Aueuftinumd,& Theophylaftum,& Be- Euing
Qniifiiro- ne,enjmvultfequife,& vtaitD. Paulus bfaluosf- dame. S V 1-
p'ds?nt: riy&adagmtionmyeritatisvenirt , fed deber fequi * Senfus hie multum iuuabitur Hebraifmo , quo khlt
b t. Tim.i. bene pararos, accinctos lumbis nerisy Cflucernai arden- prarpoiitioid eil fuper aduerfus. etiam fignificat, vt Pfa.14 j.
4. testndtiibtis tenentts, vt fupr <= dixit in re confimili.
eque qua*rendum curise eft, quis illc rex fit, munui fuper innocctucna.id ell costra innocentem
Luc.11.3f acjuersus quem fufeipidum nobis eft bellum,quia, ccpit , przpofitionis cum vim etiam habet, vt Exod 55.1t.
vt diximus,bellum,aduerss alium regem,id eft,ad- ^N3} Oi'tf J hV D 2 viubpuhMnafchim ithtl h*-
uerfus hqminem potentem fufciperc,nihil aliud eft 4c venerum viri/upermulierib* id eft,cummulier'~
bucvelmiztim cummulieiibus.

CAPVT DECIMVM-Q^VINTVM.

R^A NT autem appropinquantes cipublicani, tr peccatores,vt audirt

ilium, t Etmurmurabant pharifiei^r ScribaReenter. Quia, hicpecca-
tores rcciit, & manducat cum illis.} Et ait ad illos parabola iffam dices:
aMi.iS.tt;
4 a Quis ex Vobis homo,qui habet centum oues: & fiperdiderit vnam ex

Ulis, none dim it tit nonaginu nouem in defertoi & vadit ad illam, qua pe-
rierat,donee inueniat tarn ? 5 Etcuminueneriteam, imponitin humeros
fuosgaudens:6<sr veniens domiconuocat amices^Vtcinos ,dicens illis.Congratulamini mi-
br.cjuiainucni ouem ,quaperierat. 7 Dico Vobis,quod itagaudium eritin calofuper Vno *
peccatorepenitentiam agente,quamfuper nonaginta noue iuftist qui non indigentpnitent'ia:
8 Aut qua mulier habens drachmas decem,fiperdiderit drachmam Vnam> nonr.e accendit lu-
cernam,& Gerrit domum,r quaritdiligenter, donee inueniat}^ Btcm inuenerit, conuocat
* arnicas^ vicinas,dicens : Contrat ulamini mihi, quia inueni drachmam,quam perdiderami
10 Jta dtCo Vobis , gaudium erit coram angelts Deifupervno peccatore agente.
11 Ait autem: Homo quidam habuit duos filios : 12 & dixit adole^centior ex tllis patri
Pater ,damihiportionemfubftantia, qua me conting*** Etdiuifitillisjubfantiam. 13 Et
non poflmultos diesy congregate omnibus^dolefcentiorfilinsgeregrprofelus efl in regione
ionginquam,cribidiipauitfubantiamfitamviuendoluxurtose' 14 Etpoquam omnia
confummaet}fafla eftfames Valida in regione illa, Cr ipfe capit egere : 15 ktabijt, Cr ad
oafit Vni regionis illus. Etmifit illum in villamfuam, vtpafeeretporcos. ig. Et ett-
piebat implere ventremfuum de ftliquis,quxsporci manducabant : & nemo Uli dahat. 17 In
fe uern reuerfus, dixit ; Quanti mercenary in domopatris mei abundant panibus , ego au-
tem hifameperce. 18 Surgam & ibo adpattern meum,& dicam ei : Pater ,peccaui in cae
lum , & coram te ; 1 9 lam non fum dignus vocarifilius tuus ; fac me ficut vnum de merce-%
narijs tuis. EtfurgensVenitadpatremfuum. Cum autem adhuc longe effet ,vidit ilium
jjattr ipfius , & mifericordia moms tft, & accurrens ceciditfuper collum eius , & ofculatas
efleum. ii Dixitqueei filius, Paterpeccaui in clu/n,& coram te,iamnon fum dignus vo
carifiliui tuus. z Dixit autem pater adferuosfuos : Citoproferteftolamprimam, & in
duite ilium date annulum in manum eius , & calccamcntainpedes eius ; ij draddud-
te vt ulum faginatum, & occidite t &manducemus, & cpulemur; 1 4 quia hicfilius meus
morruus erat, dsrreuixit'-perteraty&inuentus eft. EfCapcruntcpulari. 25 Erat autem fi
liusfenior in agrc\^cumveniret>& appropinquare* domuiyaudimtfymphoniamb &cho-
 097 CAP. XV. DE PVBLIC. CVM CHR. VERSANT. %

rum: 16 & Vocauitvnumdeferu >&* interrogauit quid hacejpnt. 7 J[que dixit tili:
Frater tuttsvemt > r occiditpater tum vitutumfaginatumrfuiajaiuumillumrecepit. 2$
Indignt H e autem, ey notebat tntroire. Paier ergo iditn egreustcapit rogare ill. 9 jit
illc reondens , dixitpatrifuo : Ecce totdnmsjeruio tibi , r numquam mandatum tuum
prateriuiy& numquam dedit mihi badum, Vi tum amicis neu epularer: 30 fed poquam
filius tuus bic y qui euorauitfubiantiamfuam cum meretncibus , Venit , occidii Uli Vitulum
faginatum. 31 At ipfe dixit tili : Ftli , tufempermecumes ,<r omniameatuamt: 32.
epulariaHtemy Crgaudereoportebat^uiafratertuusbtcmortuuscrat, grreuixit: pcrie-
ratj&inuentuse.

' " ~~ "A proprium huus parabola e fuperioribusadditi

IN AP VT XV.
rant autem appropinqtuntespublicum, &
peccatores.^Solcbt appropinquare,fo-
. MU: s
kbitcnm Itbant verfari cum illo.emque inui-
psccatori- tare.non enim vluit Euangelifta fa
rerfati. ctum vnum fingulare,fed cfuetudi-
nem figniricarc,quam eamdem in Chiifto Pharifan
ivfqaeed reprchendert. Parabolamfequentemaexplicaui-
1res potiflimm in parabola perfonaefunt.in qui-
bs eius fenttja tota verfatur , pater,& filii duo. NS ^
C3tterar,de quibus mentio ctiam in ca fit.vt hrus il- tres prfcj
le,cuiiuniorfraterinregionelonginquaferuiuit,& nein lue .
feruiilli , quibuspater dicit > , Ciuprofme flelam pH- parabola
mam,<? induite ilium, & tibicines,cV i qua: alix intro- Pcftant)*i
dueumur, ad trcsillas primas reuocantur, & velut1Vei ,tu
partes quada illarum funt,itaque propriam :
partes quada illarum funt,itaque propriam fbrtaf-
fefignificationemnon habent. Singula: tarnen cum

ml 8. mus apud Matthaeumb omnibus circumftantiis, quae illis fiue fignificatio-

.1 it 8. Jlut qua mulier ' abens drachma* decern.] Edem
hxc parabola pertinet.quo fuperior,meritoChrift
p lus diligentia^ ftudii olitum poner in conucr-
tendis peccatoribusqum in iis, qui aut minus pec-
catoreserant,autminsibiefle videbantur. Lege
explicationemfuperioris parabolae apud Matthae,
Sc hlc ad eumdem modum intcrpretare,idem enim
vtriufque , vt diximus, eft fenfus. Nec magis qua:-
1 diximus
rendum ujAiiuu) , quae
41K fucrint
lucnni centum illae oues.
cai7i7. Drachma vero quid fit docuimus apud Mat-
thaeumc.
t Cur in mulierehabente decern drachmas, id eft,
Corindec Regales Hifpanicos,decem parabolam pofuerit, no
dncmis cft difficile cojjiicere.Oportebatin re nota,&vfita-
Pt,bola ta proponere,& nihil vfitatius, quam vtmulier.que
afiliar, i r u 1 i i_ j- j it- i
decern haberct dracnmas,vnam pcrdidiliet,]ucerna
accenderet,domum euerteret,inucnta drachma c
vicinis grattilarctur Curillic centum oues,hc de
cern drachmas dixent numero variato, in promptu
ratio eft.Solet plerumque paftor vnus centum pliis
miniis oues cuftodirc. Solct mulier vna pauper,quae
f.1 1 fuo
labore r. victumqua:rit,
:ix J
decern >
habenedrachmas1
plus minfve. Hie totus pauperis mulicris cfu? eft.
Nec aliud in his numeris myfterium fubt iTe arbi-
tror. Non prohibe tarnen eofemadvfumprai- rum?vtfupr
fertimconcionandi popular mvfteri.i,& allcgori-
cos excocifre sfu5,quin Sc aucores,vndehaurire
nis, fiue ornatuscaufatribuuntur, explicando funt,
dilig enterque difeernend , quod faep monuimus
in omnibus parabolis in primis fieri oportere,quid
ad aliquid fignificandum s quid ad ornandam , ex
plendmque parabolam dicTum fuerm
Hominemillum,qui duos habebar filios,dubium -
non eft.dque omnes concedunt, Deum fignificare. Q2.'*botob
Jd enim agebat Chriftus vt doecret Deum libenter Yhalei
adfeperpcenitentiamredcuntesreciperepeccato-
res. Sed placet fanmihi,quod Arobrofius videtur
indicare,Chriftumipfumeumeiehominem , ipfe
quippe erat, qui peccatorcs non reuertentes , finit
pcrditas pallor oues.quaerebat , reuerttcs ver lae- chriflueft
tus excipiebat,& ad defendendfact fu tres haf- Deus.
- ce parabolas pofuir. Ipfe igitur eft, qui per hminc
ilium fignificatur.vnde etil fcquitur,iil efleDeum,
cm proculdubio homo ille Deusfit, qu de falute
hominum ketari doect. Cm dicit,//emo quid-mM-
dturin voce //uwjotacitamquamdam inter Deum,
& homines antithefim infinuare, quafi dicat , fi ho
mo quidam,qui crudelis , & iniuriarum memor efle
iojei,nocrecir,quid
folet,hocfecit,quid UeumDeum natura
natura fuabenignum,ac
fuabenignum,ac
mifericordemfadurum putatis? quanta laetitia re-
deuntesadfe perpeenitenti peccatores amplex- .]
apud Matthum I. Singlos, cum 1 cap 7
fita wali neis bonadaia darefilits-vent ,quanto majt pa
teryeflerdeclod.ibitfpiritumboimmpetentibus fe

quenuustuit,necab
eius domo id eft,Ecclefia receflir . hie pft genitus,
quia pofterior Deflnouit, atq; in ilium credidit, ac
. cepta patre parte fubftantie fu,quaefc ctingebat
j. il. f-fomoquidamhabuitJuosfilics. ] Conclufonem id eft.folanatura.fola liberi arbitriifjcultate.finele
duarum pricedtium parabolarum altera Chriftus ge,finegrat3,tlne vllis fupranaturam donisabiitin m .;
parabola confirmt. Concluliofuerat m.iiusin cor regioncm longinquam,ia eft, long Deo difecfit hac i) fa pa
lo gaudi efle propter vnum peccaton m,qui cge- ck homini cuida, id eft , Diabolo principi huius m rabolaad
rit pcenitentiam , qum propter non aginta nouem di,Ariftottli> Platoni, aliiTquephilofophisadhaffit, Damalc.
'. iuftos.qtiipnitentianonindigerent. Hocconfir- qui vix
qui vixillum
ilium liliquis^d
filiquis,id eft, humanis ar'tibusalebar
eft, humanis artibusalebt, ,.-
J^J'f'
sU^is. mat cxcmplopatrisfummal^ritia ,& gratulatione D plusfonitus,atque vanitatis,qumalimenti,&folidi- n 4
perditum
. r frlium rccipicntis.
Hicfinis parabolaeeft,
I ~.:.t
tatis 1:u...
habentibus.
- --" Zabi . 35
Ad1.hune ferm modum Hiero- 0p [n Com.
cu! qualj appedix pars altera ciungitur filii maio- n^mus m, Auguftinus , Beda c,Bernardus p. Ddit p In fer. de
ris ob receptum p.if re tanta lxtitia? fignificatione opinioni probabilitatis fpeciem, qudludii veni diuwfisaf-
fratrem indigna nti<;,& obmurmurantis. Cuius per- tibusad EcclefiamGentilibus,benicnqueacceptis f'4^ on"
fona PharifsL-i rcprehendtur,quod mnrmuraenr,
uillet magisopinionem.i quod i , de
proptercquod
' - n Chriftus, pnblicano<;,&
1 ' 1 peccatores
! . . Tertullianus
iviiuniduui q4 tradidit,
i au u , verum
Verum cfler
f lier , publica
nnMU non Mrtiriti**,
m ^ a
anconforuumfuurareaprebat, quod, vt ait Beda, loS,& peccatores, quo's A&^^
 10? 9 COMMENT. IN LVC. 1OO0
Chriftusadmittcbat,fuifle Gentiles. Illorumenim A fed iisvtique opus efle , quos illi aegrotos , id eft,
occafione tora parabola pofita eft.Sed idHieronym' peccatores arbitrabantur, quaremirari cos non do-
a In epift. a,merit reprehcndit, multfque refellit argumtis. bcre,fi & illi cum medico, & cum illis medicusver-
ad Dama- Hanc cont ra Hierony mi,& aliorum auftor inter- faretur*
fumt
pretatioBem,quia duobib fcliis duos populos dixc- Cur ergo iuftos per maiorcm,peccatores per mi-
runtfignificari, Tertullianusbrcft meo quidcm Borem filium fignificauit, cum iufli iniuftis maiores
b F.od.l'br. iudicio refutauit, Quomodo , inquit , IucImcu j>$j>tdtts natu non fint?quin, fi antiquitatem originis fpeftes,-
vcrf.r?. Deodiwepotfiitc f tcct quot arnnstibifermo , Crprtceptum peccatores haud du bit- maiores natu crat,antiquio-
tmmnumquamprxmiuil Quamqum hoc folutione res eniih iuftis funt , quia prius omnes pecatores
non carer,potuiffe quidem diccre,fed n vere,ficut fuere,qumiufti.Dici poteft,necrcs carebit proba-
ver iuftus non erat,fed iuftum feputabat. bilitate,pcr maiorem filium iuftos fignificatos, quia,
7- _ Magismemouet,quod
_ -i Gentiiis populus
i *. ante- prius
- omnes filii Di iufti ,* qum
i peccatores
j funt.
Fi" o 4u^m Chriftianus fieret,filius Dei non fuenr,nec ab Nam etfi peccatores omnes homines st antequm
0i 'l0 iln eodicederepotueritjcum quo non fuerat,& quod g iufti, quia omnes kJ/^ ir* nafcuntur, tamcntempus
pub non in
tclhguntur dubiumnon fit inter eos^qui perhlium natu mino illud,quod regenerationem prascepit,n6 computa-
rem fignifictur,publicanosillos,& peccatores fuif- tur,quia nondum homines fpiritualiter nti funt,
fe,quos Chriftus ad familiarkatem fuam recipiebat nodum filii Dei efle coeperunt. Abipfaigiturrege-
inter eos vcr.qui per natu minorem intell iguntur neratione antiquitatis initium fumendum eft , per
fuifle Pharifeos,qui ob admiflos Chrifto publca quam omnes, q ui regenerantur, iufli fiunt, ex quib*
nos murmurauerant. H ortt enim vtrorumque caufa portea aliqui rurfus peccatores.itaqueiufti peccato- n
has tres Chriftus parabolas pofuit vtrique autem ribusantiquioresfunt. Simplicis tarnen interpre-CUtperm
> ludxi crant- tor non aliam ob caufam per maiorem filium iuftos, ior filium
Alii maiore filio angelos , minorehomines dixe- per minorem peccatores fuiflefignificatos,nifi quia win, per
runt fignificari,vt auftor ille refert,cuius de hac pa moribus hominum,vnde parabola fumebatur.con- mmoreta
rabola inter opera Hieronymi liber extat, cuod ne gruebat.Solent iuniores minus eTe prudentes, folt ^ n*ifad
Detpo-c^utat^oneu^^cn, digneft.SicutnecilluJ/quod illis partes magis indulge re, & facilius quiduis - (aat.
rcbrbaric. auftor alius incertus libri d,qui Auguftino falso tri- ceder pctentibus. Ide ille, qui imprudter patrc
e cap.7. buitur, affert duobus. filiis duos illos latrones , qui difceflit,cuique nimis facile pater partem haeredita-
* cum Chrifto crucifixifuerunt,fignificari. r tis,quam pctebat.cceffit, minor fuifle dicitur. Per-
pcr duosCd n- |^on cr^
Sc ^on CJ.g0 ^u^to
jubito Pcr
per maircin
maiorem natu filium omnes
natu filium omnes tincbat ctiam id ad augendam inuidia?,& murmura-
1 (* iuftos, per minore omnes peccatores intelligi,fiue tionismateriam,ac proindead prbend narration!
telligun- Iudasi ante pafs Chrift,fiue pofte Chriftiani fint. probabilitatem. Ver enim fimilius erat filium ma-
tur. N qui in Ecclefia Dei funt,filii Dei st,Gtiles iorem murmurafle,qudpater minori filio,qu ma-
filu,nec domefticifunt Dcirfed illius potislongin- gis obedientem, atque fubie efle oportebat, ha?-
quaeregicnishabitatores,qu6 minor peruenit filius reditat dediflet,vt quo vellet,abirct:qudquepot
non Iudaicis,autChriftianis,fedGtilibus,id cft,f- diifipata luxurise viuendo cum meretricibusom-
cularibus viuens moribus. multor etiamau- niabona.qusaccepifletjtliberaliter, atquefeftiu
ftorum fentetia eft.Tertulliani f,Cy priani r.,Theo- excepiflet eum : qum fi contra accidifc diceretur,
f Li.de pvi phylaftijEuthymfl, & illius quifquis fuit , cuius ex- maiorem natu fili matura iam state, & rerum vfu
ginlib. de tat inter opera Hieronymi de hac re liber. prudentem petitam,acceptmque patrehredita-
^'' Atquomodo minor ille, qui Deo peccandodif- tern obligunifle. Habita igitureftin hacre,quad-
' ceflit, filius Dei diet potcft h ? quicumque enim fjnrita modum in omnibus parabolis fieri debet, ac folcr,
Dei aguntttr , if funt fify Dei , cnim nos filios Dei p ratio decori,& probabilitatis.
, fola rides facit Qnjro ego viciifim abiis, qui filium 12. Daniihip4newfubanM,quamecontingit.^Pir~
minorem natu Gentilem populum efle dicunt,quo- tern facultatumtuarum.qua' mihi iure ha:reditatis
modo Gctiles filii Dcidici pofint,quincfidqui- obuentura eft. Subftantiam Graec vocauit'<7w,ad i--.
Nome
dem habent?Igitur filii Dei dicunturnon folmiu- verbum eflentiami itaque memini Marium Vifto-
fti.quos propria quadam rationeScriptura filos fo- rinum Afrum * hue locum produxifle, vt probaret jn 1(
Iet appclhre,fed etiam peccatores,qui fide habent, nomen irnos efllntia?, autfubftantia,vnde Chriftus reperitine*
quia fides etiam nos fuo quodam modo filios Dei Ifutmoi , id eft, cmfuhstantialis Patris diftus eft,in fa- gabant A-
facir;fed filios mortuos,filiosperditos,ficut fides ip- cris literisreperiri, quod negare folebant Ariani. r,a,:'
fa fine caritate vera quidem fides, fed mortua tame Et diu it Ulis ubantiam. ] Non diuifit proprio . . '
? crt. Q^iod fi quis argutus ctendat n efle abfolutc nifi iuniori , nam maior partem fuam petierat,
Fil:oj nos
fee it fides rios appelldos,qui viui nfunt,n6 repugno: mo earn dicitur aCcepifle,& id ipfum sefus parabo- -
fob, fed do hoc mihi conccdat,eadem rationequi ndem ha lirequirit, vt maior, qui iuftos fignificat, partem patcrnoa
pcrditos. bent, fed peccatores funt, filios Dei dici pofle,qua hxreditatisfus bonis paternisnon feparauit. Pri- diuir pre
mortui fi'ii cuiufpiam filii adhuc eius appellantur. E ma cnim iunioris culpa fuit , qud hereditat pa Pr, hrre-i
10. Alia difficilior eft quftio , & parabolam , de qua tre petiuerit. fecunda quod conceflam acccperit,& ^"V-f" ;
. r r -ir ~ tcrtuio4
Q^;.mod agimus,magis c6tinens,quomodo iufti maiore,pec- patermsbonisfeiunxerit. Qupd Inde feciflet ma
ulti - catores minore filio fignificari potuerin, cm om- ior, in eadem profeft fuiflet culpa , iufti per-
it,inm t nes tunc c(pcnt i n iuffci ? Nam illi ipfi Pharifari , quos
minore ti* n . Ct. r fonS referre poflet. Dicitur ergo illis diuififle,quia,
lio defign- ccrtum eft per maiorem filium murmurtem aduer- cum fuam alteri fratri partem daturus eflet,duas ne-
tur. sus ben ignitatcm patris fignificatos, iufti profefto ceflario partes squales fecir,quemadmodm fi ma
non eranr/cd peccatores. Facilistamen folutio eft, ior etiam filius fuam eflet partem accepturus.
Chriftum non ex veritate , fed ex opinione edrum, Videbatur alicui parum hoc verifimiliter Chri-
quibus cum agebat,loCUtum fuifle.PharifiEi autem, ftonarrari. Nec enim folent patres , dum adhuc 4j
iSup.e.r.iin quibus cumloquebatur,
n r etfiiniuftifllmi,maximq;
rr i viuunt.fua filiis boni diuidere , prafertim adole- rjfirt^^
, ,. peccatores crant,iultos le tarnen elle prohtebantur. fcentulis.&inexpertis. Necvlla, vt opinor, erat narrer**!
Mar.1.17. <4nemadmodum cum durit non opus elle 1 ydtntw lex qua id pater facer cogeretur. Refpondeo id patrc
tncdk ,fed malhaberitibus , non fignificat aliquos efle Chriftum przter confuetudinem adiecifle.quia pa- ture,
fanos,fed aliquos efle, qui fe fanos efle exiftimart, rabolx fenfus exigebat. Nam etfi pater nulla vel
itaqueipforum fententia opus illis non efle medico, legc,vel confuctudine heredhatem lu am fiiiis diui -

I
 tool CAP. XV. DEPARAB. FILII
derecogebatur, non veta batur tarnen. Fecitergo A diifiparipotuifle.Namantequmiuuenisillepatrc
non quod oportebat.fcd quod licebat facere.Para-
bola veroipfaid prtala bar.quia npotuifletpater
_ _ _r r j.
illeDei perfona" exprimerc,nififeciflet. Libere* no-
bifcum Deus agit.&ad noftram voluntatem acc-
libtreo modat, difcedentes i non prohiba, rcdeuntes
bifctt Deus jmplcctitur. Et non potuiflettlius minor bona fua
S* diffipare, quodadfenfumparabolxin primis trat
neccflarium,nil ea illi pater indulgctia quxdam in-
folitaconceflliTet.
13. Et non po luidlos dies congregatts omnibus.] Colle
cts omnibus fuis bonis , qux libi hxreditate obue-
nerant,& inpecuniam redactis,fumptaque omni Ce
cum pecunia,profectuscftperegrinregioncm l- jj ipfo loco pcrlpicufi eft. Quo enim modo poftfub-
ginquam.
ilegionem longinquam nihil hic aliud gnificare
. yti- . arbitror , qumadolefctemillum valdfuifTe per-
moa dit,nec enim in aliquo proximo loco inter cogna-
bket, tos, inter amicos, aut cen notos contitiiTe, & ad
certum aliquod genus vitx applicsflc animum, fed
more perditorum i uuenum, long paterna domo
difeefsifle. Hoc enim agebat Chriftus, vtiuuencm
deferiberet maxime perdit. Siprxterhacaliquam
habet regio longinquafignificationem,lam habet,
quam Ambrofius , Auguftinus b,& Hieronymus c,
m Beda,Theophylaftus,& Euthymius afferunt.Rff
llibi.qq: hnginqua, inquit Auguftinus, obliuio Deie. Et Am-
Icang.i ^ jj.
} bTofiu$d,04defllongit!<]uisire>eu*ir
^ fe recedere,nec
clnEpilt. regimibus,fedmoriliufeparar^.udtisdt\cretum ee , non
t Dimaf. Urr j & irterfujg luxw Ocularis aflu diuortia ^ imaginera Dei non naturam ipfam,fed morum c- verbis
' Com- fafcrtfaftofftM ? Etenim qui fe i Cfcnjffc frparat,exul e
fatrid,tiuis e mundi. lnregonelonginqua ,vtait Augu-
n\i$,iliieranl qmfedebanlinienebrisy cr vmbra mor~
tibi..*, t3cmlux ortaeillssctit illi, vtl^ieophyladiis.ait,
7 dequibusdium eft, Qui elongant fe i tepe ribunt, lon
ge" enim e Dominus ab intpiis ,& orationes iuflorum exaU-
|?to.i;.iv ditt g.
16. Qm maiorem fratrem angelo^ , minorem homi-
htitpret- nesintelligunt, paternam domuro cx!um,vndean-
k retiome Sc'' non difetfarunt, region em lorginqnam ,hunc
loDgia^ua. inferiorem mund interpretantur. >ed hoc 1-
nisdeanimis noftris errorem videtur fapere. Q3
autem per fratrem minorem, Gtilem populumin- r\ adolefcsdiflpiuit,hdemeireputat,quamdomo
telligendum putant,folcnt plerumquc longinquam
Libro j,. regionem idololatriam . Ambroius h,pa-
tpenit. ternam domumEcclefiam,longinquam regiontm,
9i-l- quidqnid extra Ecclefiam cft,cfle dicit.Bw.inqnit,
dicittajfuiaperegfcproftBus eil , cui erat faerts altariiut
fepMtatw. Ifccesl enim ab illa lemjalem , quxin calo eft,
ciuinquodam, & dorneftieofeparari domicilio , fnde r
Apef\olus * ait, Ergo iam non ejtis aduea , atque peregri-
Efb.i$ ithftdeftisciuesfanlorum&domefticiDei. Ego quod
certum cfle arbitror, primo loco pofu; quod pro
babil e,fecundo.
'T. Etibi dfflpAuit fubftantiam fuam viuendo luxurise."]
Qo*fitub Q gm< intcmperanter. Nequ hcquxrendumeiTe
irair" puto.quf fitillafubftantia,qu3mifteadolefccnsin- meperibat ,qw diuino alimento egebat. Alii vacuitatetn Lib.i.dc
temperanter viucdodiffipauit.Eftenim defcriptio,
vtfaepc diximus.maxim perditi,& nepotis adlef-
ctis,qui nihil aliud,quam hominemflgnificatma-
Nombate xim peccatorem. Solent pleriquefobftantiam,qua
toftantia diffipauit, liberum arbitrium cxterfque naturales
nb,! fit facultates interpretan. Sic Augoftinus,Beda,& Eu-
nft'd'e *5,& Bernardusi Quodet fanoabillissfu
?ifl$"af- dium eft, nolim equidem dicere.ncquis exiftimet
iunimr. per peccatum perire liberum arbitrium, quod noui
dicunth2rctici,&D.Auguftinumauortm fegl-
riantur eius habere fententiae. Et ver, fi velimus,
fccatam" quemadmodum hcauctoresfacit.fingula fubtili-
ter ferutari verba , reperiemus liberum arbitrium,
per partem illam fubftantix, qux minorem fra
trem contingebat,fignificari,nec luxurise viuendo
I
PRODIG; ioo
difcedcret,antequm fuam ab jilo hereditatem pe- _ ,
terct,liberum vtiquehabebatarbitrium. Naturara ^*e^i
emm habebat fuam,a patre quide acccptam,! ed ta- ftm ^
men habcbar,& hareditatcm,qu*prxter,auti!pra buii& J
natura erat,petebat,& id ipfum,quod petebat,libc- numquara
ro profcift petebat arbitrio, potera t enim no pete- amiit.
re , quemadmodim natu maiorfraternon petiyit, . .
meliis feiliect fuo vfus arbitrio. Non ergo liberum
arbitrium'petebat,quod iam habcbst.non ergo hg-
reditas illa,quam petiuit,quamaccepit, quam difii-
pauirjiberura fignificabat arbiti ium. Nperdidif-
fe autem illud pofte luxurios viuendo, vel exhoc
ftantiam omnem fuam diffipatam, poft grauem to
lerat fam dlibrt ? Quanti mercenarii in demo fa- K Vc.f.i7
tris met abundantpambus , tgo attsem Mcjame poreo. Stur- x!
gam,&ibo adpairen meum. Non enim hoc aut dicere,
aut deliberare,aut facer fine libero potuit arbitrio,
Non ergo perdiderat,fed habebat'
Alii per earn fubftantiam partem, quam accepit,.
qumqjdiffipauitjimaginem^cfimilitudinem Dei
gnariputant.Ambrolusl3J//f, inquit, viuendo luxu , ,g;
tiose confumpft omnia natura ornamenta. Vndt tu qui - Num h*c
ceptftiimagviem Dei , qui babts milituditiem dus , ntB fuWltafi
eamirrationabilifaditateconfumere. Et Auguftinus m, ^.*g^fl-
Q^Hquistnim vult ejje itafimilis Deo, vtfonitudinmjuam-
- , -- ad euodiat, ne -recdai
--^ - - ^ --- - ah -eo,
- 1 a cohrendo,r yt cuodiat
\ am
in Com.'
vvMi
militudtnm>&inuQncm,adquamfat~tuse. Quod m Ser. J4.
formationem appellant, quemadmodmmulti ve- rn*j'me|"
teresauftores,&D.ctiamPaulusappe)larefolctn,^^ um u"
multo melius hec,qum altera interpretatio conue- ?
niet,quam & Marius Vidorinus o, & Theophyla-
it us 1 ecu tus eft. Bonos enim mores , in quibus una- nr. Cot. 15
go illa diuina ccrnebatur.perdidit luxurise viuen- 49.
do.Sedquomodcospatrc petiuit?quomodac- l*
cepit, cm ant habuilet } & petendo, accipiend- 0
quchxredtatempotisperdiderit,qum copara- aiian. '
uerit?Illa enim ipa fuit culpa, qua bonos mores ac
quire vtique non potuit,fed amittere. 1
Idem Ambro fi u s p, fubftantiam hanc , quam ifte P *.
1 pnitcj.
patris,id eft,ab EcclcfiaDei difcedendo,& luxurio- fid (i
se inter hxreticos.autGtiles viuendo perdiderit. -
Scdiam probauimus per hunc adolefccntem omnes flin *
peccatores dc-fignari, t non omnei defm perdunr.
Certum tarnen thquod primo loco dixi,nihil aliud,
hc.qum perditifbmumadolefcentcm,&pcrcum
perditiflmum peccatorem defignari.
14. F Ba efames valida in regione illa , & ipfe coepit
egere.] Varia: ctum huiusfsmis interpreta tienes st. Quxftj,^
Auguftinus q, F, mes , inquit , milla regione e indigen- fames val.
iMT-fr^i-wnV-ii/j quodiifdem vcrbisr,dicunt Beda, <.
&Theophy'iCtus.Ambro]usverofacramentorum 43*
priuationtm interpretatur AVcmi^,inquif ,ffa- fj^Q^s,
virtutum,quas luxurise viuedo perdiderat,vtEu- j eeuit i.
thymius. gotantmextremam eiusadolefeentis
miferi deferibi ptito, causa'mcjuetacitreddi,cur
feruire,& porcospafcerecoaus fit, quia prxter-
qtim qud cjnn illa bonafuadifsipauerat,magna
etiam in ea regione fames erat, ita vt ne diuites qui-
dem facile poflent viuere,nedum mifer illeadolef-
cens,paupCr,nudus,lng patre,lgc patria, lon
ge ab amicis,in aliena regione ignotus, & peregri-
nus.Nihil ergo aliud Chriftushocdicsfacerevo-
Iuit,qum fequerttem narra tionem probabiliorem
reddere. Probnbilius enimcrat.eum & confumptis
facultatiLu$fuis,&famenfolmipfum,fed totam
pfam regionem vexante, dominum, cui feruiref,
qusfiuifley& vfquead paicen'dosporCos federnd
 COMMENT. INLVC; , 1004
fiife.qum fi fames in regione non fuiffer. A bet implere,necvllumciborom habere diferimen,
1 5. Etdbiit,0" ddbdfit vni ciutum regioms illius.] Quod modo rabidam famem fedent.
Hebraif
nvjsabiir, dicit, 4;,Hebraifmus eft, quemadmodm fi dice- Qu funt,q hoc locofiliqus vocantur, pauc , U.
Sc adhaefir. res.decreuit herum quajrere.SicutHifpanidicunt, mihi interpretes videntur intellexifle,pleriqueenim j-^*1""
Gallicum Toma yponefe Con vn amo, aut Fienejhd\e eso,y eo. autfabas,aut pifa, aut alia id gen'legumina effepu- fi''4*
idioma - j^jjj vt illud Tow4,& illudw nihil tcribifignifi- tabant ex iis,qus vaginam habent,quod & Ambro- rwc*Iue
d U feP" cat ^ tant"m c^ "liorna, & omamentum linguar, fius vulgari errore fecutus eft. At quis non videtn
prend & fe- fic & lud hhala,abiitjHebTik. folcre porcos eiufmodi ali leguminibs , praefertim
metauecvn m nnutHebraifmicxpIa muha^variaeiTepoflent.hoc i magna; famis tempore, cum in magna etiam annona
rnaiftre,Tcl eJ Qea t n.fufficiet.vbibij id verbuornat'cautfa tturn delicati homines illis in cibum vtantur ? non alun-
tur,inquiunt,granis,fed vaginis, hoc eft,filiquis ex-
cecy 5C ce- vUjg jt jMtfch vatilitb heleth vegadil hhd cht gadalmeed, cuflisgranis.Ncid quidem fieri folet,&fi foleret,
c^4 &curmvir(iraac)3ciuiteundo,&crecendorvfquequo cre- tarnen quis homo illis vefeitur?
uit multum.NoUcr,Et locupletatus eft homo,&ibat pto- Semper ergo exiftimaui eas hc filiquas appellari,
icns,atquc fuccrcfccns,doncc magnus vehemener cTcc. quas Hifpanis Arbico vocabulo *Mgdrouas vocant. 7.
! j Theophy ladus expofuit abiiflcyd eft,in peccato Nam & Latin filiqus, & Graec x*&iv*9 dicuntur, Anori
Quidfvni profecifle. Quod fi in fenfu Iitt.erali fundamentum quo hc verbo Euagelifta vfus eft,& porcis in cali- enttaW-
ciuiumad - hbuifler,apt admodum didum videretur,fed nee diorib' regionibus,vbi magna earum eft copia, dari
hxrere; cum fenfu literali cuenit,& adhsrere ciui regionis folcntyficut alibi glandesriis etiam homines,pra;fer-
Adhxrere i]]iusvirtutis potis,& induftriat qum peccati fuit: tim paupereSj&pueri vefci fblent,dulcis enim fapo-
ni ciuium - s
Tirtutispo- Cftcnontam pcccatifuit, quam extrema; , ris funt,& vagina ipfe,tcftePlinio e,cditur,granare- ej,
ti$ qum ad quam fuaillu adolefcentcm peccata perduxerr. iiciuntur. Magna in Ita ! i a, & Hifpa nia, multo maior l4 ' '!,<
peccatifuit Deciueillofollicitquaerinolirn, quis fit, qum- in Africa copia eft,& in plateis pafiim venales funt.
ve iignificet.Hec enim omnia ad comp!endam,vtin In arbore nafeuntur , vt glandies, non tanta; ramea
^*h^ni ^m'^DUS parabolis fxpc monui , narrationes , & ad proceritatis,& latioribus,ac mollioribus foliis,quac
dolefctis * exprimendameiusadolcfcentis miferabilem cdi- & ipfa Grxcxt&LVov, L,ix\efiliqua vocantur, vt Co
tionem dida st, & quia fieri folet,vt eiufmodi ho lumella f,Pliniusg, & Vidor Vticenfis , auftores
mines in extrema fame her aliquem, quo vel mi- funt.
cis,vtcanes,alantur,fibi quaerant , & erat vero fimi- q Mirum autem videri poteft, non potuiTeadole- Hit* n.
leidcmillumfeciiTeadolefcentem. Aliorum tarnen fcentem illum fliquis fatiari, nec lli quemqu de- &1-*.
interpretations , fi quis magis amat , fupra initio difle,cm porcis proiicerentur.Expedita quorum- .
parabolas pofuimus. Praeter eas alias apud alios ob- dam videtur efle rcfponfio , tune porcos non edifle hin Abb.
feuriores auft ores lector inueniet. filiquas;nam fi difient, & adolefcentcm ill edere .
Quod dicit, ddhttfit id el,twMn'fl, emphaticum ef- ad fa tietat potuific : fed folitos in illa regione ede- ti.
fe puto , exprim enim diligentia m , induftriam, ar- re, fensmque efle, cupiuifle mifsrum illum iuuen SjSj
*V . tem, qua fefolet eiufmodi miferabiles homines in ventremde filiquis implere,quibus vel porci vefci, T)rcn
fcnidfigni- jomos diuituminnuare.quiduis vtfaciaut mini
Beat adhx- - n fa turar/que folerent.Facilis,inquam,fed n fatis,vt :
c. fieri) tantm vt fame non pereant. mihi videtur,plena fententia. Nec enim dicit Chri-
Et mit illum invilldmfudm. ] Haec etiam verba em ftus cupiuifle ventrem implere de filiquis , quibus
phatica funt ifignificant enim ciuem illum nefciiiTe porci vefeuntur, aut quibus vefci folebant j ^ued fi
quodamodo, quid de perdito illo adolefeenteage- dixiflet,non adum, fed cfuerudinem gnificaflet.
ret ; qui fe fame impulfus in domum fuam infinua- D Sed dixit, defiliquis qua$porci &&. Quod ver-
bat, itaquemifiie in villam,id eft.ad viliffimum ab- bum adum vid"etur,non confetudinem fignificare.
ieciffe minifterium, vt pafeeret porcos. Quib' dua- Accedit, qud itis appareat voluifle Chrifium eius
bus rebus tantiim, vt plerifque etiam fuperioribus, adolefctismiferiam qum maxime exaggerare:mi-'ncwT
declaratur extrema eius adolefccntis miferia , qui feria autem hc erat maxima.vt cum videret porcos ad faturi
ptre fuo incfiiltus difcefsiiTct. tarnen omnia filiquas edere,ne illis quidipfe faturari poffet:qu- taipote:
plerique omnes interpretes propriam etiam habere admodm infri dicitur cupiuifle Lazarus demicis, rat.
putantfignificationem. qua: demenfa diuitis cadebant, faturari, neminem- Icajl*
Villam alii hune effe mundum , vt Ambrofius. In que Uli dedifle. Solent afleruari glandes , & porcis
Jnjd*4-iitin vM*m le&ti. inquit Beda,rj?fubdntut mundialispoten- certis dari horis,itaq; non potcratmiferadolefcens
illam mit- tidfubiugd. DecjUdin dlid pddbold quidam ipirituales alide habere, qu ex ipfo loco, vbi iis porci vefee-
ti. epuLUjddquas imitdhdtur yfdidtens dixit a : Vtibon emi, bantur.fi quas poterat porcis ipfis fuflurari, quibus
aSap.14.xl &ntcejJhdbeoexirc,&videreedm. Auguftinus vero, antequm faturatus ciTet. porcis confumptz eranr.
coloco, quem iep citauimus b-, villam efle dicit, Putant omnes fer audores illi, quos nominaui-
bfq.Eug. medumpotedtis diaboli. Hieronymus autem c, nihil mus, Auguftinus,Ambrofius, Hieronymus, Beda.
e in epi d alud eTe in villam mififfe , quam poflefsionem cius E fxculares, & inanes feientias per filiqua's fignificari, .,
Pamaf. cepiffe,ferumquefecifle fuum. SilpMj inquit Auguftinus yfunt dobbin* fulares fieri- Quid mon
Porcos plerique dzmones , vt Ambrofius ,iAUgu- lifuduttdterefonantesfde quibus Ludes idolorum^dbubakm- Ii gw*
ftinus, alii carnales cupiditates,vt Beda, & audor qutdd Deos gentium vtrio fermone ,dtque Cdrmitbus per- **j
^uid^orei illelibri de tempore barbarico.alii fenfusintelligt crepdm~,quibus dxmones deletldntur. Aj voluptates,vt fC'
fignificent. vtBcrnardusd.Mihifoliimmiferabilis fignificatur Euthymius:alii peccata ipfa, quibus peccator, quo
flatus illi' adolefccntis, & per cum miferabilior eo- magis peccar, magis exfatiari cupit,vt Theophyla-
a In ill fer fyn, conditioj qu fefe Diabolo in feruitutem tradi- dus. Ego camdem viam,quam initio ingreflus ium,
de diueef.
fFe.aai. derunt.Maior enim eft veritas,qum figura. infiftens nihil aliud, quam miferabilem illius adolc-
mx. 16. Et cuptebdt implere ventremfuum de filiquis , qua* feentis cditipnem,& per eam miferabiliorem pro
cero mdnducabdnt. ] Qum apte miferabilem, '& fa- fligatiflimi peccatorisftat fignificari arbitror, qui
xnelic hominem depingit. N6 dicir, cupiebat ede- ad vltimam morum prauitatem venerit,adeomni-
re,nec,cupiebat faturan.quia etiam quifamelici n b Dci beneficiis,omni gratia,id eft,omni fpirituali
st,edere, faturari cupit, fed dicit cupiebat im- priuatus eibo , vt ne filiquis quidem, id eft , natu-
plere ventrem. Solent enim, qui admodumfamelici ralibusdonis, quibus philofophi-, & exteri por-
funtjcuperc vacuum omnine ventrem de requali- cisfimiles homines abundant , fatiari pofllt : ita
nlmirum,
 nos CAP. XV. DE FILIO PRODIG: ,
nimirura peecarisexcfcatus,vt ne id qy/denn videat, A rw.necfilij.nec mercenarij fun^qu panibus, id eft>
quodotunibushominibusnatunlumsnoitendit. bonis caeleftibus non abundant.
alfa.iS i?. 17- btftanttm reiterfus.] JntelL-Bum ddnteyexdtione a. Ergoilli per mercenarios in domo Deifi^nifican-
jo. Quod dosillo quidem adolefcents, ex quo parabola tur,qui nfimo unrgradu, fcut in domo mercenarij
Qnid ficin rumptaeft,d6lum etl vero Mmilitcr,& ad eonuetu- funr, taque i|demilli, qui mercenarij fint, m e-
iticuctti. nem apt.Credibile enim erat iuuenera,qui tot in clefia etiam funtfilij, fed per mercenarios figniri- ^
domopitris fui bonis abuiidiTet, cm vi deret fein cantur, quia nfimo funt loco. In hoc enim contiftit Quinam
regionelonginquaap id alenos, in abiecblfima fer- mercenarij (militudo , & antithesis inter ilium & fi- "lefia
uitute perire fame,ad e fuiffe rediturum , arque di- lium, non qud ille merccde,hic gratis patri fermt, meiCea*
turum apud fe ea,quChriltusdixiiTe narrt. Q^iod fed quod illcabictus,villis,defpcclus3hichonoratus "h
fi paraboUm ad peccatorem , propter quem propo- in paterna domo (t:illemal,hic bene tractetur. Di
fita fuitjaccommodemus, fignificat vexationcm III cit ergo apud fe refipiicens pecc3tor , quot mercenary
intellectual dare. Cmeccideret, inquir eos , qu^rebant in domopatris meiabunddntpanibus, id eft,quot homines 1
bPfil. 77. eum,& reuertebdntur,& dilucido yeniebdnt dd eum b.lllud conditioncabiefti, quotpauperes,quotmulierculai
4. etiam obferuadum, quod Auguftinus c,& Beda ani- Bmagnacceleftiumdonortim, dum bene, fantque
cLib.t.qu maduertunt,quid difcriminis itinter peccatorem viuunt, iuauitatefruuntur, egoquifilius fum,ego
Euiu6- quit aliquando diuinam expertus eft gratiam, & cerdos,, ego Epiicopus, egodo&us, quia patre
dPfal"jj; f*^* M Dtmimi dtpdhmk <k qutn btmm ddbarer* difcefl.quiame Diabolo in ruitutem dedi,hcfa-
' Beofif, & inter eura,qui nihil expertus huiuimodi, me pereo, omni diuinx gratia; ciboac iucunditate
rfilm.71. ( peccata,(olas voluptates,bltm porcorum vitarrt priuatus film, siruit cormeum, quid oUitusfumcomedere
nouit.Ille nimirm tanto facilis, qum hic ad men- panem meum Perij.quia te Domine difcelii m,0m- 1 >f.r0i.K
temredibit,quantfaciliuseft,quae aliquando noui- ns enim qui elongantfei te, peribunt. Hoe eft, Hic, id eft, ^.
rous.etiam poftquam obliti fumus, recordari, qum extra Ecclefiam, aut extra gratiam Dei. In tenehris, T'
ente numqua m nouiisus.difcer. r vmbrd mortis, in loco honoris, & ydafolitudinis. Et n Luc* l'
jr." Magni refert bene in puerkia parentibusinfti- hocef^in^owo/iiiWiwWjideftjinEcclefiajautingr- ^ jjeUt
Quantire- tutum fuilfe,ieramenta frequentafle, inter viros vi- tia Dei, vbiP noneinopidtimemibuseum. Quduoin- . *
kntpue- xjfpe religiofos. Hxret femper in palato mentis gu- ter fe opponit loca.