Sei sulla pagina 1di 97

Ljo machee Tito?

Ljo machee Tito?


Qu hace Tito?

Primer libro de lectoescritura

Amuzgo de Guerrero

Cuarta edicin
(versin electrnica)

Publicado por el
Instituto Lingstico de Verano, A.C.
Apartado postal 22067
14000 Tlalpan, D.F., Mxico
Tel. 5573-2024
2012
Las siguientes personas ayudaron en la creacin de los cuentos
para las lecciones: Porfirio Reyes Gmez, Rosa Reyna Valtierra y
Daro del Rosario Evaristo, quienes son originarios de
Xochistlahuaca, Guerrero y de habla amuzga. Las ilustraciones
fueron realizadas por varias personas incluyendo a algunas personas
de habla amuzga.
En la pasta de este libro aparece uno de los diseos de los
huipiles que tejen las mujeres de Xochistlahuaca del estado de
Guerrero. El diseo es conocido como ljeii cantuutsia
cantycwe que quiere decir dibujo de la tarntula y la araa.

Asesora lingstica
Marjorie J. Buck (Margarita Juanita Buck C.)

2012 por el Instituto Lingstico de Verano, A.C.


Derechos reservados conforme a la ley.
Esta obra puede reproducirse para fines no lucrativos.

http://www.sil.org/mexico/amuzga/guerrero/L375-Abecedario1-amu.htm

Primera edicin 1963 5C


Segunda impresin 1975 2C
Segunda edicin 1978 5C
Segunda impresin 1991 3C
Tercera edicin 2011 5C
Tercera edicin 2012 (versin electrnica)

Qu hace Tito?
Amuzgo de Guerrero (amu)
Propsito
Este libro es el primero de una serie de cuatro libros de
lectoescritura que fueron escritos con el propsito de facilitar a los
hablantes de amuzgo a aprender a leer. En los cuatro libros se ensean las
36 letras del amuzgo, tanto las que son iguales a las del espaol como las
que son distintas. Aparte de estos cuatro libros hay uno de
prelectoescritura y otro titulado Lecciones de lectura y escritura.
Este primer libro contiene 20 lecciones en las cuales se ensean 10
vocales, 10 consonantes y algunas agrupaciones de consonantes y de
vocales. En la pgina 95 se encuentra una lista de las letras que se ensean
en cada leccin.
De la pgina 83 a la 87 hay un glosario de las palabras que
contienen las lecciones de este libro. Las palabras estn escritas en
amuzgo con su significado en espaol. Al final del libro se muestran las
letras del amuzgo y del espaol.

Luaa mamona ljo tsiaa tsomwaa


Tsomwaa teiljeiina cha nncjaawajnaa tsa ljeii.
Tseixmana tsom najndyee ee niom equiee nom na
nntseinaa tsa ljeii omndaa. Naquii equiee nommeii
mamona chatso 36 ljeii omndaa, meii ljeii na ljoyu
equio omtsco ndo meii ljeii na xuiiti. Wandyo tsom na
nntseinaa tsa na meicwii ljeii ticwajnaa. Ndo wandyo
tsom na jndyuna "Leisiom omndaa".
Tsomwaa chuuna 20 leisiom. Leisiommeii cwitmoo na
10 vocales ndo 10 consonantes ndo cwitmoo na ntom
consonantes na jnda tjoom ndo mati vocales na jnda tjoom.
Ntsquii tsom 95 matsona ljo ljeii mamo cwii cwii leisiom.
Naquii ntsquiii tsom 83 hasta 87 waa cwii glosario yuu
na teiljeii oom na chuu leisiom tsomwaa. Teiljeiina equio
omndaa, jnda chii teiljeii ljo mamona equio omtsco. Yuu
na tjantycwii tsomwaa teiljeiinchu cwii cwii ljeii omndaa
ndo omtsco.

i
Cmo ensear cada leccin

1. Ayude a los alumnos a leer la primera pgina de la nueva leccin.


2. Pronuncie cada palabra de esa pgina y pdales que identifiquen
las slabas que tiene cada palabra.
3. Escriba en el pizarrn las vocales y las slabas de la leccin.
Pdales que las lean.
4. Pida a los alumnos que den ejemplos de otras palabras que tengan
las slabas presentadas en la leccin.
5. Enseles cmo escribir las letras y las slabas nuevas y pdales
que las escriban en sus cuadernos.
6. Pdales que lean toda la leccin en voz alta.
7. Pdales que busquen en la leccin las palabras que llevan las letras
nuevas, y que escriban estas palabras en sus cuadernos y las
dividan en slabas.
8. Dcteles las slabas y las palabras que lleven las letras nuevas para
que las escriban de memoria.
9. Pdales que escriban oraciones que ellos mismos inventen o que
alguien les dicte, usando las palabras nuevas que hayan aprendido.

ii
Chiuu waa na mmo cwii cwii
leisiom na chuu tsomwaa

1. Cateijndei na nlanaa nna ntsquiii tsom najndyee leisiom


xco.

2. Catsu ndaana ticwii cwii oom na chuu ntsquii tsomee


ndo cwaxe ndaana ljo joo slaba oomee.

3. Nacjoo pisarom catseiljei vocales e slabas na chuu


leisiomee. Jnda chii calanaa nna joona.

4. Cwaxe ndaana cwaa oom nquiuna na e slabaee.

5. Camo ndaana chiuu nlaljeiina ljeii xco equio slabas


xco. Calaljeiina joona cjoo cuadernom naana.

6. Candi na nlanaana chawaa leisiomee.

7. Calueena oom na ee ljeii xco naquii leisiomee.


Calaljeiina oomee nacjoo cuadernom ndo catona
slabas na chuu oomee.

8. Catsa na nlaljeiina slabas ndo oomee cwe na ntyjii


nquena.

9. Calaljeiina ndyoooom na candaa na nlatiuu nquieena oo


oom na nncu nntsu ndaana. Cwilueendyena majoo
oom xco na jnda jlanaana.

iii
Leisiom 1 Leisiomwaa mamona
a a o t

Tito

tata

Cata

tata Cata
Tito tata
Cata Tito

2
Cata Tito tata
Ca ta Ti to ta ta
ta to ta
ta to ta

ta to ta ta
ta to ta to
ta

Tito Cata
tata Tito
Cata tata

3
Cata ta a
Tito to o
tata ta a

Mata Cata.
Mata Tito.

ta to ta
ta to ta
Ca ta Ti to ta ta
Cata Tito tata

4
Cata Mata
Tito Cata
tata Tito
Mata tata

Mata Tito.
Mata Cata.

ta to ta
ta to ta

Jnda ntycwii leisiom 1.

5
Leisiom 2 Leisiomwaa mamona
ma

Maquii Cata tata.

Mata Tito.

Maquii Mata
Mata Maquii

6
Mata Maquii
Ma ta Ma quii
Ma Ma

Mata Cata.
Mata Tito.

Maquii Cata tata.


Maquii Tito tata.

7
Maquii Mata Tata
maquii mata tata

Ma Ma
ma ma
ma quii ma ta
maquii mata

Maquii Tito tata.


Maquii Cata tata.


Tata maquii Tito.
Tata maquii Cata.

8
a a a o
ta ta ta to
ma ta Ta Ta To
mata

Tata maquii Tito.


Mata Tito.


Tata maquii Cata.
Mata Cata.


Maquii Tito tata.
Maquii Cata tata.

Jnda ntycwii leisiom 2.

9
Leisiom 3 Leisiomwaa mamona
i u

tati

Maquii Tito tati.

catuti

Maquii Cata catuti.

tati Tito Cata


catuti tati catuti

10
tati catuti ti
ta ti ca tu ti ti
ti ti ca ti
ti ti cati

Maquii cati tati.


Maquii Cata tata.
Maquii Tito catuti.


Tati maquii cati.
Tata maquii Cata.
Catuti maquii Tito.

11
ta ti
ta ti
Ma ta Ma ti
Mata Mati

Mati cati tati


Mata catuti tata

Maquii Cata catuti.


Mati maque tati.


Maquii Tito tata.
Mati maque tati.

12
a o u ta
ta to tu to
tu

Maquii cati tati.


Mati Tito maque tati.
Cata maque tata.

Mata Cata na maque tata.


Mata Tito na maque tati.

Jnda ntycwii leisiom 3.

13
Leisiom 4 Leisiomwaa mamona
s

caso tasa

casa casu

Maquii caso tasa.


Mati casu maquiiyo tasa.


Mata casa.

14
tasa so Fo
ta sa sa so su sa su "s

sa sa so su sa sa
sa sa "s

Fo

so su sa "s

so su sa
ca so ca su ca sa
caso casu casa

Maquii Tito tasa.


Mati Cata maque tasa.
Mati caso maquiiyo tasa.

15
ma ma
ma quii ma ta
ma quii yo ma ta yo
maquiiyo matayo

yo
ma quii yo
ma ta yo

Mata Tito.
Mati casa matayo.

Tito catuti maque.
Mati maque tasa.

Cata tati maque.
Mati cati maquiiyo tati.

16
a o u a
sa so su sa
ta to tu ta

tasa casa cati


tata casu catuti
tati caso casu

Maquii caso tasa.


Mati casu maquiiyo tasa.
Mati Tito maque tasa.


Maquii casa cati.
Jee matayo na maquiiyo cati.
Jnda ntycwii leisiom 4.

17
Leisiom 5 Leisiomwaa mamona
c

Tico

Tacoquii Tico tati ee tasa maque.


Mati Tito tacoque tati ee tasa
maque.

Tito caso
Tico tasa
Cata casa

18
Tico
Ti co co ca cu ca
co co ca cu co
co cu

co co
ta co quii ta co que
tacoquii tacoque

Tacoquii Tico catuti ee tasa maque.


Tacoquii Tito tati ee tasa maque.
Mata Tito na maque tasa.

19
ta ta
ta co quii ta co ta
ta co quii yo ta co ta yo
tacoquiiyo tacotayo

tacotayo tacoque
tacoquiiyo maque

Tacoquii caso tasa. Mati casu


tacoquiiyo tasa. Mati Tico tacoque tasa.


Tacota Tico. Mati casa tacotayo.
Tacota Tico ee tasa maque.

20
Ma quii Ma que
Ta co quii Ta co que
Tacoquii Tacoque

Ma ta Tico co co ca cu
Ta co ta Tito to to ta tu
Tacota so sa su

Tacoquii Tito catuti ee tata maque.


Tacoquii Cata tati. Mati tacoque
tasa. Mati Tico tacoque tati.
Jnda ntycwii leisiom 5.

21
Leisiom 6 Leisiomwaa mamona
ia io iu

catiu tio

Maquii Tico catiu. Mati Cata


maque catiu.

catiu tio
tio Tito
catuti cati
cati catiu

22
catiu
ca tiu u o a
tiu iu io ia Fon
tiu tiu tio tia "t"

tio tiu
tiu ma tiu
tia matiu

Matiu Tito Cata. Mati matiu Cata


Tito.

Matiu Tico casu ee tasa maquiiyo.

23
ti tiu cati
ti tiu catiu
ca ti ca tiu catuti
cati catiu

Maquii caso tasa. Matiu Tico juuyo.


Tacoquiiyo tasa ee na tiu Tico
juuyo.


Maquii Tito catuti. Mati maque
catiu. Tacoque tata.
Jee mata Tito na maque catiu.

24
a o u
ta to tu
tia tio tiu

ma que ma quii yo
ta co que ta co quii yo
tacoque tacoquiiyo

Maquii Tito tasa. Mati caso


maquiiyo tasa. Mati casu maque tasa.


Tacoquii Tito tasa ee catiu maque.
Mati caso tacoquiiyo tasa. Mati casu
tacoque tasa.
Jnda ntycwii leisiom 6.

25
Leisiom 7 Leisiomwaa mamona
om

cotom

Mama Cata cotom.

cotom catiu
Tico cati
catuti cotom

26
cotom
co tom a o om
tom ta to tom F
tom sa so som "

ta sa som catiu
to so cotom casa
tom som tio tasa

Mata Tico som. Matiu Tito som na


mata Tico.


Mama Cata cotom.
Mama Tito tio.

27
ma ta ma quii ma tiu
mata maquii matiu

Mama Cata catiu. Mati mamaa


catuti.


Maquii Tico catiu. Mati maque
catuti.


Matiu Tico som. Mata Tito som na
matiu Tico.


Mama Cata cotom. Matiu Tito Cata
na mamaa cotom. Mati mata casa.

28
ta co quii tacoquii
ta co tiu tacotiu
ta co ta tacota
ta co ma tacoma

ta to tom som
ca co com com
sa so som tom

Tacoma Cata cotom ee tata mamaa.


Mati mamaa tasa.


Matiu Tico caso ee maquiiyo tasa.
Mati casu maquiiyo tasa.
Jnda ntycwii leisiom 7.

29
Leisiom 8 Leisiomwaa mamona
oo ioo ioom

catoo

Jee matiu Tico catoo. Mati juuyo


matiuyo jom.
Mata Tico. Mati catoo matayo som
na mata Tico.

Tiooe Tico caso. Mati tiooe catoo.

30
catoo
ca too oo ioo ioom
too too tioo tioom
oo

too tioo
tioo tioo e
tioom tioo e yo
tiooeyo

Tiooe Tico. Tiooe Tito.


Mati casu tiooeyo.


Tioo cotom. Mati tioo tio.

31
too tioo tioom tioom
too tioo tioom tioom

tioom mati
ma tioom matiu
matioom matioom

Matiu catoo. Mati Tico matioom


som na matiu catoo.
Maquii catoo tati. Mati Tico
maque tati na maquii catoo.


Jee matiu catoo caso. Mati Tico
matioom juuyo.

32
matayo tioo tioom
matiuyo tio tiom
tiooeyo to tom
juuyo

Jee maquii catoo tasa. Mati Cata


maque tasa.
Mati maquii Cata catoo. Jee mata
Cata na maque catoo.
Mati Tito maque juuyo.
Tacota Tito ee na tacota catoo.


Matiu Tico caso. Mati matioom
casu. Mati matioom Cata.
Jnda ntycwii leisiom 8.

33
Leisiom 9 Leisiomwaa mamona
qu

Seiquioo Tico cotom.


Mati seiquioom tio.

Seiquiaa Cata tati na tioo.

34
seiquiaa
sei quiaa iaa ioo ioom
quiaa quiaa quioo quioom
iaa

quiaa quioo quioom


quioo sei quioo sei quioom
quioom seiquioo seiquioom

Tacoquii Tico catiu ee na


seiquioom catiu na maque. Mati Cata,
tacoque catuti ee na seiquioom
juuyo.

35
sei quioo tioo e
sei quioo yo tioo e yo
seiquiooyo tiooeyo

Seiquioo caso Tico. Mati seiquiooyo


tio.
Mama Tito tio na seiquiooyo.
Mati mamaa Tico.
Mama Cata cotom na seiquioo
Tico. Mati mamaa tata na seiquiaa
Tico na tiooe caso.
Catoo matioom ee na tiooe Tico.
Mati Tico tioom catoo.

36
tacoquii quioo quioom
tatiquii tioo tioom

Seiquioo Tito catiu na maquii Tico.


Tacoquii Tico catiu ee na seiquioo Tito
catiu na maque.
Mama Cata catiu na seiquioo Tito.
Maquii Cata catiu na seiquioo Tito.
Tatiquii Tico juuyo.


Maquii Cata tasa. Seiquioom tasa na
maque. Mama Tito tasa na seiquioo
Cata. Tatiquii Cata tasa na seiquioom.

Jnda ntycwii leisiom 9.

37
Leisiom 10 Leisiomwaa mamona
aa aa eii oom

seii casaa

Maquii casaa cati. Jee matayo.


Mati Tico matioom som na mata casaa.
Mati catoo matayo.


Maquii Tico seii.
Seiquioo Cata seii na maque saa
maquiitoom juuna.

38
casaa
ca saa saa saa seii soom
saa saa saa seii soom
saa

saa casaa som


saa catoo cotom
seii caso tasa
soom casa seii

Maquii Tito catiu. Saa seiquioom


catiu na maque. Mati maque casaa.
Tatique catiu na seiquioom. Casaa
maquiitoom.

39
Tico
Ti co co coom
co co coom
co sei co sei coom
seico seicoom

Matiu catoo. Jo na seico Cata


cotom. Mati seicoom seii ee na jee
mata casaa.


Maquii casaa tasa. Jee matioom na
maque juuna.
Tioo tasa na maquii casaa. Mati
tiooe casaa na maque tasa.

40
Fo

aa oo oom toom "t"

saa soo soom toom


taa too toom ma quii toom
quiaa quioo quioom maquiitoom

Seico Cata seii. Mati seicoom tati.


Tatiquii Tito tati. Maquiitoom seii. Saa
catoo maquiitoom tati.


Mama Cata tati. Maquii Tito tati
na mama Cata. Saa seiquiaa catoo tati
na maquii Tito. Tacotiu Cata ee na
seiquiaa catoo tati.

Jnda ntycwii leisiom 10.

41
Leisiom 11 Leisiomwaa mamona
ts

tatsa

tsom catsa

Jee mata Tito. Mati casaa jee


matayo ee na maquiiyo catsa.


Seico Cata tsom.
Matso Tico nnom Tito:
Jee matiu catoo na seico Cata
tsom. Mati Cata matioom juuyo.

42
catsa
ca tsa tsa tsa tso tsom
tsa tsa tsa tso tsom
tsa

tsa tsa tso


tsa tsa tso
tso ta tsa ma tso
tsom tatsa matso

Seiquioo catoo tsom. Jo na matso


Cata nnom Tico:
Seiquioo catoo tsom. Mati
seiquiooyo tasa na maque.

43
a a o om
tsa tsa tso tsom
sa sa so som

catsa tatsa tsom matso


casa tasa som caso

Seiquiaa Cata tatsa. Jo na maquii


casaa tatsa na seiquiaa Cata.
Tacoquii casaa tasa ee maquiitoom
catsa. Jo na matiu catoo casaa na
maque catsa.
Jo na matso Cata nnom Tito:
Jee matiu catoo casaa.

44
maquiitoom oom ioom
seicoom coom quioom
seiquioom toom tioom
matioom

Seiquiaa Cata tatsa. Mati tsom


seiquioom juuna ee na tioo.
Jee matiu Tico jom na tioo.
Mati catoo jee matioom.


Seico Cata tatsa. Mati seicoom tati.
Saa maquiitoom tati na seicoom.
Jnda ntycwii leisiom 11.

45
Leisiom 12 Leisiomwaa mamona
aa ia

Matsaae Tomaa.

Tacoquii Tomaa tasa ee na jee


matsaa.
Jo na matso catoo nnom Tico:
Seiquiaya tati ee na matsaae
Tomaa.

46
matsaa
ma tsaa aa oom oo
tsaa tsaa tsoom tsoo
tsaa taa toom too

tsaa taa taa


tsoom toom ma taa
tsoo too mataa

Mata casaa na jee maque catsa.


Mati Tico mataa som na mata casaa.
Saa jee matsaa. Jo na tacotaa.
Mati catoo matsaa ee na matsaae
Tico.

47
Tomaa maa mamaa
To maa maa mataa
maa ma maa matsaa
maa mamaa

Jee mata casaa na maque catsa.


Mati Tomaa jee mataa. Saa na jee
mataa jo na seicoom seii.
Jo na tatiquii Tito seii. Saa Tomaa
maquiitoom juuna.


Jee mata Cata. Mataa na mamaa
tata. Mati Tomaa mataa na mamaa
tatsa saa jee matsaa.

48
ioo iaa ia quia
quioo quiaa quia sei quia
seiquia

Seiquioo caso Tito. Jo na seiquia


seii. Jee maquii caso seii na seiquia.
Mati seiquioom tio na tioo caso.
Mati Tico tioo caso. Jo na
seiquia tatsa. Jo na mama Tomaa
tatsa na seiquia.
Matso Tomaa:
Seiquiaa Tico tatsa. Jo na
mamaaya joona.
Jnda ntycwii leisiom 12.

49
Leisiom 13 Leisiomwaa mamona
a ei eiie
oom oomm

tatsei

tasei tei

Jee matsaae Tito. Jo na tioo


casoomm. Seiquia tatsei. Mati tioo
tei na maque. Mati tioo cotoomm.

50
tatsei F

ta tsei tsei tsa tsom "

tsei tsei tsa tsom


tsei "

tsei tsom tsei tatsei cotom


tsa som sei tasei tsom
tsom tom tei tatsa catsa

Jee mata Tito na maque tatsei


saa Tomaa seiquioom tasei na
maquii Tito.
Catoo jee matsaa, jo na
tacoque tasei.

51
om oomm ei eiie
som soomm sei seiie

soomm seiie
soomm seiie
ca soomm ca tsei seiie
casoomm catseiseiie

Matiu Tomaa Tito na maquii


casoomm tasa. Matso Tomaa na
catseiseiie casoomm ee tasa
maquiiyo. Jo na seiseiie casoomm.

52
som soomm toomm toomm Fo

tom toomm co toomm toomm "m

cotoomm toomm "t

Mama Cata cotoom Tito saa Tito


seiquioom cotoomm ee jee mata catoo.


Seisei Tito casoomm na maquiiyo
seii.
Matso Tomaa:
Mati catoo maquiiyo tasei.
Tito seiseiie caso. Mati seiseiie
catoo. Jo na jee matiu Tomaa.

Jnda ntycwii leisiom 13.

53
Leisiom 14 Leisiomwaa mamona
n

nomta

Tinom

Tiooe Tinom caso. Jo na seiquioom


nomta. Mati seiquioom cotoomm.

Matseicaneii Tomaa tatsa.

54
Tinom
F
Ti nom nom nei neiie "n
nom nom nei neiie
nom "n

F
nom nei "
nom nei
nom ta sei ca nei
nomta seicanei

Seicaneii Tomaa catoo. Saa


seicoom catoo na seicanei.
Saa Tinom maquiitoom juuyo ee
jee neiie na maque catoo.

55
som soomm noomm neii
tom toomm t ca noomm neii
nom noomm tcanoomm neiie

Seiquioo Tico cotoomm. Jo na jee


neii Tinom jom na seiquioom
cotoomm. Mati catoo jee neiie.
Matso Tinom nnom catoo:
Jee nei, u catoo.


Jee matseicaneii Cata tatsa. Jo
na jee mataa som. Mati matsaa.
Jo na jee neii Tito jom. Jo na
tcanoomm seicoom tatsa.

56
sei ca nei sei coom
ma tsei ca nei ma tsei coom
matseicanei matseicoom

Matseicaneii Tomaa tati saa


tcanoomm na matseicoom joona. Jo
na seisei Tinom jom. Jee neii catoo
na seisei Tinom Tomaa.


Maquii Tico tei. Jee neiie na
maque tei. Seisei Tinom Tico. Jo na
seiquioo Tinom tei na maquii Tico.
Tinom jee neiie na seiseiie Tico.

Jnda ntycwii leisiom 14.

57
Leisiom 15 Leisiomwaa mamona
a o u ei
ia io iu

sei Sasu catu

Jee mata Sasu na maque sei catu.


Mati Tinom jee mataa na neiie na
maque sei catu.

Seiquioo Sasu nomta.


Tioona naquii to na
matseico Tito. Jo
na seitia Cata jom
na seicoom nomta.

58
Sasu Fo

Sa su su so sei "s

su su so sei
su "s

F
so tsei sei "
t
ca so ca tsei sei
caso catseisei

Matiu Tomaa Tinom na maquii


casoomm tasa.
Matso Tomaa nnom Tinom:
Catseisei caso ee tasa maquiiyo.
Jo na seisei Tinom casoomm.

59
catu
ca tu u o a tu
tu tu to ta to
tu su so sa ta

Matseico Cata to saa tcanoomm


na mati nomta matseicoom. Jo na
seisei Sasu jom ee mati seicoom
cotoom Sasu. Jo na jee neii catoo
na matseisei Sasu Cata.


Seico Tomaa sei catu na
matseicanei. Jo na tatiquii Tinom sei
catuee. Saa Tomaa maquiitoom
juuna.

60
u o a tiu
iu io ia tio
tiu tio tia tia

tia tiu catiu


sei tia ca tiu catiu
seitia catiu catu

Seitia Cata Sasu na tcanoomm na


maquii caso seii.
Jo na matso Cata nnom Sasu:
Catiu casomaa.
Saa Tinom seiseiie caso equio
nomta.
Jnda ntycwii leisiom 15.

61
Leisiom 16 Leisiomwaa mamona
o oo ioo ia iaa

tsoo

Matso Cata nnom Tomaa:


Seiquiooya tsoo.
Matso Tomaa nnom Cata:
Aa seiquioo tsoo?
Matso Tinom:
Seicoya tsoo ee na seiquioo Cata
juuna naquii to na matseicoya.
Jo na seitia Tomaa Cata na
tcanoomm na seiquioom tsoo.

62
seicoya F

sei co ya co co ca co "

co co co ca co
co ca "

ca co co sei co to ya
ta to to seicotoya

Matso Tomaa nnom Tito:


Aa seico Sasu to?
Matso Tito:
Tcatseicoom to ee na seiquia
joona. Ja seicoya to. Mati seicoya
cotoomm ee na tcatseicoom to.
Jo na seitia Tomaa Tito ee na
seicoom cotoom Sasu.

63
ioo ioo iaa quioo quiaa
quioo quioo quiaa quioo quia

quioo quia
sei quioo ya ma quia ya
seiquiooya maquiaya

Matso Tinom nnom Sasu:


Seiquioo caso ja. Jo na
seiquiooya nomta. Mati seiquiooya tei
na maquiaya.

Seico Cata sei catu. Jo na
matsoom nnom Tomaa:
Jee seicoya sei catu. Jo na
seitia Tito ja. Saa maquiatoya sei na
seicoya.

64
Matso Tomaa nnom Tito:
Catiu caso ee seiquiooyo Sasu.
Jo na tiu Tito casoomm. Seiseiie
juuyo.

Matso Sasu nnom Tomaa:
Seiquiooya nomta ee na seiquioo
caso ja. Jo na tioona naquii to na
matseico Tinom. Mati seiquiooya sei na
maquiaya. Saa maquiatoya juuna. Jo
na jee neii Tico ja na maquiatoya
seiee. Jo na mati ja seiquiooya tei
na maque.
Saa seitia Tomaa Sasu na
seiquioom tei na maquii Tico.
Jnda ntycwii leisiom 16.

65
Leisiom 17 Leisiomwaa mamona
o a om tc

cata

Seico Tito to. Jo na tco cata jom.

Mama Tomaa
cotoom Sasu.

Matso Tomaa nnom Sasu:


Mamaaya cotom.
Jo na jee neii Sasu na mama
Tomaa cotoomm.

66
cata F

ca ta ta to tu tom "

ta ta to tu tom
ta "

tom ta to tom ta "

tom ta to tom to "

co tom tom
cotom tu

To Tomaa seicanei sei catu. Saa


seicoom sei catuee. Jo na tquii
Sasu seiee.
Matso Cata nnom Tomaa:
Tquii Sasu sei catu ee seicoya
juuna. Saa ja maquiatoya seiee.

67
tco tco co tco
tco tco co tco
e tco tco sei co tco yo
seico tcoyo

Matso Cata nnom Tinom:


Aa seico cotom?
Sasu seicoom juuna ee seiquioom
ja naquii to na matseicoom. Jo na tco
cotomya.

Matso Tomaa nnom Sasu:
Aa tco cata Tinom?
Matso Sasu:
Tcoyo jom. Jo na jee maquiina
jom.

68
F

co to cata "

co to catu
ca tsei co tco cotom
catseico tco cotom

Matso Cata nnom Tico:


Catseico to.
Jo na to Tico matseicoom to.
Matso Sasu nnoom:
Aa to matseico?
Jo matseicoya.
Saa Sasu seiquioom Cata naquii
toee. Cata seiquioom tsoo. Mati
seiquia tati. Jo na tco tsooee.
Seitia Tico Sasu na seiquioom Cata
naquii to.
Jnda ntycwii leisiom 17.

69
Leisiom 18 Leisiomwaa mamona
y oo oo o

Matseiyo Meiye meisa.

Matseiya Toya tasa.

Seiya Toya tasa. Maquii Meiye


juuna. Jee neii Toya na matseiyaa
tasa na maquii Meiye. Saa Meiye
seiquioom tasa na maque. Jo na
taticatseiyati Toya tasa.

70
matseiya F

ma tsei ya ya yo yo ya ya "

ya ya yo yo yo yo "

ya ya yo yo yo yo "

yo yo
yo yo
ma tsei yo ca tsei yo
matseiyo catseiyo

Matso Meiye nnom Toya:


Catseiyo cotomya.
Ya matso Toya.
Jnda chii matso Meiye:
Aa jnda seiyo cotomya?
Matso Toya:
Jnda seiyoya cotom.

71
yaa yoom yoo yoo
yaa yoom yoo ma tsei yoo
matseiyoo

oo ooo oomm tooo


ooo tooo toomm tsooo

Jee matseiyo Meiye meisa. Jo na


jee neii Toya na matseiyo Meiye
meisa. Jo na mati jom matseiyoo
cotoom Meiye.

To Toya matseiyaa tati. Jo na
mati Meiye tooo maque tatiee.
Jee neiie na maque joona. Saa
Toya tque tatiee. Jo na jee neii
Meiye.

72
ma tsei yo ya matseiyoya
ma tsei co ya matseicoya

yaa yoom yoo yo yo


tsaa tsoom tsoo to to

To Meiye na matseiyoo meisa ee


na jnda tomna. Jo na matso Tico
nnoom:
Aa meisa matseiyo?
Jo matseiyoyaya. Jo na tco cata
ja.
Jnda chii matso Toya:
Aa jnda seiyo meisa, Meiye?
Matso Meiye nnoom:
Jnda seiyoya meisa. Saa jee
maquiina ja na tco cata ja.
Jnda ntycwii leisiom 18.

73
Leisiom 19 Leisiomwaa mamona
tq tm ee ii i

Tiooe Cata. Seiquioom tsooo. Jo


na tquiaa tati. Mati tquiaa tatsa. Jo na
jee neii Toya na tioo.
Tooo tmaa tsooo jnda na
seiquioom juuna.
Jo na matso Toya:
Aa jnda tma tsoo na seiquioo?
Matso Cata:
Jnda tmaaya juuna ee tioona
naquii to.

74
maquii ii ee tquii
ma quii quii quee tquee
quii tquii tquee

i qui qui tiqui


qui tiqui tqui tqui

Seicaneii Toya sei catu. Tquiaa


juuna nnom Meiye. To Meiye na
maque sei catuee.
Matso Sasu nnoom:
Aa sei catu maqui?
Jo maquiaya. Aa tiqui?
Jo na tquiaa Toya sei catu tquii
Sasu. Jee neii Sasu na mati jom
tquee sei catu na tquiaa Toya nnoom.

75
iaa iaa iaa tquiaa
quiaa quiaa quiaa tquiaa
tquiaa tquiaa tquiaa tquiaa

Seiya Toya tasa. Jnda chii tquiaa


juuna na tquii Sasu.
Matso Meiye:
Mati ja tquiaay
a tasa na tquiaa
Tomaa. Mati tquiaa tasei na tquiaay
a.
Jnda chii tquiaa tasei na tquii Tinom.

Seiquioo Toya tsooo. Jo na tquiaa
tatsei. Saa Tomaa tquiaa tsooo
nnom Toya. Jo na jee neii Toya na
tquiaa Tomaa tsooo. Mati tquiaa qui
tasei nnom Toya.

76
mamaa Fo

ma maa aa a tsoo "ts

maa maa tma tsoo


aa tmaa tsooo

Matso Meiye nnom Toya:


Aa tma cotomya?
Matso Toya:
Tcamaaya cotom.
Jo na tma Meiye cotoomm. Jo
na jee neii Toya na tma Meiye
cotoomm.

Tma Tomaa catu. Jnda chii
seicanei juuyo. Tquiaa sei catuee
na tquii Tinom. Jo na jee neii
Tinom. Mati jom tquee catuee.
Jnda ntycwii leisiom 19.

77
Leisiom 20 Leisiomwaa mamona
j

caejo

Jee majue caejo. Jo na jee


neii Sasu. Jo na mati jom tooo
maju.

Jee matseiyo Toya cotoom Meiye.


Matseiyoo juuna equio tsa caja.

78
caejo F

ca e jo jo ja jo jom ja "

jo jo ja jo jom ja

ja ja ja jo jom
jo ca ja ya yo yom
jo caja tsa tso tsom

Matso Toya:
Catseiya, u Meiye, caejomaa.
Ya matso Meiye.
Jnda seiya Meiye caejoee
seicaneii Toya sei juuyo. Jnda chii
tquiaa juuna na tquii Meiye.
Jo na jee neii Meiye ee na jee
ya tquee caejoee.

79
e ju jo je ju ju
ju jo je jo ma ju
je maju

Sasu jee neiie na majue


caejo. Jo na tcanoomm cata. Jo na
tcoyo jom. Jee maquiina jom.
Jo na matiu catoo Sasu. Jee
neiie na tco cata Sasu.
Matso Sasu:
Jee maquiina ja na tco
catamaa ja.
Jo na taneii Sasu meii na
majue caejo. Saa catoo jee neiie.

80
Fo

joo juu jee jaa "j

joo juu jee jaa

juuna joona ya yo yom


juuyo jooyo ja jo jom

Jee maquii casaa catsa cajaa. Jo


na jee neii Toya na jee ya maquii
casaa catsa cajaaee. Jo na
tcanoomm na tco cata jom. Jo na
jee maquiina jom.
Saa casaa maxje maquiiyo catsa
cajaaee. Mati tquiiyo cata na tco
Toya. Jo na jee neii Toya na mati
tquii casaa cata na tco jom ee na jee
maquiina jom.
Jnda ntycwii leisiom 20.

81
Glosario

En este glosario se presentan las palabras que aparecen en las


lecciones de este libro, con sus significados en espaol. Las palabras se
presentan en su forma bsica. Por ejemplo, los verbos se presentan en la
forma de la tercera persona del singular del tiempo presente. sta es la
forma que se usa cuando el sujeto del verbo es un sustantivo. Su
significado en espaol se da en infinitivo. Algunas palabras tambin se
presentan en la forma en que aparecen en los cuentos. En este caso,
despus de la palabra, se presenta la forma bsica entre corchetes y el
espaol aparece traducido en la forma correspondiente. A veces se
encontrarn algunas palabras que se escriben igual en amuzgo, y es
porque su nica diferencia est en el tono, el cual no est escrito.

a
aa? ........................... (indica pregunta)
c
cajaa ......................... amarillo (persona o animal)
caja .......................... amarillo (cosa)
caejo ........................ conejo
caejoee ................... aquel conejo
caejomaa ................. ese conejo
casaa .......................... pjaro
casa ........................... sapo
caso ........................... caballo
casoo ......................... su caballo (de l o ella)
casu ........................... mula
Cata ........................... Cata, Catalina
cata .......................... cuco
cati ........................... gusano
catiu .......................... camarn
catiu [matiu] ............... chifla (t), chifle (usted)
catoo .......................... cotorra, loro
catsa .......................... mariposa
catseico [matseico] ......... quema (t), queme (usted)

83
catseisei [matseisei] .... pega (t), pegue (usted)
catseiya [matseiya] ...... pela (t), pele (usted)
catseiyo [matseiyo] ...... compn (t), componga (usted);
remienda (t), remiende (usted);
arregla (t), arregle (usted)
catu ....................... paloma
catuti ...................... quitupn (una clase de gusano)
chii ........................ entonces
cotom ...................... cotn, camisa
cotoom .................... su cotn, su camisa (de l)
cwico ...................... quemarse
cwiquiaa ................... tirarse, caerse, dispersarse (ms que uno)
cwiquioo .................. tirarse, caerse (slo una cosa)
cwiquiooe ................ tirarse, caerse (slo una persona o un animal)
cwitom .................... quebrarse, romperse
e
ee, ee na .................. porque

j
ja ........................... yo, me
jee ........................ muy
jnda ........................ ya (indica que una accin est terminada)
jnda, jnda na ............. despus de que
jnda chii .................. entonces
jo .......................... s
jo na ...................... por eso
jom ........................ l, ella; lo, la
joona ...................... ellos, ellas; los, las (cosas)
jooyo ...................... ellos, ellas; los, las (animales)
juuna ...................... l, ella, ello; lo, la (cosa)
juuyo ...................... l, ella; lo, la (animal)

(saltillo)
u .......................... t, te, usted; lo, la

84
m
maco ......................... poner, picar
majue ....................... saltar, brincar
mama ........................ lavar
mando ....................... cuidar, guardar, ver, fijarse
maequiaa .................... dar
maquiaya [maquii] .......... como, estoy comiendo
maquii ........................ comer
maquiina ..................... doler
maquiitoom [maquii] ....... come de todos modos, come a pesar de ...
maquiiyo [maquii] ......... el animal come
mata .......................... cantar
mati ........................... tambin
matiu ......................... chiflar
mato ......................... empezar
matsaae .................... estornudar
matseicaneii ................. asar
matseico ...................... quemar
matseiquiaa .................. tirar, dejar caer, dispersar (ms que uno)
matseiquioo .................. tirar, dejar caer (slo uno)
matseisei ..................... pegar
matseitia ..................... regaar
matseiya ...................... pelar
matseiyo ...................... componer, remendar, arreglar
matso ......................... decir
maxje ........................ (palabra que indica accin inevitable)
meii, meii na .............. aunque, aun
meisa ......................... mesa
Meiye ......................... Miguel
n
na ............................. que
naquii ........................ adentro, dentro
neii .......................... estar feliz

85
nnom (matsoom nnom) ..... le (a l, a ella) (le dice)
nomta ......................... escoba

equio ........................ con, y
q
qui ............................ diez
s
saa ............................ pero
Sasu .......................... Jos Jess
seicaneii [matseicaneii] ... as
seico [matseico] ............. quem
seii ............................ elote
sei ............................ carne
seiquiaa [matseiquiaa] ...... tir, dej caer, dispers (ms que uno)
seiquioo [matseiquioo] ..... tir, dej caer (slo uno)
seisei [matseisei] ........... peg
seitia [matseitia] ........... rega
seiya [matseiya] ............. pel
seiyo [matseiyo] ............. compuso, remend, arregl
som ........................... son, msica
t
tacoma [mama] ............ ya no lava
tacoquii [maquii] ............ ya no come
tacota [mata] ................ ya no canta
tacotiu [matiu] .............. ya no chifla
taneii [neii] ............... ya no est feliz
taticatseiyati [matseiya] .... ya no pel ms
tatiquii [maquii] ............ ya no comi
tasa ........................... pltano
tasei .......................... camote del monte
tata ............................ limn agrio
tati ............................ cacahuate
tatsa [tasa] .................. pltanos
tatsei [tasei] ............... camotes del monte

86
tco [cwico] ................ se quem
tco [maco] ............... puso, pic
tei ......................... paleta
tcamaaya [mama] ...... no lav
tcanoomm [mando] .... no cuid, no guard, no vio, no se fij
tcatseicoom [matseico] .. no quem
Tico ........................ Tico, Francisco
Tinom ...................... Tino, Florentino
tio .......................... fuste, montura de carga
tioo [cwiquioo] ........... se tir, se cay (slo una cosa)
tiooe [cwiquiooe] ...... se tir, se cay (slo una persona o un animal)
tiqui [maquii] ............ no comes, no come (usted)
tquii [maquii] ............ no comi
Tito ......................... Tito
tiu [matiu] ................ chifl
tma [mama] ............. lav
to .......................... basura
Tomaa ..................... Tomasa
tom [cwitom] ............. se quebr, se rompi
Toya ........................ Toya, Victoria
to [mato] ................ empez
tquiaa [cwiquiaa] ........ se tiraron, se cayeron, se dispersaron
tquiaa [maequiaa] ...... dio
tquiaaya [maquii] ........ com
tquii [maquii] ............ comi
tsa ......................... hilo
tsom ........................ papel, libro
tsoo ........................ tenate
tsoo ........................ su tenate (de ella)
y
ya .......................... bien, bueno

87
Ljeii omndaa
Las letras y combinaciones de letras del amuzgo
ljeii ncjo ljeii tsa ljo jndyuu oom na e ljo mamona
ljeii ljeiiee e omtsco
A a a ta cerro

A a a tsa persona

A a a ta fruta

A a a wacatyaya estoy sentado

B b be bioche mientras

C c ce casaa pjaro

Ch ch che chom fuego

Cw cw ce-doble u, cwe pegajoso


ce-doble ve
E e e we dos

E e e tye apretado

Ei ei ei tsei crculo, redondo

Ei ei ei tei fro

I i i qui diez

J j jota ja yo

saltillo tsa chile

L l ele liaa tela

M m eme machee hace

N n ene canom burros

88
ljeii ncjo ljeii tsa ljo jndyuu oom na e ljo mamona
ljeii ljeiiee e omtsco
Nd nd ene-de ndaatioo agua

Ndy ndy ene-de-i ndyaa suave


griega,
ene-de-ye
ee caom moscas

O o o tso tierra

Om om om tsom papel

O o o ts mano

O o o malei tengo, cargo

P p pe xapo jabn

Q q cu qui diez

R r ere tareixa naranja

S s ese casu mula, macho

T t te ta cerro

Ts ts te-ese catsu codorniz

Ty ty te-i griega, tya rico


te-ye
U u u xuya mi carga

W w doble u, we dos
doble ve
X x equis xapo jabn

Y y i griega, ye ya bien

89
Los tipos de slabas
Las slabas en amuzgo son de dos tipos: balsticas y controladas. Las slabas
balsticas se escriben con una vocal sencilla y las slabas controladas con una vocal
doble. Las slabas balsticas son cortas y vigorosas. Las slabas controladas son ms
largas y suaves.

slaba controlada wee rojo


slaba balstica we dos

slaba controlada tuee lleg (all)


slaba balstica tue se muri

Los tonos
Cada slaba de las palabras amuzgas se pronuncia con un tono. Hay tres tonos:
tono alto, tono medio y tono bajo; adems hay deslices donde se pasa de un tono a
otro en una sola slaba. Tambin hay diferencias entre los tonos en slabas
controladas y balsticas.

Ejemplos de los tonos en slabas controladas:


tono alto tsioom espina
tono medio tsoom dijo
tono bajo tyuaa pronto
desliz alto-bajo joo oscuro
desliz medio-alto tsuii tortuga
desliz bajo-medio chioo caracol
Ejemplos de los tonos en slabas balsticas:
tono alto tsiom mazorca
tono medio tsom papel
tono bajo tso tierra
desliz alto-bajo siom chuparrosa
desliz medio-alto snom burro

A veces, entre las palabras que se escriben igual, la nica diferencia es el tono;
sin embargo, generalmente no es indispensable representar los tonos en la escritura,
ya que por lo general, por la funcin gramatical o por el sentido de lo que se est
hablando, no se confunden.

90
El acento circunflejo
Se usa un acento circunflejo para diferenciar entre algunos pronombres, sufijos y
prefijos que se escriben igual, pero que tienen diferencia de tono.

Los pronombres independientes de primera persona:


ja (con tono medio) yo
j (con desliz alto-bajo) nosotros (sin ustedes)
jaa (con tono alto) nosotros (con ustedes)

Los pronombres dependientes de primera persona del plural inclusivo:


-a, -ya, -ndyo (con tono alto)
cwicwaaa comemos (con ustedes)
cwindaay a vendemos (con ustedes)
cwitaandyo barremos (con ustedes)

Los pronombres dependientes de primera persona del plural exclusivo:


-, -y, -ndy (con desliz alto-bajo)
cwicwaa comemos (sin ustedes)
cwindaay
vendemos (sin ustedes)
cwitaandy barremos (sin ustedes)

La slaba final e de algunos verbos y otras palabras:


-e (con tono alto)
tjue Nacho Nacho salt
tmaae Tito Tito es grande (tamao)
- (con desliz alto-bajo)
tju l salt
tmaa l es grande (tamao)

Los prefijos negativos ti- y t-:


ti- (con tono bajo)
ticwana no comen
ticaleinoom no corre
t- (con tono medio)
tcwana no comieron
tcaleinoom no corri

91
Alfabeto omtsco
Alfabeto espaol
letras de letras en nombres de letras de letras en nombres de
imprenta cursiva las letras imprenta cursiva las letras

A a a ee

B b be O o o

C c ce P p pe

D d de Q q cu

E e e R r ere

F f efe S s ese

G g ge T t te

H h hache U u u

I i i V v ve, uve

J j jota W w doble u,
doble ve
K k ka X x equis

L l ele Y y i griega, ye

M m eme Z z zeta

N n ene

93
Ljeii na mamo cwii cwii leisiom
Las letras que se ensean en cada leccin

Leccin
1 a a o t

2 ma

3 i u

4 s

5 c

6 ia io iu

7 om

8 oo ioo ioom

9 qu

10 aa aa eii oom

11 ts

12 aa ia

13 a ei eiie oom oomm

14 n

15 a o u ei ia io iu

16 o oo ioo ia iaa

17 o a om tc

18 y oo ooo

19 tq tm ee ii i

20 j

95

Potrebbero piacerti anche