A.

Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | 124132

Testing methods of power swing blocking functions

of distance protection relays

Author
Adam Smolarczyk

Keywords
power system, power swings, power swing blocking functions, protection relays testing

Abstract
The paper describes testing of distance protection relays power swing blocking functions
(schemes). Basic and extended scopes of tests are proposed for power swing blocking
functions. Test systems are proposed, and test modules of microprocessor tester software
are described, which can be used for testing power swing blocking functions.

1. Introduction using signals that can be described with simple relationships

Power swing blocking functions are available in most distance
relays. They are designed to block the distance protection relay
functions undesired responses to power swings, during which
the operating impedance may enter the distance protections
response zones. Protection relay manufacturers apply power
swing blocking functions that employ different methods of power
swing detection. The most common power swing detection
method employed by the classic blocking functions of the Z(t)
type is based on measurement of the rate of operating impe-
dance change between the functions inner and outer zones.
Power swing blocking function types applied by selected protec-
tion relay manufacturers are summarized in [1, 2] and papers [3,
4] describe the power swing detection methods they employ.
A power swing blocking functions response should be blocked
(the feature should be disabled) at an internal (symmetrical or
unsymmetrical) fault occurring during power swings to allow
its elimination by the distance protection function. In addition,
in some cases a power swing blocking function may not react
properly. Ablocking functions malfunction means its missing or
unnecessary activation in a given situation. Selected situations
and factors, to which a power swing blocking function may
respond improperly, are summarized in [2, 5].
As with other protection functions available in aprotection relay,
power swing blocking functions should be tested. The tests,
towhich protection relays should be subjected, are summarised,
classified, and described in [68]. There are two main types of
relay testing: (a) type tests and (b) individual tests. Type tests of
particular importance include: (a) functional conformance tests,
(b) functional performance tests, and (c) scheme performance
tests. These types of tests are briefly characterised below.
Functional conformance tests. In these tests relays are tested
between currents and voltages. Analogue signals are fed
toatested relay, usually of the fundamental frequency, defined
as phasors. Sometimes an additional aperiodic component is
introduced toapure sine test signal. In tests pre-fault, fault, and
post-fault conditions are simulated.
Tests of this type are typically used to check the settings of
protection functions: starting (pickup) characteristics, operating
times, and ratios of return (dropout level). For testing software is
used which is installed in modern microprocessor testers.
Functional performance tests. These tests verify arelays appro-
priate response tothe power systems specific operating condi-
tions, and toaspecific course of an interference in the system.
They can be done in such a way that electrical quantities are
recorded by adigital disturbance recorder just before, during, and
after adisturbance. Then the records are transferred toalabora-
tory and uploaded tothe software of atester (simulator reprodu-
cing the recorded waveforms). If no records are available, then
the electrical waveforms just before and during a disturbance
can be obtained by computer simulation of the power system or
arelevant portion of it.
The tester plays back the recorded current and voltage wave-
forms, converts digital signals toanalogue, and amplifies them
tothe tested relays input level. These signals are fed tothe tested
device and its response is monitored by recording activation and
tripping signals. Tests of this type are referred toas an open-loop
test.
Scheme performance tests. This testing method treats a test
of a power protection relay as ablack box, in which all features
are thus configured and set, as in the case of its installation in
abay. The relay testing procedure may be similar to functional

124
 A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | 124132
performance tests. However, the testing method using the
power systems real time simulators is much more sophisticated
and realistic.
Results of such real time simulation are output as soon as events
take place in the system. With such asimulator atested relay can
be included in apower system model so that the instantaneous
voltages and currents output from the simulator are converted
toanalogue signals, appropriately amplified and input into the
relay. Output signals from the relay are entered to the power
system model mapped in the simulator. If the output signal
is a signal for the opening of a system components circuit
breaker, and this signal occurs during a simulated waveform,
then the corresponding circuit is opened in the system model.
Such testing is called closed-loop testing, because the modelled
systems performance, just as in the real system, depends on the
tested relays actions.
Some microprocessor testers are provided with software for
performing functional conformance tests and simple func-
tional performance tests of power swing blocking functions.
Papers [9, 10] describe power swing blocking function testing
with State Sequencer, Ramping, and NetSim test modules of
OMICRON electronics Test Universe software [11].
2. Situations and factors that may contribute
to a
power swing blocking functions inap-
propriate performance
When testing power swing blocking functions their performance
should be examined in situations towhich they may inappropria-
tely respond. Inappropriate performance of power swing bloc-
king functions - mainly those impedance based of the Z(t) type
may result from:
long, too heavily loaded lines
high-resistance developing faults, at which aslow impedance
change can be mistakenly recognised as apower swing (bloc-
king functions erroneous response)
arc faults
long durations of three-phase external short circuits, and large
angle changes during afault, towhich apower swing bloc-
king function fails torespond
internal three-phase faults during power swings and swing
blocking functions response (failure todisable the feature)
asymmetric faults (internal or external) during power swings
and swing blocking functions response
faults during power swings (in healthy phases) occurring in
single-phase auto-recloses dead time
different directions of operating impedance changes in the
impedance plane during power swings (changes from and
tothe relay point)
adverse effects of current transformers (CT saturation) and
of capacitance voltage transformers (after short circuit tran-
sients) on.
It should be noted that usually cited reasons of a power swing
blocking functions malfunction are not isolated. For example,
high-resistance faults occur in conjunction with arc faults and are
usually single phase short circuits. Amore detailed description of
individual cases in which power swing blocking functions fail can
be found in [2, 5].
3. Power swing blocking functions testing
A power swing blocking function testing algorithm should
enable validation of the functions performance in the basic and
extended scope [2]. The basic testing scope should allow an
initial assessment of the functions performance (synchronous
and asynchronous swings excluding unusual situations listed
in Sec. 2). The extended testing should also take into account
modelling of unusual disturbances in aquite precisely modelled
portion of the power system (accurate models of generator and
its controls, accurate models of transformer and lines, accurate
models of current and voltage transformers, etc.). In terms of the
tests breakdown described in Sec.1 the basic scope may be iden-
tified as afunctional conformance test, while the extended scope
covers functional conformance tests and functional performance
tests.
Basic testing may be performed in such away that by means
of a simulation program a simple test system is modelled, by
which the generated current and voltage samples are saved
tofiles in a COMTRADE format. These files are then played back
using a microprocessor tester software and on this basis the
tester generates appropriate currents and voltages. For example,
in [2] the test systems were developed in the PSCAD/EMTDC
v.4.2.1 [12] simulation program. The COMTRADE files with
current and voltage samples generated were played back by the
AdvancedTransPlay test module of OMICRON electronics CMC
testers TestUniverse software [11].
Another basic testing method may consist in the use of ready-
-made test modules designed for the given microprocessor
tester. For example, papers [9, 10] describe power swing blocking
function testing with StateSequencer, Ramping, and NetSim test
modules of OMICRON electronics CMC testers Test Universe
software [11].
Extended testing differs from the basic testing in that
more extensive test systems are modelled in the simulation
programme. In these systems power system components are
modelled much more accurately (accurate models of generators
and their control systems, accurate line models). For testing of
this type two-machine (with two-circuit line), four-machine, and
seven-machine system models can be used.
3.1. Basic testing of power swing blocking
functions
Testing on asystem model developed in asimulation programme
For basic testing of power swing blocking functions the system
shown in fig.1 may be used. In this system, the generator (and its
125
 A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | 124132

controls) and the unit generator transformer are not modelled Ea Ea

as exactly as it should be done in amodel for extended testing. Eb S2
Eb
TT S1 TS
Instead, an appropriately controlled voltage source is used. W1 F
W2 LS
LT L1
In this system, by means of the controlled voltage source the
voltage amplitude and angle are changed so that the operating SEE1 Z1< Z2< SEE2

impedance runs on the impedance plane have the same shapes

as at synchronous and asynchronous power swings. A (single
circuit) line can be modelled by four-terminal networks of PI Fig. 1. System for basic testing of power swing blocking functions
type (series reactances and resistances, shunt susceptances), or
without taking into account the shunt susceptances (only series
reactances and resistances). swings with different source voltage modules ratios kE =Ea/Eb -
typically kE fits in the range from 0.7 to1.3. This ratio, together
At various points in the system during the power swing model- with kX ratio that rules the power flow direction and deter-
ling of individual 3ph, 3ph-n, 2ph, 2ph-n, 1ph-n faults with diffe- mines whether the node with relay point is sending or rece-
rent fault resistances Rf should be possible. In phase-to-phase iving [1, 2]
short-faults from Rf =0 (metallic short-circuit) up toseveral tens swings with different reactances ratio kX =Xa/Xb in the relay
of ohms, and in ground faults from Rf = 0 in the case of (rare) point (Xa, Xb means the equivalent reactances on the relay
metallic short-circuit up to Rf amounting to hundreds of ohms points left and right sides). Usually kX may be considered in
(high-resistance single-phase short-circuit). It is assumed that the the range of 0.5 to4. This ratio describes the location of the
fault resistance of alow-resistance ground fault Rf <20, and of circles describing power swings in plane X(R), and it also has
ahigh-resistance ground fault Rf=(100200). some impact on the radius of agiven circle. For kE>1 higher kX
value increases the circle radius, and for kE<1 higher kX decre-
A current or voltage instrument transformer in the system for ases it. This ratio, together with ratio kE rules the power flow
basic tests at arelay point should be modelled as ideal. direction and determines whether the node with relay point is
sending or receiving [1, 2]
In the case of power swing modelling voltage angle Eb of SEE2 single 3ph, 3ph-n, 2ph, 2ph-n, 1ph-n faults occurring during
source should be constant and equal to 0, while angle (t) of power swings when the operating impedance is in the area
voltage Ea of SEE1 source should change in the case of asynchro- of a power swing blocking functions inner zone (for different
nous swings according toformula: phase voltage angles at the relay point, and different ratios
kE and kX ). The modelled faults fault resistances Rf should
(1) differ: in phase to phase faults from Rf = 0 (metallic short-
-circuit) up toseveral tens of ohms, and in ground faults from
where: (t) angle of voltage Ea in [deg], obc initial voltage Rf = 0 (metallic short-circuit) up to hundreds of ohms (high-
angle in [deg], fn=50Hz rated frequency, n=314rad/s rated -resistance short-circuit). It can be assumed that the fault
angular velocity, f slip frequency in [Hz], t time in [s]. resistance of alow-resistance ground fault Rf<20, and of
ahigh-resistance ground fault Rf=(100200).
In the case of synchronous swings angle (t) of voltage Ea of impedance trajectory during power swings (owing toproperly
source SEE1 should change according toformula: selected ratios kE and kX) passing through (during asynchro-
nous swings) and entering (during synchronous swings) the
(2) distance protection relays first or second or third or reverse
zone, both on the impedance planes right side (sending
where: (t) angle of voltage Ea in [deg], obc initial node) and left side (receiving node).
voltage angle in [deg], fn = 50 Hz rated frequency,
n = 314 rad/s rated angular velocity, f slip frequency In a power swing blocking functions basic testing the above
in [Hz], t time in [s]; A1 , A2 , B1 , B2 coefficients influen- cases should be combined. A case should be modelled, for
cing the swing depth, for example: A1 = 50; A2 = 80; B1 = -5; example, of 1Hz asynchronous swings. During these swings the
B2=-0.01. impedance trajectory should move from the impedance planes
right toleft side (sending node) through the distance protection
Power swing blocking functions basic testing should take into relays first zone. While the operating impedance has entered the
account the following situations: distance protections active zone, a three-phase metallic short
asynchronous swings with different frequencies, for example circuit should be simulated.
in the range from 0.2Hz to10Hz
synchronous swings with different frequencies and different
depths (different degrees of entry in the area of distance
protection zones)

126
 A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | 124132

a)

b)

Fig. 2. Example testing results of 7SA522 relays power swing blocking: a) waveforms generated by CMC testers AdvancedTransPlay software
module, b) visualization of results of power swing blocking function testing by SIGRA4 software

Fig.2 shows sample testing results of aSiemens 7SA522 relays
power swing blocking function obtained by the above described
method [2]. In the test 1 Hz asynchronous power swings were
modelled. During the swings a200ms long three-phase metallic
circuit (3ph) was modelled. After the faults elimination the
swings persisted. As shown in fig.2b, the 7SA522 relay properly
detected the 3ph fault and triggered three-phase tripping. From
the fault occurrence until the distance protections tripping
signal approx. 147ms passed. From the fault occurrence until the
blocking functions deactivation approx. 67ms passed, i.e. from
the blocking function deactivation until the distance protection
tripping signal 80ms passed. Such distance protection response
is associated with the TripdelayafterPowerSwingBlocking: 80ms
setting of the blocking function (distance protection responds
80ms after the blocking function deactivation).
Testing with test modules of microprocessor tester software.
In addition to the swing blocking functions testing method
described above, the functions can be tested by selected
test modules of microprocessor tester software. Example test
modules of OMICRON electronics CMC testers Test Universe
software that can be used for power swing blocking functions
testing are the Ramping and NetSim modules [11].
Ramping module. With the Ramping module operating imped-
ances slow and fast entries into the active area of distance
127

a)
b)
Fig. 3. Sections of Ramping module dialogue windows: a) voltage and current changes simulated at test, b) visualisation of voltage amplitude and
current phase angle changes and of activation of CMC testers binary inputs
protection zones can be modelled, and performance of the
power swing blocking function and distance protection can be
checked.
By simulating the operating impedances slow entry into the
areas of distance protection zones the power swing blocking
function performance can be checked at slow operating imped-
ance changes, which may occur, for example, at load changes
(current and voltage waveforms at load changes have different
shapes than at power swings). By simulating faster impedance
changes with a Ramping module a power swing can be simu-
lated, and by simulation of very rapid impedance changes short
circuits can be simulated.
Power swing blocking function testing with aRamping module
is based on changes in operating impedance that comes from
the operating load area tothe distance protection area. In tests,
the changing impedance should pass, on the impedance plane,
through the power swing blocking functions outer and inner
zones.
The fact should be considered that in tests with this module the
current and voltage waveform shapes do not fully match the
shapes occurring during power swings.
In the course of tests reported in [2] voltages and currents were
changed in three phases at the same time (impedance changes
were symmetric). The following were changed in the tests:
128
A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | 124132
modules of three phase voltages (at t = 1 ms interval)
between certain thresholds (voltage phase angles do not
change). Voltage change rate was determined by the respec-
tive voltage gains Ucorresponding tothe adopted voltage
change time interval t
phase angles of three phase currents at constant forced
current amplitudes Iwym=1A.
An example of a test with a Ramping module, whereby the
operating impedances slow entry (10/s) tothe 7SA522 relays
distance zone was simulated, is shown in fig.3. Ascreenshot of
the test results is shown in fig.4. As seen in the figure, the power
swing blocking function was properly activated upon the oper-
ating impedances entry toits outer zone.
NetSim module. This is a module for simple functional opera-
tion tests. Sections of the system are mapped there, in which
faults can be simulated in single-line, parallel-lines, and line with
tapped line. In addition, it enables simulation of synchronous
and asynchronous power swings (with and without a concur-
rent short-circuit). The types of tests that can be performed with
NetSim are shown in fig.5.
Fig.6 shows examples of waveforms obtained from the model-
ling of an asynchronous power swing with a slip frequency of
1Hz, with aconcurrent three-phase metallic short-circuit at the
beginning of line L2 (fig.5).
 A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | 124132
Fig. 4. Sections of screenshots of waveforms recorded by 7SA522 relay
3.2. Extended testing of power
swing blocking functions
Extended testing of power swing blocking functions should, in
comparison with the basic testing, additionally include model-
ling of the untypical disturbances listed in Sec. 2 of the paper.
For testing of this type the power system portion should be
modelled quite accurately (accurate models of generator and
its controls, accurate models of transformer and lines, accurate
models of current and voltage transformers, option of single-
-phase control of on-off switches, etc.).
For extended testing of power swing blocking functions the
system shown in fig.7 may be used. In this system, the generator
(and its control systems) and the unit generator transformer have
Fig. 5. Types of tests available in NetSim module
been accurately modelled. Instead of asingle line (fig.1), two line
circuits are provided for (the magnetic coupling between a lines
parallel circuits can also be considered in the test). Lines can be
modelled by four-terminal networks of PI type (series reactances
and resistances, shunt susceptances), or using afrequency model
(taking into account tower geometry, line parameters depen-
dence on the frequency, etc.). The test system shown in fig.7 can
be simplified by replacing the generator and unit generator trans-
former with acontrolled voltage source. In this case, angle (t) of
the source voltage can be changed using asimple controller based
on the generator rotor motion equation.
During power swings modelling should be possible at various
points in the system of 3ph, 3ph-n, 2ph, 2ph-n, 1ph-n faults with
129
 A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | 124132

Fig. 6. Asynchronous swings with concurrent three-phase short-circuit generated by NetSim module

different fault resistances Rf: in phase-to-phase short-faults from On-off switches should be capable of controlling their individual
Rf = 0 (metallic short-circuit) up to several tens of ohms, and poles in order toimplement asingle-phase auto-reclose cycle.
in ground faults from Rf =0 in the case of (rare) metallic short-
-circuit up toRf amounting tohundreds of ohms (high-resistance Some tests cannot be performed in part of the power system
single-phase short-circuit). It is assumed that the fault resistances near-real model which can be performed in basic testing (using
of alow-resistance ground fault is Rf <20, and of ahigh-resi- controlled voltage sources). For example, only asynchronous
stance ground fault Rf = (100200) . In addition to individual power swings with one specific frequency, resulting from the
short-circuits, multiple faults (in different areas of the line) should modelled systems parameters, can be modelled. No swings
also be capable of modelling, and developing faults, such as with various frequencies can be modelled (without altering the
a single phase-to-neutral short circuit that after a certain time modelled systems parameters). Moreover, in part of the power
evolves to two-phase-to-neutral, and then to pure-phase-to- system model for power swing blocking functions extended
neutral. Additionally, besides purely resistive faults, also transient testing constant kX and kE ratios resulting from the modelled
currents and voltages can be modelled, which occur at arc faults. system and power flow parameters should be reckoned with.
The following should be borne in mind:
primaryarc associated with large current in the short circuits loca- Power swing blocking functions extended testing should take
tion since its occurrence until there is no current in the line anymore into account the following situations:
secondaryarc after the single-pole opening of acircuit breaker
(dead time in a single-phase auto-reclose cycle), which is S1 W3 F1
L2 W4 S2
maintained by the line phases magnetic coupling, and thus TT TS SEE
G TB
LT LS
with small current (tens of amperes). W1 F2
W2
L1
Current and voltage transformers at the relay point should be
modelled as real items, taking into account their magnetization Z1< Z2<
characteristics. This will enable testing the impact of current
transformer saturation and transient states in capacitive voltage Fig.7. Two-machine system for extended testing of power swing
transformers on the power swing blocking function performance. blocking function

130
 A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | 124132
asynchronous (synchronous) swings modelled in such away
that 3ph short circuits are generated in different locations in
line L2 (F1 in fig. 7) with pre-defined durations. After a pre-
-defined fault duration W3, W4 line circuit breakers are
opened, and line L2 is switched off. In relay points (at circuit
breakers W1, W2) in line L1 such impedance changes can be
observed, like those at asynchronous (synchronous) swings in
the receiving and sending nodes. In order tomodel synchro-
nous swings, the duration of F1 fault (and opening of the
on-off switches in line L2) should be short enough for mainta-
ining the generators synchronism
swings (asynchronous and synchronous) modelled in such
a way that a 3ph short circuit (F1 in fig. 7) is generated at
W4 on-off switch in line L2. After the response times of the
distance protections first and second zones the off-on swit-
ches W4 and W3 in line L2 are opened, respectively. With this
the F2 fault is eliminated non-uniformly. In relay points (at
circuit breakers W1, W2) in line L1 such impedance changes
can be observed as those at asynchronous swings in the rece-
iving and sending nodes
3ph external faults (in line L2 in fig. 7), at which the operating
impedance in L1 lines relay points after the external faults
elimination does not leave the blocking functions outer zone,
and enters (resulting from power swings caused by the fault
elimination liquidation of short swing) the area of distance
protections first zone
long-term external 3ph faults (in lines L2, LT and LS in fig. 7), at
which the operating impedance in line L1s relay points enters
(during the fault short circuit) the area of the distance protec-
tions first zone
3ph, 3ph-n, 2ph, 2ph-n, 1ph-n internal faults F2 (in line L1)
during power swings (synchronous and asynchronous),
when the operating impedance has entered the area of the
power swing blocking functions inner zone (for various phase
voltage angles at the relay point). Faults (F1 in fig.7) should
be modelled in the first, second, third, and reverse zones. The
modelled faults fault resistances Rf should differ: in phase
tophase faults from Rf =0 (metallic short-circuit) up toseveral
tens of ohms, and in ground faults from Rf=0 (metallic short-
-circuit) up tohundreds of ohms (high-resistance short-circuit).
It can be assumed that the fault resistance of alow-resistance
ground fault Rf <20, and of ahigh-resistance ground fault
Rf=(100200)
developing short circuits in line L1, for example 1ph-n fault
evolving after a certain time into 2ph-n, and then into 3ph-n,
or 2ph fault evolving after acertain time into 3ph. The time gap
between subsequent short circuits should be greater than 50ms
short circuits in line L1 during power swings, in the course of
which current transformers become saturated
arc faults in line L1 during power swings (synchronous and
asynchronous), when the operating impedance has entered
the area of the distance-protections response. Faults should
be modelled in the first, second, third, and reverse zones
single-phase short-circuit in line L1 followed by asingle-phase
auto reclosing cycle, during which impedances in the two healthy
phases (during the dead time) change as at power swings
single-phase short-circuit in line L1 followed by a single-
-phase auto reclosing cycle, during which impedances in
the two healthy phases (during the dead time) change as at
power swings. During the automatic reclose cycles dead time
asecondary arc should be modelled
single-phase short-circuit in line L1 followed by asingle-phase
auto reclosing cycle, during which impedances in the two
healthy phases (during the dead time) change as at power
swings. Additionally, during the automatic reclose cycles
dead time another single-phase fault should be modelled (in
ahealthy phase)
different locations for the relay during swings (at circuit
breaker W1 or W2) to verify the performance of the power
swing blocking function in the sending and receiving nodes.
In apower swing blocking functions extended testing the above
cases should be combined. For example, acase of asynchronous
swing occurrence should be modelled (by modelling sufficiently
long F1 fault in line L2) in the sending node (impedance trajec-
tory during the swing should pass from the right tothe left side
of the impedance plane) through the distance protections first
zone. At the time when the operating impedance has entered
the distance protections response zone (Z1< in fig.7), ahigh-resi-
stant single-phase short circuit should be simulated (F2 in fig.7)
eliminated in asingle-phase automatic reclose cycle. During the
cycles dead time another single-phase fault should be modelled
in ahealthy phase.
Of course, more complex test systems for the expanded testing
can be imagined than that presented in fig.7, for example, afour-
-machine system (fig.8) or aseven-machine system (CIGRE Test
System) [1]. According to this author, however, multi-machine
systems more complex than the one shown in fig.7 (e.g. seven-
-machine system) are better suited for testing out-of-step protec-
ting systems [1] (including distance protection of generator-
-transformer set, under-impedance protection of generator, grid
splitting protections, generator pole-slip protections), than for
accurate testing of power swing blocking functions, because in
such systems many more disturbance variants can be simulated
than in the system shown in fig.7.
4. Summary
Apower swing blocking function is an integral part of distance
protection and supports its performance in disturbances, such as
power swings. In simple terms, apower swing blocking function
should block adistance protections response topower swings
when the operating impedance has entered its response area,
and should not block its response toshort circuits.
Apower swing blocking function, like any other protection func-
tions, should be tested. Its settings should be tested, as well as
its performance in specific system conditions. The tests may be
performed in the following two scopes:
131

W3 L4 W4
F3
L3
L2
F1
L1
W1
W5
Fig.8. Four-machine system for extended testing of power swing
blocking function
basic test, whereby the blocking function performance is
tested in typical operating situations which they have todeal
with (e.g., synchronous and asynchronous swings with various
frequencies, short circuit concurrent with power swings)
extended test, whereby the blocking function is tested in
unusual situations (e.g., swings in healthy phases during auto-
matic reclose cycles dead time, long-term external faults).
For power swing blocking function testing software can be used
which microprocessor testers are provided with. This approach
allows testing the blocking functions in a limited scope. More
sophisticated power swing blocking function testing methods
consist in modelling of a part of the power system and distur-
bances occurring there in a simulation programme, and then
reconstructing them (currents and voltages on current transfor-
mers secondary side) with microprocessor testers, and assessing
its performance based on the tested devices response.
The advantage of the blocking function testing using test
modules of microprocessor testers software is the ability totest
relatively easily and quickly. The disadvantage is its suitability for
simple and typical interference cases only.
The advantage of the blocking function testing by way of
software-enabled simulation of dynamic states in the power
system is its suitability for cases of simple and unusual distur-
bance alike. The disadvantage is the relatively long testing
process, which consists of the time required to model the test
system and selected disturbances, and of reconstruction by
a microprocessor tester of the waveforms resulting from the
simulation.
Adam Smolarczyk
Warsaw University of Technology
e-mail: Adam.Smolarczyk@ien.pw.edu.pl
Agraduate of Warsaw University of Technology. In December 1999 he started working at the Universitys Institute of Electrical Power Engineering. He is currently an
assistant professor at the Faculty of Electrical Engineering, Warsaw University of Technology. He is an author and co-author of research reports on digital power relays.
His research interests are related tothe digital power protection automatics and the modelling of phenomena occurring in power systems.
132
A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | 124132
REFERENCES
1. MachowskiJ., SmolarczykA., BrzeszczakL., Opracowanie zasad
F2 nastaw blokad przeciwkoysaniowych zabezpiecze pod ktem
odbudowy systemu [Setting principles for protection relays power
swing blocking functions with aview tosystem recovery], Power
W2
Engineering Institute of Warsaw University of Technology, research
and development study commissioned by PSE-Operator SA,
W6 Agreement No. SR/RB/IS/008/05, Warsaw 2005.
2. SmolarczykA., Nowe metody selektywnego rozrniania koysa
mocy odzwar oporowych, rozwijajcych si iinnych zoonych
zakce zapewniajce niezawodn prac zabezpiecze
odlegociowych [New methods of selective distinguishing be-
tween power swings and resistance, developing, and other complex
disturbances toensure reliable distance protection relay operation],
The Ministrys of Science and Higher Education own research project
NN511358234, Warsaw 20082010.
3. Smolarczyk A, Blokady przeciwkoysaniowe stosowane wzabez-
pieczeniach odlegociowych [Power swing blocking functions of dis-
tance protection relays], Wiadomoci Elektrotechniczne, issue 10/2010.
4. SmolarczykA., Blokady przeciwkoysaniowe stosowane wzabez-
pieczeniach odlegociowych [Power swing blocking functions of
distance protection relays], XV International Scientific
Conference APE11, Jurata 810 June 2011, vol. 2, pp. 1322.
5. SmolarczykA., Sytuacje iczynniki mogce powodowa
nieprawidowe dziaanie blokad przeciwkoysaniowych [Situations
and factors that may cause inappropriate performance of
the power swing blocking functions], Wiadomoci Elektrotechniczne
2010, issue 11, pp. 712.
6. CIGRE, Analysis and guidelines for testing numerical protection
schemes, CIGRE Report No. 159, Working Group 34.10, August 2000.
7. SmolarczykA., Badanie przekanikw elektroenergetycznych [Power
relay testing], Przegld Elektrotechniczny 2004, issue 11.
8. SmolarczykA., Metody testowania przekanikw elektroen-
ergetycznych [Power relay testing methods], Automatyka
Elektroenergetyczna 2004, issue 2, pp. 2229.
9. Steinhauser F., Testing of the power swing blocking in distance relays,
OMICRON User Meeting 2000, Munich 2000.
10. MeinhardtP., Testing approaches for the power swing blocking
function, International Protection Testing Symposium, OMICRON
electronics, Vienna 2009.
11. OMICRONelectronics: Software description: Test Universe v.2.30,
[online, 2010] http://www.omicron.at/.
12. ManitobaHVDCResearchCentreInc., Information on PSCAD/EMTDC
v.4.2.1 software, [online, 2012] http://www.pscad.com/.
A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | translation 124132
This is asupporting translation of the original text published in this issue of Acta Energetica on pages 124132. When referring tothe article please refer tothe original text.
Sposoby badania blokad koysaniowych
zabezpiecze odlegociowych
Autor
Adam Smolarczyk
Sowa kluczowe
system elektroenergetyczny, koysania mocy, blokady koysaniowe, badanie przekanikw elektroenergetycznych
Streszczenie
Wartykule opisano sposoby badania blokad koysaniowych zabezpiecze odlegociowych. Zaproponowano badania, jakim
powinny podlega blokady koysaniowe wzakresie podstawowym irozszerzonym. Przedstawiono propozycje ukadw testowych
oraz opisano moduy testowe oprogramowania testera mikroprocesorowego, ktre mog zosta wykorzystane dobadania blokad
koysaniowych.
1. Wstp
Funkcje blokad koysaniowych s dostpne
w wikszoci przekanikw odlegocio-
wych. Ich zadaniem jest blokowanie niepo-
danego dziaania funkcji zabezpiecze
odlegociowych podczas koysa mocy,
w trakcie ktrych impedancja ruchowa
moe wej wobszar stref dziaania funkcji
odlegociowej. Producenci urzdze zabez-
pieczeniowych stosuj blokady koysaniowe,
wykorzystujce rne sposoby detekcji
koysa mocy. Najczciej stosowanym
sposobem detekcji koysa mocy, wyko-
rzystywanym przez blokad klasyczn typu
Z(t), jest bazowanie napomiarze szybkoci
zmian impedancji ruchowej midzy strefami
zewntrzn iwewntrzn blokady. Rodzaje
blokad koysaniowych, stosowanych przez
wybranych producentw urzdze zabez-
pieczeniowych, zebrano w[1, 2], awarty-
kuach [3, 4] opisano stosowane przez nie
sposoby detekcji koysa mocy.
Dziaanie blokad koysaniowych powinno
by blokowane (blokada powinna zosta
zdjta) podczas zwar wewntrznych (syme-
trycznych iniesymetrycznych), wystpuj-
cych podczas koysa mocy, aby umoliwi
ich likwidacj za pomoc funkcji zabezpie-
czenia odlegociowego. Ponadto wniekt-
rych sytuacjach blokady koysaniowe mog
dziaa niepoprawnie. Niepoprawne dzia-
anie blokady sprowadza si dobrakujcego
lub zbdnego pobudzenia blokady wokre-
lonej sytuacji. Wybrane sytuacje i czyn-
niki, wktrych blokady koysaniowe mog
dziaa niepoprawnie, zebrano w[2, 5].
Podobnie jak pozostae funkcje zabezpiecze-
niowe, dostpne wurzdzeniach zabezpie-
czeniowych, funkcje blokad koysaniowych
powinny by badane. Podziay testw, jakim
powinny podlega urzdzenia zabezpiecze-
niowe, zebrano iopisano w[68]. Rozrnia
si dwa gwne rodzaje bada (testw) prze-
kanikw: (a) testy typu i(b) testy indywidu-
alne. Wrd testw typu istotn rol odgry-
waj: (a) funkcjonalne testy zgodnoci, (b)
funkcjonalne testy dziaania i(c) systemowe
testy dziaania. Poniej krtko scharaktery-
zowano wymienione rodzaje testw.
PL
Funkcjonalne testy zgodnoci. Przekanik
podczas tych testw jest poddany badaniom
za pomoc sygnaw, ktre mog zosta
opisane prostymi zalenociami midzy
prdami i napiciami. Podczas testw
dobadanego przekanika doprowadzane s
sygnay analogowe, zwykle oczstotliwoci
podstawowej, zdefiniowane jako fazory.
Niekiedy doczystych sinusoid sygnaw
testowych wprowadzana jest dodatkowa
skadowa nieokresowa. Podczas testw
symuluje si warunki przedzwarciowe,
zwarciowe ipozwarciowe.
Testy tego typu zwykle s wykorzystywane
doweryfikacji nastawie funkcji zabezpie-
czeniowych: charakterystyk rozruchowych,
czasw dziaania, wspczynnikw powrotu.
Do ich wykonywania wykorzystuje si opro-
gramowanie, wktre wyposaone s wsp-
czesne testery mikroprocesorowe.
Funkcjonalne testy dziaania. Testy te
dotycz poprawnoci dziaania przekanika
w konkretnych warunkach pracy systemu
elektroenergetycznego (SEE) oraz konkret-
nego przebiegu zakcenia w SEE. Mona
je wykona wten sposb, eprzebieg wiel-
koci elektrycznych tu przed oraz wtrakcie
zakcenia ipo zakceniu rejestruje si za
pomoc cyfrowych rejestratorw zakce.
Nastpnie zarejestrowany przebieg przenosi
si za pomoc nonika danych dolaborato-
rium iwgrywa dooprogramowania testera
(symulatora odtwarzajcego zarejestrowane
przebiegi). Jeli nie dysponuje si zarejestro-
wanymi przebiegami, toprzebiegi wielkoci
elektrycznych tu przed iwtrakcie zak-
cenia mona uzyska za pomoc kompu-
terowej symulacji SEE lub odpowiedniego
jego fragmentu.
Tester odtwarza zarejestrowane przebiegi
prdw inapi, zamienia sygnay cyfrowe
na analogowe i wzmacnia do poziomu
wej sprawdzanego przekanika. Sygnay
te wprowadza si dobadanego urzdzenia
i obserwuje jego dziaanie, rejestrujc
sygnay pobudze i zadziaa. Testy tego
typu nazywane s testami wotwartej ptli.
Systemowe testy dziaania. Ta metoda
testowania polega natym, epodczas testw
przekanik elektroenergetyczny traktowany
jest jak czarna skrzynka, wktrej wszystkie
funkcje s tak skonfigurowane inastawione,
jak wprzypadku zainstalowania go wpolu.
Sposb przeprowadzania bada przeka-
nika moe by podobny jak w przypadku
funkcjonalnych testw dziaania. Jednak
owiele bardziej wyrafinowana iodpowiada-
jca rzeczywistoci jest metoda testowania
zwykorzystaniem symulatorw SEE dziaa-
jcych wczasie rzeczywistym zjawisk (ang.
realtimesimulators).
Dziki takim symulatorom wyniki symu-
lacji wyprowadzane s tak samo szybko,
jak przebiegaj zjawiska w systemie.
Dysponujc takim symulatorem, mona
badany przekanik wczy domodelu SEE
wten sposb, echwilowe wartoci napi
iprdw uzyskane zsymulatora zamieniane
s na sygnay analogowe, odpowiednio
wzmacniane iwprowadzane doprzekanika.
Natomiast sygnay wyjciowe zprzekanika
wprowadza si do modelu SEE odwzo-
rowanego w symulatorze. Jeli sygnaem
wyjciowym jest sygna naotwarcie wycz-
nika jakiego elementu systemu isygna ten
pojawia si wtrakcie symulowanego prze-
biegu, to w modelu systemu zostaje prze-
rwany odpowiedni obwd. Otakim testo-
waniu mwi si, eodbywa si wzamknitej
ptli, gdy na zachowanie si modelowa-
nego systemu, tak jak w rzeczywistym
systemie, wpyw ma dziaanie badanych
przekanikw.
Niektre testery mikroprocesorowe wypo-
saone s woprogramowanie umoliwiajce
wykonywanie funkcjonalnych testw zgod-
noci oraz prostych funkcjonalnych testw
dziaania blokad koysaniowych. Wartyku-
ach [9, 10] opisane zostay sposoby testo-
wania blokad koysaniowych zwykorzysta-
niem moduw testowych StateSequencer,
Ramping, NetSim oprogramowania
TestUniverse firmy OMICRON electronics
[11].
133

2. Sytuacje iczynniki mogce przyczynia
si donieprawidowego dziaania blokad
koysaniowych
Podczas bada blokad koysaniowych naley
sprawdzi ich zachowanie si wsytuacjach,
wktrych mog one bdnie dziaa. Bdne wane s doplikw wformacie COMTRADE.
zadziaania blokad koysaniowych gwnie
impedancyjnych typu Z(t) mog wystpi
naskutek:
dugich, zbyt silnie obcionych linii
wysokooporowych zwar rozwijajcych
si, podczas ktrych powolne zmiany
impedancji mog by bdnie potrakto-
wane jako koysania mocy (bdne zadzia-
anie blokady)
zwar ukowych
dugich czasw trwania trjfazowych
zwar zewntrznych i duych zmian
ktw wtrakcie zwarcia, podczas ktrych
blokady koysaniowe bdnie nie dziaaj
wewntrznych zwar trjfazowych
wystpujcych podczas koysa mocy
idziaania blokady koysaniowej (bdny
brak zablokowania dziaania blokady
koysaniowej)
zwar niesymetrycznych (wewntrz-
nych i zewntrznych) wystpujcych
podczas koysa mocy idziaania blokady
koysaniowej
zwar podczas koysa mocy (wzdrowych
fazach) wystpujcych wtrakcie przerwy
bezprdowej cyklu SPZ jednofazowego
rnych kierunkw zmian impedancji
ruchowej napaszczynie impedancyjnej
podczas koysa mocy (zmiany od
ido punktu przekanikowego)
niekorzystnego wpywu przekadnikw
prdowych (nasycanie si przekadnikw)
ipojemnociowych napiciowych (stany
przejciowe po zwarciu) napoprawno
dziaania blokady koysaniowej.
Naley podkreli, e zwykle przywoane
przyczyny bdnego dziaania blokad koy-
saniowych nie wystpuj samodzielnie.
Przykadowo zwarcia wysokooporowe
wystpuj w powizaniu ze zwarciami
ukowymi i maj zwykle charakter zwar
jednofazowych. Dokadniejszy opis poszcze-
glnych przypadkw, w ktrych blokady
koysaniowe zawodz, mona znale w[2, narys.1. Wukadzie tym generator (ijego
5].
3. Sposoby badania blokad koysaniowych
Algorytmy badania blokad koysaniowych
powinny umoliwia sprawdzenie popraw-
noci ich dziaania wzakresie podstawowym
oraz rozszerzonym [2]. Sprawdzenie blokad
wzakresie podstawowym powinno umo-
liwi wstpn ocen poprawnoci dziaania kta napicia, tak aby przebiegi impedancji
blokady (koysania synchroniczne i asyn-
chroniczne bez uwzgldnienia nietypo-
wych sytuacji wymienionych w rozdz. 2).
Natomiast sprawdzenie wzakresie rozsze-
rzonym powinno dodatkowo uwzgldnia
zamodelowanie zakce nietypowych
w do dokadnie zamodelowanym frag-
mencie SEE (dokadne modele generatora
ijego regulatorw, dokadne modele trans-
formatora i linii, dokadne modele prze-
kadnikw prdowych inapiciowych itp.).
Biorc pod uwag podzia testw przedsta-
wiony wrozdz.1, badania wzakresie podsta-
wowym mona zaliczy dofunkcjonalnych
testw zgodnoci, a badania w zakresie
rozszerzonym obejmuj funkcjonalne testy
zgodnoci ifunkcjonalne testy dziaania.
134
A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | translation 124132
Badania w zakresie podstawowym mog
zosta wykonane wten sposb, eza pomoc
programu symulacyjnego zamodelowany
jest prosty ukad testowy, za pomoc ktrego
generowane prbki prdw inapi zapisy-
Pliki te s nastpnie odtwarzane za pomoc
oprogramowania testera mikroproceso-
rowego i na ich podstawie tester generuje
odpowiednie prdy inapicia. Przykadowo
w pracy [2] ukady testowe zbudowane
zostay wprogramie symulacyjnym PSCAD/
EMTDCv.4.2.1 [12]. Wygenerowane pliki
typu COMTRADE z prbkami prdw
inapi odtwarzane byy za pomoc moduu
testowego Advanced TransPlay oprogra-
mowania TestUniverse, testera typu CMC
firmy OMICRON electronics [11].
Inny sposb wykonywania bada wzakresie
podstawowym moe polega na wyko-
rzystaniu gotowych moduw testowych,
przeznaczonych dla danego testera mikro-
procesorowego. Przykadowo wartykuach
[9, 10] opisane zostay sposoby badania
blokad koysaniowych za pomoc moduw
testowych StateSequencer, Ramping, NetSim
oprogramowania TestUniverse, testera typu
CMC firmy OMICRON electronics.
Badania wzakresie rozszerzonym rni
si w tym od bada w zakresie podsta-
wowym, e w programie symulacyjnym
modelowane s bardziej rozbudowane
ukady testowe. W ukadach tych o wiele
dokadniej modelowane s elementy
SEE (dokadne modele generatorw i ich
ukadw regulacji, dokadne modele linii).
Do bada tego typu moe zosta wyko-
rzystany model ukadu dwumaszynowego
(z lini dwutorow), czteromaszynowego,
siedmiomaszynowego.
3.1. Badanie blokad koysaniowych
wzakresie podstawowym
Badania zwykorzystaniem modelu ukadu
zbudowanego wprogramie symulacyjnym
Do badania blokad koysaniowych
w zakresie podstawowym moe zosta
wykorzystany ukad przedstawiony
ukady regulacji) oraz transformator
blokowy nie s dokadnie modelowane,
tak jak powinno toby zrobione wmodelu
dobada wzakresie rozszerzonym. Zamiast
niego wykorzystuje si odpowiednio stero-
wane rdo napiciowe. Wukadzie tym za w[s]; A1, A2, B1, B2 wspczynniki wpy-
pomoc sterowanego rda napiciowego
dokonywane s zmiany amplitudy oraz
ruchowej na paszczynie impedancyjnej
miay ksztaty takie, jak podczas koysa
synchronicznych iasynchronicznych. Linia
(jednotorowa) moe by zamodelowana
za pomoc czwrnikw typu PI (reak-
tancje irezystancje wzdune, susceptancje
poprzeczne) lub te bez uwzgldnienia
susceptancji poprzecznych (tylko reaktancje
irezystancje wzdune).
W rnych miejscach ukadu w trakcie
koysa mocy powinna istnie moliwo
zamodelowania pojedynczych zwar typu
3f, 3f-n, 2f, 2f-n, 1f-n ornych rezystan-
cjach przejcia Rf . W zwarciach midzy-
fazowych od Rf = 0 (zwarcia metaliczne)
dokilkudziesiciu omw, natomiast wzwar-
ciach doziemnych odRf =0 wprzypadku
Ea Ea
Eb Eb
TT S1
W1 F
W2
S2 TS
LT L1 LS
SEE1 Z1< Z2< SEE2
Rys.1. Ukad dosprawdzania blokad koysaniowych
wzakresie podstawowym
zwar metalicznych (rzadko spotykanych)
do Rf wynoszcych setki omw (w zwar-
ciach jednofazowych wysokooporo-
wych). Zakada si, e zwarcia doziemne
niskooporowe maj rezystancj przejcia
Rf <20, azwarcia doziemne wysokoopo-
rowe maj rezystancj przejcia wzakresie
Rf=(100200).
Przekadniki prdowe inapiciowe, wuka-
dzie do bada podstawowych, w punkcie
przekanikowym powinny zosta zamode-
lowane jako idealne.
W przypadku modelowania koysa kt
napicia Eb rda SEE2 powinien by stay
iwynosi 0, natomiast kt (t) napicia Ea
rda SEE1 powinien si zmienia wprzy-
padku koysa asynchronicznych zgodnie
zewzorem:
(1)
przy czym: (t)kt napicia Ea w[deg],
obc kt pocztkowy napicia w [deg],
f n = 50 Hz czstotliwo znamio-
nowa, n = 314 rad/s prdko ktowa
znamionowa, f polizg w [Hz],
t czas w[s].
Wprzypadku koysa synchronicznych kt
(t) napicia Ea rda SEE1 powinien zmie-
nia si zgodnie zewzorem:
(2)
przy czym: (t)kt napicia Ea napicia
w [deg], obc kt pocztkowy napicia
w[deg], fn=50Hz czstotliwo znamio-
nowa, n = 314 rad/s prdko ktowa
znamionowa, f polizg w[Hz], t czas
wajce nagboko koysa, np.: A1=50;
A2=80; B1=-5; B2=-0,01.
W ramach podstawowego zakresu bada
blokady koysaniowe powinny zosta spraw-
dzone z uwzgldnieniem nastpujcych
sytuacji:
koysa asynchronicznych o rnych
czstotliwociach, np. w zakresie
od0,2Hz do10Hz
koysa synchronicznych o rnych
czstotliwociach i rnej gbokoci
koysa (rnym stopniu wejcia
w obszar stref dziaania funkcji
odlegociowej)
koysa o rnym stosunku moduw
napi rdowych kE =Ea/Eb typowo
kE mieci si w zakresie od 0,7 do 1,3.
Wspczynnik ten, razem zewspczyn-
nikiem kX, decyduje okierunku przesyu
mocy i okrela, czy wze z punktem
A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | translation 124132

przekanikowym ma charakter wza
wysyajcego, czy wza odbiorczego
[1, 2]
koysa o rnym stosunku reaktancji
kX = Xa/Xb w punkcie przekanikowym
(Xa, Xb oznaczaj reaktancje zastpcze
po lewej iprawej stronie punktu przeka-
nikowego). Zwykle kX mona rozpatrywa
wzakresie od0,5 do4. Wspczynnik ten
opisuje pooenie okrgw opisujcych
koysania mocy na paszczynie X(R),
apoza tym ma pewien wpyw napromie
danego okrgu. Dla kE>1 wiksza warto
wspczynnika k X zwiksza promie
okrgu, adla kE <1 wiksza warto kX
zmniejsza promie okrgu. Wspczynnik
ten, razem zewspczynnikiem kE, decy-
duje okierunku przesyu mocy iokrela,
czy wze zpunktem przekanikowym ma
charakter wza wysyajcego, czy wza
odbiorczego [1, 2]
pojedynczych zwar typu 3f, 3f-n, 2f, 2f-n,
1f-n wystpujcych w trakcie koysa
mocy, gdy impedancja ruchowa znajdzie
si wobszarze strefy wewntrznej blokady
koysaniowej (dla rnych ktw napi
fazowych w punkcie przekanikowym
irnych wspczynnikach kE oraz kX ).
Zamodelowane zwarcia powinny by
o rnych rezystancjach przejcia Rf :
w zwarciach midzyfazowych od Rf = 0
(zwarcia metaliczne) do kilkudzie-
siciu omw, natomiast w zwarciach
doziemnych od Rf = 0 (zwarcia meta-
liczne) do setek omw (zwarcia wyso-
kooporowe). Mona przyj, e zwarcia
doziemne niskooporowe maj rezystancj
przejcia Rf<20, azwarcia doziemne
wysokooporowe maj rezystancj przej-
cia wzakresie Rf=(100200)
trajektorii impedancji podczas koysa
mocy (dziki odpowiednio dobranym
wspczynnikom kE i kX) przechodz-
cych (podczas koysa asynchronicz-
nych) iwchodzcych (podczas koysa
synchronicznych) dostref pierwszej lub
drugiej lub trzeciej lub wstecznej zabez-
pieczenia odlegociowego, zarwno
z prawej strony paszczyzny impedan-
cyjnej (wze wysyajcy), jak i z lewej
strony paszczyzny impedancyjnej (wze
odbiorczy).
Podczas przeprowadzania bada blokad
koysaniowych w zakresie podstawowym
naley wyej wymienione przypadki czy
zesob. Przykadowo naley zamodelowa

a)

b)

Rys.2. Przykadowe wyniki bada blokady koysaniowej przekanika 7SA522: a) przebiegi wygenerowane za pomoc moduu AdvancedTransPlay oprogramowania testera CMC,
b) wizualizacja wynikw testu blokady za pomoc oprogramowania SIGRA4

135

przypadek, w ktrym wystpi koysanie
asynchroniczne o czstotliwoci koysa
1Hz. Trajektoria impedancji podczas tego
koysania powinna przechodzi z prawej
strony nalew paszczyzny impedancyjnej
(wze wysyajcy) przez pierwsz stref
dziaania funkcji odlegociowej. Wchwili,
gdy impedancja ruchowa znajdzie si
wpierwszej strefie dziaania funkcji odlego-
ciowej, naley zasymulowa zwarcie trjfa-
zowe metaliczne.
Na rys. 2 przedstawione zostay przyka-
dowe wyniki bada blokady koysaniowej
przekanika 7SA522 firmy Siemens, wyko-
nane za pomoc opisanej wyej metody
[2]. Podczas testu zamodelowano koy-
sanie asynchroniczne oczstotliwoci 1Hz.
Wtrakcie koysania zamodelowano zwarcie
trjfazowe metaliczne (3f) oczasie trwania
200ms. Po zakoczeniu zwarcia koysanie
trwao nadal. Jak wida na rys. 2b, prze-
kanik 7SA522 poprawnie wykry zwarcie
3f ida impuls dowyczenia trjfazowego.
Od chwili wystpienia zwarcia do chwili
podania impulsu na wyczenie (Trip) przez
funkcj odlegociow upyno ok. 147ms.
a)
b)
Rys.3. Fragmenty okien dialogowych moduu Ramping: a) symulowane zmiany napi fazowych iprdw podczas wykonywania testu, b) wizualizacja zmian amplitud napicia
iktw prdw fazowych oraz pobudzenia wej dwustanowych testera CMC
136
A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | translation 124132
Od chwili wystpienia zwarcia do chwili
odwzbudzenia si funkcji blokady upyno
ok. 67ms, czyli odmomentu odwzbudzenia
si funkcji blokady do momentu podania
impulsu na wyczenie przez funkcj odle-
gociow upyno 80 ms. Takie dzia-
anie funkcji odlegociowej jest zwizane
znastaw czasu TripdelayafterPowerSwing
Blocking: 80 ms funkcji blokady (funkcja
odlegociowa dziaa po czasie 80 ms
od momentu odwzbudzenia si funkcji
blokady).
Badania zwykorzystaniem moduw testo-
wych oprogramowania testera mikro-
procesorowego
Oprcz sposobu badania blokad koysa-
niowych, opisanego wyej, istnieje moli-
wo badania blokad za pomoc wybra-
nych moduw testowych oprogramowania
testerw mikroprocesorowych. Przykadami
moduw testowych oprogramowania
Test Universe, testera typu CMC firmy
OMICRON electronics, ktre mog by
wykorzystane do badania blokad koy-
saniowych, s modu Ramping i modu
NetSim [11].
Modu Ramping. Za pomoc moduu
Ramping mona modelowa wolne iszybkie
wejcia impedancji ruchowej wobszar dzia-
ania stref funkcji odlegociowej i spraw-
dza poprawno dziaania blokady koysa-
niowej ifunkcji odlegociowej.
Symulujc wolne wejcie impedancji
ruchowej w obszar stref funkcji odlego-
ciowej, mona sprawdzi poprawno dzia-
ania blokady koysaniowej podczas wolnych
zmian impedancji ruchowej, takich jakie
mog wystpowa np. podczas zmian obci-
enia (przebiegi prdw i napi podczas
zmian obcienia maj inne ksztaty ni
w koysaniach mocy). Przy symulacji szyb-
szych zmian impedancji za pomoc moduu
Ramping mona zasymulowa koysania
mocy, a przy symulacji bardzo szybkich
zmian impedancji mona zasymulowa
zwarcia.
Testy blokady koysaniowej wykonywane
za pomoc moduu Ramping polegaj
na zmianach impedancji ruchowej, ktra
wchodzi z obszaru obcienia ruchowego
doobszaru dziaania funkcji odlegociowej.
A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | translation 124132
Rys.4. Fragmenty zrzutw ekranu zarejestrowanych przebiegw przez rejestrator przekanika 7SA522
Podczas testw zmieniajca si impedancja
powinna przechodzi, na paszczynie
impedancyjnej, przez strefy zewntrzn
iwewntrzn blokady koysaniowej.
Naley wzi pod uwag fakt, e podczas
testw z wykorzystaniem tego moduu
ksztaty prdw inapi nie dokoca odpo-
wiadaj ksztatom prdw inapi wystpu-
jcym podczas koysa mocy.
W trakcie bada wykonanych w ramach
raportu [2] zmiany napi iprdw wyko-
nywane byy wtrzech fazach jednoczenie
(zmiany impedancji miay charakter syme-
tryczny). Podczas testw zmieniane byy:
moduy trzech napi fazowych (zkrokiem
t=1ms) midzy okrelonymi wartociami
progowymi (kty napi fazowych nie ulegy
Rys.5. Rodzaje testw dostpne wmodule NetSim
zmianie). Szybko zmian napicia okre- Modu NetSim. Modu ten jest moduem
lano za pomoc odpowiednich przyrostw dowykonywania prostych funkcjonalnych
napicia Uodpowiadajcych przyjtemu testw dziaania. Odwzorowano wnim frag-
krokowi czasowemu zmian napicia t menty systemu, w ktrych mona symu-
kty fazowe trzech prdw fazowych przy lowa zwarcia w liniach jednotorowych,
staych wartociach amplitud wymusza- dwutorowych iliniach zodczepem. Ponadto
nych prdw Iwym=1A. istnieje w nim moliwo zasymulowania
koysa synchronicznych, asynchronicz-
Przykad testu wykonanego za pomoc nych (zezwarciem ibez zwarcia wtrakcie
moduu Ramping, wktrym zasymulowano koysania). Rodzaje testw, ktre mona
wolne wejcie (10/s) impedancji ruchowej wykona za pomoc moduu NetSim, poka-
dostrefy1 funkcji odlegociowej przeka- zano narys.5.
nika 7SA522, pokazano na rys. 3. Zrzuty Na rys.6 pokazano przykadowe przebiegi
ekranu zwynikami przeprowadzonego testu otrzymane podczas zamodelowania koy-
przedstawiono narys.4. Jak wida naprzed- sania asynchronicznego o czstotliwoci
stawionym rysunku, nastpio poprawne polizgu 1 Hz, podczas ktrego wystpio
pobudzenie si blokady koysaniowej po zwarcie 3f metaliczne napocztku linii L2
wejciu impedancji ruchowej wobszar strefy (rys.5).
zewntrznej blokady koysaniowej.
137

Rys.6. Przebiegi koysa asynchronicznych, podczas ktrych wystpio zwarcie 3f wygenerowane za pomoc moduu NetSim
3.2. Badanie blokad koysaniowych
wzakresie rozszerzonym
Badanie blokad koysaniowych wzakresie
rozszerzonym powinno, w porwnaniu
z badaniami w zakresie podstawowym,
dodatkowo uwzgldnia zamodelowanie
zakce nietypowych, wymienionych
w rozdz. 2 artykuu. Do bada tego typu
fragment SEE powinien by do dokadnie
zamodelowany (dokadne modele genera-
tora i jego regulatorw, dokadne modele
transformatora i linii, dokadne modele
przekadnikw prdowych inapiciowych,
moliwo sterowania jednofazowego
wycznikw itp.).
Do badania blokad koysaniowych wzakresie
rozszerzonym moe zosta wykorzystany
ukad przedstawiony narys.7. Wukadzie
tym generator (ijego ukady regulacji) oraz
transformator blokowy zostay dokadnie
zamodelowane. Zamiast jednej linii (rys.1)
przewidziano dwa tory linii (podczas bada
dodatkowo mona uwzgldnia sprzenie
magnetyczne midzy torami rwnolegymi
linii). Linie mog zosta zamodelowane
za pomoc czwrnikw typu PI (reak-
tancje irezystancje wzdune, susceptancje
poprzeczne) lub te z wykorzystaniem
modelu czstotliwociowego (uwzgld-
nianie parametrw supw, zalenoci para-
metrw linii odczstotliwoci itp.). Pewnym
uproszczeniem ukadu testowego z rys. 7
moe by wykorzystanie zamiast generatora
i transformatora blokowego sterowanego
rda napiciowego. W takim przypadku
kt (t) napicia tego rda moe by zmie-
niany z wykorzystaniem prostego regula-
tora bazujcego narwnaniu ruchu wirnika
generatora.
138
W rnych miejscach ukadu w trakcie
koysa mocy powinna istnie moliwo
zamodelowania zwar typu 3f, 3f-n, 2f,
2f-n, 1f-n ornych rezystancjach przejcia
Rf: w zwarciach midzyfazowych odRf=0
(zwarcia metaliczne) do kilkudziesiciu
omw, natomiast w zwarciach doziemnych
F1
S1 W3
G TB
TT
LT
W1 F2
Z1<
Rys.7. Ukad dwumaszynowy dosprawdzania blokad
koysaniowych wzakresie rozszerzonym
odRf =0 wprzypadku zwar metalicznych
(rzadko spotykanych) do Rf wynoszcych
setki omw (w zwarciach jednofazowych
wysokooporowych). Zakada si, ezwarcia
doziemne niskooporowe maj rezystancj
przejcia Rf < 20 , a zwarcia doziemne
wysokooporowe maj rezystancj przej-
cia wzakresie Rf=(100200). Oprcz
zwar pojedynczych powinna istnie moli-
wo zamodelowania zwar wielokrotnych
(w rnych miejscach linii) oraz zwar
rozwijajcych si, np. zwarcie 1f-n przecho-
dzce po okrelonym czasie wzwarcie 2f-n,
apotem wzwarcie 3f-n. Dodatkowo oprcz
zwar czysto rezystancyjnych mog zosta
zamodelowane stany przejciowe wprdach
inapiciach pojawiajce si podczas zwar
ukowych. Naley tu mie nauwadze:
uk pierwotny (ang. primary arc) zwi-
zany zprzepywem duego prdu, ktry
A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | translation 124132
wystpuje w miejscu zwarcia od chwili
jego wystpienia do momentu, kiedy
wlinii przestanie pyn prd
uk wtrny (ang. secondary arc) po
otwarciu jednobiegunowym wycznika
(przerwa bezprdowa wcyklu SPZ jedno-
fazowego), ktry jest podtrzymywany
wskutek sprzenia magnetycznego faz
linii, awic zprzepywem maego prdu
(prdy rzdu dziesitek amperw).
W4 S2
L2 TS SEE
L1
W2
LS
Przekadniki prdowe i napiciowe
wpunkcie przekanikowym powinny zosta
Z2< zamodelowane jako rzeczywiste, zuwzgld-
nieniem ich charakterystyk magnesowania.
Dziki czemu bdzie istniaa moliwo
sprawdzenia wpywu nasycenia przekad-
nikw prdowych oraz stanw przejcio-
wych w pojemnociowych przekadni-
kach napiciowych na dziaanie blokad
koysaniowych.
W wycznikach powinna istnie moli-
wo sterowania poszczeglnymi biegu-
nami wycznika wcelu realizacji cyklu SPZ
jednofazowego.
W zamodelowaniu fragmentu SEE zbli-
onego do rzeczywistego nie ma moli-
woci przeprowadzenia niektrych bada,
ktre byy moliwe wbadaniach wzakresie
podstawowym (przy wykorzystaniu stero-
wanych rde napicia). Przykadowo
istnieje moliwo zamodelowania koysa
asynchronicznych tylko ojednej, okrelonej
czstotliwoci, wynikajcej z parametrw
zamodelowanego ukadu. Natomiast nie
ma moliwoci (bez ingerencji w para-
metry zamodelowanego ukadu) zamodelo-
wania koysa ornych czstotliwociach.
A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | translation 124132
Ponadto dla zamodelowanego fragmentu
SEE, przeznaczonego do bada blokad
wzakresie rozszerzonym, naley si liczy
zestaymi wspczynnikami kX ikE wyni-
kajcymi z parametrw zamodelowanego
ukadu irozpywu mocy.
W ramach rozszerzonego zakresu bada
blokady koysaniowe powinny zosta spraw-
dzone z uwzgldnieniem nastpujcych
sytuacji:
koysa asynchronicznych (synchro-
nicznych) modelowanych wten sposb,
ewrnych miejscach linii L2 genero-
wane s zwarcia 3f (F1 narys.7) ozdefi-
niowanym wczeniej czasie trwania. Po
zdefiniowanym czasie trwania zwarcia
otwierane s wyczniki W3, W4 linii,
aco za tym idzie linia L2 jest wyczana.
W punktach przekanikowych (przy
wycznikach W1, W2) wlinii L1 mona
zaobserwowa zmiany impedancji, jak dla
koysa asynchronicznych (synchronicz-
nych) wwle odbiorczym iwysyajcym.
Wcelu zamodelowania koysa synchro-
nicznych czas zwarcia F1 (i otwarcie
wycznikw w linii L2) powinien by
natyle krtki, aby generator nie wypad
zsynchronizmu
koysa (asynchronicznych i synchro-
nicznych) modelowanych wten sposb,
e przy wyczniku W4 linii L2 gene-
rowane jest zwarcie 3f (F1 narys.7). Po
czasie dziaania pierwszej strefy zabez-
pieczenia odlegociowego otwierany
jest wycznik W4, apo czasie dziaania
drugiej strefy zabezpieczenia odlego-
ciowego otwierany jest wycznik W3
linii L2. Dziki takiemu dziaaniu wyst-
puje nierwnomierna likwidacja zwarcia
F2. Wpunktach przekanikowych (przy
wycznikach W1, W2) wlinii L1 mona
zaobserwowa zmiany impedancji jak
dla koysa asynchronicznych w wle
odbiorczym iwysyajcym
zwar zewntrznych 3f (w linii L2
na rys. 7), podczas ktrych impedancja
ruchowa w punktach przekanikowych
linii L1 po likwidacji zwarcia zewntrz-
nego nie wychodzi poza stref zewntrzn
blokady iwchodzi (naskutek powstaych
po likwidacji zwarcia koysa) wobszar
strefy pierwszej funkcji odlegociowej
dugotrwaych zwar zewntrznych 3f
(wliniach L2, LT iLS narys.7), podczas
ktrych impedancja ruchowa w punk-
tach przekanikowych linii L1 wchodzi
(w trakcie trwania zwarcia) w obszar
strefy pierwszej funkcji odlegociowej
zwar wewntrznych F2 (wlinii L1) typu
3f, 3f-n, 2f, 2f-n, 1f-n, wystpujcych
w trakcie koysa mocy (synchronicz-
nych i asynchronicznych), gdy impe-
dancja ruchowa znajdzie si wobszarze
strefy wewntrznej blokady koysaniowej
(dla rnych ktw napi fazowych
w punkcie przekanikowym). Zwarcia
(F1 na rys. 7) powinny by zamodelo-
wane w strefie pierwszej, drugiej, trze-
ciej iwstecznej. Zamodelowane zwarcia
powinny by o rnych rezystancjach
przejcia Rf: wzwarciach midzyfazowych
odRf =0 (zwarcia metaliczne) dokilku-
dziesiciu omw, natomiast wzwarciach
doziemnych odRf=0 (zwarcia metaliczne)
do setek omw (zwarcia wysoko-
oporowe). Mona przyj, e zwarcia
doziemne niskooporowe maj rezystancj
przejcia Rf <20, azwarcia doziemne miomaszynowy (CIGRE Test System) [1].
wysokooporowe maja rezystancj przej-
cia wzakresie Rf=(100200) dowane ni ten przedstawiony na rys. 7
zwar rozwijajcych si w linii L1, np.
zwarcie 1f-n przechodzce po okrelonym
czasie wzwarcie 2f-n, apotem wzwarcie
3f-n lub zwarcie 2f przechodzce po okre-
lonym czasie wzwarcie 3f. Czas midzy
kolejnymi zwarciami powinien by
wikszy od50ms
zwar wlinii L1 wystpujcych podczas
koysa, w trakcie ktrych wystpuje
nasycenie przekadnikw prdowych
zwar ukowych w linii L1 podczas
koysa (synchronicznych i asynchro-
nicznych), gdy impedancja ruchowa
znajdzie si w obszarze strefy dziaania
funkcji odlegociowej. Zwarcia powinny
by zamodelowane w strefie pierwszej,
drugiej, trzeciej iwstecznej
zwarcia jednofazowego wlinii L1 iwyst-
pujcego po nim cyklu SPZ jednofa-
zowego, podczas ktrego impedancje
w dwch zdrowych fazach (w czasie
przerwy bezprdowej) zmieniaj si jak
podczas koysa mocy
zwarcia jednofazowego wlinii L1 iwyst-
pujcego po nim cyklu SPZ jednofa-
zowego, podczas ktrego impedancje
w dwch zdrowych fazach (w czasie
przerwy bezprdowej) zmieniaj si jak
podczas koysa mocy. Podczas przerwy
bezprdowej cyklu SPZ naley zamode-
lowa uk wtrny
zwarcia jednofazowego wlinii L1 iwyst-
pujcego po nim cyklu SPZ jednofa-
zowego, podczas ktrego impedancje
w dwch zdrowych fazach (w czasie
przerwy bezprdowej) zmieniaj si
jak podczas koysa mocy. Dodatkowo
w czasie przerwy bezprdowej naley
zamodelowa kolejne zwarcie jednofa-
zowe (wjednej zezdrowych faz)
rnego miejsca umieszczenia przeka-
nika podczas koysa (przy wyczniku
W1 lub wyczniku W2) w celu spraw-
dzenia poprawnoci dziaania blokady
koysaniowej w wle wysyajcym ciowej, inie blokowa dziaania stref funkcji
iodbiorczym.
Podczas przeprowadzania bada blokad
koysaniowych w zakresie rozszerzonym
naley wyej wymienione przypadki czy
zesob. Przykadowo naley zamodelowa
przypadek, w ktrym wystpi koysanie
asynchroniczne (modelujc odpowiednio
dugie zwarcie F1 wlinii L2) wwle wysya- systemowych. Mog one mie charakter
jcym (trajektoria impedancji podczas tego
koysania powinna przechodzi z prawej
strony nalew paszczyzny impedancyjnej)
przez pierwsz stref dziaania funkcji
odlegociowej. Wchwili, gdy impedancja
ruchowa znajdzie si w strefie dziaania
funkcji odlegociowej (Z1< na rys. 7),
naley zasymulowa zwarcie jednofazowe
wysokooporowe (F2 na rys. 7) likwido-
wane wcyklu SPZ jednofazowego. Podczas
przerwy bezprdowej tego cyklu powinno
zosta zasymulowane wjednej zezdrowych
faz kolejne zwarcie jednofazowe.
Oczywicie mona sobie wyobrazi
bardziej rozbudowane ukady testowe
wykorzystywane dobada wukadzie rozsze-
rzonym ni ten przedstawiony narys.7, np.
ukad czteromaszynowy (rys. 8) lub sied-
Ukady wielomaszynowe bardziej rozbu-
W3 L4 W4
F3
L3
L2
F2
F1
L1
W1 W2
W5 W6
Rys.8. Ukad czteromaszynowy dosprawdzania blokad
koysaniowych wzakresie rozszerzonym
(np. ukad siedmiomaszynowy) s jednak
zdaniem autora artykuu bardziej przy-
datne dosprawdzania systemu zabezpiecze
zwizanych zkoysaniami mocy [1] (wtym
zabezpiecze odlegociowych bloku gene-
ratortransformator, zabezpiecze podim-
pedancyjnych generatora, zabezpiecze
rozcinajcych sie, zabezpiecze odpolizgu
biegunw generatora) ni do dokadnego
badania blokad koysaniowych pojedyn-
czych zabezpiecze odlegociowych,
poniewa liczba wariantw zakce, jakie
mona zasymulowa, jest owiele wiksza ni
wukadzie pokazanym narys.7.
4. Podsumowanie
Funkcje blokad koysaniowych s integraln
czci zabezpiecze odlegociowych
i wspomagaj prac funkcji zabezpiecze
odlegociowych podczas zakce, jakimi
s koysania mocy. Wuproszczeniu, blokada
koysaniowa powinna blokowa dziaanie
funkcji odlegociowej podczas koysa
mocy, gdy impedancja ruchowa wejdzie
w obszar stref dziaania funkcji odlego-
odlegociowej podczas zwar.
Funkcje blokad koysaniowych, tak jak
iinne funkcje zabezpieczeniowe, powinny
by badane. Badania powinny dotyczy
zarwno sprawdzenia poprawnoci nasta-
wienia blokady, jak ijej poprawnoci zacho-
wania si podczas specyficznych warunkw
bada wzakresie:
podstawowym, podczas ktrych spraw-
dzane jest zachowanie si blokad wtypo-
wych sytuacjach, z jakimi maj one
do czynienia podczas swojej pracy (np.
koysania synchroniczne i asynchro-
niczne o rnej czstotliwoci, zwarcia
wtrakcie koysa mocy)
rozszerzonym, podczas ktrych badane
jest zachowanie blokad w nietypowych
sytuacjach (np. koysania w zdrowych
fazach podczas przerwy bezprdowej
wcyklu SPZ jednofazowego, dugotrwae
zwarcia zewntrzne).
139

Do bada blokad koysaniowych mona
wykorzysta oprogramowanie, w ktre s
wyposaone testery mikroprocesorowe.
Takie podejcie pozwala na sprawdzenie
blokad wograniczonym zakresie. Bardziej
wyrafinowane metody sprawdzania blokad
koysaniowych polegaj na zamodelo-
waniu fragmentu SEE i zakce w nim
wystpujcych w programie symula-
cyjnym, anastpnie ich odtworzeniu (prdy
inapicia po stronie wtrnej przekadnikw
prdowych) za pomoc testerw mikropro-
cesorowych iocenie poprawnoci jego dzia-
ania napodstawie zachowania si badanego
urzdzenia.
Zalet testowania blokad z wykorzysta-
niem moduw testowych oprogramowania
testerw mikroprocesorowych jest moli-
wo stosunkowo atwego i szybkiego ich
wykonania. Wad moliwo wykonania
bada jedynie dla prostych itypowych przy-
padkw zakce.
Zalet testowania blokad zwykorzystaniem
oprogramowania dosymulacji stanw dyna-
micznych wSEE jest moliwo wykonania
bada zarwno wprostych, jak inietypo-
wych zakceniach. Wad stosunkowo
dugotrway proces badania blokady koy-
saniowej, naktry skada si czas potrzebny
do zamodelowania ukadu testowego
i wybranych zakce oraz odtworzenie
przebiegw bdcych wynikiem symulacji
za pomoc testera mikroprocesorowego.
Adam Smolarczyk
dr in.
Politechnika Warszawska
e-mail: Adam.Smolarczyk@ien.pw.edu.pl
Absolwent Politechniki Warszawskiej. Wgrudniu 1999 roku rozpocz prac wInstytucie Elektroenergetyki PW. Obecnie jest adiunktem naWydziale
Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. Autor oraz wspautor raportw z bada cyfrowych przekanikw elektroenergetycznych. Jego zaintereso-
wania naukowe zwizane s z cyfrow elektroenergetyczn automatyk zabezpieczeniow oraz modelowaniem zjawisk wystpujcych w systemach
elektroenergetycznych.
140
A. Smolarczyk | Acta Energetica 4/13 (2012) | translation 124132
Bibliografia
1. Machowski J., Smolarczyk A.,
BrzeszczakL., Opracowanie zasad nastaw
blokad przeciwkoysaniowych zabez-
piecze pod ktem odbudowy systemu,
Instytut Elektroenergetyki Politechniki
Warszawskiej, praca badawczo-rozwo-
jowa zlecona przez PSE-Operator SA,
umowa nr SR/RB/IS/008/05, Warszawa
2005.
2. SmolarczykA., Nowe metody selektyw-
nego rozrniania koysa mocy odzwar
oporowych, rozwijajcych si i innych
zoonych zakce zapewniajce nieza-
wodn prac zabezpiecze odlegocio-
wych, projekt badawczy wasny MNiSW,
nr NN511358234, Warszawa 20082010.
3. Smolarczyk A., Blokady przeciwko-
ysaniowe stosowane w zabezpiecze-
niach odlegociowych, Wiadomoci
Elektrotechniczne 2010, nr 10, s. 2128,
ISSN 0043-5112.
4. Smolarczyk A., Blokady przeciw-
koysaniowe stosowane w zabez-
pieczeniach odlegociowych,
XV Midzynarodowa Konferencja
Naukowa APE11, Jurata 810 czerwca
2011, tom 2, s. 1322.
5. Smolarczyk A., Sytuacje i czyn-
niki mogce powodowa niepra-
widowe dziaanie blokad
przeciwkoysaniowych, Wiadomoci
Elektrotechniczne 2010, nr 11, s. 712.
6. CIGRE, Analysis and guide-
lines for testing numerical protec-
tion schemes, CIGRE Report
No. 159, Working Group 34.10, August
2000.
7. Smolarczyk A., Badanie przeka-
nikw elektroenergetycznych, Przegld
Elektrotechniczny 2004, nr 11.
8. SmolarczykA., Metody testowania prze-
kanikw elektronergetycznych,
Automatyka Elektroenergetyczna 2004,
nr 2, s. 2229.
9. SteinhauserF., Testing of the power swing
blocking in distance relays, OMICRON
User Meeting 2000, Monachium 2000.
10. Meinhardt P., Testing approaches
for the power swing blocking func-
tion, International Protection Testing
Symposium, OMICRON electronics,
Vienna 2009.
11. OMICRONelectronics: Opis oprogramo-
wania Test Universe v.2.30, [online, 2010]
http://www.omicron.at/.
12. Manitoba HVDC Research Cen
tre Inc., Informacje o programie
PSCAD/EMTDC v. 4 . 2 . 1 ,
[online, 2012] http://www.pscad.com/.