Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
FICHAS TERICAS
1 CUATRIMESTRE 2017
Liliana Pgolo
Martn Pozzi
Nicols Russo
1
1. PRIMERA DECLINACIN (TEMA EN -A)
ENUNCIADO: fabula, fabulae (f)
SINGULAR PLURAL
NOMINATIVO fabula fabulae
VOCATIVO fabula fabulae
ACUSATIVO fabulam fabulas
GENITIVO fabulae fabularum
DATIVO fabulae fabulis
ABLATIVO fabula fabulis
OBSERVACIONES
1) GNERO: en su mayor parte se trata de sustantivos femeninos, excepto cometa, planeta y nombres y oficios de
varn: Catilina, Numa, nauta, incola, poeta, etc.
2) NMERO: algunos sustantivos llamados pluraliatantum tienen nicamente formas plurales y se enuncian
solo en plural: cunae, -arum; divitiae, -arum; facetiae, -arum; nuptiae, -arum; tenebrae, -arum; Athenae, -arum;
Thebae, -arum; Kalendae, -arum; Nonae, -arum; etc.
3) CASO LOCATIVO: algunos nombres de ciudad conservan el antiguo caso locativo con desinencias -AE (sg.) e
-IS (pl.): Romae, Athenis, Thebis.
4) Los sustantivos dea, filia, equa y liberta toman en ocasiones la desinencia -BUS en el dativo y ablativo plural,
para evitar confusiones con los respectivos sustantivos masculinos: deabus, filiabus, equabus, libertabus.
OBSERVACIONES
1) GNERO: en general son masculinos, excepto los nombres de ciudades (Corinthus), islas (Delus), rboles (fa-
gus) y el sustantivo humus, que son femeninos. Los sustantivos virus, pelagus y vulgus son neutros.
2) NMERO: carecen de plural los sustantivos: humus, virus, pelagus y vulgus; asimismo hay sustantivos que
carecen de singular, denominados pluraliatantum: liberi, Fasti, etc.
3) DECLINACIN: sustantivos como filius y los nombres propios que presentan el nominativo en -IUS tienen el
vocativo singular en I, ejemplos: fili, Vergili. El resto de los sustantivos comunes y los nombres propios con i
larga siguen la regla general, ejemplo: Darie.
SINGULAR PLURAL
NOMINATIVO deus dii / di / dei
VOCATIVO deus dii / di / dei
ACUSATIVO deum divos / deos
GENITIVO divi / dei deum / deorum
DATIVO divo / deo diis / dis / deis
ABLATIVO divo / deo diis / dis / deis
2
VOCATIVO socer soceri minister ministri
ACUSATIVO socerum soceros ministrum ministros
GENITIVO soceri socerorum ministri ministrorum
DATIVO socero soceris ministro ministris
ABLATIVO socero soceris ministro ministris
OBSERVACIONES EN CUANTO A LA DECLINACIN: adems de vir algunos sustantivos hacen a menudo un geniti-
vo plural en -UM en lugar de -ORUM. Tal es el caso de deus, socius, liberi, faber, nummus, modius, que presentan
los siguientes genitivos plurales: deum, socium, liberum, fabrum, nummum, modium.
OBSERVACIONES EN CUANTO AL NMERO: hay sustantivos con formas plurales nicamente (pluraliatantum), ta
les como arma, castra, rostra, spolia, etc.
3
ENUNCIADO: sacer, sacra, sacrum
SINGULAR PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOMINATIVO sacer sacra sacrum sacri sacrae sacra
VOCATIVO sacer sacra sacrum sacri sacrae sacra
ACUSATIVO sacrum sacram sacrum sacros sacras sacra
GENITIVO sacri sacrae sacri sacrorum sacrarum sacrorum
DATIVO sacro sacrae sacro sacris sacris sacris
ABLATIVO sacro sacra sacro sacris sacris sacris
4. TERCERA DECLINACIN
4.1. TEMAS CONSONNTICOS
En los temas en gutural (c/g) nominativo singular masculino, la terminacin x en rex o iudex es resultado del
encuentro de la gutural del tema (reg-, iudec-) y la desinencia de nominativo s, de modo tal que c, g + s = x.
4
ACUSATIVO principem principes
GENITIVO principis principum
DATIVO principi principibus
ABLATIVO principe principibus
En los temas en dental, en el femenino y masculino nominativo/vocativo, la dental del tema (t/d) siempre cae
delante de la desinencia de nominativo/vocativo s, de modo tal que t, d + s = s (ej.: virtut- + -s > *virtuts >
virtus). La dental, al no estar delante de s, se mantiene en el resto de la declinacin.
5
ENUNCIADO: numen, numinis (n)
SINGULAR PLURAL
NOMINATIVO numen numina
VOCATIVO numen numina
ACUSATIVO numen numina
GENITIVO numinis numinum
DATIVO numini numinibus
ABLATIVO numine numinibus
1) Tanto a los temas en oclusiva (gutural, labial, dental) como en nasal puede afectarlos un fenmeno fonolgico
llamado apofona voclica o umlaut. Este fenmeno ocurre con la ltima vocal del tema (que suele ser no acen-
tuada), la cual se asimila a i cuando al tema se le aaden las desinencias de los casos oblicuos (acusativo, geniti-
vo, dativo, ablativo). Se explica como una asimilacin regresiva de la i tpica de las desinencias de tercera decli-
nacin, haciendo que la vocal inacentuada del tema ms prxima a la desinencia se vuelva una i. Por ejemplo, el
tema en nasal numen- cuando recibe las desinencias de genitivo, dativo o ablativo se vuelve numin-, debido a
que la desinencia en i afecta a la vocal inacentuada del tema e, volvindola una i.
4.2. TEMAS EN -I
Tienen acusativo en -IM y el ablativo en -I: sitis,-is; tussis,-is; febris,-is; pelvis,-is, etc.
1) Los sustantivos iuvenis,-is; senex,-is; vates, -is, y canis,-is forman el genitivo plural en -UM: iuvenum, senum,
vatum, canum al igual que los consonnticos.
6
2) Los sustantivos mensis,-is; sedes,-is; apis,-is pueden formar el genitivo plural en -IUM / -UM.
Observaciones:
1) Muchos sustantivos de nominativo monosilbico que tienen dos consonantes delante de la desinencia del ge-
nitivo singular, forman el genitivo plural en -IUM. Ejemplos: urbs, urbis (gen. pl. urbium); stirps, stirpis (gen. pl.
stirpium); gens, gentis (gen. pl. gentium); ars, artis (gen. pl. artium); arx, arcis (gen. pl. arcium). Algunos de
ellos conservan los dos genitivos (en -UM y en -IUM). Ejemplos: dens, dentis (gen. pl. dentium / dentum).
2) Algunos sustantivos de nominativo monosilbico con vocal larga, forman el genitivo plural en -IUM: lis, litis
(gen. pl. litium); dos, dotis (gen. pl. dotium). Algunos de ellos conservan los dos genitivos (en -UM y en -IUM).
Ejemplos: mus, muris (gen. pl. murium / murum); fraus, fraudis (gen. pl. fraudium / fraudum).
3) Los sustantivos femeninos abstractos en -TAS (ej: civitas,-atis), pueden hacer el genitivo plural en -UM /-IUM:
civitatium / civitatum.
7
5.2. DE DOS TERMINACIONES GENRICAS (M.F. / N.) EN EL NOMINATIVO SINGULAR
OBSERVACIONES
1) Los adjetivos vetus,-eris; dives,-itis; particeps,-ipis; pauper,-eris; superstes,-itis siguen la declinacin de los
sustantivos de tema en consonante: tienen ablativo singular en -E; genitivo plural en -UM; nominativo / vocativo /
acusativo neutro plural en -A. Ejemplo:
SINGULAR PLURAL
MASC. / FEM. NEUTRO MASC. / FEM. NEUTRO
NOMINATIVO dives divites divita
VOCATIVO dives divites divita
ACUSATIVO divitem divites divites divita
GENITIVO divitis divitum
DATIVO diviti divitibus
ABLATIVO divite divitibus
2) Los participios de presente siguen la declinacin de los adjetivos de una sola terminacin genrica en el no-
minativo singular, terminados en -NS, -NTIS. Cuando el participio est empleado como sustantivo o tiene valor
verbal, forma el ablativo singular en -E.
3) Los adjetivos celer, -eris, -ere; inops, -opis; memor, -oris; supplex, -icis forman el genitivo plural en -UM.
8
MASCULINO NEUTRO
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
NOMINATIVO exercitus exercitus cornu cornua
VOCATIVO exercitus exercitus cornu cornua
ACUSATIVO exercitum exercitus cornu cornua
GENITIVO exercitus exercituum cornus cornuum
DATIVO exercitui exercitibus cornui cornibus
ABLATIVO exercitu exercitibus cornu cornibus
OBSERVACIONES
1) Los sustantivos arcus, artus, partus, tribus, quercus, acus y pecu, hacen el dativo y ablativo plural en -UBUS.
2) El sustantivo domus tiene una declinacin particular:
SINGULAR PLURAL
NOMINATIVO domus domus
VOCATIVO domus domus
ACUSATIVO domum domus / domos
GENITIVO domus / domi domuum / -orum
DATIVO domui / domo domibus
ABLATIVO domu / domo domibus
El grado comparativo se forma agregando al tema del adjetivo los sufijos -IOR para los gneros masculino y fe-
menino y -IUS para el neutro.
Adjetivo altus, -a, -um (tema: alt-): altior, altius (gen. sing.: altioris)
SINGULAR PLURAL
MASC. / FEM. NEUTRO MASC. / FEM. NEUTRO
NOMINATIVO altior altius altiores altiora
VOCATIVO altior altius altiores altiora
ACUSATIVO altiorem altius altiores altiora
GENITIVO altioris altiorum
DATIVO altiori altioribus
ABLATIVO altiore altioribus
9
El grado superlativo se forma aadiendo los sufijos -ISSIMUS, -ISSIMA, -ISSIMUM al tema del adjetivo. Se declina
como un adjetivo de primera (tipo bonus, -a, -um):
OBSERVACIONES
1) Los adjetivos compuestos terminados en -DICUS, -FICUS y -VOLUS forman el comparativo en -ENTIOR y el su-
perlativo en -ENTISSIMUS. Ej: maledicus, maledicentior, maledicentissimus.
2) Los adjetivos terminados en -EUS, -IUS y -UUS agregan al adjetivo en grado positivo los adverbios MAGIS (para
el comparativo) y MAXIME (para el superlativo). Ej: idoneus, magis idoneus, maxime idoneus; arduus, magis
arduus, maxime arduus.
3) Se exceptan de la anterior regla los adjetivos terminados en -QUUS. Ej: antiquus, antiquior, antiquissimus.
4) Los adjetivos de primera y segunda clase con nominativo masculino en -ER (-er, -a, -um / -er, -is, -e) forman
el superlativo en -ERRIMUS, -ERRIMA, -ERRIMUM. Ej: celeber, celeberrimus; pauper, pauperrimus; acer, acerri-
mus.
5) Los adjetivos facilis, difficilis, similis, dissimilis, humilis y gracilis forman el superlativo en -ILLIMUS, -
ILLIMA, -ILLIMUM. Ej: facillimus, simillimus, humillimus, gracillimus.
8.2. ADVERBIOS
El grado comparativo de los adverbios es igual al nominativo / vocativo / acusativo singular neutro del adjetivo
en grado comparativo:
longus, -a, -um (comparativo longior, longius): adverbio longius
facilis, -e (comparativo facilior, facilius): adverbio facilius
El superlativo se forma sobre la base del superlativo del adjetivo, utilizando el sufijo -E:
longus, -a, -um (superlativo longissimus, -a, -um): adverbio longissime
facilis,-e (superlativo facillimus, -a, -um): adverbio facillime
9. CIRCUNSTANCIALES MS FRECUENTES
CIRCUNSTANCIAL CONSTRUCCIN
locativo
UBI
IN + ablativo
E(X) + ablativo
UNDE A(B) + ablativo
DE + ablativo
IN + acusativo
QUO
AD + acusativo
10
10. PRONOMBRES
10.1. PERSONALES
OBSERVACIONES
1) El pronombre de tercera persona SE es reflexivo y remite al sujeto lgico de la oracin.
2) Estos pronombres se encuentran a veces reforzados por partculas enclticas: -MET, -PSE, -PTE, -TE. Ejemplos:
egomet, memet, tute, tete, sepse, mihipte. El pronombre SE puede reduplicarse en acusativo/ablativo: sese.
3) La preposicin cum se pospone al pronombre personal para formar un circunstancial de compaa: mecum,
tecum, secum, nobiscum, vobiscum.
10.2. POSESIVOS
10.3. DEMOSTRATIVOS
11
IS - EA - ID
SINGULAR PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOMINATIVO is ea id ei / ii / i eae ea
ACUSATIVO eum eam id eos eas ea
GENITIVO eius eorum earum eorum
DATIVO ei eis / iis
ABLATIVO eo ea eo eis / iis
10.4. RELATIVO
SINGULAR PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO MASCULINO FEMENINO NEUTRO
NOMINATIVO qui quae quod qui quae quae
ACUSATIVO quem quam quod quos quas quae
GENITIVO cuius quorum quarum quorum
DATIVO cui quibus
ABLATIVO quo qua quo quibus
OBSERVACIONES
La preposicin cum se pospone al pronombre relativo para formar un circunstancial de compaa: quocum,
quacum, quibuscum.
I II III IV MIXTA
laudo moneo lego audio facio
laudas mones legis audis facis
laudat monet legit audit facit
PRESENTE
laudamus monemus legimus audimus facimus
laudatis monetis legitis auditis facitis
laudant monent legunt audiunt faciunt
laudabam monebam legebam audiebam faciebam
laudabas monebas legebas audiebas faciebas
PRETRITO laudabat monebat legebat audiebat faciebat
IMPERFECTO laudabamus monebamus legebamus audiebamus faciebamus
laudabatis monebatis legebatis audiebatis faciebatis
laudabant monebant legebant audiebant faciebant
12
laudabo monebo legam audiam faciam
laudabis monebis leges audies facies
FUTURO laudabit monebit leget audiet faciet
IMPERFECTO laudabimus monebimus legemus audiemus faciemus
laudabitis monebitis legetis audietis facietis
laudabunt monebunt legent audient facient
I II III IV MIXTA
laudor moneor legor audior facior
laudaris moneris legeris audiris faceris
laudatur monetur legitur auditur facitur
PRESENTE
laudamur monemur legimur audimur facimur
laudamini monemini legimini audimini facimini
laudantur monentur leguntur audiuntur faciuntur
laudabar monebar legebar audiebar faciebar
laudabaris monebaris legebaris audiebaris faciebaris
PRETRITO laudabatur monebatur legebatur audiebatur faciebatur
IMPERFECTO laudabamur monebamur legebamur audiebamur faciebamur
laudabamini monebamini legebamini audiebamini faciebamini
laudabantur monebantur legebantur audiebantur faciebantur
laudabor monebor legar audiar faciar
laudaberis moneberis legeris audieris facieris
FUTURO IM- laudabitur monebitur legetur audietur facietur
PERFECTO laudabimur monebimur legemur audiemur faciemur
laudabimini monebimini legemini audiemini faciemini
laudabuntur monebuntur legentur audientur facientur
13
13. MODO IMPERATIVO
13.1 VOZ ACTIVA
I II III IV MIXTA
lauda mone lege audi fac
PRESENTE
laudate monete legite audite facite
laudato moneto legito audito facito
laudato moneto legito audito facito
FUTURO
laudatote monetote legitote auditote facitote
laudanto monento legunto audiunto faciunto
es
PRESENTE
este
esto
esto
FUTURO
estote
sunto
I II III IV MIXTA
laudare monere legere audire facere
PRESENTE
laudamini monemini legimini audimini facimini
laudator monetor legitor auditor facitor
FUTURO laudator monetor legitor auditor facitor
laudantor monentor leguntor audiuntor faciuntor
14
ere
laudaveram laudatus, -a, - eram
laudaveras um eras
PRETRITO laudaverat erat
PLUSCUAM- laudaveramus eramus
PERFECTO laudaveratis laudati, -ae, -a eratis
laudaverant erant
15. VERBOIDES
15.1. INFINITIVOS
I II III IV MIXTA
PRESENTE laudare monere legere audire facere
PERFECTO laudavisse monuisse legisse audivisse fecisse
laudaturum, moniturum, lecturum, auditurum, facturum,
FUTURO -am, -um -am, -um -am, -um -am, -um -am, -um
esse esse esse esse esse
I II III IV MIXTA
PRESENTE laudari moneri legi audiri faci
laudatum, monitum, lectum, auditum, factum,
PERFECTO -am, -um -am, -um -am, -um -am, -um -am, -um
esse esse esse esse esse
FUTURO laudatum iri monitum iri lectum iri auditum iri factum iri
PRESENTE esse
PERFECTO fuisse
fore
FUTURO
futurum, -am, -um esse
15
15.2. PARTICIPIOS
I II III IV MIXTA
PRESENTE laudans, -ntis monens, -ntis legens, -ntis audiens, -ntis faciens, -ntis
laudaturus, moniturus, lecturus, auditurus, facturus,
FUTURO
-a, -um -a, -um -a, -um -a, -um -a, -um
I II III IV MIXTA
laudatus, monitus, lectus, auditus, factus,
PERFECTO
-a, -um -a, -um -a, -um -a, -um -a, -um
laudandus, monendus, legendus, audiendus, faciendus,
FUTURO
-a, -um -a, -um -a, -um -a, -um -a, -um
16
TEXTOS LATINOS PARA LAS CLASES TERICAS
Silvius deinde regnat, Ascani filius, [] in silvis natus. Is Aeneam Silvium creat; is de-
inde Latinum Silvium. [] Mansit Silviis postea omnibus cognomen, qui Albae regnaverunt.
[] Agrippa inde, Tiberini filius, post Agrippam Romulus Silvius, [] regnant. Aventino
fulmine ipse ictus regnum per manus tradidit. Is sepultus in eo colle, qui nunc pars Romanae
est urbis, cognomen colli fecit. Proca deinde regnat. Is Numitorem atque Amulum procreat;
Numitori, qui stripe maximus erat, regnum vetustum Silviae gentis legat. []. Pulso fratre
Amulius regnat. Addit sceleri scelus; stirpem fratris virilem interimit; fratris filiae Reae Silvae
per speciem honoris [], perpetua virginitate spem partus adimit.
Silvia Vestalis []
Sacra lavaturas mane petebat aquas.
Ventum erat ad molli declivem tramite ripam;
ponitur e summa fictilis urna coma:
fessa resedit humo, ventosque accepit aperto 15
pectore, turbatas restituitque comas.
dum sedet, umbrosae salices volucresque canorae
fecerunt somnos et leve murmur aquae;
blanda quies furtim victis obrepsit ocellis,
et cadit a mento languida facta manus. 20
Mars videt hanc visamque cupit potiturque cupita,
et sua divina furta fefellit ope.
somnus abit, iacet ipsa gravis; iam scilicet intra
viscera Romanae conditor urbis erat.
17
4) T. LUCRECIO CARO, De Rerum Natura 1.1-9
V. 783-820
o Latonia, maximi 5
magna progenies Iovis,
quam mater prope Deliam
deposiuit olivam,
18
[] 10
tu Lucina dolentibus
Iuno dicta puerperis,
tu potens Trivia et notho es 15
dicta lumine Luna.
Est igitur, inquit Africanus, res publica res populi, populus autem non omnis hominum
coetus quoquo modo congregatus, sed coetus multitudinis iuris consensu et utilitatis commu-
nione sociatus.
Nam virtus est animi habitus naturae modo atque rationi consentaneus. [] Habet igitur
partes quattuor: prudentiam, iustitiam, fortitudinem, temperantiam. Prudentia est rerum
bonarum et malarum neutrarumque scientia. [] Iustitia est habitus animi communi utilitate
conservata suam cuique tribuens dignitatem. [] Religio est, quae superioris cuiusdam natu-
rae, quam divinam vocant, curam caerimoniamque affert; pietas, per quam sanguine coniunc-
tis patriaeque benivolum officium et diligens tribuitur cultus; [] Fortitudo est considerata
periculorum susceptio et laborum perpessio. [] Temperantia est rationis in libidinem atque
in alios non rectos impetus animi firma et moderata dominatio.
19