Sei sulla pagina 1di 9

17/1/2017 Clulasmadreadultas

AnalesdelSistemaSanitariodeNavarra MiSciELO
versinimpresaISSN11376627
Serviciospersonalizados
AnalesSisSanNavarravol.26no.3Pamplonadic.2003


ServiciosPersonalizados
COLABORACINESPECIAL
Revista

Clulasmadreadultas SciELOAnalytics

Adultstemcells Articulo

Espaol(pdf)

F.Prsper 1,C.M.Verfaillie2 ArticuloenXML

Referenciasdelartculo

Comocitaresteartculo

SciELOAnalytics

Traduccinautomtica

Enviararticuloporemail

Indicadores

CitadoporSciELO

Accesos

Linksrelacionados

CitadoporGoogle

SimilaresenSciELO

SimilaresenGoogle

Compartir

Otros

Otros

Permalink

RESUMEN ABSTRACT

Unodeloscamposdelamedicinaquems Oneofthefieldsofmedicinethathascreatedthe
expectativashanlevantadoenlosltimosaosesla greatestexpectationsinrecentyearsiscellular
terapiacelularconclulasmadre.Elaislamientode therapywithstemcells.Theisolationofhuman

http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S113766272003000500002 1/9
17/1/2017 Clulasmadreadultas

clulasembrionariashumanas,laaparentee embryocells,theapparentandunexpectedpotential
inesperadapotencialidaddelasclulasmadreadultas ofadultstemcells,andthedevelopmentofgene
yeldesarrollodelaterapiagnicanosllevaa therapyleadustoimagineahopefulfuturefora
imaginarunfuturoesperanzadorparaunimportante significantnumberofdiseasesthatareatpresent
nmerodeenfermedadesactualmenteincurables.A incurable.Inthefollowingpagesweofferasketchof
lolargodelassiguientespginasvamosatratarde thepanoramaofresearchwithstemcells,describing
dibujarelpanoramadelainvestigacinconclulas themainachievementsinthisfieldaswellassome
madre,describiendolosprincipaleslogroseneste ofthequestionsawaitinganswers.Inspiteofthe
campoascomoalgunasdelaspreguntaspendientes greatexpectations,itisessentialthatwemaintaina
deresponder.Apesardelasgrandesexpectativas, criticalandrealisticspiritwhenitcomestoanalysing
esfundamentalquemantengamosunespritucrtico thescientificadvancesinthisarea.
yrealistaalahoradeanalizarlosavancescientficos
enestarea. Keywords.Adultstemcells.Transdifferentiation.
Embryocells.Cellulartherapy.Cellularregeneration.
Palabrasclave.Clulasmadreadultas.
Transdiferenciacin.Clulasembrionarias.Terapia
celular.Regeneracincelular.

1.ServiciodeHematologayreadeTerapiaCelular. Correspondencia
ClnicaUniversitaria.UniversidaddeNavarra. FelipePrsper
2.StemCellInstitute,UniversityofMinnesota. ServiciodeHematologayreadeTerapiaCelular
ClnicaUniversitaria
Avda.PoXII,36
Aceptadoparasupublicacinel2deoctubrede2003. 31008Pamplona
Tfno.948255400
Fax948296500
Email:fprosper@unav.es

INTRODUCCIN
Enlosltimosaoshemosvistocmolasclulasmadreotroncaleshanpasadodeserunconceptodeinters
cientficoprincipalmenteenelcampodelabiologadeldesarrollo,aocupartantaspginasenlasrevistas
cientficascomoenlaprensa.Losconocimientosqueenestecampodelamedicinasevienenproduciendode
formacasidiariahadisparadolasexpectativasdelosenfermosydelosmdicosdequelasclulasmadre
vayanacontribuiralacuracindemltiplesenfermedadeshumanasdevastadorascomoladiabetes,la
enfermedaddeParkinson,elinfartodemiocardiouotrasmuchas.Enelcentrodeldebatecientfico,polticoy
ticosehasituadolautilizacineinvestigacinconclulasmadreembrionarias.Alolargodelassiguientes
lneasdiscutiremosalgunosconceptosbsicossobreloquesonlasclulasmadre,queseentiendepor
versatilidaddelasclulasmadreadultasyquevidenciasapoyanlaexistenciadeclulasmadreadultas
pluripotenciales.Finalmente,comentaremosculessonalgunasdelasaplicacionesclnicasendesarrolloenla
actualidadyculpuedeser,almenosdesdenuestropuntodevista,elfuturoenestecampo.

CELULASMADRE,POTENCIALIDADYVERSATILIDAD
Unaclulamadreotroncalesaquellaqueescapazdedividirseindefinidamenteydiferenciarseadistintostipos
declulasespecializadas,noslomorfolgicamentesinotambindeformafuncional(Fig.1).

http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S113766272003000500002 2/9
17/1/2017 Clulasmadreadultas

Lasclulasmadresepuedenclasificarsegnsupotencialdediferenciacin:lasclulasmadretotipotenciales
soncapacesdeproducirtejidoembrionarioyextraembrionariolasclulasmadrepluripotencialestienenla
habilidaddediferenciarseatejidosprocedentesdecualquieradelastrescapasembrionariasy,porltimo,las
clulasmadremultipotenciales,soncapacesdediferenciarseadistintostiposcelularesprocedentesdela
mismacapaembrionaria1.

Tradicionalmentesehanconsideradoalasclulasmadreembrionariascomoclulaspluripotenciales,a
diferenciadelasclulasmadreadultasquesehancaracterizadoslocomomultipotenciales.Sinembargo,
trabajospublicadosrecientementesugierenquelapotencialidaddealgunostiposdeclulasmadreadultas
podrasermayordeloesperado,existiendoclulastroncalespluripotencialesenalgunosrganosadultoscon
capacidaddediferenciarseentejidosderivadosdecualquieradelascapasembrionarias2,3.Esimportante
destacarqueparaqueunaclulamadrepuedaconsiderarsepluripotencialtienequecumplirlassiguientes
condiciones:enprimerlugar,unanicacluladebesercapazdediferenciarseaclulasespecializadas
procedentesdecualquiercapaembrionariaensegundolugar,demostrarlafuncionalidadinvitroeinvivode
lasclulasalasquesehandiferenciadoy,finalmente,queseproduzcaunasentamientoclaroypersistentede
estasclulaseneltejidodiana,tantoenpresenciaoausenciadedaoenlostejidosenloscualesseinjerta.En
estosmomentosnoexisteningnestudioquecumplatodosestoscriteriosdeformaestricta,aunquealgunos
trabajosindicandemanerabastanteevidentelaposibleexistenciadeclulasmadreadultaspluripotenciales2,3.

Laexistenciadeclulasmadreadultasendistintostejidos,incluyendohematopoytico,neuronal,epidrmico,
gastrointestinal,msculoesqueltico,msculocardaco,hgado,pncreasopulmnnoadmitecontroversia.Sin
embargo,cadavezparecemsevidentequelasclulasmadreadultasderivadasdeestosrganos,noslo
puedengenerarclulasmadurasdedichotejidosinotambintejidosderivadosdeotrascapasembrionarias,
siendoelcasomstpicoeldelasclulasmadrehematopoyticascapacesdediferenciarseatejidoscomo
hepatocitos4,msculocardaco5,endotelio3oatejidosderivadosdelastrescapasembrionarias6.Este
fenmeno,denominadoversatilidadocapacidaddetransdiferenciacindelasclulasmadreadultas,noest
exentodecontroversia,yaquemientrasalgunosestudiosloapoyan,otrostrabajosrecientescuestionanla
existenciadeunaautnticaversatilidaddelasclulas,justificandoalgunosdeloshallazgosdeversatilidaden
funcindefenmenosdefusincelular79oinclusocuestionandoabiertamentelosresultadosexperimentales10.
Enlassiguienteslneasrevisaremoslosdistintostiposdeclulasmadresascomoalgunasdelasevidencias
queapoyanlaexistenciadeversatilidadylosmecanismosquelajustifiquen.

CLULASMADREDELAMDULASEA
Sehandescritodiferentestiposdeclulasmadreenlamdulasea:hematopoyticas(HSC)1,mesenquimales
(MSC)11,lasllamadasSidePopulationCells(SP)12yrecientementelasclulasprogenitorasadultas
multipotencialesoMAPCs13.
http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S113766272003000500002 3/9
17/1/2017 Clulasmadreadultas

Clulasmadrehematopoyticas(HSC)
LasHSChansidoidentificadastantoinvitrocomoinvivoporvarioslaboratoriosyutilizadasclnicamentedesde
hacemsde50aos.Eltrasplantealognicodeprogenitoreshematopoyticoshademostradodefinitivamente
queexistenclulasmadremultipotencialeshematopoyticasenlamdulaseayenlasangreperifrica14.
MientrasqueenanimalesdeexperimentacinesposibleaislareidentificarlasHSC,enelhombrenoseha
podidoidentificardeigualmodolaclularesponsabledelaregeneracindelrestodelneascelulares
hematopoyticas,entreotrascosasporquelademostracindefinitivadelasclulasmadrehematopoyticas
dependedelarealizacindeexperimentosderepoblacin,queobviamentenosepuedenrealizarenhumanos.

Ademsdelpotencialhematopoytico,diversostrabajosrecientesindicanquelasHSCbajociertas
circunstanciaspuedensermspotentesdeloesperadodandolugaratejidosderivadosdedistintascapas
embrionarias.Lasclulasmadrehematopoyticasdemdulaseaydesangreperifricasoncapacesde
contribuiralaangiognesisyvasculognesisinvivodetalformaquelasclulasCD34+noslocontienen
progenitoreshematopoyticossinotambinclulasprogenitorasendoteliales.Hoyendaseaceptaqueexiste
unprogenitorcomnendotelialyhematopoytico(hemangioblasto),locualvendraapoyadoporestoshallazgos
delapotencialidadendotelialdelasclulastroncaleshematopoyticasdelamdulasea3.Tambinsehan
publicadorecientementetrabajosqueapoyaranlacapacidaddelasHSCdediferenciarseenclulasdemsculo
cardaco.ElgrupodeOrlicyAnversahandemostrado,enunmodelodeinfartodemiocardiomurino,queuna
inyeccindeclulasdemdulaseaLinyckit+(fenotipodemarcadoresdesuperficietpicodeHSC)enel
corazndaado,resultadelacolonizacindeestasclulasenmsdelamitaddelreainfartada.Estas
posiblesHSCadquirieronunfenotipocaractersticodeclulasdemiocardioycontribuyenalamejoray
supervivenciadelosanimales5.Lacontribucindelasclulasmadreadultasalaregeneracincardacahasido
sugeridaenmodelosdetrasplantecardacoenhumanos:enungrupodepacientesvaronestrasplantadoscon
corazonesdedonantesmujer,elanlisisdebiopsiascardacaspermitiidentificarqueunporcentajedeentreel
710%deloscardiomiocitosprovenandelpropioreceptoryaqueenellossepodaidentificarelcromosoma
Y15.Aunqueelorigendedichasclulasnosepudodeterminar,claramenteestoshallazgossugierenla
capacidaddeclulasadultasdediferenciarseatejidocardaco.Esnecesario,sinembargo,establecerunanota
deprecaucinenrelacinconmuchosdelostrabajosexistentesenestecampoyesquelosresultados
experimentalesdeciertostrabajosnohanpodidoserreproducidosporotrosgrupos.Estasdiscrepanciaspueden
deberseadiferenciasenlosmodelosexperimentales,lastcnicasdelaboratoriooinclusoalentusiasmodelos
investigadores.Sirvaelejemplodequemientrasqueeneltrabajoquehemosmencionadoelporcentajede
quimerismoeradel710%,4trabajosadicionalesutilizandounmodelomuysimilarhanencontradoqueelnivel
dequimerismooscilaentreel01%16.

Basndoseenquelasclulasovales(clulasmadrehepticas)expresanmarcadoresdesuperficie
tradicionalmenteasociadosaHSC(ckit,flt3,Thy1yCD34),sehasugeridoquestaspodrandiferenciarsea
clulasovalesyhepatocitos.ElgrupodeLagasseycolhandemostradoqueclulasmadrehematopoyticasde
mdulaseaconelfenotipoLin,ckit+,Thy1,Sca1soncapacesderegenerarunhgadomurinoenunmodelo
dedaohepticofulminante4mientrasqueutilizandomodelosdequimerismoenpacientessometidosa
trasplantesdemdulaseaodehgado,yaprovechandolaposibilidaddeutilizarelcromosomaYcomo
marcadordelorigendelaclula,tambinsehapodidodemostrarqueunporcentajedehepatocitosprovienen
declulasmadredeorigennoheptico17,18.

ElpotencialdelasHSCparaadquirircaractersticasdemsculoesqueltico,neuronasadultasascomoclulas
delagla,ydecontribuiraotrostejidoscomoelepiteliopulmonar,gastrointestinal,renaloalapielhasido
descritorecientementeprincipalmenteinvivo19.Apesardetodosestosesfuerzos,ningunodelosestudios
publicadoshastaelmomentodemuestraqueunanicaclulamadrehematopoyticacontribuyadeforma
robustayfuncionalalaregeneracindeuntejidodistintodelhematopoyticoyportantoensentidoestrictono
cumpleloscriteriosnecesariosparahablardeversatilidad.Cadaunodelostrabajosmencionadospuedenser
criticadosenestesentido.Sinembargo,sitomamoslosestudiosdeformaconjunta,squeaportanevidencias
delaexistenciadeHSCconestascaractersticasypotencialidades36,20.

Clulasmadremesenquimales(MSC)
Lamdulaseatambincontieneclulasmadremesenquimales,tambindenominadasclulasmadre
estromalesoMSC.Enlosltimosaossehandescritodistintosmarcadoresdesuperfciequehanpermitido
identificaryaislarclulasMSC,talescomoSH2,SH3,CD29,CD44,CD71,CD90yCD10621.LasMSCno
expresanantgenosdesuperficietpicosdelasHSC,comoCD34,CD45oCD14.Experimentosrecienteshan
demostradoinvitroquelasMSCsoncapacesdediferenciarseatejidosmesodrmicosfuncionales,como
osteoblastos,condroblastos,adipocitosymioblastosesquelticos11.

http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S113766272003000500002 4/9
17/1/2017 Clulasmadreadultas

VariosgruposafirmanhaberconseguidodiferenciarMSCaclulasderivadasdelneuroectodermo,basndoseen
laadquisicindeciertosmarcadoresdeorigenneuronalporpartededichasclulascuandosonsometidasa
sistemasdecultivoespecficos.Sinembargo,losautoresnolleganademostrarqueestasclulasadquieran
caractersticasfuncionalessimilaresaneuronasoclulasdelagla22.Apesardesuprobadamultipotencialidad
mesodrmicaydesuhabilidadparadiferenciarseaneuroectodermo,lasMSCnosediferencianatejido
derivadodelendodermoy,porlotanto,nosepuedenconsiderarclulasmadrepluripotenciales.LasMSC
constituyenunmodelomuytilenaplicacionesclnicasparaunnmerodeenfermedades,tantoenterapia
regenerativacomoenterapiagnica23.

Clulassidepopulation (SP)
LasllamadasclulasSPhansidoaisladastantoapartirdemdulaseacomodemsculoutilizandotcnicasde
citometradeflujo(FACS).SesabequelasSPsoncapacesdediferenciaraHSCenhumanos,roedoresyotras
especies12,24.AdemsalgunosestudiosdescribenquelasSPpodrandarlugaraotrostiposdeclulas
especializadaseintegrarseendistintostejidosinvivo.As,elgrupodeJacksonycoldemostren1999quelas
SPpodandiferenciaraclulasconcaractersticasdemsculocardacoyendotelioenunmodelomurinode
infartodemiocardio24.

Clulasprogenitorasmultipotencialesadultas(MAPC)
EstapoblacincelulardelamedulaseahasidodescritarecientementeporelgrupodeCatherineVerfaillie2.
Sudescubrimientohasuscitadolaatencindelmundocientficoyaquesehandescritocomoautnticasclulas
pluripotencialesconunacapacidaddiferenciadoramuysimilaralasclulasmadreembrionarias.LasMAPCshan
sidoaisladastantodemdulahumanacomomurina.EstasMAPCssoncapacesdeproliferarinvitromsde120
divisionescelularessinunaparenteenvejecimientoyaquemantienenunosnivelesaltosdetelomerasadurante
todoeltiempodecultivo.SehadescritoquelasMAPCsnoexpresanCD34,CD44,MHCI,MHCII,CD45yckit
expresannivelesbajosdeFlk1,Sca1yThy1,yaltosdeCD13,SSEA1(ratn/rata)ySSEA4(humano).Al
igualquelasclulasmadreembrionarias,enlasMAPCssedetectalaactivacindelosfactoresdetranscripcin
Oct4nanogyRex1,factoresquesonnecesariosparamantenerlaclulaenunestadoproliferativoe
indiferenciado.Ademssehanrealizadoexperimentosdeclonajequepruebanqueesunanicaclulalaquees
capazdediferenciarseatejidosprocedentesdecualquieradelastrescapasembrionarias(endodermo,
mesodermooectodermo).Invitro,lasMAPCspuedenserinducidasadiferenciaratejidosderivadosdel
mesodermocomohueso,cartlago,adipocitos,msculoesqueltico,estromahematopoyticooendotelio.Pero
demomentonohansidocapacesdediferenciaratejidohematopoyticomaduroocardiomiocitos.Estasclulas
tambinhansidocapacesdediferenciarahepatocitosyfuncionarcomotales,yaquesoncapacesdeproducir
urea,albmina,inducirelcitocromop450confenobarbitalyalmacenarglucgeno.Ladiferenciacindelas
MAPCsatejidosderivadosdelectodermocomoneuronas,astrocitosyoligodendrocitostambinhasido
demostradainvitro25.

AunqueelprocesodeaislamientodelasMAPCtodavaeslargoylaborioso,yannosehanpublicado
experimentosquepruebenquenoexistenfusionescelulares,estosexperimentosconMAPCssonlosquemsse
hanaproximadoalademostracindelaexistenciadeclulasmadrepluripotenciales,mostrandosu
potencialidadnosloenelcampoteraputico,sinocomouninstrumentoparapodercomprendermejorlos
eventosqueinducenalasclulasmadrealadiferenciase.

PLURIPOTENCIALIDADYCLULASMADRENODERIVADASDELAMDULASEA
Laexistenciadeclulasmadreendiferentestejidoscomoelsistemanerviosocentral,hgado,corazn,piely
msculonoadmitecontroversia.Lavisintradicionaldequerganoscomoelcoraznoelsistemanervioso
centralnosoncapacesderegenerarseyaquecarecendeclulasconpotencialdeproliferarydiferenciarsehan
quedadoclaramenteobsoletos.Sinembargo,porlimitacionesdeespacio,novamosaentrarendetalleenlos
distintostiposdeclulasmadre,sinoqueexclusivamentevamosahacerunabrevereferenciaaalgunos
estudiosqueindicanlaposibilidaddequeclulasmadreobtenidasdealgunodeestosrganostenganunmayor
potencialdelesperado,esdecirqueexistanclulaspluripotencialesenestosrganos.Losargumentostanto
contrarioscomoafavordelaversatilidaddelasclulasmadrederivadasdetejidosadultos,quehemos
mencionadoenelprrafoanterior,sontambinvlidosenestecaso.

Unodelosmejoresexperimentosdondesepruebalaexistenciadeclulasmadreadultaspluripotencialesde
origenneuralysucapacidaddiferenciadorafueelpublicadoporelgrupodeClarkeycol26.Estegrupoinyect
clulasmadreneuronalesoneuroesferasprocedentesdeunratntransgnicoparaelgenreporteroLacZen
embrinderatn.Aproximadamenteel25%delosembrionespresentabanquimerismonosloeneltejido
neuronal,sinotambinentejidosdelmesodermoydelendodermo.Cuandoestasmismasneuroesferasfueron
inyectadasdentrodeunblastocitoderatn,lacontribucinseextendialsistemanerviosocentral,corazn,
hgado,intestinoyotrostejidos.Debidoaquelosanimalesnofueronevaluadosdespusdelnacimiento,nose
pudorealizarunavaloracinobjetivadelafuncionalidaddelasclulasdonadas.
http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S113766272003000500002 5/9
17/1/2017 Clulasmadreadultas

ElgrupodeQuPetersenycol27hasidocapazdeaislardiferentespoblacionesdeclulasmadremusculares
murinasbasndoseensucapacidaddeadhesinyproliferacin.Estasclulaspuedenmantenerseencultivo
durantemsde60divisionescelularessinanormalidadescromosmicassiendocapacesdediferenciarsein
vitroeinvivoaendotelio,msculo,yclulasdellinajeneuronal.Unavezmslacrticaquelosinvestigadores
haceneslaausenciadeexperimentosclonalesquepruebenqueesunanicaclulaynounapoblacin
heterognealacausantedelpotencialdiferenciador.

Delaepidermishumanaymurinasehanaisladoclulasmadreconcapacidaddediferenciarseaclulas
especializadasprocedentesdedoscapasembrionariasdistintas.Estasclulassepuedenmantenerencultivo
durantemsde12mesessindiferenciarseysepuedeinducirdiferenciacininvitroaneuroectodermo
(neuronasyclulasdelagla)oalinajesmesodrmicos(adipocitosymsculoliso).Supotencialde
diferenciacinatejidosderivadosdelectodermoymesodermohasidodemostradoanivelclonal,perono
existenevidenciasdeunamultipotencialidadinvivoytampocoquelostejidosdiferenciadosseanfuncionales.
Ademselporcentajedelasclulasconcaractersticasmorfolgicasneuronalesomesodrmicasesmenoral
10%28.

Deformacasicontinuaaparecennuevosestudiosenlosqueseaslanclulasmadreapartirdetejidosadultos
concapacidadmultipotencial.Unodelostrabajosquemsexpectativashalevantadosugierequeesposible
aislarenelmsculocardaco,clulasmadremultipotencialescapacesdediferenciarseinvitroeinvivoa
cualquieradelostejidosnecesariosparareconstituiruncorazndaado,estoesendotelio,msculolisoy
msculocardaco29.Inclusomssorprendenteeselhechodequedichasclulassonfcilmenteidentificablesen
elcorazngraciasalaexpresindeckitjuntoconlaausenciadeexpresindemarcadoresespecficosdelnea
(ckit+,Lin).Siestosresultadospudieranserreproducidosporotrosgruposenanimalesascomoenhumanos,
lasperspectivasteraputicasseranenormes.

VERSATILIDAD,FUSIONCLULARYCLULASMADREADULTAS
Apesardelosmltiplesestudiospublicadosquesugierenlaexistenciadeclulasmadreadultaspluripotenciales
oinclusodelacapacidaddeciertasclulasmadredetransdiferenciarse,existenimportantesinterrogantese
inclusonuevasevidenciascientficasquehancuestionadolaverdaderanaturalezadeestosfenmenosde
diferenciacin:quizlapreguntafundamentalradicaenculeselposiblemecanismo(s)quejustificalas
observacionesquehemoscomentado.Cuatroseranlashiptesisquesebarajanenlaactualidad(Fig.2).

1Lamayorpartedelosestudiospublicadoshastaelmomentoquesugierenlaexistenciadeclulasmadre
adultaspluripotencialesnohansidocapacesdedemostrarestapotencialidadanivelclonal,esdecir,unanica
cluladandoorigenadospoblacionescelularesdiferentes.Enestesentidoesposiblequemuchasdelas
observacionesrealizadas,correspondanrealmentealaheterogeneidaddelasclulasestudiadas,pudiendo
existirdiversasclulasmadreenlamismapoblacin,cadaunacondistintascapacidades.Enestesentido,sin
http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S113766272003000500002 6/9
17/1/2017 Clulasmadreadultas

embargo,siexistentrabajosenlosquesedemuestraanivelclonal,lapotencialidaddelasclulasmadre
identificadas3,13.2Variostrabajosrecienteshandemostradoquealmenosalgunasdelasobservacionesde
pluripotencialidadpodranestarjustificadasporprocesosdefusinentrelasclulasmadretransplantadasylas
clulasresidentes7,9.Elfenmenodefusinsesueleacompaarconlaformacindeclulasconcaractersticas
deambaspoblacionesfusionadasygeneralmentecondobledotacincromosmica,loqueinduceuna
desventajaproliferativa.Laexistenciadelfenmenodefusinesindudableylapreguntaquecabehaceressi
podrajustificartodaslasobservacionesdepluripotencialidadrealizadashastalafecha,locualparecepoco
probable,einclusohastaqupuntoestefenmenopuedeserventajosoparalaregeneracindeunrganoo
tejido8,30.3Deigualformaqueduranteelprocesodeclonacin,elncleodelaclulasomticasufreun
procesodereprogramacin,esposiblequelasclulasmadreadultas,endeterminadascircunstancias,puede
desdiferenciarseparaposteriormentediferenciarsehaciaclulasdedistintaestirpe31,32.4Finalmente,es
posiblequeenelorganismoadultopersistanclulasmadreindiferenciadas,remanentesdetejidoembrionario
concapacidadpluripotencial.

CONCLUSIN
Apesardetodaslascontroversiasexistentesenestecampo,nocabedudadequelautilizacindeclulas
madreenelfuturohadespertadounasenormesexpectativas.Biencomomateriaprimaparaterapia
regenerativadeenfermedadeshastaahoraincurablescomolaenfermedaddeParkinson,diabeteso
enfermedadescardacascrnicaobiencomovehculodeterapiagnica,slohemosempezadoaimaginarlas
posibilidadesteraputicasdelasclulasmadre.Sinembargo,esfundamentalrecordarqueparaconseguirque
lasclulasmadresetrasformenenunarealidadteraputicaesimprescindiblecontinuarhaciendoinvestigacin
rigurosayestrictaquenospermitallegaraconclusiones.Apesardelapresinsocial,esimprescindiblequeni
loscientficos,nilospolticos,nilosperiodistasnilasociedadengenerallevantenexpectativasquelejosdela
realidad,llevaranalafrustracinydesencantodelosenfermos.

BILIOGRAFA

1.WeissmanIL,AndersonDJ,GageF.Stemandprogenitorcells:origins,phenotypes,lineagecommitments,
andtransdifferentiations.AnnuRevCellDevBiol200117:387403.[Links]

2.JiangY,VaessenB,LenvikT,BlackstadM,ReyesM,VerfaillieCM.Multipotentprogenitorcellscanbeisolated
frompostnatalmurinebonemarrow,muscle,andbrain.ExpHematol200230:896904.[Links]

3.GrantMB,MayWS,CaballeroS,BrownGA,GuthrieSM,MamesRNetal.Adulthematopoieticstemcells
providefunctionalhemangioblastactivityduringretinalneovascularization.NatMed20028:607
612.[Links]

4.LagasseE,ConnorsH,AlDhalimyM,ReitsmaM,DohseM,OsborneLetal.Purifiedhematopoieticstemcells
candifferentiateintohepatocytesinvivo.NatMed20006:12291234.[Links]

5.OrlicD,KajsturaJ,ChimentiS,JakoniukI,AndersonSM,LiBetal.Bonemarrowcellsregenerateinfarcted
myocardium.Nature2001410:701705.[Links]

6.KrauseDS,TheiseND,CollectorMI,HenegariuO,HwangS,GardnerRetal.Multiorgan,multilineage
engraftmentbyasinglebonemarrowderivedstemcell.Cell2001105:369377.[Links]

7.TeradaN,HamazakiT,OkaM,HokiM,MastalerzDM,NakanoYetal.Bonemarrowcellsadoptthe
phenotypeofothercellsbyspontaneouscellfusion.Nature2002416:542545.[Links]

8.WangX,WillenbringH,AkkariY,TorimaruY,FosterM,AlDhalimyMetal.Cellfusionistheprincipalsource
ofbonemarrowderivedhepatocytes.Nature2003422:897901.[Links]

9.YingQL,NicholsJ,EvansEP,SmithAG.Changingpotencybyspontaneousfusion.Nature2002416:545
548.[Links]

10.WagersAJ,SherwoodRI,ChristensenJL,WeissmanIL.Littleevidencefordevelopmentalplasticityofadult
hematopoieticstemcells.Science2002297:22562259.[Links]

11.PittengerMF,MackayAM,BeckSC,JaiswalRK,DouglasR,MoscaJDetal.Multilineagepotentialofadult
humanmesenchymalstemcells.Science1999284:143147.[Links]

12.AsakuraA,SealeP,GirgisGabardoA,RudnickiMA.Myogenicspecificationofsidepopulationcellsin
skeletalmuscle.JCellBiol2002159:123134.[Links]

http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S113766272003000500002 7/9
17/1/2017 Clulasmadreadultas

13.JiangY,JahagirdarBN,ReinhardtRL,SchwartzRE,KeeneCD,OrtizGonzalezXRetal.Pluripotencyof
mesenchymalstemcellsderivedfromadultmarrow.Nature2002418:4149.[Links]

14.ArmitageJO.Medicalprogress:bonemarrowtransplantation.NEnglJMed1994330:827
838.[Links]

15.QuainiF,UrbanekK,BeltramiAP,FinatoN,BeltramiCA,NadalGinardBetal.Chimerismofthe
transplantedheart.NEnglJMed2002346:515.[Links]

16.LaflammeMA,MyersonD,SaffitzJE,MurryCE.Evidenceforcardiomyocyterepopulationbyextracardiac
progenitorsintransplantedhumanhearts.CircRes200290:634640.[Links]

17.TheiseND,NimmakayaluM,GardnerR,IlleiPB,MorganG,TepermanLetal.Liverfrombonemarrowin
humans.Hepatology200032:1116.[Links]

18.KorblingM,KatzRL,KhannaA,RuifrokAC,RondonG,AlbitarMetal.Hepatocytesandepithelialcellsof
donororigininrecipientsofperipheralbloodstemcells.NEnglJMed2002346:738746.[Links]

19.MartinRendonE,WattSM.Stemcellplasticity.BrJHaematol2003122:877891.[Links]

20.LaBargeMA,BlauHM.Biologicalprogressionfromadultbonemarrowtomononucleatemusclestemcellto
multinucleatemusclefiberinresponsetoinjury.Cell2002111:589601.[Links]

21.DeansRJ,MoseleyAB.Mesenchymalstemcells:biologyandpotentialclinicaluses.ExpHematol200028:
875884.[Links]

22.SanchezRamosJ,SongS,CardozoPelaezF,HazziC,StedefordT,WillingAetal.Adultbonemarrow
stromalcellsdifferentiateintoneuralcellsinvitro.ExpNeurol2000164:247256.[Links]

23.KocON,LazarusHM.Mesenchymalstemcells:headingintotheclinic.BoneMarrowTransplant200127:
235239.[Links]

24.JacksonKA,MajkaSM,WangH,PociusJ,HartleyCJ,MajeskyMWetal.Regenerationofischemiccardiac
muscleandvascularendotheliumbyadultstemcells.JClinInvest2001107:13951402.[Links]

25.JiangY,HendersonD,BlackstadM,ChenA,MillerRF,VerfaillieCM.Neuroectodermaldifferentiationfrom
mousemultipotentadultprogenitorcells.ProcNatlAcadSciUSA2003100Suppl1:11854
11860.[Links]

26.ClarkeDL,JohanssonCB,WilbertzJ,VeressB,NilssonE,KarlstromHetal.Generalizedpotentialofadult
neuralstemcells.Science2000288:16601663.[Links]

27.QuPetersenZ,DeasyB,JankowskiR,IkezawaM,CumminsJ,PruchnicRetal.Identificationofanovel
populationofmusclestemcellsinmice:potentialformuscleregeneration.JCellBiol2002157:851
864.[Links]

28.TomaJG,AkhavanM,FernandesKJ,BarnabeHeiderF,SadikotA,KaplanDRetal.Isolationofmultipotent
adultstemcellsfromthedermisofmammalianskin.NatCellBiol20013:778784.[Links]

29.BeltramiAP,BarlucchiL,TorellaD,BakerM,LimanaF,ChimentiSetal.Adultcardiacstemcellsare
multipotentandsupportmyocardialregeneration.Cell2003114:763776.[Links]

30.VassilopoulosG,WangPR,RussellDW.Transplantedbonemarrowregeneratesliverbycellfusion.Nature
2003422:901604.[Links]

31.RideoutWM,3RD,EgganK,JaenischR.Nuclearcloningandepigeneticreprogrammingofthegenome.
Science2001293:10931098.[Links]

32.OdelbergSJ,KollhoffA,KeatingMT.Dedifferentiationofmammalianmyotubesinducedbymsx1.Cell2000
103:10991109.[Links]

Todoelcontenidodeestarevista,exceptodndeestidentificado,estbajounaLicenciaCreativeCommons

PabellndeDocencia,RecintoHospitaldeNavarra,C/Irunlarrea,3,Pamplona,Navarra,ES,31008,848422
653,948422009

http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S113766272003000500002 8/9
17/1/2017 Clulasmadreadultas


anales@navarra.es

http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S113766272003000500002 9/9

Potrebbero piacerti anche