Adornonun Estetik Kuram Balamnda

Mzik Eserlerinde erik Analizine Ynelik Bir Model nerisi

A Modal Proposal for Content Analysis

in the Context of Adornos Aesthetic Theory

lker KMRC*

zet

Bu aratrmada mzik eserlerinin ierik analizinin yaplabilmesine ynelik bir model nerisi yaplandrlm ve bu
modeli rneklemek amacyla Blent Arelin Stereo Electronic Music No.1 adl eserinin ierik analizi yaplmtr.
erik analizine ynelik model nerisinin yaplandrlmasndan kuram olarak Adornonun estetik kuram, yntem
olarak Feldmann eletiri yntemi kullanlmtr. Adornonun estetik anlay erevesinde ayrntl ve tanmlayc
veriler nda ortaya koyulan ierikle ilgili ltlerin belirlenmesinde tmevarmc bir yaklam izlenmitir.
Aratrma sonunda, Stereo Electronic Music No.1 adl eserin ierik analizi yaplm, Adorno estetii balamnda
ierikle ilgili temel nitelikleri aa karlmtr. Yaplan eser incelemesi sonucunda, ortaya konulan modelin mzik
eserlerine ynelik ierik analizi yapmak iin uygun olduu sonucuna varlmtr.

Anahtar Kelimeler: erik, Mzikte ierik, erik analizi, Estetik, Adorno, Adorno estetii

Abstract

This study developed a model for content analyzes of musical works. This model was applied to the content
analysis of Bulent Arel's Stereo Electronic Music No.1. In the proposed model for content analysis, the theoretical
background is based on aesthetic theories of Adorno and method is based on Feldmans criticism model. An
inductive approach is held on deciding on the criteria about the content which are analyzed according to a
detailed and descriptive data within the context of Adorno's understanding of aesthetics. At the end of the
research, content analysis of Stereo Electronic Music No. 1, which revealed the information about the content was
within the context of Adornos aesthetic, was conducted. As a result of the analysis, it was concluded that the
proposed model for the content analysis is appropriate for the musical works.

Keywords: Content, Content in music, Content analysis, Aesthetic, Adorno, Adornos aesthetic

*
retim Grevlisi, Zonguldak Karaelmas niversitesi, ilkerkomur@gmail.com
 Mehmet Akif Ersoy niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi
Yl: 2 Say: 2 2010-Bahar (s. 10-19)

Giri

Sanat nedir?, Kime sanat denir? gibi yzyllardan beri sorulan ve gnmzde hl cevap
verilmeye allan sorular postmodernizm anda belki de bir amaza doru srklenip anlamn
yitirirken, sanatn insann bir anlatm dili olduu gerei hibir dnemde yadsnamaz. Bu anlatm dilinin
ierii, zellikle modern estetiin balca tartma alanlarndan birini oluturmaktadr. Bu aratrmada
ierik, yirminci yzyln nemli dnrlerinden Theodor Adornonun estetik kuram balamnda ele
alnmtr.

1903 ylnda Frankfurtta doan Theodor Adorno, erken yalarda Alman mzik gelenei ile tanmtr.
Adorno, ses sanats olan annesi ve dnemin iyi piyanistlerinden saylan teyzesi Agathe Calvelli
sayesinde kk yalardan itibaren mzik hayatnn ierisine girmi, erken yata piyano almay
renmitir. Adorno on alt yanda bastnda Frankfurtta bulunan Hochschen Konservatuarnda
Eduard Jung ile piyano, Bernard Sekles ile bestecilik almalarna balamtr (Rogers, 2001, s.23).
1924te niversitedeki renciliinin henz nc ylnda Edmund Husserlin fenomenolojisi zerine
doktora tezi yazarak 21 yanda felsefe doktoru olmutur. 1924-1927 yllar arasnda Alban Berg ile
Viyanada bestecilik almalar yapmtr. 1932de Frankfurt niversitesinde felsefe dersleri vermeye
balam fakat 1933de Hitlerin iktidara gelmesi ile srgne gnderilmitir. 1951de Almanyaya
dnebilen Adorno Frankfurt niversitesinde felsefe doktoru olarak tekrar ders vermeye balam,
1952de ayn niversiteye rektr olarak atanmtr. 1969da hayata veda eden Adornonun en nemli
eserleri arasnda Aydnlanmann Diyalektii, Negatif Diyalektik, Yeni Mziin Felsefesi ve Estetik Teori
saylabilir.

Adorno felsefeden, toplumbilime, edebiyata, bilimsel aratrma yntemlerine kadar ok farkl alanlarda
onlarca makale ve kitap yazmtr. Bir filozof-mzisyen olarak sanat alanndaki sra d ve hep
eletirel kalan dnceleri bugn postmodern sanatn temel kavramlarnn olumasna byk katklar
salamtr. Yeni Mziin Felsefesi kitabnda eletiri oklarn mziin tahakkm gcne ve buna izin
veren bestecilere yneltirken mzik sanatndaki yeniliki ve zgn tutumlar sonuna kadar
savunmutur. Adorno, sanat eserlerinden hareketle toplumsal yasalara ulamaya alm, bu nedenle
sanatla ilgili hemen her yazsnda genelde sanat, zelde mzik eserlerinin ieriine ulamann nemi
zerinde durmutur.

Ama

Aratrmann amac, ierik analizini Adorno estetii balamnda mzikle olan ilikisi erevesinde
incelemek ve mzik sanatnda kullanmna ynelik bir model nerisi oluturmaktr. Bu aratrmann
temel problemini, mzik sanatnda ierik analizi uygulamas nedir? sorusu oluturmaktadr. Bu genel
ama dorultusunda; Theodor Adornonun estetik kuramnn ierikle ilgili ltleri nelerdir?, Mzik
sanatnda ierik analizi uygulamasnn eleri nelerdir?, erik analizinin mzik sanatnda
uygulanabilirlii nedir? sorularna yant aranmaya allmtr.

11
 Adornonun Estetik Kuram Balamnda Mzik Eserlerinde erik Analizine Ynelik Bir Model nerisi
lker KMRC

Yntem

Aratrmann Modeli

Aratrmada, Theodor Adornonun estetik anlay erevesinde mzik eserlerinin ieriine ilikin
temel nitelikler belirlenmi ve bu nitelikler erevesinde mzik eserlerinde ierik analizine ynelik bir
model nerisi oluturulmutur. Aratrma, kuramsal ve betimsel nitelikte olup tarama modelinden
yararlanlmtr. Adornonun estetik anlay erevesinde, ayrntl ve tanmlayc veriler nda
ortaya konmu olan ierik ltlerin belirlenmesinde tmevarmc bir yaklam izlenmitir. Tmevarm
yntemi, toplanan ayrntl ve tanmlayc verilerden hareketle, incelenen ltlere ilikin ana temalar
ortaya karmak olarak tanmlanabilir (Glaser ve Strauss, 1967). Aratrma deseni olarak, nitel
aratrmann bir kolu olan olgubilim (fenomenoloji) yaklam esas alnmtr.

Olgubilim aratrmalarnda veri analizi, yaantlar ve anlamlar karmaya yneliktir. Bu amala

yaplan ierik analizinde verinin kavramsallatrlmas ve olguyu tanmlayabilecek temalarn ortaya
karlma abas vardr. Sonular betimsel bir anlatm ile sunulur ve sk sk dorudan alntlara yer
verilir. Bunun yannda ortaya kan temalar ve rntler erevesinde elde edilen bulgular aklanr ve
yorumlanr (Yldrm ve imek, 2005).

Bu aratrmada, Adornonun estetik kuram balamnda mzik eserlerinde ierik ile ilgili anlam ortaya
karmaya ynelik bir model nerisi oluturmak amalandndan, aratrmann olgusu mzik
eserleridir. Olguyu tanmlayabilecek temalar, kuramnn analizi sonucunda ltler eklinde ortaya
konmutur. ltlerin mzik eserlerinin deerlendirilmesinde kullanlabilmesi iin ayrntl sorular
gelitirilmitir. Sorularn gelitirilmesinde Edmund Feldmann eletiri yntemi izlenmitir. Feldmann
eletiri yntemi, ele alnan deer yargsna gre sanatsal nesnenin niteliklerini belirlemeye yarayan bir
ara konumundadr. Feldmann belirledii drt aamann almlayc ile sanat eseri arasnda kurulmas
beklenen etkileimin temel srelerini yerine getirdii grlmektedir. Bu sreler, almlaycnn sanat
eseri ile ilk karlamasnda onu alglamasndan, onunla ilgili bir yargya varmasna kadar olan zihinsel
sreleri kapsamaktadr. Bu nedenle aratrmada Feldmann eletiri yntemi temel alnarak model
nerisi yaplandrlm, sanat eserinde ierik asndan olmas beklenen nitelikler ise Adornonun
estetik kuramyla belirlenmitir. Feldman yntemine gre inceleme drt ardk evreden olumaktadr.
Bunlar (Feldman, 1970);

Betimleme
zmleme
Yorum
Yarg

Adorno estetiinde ierie ilikin her bir deer lt bu drt aamay temel alarak modellendirilmitir.

12
 Mehmet Akif Ersoy niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi
Yl: 2 Say: 2 2010-Bahar (s. 10-19)

Evren ve rneklem

Bu almada mzik sanatnda ierik analizine ynelik bir model nerisi oluturmak ve bu modelin
uygulanmas ngrlmtr. erik analizinin btn mzik yaptlarna uygulanabilmesi, aratrmann
evreninin mzik eserleri olduunu gstermektedir. Ancak, gerek aratrmann temel amacnn Theodor
Adornonun grleri erevesinde mzik sanatnda ierik analizini tanmlamak, tantmak ve
rneklemek olmas, gerekse ierik analizinin farkl mzik trlerine uygulanmasnda yntem olarak
herhangi belirgin bir farkllk bulunmamas nedeniyle mzik eserlerinde snrlamaya gidilmi ve yirminci
yzyl Trk bestecisi Blent Arele ait Stereo Electronic Music No.1 adl eser ele alnmtr.

Yirminci yzylda ortaya kan sanat akmlar biimsel stereotipten ziyade ierikle ilgili manifestolaryla
varlklarn ortaya koymulardr. Bu nedenle Stereo Electronic Music No.1in seilmesinde de eserin
yirminci yzylda mzikte yeniliki bir akm olarak ortaya kan elektronik mzik rnei olmas gz
nnde bulundurulmutur. erik analizi yaplacak olan eserin aratrmann amacna uygunluunun
belirlenmesinde uzman kiilerin grlerine de bavurulmutur.

Verilerin Toplanmas

Veriler, dokman incelemesi yaplarak elde edilmitir. Bilimsel bilgiyi ngren her alan gibi estetik de
nesnel olabilen belirlemeleri ngrr. zneden bamsz olarak varolan, tm znelerin algsna ve
yargsna ak olan, bylece bilgisine ulalabilir olan her ey nesneldir (Timuin, 2005, s. 51). Bu
aratrmada ierik analizi ile ilgili ltler, Theodor Adornonun estetik kuramnn incelenmesi ve bu
kuramn ilkelerinin belirlenmesi yoluyla elde edilmitir. rneklem olarak ele alnan eser, bu ilkeler
kapsamnda deerlendirilmi, esere ilikin veriler ortaya konmutur.

Jayin (2001, s. 71) de belirttii gibi Marx, Hegel, Lucaks ve Benjamin gibi dnrlerin yazlarnda
ortaya kan gen-olgun dnem dnrl ikilemi Adorno iin sz konusu deildir. Adornonun
genlik yllarndan beri yazd tm yazlarndaki temel nitelii, ok sonralar yaymlanan ve en byk
eseri olarak kabul edilen Negatif Diyalektik adl yaptnda da bulmak mmkndr. Bu ynyle mzikte
ierik analizine ilikin ltlerin belirlenmesine ynelik dokman incelemesinde Adornonun btn
yazlarnn kullanlma olana bulunmaktadr.

Verilerin Analizi

Aratrma kapsamnda Blent Arelin Stereo Electronic Music No.1 adl eserinin ierik analizi
yaplmtr. erik analizi modeli, allmaycnn eserle ilgili bir yargya varabilecei ekilde
yaplandrlmtr. Bir yargda bulunmak, iki ya da daha ok terim arasnda ba kurmak ya da daha
geni anlamda iki ya da daha ok kavram arasnda benzerlik, kartlk, azlk, okluk, kapsamllk,
ballk gibi ilikiler belirlemektir. Estetikte her yarg, zorunlu olarak varsaymsallk dzeyinde, bir
niteliin ya da bir deerin belirlenmesiyle ilgilidir (Timuin, 2005, s. 49). Dolays ile inceleme
sonucunda elde edilen veriler, ayn zamanda ele alnan eserin Theodor Adornonun estetik kuram
asndan deerini de ortaya koymutur. Aratrma kuramsal ve betimsel bir aratrma olup, elde
13
 Adornonun Estetik Kuram Balamnda Mzik Eserlerinde erik Analizine Ynelik Bir Model nerisi
lker KMRC

edilen verilerin analizine ynelik herhangi bir bilgisayar program bulunmamaktadr. Bu nedenle elde
edilen veriler ve analizleri, uzman kiilerin grleri dorultusunda tekrar gzden geirilerek bilgisayar
ortamna aktarlmtr.

Bulgular

Adorno Estetii Balamnda Mzikte erik

Adorno ve Frankfurt Okulu dnrleri sanatta toplumsall ve eletirellii savunurken, rnein Neo-
klasikiler sanata ilikin toplumsal-eletirel yaklam reddetmektedirler. Bu tr kartlklarn sanat
akmlar ierisinde sk sk ba gsterdii grlr. Bu kartlk aslnda bir biim-ierik sorunu olarak
deerlendirilmelidir. Sanatta biim-ierik sorunu biimin tznde ne tr bir ieriin bulunabilecei ile
ilgilidir. erik (Content), Eser ne sylyor?, Besteci ne sylemek istemi? sorularna yant arar.

Sanat kavramnn anlam gerei sanat eserinin ierisinde hem biimin hem de ieriin olmas
kanlmazdr. zellikle plastik sanatlara ilikin yaplan tartmalarda hibir zaman ierik sanat
eserinden soyutlanmamtr. Ancak mzikte durum farkldr. eriin varlnn tartld tek sanat tr
mziktir. Mzii bu tartmalara iten ey plastik sanatlardan farkl olarak nesnel bir varolan
olmamasdr. Ancak metafizikiler ierie ilikin farkl bir yaklam benimsemektedirler. rnein
metafiziki yaklamlar ile bilinen Schopenhauer mziin olaylar dnyas ile bir ilgisi yoktur; mzik
iradenin bir kopyasdr demektedir (aktaran: Fischer, 1995, s. 183). Neo-klasikiler de ierii,
Platonun idealar gibi metafizikletirmelerine karn kat kuralclklaryla biimselliin de tam ortasnda
yer almaktadrlar. rnein Stravinsky, Beethovendan bahsederken dnemin toplumsal koullarnn
nemli olmadn, nemli olann yalnzca mzik olduunu belirtmektedir. Mzii ierikten soyutlama
durumu mzikte biimi n plana karmakla beraber biimsellik tehlikesini de ortaya karmaktadr.

Hegel ise bu noktada farkl bir gr belirtir. Hegele gre mziin nesnel bir grn olmamasna
karn mutlaka bir ierii vardr. stelik bu ieriin soyut bir anlatma dnmesi, mzikal nesnenin
sanaty dier sanat alanlarna gre daha zgr klmasn salamaktadr (Fischer, 1995, s. 178-179).
Adornonun bu konudaki gr tam olarak Hegel gibidir. eriin varl kabul edildiinde bu ieriin
sanatnn znelliinden kaynaklanmas gereince toplumsal gereklikten bamsz olduunu
savunmak olanakszdr. Nitekim eletirel kuram da mziin ieriine ilikin salt metafizik yaklam
kabul etmez. Eletirel kuram sanat eletirisini, eserin ierisindeki toplumsal z bulma ve o zn
toplumu nasl alglad ile ilgili yoruma gitme yoluna bavurur. Adornoda dhil olmak zere Frankfurt
Okulu dnrlerinin Neo-klasikilere kart bir tavr almalarnn nedenlerinden biri de bu biim-ierik
tartmalarndaki farkl bak alardr.

Adornonun mzik eserinin ierii konusunda Hegelin grlerini benimsedii grlmektedir. Yani
Adornoya gre mzik eserinde ierik mutlaka vardr ve hatta besteci dier sanat trlerindeki
sanatlara gre ierii daha zgrce ifade etme olanana sahiptir. Adornoya gre ierik diyalektik
adan aydnlanmac ve zgrleimci olmaldr. erik asndan aydnlanmac ve zgrleimci mzik
14
 Mehmet Akif Ersoy niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi
Yl: 2 Say: 2 2010-Bahar (s. 10-19)

diyalektik elikiyi yanstan mziktir. Marxn da dedii gibi diyalektii oluturan ey, elikili iki yann
birlikteliidir (1978, s. 105). Bu birliktelik ayn zamanda atmay da aa karr. Demek ki Adornoya
gre aydnlanmac ve zgrleimci mzik ierisinde konformizmin olanaklaryla ekillenmi uyum ve
armoniyi deil, eliki ve atmay barndrr.

Mzik eserinde ierik olarak aydnlanmay ve zgrleimi tehlikeye drecek iki unsur vardr.
Bunlardan ilki dolaymlama, ikincisi ise olumlamadr.

Dolaym balantlar kavramnn bir kategorisi olarak grmek mmkndr. erik asndan ele
alndnda bu tanm ters yz etmek olanakldr. erik asndan dolaym, kavramlar balantsnn bir
kategorisidir. Olumlama ise Hegelin tanmyla, farkllklarn birliini yani evrensel ve tikelin bireyselde
birliini salamak olarak tanmlanabilir (Reijen, 1999, s. 104). Daha sade bir deyile olumlama,
Adornonun savnn tersine, diyalektik elikiyi ortaya koymak yerine uzlamay salama, btnn
doruluunu savunma anlamlarna gelmektedir. Adorno, ahane mazlumlarn yceltilmesi, sonuta,
onlar mazlumlatran ahane sistemin yceltilmesinden baka bir ey deildir (2005, s. 29) derken
sanatn bu grevini nasl yerine getirdiini ifade etmektedir.

Dolaymlama ve olumlama her ekilde kendisini ve almlaycy bir kavrama ynlendirir. Kavram ise
ilikiye girdii olgular ideolojiye balar. Mziin, ierisinde topyay barndrmasna olanakl klan ey
dilden bamsz olmasdr ya da kavramsz bir dili olmasdr denebilir. nk dnce kavrama
baml bir edim ve kavram zdelie muhta ise, dnce yoluyla hakikate ulamak kavramlarn
zdemezliinden dolay mmkn grnmemektedir. Bu balamda eletirel kuramn felsefe eletirisi
bir dil eletirisi olarak da karmza kmaktadr.

Olumlama ve dolaymlama yoluyla kavrama ve ideolojiye balanan sanat eseri kendine yabanclar.
nk Adornoya gre ideoloji, gerek olmayan yanl bilintir. Zaten Adornoya gre sanatn grevi;
ideoloji ierisinde grlmesi, duyulmas engellenmi, gizlenmi olan ortaya koymaktr (Jay, 2001, s.
216). Sanatn bir topya alan yaratma gc de buradan gelir. Sanat, bu misyonunu ancak zerklii
sayesinde gerekletirebilir. Adorno, Sanat yceltim yapmamaldr (Adorno, 2005, s. 220) derken,
rnein sanatn ii snfnn karlarna hizmet etmesi gerektiini savunan Ortodoks Marksistlerden bu
noktada ayrlr.

Adorno, sanatta olumlamann ve sanatla olumlamann en belirgin iaretlerini kitle kltrnde grm
ve kitle kltrnn bir yanlsamalar dnyas yarattn belirtmitir. Feti bir karaktere brm olan
kltr rnleri insana yarar bir dnya sunma savndayken, aslnda varoluun kt ekonomik
belirlenimini gizlemekte ve bunu insanlar rahatlatp uyuturarak yapmaktadr (Adorno, 2005, s. 45).

Demek ki Adorno, ieriin herhangi bir kavram dikte etmesini ya da belirli bir ideolojik gr
barndrmasn sanat eserinin baarszl olarak tanmlamaktadr. yle ise sanat eseri, almlaycy
edilgen duruma sokacak, onu ynlendirecek her hangi bir ama tamamaldr. Bu nokta Kantn
15
 Adornonun Estetik Kuram Balamnda Mzik Eserlerinde erik Analizine Ynelik Bir Model nerisi
lker KMRC

ereksiz ereklilik ilkesine karlk gelir. Sanat eseri erekli bir oluum olarak kendi hareket ve ynelim
noktasn kendi iinde tar. Ancak sanat eseri ayn zamanda ereksiz olmaldr, nk eree ynelen
bir ey kendini hareket ettirecek noktay kendi dnda bulur (Cassirer, 1996, s. 335). Adorno bu
gr sanat eserinin kavramdan bamsz olmas gerektiini belirterek dile getirmitir. Adornoya gre
ilgiden bamsz olan nesnenin gc tininden gelir (Soykan, 2000, s. 69). Her trl kavramdan
soyutlanm olan sanat yaptnn ierii tindir.

Grld gibi Adornoya gre sanat eseri ierik asndan mutlak zerk olmaldr. Bu zerklii ise
ancak dolaymlama ve olumlamadan kanp kavramdan bamsz kalarak gerekletirebilir.

erik Analizine Ynelik Model nerisinin eleri

Mzik eserinde ierik, belirli bir dnceye dolaymlanma veya ideolojik olumlamadan kanmak iin
kavramdan bamsz olmaldr. Mzik eserinin ierik bakmndan bu nitelie sahip olup olmadn
aa karmak iin Feldmann drtl snflamas Adornonun estetik kuram balamnda ele alnarak
ayrntl sorular gelitirilmitir. Feldmann snflamas daha nce de belirtildii gibi betimleme,
zmleme, yorum ve yarg aamalarndan olumaktadr. Krolu ve Stokrocki (1997), Feldmann
bu yntemini pedagojik adan nerilen bir yntem olarak deerlendirmektedir. Mitler (1994), her
basaman eitli sorularla ifade edilmesi gerektiini belirtmektedir. Bu sorular rencilerin o eserle
ilgili ayrntl bilgilere ulamasn salayacaktr. Gkay (2005) ve Boyda (2004) resim alannda her
basamak iin sorulabilecek sorulara ilikin baz nermeler getirmilerdir. Ancak mzik alannda bu
konuya ilikin herhangi bir alma bulunmamaktadr. Bu aratrmada, eserin ieriinin ortaya
kmasn salayan deikenlere ilikin sorular ortaya konmutur. Ele alnan deikenlerle ilgili
aratrmacnn znel yorumlarn aa karacak ve bir yargya varmasn salayacak sorulara yer
verilmitir.

Betimleme:
Eser nedir?

zmleme:
Eserde kavrama gnderme yapan ifadeler nelerdir?

Yorum:
Mzikal yap ile kavram arasnda ne tr bir iliki vardr?
Eser belirli bir kavrama dolaymlanm m?
Eser belirli bir anlay olumluyor mu?

Yarg:
Eser ierik bakmndan kavramdan bamsz mdr?
Eser ierik bakmndan zerk midir?

16
 Mehmet Akif Ersoy niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi
Yl: 2 Say: 2 2010-Bahar (s. 10-19)

Blent Arelin Stereo Electronic Music No.1 Adl Eserinin erik Analizi

Stereo Electronic Music No.1 yirminci yzylda ortaya kan ada sanat akmlarnn iinde yer alan
elektronik mzik rneklerinden biridir. Stereo Electronic Music No.1 toplam 11 dakika 40 saniye
uzunluundadr. Seslerin notada karl olmamasna karn farkl ses kmeleri kullanm ve ritmik
yaplardaki deiimler bestecinin eitli mzik fikirlerini tasarladn gsterir niteliktedir.

Arelin Stereo Electronic Music No.1 adl eserinde ses retme tekniklerine ilikin iki temel yntemden
yararland grlmektedir. Bu yntemlerden ilki granler sentezleme, dieri ise eklemeli sentezleme
tekniidir.

Elektronik mzik eserlerinin partisyonu olmamasna karn ses yksekliklerini ve younluklarn

gsteren sonogram grafikler sayesinde bestecinin ifade etmek istedii mzikal fikirlerin belirlenmesi
mmkn olabilmektedir. Sesin ykseklii frekans grafii ile gsterilebilir. Frekans, sesin bir saniye
ierisindeki titreim saysdr. Frekans says ykseldike ses tizleir, frekans says azaldka ses
pesleir.

Arelin ortaya koyduu yeni biim geleneksel yapy olumlamayarak kitle kltr kaygsndan uzak
olmas bakmndan hem besteciyi zgr klmakta hem de mziin meta deeri ile deerlendirilmesi
olanan ortadan kaldrmaktadr. Mziin ve bestecinin toplumsal dzen ierisindeki yerine ilikin
aa kan her iki saptama da Adorno estetii balamnda otonom karakter tamas ynyle
olumludur.

Eserin mzik malzemesinin tarihsel srecin szgecinden gememi olmas, onun toplumsal gereklie
dolaymlanmasn da olanaksz klmaktadr. Adorno, sistemin ierisinde yer alan eserlerin arpk
toplumsal dzeni sessizce onayladn belirtmektedir. Stereo Electronic Music No.1i mevcut
toplumsal dzeni onaylamayan, bu gerekliin dnda yeni araylar iersinde olan bir eser olarak
deerlendirmek doru olur.

Arelin bir besteci olarak tutumunun, iinde bulunduu yabanclama sonucunda aa kan bir yenilik
aray olduu grlmektedir. Nitekim Arel, yapt almalar en yakn besteci arkadalarnn bile
anlamadn belirtirken ierisinde bulunduu bu yabanclamay aka gzler nne serer. Bu
yabanclama onu geleneksel mzik malzemesinden uzaklatrmtr. Ancak Adorno estetii
balamnda ierik bakmndan nemli bir sorun aa kmaktadr. Stereo Electronic Music No.1de
sesin doal yapsnn deitirilmesi yoluyla elde edilen seslerin besteci tarafndan yan yana ya da st
ste birletirilmesi yntemi izlenmitir. Sesin doal yapsnn deitirilmesinde sesin doasnda var
olan doukanlarn karlmas ya da doukanlarn katlanmasna ilikin teknikler kullanlmtr.
Bylelikle ses efektleri olarak deerlendirilebilecek farkl tnlar elde edilmitir. Ancak bu alma
yntemi srecinde ses, kendi hakikatinden uzaklamaktadr. Yani sesin doal yaps zerinde besteci
tarafndan belirli bir g uygulanarak yaplan deiiklikler sonucunda ses kendi varlndan
uzaklatrlmaktadr. Bu uzaklama sesin kendisine yabanclamas olarak tanmlanabilir. Yani besteci
17
 Adornonun Estetik Kuram Balamnda Mzik Eserlerinde erik Analizine Ynelik Bir Model nerisi
lker KMRC

ses zerinde yapt deiikliklerle ikinci bir doa oluturarak sesi kendi varlna
yabanclatrmaktadr. Bir baka ifade ile besteci tarafndan sesin genleri ile oynand da sylenebilir.
Stereo Electronic Music No.1 ierik bakmndan Adorno estetii balamnda deerlendirildiinde,
toplumsal gereklikle uzlar bir tavr sergilememesi, toplumsal yabanclamay aa karmas
bakmndan olumludur.

Dier taraftan elektronik mzikte bestecinin mziin en temel malzemesi olan ses ile ilikisi diyalektik
bir iliki deildir. Besteci egemen g olarak sesi tahakkm altna alm, znden uzaklatrmtr.
Yani biim ile z birbirinden kopmutur. Adorno, kavramn hakikatinden uzaklama durumunu
zdesizlik kavram ile tanmlar.

Adornoya gre estetiin merkezinde bulunan kavram hakikattir. Oysa ikinci doa iersinde znden
uzaklam olan sesin hakikat ile dorudan bir etkileim olana yoktur. Arel, toplumsal gereklikle
uzlamayp yenilik arayna girerken, mzik malzemesini tahakkm altna alma yoluyla kendi
egemenliini ilan etmektedir. Bestecinin bu tavr otonom olmakla beraber, baskn bir yapnn hkim
olduu otokrat (buyurgan) bir karakter sergilemektedir.

Btn bu saptamalar nda Stereo Electronic Music No.1 adl eser Adorno estetii balamnda
ierik bakmndan ele alndnda, bestecinin iinde bulunduu yabanclamay yanstmas
bakmndan olumludur. Ancak tek bir kiinin mutlak iktidarn tanmlayan otokratizm kavramna
dolaymland grlmektedir. Bu nedenle Stereo Electronic Music No.1i tamamen kavramdan
bamsz, zerk bir eser olarak tanmlamak gtr.

Sonu

Mzikte ierik analizi yapabilmek iin kuram ve yntem olmak zere iki temel bileene ihtiya olduu
grlmtr. Ele alnan kuram balamnda yabanclama, olumlama, dolaymlama, zdemezlik gibi
felsefi kavramlarn ele alnmas gerekmitir. Adornonun estetik kuram ve Feldmann eletiri yntemi
kullanlarak gelitirilen ierik analizi modelinde u elere yer verilmitir:
Betimleme:
Eser ne anlatyor?

zmleme:
Eserde kavrama gnderme yapan ifadeler nelerdir?

Yorum:
Mzikal yap ile kavram arasnda ne tr bir iliki vardr?
Eser belirli bir kavrama dolaymlanm m?
Eser belirli bir anlay olumluyor mu?

18
 Mehmet Akif Ersoy niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi
Yl: 2 Say: 2 2010-Bahar (s. 10-19)

Yarg:
Eser ierik bakmndan kavramdan bamsz mdr?
Eser ierik bakmndan zerk midir?

Stereo Electronic Music No.1in ierik analizi sonucunda; bestecinin iinde bulunduu yabanclamay
yanstmas bakmndan olumlu deerlendirilmekle beraber, seslerin doal yaplarnn deitirilerek
elektronik seslere dntrlm olmas, bestecinin yeni ses materyali retirken kendi ikinci doasn
yaratm olmas bakmndan ierik asndan Adornonun estetik kuramna uygun bulunmamtr.
Aratrmada yaplan eser incelemesi sonucunda, ortaya konulan modelin ierik analizi yapmak iin
uygun olduu sonucuna varlmtr. Bununla birlikte, ortaya konulan model ile mzik eserlerinin
incelenebilecei; Adornonun estetik kuramnn incelenmesi sonucunda belirlenen ltlerin mzik
eserlerinin ierik analizinde kullanlabilecei; eserlerin, estetik ltlerle deerlendirildiinde ierikle
ilgili niteliklerinin ortaya konulabilecei sonucuna varlmtr.

Kaynaklar

Adorno, T. W. (2005). Minima moralia. (ev: Orhan Koak ve Ahmet Doukan). stanbul: Metis
Yaynlar.
Adorno, T. W. (1973). Negative dialectics. (ng. ev: E. B. Ashton). London: Routledge & Kegan Poul.
Boyda, N. (2004). Sanat eletirisine giri. Ankara: Gndz Eitim ve Yaynclk.
Cassirer, E. (1996). Kantn yaam ve retisi. (ev: Doan zlem). stanbul: nklp Yaynevi.
Feldman, E. (1970). Becoming human through art. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Fischer, E. (1995). Sanatn gereklilii. (ev: Cevat apan). stanbul: De Yaynlar.
Glasser, B. & Strauss A. L. (1967). Discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research.
Chicago: Adline.
Gkay, M. (2005). lkretim resim-i eitiminde ok alanl sanat eitimi ynteminin uygulanmas.
Jay, M. (2001). Adorno. (ev: nsal Oskay). stanbul: Ara Yaynclk.
Krolu, O. & Stokrocki, M. (1997). Ortaretim sanat retimi. Ankara: YK/Dnya Bankas Milli
Eitimi Gelitirme Projesi Hizmet ncesi retmen Eitimi Yaynlar.
Marx, K. (1978). Poverty of philosophy. Moscow: Progress Publishers.
Mitler G. A. (1994). Art in focus. Princeton: McGraw-Hill/Glencoe.
zsoy, V. (Ed.), lkretim sanat eitimi kuramlar ve yntemleri. Ankara:GRSED Yaynlar.
Reijen, W. (1999). Adorno bir giri. (ev: Mustafa Cemal). stanbul: Belge Yaynlar.
Rogers, J. N. (2001). Theodor W. Adornos poetics of dissonance: Music, language and literary
modernism. Unpublished doctoral dissertation, University of Pennsylvania, Philadelphia, USA.
Soykan, . N. (2000). Mziksel dnya topyasna Adorno ile bir yolculuk. stanbul: Bulut Yaynclk.
Timuin, A. (2005). Estetik. stanbul: Bulut Yaynlar.
Yldrm, A. ve imek, H. (2005). Nitel aratrma yntemleri. Ankara: Sekin Yaynevi.

19