Sei sulla pagina 1di 5

ALLICHIK YUPAYKUNA

(Nmeros propios)

En kichwa existen catorce nmeros de los cuales se desprenden el resto de


nmeros.

0 = Illak
1 = Shuk
2 = Ishkay
3 = kimsa
4 = Chusku
5 = Pichka
6 = Sukta
7 = Kanchis
8 = Pusak
9 = Iskun
10 = Chunka
100 = Patsak (pachak)
1000 = Waranka
1000000 = Hunu

A fin de dar la idea de unidades, decenas, centenas, unidades de mil, unidad


de milln, se utiliza el morfema kancha

SHUKLLACHISHKAKANCHA / SHUKKUNA (unidades)

1 = Shuk
2 = Ishkay
3 = kimsa
4 = Chusku
5 = Pichka
6 = Sukta
7 = Kanchis
8 = Pusak
9 = Iskun

CHUNKACHISHKAKANCHA / CHUNKAKUNA (decenas) /chunka/

Para formar las decenas se escribe primero la unidad y luego la decena, as:

10 = Shuk chunka
20 = Ishkay chunka
30 = kimsa chunka
40 = Chusku chunka
50 = Pichka chunka
60 = Sukta chunka
70 = Kanchis chunka
80 = Pusak chunka
90 = Iskun chunka

PATSAKCHISHKAKANCHA / PATSAKKUNA (centenas) /patsak pachak/

Para formar las centenas se escribe primero la unidad y luego la centena, as:

100 = Shuk patsak


200 = Ishkay patsak
300 = kimsa patsak
400 = Chusku patsak
500 = Pichka patsak
600 = Sukta patsak
700 = Kanchis patsak
800 = Pusak patsak
900 = Iskun patsak

WARANKACHISHKAKANCHA / WARANKAKUNA (miles) /waranka/

Para formar los miles se escribe primero la unidad y luego el mil, as:

1000 = Shuk waranka


2000 = Ishkay waranka
3000 = kimsa waranka
4000 = Chusku waranka
5000 = Pichka waranka
6000 = Sukta waranka
7000 = Kanchis waranka
8000 = Pusak waranka
9000 = Iskun waranka

HUNUCHISHKAKANCHA / HUNUKUNA (millones) /hunu/

Para formar los millones se escribe primero la unidad y luego el milln, as:

1000000 = Shuk hunu


2000000 = Ishkay hunu
3000000 = kimsa hunu
4000000 = Chusku hunu
5000000 = Pichka hunu
6000000 = Sukta hunu
7000000 = Kanchis hunu
8000000 = Pusak hunu
9000000 = Iskun hunu

Los nmeros en kichwa tienen una lgica concreta, por ejemplo para decir 11,
12 y el resto de nmeros hasta el 19, se pronuncia literalmente chunka shuk
(diez y uno/ o / una decena y una unidad), chunka ishkay (diez y dos /o / una
decena y dos unidades); situacin que en espaol no se da, ya que muy pocas
personas entienden por qu se le da el nmero once o doce.

Ejemplos:

14 chunka chusku
65 sukta chunka pichka
345 kimsa patsak chusku chunka pichka
2017 ishkay waranka chunka kanchis
3236.721 kimsa hunu ishkay patsak kimsa chunka sukta waranka
kanchis patsak ishkay
chunka shuk

NIKI YUPAYKUNA
(nmeros ordinales)

Niki yupaykunata rurankapakka niki shimikutami yupaykunaman yapana


kanchik shina.

Para formar nmeros ordinals en kichwa solo se aade a cualquier numero


natural la partcula niki.

Ejemplos:

1 Shukniki Primero

2 Ishkayniki Segundo

3 Kimsaniki Tercero

4 Chuskuniki Cuarto

5 Pichkaniki Quinto

6 Suktaniki Sexto

7 Kanchisniki Sptimo

8 Pusakniki Octavo
9 Iskunniki Noveno

10 Chunkaniki Dcimo

20 Ishkay chunkaniki Vigsimo

100 Pachakniki Centesimo

1000 Warankaniki Milsimo

CHUSKU UNANCHA YUPAYRURAYRIMANTA


(Signos de las cuatro operaciones aritmticas)

+ Yapana Sumar 3+5=8

- Anchuchina Restar 53=2

X Mirachina Multiplicar 3x2=6

Rakina Dividir 62=3

RIMANAKUY
(conversacin)

Mara: Alli chishi mashi Daniel.

Daniel: Alli chishi mashi Mara.

Mara: uka churika kallpashpa shukniki yupaypimi chayarka.

Daniel: uka churika kallpashpa chuskuniki yupaypimi chayarka.

Mara: uka aa wawaka chunka ishkayniki yupaypimi chayarka.

Daniel: uka wawki wawaka ishkay chunkaniki yupaypimi chayarka.

Mara: Mincha punchakama mashi Daniel.

Daniel: Mincha punchakama mashi Mara.

RURAYKUNA
(actividades)

1. uka mashna watatak charishkata willashpa, manyapikak mashita tapuni.


Shina:

ukaka chusku chunka watatami charini, kikinka.

2.-Tayta, mama, kusa, warmi, turi, pani, aa wawakuna mashna watatak


charishkakunatapash tapushpa, willashpash killkani.

ukapa taytaka watatami charin.

ukapa mamaka watatami charin.

ukapa kusa/ warmika . watatami charin.

3.-Yachanawasipi ima patakunawan llankakushkata willani.

Shina)

ukaka chuskuniki, pichkaniki patapi yachakuk wawakunawanmi llankani.

Ayllupika mashna niki churi / ushushi kashkata willani.

Potrebbero piacerti anche