Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
1
OVRIO
2
CICLO MENSTRUAL
Ciclo hormonal
(hipfise anterior)
Ciclo ovrico
Ciclo hormonal
(ovrio)
Ciclo endometrial
3
ESTROGNEOS
Naturais:
Humanos: Estradiol (estradiol - 17 , E2, o principal produto de
secreo do ovrio),
Estrona (E1),
Estriol (E3), ambos formados no fgado a partir do estradiol, ou
nos tecidos perifricos, a partir da androstenediona e outros andrognios.
Equinos: Equilenina
Equilina, insaturados e excretados na urina, donde
so recuperados para fim medicinais.
4
COMPOSTOS de SNTESE COM ACTIVIDADE ESTROGNICA
Estrognios de sntese:
- Etinilestradiol
- Mestranol
- Quinestrol
- Dietilstilbestrol
- Clorotrianiseno
- Dienestrol
- Benzestrol
- Hexestrol
- Metestrol
5
EFEITOS DOS ESTROGNIOS
6
OUTROS EFEITOS DOS ESTROGNIOS
7
ESTROGNIOS DE SNTESE
8
FARMACOCINTICA DOS ESTROGNIOS
9
USOS CLNICOS DOS ESTROGNIOS
Teraputica de substituio:
- Hipogonadismo primrio
- Teraputica hormonal ps menopusica (ex., estradiol em sistemas
transdrmicos):
- Vaginite senil ou atrfica (uso tpico)
- Acne juvenil
- Insuficincia ovrica
- Osteoporose ps - menopusica
Mas:
- aumento de risco de cancro da mama e tromboembolismo
10
REACES ADVERSAS DOS ESTROGNIOS
12
ANTI-ESTROGNIOS OU MODULADORES DA
RESPOSTA
Substncias usadas:
13
SERMs (moduladores selectivos dos receptores dos estrogneos):
- Raloxifeno
Antagonista da progesterona:
- Mifepristona (componente da plula abortiva)
14
OS ANTI-ESTROGNEOS OU AGONISTAS
PARCIAIS
Farmacocintica:
Absoro por via oral;
Metabolizao heptica do Tamoxifeno 4-hidroxi-tamoxifeno
Ciclo entero-heptico; eliminao renal e fecal.
Indicaes:
- Infertilidade (Clomifeno)
- Cancro do seio e suas metstases com receptores para os estrognios e/ou
progesterona, na condio de suprimir os estrognios endgenos de origem ovrica
s na menopausa ou aps ovariectomia
Reaces adversas:
- Nuseas, vmitos, baforadas de calor, hemorragias uterinas, erupes cutneas,
leucopenia e trombopenias transitrias;
- Mais raramente: hipercalcmia, prurido vulvar, depresso...
15
PROGESTATIVOS
Progesterona e derivados
Progesterona
Hidroxiprogesterona (caproato)
Medroxiprogesterona (acetato)
Megestrol (acetato)
Derivados de Sntese:
Der. 17- Etinil testosterona
Dimetisterona
Der. 19-Nortestosterona
Noretinodrel Noretindrona (acetato)
Linestrenol Etinodiol
Noretindrona L- Norgestrel
16
PROGESTATIVOS OU GESTAGNIOS
Metabolizao heptica.
17
PROGESTERONA E PROGESTATIVOS
1. PROGESTERONA
- Sob forma microsada, utilizvel por via oral;
- Sob forma injectvel;
- Progestogel: aco puramente local (ex: seios)
- Soluo hidro-alcolica: progestosol
18
PROGESTERONA E PROGESTATIVOS
3. OS PROGESTATIVOS DERIVADOS DA 19-NORTESTOSTERONA
(NORSTEROIDES)
- Norgesterol (Levonorgestrel)
- Aqueles cujo metabolismo leva a noretisterona:
Acetato de noretisterona
Diacetato de etinodiol
Linestrenol
Noretinodrel
Dimetisterona
Etisterona
4. DERIVADOS DA ESPIRONOLACTONA: Drospirenona [com alguma da actividade
diurtica da espironolactona (aparentemente no aumentando a tenso arterial e o
peso corporal) mas implicada recentemente no aumento de doena tromboemblica]
ANTAGONISTAS DA PROGESTERONA
- MIFEPRISTONA (para fins abortivos) 19
ACES DA PROGESTERONA
20
OUTRAS ACES DA PROGESTERONA
21
USOS TERAPUTICOS DOS PROGESTATIVOS
Indicaes clnicas:
Como contraceptivos
Na insuficincia do corpo amarelo, na 2 metade do ciclo
Nos abortos espontneos
Nos edemas cclicos idiopticos da mulher
Aco anti-estrognica potente: mastopatias e endometrioses
Na pr-menopausa (15 25 dia)
No perodo peri-pubertrio
Na menopausa, em associao com estrognios (15 e 25 dia)
No diagnstico : teste de secreo de estrognios
22
CONTRAINDICAES, PREVENES E REACES
ADVERSAS
23
OUTRAS HORMONAS OVRICAS
24
CONTRACEPTIVOS HORMONAIS
25
Mtodos no-hormonais
mecnicos
qumicos
abstinncia sexual, interrupo do coito, mtodo das
temperaturas e/ou da consistncia do muco cervical
Mtodos hormonais
contraceptivos orais
contraceptivos no orais
Dispositivo intra-uterino
Mtodos definitivos
laqueao das trompas
vasectomia
26
Abstinncia na fase pr-ovulatria e at 3
manh de temperaturas altas
qumicos
- espermicidas
28
Mtodos qumicos (espermicidas)
Agentes de superfcie
(9-nonoxinol, cloreto de benzalcnio)
Agentes bactericidas
Agentes fortemente cidos
Eficcia = 60 - 90%
29
Mtodos mecnicos (de barreira)
S usar
lubrificante
aquoso
Eficcia = 80 - 94%
Eficcia = 86 - 98%
(1,5-3,5% rompe ou desliza)
13,4%
utilizadores Eficcia = 60 - 91%
Eficcia = 60 - 80% (4 INS)
30
CONTRACEPO
Deve ser:
Eficaz
Incua
No ser onerosa 31
CONTRACEPO
32
33
Farmacos usados em contracepo
ESTROGNEOS:
Etinilestradiol
Mestranol
PROGESTATIVOS:
1. Derivados da nortestosterona
- Noretisterona
- Norgestrienona 1 gerao
- Linestrenol
2. Derivados da progesterona
- Levonorgestrel 2 gerao*
- Desogestrel
- Gestodeno 3 gerao*
- Norgestimato
3. Derivados da espironolactona: Drospirenona
_______________________________________________________
34
* Menos efeitos andrognicos
TIPOS DE CONTRACEPTIVOS HORMONAIS
1. Combinaes monofsicas
2. Combinaes bifsicas
3. Combinaes trifsicas
35
A CONCENTRAO EM ETINILESTRADIOL
DEFINE:
As pilulas normodoseadas: 50 g
Minidoseadas: < 50 g at 20 g
36
CONTRACEPTIVOS HORMONAIS
39
3. COMBINAES TRIFSICAS
40
4. PROGESTATIVO DIRIO
41
5. PROGESTATIVOS OU PROGESTAGNIOS PARA
42
ANTICONCEPCIONAIS DE EMERGNCIA
Mecanismo de aco:
Inibio de funo hipofisria inibio da ovulao
44
CONTRACEPO HORMONAL
mecanismos
Modo de aco:
PROGESTATIVOS NORMODOSEADOS
Propriedades anti-gonadotrpicas por bloqueio do eixo hipotlamo-hipofisrio
Atrofia do endomtrio
Modificao do muco cervical
MICROPROGESTATIVOS
Modificao do muco
Atrofia varivel do endomtrio
Em 50% dos casos, inibio da ovulao.
45
OUTROS EFEITOS DOS CONTRACEPTIVOS ORAIS
46
ALTERAES SANGUNEAS DOS CONTRACEPTIVOS
ORAIS
47
EFEITOS HEPTICOS, NO METABOLISMO
LIPDICO E CARDIOVASCULAR
Usos clnicos:
Contracepo oral
- embalagem adequada para facilitar a administrao
- muito eficazes quando tomados de acordo com as indicaes
- risco: 0,5 1% de ineficcia se falham (1ou mais dias, se esto a ser
tomados antibiticos ou frmacos que alteram o ciclo entero-heptico ou
induzem o metabolismo
Endometriose
Dismenorreia acentuada (menos eficcia)
Perturbaes dermatolgicas do tipo acne, seborreia ou excesso de
pilosidade
49
PRESCRIO
50
REACES ADVERSAS LIGEIRAS
DOS CONTRACEPTIVOS ORAIS
51
REACES ADVERSAS MODERADAS
DOS CONTRACEPTIVOS ORAIS COMBINADOS
Hemorragia
Ganho de peso
Aumento da pigmentao cutnea
Acne
Hirsutismo
Dilatao uretral
Infeces vaginais mais frequentes
Amenorreia em algumas mulheres
52
REACES ADVERSAS GRAVES
DOS CONTRACEPTIVOS ORAIS COMBINADOS
53
EFEITOS SECUNDRIOS DOS PROGESTATIVOS
PROGESTATIVOS NORMODOSEADOS
Noresterides
- reduo da fraco HDL do colesterol
- alteraes do metabolismo dos hidratos de carbono
- efeitos vasculares
- efeitos virilizantes
Progestativos da 3 gerao:
- alterao do endomtrio com hemorragias inter-menstruais
- atrofia do endomtrio com amenorreia
MICROPROGESTATIVOS
- distrofias ovricas e mamrias
- irregularidades menstruais
54
CONTRAINDICAES DOS PROGESTATIVOS
Antecedentes trombo-emblicos
55
CONTRACEPTIVOS MASCULINOS
1. FARMACOS COM ACO HORMONAL (eficcia de 50%)
2. FARMACOS NO HORMONAIS
.GOSSIPOL
. LONIDAMINA
Selectividade para o epitlio germinal do testculo
EFICCIA?
57
HORMONAS ANDROGNICAS
1. HORMONAS NATURAIS
- Testosterona dehidrotesterona (estanolona)
- Androstenodiona, androsterona e etiocolanolona
2. ANDROGNEOS DE SNTESE
- steres de testosterona: propionato, enantato, cipionato,
fenilacetato
-metiltestosterona: fluoximesterona,
- Derivados da 17-
metilandrostenolona, oximetolona, estanozolol
- Derivados da 19-nortestosterona: nandrolona,
noretandrolona, oxandrolona, etilestrenol
-etinil-testosterona: Danazol
- Derivado de sntese da 17-
58
ACES DOS ANDROGNEOS
No perodo fetal:
A testosterona dirige a diferenciao da organognese na direco masculina
Na puberdade:
Induz o desenvolvimento completo dos rgos genitais masculinos e estimula a
sua funo: espermatognese, secreo glandular, ereco, lbido.
Desenvolve os caracteres sexuais masculinos secundrios
Estimula o crescimento sseo, desenvolvimento muscular e crescimento e
secreo das glndulas sebceas
Aco anabolizante
Aco virilizante: aumento da massa muscular e energia fsica
Inibem as gonadotrofinas
Estimulam a eritropoiese, aumentando a produo de eritropoietina
APLICAES TERAPUTICAS:
REACES ADVERSAS
-metil
Colestase heptica produzida pelos derivados 17-
61
ESTEROIDES ANDROGNIOS ANABOLIZANTES
- MESTEROLONA
- METILTESTOSTERONA
- NANDROLONA
- PRASTERONA
- TESTOSTERONA
62
EFEITOS ADVERSOS DOS ESTERIDES ANDROGNIOS
ANABOLIZANTES
Caractersticas qumicas:
1. De natureza esteride:
- Ciproterona (acetato)
2. De natureza no esteroide:
- Flutamida
Mecanismo de aco
Inibem a aco dos andrognios, por bloquear competitivamente
a aco do andrognio a nvel do receptor.
64
ANTIANDROGNIOS
Efeitos farmacolgicos:
65
ANTIANDROGNIOS
USOS TERAPUTICOS:
66
Increased Survival with
Enzalutamide in Prostate Cancer
after Chemotherapy
Scher et al., NEJM 2012.
67