Table

of Contents
I. Chn tr nhn loi

II. Cc trng phi tr

III. Lo gio v Thin tng

IV. Tr tht

V. Thng gim ngh thut

VI. Hoa

VII. Tr s

Ph lc: Tiu s Okakura Kakuzo

Ch thch

Chia s ebook : http://downloadsach.com/

Follow us on Facebook : https://www.facebook.com/caphebuoitoi
 1. Chn tr nhn loi
Tr khi u l mt th thuc, sau nng ln thnh mn nc ung gii kht. Vo th k th tm, ti Trung
Quc, tr thm nhp vo gii thi nhn nh l l mt trong nhng th tiu khin ca gii ny. Qua th k mi lm,
nc Nht nng cao gi tr tr ln thnh mt th tn gio duy m - gi l Tr o. Tr o l mt th o t nn
tng trn s tn th ci p xen ln gia mun vn iu nhp nha ca cuc sng i thng. n su vo trong tr
nim v s thanh khit v ha iu, s huyn nhim ca lng nhn i ln nhau, tnh lng mn ca trt t x hi.
Then cht ca Tr o l tn th s Bt ton, nh l mt n lc du dng hon thnh iu c th no trong iu
khng th m ta bit r ang hin hu trong cuc sng.

Trit l v tr khng n thun l ch ngha duy m theo ci ngha thng c chp nhn ca n, v n
cn biu cm mt cch an kt quan nim lun l v tn gio ca chng ti v con ngi v t nhin. Tr o mang
khi nim v sinh v n i hi phi ht sc tinh khit, Tr o mang tnh kinh t v n biu l s tin ch nm trong
s gin d ch khng rm r v tn km, Tr o l ng nt k h ca tm linh v n hm ngha quan nim v
s cn xng ca chng ti i vi v tr. Tr o i biu cho tinh thn ch thc ca nn dn ch Phng ng
bng cch bin bt c ai hm m n u thnh nhng nh qu tc trong khu v.

Mt thi gian di Nht Bn bit lp khi phn cn li ca th gii, ci th dn n tnh trng hng ni
qun chiu, li ht sc thun li pht trin Tr o. chng ti nh ca v trang phc, tp qun v m thc,
gm s, sn mi, hi ha v c n vn chng mi th u chu nh hng ca Tr o. Khng mt hc s no
ca nn vn ha Nht khng bit n Tr o. Tr o nhun thm vo s thanh nh ca nhng khu phng i
cc, i vo tn nhng ngi nh tranh vch t ca ngi bnh dn. Ngi nng dn x chng ti c hc cch
cm hoa, anh th cy hn km nht cng bit qu knh nhng hn v cc dng nc. Trong ngn ng thng
tc chng ti hay dng t bt cp Tr o ch ngi thiu s quan tm va trang nghim va hi hc i vi
v kch ca i mnh. Li na, chng ti quen ni thi qu Tr o lm bt ln tnh cch ca mt ngi duy
m bung lung, chng m xa g n bi kch trn tc, mc cho xun tnh ca cm xc tro dng v ni lon.

C l k ngoi o thc s ng ngng khi thy Tr o rm r m trng rng. K phi tht ln: Qu
l trong chn tr cha y ging t! Nhng khi chng ti xt nhn rt ro chn tr nh b trong th vui ca nhn
loi nh th no, sm tun trn nc mt nh th no, trong cn kht v cng tn chng ti ung cn n nh
th no, lc y chng ti s khng cn trch mnh v sao b lm cng phu cho mt chn tr n nh th. Loi ngi
lm lm iu ti t. Chng ta hin sinh qu ng cho tu thn Bacchus, v thm ch cn t im cho p hnh
tng vy mu ca thn chin tranh Mars. Vy ti sao chng ta khng t hin dng mnh cho N hong Tr, v say
sa trong dng sui m p tun xung t bn th ca Nng? Vi cht lng mu h phch ng trong chic chn s
trng ng, ngi mi c khai o cng c th vi ti s trm mc ngt ngo ca c Khng T, v cay cay ca
Ngi Lo T v hng thm lng lng ta ra t ng Thch-ca Mu-ni.

Ai khng th cm nhn c nhng iu b nh trong s vic ln ca chnh mnh, th c kh nng b st

nhng iu to ln trong s vic nh ca k khc. Vi tnh t mn mt m ca mnh, mt ngi phng Ty bc
trung s thy trong nghi thc dng tr ch l mt trng hp khc so vi ngn l mt s k quc cu thnh nt k
qui v ngy ng nh tr con ca phng ng. Ngi y c thi quen nh gi nc Nht cn d man, trong khi
nc Nht m mi trong cc ngh thut cao thng v ha bnh: chnh ngi y gi nc Nht l vn minh k t
khi nc Nht lao vo cuc st trn khp cc mt trn Mn Chu. Sau khng bit bao nhiu li bnh phm
m k v tinh thn v s o, th ngh thut cht khin ngi chin binh ca chng ti hoan h i vo vic t hy
sinh, nhng li him khi ch tm n Tr o, th i din rt nhiu cho ngh thut sng ca chng ti. Nu nh
ku i c vn minh da vo vinh quang khng khip ca chin tranh, thi th chng ti xin c d man th hn.
Chng ti nh phi ch n lc cc ngh thut v l tng ca chng ti c n b bng s tn trng vy.
 Bao gi phng Ty s hiu, hay c th hiu, phng ng y? Ngi Chu chng ti vn s loi mng
nhn k b ca cc s kin v iu huyn tng, tc nhng th m chng ti b thu dt nn. Chng ti b khc ha
nh ang sng vi hng sen, nu khng th b khc ha ang sng chung vi loi chut nht v gin. Hoc l th
ch ngha cung tn nhng v ti, hoc th dm ng h tin, chng ti b nhn nh th. Bn cht duy linh ca
ngi n cng tng b ch nho l ngu ngc, c khim nhng ca ngi Trung Hoa l n n, lng i quc
ca ngi Nht l kt qu ca thuyt nh mnh. Chng ti cn b ni t chc thn kinh ca chng ti b chai sn
mt ri nn km nhy cm vi s au n!

Ti sao cc ngi li khng vui th vi ci gi chng ti phi tr? C chu s quay qua chc tng. Cn hn
th na nu cc ngi hiu ra mi iu chng ti hnh dung v vit v cc ngi. Ton b s huyn o nm ni ,
tt c lng cm phc mt cch v thc, mc on gin thm kn vi ci mi v ci m h. Cc ngi c trao cho
phm hnh qu cao qu khin phi ganh t, v cc ngi cng pham ti c khc thng n ni khng sao ln n
c. Vn nhn ca chng ti thi trc nhng ngi t cho mnh l hin trit - truyn li cho chng ti nghe
rng trong lp y phc ang mc cc ngi che gu bn trong chic ui lng l, v cc ngi thng bt tr s sinh
em nu n! Khng, t hn na l chng ti thng ngh cc ngi l hng ngi phi thc t nht trn i v cc ngi
chuyn thuyt nhng iu khng th lm c.

Nhng hiu lm nh vy may thay mau chng tan bin i ni chng ti. Thng mi buc ting Chu u i
n nhiu hi cng phng ng. Lp tr Chu ua nhau sang hc cc trng phng Ty hu trang b cho mnh
mt nn gio dc hin i. S thu hiu ca chng ti cha i su vo nn vn ha ca cc ngi, nhng t ra chng
ti ang t thin ch cu hc. ng bo ti c mt s ngi theo i qu nhiu tp qun v nghi thc ca cc ngi,
h c ng mc o c cng v i m qu da c ngha l t n nn vn minh ca cc ngi. S gi di mu m
qu ng thng m cng ng trch, h lm nh chng ti t thin ch tip cn vi phng Ty bng u gi.
Tic thay phng Ty cha c thi thch ng hiu phng ng. Hi tha sai Cng gio n truyn t
hn l tip thu. Nhng g cc ngi c bit v chng ti l my bn dch s si t nn vn hc s ca chng ti,
nu khng mun ni da trn vi giai thoi thiu xc thc ca my k lng du i ngang qua x chng ti. Qu him
c ngi bt ho hip nh Lafcadio Hearn hay ca tc gi quyn Truyn k i sng n (tm dch t: "The
Web of Indian Life") chiu ri vo khong ti tm ng Phng bng ngn uc ca chnh tm t ca chng ti.

Bc bch v Tr o ra bit u lm l ra s ngu dt ca ti. iu cc ngi ni rng cc ngi ang mong

mun nghe ni th chnh l tinh thn tao nh ca ca Tr o, ch chng phi th g hn th. Tic l ti khng
phi mt tn Tr o tao nh. Tai hi lm sao gia Tn v Cu th gii c s hiu sai lch v nhau, ai cng
chng cn t li v s gp phn nh b trong vic xc tin thng hiu nhau nhiu hn. Nu ngi Nga chu h c
xung hiu ngi Nht nhiu hn th bui u ca th k 20 khng xy ra cuc chin m mu. Bit ni g v
hu qu i vi i sng nhn loi ca thi khng hiu bit mt cch trch thng v cc vn phng ng!
Ch ngha quc Bch Dng chng l khng ng b khinh th khi h h ho v him ha da vng, m qun
mt rng Chu cng thc tnh v s tn bo ca thm ha da trng. Cc ngi c th ci chng ti qu lm
vi tr, nhng chng ti khng phi chng c cht ng rng cc ngi phng Ty chng c t tr no trong th
cht?

Thi chng ta hy dng ng tro phng kch bc nhau gia cc lc a na, v khn ngoan hn hy v li
ch chung ca mi bn cu, nu khng vy th tht ng bun.

Chng ta i theo nhng hng pht trin khc nhau, y khng phi l duyn c v sao chng ta khng
b sung cho nhau. Cc bn pht trin m rng vi ci gi bt n trong ni tm, cn chng ti to ra s hi ha
nhng l s yu t trc ha ngoi xm. Cc bn c tin khng? phng ng c mt s im ng trng hn
phng Ty!

Kh l k nhn loi cn lu na mi hi ng nhau chung mt chn tr. li l l nghi Chu duy nht
khin mi ngi mn m. Ngi da trng nho bng tn gio v lun l ca chng ti, nhng li chp nhn mn
thc ung mu nu m chng cht do d. Hin nay ba tr chiu l mt phn quan trng trong x hi phng Ty.
Ting va chm khe kh gia khay chn vi nhau pha ln vo ting y phc st sot nh nh ca qu b qu c hu
tr khch, ln vo nhng li i p v kem v ng, chng ti thy r ni y c s sng bi tr vt qua tt c.
Tnh kham nhn y trit l ca v khch mi i vi s phn th nc hm m h ang ch n ng ta chnh l
lc v ch lc y tinh thn ng ang ng tr ti thng.

Chu u, li ghi chp sm nht v tr c tm thy trong bn vn du k ca mt ngi rp, khng th

trc nm 879, c thut rng ngun thu nhp chnh ca Qung ng l nh thu vo mui v tr.[1] Marco Polo
c chp li vo nm 1285 c mt v Thng Th B H (Chinese minister of finance) b cch chc v t tng thu
tr[2]. Lc y l thi k ua nhau i khm ph vng t mi v ngi Chu u bt u bit n vng Vin ng
nhiu hn. C cnh du hnh nh Giovanni Batista Ramusio (1559), L. Almeida (1576), Maffeno (1588), Tareira
(1610), u c ni v tr. Trong nhng nm va ni n trn, con tu ca Cng Ty ng n H Lan mang v Chu
u l tr u tin. Tr c nc Php bit n nm 1636 v i n Nga nm 1638. Nc Anh cho n tr vo
nm 1650 v ca ngi tr l Thc ung tuyt vi v mi thy thuc u ni vy, gi tn l tcha, cc nc khc gi
l tay, sau i thnh tee

Cng nh bt k thc ung ngon no trn th gii, vic truyn b tr khng trnh khi s chng i. Cc
ngoi gio ca Tr o nh Henry Saville (1678) t chi ung th nc ny v coi la th tp tc th lu. Nm
1756, trong cun Tr Lun (Essay on Tea), Jonas Hanway ni rng dng nh ung tr khin n ng mt i
phong v s lch lm, n b mt i nt yu kiu. Khi u gi tr nm ngoi tm tiu dng ca dn d, khong
15-16 xi-ling mi pao, g c khin tr thnh biu chng cho s trng th v trng i, tng phm dnh cho
cc ng vua b cha v cc v i thn Th nhng bt chp nhng mt hn ch thi quen ung tr lan rng vi tc
diu k. Na u th k 18 cc qun c ph Lun n thc s tr thnh qun tr, ni t hi ca cc ti t
nh Addison v Steele, tiu th vi nhng mn tr. Thc ung ny chng bao lu sau tr thnh mn nhu yu ca
cuc sng - mn hng phi chu thu. Nhn chuyn ny chng ta hy nh li xem th g d phn quan trng
trong lch s ng i. Nc M thuc a cam chu s p bc cho n khi sc chu ng ca con ngi khng
cn na trc su cao thu nng nh vo tr. Nn c lp ca M nh du t ngy nm cc thng tr xung
cnh Boston.

Hng v tr c sc quyn r tinh t kh ai cng li c v tr c ngi ta l tng ha. Cc nh hot

k Phng Ty chng chu chm chn ha trn hng hoa t tng ca h vo hng v ca tr. Tr khng ngo
ngh nh ru, khng e d ngng ngp nh c ph, cng khng hn nhin gi to nh ca-cao. Nm 1711, t bo
The Spectator tng vit: Vy nn ti mun bnh theo li ring ca mnh rng tt c mi gia nh bit kho thu vn
vic t gia nn dnh mi sng mt gi dng tr, bnh m v b, v tha thit c li khuyn cc gia nh i hi t
bo ny phi c giao ng gi v coi n mt cu phn trong b tr c. Samuel Johnson t t chn mnh nh
k ung tr dy dn v v s, l ngi sut hai mi nm tri chan vo mn n th hm t loi cy hp dn ny,
ngi thch tiu th vi tr mi bui chiu v gii bun bng tr lc canh khuya, cho n bnh minh cng bng
tr

Charles Lamb, k ngoan o thun thnh vi tr, rung ln nt nhc chn tnh v Tr o khi ng vit rng
lc th v i nht ng tng bit l m thm lm m vic thin v tnh c vic y b ngi khc bit. Tr o cng
vy, l ngh thut che du i ci p bn t tm ra ci p , s che du li gi ln iu thch bn dm
khng bc trn ra. D0 l s b n cao qu t ci chnh mnh, mt cch bnh lng nhng thu sut, v l s tro
lng t thn - n ci trit l. Theo ngha , bt c nh tro lng ch thc no cng c th gi l trit gia tr.
Chng hn Thackeray, v d nhin c Shakespeare. Trong s phn khng li ch ngha duy vt, cc thi nhn ca thi
bui Suy i (khi th gii khng i ph?) hn u khai rng con ng cho Tr o. Nay c l n lc chng ta
nn trm t v s Bt ton (Imperfect) m c ng ln Ty u gp phi trong nim an i chung.

Gii o gia thng tng rng Thi cc v cc, lng tinh tng bc (the great beginning of the No-
Beginning, Spirit and Matter met in mortal combat: Lc Thi cc cn giai on v cc th hai tinh nh ln nhau).
Mi v sau, vua Hong , tc Thi Dng trn tri, mi chin thng Chc Dung (Shuhyung),[3] Qu Vng hc m
di t. Lc hp hi sp cht, T thn khng l ny p u vm tri lm tri v ra. Tinh t khng cn ch bm
vo, mt trng lang thang dt d gia nhng vc su hoang lng ca m trng. Trong tuyt vng , Hong
du hnh t phng tm ngi v li bu tri. S tm kim ca ngi khng ph cng. Ngoi bin ng xa khi hin
ln mt N Hong l b N Oa (Niuka), u c sng v mang ui rng, mc b gip la sng chi. B em cu
vng ng sc vo l luyn v li v dng li bu tri. Truyn thuyt li cn k rng b N Oa qun khng bt hai
khe nh trn bu tri, nn t nh nguyn tnh i[4][4] ny sinh hai linh hn ln lc trong khong khng gian
mi cho n khi chng hp vi nhau li hon thnh v tr. Mi chng ta phi dng mi cho mnh mt bu tri
hy vng v ha bnh.

Bu tri ca nhn loi thi nay thc s tan nt trong Trn i Tranh ginh s giu c v quyn lc. C
th gii ang m mm i trong bng ti ca s ch k v th tc. Tri thc b c tm mua chuc, lng t thin ch
nhm v t li. ng v Ty, nh hai con rng ln ln gia bin cung lon, ung cng u tranh ginh li vin ngc
qu ca nhn sinh. Chng ta li phi nh n b N Oa sa li s tn ph kinh khng , chng ta ch i s ha
thn v i ca b. Trong khi , chng ta hy ung mt ngm tr. nh sng chiu t ri xung bi tre, sui ngun
reo vi ting vui tai, ting thng xo xc nghe nh ting nc si trong m. Ht hn chng ta tri vo chn h
v, v th thn trong nt cung di m miu ca s vt.

2. Cc trng phi tr

Lc V(728-804), danh y thi nh ng

Tr l mt tc phm ngh thut v cn n bn tay bc thy mi bc l ra ht phm cht cao qu ca tr.

C chn tr ngon, c chn tr d, cng nh c bc tranh p, c bc tranh xu vy, thng l xu d m thi.
Khng h c ly mt cch thc ph ch no lm ra loi tr hon ho, cng nh chng c quy tc no dng sn
sinh ra nhn vt Titian hay Tuyt Thn (Sesson). Mi cch pha ch tr mang mt c th ring ca n, chung nht
ca cc cch pha ch ch l nc v la, nhng ring tng phng php c cu chuyn ring ca n. Nt p tht
s lun bn trong n. Chng ta phi gnh chu bao nhiu qua s tht bi thng hng ca x hi nhn bit quy
lut n gin v c bn ca ngh thut v nhn sinh, L Chi Lai, mt thi nhn i ng, bun ru m nhn xt c
ba iu ng trch nht trn th gian: s h hng ca tui tr hoa gm do nn gio dc ti, s mt gi ca m
thut do s chim ngng dung tc, v s hoang ph tt cng ca mn tr ngon do bn tay ch bin km ti.

Chng khc chi ngh thut, tr cng c thi v c trng phi. Th thin c th chia s tin ha ca tr lm
ba giai on: tr nu (on tr), tr khuy (mt tr), v tr ngm (ym tr, tin tr). Hin nay chng ta dng li
ung tr cui. Bao nhiu li thng gim thc ung ch ra by nhiu tinh thn ca thi i ca cch thc c a
chung. V cuc sng l mt s biu hin, cc hnh ng v thc ca chng ta thng bi phn li t duy thm kn
nht ca chng ta. c Khng T tng ni: Con ngi chng ai giu dim c g c. C l chng ta l ra qu
nhiu vic cn con v chng ta c qu t iu trng i cn che y. nhng s c b t ca l thi hng ngy b bnh
phm v l tng ni ging nhiu chng km nhng t cao tt ca trit hc hay thi ca. Ngay vic li hi nho no
c a chung cng ghi du c trng tch bit ca thi i v dn tc tnh y Chu u, vy nn l tng tr
cng c trng cho nhiu tm tnh a dng ca nn vn ha ng. Tr bnh dng nu, mt tr dng khuy,
tr l dng ngm nh du nhng xung cm d bit ca cc triu i ng, Tng, Minh ca Trung Hoa. Nu
chng ta h mnh i vay mn b thut ng qu lm ca mn phn loi hc ngh thut, chng ta c th ln lt gi
chng vi tn l trng phi tr c in, lng mn v t nhin..

Cy tr l loi bn a vng Hoa Nam, c ngnh thc vt v y hc Trung Hoa bit n rt sm. Thi c
in n c ngi ta gi bng nhiu tn nh (), thit, (), thun (), gi () v minh (), tr c gi tr
cao bi c tnh nng hi phc sc khe, lm tm hn th thi, tng mnh ch, v gip tng th lc. Chng nhng
c dng lm thuc ung bn trong, tr cn c dng ngoi di dng cao dn lm gim cn au phong thp.
i vi cc o gia, tr l mt v thuc dng ch linh dc trng sinh. Gii tng l dng tr ch yu phng trng
hp ri vo hn trm khi ngi thin nh sut nhiu gi.

Trong khong th k th 4 v th 5, tr tr thnh loi thc ung c a chung ca c dn vng thung

lng sng Dng T Giang. Vo thi k ny ch tng tr () xut hin, hn nhin do ch trc dng
chch ra m thnh. Thi nhn cc triu i min Hoa Nam lu li vi vt tch chng t lng tn sng nhit thnh ca
h i vi bt ca th cht lng mu ngc bch. Thi y cc hong thng dng tr ban thng cho cc i
thn. D vy, phng php ung tr thi vn cn ht sc th lu. L tr c hp ln, nghin nt trong ci, nn
li thnh bnh v em nu chung vi go, gng, mui, trn b, gia v, v i lc vi c hnh na! Tp qun nu tr
vi cc cht liu thnh mn si-r k cc nh th hin cn thy Ty Tng v mt vi b tc Mng C. Thi
quen ung tr vi vi lt chanh ca ngi Nga l do h hc nhng on thng l Trung Hoa, l vt tch
phng php c xa hin cn st li.

Sau nh thin ti ca i nh ng tr mi c gii phng khi trng thi th thin v i n tnh trng
l tng ha cng cc. n gia th k th 8, chng ta mi c v tng u tin ca Tr o: Lc V. ng sinh ra
vo thi Pht gio, Lo gio v Khng gio ang i tm mt s ng nguyn. Ch ngha tng trng phim thn
thi cng ang thi thc i tm s phn chiu ci Ph bin trong ci c th. Lc V lc y l mt thi nhn v
ng nhn thy trong b tr va c s hi ha va c tnh trt t, hai th ng tr khp mun vt. Trong tc
phm tr danh ca ng, cun Tr Kinh, ng xy dng nn php in v tr. T ng c th cng nh mt v
h thn ca nhng thng nhn bun tr Trung Hoa.

Tr Kinh chia lm ba quyn vi 10 thin. Thin u Lc V bn v tnh cht cy tr, thin th hai ni v
dng c hi l, thin th ba ni v vic tuyn chn l. Theo ng, l tr c cht lng tt nht phi nhn nheo nh
chic ng da ngi k binh Tht t, qun queo nh ci ym b mng, n ra th trng nh hi sng bc ln t
khe ni, lng lnh nh gi hiu hiu vn mt nc h, m v mm nh t tt va tm gi cn ma

Thin bn lit k v m t 24 th dng c lm tr (tr kh), u tin l ci l ba chn v kt thc l ci

bung tre cha nhng kh c ny. Chng ta ghi nhn thin ny lng a thch ca Lc V i vi ch ngha tng
trng ca Lo gio. V cng th v nhn thy trong mi lin kt phn nh uy th ca tr i vi ngh gm s
Trung Hoa. Nh bit, gm s ca Thin Quc c ci ngun t vic th to ra loi men s c nc bng tinh
kho ca ngc bch, kt qu l vo i nh ng ngi Hoa Nam to ra nc men lam, cn ngi Hoa Bc lm
c nc men trng. Lc V cho rng mu lam l mu l tng lm chn ung tr v n lm tng thm mu lc
ca thc ung ny, trong khi mu trng lm tr hng i v mt ngon. l v thi ng dng tr bnh. V sau, khi
cc bc thy i Tng dng mt tr, h a dng loi chn to nng c mu xanh en hay nu sm hn. Qua i Minh
tr ngm c chung, loi chn s nh mu trng quay tr li.

Thin nm Lc V m t phng php ch tr. Ngoi tr mui, ng loi b i tt c cc ph liu. ng bn

nhiu n vic la chn nc nu tr v si ca nc. Theo ng, nc sn tuyn (sui trn ni) l tt nht, sau
l nc sng ri mi n nc ngi. si ca nc chia lm ba cp : si th nht c bt kh trng nh
mt c ang bi trn mt nc, si th hai bt kh trng ging nh ht chu ln trong dng nc, v si th
ba khi bt kh to thnh sng sng sc trong m. Tr bnh c hong trc la cho n khi mm nh cnh tay hi
nhi v c t gia hai t giy mn nghin vn ra. Ln si th nht cho mui vo, ln si th hai b tr vo. Qua
ln si th ba rt vo m tr mt mui nc lnh trn tr v hi phc li nguyn kh cho nc. Th l tr
sn sng rt ra ly v ung. i cam l! Chic l con mng manh nh nhng gn my ln tn treo trn bu tri
quang thanh hay nh loi sng php ph trn dng nc mu lc bo. l mn nc ung c L ng, mt thi
s i ng, vit: Chn th nht thm t mi hng, Chn th hai ph tan nim c qunh, Chn th ba ti
thm lng d kh cn v ny ln mun ngn vn, Chn th t thm nhp m hi, mi xu xa cuc i theo l
chn lng tri ra, Chn th nm thu lng thanh tnh, Chn th su a ta vo ci thn tin, Chn th by, A, ta
khng nhp c na! Ta thy mt ln gi mt thi vo tay o. Bng Lai ni no? Cho ta ci ln gi mt bay n
i .

Nhng thin cn li ca Tr Kinh bn v s thng tc trong cc php ung tr, s lc cc m khch danh
ting ung tr, nhng vn tr ni ting x trung Hoa, cc bin th c th ca cc b tr v hnh minh ha cc
mn tr c. Thin cui cng b tht lc.

S ra i cun Tr Kinh hn gy mt s chn ng ng thi. Thi Tng Hong (763-779) thi bit
i Lc V, v tn tui ng thu ht nhiu ngi xin lm mn sinh. Mt s ti t ni rng h c th nm bit tr
no do Lc V pha, tr no do mn ca ng thc hin. Li c chuyn ni v mt vin quan m danh tnh tr nn
bt t ch v khng sao bung li tn thng c hng v tr ca bc i danh s tr Lc V.

Mt tr tr nn thi thng vo triu i nh Tng v nh vy dng nn trng phi tr th hai. L tr

c xay mn ra bng ci , cch pha ch l ngm trong nc nng v dng thanh tre (gi l tr tin) khuy.
Qui trnh pha ch mi ny lm thay i mt s mn tr kh ca Lc V, cng nh cch tuyn l tr ca ng. Mui
mi mi khng cn dng pha tr na. Lng nhit thnh ca ngi i Tng i vi tr qu v b bn. Cc ti t ua
nhau tm ging tr mi, v u n m hi thi ti cao thp. Huy Tng Hong (1101-1124), mt v vua tt ng
thi cng l mt ngh s i ti, chi tiu hoang ph bit bao tin ca ca quc kh tm nhng ging tr qu him.
Hong ny vit mt cun sch lun v hai mi ging tr ngon, trong s vua tn thng bch tr l ging
qu him nht v hng v thm ngon nht.

Nhn sinh quan ca ngi i Tng c khc ngi i ng nn l tng tr ca h cng chng ging
nhau. H hin thc ha iu m bc tin bi ca h c tng trng ha. Vi tinh thn Tng Nho[5], quy lut ca v
tr c khng phn nh trong cc hin tng ca th gian, m hin tng th gian chnh l quy lut ca v tr.
Mt i kip ch thong qua nh mt st-na, nit-bn khng u xa ngoi tm tay con ngi. Cc o gia nhn
thc rng s bt t nm trong s bin dch v cng, iu ny thm nhp su vo t tng o hc ca h. l
phng cch ch chng phi hnh vi, phng cch mi ng quan tm. l b khuyt ch khng phi hon tt,
b khuyt mi thc s l sc sng. Con ngi khi t n nh th mi i din vi t nhin c. Mt ngha mi
sinh si trong ngh thut sng. Tr bt u khng cn l mn tiu khin ca gii thi nhn, m tr thnh mt trong
nhng phng php t k lnh hi. Vng V Xng tn dng tr nh sau: trn ngp tm hn nh li ro gi
trc khi, m hng v ng ng tuyt vi gi li mt hu v khuyn thin. Cn T ng Pha ca ngi sc mnh
tinh khit n v khuyt trong tr nh c hnh ca mt chnh nhn qun t, khng s b hoen . Trong gii Pht
gia, dng Thin Nam Tng l tng phi chu s hi nhp rt nhiu ca cc gio l Lo gio, dng ny hnh thnh ra
nghi thc cht ch v tr. Cc thin gia t hp trc tng B- t-ma v ung cn mt chn tr duy nht vi
quy thc trang trng ca mt thnh l. Nghi thc thin ny sau pht trin thnh nghi thc Tr o Nht Bn vo
khong th k 15.

Tic thay s bng khi ca cc b tc Mng C hi th k 13 dn n s tn ph v chinh phc Trung Hoa,

t t nc ny di s cai tr d man ca cc hong nh Nguyn, khin mi thnh qu ca vn ha nh Tng
b tiu hy. Triu i bn a nh Minh hi gia th k 15 c khi phc dn tc tnh nhng gp phi s quy ph
ca ni lon, v Trung Hoa li ri vo tay ngoi bang Mn Chu vo th k 17. Tp qun v phong tc i thay, vt
tch thi xa c b xa mt. Mt tr thc s b qun lng. Chng ti tm thy t liu ni mt nh bnh ch i Minh
chng nh ra hnh dng mn dng c gi l tr tin (cy khuy tr) tng c chp vo kinh in nh Tng. Tr
ngy nay dng di dng hm l trong chn nc nng. Do vy, th gii Phng Ty khng bit n thut ung tr
thi c bi l mi n cui i nh Minh, Chu u mi bit n tr.

Ngy nay tr Trung Hoa vn l thc ung ngon, nhng l tng chng cn na. Thng kh ko di trn t
nc ny qu lu tc i ni h nim hng th v ngha nhn sinh. t nc ny hin i, iu c ngha
nt c xa v mng m tan bin. H nh mt c tin cao thng vo o mng trng sinh bt lo ca thi nhn
v c nhn. H theo ch ngha chit trung v ngoan ngon chp nhn qun l ca v tr. H a bn vi t nhin,
nhng khng chu h mnh khut phc hay tn th t nhin. L tr ca h thng tuyt diu vi mi hng ca
hoa, nhng tnh lng mn ca nghi thc ng-Tng chng cn trong chn tr na.

Nc Nht theo st bc nn vn minh Trung Hoa, hiu tr qua c ba giai on lch s ca n. Tr xut
hin Nht tr nht t nm 729, chng ti c c trong kinh sch vo nm Thnh V Thin Hong (Emperor
Shomu) ban tr cho mt trm v s ti cung Ni Lng (Nara). Loi l ny c l do s thn ca chng ti du
nhp v t ng Triu v ch bin theo li ang thnh hnh thi . n nm 801, nh s Ti Chng (Saicho)
mang v mt t ht ging v trng Du Sn (Yeisan). Nghe u cc th k sau nhiu vn tr mc ln lm vui
lng cho gii qu tc v tng l. Tr Tng n vi chng ti vo nm 1191 sau khi Vinh Ty Thin S (Yeisai-
zenji) i hc o Thin Nam Tng quay v nc. Ht ging tr mi do thin s ny mang v trng ba ni, mt
trong nhng ni l V Thy (Uji) gn C Kioto, n nay tn vng t ny vn cn dng ch mt loi danh tr ni
ting th gii. Thin Nam Tng lan truyn nhanh chng n diu k, cng vi n l nghi thc tr v l tng tr
i Tng. Qua th k 15, di s bo tr ca Mc Ph (Shogun) Tc Li - Ngha Chnh (Ashikaga-Voshinasa), nghi
thc tr c hnh thnh y , tch ra khi thin tng v i vo th tc. K t Tr o c hnh thnh hn
hoi Nht Bn. Li dng tin tr (tr ngm) theo kiu Trung Hoa thi sau ny so ra cn mi vi chng ti, ch
c bit n t gia th k 17. Loi tr ny thay th cho mt tr trong tiu dng hng ngy, d vy mt tr vn
gi mt a v l tr ca cc loi tr.

Chnh trong nghi thc tr ca Nht Bn chng ta mi thy s tt cng ca l tng tr. Cuc khng chin
thnh cng ca chng ti chng cuc xm lc Nguyn Mng nm 1281 cho php chng ti tip tc tro lu tr
ca Tng triu m lc y Trung Hoa ang b thm hi bi s xm nhp ca dn du mc. Tr i vi chng ti tr
nn quan trng hn vic l tng ha mt hnh thi thc ung, l th tn gio ca ngh thut nhn sinh. Th
thc ung tin ln thnh duyn c tn th s tinh khit v thanh tao, c chc nng thing ling gip ch v
khch kt hp vi nhau to ra c hi hng s cc lc tt cng ngay trn th ny. Tr tht l mt c o gia ci
i hoang vng n m m, ch ni khch l hnh ang mt l mi c th gp g nhau v cng ung t ngun
sui chung thng gim ngh thut. Nghi thc l mt v kch ngu tc vi ct truyn c dt theo chn tr,
hoa, v ha phm. Khng mt sc mu no lm lon v tng mu ca gian phng, khng ting ng no lm h hi
tit tu ca s vt, khng mt c ch no bt s ha iu phi theo n, khng mt cu ni no ph v s ng nht
ca cnh vt xung quanh, mi chuyn ng phi thc hin gin n v t nhin mc ch ca Tr o l nh th.
L lng thay cc bui tr nghi thng li thnh cng. Mt trit l tinh diu t mun vt ng sau n. Tr o l
Lo gio trng thi ha trang.

3. Lo gio v Thin tng

Lo T ci tru

Mi lin kt gia thin vi tr tr thnh ngn ng. Chng ti t lu ghi nhn rng tr nghi[6] l s pht trin
ca thin nghi[7]. Tn tui ca ngi khai lp ra Lo gio, Lo T, gn b mt thit vi lch s tr. Trong sch gio
khoa ca Trung Hoa c vit v ngun gc phong tc v tp qun dng tr mi khch bt u t Quan Dun, danh
ca c Lo T, ngi u tin dng ln cho Lo Trit Nhn chn linh dc mu hong kim. C nhin cu
chuyn c gi tr v chng ta s cn bn lun nhiu v tnh xc ca nhng cu chuyn nh th, nhng d sao n
khng nh cc o gia sm bit dng th thc ung ny. Mi quan tm ca chng ti v o hc v Thin hc
ch yu nm ch lin quan n cuc sng v ngh thut, hai th ha thn vo th m chng ti gi l Tr o.

Tic rng vn cha c cun sch ngoi ng no trnh by thch ng trit thuyt ca Lo hc v thin hc,
d rng chng ta c nhiu c cng ng ca ngi.

Nh mt tc gi i Minh nhn xt: Dch thut lun l s phn bi, d dch hay n u n cng ch l mt
tri ca mt tm gm, vn thy cn y t si nhng mt i kiu cch v mu sc. Nhng ni cho cng, c trit
thuyt v i no d thuyt trnh u? Thnh nhn thi xa chng bao gi em li dy ca mnh vit thnh sch c
h thng. Cc Ngi ch ni theo li nghch bin v e rng rng s tht ra chn l na vi. Thot nghe cc Ngi ni
tng y l my ngi in, nhng cui cng cc Ngi lm nhng ngi nghe thnh thnh hin. Vi tnh kh c
qui, Lo T ni: K h tr nghe o th ci to. Khng ci to sao gi l o c.

Dch st ngha ch o c ngha l li i (path). o li c dch thnh nhiu t khc nh con ng

(way), tuyt i tnh (absolute), qui lut (law), t nhin (nature), l tnh ti thng (supreme reason),
phng thc (mode). Khng phi nhng t ny u sai c v cch dng t ca cc o gia c khc bit nhau ty
theo ch -i tng i hi. Chnh Lo T cng tng dng ch o nh th ny: C mt vt hn n m thnh
trc c tri t. N yn lng (v thanh) trng khng (v hnh), ng mt mnh m khng thay i (vnh vin bt
bin), vn hnh khp v tr m khng ngng, c th coi n l m ca vn vt trong thin h. Ta khng bit n tn
l g, tm t tn n l o, min cng gi n l ln (v cng). Ln (v cng) th lu hnh (khng ngng), lu
hnh (khng ngng) th i xa, i xa th tr v (qui cn).[8]. o y hm ngha con ng hn l li
i. o chnh l tinh thn thng bin ca v tr, vnh hng sinh trng ri quay v chnh n sn sinh ra ci
mi. o cun mnh li nh con rng, mt biu tng c a thch ca cc o gia. o thu li ri trng ra nh
nhng m my. C th ni o l s bin chuyn v i. ch quan m ni o l tnh kh ca v tr, s tuyt
i ca o l tng i.

Trc ht nn ghi nh rng Lo gio, cng nh dng k tha chnh thc ca n l thin tng, i din chu
xu th c nhn ch ngha ca tinh thn min Hoa Nam, i chi li vi ch ngha cng ng ca min Hoa Bc, ly
Nho gio lm tiu biu. Trung Hoa rng ln nh Chu u v c s phn ha v phong cch sng ca tng min, ly
hai con sng ln lm mc ranh. Dng T Giang v Hong H ln lt c v nh a Trung Hi v Bin Baltic.
Thm ch cho n ngy nay, d thng nht hng th k, t tng v tn ngng min Hoa Nam vn khc bit vi
min Hoa Bc, chng khc no s khc bit gia chng tc Latinh vi chng tc Teuton. Ngy xa, khi vic giao
thng cn kh khn hn so vi ngy nay, v c bit vo thi k phong kin, s khc bit v t tng cn ni bt
hn nhiu. Ngh thut v thi ca ca mi min thc s c mt hi th khc hn nhau. Vi Lo T v cc mn v
vi Khut Nguyn - ngi tin phong cho trng phi Thi Nhn T Nhin ca vng Dng T Giang, chng ta thy
c mt thc h kh tri ngc nhau vi nhng khi nim lun l dung tc ca nhng ngi bt Hoa Bc ng
thi.

Lo T sng vo th k th 5 trc Cng Nguyn. Mm mng ny sinh s t bin Lo gio c trc khi
Lo T (bit danh Trng Nh: Tai Di) ging th t lu lm ri. Cc th tch c ca Trung Hoa, c bit l Kinh
Dch, l im bo trc s xut hin t tng ca Lo T. Nhng lng thng tn to ln vo lut php v tp qun
ca nn vn minh Trung Hoa vo thi ca kinh in, cao im l s hnh thnh nh Chu vo th k th 16 trc
Cng Nguyn, kim ch s pht trin ch ngha c nhn mt thi gian di, di n mc mi n khi nh Chu b
phn r v hnh thnh nhiu vng quc c lp khc nhau ch ngha c nhn mi c th n r trong lng sum s
ca t do t tng[9]. Lo T v Trang t u l ngi Hoa Nam, hai i biu ln nht ca trng phi mi. Mt
khc, Khng T vi ng o mn ca Ngi nhm vo bo lu cc quy c ca t tin. Khng th hiu c Lo
gio nu thiu kin thc v Nho gio, v ngc li.
 Chng ta ni tuyt i tnh ca lo gio l tng i tnh. Xt v mt lun l, cc o gia khinh b lut
php v in ch lun l ca x hi, v i vi h ng hay sai ch c tnh tng i. nh ngha lun c gii hn
ca n C nh hay Bt bin ch l thut ng biu th s dng li ca pht trin. Khut Nguyn ni: Thnh
nhn qua li trong ci nhn gian. Cc chun mc o c ca chng ta c sinh ra do nhu cu xa kia ca x
hi, nhng x hi c y nguyn nh trc u? Tun th truyn thng cng ng buc thng hng hy sinh c nhn
cho t nc. gn gi o tng phi thng , nn gio dc c v nhng hng ngi ngu mui. Dn chng
khng c dy d thnh ngi c o c ng ngha, m tr thnh ngi thch hp (vi nh ch x hi).
Chng ta hung c v chng ta t tri t gic kinh khng qu. Chng ta nui mm lng tm v chng ta s phi ni s
tht cho k khc, chng ta tr mnh vo t tn v chng ta s phi th tht vi chnh mnh. Lm sao c c ngi
sng nghim tc vi th gian trong khi th gian l l bch! c i chc c mt khp ni. Danh d v trinh tit! Ny
ngi bn hng t mn mnh bn Tt v Tht. Nhng ai mua c ci gi l Tn gio, m thc ra ch l
th o l thng tc c thn thnh ha bng hoa v m nhc. Tc i nhng th ph thuc ca Gio hi th
th xem n cn li g? Th nhng lng tin vn ny n diu k, v gi c r mt cch phi l, mi li cu nguyn l
mt v ln thin ng, mt chng ch cho ngi cng dn danh d. Mau n mnh di ci u i, v nu s hu
dng ca bn l ra trc bn dn thin h, bn s sm b h gc bi s ng gi cao nht ca ngi t chc bn u
gi. Ti sao con ngi, n ng ln n b, thch qung co mnh nhiu n th? Phi chng ch l bn nng ny
sinh t thi cn n l?

Kh lc ca mt tng t nm sc mnh b gy t tng ng thi hn l ch ng c cc tro lu

hu lai ca n. Lo gio l mt hot lc sut triu i nh Tn, thi m Trung Hoa c thng nht mang li tn
gi China. Chng ta tng ghi ch Lo gio c lung nh hng c cc t tng gia ng thi quan tm, l
cc nh ton hc, cc cy bt vit v php gia v binh gia, cc nh thn b hc v cc thut s luyn an, v sau na
l cc thi nhn theo phi T nhin ca vng Dng T Giang. Khng phi chng ta khng bit n nhng tay t
bin lun v Thc ti, nhng tay ny ng vc hoc gi con nga trng l s thc v sc lng n trng hoc gi v n
cng c, hay nhng tay theo thuyt Thanh m ca thi Lc triu, nhng tay ny si ni bn v thanh
khit v tru tng nh cc trit nhn thin hc. Vt ln trn ht, chng ta nn t lng tn knh Lo gio v iu
n lm khin cho Thin Quc Trung Hoa hnh thnh nt ring ca mnh, mang li cho t nc ny mt kh
nng nht nh d dt v tinh t nh hi m ca ngc bch vy. Lch s Trung hoa ngp y nhng trng hp
sng tn Lo gio, cc vng tn hay n s cng nh nhau, u noi theo li dy ca cc tn iu v thu hi c
nhiu kt qu b ch v a dng. Cu chuyn khng l g nu khng c phn rn dy v d dm. N phong ph
nhng giai thoi, li phng d, v chm ngn. Chng ta vui th c m o vi v Hong c bt t v cha
h c sinh ra. Chng ta c th ci gi bay theo Lit T v thy rng gi tuyt i bnh lng v chnh chng ta l
gi, hay tr mnh gia khng trung cng Hong H Lo T, ngi nm gia tri v t v chng l thuc vo t
hay tri. Ngay trong li bin gii kch cm cho Lo gio y chng ta cng tm thy mt t nc Trung Hoa ng
i, chng ta c th say sa trong s tr ph ca tr tng tng m chng tm thy trong o no khc.

Hng ng gp chnh ca Lo gio cho i sng Chu li nm lnh vc m hc. S gia Trung Hoa lun
ni Lo gio nh l ngh thut sng ci trn gian, v tn gio ny gii quyt vn hin ti-t thn chng ta.
Thng hi ng vi thin nhin ngay trong chng ta, v ngy hm qua tch la khi ngy mai. Hin ti l v tn
ang chuyn ng, phm vi chnh thc ca tng i. Tng i tnh truy tm s iu chnh, s iu chnh l ngh
thut. Ngh thut sng nm ch thng xuyn ti iu chnh vi ngoi cnh chung quanh chng ta. Lo gio chp
nhn trn tc nh th vn c v chng nh Nho gio v Pht gio, Lo gio c tm c ci p ngay trong th gii
nguyn c v u lo ca chng ta. Cu chuyn ng ngn i Tng v ba ngi nm gim gii thch tuyt diu xu
hng ca ba hc thuyt. Thch-ca Mu-ni, Khng T v Lo T cng ng trc mt h gim - biu tng ca
cuc i - v tng ngi nhng ngn tay vo nm. Thc t thy Khng T thy chua, Pht bo l ng, v
Lo T tht ln khen ngt

Cc o gia qu quyt rng tn hi kch nhn sinh c th tr nn th v hn nu mi ngi bit kt thnh

mt mi. Mun gi cho mun vt hi ha v nhng ch cho k khc m chng lo mt a v ca mnh chnh l b
quyt thnh cng trong tn tung th tc. Chng ta cn thuc ht v kch mi mong th din thch ng vai tung
ca mnh, khi nim ton cc phi chng bao gi b mt i trong tng c th. l n d c ca Lo T dng
minh ha cho h v. Ngi cho rng chn bn cht ch tn ti trong h v. Ly v d thc th mt cn phng l mt
khong khng gian trng rng c tng bao quanh v trn lp mi, ch khng phi tng v mi l cn phng.
Cng dng ca bu nc nm ch n trng rng rt nc vo, ch khng phi hnh dng chic bu hay vt
liu lm ra n. H khng l ton nng v mi th cha trong n. Ai c th t bin mnh thnh h khng ngi
khc t do thm nhp vo l ngi lm ch c mi tnh th. Ci ton th lun c th chi phi b phn.

Cc tng ny ca o gia c nh hng to ln n cc l thuyt mang tnh hnh ng, n c kim thut v u
vt ca chng ti. Nhu thut (Jiu-jitsu), mn v t v ca Nht Bn, c t tn nh th l da vo mt on
trong o c Kinh. Trong nhu thut, ngi ta tm cch ko di thi gian v vt kit sc i th bng cch bt i
khng (gi l h v), trong khi c gi sc ca mnh ch ginh chin thng trong lt u cui cng. Trong ngh
thut, iu quan trng ca cng nguyn l trn c minh ha bng gi tr gi . Khi a ra iu g th khng bc l
ra, c ngi thng thc c c hi hon thin tng v nh vy mt kit tc ln thu ht s ch ca bn n
mc khng th khng li c mi n lc bn cm thy nh mnh l mt phn ca kit tc. c mt khong
h khng bn i vo v lp cho y bng mi cm xc thm m ca bn.

Ai bit lm cho mnh tr thnh bc thy trong ngh thut sng, ngi c cc o gia coi l chn
nhn. Khi mi cho i, ngi bc chn vo mng gii v n khi cht mi tnh mng. Ngi kim hm s
xn ln ca ring mnh ha nhp vo ni ti tm ca k khc. Ngi t ra min cng nh k phi vt qua
dng nc vo ma ng, do d nh ngi s k lng ging, trn trng nh mt ngi khch, run ry nh tuyt
bt u tan, khim tn nh ming g cha tc, trng vng nh thung lng, v dng nh ln nc b khuy ng.
Vi ngi y ba th bu vt trn i l lng thng xt, tnh cn kim v hnh khim tn.

By gi chng ta chuyn sang thin hc, chng ta s thy li dy ca Lo gio c cng iu trong n.
Thin l t c gc t ting Phn Dyana (thin na) c ngha l trm t. Thin i hi phi dn ht vo trm t mi
hu t c ci tm v thng ca mnh. Trm t (tc nh) l mt trong su hng i n cnh gii Pht, v cc
thin phi khng nh c thch-ca Mu-ni dnh ngha c bit ca thin cho nhng ln thuyt php sau cui,
truyn tha gio php ny cho i t Ma-ha Ca-dip. Theo truyn thuyt thin tng, Ca-dip l t th nht
truyn li mt php cho A-nan-, v cc t ni nhau truyn tha n i ca B- t-ma, t th 28. B- t-
ma i sang Hoa Bc vo na u th k th 6 v tr thnh t th nht ca thin Trung Hoa. Lai lch v gio php
ca cc v t ny u m h. V mt trit hc, dng nh thin hc mt mt gn gi vi thuyt ph nh n ca
Nagarjuna v mt kia l l trit hc Gnan ca Sancharacharya. Gio php u tin ca thin m nay c bit c
gn cho lc t Hu Nng (637-713), ngi sng lp ra thin Nam Tng, gi nh vy v dng thin ny chim u th
vng Hoa Nam. Truyn tha ca Hu Nng l M T (mt nm 788) ngi lm thin c nh hng sinh ng
Trung Hoa. Bch Trng (719-814) l t ca M T, ngi u tin lp ra thin vin v xy dng Thanh Qui
qun l thin vin. Sau thi ca M T, trong tranh lun v thin tng chng ta thy c vai tr ca tinh thn Dng
T Giang khin cho n c s b sung cch t duy bn a v tng phn li ch ngha l tng n lc ban u.
Du cho c lng t tn gio phi th no i na cng khng th ph nhn thin Nam Tng c nt tng ng vi
gio l ca Lo T v phi Thanh m ca Lo gio. Trong o c Kinh chng ta tng thy n ni n tm quan
trng ca vic tp trung tinh thn v iu tit hi th, y cng l nhng im ct li trong thc hnh thin nh.
Mt s cun bnh ch v o c Kinh hay nht li do cc hc gi thin vit nn.

Cng nh Lo gio, thin hc tn th tnh tng i. Mt bc tn s nh ngha thin nh l th ngh thut

cm nhn thy sao Bc u pha tri nam. Chn l ch c th t ti khi xuyn sut qua li hiu tri ngc. Li
cng nh Lo gio, thin hc l ngi bin h mnh m cho ch ngha c nhn. Chng c g l thc c ngoi tr th
ang hot ng trong tm ca chng ta. Mt hm, Lc T Hu Nng thy hai tng s nhn l phn ca cha tung
bay trong gi. Mt ngi ni: Gi ng, v ngi kia bo: phn ng, nhng Hu Nng gii thch cho h
chng phi gi ng cng chng phi phn ng, m l ci g trong tm hai ngi ng. Bch Trng hnh
cc vo rng cng vi mt t, bt cht mt con th rng thy hai ngi tin li vt b chy. Bch Trng hi:
V sao con th vt b chy trn?. Cu tr li ca ngi t l: V n s con. Bch Trng ni: Khng phi, v
chng ta c bn nng st sanh. Mu i thoi ny lm chng ta nh n Trang T, mt o gia. Mt hm Trang T
i bch b trn b sng vi mt ngi bn. Trang T tht ln: My con c bi li trong nc c v thch th lm
sao!. Ngi bn ni li Trang T nh vy: ng khng phi l c sao bit c thch th?. Trang T b li: ng
khng phi l ti sao bit ti khng bit c thch th?

Thin thng i chi li cc gio lut ca Pht gio chnh thng, chng khc no Lo gio i chi li Nho
gio. Vi tr hu siu vit ca thin, ngn ng ch l s phin toi cho t duy, ton b Kinh Pht ch l li bnh ch
cho suy cu c nhn thi. Thin gia trc tip nhm hng vo s ng cm trc tnh bn trong s vt, xem nhng
th bm bn ngoi l tr ngi trong vic nhn thc sng sut chn l. Chnh tnh yu i vi tru tng lo
li thin a chung tranh thy mc hn l nhng bc ha nhiu mu sc ca cc mn phi Pht gio kinh in. n
mc mt s thin gia bi tr thnh tng nh l th qu hnh kin tnh ngay chnh trong con ngi ca mnh, cho
rng th vy cn hn l tn th hnh tng hay biu tng. Chng ta thy c mt an H Ha Thng
(Tankawosho) p v bc tng Pht bng g vo mt ngy ma ng nhm la. Mt ngi trng thy hong
va ni: Mang ti cht!. Thin s ny vn bnh thn, ni: Ti mun ly x li t tro ca pho tng ny!. Ngi
kia m ra gin d ni: Lm g m c x li trong pho tng !. Thin s ny p li: Nu khng c x li th
u phi l Pht, vy ti c ti g u.. Ri thin s quay tr li vic si m vi ngn la.

ng gp c bit ca thin cho t tng phng ng l tha nhn th tc v tm o u quan trng

nh nhau. Thin cho rng mi quan h to ln ca cc s vt chnh l s khng phn bit to nh, mt nguyn t
cng c kh nng ngang bng vi v tr. Ngi i tm s hon thin phi khm ph ngay trong cuc sng ca ring
mnh tia phn chiu ca ni tm. V quan im ny, t chc ca thin vin mang rt nhiu ngha. Ngoi tr v ch
tr, mi ngi trong thin vin c giao mt cng vic c bit trng nom thin vin, v kh k th l cc sa di
mi tu tp c giao vic nh nhng trong khi tng s cng cao thm cng nhn nhng phn s nng n v hn h
hn. Lm vic l mt phn mn quy ca thin v d l mt vic cn con cng phi lm cho tuyt i hon ho. Nh
th nhiu nghi tnh trng yu ny ra trong khi lm c vn, gt c ci, hay phc v tr. Tt c l tng ca Tr o
l kt qu ca nhn thc thin v iu to ln trong nhng s c nh b ca cuc sng. Lo gio cung cp nn tng
cho cc l tng m hc, cn thin th a chng vo thc hnh.

4. Tr tht

Di mt cc kin trc s Chu u quen vi truyn thng xy nh bng gch v , phng php xy dng
ca ngi Nht chng ti bng g v tre na chng ng gi l kin trc. Gn y mi c mt sinh vin ti hoa ca
khoa kin trc phng Ty tha nhn v t lng ngng m s hon thin ng n ni n miu ca chng ti.
Nu vi nn kin trc c in nh th, chng ti mnh dn trng ch ngi ngoi cuc thng th nt p tinh t
ca tr tht vi nhng nguyn l to dng v trang tr hon ton xa l i vi ngi Phng Ty.

Tr tht (Sukiya) khng cao sang g, ch l mt tp lu tranh, ng theo ngha chng ta thng gi, v ng
vi ci ngun biu ca t Sukiya (Khng d: khong trng thn d). V sau nhiu trng phi tr s khc nhau
cn dng nhiu Hn t khc ni ln nim no v tr tht, ring t Sukiya cng c th hiu l h khng tr
c hay phi i xng tr c. Gi l th hiu tr c bi v l mt cu trc ph du c dng thnh nh theo mt
cn bng pht thi hng. Gi l h khng tr c bi v n trng rng khng c trang tr g ngoi tr nhng th tm
t theo nhu cu m thut nht thi. Gi l phi i xng tr c bi v n hin dng cho vic tn th s phi hon
ho, ch cha li mt vi th cha hon tt cho tr tng tng hon tt nt. T th k 16 cc l tng Tr
o c nh hng n nn kin trc ca chng ti n mc ni tht cc ngi nh Nht bnh thng ngy nay
cc k gin tin v s trang tr cng trinh khit (chasteness) khin ngi nc ngoi thy c v tr tri.

Tr tht c lp u tin do Thin Tn Dch (Senno-Soyeki), thng c bit nhiu vi tn Li Hu, sng
to ra. Li Hu l bc tr s v i nht trong cc bc tr s, ng sng vo th k 16 di s bo tr ca Thi Cp
T Ct (Taiko-Hideyoshi), l ngi thit ch v nng cc th thc tr nghi ln mc hon ho cao vi. Ni ng ra
kch thc tr tht do Thiu u (Jowo), tr s lng danh th k 15, n nh. Loi tr tht tin khi ch l mt phn
ca phng khch bnh thng , c ngn ra bng nhng tm bnh phong nhm mc ch pha tr. Phn c ngn
ra gi l Vi (Kakoi: c ngha bao quanh), tn gi ny hin vn cn dng ch nhng gian phng trong nh c dng
lm tr tht ch khng phi mt kin trc c lp khi ngi nh. Cn tr tht c lp (Sukiya) gm mt phng
ung tr ring c thit k phc v khng qu nm ngi, con s ny gi nh mt cu ngn ng nhiu hn thn
Kiu Nh, t hn thn Thi Vn (more than the Graces and less than the Muses[10]), mt thy c (midsuya) lm ni
sp xp v ra tr c trc khi em vo tr tht i khch, mt tr hp (machiai: hnh lang trc tr tht)
khch ch c ch nhn mi vo, v mt l a (roji: li i trong vn quanh tr tht) ni lin tr hp vi tr
tht. B ngoi tr tht chng gy cht n tng g c. N nh hn c ngi nh nh nht Nht, vt dng xy ct
mang sc thi thanh bn. Chng ta nn nh tt c nhng th ny l s dng tm ngh thut su sc v cc chi tit
c ch tc chm cht nn ph tn c th t hn c dinh th hay n i trng l nht. Mt tr tht lm t t mc
hn mt lu i thng thng v vt liu v th thy u phi tuyn chn loi ho hng, i hi cc k chm cht
v chnh xc. Tht vy, th mc lm tr tht phi thuc hng ngh nhn tht danh ting v ni tri, cng trnh ca
h khng km tinh t so vi th lm sn mi.

Tr tht khng nhng khc bit so vi bt k cng trnh kin trc no ca Phng Ty, m cn cc k tng phn
so vi kin trc kinh in ca chnh nc Nht. Cc dinh th c knh v danh gi ca chng ti, d ca th tc hay
gio hi, chng c g ch c ngay c v tm vc. Qua bao nhiu thng trm ca nhiu th k, mt vi dinh th
cn st li vn sc lm chng ta knh s bi s hng v v nt trang tr phong ph ca chng. Thng qua mng
dm ch chng cht, nhng ct g to ln, vi ng knh 2-3 b v cao 30-40 b, gnh chu cho nhng chic
khng l ang on tru di sc nng ca cc mi ngi. Tuy km chu la nhng vt liu v phng thc xy dng
t n chng t c sc mnh chng li nhng trn ng t, v thch nghi tt vi iu kin kh hu ca x s.
Kim Snh (i snh vng) ca cha Php Long (Horiuji) v cha Dc S (Yakushiji) chng ta thu lm c
nhiu v d ng nh v bn b ca cc loi g kin trc ca chng ti. Cc cng trnh kin trc ny vn nguyn
vn sut gn 12 th k. Ni tht ca cc ngi n v dinh th c xa ngp trn nhng ha tit trang tr. Trong n
Phng Hong (Hoodo) V Tr (Uji), c nin i t th k th 10, chng ta vn cn thy mi che trau chut v
khm th dt vng, nhiu mu sc v khm pha l vi x c, nhng bc tranh v nhng bc chm trn tng vn
cn tt. Sau na, Nht Quang (Nikko) v Nh iu Thnh (Nijo castle) Kinh (Kyoto) cho chng ta thy nt p
kin trc hin mnh cho s trang hong phong ph, c mu sc v chi tit tuyt p snh ngang vi s lng ly tt
cng ca ngi Rp v ngi Moor.

Tnh gin d v chn cht ca tr tht l kt qu ca s ua ganh vi cc thin vin. Thin vin khc bit
vi cha ching nhng tng phi Pht gio khc, bi v thin vin c ngha l tr x ca thin s. Thin ng
khng phi l ni th cng hay hnh hng, m l cn phng t hi cc thin sinh n nghe php v thc hnh
thin nh. Thin ng trng trn chng c g ngoi tr mt hc tng gia k bn th c tng B--t-ma,
t ca tng ny, hay tng Pht Thch-ca Mu-ni c Ca-dip v A-nan-da hu hai bn, hai v t thin u tin.
Hng hoa lun sn trn bn th cng dng tng nh cng c cc bc thnh khai sn thin tng. Chng
ti ni trn y l nghi l ung cn chn tr trc hnh tng B--t-ma do cc thin s ch nh, sau ny
thnh nn tng cho tr nghi Nht. y chng ti ni thm bn th trong thin ng chnh l nguyn mu ca
sng gian (Tokonoma), v tr danh d trong cn phng ca ngi Nht, ni t tranh v hoa khch bn lun.

Ton b cc i tr s u l thin gia, cc v lun ra sc a tinh thn thin vo cuc i. Tr tht cng
nh nhng dng c tr nghi (tea-ceremony), u phn chiu t tng thin. Kch thc tr tht chnh tng l bn
chic chiu ri, hoc 10 b vung, l kch thc nu trong kinh Duy ma-ct (Sutra of Vikramadytia). Trong
b kinh ny, Duy-ma-ct nghnh n tn gi Mn-th-s-li v 84.000 mn ca c Pht trong gian phng c
kch thc nh va ni mt n d da trn thuyt tnh khng v khng gian i vi ng gic ng. Li ni v
sng l (roji), l li i trong vn dn khch t tr hp n tr tht, hm l bc u tin trong thin nh - con
ng t ng. Sng l c ch c dng on dit mi lin h vi ngoi gii, v to ra mt cm gic th thi
dn n nim lc th trn y ca ch ngha duy m (aestheticism) ngay bn trong tr tht. Ai tng t chn
bc i trn li nh trong vn ny khng th no nh ni tm hn mnh lc nh th no, v ngi y bc i
trn nhng mng thm khng u nhau li c b tr mt cch u n di nh sng xanh r chp chong ca
cy xanh, di chn l nhng chic l thng kh ri rng, v hai bn l my ngn thch ng lung (tr n bng
) ru phong, tm hn lc vt bay bng ln khi tng phm tc. Mt ngi c th ang sng gia chn
th m vn cm thy nhu ang ni rng su xa lnh khi bi trn v phn hoa ca chn vn minh. Cc tr s ti
tnh lm sao khi to ra cnh gii v vi v thanh tnh ny. Mi tr s i qua sng l ny sinh mt cm gic ring
chng ai ging ai.. Mt vi v, nh Li Hu, cm nhn tthy nt hoang liu v tht ln rng b quyt lm sng l
nm trn trong cu ht di y:

Phng mt nhn bn y, " (I look beyond,)

Chng thy mt cnh hoa (Flowers are not,)

Chic l vng cng khng, (Nor tinted leaves.)

Trn bi bin mnh mng, (On the sea beach)

Mt chic lu c qunh. (A solitary cottage stands)

Trong nng vng tn t, (In the waning light)

Tri chiu thu man man. (Of an autumn eve.")

Mt vi k, chng hn nh Tiu Khut Vin Chu (Kobori-Enshiu), thy ni y mt tm cnh khc. Vin
Chu tm c ni sng l (con ng trong vn) th sau:

Mt khm cy ma h, ("A cluster of summer trees,)

Mt gc bin xa xa (A bit of the sea,)

Chiu t trng nht nha ( A pale evening moon.")

Chng kh g m khng hiu c tm cnh . Vin Chu mun t thi ca mt tm hn va tnh thc
nhng vn cn m mng trong gic mng mng lung ca qu kh, cha gt ra trong s v thc ngt ngo ca
lung sng tm linh du ngt, v kht khao mong tm th t do m n ni no cng chng bit.

Sn tm thc nh th ngi khch lng l tin vo chn thing ling, v, nu l mt v s o ngi khch
gc kim trn gi bn di hin, tr tht l ni dnh cho s bnh yn thng tr. Ri ngi khch khom ngi
chui qua cnh ca nh cao khng qu ba b vo gian phng. Bt c khch no, quyn qu hay thp hn, cng
u nh vy c nhm ni vi khch v c tnh khim h. Khch theo th t trc sau ch ni tr hp (machiai),
tng ngi mt khe kh bc vo ni y, nghing u cho bc ha hay bnh hoa cm t ni sng gian
(tokonoma), ri vo ch ngi ca mnh khng gy mt ting ng, Khi tt c khch mi u an ta v mt s tnh
lng tht s ng tr, ngoi tr ting nc reo trong m st, ch nhn mi bc vo phng. Nhng ming st xp
kho lo di y m reo ln nghe r theo mt giai iu l k tung nh ting vng ca thc nc b my che
khut, nghe nh ting bin ni xa xm dp dn v vo vch , ting phong ba qut rt qua cc bi tre rng, hay
ting thng reo trn ngn i xa lc.
 Mi hin thp l t lm nh sng trong phng du mt d ang gia ngy, ch cho mt t tia nng chiu vo.
T sn n trn mi vt u c mu sc thanh nh, khch mi cng phi bit thn trng chn b y phc c mu sc
nhu nh. Nt c knh ph trn ln tt c, mi th nh nhn nh mn vt mi sm no cng u l mn cm k,
tr chic go cn di bng tre v tm khn vi phi mi v trng tinh nh hai nt nhc chi. Tuy tr tht v tr c
trng c v m xn nhng chng tuyt sch. Khng mt gc k no c vt en hay mt ht bi, nu khng c
nh vy ch nhn khng cn xng danh tr s na. Mt trong nhng yu cu hng u i vi v tr s l phi bit
qut tc, lau chi, git gi nh l mt ngh thut v lm sch v ty bi. Mt mn c bng kim loi u th
b ni tr qu nhit tnh n t mn m tay vo. Nc nhu t bnh cm hoa u cn phi lau i, n gi ln hnh
nh git sng v hi mt.

Ni n y li nh n cu chuyn Li Hu (Rikiu), ngi c cc tr s coi l nt minh ha cho

tng v s thanh khit. Li Hu bo con trai mnh l Thiu Am (Shoan) qut dn v vy nc cc sng l (li i
trong vn). Lm xong Thiu Am trnh vi cha, Li Hu bo: cha sch v bo lm li. Sau khi qut li sut mt
gi, ngi con vo tha vi Li Hu: Tha cha, chng cn g qut dn na c. Con ra i ra li phi thch
( lt li i) ba ln, thch ng lng (tr n bng ) v cy ci cng ti nc k, ru mc chng cn, khng
cn mt nhnh cy chic l no trn mt t Tr s mng ngay: Thng in v ng bc ra vn lay cy ci
cho l vng rng vng vi xung sn, coi l nhng mnh gm vn ca ma thu! iu m Li Hu i hi khng
phi l s thanh khit trn tri, m phi c c ci p v nt t nhin na.

Tn gi th hiu tr c hm mt cu trc c sng to theo thch ngh s c nhn. Tr tht c

dng ln dnh cho tr s, ch khng phi tr s sinh ra v tr tht. Tr tht lm ra khng v nh dnh cho hu th
v do vy n ch ph du thi. tng mi ngi nn c ring cho mnh mt ngi nh c t trn nn tng mt
tc l c xa ca ging ging dn Nht, lng m tn Thn o (shinto) khin dy khi ch nhn ngi nh t th th
mi ngi nn ri ngi nh . C l v l do khng thc hin vic v sinh c nn c tp tc ny. Mt tc l xa
xa khc, khi i v chng mi ly nhau u phi lm nh mi. V nhng tp tc nh th nn chng ta thy khi xa
hay di t ni ny qua ni khc. C mi hai mi nm Y Th Miu (Ise temple) th Thi Dng Thn N
phi xy dng li l mt in hnh v mt trong cc nghi l c xa m nay vn cn. Vic gi gn cc tc l ny ch c
th c nu xy dng vi hnh thi kin truc bng g, d tho d xung v dng ln.. Dng gch xy dng
khin vic di di tr nn khng th thc hin c nhng b li chng bn chc v s hn theo kiu xy dng
ca ngi Trung Hoa c p dng vo thi i Ni Lng (Nara).

Tuy nhin vi tnh cch k c ca thin hi th k 15, cc tng c l cng b tim nhim nh hng
thin mt cch su sc v tc ng qua vic xy ct tr tht. Thin hc cng vi thuyt v thng ca Pht gio v
gio php ku i coi trng tinh thn hn l vt cht dn n nhn thc ngi nh ch l ni tr c tm b cho th
xc. Ngay th xc cng ch l tp lu ni hoang d, nh mt tr x mong manh an bng c mc quanh u y,
n khi c y khng cn an kt vi nhau na th tan r v tr v vi bn lai ca chng. Vy nn trong tr tht mi
tranh gi ln s ph du, chic ct mng manh ni ln ngha ca s yu ui, gi chng bng tre ch s nh lng
non d, vic dng cc vt liu tm thng hm s bt cn. Thng tr ch c trong tm v c ha thn vo
nhng vt n s xung quanh, t im bng v tinh t thanh tao ca chng.

V rng tr tht tuy c dng ln theo v c nhn ca mt s ngi nhng l mt c nh ca nguyn l

sinh kh trong ngh thut. Ngh thut mun c nh gi y phi thc s hp vi cuc sng ng i.
Chng phi l chng ta khng bit yu cu ca hu th, nhng chng ta nn tm s vui hng hin ti th hn.
Chng phi l chng ta thiu quan tm n nhng sng to ca qu kh, m chng ta nn ng ha cc sng to
vo thc ca chng ta. Tun theo truyn thng v m thc mt cch n l s gng cm biu cm c nhn trong
kin trc. Nhng chng ta c quyn qut sch nhng thi sao chp v hn theo li kin trc Chu n nh hin
ang thy Nht. Ti cc nc Phng Ty tin b nht, chng ta thy l mt iu rng nn kin trc sao qu
thiu tnh ci ngun, sao chp i sao chp li cch phong cch c h. Trong khi ch i s xut th ca mt bc
thy i lc xy dng nn triu i mi, c l chng ta phi tri qua mt thi i dn ch ha trong ngh thut.
Chng ta hy knh m c nhn nhiu hn, nhng nn sao chp c nhn t i! Phi ni rng ngi Hy Lp v i v h
chng bao gi sao chp li c vt.

Thut ng h khng tr c nm ngoi trit l mun vt thu tng ca Lo gio, m gi ln khi nim
thng bin trong kiu thc trang tr Tr tht tuyt i trng rng ngoi tr nhng th tm thi c k t
tha mn mt vi iu thc m thut. i dp cn a vo my mn ngh thut c bit no th nhng vt
khc phi tuyn la v by tr sao cho nng c nt p ca ch chnh. Chng ai c th nghe cng mt lc
nhiu nhc phm khc nhau, vy nn s thu hiu thc s ci p ch c th c qua s tp trung vo iu thc
trung tm m thi. H trang tr trong tr tht ca chng ti i chi vi li trang tr ca Phng ty l v l , li
ca Phng Ty bin ni tht cn nh thnh mt vin bo tng. i vi mt ngi Nht, gin n trong trang
hong v thng thay i cch trang tr thnh thi quen, cn ni tht Phng Ty lun y p hng ha phm
to ng, cc bc tng, nhng mn trang tr nho nh to nn mt n tng khoe m s giu c mt cch dung
tc. Phi c mt khiu thng lm tht mnh mi c th thng thc cnh tr mi bt bin ca mt kit tc, v qu
thc phi c mt nng khiu ngh thut v hn mi c th tn ti ht ngy ny qua ngy khc gia mt ng hn
n mu sc v kiu dng nh thng thy cc mi m Chu u v Chu M.

Phi i xng tr c gi ln mt cnh gii trang tr khc ca chng ti. Thiu tnh i xng trong cc ngh
phm Nht thng b cc nh ph bnh phng Ty phm bn. cng l kt qu khai thc trit cc t tng
Lo gia ca thin hc. Khng hc vi t tng nh nguyn su sc v Pht gio Bc truyn (i Tha) vi vic th
cng tam bo, khng h i chi vi s biu hin i xng cht no. Thc t cho thy nu chng ta nghin cu cc
mn ng c ca Trung Hoa hay cc ngh thut tn gio i ng hay thi i Ni Lng (Nara) chng ta s
nhn thy s c gng vn ti tnh i xng. Trang tr ni tht c in ca chng ti c tnh u n dt khot
trong bi tr. Tuy nhin, khi nim hon thin ca Thin hc v Lo hc c khc. Vt Lc Lun ca hai nn trit l
ny lu li nhiu ngha c d hn trong qu trnh t duy, theo phi hon thin hn c s hon thin.. Ci gi l
chn m ch c th c khm ph bi ngi c tm linh hon thnh c s bt tc. Hng kh ca cuc sng v
ngh thut nm kh nng trng thng ca chng. Trong tr tht n li cho tng v khch s tng tng
i n hon tt s nh hng ton din trong mi quan h ca h. T khi thin hc tr thnh li t duy ph bin,
nn ngh thut Vin ng c xu hng trnh s i xng v coi biu th s khng hon thin, m ch l lp li.
Tnh ng dng trong thit k c coi l tai hi cho s ti sng ca tr tng tng. Nh vy, cnh vt, chim v
hoa tr nn ch a thch miu t hn l gng mt con ngi, v gng mt con ngi c sn ni ngi
thng thc ri cn g. Chng ta hin hin ra qu ri, chng phi ung cng thm ch l v k ngm mnh n
bun chn hay sao.

Trong tr tht ni e s s trng lp lun hin din. Cc mn a dng dnh by tr trong phng phi la
chn sao cho khng trng lp mu sc hay kiu dng. Nu bn trng hoa ti th ng treo bc tranh v hoa.
Nu bn dng m un trn th bnh ng nc phi c gc cnh. Chic tch men en khng nn i cng vi hp tr
sn mi mu en. Khi t l hng ni sng gian (tokonoma) phi ch khng k n ngay trung tm, hy lm so
n chia ct sng gian thnh hai khong trng khng u nhau. Ct sng gian cng phi l loi g khc vi cc
cy ct khc, nhm ph v bt k ci g gi ln tnh n iu ca cn phng.

Li na, li trang tr ni tht ca ngi Nht khc vi ngi Ty phng, chng ti thy ngi Ty phng
by tr vt trn l si hay bt c ni no cng u i xng nhau.Trong ngi nh Phng Ty, chng ti
thng bi ri v thy dng nh c s trng lp v ch. Khi chng ti ngi ni chuyn vi mt ngi th sau lng
c bc chn dung ton thn ca ng ta ang chm chm nhn chng ti..L tht, chng ti khng bit ang m
lun vi ng ta hay vi bc tranh kia, v c cm gic xc tn trong hai phi c mt ngi gi. Nhiu ln ngi vo
bn tic thng ngon s by bin trn cc bc tng trong phng n m lo cho s tiu ha ca mnh b c sc b
n no . Ti sao li trng by nhng con th nn nhn trong cc chuyn i sn chi, nhng bc chm cng phu
hnh con c v tri cy? Ti sao li by nhng b n gia bo, lm chng ti sc nh nhng ngi tng ngi n
trong cn phng ny nay khut.

Tnh gin n ca tr tht v s t ti ca tnh y i vi s dung tc bin tr tht tht s tr thnh mt

thnh ng xa ri mi phin no ngoi i. Ni y v ch c ni y ai mi c th dng hin mnh cho vic tn
th ci p m khng b quy ry. n th k 16 tr tht sc n mi t ngi lao ng chn tay n chin
binh kiu hng, n nh chnh khch dn thn trong cng cuc thng nht v ti thit nc Nht, c mt ni th
gin. Qua th k 17, sau s pht trin thin nng v ch ngha hnh thc ca ch c Xuyn Mc Ph
(Tokugawa), tr tht l ni to ra c hi duy nht cc tm hn ngh s t do ng cm vi nhau. Trc mt kit
tc ngh thut khng cn s phn bit gia v ch hu (daimyo), k v s o (samurai) hay anh dn en. Ngy
nay, ch ngha cng nghip lm cho ton th gii cng ngy cng kh tm ra th tao nh ng ngha. Phi chng y
l lc chng ta cn n tr tht hn bao gi ht?

5. Thng gim ngh thut

Bn c nghe qua chuyn Thun phc cy n ca o gia cha?

Thu xa, ni khe ni Long Mn sng sng mt cy ng ng (Kiri), v cha t ca rng ni. Cy ng ng
ngng u ln ni chuyn vi tinh t, r n n su vo lng t, cun qun chm r mu ng thau ca n vi
cc vng cun ca loi ngn long ang ng di . Ri mt hm c thut s cao tay em n lm thnh mt cy n
huyn diu, tnh kh cy n ngang ngnh nn ch nhng nhc cng v i nht mi thun phc c n. Lu nay
cy n l bo vt ca v Hong Trung Hoa, nhng tht ung cng v chng ai lm n ngn nga ln mt giai iu
t t n ca n. N tr li li nhng c gng ca con ngi bng nhng nt cht cha mit th, li nhp vi ca t.
Cy n chi b ch nhn ca n.

V sau bc cm vng B Nha i n. ng u ym vut ve cy n nh ngi ta ang mn trn xoa du con

nga bt kham, ri nh nhng chm vo dy t. Cy n tri ln ca khc ca tri t v bn ma, ca non cao v
sng di, v bao k c ca cy ng ng tri dy! Mt ngn gi xun ngt lm a bn gia cc cnh l. My ngn
thc ti tr nh ang nhy ma xung khe ni, ci ct vi nhng n hoa hm tiu. Pht chc chuyn qua ging
iu m mng ca ma h vi ting mun vn cn trng r r, ting ma ri lt pht, ting chim cuc ku than.
Ny! Ting h gm, ri ting vang p tr ca thung lng. y l m vng lng ma thu, nh trng trn ngn c
m sng nghe sc bn nh nh gm lp lnh. Gi l lc ma ng ng tr, n thin nga ln trn bu tri y
sng tuyt v ma ri lp p trn cnh cy vi nim thch th hung tn.

Ri B Nha chuyn phm sang bi tnh ca. Rng cy ong a nh g tnh nhn nng nhit ang m chm
su trong suy tng. Trn cao, mt m my sng p tri qua nh nng tiu th kiu k, ko l di bng en trn
mt t, en h ni tht vng chn chng. Ri giai iu li chuyn i, B Nha ht bi chin ca, ting thp khua v
chin m h vang. V trong vy n tri ln ging t Long Mn, con rng ci trn ln chp sng, tuyt l m m nh
sm vang tri tan theo nhng con i. Ngy ngt, ng Con Tri hi B Nha b quyt nhip phc cy n. B Nha
tr li: Tu b h, k khc tht bi v h ht ch v mnh. Thn th mc cho cy n t chn ch cho n, lc y
thn chng cn bit cy n l B Nha hay B Nha l cy n na.

Cu chuyn ny kho minh ha cho tnh thn b trong vic thng gim ngh thut kit tc l khc giao
hng chi vi cm xc tinh t nht ca chng ta. Chn ngh thut l B Nha, v chng ta l cy n Long Mn.
Ngay t c chm thn k ca ci p, si t n thn b trong mi sinh linh chng ta thc gic, chng ta xao ng
v xc cm p li ku gi ca n. Tm tr ni chuyn cng tm tr. Chng ta lng nghe ci khng th nghe thy,
chm ch nhn ci khng nhn thy c. Bc tn s bit gi ra cc nt nhc, cn chng ta th khng. K c t lu
chm trong qun lng u quay tr li vi chng ta vi mt ngha mi. Nhng nim hy vng b dp tt bi ni s
hi, nhng ni kht khao m chng ta chng dm tha nhn li tri dy vi nim vinh quang mi. Tm tr ca
chng ta nh mt khung vi ngi ngh s pht vo cc mu sc, nhng sc mu ca h l cm xc ca chng
ta, s phi mu sng ti ca h l tia hoan h ca chng ta, bng nn l ni bun phin. Kit tc l ca chng ta v
chng ta l ca kit tc.

S x chia ng cm ca tm hn cn thit cho s thng gim ngh thut, n phi da trn tinh thn nhn
nhng ln nhau. Khn gi cn c o luyn thi ng n tip nhn thng tin, cng nh ngi ngh s
phi bit lm sao tc ng thng tin . Tr s Tiu Khut Vin Chu (Kobori-Enshiu), tn tui lng danh, li
cho chng ta cu ni ng ghi nh ny: Hy tip cn mt i ha phm nh tip cn mt i vng cng. Mun
hiu c mt kit tc, bn hy nhn mnh thp xung trc n v hi hp ch i tng li by t nh nht ca
n. i Tng c mt ph bnh gia kit xut tht ln li t th v vo mt dp. ng ni: Thi nin thiu, ti ca
ngi nhng bc danh ha v nn nhng bc tranh ti thch, by gi s phn on ca ti chn chn, ti t khen
mnh thch ci m cc danh ha bit la chn lm ti thch. Tht ly lm tic, rt t ngi trong chng ta tht s
b cng nghin cu tm khm cc bc thy. Trong s ngu dt c chp, chng ta t chi x giao p li h mt cch
n s, v do vy thng b l mt nhng ba tic thnh son v ci p ang by nhan nhn trc mt chng ta.
Mt ngi bc thy lun lun c th g dng tng, trong khi chng ta chu i kht ch v thiu kh nng
thng gim ring.

i vi ngi c s ng cm, mt kit tc tr thnh mt thc th sng hng ti iu m chng ta cm

thy b li cun trong vng dy b bn. Nhng ngi bc thy u bt t, v tnh yu v ni s hi ca h ht ci
ny n ci khc sng bn trong chng ta. Chnh tm hn ro gi chng ta hn l bn tay, loi ngi ro gi chng
ta hn l k thut, cng nhn bn bao nhiu s p li cng su sc by nhiu. Chnh v c s thng hiu huyn b
gia cc bc thy vi chnh chng ta m chng ta bun vui cng cc nhn vt anh th ho kit trong thi ca v
tiu thuyt. Cn Tng (Chikamatsu), Shakespeare ca nc Nht chng ti, ra nguyn tc u tin trong cng
vic son kch bn l lm sao cho khn gi tr thnh ngi bn tm giao ca tc gi. Nhin mn ca ng gi kch
bn ng ph chun, nhng ch c mt v hp ng. V ny na n v The Comedy of Errors, k v hai ngi anh
em sinh i b ngi khc nhn lm nhau. Cn Tng ni: V ny c tinh thn thch ng ca kch ngh v n bit
quan tm n khn gi. Cng chng c php bit nhiu hn din vin. H hiu t ch no gy ra ln ln, v
thng cm cho nhng nhn vt trn sn din ngy th lao vo s phn

Cc i danh s c phng ng ln phng Ty chng bao gi qun gi tr gi lm phng tin bin

khn gi thnh ngi bn tm giao ca h. Ai c th thng ngon mt kit tc m khng bng hong trc mt
bu t tng mnh mng hin ra cho chng ta xt on? Cc kit tc thn thng v truyn cm bit dng no,
tng phn li l nhng tc phm phm tc thi hin i sao lnh lng n th! cc kit tc chng ta cm thy c
hi m tun ra t tri tim con ngi, cn nhng tc phm phm tc ch l li cho hi chiu l. M mi trong k
thut, ngh thut hin i him khi vt qua chnh mnh. Ging ht cc nhc cng ung cng khu gi cy n
Long Mn ln ting, ngh thut hin i ch bit ca ht v mnh thi. Tc phm ca n gn vi khoa hc hn, nhng
cng xa vi tnh nhn vn hn. nc Nht chng ti c mt cu ngn ng, Ngi ph n khng th yu ngi
n ng qu t ph, v trong tri tim ngi n ng khng c khong h tnh yu i vo v lp y. Trong
ngh thut, s kiu ngo l tai ha cho cm xc ng cm, iu ny ng c vi ngi ngh s ln cng chng.

Chng c g thn thnh hn vic kt hp s ng cm thng trong ngh thut. Vo giy pht hi ng, ngi
yu ngh thut t mnh thng hoa ln. Va thy mnh hin hu va thy mnh khng hin hu. Ngi y nm c
s thong hin ca V tn, nhng chng ngn t no ni ln c lc th , bi l i mt no c li tht ra.
Thot khi ci cm ca bc tn s, tm ngi y vn ng theo nhp iu ca s vt. c nh th, ngh thut gn
tr thnh tn gio v lm nhn loi cao thng ln. Chnh iu lm cho mt kit tc tr thnh ci g thing
ling. Khi xa ngi Nht lu gi tc phm ca mt i ngh s vi lng tn th mnh lit. Tr s ct gi cc bo
vt ca h theo kiu mt tn ca tn gio, mun ly b tr c bo vt ra phi m ht hp ny n hp khc
trc khi ti c hp ng chng, trong hp cui cng c mt lp la mm mi bc ly vt ch thnh .
Him khi bu vt ny c by ra cho xem, ngoi tr ngi xem cng hi cng thuyn.

Vo thi Tr o hng thnh, cc tng lnh ca Thi Cp (Taiko) t ra hi lng khi c ban thng cng
lao bng cc tc phm ngh thut qu him hn l c phong thi p. Nhiu kch bn c chng ti a chung
c dng trn nn cu chuyn mt kit tc tr danh b mt i ri tm li c. Chng hn trong mt v c bi
cnh l cung in ca lnh cha T Xuyn hu (Lord Hosokawa), ni ct gi ha phm tuyt tc t Ma ca
Tuyt Thn (Sesson), ni ny bt ng b chy do s s xut ca ngi v s o gim qun. Ngi v s o ny
quyt mo him cu ha phm qu gi ny, ng lao vo ta cung in ang bc chy, chp ly bc ha, ri tm
mi cch ra khi m chy. Lc ngi ny ch ngh n bc ha, ng x tay o bc tuyt tc ca Tuyt Thn,
dng gm rch bng ra v nht gi bu vt vo. Ngn la ri cng phi tn. Trong m than hng cn ngun
ngt khi c mt thi th chy kht mt na, bn trong n ct cha nguyn vn mn bu vt, khng h b la lm
h hi. Cc cu chuyn gh rn lm sao, nhng chng ni ln ci gi tr v ngn m chng ti dnh cho mt kit tc,
qu nh lng trung thnh ca mt ngi v s o.

Tuy nhin chng ta ch qun rng gi tr ca ngh thut ch ln ngang vi gi tr ca iu n th l c

vi chng ta. Ngh thut c th l mt ngn ng ph cp mi ngi nu chnh chng ta u bit ph cp trong s
ng cm ca chng ta. Bn cht hn hp ca chng ta, uy lc ca truyn thng v tnh quy c, cng nh bn
nng di truyn ca chng ta, lm hn ch nng lc th hng ngh thut. S xc lp s thch c nhn ca chng ta
theo mt chiu cng lm hn ch s hiu bit ca chng ta, v tnh cch duy m ca chng ta hng tm v s
tng cn vi mnh trong cc sng tc ca qu kh. R l khi thc thng gim ngh thut ca chng ta c
o luyn rng ra thm, chng ta tr nn c kh nng th hng nhiu biu cm ci p m n nay vn cha nhn
thc ni. Nhng ni cho cng chng ta ch thy hnh nh ca ring mnh trong v tr, kh cht c th ca chng ta
ra mnh lnh cho cch nhn thc ca chng ta. Cn cc tr s ch thu gp nhng th h thy va so vi trnh
thng gim c nhn ca h thi.

V mt ny c ai cn nh n cu chuyn v Tiu Khut Vin Chu (Kobori-Enshiu) khng. Vin Chu c

cc mn bnh phm l ngi c v ng knh n trongvic tuyn chn su tp ca mnh. H ni: Mi mn th
ny no ai c th dn c s knh n. Chng cho thy rng tn s c mt v cao hn c Li Hu v b su tp
ca ng ta c ngn ngi mi c mt ngi nh gi cao thi. T ra khng vui, Vin Chu tr li: iu ny cho
thy ta phm tc bit chng no. Cao nhn nh Li Hu mi dm yu chung nhng th do chnh bn thn ng ta
mch bo, trong khi ta v thc li phc v theo khu v ca s ng. Qu c ngn tr s mi c c mt ngi
nh Li Hu.

ng tic bit bao, ngy nay qu nhiu s phn khi b ngoi dnh cho ngh thut li khng ly cm xc
tht s lm nn tng. Trong thi i dn ch ny con ngi ku i th c i chng nh gi l tt nht, ch
chng cn da vo cm xc ca h. H mun c th t tin, ch khng phi th tinh t, th hp thi trang, ch
khng phi th p. i vi i chng ha bo mi xng ng l sn phm ca ch ngha cng ngh, thng ngon
ha bo trong th hng ngh thut v nh mn n d tiu so vi cc tc phm ca ngi thi ban s hay ca
cc danh s thi Tc Li (Ashikaga), nhng danh s m chnh h bi phc. Tn tui ca mt ngh s quan trng
hn phm cht ca tc phm. My th k trc c mt nh ph bnh Trung Hoa ku ca: Ngi ta ph bnh mt
ha phm bng l tai. Li nh gi thiu trung tht nh vy, chng ta ngy nay quay mt theo hng no cng
ng phi n v trch nhim y thuc v s kinh khip ca ch ngha ngy c in (gi c in).

Lm li thng gp khc l ln ln gia ngh thut v kho c. Lng sng knh c t thi c i l mt
trong nhng nt tt p nht trong c tnh con ngi, v mong sao vun trng n c ti tt hn. Cc bc tn s
thi xa xng ng c tn vinh v m mt li khai sng cho tng lai. Ch ring vic cc ngi khng suy
suyn thanh danh qua bao th k b bnh phm, v chng ta ngy nay vn cn bit n, thit ngh cng chng
ta tn knh. Nhng chng ta qu r di nu nh gi cc ngi ch v c nin i di lu. Chng ta li cn cho php
em cm tnh c tnh lch s ca chng ta ln p ln nhn thc ng n v m thut ca mnh. Chng ta tng hoa
tn thng ngi ngh s khi h nm yn di nm m. Thm na th k 19 vi s thai nghn ra thuyt tin
ha to ra trong chng ta thi quen nh mt ci ring t trong ci chung. Mt nh su tp ch lo tu cho mnh
nhng tiu bn minh ha cho mt thi k hay mt trng phi v qun i ch cn mt kit tc n c cng
dy cho chng ta nhiu hn bc k s lng tc phm thng tc no ca thi k hay trng phi . Chng ta i
phn loi qu nhiu v bit thng thc qu t. Hy sinh tnh m thut cho ci gi l phng php trin lm khoa
hc l nguyn nhn suy sp ca nhiu vin bo tng.

Nhu cu i hi ca ngh thut ng i khng th khng c bit n trong bt k vic mu sinh trng
i no. Ngh thut ngy nay thc t l iu thuc v chng ta: n l s phn nh ca chnh chng ta. Khi kt ti
ngh thut l chng ta ta ang kt ti chnh mnh. Chng ta ni thi i ngy nay khng c ngh thut ai chu
trch nhim v iu ny? Tht l xu h khi chng ta bt chp tt c ho hng ca ngi c nhn, li ch tm qu t
n kh nng ca chnh chng ta. Cc ngh s ang u tranh, nhng tm hn yu ui nn n trong bng rm lnh
lng khinh bc! Ngay trong th k chng ta t cho mnh l trung tm ny, chng ta cng hin cho h cm hng
g? Thi qua c th ang xt xa thy r s ngho nn trong nn vn minh ca chng ta, thi sp ti s ci vo
s kh cn ca nn ngh thut chng ta. Chng ta ang hy dit ci p trong cuc sng. Chng bit c nh ph
thy i ti no em khc cy x hi hin ti ng thnh cy n c th gy thnh m iu?

6. Hoa

Trong nh sng m m ca rng ng mt ma xun, khi by chim lu lo theo nhp iu huyn o gia my
hng cy, bn c nghe chng ang ni vi nhau v loi hoa chng? Hn loi ngi bit coi trng hoa ng thi vi
thi ca dim tnh. Cn u hn hoa, du ngt trong s v thc, ngt ngo hng thn v bit cm lng, phi chng
chng ta c th hnh dung ra s bc l ca tm hn mt trinh n? Chng trai thi nguyn thy khi bit tng cho c
nng ca mnh vng hoa u tin l chng vt qua trng thi d th ri. Chng ha thn lm ngi, vn ln
khi nhu cu th lu ca t nhin. Chng i vo lnh vc ngh thut khi chng nhn ra s hu dng tinh t ca mn
v dng (l hoa).

D bun hay vui, cc a hoa lun l bn ca chng ta. Chng ta n, ung, ca, ma v a bn vi hoa.
Chng ta kt hn v lm l ra ti vi hoa. Chng ta chng dm cht nu thiu hoa. Chng ta th phng vi hoa
hu, trm t mc tng vi hoa sen, by binh b trn vi hoa hng v hoa cc. Thm ch chng ta c ni chuyn
bng ngn ng loi hoa. Lm sao chng ta c th sng m thiu hoa? Qu kinh s khi mng tng mt th gii
khng c hoa. Chng phi hoa mang li an i n bn ging bnh y chng, mang nh sng phc lnh n ni ti
tm ca tinh thn mt mi hay sao? S du dng tnh lng ca hoa ging nh nh nhn chm ch ca a b xinh
p gip khi phc li lng tin ang tn li ca chng ta ni v tr v gi li cho chng ta nim hy vng nh
mt. Khi chng ta tan ra thnh ct bi, chnh hoa l ngi nn li tic thng trn nm m.

Bun thay, du c hoa lm bn bn cnh chng ta cng khng che giu c s vic chng ta cha vn
khi hn trng thi hoang d. Ch mt vt xc trn da con cu l con si trong chng ta nhe nanh ngay. Ngi ta
ni con ngi khi ln mi l mt con th, tui i mi l mt thng in, tui ba mi l g tht bi, tui
bn mi l k gian manh, v tui nm mi l tn ti phm. Con ngi tr thnh tn ti phm c l v hn cha
bao gi ngng l mt con th. i vi chng ta, chng c g thc t hn cn i, chng c g thing ling ngoi tr
dc vng. Lng m ri lng m tng ci v nt ra trc mt chng ta, m chng c bn th no c bo tn mi
mi, bn th m chng ta thp nhang cho ngu tng ti cao chnh l chng ta vy. Thn linh ca chng ta v i,
nhng tin bc l nh Tin tri ca thn linh! Chng ta tn ph thin nhin hin cng cho thn. Chng ta t ph
chinh phc Vt cht m qun rng Vt cht bt chng ta lm n l. Cn iu bo tn no m nhn danh vn ha
v thanh tao chng ta cha nhng vo!

Hy ni cng ta hi nhng cnh hoa qu phi, nhng git l ca cc v sao, ang ng trong vn, u gt
g vi by ong nh ang tri ging ht vi sng mai v nh dng, hoa c bit s phn bc bo ang ch n hoa
chng? C m mng i, hoa c ong a v a bn trong ln gi thong ma h nh hoa ang c th. Ngy mai
y, mt bn tay tn nhn chn ngang c hoa. Hoa b vn b, b x tan tng cnh, bt hoa ri b mi m yn lnh. K
tn nhn c th l c nng tht xinh p. C nng c th ni yu hoa bit dng no trong khi my ngn tay
cn thm t mu ca hoa. Hy ni cng ta, c phi l s n cn tt bng chng? C th s phn ca hoa s b
giam cm trn mi tc ca mt ngi m hoa bit r chng c con tim hay b nht vo khuy nt ca mt k chng
dm nhn thng vo mt hoa nu hoa l mt trang nam t. Hn th na c th hoa b giam hm trong mt ci bnh
cht hp vi mt t nc t ng ch lm du bt cn kht in ngi bo hiu s tn li ca i hoa.

Hoa i, nu hoa sng trong vn Thng Uyn (Mikado), vo mt lc no hoa s i mt vi mt nhn

vt ng s cm ca, ko trong tay. G t xng mnh l hoa nhn (Master of Flowers). G ku i quyn mt thy
thuc ca hoa v t trong bn nng hoa cm thy chng a g g, v hoa tha hiu thy thuc lun tm cch ko di
ni dy v ca nn nhn. G ct xn, un cong, v vn vo hoa thnh mt t th no g c th lm v g cho rng
nh th mi xng hp vi hoa. G vn tro gn c ca hoa v lm trt khp xng hoa nh lo thy thuc trt .
Hn h hoa di hn than hng hoa cm mu, v dm dy km vo ngi hoa gip mu hoa lu thng. G
dnh cho hoa mt ch n king vi mui, gim, phn chua v i lc c vi thanh phn[11]. Khi hoa c v dt
au yu, nc si di xung chn hoa. G s t ph nh lm vy m gi c mng sng cho hoa thm hai tun
hay lu hn th na. Hoa c ngh th b git cht ngay khi b cm gi cn hay hn khng? Ha thn kip trc ca
hoa phm ti g m nay phi chu trng pht nh th?

S tn hi bo ngc loi hoa trong cc cng ng Ty phng cn lm khip va hn li c x ca cc hoa nhn

phng ng. S hoa hng ngy b ct t im cho cc v trng v bn tic Chu u v Chu M v qua ngy
hm sau b vt i nhiu khng tng tng ni, nu gom s hoa kt thnh vng th vng hoa y c th trng c
mt i lc. So vi tnh v tm cng cc vi sinh mng ,ti c ca hoa nhn no c ngha g. t ra hoa nhn cn
bit tit kim cho thin nhin, c tm nhn xa cn trng trong vic tuyn chn hoa no lm nn nhn, v khi hoa
cht cn c t lng tn kng v nh thng. phng Ty vic trng by hoa dng nh ch l mt phn ca
s ph trng giu c - thi ngng trong thong chc. Nhng a hoa s i v u khi cuc vui tn? C cnh
thng tm no hn khi thy cnh hoa ho a b nm vo ng phn khng mt cht thng cm.

V sao mt cnh hoa xinh p v chng y, ngay khi cho i li bt hnh nh th? Cn trng chch ht hoa, n c
nhng con vt hin lnh nht cng chng li hoa khi hoa ang ua sc thm. Loi chim c b lng p ci ln m
bn c th bay trn khi b ui bt, loi th c b lng dy cho bn chic o khot c th ln trnh khi bn n gn.
Thng i! Ch c loi hoa cng c cnh nh loi bm nhng nh ng chu trn trc k ph hoi. Khi hoa rn
xit th t, ting ku la ca hoa chng n c i tai ic ca chng ta. Chng ta c mi tn nhn vi nhng
th yu thng v thm lng phc dch chng ta, ri s c lc chng ta s b ngi bn tt nht xa lnh v lng
c c ca chng ta. Bn chng thy cc loi hoa di mi nm mi him i sao? C l bc hin nhn ca loi hoa
bo vi hoa hy ri b con ngi cho n khi no con ngi c tnh ngi hn. C l hoa b ln tri ri.

Hy dnh nhiu li n c i vi ngi trng hoa. Ngi trng hoa trong chu d d sao cng cn nhn
tnh hn ngi cm ko rt nhiu. Chng ta vui sng khi thy h quan tm n nc ni v ma nng, cm ght
cc loi k sinh, ghe tm sng gi, u lo khi n hoa n mun, mng vui khi l xanh ti. phng ng, ngh
thut trng hoa l mt ngh thut c t lu i, tnh yu ca mt thi s v loi cy ngi thi s u i thng
c chp thnh truyn v thi ca. Vi s pht trin ngnh gm s thi ng-Tng, chng ta nghe ni n mn
hoa[12] k diu dng cy, hoa khng phi l bnh hoa m l din ngc. Mi loi hoa c ngi chuyn lo
chm sc v lau chi tng chic l bng cy c lm bng lng th. Sch c [nh cun Bnh T ca Uyn Xun
Lan] c chp rng loi hoa mu n phi do mt thiu n p n mc tm tt ti ra, loi hng mai[13] phi do
mt nh s gy g xanh xao tm gi. Nht, mt trong nhng v khc rt ph bin gi l v iu N v v khc
Hachinoki c sng tc vo thi i Tc Li (Ashikaga) u da vo mt cu chuyn truyn k. Cu chuyn k
c mt v s o lm vo cnh ngho kh v thiu ci t cht c cy king yu qu hu si m tip mt du
tng trong mt m gi lnh. Du tng chng ai khc hn l iu Thi Li (Hojo-Tokiyori), mt nhn vt trong
c tch ca chng ti tng t nh Haroun-Al-Raschid. S hy sinh khng h i hi bo p. V nhc kch ny
cho n tn ngy nay cha ln no khng lm ri l khn gi Tokio.

Phi ht sc thn trng gi gn nhng n hoa yu t. ng Huyn Tng treo trn cnh cy trong vn
nhng chic chung vng xua ui cc loi chim. Hong ny cng l ngi khi vo xun a nhc cng vo
vn Thng Uyn do nhc cho hoa p lng. Mt tm bin ng ng tng truyn ca Yoshitsune, mt anh hng
ca chng ti c truyn k nh vua Arthur, vn cn ct gi trong mt thin vin Nht [Tu Ma t, gn Kobe]. l
mt co th treo bo v mt cy m huyn diu no , ging iu trong co th ni cho chng ta thy l mt
nghim lnh thi chin. Sau khi nhc nh nt p ca cc n hoa, bng co th vit: Ai ch b mt nhnh ca cy
ny s pht mt mt ngn tay n li. Ngy nay chng bit c nn c nhng iu lut nh vy i vi nhng k
v tm hy hoi hoa v lm xc m cc ngh phm!

K c hoa trng trong chu chng ti cng c lng ng vc v tnh ch k ca con ngi. Ti sao li phi
bng cy khi qu hng chng v buc chng phi m hoa ni xa l? Th c khc no bt loi chim ht v lm
chuyn yu ng vi nhau trong lng? C ai bit chng loi phong lan cm thy ngt ngt bi sc nng nhn to
trong nh knh v mong ch trong tuyt vng c thy tia nng t bu tri phng nam - qu hng chng?

Ngi yu hoa l tng l ngi bit ving thm hoa ti ni sinh trng ca hoa, nh o Uyn Minh
(Taoyuenming) [thi s v trit nhn ni ting ca Trung Hoa], ngi trc giu tre tr chuyn cng loi cc
di, hay Lm Ha Tnh (Linwosing) qun mt c mnh gia hng thm k b khi lang thang lc chng vng gia
rng hoa m bn Ty H. Truyn thuyt cn ni Chu Mu Thc (Chowmushih) ng trn xung gic mng ca
mnh c th ha chung vo gic mng ca hoa sen. Tm hn ging nh tm hn xao ng ca n hong Quang
Minh (Komi), mt trong nhng anh qun triu i Ni Lng ca chng ti, ht ln rng: Nu ta hi hao, bn tay
ta s lm bn hoa. Hoa i! C ng tr trn ng c nh tng ng tr, ta s dng hoa cho c Pht qu kh, c
Pht hin ti v c Pht v lai

Tuy nhin chng ta ch qu a tnh. Chng ta hy bt xa hoa, m nn cao thng hn. Lo T vit: Tri
t bt nhn[14]. Hong Php i S (Kobodaishi) ni: Tri chy i, chy i, chy i, chy i, dng i c tri i
mi. Cht i, cht, cht, cht, ci cht n vi mi ngi. Chng ta quay v pha no s hy hoi cng i mt vi
chng ta. S hy hoi c trn v bn di, trc mt v ng sau chng ta. Ch c s bin dch[15] l vnh cu
- vy sao khng n cho ci cht nh n cho s sng?. Chng ch l hai mt i lp vi nhau - nh ngy v m
ca i ng (Brahma). Qua s tan r i ca ci c th ci mi mi c th ti sinh, Chng ta mt thi th Thn cht
(Death), n thn lnh llng vi lng thng xt, di nhiu danh hiu khc nhau. Chnh trong bng ti ca s Ton
Dit m ngi Gheburs n mng la. V ch ngha thun khit bng gi ca kim hn m Thn o Nht Bn mi
n hm nay vn cn qu ly n. Ngn la thn b thiu ri s yu ui ca chng ta, thanh gm thing ch tan
s tri buc ca dc vng. T bn nguyn tro bi ca chng ta bt ra con phng hong ca hy vng thin ng,
vt ra ngoi s t do i n hin thc nhn cch cao hn.

Ti sao khng hy dit hoa nu nh chng ta tin ha thnh mt hnh thi mi cao thng ha l tng
th gian? Chng ta ch i hi hoa d vo cuc hin t ci p. Chng ta s chuc li nghip chng bng cch
t mnh hin thn cho s thanh khit v gin d. Nhng iu ny l gii v sao cc tr s lp ra Hoa o (tn th
hoa).

Ai hiu c o l ca cc tr s v hoa s ca chng ti u phi ghi nhn lng sng bi c tnh tn gio
ca h i vi hoa. H khng hi hoa ba bi m la chn t m tng cnh tng ngn vi nhn quan phi hp m
thut hnh dung sn trong u. H t h thn nu l ct hoa nhiu hn mc ti cn thit. Tin y lu rng h
thng kt hp hoa vi l, nu c sn, v h c ch trng th hin ton b v p cn sinh kh ca cy c. V mt
ny cng nh nhiu mt khc, phng php cm hoa ca h khc vi li cc nc phng Ty thng dng. li
phng Ty chng ti thy tr tri cnh hoa, hay cm hoa n c khng c cnh c cm ln xn vo bnh.

Khi mt tr s cm hoa va , ng ta t l hoa vo sng gian (tokonoma), l ni trang trng trong cn

phng ca ngi Nht. Chng th g c t gn hoa khi xen vo gi tr ca hoa, k c ha phm tr phi v l
do m thut c bit cn phi hp. Hoa ng y nh mt ng hong ng quang, khch hay mn sinh khi vo
gian phng u phi ci u cho hoa trc c khi cho ch nh. Cc kit tc cm hoa c v sao li v ph bin
cho cc tay nghip d hc hi. S tc phm vn hc vit v ch ny nhiu v lng. Khi hoa tn phai, tr s du
dng gi gm hoa cho dng sng hay cn thn mai tng xung lng t. i khi c c tng i tng nim hoa.

S khai sinh ra ngh thut cm hoa dng nh cng thi vi s ra i ca Tr o vo th k 15. Truyn
thuyt ca chng ti thut li rng ngi u tin cm hoa l cc v Pht c, cc Ngi lm nhng cnh hoa b bo
thi rng v th chng vo chu nc, vi lng t bi v hn i vi chng sinh. Cng c cu chuyn k rng Tng
A Di (Soami), i danh ha kim nh snh iu ca triu nh Tc Li Ngha Chnh (Ashikaga-Yoshimasa), l mt
trong nhng mn sm nht ca Hoa o. Tr s Chu Quang (Juko) l mn ca ng, Thin Nng (Senno),
ngi khai sng mn phi Tri Phng (Ikenobo) ni ting trong Hoa o chng km g trng phi D th Kanos
trong hi ha, cng l hc tr ca Tng A Di. Cng vi s hon thin nghi thc ung tr ca Li Hu vo hu bn
th k 16, thut cm hoa t n mc tt cng. Li Hu v cc truyn nhn ca ng nh cc nhn vt ni ting l
Chc in Hu Nhc (Oda-wuraka), C in Chc B (Furuka-Oribe), Quang Duyt (Koyetsu), Tiu Khut Vin
Chu (Kobori-Enshiu), Phin ng Thch Chu (Katagiri-Sekishiu) u c li cm hoa mi ca ring mnh. Tuy
vy chng ta cng nn nh rng tn th hoa ca cc tr s ch l mt b phn trong nghi l m hc, v bn thn
hoa o khng l mt tn gio ng ngha. Cng ging mt cng vic ngh thut no khc trong tr tht, cm hoa
ph thuc vo trang tr tng th ca gian phng. V th Thch Chu ngn cm dng hoa m trng khi ngoi
vn c tuyt ri. Hoa lm li[16] b cm tuyt trong tr tht. Li cm hoa ca mt tr s mt i ngha nu em
ra khi ni vn nh sn cho n, bi l ng nt cm v kch thc l hoa c cng phu chuyn bit cho cnh
vt ring xung quanh n.

Vic tn th hoa v hoa bt u khi cc hoa nhn hay hoa s (Flower-Masters) ni ln, tc vo gia th k
17. Nay ngh thut nay c lp khi tr tht, thot ri mi quy lut no khc ngoi quy lut ca bnh cm hoa
m n phi tun theo. Nhiu khi nim v phng php cm hoa mi nay kh d p dng v t sinh ra nhiu
nguyn tc v trng phi cm hoa. Mt nh vn hi gia th k trc[17][7] ni rng ng ta c th m c hn
100 trng phi cm hoa khc nhau. Nhng i m ni th cc trng phi ny chia lm hai nhnh chnh: nhm
trng phi hnh thc (Formalistic) v nhm trng phi t thc (Naturalesque). Nhm trng phi hnh thc do
dng Tr Phng (Ikenobos) ch o hng v ch ngha duy tm c in tng ng vi trng phi d th kinh
vin (Kano-academicians) bn hi ha. Chng ta c nhng k thut v li cm hoa ca cc hoa s thi ban s ca
trng phi ny m ch yu la cc bc tranh v hoa ca Sn Tuyt (Sansetsu) v Thng Tn (Tsunenobu). Tri
li, trng phi t thc nhn thin nhin lm m thc sng tc, v ch p lng sa kiu dng hoa theo biu hin tnh
ng nht m thut. Vy nn chng ta thy cc tc phm ca trng phi ny c nhng rung ng ging nh hai
trng phi hi ha T Th Hi (Ukiyoe) v iu Phi (Shijo).

Nu c th gi v c th, chng ti s i su vo tn cng cc quy lut phi tr v chi tit c cc hoa s

vo thi k ny cng thc ha, th hin ra nh h mun cc l thuyt c bn chi phi li trang tr ca c Xuyn
K (Tokugawa). Chng ti thy h da theo nguyn l ch o l tri (thin), nguyn l ph thuc l t (a)
v nguyn l ha iu l ngi (nhn)[18] v bt k li cm hoa no khng ha thn c cc nguyn l ny u
kh cn v cht i. H cn ni i ni li nhiu v tm quan trng ca vic x l hoa theo ba kha cnh khc nhau:
Trnh trng (Formal), Bn trnh trng (Semi-Formal) v Khng trnh trng (Informal). Kha cnh th nht c th
ni l th hin hoa trn b d v hi trang trng, kha cnh th nh nh trn b vy thc tha mc vo bui
chiu, v kha cnh th ba nh trn b gi cm trong khu phng.

Chng ti c cm tnh ring vi cc li cm hoa ca tr s hn ca cc hoa s. Li ca tr s l ngh thut

ro gi chng ta vo chn thm tnh ca cuc sng bng chnh cch bi tr ca li ny. Chng ti tm gi y l
trng phi t nhin (school the Natural) i li vi trng phi t thc v hnh thc. Tr s thy rng bn
phn ca h ch l la hoa l xong, v cho hoa t ni ln cu chuyn ca mnh. Bc vo tr tht vo mt ngy
cui ng bn c th thy mt nhnh hoa anh o di l th cm phi tr vi mt cy tr mi ang m n, l m
hng ca ma ng sp i phi cng li tin tri ma xun sp n. Li na, nu bn gp mt bui tr tra vo mt
ngy gay gt nng ca ma h, bn c th khm ph ni sng gian rm mt mt nhnh hu ty n c cm trong
chic bnh treo trn vch, t m sng, nh l mm ci vo s r di ca cuc i.

c tu hoa qu th v, nhng ha tu vi ha phm hay bc iu khc th s phi hp lm ngi ta

ngy ngt. Mt ln Thanh Chu (Sekishiu) t vi cy thy tho trong mt bn bt tng trng cho thc vt trong
ao m, v pha trn vch ng treo bc ha ca Tng A Di (Soami) v vi con uyn ng bay trn khng
trung.Mt tr s khc tn l Thiu Ba (Shoha) phi hp thm mt bi th ca ngi cnh p tch mch ca bin c
vi mt chic l ng c hnh tp lu ca ng ph v vi cnh hoa di trn b bin. Mt v khch bt ghi li ng
ta cm nhn nguyn b phi hp ny hi th ca ma thu m p.

Chuyn v hoa th v tn. Chng ti ch k thm mt chuyn na thi. Vo th k 16 loi hoa bm bm ta

(morning-glory) vn cn him hoi. Th m Li Hu c nguyn mt khu vn trng loi hoa ny, v ng chm sc
ht sc chu o. Danh ting loi hoa ny n tai Thi Cp (Taiko) v ng ta ng mum ngm, do vy Li Hu
buc lng mi Thi Cp n nh dng tr sng. ng ngy hn, Thi Cp do khp vn m khp ni chng thy c
du vt no ca loi hoa bm bm ta. Mt t b san bng v tri dm cng ct. Cn gin si ln, v bo cha ny
bc vo tr tht, y mt cnh tng ang i ch ng ta v n khi phc hon ton tnh kh tro lng ca Thi
Cp. sng gian, trong mn ng qu him i Tng, c mt cnh hoa bm bm ta n c n hoang ca c
vn hoa!

Trong chc lt nh th chng ta mi lnh hi trn vn ngha Hin Sinh ca Hoa. C l loi hoa cng nh gi y
ngha ca chng, Nh con ngi, hoa khng n hn. Mt s hoa ly ci ht lm vinh hn hoa anh o Nht
Bn cng vy khi t ti bung mnh theo ln gi. Ai tng i mt vi tuyt l ngt hng thm Ct D (Yoshino)
hay Lam Sn (Arashiyama) phi thc hin vic . Vo lc hoa ling trong m my p nh ngc v ma may
trn dng nc trong nh pha l, ri sau hoa tri theo dng nc reo ci, hoa dng nh t bo: Vnh bit,
i ma xun! Chng ti v ni vnh hng y.

7. Tr s

Tn gio v lai cn pha sau lng chng ta. Ngh thut hin ti th vnh hng. Cc bc tr s bo lu rng
s nh gi ngh thut ng ngha ch c th dnh cho nhng ngi lm cho ngh thut c nh hng trong cuc
sng. Vy nn, cc tr s tm cch ch nh cuc sng thng nht ca h theo cc chun mc c mc tinh t
cao m h thu lm c bn trong tr tht. Trong mi tnh cnh, s thanh tnh ca tm hn cn c gi vng,
v s ha iu vi cnh vt chung quanh cn c bo tn. Kiu cch v mu sc y phc, th dng thn hnh, dng
iu i ng, tt c u phi bc l ra mt nhn cch ngh s. Ngi c tn l tr s khng c mt cht s
xut, v l bt c ai cng khng c quyn tip cn ci p cho n khi ngi bit lm p cho mnh. Cho nn,
mt tr s tn nhiu cng sc hn mt ngi ngh s, v th ngh thut t ni bn thn mnh. S hon ho c
mt khp mun ni, iu ng ni l chng ti c bit la chn nhn bit n hay khng. Li Hu (Rikiu) a
trch ngm mt cu c thi: Vi nhng ai nng lng ch hoa n, Ti nh trng ra ma xun y hoa, Hoa chen
trong nhng chi lc nng n, trn nhng ngn i cn tuyt ph.

Qu tnh nhiu mt l s ng gp ca cc tr s a Tr o i n ngh thut. Cc tr s lm cch

mng trit phong cch kin trc v ngh thut trang tr ni tht c in, v h lp ra mt phong cch mi m
chng ti m t chng Tr Tht, mt phong cch thm ch c nh hng n cung nh v cc thin vin
c xy dng t sau th k 16. Con ngi a nng Tiu Khut Vin Chu (Kobori-Enshiu) li du n thin ti
Qu Ly Cung (Katsura), cc thnh c nh Danh Ct c Thnh (Nagoya), Nh iu Thnh (Nijo) v thin vin C
Bng An (Kohoan). Ton b cc hoa vin danh ting Nht Bn u c du n ca cc tr s. Gm s ca chng ti
c l chng bao gi t n cht lng cao tuyt vi nu cc tr s khng gi vo chng cm hng ca h, vic ch
tc dng trong nghi thc Tr o i hi s gi gm tinh xo tt cng vo mt vi b phn ca ngnh gm
s. Sinh vin ngnh gm s Nht ai chng bit n b gm tr danh mang tn Vin Chu Tht Diu (Seven Kins
of Enshiu). Nhiu loi hng dt ca chng ti mang tn cc v tr s v chnh h thit k mu sc v ha kiu. Tht
kh c th tm thy bt c b mn ngh thut no khng c du n thin ti ca cc tr s. Trong hi ha v ngh
sn mi nu cp n nhng cng lao ln ca cc tr s gi gm vo th dng nh cng bng tha. Mt trong
nhng trng phi hi ha ln nht thot thai t tr s Bn A di quang Nguyt (Honnami-Koyetsu), ngi cng
lng danh vi t cch mt ngh s sn mi v gm s. t bn cnh nhng tc phm ca ng, nhng sng tc
lng ly ca ngi chu ni Quang Ph (Koho), v ca hai ngi chu c l Quang lm (Korin) v Kiu Sn
(Kenzan) hu nh tr nn lu m. Nh ngi ta thng ni, ton b trng phi Quang Lm (Korin) l s biu cm
ca Tr o. ng trn gc khi qut, dng nh chng ta tm thy ni trng phi ny sinh kh vn c ca t
nhin.

Trong lnh vc ngh thut nh hng ca cc tr s tuy to ln nh th, nhng cha l ci g khi em so
vi nh hng ca h trong php x th. Khng ch l trong tp qun ca mt x hi lch lm, m cn trong vic
thu xp mi vic nh nht trong gia nh, iu khin chng ti lc no cng thy s hin din ca cc tr s.
Nhiu mn n ngon, cng nh cch chng ti dn ba, u do cc tr s sng to ra. Cc tr s dy chng ti ch
nn mc y phc c mu nh nhn. Cc tr s luyn cho chng ti c mt tinh thn thch hp khi gn gi vi hoa.
Cc tr s lm chng ti bt ln tnh yu vn c ni s gin d, v ch cho chng ti thy nt p c khim
nhng. Cc li ch gio ca cc tr s tht s i vo i sng ca dn tc chng ti.

Ai trong chng ta chng bit b quyt iu chnh thch ng cuc sng ca ring mnh gia bin phin no
si ng v r di m chng ta gi l cuc i, th ngi thng xuyn sng trong kh i v d c c t ra ang
hnh phc v hi lng cng ung cng thi. Chng ta long chong trong vic c gi cho u c c qun bnh, v
thy nhiu im bo ging t trong tng m my tri bng bnh cui chn tri. Song vn cn nim vui v v p
trong cun sng lng qut ra xa hng vo v tn. Ti sao chng ta khng i vo trong tinh thn nhng ngn sng
, hoc ni nh Lit T, ci ln trn nhng trn cung phong bo t?

Ch ai sng v ci p mi c cht tht p. Giy pht cui i ca cc i tr s vn y v tao nh tuyt

p nh khi h tng sng. Lun i tm s ha iu vi nhp sng v i ca v tr, cc tr s mi mi chun b cho
s ha nhp vo ci h v. Cu chuyn chn tr cui cng ca li hu s mi vn ln nh cao ca s bi hng
.

Tnh bng hu gia Li Hu (Rikiu) v Thi Cp T Ct (Taiko-Hideyoshi) di bao lu, s qu knh i vi

bc tr s ca ngi chin binh v i cng cao by nhiu. Nhng tnh bn ca mt bo cha lun l th vinh d
nguy him. Thi y y ry s phn trc, v thm ch ngi ta cng chng dm tin vo ngi thn gn gi nht. Li
Hu (Rikiu) chng l mt nh thn h, v ng thng c gan bin lun tri vi v cha cng bo tn ca mnh.
Li dng nhng lc c s lnh nht gia Thi Cp v Li Hu, k th ca Li Hu co buc ng lin can vo mt
m mu h c bo cha ny. Chuyn ny x xo n tai T Ct (Hideyoshi) th nc ung mu xanh lc cht
ngi ny c pha ch bi mt tr s v dnh dng ln cho T Ct. Vi T Ct, ch cn nghi ng thi cng l
bng c cho hnh hnh ngay tc khc, v chng li ku xin no lay chuyn c v qun ch ang thnh n. Ch c
mt n in dnh cho k b kt n vinh d c t x mnh.

Vo ngy nh mng t x mnh, Li Hu (Rikiu) cho vi cc i mn ca mnh li d nghi l tr ln

cui. n gi nh, cc khch mi bun thm ng ngay trc cng. Di mt h nhng hng cy hai bn li i
trong vn dng nh ang rng mnh, v trong ting xo xc ca tn l nghe nh c ting rn r ca nhng vong
linh v ch. My chic n xm xt (Thch ng lung) sng sng nh nhng m binh ng gc trc cng Qu
Mn Quan. Mt ln hng thm t tr tht ta ra, l li triu mi khch vo trong. Tng ngi mt bc ti v
an ta vo v tr ca mnh. Trn sng gian treo mt bc honh, dng ch tuyt p ca mt v tng thi xa xa ni
v tnh khng ca mun vt trn ci trn ny. m nc reo, n ang si trn l than hng, nghe nh ting ve su
trt ra li phin mun ca chng trc s chia ly vi ma h. Ch nhn bc vo tr tht. Mi ngi ln lt c
mi tr, v mi ngi ln lt tnh lng ung cn chn ca mnh, ch nh dng cui cng. Theo nghi thc, v khch
trng tn xin php xem xt tr c. Li Hu by ra mi th tr c, vi c bc honh. Sau khi mi ngi bung li
tn thn, Li Hu biu mi ngi mt mn lm k vt. Ch cn li chic chn ng ang dng. Chic chn ny s
khng cn. N b k bt hnh ny lm cho u nn chng th ai dng na, ni xong ng p v ra tng
mnh.

Bui l kt thc, khch d khng ai cm c nc mt, ni li vnh quyt v lui ra khi phng. Ch mt
ngi, ngi gn gi v thn cn nht vi Li Hu, c yu cu li lm chng nhn cho on cui. Li hu ci
chic o tr hi ra v cn thn gp li trn chiu, l ra chic t phc trng tot khng mt vt bn m ng mc
giu t trc bn trong. ng tru mn nhn nh lo pht ra t li thanh on ao nh mnh, ri ngm tng n
my vn th dim tuyt:

Cho ngi,

i thanh gm vnh hng!

Qun tng Pht

V qun tng t Ma

Ngi c cha kha i vo i o."

Li Hu i vo ci h v vi n ci n trn khun mt.

Ph lc: Tiu s Okakura Kakuzo

Okakura Kakuzo phin theo Hn Vit l Cng Thng Gic Tam (), c bng hu tng bit
hiu Okakura Tenshin (Cng Thng Thin Tm - ), sinh ngy 14 thng 2 nm 1862 v mt ngy 02
thng 10 nm 1913, ti sui nc nng Akakura. Dng di gia nh ng gc Fukui nhng ng cho i ti
Yokohama, ni cha ng c vai tr mt v s o (samurai) thng thng. Thi nin thiu ng tng sng trong mt
ngi cha hc kinh Pht bng ting Hn, nn ng rt gii ngn ng ny. ng l mt vn nhn Nht Bn c nhiu
ng gp cho ngh thut dn tc ny v l nh bo tn c c ting trong thi k nn vn ha phng Ty trn
ngp nc Nht. Vo thi y ngi ta c khuynh hng tng kh nhng mn c k truyn thng thay vo
cc mn tn k. ng vn ng c mt ngi bn giu c thu mua cc c vt , sau ny nhng c vt ny
tr thnh ti sn v gi ca vin bo tng m thut Boston. Bn cnh, ng rt nhit tnh bo tn nn vn ha c, m
nhng cuc din thuyt, vit sch bo v quan nim truyn thng ngh thut ng v tuyn truyn cho phng
Ty hiu v truyn thng Nht Bn. Trong tc phm ni ting nht l cun Tr o (ng ra nn dch l Tr
th), xut bn nm 1905 ti Hoa K. Tc phm ny c vit bng ting Anh mang nhan Book of the Tea v sau
dch ra nhiu ngn ng khc, lm tn tui ng ni ln trn vn n quc t.

ng tng theo hc i hc Hong gia ng Kinh (Tokyo), ti y ng gp v theo hc mt ngi M tn l

Fenollosa nn rt gii ting Anh. Nm 1890, Okakura cng mt s bn b sng lp ra hc vin m thut Nht Bn
u tin vi tn trng m thut ng Kinh (Tokyo Bijutsu Gakko), v mt nm sau ng tr thnh hiu trng ri
b gt ra khi trng v b u tranh quyn lc. Sau ng cng tc vi Hashimoto Gaho v Yokoyama Taikan sng
lp vin m thut Nht Bn (Nihon Bijutsuin). Sut thi Minh Tr Thin Hong (Meiji), Okakura gi chc v hiu
trng trng m thut ng Kinh (nay l i hc quc gia m thut v m nhc Tokyo). Nm 1904, William
Sturgis Bigelow mi ng v cng tc bo tng vin m thut Boston, n nm 1910 ng ln v tr trng b mn
ngh thut Chu .

ng l ngi i y i nhiu, tng qua Chu u, Hoa K, Trung Quc v n . Okakura nghin cu
nhiu v ngh thut Nht Bn v qua cc tc phm ln (thng vit bng ting Anh) ng gii thiu cho th gii
hnh nh nc Nht vi vai tr nh l mt b phn ca Chu trc s cng kch d di ca nn vn ha Phng
Ty.

Tc phm l tng ng Phng (The Ideals of the East) ca ng vit nm 1904, ngay trc chin tranh
Nga-Nht, ni ting nh dng m u Chu l mt. Lun c ca ng: Chu l mt trong s nhc ca i
lc ny, ca s tt hu trong vic canh tn hin i, v nh th nn tr thnh thuc a ca cc th lc phng
Ty. Cu ni ny sau tr thnh khu hiu cho thuyt i ng . Ngoi hai tc phm va gii thiu, ng cn li
cun s thc tnh ca nc Nht (The Awakening of Japan) v con co trng (The White Fox)

Ti nc Nht, Okakura cng vi Fenollosa, sng nh "tin dnh dm" ca Nihonga, hay t tin bn tranh
v theo k thut truyn thng Nht Bn (nh l mt thch vi tro lu dng phong cch phng Ty thay th
ang thnh hnh Nht thi ). Cn hn th, ng l cng c trong cng cuc hin i ha m thut Nht Bn,
c bit n nh ngi bo tn di sn vn ha Nht, v nh th ng l mt trong nhng nh ci cch hng u v
tin phong cng vi thi k phc hng ca Minh Tr Thin Hong.

Bn ngoi nc Nht, d trc tip hay gin tip Okakura c mt nh hng i vi nhiu nhn vt quan
trng, trong phi k n trit gia Martin Heidegger, thi s Ezra Pound, c bit l i thi ho Rabindranath
Tagore v b Isabella Stewart Gardner, mt ngi bn ch ct nng s nghip ca ng.

Vi dng knh bi.

c Chnh

Ma Thu nm K Su -2009

Ch thch
[1][1] Ngun t liu khng r rng v thiu dn chng chnh xc.

[2][2] Thi im ny nh Nguyn chim Vn Nam v giao quyn cho h on lm Tng Qun.

[3][3] Hm cu kinh trn c thn thoi ha thnh vic Hong nh Chc Dung. Lc nay Lng tinh tong
bc, hp nhi thnh hnh (tm dch thot: hai tinh nh nhau dn hp li thnh vn vt)

[4][4] m ch hai nguyn l m-Dng.

[5][1] Tng Nho c Phng Ty quen gi l Tn Nho gio

[6][1] Tr nghi: nghi thc ung tr.

[7][2] Thin nghi: nghi l trong thin

[8][3] Trch trong o c Kinh 25, nguyn vn: Hu vt hn thnh, tin thin a sinh. Tch h, liu h, c lp
bt ci. Chu hnh nhi bt i. Kh d vi thin h mu. Ng bt tri k danh. T chi vit o, cng vi chi danh vit
i. i vit th, th vit vin, vin vit phn.

[9][4] Thi k ca Bch Gia Ch T

[10][1] Theo thn thoi Nht: Thn Kiu Nh l b ba n thn ch v nhan sc v duyn dng, thn thi Vn gm
chn n thn ch v th ca v ngh thut. Tc gi dng t Anh rt st theo ngha Nht.

[11][1] Thanh phn: loi thuc khong sn dng trong ng y, tc sulfat ng.

[11][1] hoa: gi chung nhng th dng nng loi cy c hoa. Ting Anh: receptacle

[13][3] Hng mai tc cy m ch khng phi cy mai chng tt trong Nam.

[14][4] Cu ny ly trong o c Kinh 5:1, nguyn vn: Thin a bt nhn, d vn vt vi s cu, thnh nhn bt
nhn, d bch tnh vi s cu. Thin a chi gian, k do thc nhc h? H nhi bt khut, ng nhi d xut. a ngn
s cng, bt nh th trung (Tri t bt nhn, coi vn vt nh ch rm, thnh nhn bt nhn, coi trm h nh ch
rm. Khong gia tri t nh ng b, h khng m khng kit, cng chuyn ng, hi li cng ra. Cng ni nhiu
li cng khn cng, khng bng gi s h tnh) Ngii dch ch.

[15][5] Bin dch c ngha l thay i. Nguyn tc dng t change

[16][6] Hoa lm li, nguyn vn l noisy, m ch hoa c mu sc le lot. Ngi dch ch.

[17][7] Tc th k 19 Ngi dch.

[18][8] Ly theo thuyt Tam ti (Thin, a, Nhn) ca trit hc Vin ng ngi dch.

 Table of Contents
I. Chn tr nhn loi

II. Cc trng phi tr

III. Lo gio v Thin tng

IV. Tr tht

V. Thng gim ngh thut

VI. Hoa

VII. Tr s

Ph lc: Tiu s Okakura Kakuzo

Ch thch