Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Ilustracin
Porelbiendemicorrespondenciacompleta.La
posteridadenlascartasdeWalterBenjamin
Autor(es):Wizisla,Erdmut
Wizisla,Erdmut.Director,desde1993,delBertoltBrechtArchivy,desde2004,delWalter
BenjaminArchiv(ambosdependientesdelaAcademiadeArtesdeBerln).Presidentedeldirectorio
delaGesellschaftfrSinnundForm(19972002).Autor,editorycoeditordelibrosyartculossobre
WalterBenjaminyBertoltBrecht;entreellos,BenjaminyBrecht.Historiadeunaamistad(Buenos
Aires,2007).EselresponsabledelanuevaedicindelasobrasdeBenjamin.
Ellamentonoesdedatareciente,perolosmotivoshancambiado.EnsuensayoBchnersBriefe
(LascartasdeBchner),nuncapublicadoenlaRDA,VolkerBraunescribaen1977:Ohtiempos,oh
cartas.Yanoescribimoscartasenserio;comoyanoexisteelsecretopostal(lasConstituciones
expresaranloquequeremos),unopodrasimplementeaceptarlo.[2]Entretanto,estclaroquela
subsistenciadelgneroepistolarseencuentraenpeligromenosporlasagenciasdenoticiasqueporlos
medioselectrnicos.Unlunes,enelveranode1920,Kafkarecibientresentregascuatrocartasde
Milena.[3]Hoyelantiguocorreoamarillollegaunavezalda,yelmomentoprecisodelaentregaes
incierto.Predominanlascuentas,lasintimacionesylaspublicidades.Lascartassonmsbienraras.El
matasellosestafetapostalnoreveladesdedndehansidoenviadas.Confrecuencia,elanonimatode
suaspectosecorrespondeconlasuperficialidaddesuinterior.Lasvivenciasylasexperiencias
probablementeyanosonpuestasporescritoenpapel,sinotransmitidaspormedioselectrnicosy,alo
sumo,tambinalmacenadasporestosmedios.
Laformadelacartaesanacrnica,escribaTheodorW.Adornoyaen1966,enelprefacioala
primeraedicindelascartasdeBenjamin,delaquefueresponsablejuntoconGershomScholem.Para
explicarlo,Adornoseremitaalaprdidadelaexperiencia,apoyndoseenlaconstatacinhechapor
Benjaminenlosaostreinta:
Subjetivamente,enlaeradelderrumbedelaexperiencia,loshombresyanoestndispuestosaescribir
cartas.Demomento,parececomosilatcnicaprivaraalascartasdesucondicinprevia.Comolas
cartasenvistadelasmsinmediatasposibilidadesdecomunicacin,delacontraccindelas
distanciasespaciotemporalesyanosonnecesarias,susustanciaenssediluye.Benjaminlesaport
untalentoanticuarioydesinhibido;algoqueperecaseenlazabaconlautopadesurestitucin.[4]
AdornoyScholem,editoresdelapublicacinymaestrosellosmismosdelacomunicacinescrita,
estabandeacuerdo:Benjamineraungranescritordecartas,explicabaAdornoenelprefacio;
evidentementeescribacartasdemaneraapasionada.[5]AstambinloveaScholem:Benjaminfue
porlomenosenocasiones,unmuydestacadoescritordecartas.[6]Scholempensabaquela
condicinparalatransmisindetestimoniospertenecaalaesenciadesuamigo:
Benjaminera,paracasitodosaquellosqueloconocierondecerca,unafigurademasiadollamativae
importantecomoparaqueellosnohayanconservadomaterialescritosuyoensutotalidadoenparte.A
esoseaadanlagracianaturalyelbrillodeunacapacidaddeformulacinquesereflejabaaunenla
comunicacinespontnea,yquedebadevolverlascartasmuyvaliosasparalosdestinatarios.[7]
Estoyasepodaobservarenlaseleccindecartaspublicadaen1966;suvolumentotalpuede
conocerserecinenlanuevaedicinenseistomosqueChristophGddeyHenriLonitzpublicaronen
laeditorialSuhrkamp.[8]LascartasdeBenjaminnoaparecenyaenestaedicincomodocumentos
histricos,sinocomoungenuinocomponenteopartedelaobra.Lascartasanticipanlostextos,los
completanysoninclusofrecuentementetrabajosindependientes.Proporcionaninformacinconfiable
sobreBenjaminentantoautor,susplanes,proyectosyversiones,ydocumentantambineldestinoyla
biografaintelectualdeunafiguraextraordinaria.
Lamiradasobreestaedicindelascartasesparticularmenteatrayente,siunopiensaqueBenjaminse
ocuprepetidasvecesdecuestionesdelateoradelacorrespondencia.Enlaprimerapartedelpresente
artculo,sistematizaremoslasideasdeBenjaminsobrelacorrespondencia.Lasegundapartese
proponeconsiderarlascartasdeBenjaminenrelacinconloscriteriosquesuautordesarrollapartir
delascorrespondenciasdeotros.Despusdeunexcursosobreedicin,laterceraparte,porltimo,se
ocupadeaquellasideassegnlascualeslascartassontestimoniosdelasupervivenciadeunhombre,
consideraellegadoepistolardeBenjamin,ysepreguntasi,yenqumedida,Benjaminconsiderabaa
laposteridadcomodestinatario.
Lamiradabenjaminianasobreelgneroepistolar
Benjaminnodesarrollunateoradelacorrespondenciaensentidoestricto.Noobstante,sus
reflexionesformuladasmsbienespordicamenterozaroncuestionesesencialesdelgnero,yno
dejarondetenerinfluencia.Hayquetenerencuentatrespuntosdevista.Laperspectivadelateorade
larecepcinentiendelascartascomotestimoniodesupervivencia.Enlaperspectivadelateoradelos
gnerosylacomunicacin,lacartaaparececomomediodecomunicacinycomopruebadocumental
delohumano.Laperspectivafilosficopoltica,declaradamenteantifascista,consideradeterminadas
cartascomodocumentosdeunaactitudquerepresentaaunaAlemaniahumanista,queestoprimida,
peroqueaspiraallegaralaopininpblica.
LoscomentariosqueBenjaminescribientre1931y1932paralaFrankfurterZeitungsobrelascartas
delsigloXVIIIyXIXpuedenseraprovechadosdesdelaperspectivadelateoradelarecepcin.Se
tratadelacompilacindecartasqueaparecicomolibroen1936,enlaeditorialVitaNovade
Lucerna,conelttuloPersonajesAlemanes.[9]Sinembargo,enunacartaasuamigodejuventudErnst
Schoendel19deseptiembrede1919,Benjaminyahabaexpresado,despusdelalecturadela
correspondenciaentreGoetheyelcondeReinhard,laexpectativamsticoenfticadequelascartas
seantestimoniodelasupervivenciadeunhombre(GBII,p.47).
ElpasajedecisivodelacartaloresguardaBenjaminenunextractoqueseapartalevementedeltexto
delacartaquesehaconservadoensuobrapstuma:
Hoysesubestimalacorrespondenciadebidoaquetieneunarelacintotalmenteequvocaconlos
conceptosdeobraydeautor,mientrasqueenverdadellapertenecealmbitodeltestimonio.Los
testimoniossonpartedelahistoriadelasupervivenciadeunhombreyesposibleestudiar,apartirde
lacorrespondencia,cmoseincorporaalavidalasupervivenciaconsupropiahistoria.[...]Alleeruno
lascartasenformasucesiva,mediandolosintervalosmscortos,estassemodificanobjetivamentea
causadesupropiavida.Lascartasvivenenunritmodistintodeltiempoenelquelosdestinatarios
vivieron,ytambinellas,enotrascondiciones,semodifican(GSVI,p.95,cf.,GBII,p.47s.).
Lomsticoenestanotaestdadoporlarepresentacinatravsdelacuallamuertedeunautorno
cambialavisinsobresulegado,sinoquecambiaellegadomismo.Benjaminpartedeun
entrecruzamientosumamentecomplejo.Elmovimiento,esdecirelritmo,entratambinasenel
tiempo,antesdelacesuraproducidaporlamuerte.[10]
Laperspectivadelateoradelosgnerosylacomunicacinesformuladatambinen1919:Puede
estudiarseenlacorrespondenciacmolasupervivenciaingresaenlavida,consupropiahistoriay
puedeestudiarseenlacorrespondencia(Noasenlasobras;enellasnosefusionanviday
supervivencia,sinoquelasobrassoncomolacuencadeunro)(GSVI,p.95).Estainterpretacin
apareceelaboradaenlaconferenciaradiofnicaAufderSpuralterBriefe(Traslashuellasde
antiguascartas),deenerode1932.AllserefiereBenjaminaunmodelodeestratificacin,que
FriedrichGundolfdesarrollparaelelmacizodelaexistenciadelgranartista.Siunoserepresenta
lasmanifestacionesyproduccionesdeunartistacomomontaas,lasconversacionestransmitidas
seranelpiedelamontaa,queapenasseadvierte;lascartas,elamplioestratomediodelmacizo;yla
obracreadoramscercanaalaformadefinitiva,finalmentelacima.Enloqueserefiereal
Clasicismoalemn,Benjaminconsiderabaquelacimadeesamontaaestabacongelada,loque
significabaqueelcanonyanoeradiscutible,estabahacetiempocerrado,carecadeinfluencia.La
literaturaepistolardeesapocaconstituyeelniveldelasnievesperpetuas,sostieneBenjamin,
completandoelmodelodeGundolf.Seconsigueaspreservarlascorrespondenciasdeestapoca,en
granmedida,desucanonizacin.Benjaminconsiderestounaventaja,peroserefiritambinala
contrapartedeestapreservacin.Laliteraturaepistolaresusadaporlainvestigacincomofuentede
prueba,loquepasaporaltolasposibilidadesdelgnero.Lascartasneutralizanladistincinentreel
hombreyelautor,entreloprivadoyloobjetivo,entrelapersonaylacosa.Explicarunacartaentodas
susreferenciassignificahacerdianaenlohumano.Ylohumanonoeselhroeoelgenio,sinolo
queleposibilitaalartistalacomunicacin.
Laperspectivaentusiastadelosnivelesdeinterpretacinenlateoradelarecepcinparececosificada:
lascartassemuestrancomotradicinvivaycomotestimoniodelohumano(cf.GSIV/2,p.942
944).Benjamindesarrolllaperspectivafilosficopolticaenmediodelasexperienciasdelahuiday
lacarencia.Endichaperspectiva,lascartasaparecencomodocumentosdeunaposicinquerepresenta
unaAlemaniaoculta,peroqueaspiraallegaralaopininpblica.Enlasdedicatorias,Benjamin
denominasulibroPersonajesalemanesunarca,quelconstruycuandoeldiluviofascista
comenzaascender.[11]Elconceptosecorrespondealegricamenteconelseudnimodesu
constructor:[12]DetlefHolz.[13]Laseleccindelascartas,quetienenunaantigedaddeentre50y
150aos,produjounefectodeintensaactualidad.Sumensajehumanistayantifascistaresultaba
inequvocoparaloslectoresdelosaostreinta:Brechtsostuvoqueeraunacoleccinmuyhalagadora
paraAlemania.[14]Porotraparte,HeinrichBlcherleescribialeditorqueelhechoerasaludable:
despusdelavociferacindelaencendidaestupidezquedominaaqunuestrasdiscusionespolticas,
alfinvuelveaorselatranquilay,poreso,mspenetrantevozdelarazn,quenorenunciaa
argumentar,mientraslosbrbarosgesticulan.[15]
Eslaintencindeestacoleccin,escribeBenjamineneltextoDeutscheBriefe(Cartasalemanas),
mostrarelrostrodeunaAlemaniaoculta,unaAlemaniaquehoysecomplacenenbuscardetrsdela
espesaniebla.Conelconceptodeoculto,Benjamincalificabaunasituacinqueeraobrade
fuerzas,fuerzasruidosasybrutalesquelenegabaninfluenciapblicaylocondenabanalocultamiento
(GSIV/2,p.945).Lacompilacindelascartaspodrasugerirunaposicinquecabedefinircomo
humanistaensentidoalemn;posicinqueasuvezpareceinvocardeunmodotantomsmanifiesto,
cuantomsdecisivamentelaabandonanaquellosquehoyllevanlavozcantanteenAlemania(GS
IV/2,p.955).Losautoresdelascartasrepresentanunagaleraverdaderamenteampliadeaquellos
hombresquehicieronaAlemaniagrandeenelmbitodeloartstico,locientficoylopedaggicoen
losaosquevande1770a1870(GSIV/2,p.949).Benjaminrecordeldestinodedesterradosy
expulsadoscomoForster,HlderlinySeume.Perolaexpresinmsconcluyentedelpropsitodela
coleccinPersonajesalemanesseencuentraensuepgrafe:Delhonorsinfama,delagrandezasin
brillo,deladignidadsinpaga(GSIV/2,p.150).
Benjamincomoautordecartas
Laocupacinintensaconlaliteraturaepistolardepocasanterioresdebiderepercutirensupropia
praxis.Benjaminescribacartasyacuandoeraestudiante,cartascuyaintelectualidadyseguridadenel
estiloresultanextraordinarias.Amedidaqueaumentabalaresistenciacontralcomocientficoyautor,
cobrabanlascartaselcarcterdetestimonio.Eranellugarquedebapreservarsinalteracionesla
posicindeBenjamincomoautor.Desdelaperspectivafilosficopoltica,llamalaatencincun
intensamenteseapropiBenjamindesistemasdepensamiento;cmolesimprimisuselloolos
abandon.Tresiluminacionesdeestabiografaintelectualpuedenesclareceresto;[16]muestrana
Benjaminensuvinculacinconlastradicionesyensucarcterdesujetolibre:elveinteaerodeuna
casaasimiladadescubrasuafinidadconeljudasmo,queleparecaserelagenteyelrepresentantede
loespiritual.ParafraseandounaexpresindeFriedrichTheodorVischer,leescribiaLudwigStrauss
el21denoviembrede1912:lojudoesevidenteporsmismo(GBI,p.75.).
Lafuerzadeatraccindelpensamientobenjaminianoconsisteenlacapacidaddecomprender
conexionesensucarctercontradictorio.Laextensacartadel7demarzode1931aMaxRychnerenla
queBenjaminexpreseldeseodequesevieraenl,noaunrepresentantedelmaterialismodialctico
entantodogma,sinoauninvestigadorparaquienlaposicindelmaterialistaparecemsfructferaque
ladelidealistadesdeelpuntodevistacientficoyhumano,entodaslascosasquenosmotivan,
contiene,asimismo,unadescripcindesuposicin:nuncapudeinvestigarypensarmsqueen
sentido,sipuedoasdecirlo,teolgico,esdecir,enconformidadconladoctrinatalmdicadelos49
nivelesdesignificacindecadapasajedelaTor(GBIV,p.19s.).Remontndoseaunafilosofade
laexperienciaescptica,presentaalcomunismocomounasolucinparalahumanidadenunacarta
enviadadesdeelexilioaWernerKraftel26dejuliode1934:
perojustamentesetratadeeliminar,atravsdeconocimientospracticablesdelcomunismo,la
infructuosapretensindesolucionesparalahumanidad;setratainclusodeabandonarsimplementela
arroganteperspectivadelossistemastotales,yemprender,porlomenos,latentativadeconstruirla
vidadelahumanidaddemaneramsrelajada,ascomocomienzaeldaunhombresensatoqueha
dormidobien(GBIV,p.467).
Tambindeacuerdoconlaperspectivadelateoradelosgnerosylacomunicacin,lapraxisyla
teoraaparecenunidas.LascartasdeBenjamindiscutenlasposibilidadesdelgnero.Elsignificado
existencialdelacorrespondenciaserevelaenloscomentarios,enloscualeslaspropiascartasse
conviertenentemadelacorrespondencia.UnayotravezsequejabaBenjamindeunritardandoen
elintercambioepistolar(GBIII,p.356),defasesdesilencio;lpedaantetodoenelexiliouna
respuestaprontayconfiable.Laspalomasmensajeraseranalolargoyaloancho,elnicopunto
luminosoenelhorizonte(aAlfredCohn,18deseptiembrede1935,GBV,p.166).Trasunacita
fallida,lepreguntaFritzLieb,enoctubrede1938:Esunaespeculacindemasiadoarriesgada
suponerqueunintercambioepistolaracordeconlascostumbresdelpas,aunquemodesto,noshabra
resguardadodesemejantepercance?(GBVI,p.171).
LosresultadosdelosStudienberdieGeschichtedesBriefes(Estudiossobrelahistoriadelacarta)
seincorporaronasupropiacorrespondencia:laescrituradecartas,einclusoelestiloepistolar,noera
enlomsmnimounproductodelascondicionesenquefuncionabaelcorreo,segnleescribi
BenjaminaScholemenmayode1932desdeIbiza.Parafundamentarestematerialismoeconmico
serefiriaquesolounavezalasemanahayunverdaderodadetrabajoenelcorreoeuropeo;deesta
manera,unotienetiempoparaescribircartaslargas(GBIV,p.91).Probablementenosinun
pensamientodedicadoasusulterioreslectores,el6demayoadvertaasuamigoenJerusalnsobre
expresionesdescuidadas:porexperiencia,ambossabemoselcuidadoquerequiereunintercambio
epistolarsignificativocomoelquemantenemos,debidoaunaseparacindeaos.[17]
LascartasdeBenjaminsoncartassobrelaescrituradecartas.Sonelescenario,elespaciodela
bsquedadesuposicinintelectual.Sonexpresindesupersonalidad,delahistoriadesupensamiento
ydesucapacidadparalaconfiguracinartstica.Estnredactadasconuncuidadoquehoyraravezse
encuentra.ElmanuscritodeunacartadeBenjaminesunacontecimientoestticoquehace
comprensibleaqusereferaAdornoalhablardeuntalentoanticuarioylibredeinhibiciones.Dichas
cartassolomuydevezencuandocontienenbanalidades.Como,porejemplo,labellacartaaFritzRadt
publicadaenelapndicedelaedicin:QueridoFritz,acepteestatortadechocolate,lemandomuchos
saludos/estarmaanade4a5enlodePasquali:Aristfanes(GBVI,p.489).Lascartassonpiezas
yeslabonesdelaobradeBenjamin,enellassedesarrollanynuevamentesevuelvenaenrollarsus
ideas.HelmutHeissenbtteldestacquecartayobraserevelanvinculadasmutuamentecomosoloen
pocosautores.[18]Lascartaspertenecenalvestbulodelaobra:sirvenalescritorcomoreservoriode
supensamientoycomentanelprocesodegestacindelostextos.NoescasualqueBenjaminasegurara
suscartaspormediodecopiasoextractos;algunasvecesinclusolespedasuscartasalosdestinatarios
paracopiarpasajes.Lascartaspertenecenalmbitodesurecepcin,documentanladifusindesus
textosylasreaccionesquesuscitaron.Contienentambinautointerpretacionesdelautor;sondetal
autoridadquelainvestigacinraravezpuedeprescindirdeellas.As,finalmente,lascartasde
Benjaminsontestimoniosbiogrficos.[19]
Existeunmodelotipo:lascartascomienzancondescripcionesdesituaciones,enlasquesedescriben
lugaresderesidencia,viviendas,lasaludyelestadodenimo;ensuma,lamagiadelascondiciones
detrabajo(GSIV/1,p.570).Avecesocurredemanerapotica,ricaenimgenes;aveces,demanera
chistosa.Acontinuacinhayinformacinsobretrabajos,planes,perspectivasdepublicacindel
momento,referidasconcisamenteparalosprofanos,ydesarrolladasargumentativamenteparalos
implicados.Haciaelfinaldelascartasaparecenamenudoreflexionesgeneralessobrelapoca,que
confrecuenciasecierrandemaneraaforstica.BenjaminsiguelamximadelseorKeuner[20]segn
lacualelestilodeberasercitable.Lascartasqueserestringenaunsolotemasuperanlasfronterasdel
gneroyseacercanalartculo,elensayo,lareseaoelprotocolodetrabajo.Benjaminera
absolutamenteconscientedeesto:cierredelcuerpodelaredaccin(GBII,p.436),sediceenuna
oportunidad;tambinescribi:Nometomeamalsiestaslneasseasemejanmsaunndicede
trminosqueaunacarta(GBVI,p.315).Enocasionestieneunolasensacindequelacartaasumela
funcindediario,yqueesunmedioparaentenderseasmismo,msqueparacomunicarse.Solode
vezencuandoaparecenpreguntasacercadeldestinatario.Inclusoenlascartasdeamoro
precisamenteenellashablabaBenjaminsobretodoacercadesmismo.Porotraparte,llamala
atencinquelasafirmacionesquelmismohaceenlascartasacercadelaobra,lasvariantesylos
esbozosdeideas,seanglobosdepruebaquedirectamenteexigenrespuesta,yusanala
correspondenciacomoimitacinlibredelaconversacin(Gellert).
Resultadodeestearreglodecuentasconsigomismoeslairrupcindeuncaudaldesbordantedeideas
delasquesedesplegtansolounafraccin.Muchascartassonembrionesdetextos.Amenudo
medianaosentreelestmuloinicialyeldesarrollo.Algunospocosejemplos:enelestudioSobreel
conceptodeHistoria,esconstitutivalaideadequeelpensamientosecristalizacomomnada(tesis
18).Benjaminformullaidea,queseremontaaLeibniz,yadiecisieteaosantes,enunacartaa
FlorensChristianRang.Plantealllapreguntaporcmolasobrasdearteserelacionanconlavida
histrica.Lasobrasdeartesonmodelosdeunanaturaleza;sucrticaesrepresentacindeunaidea.Su
intensainfinitudcaracterizaalasideascomomnadas(GBII,p.393).Eltemacentraldelartculo
Experienciaypobreza(publicadoafinesde1933),queesretomadaenElnarrador,ocupabaa
Benjaminyaen1928:Porqullegaasufinelartedenarrarhistorias(GBIII,p.425).Laclebre
formulacindequeelhistoriadormaterialistaconsiderasutareapasarlealahistoriaelcepilloa
contrapelo,cuandoBenjaminlaincorporenSobreelconceptodehistoria(tesis7)tenayacasi
diezaos.Porprimeravezlahabaempleadoen1931enunacartaaCarlLinfert,elautordellibroDie
GrundlagenderArchitekturzeichnung(Losfundamentosdeldiseoarquitectnico):
Ustedprocediallalmismotiempo,simepermiteunaexpresinfigurativa,demodototalmente
distintodelagrancantidaddehistoriadoresquecepillanunayotravezloacontecidohastadejarlo
comonuevo,comosisetrataradeunsombrerodecoparado;ustedcepillaelpasado,porasdecirlo,a
contrapelo,demodoquecadahechoestallaislado,peroelobservadorpuedepercibir,atravsdelo
aislado,labasecomndelacualemergeloaislado(GBIV,p.42).
Enocasiones,latradicinnopermiteafirmarsienunacartaseestesbozandoocitandountexto
existente.Vaselacartadel13demayode1938aFerdinandLionsobrelosfragmentosquecomponen
InfanciaenBerlnhacia1900,conelprefaciodelaltimaversin.Benjamindescribiel
procedimientosubyacentealasvietasenprosa,deunmodobastanteliteral,comounavacunacin:
evocaintencionalmentelasimgenesque,enelexilio,despertaronenlconmsfuerzalaaoranza
porsutierra.Elsentimientodenostalgiaseenseoredelespritutanescasamentecomounavacuna
(cf.GB.VI,p.79f.,yGSVII/1,p.385).
Lasubjetividadinfluyetantoporpartedelemisorcomoporpartedelreceptor.Enelcomentarioauna
cartanoincluidaenlacoleccinPensadoresalemanes,Benjaminescribi:Locaractersticodela
expresinepistolaresnoremitirnuncaaloobjetivodeotramaneraqueenlamsntimavinculacin
conlopersonal(GSIV/2,p.955).Estoseevidenciaenlosyamencionadosautocomentariosde
Benjamin:variantestangiblesmarcadasporelautor,perotambinporelreceptor.Unainvestigacin
sistemticadelasrelacionesentrelostemasylosdestinatariospuedeaportarinformacinsobrelas
estrategiasdeefectos.AdornosostenaelpuntodevistadequeBenjamin,comoescritordecartas,se
amoldabademltiplesformasalosdestinatarios:Lasensibilidadparalaformayladistancia,
constituyentedelacartadeBenjamin,engeneralsecolocaalserviciodeunaciertadiplomacia.[21]
Esciertoquelaextensin,eltonoylaintensidaddelascartasdifierensegneldestinatario.As,las
cartasdirigidasaScholemsondetalladasy,atravesandomuchosaos,comunicativas,tambinenel
planopersonal;lasdirigidasaBrechtson,porelcontrario,concisasymuestranunhumorcido.
Tambinlaletraylaformadelascartasvaran.Benjaminelegalastarjetaspostalesconingenioy
delicadeza.Yesdifcilmentecasualque,devezencuando,prefirieralamquinadeescribirasupropia
letra;tampocoerafortuitoqutamaodeletra,qutinta,qupapel(elcolor,elformato,elpliego,la
calidad)elega;habaconfesadoasuamigoAlfredCohnqueposeaunahumillantedebilidadporel
papeldelgado,translcidoydeexcelentecalidad.AdestinatariosdeconfianzacomoFlorensChristian
RangoGretelAdorno,Benjaminpodacreerloscapacesdeentendersudiminutaletra;aveceslos
caracteresapenasalcanzanuntamaodeunmilmetroymedio.AMargareteSteffinleescriba,porel
contrario,conunaletrabienlegible,cuatrovecesmsgrande,porquesabaqueBrechttambinleala
carta.Noeraprecisamenteadaptacin,sinoconsideracin;noeradiplomacia,sinocapacidadpara
colocarseenellugardeldestinatario,expresindecompetenciacomunicativa.
Excursosobreedicin
Basndosenicamenteensuescritura,soloesposiblejuzgardemaneralimitadasiunautortieneen
cuentaasuinterlocutorycmolohace.Desdeelpuntodevistadelaestrategiadepublicacin,sera
aconsejableeditarlascartassinsusrespuestas.Adecirverdad,lascartasdirigidasaBenjaminhansido
transmitidasdemaneradefectuosa;lasqueleenviaronantesde1933casidesaparecieronporcompleto.
Anas,serarecomendableofrecer,juntoalasGesammelteBriefe(Cartasreunidas),unaedicin
completadeCartasaWalterBenjamin.Enlamodernafilologadelaedicin,seimpusolaideadeque
hayqueeditarlascartas,enloposible,juntoasuscontestaciones.[22]Tambinestahabrasidola
posicindeBenjamin.Paralaposteridad,elintercambioepistolaradquiereuncarcterespecial
(mientrasquelacartaindividuallopierdeconrelacinasucreadorenvida),leescribeenunacartaa
Scholemen1919.Seeditandemanerainsensatacartasdecualquiera(GBII,p.48).Y,enunaresea
dellibroAusGottfriedKellersglcklicherZeit(DelapocafelizdeGottfriedKeller),de1927,
sostenaque,editarlascartasdelosgrandeshombressinsuscorrespondientesrespuestas,esuna
barbaridad(GSIII,p.84).Escomounaconversacinenlaquesoloseeditanlascontribucionesde
unadelaspartes.ScholemyAdornoincorporaronen1966almenoscincocartasdirigidasaBenjamin,
remitindosealaconversacinviva.Lascartascitadas,enparte,abundantementeenelcomentarioala
nuevaedicinsontiles,perolalagunapersiste.
LasideasdeBenjaminsobrelasedicionesdecartasseajustanaloscomentariosmesuradosyobjetivos
delasGesammelteBriefequetienenasudisposicinloslectoresatentosyfamiliarizadosconlaobray
labiografadelautor.Seapreciaasunadelasdiferenciasdeestaedicinconrespectoalade1966,
queescatimabalasanotacioneshastasuprimirlas.EstoseapoyaenunaequivocacindeScholem,
quienfundamentalarestriccinalomnimonecesariohaciendoreferenciaalasfrasesdeBenjaminen
sucartaaErnstSchoendel19deseptiembrede1919,encontradelasnotasalosepistolarioscomo
unasangraalacorrespondencia.[23]Dehecho,Benjaminnuncaseexpresencontradelasnotas,
sinoafavordeellas,cuandocriticabalasedicionesquenolasincluan.Escribique,enelsigloXIX,
loseditoresnoincluannotas,porlocualestosdocumentospierdenmuchavida,alamaneradeun
hombrealqueselepracticaunasangra.Sevuelvenplidos.[24]
Recompensasdelaposteridad
Ahorabien,quaspectomuestranlascartasdeBenjamindesdeladimensindelateoradela
recepcin?Sonlascartastestimoniodelavigenciadeunhombre?LamiradadeBenjaminse
ocupabadelaposteridad?Supropensinalaautoestilizacinesunadisposicininequvocaque,enel
fondo,obienabreohaceestallarelespaciodedilogoalqueingresjuntoconeldestinatario.
Antesdelexilioaparecenalusionesalaposteridaddemodoirnico,comocomentariosarcsticoacerca
delfracasodemuchosproyectos.UnaexpresincaractersticadeestetipodirigiasuamadaJula
Cohnel9deabrilde1927:Perocreoquelaposteridadseaburrirconlalecturademiscartas
acarameladasyhalagadorasdirigidasati(osicontienenunretratodeti),seenojarcargadade
envidia;ytdebesyaporelbiendemicorrespondenciacompletahacerelsacrificioderecibirestas
lneas(GBIII,p.246).Lamiradaldicarespectodelaposteridadseencuentraenformarecurrente
tambinencartasaScholem:Encontrarsestacartadenuevomuycorta,escribiBenjaminel28de
octubrede1931,peroalgndauncolaboradordelaFrankfurterZeitung,dentrodecienaos,parael
nmero999delaseriedecartas,hojearnuestracorrespondencia,yyaverscundelgadoseverel
volumenqueintegratuscartas,ycungruesoelmo(GBIV,p.63).Esteesuncoqueteoconla
posteridad,comotambindioaconocerTucholsky,queechaunabotellaalmaraloseditoresdela
correspondenciaenunacartaaHedwigMllerdel16demayode1934:Paraeleditordeesta
correspondenciasesealarquesmuybiencunrpidopodrnlosseoresvolarorecibirtelegramas
deParsaLyonenelao2345.Peronoporesosonustedesmsinteligentes.[25]
Perolacuestincobrprogresivamenteunadimensinporcompletoseriayhastatrgica.Enlamedida
enqueelcrculoasualrededorseestrechaba,Benjaminseplantelapreguntaporquhabrade
quedarundadesuexistencia.LecontabaaScholem,el4defebrerode1939,quelaviudadeLeo
Schestownopodahacernadaconlasobrasinditasdesumarido.Qulesdejaremoscomolegadoa
losdemsalgunavez,ademsdenuestrospropiosescritosinditos?(GBVI,p.219).Lapreguntadeja
claroqueaqunohabalugarparalairona.SecorrespondeconlosplanesdeBenjamindeedificar
archivosdesusescritos;unintersquetenayadesdetemprano,peroqueestructursistemticamente
recinenelexilio.[26]LascartasdeBenjaminestabandirigidasadestinatariosconcretos,almundo
contemporneo,perosuescritorestabainspiradoenlaesperanzaenlatransmisindesusescritosysus
cartas.Comopocoapococasitodossusproyectossefuerondesmoronandoenelexilio,Benjaminse
decidiahacerdelascartaselmedioparalasdescripcionesmsdetalladasdesuobra;sabaquela
supervivenciadeestatambinhabradedependerdesuscartas.[27]Esestaunaintencinquele
comunicaGretelAdornoenlaprimaverade1940;alljustificquelaposibilidaddereencontrarse
consuamigaeramuylejana,perosuintencinsedirigaacasoinconscientementetambinalos
lectoresposteriores:Debemoshacerloposibleporponerlomejordenosotrosenlascartas(GBVI,
p.437).
Instruidoporanterioresexperienciasdeprdida,Benjaminsehabapreocupadopormantenercompleto
suarchivo.Ahoravealasbriznasdehierbaydehenodesutierralabrantadistribuidasentrevarios
amigos:Scholem,Adorno,Kraft,Cohn,Brecht;enningnlugarexista,sinembargo,unherbolario
completo(GBIII,p.388).Comenzahacerfotografiarsusestudiosparasuproteccin,comohabra
dehacerloBrechtconRuthBerlaudiezaosmstardeenNuevaYork.Cadalneaquepodemoshoy
sacaralaluzesdadoelfuturotaninciertoalquelasentregamosunavictoriaquearrancamosalas
fuerzasdelastinieblas(GBVI,p.379).
LascartasdeBenjaminconstituyentalesvictorias,ysonporesoenconcordanciaconlacartade
1919testimoniosdelasupervivencia.Loquepodemoscomprobarpstumamentetenaquequedar,
sinembargo,sindefinicinparaelescritordelascartas.Elefectoretroactivosobrelavidaquel
esperabalamodificacindelascartastransmitidasnopuedeserniinfluidonireclamadoporelautor
mismo.ElintersdeBenjaminportalefectofuetambinlimitado.Noenviabamensajesala
posteridad,sinoqueconfiabainclusocuandolapresinsevolviintolerableenelpensamiento
sobrio,basadoenlaexperienciayenelsanosentidocomn.Adems,habrapodidohacersuyala
preguntadeKleist:Famapstuma!Quesestacosacuriosaqueunosolopuededisfrutarcuandoya
noest?.[28]SultimadeclaracinsobreeltemaseencuentraenunacartaaScholemdel14de
marzode1939.MaxHorkheimerlehabainformadoqueelInstitutodeInvestigacinSocialdeba
suspenderlosestipendios.Benjaminescribiquehabaqueaceptartodoencargoqueentraradentrodel
mbitodesusposibilidadesdetrabajo.Nohabatiempoqueperder.Enlosltimosaostenala
esperanzadellegaralgunavezalInstitutodeunamaneramedianamentedignadeunserhumano.A
lalarga,seradurovolveracaerotravezpordebajodelmnimodeexistencia.Adems,las
tentacionesqueejerceelmundocontemporneoenmsondemasiadodbiles;ylasrecompensasdela
posteridad,demasiadoinciertas(GBVI,p.236).
Trad.deMaraBelforte.Trad.ypubl.porgentilautorizacindelautor.
[2]Braun,Volker,BchnersBriefe.En:,TexteinzeitlicherFolge,vol.5,Halle/Leipzig,1990,p.
305.
[3]Kafka,Franz,DreiBriefeanMilenaJesenskvomSommer1920.Edicinfacsimilar,editadapor
K.D.WolffyPeterStaengleconlacolaboracindeRolandReuss,Basilea/Frankfurta/M,1995,p.23.
Lunes/Ahoraquerraescribirtealgomssiguiendolaargumentacindelacartaanterior:entonces
recibcuatrocartas,porciertonotodasjuntas;enprimerlugar,unaenlaquetelamentasporhaberme
escritoacercadeundesmayo;unratitomstarde,unaqueescribisteinmediatamentedespusdel
desmayojuntoconaquellaotramuybonita;y,finalmente,unratomstarde,lacartaquesereferaa
Emilie.Nosbienculeselordendelasmismas,yanoanotaslosdas.
[4]Adorno,TheodorW.,VorredederHerausgeber/II.En:Benjamin,Walter,Briefe.Editadoy
anotadoporGershomScholemyTh.W.Adorno.2vols.,Frankfurta/M,1966,vol.I,p.17.(Haytrad.
castellana:Adorno,Th.W.,SobreWalterBenjamin,Madrid,Ctedra,1995,pp.6269.)
[5]Ibd.,p.15.
[6]GershomScholemaFranzSachs,5deabrilde1963.En:,BriefeII19481970.Ed.deThomas
Sparr,Mnich,1995,p.92.
[7]GerschomScholem:VorredederHerausgeber/I.En:Benjamin,W.,Briefe,(nota3),p.7.
[8]WalterBenjamin:GesammelteBriefe(edicindelTheodorW.Archiv),6vols.,Frankfurta/M,
19952000.AcontinuacinlascitasdeestaedicinreferidasbajolasiglaGB,juntoconelnmerode
vol.ydepgina.
[9]DeutscheMenschen.EineFolgevonBriefen.SeleccineintroduccionesdeDetlefHolz,Lucerna,
1936,cf.WalterBenjamin,GesammelteSchriften.Ed.deRolfTiedemannyHermann
Schweppenhuser,conlacolaboracindeTh.W.AdornoyGershomScholem,Frankfurta/M,1972
1989,vol.IV/1(1972),pp.149233.En:adelantecitadobajolasiglaGS.(Haytrad.castellana:
Personajesalemanes,Barcelona,Paids,1995).
[10]Cf.paraestepuntotambinDetlevSchttker,KonstruktiverFragmentarismus.Formund
RezeptionderSchriftenWalterBenjamins,Frankfurta/M,1999,pp.94s.
[11]Ibd.,p.98.
[12]Cf.d.tambinlabellaalusinalasparejasdelacoleccinsurgidasatravsdecartay
comentario,quecomoparejasentranenelarca.
[13]LapalabraHolzenalemnsignificamadera(n.delatrad.).
[14]BertoltBrechtaLisaTetzner,[juniode1935].En:AutographenausallenGebieten,Catlogo672,
subastadel16y17denoviembrede1999,Berln,Stargardt,1999,p.19.
[15]HeinrichBlcheraWalterBenjamin,16defebrerode1937.WalterBenjaminArchiv25.
[16]Elautorserefierealastrescartasquecitaacontinuacin(n.delatrad.).
[17]GBIV,p.408.Cf.Schttker,D.KonstruktiverFragmentarismus,(nota9),pp.94s.
[18]Heissenbttel,Helmut,VomZeugnisdesFortlebensinBriefen.En:Merkur21/3,(1967),pp.
232244;aqu,p.235.
[19]SobrelascartasdeBenjamincf.ademsdelacontribucindeHeissenbttel,entreotrascosas,
WernerKraft,WalterBenjaminhinterseinenBriefen.En:Merkur21/3,(1967),pp.226232;Gerd
Mattenklott,BenjaminalsKorrespondent,alsHerausgebervonDeutscheMenschenundals
TheoretikerdesBriefes.En:WalterBenjamin,18921940,zum100.Geburtstag.Ed.deUweSteiner,
Berna[etal.],1992,pp.273282;ChryssoulaKambas,WalterBenjaminAdressatliterarischer
Frauen.En:WeimarerBeitrge39/2,(1993),pp.242257;yahoraantetodoKlausGarber,quetraza
unretratodeBenjaminapartirdesuscartaseinvestigadestinatarios,encabezamientos,aperturas,
cierres,condicionesdeescritura,etc.KlausGarber,WalterBenjaminalsBriefschreiberundKritiker,
Mnich,2005,pp.11143.
[20]SetrataaqudeunpersonajedeB.Brecht(n.delatrad.).
[21]Adorno,Th.W.,VorredederHerausgeber/II,(nota3),p.20.Cf.conlareferenciadeScholem,
segnlacualdistintosmaticesyentonacionesreflejanlariquezadelapersonalidaddeBenjamin(ibd.,
p.10).VasetambinladeRolfTiedemann,segnlacualBenjaminfueunescritordecartas
cauteloso,quesiempreescribasuscartasconsiderandoyrespetandoaldestinatariorespectivo,y
reservndoseparasmismolodecisivocondemasiadafrecuencia(cf.GSV/2,p.1082).
[22]Cf.Woesler,Winfried,VorschlgefreineNormierungvonBriefeditionen.En:editio,vol.2,
Tubinga,1988,p.9.
[23]Cf.Scholem,Gerschom,VorredederHerausgeber/I,(cf.nota6),pp.10s.
[24]GBII,p.48.Lasventajasdecisivasdelanuevaedicinrespectodelaanteriorserefierenala
expansindelvolumende327a1.388escritosyalosprincipiosdetratamientodeltexto.Enlaedicin
de1966,conreferenciaalasrestriccionesdelvolumen,seaplicaronredundanciasyabreviaturasque
afectabanderechospersonalesyqueenparteeranescandalosas;estoabarcabatantolasaclaradascomo
lasquenoloestaban,loqueporsupartedesencadenlairritantedisputaporellegadodeBenjamin.
Ahoralascartassecorrespondenconsutransmisin.
[25]Tucholsky,Kurt,BriefeausdemSchweigen19321935.BriefeanNuuna.Ed.deMaryGerold
TucholskyyGustavHuonker,ReinbekbeiHamburg,1977,p.111
[26]Cf.ErdmutWizisla,VerzettelteSchreiberei.WalterBenjaminsArchiv.En:SinnundForm
58/2(2006),pp.265273.EnrelacinconeltemadeBenjamincomoarchivistadesuspropiosescritos
cf.elcatlogodelaexposicin:WalterBenjaminsArchive.Ed.delWalterBenjaminsArchiv,
Frankfurta/M,2006.
[27]Schttker,KonstruktiverFragmentarismus,(nota9),p.97.
[28]HeinrichvonKleistaWilhelminevonZenge,15deagostode1801.En:Kleist,Heinrichvon,
WerkeundBriefeinvierBnden.Ed.deSiegfriedStreller[etal.],vol.4