Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Os principais sintomas e sinais das afeces do aparelho respiratrio so: dor torcica, tosse,
expectorao, hemoptise, vmica, dispnia, chieira, rouquido e cornagem.
Dor torcica: a dor no pneumotrax espontneo benigno dos jovens inconfundvel - sbita, aguda e
intensa. O paciente quase sempre a compara a uma punhalada. Acompanha-se de dispnia, de maior
ou menor intensidade, dependendo da presso na cavidade pleural. As pleurites so importantes
causas de dor torcica. Em geral, a dor vem acompanhada de tosse seca de timbre alto. A dor costuma
ser aguda, intensa e em pontada. As caractersticas semiolgicas da dor nestes casos so as mesmas
das pleurites. A dor nas pneumonias vem sempre acompanhada de tosse produtiva, que pode ser
hemoptica, e evoluem com febre. O infarto pulmonar provoca dor muito parecida com a das pleurites
e das pneumonias. A sensao dolorosa provocada pelas viroses respiratrias bem diferente. O
paciente queixa-se de dor difusa, como um desconforto, quase sempre de localizao retroesternal,
que se exacerba com a tosse, que seca. Nas laringotraquetes e nas traqueobronquites agudas, o
paciente localiza a dor respectivamente na laringe e na traquia colocando a mo espalmada sobre o
esterno. A dor mediastnica, que surge principalmente nas neoplasias malignas da regio, uma
sensao dolorosa profunda e sem localizao precisa. A dor da angina de peito clssica aparece aps
esforo, aps alimentao abundante ou quando o paciente sofre grandes emoes. Consiste numa
sensao de aperto e opresso. Sua durao de alguns minutos, cessando com a interrupo do
esforo que a provocou ou com o uso de vasodilatadores coronrios. A dor do infarto do miocrdio dura
horas e no melhora com coronariodilatadores. Na disseco artica aguda, tambm denominada
aneurisma dissecante da aorta, provoca dor cuja caracterstica principal a sua intensidade. O
paciente relata sensao de ruptura retroesternal que repercute posteriormente entre as escpulas. Na
pericardite, a dor no se confunde com a angina, dela se diferenciando por no ser desencadeada por
esforo, pela sua menor intensidade, pela presena de atrito, por no se irradiar e acompanhar-se
frequentemente de quadro infeccioso como o da pleurite. A dor da hipertenso da artria pulmonar
lembra a dor cardaca, com a diferena de que no se beneficia com os nitritos. A dor da esofagite
um sintoma frequente. Sua caracterstica de queimao retroesternal, de aparecimento quando o
paciente se deita, facilita seu reconhecimento. Indagar nessas situaes o uso de bebidas alcolicas,
tabagismo, alimentao excessivamente quente ou muito condimentada. Os indivduos com hrnia de
hiato e esofagite de refluxo, que na ltima refeio se alimentaram exageradamente ou ingeriram
lquidos em abundncia, podem apresentar um quadro que simula a sndrome anginosa.
Tosse: a tosse o mais importante e o mais frequente sintoma respiratrio. Consiste numa inspirao
rpida e profunda, seguida de fechamento da glote, contrao dos msculos expiratrios,
principalmente o diafragma, terminando com uma expirao forada, aps abertura sbita da glote. A
tosse constitui um mecanismo expulsivo de grande importncia para as vias respiratrias. A tosse
resulta da estimulao dos receptores da mucosa das vias respiratrias. Nos enfisematosos a tosse
seca. Nos bronquticos produtiva. O asmtico quase no tosse. A tosse pode levar ao broncoespasmo
desencadeando uma crise dispnica. No tromboembolismo costuma ser improdutiva, mas pode
acompanhar-se de expectorao com traos de sangue. A sinusite crnica e a rinite so outras causas
de tosse. A tosse bitonal deve-se paresia ou paralisia de uma das cordas vocais. H pacientes que
apresentam tosse ou o seu equivalente, o pigarro, quando em situaes que implicam certa tenso
emocional, como reunies e falar em pblico.
Expectorao: a pneumonia e a tuberculose podem apresentar hemoptise ( escarro com sangue ).
Hemoptise: a eliminao de sangue pela boca, passando atravs da glote. As hemoptises podem ser
devidas a hemorragias brnquicas ou alveolares. A hematmese a hemorragia que mais facilmente
se confunde com as hemoptises. Na hematmese, o sangue eliminado escuro, podendo conter ou no
restos alimentares. Na histria pregressa desses pacientes, na maioria das vezes, h referncia a
lcera gastroduodenal, esofagite ou melena. As hemoptises macias levam comumente ao choque.
Grave a hemoptise que surge pela primeira vez em paciente adulto durante muitos anos, nos quais
levanta-se logo a hiptese de leso brnquica maligna. A radiografia do trax deve ser feita logo que as
condies do paciente permitirem.
Vmica: a eliminao mais ou menos brusca, atravs da glote, de uma quantidade abundante de
pus ou lquido de outra natureza. A causa mais frequente o abscesso pulmonar.
Dispnia: a dificuldade para respirar, podendo o paciente ter ou no conscincia desse estado. A
ortopnia a dispnia que impede o paciente de ficar deitado e o obriga a sentar-se ou ficar de p para
obter algum alvio.
Chieira ou sibilncia: rudo de timbre elevado comparado ao miado de um gato, predominante na
das clulas brnquicas. Tais alteraes manifestam-se clinicamente por crises de dispnia
acompanhadas de sensao de aperto ou constrio no trax, dor torcica difusa, chieira e tosse, que
no incio seca, em seguida tornando-se produtiva com expectorao mucide e espessa.
Inspeo: dispnia, trax em posio de inspirao profunda e tiragem.
Palpao: frmito tracovocal normal ou diminudo.
Percusso: normal ou hiperssonoridade.
Ausculta: diminuio do murmrio vesicular com expirao prolongada, sibilos predominantemente
expiratrios em ambos os campos pulmonares.
Bronquites: a bronquite aguda geralmente causada por vrus que compromete as vias areas desde
a faringe, manifestando-se por sintomas gerais ( febre, cefalia ), desconforto retroesternal, rouquido,
tosse seca, seguida aps alguns dias de expectorao mucosa. ausculta, o principal achado so
estertores grossos em ambos os pulmes. Podem-se ouvir roncos e sibilos inconstantes. A bronquite
crnica uma condio caracterizada basicamente por excessiva secreo de muco na rvore
brnquica. A manifestao clnica principal tosse com expectorao mucopurulenta que persiste por
meses, alternando perodos de melhora e piora, dependendo da presena de infeces, poluio
atmosfrica e uso de tabaco. Ao exame fsico do trax, o principal achado so estertores grossos
disseminados em ambos os hemitrax. Roncos e sibilos so frequentes.
Bronquiectasias: dilatao dos brnquios em consequncia da destruio de componentes da parede
destes ductos. Alm de sintomas gerais - febre, suores noturnos, emagrecimento, astenia - a
manifestao clnica mais comum uma tosse produtiva, com expectorao mucopurulenta
abundante. Hemoptises so frequentes. ausculta encontram-se, na rea correspondente s
bronquiectasias, estertores grossos. Roncos e sibilos podem ser percebidos na mesma rea.
Sndromes pulmonares: consolidao ( pneumonias, infarto e tuberculose ), atelectasia ( neoplasias
e corpos estranhos ) e hiperaerao ( enfisema pulmonar ).
Sndrome de consolidao pulmonar: as principais manifestaes clnicas so a dispnia e a tosse,
que pode ser seca ou produtiva. Quando h expectorao, comum a presena de sangue misturado
com muco ou pus ( expectorao hemoptica ). Na tuberculose, as hemoptises so frequentes. A
condensao do parnquima pulmonar caracteriza-se pela ocupao dos espaos alveolares por clulas
e exsudato e se expressa ao exame fsico do trax com os seguintes dados:
Inspeo: expansibilidade diminuda
Palpao: FTV aumentado
Percusso: submacicez ou macicez
Ausculta: respirao brnquica substituindo o murmrio vesicular, broncofonia, pectorilquia e
estertores finos.
Atelectasia: tem como elemento principal o desaparecimento de ar dos alvolos sem que o espao
alveolar seja ocupado por clulas ou exsudato. As causas mais comuns so as neoplasias e a presena
de corpos estranhos que ocluem a luz de brnquios. Se a ocluso situar-se em um brnquio principal,
ocorre atelectasia do pulmo inteiro; se estiver em brnquios lobares ou segmentar, a atelectasia fica
restrita a um lobo ou um segmento pulmonar. As principais manifestaes clnicas so dispnia,
sensao de desconforto e tosse seca. Ao exame fsico obtm-se os seguintes dados:
Inspeo: tiragem intercostal
Palpao: FTV diminudo ou abolido
Percusso: submacicez ou macicez
Ausculta: respirao broncovesicular.
Enfisema pulmonar: a hiperaerao que se observa no enfisema pulmonar resulta de alteraes
anatmicas caracterizadas pelo aumento anormal dos espaos areos distais ao bronquolo terminal,
acompanhada de modificaes estruturais das paredes alveolares. A manifestao clnica mais
importante a dispnia, que se agrava lentamente. No incio ocorre apenas aos grandes esforos, mas
nas fases avanadas aparece at em repouso. Na fase final surgem as manifestaes de insuficincia
respiratria. Ao exame clnico:
Inspeo: trax em tonel nos casos avanados
Pneumotrax: acumulo de ar no espao pleural, que penetra atravs da leso traumtica, ruptura de
bolha subpleural ou em certas afeces pulmonares ( tuberculose, pneumoconiose, neoplasias ) que
poem em comunicao um ducto com o espao pleural. As principais manifestaes clnicas so a dor
no hemitrax comprometido, tosse seca e dispnia. Ao exame fsico do trax, observam-se no lado
comprometido:
Inspeo: abaulamento dos espaos intercostais quando a quantidade de ar grande
Palpao: FTV diminudo
Percusso: som timpnico
Ausculta: MV diminudo