MARIOLOGIA
TOMUS II
SUMMA
MARIOLOGIAE
SECUNDA
E D IT IO
R E V IS A E T N O T A B IL IT E R A U C T A
ROMAE
ANGELUS BELARDETTI EDITOR
ANNO
M C M X L V I II
P. G A B R IE L
M . R O S C H IN I O . S. M .
S. Theologiae Magister
Socius Pont. Academiae S. Thomae Aquinatis et Religionis Catholicae
in Collegio Intemationali S. Alexii Falconieri de Urbe Professor
RIOLOGI A
TOMUS II
S U M M A MA R IOL OGI A E
PARS S E C U N D A
SECU N D A
E D IT IO
R E V IS A E T N O T A B I L I T E R A U C T A
ROMAE
ANGELUS
BELARDETTI
ANNO
MCMXLV1U
ED ITO R
IM P R IM A T U R :
E C ivita te V atican a, die i a M a rtii 1948.
f F r. A l f o n s u s C . D e R o m a n i s , E p . P o rp h y r.,
Vicarius Generalis C ivitatis Vaticanae
PARS S E C U N D A
D E B E A T A M A R I A V. C O N S I D E R A T A
IN S U IS S I N G U L A R I B U S PRIVILEGIIS
facere
Divisio huius secundae partis. O rdo quem in hac secunda parte sequi debe
mus, ab Ecclesia ipsa in oratione liturgica O m nipotens sem piterne D eus indigitatur. D ivid i ergo potest in tres sectiones:
I.
II.
corpus B. M. V.
simul et
SECTIO PRIMA
DE HIS Q U A E PERTINENT A D ANIMAM
BEATAE MARIAE VIRGINIS
IM M U N IT A S B. M . V. A PECCATO ORIGINALI
II
Ratio huius sectionis. Q uia pars formalis cuiuscum que rei nobilior est parte
materiali, hinc ab anima B. M . Virginis, quae est pars eius formalis, consideratio
nostra incipere debet.
Divisio huius sectionis. Q uia vero anima B. M . V irgin is fuit im m unis a qualibet
im perfectione et fu it plena om nibus perfectionibus, hinc sectio haec in duo ca
pita apte dividi potest, videlicet:
I.
C ap. I -
D E IM M U N IT A T E A N IM A E
B. M . V I R G I N I S A Q U A L I B E T
IM P E R F E C T IO N E .
Ratio capitis. Postulat logicus ordo, ut ante omnia rem oveatur ab anima
B. M . V . quaelibet im perfectio, et ideo elem entum negativum ante elem entum
positivum rite statuatur.
Ordo capitis. Q uia vero triplex est animae im perfectio, videlicet, peccatum
originale, fom es peccati et peccatum actuale, hinc logice praesens caput in tres
articulos subdividitur, videlicet:
I.
II.
A rt. i - D E I M M U N I T A T E B . M . V. A P E C C A T O O R I G I N A L I
B IB L IO G R A P H IA
Bibliographia huius quaestionis est amplissima. Excrhus R o s k o v n y in suo opere
B. V. Maria in suo conceptu Immaculata ex monumentis omnium saeculorum demonstrata,
9 vol. (Budapest, 1873-81), ultra 25.000 scripta (sensu tamen lato accipienda) circa prae
sens argumentum numeravit. Pariter, opera selecta et documenta Immaculatam
Deiparae conceptionem respicientia inveniri possunt in op. B e r n a r d i A. M e K e n n a ,
The Dogma of the Immaculate Conception - Historical Devlopment and Dogmatic Fulfilment, Washington D . C. 1929, pp. 573-603.
12
lva,
13
F ebrer Ra y m u n d o M
10 ( 1 9 3 3 ) 3 2 1 -3 3 4 .
A n n u n t i a t a O. C. D., De fide in Immaculatam Conceptionem apud Carmelitas usque ad saec. X V I, in Annal. Ord. Carm. dise. 5 ( 1 9 3 0 -3 1 ) 3 1 - 4 4 , 8 1 -8 7 .
G a u d e P., O. P., De Immaculato Conceptu eiusque dogmatica definitione in ordine prae
sertim ad scholam thomisticam et institutumJ F F . Praedicatorum, Romae, 1854. Cfr
Civilt Cattolica, Ianuar. 5, 1855, P- 9 1H a y e (d e l a ) I., O. F. M . Obs., De maxima Alexandri Halensis in Deiparam pietate,
et pro Immaculata eius conceptione Apologia, Parisiis, 1747 (vide Roskovny, 3, 298).
H o l z a p f e l H ., Bibliotheca Franciscana de Immacidata Conceptione B . M . V. (ed. 1904,
Quaracchi).
G
a b r ie l a b
P lazza
P rado N . d e l , O. P., Divus Thomas et Bulla dogmatica Ineffabilis Deus (ed. Friburgi
Helvetiorum ex typis consociationis Sancti Pauli, 1919).
R om eri
B) S C R IP T A I T A L I C A :
L'Immacolata Concezione di Maria ed i Francescani, in occasione del Cin
quantesimo anno dalla dommatica definizione (pp. xvi-272, ed. 1904). Typographia Collegii S. Bonaventurae, Ad Claras Aquas.
B e r a r d o S., O. S. M ., L Immacolata negli scritti di Maestro Lorenzo da Bologna, in P a
lestra del clero, 1943, pp. 225-280.
B i a n c h e r i R . P ., C . M . , Voto, in forma di dissertazione, sulla definizione dogmatica del
l immacolato Concepimento della beata Vergine Maria, T i v o l i , 18 48. ( I n Pareri,
A n o n ym u s,
v o i. 5, p . 1 8 1 ) .
i c h a e l A n g e l u s d e , La Donna dellApocalisse, Maria S S . Madre di Dio,
sempre Vergine, concetta in grazia, Lucca, 1712 (vide R o s k o v NY, 3, 624).
B r u n i , Vescovo d i Ugento, Breve risposta alle principali obbiezioni che si oppongono alla
definizione dogmatica del mistero dellImmacolata Concezione di Maria Santissima,
Roma, 1853.
C a n t i n i G ., O. F. M ., Il pensiero di S. Antonio da Padova intorno al concepimento di
Maria, in Studi frane., 28 (1931) 129-144.
C a s t a g n o l i , C . M . , Contributo alla storia del domma dellImmacolato Concepimento di
Maria S S ., in Div. Th. (Plac.), 35 (1932) 17 ss.
E u p i z i S., I l pensiero di Tonmaso dAquino riguardo al dogma dellimmacolata Conce
zione, Varallo Sesia, 1941. 1
G r a m m a t i c o A., O. C., L Immacolata Concezione di Maria e i Dottori Carmelitani, in
I l monte Carmelo, 1929, extr. in-8, 36 p.
G u a l c o D o m e n i c o , La dogmatica definizione dell'immacolato Concepimento della B . V.
M ., Genova, 1855-1856, 2 voli., 910 p. Cfr Civilt Cattolica, oct. 1856, p. 88.
L a m b r u s c h i n i , Card., Su llImmacolato Concepimento di Maria. Dissertazione polemica,
Roma, 1843.
M a n c i n i V., I l primo difensore dellimmacolata Concezione di Maria stato un Merce
dario: S. Pietro Pascasio, Napoli, 1939.
M a r i n i N., L Immacolata Concezione di Maria Vergine e la Chiesa greca ortodossa dis
sidente, Roma, 1908.
M e e s t e r P. D e , La festa della Concezione di Maria S S . nella Chiesa greca, Roma, 1904.
M a r i o t t i C . , O. F. M . , L Immacolata Concezione di Maria Santissima, Roma, 1896.
B ib b ie n a M
IS
i6
onergan
um breras
D) S C R IP T A GALLICA-.
Tmoignages de VEglise Syro-maronite en faveur de VImmacule Conception,
Beirut, 1904.
B a i n v e l J. V., L'histoire dun Dogme, in Etudes, Paris, 101 (1907) 612-632.
B e r n a r d R., O. P., L Immacule Conception, in Vie Spir., 29 (1931) 238-255.
B i t t r e m i e u x I., Le sentiment de S. Bonaventure sur l immacule Conception de la Sainte
Vierge, in Et. Franc. 40 (1928) 367-394.
B o u r d a l o u e , Sur la conception de la Vierge. ( C f r B o u r d a l o u e , uvres compltes, t. 4,
p. 371, ed. Lyon, 1864).
B u r r i d g e A. W ., L'Immacule Conception dans la thologie de VAngleterre mdivale, in
Rev. Hist. Eccl. 32 (1936) 570-597.
C a p e l l e , O. S. B., La pense de saint Augustin concernant l immacule Conception, in
Rech. Thol. Ane. Md., 4 (1932) 361-370.
C o l l a e s P., L Immacule Conception de Marie dans ses figures prophtiques, Bruxelles,
1885.
D a r r a s A., Essai historique sur limmacule Conception de la trs Sainte Vierge, Bray,
Paris, 1852.
D e G r a n d e f f e A., L Immacule Conception au point de vue rationnel, Lacour, Paris, 1857.
D e n e f f e A., S. J., Deux questions mdivales concernant l Immacule Conception, in Rech.
Thol. Ane. Md., 4 (1932) 401-432.
D o n c o e u r P., Les premires interventions du Saint-Sige relatives l immacule Con
ception (xii-xiv sicle), Louvain, 1908. Extrait de la Revue dhistoire ecclsiastique,
vol. 3, n. 2, 4; 9, n. 2.
D o u c e t V., O. F. M ., P. I. Olivi et l Immacule Conception, in Arch. franc, hist. 26 (1923)
560-563.
E a d m e r , La Conception Immacule de la Vierge Marie. Introduction et traduction par
Dom B. Del Marmol, Lethielleux, Paris, 1924.
A n o n ym u s,
17
ueranger
il a ir e ,
1880.
o b e ik a
L Immacule Conception chez les Russes au X V I e sicle, in Echos d Or., 12 (1909) 56-75.
L Immacule Conception en Moscovie au X V I I e sicle, in Echos dOr., 2 (1909) 321-329.
L a g i e r P., O. M . I., L Immacule Vierge Marie, Paris, 1855.
L e B a c h e l e t X . M . , L Immacule Conception, Paris, 1902. Le Votum Bellarmini
sur VImmacule Conception, in Les Etudes, Paris, 1904.
Immacule Conception, in Dict. thol. cath., t. 7, coll. 854-893; 979-1218; et in Dict.
apol., t. 3, coll. 209-275.
L e s t r e H., L Immacule Conception et l Eglise de Paris, Paris, 1905.
L o n g p r E ., O. F. M . , Fr. Bernard de Deo O. F. M . (1318) et l Immacule Conception,
in Archiv. franc, hist., 26 (1933) 247-249. Le sentiment de Saint Bonaventure sur
l Immacule Conception de la Sainte Vierge, in Et. Franc., 40 (1928) 367-394.
Robert Grossette et VImmacule Conception, in Arch. franc, hist., 27 (1933) 550 s.
M a l o u T . B., Iconographie de l immacule Conception de la trs-sainte Vierge Marie,
H. Goemacre, Bruxelles, 1857.
L Immacule Conception de la trs sainte Vierge Marie, considre comme dogme de foi.
2 voli., Goemacre, Bruxelles, 1857.
M a u r e l P ., L Immacule Conception de la Sainte Vierge, L y o n , 18 5 4 .
M ichel -A n g e , O. M . Cap., Saint Thomas et l immacule Conception, in Orientalia,
11 (1927) 300-307.
A., Notes bibliographiques sur l histoire de la Thologie de l Immacule Conception.
V I. La doctrine, au X I I e sicle, in Bulletin de littrature ecclsiastique, Toulouse,
Iul.-August, 1920, pp. 296 ss.
P a r i s i s , Dmonstration de l immacule Conception, L e c o fF re , P a ris , 18 4 9 .
P auwels P., O. F. M ., Les Franciscains et l Immacule Conception, Malines, 1904.
N
oyon
i8
P e tr id e s
257 - 27 P., O. S. B., La pense de Saint Thomas sur l Immacule Conception, Avignon,
1926, 16 p.
R o b i t a i l L e , Trait historique et dogmatique de la dfinition du dogme de VImmacule Con
ception de la Sainte Vierge, Lefranc, Arras, 1857.
S a l a v i l l e S., La croyance et le culte de VImmacule Conception chez les Grecs et les Sla
ves au X V I I I e sicle, in Marianum, 2 (1940) 114-144, 267-283.
T e r r i e n J. B., S. I., L Immacule Conception, Paris, 1904.
V a c a n d a r d E., Les origines de la fte et du Dogme de l immacule Conception, in Etudes
de critique et de lHistoire religieuse, vol. 3, Paris, 1912.
R e n a u d in
E) S C R IP T A G E R M A N IC A :
H., Der heilige Augustinus und das Dogma der Unbefleckten Empfngnis M ariens,
in Jahrbuch fr Philosophie und speculative Theologie, Paderborn, 1907.
B a r t m a n n B ., Maria, die unbefleckt Empfangene in Dogma und Predigt, in Kath. Kanzel,
1926, pp. 210-218.
B i n n e b e s e l B ., Die Stellung der Theologen des Dominikaner-ordens zur Frage nach der
unbefleckten Empfngnis Marias bis zum Konzil von Basel, in Kallmnz bei Regensburg, 1934, in -8 , x v i i - 86 p .
G t z I ., Augustin und die Immaculata Conceptio, in Theol. Glaube, 25 ( 1 9 3 3 ) 7 3 9 -7 4 4 .
H o f m a n n F ., Die Stellung des hl. Augustinus zur Lekre von der Unbefleckten Empfngnis
Maria, in Theol. Quartalschr., 130 (1932) 299-319.
K a n p J., O. F. M ., Duns Skotus als Vollender der Lehre von der Unbefleckten Empfngnis,
in Aus der Geisteswelt des Mittelalters, Mnster, 19 3 5 , pp. 981-1010.
I o s e p h a L e o n i s s a , O. M . Cap., St. Bonaventura zur unbefleckten Empfngnis Marias,
in Franzisk. Stud., 20 (1933) 304-308.
L a n d m a n n F., Die Unbefleckte Empfngnis Mari in der Predigt zweier Strassburger
Dominikaner und Geilers von Kaysersberg, in Arch. elsss Kirchengesch., 6 (1931)
K
ir f e l
1 8 9 -1 9 4 .
ehm kuhl
*9
F) S C R IP T A H IS P A N I C A :
V., S. I., La Inmaculada Concepcin y los errores modernos, Razn y F (Madrid).
Lo Dogma de la Inmaculada en la.hteratura catalana antigua, Lrida,
1904.
C a p a r r o s o , La Inmaculada Concepcin de Duns Escoto, Pamplona, 1908.
C a s t e l l o t e , Memoria sobre las vicisitudes por que ha pasado en Espan i la creencia en la
Concepcin Inmaculada de Maria Santisima, Madrid, 1904.
M a n r e s a R u p e r t o M . de, Libro de la Concepcin Virginal atribuido al Beato Raimundo
Lull, versin castellana, Barcelona, 1906.
M o r i l l a H., San Augustin defensor de la Concepcin Inmaculada de Maria. (En la Ciudad
de Dios, Valladolid, 1908, c. 75, p. 385).
O r t e g a A., O. F. M ., La Inmaculada Concepcin y los Franciscanos.
P r a d o N . del, O. P ., Santo Tomds y la Inmaculada, Barcelona, 1909.
R a m i r e z , Historia de los hechos y escritos del clero secular en honor de la Inmaculada, M a
drid, 1776.
V i l l a e s c u s a M . H., La Inmaculada Concepcin y las Universidades Espanolas, Segunda
edicin, Onate, 1901.
u g u sti
rqus
R am n,
passivam
( = term inu s actu s g en erativi p a
ren tu m , seu, foetu s hu m an us ex
ipso produ ctus)
inchoata
{antequam
foetu s
anim a rationali)
consummata
in fo rm etu r
20
quo foetus anim atur anima rationali. D e instanti vero in quo anima infunditur
in corpus (i. e. utrum inde ab initio conceptionis, prout vellent recentiores, an
postquam foetus est sufficienter organizatum , prout vellent veteres philosophi)
nihil dicitur aut innuitur, et quidem ex intentione, in definitione (cfr S a r d i , o.
c., t. 2, pp. 33, 87, 242-45, 292, 312).
Erraverunt igitur qui posuerunt sanctificationem Deiparae ante animationem, cum
tunc nondum fuerit persona, et ideo subiectum gratiae aut peccati capax.
B)
parae) ab omni originalis culpae labe. H isce verbis a) directe negatur in B. V irgin e
peccatum originale (ab A dam o patratum et in posteros eius per carnalem genera
tionem transm issum ), et b) indirecte, ratione oppositi, ponitur in B. V irgin e gratia
sanctificans inde a prim o instanti suae personalis existentiae.
Peccatum enim originale, iuxta Ecclesiae doctrinam, secum fert privationem
sanctitatis et iustitiae
param ab effectibus
indirecte in D eipara
tionem adoptivam et
6, c. 1, 4, 7).
H in c fit u t privilegium Im m aculatae Conceptionis duplici form a exprim i
valeat, videlicet: a) negativa (B. V irgo non habuit peccatum originale), b) posi
tiva (B. V irgo habuit semper gratiam sanctificantem). In form ula definitionis
adhibetur form a negativa. A t in decursu Bullae, etiam form a positiva haud raro
adhibetur. Idem fit in scriptis S S . Patrum et Scriptorum Ecclesiae, in quibus
privilegium hoc D eiparae m odo form a negativa, m odo vero forma positiva ex
prim itur.
A t, etiam angeli et protoparentes (ante lapsum) im m unes fuerunt a culpa
originali. Iure igitur exponitur etiam modus talis im munitatis. M odus im m uni
tatis Deiparae, fu it praeservatio: praeservatam immunem . E t ratio est quia
D eipara, utpote vera filia Adae, ab ipso per carnalem generationem descendens
(fuit enim generata a suis parentibus m odo com m uni), debuisset (in ipso actu
unionis anim ae cum corpore) peccatum originale contrahere, nisi praeservata
fuisset. E x hoc capite, ergo, im m unitas D eiparae a labe peccati originalis, differt
sive ab im m unitate quae convenit angelis bonis et protoparentibus (ante lapsum)
sive ab im m unitate quae convenit Christo. D iffert a) ab im m unitate quae conve
nit angelis bonis et protoparentibus (ante lapsum) eo quod isti non solum de facto
fuerunt in gratia constituti (probabilius statim ac creati), sed etiam de iure, seu
debuerunt, iuxta D ei consilium , tunc in gratia constitui; dum , e contra, Deipara,
quam vis de facto tunc fuit in gratia constituta, debuisset tam en tunc gratia carere.
b) D iffert, insuper, im m unitas D eiparae ab im m unitate Christi propria, eo quod
Christus non fu it m odo com m uni (i. e. secundum seminalem rationem) con-
21
ceptus, sed virginaliter (i. e. de Spiritu Sancto) conceptus; dum e contra D eipara
fu it m odo com m uni concepta.
Erraverunt igitur illi qui. ad privilegium Deiparae defendendum, admiserunt D ei
param fuisse virginaliter conceptam. Si enim ita fuisset, Deipara, eodem modo quo Chri
stus, peccatum originale contrahere non debuisset.
Erraverunt pariter illi qui, ad tale privilegium explicandum, asseruerunt minimam
massae corporalis partem in Adam incorruptam mansisse et usque ad parentes Deiparae
pervenisse, ad Deiparae corpus efformandum. Phantastica haec opinio a quibusdam
veteribus scriptoribus invecta, renovata fuit saec. xix a Rosmini in propositione|(34a)
a Leone X III (die 14 dee. 1887) condemnata: Ad praeservandam B. Virginem Mariam
a labe originis, satis erat, ut incorruptum maneret minimum semen in homine, neglectum
forte ab ipso daemone, a quo incorrupto semine de generatione in generationem trans
fuso, suo tempore oriretur Maria . 1 Etiam in tali casu, enim, nullum debitum in D ei
para fuisset culpam originalem incurrendi, a qua praeservari debuisset.
C irca naturam debiti contrahendi peccatum originale, utrum nem pe fuerit
proximum vel remotum, non conveniunt Theologi. V idebim us infra, in speciali
quadam appendice, quid nobis tenendum videtur.
C)
M atrem , quae illum m ovit ad illam a lege com m uni excipiendam . T a le autem
singulare privilegium (nulli alteri concessum , utpote singulare), collatum fuit a
D eo intuitu meritorum Christi Iesu Salvatoris generis humani . Consequenter,
etiam D eipara fuit a Christo redempta, seu m elius, praeredempta, vel sublimiori
m odo redempta. D u m enim aliis hom inibus Salvatoris m eritum applicatur ad
illos a m alo seu a peccati labe iam contracta liberandos, Deiparae, e contra, S al
vatoris m eritum applicatum fu it ad illam a peccati labe praeservandam. D u m igi
tur aliorum redem ptio dicenda est restaurativa, seu liberativa, D eiparae redem
ptio dicenda est praeservativa, et ideo incom parabiliter nobilior. Sic, e. g., qui,
iam damnatus ad carcerem, illi praeeripitur (antequam de facto in carcere in
cludatur), nobiliori m odo salvatur quam alius qui, in carcere iam inclusus, p o
stea ab eo liberatur.
H oc posito, patet quom odo per Im m aculatam D eiparae conceptionem nullimode derogetur universalitati redemptionis Christi, prout magni D octores m ediae
aetatis putabant. Etiam Deipara, enim , quam vis im m aculate concepta, fuit a
Christo redempta, imo, sublim iori m odo redem pta. C hristus igitur fuit causa
meritoria illius singularis gratiae et privilegii.
1 C ard . G
a l a t in u s ,
cap. 4, asserit talem fuisse V e te ru m H eb raeoru m o p in io n e m ... d ice n tiu m M a tre m M essiae
ex nobiliori parte massae A da e factam fuisse, atque ideo absq ue o rigin ali p eccato con ceptam ;
et ten et talem op in io n em veram esse . H aec eadem op in io d am n atur ut haeretica a S . T h o m a
in S . Theol. I I I , q. 3 1, a. 7, in
cap. 3, le ct. 5.
22
D)
Certitudo
a Deo revelata
privilegii.
dicitur
23
m entis historicis solvi debet. H anc vero quaestionem , Pius I X in sua dogm atica
definitione m inim e solvit; quem adm odum quaestionem non solvjt utrum impli
cite aut explicite hoc dogm a in fontibus prim itivis revelationis contineatur.
A dversarii huius privilegii: hodie inveniuntur tantum m odo inter acatholicos
i. e. G raecos O rtodoxos seu schism aticos, Rationalistas, Protestantes et V e
teres Catholicos . Isti omnes tum contra doctrinam, tum contra definitionem
eiusdem m ilitant. Contra doctrinam , omnes illas difficultates repetunt quae a
veteribus adversariis huius dogm atis, ante eiusdem solem nem definitionem ,
propositae et etiam feliciter a theologis solutae fuerunt. Contra vero definitionem
a Pio I X latam, negant Im m aculatam V irgin is Conceptionem esse fidei dogm a
et veritatem divinitus revelatam.
tr a d itio n e
I -
PROBATUR
EX
M AGISTERIO
ECCLESIASTICO
24
25
IV .
M o d u s q u o s e g e s s it P iu s IX. i. Ad Petri cathedram evecti nihil antiquius
habuimus quam ea peragere quae adhuc Ecclesiae in votis esse poterant, ut B. Virginis
honor augeretur, eiusque praerogativae uberiore luce niterent; unde peculiarem Cardina
lium congregationem instituimus ut, quae Immaculatam Virginis Conceptionem respi
ciunt, accurate perpenderent, et litteras ad omnes Episcopos dedimus Caietae 2 fe
bruarii 1849.
2. Episcoporum-responsa singularem pietatem populorum erga Immaculatam Vir
ginis Conceptionem confirmarunt, et commune votum detulerunt ut Immaculata
conceptio supremo nostro iudicio definiretur, quod et Cardinales praefatae congrega
tionis fecerunt.
3. Consistorium habuimus in quo Cardinales a nobis postularunt, ut dogmaticam
de Immaculata Deiparae Virginis Conceptione definitionem emittere vellemus.
4. Itaque minime cunctandum esse censuimus pientissimis orbis catholici desi
deriis satisfacere.
5. Praemissis ieiuniis et precibus privatis et publicis ut Spiritus Sanctus nos diri
gere dignaretur, declaramus, pronuntiamus et definimus, doctrinam quae tenet B. V ir
ginem Mariam in primo instanti suae Conceptionis fuisse ab omni originalis culpae
labe praeservatam immunem, esse a Deo revelatam, atque idcirco ab omnibus fidelibus
firmiter constanterque tenendam esse.
6. Gaudio replemur et Iesu Christo gratias agimus quod hunc honorem sanctis
simae Matri suae offerre nobis concesserit, et certissima spe nitimur fore ut B. Virgo
patrocinio suo velit efficere, ut sancta Mater Ecclesia ubique magis vigeat, floreat ac
libertate fruatur.
7. Hortamur fideles ut B. Virginem sine labe conceptam ardentiori usque pietate
pergant colere, invocare et exorare.
8. U t haec nostra definitio ad universalis Ecclesiae notitiam deducatur, has lit
teras apostolicas extare voluimus, earumque transumptis fidem adhiberi mandamus.
9. Nullus audeat nostrae declarationi adversari, et si quis hoc attentare praesump
serit, noverit se indignationem Dei et SS. Apostolorum incursurum.
II - P R O B A T U R
EX
SACRA
SC R IP T U R A 1
S. Robertus Bellarm ino in voto quodam coram Paulo V anno 1617 perlecto,
de hoc dogm ate agens, dixit: In Scripturis nihil habem us i. e. nihil habem us
quod dogm aticam eius definitionem aut condem nationem contrariae opinionis
tam quam haereticae perm ittat (cfr L e B a c h e l e t , Auctarium Bellar minianum,
Paris 1913, p. 627). Idem alii graves theologi sentierunt. Attam en, iuxta quam plurim os T heologos, inveniuntur in S. Scriptura textus quidam qui testim onium
in favorem revelationis Im m aculatae conceptionis im plicite continent. T ex tu s
isti S. Scripturae dividi possunt in primarios i. e. maioris m om enti, et secun
darios i. e. m inoris m om enti.
1 C fr B o n n e t a i n P ., P. S. S ., art. Immacule conception, in D ict.
1943, co ll. 233-298.
26
I.
Textus primarii sunt I. E x Veteri Testamento: Protoevangelium (G en ., 3,
15); II) E x Novo Testamento: Salutatio Angelica (L u e., 1, 28, 42). In Y . T . ha
betur, im plicite, nuntium huius privilegii; et in N . T . habetur testim onium (im
plicite) de adimpletione huius nuntii. Si ergo duorum istorum term inorum appro
pinquatio fiat, lux fulgidior habetur.
I - Ex
Vet.
Testamento
27
stanti, peccato m aculata et ideo a diabolo victa fuisset. E rgo... Iure ergo Piazza
de Protoevangelio scribere potuit: N u llu m fere est in sacris litteris, pro praeservatione B. V irgin is ab originali peccato, locupletius testim onium (o. c.,
nn. 77 sq.). 1
A d valorem huius argum enti rite determ inandum , prae oculis habendae
sunt conclusiones Pontificiae Com m issionis a Pio I X constitutae pro definitione
dogm atica Im m aculatae Conceptionis. D ie 10 iulii 1852, Pontificia Com m issio
sibi quaestionem proposuit: Se nella S. Scrittura vi abbiano testim onianze le
quali solidam ente provino l im m acolato Concepim ento di M aria . A d has con
clusiones unanim iter pervenit:
I. N o n si pu togliere solido argomento per l im m acolato concepim ento
della B. V ergin e dalle parole del G enesi (cap. I l i , n. 15): Ipsa conteret caput
tuum ". C i per due ragioni: 1) perch la lezione ipsa in luogo di ipse (che sembra
p i am m issibile) incerta; 2) perch la stessa Volgata ha dei codici contenenti
ipse e non gi ipsa.
II. L a prerogativa d ellim m unit dalla colpa originale nella S S . V ergine
ha solido fondam ento nelle parole del Genesi (cap. I l i , n. 15): Inim icitias po
nam inter te et m ulierem , et inter semen tuum et semen illius . E ci si deduce
1. dalle parole stesse; 2. da una tradizione allusiva a quel luogo. S i prova dalle
parole stesse: Im perocch se il seme della donna il Redentore, il quale secondo
la dottrina dei cattolici ivi prom esso, sicch questo si suole chiam are il proto
vangelo; dunque la donna la S S . sua M adre. C i posto, chiaro che ivi si sta
bilisce il m edesim o rapporto di inim icizia tra il serpente e la donna, che si pone
tra il seme del serpente e il seme della donna, giacch le stesse parole inimicitias
ponam si riferiscono alluno e allaltro inciso; e sarebbe affatto contro le regole del
parlare che dicendosi inimicitias ponam 1) inter te et mulierem; 2) inter semen tuum
et semen illius, quelle parole dovessero prendersi in un senso pel prim o inciso,
in altro pel secondo. M a del pari m anifestam ente falso, che l inim icizia tra il
seme del serpente e il seme della donna, sia u n inim icizia che sia succeduta ad una
anteriore am icizia. D u n que anche tra il serpente e la donna sindica u n inim icizia,
che non succeduta a precedente amicizia. D u n qu e quella donna, la S S . V ergine
M adre di D io non fu mai amica, fu sem pre nem ica del serpente, cio del demonio.
N on fu dunque mai per colpa di veruna specie al dem onio soggetta.
1
C irca valo rem hu iu s argu m en ti haec scrip sit P a l m i e r i : su adetur saltem veh em en tissime Im m acu lata c o n cep tio {De Deo creante, p. 723).
M ih i tam en d ice n d u m [videtur veritatem Im m acu latae con cep tio n is in te x tu genesiaco
~ Tvzaliter im plicite (non vero virtualiter im plicite) con tin eri, eo q u od ex ipso immediate in fertu r.
R e ve la tu r enim totalis triu m p h u s D eip arae supra diabo lum . Iam vero, Im m aculata C o n cep tio
e-sT pars hu iu s triu m p h i totalis; si ergo totum (i. e. p len issim us triu m p h u s supra d iabolum ) est
form aliter e x p l i c i t e revelatu m , pars hu iu s to talis triu m p h i (i. e. Im m aculata C o n cep tio) dicend a
c rii form aliter implicite revelata, eo quod pars co n tin etu r in toto.
28
II
- Ex
Novo Testamento
29
ponitur a D eo, sem per proprietatem rei vel personae cui im ponitur, exprim it.
Proprietas ergo M ariae est ut sit gratia plena . Sed proprietas alicuius rei vel
personae semper, non aliquando tantum , rei vel personae com petit. Ergo ple
nitudo gratiae , tam quam proprietas, sem per B. V irgin i, inde a prim o instanti
suae existentiae, competit.
2) D ixit insuper, Angelus: D om inus tecum Kvpios fiera crov. Incisus iste
cum verbis praecedentibus intime, tam quam illustratio cum re illustrata, connectitur, et designat praesentiam absolutam, incircumscriptam, i. e. D om inus te
cum , non solum nunc, neque solum paulo ante, sed simpliciter. N u llu m enim
adhibetur verbum quo D ei praesentia certo constricta tem pori declaretur: sive
quae praecedunt (A ve, gratia plena) sive quae sequuntur (benedicta tu in m ulie
ribus), tem pus universum a quo V irgo existit, com prehendunt. Incisus ergo
D om inus tecum ratione contextus, eo, suapte vi, spectat, ut V irgin is cum D eo
societatem perpetuam , nullo um quam tem poris m om ento interruptam , patefa
ciat. Sed haec societas interrupta fuisset si B. V irgo peccatum originale contra
xisset. Scite ergo S. Robertus Bellarm ino, in sua D octrina Christiana, a C lem ente V I I I approbata, quaestioni quid significet Dominus tecum, respondet:
H aec altera singularis est laus B. Virginis, qua significatur D om inum nostrum
ab initio conceptionis suae assistendo illi, gubernando illam, instruendo et de
fendendo perpetuo cum ea fuisse . V erba ergo D om inus tecum im m unita
tem V irgin is a peccati originalis labe sat aperte declarant. Quae im m unitas etiam
m uneri et dignitati M atris D ei, quem iuxta verba A n geli conceptura erat
in utero et paritura, apprim e respondet.
3) D ix it tandem Angelus: Benedicta tu in m ulieribus evXoytifievtj av eV
yvvaiv . H aec verba cohaerent omnino cum praecedentibus, quorum uberior
explicatio sunt. D icitu r enim B. V irgo nedum benedicta, sed, comparate, bene
dicta inter mulieres et ideo, iuxta hebraicum loquendi m odum , sum m o m axim oque gradu, vel per antonomasiam, benedicta. H aec vero m ulier, tali m odo b e
nedicta, alia esse nequit ab illa m uliere Protoevangelii quam D eus se excitatu
rum esse prom isit u t spem protoparentum erigeret, et per quam hom inum m a
ledictum superna benedictione revocaretur. Sat evidenter ergo, m ulier illa, prae
om nibus m ulieribus per antonomasiam benedicta, Evae maledictae
opposita,
niti subiiciuntur et filii irae nascuntur. E. V irgo, igitur, quae, per antonomasiam
benedicta est et dicitur, a m aledicto per antonomasiam, i. e. a peccato protoparentum seu originis im m unis et soluta esse debuit.
Conclusio haec confirm ari potest ex locis parallelis, videlicet: a) ex sententia
a D eo contra serpentem lata: maledictus tu prae om nibus bestiis terrae (G en .,
3, 14). Sicut maledictio serpentis effectus fuit ac pena peccati et doli, ita benedictio
M ariae effectus fuit et consequentia im m unitatis a qualibet culpa. Sicut peccati
auctor m aledicto plectitur, ita salutis auctrix seu m ediatrix benedictione coro
natur; b) ex verbis S. Elisabeth: benedicta tu inter m ulieres, et benedictus fru c
tus ventris tu i (L u c., 1, 42). Beata V irgo eadem benedictione ac F ilius eius
debita proportione servata benedicta dicitur. E x quo patet B. Virginem a quo
vis m aledicti reatu rem otissim am semper fuisse. Q uare concludit P. Passaglia, o. c., vol. 2, p. 681 nullum est incisum angelicae salutationis, e quo rite
ac uti par est expenso, singularis praestantia Deiparae, eiusque im m aculatus
conceptus luculentissim e non adprobetur. A dprobatur enim inciso ave, gratia
plena, quo formalis prope causa exim iae sanctitatis et omnim odae puritatis offer
tur. A dprobatur inciso Dominus tecum, quo causa effectrix et princeps origo tantae
sanctitatis, tantaeque puritatis exprim itur. E t adprobatur inciso, benedicta tu in
mulieribus, quo duplex fructus tam form alis quam effectricis causae aperitur,
fructus om nim odae praeservationis a m aledicto, et fructus cum ulatissim ae bene
dictionis .
A d valorem huius argum enti determ inandum , prae oculis habeantur conclu
siones Pont. Com m issionis de qua superius egim us, videlicet:
I. L e parole d ellA ngelo presso S. L u c a (cap. I, n. 28): A v e gratia plena,
Dominus tecum; benedicta tu in mulieribus per s non hanno forza sufficiente a
provare la prerogativa della B. V ergine, di cui discorso. N o n prova per s l e
spressione piena di grazia: perch tal sentenza sarebbe vera ancorch non si
estendesse ad ogni tem po. N abbastanza giova il confronto con le parole di
S. G iovanni (cap. I, n. 14), ove detto pieno di grazia C risto Signore: 1) perch
nel testo greco originale i vocaboli sono differenti, dicendosi della B. V ergin e
Ke^apirofievri e del Signore TrXtjpris )(apiTOS', 2) perch lespressione stessa
Tr\t]pt]s xapiros dicendosi eziandio di S. Stefano negli atti degli Apostoli (cap.
V I , n. 8, secondo la lezione pi probabile, cui si aggiusta la Volgata), perci
chiaram ente ha diverso valore secondo la diversit del soggetto, di cui si dice,
e non gi un valore assoluto.
N per s han tal forza eziandio le parole: benedicta tu in mulieribus, cui si
possono m ettere a fronte quelle del libro di G iu d itta (cap. X I I I , n. 23) Benedieta es tu filia a D om ino D eo excelso prae om ibus m ulieribus super terram .
II. L e parole allegate dallA ngelo alla B. V ergin e valgono a provare la p re
rogativa dellim macolato concepim ento, quando si aggiunga la tradizione ese-
TEXTUS
31
getica dei S S . Padri, della quale si offre un saggio . E t afferuntur testim onia
O rigenis (In L u c . H om . V I , t. 3, p. 929), S. Am brosii (In L u c . lib. II, n. 9),
S. Sophronii H ierosol. (T rad . t. 4, Spicileg. Rom. per Angelum M ai, p. 183),
S. A ndreae Cretensis (In Annuntiat. Deip., G alland. t. 13, p. 105), Dam asceni
(In Annuntiat. Deip., t. 2 p. 338), A u ctoris H om iliarum sub nom ine S. G regorii
Neocaesariensis (Orat. 1, In Annuntiat., p. 12).
In om nibus hisce testim oniis implicite invenitur praerogativa Im m aculatae
Conceptionis. In ven itur vero esplicite in H om ilia S. A ugustino, S. Severiano et,
m elius, F ulgentio tributa (A ug. t. 5, A ppend. Serm . 123, n. 2), in H om ilia pseudoChrysostom i (In Annuntiat. Deip., O pp. t. 11, p. 139) et in testim onio N ysseni
(Orat, in diem N at. Christi, O pp. t. 2, p. 779). E t ita concludit: D op o che,
rimase nella Com m issione a voti unanim i conchiuso, che anche il N u o vo T e s ta
m ento non disgiunto dellinterpretazione dei Padri contiene quanto basta ad
affermare, che in esso i nostri m aggiori hanno creduto contenere rivelato lim
m acolato concepim ento della B. V ergine (1. c., p. 804). A gitu r ergo de argu
m ento non iam pure scripturistico, sed scripturistico-patristico.
II.
Textus minoris momenti. Sunt: I. E x Veteri Testamento: 1) textus q u i
dam Cantici Cant., Psalm ., librorum sapientialium et aliorum qui se referunt
ad figuras B. V irgin is in V . T .; 2) ex Novo Testamento: textus S. Ioannis relate
ad m ulierem amictam sole (A poc., 12).
I - Ex
Veteri
Testamento
a) C a n t ., 2, 21: Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias; 3, 6:
Quae est ista quae ascendit per desertum sicut virgula fum i ex arom atibus
m yrrhae et thuris et universi pulveris pigm entarii?... .
Cap. 4, vv. 1, 7, 12, 13: Q uam pulchra es, amica mea, quam pulchra es^...
T o ta pulchra es, amica mea, et m acula non est in te... H ortus conclusus soror
mea sponsa, hortus conclusus, fons signatus. Em issiones tuae paradisus m alorum
punicorum , cum pom orum fructibus.
Cap. 5, v. 2: A p eri m ihi, soror mea sponsa, colum ba mea, im m aculata m ea .
Cap. 6, v. 9: Q uae est ista, quae progreditur quasi aurora consurgens, pu l
chra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata? .
b) P s a l m ., 45, 6: D eus in m edio eius non com m ovebitur; adiuvabit eam
D eus mane diluculo .
86, vv. 3, 5: G loriosa dicta sunt de te, civitas D ei... Ipse fundavit eam
Altissim us .
136, v. 8: Surge, D om ine, in requiem tuam , tu et arca sanctificationis
tuae! .
32
II - E x
Novo
Testamento
33
tra refulgentiam lum inis rationis et fidei. O b hanc rationem peccata ab A postolo
opera tenebrarum vocantur, quia sunt opera lum ine rationis et gratiae non illum i
nata. D efectu s ergo nitoris et gratiae excludi omnino debet a m uliere illa quae
sim pliciter amicta sole exhibetur.
Insuper: b) lucta continua, et quidem trium phalis - sicut in Protoevangelio
etiam in hoc textu describitur: quod concipi non posset si B. V irgo etiam in
unico vitae suae m om ento a diabolo victa fuisset.
T andem , c) quam vis diabolus D ei matrem num quam vicerit, tam en, num
quam desiit eidem insidias tendere, iuxta illud Protoevangelii: E t tu insidiaberis
calcaneo eius . D icit enim S. Ioannes: E t m isit serpens ex ore suo post m u
lierem, aquam tam quam flumen, ut eam faceret trahi a flumine, etc. . Q uando
nam D iabolu s hoc fecit contra m ulierem ? Q uando seduxit Evam et A dam , quo
rum peccatum transfusum fuit, tam quam flumen, in posteros eorum , ut in pec
cato illorum etiam divinam m ulierem , Christi M atrem , com prehenderet. A tta
m en talibus insidiis, diabolus M atri D ei nocere non potuit, id est facere non
potuit ut traheretur a dicto flum ine originalis peccati, quia humanitas Christi,
F ilii sui, adiuvit eam, prout aperte narrat S. Ioannes ibi, im m ediate subiungens:
E t adiuvit terra (id est, H um anitas Christi) m ulierem , et aperuit terra os suum,
et absorbuit flumen, quod m isit draco de ore eius , scilicet quando Christus,
iuxta vaticinium Isaiae c. 53, peccatis nostris onustus, seipsum pro nobis obtulit
Patri in A ra Crucis, factus pro nobis peccatum et m aledictum , et faciens poten
tiam in brachio suo, M atrem suam praeservavit a dictis diaboli insidiis et ab
om ni labe peccati. Q uam ob causam, diabolus prout prosequitur Ioannes
iratus est in eam: et abiit facere proelium cum reliquis de semine eius (i. e. cum
reliquis de genere hum ano)... .
R efert ergo, S. Ioannes, in ultim o ex L ib ris Sacris, i. e. in A pocalypsi (qui
est E pilogus totius sacrae Historiae) adimpletionem vaticinii in prim o ex libris
sacris i. e. in G enesi, c. 3, 15, relati: Inim icitias ponam ... Ipsa conteret... . H oc
vaticinium , iuxta S. Ioannem , in M atre Christi et in semine eius i. e. in H um a
nitate Christi, adim pletum est. Ioannes enim , ea quae scribit non ut jutura
sicut prophetae repraesentat, sed u t praeterita, quia revera, quando ipse scri
bebat, iam praeterita et ideo adim pleta erant.
Obicitur ex S. Scriptura 1
1)
34
etiam B. V irgo.
R E S P O N D E T U R : D ist. consequens: B. V irgo indiguit redem ptione praeservativa conc., liberativa, nego. E t ideo etiam B. V irgo redem pta fuit, sed su
blim iori modo, redem ptione nempe praeservativa a peccato, non vero liberativa.
I II -
PROBATUR
EX
TR A D ITIO N E
SAE C. I
AD SA E C . V ;
SA E C . V
USQUE AD SAE C. X I;
SAE C. X I
IV .
SA E C . X V USQUE AD F IN E M
SAE C. X IX .
I.
A saec. I ad saeculum V. A p u d Patres quatuor priorum saeculorum doc
trina Im m aculatae conceptionis implicite tantum invenitur, a) in com paratione
M ariae cum Eva; b) in generali doctrina de om nim oda B. V irgin is puritate et
sanctitate; c) et in veritate divinae maternitatis. N u lla enim adhuc orta erat con
troversia de peccato originali, et ideo nulla erat ratio cur Patres Im m aculatam
Conceptionem B. M . V . directe et explicite assererent.
a)
35
S. I r e n a e u s , T
e r t u l l ia n u s ,
h a u m a tu r g u s :
1 H o c m o do a rgu it A
m p h il o c h iu s
D eu s creavit E vam absq ue u lla culpae m acula, ita etiam absq ue m acula creavit M ariam , n ovam
E vam (cfr C
o m b e f is ,
36
Sara, sed ex M aria, ut incorrupta sit V irgo, sed virgo per gratiam , ab omni inte
gra labe peccati (Enarrat. in Ps., 117, P L 15, 1599). e) S. A u g u s t i n u s , orta iam
controversia circa peccatum originale, scribebat: E xcepta S. V irgin e de qua
propter honorem D om ini, nullam prorsus cum de peccatis agitur haberi volo
quaestionem (De nat. et grat., c. 36, n. 42, P L 44, 2 6 7 ).1
H aec omnia Patrum elogia om nem prorsus m aculam a B. V irgin e excludunt,
nedum peccati actualis sed etiam originalis et ideo im m aculatam D eiparae con
ceptionem implicite continent.
Praestat hic ut recenseantur duo opera apocrypha in quibus indicia et v e
stigia magis m anifesta huius veritatis habentur, videlicet: 1) P r o to e v a n g e liu m
S. Ia co b i, graece conscriptum m edio saeculo 11, in quo sermo est de conceptione
miraculosa (secundum quaedam m anuscripta, virginalis) B. M . V irgin is ex parte
S. Annae, ob preces parentum , post longam sterilitatem . Fuisset ergo B. V irgo
secundum auctorem Protoevangelii im m aculate concepta nedum in C o n
ceptione passiva consummata (prout definivit Pius IX ), sed etiam in conceptione
activa, sicut D . N . I. Christus. Attam en, fatendum est hoc testim onium haud
repraesentare quid senserit Ecclesia, neque probare talem fidem popularem tunc
fuisse com m unem . 2) A c t a S. A n d re a e , quae dicuntur conscripta a P resby
teris Achaiae (circa a. 80, prout tenent C . W oog, Protestans, et Gallandi; sed
probabiliter sunt saec. m ) in ore S. Andreae haec verba ponunt: E tprop terea
quod ex im m aculata terra creatus fuit, necesse erat ut ex immaculata Virgine
/uw/nos irapOvos irreprehensibili virgine nasceretur perfectus homo, quo Filius D ei,
qu i antea condiderat hominem , vitam aeternam, quam perdiderant homines per
A dam um , repararet (in Bibliot. Patrum , G a l la n d i , t. 1, p. 157). V is huius te
stim onii perantiqui, non tam in verbo immaculata quam in com paratione inter
A d am et C h ristum sita est. Sicu t A d am creatus fuit ex terra immaculata seu
irreprehensibili i. e. nondum a culpa sive ipsius A dae sive aliorum foedata, et
ideo nondum m aledicto obnoxia, ita Christus etc.
c)
In ventate divinae Maternitatis, cum qua nulla omnino culpa com poni
potest. Asserunt enim Patres B. V irgin em talem puritatis et sanctitatis gradum
attigisse ut M ater D ei esse m ereretur. Sic: a) S. A m b r o s i u s : Bene enim sola
gratia plena dicitur, quae sola gratiam quam nulla alia m eruerat, consecuta est,
ut gratiae repleretur A u ctore (P L 15, 1556). b) S. H
ie r o n y m u s :
Propone tibi
prova della sua verit e della verit della C hiesa cattolica. Q u esto sen tim en to m i perm ise di
p regar D io d i tu tto cuore, che se la C hiesa cattolica era veram en te l unica vera, ed i su oi in se
gn a m e n ti do vevan si credere, sotto pena della dan nazione, egli si degnasse d i fa im e lo con oscere
n e lla v ia in dicata. In p ari tem p o , in questa occasion e, p er la p rim a volta in vita m ia, in vo cai
l in tercession e d ella M ad re d i D io . E d i fatti io tro v ai nella raccolta d i quei can ti la desiderata
testim onian za d e cisiv a (cfr R o s e n t h a l , Konvertitenbilder, I I I , 2, p. 4 15 ). C irca h o c te stim o
n iu m c fr Introd. in M a r., p. 12 1.
1 C irca testim o n iu m S . A u g u stin i, c fr ea quae scrip sim u s in Introd. in M a r ., p p . 146-151.
37
M ariam quae tantae extitit puritatis u t M ater D om ini esse m ereretur (Ep. 22
ad Eustochium , P L 22, 422).
Implicite ergo in doctrina Patrum quatuor priorum saeculorum Im m aculata
V irginis conceptio continetur. Attam en, contra hanc Patrum doctrinam , duplex
obiectionum classis, ex ipsis Patribus, ab adversariis affertur, videlicet:
O B I C .: 1) Iuxta illorum Patrum doctrinam
sine peccato.
dicunt
A)
In E c c l e s i a G r a e c a . Patres nedum sum m is laudibus puritatem et
sanctitatem D eiparae celebrant, sed perspicuis etiam verbis im m aculatam eiusdem
conceptionem declarant.
T itu lu s Deipara B. V irgin i a Concilio Ephesino solem niter tributus, initium
constituit duplicis evolutionis: doctrinalis et liturgicae.
I.
E t postea: M aria novae creaturae caelestis globus, in quo sol iustitiae nun
quam occidens om nem ab anima peccatorum noctem fugavit .
D icit insuper B . V irginem form atam esse ex m undo luto (P G 65, 679-692,
7 17 , 681, 684). d) H
e s y c h iu s
ie r o s o l .
39
N atura enim gratiae cedit, statque trem ula pergere non sustinens. Q uo
niam igitur futurum erat ut D eigenitrix V irgo ex A nna nasceretur, natura gratiae
germ en antevertere non ausa est. Sed mansit fructus expers, dum gratia fructum
ederet (Flomil. de N at. B . V., P G 96, 664, 6 6 5 ).1 d) I o a n n e s E p . E u b o i c u s
( f c. 750) in H om il. pro festivitate Conceptionis, asserit specialem S S . T rin itatis
interventum ad dignum V erbi Incarnati habitaculum praeparandum , et de V ir
gine novam creationem fecisse i. e. in statu originalis iustitiae illam creasse (P G
96, 1500, 1485, 1488, 1477).
5) S a e c .
ix
a) S . T
a r a s iu s
sancto oblata,
nonne Virgo est honore digna, pura et immaculata? N onne ipsa est naturae hu
manae oblatio immaculata? . Haec immaculata puritas, iuxta mentem auctoris,
labem originalem excludit, prout apparet ex eadem homilia in qua B. Virgo ap
pellatur D ei filia per excellentiam , immaculata per excellentiam , illa quae
liberavit A dam ex maledicto et Evae debitum solvit (P G 98, 1497, 1481, 1489).
b) S. T h e o d o ru s S t u d it a ( f 826) in
homil.
de N ativitate
B. M . V .
(falso
1901, t. 2, pp. 372-374, 376, 348). / ) G e o r g iu s N icom edien sis, Photii amicus,
cum ipso participavit in suis 170 homiliis, sententiam de Virginis im m unitate a
peccato originali (Hom il., 3, in Praesentatione, P G
nem exim it a qualibet concupiscentia, sub qualibet forma (1. c., 1448, 1449). D i
cit etiam quod per Ipsam, immaculatam, imago D ei quae deformata fuerat a
peccato, suam pulchritudinem rursus obtinuit. Ipsa est mediatrix nostrae rege
nerationis et causa nostrae reformationis (In Praesent., 1, coi. 1416). g) T h e o gn o ste s, monachus Bizantinus, asserit B. V irginem habuisse vitae initium san
ctum, quia in primo instanti sancte concepta
nat. Parisiensis, fol. 8, V ). E x hoc sancto initio, ad sanctam finem, seu ad glorio
sam Virginis Assum ptionem concludit.
6)
Saec.
a) N
ic e t a s
a v id
V irgin is privilegium extollit, dicens S . Annam veluti m olem lapidum (una diga)
torrentibus iniquitatis opposuisse (In diem natalem S . M ariae, P G 105, 21, 24).
D icit B. V irgin em rem edium fuisse contra originalem tristitiam (ibid., coi. 17).
b) L e o S a p i e n s , Im perator ( f 911) in hom il. de Praesentatione, asserit quod
terra, quae antea, m aledictionis causa, spinas tantum m odo producebat, prim i
tias insolitas, pretiosissimas produxit, i. e. B. V irginem , quae exurgit velu ti
41
personifi-
H abentur insuper et alia testim onia (fere omnia adhuc inedita), auctoris in
certi aut anonym i, in quibus plus m inusve explicite perpetua B. V irgin is sancti
tas significatur (cfr M . J u g ie , Immacule conception, in Dict. Theol. Cath., t. 7 ,
coli. 931-936).
O m nes hucusque recensiti scriptores talibus usi sunt locutionibus quae ideam
sufficienter claram et explicitam dogm atis Im m aculatae conceptionis continent.
Persaepe ad hanc veritatem declarandam form ulam positivam adhibuerunt. H inc,
loco dicendi: B. V irgo fuit praeservata a culpa originali , dicunt: B. V irg o
fuit gratia plena, semper in gratia, non indigens reconciliatione cum D eo, plene
sanctificata inde a prim a eius apparitione in hoc m undo in sinu matris. Ipsa est
nova creatura, sim ilis A d ae antequam peccaret, purissim a etc. Ipsa fu it sola et
semper benedicta. D eus m odo plane singulari intervenit ad M atris suae concep
tionem sanctificandam etc.. Attam en, persaepe etiam locutionibus et form ulis
negativis utuntur, quam vis ipsa materialia verba definitionis ex cathedra non
inveniantur.
II.
42
prim um testim onium relate ad festum conceptionis Annae est exeuntis saeculi v i i
et ineuntis saec. v ili, id est Canon S . Andreae Cretensis (660-740?), in Conceptio
nem, Sanctae ac D ei aviae Annae (P G 97, 1305-1316). 1 Prim a vero hom ilia est
Ioannis Euboici qui tem pore S. Ioannis Dam asceni florebat ( f 749), (P G 96,
1459-1500). T em p o re Photii festum hoc in Ecclesia G raeca iam universale erat,
prout apparet ex pluribus serm onibus illius tem poris qui ad nos usque pervene
runt, videlicet: 4 H om iliae G regorii N icom ediensis, 1 hom il. S. E uthym ii Patr.
Constant, ( f 917), 1 hom. Petri Ep. A rgorum . In M enologio iussu Basilii II Im
peratoris com posito a. 984, festum Conceptionis assignatum videm us diei 9 de
cem bris (P G 118, 196).
A t, quodnam fuit obiectum huius festi?... Iuxta P. Jugie (1. c., p. 959), obiectum
huius festi, prout ex variis m onum entis eruitur, est valde com plexum , et sub
triplici veluti respectu considerari debet, videlicet, prout significat: 1) nuntium
conceptionis ab A ngelo allatum, prout a pluribus m enologiis, synaxariis enun
tiatur, et prout in origine festum hoc appellabatur; 2) miraculum conceptionis,
in sinu sterili S. Annae; 3) conceptio passiva futurae Deiparae. Prim um elem en
tum , seu m iraculosum nuntium (ad m odum illius quod in Evangelio S. L ucae
pro nativitate Ioannis Baptistae narratur), in Protoevangelio S. Iacobi conten
tum , institutionem huius festi prim o determinasse videtur. Attam en, alia duo
elementa, naturaliter et sponte ipsi adiuncta fuerunt; imo, tertium elementum
(conceptio passiva Deiparae) m entem hym nographorum et oratorum huius festivi
tatis iugiter, prae aliis elem entis, occupat. T itu lu s festum Conceptionis M atris D ei
frequenter inveniebatur in tota m edia aetate, nedum in regionibus graecis sed
etiam slavis. In conceptione passiva oratores insistunt (e. g. Ioannes Euboicus
et S. Euthym ius) et de ipsa praesertim in tota liturgia agitur. Festum hoc
occasionem oratoribus praebebat fidem ipsorum manifestandi circa perpetuam
et absolutam B. V irgin is sanctitatem . Ipsi enim V irginem exaltant ab omni m a
cula im m unem , inde a prim o instanti suae existentiae, a D eo m odo omnino sin
gulari formatam . F estum ergo Conceptionis, inde a saec. v ii in E cclesia G raeca
celebratum , argum entum validissim um praebet in favorem Im m aculatae con
ceptionis B. M . V .
B)
In E c c l e s i a L a t i n a , a Concilio Ephesino usque ad saec. x i habetur
proxim a praeparatio et veluti prim a lux (alba) fidei seu professionis explicitae
huius dogm atis. H in c evolutio m inus rapida est in O ccidente quam in Oriente.
H oc debetur praesertim barbarorum incursibus et reactioni antipelagianae. A tta
m en, non desunt testim onia in favorem gratiae initialis B. Virginis.
43
I. Evolutio doctrinalis.
1) S a e c . v: sententia de im m unitate V irgin is a qualibet culpa, communis fuisse
S. A ugustin um
hanc assertionem
ad nihilum
redigunt.
Laudari possunt: a) S. P e t r u s C h r y s o l o g u s dicit B. V irginem veluti spon
sam destinatam fuisse Christo inde ab utero matris suae, in initio suae existen
tiae: cui est in utero pignorata cum fieret (Serm . 140, de Annunt., P L 52, 577).
b) S . M a x i m u s Ep. T au r.: idoneum plane M aria C hristo habitaculum , non pro
habitu corporis, sed pro gratia originali ( P L 57, 235). G ratia originalis hic con
sideratur tam quam dispositio necessaria in illa quae M ater V erb i Incarnati esse
debebat, c) S e d u l i u s : ... unde culpa dedit m ortem , pietas daret inde salu
tem: E t, velut e spinis m ollis rosa surgit acutis, nil quod laedat habens, matremque obscurat honore... (Carmen Paschale, 1. 2, nn. 26-31, P L 19, 595 ss.).
2) S a e c .
v i:
germ en iustum a D eo per lerem iam (23, 5) D avidi promissum, figm entum
figuli, super omnia vasa decorum, atque creaturae fulgida massa novae (M i
scellanea, 1. 8, c. 7, P L 88, 277-281). b) S. F u l g e n t iu s , Ep. Ruspensis: Prim um
hominem, inquit, mulier corrupta mente decepit: secundum hominem Virgo
incorrupta virginitate concepit. In primi hominis coniuge nequitia diaboli se
ductam depravavit mentem; in secundi autem hominis matre gratia D ei et m en
tem integram servavit et carnem (Serm. de dupl. nativ. Christi, una aeterna
ex Patre, altera temporali ex virgine, P L 65, 728). E t alibi: Sic enim eam legitur
salutasse: A v e gratia plena, benedicta tu inter mulieres. C u m dixit A ve, salutatio
nem coelestem exhibuit; cum dixit gratia plena, ostendit ex integro iram exclu
sam primae sententiae et plenam benedictionis gratiam restitutam; cum dixit
dubia S. H ildephonsi, scribit: Quoniam haec est anima illa beata per quam A u ctor
vitae ingressus est m undum , per quam omnis m aledictio soluta est priorum pa
rentum , et coelestis benedictio in toto venit m undo. H aec est V irgo in cuius utero
44
Saec.
ix
et x: a) H
aym on
A b initio et ante saecula creata sum accomm odans, dicit Sapientiam ita illam
creasse, ut F ilio D ei, volens naturam nostram reparare, ab illa, extra quem libet
concupiscentiae influxum , nasci posset (Homil. in solemn. perpetuae Virginis M a
riae, P L 118, 765). b) S . P a s c h a s i u s R a d b e r t u s ( f 860 c.) ex V irgin is im m unitate
a culpa originali infert partum eius absque corruptione et dolore: Quoniam ,
inquit, nisi A d am et E va prim um peccassent in paradiso, nemo deinceps nasce
retur sub culpa peccati. E t ideo com m unis ista lex non nascendi naturae est, sed
corruptionis et vitii. M aria autem , quia benedicta, culpam corruptionis non habuit,
propterea Christum non in dolore, nec sub corruptione genuit (P L 120, 1369).
E t paulo post: Q uoniam omnia [dolor, gem itus, molestia, aerum na...] iustissimae damnatae carnis in prim a origine, retributiones sunt et vindictae... Idcirco
cessent [haeretici] a talibus deliramentis et confiteantur cum sanctis patribus,
sic eum esse natum de V irgin e M aria, ut dignatus est et decuit D eum ; nullas
adseribant sacratissimae M atri contum elias intulisse, non gem itus, non dolores,
non aerumnas, non ullas viscerum vexationes, non ullas dirae tristitiae corrup
tiones, quia haec omnia, sicut saepe dictum est, in prim a origine illatae sunt v in
dictae et retributiones iustissimae primae praevaricationis. A quibus om nibus
B. V irgo M aria, quantum est aliena a culpa, tantum procul dubio libera fu it a
doloribus et a poena .
E t ibidem: Beata V irgo plena gratia nec dolorem sensit, nec corruptionem
viscerum pertulit. Spiritu Sancto in ea cooperante et virtute A ltissim i qua adum
bratur, in totum extranea a m aledicto primae dam nationis et tantum im m unis
perm ansit a corruptione carnis, necnon et a gem itu et doloribus, qu ibu s v e x a n
tur omnes filiae Evae, cum pariunt .
E t iterum: Sed exim iae pietatis honor est vobis et decus virtutis beatissim ae
Virginis pudicitiam praedicare incorruptam et incontam inatam et ab omni con
tagione prim ae originis confiteri alienam (De partu Virginis, opus falso S. H ildephonso tributum , 1. 1, 1. c., coi. 1375). Affirm at tandem quod B. V irgo neque
45
contraxit, in utero sanctificata, originale peccatum (1. c., col. 1371). Quidam ,
im m erito, haec verba interpolata esse dicunt.
c)
Evolutio liturgica
Q uod ad Ecclesiam O ccidentalem spectat, ferunt S. U dephonsum A rch iepiscopum Toletanu m in H ispania saeculo v i i prim um instituisse hoc festum;
sed alii authentiam docum entorum , quibus narratio innititur, iure in dubium
vocant; alii autem eo festo celebrari autum ant non B. Virginis conceptionem , sed
conceptionem V erbi D ei, sive ipsam M ariae m aternitatem 1 quae in regno V isigothorum tunc colebatur die 18 decem bris (cfr C . G u t i e r r e z , E l Culto L it r
gico de la Santisima Vir gen).
Saeculo ix festum im maculatae B. V irgin is conceptionis notum erat in Sicilia
et N eapoli, quae frequens com m ercium habebant cum O riente sub cuius ditione
m eridionalis Italia posita erat. Ita in veteri m arm oreo Neapolitanae ecclesiae
kalendario legitur haec inscriptio die 9 decem bris: Conceptio sanctae M ariae
V irgin is .
In H ibernia festum Conceptionis B. Virginis celebrari iam saeculo ix aut
saeculo x ineunte, constat a) ex M artyrologio Tam lactensi, ubi V nonas M aii le
gitur: C rucis Christi inventio; M ariae V irgin is Conceptio; Eventii, T eod oli, A m
brosii , etc.; b) item ex kalendario manu scripto m etrice com posito, post m ortem
A lafridi regis, in quo festum illud V I Nonas M aii sic inscribitur: Concipitur virgo
M aria cognom ine senis; c) necnon ex kalendario O engui m onachi, in quo festum
C onceptionis sic annuntiatur die 3 maii: F eil mar M aire uage, M agnum festum
V irgin is Mariae.
A n te m edium saeculum x i festum Conceptionis celebratum fuit in Anglia,
u t constat a) tum ex kalendario A bbatiarum O ldm inster et N ew m inster in co
m itatu W intoniae, in quo sic indicatur ad diem 8 decem bris: C onceptio Sanctae
D ei G enitricis M ariae ; b) tum ex m artyrologio m onasterii S. Augustini Cantua
riensis, in quo eodem die legitur: Item ipso die conceptio Sanctae M ariae V ir
ginis; c) tum ex Pontificali prim atialis ecclesiae Cantuariensis, ubi sub titulo:
Benedictio in die conceptionis sanctae D ei G enitricis M ariae , sequentes haben
tur preces: Coelestium carism atum inspirator terrenarum que reparator qui
beatam D ei genitricem angelico concipiendam praeconavit oraculo, vos bene
1 C f r P . P a u l u s C a n c i a n i , O . S . M ., D e barbarorum legibus, 1. 4, p. 192.
46
Norm annorum ,
abolitoque
kalendario
festum
Conceptionis
x ii,
iuxta Eadm erum et alios, obiectum huius festi erat sanctitas initialis
h eo ph ylactu s,
clare indicat B. V irgin em iustificationis gratiam recepisse inde a prim o suae con
ceptionis instanti {Homil. in Praesent. B . Mariae, P G 126, coi. 137).
a) I o a n n es P h o u r n s in
2) S a e c . x i i :
47
(edito a I. Palamas in fine hom iliarum Theophanis K ram eus; Jeros. 1860, p. 272),
im peccabilitatem B. V irginis eiusque im m unitatem a concupiscentia cum sua
originali sanctitate coniungit, ratione cuiusdam specialis D ei interventus. B. V irgo
iuxta ipsum non est sicut nos. E x im m unitate a' culpa originali idem auctor
B. V irgin is assum ptionem deducit, b) T heodorus P r od rom os dicit im possibile
esse effingere in Virgine, quam libet vel m inim am peccati labem (H. M . S t e
Theodori Prodromi Commentarii in carmina sacra melodorum Cosmae
ven son ,
ic h a el
G lykas
edito
form atione M atris suae significat, inde a prim o conceptionis eiusdem instanti.
4) S a e c .
x iv ,
doctrina
refertis (P G
48
c)
G a b r ie l A rchiep.
et
B)In
Ecclesia
1) S a e c .
xi
Latina
49
non congruebat non cohaerebat (n. 13). D istin guit inter conceptionem activam
et passivam
adfuit, propagantium (i. e. parentum eius) et non propagatae prolis fu it (n. 9).
Puritas M atris D ei excludit peccatum originale proprie dictum inde a conceptio
nis eius exordio: rem ota omni labe conditionis hum anae (n. 13); om ni quod
te aliquatenus decoloraret peccati vulnere aliena prodisti (n. 20). H aec exclusio
videtur facta in ipso primo instanti creationis et infusionis animae. Scribit enim:
Igitur, si prim ordia creationis illius... (n. 12); verba: primordia creationis, ad
animae creationem , in ipso instanti infusionis, alludere videntur.
Privilegium hoc D e i om nipotentiae debetur. Clare docet m odum collationis
huius privilegii, i. e. per modum praeservationis. Si autem D eus praeservare po
tuit A ngelos bonos a peccato personali, quare praeservare non potuit a peccato
alterius m ulierem illam quae M ater eius esse debebat? Potuit voluit, fecit (n. 10,
n> 13)N ec m inus clara est affirmatio huius privilegii apud O sbertum de C lare
(f cir
h.
Sla-
te r
Inter Ecclesias Galliae aiebat constat profecto Lugdunensem hactenus praeeminuisse, sicut dignitate Sedis, sic honestis studiis et laudabilibus disciplinis... Unde
miramur satis quod visum fuerit hoc tempore quibusdam vestrum voluisse mutare co
lorem optimum, novam inducendo celebritatem, quam ritus Ecclesiae nescit, non probat
ratio, non commendat antiqua traditio... A t valde honoranda est, inquis, Mater Domini.
Bene admones; sed honor reginae iudicium diligit. Virgo regia falso non eget honore,
veris cumulata honorum titulis, infulis dignitatum. Honora sane integritatem carnis,
vitae sanctitatem; mirare fecunditatem in virgine; prolem venerare divinam. Extolle ne
scientem vel in concipiendo concupiscentiam vel in pariendo dolorem. Praedica reve
rendam angelis, desideratam gentibus, patriarchis prophetisque praecognitam, electam
ex omnibus, praelatam omnibus. Magnifica gratiae inventricem, mediatricem salutis,
restauratricem saeculorum; exalta denique exaltatam super choros angelorum ad coe
lestia regna; haec mihi de illa cantat Ecclesia, et me eadem docuit decantare. Ego vero
quod ab illa accepi, securus, et teneo et trado; quod non scrupulosius, fateor, admiserim.
Accepi sane ab Ecclesia illum diem cum summa veneratione recolendum, quo, assumpta
de saeculo nequam, coelis quoque intulit celeberrimorum festa gaudiorum. Sed et or
tum Virginis didici nihilominus in Ecclesia et ab Ecclesia indubitanter habere festivum
atque sanctum, firmissime cum Ecclesia sentiens, in utero eam accepisse ut sancta pro
diret. Et de Ieremia siquidem lego quod priusquam de ventre exiret, sanctificatus sit,
et de Ioanne Baptista non secus sentio qui ex utero Dominum in utero sensit... Quod
itaque vel paucis mortalium constat fuisse collatum, fas certe non est suspicari tantae
Virgini esse negatum, per quam omnis mortalitas emersit ad vitam. Fuit procul dubio
et mater Domini ante sancta quam nata; nec fallitur omnino sancta Ecclesia, sanctum
reputans ipsum nativitatis eius diem, et omni anno cum exultatione universae terrae
votiva celebritate suscipiens. Ego puto quod et copiosior sanctificationis benedictio in
eam descenderit, quae ipsius non solum sanctificaret ortum, sed et vitam ab omni dein
ceps peccato custodiret immunem. Quod nemini alteri in natis quidem mulierum cre
ditur esse donatum. Decuit nimirum reginam virginum singularis privilegio sanctitatis
absque omni peccato ducere vitam; quae dum peccati mortisque pareret peremptorem,
munus vitae et iustitiae omnibus obtineret. Sanctus igitur ortus, quoniam immensa
prodiens ex utero sanctitas, sanctum fecit illum. Quid adhuc addendum his putamus
honoribus? U t honoretur, inquiunt, et conceptus qui honorandum praeivit partum;
quoniam si ille non praecessisset, nec iste esset, qui honoratur... Nam, quid consequen
tiae habet, ut quoniam praecessit natalem conceptus praeterea reputetur et ipse sanctus?
Numquid, quoniam praecessit eum, fecit et sanctum? Et si praecessit ut esset, non ta
men ut sanctus esset. Unde etenim illa ipsi sanctitas quam secuturo transmitteret? An
non potius quia praecessit sine sanctitate conceptus, oportuit nimirum sanctificari con
ceptum, ut sanctus sequeretur iam partus? An forte mutuatus est sanctitatem a poste
riori prior? Potuit sane illa quae in iam concepta facta est sanctificatio, ad ipsum qui
sequebatur transire natalem; redire vero retrorsum, ad conceptum qui praecesserat iam
omnino non potuit. Unde ergo conceptionis sanctitas? An dicitur sanctificatione prae
venta, quatenus iam sancta conciperetur, ac per hoc sanctus fuerit et conceptus, quem
admodum sanctificata iam in utero dicitur, ut sanctus consequeretur et ortus? Sed
non valuit ante sancta esse quam esse, siquidem non erat antequam conciperetur. An
forte inter amplexus maritales sanctitas se ipsi conceptioni immiscuit, ut simul et sancti-
ficata fuerit et concepta? Nec hoc quidem admittit ratio. Quomodo namque aut sancti
tas sine gratia sanctificante, aut Sancto Spiritui societas cum peccato fuit? Aut certe pec
catum quomodo non fuit, ubi libido non defuit? Nisi forte quis dicat de Spiritu Sancto
eam et non de viro conceptam fuisse. Sed id hactenus inauditum. Lego denique Spiri
tum Sanctum in eam, non cum ea venisse, dicente Angelo: Spiritus Sanctus superve
niet in te. Et si licet loqui quod Ecclesia sentit, et verum ipsa sentit, dico gloriosam de
Spiritu Sancto concepisse, non autem et conceptam fuisse; dico peperisse virginem, non
et tamen partam a virgine. Alioquin, ubi erat praerogativa Matris Domini, qua singu
lariter creditur exultare et munere prolis et integritate carnis, si tantumdem dederis et
matri ipsius? Non est hoc Virginem honorare, sed honori detrahere. Si igitur ante con
ceptum sui sanctificari minime potuit, quoniam non erat, sed nec in ipso quidem con
ceptu propter peccatum quod inerat: restat ut conceptum in utero iam existens sancti
ficationem accepisse credatur, quae excluso peccato sanctam faceret nativitatem, non
tamen et conceptionem. Quamobrem etsi quibus vel paucis filiorum hominum datum
est cum sanctitate nasci, non tamen et concipi: ut uni sane servaretur sancti praerogativa
conceptus, qui omnes sanctificaret, solusque absque peccato veniens purgationem fa
ceret peccatorum. Solus itaque Dominus Iesus de Spiritu Sancto conceptus, quia solus
et ante et post conceptum sanctus. Quo excepto, de cetero universos respicit ex Adam
natos, quod unus humiliter de semetipso ac veraciter confitetur: In iniquitatibus inquiens, conceptus sum et in peccatis concepit me mater mea. Cum haec ita se habeant, quae
nam iam erit festivae ratio conceptionis? Quo pacto, inquam, aut sanctus asseretur con
ceptus, qui de Spiritu Sancto non est, ne dicam, de peccato est, aut festus habebitur qui
minime sanctus est? Libenter gloriosa hoc honore carebit, quo vel peccatum honorari
vel falsa videtur induci sanctitas. Alioquin nulla ei ratione placebit contra Ecclesiae
ritum praesumpta novitas, mater temeritatis, soror superstitionis, filia levitatis. Nam
si sic videbatur, consulenda erat prius Apostolicae Sedis auctoritas, et non ita praeci
pitanter atque inconsulte paucorum sequenda simplicitas imperitorum. Et ante quidem
apud aliquos errorem compereram, sed dissimulabam, parcens devotioni, quae de sim
plici corde et amore Virginis veniebat. Verum apud sapientes atque in famosa nobilique
ecclesia et cuius specialiter filius sum, superstitione deprehensa, nescio an sine gravi
offensa etiam vestri omnium dissimulare potuerim. Quae autem dixi, absque praeiudicio sane dicta sint sanius sapientis. Romanae praesertim Ecclesiae auctoritati atque
examini totum hoc, sicut et cetera, quae eiusmodi sunt, universa reservo, ipsius, si quid
aliter sapio, paratus iudicio emendare (Ep. 172 ad Canon. Lugdun., P L 182, 332).
Q uidam , authentiam huius Epistolae negarunt, illam tribuendo secretario
eius N icolao Claravallensi. A t im m erito, eo quia omnia manuscripta, prout M abillonius scripsit (Praef. in op. S. Bernardi, nn. 15-16) authentiam eiusdem de
clarant. A t supposita authentia Epistolae, non una est, circa m entem S. Bernardi,
T h eologoru m
52
x ii
Conceptionis.
Contra
S.
Bernardum
explicite
professi
sunt piam sententiam: a) Auctores trium sermonum quorum primus tributus fuit
P etro A b aelardo (apud P etrum
culatae conceptionis
stor i
(ibid.
lau s a
Lovanii
de
A lv a
ic o
de
an s.
S. O . C . ( f 1150) B .V ir-
ginem eximit a lege communi (Ep. 2 ad Cor. c. V , P L 181, 698, 1048). Idem as
serunt: d) B. O g lerius A bbas Cisterc. (Serm. 13, de Verbis Domini in coena P L
rius dicit: nec arbitror quod aliquando fuerit filia irae (Sermo in N ativ. B . M .
V. Paris. Bibi. N at. ms. lat. 3578, fol. 87); g) A la n u s Lillensis ( f 1203) scribe1 I o s e p h u s P a l e r m o in suo voto pro sententia Immaculatae Conceptionis definienda, iussu
P ii I X exarato (cfr vol. 2 A c to ru m et D o cu m en to ru m , p p. 315 e t seq .), p . 315 scrib it: E o d em
m odo qu o S. B ernard us, exp lica n d i su n t veteres scrip tores ecclesiastici, praesertim superius
laud ati A le x a n d e r de H ales, et A lb e rtu s M ag n u s, n ec n on Petrus L o m b ard u s, O ch am u s, A e g idiu s C olu m n a, D u ran d u s, Pelagiu s A lv a ru s, G re go riu s a b A rim in io .
2 A
lastru ey,
M ariologia, t . 1 , p . 2 6 8 .
53
x ii
evolutio liturgica. F e
S aec.
x iii.
Oppositio
magnorum
Scholasticorum.
x iii.
D octores
Scholastici
nis autem concupiscentia transm ittitur in filios cum carne, quae concepta in
vitiosa concupiscentia polluitur et corrum pitur. Q uia vero in filios caro tradu
citur cum ea corruptione et vitio, ideo anima cum infunditur, ex contactu cum
carne inficitur m alitia et corruptione peccati sicut vitium vasis causa est ut v i
num ex se dulce in eo infusum acescat. H oc vitium et corruptio carnis non est
dicenda culpa prout solum in carne consideratur; sed radix et causa originalis
culpae quae soli animae tanquam subiecto inest; nam caro seorsim ab anima irra-
54
tionalis est: nulla autem irrationalis substantia subiectum culpae esse potest.
Porro carni secundum physicos non statim in ipsa conceptione anima rationalis
infunditur; sed fetus prius inform atur anima vegetativa deinde sensitiva et tan
dem post quadraginta vel octoginta dies a generatione anima rationalis a D eo
creatur et corpori infunditur (Sent. L . 3 d. 30-31).
Plures Doctores. M agistrum in suis com m entariis secuti
logice quaerunt
in quatuor articulis.
P r i m o quaerit utrum B. Virgo ante suam conceptionem (in parentibus) sanctificata
fuerit, et respondet negative, quia quamvis parentes eius personaliter possent esse sancti,
generatio tamen fit vi naturae quae est corrupta; ideo necesse est, ut quod generatur,
in generatione contrahat peccatum et propter hoc B. Virgo non potuit in parentibus
sanctificari, immo necesse fuit, quod in generatione sua contraheret peccatum a pa
rentibus. S e c u n d o quaerit, utrum et in ipsa conceptione sanctificari potuit, et respon
det negative, quia conceptio non respicit voluntatem generantium, quae potest esse
bona, sed naturam quae est corrupta. Licet ergo coitus ex una parte posset esse me
ritorius, nunquam tamen conceptio poterit esse meritoria, et ita nec sanctificatio in
conceptione . T e r t i o quaerit, an et post conceptionem ante animae infusionem, et re
spondet negative, quia corpus solum per unionem cum anima accipit ordinationem ad
gloriam; gratia autem ordinatur ad gloriam; ergo ante infusionem animae corpus non
potest sanctificari . Q u a r t o tandem quaerit, utrum et post infusionem animae in utero
matris, et hoc concedit docens Mariam sanctificatam esse in utero matris ad instar
Ioannis Baptistae et Ieremiae. Concedendum est quod gloriosa Virgo ante suam nati
vitatem post infusionem animae in suo corpore, fuit sanctificata in utero matris suae...
Nam legitur de Ioanne et Ieremia quod sanctificari fuerint in utero; sed quod aliis est
concessum, non est tantae Virgini negatum (in I I I Sent., q. 9, membr. 2).
55
ctificetur per virtutem gratiae illius animae; sequitur enim quocj idem sit prius et po
sterius in uno et eodem.
Si autem intelligatur hoc fieri per gratiam quae collata fuit animabus parentum,
hoc non potest esse triplici ratione. Prima quia ratio sanctificationis non habet transfun
di a parente in prolem, pro eo quod proles non est in parente secundum animam; ideo
nec in parente habet sanctificationis gratiam... Secunda ratio est, quia etsi hoc esset pos
sibile, quod sanctificatio derivaretur a parente in prolem, sicut originalis iustitia, nun
quam tamen derivatur mediante coitu libidinoso, quia tunc duo opposita essent simul
et semel in eodem... Tertia ratio est, quia esto quod sanctificatio adesset et libido de
fuerit virtute divina, non tamen decuit ut deesset propter hoc quod haec est solius
B. Virginis praerogativa, sola namque ipsa, ut Sancti dicunt, sine peccato concepit et
sine dolore peperit, et ideo hoc parentibus concedi non potuit B. Virginis, sed soli V ir
gini reservari... Et ideo simpliciter concedendum quod caro eius ante animationem non
fuit sanctificata .
S e c u n d o quaerit, an anima B. Virginis sanctificata fuerit ante peccati originalis
contractionem, et respondit: Ad praedictorum intelligentiam est notandum quod qui
dam dicere volunt in anima gloriosae Virginis gratiam sanctificationis praevenisse ma
culam peccati originalis. Rationem autem huius assignant, quia decebat animam glo
riosae Virginis sanctificari excellentissime super animas aliorum sanctorum, non solum
quantum ad abundantiam sanctitatis, sed etiam quantum ad a'ccelerationem temporis;
ideo in instanti suae creationis fuit sibi gratia infusa, et in eodent instanti anima infusa est
carni. Et quia omnium mobilium mobilior est Sapientia, et nescit tarda molimina Spi
ritus Sancti gratia, et multo potentior est gratia, quam natura; hinc est quod effectus
gratiae sanctitatis magis praevaluit in carnem, quam effectus foeditatis in animam; et
ideo culpam non contraxit. Haec autem positio videtur posse fulciri multiplici congruen
tia, tum propter Christi praecipuum honorem, quem decebat de matre purissima fieri,
tum propter Virginis praerogativam singularem, quae debuit in dignitate sanctificationis
ceteros sanctos et sanctas praeire, tum etiam propter ordinis decorem-, sicut fuit persona
immunis ab originali et in carne et in anima, sive in causa et in effectu; et persona utro
que modo habens originale, sic esset persona media, quae quodammodo haberet et
quodammodo non haberet, et ista est B. Virgo quae mediatrix est inter nos et Christum,
sicut Christus inter nos et Deum. Et hoc dicunt sonare verbum Anselmi cum dicit, quod
B. Virgo purissima fuit ea puritate, qua maior sub Deo nequit intelligi... Fidei enim
christianae, ut dicit positio praedicta non repugnat, pro eo quod dicunt ipsam Virginem
ab originali peccato liberatam per gratiam, quae quidem pendebat et ortum habebat a fide
et capite Christo, sicut aliae gratiae Sanctorum. Et iterum, licet illa gratia praeveniret
atiimae infectionem, non tamen praevenit carnis foeditatem. Et ideo ratione illius foedi
tatis iuste remanserunt in Virgine poenalitates; gratia namque sanctificationis non ob
viat poenae sed culpae. E t hinc est quod B. Virgo poenalitatibus fuit obnoxia, et per
Christum liberata ab originali peccato; sed aliter quam alii. Nam alii post casum erecti
sunt, Virgo Maria quasi in ipso casu sustentata est, ne rueret-, sicut exemplum ponitur de
duobus cadentibus in luto...
Aliorum positio est, quod sanctificatio Virginis subsecuta est originalis peccati
contractionem, et hoc quia nullus immunis fuit a culpa originalis peccati, nisi solus
Filius Virginis. Sicut ^enim dicit Apostolus: Omnes peccaverunt et egent gloria D ei...
Hic autem modus dicendi communior est et rationabilior et securior. Communior, in
quam, quia omnes fere illud tenent quod B. Virgo habuerit originale, cum illud appa
reat ex multiplici ipsius poenalitate, quam non est dicere ipsam esse propter aliorum
redemptionem, quam etiam non est dicere per assumptionem habuisse, sed per con
tractionem.
Rationabilior etiam est, quia esse naturae praecedit esse gratiae vel tempore vel
natura; et propterea dicit Augustinus quod prius est nasci quam renasci, sicut prius est
esse quam bene esse; prius est ergo animam uniri carni quam gratiam Dei sibi infundi.
Si ergo caro illa infecta fuit, ex sua infectione nata erat animam culpa originali inficere ;
necessarium ergo est ponere quod ante fuerit originalis culpae infectio, quam sanctifi
catio. Securior etiam est, quia magis consonant fidei pietati et sanctorum auctoritati pro
eo quod communiter sancti, cum de materia illa loquuntur, solum Christum excipiunt
ab illa generalitate qua dicitur: Omnes peccaverunt in Adam. Nullus autem invenitur
dixisse de his quos audivimus auribus nostris Virginem Mariam a peccato originali
fuisse immunem. Pietati etiam fidei magis concordat, pro eo quod et si mater habenda
sit in reverentia et magna erga eam ipsam habenda sit devotio, multo maior tamen est
habenda erga Filium, ex quo est ei omnis honor et gloria. Et ideo quia hoc spectat ad
excellentem dignitatem Christi, quod ipse est omnium Redemptor et Salvator; et quod
ipse omnibus aperuit ianuam; et quod ipse unus pro omnibus mortuus est, nullatenus
ab hac generalitate B. Virgo Maria excludenda est, ne, dum matris excellentia amplia
tur, Filii gloria minuatur, et sic in illo mater provocetur, quae magis vult Filium extolli
et honorari quam seipsam, utpote creatorem creatura. Huic ergo positioni adhaerentes
propter honorem Iesu Christi, qui in nullo praeiudicat honori Matris, dum filius ma
trem incomparabiliter excellit, teneamus, secundum quod communis opinio tenet, V ir
ginis sanctificationem fuisse post originalis peccati contractionem (In I I I Sent., D . 3,
p. I, a. 1, q. 2).
T e r t i o quaerit, utrum B. Virgo sanctificata fuerit ante nativitatem et respondet:
Dicendum quod pro indubitato habet hoc Ecclesia, videlicet, quod B. Virgo fuerit in
utero sanctificata et illud ex hoc patet quod eius nativitatem tota Ecclesia celebrat, quod
non faceret, nisi sanctificata esset. Si autem quaeratur qua die vel hora sanctificata fue
rit, hoc ignoratur; tamen probabiliter creditur, quod cito post infusionem animae fuerit
facta infusio gratiae (ib., q. 3). S. Bonaventura, ut patet, rationes in favorem Imma
culatae Conceptionis ita clare exposuit, ut viam Scoto praeparaverit, prout animadvertit
P. Janssens (De Inc., p. II, sect. 1, membr 1, q. 27).
Halensis et S. Bonaventurae vestigia secuti sunt alii Theologi Franciscani qui tunc
temporis Parisiis docebant, ut Ioannes Rupellensis et Richardus a Mediavilla.
S. A
lbertus
Vivs, vol. 37, p. 239) scripsit: Sed quaeritur illud, quare et unde fuerit quod
non fu it sine originali labe concepta? D icim u s quod fu it im possibile, nisi conci
peretur de virgine: et sic m ater sua fieret virgo mater, et non esset suum p rivi
legium , scilicet, quod esset m ater et virgo, cum hoc matri prius fuisset com m u
nicatum (o. c., q. 163, 3). A dm ittere videtur ergo S. A lbertus necessarium
57
a r e n t a s ia
homas
quia hoc est privilegium proprium Christi: hoc autem esse non posset, si alia
anima inveniretur quae num quam originali m acula fuisset infecta . Rem anet
ergo quod anima B . V irgin is sanctificata fuerit post unionem animae cum corpore
et post peccati originalis contractionem . Esse sine peccato dicitur esse proprium
C hristo, quia ipse num quam nec actuali nec originali m acula infectus est, sed
V irgo m ater eius fuit quidem peccato originali infecta, a quo m undata fuit, ante
quam ex utero nasceretur, sed a peccato actuali om nino im m unis fuit . Idem
dicit in op. Compendium Theologiae
c. 222. Attam en, in eodem Com m entario,
et quidem in textu certe authentico, de B . V irgin e dicitur: Q uae a peccato ori
ginali et actuali im m unis fu it (in I V Sent., 1. 1, dist. 44, q. 1, a. 3, ad 3m). Ra
tione huius textus (ad alios textus comparati) quidam locuti sunt de retractatione
quadam im plicita (ita Ioannes de Segovia), alii de fluctuatione in doctrina (ita
M alou), alii de interpolatione om nium textuum opinioni de Im m aculata contra
riorum (ita Petrus de A lva, Card. Sfondrati, Card. Lam bruschini etc.). Iam vero,
qu id dicendum de textu illo?... C erte ut authenticus ab om nibus habetur. A tta
m en, ad hoc ut probativus esset, probari debuisset A ngelicum D octorem prae
oculis habuisse (dum illa verba scribebat) ipsum primum conceptionis instantem,
non vero aliud tem poris m om entum , i. e. m om entum prim ae sanctificationis in
utero aut secundae et perfectae sanctificationis in die annunciationis. Ita P. L e
B a c h e le t,
1.
c ., c o i.
1054.
p e r s o n a l it e r
59
Ipse distinguit, ante omnia, inter conceptionem humanam seu naturalem, qua Virgo
est concepta mundo, et conceptionem spiritualem aut supernaturalem, qua Virgo est con
cepta Deo. In prima, B. Virgo neque sanctificata fuit sive in principio conceptionis, seu
in conceptione passiva inchoata (quia tunc erat gratiae et sanctificationis incapax), sive
in termino conceptionis seu in conceptione passiva consummata (quia tunc per pecca
tum originale quod contraxit, facta est filia irae ). Et ratio quam adducit est connexio
quae necessario habetur, in praesenti ordine, inter generationem humanam ex semine
immundo et peccatum originale. B. Virgo, igitur, sanctificata fuit post originalis pec
cati contractionem. Sed quandonam locum habuit sanctificatio illa?... Solemnis Doctor,
animadvertens peccatum originale et sanctificationis gratiam contraria esse, neque si
mul in eodem subiecto existere posse, admittit B. Virginem solum in transitu et per
instans in peccato originali fuisse et per totum tempus sequens in gratia. Illud idem
instans, in opinione Henrici, quod fuit culpae respectu conceptionis, est etiam gratiae
respectu sanctificationis; idem vero instans est terminus praeteriti et futuri; ut autem
erat terminus conceptionis naturalis et formationis corporis, sic respicit culpam tunc
contractam; in quantum autem erat principium futuri in quo gratia data est a sanctificante, sic respicit gratiam.
Quod autem B. Virgo solum per instans in peccato originali fuerit, probat H. Gan
davensis eadem argumentatione, Potuit, decuit, ergo fecit, qua schola scotistica initio
saeculi xiv Mariam sine labe originali conceptam esse demonstravit. Ita P. Bali doctri
nam Gandavensis contrahit: praeprimis Doctor Solemnis in memoriam revocat aliquod
factum inconcussum, scilicet hac de re Scripturam sanctam nihil, doctores autem sacros
modicum locutos esse. Caute ergo procedendum est, eo vel magis quia de re summi
momenti agitur. Recta ratione, sine ira et studio, res examini subiici debet, et tunc fiat
ipsa veritas auctoritas sine qua necesse est nec valeat auctoritas. Iam vero minime opus
est ratione Deum summum amorem erga Virginem habuisse et talem ac tantam matri
6o
suae puritatem et sanctitatem dedisse, qua nulla maior in puris creaturis inveniri potest.
Sed maius indicium magni amoris fuit Virginem sanctificare et liberare a peccato quam
primum possibile erat, quam diutius expectare; et sicut, iuxta doctrinam S. Anselmi,
decens erat ut eam tali puritate qua maior sub coelo intelligi nequit, dotaret, ita pari
modo decens erat ut eam tali puritate, quanto citius fieri potuit, praeveniret. Unde Henricus loquens de illis quae versantur in sensu communi christianorum, pium sentire
extollens, sic concludit: Si ergo sanctificari potuit et mundari a peccato, ut nonnisi per
instans sive momentum in macula peccati originalis fuerit, recta ratione determinante,
ut mihi videtur, hoc pie sentiri potest. Decuit ergo quod Virgo solum in transitu et
per instans in peccato permaneret; sed utrum hoc fieri potuit? Henricus respondet af
firmative et hanc possibilitatem multipliciter probat et praeprimis sequenti modo: Quod
possibile est fieri virtute naturae, est possibilius adhuc virtute divina fieri. Sed virtute
naturae fieri potest quod aliquid in una actuali dispositione maneat per unum solum
instans. Antecedens probatur, quia si fabae motae sursum, in ultimo instanti sui motus
occurreret lapis molaris descendens deorsum, tunc faba in termino sui motus manebit
solum per instans, quia si maneret per tempus, necessario lapis quiesceret, quod est
improbabile. E t illud instans in quo faba remansit, est signum commune utriusque
temporis: praeteriti et sequentis. Et si spatium illud sibi aequale et totum residuum
spatii sursum, obscurum esset et tenebrosum, et totum residuum spatii deorsum, cla
ram esset et illuminatum, superficies fabae superior in illo instanti in quo esset in spatio
sibi aequali, esset obscura, et in toto tempore sui ascensus esset clara et illuminata, et
similiter toto tempore sui descensus. Sicut ergo in ordine naturae contraria possunt esse
simul sc. in exemplo allato accessus ad aliquid et recessus ab eodem, sic etiam virtute
divina anima B. Virginis potuit esse solum per instans in una dispositione, sc. in macula
culpae originalis. In illo enim instanti peccatum originale simul habuit esse primo et
ultimo, sed secundum aliud et aliud signum illius instantis, quia ut erat terminus tem
poris praeteriti, in illo habebat esse primo, ut vero illud instans erat initium temporis
sequentis in illo habebat esse ultimo per sequentem impulsionem gratiae a superiore in
tempore sequenti repellentem illam.
Ad huius probationis confirmationem affert Gandavensis testimonium S. Augustini;
deinde tres difficultates exponit et solvit. Deus Potuit, facere, decuit, ut faceret. Ad quae
stionem autem utrum hoc factum sit, respondet, sicut postea Duns Scotus, verbis illis:
Nescio, Deus scit. Videtur mihi quod originale in Virgine per solum momentum in
stantis fuisse potuit, rerum natura non repugnante. Sed an ita factum sit, Deus novit,
nec scio, nec assero; sed rationabile videtur mihi et possibile secundum praedicta ita fac
tum fuisse (op. cit., Prolegom.).
A
e g id iu s
olum na
6l
berat nos a peccato originali vel actuali (ibid., 1. 2, a. 2, dub. 6; cfr dist. 31, q. 1, a. 2).
Contrarium tenere idem est ac B. Virgini tribuere conceptionem a carnali voluptate aut
unione sexuali independentem. Admitti igitur debet quod B. Virgo in peccato originali
concepta sit, et quod per aliquod tempus in ipso remanserit (Ouodlibeta sex, Lovanii,
1646, q. 20). Quandonam B. Virgo sanctificata fuit? Doctor fundatissimus tenet valde
credibile esse, tempus inter culpae originalis contractionem et purificationem valde
breve et quasi imperceptibile fuisse. Et in 1 Sent.: Pie creditur valde quod modica
fuerit morula, idcirco dici potest quod semper fuerit sancta .
O do Cardinalis Cisterc. ( f
coi. 1258) in Serm one X V tenuit: T u n c adiuvit eam diluculo, sed postm odum ,
non fortasse ordine tem poris, sed ordine naturae, quo prim arius sequitur uni
tatem et plura sequuntur num erum .
U t patet, via plenissimae luci iam parata est. N il remanet nisi ideae sanctifi
cationis purificatricis ideam sanctificationis praeservatricis aperte et definitive
substituere, ad hoc ut dogm a Im m aculatae Conceptionis habeamus.
R esu m en tes
x iii,
dicimus:
02
macule conception de la trs sainte vierge M arie mre de Dieu, par. n , trad. ex
lingua hisp., Paris, 1706, pp. 27 sq.) redemptioni Christi relate ad M atrem suam
obstabant. Insigne Virginis privilegium explicare praetendebant per sanctifica
tionem, sive carnis sive animae, unione horum
con
S. T
homa
de
P o r r etta
O . P.
O. P. (Cursus Theol., t. 1,
diss. praelim., disp. 2, a. 2), M ar ian u s S pad a O . P. (Esame critico sulla dottrina
dellAngelico Dottore S . Tommaso d Aquino circa il peccato originale, relativamente
alla Beatissima Vergine M aria, N apoli, 1839) et praesertim, nostris diebus, P.
N orbertus del P rado O. P. in op. Divus Thomas et Bulla dogmatica Ineffabilis
Deus , Fribourg (Helvetia) 1919. Plures alii auctores istos secuti sunt. A t m odus
iste interpretandi magnos illos scholasticos, praesertim S. Thom am , parum vel
nullimode probabilis nobis videtur. Verum enim est, T heologos illos affirmasse
(contra alios Theologos illius temporis) sanctificationem B. Virginis fieri non
potuisse ante animationem; sed verum etiam est, ipsos ulterius progressos fuisse
et dixisse B. Virginem sanctificatam fuisse post animationem, et per sanctifica
63
1300) plura ha
64
filiis hominum, sicut praenuntiatum fuerat. Peccatum originale venit in hominem per
inobedientiam, propter quam D ei iram incurrit homo ita ut Deus dixerit: poenitet me
fecisse hominem; si igitur Virgo Maria in peccato originali concepta fuisset, dicendum
nobis esset ipsam aliquandiu fuisse in ira Dei, quod nec dici ullo modo debet, nec credi, sed
potius tum ante tum post Conceptionem suam extitisse in gratia et amore Dei. Hoc autem
fecit et potuit facere per gratiam specialem, eodem prorsus modo quo se gessit cum tribus
pueris, qui missi fuerant in fornace ad comburendum .
Ex locis istis apparet quomodo S. Petrus Pascasius i) invicte asseruit immunitatem
Virginis a culpa originali ob plures rationes validissimas; 2) et quidem, non tamquam
probabilem, sed tamquam simpliciter credendam; 3) vi praeservationis et per gratiam spe
cialem. Excludit pariter 4) debitum proximum contrahendi peccatum originale. Admittit
tamen 1) sanctificationem carnis ante animationem ab infectione quam in parentibus
habuit; 2) non ostendit quomodo praeservata fuit intuitu meritorum Christi Redemptoris.
Imo, vi praedestinationis absolutae ad divinam maternitatem ante praevisum peccatum,
praeservatio intuitu meritorum Christi Redemptoris ut talis, exclusa videtur.
G u liel m u s W are O . M in . ( f c. 1300), U niversitatis Oxoniensis et Parisiensis
Professor, in Com m . in I Sent., 1. 3, dist. 3 expresse quaestionem pertractat:
65
quod hoc facere decuit sequitur 3) quod D eus ita fecit. E t quod potuit, con
gru u m fu it quod fecerit; et ex hoc sequitur quod ita fecerit, cum filius debeat
m atrem honorare . Et laudat, ad m odum confirm ationis, Lincolniensem (i. e.
R obertus Grosseteste), Alexandrum N ekam , S. Anselm um , Richardum a S. V ic
tore et S. A ugustinum . T an d em obiectionem capitalem ex universalitate
redem ptionis Christi ductam , solvit ad doctrinam S. A nselm i ( C u r D eus hom o
1. 2, c. 16, P L 158, 419) appellans: Q uoniam matris m unditia, per quam m undus
est, non fuit nisi ab illo . B. V irgo passione et Christi m orte indiguit ad propriam
puritatem obtinendam . Passione Christi, non propter peccatum quod infuit,
sed quod infuisset, nisi ipsem et F ilius eam per fidem praeservasset . D istinguit
igitur W are inter purificationem et sanctificationem.
R
aym undus
ullu s
x iii
et
initium saec. x iv. L ib e r Principiorum theologiae anno 1276 com positus (Opera,
M ayence, 1721-1742, t. 1, p. 60), sic term inatur: Com pletae sunt regulae prin
cipiorum theologiae patrocinio beatae V irgin is M ariae sine labe conceptae et
gratia sui gloriosissim i Filii in quo natura divina et humana mirifice sunt unita .
E t alibi: N um quam in ea m alum aliquod extitit, neque ex ea m alum aliquod
secutum est, neque potest sequi, adeo bona est et omni bono plena, quia tota
extitit bona (Lib, de laud. B . V. Mariae, c. 2, Parisiis, 1632, p. 159 s.). D icit
etiam : In qua (M aria) qui cogitat m aculam, in sole cogitat tenebram (Blaquernae anachoretae interrogationes et responsiones C C C L X V , de amico et amato, n. 276,
Paris 1632, p. 159 s.). D enique, quaestioni: utrum B. V irgo fuerit in peccato
originali concepta , absque ullo m etu respondet: O portet quod D om ina nostra
concepta fuerit absque peccato (Arbor Scientiae, L y o n 1635, p. 587).
D u m D octores scholastici disputabant, festum Conceptionis magis m agisque
extendebatur (cfr L
B ach elet,
festi non una etiam tunc, erat opinio. A lii enim B . V irgin is im m unitatem ab ori
ginali peccato, alii vero eiusdem sanctificationem seu purificationem in sinu m a
tris a peccato originali celebrabant.
I II )
S aec.
x iv
seu Scotistica. In hac periodo defensores privilegii M ariani augentur et cam pus
in duas veluti partes, pro vel contra privilegium , dividitur.
D u n s S c o t u s (i26?-8 nov. 1308) prim um docuit O xonii circa annum 1300,
quando incepit Com m entarium in L ib ro s Sent., seu Scriptum Oxoniense.
66
eo B. Virgo. Item Damascenus c. io et 48: Spiritus Sanctus purgavit eam; purgatio non
est nisi a peccato; igitur habuit peccatum, non actuale, igitur etc. Item Augustinus de
fide ad Petrum. Firmissime tene et nullatenus dubites omnem hominem qui per con
cubitum viri et mulieris concipitur, cum peccato originali nasci. Item idem illud Ioan.:
Ecce Agnus D ei etc. Solus innocens quia non sic venit scilicet secundum communem
propagationem. Item Leo Papa, in sermone de nativitate Domini: Sicut a reatu nullum
liberum reperit, ita liberandis omnibus venit...
Contra Augustinus, de natura et gratia: Cum de peccatis agitur, de Maria nullam
prorsus volo habere quaestionem; et Anselmus, de conceptu virginali c. 18: Decuit ut
ea puritate Virgo niteret qua maior sub Deo nequit intelligi; posset autem intelligi pura
innocentia sub Deo, qualis in Christo; igitur etc. .
Deinde exponit rationes contra immaculatam conceptionem desumptas ex duobus
mediis, quorum unum est excellentia Filii sui; ipse enim ut redemptor universalis
omnibus ianuam aperuit; sed si beata Virgo non contraxisset peccatum originale, non
indiguisset redemptione, nec ipse sibi ianuam aperuisset, quia non fuisset sibi clausa;
non enim clauditur nisi propter peccatum, maxime originale. Secundum medium ex
his quae apparent in beata Virgine; ipsa enim fuit propagata communi lege et per con
sequens corpus eius propagatur et formatur de semine infecto, et ita eadem ratio in
fectionis in corpore eius quae erat in corpore alterius sic propagati; et corpore infecto,
inficiatur anima, eadem ratio infectionis erat in anima eius quae et in animabus aliorum
communiter propagatorum.
Similiter habuit poenas communes naturae humanae ut sitim, famem et huiusmodi
quae infliguntur nobis propter peccatum originale et illae non erant voluntarie assump
tae, quia non erat redemptrix vel reparatrix nostra, quia tunc filius eius non fuisset re
demptor omnium generaliter; igitur erant sibi inflictae a Deo et non iniuste; ergo pro
pter peccatum et ita ipsa erat innocens .
Has autem rationes Scotus acute dissolvit. Contra primam rationem arguitur ex
excellentia Filii sui in quantum redemptor, reconciliator et mediator, quod ipsa non
contraxit peccatum originale. Perfectissimus nempe mediator habet perfectissimum
actum mediandi respectu alicuius personae pro qua mediat; sed Christus est perfectis
simus mediator; igitur Christus habuit perfectissimum gradum mediandi possibilem
respectu alicuius creaturae sive personae respectu cuius erat mediator; sed respectu nul
lius personae habuit excellentiorem gradum quam respectu Mariae; igitur etc. Sed hoc
non esset nisi meruisset eam praeservari a peccato originali. Quod probo tripliciter; pri
mo per comparationem ad Deum cui reconciliat; secundo per comparationem ad ma
lum a quo liberat; tertio per comparationem ad obligationem personae quam reconci
liat. Ad videndum primam probationem pono exemplum consonum exemplo Anselmi,
Cur Deus homo 1. 2, c. 16. Ex illo arguitur sic: nullus summe vel perfectissime placat
aliquem pro offensa alicuius contrahenda, nisi posset praevenire, ne illi offendatur; nam
si iam offensum placat ut remittat, non perfectissime placat. Sed in proposito Deus non
offenditur animae propter motum interiorem in ipso, sed tantum propter culpam in
ipsa anima; igitur Christus non perfectissime placat Trinitatem pro culpa contrahenda
a filiis Adae, si non praeveniat ut alicui Trinitas non offendatur et per consequens quod
anima alicuius filii Adae non habeat culpam talem. Et secunda via arguitur dupliciter;
primo, quia perfectissimus mediator meretur amotionem omnis poenae ab eo quem
67
reconciliat; sed culpa originalis est maior poena quam ipsa carentia visionis divinae,
sicut declaratum fuit Dist. 36, secundi Libri, quia peccatum est maxima poena naturae
intellectualis inter omnes poenas eius; igitur si Christus perfectissime reconciliabit,
istam poenam gravissimam meruit ab aliquo auferri; nonnisi a matre; igitur etc. Ex
eadem via arguitur secundo sic. Christus immediatius videtur fuisse reparator et recon
ciliator noster a peccato originali quam ab actuali; quia necessitas incarnationis, passio
nis etc., assignatur communiter ex peccato originali. Sed supponitur communiter quod
ipse fuit ita perfectus mediator respectu alicuius personae, puta, Mariae, quod eam
praeservavit ab omni peccato actuali; igitur similiter a peccato originali. Ex tertia via
arguo sic. Persona reconciliata non summe obligatur mediatori, nisi ab eo summum
bonum habeat, quod potest per mediatorem haberi; sed innocentia illa, scilicet, praeservatio a culpa contracta vel contrahenda potest haberi per mediatorem; ergo nulla per
sona summe tenebitur Christo ut mediatori, si nullam praeservavit a peccato originali...
Secunda etiam ratio quae accepta fuit ex his quae apparent in Maria, non videtur
concludere. Quod nempe arguitur et primo de infectione carnis propter seminationem,
non arguit secundum viam Ans. de peccato originali, quae facta fuit dist. 32, secundi
libri; aut dato quod sic contrahitur peccatum originale communiter, tunc infectio car
nis manens post baptismum non est necessaria causa quare maneat peccatum originale
in anima; sed ipsa manente peccatum originale deletur per gratiam collatam, ita posset
Deus in primo instanti conceptionis Virginis dando tunc gratiam delere, ne esset causa
necessaria infectionis animae, si gratia tolleret culpam in anima. Aliud de passionibus
Mariae non concludit; potest enim mediator reconciliare aliquem ut auferantur ab eo
poenae sibi inutiles et relinquatur in poenis sibi utilibus; originalis culpa non fuisset
utilis Mariae; poenae temporales tamen fuerunt utiles, quia in eis meruit; igitur etc.
A d quaestionem igitur dico. Quod Deus potuit facere quod ipsa numquam fuerit
in peccato originali. Potuit etiam fecisse ut tantum in uno instanti esset in peccato. Po
tuit etiam facere ut per tempus aliquod esset in peccato, et in ultimo instanti illius tem
poris purgaretur. Primum declaro, quia gratia aequivalet iustitiae originali quantum
ad acceptationem divinam, ut propter hanc animae habenti gratiam, non insit pecca
tum originale; potuit enim Deus in primo instanti illius animae infundere sibi gratiam
tantam quantam aliae animae in circumcisione vel baptismo; igitur in illo instanti ani
ma non habuisset peccatum originale, sicut nec habuisset si postea fuisset baptizata, et
si etiam infectio carnis fuit ibi in primo instanti, non fuit tamen necessaria causa in
fectionis animae, sicut nec post baptismum quando manet secundum multos et infectio
animae non manet; aut potuit caro mundari ante infusionem animae ut in illo instanti
non esset infecta. Secundum patet, quia si agens naturale potest incipere agere in in
stanti, ita quod in illo instanti fuerit in esse quieto sub uno contrario et in tempore ha
bito est sub forma contraria in fieri, et quodcumque agens naturale potest agere, Deus
potest agere; igitur potuit et in tempore habito alicui instanti causare gratiam... Tertium
est manifestum. Quod autem horum trium, quae ostensa sunt esse possibilia, factum sit,
Deus novit; si auctoritati Ecclesiae vel auctoritati Scripturae non repugnet, videtur pro
babile quod excellentius est attribuere Mariae.
S i autem teneatur pars negativa quaestionis, ad omnes auctoritates in contrariam
partem respondetur quod quilibet filius Adae naturaliter est debitor iustitiae originalis,
et ex demerito Adae caret ea; et ideo omnis talis habet unde contrahat peccatum origi-
68
naie. Sed si alicui in primo instanti creationis animae detur gratia, ille, licet careat iusti
tia originali, nunquam tamen est debitor eius, quia merito alterius praevenientis pecca
tum datur sibi gratia quae aequivalet illi iustitiae quantum ad acceptationem divinam,
immo excedit; ergo quantum est ex se, quilibet haberet peccatum originale, nisi alius
praeveniret merendo et ita exponendae sunt auctoritates quod omnes naturaliter pro
pagati ab Adam sunt peccatores, hoc est, ex modo quo habent naturam ab Adam habent
unde careant iustitia debita, nisi eis aliunde conferatur, sed sicut posset post primum
instans conferre ei gratiam, ita posset et in primo instanti. Per istud patet ad rationes
factas pro prima opinione, quia Maria maxime indiguisset Christo ut redemptore. Ipsa
enim contraxisset originale peccatum ex ratione propagationis communis, nisi fuisset
praeventa per gratiam mediatoris; et sicut alii indiguerunt Christo, ut per eius meritum
remitteretur eis peccatum iam contractum, ita illa magis indiguit mediatore praeveniente peccatum ne esset ab ipsa aliquando contrahendum, et ne ipsa contraheret... Et
si arguas contra hoc, quia prius naturaliter fuit filia Adae quam habuit gratiam, quia
prius fuit persona quam habens gratiam; in illo igitur priori tenebatur ad iustitiam ori
ginalem, quia naturalis filia Adae, et non habuit eam; ergo in illo priori contraxit originale
peccatum. Respondeo. Dico quod cum opposita comparantur ad idem secundum ordinem
naturae, non simul ambo insunt, sed tantum alterum inest, reliquum autem quod dicitur
prius natura non inest, quia in eodem instanti oppositum inest, sed dicitur prius natura
quia tunc inesset quantum est ex parte subiecti, nisi aliquid extrinsecum impediret...
Quando igitur arguitur quod prius naturaliter fuit filia Adae quam iustificata,
concedo, quia illam naturam in primo instanti sic conceptam consequebatur esse filiam
Adae et non habere gratiam in illo instanti naturae; sed non sequitur, ergo in illo in
stanti naturae fuit privata loquendo de omnino primo instanti, quia secundum illam
primitatem natura animae ita naturaliter praecessit privationem iustitiae, sicut ipsam
iustitiam, sed tunc potest hoc inferri quod in ratione naturae quae est fundamentum
filiationis Adae, non includitur iustitia, nec eius carentia, quod concedo (in 3, d. 3, q. 1).
Et postea addit: Est ibi (in coelo) beata Virgo, mater Dei quae nunquam fuit ini
mica actualiter ratione peccati actualis, nec ratione originalis; fuisset tamen, nisi fuisset
praeservata (ibid., d. 18, q. unie.).
Scotus ut patet, dependet, substantialiter, a M agistro suo G ulielm o W are.
R elinquit m agistri theoriam de infectione carnis quae praevie m undatur, et ad
haeret theoriae S. Anselm i reponentis essentiam peccati originalis in privatione
gratiae sanctificantis.
D enuo de hoc privilegio pertractavit Parisiis (ab a. 1304 ad a. 1308) in Scripto
Parisiensi (Reportata Parisiensia) in quo eadem doctrina habetur.
Attamen tria notanda veniunt, videlicet: 1) refutat opinionem cuiusdam doctoris
dicentis quod in eodem instanti B. Virgo fuit in peccato et in gratia (nn. 2-3); 2) in 1. 4,
quem scripsit ante 1. 3, a. 1306, possibilitatem docuit sanctificationis independenter ab
idea purificationis: absolute potest esse infusio gratiae sine expulsione culpae praece
dentis, sicut fuit in B. Virgine (dist. 16, a. 2, n. 26); 3) affirmat tantummodo possibili
tatem privilegii: potuit esse quod numquam fuit in peccato originali . Imo, in dist. 18,
q. 1, ibid., p. 386, emollit id quod assertive docuerat in scripto Oxoniensi, et quasi du-
69
bitative scribit: nunquam fuit inimica actualiter ratione peccati actualis, et f o r t e nec
pr peccato originali, quia fuit praeservata, ut supra dictum est . Ultima ergo Scoti
sententia (a. 1308, paulo antequam moreretur, cum libros Sententiarum Parisiis expli
cabat), in forma quasi dubitativa proposita est. Magna controversia, ultimis hisce tem
poribus, orta est circa solemnem disputationem a Scoto Parisiis habitam. Quidam enim
gravissimi auctores (Natalis Alexander O. P., D u Plessis, dArgentr, Denifle O. P.)
illam denegant, eo quia nullo testimonio illius temporis roboratur, et de ea nulla vel
minima mentio fit sive in actis officialibus S. Sedis sive Sorbonae. Scriptores qui de illa
loquuntur, et quidem modo valde diverso, 150 annos ab illa distant. Ob has rationes non
desunt inter ipsos Fratres Minores auctores qui disputationem illam non admittunt.
P. Bali, (1. c., p. CXiv) substantiam facti tantummodo admittit: Fragmenta disputa
tionis Parisiensis ex saeculo xiv, quae deteximus non loquuntur de aliqua sollemnitate,
de praesentia Legatorum Summi Pontificis, de iuramento etc. Hoc verum est. Sed bene
notum est famam crescere eundo: et ex hoc quod quaedam sunt reponenda inter fa
bulas minime concludere licet, omnia reponenda esse; ex eo quod postea factum hi
storicum variis elementis ornatum fuerit, ipsum factum minime negare licet .
Conci.: Scotus nullum fere novum substantiale elem entum attulit et solum m odo possibilitatem (non vero existentiam ex S. Scriptura et Traditione) privi
legii M ariani dem onstravit, solvendo praecipuas difficultates quae, substantialiter
saltem, a praedecessoribus suis praesertim a G ulielm o W are solutae iam fuerant.
Im o, dum praedecessores Scoti privilegium M arianum assertive proposuerunt,
Scotus quasi dubitative, ultim o vitae anno, illud proposuit. N equ e dicendum est
id fecisse respectu habito D octorum Parisiensium qui aliter sentiebant. Scotus
enim nil novi dicebat eo quia iam ante ipsum G ulielm us W are et Raym undus
L u llu s idem, et quidem assertive (non dubitative) docuerant. M eritum ergo Scoti
in defensione huius privilegii, non tale esse videtur quale ab auctoribus com m u
niter proclam atur.
Th eologoru m adhaesio piae sententiae, etiam post Scotum , nec statim habita
est nec generalis fuit, etiam inter ipsos M inores. Ita B e r t r a n d u s d e l a T o u r
( f 1334), Cardinalis Tusculanus, fidelis remanebat scholae communi. (Serm . 1,
de N ativ. et de Conceptione, apud Petrum de A lva, Radii solis, coi. 114 1), A l v a P e l a g i u s Episc. Lusitanus, circa a. 1332 opinioni com m uni adhaerebat,
licet quidam novi theologi a sensu Ecclesiae recedentes communi... (De planctu
Ecclesiae, 1. 2, a. 52, Venetiis 1560, p. 110). Praeterea, Dom inicani, fere omnes,
ru s
perpaucis exceptis, opinioni m aculistae favere non desierunt. Praeter D om inicanos, oppositores privilegii fuerunt Ioannes de Polliaco (de Pouilly), U niv. P a
risiensis D octor ( f post a. 1321), Iacobus H ussa vel de O ssa (qui fuit postea Io
annes X X II) , Benedictus X I I et Clem ens V I , antequam Pontifices essent (cfr
L e B a c h e l e t , o. c., coli. 1079-1081).
Sententiae vero im m aculistae i n t e r m i n o r e s adhaeserunt Petrus A ureolus
(Auriol), Andreas a Castronovo, Ioannes de Basolis, Ioannes M inius, Franciscus
de M ayronis, Petrus Thom as, M onaldus, Iacobus Albenis, L andulphus Carae-
7o
ciolo, Franciscus Asculanus, H erm annus Brucher. C irca finem saec. x iv, apud
Franciscanos, sententia im m aculista iam com m unis erat. Inter D o m in ica n o s
Ioannes T a u ler ( f 1361), Ioannes Brom iard et forsan S . V incentius Ferrer (L e
B a c h e le t , 1. c., col. 1079). Inter S e r v o s M a ria e , em inent tres doctores Parisienses, videlicet: 1) B. M atthaeus Lazzari, G eneralis O rdinis ( f 1348) qui T r a c
tatum de Im m aculata Conceptione com posuit, et fratribus suis ita benedicere
solebat: Im m aculata V irgin is Conceptio sit vobis salus et protectio ; 2) N i
colaus Pieri ( f 1349) et 3) Laurentius O pim o, Episcopus Traguriensis ( f 1388)
qui validissim is argum entis privilegium V irgin is defendit. Inter C a rm e lita s ,
num erantur: 1) Ioannes Baconthorp 1 ( f 1346) antea contrarius, B. Petrus T h o
mas ( f 1366), Franciscus M arti (1390).2 Oppositores privilegii fuerunt Gerardus
Bononiensis, Generalis ab a. 1296 ad a. 1318, G u ido a Perpignano, G erardi suc
cessor, et Paulus Perusinus.
In ter A u g u s t i n i a n o s faverunt privilegio H erm annus de Schildis (a. 1340)
T h om as ab Argentia et Raym undus
scandalosa,
ib e r t a
ib e r t a
TRADITIO
de
im m
conc. a
SAEC. X I AD SAEC. XV
1
Servitae p rim i fuisse v id e n tu r qu i E cclesias Im m aculatae C o n c ep tio n i d ed icaveru n t,
p rim u m A rim in i a. 13 12 (cfr Annales Ord. S erv ., cen t, i , p. 223), dein d e S en is, a. 1533 (ibid .,
t. 3, p. 108).
72
In E c c l e s i a
Graeco-Russiaca.
con
y r il l u s
u c a r is ,
efficax fuit ut a peccati originalis m acula num quam tacta fuerit. C u m ergo nos
dicim us ipsam sanctificatam fuisse, hoc nullim ode significat ipsam a statu culpae
ad statum sanctitatis pertransisse, sed a statu m inoris sanctitatis ad statum m a-
73
ioris sanctitatis pervenisse. Ipsa fuit piene sanctificata in ipso conceptionis instanti,
cum anima eius corpori unita fu it (In Dormit. Deip., cod. 263 M etochii S. S e
pulcri, foli. 612 s.).
G e r a s im u s
filiam, debito peccati subiectam fuisse; de facto tam en fuit a D eo a culpa originali
praeservata inde a prim o instanti unionis animae cum corpore, ita ut M aria
tam quam persona, num quam peccati particeps fu it (vol. 1, pp. 336-342).
E lia s M
in ia t is ,
in sua Didach seu collectio sermonum Venetiis a. 1727 publici iuris primum
facta, explicite asserit, pluries, B. Virginem certe absque ulla macula concep
tam fuisse, totam pulchram. A dm itti nequit, prout quidam asserunt, ipsam cum
originali peccato conceptam fuisse, et postea a gratia divina purificatam ad hoc
ut
irreprehensibilis
et immaculata
nasceretur.
Etenim ,
quanam
purificatione
indiget sol ad hoc ut aureos suos radios illuminet? A u t luna ad hoc ut argentuum
suum splendorem habeat? Iamvero, M aria sub utroque hoc vocabulo a Spiritu
Sancto designatur: Pulchra ut luna, electa ut sol (Cant., 6, 10) , (Didach, p. 378 s.,
ed. a. 1778. C fr S a l a v il l e , in Marianum, 2 [1940] 114-144).
74
decretum C oncilii
m andavit ( M a n s i ,
iussit ut puniretur
Conceptionem ne
gaverat.
In Hispania M aria Regina Aragoniae a. 1439 audacem loquendi m odum
repressit Andreae Stefani O . P. et decreta Ioannis I et M artini I renovavit (R oo. c., t. 1, p. 110).
Germania, firm iter m arianum
S K O V N Y,
In
privilegium
propugnaverunt
N icolaus
75
76
theologicam
acquisierat. Rem anebat ergo solum m odo certitudinis fidei acquisitio. G loria
haec Pio IX reservabatur. A . 1849, Pius I X omnes Catholici orbis Episcopos
rogavit ut quid de definitione ferenda sentirent, quidve optarent , scripto ape
rirent; responsa accepit 543, quorum 484 definitionem petebant, 18 illam non
esse faciendam tenebant, reliqui vero aut definitionem indirectam praeferebant
aut de opportunitate dubii haerebant. A nn o tandem 1854, die 8 decem bris, vota
fidelium et Pastorum obsecundans, Pius I X dogm a Im m aculatae Conceptionis,
solem niter definivit. 2
1 C fr ea quae scrip sim u s in M arianum , i (1939), 10 3-10 7.
2 D u r la p ro m u lgazion e d e l d ogm a p er lo spazio d i o tto m in u ti; ed il S. P adre, altam ente
com m osso del gran de atto che com p ieva, n ebbe d i tan to in tan to dal sin g h iozzo e dalle lagrim e
fatta fioca la voce ed in terro tta la p arola; sin g h iozzo e lagrim e, che m irab ilm en te si com u n ica
van o ezian d io n ei d e v o ti astan ti.
N o n da om ettersi, che n el p u n to in cui Sua Santit era p er definire il dom m a, u n raggio
d i sole, p ro ven ien te d al finestrone esistente sopra l altare d i M aria S S m a della C o lo n n a , la d i
IV
R A T I O N E S
77
T H E O L O G I C A E
Innum erabiles pene sunt scribit Card. L p icier o. c., p. 168 rationes
T heologicae, quae ad huius dogm atis probationem afferri possunt . E t reapse
Laurentius Opimus O . S. M . iam saec. x iv 13 rationes theologicas afferebat. A tta
men, omnes ad duo veluti capita, reduci possunt, videlicet: I) ad possibilitatem
seu ad non repugnantiam et II) ad m ultiplicem convenientiam, sive 1) ex parte
D ei, 2) sive ex parte ipsius Virginis, sive 3) ex parte generis humani.
I.
N u l l a e s t r e p u g n a n t i a , neque
B. Virginis, neque ex parte generis humani.
ex
parte
D ei,
neque
ex
parte
c u i t e n d a , g i d i s p i e g a t a a s c h e r m o d e l s o le s t e s s o , e r a s i i n q u e l l is t a n t e s o lle v a t a p e l v e n t o c h e
s p i r a v a , v e n n e a d i n v e s t i r e c o l l a v i v a s u a l u c e la p e r s o n a d e l S . P a d r e e d i l t r o n o p o n t i f i c a le ;
la q u a l c o s a r e c v e r a m e n t e i n p i d i u n o n o n p i c c o l a m e r a v i g l i a p e l t e m p o i n c u i e r a a v v e n u t a ,
e n o n f u s t r a o r d in a r i a o s o p r a n n a t u r a le , c o m e t a lu n o p e r s o v e r c h i a c r e d u l i t p e n s , m a c o n s i
d e r e v o l e p e r la c i r c o s t a n z a ( S a r d i ,
o.
c . , v o i . 2, p . 428).
Conceptionis nulla term inorum im plicantia habetur, quia exceptio bene fieri
p o tu it .1
E rgo...
N ec obiciatur privilegium hoc esse omnino extraordinarium, eo quia id quod
pro nobis extraordinarium est, pro Beatissim a V irgin e om nino ordinarium appa
ret, cum ipsa ordinem a se constituat, supra com m unes leges elevata.
N ec dicatur privilegium conceptionis immaculatae esse omnino ultra limites.
T a le enim esset pro om nibus aliis, m inim e vero pro beatissim a Virgine. D eus
enim aliquid m agis excessivum ipsi contulit, videlicet m aternitatem divinam .
D u m enim Im m aculata Conceptio ipsam supra hom ines peccatores, divina M a
ternitas ipsam supra omnes angelos elevat. Quisnam enim A ngelu s D eo dicere
potest: Filius m eus es tu, ego hodie genui te? Si D eus ergo illam supra omnes
Angelos, per divinam M aternitatem exaltavit, a fortiori supra homines pecca
tores Illam exaltare debuit. Prior excessus alterum necessario, sicut abyssus abys
sum , invocat. U n u s tantum m odo excessus in hoc tim endus esset: excessus indif
ferentiae filii relate ad m atrem suam.
Pulchre Bossuet: Que si nous remarquons, au contraire, en elle une dispense pres
que gnrale de toutes les lois; si nous y voyons, selon la foi orthodoxe ou du moins
selon le sentiment des docteurs les plus approuvs; si, dis-je, nous y voyons un enfante
ment sans douleur, une chair sans fragilit, des sens sans rbellion, une vie sans tache,
une mort sans peine; si son poux nest que son gardien, son mariage le voile sacr qui
couvre et protge sa virginit, son fils bien-aim une fleur que son intgrit a pousse;
si, lorsquelle le conut, la nature tonne et confuse crut que toutes ses lois allaient
tre jamais abolies; si le Saint-Esprit tint sa place, et les dlices de la virginit, celle
qui est ordinairement occupe par la convoitise; qui pourra croire quil ny ait rien eu
de surnaturel dans la conception de cette Princesse, et que ce soit le seul endroit de sa
vie qui ne soit marqu par quelque insigne miracle ? (7 Serm. sur la Concept, de la S.te
Vierge, i er point).
1 Im m acu lata C o n cep tio est v e ri n om inis m iraculu m : eten im , est in re ista aliq u id und e
vid e re tu r q u od a liter esse d eberet. N im iru m , n aturae cursu, anim a B. V irg in is, e x v i suae cre a
tio n is atqu e in fu sio n is in illam corp oream m ateriam , con trahere d eb u isset origin ale p eccatum ,
qu em ad m o du m illu d d e n ecessitate co n tra h u n t q u o tq u o t ex v i sem inalis rationis a b A d a m
oriun tu r: u nd e, q u od e x speciali p riv ile gio , M aria sic exem pta fu e rit, ad m iracu lu m p ertin et,
et q u id em , ad m iracu lu m prim ae classis, id est qu oad su bstan tiam facti.
O b icie n ti deesse,
in h o c facto , rationem visib ilitatis, quae ad m iracu lu m , u tp ote ord in atu m ad fidei m an ifesta
tio n em req u iritu r, respon detu r, p rim o, sat v isib ilite r apparere rem istam , n o n in se, sed in
suis effectib u s, id est in in sig n i sanctitate V irg in is D eip arae, qua m aior su b D e o n o n fu it n ec
est, et quae in eius vita et in eius o p erib u s adeo sp len d id e relu xit; secun do, pertin ere m ira cu
lu m istud p otius ad classem eorum m iracu lo ru m , quae n o n ord in an tu r ad m an ifestation em
fidei, sed de q u ibu s est fid e s.
gin is, sim p liciter accep tam , n o n fuisse m iracu lu m , fuisse v ero con cep tio n em , u t sic, im m acu la
tam : cu i con trariu m in C h risto e ven it, in qu o con cep tio m iraculo sa fu it, n o n au tem m iracu lo
a d scrib itu r quod sine p eccato fu e rit con cep tu s, cum n on p er sem inalem ratio n em co n cep tu s s it
79
3)
N u lla habetur repugnantia e x p a r t e g e n e r i s h u m a n i , quia quam vis in
A dam om nes peccaverunt (Rom ., 5, 12), tamen illa vox omnes non neces
sario ita intelligi debet ut nem inem excipere ea sinat. N on desunt enim in S .
Scriptura et etiam in ipsis Epistolis S. Pauli exem pla huius vocis, ita usurpatae,
ut, si in illum sensum ea accipiant, falsa evadant. E. g. Omnis autem homo m en
dax (Rom ., 3, 4), Omnes declinaverunt, sim ul inutiles facti sunt (ibid., 12),
Omnia m ihi licent (2 Cor., 6, 12; 10, 22, 23), F ilii, obedite parentibus per
omnia (Coloss., 3, 20). L icet ergo B. V irgo ad hum anum genus pertineat, pro ipsa
tamen exceptio locum habere potest, quam vis et ipsa, utpote ad genus hum anum ,
per peccatum corruptum , pertinens, culpam originalem incurrere debuisset.
E rgo p o t u i t D eu s B. V irgin em a m acula originalis culpae praeservare. Im m o
praeredem ptio (i. e. redem ptio praeservativa) etiam pro toto genere hum ano pos
sibilis fuit; a fortiori ergo pro B. V irgin e M atre D ei. C u i maius donavit, i. e. m a
ternitatem divinam , ei donare potuit et m inus, i. e. praeservationem a culpa ori
ginali. A t, non solum potuit, sed etiam d e c u i t .
II. M u l t i p l e x
1)
est c o n v e n i e n t i a .
parte
P a t r is :
nitatis: B. V irgo enim, erat filia eius et quidem primogenita i. e. prim a inter om nes
eius filias, iuxta illud: Ego, ex ore Altissim i prodivi, primogenita ante om nem
creaturam (Eccli., 24, 5). H oc posito, conveniens fuit quod num quam sub D ia
boli potestate fuisset sed semper sub D ei potestate. Ipsa ergo fuit una et sola
filia vitae (S. D ionysium A lex, in Ep. contra Paulum Samos. M a n s i , Concilio
rum Collectio, 1, 1043). M aria sola figlia della vita, a differenza delle altre che,
nascendo in peccato, son figlie della m orte (S. A
lfon su s,
Opere ascetiche, v o i . 6,
lfon su s,
1. c., p. 14).
c) Ratione similitudinis: etenim, D eus Pater illam in generatione F ilii sui sibi
sociavit, et ideo puntate sibi, qui est puritas et sanctitas per essentiam , similis,
quantum fieri potuit, esse debuit. Intelligi enim nequit quom odo Filius, in tali
8o
infinito puritatis abysso seu in sinu Patris aeterne conceptus et aeterne natus, con
ciperetur et nasceretur tem poraliter in sinu M atris iam culpa foedato. Idem enim
Filius, ab aeterno a Patre, et in tem pore a M atre conceptus est. Sim ilis ergo cum
Patre in generatione eiusdem Filii, B. V irgo etiam in puritate E i sim ilis esse de
bebat, illa nempe puritate qua maior sub D eo concipi nequit (S. A n s e l m u s ,
de Conceptu Virg., c. 18, P L 158, 451). Secus fuisset iniuria sanctissimae gene
rationi Patris illata, quam Pater nullim ode perm ittere poterat.
Sicch ben pot dire leterno Padre a questa Figlia diletta Sicut lilium inter
spinas, sic amica mea inter filias (Cant. 2, 2): Figlia, fra tutte le altre mie figlie tu sei
come giglio tra le spine, giacch quelle sono tutte macchiate dal peccato, ma tu fosti
sempre immacolata e sempre amica (S. A l f o n s u s , 1. c., p. 17).
E x p a r t e f i l i i : a) ratione suae sapientiae et potentiae: si enim D ei Filius
M atrem sibi elegisset seipso indignam (utpote m acula originali foedatam), hoc
2)
Ergo sicut U nigenitus in caelis Patrem habuit quem Seraphim ter sanctum
extollunt, ita M atrem haberet in terris quae nitore sanctitatis num quam caruerit
(Bulla Ineffabilis).
8l
82
Ex
iuxta D ei aeternum consilium , non est tantum D ei M ater sed etiam electa S p i
ritus Sancti Sponsa: Spiritus S. enim, ut sponsus, prolem divinam illi dare de1 R atio haec p erp u lch re exposita fu it in pom ate qu od am italico a iu ven e qu od am 12 an
n orum a daem on e possesso co n fecto du ran tibu s exo rcism is, ann o 18 21.
V e ra M ad re so n io d u n D io c h figlio.
E son figlia d i L u i, b en ch Sua M ad re;
A b etern o n a c q u E g li, ed m io figlio.
In tem p o io n acq u i, ep p u r g li son o M a d re .
E g li m io C reato r, ed m io figlio;
S o n io S u a creatura e g li son M ad re.
F u p ro d ig io d iv in Tesser m io figlio
U n D io etern o, e m e a ver per M ad re.
L esser quasi com u n fra M ad re e figlio;
P erch T esser dal figlio ebbe la M ad re.
E T esser dalla M ad re ebbe anche il figlio.
O r, se Tesser dal figlio ebbe la M ad re ,
O s ha da d ir che fu m acch iato il figlio,
O senza m acch ia s ha da d ir la M ad re.
( D e C a s t r i s , Raccolta di Poesie,
C o rn e to T a rq u in ia , 1904).
83
bebat, iuxta illud: Spiritus sanctus superveniet in te etc. . Iam vero, m axim i
m om enti est pr quolibet sponso quod sponsa eius sit puritate sem per ornata,
a qualibet ignom inia im m unis et quod nulli, praesertim ex hostibus sponsi subiacuerit. Sic, si princeps decrevisset sum ere sibi in sponsam alterius principis
filiam, curaret certe quantum posset, ut honestissime et nobilissim e inde ab initio
rationis educaretur; a fortiori id facere debuit Spiritus Sanctus relate ad futuram
sponsam. Ergo, sum m e conveniens erat ut illam ab originali labe praeservaret.
Eo vel magis quod ipsem et Spiritus S. suam sponsam efformare sibi debebat.
Se un eccellente pittore, scribit S. Alfonsus avesse mai a sortir la sua sposa
bella o deforme, qual egli medesimo se la dipingesse, qual diligenza ei mai non porrebbe
a farla quanto pi bella potesse? Chi dunque pu dire che lo Spirito Santo abbia ope
rato altrimenti con Maria, che potendo Egli stesso farsi questa sua sposa tutta bella
quale gli conveniva, non labbia fatto? No, che cos gli conviene e cos ha fatto, come
attest il medesimo Signore quando lodando Maria le disse: Tota pulchra es, amica
mea, et macula non est in te (Cant. 4, 7) (1. c., p. 29).
b)
Patris et Filii, i. e. Spiritus S . , inde a Virginis initio, plus amat V irginem quam
reliquos sanctos omnes ( S u a r e z , D e Incarn., pars II, d. 18, sect. 4, O pera om
nia, 17, V enetiis 1746, p. 154, coi. 1). E t ideo, inde ab eius initio, singularissim am
gratiae plenitudinem ei dare debuit, et praesertim ab originali labe praeservare.
Rationes congruentiae superius allatae ita paucis perstrinxit S. Anselm us:
D ecens erat, ut ea puritate, qua maior sub D eo nequit intelligi, V irgo illa nite
ret, cui Deus Pater F iliu m suum ita dare disponebat, ut naturaliter esset unus
idem que com m unis D ei Patris et Virginis Filius; et quam ipse Filius substantia
liter facere sibi M atrem eligebat; et de qua Spiritus Sanctus volebat, et opera
turus erat, ut conciperetur et nasceretur ille, de quo ipsa procedebat (De Conc.
Virg., c. 18, P L 158, 451).
A d am form atus est; decuit autem ut ille lim us puritate adaequaret illum ex quo
prim us A d am form atus fuerat. Insuper: O m nis arbor ex fructu suo dignoscitur.
A tqu i fructus i. e. Christus, fuit immaculatus; ergo et arbor i. e. Beata V irgo
immaculata esse debuit. T a lis ergo A gnu s qualis M ater A gni; ex m unda m u n
dus, ex V irgin e incorruptus... Q uoniam omnis arbor ex fructu suo dignoscitur
(De Verbo Incarnato Collationes seu Disputationes tres, Collatio 3, inter opera
H ugonis a S. Victore, P L 177, 321). U n d e idem auctor exclamat: O digna digni,
formosa pulchri, m unda incorrupti, excelsa Altissim i! (Sermo de Assumptione
B . Virg., inter opera H ugonis a S. Victore, P L 177, 1212).
8,
e)
85
non perm ittit lapsum in culpam , nisi propter m aius aliquod bonum , ut tradit
D ionysius cap. 4, D e divin, nom ., et Augustinus in Enchiridio, et per se constat
ex bonitate D ei: sed perm ittere in V irgin e hunc lapsum, in B. V irgin e non solum
non affert maius aliquod bonum , sed etiam im pediret m ulta, et perfectissim a
bona, quae in praecedentibus rationibus explicata sunt.
Dicetur forte: Propter humilitatem Virginis permisisset hoc; sed contra, primo quia
illa ratione deberet etiam permitti Virgini, actualiter aliquando peccare, quia est maior
occasio humilitatis, quia habet magis de proprio defectu voluntario: deinde cum humi
litas oriri possit ex experientia culpae, vel ex perfecto lumine supernaturali, et cogni
tione Dei, et propriae conditionis et naturae; in B. Virgine non ponendus est prior mo
dus, sed posterior, qui est multo perfectior, qui etiam fuit in Christo Domino, cui opor
tuit Virginem esse maxime similem ( S u a r e z , Tractatus theologicus de Immaculata Con
ceptione B. M . V., apud B o u r a s s , Summa Aurea, t. 8, coi. 4 7 6 ).
/ ) Ratione immunitatis a peccato veniali. Si tanta est m aternitatis divinae ex
cellentia, ut, secundum Patrum et Ecclesiae sensum, B. V irgo in decursu vitae
suae mortalis, num quam debuerit ulla peccati, etiam venialis labe com maculari,
m ulto m agis debuit originali m acula carere, cuius effectus exitior longe evadit,
quam effectus peccati venialis, cum illud privet hominem amicitia D ei, non au
tem istud (Card. L
p ic ie r ,
86
i)
vata est ab illis om nibus consequentiis peccati originalis quae in dedecus vergunt
et quibus F iliu s eius subiacere noluit. In ipsa enim nullus carnis stimulus; nulla
vel levissim a culpa semideliberata; m aternitas eius sine dolore fuit, corpus eius
absque corruptione sepulcri, et om nium coronidis instar, M aria, m ater effecta
est absque detrim ento virginitatis. Iam vero, haec omnia privilegia proprias radi
ces in privilegio Im m aculatae Conceptionis habent, quorum veluti com plem en
tu m apparet. Etenim , stim ulus carnis, com m unis peccandi fragilitas, dolores
m aternitatis, corruptio sepulchri sequelae sunt peccati originalis; si ergo in B. V ir
gine non inveniuntur, evidens est quod neque eorum causa, i. e. originale pecca
tum , in ipsa inveniri debebat. Si illam a putredine corporis liberavit, quanto
magis a putredine animae illam liberare debebat?... D eiparae virginitas certe ex
im m aculata conceptione non profluit; attamen illam valide confirmat. A d hoc
enim ut digna M ater D ei esset, V irgo nedum corpore sed etiam et praesertim
anima esse debebat. Sed virginitas animae, quando est perfecta, im m unitatem a
qualibet peccati m acula postulat. Iam vero, si D eus, om nibus naturae legibus
derogavit ad hoc u t M ater eius virginitatem corporis intactam servaret, a fortiori
legibus iustitiae derogare debuit ad hoc ut M ater eius virginitatem animae ser
varet, quae pro M atre et etiam pro seipso maioris gloriae est. E o vel magis quod
virginitas animae, principium et custos virginitatis corporis esse debebat.
I)
Ratione comparationis cum aliis. Conveniens est ut, quod aliis (i. e. servis)
concessum est, Deiparae (i. e. Reginae) non negetur. A tq u i alii etiam creati fue
runt cum iustitia originali (e. g. A dam , Eva, Angeli). E rgo et B. V irgo. Etenim ,
non m inus fuit digna creari cum iustitia originali, quam fuerit A d am dignus
creari cum ipsa iustitia originali ( O p i m o O . S. M ., Comm. in Libros Sent., p. i i ) .
Im o, a fortiori, eo quia longe maior est M atris D ei sanctitas, inde ab eius con
ceptione, quam sanctitas cuiuscum que, etiam suprem i, inter Angelos.
m) Ratione comparationis cum Ecclesia. B. V irgo a S S . Patribus et ab ipsa
L itu rgia Ecclesiae com paratur, ob evidentissim am analogiam quae inter utram
que deprehenditur. A tq u i Ecclesia ob specialem dilectionem Christi est semper
Sancta et im m aculata (Ephes., 5, 27). E rgo et B. V irgo, semper, inde a sua
conceptione, sancta et im m aculata esse debuit.
II. Conveniens fuit ex parte Generis humani:
a)
Ratione gloriae generis humani: M u ltu m enim spectat ad hom inum glo
riam , et quasi ad com plem entum beneficiorum D ei, ut sit non solum aliqua h u
mana natura in Christo, sed etiam aliqua persona creata humana in B. V irgin e
perpetuo innocens, et num quam captiva daemonis; quod etiam suo m odo per
tinet quasi ad com plem entum gloriae regni beatorum , tum ob dignitatem R e
ginae, tum etiam ut in illo regno splendeant omnia genera gratiarum et m iseri
87
1, p. 713).
88
A P P E N D IX
D E P O S IT IO N E
B. M . V IR G IN IS C O R A M
PECCATI
LEGE
O R IG IN A L IS
89
A p p e lla tu r etiam :
a) d eb itu m conditionatum, quia ad ip su m conditionate tan tum m odo (n on v ero absolute) seq u e
retu r p eccatu m , id est, si fu isset in clu sa in ipsa lege transm issionis p eccati origin alis; b) d e b i
tu m in potentia quia n o n est p ro p rie debitum peccati sed d e b itu m debiti.
D e b itu m vero p r o x i m u m , ita ap pellatu r, quia e x ipso p ro xim e seu immediate seq ueretu r
peccatu m , n isi im p ediatu r. A p p e lla tu r etiam : a) d eb itu m absolutum, qu ia ad ip su m absolute
seq u eretu r p eccatum , ob in clu sio n em in lege tran sm ission is p eccati; b) d e b itu m in actu, qu ia
e st d e b itu m ipsius peccati, n o n vero d e b itu m debiti.
4)
Theologorum sententiae. 1) Sententia excludens quodlibet debitum. Card.
Petrus Colonna O . F . M ., G alatinus appellatus, opinatus est in Adam et in aliis
Patribus, relictam fuisse particulam carnis quae pura conservata fuisset, et for
m andis corporibus Christi eiusque SS . M atris destinata (De arcanis catholicae
1veritatis, 1. 7, Ortona, 1518). A t vana haec et omnino fabulosa theoria, prout
illam appellat
errera,
O.
del
C a s tillo V
elasco ,
D e Incarna
1 E n verba G ala tin i: Q u od M a te r M essiae n on fu e rit in peccato origin ali con cipien da;
e t quod ipsa fu it ante p eccatum A d a e secun du m materiam creata, et caro ipsius sem per ab om ni
m acula p eccati praeservata. A d qu oru m d eclaratio n em n otan du m est, q u od o p in io q u o ru m
dam veteru m iu daeoru m fu it, M atrem M essiae n o n solu m in m ente D e i ab in itio et ante saecula
creatam fuisse, u t paulo su p eriu s d ictu m est; v eru m etiam materiam eius in materia A d a e fuisse
p ro d u ctam , ip sam q ue glo rio sam M essiae M a tre m prin cip alem extitisse causam c u r eius am ore
(u t d ictu m est) m u n d u s creatu s sit. N a m cu m D e u s A d a m plasm aret, fecit quasi massam, ex
cuiu s parte n o b ilio ri accep it intem eratae M a tris M essiae materiam... quae postea em anavit ad
S eth ; d ein d e, ad E n o s; d ein d e, succedan eo o rdin e, ad reliqu os, u squ e ad S . Ioach im . E x hac
d em u m v irtu te B eatissim a M a te r M essiae form ata fu it... E x qu a q u id em op in io n e aperte co n
c lu d itu r carn em gloriosae M a tris M essiae n o n fuisse p eccato o rigin ali in fectam , sed p u rissi
m am a D iv in a P rov id en tia praeservatam . Q u ocirca n ec anim a eius hu iu sm o d i p eccatu m in
con cep tio n e con tractura fu it .
E x hac o p in io n e G ala tin i, d esum psit p ro cu l d u b io R o sm in i su am d o ctrin am circa Im m a
cu la ta m C on cep tio n e m . (P rop . 34 in te r 40 p ro positio n es dam natas a S . O ffic io a. 1887).
91
92
m odo redim i indiget, cum nullo m odo sit servituti obnoxius, neque re neque
debito. - Si D eus B. Virginem im m unem a quolibet peccati debito voluisset,
illam virginali m odo ab Adam descensuram decrevisset: quod non fecit.
Potest igitur quis sese abstinere a determ inatione debiti, utrum nem pe sit
proxim um vel rem otum, sed nullim ode quis sese abstinere potest a ponendo in
B. V irgine, saltem generice, debitum peccati. Post Bullam Ineffabilis Deus sen
tentia quodlibet debitum peccati excludens erronea vid etu r.
Sententia de im m unitate D eiparae a quolibet debito peccati originalis est
logica sequela illogicae praedestinationis absolutae Deiparae a Scotistis propu
gnatae. D ixi: illogicae, eo quod quamvis ultra fateamur praedestinationem D e i
parae (sicut et Christi) independentem fuisse a praevisione et perm issione pec
cati, cogim ur tamen adm ittere in praesenti ordine (qui unus om nino est) cum
praevisione et permissione peccati connexam esse: ad quod Scotistae attendere
non videntur.
Iure igitur de sententia quodlibet debitum excludens scripsit A egidiu s a
Praesentatione: Ego non solum cum Bellarm ino existim o non esse tutum in
fide... sed addo esse errorem in fide (o. c., 1. 2, q. 3, a. 5).
A dm ittendum igitur est debitum aliquod contrahendi peccatum ex parte
B. Virginis. A t quodnam debitum}... Quaestio haec de natura debiti, pertractari
coepit saeculo xvi, cum proposita fuit distinctio inter debitum proximum et debi
tum remotum, iuxta sensum a nobis iam expositum .
2) Sententia asserens debitum p r o x i m u m seu absolutum. Iuxta hanc senten
tiam, B. V irgo inclusa fuisset in ipsa lege generali contrahendi peccatum originale.
B. V irgo igitur contrahere debuisset peccatum non solum ratione naturae seu
ratione propagationis com m unis ex Adam , sed etiam ratione personae, ita ut ha
buisset debitum non solum naturale sed etiam personale contrahendi peccatum .
(in De amissione gratiae et statu peccati, 1. 4, c. 16),
(in III p., t. 2, disp. 115), S u a r e z (De vitiis et peccatis, disp. 9, sect. 4, n. 10 sq.,
ed. Vives, t. 4, p. 614), G r e g o r iu s d e V a l e n t i a (Commentar, theolog., Lugduni, 1603,
t. 4, disp. 2, q. 1; cfr t. 2, 3, coi. 428), A e g i d i u s a P r a e s e n t a t io n e C). S . A . (De imma
culata beatae Virginis conceptione ab omni originali peccato immuni, Coimbriae, 1617,
1. 2), A n t o n i u s C o r d u b e n s is , O . F. M ., (Quaestionarium theologicum, q. 44, conci. 5,
Venetiis 1604, 353-355), I o a n n e s d e O v a n d o , O . F. M . (Commentarii in l. I I I
Sent. Subi. Doct. Duns Scoti, Valentiae, 1597, 129), P h i l i p p u s a S S . T r i n i t a t e O . C .
(Maria sicut aurora consurgens, Lugduni, 1667, disp. 5), S a l m a n t i c e n s e s (Collegii Salmanticensis cursus theologicus, tract. 13, disp. 15, ed. Palm, t. 8., p. 85) et recentiores
q u a m p lu r e s , inter q u o s D e l P r a d o (Divus Thomas et Bulla Ineffabilis, passim), P e s c h
(Praelectiones dogmaticae, 3, nn. 297-299), V a n d e r M e e r s c h (Collationes Brugenses,
1906, p p . 426-429) e tc .
I ta S . R o b e r t u s B e l l a r m i n u s
asq u ez
93
naie, attamen, ratione naturae seu ratione propagationis com m unis ex A dam , in
lege illa debuisset includi: ex quo oritur debitum, cuius obiectum directum est in
clusio in illa lege, obiectum vero indirectum (remotum , conditionatum ) est pecca
tum ipsum.
(Disputationum in Epist. ad Roman., 1. 2, d is p . 4 5 , C o lo n ia e ,
(De mysterio Incarnationis, d is p . 7 , se c t. 3 e t 4 ) q u i
d ic it: h o c te m p o r e a p lu r ib u s re c e p ta e s t , I o a n n e s B a p t . L e z a n a O . C . (Liber apo
logetica pro immaculata Virginis Mariae conceptione, ubi non modo caruisse peccato origi
nali, sed neque in Adamo peccasse, nec debitum proximum originalis habuisse defenditur,
M a d r id , 1 6 1 6 ), F e r d i n a n d u s S a l a z a r , S . I . (Pro immacidata Deiparae Virginis conceptione
defensio, A lc a l , 1 6 1 8 , c . s q .), I o a n n e s P e r l i n , S . I . (Apologia Scholastica, sive contro
versia theologica pro magnae Matris ab originali debito immunitate, L u g d u n i, 163 0 ), A d a m
B u r g h a b e r , S . I ., (Immunitas B . Virginis M . ab ipso etiam originalis labis contrahendae
debito, L u c e r n a e , 16 5 2 ), C h r . d e V e g a , S . I . (Theologia Mariana, L u g d u n i, 16 5 3 , p a i. 5),
P . M a r c u s S t r u g l O . S . M . , Theologia universa, t. 1 , p . 5 5 2 - 5 5 7 ) e tc . I n t e r re c e n tio r e s
n o ta tu d ig n i s u n t L a u r e n t i u s I a n s s e n s O . S . B . (De Deo-Homine, 2, p p . 3 4 -4 0 ), e t
C a m p a n a (Maria nel dogma, e d . 4 , 19 3 6 , p . 389).
I t a A . S a l m e r o n S . I .,
160 4, t. 13 , p . 4 4 4 ), C a r d . D e L u g o
s e n t e n t ia
bene probata. H oc enim modo Card. Lpicier illam probare conatur: Quapro
pter minus recta, confusionem inducens, et consequenter eliminanda est illa di
stinctio duplicis debiti in Beata Virgine, remoti scilicet et proximi, quatenus istud
ex ipsa generationis lege, illud vero
seminalis generatio peccatum
unde
A t anim adverti potest, quod fundam entum distinctionis inter debitum pro
xim um et rem otum , non invenitur proprie in ratione ab Em . A uctore assignata
94
sed in inclusione, vel m inus, B. V irgin is in ipsa lege contractionis peccati o rigi
nalis, prout supra fuse exposuim us. Confusio vero reapse deest.
Rem anent, igitur, s e c u n d a e t t e r t i a s e n t e n t i a de debito proximo et remoto.
U traque haec sententia com poni potest sive cum universalitate redem ptionis
sive cum dignitate Deiparae.
a) U traque com poni potest cum dogmate universalitatis redemptionis, postu
lantis quod B. V irgo vere redempta sit per Christum : quod in utraque sententia
conceditur. Etenim , sententia de debito proxim o exem ptionem ab ipsa lege tr i
buit pariter m eritis Christi. 1
b) U traque sententia com poni potest plus m inusve cum dignitate Deiparae,
quia utraque, de facto, nullam m aculam ponit in ipsa. Sententia enim de debito
remoto, non solum m odo excludit peccatum proprie dictum in persona V irginis,
sed etiam id omne quod illud appellare vel requirere videretur.
Sententia vero de debito proximo, si bene intelligatur iuxta doctrinam D ivi
T h om ae et Anseim i de A dam o capite physico naturae in ordine supernaturali,
dignitati Deiparae non detrahit hoc sensu quod nullam im portet personalem
maculam. T a le enim debitum , licet proxim um , in M ariam cadit m odo abstracto
et incom pleto consideratam, id est, in suis relationibus cum A dam , capite generis
humani, iuxta illud S. Anseim i: In Adam o omnes peccavim us quando ille pec
cavit, non quia tunc peccavim us ipsi, qui nondum eramus, sed quia de illo futuri
eramus, et tun c facta est necessitas ut, cum essemus, peccarem us (De conceptu
virginali, c. 7, P L 98, 441). 2
1 F aten d u m tam en est sen ten tiam de d eb ito remoto p ro u t a S co tistis defen d itu r, aegre
co m p o n i posse cu m m eritis C h risti Redemptoris. Im m u n itas enim B. V irg in is a culpa origin ali,
n on v id e tu r p ro ced ere ex morte F ilii D ei praevisa, p ro u t d o ce t E cclesia, cu m praecedat
S c o tis ta s
iuxta
posset d ici, p ro p rie lo q u en d o , Redemptor M a tris suae, sed solu m M ediator. E t scim u s quod
om n is R e d e m p to r est M e d ia to r (reconciliation is), sed n on om nis M ed ia to r est pariter R e
d e m p tor. T e r m in u s h u iu s viae iu re a n im ad vertit D e l Prad o cuiu s in itiu m est M y s te
riu m In carn atio n is ac praedestin atio B eatissim ae V irg in is ad C h risti M atern itatem ante prae
visionem peccati, necessaria et lo gica d e d u ction e est Im m aculata C o n cep tio B. V irg in is ante
m ortem et p assion em C h risti a D e o decretam et praevisam . Q u od q u id em e x p ro fesso dataque
ex opera rep eritu r trad itu m atque in term in is assertum et d eclaratu m in diversis scrip tis ip so
ru m d iscip u lo ru m S ch olae S co tisticae (o. c., p. 150).
2 N o n ben e tam en , im o m ale sen ten tia de d eb ito proximo com p o n i p otest cu m sententia
de p eccato o rigin ali proposita sive a B illu a rt sive a C ath arin o. B i l l u a r t enim , et p lu res alii
cu m ipso, d o cu it D e u m inclusisse omnes voluntates hominum in voluntate A dae, cu m sit D om in u s
volu n tatu m . A t in hac sen ten tia, p eccatum origin ale esset p eccatum actuale et personae, non
vero habituale et naturae; et id eo vere quis dicere posset: B . V irg o , in con sp ectu D e i per
plura secula p e ccatrix m ansisset! . Insuper, n on p ossu n t in clu d i volu n tates n o n d u m existen tes,
et d o m in iu m D e i n u llim od e efficit u t volu n tas n ostra, ipsa repu gn an te, a liq u id v elit.
C
a t h a r in u s
etiam tam quam cap u t iuridicum, ratione p acti cuiu sd am positivi a D e o cu m A d a m o in iti. E tiam
95
sua permissione)
sicut
et
om nium
aliarum
rerum
a Christo.
IM M U N IT A S A FOM ITE
96
tractum est verum debitum . Sic, e. g., si paterfamilias, ob malam rei fam iliaris
adm inistrationem , debitum contrahit, huiusm odi debitum contrahitur etiam
realiter a filiis eius, non iam ratione personae (quia eorum voluntas prorsus abfuit)
sed tantum m odo ratione o ginis seu descendentiae a tali patre. Idem pariter de
B. V irgin e videtur esse dicendum relate ad debitum peccati originalis.
Iure igitur applicare possum us Reginae nostrae verba illa Assueri ad Esther:
Non enim pro te, sed pro cmnibus haec lex constituta est (Esther, 15, 13).
A rt. 2 - D E I M M U N I T A T E B . M . V. A F O M I T E P E C C A T I *
variae fuerunt,
videlicet,
IM M U N IT A S A FOM ITE
97
98
IM M U N IT A S A FOM ITE
et retrahit a bono) non vero quantum ad corruptionem naturae, prout est causa
transm ittendi peccatum in prolem ; 3) A lii tandem, ut S. T h o m as, tenuerunt in
B. V irgin e, in ipsa prim a eius sanctificatione, fom item remansisse quantum ad
essentiam, attamen fuisse ligatum , non quidem per actum rationis, sicut in viris
sanctis (quia Angelicus non adm ittit quod B. V irgo usum rationis in sinu m aterno
habuerit) sed per divinam gratiam et specialem providentiam ; postea vero, quando
scilicet D e i F ilium concepit, fom es in ipsa fuit totaliter sublatus. A ngelicus ergo,
duplicem in B. V irgin e recognoscit purgationem a Spiritu Sancto peractam: p ri
m am (quasi praeparatoriam ad Christi conceptionem ) quae non fuit ab aliqua
im puritate culpae vel fom itis, sed m entem eius magis in unum colligens et a
m ultitudine sustollens; nam et angeli purgari dicuntur, in quibus nulla im puritas
invenitur, ut D ionysius dicit (1. 1 D e Eccles. Hierarch., c. 6); aliam vero purga
tionem operatus est in ea Spiritus Sanctus m ediante conceptione Christi, quae
est Spiritus Sancti opus, et secundum hoc potest dici quod purgavit eam tota
liter a fom ite (S. T h ., I I I , q. 27, a. 4, ad 3m). C u m S. T h o m a conveniunt
S. Bonaventura, S. A lbertus M agnus, Richardus a S. Victore, et m aior pars
antiquorum D octorum (vide T e r r i e n , L a M re de Dieu etc., 1. 6, c. 1, p. 99).
Isti omnes ergo peccaverunt per defectum, parum perfectioni B. Virginis tri
buendo. Remansisset enim in B. V irgin e intrinseca possibilitas m otuum con
cupiscentiae.
A lii, e contra, erraverunt per excessum , nim ium , si ita loqui fas sit, B. V ir
ginis perfectioni tribuendo. V ega enim posuit carnem B. V irgin is nullo modo
fuisse fom iti obnoxiam , etiam inspecta conceptione tantum m odo activa. E t haec
videtur fuisse etiam sententia S. T h om ae a Villanova scribentis: N on decebat
sanctuarium D ei, dom um sapientiae, reliquiarium spiritus, urnam mannae cae
lestis aliquam in se labem habere; propter quod antequam anima illa sanctissima
infunderetur, plene fuit caro illa m undata ab om ni faece et labe; et anima cum
infusa est, nullam habuit ex carne, neque contraxit labem peccati, sicut scriptum
est: f a c t u s e s t i n p a c e l o c u s e i u s , id est dom us divinae Sapientiae sine omni
fom ite peccati formata est (Conc. 3, De N ativ. Virg., A u g. V in delic., 1757,
coi. 572). H in c ponitur.
Prop.: B . Virgo I. fomite caruit nedum in actu secundo sed etia : \ n actu primo;
II. attamen caro debuisset esse fo m iti obnoxia.
E st propositio hodie theologice certa et apud recentiores theologos com m unis.
Fom es enim, seu concupiscentia, in praesenti rerum ordine, est sequela peccati
originalis; im plicite ergo in definitione Im m aculatae C onceptionis continetur. 1
1 C l. I a n s s e n s O . S. B. (D e Deo-H om ine, c ., p. 4 1) ex verb is B ullae Ineffabilis ab omni
origin alis culpae 'labe praeservata im m un is d e d u cit exclu d en d am esse a B . V irg in e , vi defini-
IM M U N IT A S A FOM ITE
99
89 > 1377) S. G erm an us ad im m unitatem a fom ite alludere videtur cum celebrat pu
rissim um ac im m aculatissim um D ei G enitricis corpus (In S . Marae Zonam,
P G 98, 375); et laudibus celebrat illud corpus virginale, totum sanctum , totum
castum, totum D ei dom icilium (In Dormit. Deip., 1, ib. 346).
S. I o a n n es D a m a sc en u s : A ve, liber signatus, libidinosa omni contagione
tionis dogmaticae, om n em labem , n on solum moralem (i. e. p eccatu m p ro p rie dictu m ) sed etiam
p h ysica m (i. e. fom es con cu piscen tiae). S crib it enim : N o tan d a vald e su n t haec v erb a ... E s
sentia origin alis culp ae est caren tia su pern aturalis iustitiae iu xta in itia lem ordin ation em d iv i
nam debitae. H aec autem carentia to llitu r p er gratiam san ctifican tem . P ro in d e p er haec d e fin i
tion is verb a d eclaratu r, anim am B. M . V irg in is in ipso in stan ti con cep tio n is suae passivae fuisse
gratia supernaturali illustratam. Iam vero haec d estru ctio caren tiae gratiae ope in fusae gratiae,
n on com p o rtat p lu s et m in u s, p artem vel to tu m . C u r ig itu r definitio dogm atica lo q u itu r de
omni origin alis culp ae labe? Istu d omne v ix potest aliud sign ificare, p raeter vulnera p eccati o r i
gin alis, ac praesertim concupiscentiae fom item , q u i in A d a m o post lap su m excitatu m , p er g e n e
rationem transm issus, corpora im m ed iate in ficit (o. c ., p. 4 1).
IOO
IM M U N IT A S A FOM ITE
G eorgius N
ic o m e d ie n sis ,
D eiparam
quem vitiosis cogitationibus nullus patet aditus... V ere illum signatum fontem ...
in quo turbidi luti nullae sunt deprehensae reliquiae (Oratio in S S . Deiparae
ingressum in templum, P G io o , 1425-1426).
I o a n n es G
e o m etr a :
quod a
vitiis nequeant expugnari; in V irgin e m irificum videtur quod a vitiis non posset
ipsa, vel in m odico, im pugnari (De Emman., 1. 2, 31, Rothom agi 1650, p. 312).
Prob. II. R a t i o n e :
sanctitas postulat om nino ut quaelibet moralis deordinatio nec non quaelibet vel
m inim a culpa venialis ab ipsa arceatur. A tq u i hoc fieri non potuit absque im m u
nitate a fom ite concupiscentiae. Ergo...
A d M ai. Etenim , B. V irgo non potuisset esse dignissima M ater D ei et M e
diatrix hom inum , prout illam D eus voluit, absque im m unitate a qualibet deordinatione morali et a qualibet vel m inim a culpa actuali. M atris enim et Sociae
dedecus in F ilii et Socii ipsius dedecus vergunt.
A d M in. Fom es enim est a) deordinatio quaedam moralis, cum sit pronitas
ad malum, et ideo indecentiam quamdam involvit, ob quam ab Apostolo peccatum
pluries, m etaphorice sane, nominatur. Est insuper fom es b) causa peccati venialis
quod, plerum que saltem, magis concupiscentiae m otibus voluntatem praevenien
tibus ac ex carne sponte orientibus quam malitiae voluntatis tribuendum est.
2) E x similitudine cum Christo. Iuxta principium similitudinis, D eipara de
bu it esse, quantum fieri potuit, conform is Christo. Iam vero, inter perfectiones
humanitatis Christi fuit etiam im m unitas a fom ite. E r g o ...1
3) E x Immaculata Conceptione B . M . V. Sublata causa fom itis, tollendus est
etiam effectus. A tq u i causa fom itis, in praesenti ordine, est de facto peccatum
originale. Ergo, sublato peccato originali, tollitur etiam effectus eius, id est fo
mes. Ita com m uniter.
Cl. Van Hove, de valore huius argumenti dubia quaedam movet. Scribit enim: De
valore huius argumenti aliquatenus dubitamus. Concedendum sane est illud probare
concupiscentiam non habere in B. Virgine rationem sive poenae sive elementi materialis
peccati originalis, quam rationem in nobis habet. At concupiscentia non est tantummodo
1 C fr D
ie k a m p ,
Parisiis 1933.
IM M U N IT A S A FO M ITE
IO I
originalis peccati elementum et poena: est simul homini naturalis, quatenus homo,
compositus ex anima et corpore, ex elemento spirituali et materiali, ex ipsa sua consti
tutione, vires seu tendentias habet inter se discrepantes, eodem iure ac naturaliter homo
est mortalis, passibilis, laborans ignorantia aliisque defectibus, ita ut ex praesentia hu
iusmodi infirmitatum ac defectuum dogma peccati originalis nullatenus demonstrari
queat. Cum autem B. Virgo vere naturam humanam habuerit, debuit simul habere
eiusdem defectus connaturales, nisi tamen adsint motiva propter quae Deus ipsam immu
nem ab iisdem defectibus reddiderit. Huiusmodi motivum dari, relate ad concupiscen
tiam, in omnimoda sanctitate qualis Matrem Dei deceat, supra iam satis est declaratum.
Arguendum proinde ex sanctitate, non vero ex Immaculata Conceptione seorsum sumpta.
Qui argumentum ex Immaculata Conceptione validum reputant, instant tamen
asserendo gratiam originalem ac immunitatem a concupiscentia esse in ordine salutis
historico de facto coniuncta, hancque coniunctionem in casu B. Virginis perseverare.
Respondendum hanc coniunctionem extitisse quidem in primaeva Dei ordinatione,
in paradiso; at, nostro iudicio nullatenus est evidens eandem post peccatum perdurasse.
Ad praesentem Dei ordinationem pertinet ut omnes qui ex Adamo derivant, peccatum
originale et concupiscentiam debeant contrahere et de facto contrahant, nisi quis ex
traordinarie ob peculiaria motiva praeservetur. Quae praeservatio potest unum respicere
quin ad alterum sese extendat: de facto infusio gratiae qua peccatum originale deletur,
ac immunitas a concuoiscentia sunt duo dona prorsus distincta et separabilia, ut patet
ex baptizatis qui peccatum originale iam non habent, bene vero concupiscentiam. B.
Virgo, ut derivata ex Adamo, debuisset peccatum originale et defectus ad naturam hu
manam pertinentes contrahere; Deo prohibente ne maculam peccati incurrat, potuisset
tamen donum integritatis, prorsus distinctum et separabile, non obtinere (1. c.,p. 41-42)
At, contra argumentationem cl. Van Hove animadverti posset, coniunctionem im
munitatis a concupiscentia cum gratia, post peccatum non amplius perdurasse pro illis
omnibus qui in Adamo peccaverunt, perdurasse vero pro illa quae in Adamo numquam,
de facto, peccavit; ideoque praesentem ordinationem pertinere ad omnes, Immaculata
Deipara excepta. Hoc autem melius patebit ubi sermo erit de statu iustitiae originalis
B. M . Virginis.
Ceterum, ipsemet Van Hove, quamvis teneat immunitatem a fomite non necessario
derivare ex immaculata concentione, admittit tamen convenientissime cum ipsa coniungi.
Fatemur sane scribit argumentum ex Immaculata Conceptione deductum non
penitus esse inane. Nemne si tale privilegium est B. Virgini in eius conceptione con
cessum ut a peccato prorsus praeservaretur, convenientissimum videtur eam simul li
beratam iri a quavis inclinatione ad peccatum. Unum privilegium alterum appellat. Quod
argumentum tamen ex altissima Mariae sanctitate immediatius quam ex eius Immaculata
Conceptione derivatur. Insuper concedendum utrumque privilegium fontem habere com
munem; eximiam nempe sanctitatem quae tum Immaculatam Conceptionem tum im
munitatem a concupiscentia includat, exigit altissima dignitas Matris Dei (1. c., p. 42).
Ex verbis istis patet cl. Van Hove non omnem valorem argumento a nobis adducto
denegare, quamvis de valore eius aliquatenus dubitet.
102
IM M U N IT A S A FOM ITE
Secunda sententia pariter, sustineri non potest, quia libido per quam pec
catum transm ittitur in prolem , non posset perm anere in quantum pertinet ad
corruptionem naturae si totaliter abesset in quantum pertinet ad corruptionem
personae: natura, enim, non existit nisi in concreto i. e. in persona.
IM M U N IT A S A FOM ITE
10 3
Tertia sententia, (i. e. sententia! S. Thom ae) sustineri non potest. D u p lex
enim ratio ab ipso pro sua sententia adducta, non valet. Prima ratio a S. D octore
adducta anim advertit Card. L p ic ie r , o. c. p. 202, est quia talis positio,
scilicet fom item fuisse in M aria totaliter tunc sublatum , derogat, in aliquo, digni
tati Christi, absque cuius virtute nullus a prima damnatione liberatur. Sed ratio
haec, rem sedulo perpendenti vana et futilis apparet: quandoquidem , quod Beata
V irgo nec defectum originalis iustitiae unquam senserit, nec fom item concupi
scentiae ullo m odo habuerit, etsi non sit ex instrum entalitate physica humanitatis
C hristi, cum haec nondum existeret, fuit tam en ex praevisis Christi D om ini m e
ritis, qui, sicut potuit redim ere antiquos Patriarchas, suos nempe secundum car
nem rem otos progenitores, eos a peccato redim endo, ita potuit praeservare suam
M atrem ne unquam sub peccati teneretur potestate; concupiscentia vero peccati
rationem m aterialiter habet: nam S. Paulus iam regeneratus ingem iscens aiebat:
Carnalis sum, venumdatus sub peccato-, et rursus: Infelix ego homo, quis me liberabit
de corpore mortis huius?
N e c m elior est altera ratio quam tradit Angelicus, e x eo petita quod im m uni
tas damnationis prim o apparere debuerit in carne Christi; unde licet per fidem
C hristi aliqui ante eius Incarnationem sint ab illa dam natione liberati secundum
spiritum , nullus tam en im m unis esse debuit a lege carnis su a fom ite antequam
Christus fieret homo, sicut nullus adeptus est carnis im m ortalitatem antequam
caro Christi resurgeret im mortalis. H aec quippe ratio aliud non evincit, nisi
quod illorum m irabilium effectuum , gratiae scilicet et m iraculorum , qui antea
com pleti fuerunt, humanitas D om ini nostri non extiterit causa efficiens instru
m entalis, cum repugnet causam efficientem etiam instrum entaliter operari ante
quam sit; sed bene esse potuit causa meritoria illorum effectuum , secundum quod
Christus dicitur et est caput totius Ecclesiae, non solum secundum ordinem et
perfectionem , sed etiam secundum virtutem , tum per respectum ad animas ho
m inum tum etiam per respectum ad eorum corpora.
Q uocirca sicut Beata V irgo fuit, ex singulari D ei privilegio, in sua conceptione
ab omni peccato praeservata im m unis virtute m eritorum Christi licet non per
eius hum anitatem tanquam per instrum entum , ita retinendum est ipsam eadem
ratione ab omni peccati fom ite in sua conceptione fuisse liberatam, quod utique
catholice dicendum est, utpote tantae M atri dignius et redem ptionis oeconomiae
conform ius .
104
IM M U N IT A S A FOM ITE
plicem rationem (cfr S . Th., 3, 41, a. 1) non quidem ex parte carnis aut exparte
m undi, sed ex parte diaboli tentationes fuerunt. Attam en etiam in ipsa, sicut in
Christo, omnis diabolica tentatio foris, non intus fuit (S. G r e g o r i u s M ., H o
mil. X V I in Evang., P L 76, 1135).
Prob. II. pars: Beata V irgo debuit esse fom iti obnoxia eo quod debuisset (nisi
intuitu m eritorum Christi praeservata fuisset) peccatum
originale contrahere,
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
B. Virpo icitur, fuit fomiti obnoxia. Hoc tamen animadvertit Card. Lpicier,
o. c., p. IQ9 non efficit quominus Beatae Virginis parentes, divina illos protegente
gratia, absque actuali fomitis motu, sed solum ex ferventissimo in Deum amoris actu,
Beatam Virginem genuerint, sicut in Revelationibus S. Birgittae habetur, et S. Dam a
scenus ipse tradit, his verbis Virginis parentes alloquens Casta enim et sancta con
versatione vestra, virginitatis monile protulistis... Par enim erat ut germinans illic ex
castitate virginitas solum illud unigenitum lumen corporali ratione produceret (Homil.
I in Nat. B. M . V., p. 844, t. 2). Unde valde diminuta fuisse dicenda est ista fomitis
praeoccupatio in carne Beatissimae Virginis, non tamen omnino absens, cum sit sequela
illius dispositionis ex generatione seminali ortae et peccatum originale adducentis in
actu unionis animae cum corpore; nam sanctificatio personalis parentum non transit in
prolem carnaliter genitam, quia talis sanctificatio non respicit carnem, sed mentem:
siquidem, etiamsi parentes fuissent mundati a peccato originali, nihilominus illud tra
ducere debuissent in prolem, et consequenter fomitis quoque infectionem. Sed quia
singulari Dei privilegio Deipara in primo instanti suae conceptionis passivae fuit ab
originali peccato contrahendo praeservata, ideo etiam in illomet instanti caro eius fuit
expurgata ab omni dispositione ad fomitem, quam tamen de se habebat; ita quod non
solum nullo deordinato motu a recto virtutis tramite abduceretur aut ullum inferioris
partis conatum unquam pateretur, sed nec phantasia illius mentem a serenissima divi
nae contemplationis quiete ullo modo praepediret .
Opportune tandem animadverti potest quod sublatio fomitis in B. Virgine rationem
miraculi non induit. Etenim, in se quidem fomitis sublatio, si numquam citra Immacu
latam Conceptionem occurreret, miraculi rationem indueret, cum derogationem ordinis
naturae importet; at, cum in casu B. Virginis haec fomitis sublatio naturaliter resulta
verit ex praeservatione peccati originalis, cuius fomes est naturalis consequentia, ideo
in Maria miraculum haudquamquam fuit, sed fuit veluti contenta in miraculo Imma
culatae Conceptionis.
A rt. 3 - D E I M M U N I T A T E
B . M . V. A
Q U O L IB E T
PECCA TO A C T U A L I1
Rem ota a B. V irgin e qualibet labe peccati originalis, nec non probata fom itis
absentia, sive in actu primo sive in actu secundo, necesse est nunc ostendere im
m unitatem animae eius a quolibet peccato actuali, ad hoc ut tractatio de negativa
perfectione D eiparae com pleta evadat.
1 B IB L IO G R A P H IA : D
ublanch y
E ., D T C 9, art. M arie c. 2 4 x 3 -3 4 2 1.
J a n s s e n s , o. c. I I, p p . 160-170.
ic h a r d
E .,
io 6
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
im p erfectio n es istae m orales, etiam d elib erate positae, ne ven ialiter q u id em cu lp abiles d ici
p ossu n t. Iu xta alios v ero (e. g. H u gu e n y , P ru m m er, R a m w er etc.) sem per p eccam inosae essent.
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
107
dum legem com m unem (1, q. 100, art. 2). H ucusque de im peccabilitate, quae
exclu dit possibilitatem peccati, c) Tertius gradus com petit B. V irgin i quae ratione
m aternitatis divinae, in ipsa sua persona titulum gessit ad im peccabilitatem . Haec
est im peccabilitas moralis. M oraliter enim repugnat M atrem D ei partes um quam
habere cum D ei et generis humani hoste.
2)
com m issi. H aec autem carentia, rursus, duplicem gradum habet ratione exten
sionis, secundum quod, nem pe, excluditur quodlibet peccatum actuale (de p ec
cato enim originali dici non solet ob diversam in hoc peccato rationem voluntarii),
v e l solum mortale.
Potest enim quis peccatum vitare ex hoc quod ei aliquod gratiae m unus con
fertur quo, ita inclinetur in bonum ut non de facili ab illo deflectere possit: quo
quidem non totaliter adim itur facultas peccandi, remanente radicali inclinatione
in m alum ex parte virium inferiorum seu ex fom ite, et innata capacitate in ratione
u t decipiatur. Iste im peccantiae m odus tribuitur Sanctis illis qui fuerunt in bono
confirm ati, e. g. Apostolis; etenim , cum habuerint peccatum originale, et con
sequenter fom item , poterat esse in illis, in parte inferiori, quaedam virium sensitivarum rebellio contra rationem, et in ratione ipsa quaedam deceptio: ad quae
superanda ordinabatur gratia sanctificans, ita tam en quod haec quidem m otum
virium sensitivarum reprim eret, non vero om nium talium m otuum possibilitatem
reprim eret, quantum vis gratia illa m agna esset, quia secus iam fom item ipsum
abstulisset. Existente igitur hac m otuum inordinatorum possibilitate, nec non
possibilitate alicuius deceptionis in ratione, praedicti Sancti divinam aliquam
adsistentiam acceperunt sive ex ipsa radice gratiae (ne m otus valde inordinati
exurgerent quibus postea in m ortale peccatum facile labi potuissent) sive,
m axim e, ex divina Providentia eorum voluntati adsistente ne m alum am plecte
rentur.
H isce praemissis, dicimus:
Privilegium Virginis non fuit im peccabilitas in primo gradu, ut patet, quia
erat pura creatura. U nd e S. Thom as, ubi puritatem B. Virginis sum m is laudibus
effert, m oderam en addere solet: Sub D eo tamen, in quo non est aliqua potentia
deficiendi, quae est in qualibet creatura, quantum in se est (3 dist. 17, q. 11,
a. 4, 3). E t rursus: F u it tam en sub D eo, in quantum erat in ea potentia ad p ec
candum (1 dist. 44, q. i , a. 3).
N e c fuit im peccabilitas in secundo gradu, quia licet probabiliter possit retineri
Beatae V irgin i aliquando in vita m ortali visionem D ei per essentiam concessam
fuisse, haec visio tamen non fuit per lum en permanens, sed transiens, tale scilicet
quod non sufficienter subiectum defigat in bono. H oc modo, igitur, C hristus so
lus fuit im peccabilis, quia etiam ante suam ascensionem fuit com prehensor et
sim ul viator.
io 8
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
non debet
concipi ad instar formae inhaerentis, quale est in beatis lum en gloriae; sed potius
per m odum specialissimae actualis adsistentiae, qua Deiparae voluntas propen
sissimo caritatis fervore ita iugiter continebatur in D eo, ut num quam ab eo
averteretur .
E x quibus apparet Beatissimam Virginem , licet modo m inus perfecto quam
beatos, longe tamen perfectius quam caeteros sanctos, in bono confirmatam fuisse;
quia isti quidem , speciali providentia illis adsistente, ab omni voluntario actu
malo custodiuntur, non autem ab illis involuntariis m otibus qui prim o-prim i
dici solent, quos et ipse S. Paulus se pati testabatur, dum aiebat se videre in m em
bris suis legem repugnantem legi m entis et illum captivantem in lege peccati;
a quibus m otibus, tanquam a subreptione vetustatis, Ecclesia orat ut expurge
m ur. Q uocirca illi, quantum ad mortalia, fuerunt in bono confirmati, non autem
quantum ad venialia. Beata V irgo autem confirmata fuit in bono et quantum ad
omnia mortalia, et, consequenter, quantum
Virgini, ait S. Thom as, praestitum est ut de caetero non peccaret nec m ortaliter,
nec venialiter; aliis autem sanctificatis creditur praestitum esse, ut de caetero m or
taliter non peccarent, divina eos gratia protegente (o. c., pp. 210-212).
H in c im peccantia quam B. V irgin i in hac quaestione vindicam us, in hoc con
sistit quod D eus specialiter eius voluntati iugiter adstitit, ne in m alum aliquando
inclinaretur. H aec autem Deiparae im peccantia (seu confirm atio in bono) spe
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
109
sibilitas est extrin seca si eius p rin cip iu m est extra facultatem agentis. R a d ix hu iu s im p e cca b i
litatis trip lex est: i) d im in u tio con cu p iscen tiae, 2) abun d an tia gratiae (hae duae su n t correlativae), 3) sp ecialis d ivin a P roviden tia arcens occasion em p eccati et con fortan s anim am , si quae
e xu rg u n t. b) Im p eccab ilitas est in trin seca, quando aliq u id habet in se sufficien s suae firm itatis
p rin cip iu m . R adix hu iu s im peccabilitatis est vel ipsa natura, et tu n c habem u s im peccabilitatem
absolutam, quae soli D e o com p etit; vel ipsa facultas, quae ro bo ratu r p er a liquam form am in
trin secam d iv in itu s su p eradditam , ho m in em perm an en ter in bon o d efigen tem (i. e. lu m en g lo
riae in B eatis), e t tu n c habem us im p ecca b ilitatem relativam .
H aec om nia B. V ir g in i applicans, praefatus A u c to r d icit: C e rte te n eri d e b e t B. V irgin em
im p eccab ilem fuisse extrinsece, sive m oraliter, eo qu od D e u s sp ecialiter eius v olu n tati iu giter
ad stitit ne in m alum aliquan do in clin a retu r . H aec im p eccabilitas B. V irgin is radicatur: 1) in
com p leta extin ctio n e fom itis con cu p iscen tiae; 2) in sin g u lari gratiae plen itu d in e, et 3) in sp e
c iali d iv in a P rov id en tia (M ariologiae compendium, pp. 7 1-72 ).
I IO
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
III
aliquem praeservaverit, a. s. (C . T . 5, 427). B. V irgo igitur, in prim a form ulatione, explicite non nom inabatur. Quare, Andreas de V ega proposuit ut V irgin is
privilegium explicite in canone includeretur haec verba addendo: ex privilegio,
u t in B. V irgin e (1. c., 432 et 438). Episcopi quidam , seu Card. Gienniensis
(1. c., 492), Aquensis (1. c., 442) et Chironensis (1. c., 443) propositionis A ndreae
de V ega adhaeserunt, et Seripandus,j G eneralis O rd. S. A ugustini, form ulam
proposuit quae postea (cum parva accidentali m odificatione) approbata fuit,
videlicet: nisi ex speciali divino (in form ula definitiva: Dei) privilegio, quem ad
m odum de B. V irgin e tenet Ecclesia (1. c., 490). Attam en, additio illa Seripandi in canone 22 (antea 13) non placuit G enerali O rdinis Praedicatorum . In
canone 22 aiebat quod dicitur de B. V irgin e sicut tenet Ecclesia, non placet;
quia illud dicitur teneri ab Ecclesia quod in decreto speciali est definitum; dica
tur sicut pie sentit Ecclesia (1. c., 660). Idem anim advertit Episcopus Fanensis:
V idetur dici aiebat iste Ecclesiam hoc determinasse, quod verum non est,
et m ulti doctores tenent quod aliquo m odo B. V irgo venialiter peccavit. Posse
dici ut pie credit Ecclesia (1. c., 720 et 719). Attam en, cum die 6 ianuarii 1547
proposita fuit praelatis et theologis interrogatio: an placeat tenet [Ecclesia] de
B. Virgine, quod non habuerit peccatum actuale etc. , affirmativa responsio
data est: quod cum omnibus placeret, probatur et firmatur (1. c., 761). In C o n
gregatione vero generali diei 11 ianuarii, canon plene approbatum fuit (1. c.,78 4 1),
et ita V irgin is im m unitas a peccato actuali fuit explicite in canone (23) inclusa
(1. c., 799).
E x hac historia canonis 23 apparet: 1) im m unitas B. V irgin is a peccato ac
tuali, non est tantum pia sententia Ecclesiae (prout voluissent Generalis D om in icanus et Episcopus Fanensis), sed est doctrina Ecclesiae; 2) definitio tridentina
sim ul cadit supra legem generalem peccati actualis et supra exceptionem ab hac lege
relate ad B. V irginem , quae ex D ei privilegio fuit im munis. E t ideo de fide est
sive lex generalis in canone expressa sive exceptio ab hac lege, seu, de fide est
doctrina quam tenet Ecclesia circa im m unitatem a peccato actuali. H aud so
lida ergo videtur anim adversio I. M endive, dicentis: N o n declarat autem (Con.
T rid .) qua certitudine, an divina scilicet, an vero theologica, id Ecclesia teneat;
unde non satis constare vid etur veritatem hanc inter fidei dogm ata esse com
putandam (Institutiones Theologiae Dogmatico-scholasticae, 3, tr. 2 diss. 2 cp.
4 a. 1 n. 311 s.). Constat enim eadem certitudine (fidei nempe) Ecclesiam le
gem generalem et exceptionem a lege tenere. G radus igitur certitudinis im p lici
te dicitur. - N ec valida insuper videtur haec anim adversio P. M erkelbach:
N o n tam en est de fide, quia non dicitur Ecclesia id credere, sed solum tenere...
(Mariologia, p. 2, q. 2, n. 63). Etenim , prout pluribus adductis exem plis plene
probavit P. de Aldam a (1. c., p. 58 s.), iuxta m odum loquendi Concilii T riden tin i,
apparet quod verba tenere et credere unum idem que significent. Ita, e. g. asserit
Concilium (in form ula Prof. fidei)-, Constanter teneo purgatorium esse (H ar-
112
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
duin, io , 200): ubi verbum teneo evidenter significat credo, seu, intellectualem
veritatis acceptationem . D efinitur itaque in canone 23 directe fides Ecclesiae
circa hoc D eiparae privilegium , indirecte vero ipsum D eiparae privilegium . Iure
anim advertebat N ovati: Pondera illud tenet: m odus hic loquendi non est re
ferre sententiam pie credendam , sed, veritatem , quam Ecclesia iam am plexa est
ex antiqua traditione (De eminentia Deiparae, cp. 3 q. 13).
Interpretatio vero huius canonis 23 data a T h eo logis sive T riden tin is (qui inter
fuerunt Concilio, 1. e. D om inicus Soto, Andreas de Vega) sive post-tridentinis
(S . Petrus Canisius, B. de M edina, H enriquez, Velasquez, Suarez, N ovati, Vega,
L u go , Vasquez, Ripalda etc., 1 unico excepto Sylvio qui contrariam sententiam
solum m odo tem erariam habet.) 2, interpretationem nostram confirmat.
Pariter in Bulla Ineffabili!: Deus B. V irgo dicitur ab omni prorsus labe peccati
sem per libera, ac tota pulchra et perfecta . A ddi etiam potest doctrina Patrum
Concilii Basileensis, iuxta quod doctrina asserens B. Virginem im m unem semper
fuisse ab omni originali et actuali culpa, sanctam que et im maculatam, tanquam
pia et consona cultui ecclesiastico, fidei catholicae, rectae rationi et Scripturae
ab om nibus Catholicis approbanda est, tradenda et amplectenda, nullique de
cetero licitum in contrarium praedicare aut docere.
Tandem , condem nata est propositio Baii 73, in qua mors et afflictiones huius
vitae dicuntur in B. V irgin e fuisse ultiones peccati actualis et originalis (D enz.,
n -
953 ) Prob. I I : E x
S. S c r i p t u r a .
2 S y lv iu s ,
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
E t revera gratia plena inventa non fuisset, si peccato, etiam levissim o obnoxia
fuisset, c) Im plicite continetur in verbis: T o ta pulchra es, amica mea, et m acula
non est in te (Cant. 4, 7). T o ta pulchra es inquit Idiota V irgo glorio
sissima, non in parte, sed in toto; et m acula peccati, sive m ortalis sive venialis,
sive originalis non est in te, nec unquam fuit nec erit (In Contempi. Deiparae,
c. 2). E t Richardus a S. Victore: T o ta pulchra fuit quam tota possedit gratia,
quia nullum in ea locum habuit peccatum (Com m . in Cant. 4). Iure hic ani
m adverti potest quod verba T o ta pulchra nulli alteri, praeter V irginem , com
petunt, omnes enim saltem peccato originali com m aculati fuerunt.
A d 2.am: Im plicite etiam continetur im peccabilitas V irgin is in eiusdem di
vina maternitate: requirebatur enim ad hoc ut esset idonea m ater Dei.
Contra haec, quaedam ex ipsa S. S c r ip tu r a obiiciuntur videlicet: 1) Verba
a S. L u ca relata ( i , 34): Q uom odo fiet istud, quoniam virum non cognosco?
ostendunt B. V irginem incredulam sese exhibuisse verbis Angeli.
R E S P O N D E T U R : Responsio B. V irginis non ab incredulitate sed a religione
(ob votum virginitatis) inspirata fuit. Q uaerebat enim de modo ( quom odo...? )
et ideo certa erat, evidenter, de facto.
2) Petitio V irginis in nuptiis Canae (Io. 2), fuit superba et ab am bitione in
spirata. E t ob hanc causam C hristus illam redarguit dicens: Q uid m ihi et tibi
m ulier?.... Ita interpretatus est verba illa S. Ioannes Chrysostom us: V olebat
enim tum de illis bene mereri, tum seipsam illustriorem per Filium facere (H o
m il. in Io., 21, alias 20, P G 59, 130 s.).
R E S P O N D E T U R : Petitio illa, si bene ad omnes circumstantias narrationis
attendatur, fuit ab exim ia caritate erga proxim um inspirata, et discretione et
m odestia enituit.
Responsio vero Christi non supponit vituperationem ob aliquem defectum
a M atre com missum , prout subsecutum m iraculum com probavit. V erba vero
S. Ioannis Chrysostom i quae, de cetero, furtim ,e calam o eius ceciderunt, possunt
p ie cum S. T h o m a (3, 27, 4) eo sensu intelligi quod in Ea D om inus cohibuisset
non inordinatum inanis gloriae m otum quantum ad ipsam, sed id quod ab aliis
posset aestimari .
3) B. V irgo, a) puerum Iesum duodennem in tem plo amittens (L u c., 2) negligentiae peccavit; b) ob amissum Filium supra m odum doluit et im probis af
fectibus succubuit; c) expostulationis et com m oti anim i vitium ostendit cum F i
lium suum duodennem in tem plo com pellavit. E t d) ideo Christus ipse illam
durius alloqui visus est: an nesciebatis etc...?.
R E S P O N D E T U R : a) N ullam intercessisse V irgin is negligentiam in F ilii sui
amissione, ipsem et S. L ucas sat evidenter declarat dicens: existimantes illum
(Iesum ) esse in com itatu id est, cum sociis itineris, quia in illa occasione, tur-
ii4
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
Q uod illa fecit, ex am bitione proficiscebatur: volebat enim populo sese osten
tare ac si im peraret Filio, de quo nihil adhuc m agnum im aginabatur, ideoque
im portune accessit. V id e ergo et eius et fratrum arrogantiam. Q ui etiam M a
riae petitionem in Cana explicans, ait: V olebat enim et illos beneficio devincire,
seque splendidiorem per F ilium reddere et forte hum anum quippiam passa est,
ut et fratres eius qui dicebant: O s t e n d e t e i p s u m m u n d o , quod vellent ex m ira
culis sibi gloriam comparare; ideo sic illis asperius respondit... q u a e e s t m a t e r
m e a , e t f r a t r e s m e i. N ondum enim eam qua par erat de ipso opinionem h abe
bant, sed quia ipsum pepererat, m atrum more, putabat se illi posse omnia p rae
cipere, quae illum ut dom inum colere et adorare debuisset, ideo tunc ita respon
dit (Hom il. 44 in c. 12 M atth., t. 6, p. 313; H om il. 21, al. 20, ex cap. 1, Io.,
n. 2, t. 9, pp. 329, 330).
R E S P O N D E T U R cum S. Petro Canisio: N on cadit vel m inim a suspicio
am bitionis in eam V irginem cuius ingens hum ilitas divino testim onio com m en
datur. Am bitionis, inquam , suspicio in M ariam non cadit, cum hoc vitium sit
plane diabolicum , quod in angelis et in hom inibus vel m axim e detestatur D e u s...
Peccavit Brentius haec tam pudenda et nefanda scribendo: non peccavit M aria
tale aliquid vel in omni vita cogitando, sibique vindicando. N ulla illi magis, quam
Christi gloria cordi fuit, omnem suam curam et fiduciam in illo uno defixam ha
buit: nec illi clarius, antiquius, suavius quidquam esse potuit,, quam divini n o
minis gloriam et coelestem regnum F ilii sui conatibus egregie prom overi atque
am plificari... (o. c., 1. 4, c. 19). B. V irgo, igitur, non se praebet com item iis qui
inordinato affectu ad Iesum accedere voluerunt; nec im portunam se praebuit,
quasi Christum loquentem im pedire tentasset. Etenim N ih il tale prosequi
tur S. Canisius significant verba Evangelistae, qui narrat solum quod Christo
de M atris et cognatorum adventu fuerit renuntiatum . N ec est probabile Virginem
tam prudentem quam religiosam (si tamen illa nuntium ad F ilium destinavit)
rem suam sic praepostere instituisse ut docentem D om inum vellet interpellare,
aut ad cursum doctrinae abrum pendum illam ibi praebere occasionem .
Q uis
enim credat, eam vel tam im portunam , vel tam im prudentem aut rudem fuisse,
ut non cogitaret atque intelligeret divini verbi praedicationem (officium in E c
clesia certe praestantissim um, m axim eque necessarium , et C hristo a Patre d e
m andatum , ac Ecclesiae pastoribus, quibus vae, nisi evangelizaverint, im prim is
com m endandum ) haudquaquam interrum pi, sed m odis om nibus provehi opor
tere?... Ego vero sic arbitror, M ariam pro sua pietate et sapientia Christum do
centem per se vel per alium non interpellasse, sed potius accessum ad Filium
propterea expetivisse, ut, quia prae turba non licebat accedere propius, quem
adm odum L ucas m em init, locum ad audiendum verbum sibi et cognatis op
portunum pararet atque acciperet... H oc certo constat nullum Evangelistarum
expressisse, an et quom odo et quando ad Christum M aria miserit: potuit autem
ii
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
internuntius, quisquis ille fuit, a M aria non iussus, et omnino praeter et contra
eius m entem , Christum praedicationis tem pore interpellare. Q uid plura? ut fuse
dicta in pauca dem um contraham , de illo qui M ariae M atris adventum Christo
nuntiavit, sic habendum est, quod aut sponte, animo non bono, sed tentandi
gratia D om inum concionantem interpellavit, sicut H ieronym us interpretatur:
aut quod ab am bitiosis Christi cognatis, non a M atre subornatus accesserit: aut
dem um , si a M atre m issus dicatur, non id quidem factum esse ad sacrum docen
tis C h risti officium im pediendum , eum que m oleste interpellandum , sed po
tius ad significandum se quidem prae foribus expectare, ipse vero ut pro suo
nutu quid velit decernat ac iubeat. A tqu e haec sufficere putam us tum ad M a
riae V irgin is tuendam innocentiam , tum ad im probam adversariorum calum niam
depellendam qui certe nim ium inhoneste et inciviliter faciunt, cum totius h o
nestatis speculum tam graviter accusant, quod inhoneste et inciviliter adm odum
egerit, et propter suam im portunam evocationem , de qua nihil certi demonstrare
possunt, leges honestatis publice violaverit (1. c.).
Responsio vero Christi: Q uae est m ater m ea... m inim e detrahit honori
debito M atris. Sicut enim olim legitim e dixerat: In his quae Patris mei sunt
oportet m e esse (L u c., 2, 49), ita pariter nunc, cum in his esset quae Patris sui
erant, dicit: Quae est mater mea... , insinuans derelinquendum non esse prae
dicationis officium ad hoc ut cum cognatis colloqui posset, et cognationi carnali
praeferendam esse cognationem spiritualem qua secum arcte iunguntur quicum
que voluntatem Patris sui fecerint, in quo num ero profecto aiebat S. A u g u
stinus etiam ipsam sanctam M ariam benignus includit. Faciebat enim et illa
voluntatem Patris eius (Ep. ad Laetum , P L 33, 1058).
Relate vero ad verba Chrysostom i, anim advertendum est tam diserta esse
quae alias Chrysostom us docet de M aria, eiusque morali perfectione, ut haec
dubia loca sub luce illius generalis doctrinae explicari debeant.
Prob. III: E x
traditione.
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
i)
rupta et prorsus pudica atque ab omni sorde et labe peccati alienissima (ed.
Venet. 1754, p. 571)- 2) S. A u g u stin u s: Excepta itaque sancta V irgine Maria,
de qua, propter honorem D om ini, nullam prorsus, cum de peccatis agitur, ha
beri volo quaestionem: unde enim scimus quod ei plus gratiae collatum fuerit
ad vincendum ex omni parte peccatum, quae concipere ac parere meruit, quem
constat nullum habuisse peccatum. H ac ergo Virgine excepta, si omnes illos
sanctos et sanctas, cum hic viverent, congregare possemus, et interrogare utrum
essent sine peccato, quid fuisse responsuros putamus? (Lib. de nat. et Grat.,
c. 37, n. 42, P L 44, 267). 3) S. Pascasius R ad b ertu s (saec.ix) qui explicite
affirmat B. Virginem , toto vitae suae tempore a qualibet culpa im m unem fuisse
(De partu Virginis, 1. 1, P L 120, 1371 sq.). 4) Eadm erus non solum idem docet,
sed et m odum providentiae specialis explicat: N u lli dubium castissimum cor
pus et sanctissimam animam
iugi
angelorum
custodia
eius
funditus
protectam, utpote
ab
omni fuisse
aulam,
quam
macula
suus
et
peccati,
omnium
Virg., c. 3, P L
x iii
ii8
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
Prob. IV : R a t i o n e .
1) E x idoneitate ad divinam Maternitatem.
Prim a et fundam entalis ratio ita a S. T h o m a (3, q. 27, a. 4) exponitur: Quandocum que D eus aliquem eligit ad quem dam specialem statum, ita electum prae
parat atque disponit, ut idoneus inveniatur ad id omne praestandum ad quod
eligitur; ita quippe S. Paulus: Sufficientia nostra ex D eo est, qui et idoneos nos
fecit ministros N o vi Testam enti. A tq u i D eus elegerat Beatam Virginem in M a
trem F ilii sui. Ergo electam suam M atrem per divinam gratiam idoneam fecit,
ut ea omnia praestaret, quae ad tantum officium pertinebant. A tq u i peccatum
Beatam V irginem ineptam reddidisset officio suo adim plendo. Ergo Beata V irgo
peccatum m inim e commisit.
Exponitur argumentum. Sane, a) quem adm odum gloria filiorum patres eorum,
ita ignom inia M atris etiam venialiter peccantis, in F ilium quodam m odo redundasset. Praeterea, b) cum Christus sit essentialis sanctitas, nec ullam, etiam te
IM M U N IT A S A PECCATO ACTUALI
119
nuem , peccati ullius m aculam admiserit, iuxta illud: quae conventio Christi ad
Belial, singularis affinitas quam habuit cum Beatissim a V irgin e m inim e sinebat
u t illa, ex qua carnem assumere non detrectabat, aliqua etiam um bratili labe
pollueretur. Rursus, c) quia in m alevolam animam non introibit sapientia, nec
habitabit in corpore subdito peccatis, ideo m ulier illa praecellens, quae corporaliter
et m odo quodam perm anenti aeternae Sapientiae Incarnatae habitaculum fiebat,
non debebat subiici, ullo vitae suae m ortalis tem pore, peccati insultibus (q. 24
de V erit., art. 9, ad 2). T an d em d) B. V irgo, qua D ei M ater, iugiter a F ilio suo
diligebatur, et amor Filii perennis, perenniter a M atre peccatum exclu d eb at.1
2) E x exclusione peccati mortalis. E xplicite excluso a B. V irgin e quolibet pec
cato m ortali, im plicite exclusum manet etiam quodlibet peccatum veniale. E te
nim, firm iter tenendum est hominem in innocentia constitutum non prius poituisse peccare venialiter quam peccaret mortaliter; cum veniale peccatum atten
datur secundum rebellionem partis inferioris ad rationem , peccatum autem mortale
secundum rebellionem rationis ad D eum : porro pars inferior rationi perfecte sub
dita manebat, quousque ratio ipsa D eo subiiciebatur. Q uocirca, excluso in Beata
V irgin e omni m ortali peccato, iam im plicite exclusum manet peccatum veniale. 2
3) E x officio Corredemptricis. Congruebat enim ut illa quae electa fuerat a
D eo socia Christi m ediatoris in opere redem ptionis hom inum , ab omni prorsus
peccato libera existeret: peccatum enim ad mediationem corredem ptivam et prae
sertim ad satisfactionem nihil confert, im m o virtutem m ediationis et satisfactio
nis evacuat. Iure ergo S. Bonaventura scribebat: H oc congruebat, advocatam
generis humani, ut nullum haberet peccatum , quod eius conscientiam rem orde
ret . E t rursus: Congruum etiam erat ut Beata V irgo M aria, per quam aufer
tu r a nobis opprobrium , vinceret diabolum ut nec ei succum beret ad m odicum
(In I I I Sent. 3, part. 1, a. 2, q. 1).
4) E x continuo sensu divinae Maternitatis. H abuit nem pe (B. Virgo) actua
lem et experim entalem sensum filiationis D ei, intim e cogitando et saporando
quanti F ilii erat M ater, et quantum Ei obligata erat . Ita S. Bernardinus S e
nensis, Serm . 4, D e Concept. B . M . V., a. 3, c. 2, tom . 4, p. 91.
B. V irgo, igitur, non pro seipsa sed pro aliis tantum illa verba orationis dom i
nicae repetere potuit: D im itte nobis debita nostra . N u llu m enim debitum cum
divina iustitia, toto vitae suae tem pore contraxit.
p ic ie r ,
1.
2 Ib id ., p . 206.
123
GRATIA B. M . VIRGINIS
DE
P E R F E C T IO N IB U S
A N IM A E
B. M . V .
D E G R A T I A B . M A R I A E V. 1
C fr etiam G
u t ie r r e z
S ., O . S . A ., L a
aulaerts
GRATIA B. M . VIRGINIS
b)
121
G ratia vero gratis data est illa quae prim ario et per se in salutem aliorum
122
GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE
I) D e g r a t i a i n i t i a l i B . M. V.
C irca gratiam initialem B. M . V . tria quaeri possunt: i) an fuerit ei collata seu
d e existentia gratiae initialis; 2) quomodo fuerit ei collata, 3) quanta fuerit.
II.
R a t i o n e : C u m D eus scripsit Card. L p icier 1 hom inem ita
constituerit, u t eum ad ordinem supernaturalem gratuito elevaret, hinc necesse
est ut vel in gratia D ei existt, vel eius inim icus fiat; im possibile enim est, eum
in statu quodam neutrali permanere; unde, sicut im possibile est, secundum or
dinem a D eo praestitutum , hom inem gratia divina carere, quin peccato inficiatur,
ita im possibile est eum peccato carere, quin gratia divina exornetur. Q uapro
pter et ipsa Im m aculata Conceptio Beatae V irgin is sanctificatio vocari potest,
licet peccatum nunquam antecesserit, sicut et C hristus de se ipso dicebat: Quem
Pater sanctificavit; 2 at propter huius vocis abusus, ex parte eorum qui volebant
festo Conceptionis coli ab Ecclesia solum m odo V irgin is sanctificationem , Sum m i
Pontifices illam pro designanda Im m aculata Conceptione m erito proscripserunt .
1 O. c., p.
zzo.
2 I o ., 10 , 36.
GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE
!23
O . C ., p . 2 3 1 .
2 O . C ., p p . 3 2 1 - 2 2 2 .
GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE
i- 4
talium est concessum , fas non est credere tantae V irgin i esse denegatum (S,
B ern a rd u s,
1 L . X I I D e civ. D e i, cap. g, t. 7, co i. 2.
2 C fr 1, Q u aest. 62, a rt. 3.
3 Ib id ., Q uaest. 95, art. x, ad 5.
4 I, Q u ae st. 63, art. 5.
5 I, I I , Q u aest. 1 13 , art. 8, ad 2.
8 I, I I , Q a ie s t. 113 , a rt. 10.
GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE
turalem habet, cui O rigenes, A m brosius, Euthym ius, S. Irenaeus, S. Leo, aliique usum rationis addunt, quibus suffragari videtur etiam S. A ugustinus, dum
Ioannem se tanquam prophetam in visceribus maternis manifestasse dicit, exultatione corporis, non declaratione v o c is ;1 propheta autem proprie non est talis
censendus, docet A ngelicus, nisi illuminetur eius mens ad iudicandum. 2 Sim iliter
S. G regorius M agnus ait de Baptista quod prophetiae spiritu intra matris ute
rum im pletus est; 3 quinim m o de eodem Ecclesia canit: 4
Ventris obtruso recubans cubili
Senseras regem thalamo manentem;
H in c parens nati m eritis uterque
A b d ita pandit . 8
3)
statim in initio collata, non erat conveniens ut sterilis et otiosa remaneret. A tqu i
nisi in initio adm ittatur in B. V irgin e usus liberi arbitrii, illa gratiarum copia,
superior gratia consum m ata aliorum Sanctorum , sterilis et otiosa remansisset.
Ergo...
Huiusmodi usus rationis certe fuit miraculosus, utpote praeter ordinem rerum. Nec
defuit animadvertit Card. Lpicier huic effectui visibilitas, quae est conditio ne
cessaria ad hoc ut opus aliquod miraculum dici possit; quandoquidem, etsi haec illu
minatio caeteros latuerit, non latuit tamen ipsam Deiparam; ad miraculum vero satis
est uni hominum, sin minus ipsimet in cuius gratiam fit, visibile reddatur. Porro Beata
Virgo potuit tunc reflexe cognoscere quid ipsamet tunc cogitaverit et voluerit, id quo
que serius cognoscere potuit, quando nempe iam ad annos discretionis perveniens,
speciem praecedentium cogitatorum in se denuo excitavit, ad laudandum et magnifi
candum Creatorem suum et Dominum, a quo tot et tanta beneficia acceperat (1. c.,
p. 227).
E x doctrina hucusque vindicata consequitur quod Beata V irgo in prim o
instanti suae conceptionis potuerit mereri: nam, cum m otus liberi arbitrii gratia
sa n tifica n te inform atus sit m eritorius, Beata V irgo autem fuerit prim o sancti
ficata secundum proprium m otum liberi arbitrii in D eum , ideo ipsa, non secus
ac C h ristu s eius F iliu s, in prim o instanti suae conceptionis potuit m ereri
(C a rd . L p ic ie r , o . c., pp. 222-223).
Attam en, gratia haec quae est extraordinaria si consideratur in se et absolute,
non est talis si status B. V irgin is in illo prim o instanti consideretur. In illo enim
1 S erm . 29 1, n. 1; 223, n. 2.
2 2.a 2.ae, Q uaest. 173, art. 2.
3 L . 3, M ora l., c. 5, t. 1, p. 45 B.
4 In h ym n o festi S . Ioannis B ap t., ad V esp .
5 C a rd . L e p i c i e r , o. c., pp. 224-225.
I2
GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE
GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE
127
augm entum acciperet: quo sensu etiam intelligi potest id quod de S. Ioanne
plures ex Patribus decernunt, illum videlicet in gratia crevisse, ex praesentia
Beatae Virginis, illis tribus m ensibus quibus apud Elisabeth m ansit .1
P. H ugon (o. c., p. 453) probabilem censet sententiam affirmantem , pro qua
duplicem rationem congruentiae affert, videlicet: r) quia si privilegium illud in
B. V irgin e non perstitisset, m ox post prim um instans Ipsa im perfectior evasisset,
utpote incapax actus humanos eliciendi: quod concipi non potest; quinim m o p o
tius contrarium concipi debet, videlicet B. V irginem semper profecisse et ideo
rationis usum in ipsa permansisse. II) Secunda ratio est quia excellentia status
initialis in B. V irgin e requirebat ut gratiae, virtutes et dona, vim suam exererent
et propriam fecunditatem deprom erent; cum enim fuerint divinitus et praeter
legem concessa, sterilitate laborare non poterant. A t, veram fecunditatem non
obtinuissent, sed potius sterilia permansissent, si usus liberi arbitrii in Ipsa d e
fecisset. Ergo, credere licet huiusm odi usum perseverasse.
in itia lis
vel angeli.
E st sententia certissim a et a theologis com m uniter admissa.
128
GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE
in itia lis
proportionatur et ideo D eus m aiorem gratiam illi tribuit quem magis diligit. A t
qui D eus B. Virginem inde ab E ius conceptione magis dilexit quam singulos
sanctos vel angelos, etiam in eorum termino. Ergo...
A d M ai. D icit enim Angelicus: Illi sunt m eliores et magis dilecti, qui plus
habent de gratia (Sum. Theol. I, q. 20, a. 4, ad 4).
1 D
h o d es,
129
GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE
in itia lis
H aec pars non ab om nibus adm ittitur. Im pugnata enim fuit a Tostato, M u
ratori, T h eo p h ylo Raynaud, Terrien, Card. L p icier, et nuper a Baudim ent. 1
Adm issa tamen fuit a S. A lfonso, a S. Vincentio Ferreri, a V en . Ianuario M .
Sarnelli C . S S . R ., a B. C laudio de la Colom bire, a Ven. D ruzbiki, a S. Ioanne
Eudes, a Valentia, D e los Rios, V asquez, Binet, D e Rhodes, Velasquez, Vega,
V iva, Bordoni, Billot, Rogerio Freddi, Legnani, Bucceroni, a Iustino de M iechow, Racinchelli, Contenson, D e G od oy, Billuart, M onsabr, H ugon, Francisco
de Paola C . S S . R., Card. D echam ps, H arte, Herm ann, Saintrain, Brouchain,
U rban y, L aurent, Lejeune, Priuli, Gervasio, Siuri, Sedlm ayr, M oras, Chatel,
Vincent, D epoix, Janssens, Jamar, Petitalot, Lagarde, Sala, Coppola, Stamm,
T an qu erey,
Perriot,
M annens,
H um phrey,
Com balot,
M archaud,
Ham on,
initio et ante saecula U nigenito F ilio suo M atrem ... elegit atque ordinavit, tan1 D e quelques outrances de la thologie mariale contemporaine, in L'anne thologique, 6 (1943)
10 5 -1 15 . Ip si resp on d it P. P . E . V a d e b o n c u r, C . S S . R ., art. Quelle est cette outrance}, in Rev.
de l Universit d Ottawa, 16 (1946) 209*-220*.
2 Falsa ig itu r est assertio P . T e r rie n : L e s a u to rits se con treb alancent, et c est m me
d u c t de l o p in io n n g ative q u elles se p orte n t plu s g n ralem en t , (o. c., i , 391).
9
i 3o
GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE
toque prae creaturis universis est prosecutus amore, u t in illa una sibi propen
sissima voluntate com placuerit. Q uapropter illam longe ante omnes angelicos
spiritus cunctosque Sanctos caelestium omnium charism atum copia de thesauro
divinitatis deprom pta ita mirifice cum ulavit, ut Ipsa... eam sanctitatis plenitu
dinem prae se ferret, qua m aior sub D eo nullatenus intelligitur, et quam praeter
D eum nemo assequi cogitando potest... Et quidem decebat om nino ut perfectis
simae sanctitatis splendoribus semper ornata fulgeret... tam venerabilis M ater .
Circa quae verba, sequentia anim advertere iuvat, videlicet: a) Deus ab initio
B. Virginem dilexit prae creaturis universis : ergo prae om nibus A ngelis et
hom inibus sim ul sum ptis. D eus insuper in illa una sibi propensissim a voluntate
com placuit . Iam vero amor D ei non supponit sed ponit bonitatem in rebus quas
diligit, seu est gratiae effectivus. E rgo D eus, inde ab initio , m aiorem gratiae
quantitatem in B. V irgin e posuit quam in om nibus aliis creaturis sim ul sum ptis.
b) D eus longe ante omnes angelicos spiritus cunctosque sanctos B. V irg i
nem caelestium om nium charism atum copia... m irifice cum ulavit . Sat evi
denter hic agitur de initio existentiae B. Virginis, eo quod Pontifex, per illam
abundantiam , ipsam Im m aculatam Conceptionem probare vult.
c) B. V irgo, inde a sua conceptione, talem sanctitatis plenitudinem prae
se tulit qua maior sub D eo nullatenus intelligitur . Iam vero, si gratia seu sancti
tas B. V irgin is m aior non fuisset gratia et sanctitate om nium angelorum et sancto
rum sim ul sum ptorum , facili negotio maior sub D eo gratia intelligi potuisset,
id est gratia quae fuisset m aior gratia consumm ata om nium creaturarum sim ul
sum ptarum . V id etu r ergo opinio haec in ipsa Bulla Ineffabilis im plicite contenta.
B) Eam dem doctrinam inculcare videtur L eo X I I I in E n cyclica M agnae
D e i M atris (t. 3, p. 143) in qua dicitur tantam fuisse gratiae copiam , u t longe
Ipsa cunctis hom inum et angelorum ordinibus antecellat, C h risto una omnino
proxim a .
H aec autem gratiae copia , inde ab initio donata est a D eo B. V irgin i,
ad hoc ut digna E ius M ater existeret . M agnum enim in quolibet Sancto,
quod habet tantum de gratia quod sufficit ad salutem m ultorum : sed quando
haberet tantum , quod sufficeret ad salutem om nium hom inum de m undo, hoc
esset maxim um; et hoc est in Christo et in Beata V irgin e .
C ) Etiam Pius X I I , in E ncyclica M ystici corporis C h risti scribebat: V e
racem erga Ecclesiam amorem om nibus im petret D eipara V irgo, cuius sanctis
sima anima fuit, m agis quam caeterae una sim ul a D e o creatae, divino Iesu C h ri
sti Spiritu repleta (A A S 35, 1943, 247). E t in nuntio radiophonico pro co
ronatione B. V irgin is de Fatim a, die 13 maii, aiebat: E 1em pireo vide che
E lla era veram ente degna di riceverne lonore, la gloria, lim pero perch pi
ricolma di grazie, pi santa, pi bella, pi sublime, incomparabilmente pi dei mag-
GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE
glori santi e degli angeli pi eccelsi, soli o tutti insieme uniti... (Osservatore R o
mano, 19 m aggio 1946).
2) Rationes theologicae desum i possunt ex duplici m unere ad quod B. V irgo
a D eo praedestinata fuit, ex m unere nempe M atris D ei et M ediatricis hom inum .
a) E x munere M atris Dei. G ratia per quam persona aliqua idonea redditur
ad hoc ut sit M ater D ei, est praestantior gratia consum m ata om nium creaturarum sim ul sum ptarum . A tq u i gratia initialis B. M . V . illam idoneam reddebat ad
hoc ut esset M ater D ei. E rgo...
A d mai. G ratia enim proportionatur dignitati. Iam vero dignitas m aternitatis
divinae B. V irgin em in ordine quodam , ordine om nium creaturarum superiori,
collocat cui gratia etiam consum m ata om nium creaturarum dispositio proportionata esse non potest.
A d M in. G ratia initialis B. Virginis licet non fuerit dispositio proxima ad divi
nam m aternitatem, erat tam en praeparatio idonea ad illam , iuxta illud S. Thom ae:
Prim a quidem [perfectio gratiae] quasi dispositiva, per quam reddebatur idonea
ad hoc quod esset M ater Christi . Q uam vis in initio Conceptionis B. V irgo non
fuerit actu m ater D ei, tamen, iam tunc creabatur et praeparabatur ad tantam digni
tatem et ideo dispositive iam tun c M ater D ei dici poterat. Inde enim a sua C o n
ceptione, B. V irgo considerabatur a D eo ut futura V erbi sui M ater: et non ex filia
A dae facta est M ater D ei, sed ad hoc ut esset M ater D ei facta est filia Adae.
Ratione autem divinae m aternitatis, inde a prim o instanti suae existentiae,
D eus Illam magis dilexit quam omnes A ngelos et homines, quia diligebatur ab
Eo ut m ater et ideo erat E i carior om nibus creaturis; consequenter contulit ei
m aiorem gratiam, in prim o instanti suae existentiae, quam om nibus A ngelis et
hom inibus simul sumptis; amor enim D ei non est sicut amor noster, m ere affectivus, sed effectivus et boni com m unicativus; gratia ergo amori proportionatur,
iuxta illud S. Thom ae; D eum diligere magis aliquid nihil aliud est quam ei
m aius bonum velle; voluntas enim D ei est causa bonitatis (I, q. 20, a. 4).
b) E x munere Mediatricis hominum. Ipsa enim praeelecta fu it ut esset univer
salis gratiae M ediatrix, ita ut omnia bona ab Ipsa in nos derivarent. In ipsa ergo
esse debebat plenitudo fontis ex qua omnia bona derivarentur in homines. A tqu i
plenitudo fontis om nem plenitudinem ex ipsa fonte manantem incom parabiliter
excedit. E rgo... C et argum ent de Saint A lphonse
scribit P. G od ts
est
prem ptoire: Si tous les enfants reoivent de leur m re tout largent quils ont,
il est vident que la mre est plus riche que tous les enfants runis. M ais M arie
a t M re des homm es ds l origine: cette m aternit, cette m diation entre
D ieu et les homm es est mme sa raison d tre. Par consquent des son origine
M arie et plus de grces que tous les Saints ensem ble .1
1 L a saintet initiale de VImmacule, p. 1 7 1 , B ru x elles, 1904.
132
GRATIA IN IT IA L IS DEIPARAE
I33
gratia finali om nium hom inum et A ngelorum praestantior, semper rem anet finita
(i. e. finita participatio naturae divinae) et ideo iugiter, usque ad ultim um term i
num , qui m orte praestituitur, augeri et perfici potest, eo quod num quam e x
hauritur participabilitas D ei ad extra. G ratia enim D eiparae infinita dici nequit
sive in ordine entis (quia quaelibet gratia, utpote accidens creatum , est et rem anet
sem per aliquid essentialiter finitum ), sive in ordine moralitatis seu in esse m oris
(quia actus Deiparae, utpote non theandrici, infinitam perfectionem , sicut actus
D ei-H om inis, induere non possunt), sive in ordine ipsius gratiae (quia gratia in
D eipara non habuit quidquid pertinere potest ad ipsam rationem gratiae, sicut
in Christo).
H oc posito, iam aperitur via ad quaestionem de gratia D eiparae in suo pro
gressu pertractandam .
II) D e g r a t i a B . M. V i r g i n i s i n s u o p r o g r e s s u
et
in s u o
fine
134
Prop.: B . Virgo i) toto vitae suae tempore, etiam post Christi Conceptionem,
crescere
3) ex
p o t u it
opere o p er a n t is
sive
opere o p e r a t o .
ficantem in hom inibus viatoribus, capacem esse augm enti (Sess. 6, c. 32). A tqu i
B. V irgo, toto vitae suae m ortalis tem pore, etiam post Christi conceptionem , fuit
viatrix. Ergo...
2) S c r ip t o r u m E c c le s ia e : R upertus A bbas scripsit quod Virgo, in sua
prima sanctificatione fuit ut aurora, in F ilii conceptione ut lux, in morte ut sol
h om as:
S o t o : Quis enim ambigat, cum merita praemium praecedant, per tam egre
gia virtutum omnium officia, quae post sacratissimum partum accum ulavit, cu
mulatior etiam in dies et excellentior illi accresceret gratia? F u it quidem gratia
plena ante conceptionem Filii, quantum par erat ut fieret Christi M ater; attamen,
gratia illa non fuit eo modo summa, ut non posset deinceps
stum et B. V irginem . E t revera, in Christo gratia augeri non potuit nec ex parte
obiecti seu ex parte ipsius gratiae, neque ex parte subiecti gratiam p articip an tis.1
N on ex parte gratiae, quia finis gratiae est unio creaturae rationalis ad D eum :
non potest autem intelligi m aior unio creaturae rationalis ad D eum , quam quae
est in persona; ideo initialis gratia Christi pertingit ad summam mensuram gra
tiae. N o n ex parte subiecti, quia a prim o instanti suae conceptionis, Christus fuit
verus et plenus com preliensor. A t, unio divinae maternitatis cedit, ut dictum est,
unioni hypostaticae: et Beata V irgo fuit pure viatrix, etiam post C hristi Incarna
tionem. E rgo toto vitae suae decursu in gratia crescere potuit, non solum ex parte
subiecti, sed etiam ex parte ipsiusm et gratiae ( L p i c i e r , o . c ., p. 2 3 6 ).
O B I C IT U R : 1. S. Thomas docuit gratiam B. Virginis in conceptione Filii Dei
fuisse consummatam. Scripsit enim: In conceptione autem Filii Dei consummata est
eius gratia, confirmans eam in bono (III, q. 27, a. 5, ad 2). Idem pariter docuit S. A l
bertus M.: Credimus, sine praeiudicio melioris sententiae, B. Virginem in conceptione
Filii Dei, charitatem talem et tantam accepisse, qualis et quanta percipi poterat a pura
creatura in statu viae (Sup. Missus, resp. ad quaest. 49).
R E S P O N D E T U R : Haec et similia loca intelligenda esse non de consummatione
gratiae, qualis quidem fit per hoc quod quis extra augmenti possibilitatem ponitur, sed
de consummatione illius mensurae gratiae ad quam B. Virgo praedestinata fuerat ut
congrue esset Mater Dei. Unde nec S. Thomas absolute dicit gratiam Virginis tunc
fuisse consummatam, sed solummodo quatenus haec gratia illam confirmaverit in bono;
licet nobis certius visum sit Beatam Virginem, statim post suam conceptionem, in bono
fuisse confirmatam. Quapropter, distinctio fieri potest: Beata Virgo, in momento In
carnationis, tantam gratiam recepit quantam recipere potest creatura viatrix, dispositive,
conc.; perfective et terminative, nego.
Ex hisce apparet, diverso modo plenitudinem gratiae praedicari de Christo et de
Beata Virgine. Christus enim est plenus gratia, non solum ex parte subiecti, sed etiam
ex parte ipsius gratiae, cum pertingat ad summum gratiae, tum quantum ad essentiam
gratiae, habens illam in maxima excellentia qua haberi potest, tum quantum ad virtu
tem, scilicet per respectum ad omnes effectus illius. A t Beata Virgo dicitur plena gratiae
solum ex parte subiecti, quia scilicet habuit gratiam sufficientem ad statum illum ad
quem erat electa a Deo ut esset Mater Unigeniti eius: non autem habuit gratiam in
summa excellentia qua potest haberi, nec ad omnes effectus eius; ideoque gratia eius ex
hac parte potuit augeri. Unde, stante hac subiectiva plenitudine gratiae ad Matris Dei
dignitatem commensurata, potuerunt ex Virginis actibus novae accessiones iugiter fieri,
praesertim cum, succrescente tempore, nova munia, puta Christi sociae in passionibus,
hominum Matris, Apostolorum consolatricis et privatae magistrae, obire debebat
Ita Card. L p i c i e r , o . c., pp. 237-238.
2)
B. Virgo in ipsa die Annuntiationis salutata fuit ab Angelo gratia plena . Si
ergo habebat iam plenitudinem gratiae, quomodo in gratia crescere potuit?
R E S P O N D E T U R : B. Virgo, nedum in die Annuntiationis sed inde a primo vitae
suae instanti fuit gratia plena . Attamen, fuit gratia plena non absolute, sicut Chri
stus, sed relative, id est relate ad capacitatem suam subiectivam. E t ideo, quamvis fuerit
gratia plena sive in initio vitae suae sive in momento Incarnationis, sive in termino
vitae suae, tamen una plenitudo fuit alia perfectior. In primo vitae suae instanti, illam
plenitudinem habuit quae tamquam dispositio requirebatur ad futuram Matris Dei di
gnitatem; in momento Incarnationis Verbi, illam plenitudinem habuit quae actuali D ei
parae dignitati proportionata esset; et in ultimo vitae suae instanti, plenitudinem habuit
136
GRATIAE PR O G R ESSU S
plenitudine gloriae coronatam, talem plenitudinem, nempe, quae in suo genere infinita,
latu sensu, dici posset.
Nec dicatur: Quum vas quoddam usque ad summum repletum est nihil ei adiungi
potest. Atqui B. Virgo fuit gratia plena inde a primo vitae suae momento. Ergo nihil
Ei adiungi ulterius potuit. Etenim, si vas iam repletum id quod est remanere pergit,
nihil ei certe adiungi potest; at si capacitas cum ipso liquoris augmento continuo auge
tur, continuo ei aliquid addi potest. Et ita relate ad B. Virginem fuit. Plena gratia
inde a primo vitae suae instanti, potuit nihilominus crescere in gratia eo quod capacitas
eius cum ipsa gratia recepta continuo augebatur. Et ita vere potuit in gratia proficere
usque ad ultimum vitae suae momentum. In ogni momento della sua vita Maria fu
penetrata dai raggi della divina grazia... ma col procedere negli anni, lessere di Maria
si sviluppava, i suoi sentimenti diventavano pi profondi e pi estesi. Tutto ci deter
minava in Lei una maggiore capacit di grazia: questa capacit veniva subito colmata,
e per tal guisa si aveva il continuo cammino di Maria sulle vie della santit e della intima
unione con Dio. Questa ascensione di Maria verso lideale della santit era continua,
uniforme, non a scatti, senza alcuna sospensione. Come nella illuminazione del giorno
si passa gradatamente, senza soste e con un movimento continuo dallalba allaurora, al
mattino, fino al meriggio, cos in Maria, tutta la sua vita ebbe un movimento in avanti,
non mai interrotto verso la perfezione consumata ( C a m p a n a , o. c ., p. 604). Ita etiam
semita B. M . V., sicut Iustorum semita, quasi lux splendens procedit, et crescit usque
ad perfectam diem (Prov., 4, 18).
o p e re o p e r a n tis
merita.
o.
c ., p. 246). G ratia e x
v i habitus p raeexisten tis au getu r, p er actus m eritorios in ten sos, ita q u id em u t in h a b en tib u s
caritatem , om n is actu s q u i n o n est p eccatu m ven iale, sit sem p er m eritoriu s.
137
defuisse:
illic nulla intermissa tem pora, hic congem inatos ieiunio dies? E t si quando refi
ciendi successisset voluntas, cibus plerum que obvius, qui m ortem arceret, non
delicias ministraret. D orm ire non prius cupiditas quam necessitas fuit; et tam en
cum quiesceret corpus, vigilaret animus; qui frequenter in som nis aut lecta re
petit, aut somno interrupta continuat, aut disposita gerit, aut gerenda praenun
tiat . 3
Sed ulterius, opera B. M . V . fuerunt 2) subiective perfectissima, id est, m a
xim o caritatis ardore inform ata et a m axim a puritatis intentione inspirata, iuxta
m ensuram gratiarum actualium abundanter a D eo collatarum . N ih il pariter in
Ipsa erat quod perfectam eiusdem cooperationem ad gratiam aut im pediret aut
retardaret, cum sine fom ite et absque ulla potentiarum deordi natione ac lassi 1 Haeres. 78, n. 13, P G 42, 718 D ).
2 Serm. in Assumpt. Virg. M ., B rixiae, 1556, t. 2, fol. 49.
3 L . 2, D e Virg., c. 2, n. 8, t. 4, coi. 2 13 .
13
tudine esset. Fragrabat passim odore boni operis M aria, intendebat ad sublimia
intentione continua cordis (S. P e t r u s D
P L 144, 754).
a m ia n u s ,
haec omnia proveniunt in nobis ex intimo et naturali com m ercio animae intel
lectivae cum phantasia et cum ceteris facultatibus sensitivis ad m ateriales con
ditiones alligatis. H abuit etiam continuam adhaesionem voluntati divinae ratione
im m aculatae conceptionis, seu ratione privilegii vi cuius omnes potentiae semper
D eo subderentur ita ut nullus exurgeret m otus in D eum , finem ultim um , non
ordinatus.
B. V irgo, igitur, quocum que m otu m erebatur . Q uod ita probat S. A lb er
tus M .: Apostolus ad Coloss. 3, 17: Om ne quodcum que facitis in verbo aut
in opere, omnia in nomine D om ini nostri Iesu Christi. E t 1 Cor. 10, 11: Sive...
manducatis, sive bibitis, sive aliud quid facitis, omnia in gloriam D ei facite .
A u t ergo aliquis im plet, aut nullus. Si nullus: ergo frustra praecipitur, vel con
sulitur, vel m onetur. Si aliquis, ergo beatissim a Virgo: ergo, in omni eo quod
fecit, m erebatur (Quaestiones super Missus, q. 135, Opera, L ugd un i, 1651, 20,
p. 91, coli. 1, 2).
A ctu s ergo meritorii B. Virginis continui seu ininterrupti fuerunt saltem in
vigilia. A t quaeri potest: interrupti ne fuerunt etiam tem pore quo B. V irgo somno
indulgebat?... N egant G erson (T r. 5 super Magnificat), Abulensis (super M atth.
1, q. 56) et inter recentiores L picier. Plures tamen affirmant, ut S. Bernardinus
Senensis (Serm . 51), D ionysius Cartusianus (in Cant., 1. 6), S. Petrus Canisius
!39
operationibus,
potuit, durante
som no, phantasia et sensibus externis sopitis, exerceri, et ideo B. V irgo potuit,
durante somno, caelestium rerum contem plationi et amori D ei vacare illud C an
tici usurpans: E rgo dorm io et cor meum vigilat (Cant., 5, 2). U sus iste liberi
arbitrii durante somno est utique extraordinarius, miraculosus; at, supposito
prim o m iraculo in ipso instanti conceptionis, dicendus est quodam m odo conna
turalis, ne tot et tantae divitiae supernaturales, u t iam dixim us, infructuosae
rem anerent.
A t, dato etiam quod m eritum B. V irgin is per som nium interrum ptum esset,
tam brevis dicenda esset illa interruptio ut quaedam m oralis continuatio seriesque
tunc haberetur. B. V irgo enim, ob optim am sui corporis dispositionem, nec non
ob temperantissimam vivendi rationem, exiguo somno indigebat, et ideo magnam
tem poris partem , quae som no destinari debuisset, orationi et caelestium rerum
contem plationi tribuebat. D orm ire scribit S. A m brosius non prius cu
piditas quam necessitas fuit (De Virgin., 1. 2, c. 2, n. 8, t. 4, coi. 213).
Quaeri autem posset: positis in B. Virgine innumerabilibus istis virtutum actibus,
sive subiective sive obiective perfectissimis, quanam proportione B. Virgo iugiter in gra
tia crescebat?...
P. D e R h o d e s , post Suarez et alios Theologos, dixit quod supputatio meritorum
Virginis, et consequenter eiusdem augmentum in gratia, quodlibet verbum, quamlibet
intelligentiam, quamlibet arithmeticam supputationem excedit. Gratia B. Virginis
scribit ita crevit sine interruptione ut per quemlibet eius actum semper duplo maior
effecta fuerit. Ita etiam docent Suarez (disp. 18, sect. 4, Conci. 1), Vega (Palestra 16,
art. 1), et alii multi.
Ratio evidens est, posito duplici principio. Primum videtur indubitatum quod actus
bonus producit gratiam sibi omnino aequalem in numero graduum. Actus v. g. inten
sus ut centum, producit centum gradus gratiae. Alterum principium est, quod Maria
semper operata est secundum totam activitatem gratiae et virtutum habitus, quia gra
tia in ea nunquam fuit vacua; imo voluntas eius totam activitatem gratiae semper ex
aequabat; alioquin fuisset aliqua imperfectio in ipsa.
Ex his duobus principiis sequitur omnino quod gratia Mariae semper fuit dupli
cata per singulos eius actus. Quod sic probo. Tunc gratia crescit secundum proportio
nem duplam, quando crescit secundum latitudinem et activitatem gratiae praecedentis;
ita ut si haberet nunc centum gradus, actus amoris esset ut centum, et produceret cen
140
tum gradus gratiae; sequens actus, adaequans activitatem ducentorum graduum, pro
duceret ducentos; tertius produceret quadringentos. Actus autem Mariae semper pro
ducebat secundum adaequatam virtutem gratiae ac habitus. Ergo gratia Mariae crevit
semper secundum proportionem duplam; imo aliquando potuit illam excedere, quia
interdum ea novo impetu amoris potuit operari supra perfectionem praecedentem.
Quae supputatio superat omne quod lingua dicere, quod arithmetica numerare, quod
intellectus potest cogitare (De Rhodes, 1. c., pp. 2 4 7 -2 4 8 ).
P. M i e c h o w , O. P. sequentem tabulam conficiebat: Soit le premier acte: cent. Les
suivants seront deux cents, quatre cents..., six mille quatre cents, douze mille huit cents,
etc. En procdant de la sorte, vous arrivez pour le trentime seulement un total de
vingt-six milliards quatre cent quarante-deux millions sept cent quarante-cinque mille
six cents. Et que serait-ce si nous voulions calculer jusquau centime, jusquau mil
lime, etc. Donc ( la fin de sa vie) cette argumentation devient inexplicable et incom
prhensible ( 1 3 7 conf. sur les litanies).
Et encore animadvertit P. H u g o n pour ce calcul nous sommes partis dune
base peu leve, afin de ne pas trop dconcerter lintelligence; mais lintensit du pre
mier acte est dj prodigieuse, plus que mille, plus quun milliard, puisquelle dpasse
les mrites des Anges et des hommes ensemble (La Mre de grce, p. 12 3 ).
Quidquid sit, certum omnino est gratiam finalem B. Virginis maiorem fuisse quam
quae aestimari posset et, in suo genere, pene infinitam fuisse.
ex o p ere o p e ra to
1)
Quoad Sacramenta V. Legis dici potest Beata V irgo habuisse illud auxi
lium quod pro fem inis, tam quam rem edium ad delendum originale peccatum
fuerat provisum ; quod probabiliter erat oblatio a parentibus D eo facta, cum
actu protestativo fidei in Christum venturum , quod quidem et in lege naturae
tam pro m asculis quam pro fem inis in usu fuerat. Ritus iste, qui correspondebat
circum cisioni pro m asculis institutae, gratiam quidem conferebat ex opere ope
rato, non tam en instrum entaliter seu per effectivum influxum , sed m oraliter
tantum , seu per m odum causae finalis (Card. L
p i c i e r , o . c .,
p. 2 3 9 ).
I4 I
cramentum ipsum (seu sacrum aut sensibile signum ) sed rem sacramenti (seu S p i
ritus S. gratiam et robur ad fidem profitendam) in die Pentecostes recepisse,
cum illam ipsam receperint Apostoli et discipuli, prout testatur Eugenius IV in
decr. pro A rm enis (D en z., n. 697). L egitu r enim in A ctibu s A p .: H i omnes erant
perseverantes unanim iter in oratione cum m ulieribus, et M aria M atre
( 1 . 14 )1 I I I , 69, art. 4.
2 Comment, in cap. I l i Ioannis, L o v a n ii, 1544, t. u n ie., p. 455.
Iesu
142
p ic ie r ,
Q uidam ut S. A lbertu s M . (M ana le, q. 43), S. Petrus Canisius (o. c., 1. 1, c. 9),
Suarez (in 3, disp. 18, sect. 3), V ega (o. c., Pai. 21, 20, cert. 4), S. A ntoninus
(3 P ., tit. 13, c. 8, par. 3), Bernardinus de Bustis (M ariale, P. IV , serm. 11, p. 3,
fol. 121) Sedlm ayr (o. c., p. III , q. 3, a. 9) tenent B. V irginem ante m ortem sa
cram entum hoc recepisse; licet enim nec peccatum nec peccati reliquias habuerit,
gratiae tam en corroborantis adversus illas reliquias, si adfuissent, capax erat;
et quam vis nulli subiecta fuerit m orbo, deficientia tam en corporalium virium
sufficiens corporis infirm itas esse poterat ad tale sacram entum valide su scipien
dum. B. V irgo, igitur, sacram entum illud suscepisset sive propter fructum eiu s,
sive ut fidelibus hum ilitatis et vitae christianae exem plum praeberet...
1 Cfr R o s c h in i O . S. M .,
H3
effectum non esse rem issionem peccatorum : non peccatorum mortalium, ad quae
ordinatur per se sacramentum poenitentiae; non venialium, cum nullum sacra
m entum N ovae L egis directe sit institutum contra peccatum veniale, quod potest
tolli per sacramentalia, puta, per aquam benedictam , vel aliquid h u iusm od i.
Praeterea, dicente S. Iacobo: 2 E t si in peccatis sit, remittentur ei, ex eiusdem A p o
stoli mente eruitur, posse illum qui hoc sacram entum suscipit, om ni peccato
carere; unde etiam sancivit Ecclesia, posse extrem am unctionem aliquando im
m ediate post baptism um adulto conferri. 3
Q uapropter, proprius et prim arius effectus sacramenti Extrem ae U n ction is
est gratia confortans hom inem in ultim a pugna contra insidias inim ici, et spiri
tualem alacritatem conferens ad ferenda m ortis incom m oda, laetoque animo ad
ventum D om ini exspectandum ; secundus autem effectus est sanitas corporalis,
si id quidem D eo placuerit, necnon rem issio peccatorum et abstersio reliq u ia
rum peccati. E rgo ad hoc ut quis valide possit sacramentum Extrem ae U nctionis
recipere, non est necesse ut aliquando peccaverit, sed sufficit u t in m ortis articulo
constitutus, confortari indigeat m odo explicato . 4
A lii tamen, ut Paludanus (In 4, dist. 22, q. 3, a. 2), G abriel Biel (In 4, dist.
30, q. 1, a. 3), V asquez (In 3, disp. 119, c. 8), Card. L p icier (o. c., pp. 241-242),
Paquet (De Sacramentis, disp. 5, q. 2, a. 3), H ugon (o. c., q. 2, a. 3), Cam pana
(o. c., p. 632), G orrino (o. c., p. 70) etc. negant om nino B. V irginem Extrem am
U nctionem ,
sacramentum
spiritualiter
convalescentium ,
suscepisse.
Et
huic
1 In
Supplem.,
2 C . 5, 15.
3 L p ic ie r , o . c ., p . 24 2,
L p ic ie r ,
. c ., p . 242.
26 se p t. 18 2 1.
144
m ortua est, fuit placidissim a amoris extasis; laeto animo adventum Dom ini expectavit).
6)
Sacram entum O r d in is B. V irgo non recepit, eo quod m ulieres, iure di
vino, ab hoc sacramento excluduntur; unde Innocentius III 1 aiebat: L icet
Beatissima V irgo M aria dignior et excellentior fuerit A postolis universis; non
tam en illi, sed istis D om inus claves regni coelorum com m isit . E t in C onstitu
tionibus apostolicis 2 dicitur: M ariae perm issum fuisset m unus docendi, nisi
officia sacerdotalia om nibus
discrim en depre
I45
ptioni baptism atis ex parte B. V irginis, m atrim onium sub L ege V eteri ab ipsis
celebratum , evasisset statim verum novae L egis sacramentum , cum , baptism o
superveniente, ipsem et naturalis contractus,
tim fiat sacram entum . Attam en, com m uniter tenetur S. Ioseph m ortuum fuisse
antequam
IO
i 46
E x hucusque dictis patet gratiam quam habuit B. V irgo sub fine vitae suae
mortalis incom m ensurabilem fuisse, cum illius augm ento term inus aliquis adsignari non possit. Certe suprem um gradum attingere debuit ad quem pura aliqua
creatura pertingere valet. H in c est quod Patres B. V irginem passim appellant
gratiae
abyssum ,
caeleste
prodigium , gratiae
oceanum , m irandum
g r a t i a e B . M. V i r g i n i s
Praesens quaestio quae nostris diebus agitari coepit, utilitate non caret. P o
sito enim quod gratia, in suo sensu m agis amplo, sit supernaturalis com m uni
catio, creaturae facta, realitatum quae propriae sunt divinitatis , iure quaeri po
test: quaenam species com m unicationis supernaturalis in maternitate
divina qua
tali verificatur? Estne huiusm odi gratia eiusdem vel diversae speciei ac gratia or
dinaria aliis om nibus D ei filiis concessa?
conceptum gratiae,
uti ait, sub respectu trinitario, qualis nem pe a Theologia graeca (non vero a theo
logia latina) expositus est.
O pus sanctificationis (opus ad extra)
iuxta A .
tribus personis divinis (prout tenet theologia latina) sed est etiam proprium
uniuscuiusque personae divinae, ita ut quaelibet persona S S . T rin itatis, in qua
libet actione ad extra, aliquid proprium seu personale ponat. G ratia igitu r esset
relatio quaedam viva et personalis, prim ario et directe
ad Spiritum Sanctum ,
H7
gratia Deiparae considerari debet sub respectu trinitario superius exposito, hoc
sensu: Fecunditas Patris reflectitur in fecunditate M atris; aeterna Filiatio F ilii
reflectitur in Filiatione tem porali Incarnationis; A m or aeternus Patris et Filii
reflectitur in tem pore in eorum erga creaturas amore. G ratia igitur Deiparae in
ipso suo esse maternali consistit, et ideo est gratia maternalis, quae proinde a sim
plici gratia adoptionis, aliis com m uni, specifice differt, et ideo om nino singularis
apparet. Fundamenta vero huius gratiae m aternalis sunt: i) aeterna et singularis
praedilectio ratione cuius Pater com m unicare decrevit M ariae, in tem pore, attri
butum propriae fecunditatis aeternae; 2) actuatio, in tem pore, huius aeternae
praedilectionis inde a prim o instanti existentiae B. Virginis, in qua Pater F iliu s
et Spiritus Sanctus semetipsos Deiparae donant iuxta specialem uniuscuiusque
rationem trinitariam. 1
(praeter vesti
gium vel imaginem ) reflecteretur, dogm a T rin itatis ex rebus ipsis, humano ra
tionis lum ine, cognosci posset: quod concedi non potest. Sequitur ergo quod
adm itti debeat unitas actionis ad extra personis divinis m inim e propria, in p o
tentia quae est com m unis, seu, in essentia una fundata, prout om nes Scholastici
tenent.
P. Alonso respondet argum entum hoc ad hominem retorquendo, et dicit:
Sicut essentia est trina, deberem us videre in operatione trinum illud quod
es
sentiam constituit (1. c., p. 109). A t haec assertio videtur sim pliciter falsa, cum
essentia divina aliquid absolutum non vero aliquid relativum subsistens per se
dicat. T rin itas enim non praedicatur de essentia. Stat ergo difficultas.
1 Cfr
11 - 110.
in
Estudios Marianos,
5 (1946 )
148
V IR T U TE S B. M . VIRGINIS
z) Praeter fundam enta parum solida, quae principia novae huius sententiae
constituunt, eorum ad gratiam D eiparae applicatio non videtur sustineri posse.
Si enim gratia D eiparae non esset eadem specie cum gratia filiorum eius, m inim e
D eipara vera m ater nostra in ordine supernaturali esset, cum m ater cooperari
debeat ad eandem specifice naturam com m unicandam quam ipsamet habet.
H uic obiectioni P. Alonso respondet distinguendo: in tali casu D eipara nobis
non com unicat eandem specifice naturam formaliter, concedo; causaliter-virtualiter, nego. A t etiam haec responsio non satisfacit. Inter veram matrem enim et
verum filium eius vera eiusdem specificae naturae com m unicatio requiritur. N on
sufficit ergo quod mater naturam illam causaliter eminenter possideat, sed requi
ritur etiam ut illam ipsam form aliter revera com m unicet.
3)
gine gratiam divinae m aternitatis et gratiam sanctificantem unum idem que con
stituere: quod non videtur admitti posse, cum gratia divinae m aternitatis ad ge
nus gratiae gratis datae, dum gratia sanctificans ad genus gratiae gratum facientis
pertineat. Q uidquid denum sit, m aternitas divina et gratia sanctificans sunt res
om nino diversae, et ideo com m isceri non debent.
C u m agatur igitur de sententia quae, quam vis abilissim e proposita, contra
com m unem theologorum sententiam m ilitat, sustineri non posse videtur.
T en en d u m "igitur est im m ensurabilem D eiparae gratiam eiusdem [speciei
fuisse ac nostra.
A rt. 2 - D E
V IR T U T IB U S B. M . V .1
Organismus vitae supernaturalis. Sim ul cum gratia habituali seu sanctificante, conferuntur hom ini virtutes, sive theologicae, sive morales, dona et fructus
Spiritus Sancti, nec non beatitudines. Etenim 1) quem adm odum radix vitae na
turalis est essentia animae (principium rem otum operationis), ita radix vitae su
pernaturalis est gratia habitualis quae se habet ut habitus entitativus dans animae
esse divinum .
2) Q uem adm odum ex essentia animae profluunt potentiae et actiones vitales,
ita et ex gratia habituali. Essentia enim non est im m ediate operativa sed opera
tu r per facultates. H in c per m odum essentiae supernaturalis habetur gratia sancti
ficans. E x hac essentia vero profluunt:
1)
per modum potentiarum: a) virtutes theologicae, quae perficiunt hominem
in ordine ad D eum ; b) virtutes morales, quae perficiunt quatuor principaliores
1 Cfr E l i a s d e l a D o l o r o s a , C. P.,
Virgen,
in
Estudios Marianos,
5 (1946) 205-248.
V IR TU TES B. M . VIRGINIS
H9
potentias animae, c) dona Spiritus S ., quae hom inem disponunt ut sit facile m o
bilis a Spiritu S a n c to ;1
2)
per modum operationum: a) fructus Spiritus S., qui sunt opera virtuosa in
quibus homo delectatur; b) beatitudines quae sunt opera perfecta quae in sum m i
tate vitae spiritualis consistunt et sunt veluti inchoationes futurae beatitudinis.
H aec, quoad sua varia elementa, m irabilis vita filii D ei adoptivi.
E xposita ergo quaestione de gratia B. V . M ., logice transitus fit ad expositio
nem illorum donorum quae ex gratia tam quam ex radice profluunt, a virtutibus
incipiendo.
Quid et quotuplex sit virtus. V irtu s est habitus inclinans hom inem ad bonum
operandum et ad m alum vitandum .
V irtutes autem, pro duplici actuum hum anorum ordine et fine (naturalis et
supernaturalis) dividi possunt in naturales et supernaturales: prim ae (naturales)
propriis actibus acquiri possunt; secundae vero (supernaturales) a D eo in fu n
duntur.
V irtutes naturales subdividuntur in intellectuales et morales secundum d u
plex operationis humanae principium : intellectum (intelligentia, sapientia, scien
tia, ars, prudentia) et voluntatem (virtutes morales).
V irtutes autem morales subdividuntur in principales seu cardinales et secunda
rias seu adiunctas: primae (cardinales, sic dictae a cardine circa quem ostium vo l
vitur) sunt illae in quibus, tam quam in cardinibus, tota volvitur vita m oralis, et
sunt quatuor: prudentia, iustitia, fortitudo et temperantia; secundae vero (i. e.
secundariae et adiunctae) sunt illae quae a cardinalibus profluunt et ad illas tri
plici m odo referuntur, videlicet: a) u t partes integrantes (sine quibus virtutis
exercitium non esset perfectum et integrum ), b) ut partes subiectivae (in quas
virtus cardinalis
tiales (quae, utpote non habentes totam potentiam virtutis principalis, ad aliquos
secundarios actus vel m aterias ordinantur).
V irtutes supernaturales dividuntur in supernaturales simpliciter et ratione sui
et sec. quid seu ratione causae: a) supern. simpliciter sunt virtutes per se infusae
quae propter eorum intrinsecam supernaturalitatem, num quam possunt homini
inesse nisi ei a D eo infundantur; b) supern. sec. quid seu ratione causae, sunt v ir
tutes naturales (quae idcirco actibus naturalibus acquiri possunt) infusae a D eo.
V IR TU TES B. M . VIRGINIS
supernaturales
morales
cardinales
partes:
1) integrantes
2) subiectivae
3) potentiales
simpliciter
secundariae
theologicae
sec. quid
morales
cardinales
secundariae
I) D e v i r t u t i b u s B . M. V i r g i n i s i n g e n e r e
Prop.: In B . Virgine fuerunt excellentissime omnes virtutes.
enitim ur
et
im agine descripta, virginitas, vita M ariae; de qua velut speculo refulgeat species
V IR TU TES B. M . VIRGINIS
castitatis et form a virtutis. H inc sum atis licet exem pla vivendi, u bi tam quam
in exem plari m agisteria expressa probitatis, quid corrigere, quid effingere, quid
tenere debeatis ostendunt... Talis fu it Maria, ut eius unius vita omnium sit disci
p lin a (1. 2, D e Virgin., c. 2, n. 6, P L 15, 212-214).
S. T h om as A q u in a s : Ipsa [Maria] om nium virtutum opera exercuit, alii
autem sancti specialia quaedam: quia alius fuit hum ilis, alius castus, alius m ise
ricors: et ideo dantur in exem plum specialium virtutum : ... sed Beata Virgo in
exemplum [datur] om nium virtutum (O pusc. 6, in Salut. Angelic., t. 16, p. 133).
S. B o n a v e n tu r a asserit: V erum est, quod V irgo gloriosa perfectissim e ha
bu it omnes virtutes (Serm . 1, de Purif., Op. 9, 638 a). T a lis fuit V irgo M aria,
qu ae illustrat totam Ecclesiam et m achinam m undanam ... illustrat enim suis
exem plis omnia tam quam lucerna super candelabrum m undi posita (Serm . 2,
de N ativ. B . M . V., Op. 9, 710). 1
R ich ardus
parte, habet M aria in toto. N em o enim sanctorum inventus est sim ilis illi in
gloria... Sim ilis inquam in humilitate, in sanctitate, in charitate, et sic de caete
ris virtutibus, quas omnes habuit in superlativo, et quot virtutes, tot habuit in
se pulchritudines... nulla ei defuit virtus, nec puritas angelorum, nec fides pa
triarcharum , nec scientia prophetarum , nec zelus apostolorum , nec patientia
m artyrum , nec sobrietas confessorum , nec innocentia aut hum ilitas virginum
(De laudibus B . M . V ., libri 12, inter op. S. A lberti M ., ed. V ivs, t. 36, p. 182).
S. T
h om as a
V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V.
*52
B . M. V i r g i n i s i n s p e c i e
I) DE VIRTUTIBUS THEOLOGALIBUS
A ) De Fide B. M. V.
1) Quid sit fides. E st virtus supernaturalis, qua, D e i aspirante et adiuvante
gratia, quae D eu s revelavit et per Ecclesiam nos docuit, vera esse credim us non
propter intrinsecam rei veritatem naturali rationis lum ine p ersp ectam , sed prop
ter auctoritatem ipsius D ei revelantis, qui nec falli nec fallere potest.
2) Errores. O r ig en es docuit B. V irginem fidem christianam amisisse in Pas
sione F ilii sui, aut de ilia dubitasse, eo quod si ipsa aliquo m odo non peccasset,
Iesus non fuisset m ortuus pro ipsa (H om il. 17 in L u c ., P G 13, 1845).
B. V irgin em fidem sem per habuisse negavit B r en tiu s qui dixit M ariam in
Passione Filii sui a fide excidisse, eo quia D om inus (apud M atth ., 26, 31) dixit:
O m nes vos scandalum patiem ini in m e in ista nocte (In Io. 19).
A lii autem excellentiam fidei B. V irgin is labefactare conati sunt. Ita L u t h e (apud Canisium , o. c., 1. 4, c. 2) asseruit fidem B. V irgin is a fide Centurionis
superatam fuisse, eo quod D om inus noster dixit: N o n inveni tantam fidem in
rus
Israel (in M atth ., 8, 10). E rasmus finxit B. V irgin em non statim post partum
F ilium suum adorasse, eo quia non constat tun c illum tam quam D eum agnovisse
(Ibid.).
C ontra hos om nes sequentem propositionem ponimus:
V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V.
r53
tibi a D om ino (L u c., i, 45). Fides autem M ariae haec fuit, quod crediderit
perficienda esse in ea omnia quae A ngelu s annuntiabat, se V irgin em superna vir
tute concepturam , quae erat res stupenda sine ullo in S S . L itteris exem plo prae
vio, filium fore m agnum , filium Altissim i, etc. ( K n a b en b a u er , C om m . in E v .
sec. Lue.).
Profecto scribebat P ius X si M ariae dicitur: Beata quae credidisti...
ut nem pe F ilium D ei conciperet pareretque; si idcirco illum excepit in utero,
qui V eritas natura est, ut novo ordine, nova nativitate generatus... invisibilis in
suis, visibilis fieret in nostris (S. L eo M ., Serm . 2, De N ativ., c. 2): quum F iliu s
D ei, factus homo, auctor sit et consum m ator fidei nostrae; opus est om nino san
ctissim am eius M atrem m ysteriorum divinorum participem ac veluti custodem
agnoscere, in qua tam quam in fundam ento post C h ristum nobilissim o, fidei sae
culorum om nium extruitur aedificatio (A d diem illum; A A S , i , 71).
2) P a t r u m : S. I r en aeu s : Q uod E va ligavit propter incredulitatem ,
hoc
eadem B.
V irgo steterit iuxta crucem constans, intrepida, invicta, ac proinde om n ibus tor
m entis superior. A d rem faciunt verba Pii X dicentis: Q uam vis autem deceat
filios M atris sanctissimae nullam praeterire laudem quin im itentur, illas tamen
eiusdem virtutes ipsos fideles assequi prae ceteris desideram us, quae principes
sunt ac veluti nervi ac artus christianae sapientiae: fidem, inquim us, spem , et
caritatem in D eum atque homines, quarum quidem virtutu m fulgore etsi nulla
in V irgin e vitae pars caruit, m axim e tam en eo tem pore enituit quum nato em orienti adstitit. A g itu r in cruce Iesus, eique in m aledictis obiicitur quia filium D ei
V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V.
se fecit (Ioan., 19, 7). A st illa, divinitatem in illo constantissim e agnoscit et colit.
D em ortuum sepulcro infert, nec tam en dubitat revicturum (A d
diem illum,
A A S , 1, 84).
omnia
l U fficio delle tenebre lasciarsi una sola candela accesa (Glorie di M aria, p. II,
p. 288, Opere ascetiche, voi. 7, Rom a 1937).
!5 5
uaeri
apostolos
in universum omnes fidem perdidisse, non cum ratione solum , sed etiam cum
sacris L itteris pugnat (De Loc. Theol., 1. 4, c. 5). S. Robertus Bellarm inus: V i
detur periculosum dicere in sola V irgin e mansisse veram fidem[ (De Controv.,
1. 3, D e Eccl. milit., O p. om n., t. 2, p. 104, N eapoli 1857). Banez: V id etu r nobis
haec sententia errori proxim a, si non est error (De fide, spe et charitate, q. 1,
a. 10).
V id etu r itaque distinguendum inter substantiam fidei et perfectionem seu in
tegritatem eiusdem.
Si ergo fides in Christum accipiatur quoad substantiam, tunc tenendum est
non in sola B. Virgine, in illo triduo passionis, mansisse; si vero accipiatur quoad
perfectionem, quatenus quem libet m utationis defectum excludit, tunc dicendum
est in sola V irgin e talem fidem remansisse. L ic e t enim Apostoli et discipuli in
C hristo scandalum passi fuerint (M atth., 26, 31) et Christum solum reliquerint
*56
V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V.
(Ioan., 16, 32), non tam en fidem ipsam, sed potius animi fortitudinem ad fidem
exterius
profitendam
suam, voluntarie susceptam, praedixerat, et ideo eius passio potius fidem ipsorum
confirm are quam infirm are debebat. Si Petrus tam scandalose defecit, statim, in
atrio sacerdotis flevit amare; Ioannes insuper Christo in C ru ce m orienti adstitit.
Insuper, non pauci, sive H ierosolym is sive in G alilea et Iudaea erant fideles et
iusti. Tandem , si vera esset sententia contraria, sequeretur quod Ecclesia, quam
vis nondum
posse videtur, eo quod Ecclesia est populus et regnum D ei, quod idcirco ex uno
tantum fideli (i. e. ex B. Virgine) constare non potest.
Attam en, adm itti om nino debet Apostolos, iuxta verba Christi, in fide hae
sitasse, vacillasse, et pusillanim itate et tim ore correptos, fugam cepisse et C h r i
stum dereliquisse. D u m e contra Beatissima V irgo sem per firmissim a stetit.
E x dictis apparet quom odo B. V irgo per excellentiam fuerit Virgo fidelis,
credentium M ater, imo fidelium Caput, eo quia Christus fidem nullo m odo habuit,
cum inde ab initio suae conceptionis fuerit perfectissim e com prehensor, ideoque
nem o, absolute, B. V irginem in hac virtute superavit.
B) De Spe B. M. V.
Quid sit spes. Spes est virtus supernaturalis, qua expectam us vitam aeternam
et gratias ad eam assequendam necessarias, nixi D ei bonitate, om nipotentia et
fidelitate, qui nobis eas, ob m erita Iesu C hristi, prom isit.
Spes ergo prim o et principaliter innititur D ei bonitate, om nipotentia et fide
litate; attamen, quia D eus beatitudinem nostram vult non independenter a m e
ritis, seu a cooperatione nostra, hinc, secundario spes nostris m eritis, per gratiam
acquirendis, innititur. U nde, quam vis ex parte D e i spes nostra certitudinem ha
beat, ex parte tam en nostri, qui in cooperatione deficere possum us, est aliquom odo incerta, et ideo cum m etu et trem ore salutem nostram operari debem us
(Phil., 2, 12).
S. S c r ip tu r a e
V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V.
IS7
lum a C hristo postulavit his verbis: Vinum non habent , dixit ministris: Quodcumque dixerit vobis (Christus) facite , post auditam duriusculam Christi respon
sionem: Quid mihi, et tibi mulier? nondum venit hora mea , nisi quia in divina
bonitate altissime confidebat? ( M
azzola,
Quid sit caritas. Caritas est virtus supernaturalis, qua diligim us D eum super
omnia propter seipsum et nosmetipsos ac proxim um propter D eum .
Prop.: B . Virgo iugiter habuit perfectissimam caritatem I) erga Deum et II) erga
proximum.
et praecipuum amoris si
absque
ulla haesitatione respondit: Ecce ancilla Dom ini; fiat m ihi secundum verbum
tuum ! (L u c., 1, 38). In hac responsione tota vita B. Virginis reposita est, sive
D eus ei per angelum, per Ioseph, per im peratorem paganum aut per varias cir
cumstantias loquatur; iure igitur ea quae de amore Sponsae Cantici Canticorum
dicuntur ad V irginem etiam referuntur. Etiam V irgo amore languebat (Cant., 2).
2) P a t r u m
et
S c r ip t o r u m :
electa amor
Christi, quae M ariae animam non m odo confixit, sed etiam pertransivit, ut nul
lam in pectore virginali particulam vacuam amore relinqueret, sed toto corde,
tota anima, tota virtute diligeret, ut esset gratia plena (In Canticum , sermo 29,
n. 8, P L 183, 932, 933). Richardus a S . Victore: Em m anuelis nostri puerpera
in omni fuerit virtutum consum m atione perfecta. Q uis illud prim um et m axi
m um m andatum sic nunquam im plevit, quis sic nunquam im plere poterit: D i
liges D om inum D eum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua? E x hac
utique exaestuantis amoris flamma exusta sunt scuta illa iam dicta (De Emmanuele libri duo, lib. 2, c. 29, P L 196, 663). S . Bernardinus Senensis: Constat
quod haec excessit om nem creaturam in mensura amoris, tam naturalis quam
gratuiti. N aturalis quia in illo excessit homines et angelos. H om ines, quia sim i
litudo et propinquitas est causa naturalis amoris... Profecto inter filium et quam cum que aliam m atrem tanta propinquitas et sim ilitudo non fuit, quia totus fuit
de sola substantia matris; igitur inter nullos tanta dilectio fuit. In hoc quoque
excessit angelos; nullus enim angelus, D ei filium naturalem sibi habuit, quia nus
V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V.
r 59
quam Angelos, sed, semen Abrahae apprehendit (H ebr., 2, 16). Q uod M aria in
amore gratuito transcendat utrosque, videtur quia secundum m ensuram gratiae
est m ensura gratuiti amoris: sed super omnes creaturas fuit gratia plena, igitur
et amore superpiena fuit... E t sic in amore cunctas superat creaturas, prout dicit
Anselm us: Superat quippe etiam om nium creaturarum amores atque dulce
dines m agnitudo amoris V irgin is in F ilium suum et dilectionis im mensitas qua
liquefiebat anima eius in eum (Sermones pro festiv. B . V. M ., serm . 1, De
glorioso nomine V. M ., art. 1, cap. 2, p. 72, coi. x, Opera 4, V enetiis 1745). E t
in serm. 51: T a n tu m D eum diligebat, quantum a se diligendum illum in telligebat. Q uis igitur exprim ere potest quanto ardore diligebat eum ex toto corde,
id est, super omnia tem poralia mundi; ex tota anima, id est, super corpus et car
m en suam, et ex omni mente sua, id est, super omnia superiora, scilicet, spiritua
lia et caelestia? .
II. R a t i o n e :
i 6o
V IR T U TE S THEOLOGALES B. M . V.
surari debet, amor iste vix exprim i potest; D eu s enim liberalissim e prorsus eam
praevenit in benedictionibus dulcedinis, illam a peccato originali praeservando
et gratia replendo; Ipsi proprium Filium suum in F ilium dedit, ad culm en fa
stigii, super omnes creaturas, elevando, ita ut vere dicere potuerit: F ecit mihi
m agna qui potens est (L u c., i , 49).
D eum ergo sum m e diligere tenebatur. E t D eum sum m e dilexit. Etenim :
4)
Q uo m aior est. unio, eo m aior est amor. A tq u i m axim a fuit unio cordis
161
V IR TU TES THEOLOGALES B. M . V.
ip a l d a ,
azzella,
D e virtutibus
infusis, disp. 6, a. 6). H isce positis patet quom odo caritas B. V irgin is in statu viae
m aior fuerit caritate com prehensorum , tum quia habitus caritatis eius, inde a sua
conceptione, fu it ita intensus ut contineret sim ul omnes intensitatis gradus om
nium iustorum sim ul sum ptorum , cui habitui intensiores, et saltem aequales
actus iugiter respondebant; tum quia praeter illustrationes fidei, viatorum pro
prias, habuit scientiam infusam et etiam, interdum , scientiam beatam.
II
I2
Quid et quotuplex sit virtus moralis. V irtu s moralis est virtus, cuius obiectum
im m ediatum sunt actus honesti, rectae rationi conform es.
Ratione finis ad quem dirigitur virtus moralis, potest esse duplicis ordinis,
vel naturalis, si dirigitur ad assequendum finem ordinis naturalis, e. g. si quis
vino abstinet ne noceat sanitati, vel supernaturalis, si dirigitur ad assequendum
finem ordinis supernaturalis, e. g. si quis ieiunat ut accipiat a D eo rem issionem
peccatorum , vel ut castiget corpus suum et in servitutem redigat (1 C o r., 9, 27).
Praecipuae virtutes m orales sunt quatuor: prudentia, iustitia, fortitudo, tem
perantia, quae etiam virtutes cardinales appellantur, quia sunt veluti cardo et
fundam entum totius aedificii moralis, et aliae virtutes m orales ad eas reducuntur.
potuisse;
Prob. II. Pars: Q uod est aliis concessum , non est B. V irgin i denegandum .
A tqu i, protoparentibus nostris, inde a primo form ationis instanti, virtutes m o
rales naturales per infusionem datae fuerunt. Ergo et B. V irgin i per infusionem
datae fuerunt, eo vel magis quod B. V irgo virtutes illas, inde ab initio, per pro
prios actus habere non poterat, deficientibus speciebus tot rerum et obiectorum
sensibilium . Si vero propriis actibus illas com parare debuisset, pluribus longo
tem pore caruisset: quod dignitati eiusdem derogaret.
a) De prudentia B. M. V.
Prudentia est illa virtus quae praestat, ut in om nibus rebus, quid expeten
dum quidve fugendum sit, vitae eternae causa, recte iudicem us. Brevius: recta
ratio agibilium .
i)S.
S c r ip tu r a e ,
quia cito respondere est facilitatis humanae, cogitare vero ponderis est maxim i
et iudicii perm aturi (Serm . 140, D e Annuntiat. S . M . V ., P L 52, 577). E t R i
chardus a S . Laurentio: H abuit ex prudentia, quod siluit turbata, quod intel
lexit audita, quod respondit ad proposita (De Laudib. B . Mariae, 1. 3).
2) E c c l e s i a e , quae in officio Assum ptionis canit: Virgo prudentissim a, quo
progrederis quasi aurora valde rutilans?. E t in Litaniis: Virgo prudentissim a! .
3) P a t r u m , qui, praesertim in expositione angelici nuntn, prudentiam B.
V irgin is laudibus efferunt. S . Ephraem: Princeps om nium prudentissim a ac
sagacissima et lucifera V irgo (Serm . De S S . D ei Genitr. V. M . Laudibus, A ss e m a n i,
de num ero prudentum , et prim a om nium inter primos, quae vadit post A gnu m
proxim ior quocum que ierit (Serm . 1, D e Assumpt. B . M ., P L 96, 247).S . B er
nardus: Prudens est Virgo: lam padem habet, sed in vase oleum portat (Serm . 2,
In Assumpt. B . M ., P L 183, 421), 1 S . Albertus M . asserit quod B. V irgo habuit
actum prudentiae excellentius omni viatore (M ariale, q. 54).
1 Sermo iste est dubiae authenticitatis.
164
V IR T U TE S MORALES B. M . V.
II. R a t i o n e .
datur virtus moralis. Ideoque B. V irgo aut prudentiam habuit aut nullam veram
virtutem m oralem habuit: quod repugnat.
2) Partes quasi integrales prudentiae sunt: a) praesentium intellectio, b) prae
teritorum m em oria et c) futurorum praevidentia. A tq u i haec tria B. V irgo excel
lentissim e habuit. Ergo...
Ad. M in.: B. V irgo habuit:
privatum singu
lorum hom inum . Iustitia legalis est in principe prouti im perat et in subditis prouti
secundum legem operantur.
Prop.: B . Virgo, prae cunctis, virtute iustitiae excelluit.
xim o nocet, et fecit bonum ei debitum : quae duo, tam quam partes integrales,
iustitiam constituunt.
A d virtutem iustitiae reducuntur religio, oboedientia, liberalitas et gratitudo. Omnes
vero excellentissime in B. Virgine fuerunt, a) Fuit in ipsa virtus religionis quae inclinat
hominem ad exhibendum Deo cultum et honorem debitum. Hoc apparet ex eo quod,
adhuc trimula iuxta traditionem Deo semetipsam obtulit in templo, et ex eo quod
quotannis ascendebat Hierosolymam in die solemni Paschae (Luc., 2, 41), quamvis ad
hoc mulieres non tenerentur. Praecipuus actus internus religionis est oratio, et praeci
puus actus externus est sacrificium. Utrumque, vero, in B. Virgine invenitur. Fuit in
ipsa continua oratio. Non vi stata mai alcuna anima su questa terra scribit S. Alfonsus chabbia con tanta perfezione eseguito, come esegu la B. Vergine, quel
grande insegnamento del nostro Salvatore: oportet semper orare et non deficere
(Luc., i&, 1). Poich attesta il Beato Alberto M . che la divina Madre fu la pi perfetta
di quanti vi sono mai stati e vi saranno: Virtus orationis in B. Virgine excellentissima
fuit (Super Missus, 80). Primieramente perch la sua orazione fu continua e perseve
rante (Glorie di Maria, p. II, p. io). Quoad sacrificium vero, sufficit recolere quod
Filium suum et Filium Dei, non prout panis et vinum in corpus ipsius transferebatur
V IR T U TE S MORALES B. M . V.
et sub speciebus alienis immolabatur, sed secundum quod in eius propria carne et in
sanguine secundum corpus formabatur, sub ipsa sua specie propria in qua eum genuit,
spontaneo eius consensu in eius passione pro nobis obtulit; per quam sufficientissimam
et gratissimam hostiam semel oblatam Deum toti generi humano reconciliavit; qui ni
mirum excellentissimus actus latriae in opere fuit (S. A l b e r t u s M ., Mariale, q. 41).
b) Fuit in B. Virgine oboedientia. Nullo enim nomine vocari voluit quam ancilla:
Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum (Luc., 1, 38). Vere ancilla
scribit S. Thomas a Villanova quae neque dicto neque facto, neque cogitatu nun
quam contradixit Altissimo; vere ancilla, quae perpetuo servivit mancipata servitio;
libero namque aliae famulantur obsequio, haec, quasi mancipium, Deo se totam fa
mulari mancipavit, nihil sibi libertatis reservans, sed per omnia subdita Deo (In festo
Annuntiationis B. M . V., Concio 2, n. 6. Conciones, Mediolani, 1760, 2, coi. 192). Et
S. Bernardinus Senensis: Semper habuit continuum aspectum ad Dei beneplacitum,
promptumque consensum semper gerebat in mente, divina beneplacita adimplere
(Pro festiv. B . M . V., Serm. 4, De Immac. Conc. B. M . V ., art. 3, cap. 2, Opera, Vene
tiis 1591, 2, p. 517, coi. 1). Prompte oboedivit Imperatori Romano, S. Ioseph, etc.
c) Fuit in B. Virgine liberalitas. Ratio dubitandi ex summa Deiparae paupertate de
sumitur, quae proinde minime eam sinebat magnos sumptus, ad magna opera implen
da, liberali manu erogare.
Attamen, dubitari non potest liberalitatem etiam in Deipara fuisse, si inspiciatur
formalis ratio huius virtutis in eo consistens quod quis sit animo ita bene dispositus,
ut promptus sit actum illius virtutis exercere, divitias contemnendo, et illas in pauperes,
iuxta id quod conveniens est, erogando.
d) Fuit etiam in B. Virgine virtus gratitudinis, quae inclinat ad acceptorum benefi
ciorum memoriam retinendam et ad gratias pro illis referendas. Huius gratitudinis in
signe specimen dedit in cantico laudis: Magnificat anima mea Dominum, et exultavit
spiritus meus in Deo salutari meo... Quia fecit mihi magna qui potens est... , quibus
verbis B. Virgo, omnia beneficia quae in se videbat, ad Deum, tamquam radios in solem,
a quo sunt, referebat.
Cum autem poenitentia sit species iustitiae commutativae (S. Th., 3, q. 85, a. 3 et 4),
iure hic q u a e r i p o t e s t : utrum virtus poenitentiae fuerit in B. Virgine.
R E SPO N D E T U R : disputatur inter Theologos. Quidam, enim, tenent B. Virginem
et habitum et actum poenitentiae habuisse. Ita Vega (o. c., Pai. 17, cert. 19), Sedlmayr
(o. c., p. III, q. 3, a. 8) etc.
A lii e converso tenent B. Virginem neque habitum neque actum poenitentiae ha
buisse. Ita Vasquez (De Poenit., q. 80, a. 4, dub. 2), Alastruey (o. c., p. 394) etc.
A lii tandem tenent B. Virginem habuisse poenitentiam quoad habitum, non vero
quoad actum. Ita Card. Lpicier (o. c., p. 276), de San (De Poenit., c. 6). Huic senten
tiae adhaerendum videtur. Habuit Deipara habitum poenitentiae, hoc sensu quod et
ipsa (sicut Adam) doluisset, si peccatum praecessisset. Non habuit verum actum in
ternum poenitentiae eo quod in ipsa defecit prorsus quod libet peccatum.
Frustra obicere videtur cl. Alastruey: Si enim ad hoc ut detur in aliquo virtus,
sufficit actus conditionalis circa propriam virtutis materiam, ei alias impossibilem, se-
i66
queretur in Christo fuisse virtutes fidei et spei, quibus ita esset dispositus, ut si non
videret ac frueretur Deo, in illum crederet et speraret; atque etiam in B. Virgine fuisse
virtutem continentiae, quia ita esset disposita, ut si pravas pateretur concupiscentias,
eas reprimeret ac superaret, quam quidem virtutem non habuit .
Frustra, dicimus, haec obiciuntur, quia deest omnino paritas. Etenim: conditionalis
existentia fidei et spei in Christo, est intrinsece impossibilis ob visionem beatificam quam
iugiter habuit; dum conditionalis existentia poenitentiae in Deipara non fuit intrinsece
sed solum extrinsece impossibilis; pariter, conditionalis existentia continentiae in D ei
para, fuit intrinsece impossibilis, quia fomite etiam in actu primo caruit, dum conditio
nalis existentia poenitentiae fuit intrinsece possibilis et solum extrinsece impossibilis,
ob adsistentiam divinam.
Frustra etiam idem cl. Auctor obicit: Christo negatur virtus poenitentiae, quia,
cum ab intrinseco impeccabilis sit vi unionis hypostaticae, non cadit in illo talis dispo
sitio animi, ut, si peccatum commiserit, de eo doleret. Idipsum pariter dicendum est
de B. Virgine quae, a primo instanti sui esse, Mater Dei decreto ab aeterno destinata
ad divinam maternitatem, cui, infra repugnantiam physicam, competit omnis moralis
repugnantia cum peccato . Etenim, neganda est omnino paritas inter Christum et D ei
param: dum enim Christus ratione unionis hypostaticae fuit physice et intrinsece
impeccabilis, B. Virgo, e contra, ratione maternitatis divinae, fuit tantum moraliter et
extrinsece impeccabilis, 1 ideoque, absolute loquendo, peccare poterat, et in ipsa erat in
trinseca possibilitas peccandi: quod sufficit ad habitum poenitentiae in ipsa ponendum.
c) De fortitudine B. M. V.
Fortitudo est virtus quae praestat, ut nullis difficultatibus vel persecutionibus
a sequendo bono deterream ur. A d ipsam reducuntur patientia, perseverantia, etc.
rebat Salom on, cum dicebat, m ulierem fortem quis inveniet? . E t vere quis
B. V irgin e fortior, quae Ioan., c. 19 stetisse dicitur iuxta crucem filii patientis?
(Serm . 2 super Missus est, P L 183, 63). S. Alfonsus: D io ci diede la V ergine
M aria per esem pio di tutte le virt, ma specialm ente per esem pio di pazienza...
T u tta la vita di M aria fu un esercizio continuo di pazienza; m entre che, come
rivel l A ngelo a S. Brigida, la B. V ergine visse sempre tra le pene Sicut rosa
crescere solet inter spinas, ita haec venerabilis V irgo in hoc m undo crevit inter
tribulationes (Revelationes, Serm . ang., de excell. B . M . V ., c. 10). L a sola com
167
passione delle pene del Redentore bast a farla m artire di pazienza (Glorie di
M aria, p. II, p. 9).
e r n a r d in u s
S e n e n s is ,
serm o 2, art. 2, cap. 1: Opera, V enetiis 1745, 4, 103, coi. 1). A t, fuit etiam in B .
V irgin e secundus fortitudinis actus, id est, sustinere, qui actus est difficilior: su
stinere difficilius est quam aggredi (S . Th., 2, 2, q. 123, a. 6, ad 1), eo quia co
natum continuum exposcit. V ita, enim, B. Virginis iugiter in dolore defecit.
Q uem adm odum quanto rosa in crescendo se plus dilatat tanto fortior et acu
tior spina afficitur: ita et haec electissim a rosa M aria, quanto plus aetate cresce
bat, tanto fortiorum tribulationum spinis acutius pungebatur... Sicut rosa con
stanter in suo loco stare cernitur, quam vis spinae circum stantes fortiores et acu
tiores effectae fuerint, ita haec benedicta rosa M aria, tam constantem gerebat
anim um , quod quantum cum que tribulationum spinae cor ipsius stim ulabant,
voluntatem tam en suam nequaquam variabant sed ad sufferendum ac faciendum
quidquid D eo placeret, se prom ptissim am exhibebat (S. B i r g i t t a , Revelatio
nes, Serm o ang. de excell. B . M . V ., cap. 16).
d) De temperantia B. M. V.
T em perantia est virtus quae praestat ut pravas cupiditates com pescam us, et
sensibilibus bonis ne utam ur nisi secundum rectam rationem. A d tem perantiam
pertinent virtutes continentiae, humilitatis, etc.
Prop.: B . Virgo singulariter refulsit virtute temperantiae.
Prob.: C u m enim tem perantia sit circa pravas concupiscentias non adm it
tendas, ideo virtus ista tanto perfectior in aliquo invenitur, quanto magis pravis
concupiscentiis caret. A tq u i B. V irgo pravis concupiscentiis om nino caruit, cum
fom item concupiscentiae non habuerit. Ergo...
A d tem perantiam reducuntur continentia et humilitas:
Continentia, stricto sensu accepta, in B. V irgin e locum non habuit; conti
nentia enim, stricto sensu, est firm um animi propositum quo quis se continet in
bono rationis contra pravos concupiscentiae motus, ita ut continens ille sit qui
pravas concupiscentias patitur: D eipara autem, ob fom itis carentiam, huiusm odi
m iseriis om nino expers extitit.
i68
V IR T U TE S MORALES B. M . V.
Si vero continentia sum atur lato sensu, pro castitate, tunc fuit in B. V irgin e
excellentissim o modo.
F u it etiam in B. Virgine, m odo om nino singulari, cordis humilitas, fu n d a
mentalis virtus, superbiam rem ovens quae est initium omnis peccati. Inclinat
hum ilitas ad propriam vilitatem signis vel factis profitendam , cohibendo inor
dinatum propriae excellentiae appetitum per veracem et ordinatum sui contem
ptum.
H um ilitatis fundam entum in intellectu invenitur, qui recognoscit quodlibet
bonum , quod invenitur in hom ine (sive in ordine naturali sive in ordine super
naturali) a D eo solo esse, et proprium hom inis nihil aliud esse nisi malum . E x
hac intellectus cognitione, voluntas inclinatur ad laudem fugiendam et ad illam
soli D eo tribuendam . H oc posito, quoniam in B. V irgin e nulla vel m inim a culpa
fuit, defuit in ipsa hum ilitas illa qua quis se vilem peccatorem profitetur, et illa
tantum hum ilitas fuit quae ex divinae excellentiae et ex propriae nihilitatis co
gnitione derivatur. H aec autem hum ilitas excellentissim e in V irgin e fuit, prou t
apparet ex ipsa S. Scriptura in qua statim post nuntium elevationis ad divinam
maternitatem , respondit: E cce ancilla D om ini... (L u c., i , 38). H in c iure Seraphicus D o ctor exclamabat: Im itam ini, omnes homines, D ei M atris hum ilitatem
(Serm . 2, de Annuntiat. B . V. M ., op. 9, 664 b).
D ei M ater actu effecta, ad Elisabeth, D om ina ad ancillam, properat, et E li
sabeth exclamanti: E t unde hoc mihi ut veniat M ater D om ini mei ad me?
(L u c., x, 43), M aria, omnia, statim, de quibus m irabatur Elisabeth, ad D eum
referens, et ad vilitatem suam unice respiciens, exclamat: M agnificat anima
mea D om inum ... quia respexit hum ilitatem ancillae suae... (L u c ., 1, 46). V erbis
istis B. V irgo significare noluit, ut patet, propriam virtutem hum ilitatis (non est
enim hum ilis se reputare hum ilem ) sed significare voluit nihil a se esse vel h a
bere, id est vilitatem quam D eus respicere dignatus erat. V id e hum ilitatem
exclamat S. A m brosius vide devotionem. A ncillam se dicit D om ini, quae
M ater eligitur, nec repentino exaltata prom isso est. Sim ul ancillam dicendo, n u l
lam sibi praerogativam tantae gratiae vindicavit, quae faceret quod iuberetur
(In L u c., 1, P L 15, 1639). Et alibi: H um ilior facta est, uti se a D eo cognovit
electam (De Virgin., lib. 2, c. 2, P L 16, 2 2 1 ) .1
1 Q u a e h u c u s q u e d ix im u s p e r p u lc h r e re s u m i p o s s u n t v e r b is P . M o n s a b r : E t m a in t e
n a n t g e r m e s d iv in s o b is s e z a u x o r d r e s d e la sa g e sse te r n e lle , fle u rs p a n o u is s e z - v o u s , r e m
p lis s e z d e v o s p a r fu m s c e s a in t p a r a d is , p a r e z - v o u s d e p r c ie u x ra m e a u x , e t c h a n t e z la g lo ir e
d e D ie u , d a n s le p lu s b e a u d e se s o u v r a g e s . Obaudite me divini fru ctu s... florete flores... et date
DONA S P IR IT U S
o m n iu m
S. IN B. M . V.
v ir t u t u m
exem plar
S P IR IT U S
S A N C T I IN
B. M . V IR G IN E
170
DONA S P IR IT U S S. IN B. M . V.
sum ptionem . Septem colum nae, 'quibus firma stetisti semper, sunt dona Spiri
tus Sancti, quae requieverunt in te, et num quam te deseruerunt per quae ste
tisti firm iter et perseveranter in omni virtute (De contempi. Deiparae, cap. 4).
b) C o n r a d u s A S a x o n i a : Q uid m irum , si in illa virga est tanta donorum
Spiritus Sancti affluentia? M aria nam que est illa Virga, et F ilius M ariae est ille
flos, de quo dicitur in Isaiae c. 1: Egredietur virga de radice lesse... (Spe
culum B . M . V ., c. 6).
c) S. A n t o n i n u s , S. A lbertu m M . secutus, asserit quod habitus illorum do
norum, quorum actus consistunt in cognitione et affectione, ut dona sapientiae,
intellectus, consilii et scientiae, habuit excellentius omni viatore; m edio modo
inter statum viae, quantum ad actuum perfectionem , supra statum patriae, quan
tum ad m erendi conditionem . Dona vero in actione consistentia, ut fortitudo,
pietas, et tim or, habuit per m odum patriae, quantum ad actuum perfectionem :
sed secundum statum viae quantum ad m erendi conditionem (4 P., t. 15, cap. 18).
DONA S P IR IT U S
S. IN B. M . V.
donum
in t e l l e c t u s .
vat ad hoc ut m ysteria fidei m elius uti credibilia perspiciat quantum m ortalibus
licet. A tq u i B. V irgo mysteria fidei clarissime ut credibilia semper perspexit, ut,
puta, V irgin em concipere et parere D eum , D eum esse hominem factum , D eum
esse trinum in personis et unum in natura, D ei Filium , in unitate personae, esse
pariter D eum et hominem , Redem ptorem humani generis etc...
3) F u it in B. V irgin e
donum
c o n s il ii.
hoc ut daemonis et m undi insidias iugiter caveat et in dubis, quid magis expe
diat gloriae D ei et suae proxim ique saluti, cognoscat. A tqu i haec omnia B. V irgo
praeclarissim e habuit. H uius rei insigne specim en habetur in consilio in nuptiis
Canae Galilaeae m inistris convivii dato: Q uodcum que dixerit vobis, facite
(Ioan., 2, 5). Consilium eius praevaluit, quia erat consilium a Spiritu Sancto ipsi,
circum stantiis prim a fronte contrariis non obstantibus, inspiratum.
4) F u it in B. V irgin e
donum
f o r t it u d in is .
172
FRU CTU S
S P IR IT U S
S. IN B. M . V.
rari: at iste non fuit in Beatissima Virgine. A liu m actum secundum statum pa
triae, qui est revereri, et illa fuit in Beatissima Virgine.
Est autem reverentia m ixta cum dilectione subiectio. H abuit autem actum
istius tim oris excellentius omni viatore: unde si alicui viatori revelaretur quod
deberet salvari; et sic non tim eret separari, sicut videtur de beato Paulo, qui di cit: C ertus sum quia neque mors, neque vita etc. (Rom . 8, 38); non tam en in
hac certitudine coaequaretur beatae Virgini; illa enim certitudo esset per scien
tiam et per effectum et per posterius; certitudo autem beatissimae V irginis qua
se scivit non separari, fuit per m odum causae: scivit enim se in utero sanctificatam, et scivit se M atrem D ei esse effectam, et scivit se non peccasse et de cetero
non posse peccare et sic scivit se separari non posse per m odum causae (M a
n a le. q. 69).
A rt. 4 - D E F R U C T I B U S S P I R I T U S S A N C T I
IN
B. M . V IR G IN E
FRU CTUS
S P IR IT U S
S. IN B. M . V.
173
nostrorum
Porro in anima B. V irgin is nullum desiderium fuit nisi velle se F ilio suo acceptam
existere; quia vero quilibet eius affectus ita in gratia divina quam, moraliter
loquendo, am ittere non poterat
iugiter tranquilla gavisa sit. Pacem
tum tenet locum in donis Spiritus
quaeque sustineat. N u m quid non
FRU CTUS
I 74
S P IR IT U S
S. IN B. M . V.
est illis haec omnia prodesse nisi iungantur cordis bonitati. H aec eadem est alius
Spiritus Sancti fructus quo anima ardet desiderio om nibus benefaciendi. T a lis
autem cordis V irgin is necessitas est quae nos magis percellit et occupat: scim us
nam que, cum ad illam accedim us, nos ante ianuam iam patentem consistere,
quandoquidem iuxta A ligh erium M aria
M olte fiate liberam ente al dimandar precorre .
(Farad., 33, 17-18).
Q uoniam vero hominis bonitas in hac vita lim itibus circum scribitur, necessarius
est alius Spiritus Sancti fructus, ut illius prioris in tuto ponatur augm entum :
qui fructus longanimitas est, qua benefaciens benefacere non cessat.
Et huiusm odi longanim itas in B. Virgine fixas radices habuit: Ipsa enim ge
nus hum anum beneficiis replevit, replet, replere nec desinet um quam : M ater
quippe est cuius bonitas inexhauribilis. N e c denique tim endum est ne iniuria
vel ingratitudo talis bonitatis et m isericordiae fontem occludat. Mansuetudo enim
M ariae nobis arrha est eiusdem Virginis in nos iugis bonitatis: est autem m an
suetudo ille Spiritus Sancti fructus quo benefactor vel involuntarie indignis b e
neficia sua et gratias diffundit. Q uot enim gratiae rebelles fuerunt quos M aria
e barathro benignissim e eripuit! M aria ergo in bono vincit m alum sicut nos
agere docet Apostolus.
N um eratur autem inter Spiritus Sancti fructus qui hom inem respiciunt in
eius relationibus ad similes sibi, fides quae et sinceritas dicitur qua plures perso
nae concorditer et am icaliter vivunt: quae si absit, vita intolerabilis prorsus eva
dit. M aria autem hanc ita prae se ferebat ut omnes de eius consortio ineffabiliter
gauderent.
BEATITUDIN E S IN B. M . V.
I75
netur et num quam verbis, actionibus, adspectibus, tactibus, vel auditu offen
dit, periucundum certe est considerare M ariam quae ita regebatur in corpore ut
veraciter de illa dici posset quod conversatio eius in coelis erat .
A ccedit denique castitas qua praesertim innuitur puritas affectuum cordis
qui singuli in D eum dirigi debent nullim ode ab inordinata quavis passione de
turpati. In hoc autem singulari quadam refulgebat pulchritudine B. V irgo, quippe
cuius cor SSm o C ord i Iesu sim illim um erat. Q uaecum que enim pulchra, quae
cum que sublim ia, quaecum que divina de Corde SSm o C hristi dicuntur eadem
debita proportione servata et de B. V irgin is corde dici possunt.
A rt. 5 - D E B E A T I T U D I N I B U S
Q uam quam Beatitudo ut anim advertit Card. L p icier 1 una sit, scilicet,
D eus, m ulta tam en sunt opera quae ad ipsam perducunt, quaeque in nobis spem
pariunt illam obtinendi. H aec autem opera per m etonim iam Beatitudines
appellantur, quia causa sunt et m eritum beatitudinisj perfectae. H aec virtutibus
adscribuntur, praecipue tam en donis Spiritus Sancti. Sunt ergo beatitudines
perfecti actus virtutum et donorum, quibus homo securitatem habet vitam aeternam
obtinendi . O cto sunt Beatitudines, seu potius septem cum octava sit veluti si
gillum praecedentium et manifestatio.
Ita S. M atthaeus in suo Evangelio (5, 3) eas tradit:
Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum .
Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram.
Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur.
Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur.
Beati m undo corde, quoniam ipsi D eum videbunt.
Beati pacifici, quoniam filii D ei vocabuntur.
Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est
regnum coelorum .
Ergo beatitudines fructus sunt, fructus inquam talis m aturitatis ut nobis
vitam aeternam veluti praegustare faciant; sunt ideo Spiritus Sancti operis corona
ultim a in anima.
T re s in classes beatitudines distribui possunt, videlicet:
1) quae fallacem beatitudinem excludunt (spiritus paupertatis, iustitiae, fletus);
2) quae vitam activam respiciunt (famis et sitis iustitiae et misericordiae);
3) quae vitam contemplativam respiciunt (cordis m unditia et pax).
H ae beatitudines omnes in B. V irgin e quam perfectissim e inveniebantur,
siquidem in Ea tum virtutes tum dona perfectissim e fuerunt. Sed cum per vir
tutum exercitium praesertim autem donorum magis ac magis appropin
1 Instit. Theol. specui., c u r s u s b r e v io r , v o l. 2 , p . 4 7 .
176
BEA TITU D IN ES IN B. M . V.
V itae activae beatitudo in iis consistit quae proxim is nostris largim ur, et hoc
sive ex debito (famis et sitis iustitiae) sive ex benignitate (misericordia). Sunt qui
ab huiusm odi praestandis refugiunt, et auri cupidine, iustitiae opera contem nunt
proxim is qu o d iustum est non reddentes, quin im mo et illorum opibus inhiant
ut iis im pleantur. Iidem , eodem semper execrabili amore perculsi, misericordiae
opera deserunt ne aliorum miseriis com m unicent. Propter hoc D om inus his qui
iustitiam sitiunt satietatem prom isit, et m isericordibus, m isericordiam qua ab
omni miseria liberentur.
Quanta aviditate esurivit B. V irgo iustitiam! Q uam sollicita in reddendo de
bito proxim is fuit ut ne cogitaret quidem de illorum substantia aliquid sibi arro
gandi. Q uanta ideo et D eu s hanc eius fam em satietate satiare debuit!
Iustitiae autem erga proxim um B. V irgo et m isericordiam adiunxit. A liorum
m iserias et afflictiones sibi proprias fecit, cuius rei signum est praeclarissim um
illu d quod Ipsa in nuptiis Canae G alileae fecit. C u m enim vinum deficere prae
sensisset, ne sponsi rubore oborto confunderentur, vinum m iraculo a F ilio suo
im petravit.
Q uod praem ium , quam ve beatitudinem D eus E i pro sic exercita m isericordia
praeparare debuit!
CHARISM ATA IN B. M . V.
I77
12
CHARISM ATA IN B. M . V.
c c l e s ia e :
officii Dispensatricis
omnium gratiarum.
D ispensatrix
om nium
gratiarum in Ecclesia, oportet ut praehabeat omnes gratias quae aliis sunt di-
CHARISM ATA IN B. M . V.
179
In B. V irgin e fu it
serm o
s a p ie n t ia e ,
i8 o
CHARISM ATA IN B. M . V.
g r a t ia
s a n it a t u m
et
o p e r a t io
v ir t u t u m
seu, uno
CHARISM ATA IN B. M . V.
18 1
nullum signum fecit, ut scilicet omnes C hristo intenderent. A ttam en, circa
gratiam m iraculorum iure anim advertit Card. L p icier etsi retinendum sit
Beatam Virginem , usque ad Christi ascensionem, nullum m iraculum fuisse ope
ratam, cum tamen m iracula, quae quidem ad fidei confirm ationem ordinantur,
non necessario patrari debeant a solis fidei praedicatoribus, sed possint etiam a
sim plicibus fidelibus, D eo sic disponente, perfici, hinc dubitandum non est quin
m isericordiae M ater, ab aliquo Christi fideli in angustia posito forsan exorata,
enixe apud D eum pro eo intercesserit, et cum repulsam non patiatur, miraculose
obtinuerit petitam gratiam. Sane haudquaquam credibile est, aut fideles ad
M ariam viventem non recurrisse, aut gloriosam hanc V irginem , quae adeo se in
m isericordia divitem , labentibus saeculis, iugiter exhibuit, viscera sua petitioni
fidelium ante assum ptionem clausisse, aut D eum illius orationibus m inus atten
disse, aut denique nullum huiusm odi m iraculum tunc tem poris locum habere
debuisse (o. c., p. 281).
5) In B. V irgin e fu it g r a t i a p r o p h e t i a e ; quod pulchre exponit S. Antoninus:
Ioannes dicitur propheta non solum, sed plus quam propheta, quia de eo pro
phetatum est, et quia parentes in nativitate prophetas quodam m odo fecit, m a
trem videlicet, et patrem , u t patet in Evangelio L ucae 1. M u lto magis dici de
bet plusquam propheta B. M aria, quae copiosissim e, et aperte per prophetas
est praenuntiata, et a Patriarchis designata, et in m ultis generibus rerum figurata,
ut in arca, in virga, in vellere Gedeonis, et alias. Ipsam quoque videtur Ioannem
constituisse prophetam : nam, ut audivit salutationem M ariae Elisabeth, exultavit infans in utero ejus, scilicet Iohannes Baptista. U nd e nisi quia cognovit
m ysterium occultissim um om nibus, ei illud ostendi m odo quo potuit, scilicet
exultando, adorando; et tunc prim um Ioannes factus est propheta ex voce B .
M ariae, quinim m o etiam m ater repleta Spiritu Sancto cognovit, et declaravit
ipsam rem occultissim am cunctis clamans: U nd e hoc m ihi, ut veniat mater D o
mini ad me? N onne prophetissam
m e dicent omnes generationes, quae tunc erat om nibus ignota, sed futurum
erat post tem pora, quod dixit? Sed et quum m inistris nuptiarum , deficiente
vino, inquit: Q uodcum que vobis dixerit, scilicet filius meus, facite; ideo hoc
dixit, quia praescientia futuri miraculi sciebat aquam in vin um convertendam .
A ve igitur gratia plena prophetiae (p. IV , tit. 15, c. 19, par. 4).
E t revera conveniens erat ut tali dono ornaretur quae a Christo M ater et
advocata fidelium , A uxiliatrix Ecclesiae militantis constituta erat: quae munia
praestare certo non poterat nisi m ulta ipsi de statu et progressu m ilitantis E ccle
siae eiusque filiorum revelata fuissent.
6) F u it in B. V irgin e g r a t i a d i s c r e t i o n i s s p i r i t u u m , ad iudicandum , v i
delicet, a quonam spiritu, utrum a spiritu bono vel a spiritu malo, interiores
cogitationes ac desideria procedant sive in seipsa sive in aliis. In seipsa: quia ne-
l 82
CHARISM ATA IN B. M . V.
que ab intrinseco (utpote fom ite carens) neque ab extrinseco (seu a diabolo)
B. V irgo potuit experiri in se m otum vel effectum aliquem qui non esset a S p i
ritu bono, seu a Spiritu Sancto inspiratus. E t ideo, sicut Christus, exterius tan
tum m odo, non vero interius per aliquem inordinatum m otum , tentari potuit.
A t, praeterquam relate ad seipsam, talis gratia fuit etiam relate ad alios, nedum
propter sum m am rerum spiritualium experientiam, quam iugiter habuit ( S p i
ritualis [enim] homo iudicat om nia i Cor., 2, 15), sed etiam ob singulare S p i
ritus Sancti donum , ad hoc ut proprium m unus M agistrae Apostolorum et fide
lium rite exequi posset.
7)
sfrm o n um
ipsis (S. A
lbertus
SCIENTIA B. M. VIRGINIS
A rt. 7 - D E
S C IE N T IA
183
B . M A R I A E V.
ir e r d
est.
ratione scientiae prout anim advertit Card. L p icier sit ut dicat respectum
ad obiectum suum , non quocum que modo, sed form aliter qua scibile est, ideo
to t sunt scientiae, quot sunt rationes huiusm odi obiectum attingendi. Porro,
ratio qua aliquod obiectum in aliqua scientia attingitur, est lux sub qua huius
m odi obiectum m anifestatur et actu scibile redditur: quae pro nobis potest esse
aut lum en intellectus agentis secundum species phantasm atibus proportionatas,
aut lum en quoddam superius infusum secundum species excendentes propor
tionem phantasm atum , aut denique lum en quod sit ipsam et divina Essentia,
in qua, veluti in sim plicissim a specie, res videntur.
E t secundum hoc, alia est scientia acquisita, alia scientia indita vel infusa,
alia beata. E t illa quidem prior connaturalis est nobis in statu viae, cum omnis
nostra connaturalis cognitio h ic incipiat a sensu et sit proportionata phantasma
tibus corporis; dividitur autem specifice in tot scientias, quot sunt gradus abstrahibilitatis a materia, verbi gratia, in physicam , mathem aticam , m etaphysicam,
etc. Secunda autem scientia connaturalis est angelis, quibus hoc ipsum quod
est intelligere, non fit per abstractionem a phantasm atibus, sed divinitus per
im m issionem specierum rebus proportionatarum , quae quidem scientia iterum
m ultiplex est, secundum differentiam specificam huiusm odi specierum . D e
nique scientia beata connaturalis est soli D eo, qui seipsum unico sim plicissimo
actu intelligit, unde haec scientia per alias species ulterius non dividitur (o. c.
p. 282).
H isce praemissis, speciatim de hac triplici scientia in B. V irgin e agen
dum est.
184
I -
De Seientia
b e a t a B. M a r i a e V . 1
1) Quid sit scientia beata. Est illa quae in visione D ei immediata, seu in co
gnitione intuitiva Essentiae divinae consistit.
Scientia haec, connaturalis D eo tantum m odo, conceditur Sanctis, post huius
vitae cursum . Attam en, quia visio essentiae divinae longe excedit vires cuiuslibet
intellectus creati, hinc necesse est ut addatur supernaturale quoddam auxilium ,
elevans et confortans intellectum , quod lumen gloriae vocatur, sine quo im possi
bilis omnino evadit actus visionis beatificae. H oc autem lum en vel permanenter,
si visio Essentiae divinae est permanens, vel transeunter, si visio est transiens,
a D eo concedi deb et.
2) Opinio non probanda, est singularis opinio Francisci G uerra, O . M . ('^ 1658)
iuxta quam B. V irgo, inde a prim o instanti suae conceptionis, fuisset simul
viatrix et com prehensor , et quae possedisset habitum lum inis gloriae cum
habitibus fidei et spei (Maiestas gratiarum ac virtutum omnium Deiparae Virgi
nis. Segoviae, 1659, t. 1, p. 67). V ega ut probabile habuit B. V irginem , in tota vita
terrestri, D ei visionem habuisse. (O c., Pai. 34, cert. 1).
N ostris diebus P. R b an o s2 demonstrare contendit visionem beatificam
perm anentem in B. V irgin e non repugnare, et rationes non deesse ad illam
adm itt ndam, modo analogo quo adm ittitur in Christo.
N o n repugnat, ante omnia, B. V irginem fuisse sim ul (non secundum idem )
viatrix et ccm prehensor, in statu viae et in statu termini: hoc enim conceditur
pro Christo (cfr S . Th. III , q. 15, a. 10), quin contradictio habeatur. Q uare
arguit praefatus A u ctor idem de M aria dici non potest? A rgum enta enim
quae in contrarium afferuntur, deducta ex fide, ex augm ento gratiae et m eriti
non videntur ita apodictica ut contradictionem evincant.
N ec desunt rationes convenientiae pro visione beatifica perm anente. E tiam
B. V irgo e n im sicut et Christus ratione Corredem ptionis, rationem habuit
principii reductivi hom inum in D ei visionem . Etiam B. V irg o , insuper, sicut
et Christus tam intim e D eo unita ratione gratiae et ratione carnis, fuisset ei
unita etiam ratione cognitionis. Conveniens tam dem erat ut illa quae ab A ngelo
gratia plena (L u c., 1, 28) salutata est, non careret dono angelis concesso.
b e a ta m
A d M in. Etenim , B. V irgo, ut iam suo loco dem onstravim us, i) habuit fidem
quae cum visione perm anente componi non potest; 2) crevit iugiter in gratia:
quod esse non poterat si in statu term ini iam posita esset. Im o, haec est potis
sima differentia inter Christum et B. V irgin em aliosque homines, quod C h ris
tus, visionem beatificam habere debuit ab initio, alii vero m inime, et ratio est
quia Christus erat prim um principium reductivum hom inum in D ei visionem ,
alii vero erant ab ipso reducendi ad illam; iam vero, id quod est in potentia, non
reducitur in actum , nisi per id quod est actu.
Relate ad argumenta a P. Rbanos adducta ad probandam possibilitatem v i
sionis beatificae perm anentis cum fide, dicendum videtur ea persuasiva non esse.
A d fidem enim cum visione beatifica perm anente com ponendam , distinguere
cogitur inter ea quae B. V irgo cognoscebat ex visione et ea quae aliter cognosce
bat. A t, distinctio haec in scientia D eiparae om nino arbitraria et absque funda
m ento videtur.
N ec magis valida nobis videntur argum enta ad convenientiam illius visionis
probandam allata. Prim um enim argum entum supponit paritatem D eiparae
cum Christo: quod adm itti non potest, cum Christus sit principium reducti
vum aliorum in visionem D ei absolutum (respectu om nium omnino, inclusa
Deipara), dum e contra B. V irgo, sim ul cum C hristo, sit principium reductivum
aliorum ad visionem beatificam tantum m odo relativum. D eest insuper paritas in
secunda ratione: alia est enim unio naturae humanae Christi cum D eo, et alia unio
M ariae. T e rtia tam dem ratio non valere vid etur eo quod donum visionis beati
ficae quod statui angelorum debetur (utpote com prehensores) non debetur statui
D eiparae (quae non erat com prehensor).
II.
R a t i o n e : 1) Ratione principii mariologicv. Q u od vel paucis m ortalibus
constat fuisse collatum , fas certe non est suspicari, tantae V irgin i fuisse negatum
(S. Bernardus). A tq u i tale privilegium M oysi et S. Paulo concessum fuit. Ergo
et B. V irgin i.
A d M in. Etenim , com m uniter T h eologi, post S. A ugu stin um (P L 33, 610)
et S. T h o m am (2, 2, q. 173, a. 3) adm ittunt tale privilegium M oysi et S. Paulo
fuisse concessum , 1 et satis congruenter exponit A ngelicu s 1. c. : nam sicut
M oyses fuit prim us D octor Iudaeorum , ita Paulus fu it prim us D o ctor gentium .
1 O p p o n it ta m e n M e r k e l b a c h : C u m h o d ie r n i in te r p r e t e s S c r ip tu r a e s e n te n tia m d e v i
s io n e ip s iu s D e i a P a u lo e t a M o y s e n o n h a b e b a n t v e r e fu n d a ta m ( c fr . C e u p p e n s , Theologia
x86
SCIENTIA IN F U S A IN MARIA
*87
scientia indita concom itatur naturam subiecti et cum ipso producitur, velut illius
naturale com plem entum , scientia infusa, e contra, non concom itatur naturam,
sed advenit subiecto cui a D eo infunditur. Sic, e. g., A ngeloru m scientia proprie
indita dici debet, sim ul cum natura angelica, quia tam quam naturale intellectus
angelici com plem entum , a D eo infunditur; dum scientia A d ae proprie infusa
dici debet, quia neque sequebatur in eo vi naturae hom inis, neque eadem actione
qua anima eius est creata, sed alia actione a D eo superaddita est.
Scientia infusa d u p l e x est: infusa per se et infusa per accidens. A u ctores tam en
in definitione huius duplicis scientiae nondum plene conveniunt. Iuxta nos, ad
confusionem vitandam , s c i e n t i a per se i n f u s a est illa quae ex se postulat infundi,
ita ut aliter haberi om nino non possit. Scientia vero i n f u s a per accidens est illa
quae, licet virtute hum ani ingenii acquiri possit, de facto tam en non acquiritur
sed a D eo, hum anum laborem praeveniente, infunditur. Praecipuum vero inter
utram que discrim en in hoc positum est quod, dum scientia per se infusa est a
phantasm atibus prorsus independens sive in origine, sive in usu (quia habetur
18 8
SCIENTIA IN F U S A IN MARIA
Salazar, V ega,
Sedlm ayer,
S. Alfonsus, T errien,
G ariguet, H ugon,
D e rck x etc., tenent B. V irgin em habuisse perm anenter scientiam per se infusam
inde a prim o instanti suae Conceptionis. Posita vero hac scientia per se infusa,
non videtur adm ittendum esse novum m iraculum quo scientia infusa per acci
dens in B. V irgin e ponatur, eo quod per scientiam per se infusam iam sufficien
ter instructa fuisset circa veritates sive supernaturales sive naturales. 1
2) Relate vero ad extensionem
sc ie n t ia e in f u s a e :
SCIENTIA IN F U S A IN MARIA
iv isio
q u a e s t io n is .
189
It)0
tiam rerum civilium (e. g. m ilitiae, m ercaturae, etc.), m aiorem de illis notitiam
habuit A d am quam B. V irgo, quia eas scire nihil B. V irgin em referebat.
Relate vero ad res ordinis supernaturalis, ea omnia cognovit quae statui et
dignitati D eiparae et Corredem ptricis congrua erant. C ogn ovit ergo veritates
super naturales seu dogm aticas et theologicas cognitione superiori quam de illis
habent omnes A ngeli et omnes homines in statu viae, et hoc sive ratione suae
singularissimae perfectionis supernaturalis, prout erat D e i M ater, sive ratione
intimae cooperationis operi redemptionis, prout erat
generis.
Relate vero ad cognitionem futurorum et praesertim relate ad consilium d ivi
num respiciens sanctificationem et salutem humanitatis, illud B. V irgo, saltem
com plexive, si non quoad omnia particularia, certe, tam quam C orredem ptrix,
cognoscere debuit, inde ab annunciatione. Probabiliter, insuper, cognovit etiam
id omne quod sanctificationem et salutem singulorum fidelium respiciebat, utpote
singulorum Corredem ptrix et M ater, ad hoc ut pro singulis proprios dolores
et proprii F ilii sacrificium offerre posset...
Praeter has cognitiones infusas, adm itti debet B. V irgin i plures speciales
revelationes, toto vitae suae tem pore, factas fuisse. T a le enim beneficium plu ri
bus Sanctis, prout ex historia patet, collatum est. A fortiori ergo B. V irgin i tri
bu i debet, eo vel magis quod tale beneficium est signum fam iliaritatis cum D eo
in qua B. V irgo singularissim a evasit.
Falso igitur Erasm us, L u theru s eorum que asseclae tenuerunt B. V irginem
ignorasse Christum , F iliu m suum , esse veru m D eum , neque ut talem adorasse,
cum esset' infans; et ipsam, sim ul cum Ioseph, propter m aterialem conceptionem
de regno tem porali M essiae, illum expectasse tam quam regem et ducem qui
restitueret regnum Israel (cfr S. P. C a n isiu s, o. c., 1. 4, c. 2 et 18).
I I I - De s c i e n t i a a c q u i s i t a
B . M. V.
Quid et quotuplex sit scientia acquisita. Scientia acquisita est illa quae propriis
actibus acquiritur. D u p lex scientia acquisita distingui solet: simpliciter sperimentalis et vere deductiva:
a) prim a versatur circa particularia, et habetur cum quis, ea quae antea
per scientiam infusam iam cognoverat, postea experientia sua cognoscit;
b) secunda versatur circa universalia, et habetur cum quis propriam activitatem intellectualem exercet ope iudicii et ratiocinii.
Q uod in B. V irgin e fuerit scientia sim pliciter experim entalis, patet omnino,
eo quod m ulta B. V irgo quae per scientiam infusam cognoverat, postea expe
rientia etiam cognovit. Quaestio igitur m overi potest de scientia vere deductiva.
I9 I
2, i).
E g o au tem in D o m in o gaud ebo, et e x u ltabo in D e o Iesu m eo (H ab ac., 3, 18).
tuae (1 R e g. 1, 1 1 ).
C fr etiam Ps. 30, 8; P rov . 2, 12.
4. Beatam q u ip p e m e
d ice n t m ulieres
(G e n . 30, 13).
D eus
qui
tib i
fe c it
haec
m agn alia
eius
(P s.,
n o , 9).
C on fitean tu r n o m in i tu o q u on iam te rri
su p er
8. D extera D o m in i
1 1 7 , 16).
tim en tes eu m
fe c it
v irtu tem
(P s.,
(Ps,
C fr etiam P s ., 88, 1 1 .
9. T u h u m ilia sti... su p e rb u m ... dispersisti
in im icos tuos (P s., 138, 11).
12. D ab is
veritatem
Iacob ,
m isericord iam
193
Q uod a nullo hom inum M aria fuerit edocta patet etiam ex hoc quod de Incar
nationis m ysterio non fu it instructa m ediante viro suo sed m ediante angelo, ait
S . Thom as. P ropter quod etiam ipsa est prius instructa quam Ioseph, nam ipsa
instructa est ante conceptum , Ioseph autem post eius conceptum .
N e c obstat fugam in A egyp tu m D eiparae per sanctum Ioseph nuntiatam
fuisse: agebatur enim tunc non de instructione, sed de dispositione circa sacram
Fam iliam , cuius cura sancto Ioseph com m issa erat, ut, iuxta divinum benepla
citum , Iesu et M ariae securitati provideret. O biicenti quoque Beatam V irginem
didicisse futuram C hristi passionem et suosm et dolores a sancto Sim eone pro
pheta, dicente: E cce positus est h ic etc., respondetur, D eiparam iam per se
cognovisse, ex Scripturarum assidua lectione, substantiam passionis F ilii sui et
suae ipsius m aternae compassionis; unde hoc tantum Sim eon verbis suis obtinuit
relate ad M ariam , u t acerbi illius futuri eventus in eius m em oria profundius
figerentur.
Ceterum , quae de infantia V irgin is M ariae eiusque in scholis 1 praesentia,
e x evangeliis apocryphis deprom pta leguntur, eodem censu reiicienda sunt, ac
reiici debent sim ilia quae de C hristo ipso in iisdem libris reperiuntur, siquidem
haec omnia licet a pictoribus figurata et a potis ornata, Christi eiusque Beatis
sim ae M atris dignitati haud parum detrahunt (o. c., pp. 293-294).
M irabilis, ergo, fuit scientia in Deipara. C ontra vero hanc m irabilem D eip a
rae scientiam quaedam obiciuntur.
O B I C I T U R textus S. L u cae (2, 49, 50): E t ait (Iesus) ad illos: Q uid est
quod m e quaerebatis? N esciebatis quia in his quae Patris mei sunt, oportet me
esse? E t ipsi non intellexerunt verbu m quod locutus est ad eos .
A t facile responderi potest hisce verbis certissim e non significari quod M aria
et Ioseph non cognoverint C hristum esse D eum ; (2) sed quod nondum perfecte
1 E o v e l m agis quod histo rice con stat N a za reth , tu n c tem p o ris, p u blicas scholas n on du m
e rectas esse. S ch olae en im p u b licae in Palaestina fun datae fu e ru n t ann o 64 p. C . a S um m o S a
cerd o te Iesu ben G am ala (cfr. V i g o u r o u x , D ict. de la Bible, in voce Ecole et Education).
2 H anc sen ten tiam n u p er d e fe n d it P . E . S u tc liffe , S. I. (in Irish eccl. Record, 68, 1946,
94
1947.
113 -12 4 ).
SECTIO SECUNDA
DE HIS Q U A E PERTINENT A D C O R P U S
BEATAE MARIAE VIRGINIS
! 97
R atio huius ssetionis. N u llu m com positum potest perfecte cognosci nisi de
partibus quibus constat accurata notitia habeatur. Expositis ergo iis quae ad
partem formalem , seu ad anim am B. M . V . pertinent, exponenda nunc veniunt
quae ad partem eius m aterialem , seu ad corpus pertinent. D eus enim nedum B.
Virginis animam sed etiam corpus ut dignum F ilii sui habitaculum effici m ere
retur Spiritu Sancto cooperante praeparavit.
D e perfectione corporali B. M . V .
II. D e passibilitate B. M . V .
III . D e m ortalitate B. M . V .
C ap. I -
D E P E R F E C T I O N E C O R P O R A L I B. M . V I R G I N I S
198
NOBILITAS GENERIS B. M . V.
A rt. 1 - D E N O B I L I T A T E G E N E R I S B . M . V.
II)
sacerdotali.
S.
S c r ip t u r a e
NOBILITAS GENERIS B. M . V.
199
a u c t o r it a t e
1.
c., p. 3 19 .
200
dici; unde concludit Angelicus: Q uia igitur sacerdotium veteris L egis erat figura
sacerdotii C hristi, noluit C hristus nasci de stirpe figuralium sacerdotum , ut osten
deretur non esse om nino idem sacerdotium , sed differre sicut verum a figurali
^3; q. 22, art. 1, ad 2).
Q uapropter, concludit Card. L p icier si Beata V irgo secundum lineam
paternam orta fuisset de stirpe sacerdotali, absolute et sim pliciter Christus dici
deberet ortus de stirpe figuralium sacerdotum , quod inconveniebat; unde, ut
ipsi etiam non deesset nobilitas ex genere sacerdotali, secundum lineam m ater
nam D eipara ex sacerdotibus ortum habuit. Q uae ita cum sint, concludendum est
cum B. A lberto M agno, D eiparam fuisse ratione originis nobilissim am ac dignis
sim am in sum m o, cui convenit id quod habet S. H ildephonsus, cum ait: D e proge
nie carnis nulla nobilior D ei M atre refulsit 1 (1. c., p. 320).
A rt. 2 - D E P E R F E C T I S S I M A
C O M P L E X IO N E C O R P O R IS
B E A T A E M A R IA E V IR G IN IS
201
dependet, et ideo, quanto perfectior est anima, tanto perfectius requiritur corpus.
Q uapropter prout anim advertit S. A ntoninus 1 M u ltu m iuvat ad bene
operandum bona com plexio corporis et debita organorum dispositio; et qui m e
liora naturalia habet, quod est ex dispositione corporis, ille instinctu gratiae per
fecta perfectius exequitur; et quia Beata V irgo optim a naturalia habuit et per
fectissim am corporis com plexionem et dispositionem , repleta gratia in sancti
ficatione perfecte operabatur .
N e c obstat anim advertit Card. L p icier 2 fem ineum sexum virili sexu
im perfectiorem esse; licet enim ita com m uniter contingat, tam en quandoque,
divina favente Providentia, possunt m ulieres viros in perfectione superare, sicut
de pluribus m ulieribus in historia tum profana tum m axim e sacra legim us, quas
inter em inuisse D eiparam haudquaquam dubitandum est: unde eam S. G r e
gorius N azianzenus egregie compellat: O fem ineum sexum , qui propter com m une
salutis certam en, virilem sexum superasti . 3 Insuper licet gratia (utpote supra
omne debitum naturae) secundum capacitatem naturae non detur, attamen, quia
naturalia non destruit sed perficit, quodam m odo in ipsis naturalibus fundatur.
Iam vero scientia et gratia B. V irgin i collata, excellentissim a, prout iam vidim us,
fuerunt. E rgo et corpus optim e dispositum habere debuit.
3)
Ratione similitudinis cum Christo. F ilii enim referre solent, iuxta naturae
202
SIN GULARIS P U L C H R IT U D O B. M . V.
c)
A rt. 3 - D E S I N G U L A R I P U L C H R I T U D I N E B . M . V .1
Pulchritudinis notio. Pulchrum dupliciter spectari potest: subiective et obiective; subiective inspectum ,^pulchrum est id quod visum placet; obiective vero
inspectum , notas seu dotes quasdam im portat quae rem aliquam pulchram con
stituunt.
N otae seu dotes pulchritudinis, iuxta S. T h o m am (in 1, q. 39, a. 8) tres sunt:
1) integritas, seu perfectio obiecti, sine qua res sunt deformes; 2) debita proportio,
seu consonantia partium , vel ordo, sine quo anim us non delectatur sed potius
offenditur; 3) splendor, seu claritas quaedam sine qua obiecti integritas et pro
portio oculis m entis vel corporis affulgere nequit. H in c recte a S. T h o m a p u l
chrum definitur: Splendor formae super partes subiecti proportionatas aut
super diversas vires vel actiones , Brevius a S. A ugustino: Splendor ordinis .
Prop.: B . Virgo singulari corporis pulchritudine excelluit.
erson ,
Serm. de Concept.
e g a , o . c .,
Pai. 6, cert. 6.
SIN GULARIS PU L C H R IT U D O B. M . V.
tae fuerunt figurae, quali pulchritudine donata non est illa quae ab ipsis fuit figu
rata? Figuratum enim longe figuram excedit.
b)
enim pulcherrim a m ulierum ; Q uam pulchra es, amica mea, quam pulchra
es (4, 1); T o ta pulchra es, amica mea, et m acula non est in te (4, 7). Quae
om nia quam vis primo de spirituali pulchritudine dicantur, de corporali etiam
pulchritudine haud inepte intelliguntur.
2) L it u r g ia e , quae B. V irgin is pulchritudinem non semel ostendit. Q uo
abiit dilectus tuus, o pulcherrim a m ulierum ? (In festo V I I dolorum); N igra
sum sed formosa, filiae Ierusalem , ideo dilexit m e R ex et introduxit me in cu b i
culum suum (Ant. 3, in Vesp. B . M . V.)] Q uae est ista quae ascendit sicut
aurora consurgens; pulchra ut luna, electa ut sol? (ant. ad Benedictus in festo
Assum pt.); G aude V irgo gloriosa super omnes speciosa, vale o valde de
cora, et pro nobis Christum exora! (ant. A ve, Regina Coelorum).
3) P a t r u m
et
regorius
N a z ia n z en u s exclamat: O Virgo,
quae formae nitore caeteris praeis! (carmen de Christo patiente, inter op. S.
G reg. N az., P G 38, 147); b) G
eorgius
ic o m e d ie n sis
exclamat: O pulcherrima
100,
1416); c) S. A ndreas H ie r o s o l y m it a n u s , B. Virginem appellat viventem sta
(serm.
II. R a t i o n e :
1.
SIN GULARIS PU L C H R IT U D O B. M . V.
204
cum divinitate (Exod. 48, 32, 33) ita u t filii Israel non possent intendere in faciem
eius, quanto m aiore splendore fulgere non debuit facies M ariae quae erat veluti
im m ersa in splendidissim ae D eitatis abysso?... A nim ae claritas certissim e redun
davit in corpus. Im o, ex hac m ira claritate, quae B. V irgin is vu ltum decorabat,
quidam explicant m odum quo Sim eon inter omnes m ulieres B. V irgin em agno
scere potuerit.
2) Ratione animae. Q uo nobilior est anima eo nobilius et pulchrius est cor
pus cui unitur. A tq u i anima B. V irgin is nobilissim a fuit, post animam F ilii. E rgo...
A d M in. C orpus hum anum - prout arguit S. A lbertu s M . est nobilius
om nibus brutorum propter unionem ad animam rationalem; ergo nobilitas in
corporibus intenditur ad nobilitatem animae ad quam ordinatur; form a enim et
materia debent esse proportionata; sed anima beatissim ae V irgin is fu it nobilis
sima post anim am F ilii D ei: ergo et corpus eius erit nobilissim um et pulcherri
m um post corpus F ilii D ei (M ariale, q. 15).
3) Ratione propinquitatis ad divinitatem C orp us unitum divinitati arguit
S. A lbertu s M . perfectissim um est in pulchritudine, ita etiam quod A ngeli
desiderant in ipsam prospicere; ergo corpus im m ediate ordinatum ad ipsum ,
erit secundo loco pulcherrim um : hoc autem est corpus M atris unde form abatur
illud quod D ivin itati uniebatur: ergo erit illud secundo loco pulcherrim um
(Mariale, q. 15).
4) Ratione pulchritudinis F ilii. Q uo pulchrior est filius, eo pulchrior v i ordi
nariae legis naturae, est mater. A tq u i F iliu s B. V irgin is pulcherrim us fuit. E rgo
et m ater pulcherrim a fuit.
A d M ai. F ilii enim parentum et praesertim m atris im aginem referunt, iuxta
illu d:( F ilii m atrizant. Secundum philosophum
naturae est vis insita rebus, ex sim ili similem procreans. N isi ergo natura im
pediatur vel erret, filius erit sim ilis patri vel m atri. U nd e sequitur quod Filius,
qui
nec
sed
et
nascitur de M atre, et non de patre, tali operante quod im pediri non potest
errare, scilicet D eo, ibi necesse F ilium fieri sim ilem M atri et e converso:
ipse est pulcherrim us, iuxta illud: speciosus form a prae filiis hom inum
in ipsum desiderant A n geli prospicere E rgo V irgo D eipara est pulcher
P A SSIB IL IT A S B. M . V.
C ap.
205
II - DE PASSIBILITATE B. M. V.
Divisio quaestionis. Q uae cum ita sint, si agatur de passione late seu impro
prie dicta, patet omnino B. V irginem passibilem fuisse; ordo enim naturalis postu
20 6
PA SSIB IL IT A S B. M . V.
Art. 1 - D E S U B I E C T I O N E B . M . V. P A S S I O N I B U S
E T P R A E S E R T IM D O L O R I
Passibilitas corporalis, u t iam dixim us, est illa quae provenit ex corporis lae
sione vel organorum irritatione.
Errores. Erraverunt circa hoc Valentiniani et Collyridiani qui putaverunt B.
V irgin em habuisse corpus non terrenum sed coeleste, quod proinde pati non
poterat.
M ariam vere doluisse, inanibus coniecturis negarunt quidam N ovatores,
inter quos B ullingerus qui, ut refert F r. Carthagenas (1, 12, H om il., 1), acriter
M onachos 1 arguit, quod D eiparae M ariae acerbissim os dolores populo ad com
patiendum proponerent.
Prop.: B . Virgo passioni proprie dictae vere subiecta fu it, praesertim dolori,
I) sive corporis, II) sive animi.
Prima pars: B . Virgo passioni proprie dictae vere subiecta fu it, praesertim dolori.
Prob.: I. A u c t o r i t a t e
T h eologorum :
stus, habuit defectus qui com m uniter in hom inibus inveniuntur, ut sunt fam es,
sitis, frigus, lassitudo etc. E rgo, passioni corporali subiacuit. Im possibile enim
est corpus talibus defectibus prem i, quin anima, quae est ei substantialiter unita,
per accidens patiatur.
II. R a t i o n e : Subiectio passioni corporali m axim e conveniens erat: 1) R a
tione ordinariae conditionis hum anae naturae quae est ut sit passioni corporali
subiecta, sine qua tam B. V irgo quam F iliu s eius, corpus potius phantasticum
quam reale habuisse viderentur.
2)
Ratione similitudinis cum Filio, qui illas corporales passiones pro humani
generis redem ptione assumere non recusavit; iam vero, parum congruum esset
si tales passiones corporales in M atre defuissent quae consors cum E o extitit
1 H a b e t u r h ic e v id e n s a llu s io a d F r a tr e s O r d in is S e r v o r u m B . M . V ., c u iu s s c o p u s p r a e c ip u n s e st d e v o t io n e m e rg a d o lo r e s V ir g in is fo v e r e .
P A SSIB IL IT A S B. M . V.
207
Ratione exempli et meriti : exem plum enim nobis non dedisset et thesau
S S . P a tru m
et
ph raem
cor m eum trajiciendum praedixisti: ecce gladius, ecce vulnus, mi Filii et D eus
meus. M ors tua cor m eum subiit, disrupta sunt mea viscera, lumen m eum obscu
ratum est, pectusque m eum dirus gladius pertransit (Threni gloriosissimae Vir
1 R e c o la t u r h ic d is t in c t io in t e r v o lu n ta te m ut natura e t v o lu n ta te m ut ratio : p r im a c o n s i
d e r a t b o n u m a b s o lu te e t s in e r e s p e c tu a d fin e m ; s e c u n d a v e r o c o n s id e r a t b o n u m p e r re s p e c tu m
ad fin e m .
2 o8
II. R a t i o n e :
O biectu m
et m otivum tristitiae
ait S. T h om as est
nocivum , seu m alum interius apprehensum sive per rationem sive per im agina
tionem (3, q. 15, a. 6). A tq u i B. V irgo plura mala interius apprehendit sive per
rationem sive per im aginationem . Ergo...
A d M in . Etenim B. V irgo plura mala interius apprehendebat a) sive relate
ad semetipsam in variis dolorosis circum stantiis in quibus, toto vitae tem pore,
fuit: b) sive relate ad alios, ut proditio Iudae, peccatum Petri, et Iudaeorum C h ri
stum persequentium et occidentium , plurium aeterna perditio, non obstantibus
Christi et sui cordis doloribus; sive praesertim c) relate ad Christum F iliu m suum
quem supra seipsam ardentissim e diligebat, quem que passioni atrocissimae et
m orti crudelissim ae subiectum , suis m aternis oculis aspiciebat. H aec autem
C hristi passio et mors, quae eius tristitiae potissim a causa fuit (unde eius dolor
Compassio iure dictus est) toto vitae suae tem pore cor eius oppressit. N overat
enim C h risti Passionem et circum stantias m ulto exploratius quam Isaias, D a
vid etc.
S t o i c o r u m o b i e c t i o . Stoici tenebant tristitiam nullatenus in animum viri perfecte
sapientis cadere posse, hac ratione ducti, quod cum reputarent non esse aliquod bonum
nisi honestum, et malum nisi inhonestum, ideo tristitiam dicebant esse solummodo de
malo morali, scilicet de amissione iustitiae et virtutis, quam amissionem vir sapiens
minime patitur. At in hoc graviter errabant. Quamvis enim honestum sit principale
hominis bonum, quia hoc pertinet ad ipsam rationem quae est principalis in homine,
sunt tamen quaedam secundaria hominis bona quae pertinent ad ipsum corpus, vel ad
exteriores res corpori deservientes, et secundum hoc potest in animo sapientis esse tri
stitia quantum ad appetitum sensitivum, secundum apprehensionem huiusmodi ma
lorum. Quocirca, non repugnat plenitudini sanctitatis et gratiae Virginis Beatae, ponere
in ipsa passionem profundae tristitiae.
A rt. 2 - D E M O D O Q U O B . V I R G O A N I M I D O L O R E M
S U S T IN U IT
209
ornata, insignis in ipsa prodibat, sufficiens non fuerit, iuxta dulcem D e i provi
dentiam , opportuna necessitatibus auxilia disponentis, illi congrue sustentandae.
S ic pariter M aria interdum misera M ater appellatur, quasi misera esse potuerit,
qu ae tot gratiae cum ulis tun c afficiebatur, et sua cooperatione m undum salvari
vid ebat. H aud raro etiam a scriptoribus aut a praedicatoribus, ita, ad auditores
v e l lectores com m ovendos, describitur M ariae dolor, u t om ni prorsus consola
tion e illa tunc caruisse dicatur, quasi superior illius animae pars ab inferiore, ut
in nobis saepe accidit, opprim eretur. D em u m a quibusdam edicitur, in eo quod
nos M ariae C hristus filios dederit, filiorum com m utationem locum habuisse,
hom in ib us scilicet C hristo succedentibus, quasi C hristus desierit aut unquam
desinere possit esse F iliu s M ariae .
In su p er non pauci, B. V irgin i spasm um vel m entis deliquium in Passione
C h risti attribuerunt. 1 Sententia haec hausta videtur ex libro D e Lamentatione
Virginis, qui S. Bernardo falso tributus est, in quo legitur: Iuxta crucem stabat
C h risti em ortua M ater, vo x illi non erat, quia dolore attrita pallens iacebat, quasi
m ortua vivens, vivebat moriens; prae doloris vehem entia et amoris im mensitate
quasi exam inis facta fu it . H anc vero sententiam am plexus est pius auctor operis
M edit. vitae Chr. (c. 77), asserens B. V irginem , prae nim io dolore et angustia
sem im ortuam fuisse, et sem im ortuam inter brachia M ariae M agdalenae corruisse.
H oc etiam tenuerunt S. Laurentius Iustiniani (De triumphali agone Christi, c. 21),
Dionysius Carthusianus (in cap. 19, Ioannis) et S. Birgitta in suis revelationibus
(1. 1, c. 10, et 1. 4, c. 70).
Im o, in T erra sancta, in loco ubi
B.
B.
V irg i
B.
M . V.
1 Spamus, iu x t a C a r d . C a ie ta n u m ( q u i s c r ip s it o p u s c u lu m de Spasmo B . M . V ., R o m a e ,
I 53)> e st q u id , e x v e h e m e n ti d o lo r e o r tu m , q u o , in t e r io r ib u s c o n tr a c tis c o r p o r is p a r tib u s , p e rt u r b a t is q u e s e n s u u m s e d ib u s , h o m o fit r a tio n is u s u s q u e s e n s u u m o m n in o im p o s ; ru rs u s a liu d
e s t s p a s m i g e n u s , q u o , m e m b r is fr ig e s c e n tib u s , ita d e fic iu n t v ir e s , u t , q u a m q u a m ra tio n is u su s
e t s e n s u m h o m o r e tin e a t, p e d ib u s ta m e n sta re n o n p o s sit.
14
210
Prob.: B . Virgo I) quamvis maximos et ineffabiles animi dolores passa sit, tamen
II) neque spasmum passa est, neque a dolore oppressa remansit.
Prima pars: B . Virgo maximos et ineffabiles dolores passa est.
Prob.: I. A u c t o r i t a t e : i)
qui m agnitudinem do
loris B . M . V . m ultiplicibus m odis extollunt (cfr L p i c i e r , o . c ., pp. 3 4 2 - 3 4 6 ) .
S c r ip t o r u m E
c c l e s ia e ,
it u r g ia e ,
in
qua
in
h o n o rem
h u iu s
in e f f a b i l i s
d o lo r is s p e c i a l e f e s t u m
h a b e tu r.
II. R a t i o n e :
211
C a u s a f o r m a l is
suum , quem suis oculis videbat tot tantisque doloribus et ignom iniis subiectum .
M ensura enim doloris est amor; et ideo, quo magis aliquem diligim us, eo m agis
de illius doloribus affligim ur. 1
3) C a u s a e f f i c i e n s doloris B. M . V . fuit atrocissim a Passio F ilii, quam suis
oculis conspexit, nec non causa eiusdem passionis, videlicet peccatum, cuius infi
nitatem in m alitia vivid e percipiebat; quod est enim causa causae, est etiam causa
causati. N e c om itti debet consideratio inutilitatis, pro m ultis, sive Passionis F ilii
sui, sive propriae compassionis: etenim , privatio finis gravior est quam omnia
quae sunt ad finem.
4) C a u s a f i n a l i s dolorum B. V irgin is eadem fuit ac causa finalis dolorum
C hristi, videlicet, redem ptio generis hum ani, satisfaciendo pro culpis om nium .
Iam vero, sicut dolores Christi superiores fuerunt doloribus om nium hom inum
sim ul sum ptorum , quia ad om nium redem ptionem ordinabantur, ita et dolores
B. Virginis. E x m agnitudine ergo finis deduci potest etiam m agnitudo m ediorum
ad finem, id est, m agnitudo dolorum.
C eterum aequum est ut ille magis patiatur pro quo C hristus m agis passus est.
A tq u i C hristus m agis passus est pro matre sua redim enda (qui redem pta fuit
redem ptione praeservativa) quam pro om nibus aliis redim endis (quia redem pti
fuerunt redem ptione liberativa). E rgo...
A nim advertendum etiam est dolorem V irgin is fuisse dolorem maternum.
Iam vero, parentes non miserentur de doloribus filiorum sed dolent tam quam de
propriis doloribus, prout docet Angelicus: Sicu t m isericordia non est proprie
ad seipsum , sed dolor, puta cum patim ur aliquid crudele in nobis, ita etiam, si
sint aliquae personae ita nobis coniunctae, ut sint aliquid nostri, puta filii aut
parentes, in eorum m alis non m iserem ur sed dolem us sicut de vulneribus propriis
(2. 2.ae, q. 30, a. 1, ad 2).
Iure ergo B. V irgo M artyr, im o Regina Martyrum (non proprie sed secun
dum sim ilitudinem ) ab Ecclesia appellatur (cfr
L p i c i e r o . c .,
omnia bene m editentur fideles qui prout pulchre anim advertit P. D ourche
1 P u lc h r e c e c in it A r ic i: C o m e l e c o s o lita ria - r e n d e in t e r a a lt r u i la v o c e - r ip e r c u o te
n e lla m ise ra - il d o lo r d i q u e lla c r o c e . - C o l F ig lio l tra fitta a n c h E lla - d e lla c r o c e si s u g g e lla
(Maria Addolorata).
212
pare che non veggano di M aria se non la lum inosa aureola di cui i pittori si
com piacciono di circondare la fronte, e i privilegi che su di L e i discendono com e
rugiada dal C ielo (La Tutta Santa, p. 188).
Secunda pars: B . Virgo neque spasmum passa est, neque a dolore oppressa re
mansit.
Prob.: I. A u c t o r i t a t e :
Patrum
et
S c r ip t o r u m :
tristitia sed etiam ex quadam affectus teneritudine (2.a 2.ae, q. 82, a. 4, ad 3m),
et ipsem et C hristus pluries in sua vita m ortali illacrym atus esse narretur . 1
R
ic h a r d u s a
S. V
ic t o r e :
A b s it u t d ic a m u s v e l c r e d a m u s B e a ta m V ir g in e m
M a r i a m , p r o p t e r m e t u m p a t i e n d i v e l t i m o r e m c a d e n d i , m o r t is d e s i d e r i o u r g e r i .
D e n u l l o e n i m s a n c t o r u m r e c t i u s c r e d i t u r q u a m d e ip s a , q u o d p a r a t a f u e r i t s e m
p e r q u a n tu m
in
i p s a f u i t , a d o m n ia t o r m e n t o r u m
gen era p ro
C h r i s t i n o m in e
s u s t in e n d a . M e t u v e r o c a d e n d i q u o m o d o u r g e r i p o t u i t , q u a e i n c a r n e , q u a C h r i s t i
c a r n e m g e n u i t , n u t r i v i t , n i l c o n t r a d i c t i o n i s p o r t a v it ?
n t o n in u s :
mersa; ita tam en divinae voluntati conform is, quod, ut A nselm us ait, si opor
tuisset, ad im plendam secundum rationem voluntatem D ei, ipsa F ilium in cru
cem posuisset atque obtulisset; neque enim m inoris fuit oboedientiae, addo, et
fortitudinis, quam A braham (p. IV , tit. 15, c. 41, par. 1).
II.
R a t i o n e : 1) Ratione pleni dominii in passiones et facultates inferiores:
B. V irgo enim plenum habuit dom inium super omnes passiones et ideo illas ita
regebat ut nihil indecorum in eis perm itteret. A tq u i indecorum fuisset, propter
partis inferioris tristitiam , corporis viribus et rationis usu privari. E rgo...
2)
defectus qui cum ipso com poni non possunt. A tq u i dolor, corporis vires et usum
rationis auferens, est defectus qu i cum officio Corredem ptricis com poni non
potest. E rgo...
A d M in. Etenim , talis privatio virium aut usus rationis m eritorum cursum
interrupisset, et quidem , eo tem pore quo plurim a m erendi occasione donabatur.
213
Insuper, cum pars intellectiva sit sensitiva nobilior, conveniens erat ut B. V irgo
com pateretur F ilio magis secundum partem intellectivam (quia est proprie m eri
toria et per se talis) quam secundum partem sensitivam: quod fieri non potuisset,
si B. V irgo rationis usum tunc amisisset.
3)
Ratione plenitudinis gratiae: C u m enim (M aria) scribit Caietanus 1. c.
fuerit gratia plena, oportet corporales defectus de ea negare, qui plenitudinem
perfectionem que gratiae im pediunt . A tq u i dolor usum virium et rationis aufe
rens, plenitudinem perfectionem que gratiae im pedit. E rgo...
H ic anim adverti debet, non recte dici D eiparam , cum tot doloribus in Filii
sui passione prem eretur, nonnisi per miraculum in vita fuisse conservatam . E te
nim , prout iure anim advertit C ard. L p icier, 1 tenere debem us ad tantos do
lores sustinendos, D eiparae sufficientem fuisse virtutem fortitudinis, quae tanto
m aior in ea erat, quanto am pliori gratia donabatur. A tq u i crescente dolore, cre
scebat D eiparae m eritum , crescebat et gratia; consequenter crescebat virtus fo r
titudinis, in tantum ut nihil prorsus esset cui ferendo im par existeret generosa
V irgo .
A d d i etiam potest ineffabiles dolores B. Virginis nedum cum ineffabili tran
quillitate et pace interiori sed etiam cum ineffabili gaudio coniunctos fuisse, sive
ob plenum dom inium suarum passionum , sive ob perfectissim am voluntatis suae
cum voluntate D ei conform itatem in om nibus, sive ob continuam contem platio
nem D ei cum fervidissim o amore coniunctam , sive ob suavissim am illam d u lce
dinem qua anima eius, in transeunte D ei visione interdum irrorata fuit, tum
praesertim ob considerationem fructuum passionis F ilii sui, nem pe gloriae D e i,
et hom inum salutis.
Summum tristabile ut ait S. Albertus M ., quem refert Dionysius Carthusianus
in tali genere materiae est dupliciter accipere. Uno modo ut summe contrarium appe
titui, et sic summum infert dolorem; alio modo prout est via et medium ad summum
delectabile, sicque infert gaudium summum. Et sic anima beatissimae Virginis appre
hendit mortem Filii, ut summe contraria appetitui eius naturali, et sic intulit ei summum
dolorem. Et ut medium in redemptionem generis humani, et sic causavit in ea summam
delectationem, et possunt haec simul esse, quia unum materia est ad alterum (De laud.
glor. Virg. Mariae, 1. 3, a. 25).
H in c m erito Ecclesia Parisiensis in quodam hym no de B. V irgin e canebat:
N o n eiulantem cernim us,
non unguis vellentem comas,
silensque plus novit pati
virtus dolore fortior .
1 O.
c. , p .
348 .
214
S TA TU S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.
Q UAESTIO
SPECIALIS
test, eo quod theologicus conceptus de iustitia originali est adhuc valde contro
versus. O m nes tam en T h eo lo g i tenent statum iustitiae originalis, seu statum in
quo inveniebatur A d am ante culpam , cum ulum im portare donorum supernaturalium et praeternaturalium quae ad hom inem supra suam conditionem ele
vandum ordinabantur, ad illum videlicet, ex una parte, ad finem supernaturalem
elevandum et ex alia parte ad illos defectus hum anos corrigendos qui obstaculum
constituere poterant ad talem finem assequendum . D ona ista ergo, harm oniam
quam dam in hom ine constituebant et ordinem inter varias suas partes et poten
tias ponebant; corpus enim animae, facultates inferiores facultatibus superioribus
et ratio voluntati D ei subdebantur. O riginalis ergo iustitia erat principium quod
dam rectitudinis pro hom ine, quod humanae naturae, ratione suorum elem en
torum constitutivorum , m inim e debebatur. D efiniri itaque potest: R ectitudo
perfecta, gratuito a D eo hom ini, ante peccatum concessa . Rectificatio ista de
fectuum naturalium effecta est per dona praeternaturalia: M ors per donum im
mortalitatis et impossibilitatis, concupiscentia per donum integritatis, ignorantia
per donum scientiae. D ona haec quae, sim ul cum dono supernaturali gratiae
sanctificantis, elem enta constituebant iustitiae originalis, transm itti debebant
1 C f r K e u p p e n s , M ariologiae compendium, p p . 6 7 -6 9 ; M i c h e l , Justice Originelle, in D ict.
de Thol. C a ih ., t . 82, c o ll. 2 0 20 -20 42.
S T A T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.
2I5
H o c s e n s u S y n o d u s H ie r o s o ly m ita n a , a n n o 1 6 7 2 c o n tra C a lv in is ta s a d u n a ta , su a fe c it
h a e c v e r b a C y r i l l i L u c a r is : V e r u m e a m g ra tia m (B . V ir g o ) o b t in u it u t m o r te m si ita v o lu is s e t
n u m q u a m o b ir e t , se d c o e lu m , e tia m n u m
u t i n o lu it .
v ita e
c o m p o s , in fe r r e tu r ; h a c ta m e n p r a e ro g a tiv a
2 i6
STA T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.
4) Argumenta pro prima sententia. Pro prim a sententia argum enta haec a
C ard. L p icier adducuntur, videlicet:
1. E x Bulla Ineffabilis Deus: Q uapropter illam longe ante omnes angelicos
spiritus, cunctosque sanctos, caelestium omnium charismatum copia de thesauro
divinitatis deprom pta ita m irifice cum ulavit, ut ipsa ab omni prorsus peccati
labe sem per libera, ac tota pulchra et perfecta, eam innocentiae et sanctitatis p le
nitudinem prae se ferret qua maior sub D eo nullatenus intelligitur, et quam prae
ter D eu m nem o assequi cogitando potest . Q uibus verbis anim advertit card.
L p icier agnoscitur in augusta V irgin e status originalis innocentiae, cu m
adm irabili praerogativa sanctitatis. A tq u i conditio im m ortalitatis erat adnexa
ex gratuito beneficio statui iustitiae originalis: unde, quia sine poenitentia sunt
dona... D ei, hinc nulla est ratio cur Beatissim ae V irgin i im m ortalitatis privile
gium sit de iure denegandum .
2. E x salutatione Angelica-. A ngelu s M ariam salutavit gratia plenam-, iam vero,
potius dici debuisset B. V irgo gratia ex parte carens, si m ortis aculeo, qui est
effectus peccati, de necessitate subiacuisset. 1
3. D eus, in initio, prom isit se inim icitias constituturum inter diabolum et
M ariam , et quidem , tales inim icitias quibus Deipara in nullo prorsus a daemonio
vinci debuerit; quod quidem non esset, si saltem ex parte m ortis, quam ille sua
invidia introduxit in orbem terrarum , victoriam in M ariam reportas set. 2
1 A d iu n g i e tia m p o te s t: P iu s I X in B u lla
Ineffabilis
d o c e t q u o d P a tre s e t E c c le s ia e s c r ip t o
re s d o c u e r u n t , e x s a lu ta tio n e a n g e lic a o s te n d i B . V ir g in e m n u m q u a m fu is s e
xiam e t
u n a c u m F ilio s u o fu is s e
maledicto obno
B e n e d ic t io ista e st o p p o s ita
mortis.
E r g o , q u e m a d m o d u m B . V ir g o
iure im m o r ta lis
mortis
e ffu g e r e d e
a d so la m im p u lv e r iz a t io n e m c o r p o r is r e s t r in g itu r . M o r s e n im , s ic u t e t im p u lv e r iz a t io , c u iu s
e s t n a tu r a le c o n s e c t a r iu m , a d illa m m a le d ic tio n e m e v id e n t e r p e r t in e t .
2 E t ia m h ic a d iu n g i p o te s t q u o d B e a ta V ir g o , p r o u t a p p a re t e x G e n . 3, 15, e t p r o u t d o c e t
e x p lic it e P iu s I X , iu x ta P a tre s e t S c r ip to r e s (in B u lla
plenissimum s e u
Ineffabilis) re fe rr e
d e b e b a t s u p ra s e r p e n te m
p e r fe c tis s im u m t r iu m p h u m . A t q u i si B . V ir g o n o n t r iu m p h a v it s u p ra m o r te m
(ab in v id ia d ia b o li in m u n d u m in t r o d u c ta m ) n o n re tu lis s e t s u p ra d ia b o lu m
plenissimum
t r iu m
STA TU S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.
217
poenae.
c h e r r im u m ,
p o e n a e t m a g n a v ic t o r ia illiu s q u i d ic it u r
D o lo r ,
remota
et
proxima.
2 L i b . 2 d e P e c c . m e r. e t r e m ., c . 29, n . 48 , t. 1 2 , c o i. 66.
3 R o m ., 6, 2 3.
2 i8
STA T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.
E x h a c e x p o s itio n e p a t e t q u o m o d o G o r r in o ( p p . 6 0 -6 1) n o n o m n ia a rg u m e n ta a C a r d .
L p i c i e r a lla ta e x p o s u e r it a c e x a m in i s u b ie c e r it.
STA T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.
219
En verba Cl.m i Campana: Maria ebbe il debito del peccato: senza uno speciale
privilegio di grazia avrebbe avuto le origini moralmente inquinate. Dio per la liber,
perch sua madre, da qualunque deformit morale, lasciandole del peccato solo quanto
non la disonorava minimamente, che poteva anzi servire come piedestallo della futura
sua gloria. T a li cose erano i dolori e la morte. L ignoranza, la debolezza della volont,
il fomite delle passioni bench non fossero formalmente peccato, non avrebbero potuto
trovarsi nellimmacolata, senza avvilupparla in unatmosfera moralmente vergognosa.
Questi difetti hanno un rapporto stretto col peccato: oltre allesserne la necessaria con
seguenza, ne sono anche una lagrimevole predisposizione. Tutta la loro azione tende
precisamente a far cadere, chi ne infetto, nella colpa. Per questo S. Paolo ha potuto
bollare la concupiscenza col vergognoso titolo di peccato. E quel che S. Paolo dice del
fomite delle passioni, lo si pu, per lidentica ragione, ripetere delle altre magagne che
direttamente intaccano lintelletto e la volont! Ecco perch Maria ne dovette andare
esente... M a la medesima ragione non varrebbe per limpassibilit. I dolorie la morte,
dopo che Ges li volle per se, si possono concepire anche nella natura rifulgente di mas
sima purezza. L a loro presenza non richiama neanche lontanamente lidea di deformit
morale. Servono invece eccellentemente come occasione e mezzo per praticare le virt
pi ardue, pi eroiche, quelle virt che apportano la pi imponente grandezza alla no
stra natura. Ed per questo che Dio, liberando la Madre sua dal peccato, a cui avrebbe
dovuto andar soggetta come figliuola di Adamo, non la volle per liberare dai patimenti
e dalla morte (o. c., pp. 402-403).
Ultimum vero argumentum ita a Gorrino evolvitur: Non esatto dire che a Maria
sia stato concesso lo stato di giustizia originale, perch tale stato cess immediatamente
e per tutti colla caduta di Adamo. Nello stato di innocenza luomo riceveva la grazia
vi generationis per il fatto stesso di ricevere la natura umana di cui la grazia era accidens
speciei (S. Tomm., 1. q. 100, a. 1). Invece Maria, vi generationis, avrebbe contratto il
peccato, se per privilegio personale e straordinario non fosse stata prevenuta dalla grazia.
Quindi Ella non appartenne allo stato di innocenza originale, ma all 'ordine della ripara
zione, del quale anzi in unione col suo Figlio fu strumento efficacissimo.
In detto ordine non pi esistita la connessione del dono dellimmortalit colla
grazia santificante, per ragioni diverse tra la massa dei discendenti di Adamo da una
parte, e Ges Cristo e la sua Madre dallaltra. Per la posterit di Adamo, la privazione
dellimmortalit fu pena del peccato; in Cristo e in Maria fu effetto della volont posi
tiva di Dio, che ha scelto come mezzo di redenzione delluomo, il sacrificio del suo Figlio.
Si comprende che Ges Cristo dovesse avere un corpo che potesse patire e morire, poi
ch doveva riparare i danni del peccato appunto coi patimenti e colla morte; la stessa
cosa deve dirsi per Maria, che doveva essere simile al suo Figlio e aveva parte con Lui
nella stessa opera di salute. M a ci non fu per essi effetto e pena del peccato, ma con
dizione necessaria perch potessero essere strumento sublime di grazia nella mani di
Dio.
L affermazione del Lpicier, che Maria dotata di immortalit sia morta, perch ha
voluto essa stessa morire per essere simile al suo Figlio, oltre che non appoggiata ad
alcuna prova, suppone che non fosse gi ordinato nel piano della Provvidenza divina che
la Redenzione si compisse con la partecipazione della Madre di Ges ai patimenti del
Figlio; suppone anche che la perfetta somiglianza tra il Figlio e la Madre non rispon
220
STA TU S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.
desse gi direttamente al volere di Dio. Ora chiaro che queste supposizioni non hannofondamento alcuno, anzi sono contro verit, poich la comunione di sorte fra Ges e
Maria era gi accennata nella promessa del futuro Redentore fatta ad Adamo (Gen.
3. 15) Dobbiamo pertanto conchiudere che Ges Cristo e Maria ebbero il corpo mortale
e passibile, poich tale era il mezzo con cui doveva operarsi secondo le disposizioni della
Provvidenza la redenzione delluomo.
M a tra il Figlio e la Madre notevoli furono le differenze.
risaputo che Cristo: 1) assunse di propria volont le imperfezioni e le deficienze
della natura umana, come mezzo per soddisfare i debiti del peccato; 2) per non ne as
sunse tutti i difetti, ma solamente quelli che sono propri della natura, escluse pertanto
le imperfezioni che dipendono dalla viziosa costituzione del corpo, o da deficienze con
tratte per disordini individuali, o che in qualsiasi modo fossero sconvenienti alla sua
dignit personale (S. Tom m . 3, q. 14, a. 4); 3) ancora, non assunse neppure tutti i difetti
propri della natura, ma solamente quelli che erano sufficienti per soddisfare al peccato
degli uomini (S. Tom m., c. 1. ad 2); per tale ragione non assunse le malattie e le passi
bilit per gli accidenti fortuiti o cagionati dalle cause naturali; 4) di pi Egli ebbe sempre
piena potest sul proprio corpo e sulle disposizioni di esso e anche le imperfezioni di
natura dipendevano assolutamente dal suo volere (S. Tom m., 3, q. 13, a. 3).
Per Maria le cose furono in questaltro modo: 1) in Lei le condizioni di passibilit
e mortalit del corpo non furono conseguenze del peccato, perch Ella fu libera da ogni
forma di esso; ma non pu dirsi che Ella abbia assunto di propria volont tali deficienze,
poich non aveva la potest sul suo corpo; 2) quindi Maria ricevette da Dio il corpo
mortale e passibile, perch nel piano della Provvidenza la redenzione delluomo esigeva
tale mezzo di espiazione; 3) ma poich la redenzione doveva compiersi propriamente
mediante i patimenti inferti dalla malvagit degli uomini e non per le sofferenze dipen
denti dagli agenti naturali, credibile che Dio abbia protetto e difeso il corpo della
Beata Vergine dalle malattie e dai danni delle cause materiali; 4) e ci, non con un dono
intrinseco al corpo medesimo, che lo rendesse immune dal male (il che avrebbe impor
tato un vero miracolo), ma collopera della sua Provvidenza esterna, eliminando via via
le cause che avrebbero potuto nuocere alla Madre divina; 5) donde consegue che Maria
di fatto non avrebbe sofferto infermit, n danni per accidenti fortuiti, senza che il suo
corpo benedetto per condizione propria fosse esente dalle malattie.
Se poi si tien conto che nella tradizione dei Santi Padri non dichiarato che Maria
non fosse soggetta alle infermit ( T e r r i e n , 2, p. 235) e che lesistenza dei miracoli deve
essere dimostrata e non facilmente presunta, sembra potersi giustamente conchiudere
che la Beata Vergine, come era soggetta alla morte, era anche per propria condizione
soggetta alle infermit naturali, sebbene Dio con particolare assistenza, per un certo
riguardo al suo Figlio divino, possa aver disposto per la sua immunit anche totale
da ogni malattia.
Nel fatto poi, che realmente la Beata Vergine non abbia mai sofferto infermit an
che leggere, non risulta da alcuna prova positiva e quindi tale opinione rimane nel campo
delle libere pie credenze, dalle quali altri potrebbero liberamente dissentire .
STA TU S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.
6)
221
candide aperire, om nibus bene perpensis, argum enta pro secunda sententia nobis
valde debilia videntur.
A d primum argumentum responderi potest: verum est tales infirm itates sancti
ta ti non adversari et ideo absque ullo praeiudicio assumi aut im poni posse, sed
h oc non sufficit ad hoc ut quis concludere valeat: ergo in B. V irgin e adm itti de
bebant. Idem enim etiam de Christo quis concludere posset, qui tam en absque
d ubio, de iure im m ortalis et im passibilis fuit. Insuper anim advertendum est quod
carentia talium infirm itatum rectitudinem inter animam et corpus (prout praeno
tavim us) in B. V irgin e congrue om nino ponebat, quem adm odum in progenito
ribus illam posuerat. E t ideo absentia im m ortalitatis et im passibilitatis deficientiam aliquam in ipsa arguebat. Concedim us ergo, infirm itates illas non esse m a
lum , et ideo praeiudicium non afferre ideae puritatis, sed concedi 'etiam debet
im m unitatem ab illis esse aliquod, nec parvum , bonum ; est enim donum praeternaturale et carentia illius praeiudicium affert rectitudini generali quae etiam in
B . V irgin e, utpote sum m um D ei opus, sicut in progenitoribus, apparere debuit.
N e c iuvat asserere: B. V irgo habuit debitum peccati et sine speciali privilegio
gratiae habuisset originem m oraliter inquinatam . Etenim , prout anim advertit
Janssens, debitum m oriendi non respondet debito peccati, sicut m ors ipsa pec
cato. D ebitu m m oriendi causatur a contractione peccati, non a mero debito illud
contrahendi, nisi in ordine hypothetico. E t sane, debitum contrahendi peccati
originalis non est aliquid reale, sed m ere logicum, cui cum nihil reale a parte rei
in B. V irgin e respondeat, deest quoque in M aria reale substratum debito m o
riendi (1. c., p. 864).
A d secundum argumentum: B. V irgo infirm itates illas de facto habuit. V eru m
est; sed aliquid dupliciter haberi, de facto, potest: vel ratione peccati originalis
(cu ius sunt effectus) vel ratione conditionis vel m uneris Corredem ptricis. Iam vero
B. V irgo, passibilitatem habuit non ratione peccati originalis (quod nullim ode
contraxit) sed solum ratione conditionis seu m uneris Corredem ptricis, ad hoc
u t cum F ilio suo pro peccato satisfacere posset. In B. V irgin e enim nihil quod
effectus peccati est poni debet. Id quod in aliis est effectus peccati, in D eipara
u t effectus m uneris Corredem ptricis habendum est.
A d tertium argumentum. N em o negat tales infirm itates (i. e. passibilitas et
m ortalitas) utiles esse ad m unus Corredem ptionis im plendum . Im o unica eorum
ratio m unus Corredem ptricis dici debet.
A d quartum argumentum. V eru m est (gratiam) B. V irgin i collatam fuisse gra
tiam Redemptionis, attamen, ex hoc non sequitur illam in B . Virgine non habuisse
vim originalis iustitiae. G ratia enim redem ptionis ideo in nobis non habet vim
originalis iustitiae, quia liberati sum us a peccato postquam in A d am de facto pec
cavim us; et om nia bona ipsi collata amisimus; in B. V irgin e e contra gratia R e
222
STA T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.
dem ptionis habuit vim originalis iustitiae quia per ipsam praeservata est (non
liberata est) a peccato incurrendo, antequam, de facto, in A d am peccaret. Status
ergo iustitiae originalis im m ediate cessavit cum culpa A dae pro ipso et pro illis
qui peccaverunt in ipso; non cessavit tam en pro illa quae, de facto non peccavit
in ipso (quam vis, ratione originis ab ipso, peccare et ipsa debuisset). Igitur, dum
nos omnes pertinem us ad statum naturae lapsae et reparatae, B. V irgo pertinuit
tantum m odo ad statum naturae reparatae (et quidem per praeservationem), non
vero ad statum naturae lapsae (quia de facto num quam lapsa est). Sed pertinere
ad statum naturae reparatae et quidem per praeservationem (non per liberatio
nem) idem est ac excludi de facto a statu naturae lapsae; et excludi de facito a
statu naturae lapsae idem est ac non excludi a statu iustitiae originalis: Duo enim
de facto, sunt status historici humanae naturae relate ad gratiam: status iustitiae
originalis seu naturae inocentis, et status naturae lapsae. A tq u i, B. V irgo num
quam pertinuit ad statum naturae lapsae. Ergo, remanet ut pertineat ad statum
naturae innocentis, seu iustitiae originalis. Consequenter gratia eius, quam vis
ei concessa intuitu Redem ptoris, vim habere debuit (secus ac in nobis) originalis
iustitiae.
Q uapropter obicienti: gratia redem ptionis im m ortalitatem veram et propriam
non conferebat; responderi potest cum distinctione: gratia redem ptionis prout
confertur nobis (qui a peccato liberati sum us) veram im m ortalitatem non confe
rebat, concedo-, gratia redem ptionis prout B. V irgin i (quae a peccato praeservata
est) confertur, veram et propriam im m ortalitatem non conferebat, nego.
Inane vero nobis om nino videtur quod G orrino contra card. L p icie r ani
m advertit, videlicet: L afferm azione del L p icier che M aria dotata di im m orta
lit sia morta, perch ha voluto essa stessa m orire per essere sim ile al suo Figlio:
oltre che non appoggiata ad alcuna prova, suppone che non fosse gi ordinato nel
piano della Provvidenza divina che la Redenzione si compisse colla partecipazione
della M adre di Ges ai patimenti del Figlio-, suppone dunque che la perfetta somi
glianza tra il Figlio e la M adre non rispondesse gi direttamente al volere divino.
O ra chiaro che queste supposizioni non hanno fondam ento alcuno, anzi sono
contro verit, poich la com unione di sorte tra G es e M aria era gi accennata
nella prom essa del futuro Redentore ad A d am o .
H aec anim adversio, dixi, om nino inanis videtur eo quod gratis om nino in
sententia card. L p icier ea quae G orrino supponit, supponuntur. D eus enim ,
in suo aeterno consilio statuere poterat et de facto nos haec statuisse tenem us
nedum participationem B. V irgin is doloribus F ilii ob redem ptionem generis
humani, nec non sim ilitudinem M atris cum F ilio, sed etiam statuere poterat
ut talis participatio et talis sim ilitudo libere (iuri suo im passibilitatis valedicendo)
non vero necessario, verificarentur: quod in m aiorem V irgin is etD ei etiam g lo
riam et laudem evidentissim e cedit.
A t praecipuum argum entum ad hanc sententiam vindicandam , desum itur ex
STA T U S IU S T IT IA E ORIGINALIS IN B. M . V.
223
MORTALITAS B. M . V.
224
et statum naturae lapsae (eo quod de statu illo habuit passibilitatem ob corredem ptionem ). Passibilitas enim in Ipsa non habuit rationem privationis alicuius
rei ipsi debitae (sicut in nobis) sed rationem habuit sim plicis absentiae ob h u
manae naturae restaurationem a D eo dispositae. Status iste peculiaris ad quem
D eipara pertinet, haud incongrue appellari posset status iustitiae originalis incompletus, seu, status peculiaris et personalis, iustitiae originalis, passibilitati dispen
sative coniunctus, vel, paucis, status privilegii.
ap
I I I - D E M O R T A L I T A T E B. M . V . 1
p i-
que m ortem M ariae, neque an m ortua sit, aut non m ortua, neque an sepulta sit
aut non sepulta... Ego enim non audeo dicere, sed cogitans silentium m ihi im
pero; fortassis enim alicubi etiam vestigia invenerim us sanctae illius ac beatae:
sicut neque invenire datur m ortem ipsius... N o n autem om nino definio hoc, et
non dico quod im m ortalis mansit, sed neque affirmo an m ortua sit. E xcessit enim
Scriptura m entem humanam , et in suspenso reliquit, propter vas pretiosum ac
excellentissim um , ut ne quis ad suspicionem veniat carnalium de ipsa rerum.
S ive igitu r m ortua est, non novim us: sive sepulta est, non copulata fuit carni,
absit (Haer. 78, 10 -11, P G 42, 716). 2
P. Jugie (in Echos d Orient, 1926, pp. 286 s.) conatus est dem onstrare quod
inde a saec. iv vel v extabat traditio quaedam H ierosolym itana iuxta quam B.
V irgo m ortua non fuisset. 3 H uius autem traditionis testes et organa fuissent
T im oth eu s (P G 86, 245), H esychius (P G 93, 1464) et C h rysippus (Patr. O r., 19,
336-343), illius Ecclesiae presbyteri nec non narratio peregrinationis cuiusdam
1 C fr B a s ilio d e S . P a b lo , C . P .,
dios Marianos,
Si la gracia de Maria excluye o reclama su muerte, i n EstuDe morte B. M. Virginis, i n Collect. Mechlin.,
s ( 1 9 4 6 ) 3 0 9 - 3 4 5 ; N a u l a e r t s I.,
3 ( 1 9 2 9 ) 591 - 593 -
2 C f r c o m m e n ta r iu s h u iu s te x tu s c l. D r a g u e t in
3 C f r e tia m o p u s
{ S t u d i e te sti , 144).
C it t d a l V a t ic a n o , 1 9 4 4 , in -8 g r ., v u i - 7 4 7 p p .
225
MORTALITAS B. M . V.
circa a. 570 conscripta (cfr G e y e r , Itinera Hierosol., Corpus Script. L at., 38,
2 0 3).1
Factu m mortis in B. M . V irgine negaverunt etiam inter recentiores D o m i
n icu s A r n a ld i (in opere Super transitu B . M . Virg., M ed iol., G hezzi, 1879),
Iosephus P e n n a c c h i (apud Cam pana,
1.
P a tru m
et
S c r ip to r u m
E c c le s .:
O r ig e n e s
Werke, B. IV : Der Iohannes Kommentar, fragm . 31, ed. E . Preuschen, L eip zig
!
9 3 .
P-
6 )-
r e g o r iu s
yssen u s,
in ip s a v a lle e st d o m u s S . M a r ia e ,
s c r ip s e r u n t I a n s s e n s A l . ,
C a v a lle r a ,
9 7-116 .
gtiques,
in
Oriens Christianus,
Chanes ex-
t. i, coll. 1198-1199).
Iacobus Sarug
22
A
MORTALITAS B. M . V.
nonym us
P l a c e n t in u s
ndreas
r e t e n s is :
in eius dom inio non rem anserit (Hom. I in Dormit., P G 97, 1053; cfr etiam Hom.
I I I in Dormit., P G 97, 1085).
in sua Enarratio Syriae, Urbis Sanctae et sacrorum
ibi locorum, circa annum 785 conscripta, aperte pariter asserit m ortem D eiparae
E
p ip h a n iu s
g io p o l it a
p ip h a n iu s
o n ach us,
a p r a e c e d e n ti d iv e r s u s , in s u a
a. 780 e t 813 c o m p o s i t a ( c f r D
ie k a m p ,
Vita B . Virginis i n t e r
rch
. T
h e s s a l .:
V irgo, cum iam quoddam tem poris intervallum elapsum esset, ex quo singuli
A postoli, Spiritus Sancti iussu, ad praedicandum in universo m undo E vangelium , profecti essent, naturali obitu terram reliquit (Or. in Dormit. D eip., apud
Ju g ie ,
ic h a e l
com m igravit. O portebat enim illud per om nes incedere vias, per quas Salvator
transivit, et viventibus splendere et m ortuis, et in om nibus sanctificare naturam et
rursus congruum locum recipere (Serm . in Dormit. Deiparae, apud J u g i e , in
Patr. Or. t. 19, p. 508 s.).
2)
Liturgiae, quae in quadam collecta pro festo A ssum ptionis, olim in usu
habita et a S. G regorio edita, ita D eum exorat: Veneranda nobis, D om ine, huius
diei festivitas opem conferat salutarem, in qua sancta D ei G en itrix m ortem subiit
tem poralem , nec tam en m ortis nexibus deprim i potuit, quae F iliu m tuum D o
m inum nostrum de se genuit incarnatum (Sacram. Gregorian., P L 88, 133). Q u i
nim m o, in oratione secretali pro eodem festo nunc legitur: Subveniat, D om ine,
1
lu m fu is s e s u b la ta m (a rt. c it ., p p . 292 s q .) .
MORTALITAS B. M . V.
227
plebi tuae D ei G enitricis oratio, quam etsi pro conditione carnis migrasse cogno
scimus, in caelesti gloria apud te pro nobis intercedere sentiam us (ibid.): quae
quidem verba asserunt valorem dogm aticum habent, cum legem credendi
lex statuat supplicandi. Attente vero considerentur verba: pro conditione carnis ;
ipsa enim dicunt sat evidenter exprim unt m ortem , in B. V irgin e, non fuisse
stipendium peccati, sed consectarium humanae naturae, quia conditio m ateriae
seu carnis talis est ut eam separabilitas ab anima sequatur et ita m ors inducatur.
T and em , in Missale Gothico dicitur: N e c per assumptionem de morte sensit inpluviem , quae vitae portavit auctorem (P L 72, 243-47).
3)
Universalis fidelium sensus. Fideles enim prout anim advertit Card.
L p icie r 1 unanimiter tenent Beatissim am V irginem , nonnisi m edia m orte co r
porali ad aethereas sedes, per gloriosam assum ptionem , pervenisse. Porro, cum
unanim is fidelium sensus in rebus fidei et m orum a Spiritu Sancto im m ediate
proveniat, hinc nullo m odo catholico viro licet a sententia discedere, qua tenetur
Beatissim am V irgin em m ortem vere obiisse, m ox in carne resurrecturam , et in
caelum gloriose conscensuram .
N e c m agni faciendae sunt anim advertit idem Em us A u ctor quae in
contrarium obiiciuntur rationes.
Q uarum prim a in hoc sita est, quod m onum enta quibus innititur traditio
circa almae V irgin is m ortem , omnia sunt apocrypha. Porro ista sum m atim ad
duo reducuntur: scilicet ad librum de Divinis Nominibus, quem falso adscribunt
D ionysio Areopagitae, et ad alterum Pseudo-M elitonis de T ran situ B. M ariae V .
ex quibus Dam asceni liber de D orm itione V irgin is, ad quem in facto et circu m
stantiis facti referendis com m uniter appellatur, ex toto contexitur.
A t facile respondetur, aliud esse factum , aliud vero circum stantias facti m or
tis Beatae M ariae Virginis; et has quidem ex apocryphis m onum entis desum i;
illud vero ex constanti Ecclesiae traditione, a praefatis m onum entis p r e s c in
dente, derivari (1. c., p. 364).
II.
R a t i o n e : Variae rationes congruentiae quibus T h eo logi jactum
B. M . V . suadere conantur, sunt:
m ortis
228
MORTALITAS B. M . V.
m icitia perpetua B. V irgin is cum diabolo ac plenus trium phus super ipsum . Iam
vero trium phus iste plenus non fuisset, si B. V irgo corruptioni sepulcri quae
est sequela m ortis, a diabolo in orbem terrarum introducta, subiacuisset.
2) P a t r u m et S c r ip t o r u m : S. M odestus H y e r o s o l y m it a n u s : O beatis
sim a dorm itio gloriosissim ae D eiparae, post partum semper Virginis, quae cor
poris, quo vita continebatur, nullam passa est in sepulcro corruptionem (Encom.
in dormit. Ss. Dom. nostrae Deip. semperque Virg. M ariae, P G 86, 3293).
S. A n dreas C r ete n sis : U t enim m inim e corruptus est parientis uterus, ita
nec interiit defunctae caro. O mirandas res! Partus om nino corruptionem effugit;
nec sepulcrum illam a m orte extrem am corruptionem adm ittit {Hom. I I in
dormit. Ss. Deiparae, P G 97, 1081 D ).
S. G er m a n u s Patr. Const.: Q uom odo carnis te dissolutio in cineres ac pul
verem potuisset redigere, quae hum anum genus a m ortis corruptione per N ati
ex te assum ptam carnem liberasses? (In dormit. B . M ariae, P G 98, 345).
S. I o a n n es D a m a sc en u s : H anc vere beatam quae D ei V erbo aures praestitit,
et Spiritus Sancti operatione repleta est, atque ad A rcangeli sniritualem saluta
tionem sine voluptate et virili consortio D e i F iliu m concepit et sine dolore aliquo
peperit, ac totam se D eo consecravit, quonam m odo m ors devoraret? quom odo
inferni susciperent? quom odo corruptio invaderet corpus illud in quo vita su
scepta est? (Homil. I I in Dormit., P G 96, 728 B).
S. T
hom as
229
II.
R a t i o n e . 1) Ratione discriminis inter mortem et corruptionem: M ors
enim nullam im perfectionem , quam D eiparam non deceret, involvit, ac insuper
sum m e m eritoria fuit; corruptio vero sepulcri in dedecus V irgin is fuisset, nec
m eritoria esse poterat. Q uam vis ergo B. V irgo convenienter m orti subiacere po
tuerit, corruptioni tam en sepulcri subiacere non conveniebat.
2)
Ratione pietatis F ilii erga matrem: pietas enim filialis exigebat ut M atrem
a quovis dedecore, quale est corporis corruptio, praeservaret. E o vel m agis quod
talis exem ptio quibusdam Sanctorum corporibus a D eo concessa est. Putandum
est proinde B. V irginem n o n d iu , nec per triduum sicut Christus, prout vellent
apocrypha, m o r t u i su b iacu isse . A dest enim m agnum discrim en inter C h ristum et
B. V irginem . C hristus enim , ob unionem hypostaticam cum V erbo, suam numericam identitatem non amisit; corpus B. V irgin is, e contra, ab anima separatum , non
rem ansit idem num ero ac antea; et ideo m inim e decebat corpus illud, quod vitam
V erbo Incarnato dederat, ita m ancum et im perfectum diutius manere. Putat ergo
card. L p ic ie r ,1 corpus illud sacratissim um non diu remansisse ab anima separa
tum , sed statim post mortem gloriose resurrexisse et fuisse animae iterum unitum .
U tru m vero B. V irgo H ierosolym is an Ephesi m ortua sit, et quanam aetate,
inter eruditos adhuc disputatur.
A rt. 2 - D E M O D O Q U O B . V I R G O M O R T U A E S T
c. 67), Sim eonis oraculo innixi ( E t tuam ipsius animam pertransibit gladius
L u c. 2, 35), putaverunt B. V irginem m artyrio m ortem subiisse. Ipsem et S. Isi
dorus anceps haeret.
1 O . c., p . 367.
230
231
bou-
urra
D eip arae m o rtem e xp lica b at. D ice b a t qu od , sicu t A d a m , d u m dorm ieb at, costula p rivatus
rem an sit, ita D eip ara , v e lu ti in som m o, san ctissim am suam anim am D e o trad id it ( P G 97, 1497
B ). Id em d o cu e ru n t S . Ioannes D am ascen u s et S . G erm an u s etc., p ro u t ex tex tib u s afferendis
in q u aestion e de A ssu m p tio n e patebit.
4 S. T
hom
., 2a, 2ae, Q . 17 5 , a. 2.
232
extra se rapiat: ex hoc enim ipso quod appetitus ad aliquid vehementer afficitur, potest con
tingere quod ex violentia affectus homo ab omnibus aliis alienetur, quod maxime verum est
de divino amore; unde etiam Paulus, ex virtute divini amoris extasim faciente, dicebat:1
Vivo autem, iam non ego, vivit vero in me Christus .
Quapropter, Beata Virgo pro immensa caritate qua flagrabat, dicenda est, sub fine
vitae suae mortalis, extases et raptus quasi incessanter habuisse, in quibus divinam bo
nitatem contemplabatur, sive per similitudines quasdam imaginarias, qualis fuit, verbi
gratia, excessus mentis qui cecidit supra P etrum ,2 sive per intelligibiles effectus, sicut
fuit excessus David dicentis: 3 Ego dixi in excessu meo: Omnis homo mendax.
Huiusmodi tamen raptus tales sane fuerunt, ut compossibiles essent in Maria cum
statu vitae praesentis, cum haec contemplatio non solum non tollat unionem animae ad
corpus; sed nec conversionem ad phantasmata excludat. La trs sainte Mre, ait S. Fran
ciscus Salesius, n'ayant rien en soi qui empcht l opration du divin amour de son Fils, elle
sunissoit avec iceluy dune union incomparable, par des extases douces, paisibles et sans effort,
extases esquelles la partie sensible ne laissoit pas de faire ses actions, sans doner pour cela
aucune incommodit l union de l esprit, comme rciproquement la parfaite application de
son esprit ne donnoit pas fort grand divertissement aux sens ( Trait de l amour de Dieu,
1. 7, c. 14, Paris, 1862, t. 2, p. 194). Dicendum igitur quod, cum Beata Virgo ad tantum
contemplationis gradum vi intensissimi amoris antea elevata fuisset, tempore a Deo
praestituto, raptu excellentiori ad tertium caelum sublimata est, ut scilicet ipsam di
vinam Essentiam in seipsa, sine ulla specie, contemplaretur, non quidem per modum
passionis transeuntis, sicut alias ipsi obtigerat, sed per modum formae permanentis.
A t recolendum est divinam Essentiam, quia excedit in infinitum non solum omnia
corpora, sed etiam omnem intelligibilem creaturam, ideo non posse videri mediantibus
phantasmatibus, sed nec mediante quacumque specie intelligibili creata: unde necesse
est hominem in statu viae abstrahi seu alienari totaliter a sensibus, ad eam facialiter
videndam. 4
Haec autem abstractio, seu alienatio dupliciter fieri potest: uno modo sic, ut aufe
ratur ab anima actualis conversio ad phantasmata et sensibilia, alio modo, ut auferatur
ab anima etiam connaturalis habitudo ad praedictam conversionem, quod nonnisi per
mortem corporalem compleri potest. Quae duo ita complectitur S. A ugustinus:5 Nemo
videns (Deum) vivet ista vita, qua mortaliter vivitur in istis sensibus corporis, sed nisi ab
hac vita quisque quodammodo moriatur, sive omnino exiens de corpore, sive ita aversus et
alienatus a carnalibus sensibus, ut merito nesciat, sicut Apostolus ait, utrum in corpore an
extra corpus sit, cum in illam rapitur et subvehitur visionem.
Porro, ad visionem divinae essentiae per modum passionis transeuntis perfi
ciendam, sufficit prior abstractio, quae quidem mortem de necessitate non inducit, ut
dictum est, et miraculose per virtutem divinam completur, sicut si corpus per violentiam
fortioris virtutis elevatur supra locum convenientem sibi secundum speciem suae naturae; 6
1 G a i., 2, 20.
2 A c t., 10, 10.
3 P s., 1 15 , 1 1 .
4 S. T h o m ., 1. c ., art. 3, ad 2um .
5 L . 12 S u p . G e n . ad lit t ., c. 27, t. 3, pars I, coi. 3 17 .
6 Ib id ., ad 2um .
233
visio autem divinae essentiae quae est per modum formae permanentis, scilicet per lu
men gloriae, non potest perfici, nisi habitudo connaturalis animae ad intelligendum per
conversionem ad phantasmata radicitus tollatur: radicitus autem nequit tolli, nisi per
separationem animae a corpore, ut innuimus: unde huiusmodi visio divinae Essentiae
mortem corporis secumfert, iuxta illud: 1 Non enim videbit me homo et vivet; et rursus: 2
Scientes, quoniam dum sumus in corpore, peregrinamur a Domino, per fidem enim ambula
mus, et non per speciem. Audemus autem et bonam voluntatem habemus magis peregrinari
a corpore, et praesentes esse ad Dominum.
Cum igitur tempus advenisset quo Deiparae intensissimus amor coronari deberet,
ipse se Deus ei conspiciendum exhibuit facie ad faciem, non transeunter, sed perma
nenter, ex quo de necessitate sequi debuit vinculi mortalis diss