Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Sudhir Khilare 222
Sudhir Khilare 222
fk{kdkaps xq.koRrkiw.kZ v/;kiu dk;Z ?kMfo.;kr fk{kd fk{k.kkpk flagkpk okVk vlrks- Eg.kwu
is{kkgh ra=foKkukpk ik;k vlysys ntsZnkj ]xq.koRRkkiw.kZ v/;kiu ?kMfo.;kps dk;Z fk{kd izfk{k.k
laLFkkoj vkgs- ;kykp vkrk fk{kd fk{k.k vls lacks/kys tkr vkgsA Soumd programme of professional education of teachr is essential for the
qualitive improvement of education Recommedations by Indian Education
commission.
f'k{kdkaP;k fk{k.kkfkok; dks.krkgh 'kS{kf.kd dk;Zdze ;kLoh gksm 'kdr ukgh laiw.kZ fk{k.k iz.kkyh
fk{kdkaHkksorh fQjr vlrs Eg.kwu fk{kd gk fon;kF;kZapk cksf/nd ikyd vls EgVys tkrsek/;fed fk{k.k vgokykugh vls ueqn dsys vkgs dh fk{k.kkP;k iqujZpuspk lokZr egRRokpk ?kVd
Eg.kts fk{kd gks;- fk{kdkaps oS;fDrd xq.koSfk"V;s]kS{kf.kd ik=rk]O;kolkf;d ik=rk]R;kps 'kkGsrhy o
lektkrhy LFkku 'kS{kf.kd izfdz;sl xfreku cufoys fk{kdkaP;k xq.koRrk ok<hlkBh ntsZnkj fk{kd
fk{k.k dk;Zdze vko;d vlrsO;k[;k %& 1- fk{kd fk{k.k Eg.kts vkSipkfjd o vukSipkfjd d`rh o vuqHkokapk lkBk tks O;Drhyk
vgZrk izkIr dj.;kl O;kolkf;d tckcnkjh vksG[k.;kl enr djrks-
www.srjis.com
Page 367
fk{kd fk{k.kkr l/;k [kwi eksB;k izek.kkr Hkz"Vkpkj cksdkGysyk vkgs- R;kyk tj osGhp tj fucZa/k
?kkrys ukgh rj R;kpk cdklqj gks.;kl osG ykx.kkj ukgh iq<hy fBdk.kh vki.kkl Hkz"Vkokj cksdkGysyk
fnlrksfon;kFkhZ xSjgtsjhps izek.k %& l/;k ch-,M~],e-,M~ egkfo|ky;krhy xGrhps izek.k [kwi eksB;k izek.kkr
ok<ys vkgs- fon;kFkhZ izosk ?ksrkaukp 'kgkfukk djrkr dh ckgs:u ch-,M~ dsys rj pkysy dk\ vkf.k
dsooG R;kp fBdk.kh fon;kFkhZ izoskhr gksrkr dh T;k fBdk.kh egkfo|ky; fon;kF;kZauk ijokuxh nsrkr
rj brj fBdk.kh fBdk.kh R;k rqyusus izsokdeh gksrkrfkok; iwohZP;k izek.ks vkrk fon;kFkhZ oxkZr gtj jkgr ukgh Hkfo";kr dk; ifjfLFkrh vlsy ;kps fp=
MksG;kleksj u vk.kysysp cjs- fon;kF;kZaph okf"kZd ifj{ksyk cl.;klkBh fdeku 80 VDds gtsjh vlkoh
ykxrs vU;Fkk R;akuk fo|kihB fu;ekuqlkj ifj{ksyk clrk ;sr ukgh ek= R;kph gtsjh ykoyh tkrs- o
ifj{ksyk clfoys tkrs Eg.ktsp gk ,d izdkjkpk uSfrd Hkz"Vkpkjp Eg.kkok ykxsyfo|kihB Lrjkojhy osxosxG;k lfeR;kaph fnkkHkwy %& osxosxG;k dkj.kklkBh egkfo|ky;kl HksVhlkBh
lfeR;kaph use.kwd dls- R;k-mn- LFkkfud pkSdkh lferh]LVkWQ fuoM lferh]iwuZjewY;kadu lferh] T;k
fnokh gh lferh egkfo|ky;kl HksV nsrs R;kosGl
s R;k egkfo|ky;kph fLFkrh osxGh vlrs vkf.k brj
JAN-FEB, 2016, VOL-I, ISSUE-V
www.srjis.com
Page 368
fnokh fLFkrh osxGh vlrs-c&;kp osGsl osxGhp fdaok [kksvh ekfgrh R;k R;k lferhyk iwjfoyh tkrs-o
rh osG Hkkxowu usyh tkrs- mn- nql&;k egkfo|ky;krhy fdaok laLFksrhy QfuZpj R;klkBh vk.kys tkrs
o lferhph ns[kjs[k >kY;koj rsijr R;k fBdk.kh usmu Bsoys tkrslferhoj useysY;k izk/;kidkaph uSfrdrk %& c&;kp osGsp ,[kkn;k egkfo|ky;kl ,[kkn;k lferhus
HksV fnyh vlrk R;k egkfo|ky;kl dkghrjh mf.ko vlrs vkf.k rh mf.ko @=qVh R;k iwrZrk vgokykr
fygw u;s ;klkBh laLFkk fdaok egkfo|ky; R;kauk ikfdVkrwu iSls nsrkr R;kpcjkscj lac/kr izk/;kidkaph
lq/nk iSls ekx.;kph ekufldrk vlrs R;keqGs gk lxGkp fk{k.kkyk ykxysyk [kwi eksBk dyad vkgsfo|kihBkdMwu eatwj >kysyk iSkakpk v;ksX; okij %& osGl
s T;k dkj.kkalkBh fo|kihB vuqnku nsrs rks
iSlk R;k dkj.kkalkBh [kwi deh izek.kkr [kpZ deh dsyk tkrks-vkf.k rkRiqjrk dk;ZdzeklkBh [kpZ dsyk
tkrks- ckdh
yqckM.kwdp vkgsfk{kdkaph gks.kkjh fiGo.kwd %& lkfo=hckbZ Qqys iq.ks fon;kihBk varxZr ,dgh 'kkldh; v/;kid
egkfo|ky; ukgh dsoG vuqnkfur o foukvuqnkfur egkfo|ky;akphp [kqi eksB;k izek.kkr la[;k vkgs
vkf.k
foukvuqnkfur
egkfo|ky;kps
vlY;keqGs
R;k
R;k
egkfo|ky;kr
lac/a khr
laLFksps
fu;e]dk;ns]pkyrkr o fo|kihB fu;e o dk;ns /kkC;koj clfoyys tkrkr -R;keqGs R;kr fk{kdkaph [kwi
eksB;k izek.kkr fiGo.kwd gksrs- lk/kkj.kr% fk{k.kkkL= egkfo|ky;kr izk/;kid gks.;klkBh 'kS{kf.kd
vgZRkk gh ,e-,-,e-,M~ lsV fdaok usV fk{k.kkkL= vkh vlkoh ykxrs-vkf.k gs fk{k.k iw.kZ dj.;klkBh
o;kps 25 rs 27 o"ksZ ?kkykokos ykxrkr R;kuarj dksBsrjh fk{kd izfk{k.kkph uksdjh LohdkjY;koj R;kph
fofo/k Lrjkrwu fiGo.kwd dsyh tkrs1- vkfFkZd fiGo.kwd %& c&;kp osGs foukvuqnkfur egkfo|ky; fk{kdkauk cWadsr ixkj osxGk nk[kfoyk
tkrks- o izR;{kkr osxGkp fnyk tkrks-R;keqGs R;kph
okP;rk dsyh rj uksdjh tk.;kph fHkrh vlrs mn;k iksvkph [kGxh Hkj.;klkBh dksBsgh okP;rk
djr ukgh i;kZ;kus R;kph [kwi eksB;k izek.kkr vfFkZd fiGo.kwd gksrs2- izkpk;kZaP;k vis{kk%&izkpk;kZauk vls okVrs dh loZ 'kS{kf.kd izkkldh; o brj dkedkt izk/;kidkauhp
djkos-vkf.k R;kauh tj gs dkes ukgh dsyh rj R;kauk tkLR dkekpk Hkkj fnyk tkrks o izk/;kidkaph
izkpk;Zgh vkk izdkjs fiGo.kwd djrkr3- laLFkkpkydkadMwu >kysyh fiGo.kwd %& vkt vki.l ikgrks ch-,M~ o ,e-,M~ izos k ?ks.kk&;k
fon;kF;kZaph la[;kQkj deh >kysyh vkgs- vkf.k ts fon;kFkhZ izosk ?ksrkr R;kiSdh 50 rs 60 VDds
fon;kFkhZ xSjgtj jkgrkr R;keqGs R;kauk oxkZr v/;kiuklkBh rs gtj jkgr ukgh i;kZ;kus ifj{ksl
JAN-FEB, 2016, VOL-I, ISSUE-V
www.srjis.com
Page 369
ukikl gksrkr- vkf.k ex ijr laLFkkpkydkauk vls okVrs dh ,o<s fon;kFkhZ ukikl dk >kys\ vkf.k
ijr R;kps [kkij fk{kdkaP;k ekFkh QksMys tkrkr4- fon;kF;kZadMwu gks.kkjh fiGo.kwd %& c&;kp osGp
s s fon;kF;kZauk okjaokj Qksu d:u lq/nk fon;kFkhZ
egkfo|ky;kr ;sr ukgh R;keqGs fon;kF;kZaps izkR;f{kd osGsoj iw.kZ gksr ukgh ts gksrs R;kr xq.koRrk
jkgr ukgh fygysyh nksu rs pkj gLr{kjkr fygys vlrs- R;kosGl
s izk/;kkid riklrkr R;kosGl
s
nqljs izkR;f{kd fyg.;klkBh R;kapdMs osGgh ulrks- vkf.k rs izkR;f{kd rlsp fLodkjys tkrs- R;kph
fHkrh R;k fon;kF;kZai{s kk lac/a khr izk/;kidkykp [kwi eksB;k izek.kkr vlrs vkk izdkjs fon;kF;kZadMwu
izR;{k vizR;{k i.ks izk/;kidkaph fiGo,kwd gksrs5- ewY;kadu lferhP;k vis{kk %& ewY;kadu lferhP;k vis{kk lq/nk g;k
izk/;kidkadMsp vlrkr
dks.krsgh lferh izkpk;kZauk u cksyrk dsoG R;k lac/a khr izk/;kidkaukp nks"kh Bjforkr-ek= R;kyk
osxG;kosxG;k xks"Vh dkj.khHkwr vlrkr-R;keqGs lq/nk izk/;kidkaph [kqi eksB;k izek.kkr NG gksr
vlrks6- lektkP;k o dqaVqackP;k vis{kk %&izk/;kidkadMs R;kaP;k oS;fDrd dqaVqac o lektkP;k [kwi eksB;k
izek.kkr vis{kk vlrkr vkf.k R;k vlk.ks gh lkgftdp vkgs- ijarq dqaVqcP;k o lektkP;k vfFkZd
xjtk R;k iw.kZ gksow 'kdY;keqGs izk/;kidkaph [kqi eksB;k izek.kkr uSfrd gkuh >kY;klkj[ks okVrs;k O;frfjDr gh [kwi eksB;k izek.kkr osxosxG;k dkj.kklkBh izk.;kidkaph fiGo.kwd gksr vlrslekjksi%& ojhyizek.ks fk{kd fk{k.kkr [kwi eksB;k izek.kkr Hkz"Vkpkj ok<ysyk vkgs vkf.k tj rks deh
dsyk xstk rh [k&;k vFkkZus fk{kd fk{k.kkyk vksG[k jkg.kkj vkgs- vU;Fkk fk{kd fk{k.kkph Qkj
egkHk;adj fnol ;srhy R;kr dkgh 'kadkp ukgh R;kpizek.ks vkt th izk/;kaidkaph th dkgh >kyh rj
fk{kd fk{k.kkps Hkfo"; mTtoy jkg.kkj vkgs- Eg.kwu fk{kd fk{k.kkryk fk{kd gk d.kk vkgs vkf,k tj
rks eksMyk rj gh fk{k.k O;oLFkkp <klkGwu iMY;kfkok; jkg.kkj ukghlanHkZ
dqaMys e-ck- 1990 'kS{kf.kd ]rRRoKku o 'kS{kf.kd lektkkL= egkjk"V fo|kihB xzaFk fufeZrh Jh fo|k
izdkku ]iq.ks
txrki g-uk- 2007 fk{k.kkrhy uoizokg o uoizorZus %uwru izdkku ]iq.ks
tkskh vjfoan 1995 fk{kd izfk{k.k vkOgkus /kqGs ,T;qsku lkslk;Vhps fk{k.kkkL= egkfo|ky; /kqGs
ikVhy fyyk 1974 vktps fk{k.k vktP;k leL;k %Jhfo|k izdkku iq.ks
eksj panzdkar 2009 fk{kd fk{k.k %fuR; uqru izdkku iq.ks
www.srjis.com
Page 370