Sei sulla pagina 1di 13

RESGESTAEDIVIAUGUSTI

TraduccindeGuillermoFats

Rerum gestarum divi Augusti, quibus orbem


terrarum imperio populi Rom. subiecit, et
impensarum, quas in rem publicam
populumque Romanum fecit, incisarum in
duabus aheneis pilis, quae sunt Romae
positae,exemplarsubiectum.
I1Annosundevigintinatusexercitumprivato
consilio et privata impensa comparavi, per
quem rem publicam a dominatione factionis
oppressaminlibertatemvindicavi.Eonomine
senatusdecretishonorificisinordinemsuum
me adlegit C. Pansa et A. Hirtio consulibus,
consularem locum sententiae dicendae
tribuens,etimperiummihidedit.Respublica,
nequiddetrimenticaperet,mepropraetore
simul cum consulibus providere iussit.
Populus autem eodem anno me consulem,
cum cos. uter que in bello cecidisset, et
triumvirum rei publicae constituendae
creavit.

2 Qui parentem meum interfecerunt, eos in


exilium expuli iudiciis legitimis ultus eorum
facinus, et postea bellum inferentis rei
publicaevicibisacie.

3Bellaterraetmariciviliaexternaquetotoin
orbeterrarumsaepegessivictorqueomnibus
veniam petentibus civibus peperci. Externas
gentes,quibustutoignoscipotuit,conservare
quam excidere malui. Millia civium
Romanorum sub sacramento meo fuerunt
circiter quingenta. Ex quibus deduxi in
coloniasautremisiinmunicipiasua,stipendis
emeritis, millia aliquanto plura quam
trecenta, et iis omnibus agros adsignavi aut
pecuniam pro praemis militiae dedi. Naves
cepi sescentas praeter eas, si quae minores
quamtrirremesfuerunt.

4 Bis ovans triumphavi et tres egi curulis


triumphosetappellatussumviciensetsemel

Texto que es copia de los hechos del divino


Augusto, con las cuales sujet el universo
mundo al dominio del pueblo romano, y de
las munificencias que hizo a la repblica y al
pueblodeRoma,escritasendoscolumnasde
broncequesehallanenRoma.
[PRIMERAS ACTUACIONES E INGRESO EN EL
SENADO]1.Alosdiecinueveaosdeedad
alc,pordecisinpersonalyamisexpensas,
un ejrcito que me permiti devolver la
libertad a la Repblica, oprimida por el
dominiodeunabandera.Comorecompensa,
elSenado,mediantedecretoshonorficos,me
admiti en su seno, bajo el consulado de
Cayo Pansa y Aulo Hirtio [43 a.C.],
concedindome
el
rango
senatorio
equivalente al de los Cnsules. Me confi la
misindevelarporelbienestarpblico,junto
con los Cnsules y en calidad de Propretor.
Ese mismo ao, habiendo muerto ambos
Cnsules en la guerra, el pueblo me nombr
Cnsul y triunviro responsable de la
reconstitucindelaRepblica
[VINDICA LA MEMORIA DE SU PADRE] 2.
Proscrib a los asesinos de mi Padre,
vindicando su crimen a travs de un juicio
legal;ycuando,mstarde,llevaronsusarmas
contra la Repblica, los venc por dos veces
encampoabierto
[GENEROSIDADCONSUSTROPASYCONSUS
VENCIDOS]3.Hiceamenudolaguerra,por
tierra y por mar. Guerras civiles y contra
extranjeros, por todo el universo. Y, tras la
victoria, conced el perdn a cuantos
ciudadanossolicitarongracia.Encuantoalos
pueblosextranjeros,preferconservarqueno
destruiraquienespodanserperdonadossin
peligro [para Roma] Unos 500.000
ciudadanos romanos prestaron sagrado
juramento de devocin a mi persona. De
entre ellos, algo ms de 300.000, tras la
conclusin de su servicio militar, fueron
asentados por m en colonias de nueva
fundacin o reenviados a sus municipios de
origen. A todos ellos asign tierras o dinero
para recompensarlos por sus servicios de
armas. Captur 600 navos, entre los que no
cuento los que no fuesen, cuando menos,
trirremes.
[TRIUNFOS COMO CAUDILLO MILITAR] 4.
Por dos veces recib el honor de la ovacin

imperator, decernente pluris triumphos mihi


senatu, quibus omnibus supersedi. Laurum
de fascibus deposui, in Capitolio votis, quae
quoquebellonuncupaveram,solutis.Obresa
me aut per legatos meos auspicis meis terra
marique prospere gestas quinquagiens et
quinquiens decrevit senatus supplicandum
esse dis immortalibus. Dies autem, per quos
ex senatu consulto supplicatum est, fuere
DCCCLXXXX.Intriumphismeisductisuntante
currummeumregesautregumliberinovem.
Consul fueram terdeciens cum scribebam
haec, et eram septimum et trigensimum
tribuniciaepotestatis.

5 Dictaturam et apsenti et praesenti mihi


delatametapopuloetasenatuM.Marcello
et L. Arruntio cos. non recepi. Non sum
deprecatus in summa frumenti penuria
curationem annonae, quam ita administravi,
utintradiespaucosmetuetpericlopraesenti
civitatem universam liberarem impensa et
cura mea. Consulatum quoque tum annuum
etperpetuummihidelatumnonrecepi.

6 Consulibus M. Vinicio et Q. Lucretio et


postea P. Lentulo et Cn. Lentulo et tertium
PaulloFabioMaximoetQ.Tuberone,senatu
populoque Romano consentientibus ut
curator legum et morum summa potestate
solus crearer, nullum magistratum contra
mores maiorum delatum recepi. Quae tum
per me geri senatus voluit, per tribuniciam
potestatem perfeci, cuius potestatis
conlegam et ipse ultro quinquiens a senatu
depoposcietaccepi.

solemneyportreseldeltriunfocurulRecib
aclamaciones oficiales como general
imperator en veintiuna ocasiones. Por todo
ello el Senado me otorg la celebracin de
numerosos triunfos oficiales, que declin
Deposit en el Capitolio los laureles de mis
fasces, tras haber cumplido las promesas
formuladas con ocasin de cada guerra. A
causa de los xitos obtenidos por m (o por
mis lugartenientes en el mando bajo mis
auspicios),tantoportierracuantopormar,el
Senadodecretaccionesoficialesdegraciasa
los dioses inmortales en cincuenta y cinco
ocasiones.Talesaccionesdegraciassumaron,
en conjunto, 890 das En mis triunfos
oficiales,antemi carro,desfilaron[vencidos]
nueve reyes o hijos de rey Cuando escrib lo
que antecede, haba sido Cnsul por
decimoterceravez[2a.C.]ydesempeabala
potestad de los Tribunos de la plebe por
trigesimosptimoao
[RECHAZA EL PODER PERO NO LA
RESPONSABILIDAD]5.Duranteelconsulado
de Marco Marcelo y Lucio Arruncio [22 a.C.]
noaceptlamagistraturadeDictador,queel
Senado y el pueblo me conferan para
ejercerla tanto en mi ausencia cuanto
durante mi presencia [en Roma] No quise
[empero] declinar la responsabilidad de los
aprovisionamientos alimentarios, en medio
deunagrancaresta;ydetalmodoasumsu
gestin que, pocos das ms tarde, toda la
Ciudad se hallaba desembarazada de
cualquier temor y peligro, a mi sola costa y
bajo mi responsabilidad. No acept
[tampoco] el consulado que entonces se me
ofreci,paraeseaoyconcarctervitalicio.
[RECHAZA EL PODER UNIPERSONAL Y CUIDA
DE LA MORAL PUBLICA] 6. Durante el
consulado de Marco Vinucio y Quinto
Lucrecio [19 a.C.] y, despus, bajo el de
Publio y Gneo Lntulo [18 a.C.] y, en tercer
lugar, durante el de Paulo Fabio Mximo y
Quinto Tubern [11 a.C.], habiendo
unnimemente decidido el pueblo y el
Senado que fuese yo responsable nico y
mximo del cuidado de las costumbres y las
leyes, no quise que se me confiara una
magistratura en trminos que hubieran
resultado contrarios a la tradicin ancestral;
pero las actuaciones que el Senado deseaba

7 Triumvirum rei publicae constiuendae fui


percontinuosannosdecem.Princepssenatus
fuiusqueadeumdiem,quoscripseramhaec,
per annos quadraginta. Pontifex maximus,
augur, XVvirum sacris faciundis, VIIvirum
epulonum,fraterarvalis,sodalisTitius,fetialis
fui.

II 8 Patriciorum numerum auxi consul


quintumiussupopulietsenatus.Senatumter
legi. Et in consulatu sexto censum populi
conlegaM.Agrippaegi.Lustrumpostannum
alterum et quadragensimum feci, quo lustro
civium Romanorum censa sunt capita
quadragiens centum millia et sexaginta tria
millia. Tum iterum consulari cum imperio
lustrum solus feci C. Censorino et C. Asinio
cos., quo lustro censa sunt civium
Romanorum capita quadragiens centum
milliaetducentatrigintatriamillia.Ettertium
consulari cum imperio lustrum conlega Tib.
Caesare filio meo feci, Sex. Pompeio et Sex.
Appuleio cos., quo lustro censa sunt civium
Romanorum capitum quadragiens centum
millia et nongenta triginta et septem millia.
Legibusnovisinlatismultaexemplamaiorum
exolescentia iam ex nostro saeculo reduxi et
ipse multarum rerum exempla imitanda
posteristradidi.

9 Vota pro valetudine mea suscipi per


consules et sacerdotes quinto quoque anno
senatus decrevit. Ex iis votis saepe fecerunt
vivo me ludos aliquotiens sacerdotum
quattuor amplissima collegia, aliquotiens
consules. Privatim etiam et municipatim
universi cives unanimiter continenter apud
omnia pulvinaria pro valetudine mea

porentoncesdemlasllevacabo,fundado
[slo]enmipotestadtribunicia.Y[aun]para
esa misma funcin ped y recib del Senado,
porcincoveces,uncolega
[OCUPA LOS CARGOS MAS HONORIFICOS Y
HONORABLES] 7. Durante diez aos
consecutivos fui miembro del colegio
triunviral al que se haba encargado la
reconstitucin de la Repblica; hasta el
momento en que redact estos sucesos,
Prncipe del Senado por cuarenta aos
consecutivos. Fui Pontfice Mximo, augur,
miembro del Colegio de los Quince
encargados de las sagradas ceremonias, del
ColegiodelosSieteencargadosdelossacros
banquetes, hermano de la Cofrada Arval,
sodalTitioysacerdotefecial
[PONEELORDENDEBIDOENELSENADOYEN
LACOMUNIDADROMANA]8.Pormandato
del pueblo y del Senado, durante mi quinto
consulado[29a.C.]aumentelnmerodelos
patricios romanos Por tres veces establec la
lista de senadores y, en mi sexto consulado
[28 a.C.], llev a cabo, con Marco Agripa
comocolega,elcensodelpueblo.Celebrla
ceremonia lustral despus de que no se
hubieracelebradoencuarentaydosaos;en
ella fueron censados 4.063.000 ciudadanos
romanos. Durante el consulado de Cayo
Censorino y Cayo Asinio [8 a.C.] llev a cabo
el censo por m solo, en virtud de mi poder
consular, en cuya lustracin se contaron
4.233.000ciudadanosromanos.Hiceelcenso
por vez tercera, en virtud de mi poder
consular y teniendo por colega a mi hijo
[adoptivo],TiberioCsar,enelconsuladode
Sexto Pompeyo y Sexto Apuleyo [14 d. C.];
con ocasin de este censo cont 4.937.000
ciudadanos romanos. Mediante nuevas leyes
que propuse saqu del desuso muchos
ejemplos de nuestros antepasados, decados
yaenRoma,yyomismodejalaposteridad
muchasaccionescomoejemploqueimitar.
[LA DEVOCION POR SU PERSONA ES
GENERAL] 9. El Senado decret que, cada
cuatro aos, Cnsules y sacerdotes
ofreciesen votos por mi salud. Para
cumplirlos, tanto los cuatro Colegios
sacerdotales mayores cuanto los Cnsules
ofrecieron frecuentemente, en vida ma,
juegospblicos.Asimismo,ensuscasasyen

supplicaverunt.

10 Nomen meum senatus consulto inclusum


est in saliare carmen et sacrosanctus ut
essem mihi datum et, quoad viverem,
tribunicia potestas mihi esset, lege sanctum
est. Pontifex maximus ne fierem in vivi
conlegae locum, populo id sacerdotium
deferente mihi, quod pater meus habuerat,
recusavi. Quod sacerdotium aliquod post
annos, eo mortuo quiod tumultus occasione
occupaverat, cuncta ex Italia ad comitia mea
confluente multitudine, quanta Romae
nunquam traditur ante id tempus fuisse,
recepiP.SulpicioC.Valgioconsulibus.

11 Aram Fortunae Reducis ante aedes


HonorisetVirtutis,ad portamCapenam,pro
reditu meo senatus consacravit, in qua
pontifices et virgines Vestales anniversarium
sacrificium facere iussit eo die quo,
consulibusQ.LucretioetM.Vinicio,inurbem
ex Syria redieram, et diem Augustalia ex
cognominenostroappellavit.

12 Ex senatus auctoritate pars praetorum et


tribunorum plebi cum consule Q. Lucretio et
principibus viris obviam mihi missa est in
Campaniam,quihonosadhoctempusnemini
praeter me est decretus. Cum ex Hispania
Galliaque, rebus in iis provincis prospere
gestis, Romam redi Ti. Nerone P. Quintilio
consulibus, aram Pacis Augustae senatus pro
reditu meo consacrandam censuit ad
campum Martium, in qua magistratus et
sacerdotes
virginesque
Vestales
anniversariumsacrificiumfacereiussit.

13 Ianum Quirinum, quem claussum esse


maiores nostri voluerunt, cum per totum

lasmunicipalidades,todoslosciudadanos,sin
excepcin y unnimemente, realizaron en
todotiempoceremoniaspormisaludentoda
clasedelugaressacros.
[EL SENADO Y EL PUEBLO LO SANTIFICAN]
10. El Senado hizo incluir mi nombre en el
cntico de los Sacerdotes Salios y una ley
prescribi que poseera, a perpetuidad y de
porvida,carcterinviolableparamipersona
y la potestad de los Tribunos de la plebe.
Cuando el pueblo me ofreci el Pontificado
Mximo, que mi Padre haba ejercido, lo
rehus, para no ser elegido en lugar del
Pontfice que an viva No acept ese
sacerdociosinoaosdespus,traslamuerte
de quien lo ocupara con ocasin de las
discordias civiles; y hubo tal concurrencia de
multituddetodaItaliaaloscomiciosqueme
eligieron, durante el consulado de Publio
Sulpicio y Cayo Valgio [12 a.C.], como no se
habavistosemejanteenRoma.
[ROMAINSTITUYEFIESTASRELIGIOSASENSU
HONOR] 11. En homenaje a mi regreso y
bajoelconsuladodeQuintoLucrecioyMarco
Vinicio[19a.C.],elSenadoconsagr,cercade
laPuertaCapena,anteeltemplodelHonory
la Virtud, un altar a la Fortuna del [feliz]
Retorno. Mand que todos los aos
PontficesyVestaleshicieranallunaofrenda,
en el aniversario de mi regreso de Siria, y
llam a ese da "de las Augustales", de
acuerdoconminombre.
12. El mismo ao, en virtud de un
senadoconsulto, parte de los Pretores y de
losTribunosdelaplebe,acompaadosporel
Cnsul Quinto Lucrecio y por los ciudadanos
ms principales, sali a mi encuentro en
Campania: honra que a nadie se haba
conferido con anterioridad Cuando regres
deHispania yde Galia,durante el consulado
de Tiberio Nern y Publio Quintilio [13 a.C.],
tras haber llevado a cabo con todo xito lo
necesarioenesasprovincias,elSenado,para
honrar mi vuelta, hizo consagrar, en el
Campo de Marte, un altar dedicado a la Paz
Augusta y encarg a los magistrados,
Pretores y Vrgenes Vestales que llevasen a
cabo en l un sacrificio en cada aniversario.
[TRAELAPAZALPUEBLOROMANO]
13.EltemplodeJanoQuirino,quenuestros
ancestros
deseaban
permaneciese

imperiumpopuliRomaniterramariqueesset
partavictoriispax,cumpriusquamnascerer,
a condita urbe bis omnino clausum fuisse
prodatur memoriae, ter me principe senatus
claudendumessecensuit.

14 Filios meos, quos iuvenes mihi eripuit


fortuna,GaiumetLuciumCaesaresIIIhonoris
mei caussa senatus populusque Romanus
annumquintumetdecimumagentisconsules
designavit, ut eum magistratum inirent post
quinquennium.Etexeodie,quodeductisunt
in forum, ut interessent consiliis publicis
decrevit senatus. Equites autem Romani
universi principem iuventutis utrumque
eorum parmis et hastis argenteis donatum
appellaverunt.

15 Plebei Romanae viritim HS trecenos


numeraviextestamentopatrismeietnomine
meo HS quadringenos ex bellorum manibiis
consul quintum dedi, iterum autem in
consulatu decimo ex patrimonio meo HS
quadringenoscongiariviritimpernumeravi,et
consulundecimumduodecimfrumentationes
frumentoprivatimcoemptoemensussum,et
tribunicia
potestate
duodecimum
quadringnos nummos tertium viritim dedi.
Quae mea congiaria pervenerunt ad
hominum
millia
nunquam
minus
quinquaginta et ducenta. Tribuniciae
potestatis duodevicensimum, consul XII
trecentis et viginti millibus plebis urbanae
sexagenos denarios viritim dedi. Et colonis
militummeorumconsulquintumexmanibiis
viritim millia nummum singula dedi;
acceperunt id triumphale congiarium in
colonis hominum circiter centum et viginti
millia. Consul tertium decimum sexagenos
denarios plebei, quae tum frumentum
publicumaccipiebat,dedi;eamilliahominum
paullopluraquamducentafuerunt.

clausuradocuandoentodoslosdominiosdel
pueblo romano se hubiera establecido
victoriosamentelapaz,tantoentierracuanto
en mar, no haba sido cerrado sino en dos
ocasiones desde la fundacin de la Ciudad
hasta mi nacimiento; durante mi Principado,
el Senado determin, en tres ocasiones, que
debacerrarse.
[ELPUEBLOYLASINSTITUCIONESRECLAMAN
A SUS HIJOS PARA EL GOBIERNO] 14. El
Senado y el pueblo romano, queriendo
honrarme, designaron Cnsules, con
intencin de que asumiesen la magistratura
cincoaosmstardeycuandotenanquince,
amishijos[adoptados]CayoyLucioCsares,
a quienes, muy jvenes, me arrebat la
FortunaYelSenadodecretqueasistiesena
susdeliberacionesdesdeelmismodaenque
fuesenpresentadosenelForo.LosCaballeros
de Roma, por su parte, unnimemente los
denominaron Prncipes de la Juventud y les
obsequiaron los escudos ecuestres y las
lanzasdeplata.
[FAVORECE GRANDEMENTE A LA PLEBE DE
ROMAYASUSSOLDADOSCONALIMENTOSY
DINERO]15.PagualaplebedeRoma300
sestercios por cabeza, en cumplimiento del
testamento de mi Padre. Y en mi propio
nombre, cuando mi quinto consulado [29
a.C.], d otros 400 (por cabeza), de mi botn
de guerra. En mi dcimo consulado [24 a.C.]
distribu, de nuevo, de mi propio patrimonio
uncongiarioalaplebede400sesterciospor
individuo.Enelundcimo[23a.C.],pordoce
vces repart trigo adquirido a mis expensas.
Cuando cumpl mi duodcima potestad
tribunicia duodcima potestad tribunicia [11
a.C.], por vez tercera volv a repartir 400
sestercios a cada plebeyo. Nunca fueron
menos de 250.000 las personas beneficiarias
de estos repartos. En el ao de mi
decimoctava potestad tribunicia y de mi
duodcimo consulado [5 a.C.] d 60 denarios
deplataporcabezaa320.000plebeyosdela
Ciudad. Durante mi quinto consulado [29
a.C.] distribu mil monedas, procedentes de
mi botn de guerra, a cada uno de los
soldadosdemisciudadescolonialesmilitares:
tal obsequio conmemorativo de mi triunfo
oficial afect a unos 120.000 hombres.
Durante mi decimotercer consulado [2 a.C.]

16 Pecuniam pro agris, quos in consulatu


meoquartoetposteaconsulibusM.Crassoet
Cn. Lentulo augure adsignavi militibus, solvi
municipis. Ea summa sestertium circiter
sexsiens milliens fuit, quam pro Italicis
praedis numeravi, et circiter bis milliens et
sescentiens, quod pro agris provincialibus
solvi. Id primus et solus omnium, qui
deduxerunt colonias militum in Italia aut in
provincis,admemoriamaetatismeaefeci.Et
postea Ti. Nerone et Cn. Pisone consulibus,
itemque C. Antistio et D. Laelio cos., et C.
CalvisioetL.Pasienoconsulibus,etL.Lentulo
etM.Messallaconsulibus,etL.CaninioetQ.
Fabricio cos., militibus, quos emeritis
stipendis in sua municipia deduxi, praemia
numerato persolvi, quam in rem sestertium
quatermillienscirciterimpendi.

17 Quater pecunia mea iuvi aerarium, ita ut


sestertiummilliensetquingentiensadeosqui
praerantaerariodetulerim.EtM.LepidoetL.
Arruntio cos. in aerarium militare, quod ex
consiliomeoconstitutumest,exquopraemia
darentur militibus, qui vicena aut plura
stipendia emeruissent, HS milliens et
septingentiensexpatrimoniomeodetuli.

18Abeoanno,quoCn.etP.Lentuliconsules
fuerunt, cum deficerent publicae opes, tum
centum millibus hominum, tum pluribus
multofrumentariosetnummariostributusex
horreoetpatrimoniomeoedidi.

IV 19 Curiam et continens ei chalcidicum


templumque Apollinis in Palatio cum
porticibus,aedemdiviIuli,Lupercal,porticum
ad circum Flaminium, quam sum appellari
passusexnomineeiusquiprioremeodemin
solo fecerat Octaviam, pulvinar ad circum

d 60 denarios a cada ciudadano plebeyo de


los que estaban inscritos en las listas de
beneficiarios de las distribuciones gratuitas
degrano,quefueronalgomsde200.000.
[REGALA TIERRAS Y DINERO A SUS
VETERANOS] 16. Para la compra de las
tierras que haba asignado a mis veteranos,
en mi cuarto consulado [30 a.C.] y, luego,
durante el de Marco Craso y Gneo Lntulo
Augur[14a.C.],destinunasubvencinalas
municipalidades, cuyo monto ascendi, en
Italia, a 600 millones de sestercios, ms o
menos,yaunos260enlasprovincias.Quese
recuerde, soy el primero y nico que haya
hecho tal cosa entre quienes fundaron
ciudadescolonialesmilitaresenItaliaoenlas
provincias.Mstarde,bajolosconsuladosde
Tiberio Nern y de Gneo Pisn [7 a.C.], de
Cayo Antistio y Decio Lelio [6 a.C.], de Cayo
Calvisio y Lucio Pasieno [4 a.C.], de Lucio
Lntulo y Marco Mesala [3 a.C.] y de Lucio
Caninio y Quinto Fabricio [2 a.C.], conced
recompensasen metlico alossoldadosque
se haban licenciado honorablemente y
vueltoasuslugaresnatales,asuntoenelque
invertunos400millonesdesestercios.
SALVA CON SU PATRIMONIO LAS
DIFICULTADES DE LA HACIENDA PUBLICA]
17.Porcuatrovecesacud,conmidinero,en
ayuda del Tesoro pblico, de modo tal que
entregu a sus responsables 50 millones de
sestercios. Bajo el consulado de Marco
Lpido y Lucio Arruncio [6 d.C.], d de mi
patrimonio 70 millones de sestercios al
Tesoromilitar,elcualdecidcrear,conelfin
deconcederrecompensasalossoldadoscon
veinteomsaosdeservicios.
[REPARTE DINERO Y ALIMENTO A LOS
POBRESENTIEMPODECARESTIA]18.Enel
ao en que fueron cnsules Gneo y Publio
Lntulo [18 a.C.], a causa de la insuficiencia
de los ingresos pblicos, repart socorros en
especie a 100.000 personas y en metlico a
msde100.000,tomndolosdemisbienesy
almacenes
[RESTAURA A SUS EXPENSAS NUMEROSOS
EDIFICIOSCIVILESYRELIGIOSOSDEROMA]
19. Constru la Curia y su vestbulo anejo, el
templodeApoloenelPalatinoysusprticos,
el templo del Divino Julio, el Lupercal, el
Prtico junto al Circo Flaminio al que d el

maximum, aedes in Capitolio Iovis Feretri et


Iovis Tonantis, aedem Quirini, aedes
MinervaeetIunonisreginaeetIovisLibertatis
in Aventino, aedem Larum in summa sacra
via, aedem deum Penatium in Velia, aedem
Iuventatis [sic], aedem Matris Magnae in
Palatiofeci.

20 Capitolium et Pompeium theatrum


utrumque opus impensa grandi refeci, sine
ullainscriptionenominismei.Rivosaquarum
compluribus locis vetustate labentes refeci,
et aquam quae Marcia appellatur duplicavi,
fonte novo in rivum eius inmisso. Forum
Iulium et basilicam quae fuit inter aedem
Castoris et aedem Saturni, coepta
profligataque opera a patre meo, perfeci, et
eandem basilicam consumptam incendio,
ampliatoeiussolo,subtitulonominisfiliorum
meorum incohavi et, si vivus non
perfecissem, perfici ab heredibus meis iussi.
Duoetoctogintatempladeuminurbeconsul
sextum ex auctoritate senatus refeci, nullo
praetermisso quod eo tempore refici
debebat. Consul septimum viam Flaminiam
ab urbe Ariminum refeci pontesque omnes
praeterMulviumetMinucium.

21 In privato solo Martis Ultoris templum


forumque Augustum ex manibiis feci.
Theatrum ad aedem Apollinis in solo magna
ex parte a privatis empto feci, quod sub
nomineM.Marcelligenerimeiesset.Donaex
manibiis in Capitolio et in aede divi Iuli et in
aedeApollinisetinaedeVestaeetintemplo
Martis Ultoris consacravi, quae mihi
constiteruntHScircitermilliens.Auricoronari
pondotrigintaetquinquemilliamunicipiiset
colonis Italiae conferentibus ad triumphos
meos qui tum consul remisi, et postea,
quotienscumque imperator appellatus sum,
aurumcoronariumnonaccepi,decernentibus
municipiis et colonis aeque benigne adque
anteadecreverant.

nombre de Octavia, quien haba construdo


anteriormente otro en el mismo lugar, el
palcoimperialdelCircoMximo;lostemplos
deJpiterFeretrioydeJpiterTonante,enel
Capitolio;eldeQuirino,losdeMinerva,Juno
Reinay JpiterLibertador,enelAventino;el
templo a los Lares en la cima de la Va
Sagrada,eldelosDiosesPenatesenlaVeliay
los de la Juventud y la Gran Madre, en el
Palatino.
20. Restaur, con extraordinario gasto, el
Capitolio y el Teatro de Pompeyo, sin aadir
ninguna inscripcin que llevase mi nombre
Repar los acueductos que, por su vejez, se
encontraban arruinados en muchos sitios.
DupliqulacapacidaddelacueductoMarcio,
aducindole una nueva fuente. Conclu el
Foro Julio y la Baslica situada entre los
templosdeCstorydeSaturno,obrasambas
iniciadas y llevadas casi a trmino por mi
Padre. Destruda la Baslica por un incendio,
acrecsusolarehicequeseemprendiesesu
reconstruccin en nombre de mis hijos
[adoptivos], prescribiendo a mis herederos
que la concluyesen en caso de no poder
hacerlo yo mismo [14 a.C.]. En mi quinto
consulado [29 a.C.], bajo la autoridad del
Senado, repar en Roma ochenta y dos
templos, sin dejar en el descuido a ninguno
que por entonces lo necesitara. Durante el
sptimo [27 a.C.], rehice la Va Flaminia,
entre Roma y Ariminio, y todos los puentes,
salvoelMilvioyelMinucio.
[CONSTRUYE POR SUS MEDIOS OTROS
EDIFICIOS. HONRA A LOS DIOSES A SUS
EXPENSAS Y REINTEGRA LAS OFRENDAS DE
LASCIUDADESHECHASCONTALFIN]21.En
solaresdemipropiedadconstru,condinero
de mi botn de guerra, el templo de Marte
Vengador y el Foro de Augusto. Edifiqu el
TeatroquehaycercadeltemplodeApolo,en
un terreno que, en gran parte, compr a
particulares; y le d el nombre de mi yerno,
Marco Marcelo En el Capitolio consagr
ofrendasprocedentesdemibotndeguerraa
los templos del Divino Julio, de Apolo, de
VestaydeMarteVengador,quemecostaron
unos100millonesdesestercios.Enmiquinto
consulado[29a.C.]devolvalosmunicipiosy
colonias de Italia 35.000 libras de oro
coronariodelquemehabasidoofrecidopor

22Termunusgladiatoriumdedimeonomine
etquinquiensfiliorummeorumautnepotum
nomine; quibus muneribus depugnaverunt
hominum circiter decem millia. Bis
athletarum undique accitorum spectaculum
populo praebui meo nomine et tertium
nepotis mei nomine. Ludos feci meo nomine
quater, aliorum autem magistratuum vicem
ter et viciens. Pro conlegio XVvirorum
magister conlegii, collega M. Agrippa, ludos
saeclares [sic], C. Furnio C. Silano cos., feci.
Consul XIII ludos Martiales primus feci, quos
postidtempusdeincepsinsequentibusannis
s.c. et lege fecerunt consules. Venationes
bestiarum Africanarum meo nomine aut
filiorum meorum et nepotum, in circo aut in
foro aut in amphitheatris, populo dedi
sexiens et viciens, quibus confecta sunt
bestiarumcircitertriamilliaetquingentae

23Navalisproelispectaclum[sic]populodedi
trans Tiberim, in quo loco nunc nemus est
Caesarum, cavato solo in longitudinem mille
et octingentos pedes, in latitudinem mille et
ducentos. In quo triginta rostratae naves
triremes aut biremes, plures autem minores
inter se conflixerunt. Quibus in classibus
pugnevrunt praeter remiges millia hominum
triacirciter.
24 In templis omnium civitatium provinciae
Asiae victor ornamenta reposui, quse
spoliatis templis is, cum quo bellum
gesseram,privatimpossederat.Statuaemeae
pedestres et equestres et in quadrigeis
argenteaesteteruntinurbeXXCcirciter,quas
ipse sustuli exque ea pecunia dona aurea in
aede Apollinis meo nomine et illorum, qui

mistriunfosoficiales.Y,enadelante,cadavez
que hube de recibir una aclamacin oficial
como 'imperator', no quise aceptar esas
ofrendasdeorocoronarioquesemeseguan
ofreciendo con la misma generosidad que
antao mediante acuerdos oficiales de los
municipiosylascolonias.
[PROCURA
ESPECTACULOS
A
LOS
CIUDADANOS. CELEBRA EL CENTENARIO DE
ROMAYCREAJUEVOSJUEGOSSACROS]22.
Ofreccombatesdegladiadorestresvecesen
mipropionombreycincoeneldemishijoso
nietos.Enestoscombateslucharonunosdiez
milhombres.Ofrecalpueblounespectculo
deatletas,tradosdetodaspartes,dosveces
enminombreyunaterceraeneldeminieto
Celebr juegos, en mi nombre, por cuatro
veces y otras veintitrs en el de otros
magistrados. Durante el consulado de Cayo
Furnio y Cayo Silano [17 a.C.] celebr los
Juegos Seculares, con Marco Agripa como
colega, en mi condicin de presidente del
Colegio de los Quince. En mi dcimotercer
consulado [2 a.C.] celebr, y fui el primero
quetalhizo,losjuegosdeMarteque,apartir
de entonces, siguieron presidiendo conmigo
losCnsules,envirtuddeunsenadoconsulto
y de una ley. Bien en mi nombre o en el de
mishijosonietos,ofrec,porveintisisveces,
en el circo, en el Foro o en los anfiteatros,
caceras de animales de Africa, en las que
fueron muertas unas tres mil quinientas
fieras.
23. Ofrec al pueblo el espectculo de una
naumaquia,alotroladodelTber,dondehoy
estelBosqueSagradodelosCsares,enun
estanque excavado de 1.800 pies de largo y
1.200 de ancho. Tomaron parte en ella 30
naves,trirremesobirremes,guarnecidascon
espolones,yunnmeroanmayordebarcos
menores. A bordo de estas flotas
combatieron, sin contar los remeros, unos
3.000hombres.
[DEVUELVE SUS BIENES A LOS TEMPLOS
EXPOLIADOS] 24. Tras la victoria, devolv a
todoslostemplosdetodaslasciudadesdela
provinciadeAsialostesorosdequesehaba
apropiado quien guerreaba contra m En la
Ciudad,elnmerodemisestatuasenplata,a
pie, a caballo o en cuadriga lleg a ser de
unas ochenta. Yo mismo mand retirarlas y

mihistatuarumhonoremhabuerunt,posui.

V 25 Mare pacavi a praedonibus. Eo bello


servorum, qui fugerant a dominis suis et
arma contra rem publicam ceperant, triginta
fere millia capta dominis ad supplicium
sumendum tradidi. Iuravit in mea verba tota
Italia sponte sua et me belli, quo vici ad
Actium, ducem depoposcit. Iuraverunt in
eadem verba provinciae Galliae, Hispaniae,
Africa, Sicilia, Sardinia. Qui sub signis meis
tum militaverint, fuerunt senatores plures
quam DCC, in iis qui vel antea vel postea
consulesfactisuntadeumdiem,quoscripta
sunthaec,LXXXIIIsacerdotescirciterCLXX.

26 Omnium provinciarum populi Romani,


quibus finitimae fuerunt gentes quae non
parerentimperionostro,finesauxi.Galliaset
Hispanias provincias, item Germaniam qua
includit Oceanus a Gadibus ad ostium Albis
fluminis pacavi. Alpes a regione ea, quae
proxima est Hadriano mari, ad Tuscum
pacificavi,nulligentibelloperiniuriaminlato.
Classis mea per Oceanum ab ostio Rheni ad
solis orientis regionem usque ad fines
Cimbrorumnavigavit,quonequeterraneque
mariquisquamRomanusanteidtempusadit,
Cimbrique et Charydes et Semnones et
eiusdem tractus alii Germanorum populi per
legatos amicitiam meam et populi Romani
petierunt. Meo iussu et auspicio ducti sunt
duo exercitus eodem fere tempore in
Aethiopiam et in Arabiam, quae appellatur
eudaemon, maximaeque hostium gentis
utriusque copiae caesae sunt in acie et
compluraoppidacapta.InAethiopiamusque
ad oppidum Nabata perventum est, cui
proximaestMeroe.InArabiamusqueinfines
Sabaeorum processit exercitus ad oppidum
Mariba.
27 Aegyptum imperio populi Romani adieci.
Armeniam maiorem, interfecto rege eius
Artaxe,cumpossemfacereprovinciam,malui

con su importe hice ofrendas de oro que


consagr en el templo de Apolo, en mi
nombre y el de quienes las haban erigido
parahonrarme.
[LUCHA CONTRA LOS DELINCUENTES Y SE
APOYA EN LOS COLABORADORES MAS
HONORABLES] 25. Liber el mar de piratas
En la guerra de los esclavos captur a casi
30.000quehabanescapadodesusdueosy
alzdose en armas contra la Repblica; los
devolv a sus amos, para que les diesen
suplicio Italia entera me jur, por propia
iniciativa, lealtad personal y me reclam
como caudillo para la guerra que
victoriosamente conclu en Accio Igual
juramentomeprestaronlasprovinciasdelas
Galias,lasHispanias,Africa,SiciliayCerdea.
Entre quienes, entonces, sirvieron bajo mis
enseas,hubomsde700senadores,delos
que 83 haban sido o seran luego Cnsules,
hasta el da de hoy, y de los que 170 eran o
fueronmstardesacerdotes.
[ACRECE NOTABLEMENTE Y PACIFICA EL
IMPERIO] 26. Ensach los lmites de todas
las provincias del pueblo romano fronterizas
de los pueblos no sometidos a nuestro
dominio. Pacifiqu las Galias, las Hispanias y
laGermania,hastadondeelOcanolasbaa,
desdeCdizhastaladesembocaduradelElba
Mand pacificar los Alpes, desde la regin
inmediata al Mar Adritico hasta el Mar
Tirreno,sinhacercontraningunodeaquellos
pueblos guerra que no fuese justa. Mi flota,
que zarp de la desembocadura del Rin, se
dirigialeste,alasfronterasdeloscimbrios,
tierras en que ningn romano haba estado
antes, ni por tierra ni por mar. Cimbrios,
carides,semnonesyotrospueblosgermanos
de esas tierras enviaron embajadores para
pedirmiamistadyladelpuebloromano.Por
orden ma y bajo mis auspicios dos ejrcitos
llegaron, casi a un tiempo, a Etiopa y a la
ArabiallamadaFeliz.Enesosdospasesyen
combate abierto destruyeron a gran nmero
deenemigosytomaronnumerosasplazas.En
Etiopa se lleg hasta la ciudad de Nabata,
cerca de Meroe. En Arabia, el ejrcito lleg
hastalaciudaddeMaribadelossabeos.
[INCORPORA EGIPTO Y ES ARBITRO DE LAS
NACIONES]27.AnexEgiptoalosdominios
del pueblo romano Tras la muerte del rey

maiorum nostrorum exemplo regnum id


Tigrani, regis Artavasdis filio, nepoti autem
Tigranis regis, per Ti. Neronem tradere, qui
tum mihi privignus erat. Et eandem gentem
postea desciscentem et rebellantem
domitam per Gaium filium meum regi
Ariobarzani, regis Medorum Artabazi filio,
regendam tradidi et post eius mortem filio
eiusArtavasdi.Quointerfecto,Tigranem,qui
eratexregiogenereArmeniorumoriundus,in
idregnummisi.Provinciasomnis,quaetrans
Hadrianum mare vergunt ad orientem,
Cyrenasque, iam ex parte magna regibus ea
possidentibus,etanteaSiciliametSardiniam,
occupatasbelloservili,reciperavi.

28 Colonias in Africa, Sicilia, Macedonia,


utraque Hispania, Achaia, Asia, Syria, Gallia
Narbonensi, Pisidia militum deduxi. Italia
autem XXVIII colonias, quae vivo me
celeberrimae et frequentissimae fuerunt,
meaauctoritatedeductashabet.

29 Signa militaria complura per alios duces


amissa, devictis hostibus, reciperavi ex
Hispania et Gallia et a Dalmateis. Parthos
trium exercitum Romanorum spolia et signa
reddere mihi supplicesque amicitiam populi
Romani petere coegi. Ea autem signa in
penetrali, quod est in templo Martis Ultoris,
reposui.
30 Pannoniorum gentes, quas ante me
principem populi Romani exercitus nunquam
adit, devictas per Ti. Neronem, qui tum erat
privignus et legatus meus, imperio Populi
romani subieci protulique fines Illyrici ad
ripam fluminis Danui. Citra quod Dacorum
transgressus exercitus meis auspicis victus
profligatusqueest,etposteatransDanuvium
ductus exercitus meus Dacorum gentes
imperiapopuliRomaniperferrecoegit.

Artajeshubierapodidoconvertirenprovincia
laGranArmenia;peroprefer,comonuestros
mayores,confiaresereinoaTigranes,hijodel
rey Artavasdo y nieto del rey Tigranes, por
mediacin de Tiberio Nern, que entonces
era mi hijastro Habiendo luego querido ese
pueblo abandonarnos y rebelarse, lo somet
por medio de mi hijo Cayo y confi su
gobernacin a Ariobarzanes, hijo de
Artabazo,reydelosmedos;y,traslamuerte
de aqul, a su hijo Artavasdo. Cuando ste
fue asesinado, envi como rey a Tigranes,
que era del linaje real de los armenios.
Recuper la totalidad de las provincias que,
delotroladodelAdritico,seextiendenhacia
el este, as como Cirene, que estaba en su
mayor parte poseda por reyes, igual que
antesrecuperSiciliayCerdea,invadidasen
laguerraservil.
[FUNDA
CIUDADES
QUE
CRECEN
VENTUROSAMENTE] 28. Fund ciudades
militares coloniales en Africa, Sicilia,
Macedonia, en ambas Hispanias, en Acaya,
enSiria,enlaGaliaNarbonenseyen Pisidia.
En Italia hay veintiocho colonias fundadas
bajo mis auspicios y que, ya en vida ma, se
han convertido en ciudades pobladsimas y
muynotorias.
[RESTAURA EL HONOR Y EL PRESTIGIO
MILITAR DE ROMA] 29. Recuper muchas
enseas militares romanas, perdidas por
otros jefes, de enemigos vencidos en
Hispania,enGaliaydelosdlmatas.Obligu
a los partos a restituir los botines y las
enseasdetresejrcitosromanosyasuplicar
laamistaddelpuebloromano.Deposittales
enseaseneltemplodeMarteVengador.
[HACE DEL DANUBIO LA FRONTERA DEL
IMPERIO] 30. Los pueblos panonios que,
antes de mi Principado, no haban visto en
sus tierras a ningn ejrcito romano, fueron
vencidos mediante la accin de Tiberio
Nern,mihijastroylegadoporentonces;los
somet al dominio del pueblo romano y
ampli hasta las orillas del ro Danubio las
fronteras del Ilrico Bajo mis auspicios fue
vencido y destrudo el ejrcito de los dacios,
que las haba transgredido. Y, despus, uno
de mis ejrcitos, llevado al otro lado del
Danubio,obligalospueblosdaciosaacatar
lavoluntaddelpuebloromano

31 Ad me ex India regum legationes saepe


missae sunt nunquam visae ante id tempus
apud quemquam Romanorum ducem.
Nostram amicitiam appetiverunt per legatos
Bastarnae Scythaeque et Sarmatarum, qui
sunt citra flumen Tanaim et ultra, reges,
Albanorumque rex et Hiberorum et
Medorum.

32 A supplices confugerunt reges Parthorum


Tiridates et postea Phrates, VI regis Phratis
filius, Medorum Artavasdes, Adiabenorum
Artaxares, Britannorum Dumnoblellaunus et
Tincommius,
Sugambrorum
Maelo,
MarcomanorumSueborum(...)rus.Admerex
Parthorum Phrates, Orodis filius, filios suos
nepotesqueomnesmisitinItaliam,nonbello
superatus, sed amicitiam nostram per
liberorum
suorum
pignora
petens.
Plurimaequealiaegentesexpertaesuntp.R.
fidemmeprincipe,quibusanteacumpopulo
Romano nullum extiterat legationum et
amicitiaecommercium.

33 A me gentes Parthorum et Medorum per


legatos principes earum gentium reges
petitos acceperunt: Parthi Vononem, regis
Phratis filium, regis Orodis nepotem, Medi
Ariobarzanem, regis Artavazdis filium, regis
Ariobarzanisnepotem.

34 In consulatu sexto et septimo, postquam


bella civilia exstinseram, per consensum
universorum potitus rerum omnium, rem
publicam ex mea potestate in senatus
populique Romani arbitrium transtuli. Quo
pro merito meo, senatus consulto, Augustus
appellatus sum et laureis postes aedium
mearum vestiti publice coronaque civica
super ianuam meam fixa est et clupeus
aureus in curia Iulia positus, quem mihi
senatumpopulumqueRomanumdarevirtutis
clementiaeque iustitiae et pietatis caussa
testatum est per eius clupei inscriptionem.
Postidtempusauctoritateomnibuspraestiti,
potestatis autem nihilo amplius habui quam
ceteri qui mihi quoque in magistratu

[LASNACIONESMASREMOTASSOLICITANLA
AMISTADDEROMA]31.Llegaronamcon
frecuenciaembajadasdereyesdelaIndia,lo
que hasta entonces no se haba visto bajo
ningn otro jefe romano. Bastarnos, escitas,
los srmatas que viven al otro lado del
Dnister y los ms lejanos an reyes de los
albanos, iberos [caucsicos] y medos
solicitaron nuestra amistad por medio de
legaciones.
32.Enmbuscaronrefugioymesuplicaron
losreyesdelospartos:Tirdatesy,mstarde,
Fraates, hijo del rey Fraates; de los medos,
Artavasdes; de los adiabenos, Artaxares; de
los britanos, Dumnoblauno y Tincomio; de
los sicambros, Maelo; de los suevos
marcomanos, (Sigime?)ro. El rey de los
partos,Fraates,hijodeOrodes,enviaItalia
asushijosynietos,juntoam;noporhaber
sido vencido en guerra, sino para suplicar
nuestraamistadentregndonos,enprenda,a
susdescendientes.Ungrandsimonmerode
otros pueblos que antes nunca haba tenido
relaciones diplomticas ni tratos de amistad
con el pueblo romano conocieron bajo mi
Principadolaprobidaddelpuebloromano.
[EN NOMBRE DE ROMA, DESIGNA REYES]
33. Los pueblos de los partos y los medos
recibieron de m a sus reyes, lo que haban
solicitado envindome legaciones con sus
personalidades ms relevantes; los partos
recibieroncomorey,laprimeravez,aVonn,
hijodelreyFraatesynietodelreyOrodes;y
los medos a Ariobarzanes, hijo del rey
Artavasdo,nietodelreyAriobarzanes.
[DEVUELVE EL PODER AL SENADO Y AL
PUEBLO Y ES PROCLAMADO AUGUSTO Y
"PADRE DE LA PATRIA"] 34. Durante mis
consulados sexto y sptimo [28 y 27 a.C.],
trashaberextinto,conlospoderesabsolutos
que el general consenso me confiara, la
guerra civil, decid que el gobierno de la
RepblicapasarademiarbitrioaldelSenado
y el pueblo romano Por tal meritoria accin,
recib el nombre de Augusto, mediante
senadoconsulto. Las columnas de mi casa
fueron ornadas oficialmente con laureles; se
colocsobresupuertaunacoronacvicayen
la Curia Julia se deposit un escudo de oro,
con una inscripcin recordatoria de que el
Senadoyelpuebloromanomeloofrecana

conlegaefuerunt

35 Tertium decimum consulatum cum


gerebam, senatus et equester ordo
populusqueRomanusuniversusappellavitme
patrem patriae idque in vestibulo aedium
mearum inscribendum et in curia Iulia et in
foro Aug. sub quadrigis, quae mihi ex s. c.
positae sunt, censuit. Cum scripsi haec,
annumagebamseptuagensumumsextum.

causademivirtud,miclemencia,mijusticiay
mi piedad. Desde entonces fui superior a
todos en autoridad, pero no tuve ms
poderesquecualquierotrodelosquefueron
miscolegasenlasmagistraturas.
35. Cuando ejerca mi decimotercer
consulado[2a.C.],elSenado,elOrdendelos
Caballeros Romanos y el pueblo romano
entero me designaron Padre de la Patria y
decidieronqueelttulohabadegrabarseen
el vestbulo de mi casa, en la Curia y en el
Foro de Augusto y en las cuadrigas que, con
ocasin de un senado consulto, se haban
erigido en mi honor. Cuando escrib estas
cosasestabaenelseptuagesimosextoaode
mivida.

Potrebbero piacerti anche