Sei sulla pagina 1di 6

20/11/2016

RevistaCultObservarademocraciacomaslentesdeBobbioRevistaCult

Home >Edies >137 >Observarademocraciacomaslentesde


Bobbio

ObservarademocraciacomaslentesdeBobbio
TAGS:dossi

Ateoriadasregrasconstitutivasservecomodiagnsticodograudedemocracianosregimes
polticoscontemporneos
MichelangeloBovero
AtradiodepensamentoquealgunsestudiososquiseramchamardeescoladeTurimtem,entre
seustemasprincipaisdereflexo,enoapenasdepreocupaointelectual,mastambmde
compromissocivil,oproblemadademocracia.Tratasenarealidadedeumproblemacomplexo,oude
umndeproblemasparticularmenteintricado,quedeveserenfrentado,sobretudo,comos
instrumentostericosdaanliseconceitual.Ateoriaanalticadademocraciaquefoielaboradadentro
daescoladeTurim,acimadetudoeeminentementenaobradeNorbertoBobbio,emprimeirolugar
umateoriajurdica,distintadasteoriaspolticas,como,porexemplo,asdeGiovanniSartoriouRobert
A.Dahl,edasteoriaseconomicistascomoasdeAnthonyDowns,etambmdeJosephSchumpeter.A
teoriadeBobbiogeralmenteconsideradaaversomaispontualemaduradachamadaconcepo
processualdademocracia,que,aolongodosculo20,parasuperarasambiguidadeseosequvocos
dasconcepessubstanciais,concentrouaatenosobreasregrasdojogo.Nosltimostempos
voltousearefletirsobreestencleointernodaconcepobobbiana,ateoriadasregrasconstitutivas
dademocracia,natentativadereconstrula,reformullaeempreglacomoinstrumentode
diagnsticoparamedirograudedemocraciadosregimespolticoscontemporneos.
Atabelabobbianadasregrasdemocrticas
1Todososcidadosquealcanaramamaioridade,semdistinoderaa,religio,condio
econmicaesexo,devemdesfrutardosdireitospolticos,ouseja,todostmodireitodeexpressarsua
prpriaopiniooudeescolherquemaexprimaporeles
2Ovotodetodososcidadosdeveteromesmopeso
3Todasaspessoasquedesfrutamdedireitospolticosdevemserlivresparapodervotardeacordo
comsuaprpriaopinio,formadacomamaiorliberdadepossvelpormeiodeumaconcorrncialivre
entregrupospolticosorganizadoscompetindoentresi
4Devemserlivrestambmnosentidodetercondiodeescolherentresoluesdiferentes,ouseja,
entrepartidosquetmprogramasdiferentesealternativos
5Sejaporeleies,sejapordecisocoletiva,devevaleraregradamaiorianumrica,nosentidode
considerareleitoocandidatoouconsiderarvlidaadecisoobtidapelomaiornmerodevotos
6Nenhumadecisotomadapelamaioriadevelimitarosdireitosdaminoria,particularmenteo
direitodesetornarporsuavezmaioriaemigualdadedecondies.
Essasseisregrassochamadasdeprocedimentosuniversais,ouseja,asnormasqueestabelecem,de
acordocomasfrmulassimpleseiluminadorasdeBobbio,oquemeocomodadecisopolticae
queseencontramemtodososregimesgeralmentechamadosdemocrticos.
TodasasregrasenumeradasporBobbiodizemrespeito,diretaouindiretamente,instituioque
caracterizaademocraciarepresentativa:aseleies.Hoje,enosembonsargumentos,tendeseano
considerarindissolvelonexoentreeleiesedemocracia.Queaseleiessoumindicador
insuficientedademocraciadeumsistemapolticoalgoevidente,atmesmobanal.Masissonodeve
levaratribuiodeumaimportnciasecundriainstituiodaseleies,nemmesmoanegligenci
http://revistacult.uol.com.br/home/2010/03/observarademocraciacomaslentesdebobbio/

1/6

20/11/2016

RevistaCultObservarademocraciacomaslentesdeBobbioRevistaCult

laoudesacreditla,comosvezestendemafazeralgunspromotoresda(assimchamada)teoria
deliberativadademocraciaatualmenteemvoga.UmleitordeBobbiopoderiaselimitaraconfirmar
outraobviedadebanal:emumacoletividadedegrandesdimenses,aautodeterminaodemocrtica
nopodeserealizaranosersobaformadademocraciarepresentativa,eestanopodesobreviver
semaseleies.Hquempensequeaseleiespodemserabolidasesubstitudaspelasformasdifusas
dedeliberao(sejaloqueissosignifique).verdadequeumademocraciaapenaseleitoralpode
serumademocraciaaparente,mastambmverdadeque,abolidasaseleies,noseteriamais
nenhumademocracia,nemaparentenemreal.
Critriosdedemocratizao
Atabelabobbianadasseisregrasnoatraduosintticaemnormas,ouemprincpiosinspiradores
denormas,daconcepoprocessualdademocracia.Assim,asseisregrassoapenasaexplicitao
articuladadesuadefiniomnimasegundoaqualporregimedemocrticoseentende
principalmenteumconjuntoderegrasdeprocedimentoparaaformaodasdecisescoletivas,nas
quaisprevistaefacilitadaaparticipaomaisamplapossveldosinteressados.Tambmcomo
propsitodetestaravalidadeeafertilidadedateoriabobbiana,eusugeriqueesseconjuntode
regraspodeseradotadoeutilizadocomoumverdadeiroeapropriadocritriodedemocratizao,
simplificado,maseficaz,ouseja,comoparmetroessencialdeumjuzoqueestabeleceseesteou
aqueleregimepolticorealmentemereceonomededemocracia.NaperspectivadeBobbio,na
realidade,asregrasdojogovalemcomocondiesdademocracia.Aplicandodeummodo
elementareintuitivoagramticadoconceitodecondio,podesedizerque,seessasregras
encontraremecoeaplicaorealnavidapolticadeumacoletividade,entoessacoletividadepodese
reconhecereautodenominardemocrtica.
NocaptulodaTeoriageraldapolticaqueassumicomotextodereferncia,Bobbionosconvidaa
considerarasseisregrascomocondiesseparadamentenecessriaseapenasconjuntamente
suficientes:Notenhodvidasdofatodequebastaanoobservnciadeumadestasregrasparaque
umgovernonosejademocrtico.Emoutrotexto,Bobbioparecemuitomaisflexvel:Nenhum
regimehistricojamaisobservoucompletamenteocontedodetodasestasregraseporissolcito
falarderegimesmaisoumenosdemocrticos.
ComeoobservandoqueBobbioconsideragrausdiferentesdeaproximaodomodeloideal.
Devemosesclarecerqueomodeloidealqueelemencionanoasomadaspromessaseilusesquea
doutrinademocrticamoderna,deRousseauemdiante,associouprefiguraodacomunidade
polticaideal.Nessesentido,Bobbiodiziaqueodistanciamentodaprefiguraodoutrinriae
idealizadadasociedadedemocrtica,verificadaemtodasasexperinciasconcretasderealizaoda
democracia,nofoiadetransformarumregimedemocrticoemumregimeautocrtico.A
fronteiraentreosdoistiposderegimeestnofatodeque,enamedidaemque,asregrasdojogo
democrticosejamrespeitadasdealgumamaneiraeatcertograu.
Oproblemamaisimportantenotantoodedefinironmeroderegrasquedevemserrespeitadas
paraqueumregimeconcretopossapassarnotestedademocracia,masodaformaedograudesua
aplicao.Ento,adverteBobbio,asregrasdojogosoaquelaslistadas,simplssimas,masnada
fceisdeaplicarcorretamente.Porisso,naanlisedecasosdasdemocraciasreais,deveseterem
menteopossveldesvioentreaenunciao[dasregras]deseucontedoeomodopeloqualelasso
aplicadas.Eissopermitereconhecerquehdemocraciasreaismaisdemocrticas
oumenosdemocrticas.Masem1984Bobbionohesitava:mesmoamaisdistantedomodelo,ou
seja,doparadigmadeumaaplicaocorretadasregrasdojogo,nopodeserdemodoalgum
confundidacomumestadoautocrtico.Ento,afirmavaele,apesardassecasrplicasdahistrias
promessaseilusesdadoutrinademocrticamoderna,nosepodefalarpropriamentedeuma
degeneraodademocracia.
Eumepergunto:issoaindaverdadeiro?Estamosdispostosareconheceressaafirmao,depoisde
25anos?SemantivermosaformulaodeBobbio,queassumiacomotermodecomparaoaeradas
tiranias,ostotalitarismosdosculo20,provavelmentesim.Porm,podemosnosperguntar:depoisda
anlisedeBobbio,queoutrastransformaessofreuademocracia?
Vejamos:diantedoproblemadosimigrantes,hojeparticularmenteagudonaEuropaou,emoutras
partesdomundo,comonaAmricaLatina,diantedainterminvelmassadecidadosinexistentes,
http://revistacult.uol.com.br/home/2010/03/observarademocraciacomaslentesdebobbio/

2/6

20/11/2016

RevistaCultObservarademocraciacomaslentesdeBobbioRevistaCult

excludosnoapenasdavidapblica,mascondenadosaumacondiodeexistnciamiservelesem
resgate,comoficaacondiodeinclusopostacomoprimeiraregradatabeladeBobbio?Diante
dosefeitosdistorcidosdarepresentaopoltica,produzidosporgrandepartedossistemaseleitorais
atualmenteemvigornasdemocraciasreais,comoficaacondiodeequivalnciadosvotos
individuaisdefinidapelasegundaregra?Diantedasgrandesconcentraesnasmdias,comoficaa
condiodepluralidadedainformaoexigidaimplcitamasclaramentenaterceiraregra,paraa
livreformaodasopiniesedasescolhasdoscidados?Diantedapersonalizaodalutapolticae
daadministraodopoder,dadistorodascpulasedaslideranasdavidapblica,das
campanhaseleitoraisreduzidasaduelospelaconquistamonocrticadoscargossupremos,edo
consequenteempobrecimentodasopesdisponveis,comoficamascondiesdepluralismo
polticorequeridaspelaquartaregra?Ediantedaconfiguraodadialticapolticacomoumjogode
somazero,noqualquemganhalevatudo,nosepoderiafalartalvezdeumabusodoprincpioda
maioria,postuladopelaquintaregracomoumacondiosimplesdaeficinciadademocracia?E,
finalmente:diantedasrepetidasedifundidasviolaesdosdireitosfundamentais,sobretudodos
direitossociais,mastambmdosdireitosdeliberdade,pelosmesmosgovernosdasdemocraciasreais
nasmaisrecentesestaespolticas,ediantedasalteraesnaseparaodospoderes,comoficamos
direitosdasminoriasprotegidospelasextaregracomocondioparaasobrevivnciada
democracia?
suprfluoacrescentarqueessasminhasconsideraesnopretendemdefatovalercomoumacrtica
aBobbio.Pelocontrrio:elaspretendemmostrarapermanentevalidade,fertilidadeeefetividadedos
instrumentosconceituaisquesuateoriadademocracianosoferece,mesmoseaaplicaodesses
instrumentosaoscasosconcretosdaexperinciapolticacontemporneanoscauseumapreocupao,
comrelaoaosdestinosdademocracia,maiordoqueaquelaqueoprprioBobbio,oBobbio
pessimista,manifestavaumquartodesculoatrs.
Tolernciadebatelivrefraternidade
Podeparecerqueumateoriacentradanasregrasdojogosejaaexpressodeumaconcepo
puramentetcnicadademocracia,estranhaatodaproblemticatica,edistantedomundodos
valores.Noassim.Bobbiosenteanecessidadederesponderaumaperguntaqueelemesmo
reconhececomofundamental:Seademocraciaprincipalmenteumconjuntoderegrasde
procedimento,comopodepretendercontarcomcidadosativos?Paraquecidadosativosexistam,
noseriaprecisoquetivssemosideais?Certamentetemosideais.Mascomonosedarcontadequais
grandeslutasideaisproduziramessasregras?.Emsuma:Bobbionosfazentenderclaramentequeas
mesmastcnicasprocessuais,quetofrequentementezombaramdasregrasformaisdademocracia,
soofrutodeescolhasdevalores,esopostascomocondiesparaacriaodeumaformade
convivnciadesejveleaprovadacombaseemdeterminadosvalores.
Masquaisvalores?Parasimplificar,sugirodividiromundodosvaloresquesorelacionadosideiade
democracia,fazendodelaumidealaserbuscado,emdoishemisfrios.Noprimeiroencontramosos
valoresimplcitosnasmesmasregrasprocessuaisdademocraciacomoobjetivosideaisqueestaapenas
permiteperceber,eentocomocritriosqueatornamprefervelsoutrasregraspolticas.Soos
valoresdemocrticosnosentidoestrito.Bobbioenumeraexplicitamentequatro:tolerncia,no
violncia,renovaodasociedadepelodebatelivre,efraternidade.Masnodifcilverquenatabela
dasseisregrasdojogodemocrtico(sobretudonasquatroprimeiras)estoimplcitostambmos
outrosdoisvaloresdatradefrancesaclssica,ouseja,igualdadeeliberdade.Noaigualdadeea
liberdadeemgeral,emcadasignificadoeespecificaopossvel,massimdeterminadostiposdelas.
Corretamentedemocrticooreconhecimentodadignidadepolticaigualitriadetodososindivduos,
daqualdecorreadistribuioigualitriadodireito/poderdeparticipardaformaodasdecises
coletivas.Domesmomodo,corretamentedemocrticaaliberdadepositiva,quealiberdadecomo
autonomia,acapacidadededeterminarporsimesmosuasprpriasopinieseescolhaspolticas,ede
fazlasvalernaarenapblica.
Issosignificatalvezqueasliberdades(assimchamadas)negativasoucivis,deumlado,easdimenses
econmicosociaisdaigualdade,deoutro,nosovalores,ounotmnadaavercomademocracia?
No:elassovalores,ensasencontramosnosegundohemisfriodomundoaxiolgicoquepermeia
aideiadedemocracia.Novaloresdemocrticosnosentidoestrito,quesoanaliticamenteincludos
noconceitodedemocraciatantoverdadequeporvezestmsidoassumidosereivindicadosmesmo
semecontraademocracia,respectivamentepelosmovimentosliberaisesocialistas.Contudo,so
http://revistacult.uol.com.br/home/2010/03/observarademocraciacomaslentesdebobbio/

3/6

20/11/2016

RevistaCultObservarademocraciacomaslentesdeBobbioRevistaCult

valoresquedevemserreconhecidoscomotais,ebuscadosparapermitiraexistnciamesmada
democraciaesuamelhoria,equeporoutroladosademocraciapermiterealizaregarantirdeformas
noprecriasoudistorcidas.Naturalmente,precisonovamentedistinguireespecificar:dopontode
vistademocrtico,nemtodaformadeliberdade,nemtodaformadeigualdadeumvalor.Aquelas
queBobbiochamadeasquatrograndesliberdadesdosmodernosaliberdadepessoal,deopinio,
dereunioedeassociaosovaloresdetradioliberalqueumbomdemocratadevefazer.As
normasdasconstituiesliberaisquereconhecemessasliberdadescomodireitosfundamentaisda
pessoa,esclareceBobbio,nosopropriamenteregrasdojogo:elassoregraspreliminaresque
permitemarealizaodojogo.Poderamosdizerque,seasregrasdojogosoascondiesda
democracia,osquatrograndesdireitosdeliberdadenegativasosuasprcondiesliberais.Mas
devemosacrescentarquealgumasdimensesnopolticasdaigualdade,tambmreivindicadascomo
direitosfundamentaisdastradiessocialistas,representamasprcondiessociaisdaspr
condiesliberaisdademocracia.Quesentidoteriamosdireitosdeparticipaopolticasenofossem
garantidososdireitoslivremanifestaodopensamento,livrereunioeassociao?Masque
sentidoteriaaliberdadedepensamento,dereunio,deassociao,semodireitoeducao,deum
lado,esinformaeslivreseplurais,dooutro?Quevalortmosdireitosdeliberdadesemopoder
concretodefazeroquepermitidofazer?Paraquetmvaloressesdireitossemascondiesmateriais
quecolocamosindivduosenquantotais,todososindivduos,comolivres?
Pararetomar,simplificaraindamais,etentarfixaralgumpontoprincipaldeorientaoterica,
proponhooseguinteesquemaconceitual.Umaafirmaocomoademocraciaoregimeda
igualdadeedaliberdadepolticadeveserconsideradacomoumjuzoanaltico:opredicadodeixa
explcitoqualocontedodo(significadodo)sujeito.Umaproposio(dupla)comoademocracia
oregimedasliberdadesindividuaise/oudasigualdadessociais,queprimeiravistapodeparecer
extravagante,contudodiversamentereconduzidaaalgumasdeclinaeshistricasdanoode
democracia.Talproposiodeveserconsiderada,feitasasespecificaesoportunas,comoumjuzo
sinttico:asnteseentrea)liberdadeeigualdadepoltica,b)liberdadesliberaisec)justiasocial
representa,deumlado,umademandaimprescindvel,jquedizrespeitoaonexoentreascondiese
prcondiesdademocraciaporoutrolado,constituiumhorizontenormativoinesgotvelparaa
melhoriacontnuadademocraciaeacorreodeseusdefeitos.
Aideiadedemocraciatambmpodeserempreendidadeumaperspectivadiferente,adotandoo
esquemaconceitualdatradedaquiloqueBobbiochamadeseusideais:democracia,direitosdo
homemepaz.Essestrsideaisestointerligadosporumnexodeimplicaorecprocaqueahistria
dasegundametadedosculo20revelou:Osdireitosdohomem,ademocraciaeapazsotrs
momentosnecessriosdomesmomovimentohistrico.Hojepodemosdizerqueanecessidade
daqueletrplicevnculoconfirmada,emnegativo,tambmpelomovimentocontrahistricoque
estamossofrendologodepoisdofimdosculo.Nasltimasduasdcadasparecerealmentequea
histriamudoudedireo,queacorrentedomovimentoinverteusuamarcha,ouqueaquiloque
Bobbiochamavadematriabrutadomundoopsumaduraresistnciaaosideaisdedemocracia,
dosdireitosedapaz:noapenasfreousuaafirmao,mastambmprovocousuacrise.
Crisedademocracia
Queademocraciahojeestejaemcrise,nosvriossignificadosatribudosaestapalavra,uma
afirmaobanal,masnoporissomenosverdadeira.Comojtiveocasiodemencionar,umdos
aspectosdessacriseconsistenadifuso,emescalaplanetria,decertasformasdeatuaopolticaque
algunsestudiososbatizaramcomumneologismo:antipoltica.Mesmoqueoconceitoaindaseja
nebuloso,otermodesignacomumaboaaproximaoavisoeaestratgiadospartidosemovimentos
quebuscamagregarconsensoaoredordefrmulasdemaggicasneopopulistas,caracterizadaspela
contraposiodavontadeverdadeiradopovoquelaexpressapelasculturaspolticas
sedimentadasnosistemadepartidosedasinstituiesderepresentao.NaEuropamuitosatores
polticosdedireita,expressesdochauvinismodobemestarproduzidopelaglobalizao,obtiveram
notveissucessoscommtodosantipolticos.NaAmricaLatinatambmhalgunssujeitos(com
presunesepretenses)deesquerda,queviramnasvtimasdaglobalizaoumaoportunidadepara
assumirosesquemasdaantipoltica.Comefeito:paradesignarambos,osdedireitaede
pseudoesquerda,euseriatentadoaadotar,emvezdoneologismoantipoltica,otermomaisexplcito
antidemocraciatambmparasugerirque,apesardoconsensoeleitoralobtidoporessesatores
polticos,tratasedeumacaricatura,deumaimitaodedemocracia:deumademocraciaaparente
querevesteedisfaraformasincipientesdeautocraciaeletiva.
http://revistacult.uol.com.br/home/2010/03/observarademocraciacomaslentesdebobbio/

4/6

20/11/2016

RevistaCultObservarademocraciacomaslentesdeBobbioRevistaCult

Anoodeantidemocraciacontmumpotencialexplicativomaior.Emumasriedeartigosdedicados
histriapolticaitaliana,Bobbioelaborouummodeloconceitualbaseadonaduplaequaoentre
fascismoeantidemocracia,eentredemocraciaeantifascismo.Aargumentaonaqualesseesquema
sedesenvolvepermiterevelaraessencialnegatividadelgicaeaxiolgicadofascismo,cujaidentidade
seresolvenanegaototaldademocracia.Sugiroquehojeissopode,umavezmais,revelarsefrtil
paraatingiressemodeloconceitualconstrudoporBobbiosobreahistriaitaliana,parailuminar
algunsdosderivadosmaisperigososdapolticacontempornea.
Facismopsmoderno
Aoriscodefazertremeroshistoriadoresdeprofisso,quejmalsuportamousoextensodotermo
fascismoparadesignarrealidadeshistricasdistintasdaquelaoriginriadaItlia,eseopem
decididamenteacepogenricadessemesmotermo,queabrangevriostiposderegimesditatoriais
ouautoritrios,euproporiacaracterizarasdiversasmanifestaesdaantidemocraciaqueestamos
observandoemmuitaspartesdomundo,emboraemgrauseformasdiversas,comofascismops
moderno:queamisturaentrerepressoviolentaeilusodemaggicaprpriadofascismohistrico
privilegia(atagora?)osegundoingredientequefomentaahiperpersonalizaodapolticaesvezes
expressafigurasgrotescasdepodercarismticoquebuscaofortalecimentodoExecutivo(depoisde
tersidoconquistado)debilitandovnculosecontrolesqueagedemaneiraspotencialmente(mass
vezesclaramente)subversivasdaordemconsolidadanasarquiteturasconstitucionais.Umexemplo?
Nosltimosanosdesuavidaativa,oprprioBobbiosublinhouaanalogiaentreoPartidoFascistaea
ForzaItalia,opartidopessoalinventadoporBerlusconi,mostrandoanaturezaessencialmente
subversivadeambos.
Emumdosartigossobreahistriaitalianaqueacabodemencionar,escritoem1983,depoisde
lembrarojuzoirnicodeMarx,deacordocomoqualcertosfenmenoshistricosocorremduas
vezes,primeirocomotragdiaedepoiscomofarsa,Bobbioobservavaqueofascismoeraaomesmo
tempotragdiaefarsa.Adimensotrgicanoprecisaserilustrada:bastamencionaraferoz
repressodaoposiopolticaedetodaformadedissenso,eamiservelguerraaoladodaAlemanha
nazista.Comrelaodimensofarsesca,daqualBobbionaqueletextooferecevriosexemplos,me
limitoarecomendar(sobretudoparaosmaisjovens,quetalveznoaconheam)avisodecertas
imagensdosjornaiscinematogrficosdapoca,quenospassavamafiguradolderMussolinina
sacadadoPalazzoVenezia,comospunhosnacinturaeomaxilarlevantado,enquantosedirigia
multidodamassaocenica:euasseguroqueelassomuitomaisgrotescasqueafamosasequncia
dofilmedeCharlieChaplinnaqualHitlerjogabolacomomapamndi.Portanto,comotragdiae
farsaforamperfeitamentefundidasnoregimedeMussolini,Bobbioconcluientoqueofascismono
teriapodidoserepetir.Hoje,umobservadordesencantadocomarealidadenohesitariamuitopara
julgaraquelaconclusocomoprecipitada.E,sefosseparticularmentepessimista,adiantariaa
hiptesedequetalvezumnovociclodetragdiasefarsasseabriu,aindaquecomtermosinvertidos:
emresumo,levantariaaquestodequemuitosepisdiospolticosridculosdofascismopsmoderno,
dosquaissomosemdiversasmedidas(enoapenasnaItlia)osespectadoresnodivertidos,
poderiamprecedernovastragdias.
Umescritordosculo19,VincenzoGioberti,dedicouumaobraparaglorificaraprimaziamorale
cvicadositalianos.Nasmaisrecentesestaespolticas,frequentementefuitentadoarevertera
retricagiobertiana,denunciandoaprimaziaimoraleanticvicadositalianos,queofereceramao
mundoomodelodofascismodesdeoinciodosculo20e,nosatisfeitos,antesdofimdomilnio,
quasecomoumagrotescaprefiguraodoapocalipse,colocaramemcenaumavariaoinditada
antidemocraciabaseadanaidiotizaodoscidadospelamdia.Bobbioseacostumouarepetirquea
Itliaumlaboratriopoltico.Permitomeacrescentar:svezesseassemelhaaolaboratriode
Frankenstein.Produzmonstros.EcomomuitosprodutosmadeinItalydemonstraramsermuitobem
sucedidos,eurecomendoatodoscontinuarobservandoatentamenteaquiloquesaidenosso
laboratrio.
Tantoparaomalquantoparaobem.Nstambmproduzimoscoisasboas.Acimadetudoenome
cansoderepetir,aConstituiodaRepblicaItalianade1948,quefoiaprimeiraaserelaboradano
perodoimediatodopsguerra,comofrutodeumaassembleiaconstituinteeleitaporsufrgio
universalepelomtodoproporcional,equetambmpodeserconsiderada,aseumodo,como
exemplar.Tantoverdadequefoitomadacomoumpontodereferncia,esobmuitosaspectoscomo
ummodelomesmo,aexemplodosredatoresdaConstituioespanholapsfranquista.Eentode
http://revistacult.uol.com.br/home/2010/03/observarademocraciacomaslentesdebobbio/

5/6

20/11/2016

RevistaCultObservarademocraciacomaslentesdeBobbioRevistaCult

muitosprodutosdacultura,noapenasartstica,mastambmpropriamentepoltica:anecessidade
deenfrentartantascalamidadesafiaotalento.Aqui,comoconcluso,spossorecomendar,inclusive
comoummeiodeformarmosanticorposcontraoriscodeumanovaformadeantidemocracia
travestidadedemocraciaeleitoral,econtraosperigosdeumfascismopsmoderno,aleituraatenta
daobradeNorbertoBobbio:umprodutodamelhorculturaitaliana.
(Traduo:BTSBusinessTranslationServices)

http://revistacult.uol.com.br/home/2010/03/observarademocraciacomaslentesdebobbio/

6/6

Potrebbero piacerti anche