Sei sulla pagina 1di 11

25/10/2016

Essustentableambientalmenteelcrecimientocapitalista?

CiudadesparaunFuturomsSostenible
Bsqueda|BuenasPrcticas|Documentos|BoletnCF+S|Novedades|Convocatorias|SobrelaBiblioteca|Buzn/Mailbox

BoletnCF+S>38/39:ArquitecturadelsigloXXI:msalldeKioto>http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

Essustentableambientalmenteel
crecimientocapitalista?
AE
Santiago(Chile),1996.
Resumen:Enesteartculo,elautoranalizaaquellosrasgosinherentesalsistemacapitalistaqueresultanabiertamente
incompatiblesconlasostenibilidad.Elanlisisseestructuraensieteargumentos,enlosqueseabordaelproblema
desdedistintasperspectivas:laimposibilidaddeconciliarcrecimientoconsostenibilidadlaexistenciadelmites
naturales,soslayadosdurantelosltimosdecenios,alosquelatecnologanopuededarrespuestaladegradacinde
lasbasesnaturales,econmicasyculturalesdelassociedadeslaconstantecreacindenecesidadesartificialespara
acelerarelconsumolaobsolescenciaplanificadadelosproductosquesalenalmercadolafaltadeconsideracinde
lasconsecuenciasalargoplazodelasactividadeseconmicasyelcambiodementalidadquehasupuestoenla
sociedadelnuevomodelodeproduccinyconsumo.Amododeconclusin,elautorconstatalainminente
destruccindelplanetasinohayuncambioenelsistemaeconmicoycitalneasdeactuacinquepuedensuponer
unaalternativaalosproblemasplanteados.

ndiceGeneral

Argumento1
Argumento2
Argumento3
Argumento4
Argumento5
Argumento6
Argumento7
Conclusin
Referenciasbibliogrficas
Noexisteunproblemaeconmico...Loqueexisteesunproblemamoral.
E.F.S
Enelpresenteartculointentarpresentarunaargumentacinparademostrarlainviabilidadambientaldel
desarrollocapitalista,ensuactualformadeorganizacindelasfuerzasproductivas.Paracumpliresteobjetivo
presentarunconjuntodetesisenformadeargumentos.

Argumento1
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

1/11

25/10/2016

Essustentableambientalmenteelcrecimientocapitalista?

Noesposibleuncrecimientoeconmicosustentable.Casitodoslosautoresyanalistasdelasociedadactual
tiendenacoincidirenqueelcapitalismo,ensuexpresinactual,eslaculminacindelaIdeologadelProgreso,
dentrodeunaconcepcindelahistoriaydeluniversoenlacualsepiensaenlaprimeracomounproceso
sostenidoycontinuodeevolucinascendentedesdeformasmssimpleshaciaformasmscomplejas,dondela
expresindelavoluntadhumananotienelmites.Estavisinsostienequelosnicoslmitesposiblesde
reconocersonlosautoimpuestos,porrazonesticasopolticas.Todoslosotroslmites:fsicos,ecolgicos,
econmicos...sonsusceptiblesdesersuperados(otransgredidos)conelauxiliodelaprincipalherramientade
quedisponelaespeciehumana:sutecnologa.Sinembargo,dichaconcepcinentraenunaprofunda
contradiccinconloquenossealanlascienciasnaturales,comolafsicaylabiologa,quenosdicenqueenel
universotodotienelmites.
LasiguientecitadeHE.Desenormementeesclarecedora:
Lasafirmacionesdeloimposiblesonelfundamentomismodelaciencia.Esimposibleviajarams
velocidadqueladelaluz,crearodestruirmateriaenerga,construirunamquinademovimiento
perpetuo,etc.
Respetandolosteoremasdeloimposibleevitamosperderrecursosenproyectosdestinadosal
fracaso.Poresoloseconomistasdeberansentirungranintershacialosteoremasdelo
imposible,especialmenteelquehadedemostrarseaqu:queesimposiblequelaeconomadel
mundocrezcaliberndosedelapobrezaydeladegradacinmedioambiental.Dichodeotromodo,
elcrecimientosostenibleesimposible.Ensusdimensionesfsicas,laeconomaesunsubsistema
abiertodelecosistematerrestre,queesfinito,nocrecienteymaterialmentecerrado.
Cuandoelsubsistemaeconmicocrece,incorporaunaproporcincadavezmayordelecosistema
total,teniendosulmiteenelcienporcien,sinoantes.Portantosucrecimientonoessostenible.
Eltrminocrecimientosostenible,aplicadoalaeconoma,esunmaloxmoron:autocontradictorio
comoprosa,ynadaevocadorcomopoesa.
D,1991:47

Argumento2
Latecnologanopuedesuperarloimposible.ElnotablexitoquehatenidoOccidenteenrelacinaotras
experienciascivilizadorasesgraciasalenormepoderquehamostradolatecnologaparatransformarnuestra
realidadmaterial.Estefenmenonoshallevadoacreerquelatecnologatieneunacapacidadilimitadapara
resolvercualquiertipodeproblemas,quetodoescuestindeltiemporequeridoparaencontrarlasolucin.
Estaconcepcinsesustentaenlaevidenciaquelapropiahistorianospresentarespectoacmofueron
superndose,graciasalavancecientficoytecnolgico,problemasqueenunmomentodadofueron
consideradoscomocasiinsolublesygravesamenazasparalasupervivenciahumana,porejemplo,laspestesy
hambrunasocurridasenEuropadurantelossiglosXVIIyXVIIIolassituacionesdemiseriageneralizadaque
caracterizaronlosmomentosinicialesdelcapitalismoindustrial.Estoesas,perolasituacinpresentees
sustantivamentediferente.
Enunartculoanterior(E,1994)hicereferenciaalfenmenoquedenominaceleracindeltiempo
histricoydescoyuntamientodeltiempofsico.Hoyestamosllevandoacabomediantenuestrasformasde
existenciatransformacionestanradicalesenlanaturalezaqueequivalenaloocurridodurantemillonesdeaos
deevolucingeolgicadelplaneta,alterandodeformasustantivalosfrgilesequilibriosquehacenposiblela
existenciadelabiosferayporsupuestodenuestravida.

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

2/11

25/10/2016

Essustentableambientalmenteelcrecimientocapitalista?

DetodoslosrecursosqueelhombreyaretirdelaTierra,lamitadfuegastadaenlosmilesdeaosanteriores
a1922.Laotramitadfuedesenterradadesde1922paraac,osea,enmenosde70aos.Lavelocidad,enlavida
dehoy,estremenda(I,1991:21).
Afinalesdelao1994,participenMxicoenunareuninconcampesinosqueseefectuenlascercanasde
DoloresHidalgo,aunadistanciaaproximadadetrescientoskilmetrosdeCiudaddeMxico.Cuandoles
preguntporqunoconstruanembalses,yaquesussueloserandesecano,mecontestaronquenopodan
hacerloporquelaleyseloprohiba.Lespreguntentoncesporqunoperforabanpozos,ymesealaronquelas
aguassubterrneasestnreservadas,constitucionalmente,paraabastecerlasnecesidadesdeCiudaddeMxico.
Campesinosimposibilitadosdetrabajarlatierradeformaadecuadadebidoalaseddeloscasiveintemillonesde
habitantesdeunaciudadsituadaatrescientoskilmetrosdedistancia.
Latecnologanopuededarrespuestasfrentealusoalternativoderecursosescasos.Enesoscasoshabr,
inevitablemente,queelegir.Hayquienesafirmanquelasguerrasdelfuturosernporelagua.Esmuyposible,
comomuestralaancdotaanterior,queseaas.ElGrupodeVzelayacuhacealgunosaoselconceptode
tiempoderespuesta:todarespuestaaunproblemarequieredeuntiempoparaserelaboradaperoeltiempo
requeridopuedesersuperioraaquelenelcualelproblema,quetienesupropiahistorianatural,alcanceelnivel
crticoparaelcualyanohabrrespuestapuessehabrdesbordadolarescilienciadelfenmeno.
EjemplodeloanteriorpuedenserlaspandemiastipoSIDAobolaolaeutrofizacinderosylagosporexceso
denutrientes.Unodelosprincipiosfundamentalesdelcontroldecalidadafirmaqueelndicedeseguridadde
cualquierartefactonoeslamedia,sinoelproductodelosndicesdeseguridaddesusdiferentespartes
componentes.Qupodemosdeducirdeloanterior?
Quecualquierproductohumano,seaunamquina,unaestructura,unsistemasocial,unmododeproduccino
unaestrategiadevida,sevahaciendomscomplejoenlamedidaenqueselevanagregandonuevoselementos
adicionalesalosqueyaposee.Losproductosprovistospornuestrossistemasproductivos,losbienesdurableso
deconsumo,nuestrasorganizaciones,todoslosproductosmaterialesdenuestraculturasonsistemasalos
cualeslesestamosagregandocrecientementefunciones,comandosadicionalesperillas,paragraficarmejorla
idea.Esoimplica,enconsecuencia,queenlaprcticaesoselementosadicionalesqueseintroducenincrementan
lasposibilidadesdequedichosistemafalle.Lanicaformaposibledequetalprocesonoimpliqueuncreciente
deterioroyaquecadanuevoelementoincorporadogeneraunincrementodelnivelderiesgoodepropensina
lafallaesmedianteunaumentoomantenimientodelniveldeseguridad,paralocualelnuevoelemento
incorporadodebertenerunndicemayordeseguridadqueeldelsistemaalcualseincorpora.
Esesamejoraenlosnivelesdeseguridaddeloselementosincorporadosloquepermitipasardesdelosaviones
pioneroslosactualesavionescomerciales.Peroesteprocesotambintienesuslmites,comodemuestran
muchoshechosquehemosconocido.SehundielTitanic,hanfracasadomuchasmisionesespaciales,sehan
hundidosubmarinosnucleares,sedesplomanedificios,secaenpuentes,seproducenlunesnegrosenlasbolsas
delmundo,colapsansistemasdetelecomunicaciones,quiebranbancos,etc.Porquocurreloanterior?Porque
elcambioproducidoencualquieradeestossistemasesuncambioqueserealizagraciasalainterrelacinde
muchsimasdimensiones:polticas,econmicas,financieras,tecnolgicas,sociales,culturales,eincluso
psicolgicas.
Ningninventordearmasimaginqueelobjetoqueestabainventandoserausadoporunfanticooundemente
queseibaasubiraltechodeunedificioparadesdeallmatargente.Peroenlarealidad,esetipodeescenarios
esunodelosriesgosinherentesquetienecualquierproductoquesediseeenunsistematancomplejocomoel
queconstituimoslossereshumanos.Yaquencontramosunproblemafundamental.Nuestraexperiencia
cotidiananosdemuestraquelosnivelesdeseguridaddenuestrossistemasestnfallandoycadavezms.
Cuandodichasfallasafectabansloambitosfamiliaresolocales,einclusoprovinciales,nohabamayores
problemas,yaqueelconjuntodelahumanidadnosesentaafectado.
Peroelmododeproduccincapitalistasehaidoexpandiendoysehaglobalizado.Cuandoseinicieltransporte
depetrleo,lasprimerasembarcacionestransportabanalgunosmilesdetoneladas.Hoy,sinembargo,los
supertanquestransportancientosdemilesdetoneladasylosnivelesderiesgosonsimilaresalosdelosbarcos
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

3/11

25/10/2016

Essustentableambientalmenteelcrecimientocapitalista?

mspequeos.Vamos,entonces,asumiendoopcionesderiesgocreciente,queyanonosinvolucransloa
nosotros,sinoalrestodelahumanidadyalasgeneracionesvenideras.
Loparadjicoesquelabsquedaobsesivadeunamayorimposicindenuestravoluntadsobrelarealidad,de
unamayorpropositividadydeunamayordeliberacin,nosconduce,inevitablemente,aunamayor
impredictibilidad,aunamayorincertidumbrequeasuveznosllevaaseguirintensificandoperpetuamenteel
cambiotecnolgico.Perolatecnologa,aligualquetodolocreado,aunqueseaperfectible,tieneunlmitems
alldelcualnopuedetrascender.

Argumento3
Eldesarrolloeconmicooccidentaldegradasistemticamentetodoloquelagentevalora,yasdestruyela
matrizvitaldelahumanidad.IIidentificacomounrasgocaractersticodeldesarrolloeconmicode
Occidenteloquellamalaproduccinsocialdevalornegativo,aquelprogramasocialqueennombredeunideal
materializadollamadodesarrollodegradalospatronesculturalesmedianteloscualeslagentealolargodela
historiahadadosentidoasusvidasyencontradolaalegrayelgocedevivir.Iafirmaquesehaviolado
ciertoprincipiogeosfico,unasabiduradelaTierra:
Graciasalcontinuoflujodelciclodelaguaatravsdelaatmsfera,lacapavegetalylacultura
humana,laTierraviveenunaespeciedesistemaabierto.Ahoravemosquelacontribucindela
culturaesdecisivaparalavidadeestesistema.Protegeryaumentarlamatrizsueloaguadel
ambienteesunacondicinesencialparaelflorecimientoysupervivenciadecualquiersociedad.
Mediantelaintensificacinyextensindelvalornegativo,lasociedadoccidentalvaenladireccin
opuesta.
Nosencaminamoshacialainevitabledestruccindeestadelicadamatriz.CiudaddeMxicoesla
imagenmismadelamodernidad,elmicrocosmosdelOccidenteactual.All,excrementos,basura,
venenosycalorresidualnosepuedentransformaryradiardevueltaalciclocsmico.Las
posibilidadesmitolgicasdelcultivohumanoseahoganbajoelmantopestilentedeunmiasma
grisamarillo.AhoralaTierraseconvierteenunmontndebasuradondelaacumulacinde
desechosaniquilalosritmosdeunplanetaqueviveyrespira.
I,1995:16
Isealaasimismoqueelestudiodelvalornegativonospermitetomarconcienciadequeelcursodeesta
evolucintieneunahistoriayquesuesenciaesloquehemosllamadoeconoma.Lahistoriadeldesarrollo
econmicooccidentalsepuederastrearpartiendodesdelaescasezimplcitadeloscomerciantesde
A,hastallegaraladestruccinderespuestasculturalesautnomasalacondicinhumanayala
transformacindenuestrohermosoplanetaenunvertederopestilente.

Argumento4
Elcrecimientocapitalistasebasaenlapermanentecreacindenecesidades,muchasdeellasartificiales,para
sostenerlademandadenuevosbienesnecesariaparaalimentarelsistema.Lasociedadcapitalistaactualanclasu
existenciaenlaproduccinindustrialdebienesdeconsumomasivo,bienesquerequierenserpermanentemente
desvaloradosydesechados,paraascontinuarcreandonuevosbienesquelossustituyan.Elsiguientetextode
AGexponeagudamenteestehecho:
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

4/11

25/10/2016

Essustentableambientalmenteelcrecimientocapitalista?

Dequtenemosnecesidad?Qudeseamos?Qunosfaltaparaquepodamosrealizarnos,
comunicarnosconlosdems,llevarunavidamsrelajadayestablecerrelacionesmsfraternales?
Laprevisineconmica,laeconomapoltica,notienennadaquehaceranteestaspreguntas.
Preocupadassolamentedehacerfuncionarlamquina,dehacercircularelcapital,demantener
unciertoniveldeempleo,nosfabricanlasnecesidadescorrespondientesalasexigencias,enun
momentodado,delaparatodeproduccinydecirculacin.Nosinventandeliberaday
sistemticamentenuevasescasecesycarencias,nuevoslujosynuevaspobrezas,conformealas
necesidadesderentabilidadydecrecimientodelcapital.
stetieneasuservicioestrategasquesabenmanipularnuestrosmssecretosresortespara
imponersusproductosatravsdelossmbolosdequeestncargados.Haceveinteaos,unode
estosestrategasenseabasujuegoconcandor:sunombreesSR,presidentedelaJ.
WalterThompson,unadelasmayoresagenciasdepublicidaddeEstadosUnidos.ParaR,
"cuandoaumentanlosingresos,lacreacindenuevasnecesidadeseslomsimportante.Cuando
sepreguntaalagente:Sabeustedquesuniveldevidaaumentarenuncincuentaporcientoen
losprximosdiezaos?,notienenlamenorideadeloqueesoquieredecir.Noreconocenla
necesidaddeunsegundococheamenosqueselesrecuerdeconinsistencia.Estanecesidadtiene
quesercreadaensunimoyesprecisohacerlesverlasventajasquelesprocurarelsegundo
coche."
Yoconsiderolapublicidadcomolafuerzadeeducacinydeactivacincapazdeprovocarlos
cambiosdelademandaquenossonprecisos.Mostrandoamuchagenteunniveldevidams
elevado,aumentamoselconsumoalnivelquenuestraproduccinynuestrosrecursosjustifican.
G,1989:127128
Gconcluyequeeselconsumidorelqueestalserviciodelaproduccin,paraasasegurarastalassalidas
quereclamaqueeselconsumidorquientienequeirseadaptandoalosrequerimientosdelasproduccionesque
loscambiostecnolgicosindicancomolasmsrentablesendeterminadascircunstancias.
Afirmaporotrapartequeelloesindispensableparaquelasociedadpuedaperpetuarse,yasreproducirsus
desigualdadesjerrquicasymantenerinclumnessusmecanismosdedominacin.

Argumento5
Elcrecimientocapitalistacontieneunaparadoja:creabienesquesetransformanenmales,yaquetodobien,
superadaciertaescala,setransformaenmal.ElmismoAG(1986),enunmagnficoartculo,
demuestraconelcasodelautomvilcmogranpartedelosbienespropiosdelamodernidadsolamente
mantienensucarcterdebienmientrasseanescasosyaccesiblesnicamenteaminoras.
Enelmomentoenelcualstossemasifican,dejandeserbienesysetransformanenmales.Lailusindel
automovilistadetransitaraaltasvelocidadesdesdeunpuntodelterritorioaotroenelmomentoenquesele
ocurra,sloesposiblesiexistenpocosautomviles.Sitodosloshabitantesdeunaciudadposeenautomvilno
serposibleparanadiedesplazarsehacianingnpunto,salvoqueseestablezcanregulacionesextremas.La
sociedadcapitalistaposeeensunaturalezauncarcterexcluyentequehacequeslopuedaofrecerbeneficios
quesesustentaneneljuegosumacero:sialguienganaesporqueotropierde.
ElantroplogonorteamericanoMH(1984)harealizadounbrillanteanlisisdelasociedad
norteamericanacontempornea,enelcualdemuestracmolacalidaddevidadeesanacinsehaido
deteriorandodebidoalosprocesosdeproduccindeobsolescenciaplanificada.lsealaquelosbienes
adquiridostienenunavidatildeterminadadesdelosprocesosproductivos,queraramentecoincideconlas
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

5/11

25/10/2016

Essustentableambientalmenteelcrecimientocapitalista?

expectativasrespectoaltiempodeusoquelosconsumidorestienenrespectoadichosbienes.Losnecesarios
procesosdecreacindeserviciostcnicosyloscostosparaelconsumidordelasreparacionesquedeberealizar
alosartefactosdediversandolequeconformansuequipamientohogareoolaboral,reflejan,segnH,
unprocesodeinflacinencubierta.Asimismo,estaobsolescenciaincrementalosnivelesdederrochey
desperdicioyrefuerzalacargasobreelambiente,mediantelaproduccindebasuraydenuevasdemandasde
materiasprimasextradasdelmedionatural.Demodotalquemuchosbienesdurableseinclusobienesde
capital,porlalgicainternadelcapitalismo,sontransformadosdebienesqueproveencalidaddevidao
riquezamediantelacreacindenuevosbienesenmales,yaquesontransformadosenchatarraobasura(valor
socialnegativo),constituyndoseenunacargaparaelambiente.Perohayotraformacomolasociedad
capitalistacontemporneavatransformando,cualmodernoMidas,todoloquetocaenbasurayesmediantesu
adiccinalgigantismo.EleconomistaaustracoLKsealaquenielmundodesarrolladoniel
mundosubdesarrolladohantomadoanconcienciadequeexisteelhiperdesarrollo,yaquetransgredidosciertos
lmiteselprogresotecnolgiconoslodejadeserunasolucinenlaluchadelahumanidadporelavance
social,sinoquellegaaconvertirseensupeorobstculo.Yargumentalosiguiente:
Eltamaoadecuadodeundientedependedelafuncindemasticar,detriturarlosalimentospara
hacerlosdigeribles,sinherirenelprocesoalabocaenlacualsehallafijado.Sifueramayorno
resolveraelproblemadecrecimiento,sinoquecrearaunomsgravedeforma...Demodo
semejante,elcuerpohumano,laconchadeuncaracol,unacasa,unacamisa,unaescuela,un
teatro,unParlamento,unaeropuertoycualquiercosaquequeramosnombrartienenunoslmites
detamaodeterminadosporsusfunciones.ComoelbilogodeCambridgeD'A
T(1981!)hamostradoensumagistralestudioOnGrowthandForm[1],siuncaracol
aadieraunsoloanilloalacompactaestructuradesuconchadespusdequestahubiera
alcanzadoeltamaoapropiado,suvolumenaumentaradiecisisveces,conelresultadodequela
conchadiseadaparacobijaralcaracolseharapedazosbajoelintilsobrepeso...
...lamismaabundanciacreaunproblemaenvezderesolveruno.Lomismoesciertoparala
mayoradelosbienesqueelprogresonoshadispensadotanprdigamentedeserviciosmdicosa
coches,pasandoporneveras,casaseinclusovacaciones.Handejadodeserlujosparaconvertirse
enartculosreparadoresdecosasnecesarias,noparamejorarlavida,sinosimplementepara
ayudarnosacombatirlasdificultadesadicionalesderivadasdeviviratanvastaescala.
Comolamayorproduccindetabletasdeaspirinaquehadejadodeserlamedidadenuestros
estndaressanitariosparapasaraserelndicedelasjaquecasquenopadecamoscuando
vivamosensociedadesmspequeas,menosirritantes...
K,1981:209211

Argumento6
Laprincipaldelaseficiencias,laeficienciareproductiva,eslaqueeldesarrollocapitalistanoreconoce.Lo
limitadodenuestrohorizontetemporalnoshaceimposibledarnoscuentadeque,enunaperspectivaevolutiva
delargoplazo,lanicaeficienciavlidaeslaeficienciareproductiva.Enelprocesodelavida,todoorganismo
vivosedesarrollaeninteraccinconsuambiente,ydichainteraccin,queespropiamentelavidadeese
organismovivo,lepermiteastehacerseasmismomodificandootransformandosuambiente,paraquele
hagaposiblesuexistir.Cuandounservivo,encuantoindividuo,fracasaenestepropsito,muere.Cuandoun
conjuntodeseresvivos,encuantoespecie,fracasaenestepropsito,seextingue.FHnos
hacenotarque:
Unsistemademercadosquenoestexpuestoaresistenciascorrectivassecomportademodo
fragmentariofrentealosconjuntosinterdependientesdeladivisinsocialdeltrabajoydela
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

6/11

25/10/2016

Essustentableambientalmenteelcrecimientocapitalista?

naturaleza.Setratadeunatecnologafragmentaria(piecemealtechnology),comoafirma
P.Comotalintervienesinningncriteriodeorientacinenrelacionesinterdependientes.
Cuantomssecelebraestatecnologafragmentariacomolanicatecnologarealista,conms
rapidezsedestruyenlossistemasinterdependientesdeladivisinsocialdeltrabajoydela
naturaleza.Unaaccinorientadapredominantementeporloscriteriosdelmercadonopuede
prevernievitaresteresultado.
Elsistemademercadoresultaserunsistemacompulsivo.Siseledejaoperarsegnlas
indicacionesdesumanoinvisible,obligaalacatstrofe.Lasoportunidadesdelmercadoysu
aprovechamientosoncompulsivas,perotienenquesercalculadasfragmentariamente.
Osepierdeenlacompetencia,oseparticipaenladestruccindelosfundamentosdelavidade
nuestroplaneta.Paraganarenlacompetenciasedestruyenlasfuentesdelariqueza.Enelsistema
demercadonoexistesinolaalternativa:ahorcadoofusilado.Dadoqueenelmercadototalla
competenciaeslonicointocable,estacompetenciapromueveelprocesodedestruccin.
H,1995:216
Habitualmentesetiendeaolvidarqueelfinltimodelacompetenciaeseliminarlacompetenciadelmercado,
logradoestodesaparecelacompetencia.Esdecir,surgeelmonopolio:aquelloquesebuscabaevitaresloquese
obtienefinalmente.

Argumento7
Elcapitalismorealizalaconstruccinsocialdelaobsolescencia.Lasociedadcapitalistadeconsumomasivoha
idotransformandodeunamaneraradicallosvalorespropiosdelassociedadestradicionales.Hadestruidolos
valoresdelacooperacinydelaconvivencialidadhadestruidolosvaloresdelasolidaridadydelafraternidad
hafomentadoelindividualismoextremoyunasuertedeconsumismopatolgico,locualhacomenzadoa
comprometerinclusoelfuturo.Enelpasado,notanlejanotalvezparalasgeneracionesnacidasacomienzosde
siglo,laprcticasocialdominanteeralaadquisicindebienesdeconsumodurablesconlosahorrosquehaban
sidoproductodelargosperodosdeprivacionespasadas.Ysloenelcasodeunatragediaodeunainversin
significativaparaelbienestardelgrupofamiliarserecurraaalgntipodeendeudamiento,siempreycuando
stenocomprometiesesignificativamentelasdecisionesfuturas.WHpresentalaprofunda
mutacinculturaldesdeunasociedadfrugalaunasociedadconsumidora,experimentadaespecialmentepor
lasociedadnorteamericana.Allseaprendiamalgastar,ausarybotarlascosas,asentirseinsatisfechoincluso
conelltimomodelodeautomvilyaanhelarelnuevomodelo.Sealaasimismoque:
Uncambioculturalrelacionadofueenlaactitudhacialadeuda.Lagentequehabatenido
previamenteunaticadeahorrarhastaloquepodandar,ahoraaprendieronacompraracrdito
comprarahoraypagardespus(omejoran,compreahora,pidaprestadodespus).
Lascorporacionesadquirieronaltasdeudas,enalgunoscasosreemplazandoalafinanciacin
medianteemisionesdeaccionessininteresesfijosporlafinanciacinpormediodecrditos.Los
gobiernosnacionalymunicipalesencontraronpolticamentemsatractivoadquirirdficitque
imponertributoscomoellosadecuadamentehacanantes.Otrocambiorelacionadotienequever
conlaaceptacindealtastasasdeinters.
Denuevouncambioenellenguajerevelaelprofundocambiocultural:enunaetapaanterior
habanexistidodospalabrasenusoconconnotacionescompletamentediferentes.Interserauna
tarifarazonablecargadaporuncrdito,mientrasqueusurasignificabaaprovecharsedelprstamo
dedinero.
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

7/11

25/10/2016

Essustentableambientalmenteelcrecimientocapitalista?

Ladistincindesapareci,yelcargarinteresesaloquehabasidounavezconsideradotasasde
usurallegaserunlugarcomn.
Elefectocombinadodeunapsicologadedeudoryaltastasasdeinterstieneunaconsecuencia
particularmenteperniciosaenellargoplazo.Elefectoinmediatohasidoque,porcadadlarque
unafamiliagaste,de30a50centavosvanaserviciosdeladeuda,muchadeellaoculta.
Cadapersona,ricaypobredelmismomodo,destinauntercioounmediodesusgastostotalesen
pagodirectooindirectodeintereses.Sinembargo,ungrupomuchomspequeotieneunexceso
dedineroparaprestar(oinvertir),asqueellosrecibenintereses.Elefectonetoesdeunsistema
redistributivopenetranteypernicioso,cambiandoelintransigentedinerodesdeaquellosquetienen
menosalosquetienenms.
Coneltiempo,estainjustatendenciadelaeconomaaconcentrarlariquezaestdestinadaa
resultarendescontentodemasasydemandasporcompensacionespolticas.Unmecanismosimilar
operaentrelasnaciones,dondesuefectoesyavisibleenelhechodequeparamuchospasesen
desarrollolatransferenciaderiquezadesdelasnacionespobresalasricasenformadeserviciode
ladeudaexcedeconcreceslatransferenciaenladireccinreversamedianteelcomercioylaayuda
aldesarrollo.
H,1993:3031
Eneltranscursodenomsdedosgeneraciones,hemostransitadohaciaunaformadeadquisicindebienesde
todotipoatravsdelafinanciacinencompromisosfuturos,vaendeudamientoaplazoscadavezmayores.
Aqunosencontramosconlaparadojadequeparadesplegarlamentadalibertaddeeleccinenelconsumo
presente,reducimosnuestrosgradosdelibertadfutura,yparalelamenteadquirimosbienesquenosconfierenen
elpresentemayorcalidaddevidacomprometiendonuestrobienestarfuturo.Noestaremospormediodeestos
mecanismossocialesavanzandohaciaunaobsolescenciadelfuturo?Cuntaspersonasnosesientenamarradas
asusestilosdevidaactualesdebidoalendeudamientodeporvidaquehanadquirido?Enlasinequitativas
sociedadesdelpasadoexistitantolaesclavitudcomolaservidumbrealgodeesotambinsedioennuestro
pas[2]yambasinstitucionessocialesimplicabanunaherencianegativa,uncompromisodefuerzadetrabajo
adeudada,quesetransmitaintergeneracionalmente.Nosoneldineroplastificadoyelendeudamientofciluna
versinpostmodernadelasservidumbresdelpasado?Cuntomsallenelfuturorequerirdesplazarseel
endeudamientoparamantenertasasdecrecimientoeconmicoelevadas?Ensociedadesqueoperanconesta
lgicasevantransformadoenobsoletosydesechablestodosaquellossereshumanosquepordiversasrazones
nopuedenconstituirseensujetosdecrdito:personasconbajosoescasosnivelesdeingreso(pobres),personas
conesperanzasdevidalimitada(ancianosyenfermosterminales),personasconcapacidaddepagodecreciente
(enfermoscrnicosyminusvlidos),yasmuchosotrosgrupossociales.Deformatalquelaexclusinsetorna
necesariaparamantenerlosnivelesdecompetitividadalcanzados.

Conclusin
Noquieroagobiaraloslectoresconunaluvindedatosquedemuestranlosnivelesderiesgoenquenos
encontramossituadosactualmente,peroquisiera,amododeconclusin,presentarunacitamuyesclarecedoray
quemeahorramayorescomentarios.
Dicenqueunodelosmejoresindicadoresdelariquezahumanaeslacantidaddelgastodeenerga.
EstacantidadestrelacionadaconelProductoInteriorBruto(PIB).Paraobtenerlaenerga,elser
humanoconsumeprincipalmentecombustiblesfsiles,comoelcarbn,elpetrleoyelgasnatural,
quecuandosonquemadosdescargangascarbnicoenlaatmsfera.
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

8/11

25/10/2016

Essustentableambientalmenteelcrecimientocapitalista?

Actualmentesonveintemilmillonesdetoneladasdegascarbnicoporao.Ycadaaoesa
cantidadcreceun0,2%.Esoestaumentandolatemperaturadelaatmsfera,yascomola
contaminacindelcaloracabaconelequilibriodelosecosistemas,causaasimismouna
alteracinextraordinariaenlosfenmenosmeteorolgicos.Laenerganuclearaparececomouna
solucinparaesosproblemas.Perolacontaminacinradiactivaquesaledelhornonucleartraeun
nuevoriesgo,deotradimensin.Parareducirlaradiactividadalamitadserequerirnseismil
aos.Esosignificaquelaradiactividadpermanecercasieternamenteenestatierra.Yunhorno
nuclearresiste,comomximo,treintaaos.Ademsdeeso,esehornonopuedeserdestruidoni
modificado.Tendrqueserdejadocomoest,durantemilesdeaos.Yadems,laradiactividad
comenzaravaciarseensilencioenelaire,enelaguayenlatierra.Yconcertezaamenazarla
existenciadetodoslosseresvivosenlaTierra.Lomsterribleesque,ennombredeldesarrollo
econmicoypararesolverelproblemadelafaltaderecursos,entregamoslosproblemassin
solucinanuestrosdescendientes.Enelao2000loshabitantesdelplanetasernsietemil
millones.SitodosellostuvieranelmismoProductoNacionalBruto(PNB)delosnorteamericanos,
lapolucinatmosfricaseraporlomenosdiezvecesmayorqueladehoy.
Entoncesyomepregunto:elsistemanaturaldelaTierrasoportartamaaperturbacin?
Nosotrosnotenemosningunarespuestaparaestacuestin.Lacivilizacinmodernaserealiz
exprimiendoalanaturaleza.Peronoesposiblequelanaturalezadefinaparaunhombre
desarrollarse.Yhoy,serhumanoynaturalezaestndistancindosecadavezmselunodelotro.
Deberamosequilibrareso.Porlotanto,esprecisoorganizarunnuevosistemaparaelmundo.
Eldesarrollotienequeserrevisadoyevolucionarhaciaunasimplificacindelamaneradevivir.
Noesigualmenteengaadoralaideadeconquistarlanaturaleza?
I,1991
Esposiblehaceralgo?Surgedeloanteriorunapreguntaobvia:cmopodemostransitardesdelasituacin
actualhastalasituacindeseada,evitandolasclasesdeconflictoyviolenciaquehanacompaadoamenudolos
principalescambiossocialesenelpasado?Consideroimportantesealaralrespectoqueesposibleidentificar
manifestacionesintrnsecasdeundilogoderesistenciadentrodelsistemacapitalistaactual,queapuntahacia
unatransformacincuyogradonoesposiblesealarsinpecardeingenuoodecatastrofista.Dichodilogoes
producto,porunaparte,deunacrecienteresistenciaalinteriordelaspropiassociedadescapitalistasms
desarrolladas,porpartedediversosgruposofilosofasqueproponenyllevanacaboestilosdevidaque
constituyenunfrontalrechazoalmodeloculturalyeconmicovigente,yporlaotra,deunabsquedaporparte
desuspropiosconductorespararedireccionarelsistemacapitalistahaciaperspectivasmenosdestructivasyms
sustentables.Comoproductodeestedilogooconfrontacin,sehanidoincorporandonuevosvaloresquehan
obligadoauncambiodelsistemacapitalista,cambiando,sinosunaturaleza,almenosalgunasdimensionesde
l.
Unbuenejemplodeelloesloocurridoenelcampodelosderechoshumanos,dondedespusdeunlargodebate
iniciadoenelao1948pornomsdetreintapasessehaidogenerandounconsensouniversal,quehallevadoa
suscribirlaDeclaracinUniversaldelosDerechosHumanosamsde180pases,dandoorigenasimismoa
diversosconveniosjurdicosquesincuestionarlaracionalidadvigente,logransinembargoestrujarlahastael
mximo.Eselcasodeconveniosdondeseincorporannuevoselementosonuevasmiradas:gnero,identidad
cultural,minoras,einclusoelpropiomedioambiente.Porotraparte,creoimportantepresentarlaideade
WHsobrelaexistenciadefuerzasautocurativasenlasociedad.H(1993:3738)sealaque
losorganismosvivossonengranmedidaautocurativos.Esposiblequeasocurratambinconlassociedades
aunquelosmecanismosestnpocoestudiados.[3]
LahiptesisGaia[4],quepresentaalplanetacomounsistemavivo,sugieretambinquepuedeserauto
curativo.Noesposiblenoobstanteproveerningunaseguridadparaquelosprocesoscurativosdelplaneta
garanticenlacontinuidaddelacivilizacinhumana.Debemosserlossereshumanosquienescuidemosde
nosotrosmismos.
http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

9/11

25/10/2016

Essustentableambientalmenteelcrecimientocapitalista?

Sireconocemosestacapacidadparalaautocuracin,surgeunanuevamiradasobrelarealidad,quenosllevaa
preguntarnosquesloequivocadoenelsistemaautocurativodelasociedad,questfracasandoparamanejar
losdesafospatognicosamedidaquestossepresentany,porotraparte,cmorestaurarlosprocesosauto
curativosdelasociedad.
AfirmaHque,siseadoptaunahiptesisoptimista,muchasdelasactividadesinnovadorasdelagenteen
elpresentepuedenserinterpretadascomoimpulsoscurativosdelasociedad,parcialeinconscientemente
orientados.Esmuyfcilreconocermuchsimossignosderespuestascreativasespontneas,talescomounagran
variedaddemovimientossociales,experimentosinnovadoresenorganizacionesnolucrativas,experienciasde
economasalternativas,produccinycirculacindedinerolocal,programasalternativosdecuidadodelasalud,
nuevasformasdenegociosempresariales,aproximacionesciudadanasparaapoyarnuevasempresas,desarrollo
decomunidad,formasyestilosdevidasustentablesenpasesdelTercerMundo,yasmuchsimasotrasque
seralargoenunciar.
Concluyeque:
Estamosyallegandoatomarconcienciadequelasfuerzasparauncambioradicalhanestado
creciendoypuedenestarcercanasalnivelcrtico.stanoeslaclsicafuerzarevolucionariadelos
oprimidos.
Esmsbienlaconcienciarevolucionariadequehemosestadooprimindonosanosotrosmismos
conunsistemadecreenciasqueadquirimos,unsistemadecreenciassobreelcualsesustentatoda
nuestraestructuratecnoeconmica,lacualesincompatibleconunfuturoviableparalasociedad
humanasobreelplaneta.Sinembargo,muchosdeaquellosquehansidomuyexitososenalcanzar
posicionesderiquezaypoderenelsistemaactualhancomenzadoapreguntarsesiaquello
finalmenteessatisfactorioentrminosdelaformaenqueellosinviertensusvidas.
Qupodemoshacer?Aprovecharcadaoportunidadparaconversaracercadeestosimportantes
asuntostenerloslomsclaramenteposibleennuestrasmentes.
Examinarnuestraspropiasvidasparaverquesrealmenteimportanteparanosotros.Descubriry
alimentarnuestrapropiamotivacinparacontribuiralbienestardeltodo.Juntarnosconotros
paracompartirydifundirnuestrapreocupacinynuestracomprensin.Muchosdeustedessienten
unacompulsinparaactuaraquyahorayhaceralgo.Peronoestantaaccincomosabidurala
quenecesitamos.Escuchenasuintuicinyasucorazn.Ustedessabrnquhacer.
H,1993:38

Referenciasbibliogrficas
D,H(1991)Crecimientosostenible:Unteoremadelaimposibilidad,Desarrollo,no
20,Madrid
E,A(1994)Economa,tica,epistemologayeconoma:relacionesdifciles
peronecesarias,MedioAmbienteyUrbanizacin,no49,BuenosAires,diciembrede1994
G,A(1986)Laideologasocialdelcoche,Utopa,AoII,no3,BuenosAires
G,A(1989)AdisalproletariadoImagoMundi,BuenosAires

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

10/11

25/10/2016

Essustentableambientalmenteelcrecimientocapitalista?

H,W(1993)DoingBusinessinaTransformingSociety,ICISFORUM,Volume
23,Number1,Winter1993
H,M(1984)Laculturanorteamericanacontempornea:Unavisinantropolgica
AlianzaEditorial,Madrid,1984
H,F(1995)CulturadelaesperanzaysociedadsinexclusinEditorialDEI,
SanJosdeCostaRica,1995
I,I(1995)Labellezayelbasural,Elfilsofocallejero,no9,SantiagodeChile,
Agostode1995
I,K(1991)BudismoeMeioAmbiente,Bodisatva,RevistadePensamentoBudista,
no2,PortoAlegre,Outonode1991
K,L(1981)"ApndiceII.Tecnologaadecuada",enR.D.Lyotros,Para
Schumacher.H.BlumeEditores,Madrid,1981
L,J(1985)Gaia,unanuevavisindelavidasobrelatierraEdicionesOrbis
S.A.,Madrid,1aedicin,1985
L,DE,R(1987)ChaosandTransformation:Implicationsof
NonequilibriumTheoryforSocialScienceandSociety,BehavioralScience,Volume32,parael
InstitutoparaProyeccionesFuturas,Carmel,California
T,D'A(1981!)SobreelcrecimientoylaformaH.BlumeEdiciones,Madrid.
Primeraedicin:OnGrowthandForm,Edimburgo,1917

Notas
[1]:Sobreelcrecimientoylaforma,H.BlumeEd.,1981.
[2]:Chile(N.delE.).
[3]:VeralrespectoelinteresantetrabajodeLE(1987:5365).
[4]:LaHiptesisGaiafuepresentadaporJL(1985)ysostiene,apartirdelaobservacindela
improbabilidaddelosfenmenosatmosfricos,quenuestroplanetaapareceascomounprodigiode
autorregulacin,dehomeostasis.Losdiferentesorganismosquelocomponencolaboraranenelmantenimiento
delequilibrioglobal,aligualquenuestrosdiversosrganosyclulascontribuyenamantenernuestras
constantesvitalesslopensandoquelaTierraesungranorganismotienensentidolosdatosmencionados.
Edicindel31122008
BoletnCF+S>38/39:ArquitecturadelsigloXXI:msalldeKioto>http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

CiudadesparaunFuturomsSostenible
Bsqueda|BuenasPrcticas|Documentos|BoletnCF+S|Novedades|Convocatorias|SobrelaBiblioteca|Buzn/Mailbox

EscuelaTcnicaSuperiordeArquitecturadeMadridUniversidadPolitcnicadeMadrid
GrupodeInvestigacinenArquitectura,UrbanismoySostenibilidad
DepartamentodeEstructurasyFsicadelaEdificacinDepartamentodeUrbansticayOrdenacindelTerritorio

http://habitat.aq.upm.es/boletin/n38/aaeli.html

11/11

Potrebbero piacerti anche