Sei sulla pagina 1di 6

SYMBOLOS

Revistainternacionalde
ArteCulturaGnosis

UnTemploHind:
ELKANDARYAMAHADEO*
ANANDAK.COOMARASWAMY
1Parte

Lanaturalezadelpresentesimposiosugiereelusodeunanica
ilustracin,perosepidequeellectorcomprendaquemitemaenelbreve
artculopresenteesrealmenteeldeeltemploHind,conindependencia
delperodoydesucomplejidadosimplicidadrelativa.Laeleccinde
estetemaresultaespecialmenteapropiadaporlarecientepublicacin
[1946]delamagnficaobradelaDra.StellaKramrisch,TheHindu
Temple.
Enprimerlugar,puedeobservarsequelapartemsesencialdel
conceptodeuntemploesladeunaltar,ounhogar,enelquepueden
hacerseofrendasaunapresenciainvisible,quepuedeestarono
representadaiconogrficamente.Lostiposdetemplosmsantiguosson
losdelasmesasdepiedra1deloscultosmegalticosylosdelos
altaresdepiedradeloscultosdelrbolodelpilar2obieneltemplo
puedeserunhogarlaofrendaaquemarsetransmiteentoncesalos

diosesconelhumodelfuego,yAgnifuncionaascomoelsacerdote
misal.Entodosestoscasoseltemplo,aunqueestvalladoocercado,
siguesiendohypaethral3,esdecir,abiertoalcielo.Porotraparte,eltipo
indiomsantiguodearquitecturasagrada,alavezcercadoytechado,es
eldelsadas(sede,puestoquelaoperacinsacrificialmismaesun
sattra,unasesin)delSacrificiooMisavdico.Hechosloparaun
usotemporario,esterecintoesunlugaraparte(tiras,antarhita)alque
losdiosesrecurrenyenelqueelSacrificador,unavezinvestidala
vestiduradelainiciacinyelardor,duerme,deviniendoentonces
comosifueraunodeellosmismosciertamente,elSacrificador
devieneunembrin,yrenacedelrecintosagradocomosifueradeuna
matriz4.Estacabaaosalaesunmicrocosmos,cuyasesquinas,por
ejemplo,sellamanloscuatrocuadrantes5.Almismotiempo,debe
reconocersequenopuedehacerseningunadistincinfundamentalentre
lacasadedioscomotalylasmoradasdeloshombres,yaseancabaaso
palacios,comoesevidenteenelcasodeesasculturas,notablementela
culturaindia,enlaqueelpaterfamiliasmismooficiacomosacerdotedel
hogar,celebrandodiariamenteelAgnihotraenelcrculodomstico.
Enadicinaesto,debeentendersequeenlaIndia,comoenotraspartes,
noslolostemploshechosconlasmanossoneluniversoenuna
semejanza,sinoqueelhombremismoesigualmenteunmicrocosmosy
untemplosagrado6oCiudaddeDios(brahmapura)7.Puestoqueel
cuerpo,eltemplo,yeluniversosonasanlogos,sesiguequetodoculto
quesecelebraexterioryvisiblementetambinpuedecelebrarseinterior
einvisiblementeyqueelritualgroseronoes,dehecho,nadamsque
unaherramientaounsoportedecontemplacin,pueslosmedios
externos(justamentecomoeraelcasoenGrecia)tienencomosufiny
metaelconocimientodeElqueeselPrimero,elSeor,yelInteligible8
entantoquesedistinguedelovisible.Sereconocetambin,por
supuesto,quetodalatierraesdivina,esdecir,potencialmenteunaltar,
aunque,necesariamente,seseleccionaypreparaunlugarparaun
Sacrificioefectivo,ylavalidezdeesesitionodependedelsitiomismo
sinodeladelartesacerdotalyesesitioestsiempre,tericamente,ala
vezenunlugarelevadoyenelcentrouombligodelatierra,conuna
orientacinhaciaeloriente,puestoqueesdesdeelorientehaciael
oestecomolosdiosesvienenaloshombres.9
Porconsiguiente,serecalcaconstantementequeelSacrificioes
esencialmenteunaoperacinmental,quehaderealizarsealavez
exterioreinteriormente,oentodocasointeriormente.ElSacrificiose
preparacontodalamenteytodoelsmismodelSacrificador.Poras
decir,elSacrificadorsevacadesmismo,ylmismoeslavctima
real.10Elverdaderofindelcultoesunfindereintegracinyde
resurreccin,alcanzablenoporuncumplimientomeramentemecnico
delservicio,sinoporunaplenarealizacindesusignificacin,o
inclusiveporestacomprehensinsola11.ElAgnihotra,uofrendaa
quemar,porejemplo,puedeseryesparaelcomprehensorun

sacrificiodesmismointerior,enelqueelcorazneselaltar,elhombre
exteriorlaofrenda,yelsmismodomadolallama12.
Dadoquelaestructurahumana,eltemploconstruido,yeluniversoson
equivalentesanalgicos,laspartesdeltemplocorrespondenalasdel
cuerpohumanonomenosquealasdeluniversomismo13.Todasestas
formasdimensionadas(nirmita,vimita)sonexplcitamentecasas,
habitadasyllenadasporunaPresenciainvisible,yrepresentansus
posibilidadesdemanifestacineneltiempoyelespaciosurazndeser
esquelaPresenciainvisiblepuedaconocerseasmisma.Pueseste
Principiounificadoryconstructivo,queeselEsprituoSmismode
todoslosseres,estsloaparentementeconfinadoporsushabitaciones,
que,comotodaslasimgenes,sirvenslocomosoportesde
contemplacinyningunadeellasesunfinensmisma,sinomedios
msomenosindispensablesparalaliberacindetodotipoderecinto.
Enotraspalabras,laposicinesprimariamenteiconlatra,pero
teleolgicamenteiconoclasta.
Cadaunadelascasasqueestamosconsiderandoestdimensionaday
limitadaenseisdirecciones,dondeelnadir,loscuadrantes,yelcenit
lospies,elsuelo,olatierraeltronco,elespaciointerior,oelespacio
atmosfricoyelcrneo,eltecho,oelcielodefinenlaextensinde
estehombre,deestaiglesia,ydeestemundorespectivamente.Aqu
nosotrosslopodemosconsiderarunoodosaspectosparticularesde
stasyotrasanalogas.Eltemplo,porejemplo,tieneventanasypuertas
porlascualeselmoradorpuedemirarysalir,oinversamenteretornara
smismoystascorrespondenenelcuerpoalaspuertasdelos
sentidosatravsdelascualesunopuedemirarenlostiemposde
actividad,odesdelascualesunopuederetornaralcorazndelpropio
serdeunocuandolossentidosseretirandesusobjetos,esdecir,enla
concentracin.Sinembargo,enteora,hayotrapuertaoventana,
accesiblesloporunaescalaolacuerdadelaquenuestroserest
suspendidodesdearriba,yacuyotravsunopuedeemergerdela
estructuradimensionadademaneraqueyanoestmsalniveldesu
suelo,odentrodeella,sinoenteramenteporencimadeella.Enel
hombre,estasalidaserepresentaporelforamencraneal,quetodavano
estcerradoalnacer,yqueseabrenuevamentealmorircuandose
romperitualmenteelcrneo,aunque,enloqueconcierneasu
significacin,puedemantenerseabiertodurantetodalavidadeuno
mediantelosejerciciosespiritualesapropiados,puestoqueestaabertura
deDios(brahmarandhra)correspondealpuntouojodelcorazn,
laCiudadmicrocsmicadeDios(brahmapura)dentrodenosotros,dela
queelEspritupartealmorir14.Arquitectnicamente,elbrahma
randhra,oforamendelcrneohumano,odeltemplohechoporel
hombre,correspondeallucernario,chimenea,oclaraboya(Lichtloch)de
lacasatradicionalyenalgunostemplosOccidentalesantiguoseincluso
relativamentemodernos,esteoculusdeldomotodavasiguesiendouna
ventanacircularabierta,y,porconsiguiente,laestructurasiguesiendo
hypaethral15.Enlosantiguosdomosindiosdemadera,laaberturade

arribaestaparentementecerradaporlaclavedebvedacircular
(kaik)sobrelaqueencajanlasvigascomolosradiosdeunaruedao
lasvarillasdeunparasolperoesteplatoestperforado,ydetodos
modosfuncionacomounapuertaolugardesalida,acuyotravs,los
movedoresavoluntadPerfectos(Arahants)ylosviajerosdelcielose
describenrepetidamentecomohaciendosusalidaesunapuerta
superior(aggadvra)16.Enlasestructuraslticasindiasmsrecientes,
lasumidaddelaespiraestdelamismamaneraaparentementecerrada
porunalosadepiedracircular(malaka),perostaestperforada
tambinparalarecepcindelaespigadelpinculoqueprolongaeleje
centraldetodalaestructuraysesigueusandoeltrminobrahma
randhra.Finalmente,enelmundodelqueelcieloeseltecho,elSol
mismoeslaJanuaCoeli,lapuertadelaliberacin(mokadvra),la
nicavaporlaquesesaledeluniversodimensionado,yasseescapa
enteramente17.

Continuacin

NOTAS
*

[PublicadosimultneamenteenArtinAmerica,XXXV(1947),yenilpi,II
(1947),esteartculofuelacontribucindeCoomaraswamyalnmero
especialdelarevistaAmericansobreeltema"ArtasSymbol".ED.]

Cf.J.Layard,StoneMenofMalekula(Londres,1942),pp.625,701,sobre
losdlmenescomoaltares,usadostambincomosillas.

Cf.Coomaraswamy,Yakas[I],1928,p.17.

Cf.Coomaraswamy,"EarlyIndianArchitecture:II.Bodhigharas",1930.La
palabragriega(comoseaplicaaloscnicosyalosgimnosofistasindios)=
abhoksika(comoseaplicaalosmonjesbudistas)cf.vivattacado("cuyo
techohasidoabierto",comosedicedeunBuddha).

atapathaBrhmaaIII.1.1.8,III.1.3.28TaittiryaSahitVI.1.1.1,
VI.2.5.5.

TaittiryaSahitVI.1.1.1,conelcomentariodeKeithenHarvardOriental
Series,XIX,483,nota4.

ICorintios3:16,17.

AtharvaVedaSahitX.2.30ChndogyaUpaniadVIII.1.15.

Plutarco,Moralia352a.

atapathaBrhmaaI.1.2.23,III.1.1.1,4.

10

atapathaBrhmaaII.4.1.11,III.3.4.21,III.8.1.2,IX.5.1.53.

11

atapathaBrhmaaX.4.2.31,X.4.3.24.

12

SkhyyanarayakaXatapathaBrhmaaX.5.3.12,SayuttaNikya
I.169.

13

Cf.StellaKramrisch,TheHinduTemple(Calcuta,1946),II,357361,"The
TempleasPurua".

14

BhadrayakaUpaniadIV.4.2ChndogyaUpaniadVIII.1.14Hasa
UpaniadI.3.Paraelrompimientodelcrneo,verGruaPuraX.5659,
dondebhitvbrahmarandhrakamcorrespondearquitectnicamenteabhitv
kaikmaalam(DhammapadaAtthakathIII.66)ymicrocsmicamente
abhitvsryamaala("saliratravsdeldiscosolar")(MaitriUpaniad
VI.30).EnelPura,esta"salida"representaexplcitamenteelrenacimiento
deldecedidodesdeelfuegosacrificialenelquesequemaelcuerpo
JaiminyaUpaniadBrhmaaIII.2.7.
Parael"ojodelcorazn",cf.J.A.ComeniusTheLabyrinthoftheWorld
(1631,basadosobreJ.V.Andreae,CivisChristianus),tr.Spinka(Chicago,
1942)captulos37,38,40("enlabvedadestamicmara,unagran
ventanaredondaarriba",accesibleslopormediodeescalasatravsde
ella,porunaparte,Cristomiraabajodesdearriba,yporotra,"unopuede
escudriaradentrodelmsall").
15

Porejemplo,elPantenRomanocf.elgrabadodelTempiodellaTossade
Piranesi."Anhoy,paraquel[Terminus]noveaalgoporencimadelque
noseanlasestrellas,tienenlostechosdelostemplossupequeaabertura"
("exiguumforamen",Ovidio,FastiII.667668),Paralaarquitectura
islmica,cf.E.DiezenArsIslamica,V(1938),39,45:"Elespacioerael
problemaprincipalysepusoenrelacincon,yendependenciade,el
espacioinfinitopormediodeunopaionampliamenteabiertoenelcenitde
lacpula.Estarelacinconelespacioabiertoserecalcabasiemprepor
mediodelalinternaabiertaalcieloenlaarquitecturaOccidentalElarte
islmicoaparececomolaindividuacindesubasemetafsica(unendlichen
Grund)".

16

VerCoomaraswamy,"ElSimbolismodelDomo","Plikaik",y
"Svayamt:JanuaCoeli"paraelaggadvra,cf.Coomaraswamy,
"AlgunasFuentesdelaIconografaBudista",1945,p.473,nota12.Parala
salidaporlavadeltecho,cf.OdiseaI.320dondeAtenea,aldejarlacasade
Odiseo,"volcomounpjaroatravsdeloculus"CrossandSlover,
AncientIrishTales(1936),p.92,"Yl[eldiosMider]lallevaella[Etain]
fueraatravsdelagujerotragahumosdelacasayellosvierondoscisnes
dandovueltas"yH.Rink,TalesandTraditionsoftheEskimo(Londresy
Edimburgo,1875),pp.60,61,cuando"elangakok[elshaman]tenaque
hacerunvuelo,saltabaatravsdeunaaberturaqueaparecaporssolaenel
techo".EsatravsdelaaberturacsmicapordondeelHombre,elHijode
Dios,miraabajo,ydesciende(Hermes,Lib.I.14).Ydelamismamanera
queelkaikesunsmbolodelsamdhi,"sntesis",as,comodice
Pausianas,estapiedraclavegriegaesuna"armona"de"todoeledificio"
(Pausianas,VIII.8.9yIX.38.7).
Enconexinconeltrminoaggadvra,puedeobservarsequeagga(=
agra,cf.Platn,Fedro247byFiln,Deopificiomundi71),"sumidad",se
predicadelBuddha(AguttaraNikyaII.17,DghaNikyaIII.147),que
"abrelaspuertasdelainmortalidad"(VinayaPiakaI.7,DghaNikyaII.33.
MajjhimaNikyaI.167)yque,enestesentido,esun"DiosPuerta",como
Agni(AitareyaBrhmaaIII.42)ycomoCristo(SanJuan10:9Sum.Theol.
III.49.5),puesestaJanuaCoelieslapuertaenlaquesedicequelos
Buddhasestnyllaman(SayuttaNikyaII.58).
SeencontrarmsmaterialpertinenteenP.Sartori,"DasDachim
Volksglauben",Zeit.desVereinsf.Volkskunde,XXV(1915),228241K.
RhammcomoloreseaV.RittervonGeramb,dem,XXVI(1916)R.
Gunon,"ElSimbolismodeldomo",tudestraditionelles,XLIII(1938)F.
J.Tritsch,"FalseDoorsinTombs",JHS,LXIII(1943),113115yms

generalmenteenW.R.Lethaby,Architecture,Mysticism,andMyth(Nueva
York,1892).
17

JaiminyaUpaniadBrhmaaI.3.5,esdecir,"atravsdelmediodelSol",
JaiminyaUpaniadBrhmaaI.6.1,laJanuaCoeli,JaiminyaUpaniad
BrhmaaIV.14.5,IV.15.4y5,ola"PuertadelSol"deMaitriUpaniad
VI.30yMuakaUpaniadI.2.11.

A.K.Coomaraswamy

HomePage

Potrebbero piacerti anche