1.

Ciljevi i prednosti SCM sistema

Savremeno poslovno okruenje zahtjeva da se proizvodi dobijaju ili izrauju u
skladu sa eljama i zahtjevima kupaca, to bre i po to povoljnijoj cijeni.
Velike utede u vremenu i novcu mogu se napraviti integracijom i upravljenjem
lancima snabdijevanja. Razliite kompanije imaju razliite motive za
implementaciju SCM sistema, a prije svega da se:

ostvari vii kvalitet usluga kupcima,

smanji cijena kotanja,

obezbjedi bra isporuka proizvoda,

pomjeri fokus na logistiku,

unaprijede kanali za distribuciju,

uvede just-in-time strategija i

oslabi pritisak konkurencije.

Poto tok materijala prati i tok informacija, SCM ima za cilj da unaprijedi tok
informacija izmeu dobavljaa, preduzea i distributera. Jedan od bitnih ciljeva
SCM sistema je poboljaju zadoovljstvo kupaca nudei vii kvalitet, iru
raznovrsnost proizvoda i ostvare bre reagoanje na zahtjeve kupca.
Uvoenjem SCM ostvaruju se sljedee prednosti:

nia cijen a isporuke i krae vrijeme isporuke,

unapreenje odnosa sa partnerima,

poboljano upravljanje skladitima uz nie trokove,

povean prihod,

poveana fleksibilnost,

vii nivo usluga kupcima,

kompetetivna prednost i

via trina vrijednost kompanije.

2. Upravljanje lancima snabdijevanja i informacioni sistem
SCM predstavljaju ko-mbinaciju postojeih po-slovnih analitikih aplika-cija i
koriste se za povezi-vanje faza u lancu sna-bdijevanja.
SCM sistemi imaju analiti-ke mogunosti za produ-kovanje rjeenja vezanih za
planiranje i donoenje odluka na stratekom ni-vou.
Mada obino ne obu-hvataju sve faze lanca sna-bdijevanja i oslanjaju se na
postojee ili ERP sisteme za dobijanje informacija neophodnih za izvrenje
analize, pruaju najvii nivo funkcionalnosti u odnosu na nivoe odluiva-nja.
Model naglaava vanost integriteta podataka kao osnove za saradnju. Integritet
podataka je vaan jer obezbjeuje sigurnost od nastanka razliitih, skupih i
nepotrebnih prekida u komunikaciji izmeu partnera u lancu snabdijevanja.

Izbor i implementacija AIDC i metoda razmjene informacija pripadaju IT

infrastrukturi. Podaci se zatim proecsiraju u inforamcije i dijele koristei neki
metod razmjene podataka EDI/XML/Internet.
Moe se uoiti da postoje 3 posebna elementa koja sai-njavaju sistem:
1) ulaz,
2) baza podataka i
3) izlaz.
Za najvei broj informacija koje koriste SCM apliakcije moraju da se oslone na ERP
sisteme. Kao glavne SCM aplikacije koje se sreu u najveem broju SCM rjeenje
mogu se navesti:

aplikacije za planiranje lanca snabdijevanja (Supply Chain Planining

Application SCP) i

aplikacije za izvravanje lanca snabdijevanja (Supply Chain Executon

Application SCE).

Aplikacije za planiranje lanca snabdijevanja su alati koji se koriste za pristup i

analizu informacija koje se nalaze u DB odgovarajueg preduzea u cilju da
predvide potranju za proizvodom i prema tome planiraju proizvodnju.
Ovi sistemi mogu biti upoljeni i na operativnom i na dugoronom, strategijskom
nivou. Ove aplikacije sadre:

planiranje zahtjeva,

planiranje mree nabavke,

planiranje saradnje,

planiranje proizvodnje i detaljno terminiranje i

planiranje distribucije.

Aplikacije za izvrenje lanca snabdiejvanja koriste informacije koje generiu alati

za planiranja lanca snabdiejvanja da bi vodili fiziku proizvodnju, skladitenje i
transport sirovina, komponenti i finalnih proizvoda. Ove aplikacije sadre:

obeavanje naruivanja,

upravljanje zalihama,

upravljanje transportom,

upravljanje skladitima i

navigator lanca snabdijevanja.

3. SCM referentni model

Kao to ne navedeno, planiranje odgovarajuih referentnih modela u
mnogome olakava proces modeliranja, razvoja i implementacije sistema.
Referentni model procesa integrie u sebe dobro poznate koncepte
reinenjeringa poslovnih procesa, benmarketinga i mjerenja procesa u
krosfunkcionalni obrazac.

Osnovne komponente SCM su:

Plan ovo je stategijski dio upravljanja lancem snabdijevanja. Veliki dio

planiranja svodi se na razvijan je seta metrika za praenje lanca
snabdiejvanja tako da on bude efikasan, jeftin i prua visok nivo usluge.

Nabavka izbor dobavljaa koji e da isporui robu ili uslugu koja je

potrebna preduzeu da proizvede odgovarajui proizvod ili uslugu.
Razvijanje seta procesa za odreivanje cijene, isporuku i plaanje
dobavljaima i kreiranje metrike za monitoring kao i unapreenje
meusobnih odnosa.

Izrada Ovo je korak za proizvodnju. Planiranje aktivnosti poterbnih za

proizvodnju, testiranje, pakovanje i pripreme za isporuku. Mjerenje nivoa
kvaliteta proizvoda i produktivnosti radnika.

Isporuka Koordinisanje prijema narudbenice od kupca, razvoja mrea

skaldita, izbor transporta do kupca i postavljanje sistema za naplatu od
kupca.

Vraanje dio koji se bavi problemima u lancu snabdijevanja. Kreiranje

mree za prihvatanje defektnih i nekvalitetnih proizvoda od strane kupca i
podrka kupcima koji imaju problem sa isporuenim proizvodima.

4. SCM I ERP SISTEMI

Radi ostvarivanja prednosti nad konkurentima, preduzea moraju
implementirati takve SCM sisteme koji imajumogunost da se integriu sa
ostalim implementarnim sistemima u preduzeu, kao to su npr. ERP sistemi.
S jedne strane, mnogobrojni proizvoai ERP softvera ugrauju u svoja
rjeenja SCM modele ili samostalno ili koriste rjeenja specijalizovanih
proizvoaa softvera. Sa druge strane, proizvoai SCM softvera ugrauju u
svoje proizvode softverske module koji zadiru u ERP domen. Tako da se moe
rei da jedan broj softverskih rjeenja koja polaze iz razliitih polaznih taaka
(SCM i ERP) konvergira jednom rjeenju.

5. INFORMACIONI SISTEM U ODRAVANJU

Informacioni sistem se definie kao skup opreme (hardver i softver) i strunjaka,
koji prema odreenoj metodologiji prikipljaju, memoriu i obrauju podatke, zatim
generiu informacije potrebne za donoenje odluka na svim nivoima upravljanja
poslovnim sistemom.
Osnovni zadatak informacionog sistema je da se sve izlazne informacije
dobijaju brzo i u formi koja je podesna za njihovo korienje i tumaenje.
Informacioni sistem odravanja ima dinamiku prirodu i uvijek treba da
predstavlja samo dio jednog kompleksnog informacionog sistema u
poslovanju organizacije.
Za donoenje odluka u procesu odravanja tehnikih sistema, neophodno je
prikupiti veliki broj podataka u vezi sa stanjem tehnikog sistema, kao to su:

planiranje aktivnosti odravanja,

uzrok i trajanje otkaza sistema ili funkcionalnih cjelina,

vrstu i koliinu ugraenih rezervnih dijelova,

vreme opravke,

izvrioce na poslovima opravke,

trokove odravanja, itd.

Kreiranje informacionog sistema u odravanju treba bazirati na:

 Ciljevima i strategiji poslovanja organizacije,

Interaktivnim vezama funkcije odravanja sa drugim
funkcijama (proizvodnja, tehnologija, nabavka, finansije,
kadrovi),
Sistemu oznaavanja resursa,
Uspostavljenim tokovima kretanja dokumentacije,
Informacijama i podacima koje egzistiraju u poslovnim
procesima,
Hijerarhijskim odnosima i
Raspoloivom hardveru.
Prilikom projektovanja informacionog sistema u odravanju treba imati u
vidu da on predstavlja jednu od kljunih komponenta integralne logistike
podrke odravanju.
Informacije o radu tehnikog sistema i dogaajima koji prate njegov rad
predstavljaju osnovu za formiranje vremenske slike stanja, to je od izuzetnog
znaaja sa stanovita stvaranja uslova za:
-

izmjene u sistemu odravanja radi prevencije buduih otkaza i

statistiku obradu u cilju odreivanja pouzdanosti i raspoloivosti

tehnikih sistema.

6. Integracija sistema kvaliteta u CIM

CIM sistemi imaju cilj da unaprijede cjelokupnu proizvodnju korienjem IT, pri
emu je akcenat stavljen na integraciju svih procesa.
Da bi se ostvario koncept CIM sistema potreban je visok nivo kvaliteta koji se
mora obezbejditi kroz kompjuterom podrano praenje, kontrolu i upravljanje
kvalitetom u preduzeu. Time dolazimo do koncepta CAQ (Computer Aided
Quality).
Integraciju kvaliteta i CIM sistema je potrebno ostvariti na svim nivoima,
poev od fizikog nivoa i povezivanja, preko podataka do samog upravljanja.
Postoje tri dimenzije integracije sistema kvaliteta:

funkcionalna integracija sa ostalim elementima CIM sistema,

vertikalna integracija unutar sistema kvaliteta,

procesna integracija kroz proizvodni ciklus.

Funkcionalna integracija kvaliteta podrazumijeva integraciju sa ostalim

funkcionalnim elementima CIM sistema. Kljune su sljedee veze sa:

CAD sistemima aktivnosti projektovanja proizvoda rezultiraju

karakteristikama proizvoda sa odgovarajuim dimenzijama i
tolerancijama koje mogu biti automatski prosljeene CAQ sistemu kao i
CAM sistemu. Informacije ovog tipa mogu da se kreu i u drugom
smjeru, odnosno da poslije tehnike kontrole CAQ sistem ukae na
eventualne propuste u procesu projektovanja.

CAPP sistemima projektovanje tehnolokih procesa zahtjeva

sveobuhvatnu CAD/CAM/CAQ integraciju u cilju postizanja boljih
peformansi. Takoe pri konceptu konkurentnog inenjerstva potrebne su
informacije iz CAQ sistema o kvalitetu dobavljaa kao i sposobnosti
procesa.
CAM sistemima pri emu se meusobne konekcije ostvaruju kroz
razmjenu informacija koje se dobijaju praenjem:
procesnih promjenjivih,
samog procesa i
post-procesne kontrole sistema.
Pri ovoj integraciji ostvaruje se veza izmeu prikupljanja podataka o
kvalitetu procesa i upravljanja proizvodnim procesima na svim
raspoloivim nivoima.

Sem ovih relacija CAQ sistem ostvaruje veze i sa upravljanjem proizvodnjom.

Poto CAQ sistem vri kontrolu usaglaenosti proizvoda, odgovarajue informacije
iz CAQ sistema utiu i na MRP II i ERP sisteme.
Da bi se ostvario puni potencijal kompjuterom integrisane proizvodnje kontrola
kvaliteta mora biti integrisana i sa logistikom, marketingom, odnosima sa
kupcima, finansijama i stratekim planiranjem.
Vertikalna integracija postoji u svim podsistemima CIM sistema. Osnovna svrha
vertikalne integracije je da se omogui da se na svim nivoima nekog podsistema
informacije razmjenjuju od dna ka vrhu i obratno. Na dnu vertikalne integracije
kvaliteta nalaze se informacije o tehnikoj kontroli i informacije o praenju
odreenih procesa, koje na viim nivoima slue za upravljanje i obezbjeenje
kvaliteta kao i za donoenje odgovarajuih odluka
Procesna kontrola se moe ostvariti kroz planiranje inspekcije ili kroz udaljenu
kontrolu procesa. Plan inspekcije se sastoji od definisanja specifikacije inspekcije i
plana za runu, kompjuterom podranu ili automatsku akviziciju podataka, uz
korienje specifikacije proizvoda i proizvodnje. DMIS Dimensional Measuring
Interface Specification ili specifikacija interfejsa za dimenziono mjerenje je
standardni industrijski jezik za komunikaciju proesno-orijentisanih komandi i
geometrijskih definicija iz CAD sistema do bilo kog kompjuterizovanog ureaja za
inspekciju tj. predstavlja standard za komunikaciju izmeu opreme za inspekciju i
kompjuterizovanih sistema (npr. DMIS Toolkits, PC-DMIS).
Udaljena procesna kontrola koristi informacije koje se dobijaju iz jednog koraka u
proizvodnji, da bi se kontrolisao naredni korak u proizvodnji.
7. Kompjuterom podrani kvalitet - CAQ
CAQ sistemi (Computer Aided Quality) predstavljaju odgovor poslovnih sistema
na zahtjeve okruenja u pogledu unapreenja kvaliteta (Slika 5.2.1):

Na najniem nivou (1) raunar se koristi za obuhvatanje podataka iz

proizvodnje. To su podaci iz oblasti
mjerenja.

Na drugom nivou (2) je neposredno mjerenje upravljanja kvalitetom

pomou raunara, na osnovu podataka iz proizvodnje.

Na viem upravljakom nivou (3) su CAQ sistemi u uem smislu koji sadre
i modul planiranja kontrole kvaliteta i obrade rezultata kontrole kvaliteta.

Na najviem nivou (4) je CIQ sistem (CIQ Computer Integrated Quality)

koji obezbjeuje integraciju svih podsistema poslovnog sistema uz
unapreenje kvalietta u svakom od njih.

Upravljanje kvalitetom uz pomo raunara koristi IT, senzore i kompjuterom

kontrolisane maine za definisanje i kontrolu kvaliteta proizvoda.
Ovaj pristup ukljuuje:

analizu tolerancija i dimenzija korienjem informacija o proizvodu i

proizvodnji sa CAD modela,

kompjuterom podranu inspekciju CAI (Computer Aided Inspection) uz

korienje mjernih maina (Coordinate-Measuring Machine CMM) (slika
5.2.3)

poreenje podataka dobijenih prikupljanjem podataka ili 3D skeniranjem

fizikog djela sa CAD modelom,

analizu uticaja greaka (analiza pojave i uticaja otkaza) FMEA analiza

(Failure Mode and Effect Analiysis)

Statistiku procesnu kontrolu (Statistic Process Control - SPC)

Kontrola kvaliteta obezbjeuje informacije koje ine povratnu spregu cjelokupnom

poslovnom procesu, sa velikim uticajem na projektovanje, planiranje i logistiku.
Ove informacije ukljuuju:

identifikaciju neusaglaenosti,

prevenciju ili smanjenje neusaglaenosti korienjem procesne kontrole

bazirane na informacijama o kvalitetu,

korienje procesnih informacija za poboljanje procesa tehnologije,

planiranja i projektovanja,

revizija planova materijala i drugih planova,

korienje dobijenih informacija za provjeru kvaliteta dobavljaa.

Obezbjeenje kvaliteta u proizvodnim sistemima podrazumjeva obezbjeenje

kvaliteta:

projekta,

proizvodnog procesa,

usluge korisniku i

planiranje kontrole kvaliteta i evoluacija njihove efikasnosti korienjem

proecedure audita.

Na vrhu piramide kompjuterom podranog kvalieteta nalazi se CIQ (Computer

Integrated Quality), odnosno sistem koji obezbjeuje vertikalnu integraciju
sistema za upravljanje i unapreenje kvaliteta u svakom pojedinanom
podsistemu.Izmeu CAQ i CIQ sistema ne postoji jasno definisana granica, zbog
toga se esto sree pojam CAQ/CIQ.
8. Integrisani sistem kvaliteta

Svrha integrisanog kvaliteta je da upravlja svim informacijama vezanim za

kvalitet iz proizvodnje ali i iz zvih ostalih oblasti. Automatizacija prikupljanja in
formacija esto zahtjeva znaajne hardverske i softverske resurse, visoku mo
procesora, memorije isistemaza uvanje podataka, ukoliko je rje o
centralizovanim sistemima.
Kod decentralizovanih sistema smanjuje se protok podataka i vrijeme pristupa
poto postoji tendencijaa da se podaci uvaju na didtribuiranim lokacijama.
Prednost ovog pristupa je u tome to je naroito pogodan kod sistema gdje je
poterbno praenje u realnom vremenu i gdje postoji transfer zajednikog obima
informacija.
Prednosti centralizovanog sistema su u tome to:

upravljaki menadment ima sve potrebne informacije na jednom mjestu i

na osnovu kojih moe da donosi razliite odluke,

postoji mogunost da se ostvari potreban nivo kontrole, specifikacije

inspekcije, opreme i zapisa u skladu sa zahtjevima standarda sisetma
kvaliteta

ostvaruje se integracija sa postojeim kompjuterizovanim modelima i kroz

jednu taku je mogue pristupiti ostalim CIM podsistemima i ostvariti
poterban nivo komunikacije.

Centralizovana konfiguracija implicira postojanje hijerarhije. Podaci razliitog

znaaja se grupiu na razliitim nivoima i slue za donoenje odluka na
operativnom, taktikom ili strategijskom nivou.
Najveu uestanost imaju sljedee karakteristike:

QA za razvoj softvera,

priprema testa,

SPC,

praenje provjere,

ISO 14 000,

menadment dokumentima,

korektivne mjere,

sposobnost procesa,

akvizacija podataka,

kontrola i testiranje i

menadment.

Najmanju zastupljenost imaju sljedee karakteristike:

tehnike provjere,

uzorkovanje,

Taguchi metoda,

timski rad/motivacija,

Malkom Bridge nagrada,

QFD i

simulacije.

Prednosti kompjuterom podranog kvaliteta u konceptu CIM:

bolja podrka menadmentu na svim nivoima za donoenje odluka

vii nivo kvaliteta proizvoda

smanjenje trokova radne snage

eleminisanje papira i manualnog rada na manipulaciji i voenju razliitih

podataka, pravljenju analiza i izvjetaja

efiakasnija proizvodnja

skraivanje vremena povratne sprege

svi procesi u preduzeu su efikasniji i kvalitetniji,

vrijeme potrebno za uvoenje novog proizvoda je skraeno.

Sve ovo daje znaajne sinergijske efekte pri integraciji CAQ sistema sa ostalim
podsistemima CIM sistema.
9. Metode za viekriterijumsku optimizaciju

Metode viekriterijumske analize u koncepcijskom smislu nisu naroito sloene, a

to je svojevrstan apsurd u formalnom smislu su jednostavnije za razumijevanje
od klasine jednokriterijumske optimizacije. Karakteristino za ove metode je da
su nastajale u periodu brzog razvoja i irenja informacionih tehnologija i da su
zasnivane na primjeni raunara. Tri nauno istraivaka centra u kojima su
postignuti znaajniji rezultati u razvoju i praktinoj primjeni metoda
viekriterijumske analize su: Univerzitet u Parizu Paris Dauphine, Vrije University
Brisel i Mitchigen University SAD.
U nastavku su prikazane neke od pobrojanih metoda viekriterijumske analize.
Metode za viekriterijumsku optimizaciju se mogu klasifikovati u pet grupa.
Metoda za odreivanje neinferiornih rjeenja
Odreuje se skup neinferiornih rjeenja, a dostavlja se donosiocu odluke da na
osnovu svoje preferencije usvoji konano rjeenje.
Metode sa unaprijed izraenom preferencijom
Formira se sinteza (rezultantna) kriterijumska funkcija pa se zadatak dalje rjeava
kao da je jednokriterijumski.
Interaktivne metode
Donosilac odluke posebno izraava svoju preferenciju interaktivnim korienjem
odgovarajue metode.
Stohastike metode

U optimizacioni model se ukljuuju i pokazatelji neizvjesnosti.

Metode za "isticanje" podskupa neinferiornih rjeenja
Suavanje skupa neinferiornih rjeenja se postie uvoenjem dodatnih elemenata
odluivanja.
U prvu grupu metoda spadaju sljedee metode:

metoda teinskih koeficijenata,

metoda ogranienja u prostoru kriterijumskih funkcija,

viekriterijumska simpleks metoda.

U drugu grupu metoda spadaju sljedee metode:

metoda PROMETHEE,

ciljno programiranje,

metoda ELECTREE,

metoda surogat vrijednosti razmjene.

U treu grupu metoda spadaju sljedee metode:

metoda STEM,

metoda SEMOPS.

U etvrtu grupu metoda spada sljedea metoda:

metoda PROTRADE.

10.Integrisani sistemi upravljanja

(Integrated Management Systems - IMS)
Integrisani sistem upravljanja je pojam novijeg datuma, na-stao kao
posljedica problematike implemantacije razliitih do
tada izdatih standarda sistema upravljanja. Problem projekto-vanja i implementac
ije, unutar organizacionog sistema, zahtj a ovih standarda i naknadnog
njihovog provjeravanja, se-rtifikacije i unapreenja otvorio je niz pitanja.
Pitanja su seuglavnom odnosila na mogunosti efektnijeg i efikasnijeg
ugraivanja zahtjeva ovih standarda unutar organizacionih sistema (npr. da li su potrebne dvije sertifikacije odvojeno za ISO 9001 i ISO 14001
ili je to mogue izvriti objedninjeno za oba sistema). Vrena su i
odreena istraivanja koja su ukazala na odreene rezultate u nainu
implementacije, funkcionisanja,problema i dobiti od ovakvih
standarda. Ovakva istraivanja i pitanja koja su pokrenuli otvorili su vrata
novom pojmu i pro-cesu u ovoj oblasti, a to je integracija sistema upravljanja.
Prema (Karapetrovic S. i Jonker J., 2003) osnovna pro-blematika integracije
sistema upravljanja podstaknuta je pi-tanjima tipa:
Kako raditi na izgradnji IMS-a?
Postoji li jedan najbolji nain za integraciju sistema
upravljanja ili postoje mnogi naini koji zavise od kontige-ntnih faktora?

 Koji pojedinani elementi mogu biti integrisani i kojim redo- slijedom?

Da li je integracija zahtjevana na svim hijerarhijskim ni-voima
organizacije, ili ako je
to mogue, na nekim nivoima, npr. srednjem menadmentu?
Koji je model najbolji za IMS?
U kojim koracima funkcionalno specifini sistem upravljanja treba biti integrisan?
Koja posebna metodologija, metode i tehnike trebaju biti
primjenjene?
Postoji veliki broj definicija integrisanog sistema upravljanja, a na-jznaajniji autor
i u ovoj oblasti ga definiu kao:
IMS je sistem nad sistemima (Karapetrovi, 1998, 2002)
Integrisani sistem upravljanja (IMS) predstavlja organizaci-onu strukturu,
resurse i procedure namjenjene planiranju, praenju i upravljanju kvaliteta,
bezbjednosti i ivotne sredine.
(Griffith, 1999)
Integrisani sistem upravljanja koncepcijski je postavljen kao
skup meusobno povezanih procesa koji dijele jedinstve-ne resurse
(ljudstvo, informacije, materijale, infrastrukturu i
finansije), radi postizanja kompozita ciljeva koji se odno-se
nazadovoljavanje brojnih zainteresovanih strana (Karape-trovi, 2003)
Bernardo i drugi (2009) definie integraciju sistema upra- vljanja kao
proces povezivanja razliitih standardizovanih sistema upravljanja u jedan sistem sa zajednikim resursima u ci-lju poboljanja za
dovoljstva stejkholdera

Ako se uzmu prethodna razmatranja u vezi organi-zacionog sistema,

njegovog sistema upravljanja i
odnosnih standarda onda je potrebno uvaiti sljede-e kada govornimo o
nainu i pristupima integraciji:
Integracija se moe ostvariti iskljuivo kroz proce-se postojeeg sistema
upravljanja u organizacionom sistemu.
Zahtjevi standarda moraju se ugraditi u postojee
procese podsistema upravljanja i postati neodvojivi
dio redovnih aktivnosti i procedura rada menadme-nta.